ΓΛΩΣΣΑ Β΄ - ολες οι ενότητες με γραμματική

Ηλίας Γ. Καρκανιάς - Έφη Ι.
Σουλιώτου
Εκπαιδευτικοί
Β΄ ∆ηµοτικού
1
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή µέρους ή του συνόλου του
παρόντος έργου µε οποιοδήποτε τρόπο ή µορφή, στο πρωτό-
τυπο ή σε µετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια
του εκδότη.
(Ν. 2121/93 όπως έχει τροποποιηθεί σήµερα και τις διεθνείς
συµβάσεις περί πνευµατικής ιδιοκτησίας.)
Copyright: ΗΛΙΑΣ Γ. ΚΑΡΚΑΝΙΑΣ & ΕΦΗ Ι. ΣΟΥΛΙΩΤΟΥ
∆ΩΡΟΘΕΟΥ 1
ΤΡΙΚΑΛΑ T.K. 42100
ΤΗΛΕΦΩΝΟ & FAX: 2 4 3 1 0 2 6 9 6 9
ΚΙΝΗΤΟ: 6 9 4 5 1 3 4 2 0 0
email: ikarkanias@sch.gr
internet site: WWW.HKARKANIAS.GR

2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι φθόγγοι - Τα γράµµατα σελ. 9

Τα φωνήεντα και τα σύµφωνα σελ. 12
Τα δίψηφα φωνήεντα και τα δίψηφα σύµφωνα σελ. 13
Οι συνδυασµοί των φωνηέντων σελ. 14
Η πρόταση σελ. 16
Α΄ ΤΕΥΧΟΣ
1η Ενότητα
« Στο δρόµο για το σχολείο » 1. Οι συλλαβές σελ. 17

2. Κανόνες συλλαβισµού
3. Η πρόταση
Εργασίες για εµπέδωση σελ. 20
1ο Επαναληπτικό σελ. 22
2η Ενότητα
« Με το -σεις- και µε το -σας- » 1. Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας σελ. 24

2. Ονοµασία των συλλαβών
3. Ονοµασία των λέξεων
4. Τονικά παρώνυµα
3η Ενότητα
« Στον κόσµο των κόµικς » 1. Τα δίψηφα φωνήεντα σελ. 33

2. Τα δίψηφα σύµφωνα
3. Τα τελικά σύµφωνα
4. Το επίρρηµα «µέσα»
5. Ο τονισµός των µονοσύλλαβων λέξεων
«που», «πού» και «πως», «πώς»
6. Το θηλυκό άρθρο «η» και ο διαχωριστικός
σύνδεσµος «ή»
4η Ενότητα
« Ετοιµασίες για το ταξίδι » 1. ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά σελ. 43

2. Τα διπλά σύµφωνα
3
5η Ενότητα
« Πάµε για ψώνια; » 1. Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ» σελ. 48

2. Το ενωτικό (-)
Οι µήνες του χρόνου

Πώς γράφουµε τις ηµεροµηνίες
Οι ηµέρες της εβδοµάδας
Οι εποχές του χρόνου
Οι ονοµασίες των µηνών
Παροιµίες για τους µήνες
6η Ενότητα
« Είµαστε έτοιµοι; » 1. Τα διαλυτικά (") σελ. 64

2. Το ενωτικό (-) στα προτακτικά
3. Έκθλιψη – Αφαίρεση
4. Οι δίφθογγοι
7η Ενότητα
« Πώς λέµε ΟΧΙ; » 1. Τα σηµεία της στίξης σελ. 77

2. Λέξεις που βοηθούν σε ερωτήσεις
3. Οι εγκλιτικές λέξεις
4. Λέξεις που βοηθούν σε άρνηση
8η Ενότητα
« Το ταξίδι στη Χωχαρούπα » 1. Το βοηθητικό ρήµα είµαι σελ. 92

2. Συµφωνικά συµπλέγµατα
3. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικά συµπλέγµατα
4. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα
που αρχίζει από «ρ»
4
Β΄ ΤΕΥΧΟΣ
9η Ενότητα
« Που λες, είδα ... » 1. Τα ουσιαστικά σελ. 110

2. Ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ας
3. ● ∆ιάκριση των αρσενικών άρθρων «τον» και «των»
● Το τελικό «ν»
4. Τα επίθετα
5. Οι βαθµοί του επιθέτου
6. Συνώνυµες λέξεις ή συνώνυµα
7. Αντίθετες λέξεις ή αντίθετα
8. Η παροµοίωση
10. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα
που αρχίζει από «λ»
10η Ενότητα
« ΠΡΟΣΟΧΗ! Τι λέει εκεί; » 1. Το οριστικό άρθρο σελ. 133

2. Τα ακρωνύµια
3. Λέξεις µε δύο όµοια σύµφωνα
4. Ισοσύλλαβα – Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά
5. Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης
6. Ανισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης
7. Αρσενικά ουσιαστικά σε -της (µε διπλό πληθυντικό)
8. Τα είδη των ουσιαστικά (κύρια – κοινά)
11η Ενότητα
« Τι βιβλίο είναι αυτό; » 1. ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά σελ. 151

2. Τα είδη των ουσιαστικών
3. Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος
12η Ενότητα
« Ποπό! Κόσµος που περνά! » 1. Η πρόταση σελ. 165

2. Τα µέρη των απλών προτάσεων
1. Επίθετα που χαρακτηρίζουν µέρη σώµατος

2. Τα αχώριστα µόρια: ξε- , α- (αν-)
3. Συλλαβισµός λέξεων που έχουν:
● καταχρηστικούς διφθόγγους
● δίψηφα φωνήεντα
5
● δίψηφα σύµφωνα
● όµοια σύµφωνα
● συνεχόµενα φωνήεντα
4. Ισοσύλλαβα θηλυκά ουσιαστικά σε -α
13η Ενότητα
« Μες στο µουσείο » 1. Το αόριστο άρθρο σελ. 178

2. Τα επιρρήµατα
● Τοπικά επιρρήµατα
3. Ισοσύλλαβα θηλυκά ουσιαστικά σε -η
4. Λέξεις που δηλώνουν φωνές ζώων
● Αποµιµήσεις ζώων
5. Λέξεις που δηλώνουν ήχο
6. Χρώµατα κλιτά και άκλιτα
14η Ενότητα
« Με προσκαλούν και προσκαλώ » 1. Χρονικά επιρρήµατα σελ. 195

2. Τα απόλυτα αριθµητικά
3. Ρήµατα σε -αίνω (και -ένω)
4. Μαθαίνω να γράφω και να λέω σωστά:
● την ηµεροµηνία
● την ώρα
5. Λέξεις που δηλώνουν συγγενικά πρόσωπα
15η Ενότητα
« Αλληλογραφώ » 1. Το βοηθητικό ρήµα έχω σελ. 221

2. Οι σύνθετες λέξεις
● Το συνδετικό φωνήεν (ο) στις σύνθετες λέξεις
3. Πώς γράφω και στέλνω ένα γράµµα ή επιστολή
● Ο πληθυντικός ευγενείας (βλέπε 2η ΕΝΟΤΗΤΑ)
4. Λέξεις που έχουµε δανειστεί από άλλες γλώσσες
16η Ενότητα
« Νιώθω » 1. Λέξεις που εκφράζουν συναισθήµατα σελ. 234

2. Τα ρήµατα
6
● Οι φωνές του ρήµατος
● Οι εγκλίσεις του ρήµατος
● Οι χρόνοι του ρήµατος
● Οι αριθµοί του ρήµατος
3. Φράσεις µε επίθετα που δηλώνουν «πιο πολύ»
(Βλέπε 9η ΕΝΟΤΗΤΑ «Οι βαθµοί του επιθέτου»)
4. Θηλυκά ουσιαστικά σε -ου
Γ΄ ΤΕΥΧΟΣ
17η Ενότητα
« Εφηµερίδες! Εφηµερίδες! » 1. Τροπικά επιρρήµατα σελ. 251

● Επιρρήµατα σε -α
2. Ρήµατα σε -ίζω και σε -αίνω
3. Παραγωγή ρηµάτων σε -ίζω και σε -αίνω
4. Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ο
5. Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ι
6. ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -ω και -ο
18η Ενότητα
« Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει » 1. ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -η και -ι σελ. 267
2. Ανισοσοσύλλαβα ουδέτερα σε -µα
3. Ντοπιολαλιές - Συνώνυµες λέξεις
- Αντίθετες λέξεις
19η Ενότητα
« Τα µάθατε τα νέα; » 1. ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -η, -ι και -οι σελ. 274
2. Ρήµατα β΄ συζυγίας (σε -ώ)
3. Η ενεργητική µετοχή σε -οντας και -ώντας
4. Υποκοριστικά - Μεγεθυντικά
5. Επίθετα σε -ος, -η, -ο
6. Σύνθετες λέξεις
20η Ενότητα
« Ποιος είναι; Τι κάνει; » 1. Ρήµατα α΄ και β΄ συζυγίας στον Παρατατικό σελ. 293
7
2. Ρήµατα σε -ώνω και σε -εύω
3. Παραγωγή ρηµάτων σε -ώνω και σε -εύω
21η Ενότητα
« Χρήσιµες οδηγίες » 1. Η Προστακτική του Ενεστώτα της σελ. 300

Ενεργητικής φωνής
22η Ενότητα
« Πώς γίνεται; Πώς παίζεται; » 1. Ρήµατα α΄ συζυγίας και β΄ συζυγίας σελ. 303
στον Αόριστο
2. Η Προστακτική του Αορίστου
της Ενεργητικής φωνής
3. ∆ιάκριση των θηλυκών άρθρων «της» , «τις» και «στις»
● Το τελικό «ν»
4. Σύνδεση προτάσεων µε το «και»
23η Ενότητα
«Για να γελάσουµε » 1. Επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος σελ. 315

2. Παράγωγα επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος
24η Ενότητα
« Να σου πω τι έµαθα; » 1. Η παράγραφος σελ. 320
8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι φθόγγοι – Τα γράµµατα
☞ Οι φθόγγοι
Φθόγγοι λέγονται οι απλές φωνές µε τις οποίες προφέρουµε
τις λέξεις.
Για τη λέξη τη βγάζουµε 2 φωνές (τ - ι) 2 φθόγγοι

Για τη λέξη εδώ βγάζουµε 3 φωνές (ε - δ - ο) 3 φθόγγοι
Για τη λέξη παιδί βγάζουµε 4 φωνές (π - ε - δ - ι) 4 φθόγγοι
Για τη λέξη µπαίνει βγάζουµε 4 φωνές (µπ - ε- ν - ι) 4 φθόγγοι
✔ Η γλώσσα µας έχει 25 φθόγγους:

α, ε, ι, ο, ου, β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, µ, ν,
π, ρ, σ, τ, φ, χ, µπ, ντ, γκ, τσ, τζ
☞ Τα γράµµατα
Γράµµατα λέγονται τα γραπτά σηµάδια που παριστάνουν
τους φθόγγους.
Για τη λέξη τη γράφουµε 2 γράµµατα (τ–η)

Για τη λέξη εδώ γράφουµε 3 γράµµατα (ε–δ–ω)
Για τη λέξη παιδί γράφουµε 5 γράµµατα ( π – α – ι –δ – ι )
Για τη λέξη µπαίνει γράφουµε 7 γράµµατα (µ - π - α - ι - ν - ε - ι )
9
✔ Τα γράµµατα, που µεταχειριζόµαστε, για να γράφουµε τους
φθόγγους της γλώσσας µας, είναι 24, και όλα µαζί µας κά-
νουν το αλφάβητο της ελληνικής γλώσσας ή αλλιώς το ελ-
ληνικό αλφάβητο.
✔ Τα γράµµατα του ελληνικού αλφάβητου γράφονται µε την

ακόλουθη σειρά, που λέγεται αλφαβητική σειρά.
✔ ∆ιακρίνονται σε κεφαλαία και µικρά.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ µικρά ΚΕΦΑΛΑΙΑ µικρά
Α α άλφα Ν ν νι
Β β βήτα Ξ ξ ξι
Γ γ γάµα Ο ο όµικρον
∆ δ δέλτα Π π πι
Ε ε έψιλον Ρ ρ ρο
Ζ ζ ζήτα Σ σ σίγµα
Η η ήτα Τ τ ταυ
Θ θ θήτα Υ υ ύψιλον
Ι ι γιώτα Φ φ φι
Κ κ κάπα Χ χ χι
Λ λ λάµδα Ψ ψ ψι
Μ µ µι Ω ω ωµέγα
10
✔ Όπως βλέπουµε το ελληνικό αλφάβητο δεν έχει για όλους
τους φθόγγους αντίστοιχα ξεχωριστά γράµµατα.
Έτσι:
α. Για να γράψουµε τους φθόγγους ου, µπ, ντ, γκ, τσ και
τζ χρησιµοποιούµε δύο γράµµατα για τον κάθε φθόγγο.
β. Για τον φθόγγο ο χρησιµοποιούµε δύο γράµµατα, το ο

και το ω (ώµος).
γ. Για το φθόγγο ι χρησιµοποιούµε τρία γράµµατα, το ι, το

η και το υ (κυνήγι).
11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα φωνήεντα και τα σύµφωνα
☞ Τα φωνήεντα και τα σύµφωνα

Τα γράµµατα χωρίζονται σε φωνήεντα και σύµφωνα.
Τα φωνήεντα είναι εφτά (7) και φωνάζουν δυνατά:
α , ε , η , ι , ο , υ , ω
Τα σύµφωνα είναι δεκαεφτά (17) και µιλάνε σιγανά:
β , γ , δ , ζ , θ , κ , λ , µ , ν , ξ , π , ρ , σ , τ , φ , χ , ψ
✔ Τα φωνήεντα, όταν διαβάζουµε, τα φωνάζουµε πιο δυνατά και

µπορούν να σχηµατίσουν και από µόνα τους συλλαβή:
✔ Τα σύµφωνα πηγαίνουν πάντοτε µαζί µε τα φωνήεντα.
α – ε – ρο – πλά – νο , ο – λό – κλη – ρος , υ – πό – θε – ση
ε – ρώ – τη – ση , η – λι – κί – α , ω – ρι – µά – ζω
Τα σύµφωνα ξ και ψ λέγονται διπλά, γιατί όταν τα διαβάζουµε

ακούµε δύο φθόγγους.
ξ : (κ+σ) ξαστεριά ψ : (π+σ) ψαράς
12
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα δίψηφα φωνήεντα - Τα δίψηφα σύµφωνα
☞ Τα δίψηφα φωνήεντα
Τα δίψηφα φωνήεντα είναι δύο φωνήεντα µαζί και δίνουν ένα φθόγ-
γο, µια φωνή ( ε , ι , ου ).
Τα δίψηφα φωνήεντα είναι πέντε (5):

αι (= ε) , ει (=ι) , οι (=ι) , υι (=ι) , ου (=ου)
Το ( αι ) για το φθόγγο ( ε) πηγαίνω

Το ( ει ) για το φθόγγο ( ι ) είσοδος
Το ( οι ) για το φθόγγο ( ι ) κάτοικος
Το ( υι ) για το φθόγγο ( ι ) υιός (=γιος)
Το ( ου ) για το φθόγγο (ου) ουρά
✔ Στα δίψηφα φωνήεντα (αι , ει , οι , υι , ου), όταν αυτά τονί-
ζονται, ο τόνος µπαίνει στο δεύτερο φωνήεν.
παίρνω , σχολείο , µικροί , αλλού
☞ Τα δίψηφα σύµφωνα
Τα δίψηφα σύµφωνα είναι δύο σύµφωνα µαζί που παριστάνουν
ένα φθόγγο.
Τα δίψηφα σύµφωνα είναι πέντε (5):
ντ , γκ (γγ) , µπ , τζ , τσ
Ο φθόγγος ντ ν και τ (αντίο)

Ο φθόγγος γκ γ και κ (αγκάθι)
Ο φθόγγος µπ µ και π (µπαίνω)
Ο φθόγγος τζ τ και ζ (τζάµι)
Ο φθόγγος τσ τ και σ (τσίχλα)
13
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι συνδυασµοί φωνηέντων
☞ Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ»

Το αυ και το ευ είναι συνδυασµοί φωνηέντων και έχουν διαφορε-
τική προφορά κάθε φορά (διπλή προφορά).
αυ (=αφ) αυτί
αυ (=αβ) αύριο
ευ (=εφ) ∆ευτέρα
ευ (=εβ) απόγευµα
✔ Όταν τονίζονται οι συνδυασµοί αυ και ευ, ο τόνος (΄) µπαί-

νει στο δεύτερο γράµµα (αύ, εύ).
αύξηση , αναπαύω , εύχοµαι , πιστεύω
✔ Οι συνδυασµοί προφέρονται αβ και εβ, όταν ακολουθεί:
φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν)
● ναυαγός, αναπαύεται, ∆αυίδ, παύω
αναπαύουν, παύει
● σκεύασµα, ευεργέτης, επισκευή, παντρεύοµαι, σκευωρία
ευαίσθητος, ευοίωνος, παντρεύουν, γιατρεύει
14
ή ένα από τα σύµφωνα (β, γ, δ, ζ, λ, µ, ν, ρ)
Εύβοια
αυγή φεύγω
Γαύδος Ευδοξία
εύζωνας
έπαυλη ευλογία
θαυµάσιος ρεύµα
παρελαύνω ερευνώ
αύριο ευρετήριο
✔ Οι συνδυασµοί προφέρονται αφ και εφ, όταν ακολουθεί:
ένα από τα σύµφωνα (κ, ξ, π, τ, χ, φ, θ, σ)
καύκαλο εύκολος
αύξηση Έυξηνος (πόντος)
Ναύπλιο εύπιστος
αυτί χορευτής
αυχένας ευχαριστώ
εύφλεκτος
αυθάδης υπεύθυνος
απόλαυση ρευστός
15
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η πρόταση
☞ Η πρόταση
Πρόταση είναι ένα σύντοµο κοµµάτι του λόγου που µας δίνει
ένα απλό και ολοκληρωµένο νόηµα.
παραδείγµατα
Έρχοµαι.
Ο ήλιος λάµπει.
Ο καιρός είναι βροχερός.
Ο Περικλής διαβάζει εφηµερίδα.
Ο πατέρας αισθάνεται νέος.
Τα δέντρα ξεράθηκαν.
Αύριο θα πάµε εκδροµή.
✔ Η πρόταση γίνεται από λέξεις. Έτσι κάθε πρόταση µπορεί

να έχει µια, δύο, τρεις ή και περισσότερες λέξεις.
✔ Όταν γράφουµε µια πρόταση, αρχίζουµε πάντα µε κεφαλαίο.
✔ Εκεί που τελειώνει η πρόταση βάζουµε πάντα τελεία ( . ).
✔ Οι λέξεις της πρότασης µπαίνουν µε µια ορισµένη σειρά

ώστε να βγαίνει ολοκληρωµένο νόηµα.
(παιδιά, είναι, τάξη, Τα, µέσα, στην) ( λέξ εις α να κα τεµ ένες )
Τα παιδιά είναι µέσα στην τάξη. ( πρ ότα ση )

16
1η ΕΝΟΤΗΤΑ
Στο δρόµο για το σχολείο
1. Οι συλλαβές
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ
2. Κανόνες συλλαβισµού
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
3. Η πρόταση
☞ Οι συλλαβές
Συλλαβές λέγονται τα µικρότερα τµήµατα που χωρίζεται κάθε
λέξη.
Μια συλλαβή µπορεί να έχει:

✔ ένα φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω) µόνο του:
ε – δώ ώ – ρα α – ε – τός ή – λιος υ – πό – γει – ο
✔ ένα δίψηφο φωνήεν (αι, οι, ει, υι, ου) µόνο του:
εί – πα οί – κος αί – µα ου – ρά υι – ός
✔ ένα δίφθογγο (αη, άι, ἀ, οη, όι, ὀ) µόνο του:
αη – δό – νι γάι – δα – ρος ἀ – τός
✔ ένα συνδυασµό (αυ, ευ) µόνο του:
αυ – τός ευ – τυ – χί -α αύ – ρι – ο ευ – λο – γί – α
✔ ή µπορεί να έχει ένα ή περισσότερα σύµφωνα µαζί µε:
▲ ένα φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω):
τώ – ρα µα – κρι – νός
17
▲ ένα δίψηφο φωνήεν (αι, οι, ει, υι, ου):
κλεί – νου - µε ε – κεί λύ – κοι
▲ ένα δίφθογγο (κύριο – καταχρηστικό):
κε – λαη – δούν χαρ – τἀ – τός νε – ράι – δα

βόη – θα βὀ – δά – µα – ξα κο – ρόι –δο
πιά – νω κά – ποιες χιό – νι σχο – λειό
▲ ένα συνδυασµό (αυ, ευ):
λεύ – κα µε – θαύ – ρι – ο
☞ Κανόνες συλλαβισµού
1. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα κατά
το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δεύτερο φωνήεν.
ποδήλατο πο - δή - λα - το
2. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε ένα φωνήεν και

ένα δίψηφο φωνήεν κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δί-
ψηφο φωνήεν.
πηγαίνω πη - γαί - νω
3. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε ένα δίψηφο φωνήεν

και ένα φωνήεν κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το φωνήεν.
κοιτάζω κοι - τά - ζω
4. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε δύο δίψηφα φω-

νήεντα κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δεύτερο δίψηφο
φωνήεν.
λουλούδι λου - λού - δι
5. Όταν δύο σύµφωνα βρίσκονται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα

κατά το συλλαβισµό πηγαίνουν µε το δεύτερο φωνήεν, όταν
αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο σύµφωνα.
δασκάλα δα - σκά - λα (σκελετός)

18
* Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τα δύο σύµφωνα χωρίζονται.
κορδέλα κορ - δέ - λα
6. Τα όµοια σύµφωνα χωρίζονται.
θάλασσα θά - λασ - σα
7. Το τελικό (ς) συλλαβίζεται µε την τελευταία συλλαβή.
σκύλος σκύ - λος
8. Οι καταχρηστικοί δίφθογγοι κάνουν τη δική τους συλλαβή

και δε χωρίζονται κατά το συλλαβισµό.
γυαλί γυα - λί
άδειος ά - δειος
τέτοιος τέ - τοιος
µαλλιά µαλ - λιά

✔ Όταν γράφουµε µια πρόταση αρχίζουµε πάντα µε κεφαλαίο.
19
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ∆ΩΣΗ
1. Να χωρίσεις σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις:
(δισύλλαβες λέξεις)
εκεί ................. από .................

είπα ................. κάτω .................
σκέψη ................. όλοι .................
παίζω ................. λέξεις .................
εσάς ................. αυτός .................
άλλος ................. γράµµα .................
µαύρο ................. πεύκο .................
παλιό ................. άδειος .................
γυαλί ................. νοιάζει .................
σκολειό ................. κάποια .................
χέρια ................. µαλλιά .................
είναι ................. µόνος .................
(τρισύλλαβες λέξεις)
προσέχω ................. µάθηµα .................

κοιτάζω ................. µαθαίνω .................
Απρίλης ................. άτιµη .................
φαίνεται ................. αµέσως .................
έξοδος ................. είµαστε .................
∆ευτέρα ................. Κυριακή .................
µπεκάτσα ................. έξυπνοι .................
µπουµπούκι ................. σπουδαίος .................
εκκλησία ................. κόκκινος .................
20
έπαιξαν ................. µίλησαν .................
µοιάζουµε ................. κοιτάζω .................
αδειανός ................. µαλλάκια .................
παλιακός ................. γυάλινος .................
ανόµοιος ................. νοιάζοµαι .................
φαίνεται ................. αµέσως .................
(πολυσύλλαβες λέξεις)
παράθυρα ................. µαθήµατα .................

ορίζοντας ................. ησυχία .................
αρρωστούλης ............... γραµµατέας .................
συνοικισµός.................. κατέβαιναν .................
συννεφιάζει .................. κυπαρίσσια .................
ελλείµµατα ................. µπαµπακένιες .................
2. Να κάνεις προτάσεις µε τις λέξεις:
(το κοπάδι, ο βοσκός, κοντά, βόσκει, στο ψήλωµα)
.........................................................................................
(θα, ήθελα, πολλά, να, δώρα, έχω, πόσο)
.........................................................................................
(κάθε, να, εκδροµή, πηγαίναµε, µακάρι, µέρα)
.........................................................................................
3. Να γράψεις την πρόταση µε µικρά γράµµατα:
ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ.
.........................................................................................
21
1ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να κάνεις πρόταση µε τις λέξεις:
(πολύ, ήταν, Ο Μιλτιάδης, όµορφος, στα νιάτα του.)

.........................................................................................
2. Να γράψεις την πρόταση µε µικρά γράµµατα:
Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΜΑΓΕΥΕΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΠΑΙ∆ΙΑ.

.........................................................................................
3. Να χωρίσεις σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις:
(δισύλλαβες λέξεις)
εδώ ..................... µέσα .....................

λέει ..................... πέντε .....................
αυτός ..................... παιδιά .....................
µαλλιά ..................... γλώσσα .....................
παππούς ..................... όποιος .....................
(τρισύλλαβες λέξεις)
µητέρα ..................... λουλούδι .....................

Απρίλης ..................... γενναίοι .....................
κοιµάµαι ..................... είσοδος .....................
προσευχή ..................... εύκολος .....................
αρρώστιες ..................... ψησταριά .....................
(πολυσύλλαβες λέξεις)
ποδήλατο ..................... απρόσεκτος .....................

οικοδοµές ..................... συννεφάκια .....................
αυγουλάκια ..................... αντίθετο .....................
καλλυντικά ..................... απόγευµα .....................
γυαλιστερός ..................... ατέλειωτες .....................
22
4. Να βάλεις τις συλλαβές σε σωστή σειρά για να γίνει η λέ-
ξη:
της – νή – πλα πω – ρο – φθι – νό λά – µα – ρια – ξι
.................... .......................... ........................
5. Να συµπληρώσεις τις ταµπέλες, βλέποντας τις εικόνες:
Ε_______ Τ__________
Φ________
……………………….
……………………….
Α___________ Μ______
Ο∆ΟΣ
…………………………….….
23
2η ΕΝΟΤΗΤΑ
Με το «σεις» και το «σας»
1. Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 2. Ονοµασία των συλλαβών
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 3. Ονοµασία των λέξεων
4. Τονικά παρώνυµα
☞ Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας

Έχουµε την πρόταση: - ∆ώσε µου νερό!
● Παρατηρούµε ότι δεν είναι διατυπωµένη µε ευγενικό τρόπο.
● Την παραπάνω πρόταση µπορούµε να τη διατυπώσουµε ευ-

γενικά, χρησιµοποιώντας διάφορες εκφράσεις επιθυµίας,
όπως:
- ∆ώσε µου, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό.
- Μου δίνεις ένα ποτήρι νερό;

- Μου δίνεις, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό;
- Μπορείς να µου δώσεις ένα ποτήρι νερό;

- Μπορείς να µου δώσεις, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό;
- Θα είχες την καλοσύνη να µου δώσεις ένα ποτήρι νερό;

- Θα είχες την καλοσύνη, σε παρακαλώ, να µου δώσεις ένα
ποτήρι νερό;
24
- Κάνε µου τη χάρη να µου φέρεις ένα ποτήρι νερό.
- Κάνε µου τη χάρη, σε παρακαλώ, να µου φέρεις ένα πο-
τήρι νερό.
Όταν λέµε ή ζητάµε κάτι από κάποιον µεγαλύτερο, µιλάµε

ευγενικά στον πληθυντικό.
- ∆ώστε µου, σας παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό.
- Μου δίνετε ένα ποτήρι νερό;

- Μου δίνετε, σας παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό;
- Μπορείτε να µου δώσετε ένα ποτήρι νερό;

- Μπορείτε να µου δώσετε, σας παρακαλώ, ένα ποτήρι νε-
ρό;
- Θα είχατε την καλοσύνη να µου δώσετε ένα ποτήρι νερό;

- Θα είχατε την καλοσύνη, σας παρακαλώ, να µου δώσετε
ένα ποτήρι νερό;
- Κάντε µου τη χάρη να µου φέρετε ένα ποτήρι νερό.

- Κάντε µου τη χάρη, σας παρακαλώ, να µου φέρετε ένα
ποτήρι νερό.
25
☞ Ονοµασία των συλλαβών (ανάλογα µε τη θέση που έχουν)
Οι συλλαβές παίρνουν το όνοµά τους ανάλογα µε τη θέση που
έχουν στη λέξη.
χε – λι – δό – νι
αρχική συλλαβή λήγουσα
προπαραλήγουσα παραλήγουσα
✔ Η τελευταία συλλαβή της λέξης λέγεται λήγουσα. χε – λι – δό – νι
✔ Η δεύτερη από το τέλος συλλαβή της λέξης λέγεται παραλήγουσα.

✔ Η τρίτη από το τέλος συλλαβή της λέξης λέγεται προπαραλήγουσα.

✔ Η πρώτη συλλαβή µε την οποία αρχίζει µια λέξη λέγεται αρχική

συλλαβή. χε – λι – δό – νι
Μας ενδιαφέρουν οι τρεις τελευταίες συλλαβές, γιατί:

α. Σε µια από αυτές τονίζονται οι λέξεις:
παιδί, µεσηµέρι, θάλασσα
β. Κατά την κλίση των λέξεων, οι αλλαγές των καταλήξεων
γίνονται σ’ αυτές.
Τρ ίτη α πό το τέλο ς πρ οτελευτα ία τελευτα ία

συλλα βή συλλα βή συλλα βή
Λέξ η
προπαραλή γου σα παραλή γου σα λή γου σα
πηγή πη γή
σκυλάκι σκυ λά κι
ποδήλατο πο δή λα το
26
☞ Ονοµασία των λέξεων (ανάλογα µε τον αριθµό των συλλα-
βών που έχουν)
Στη γλώσσα µας έχουµε λέξεις:
● µε µια συλλαβή (µονοσύλλαβες) : ο, η, το, και, πως, για
● µε δύο συλλαβές (δισύλλαβες) : γά-τα, που-λί, µπα-µπάς
● µε τρεις συλλαβές (τρισύλλαβες) : πα-τέ-ρας, λιο-ντά-ρι
● µε περισσότερες συλλαβές (πολυσύλλαβες): βα-σί-λισ-σα

πο-δή-λα-το
☞ Τονικά παρώνυµα
Παρώνυµα λέγονται οι λέξεις που έχουν διαφορετική σηµασία,
αλλά µοιάζουν κάπως στην προφορά.
παίρνω - περνώ (ο) χορός - (ο) χώρος

(η) φίλη - (η) φυλή (το) σχολείο - (το) σχόλιο
πεινώ - πίνω (η) αµυγδαλιά - (η) αµυγδαλή , -ές
✓ Όταν τα παρώνυµα διαφέρουν µόνο στον τόνο λέγονται το-

νικά παρώνυµα.
(η) κάµαρα (η) καµάρα
(η) λεύκα (τα) λευκά
(ο) ώµος ωµός, -ή, -ό
(ο) γέρος γερός, -ή, -ό
(το) µίσος µισός, -ή, -ό
27
1. Να χρησιµοποιήσεις ευγενικές εκφράσεις για την πρότα-

ση:
● ∆ώσε µου τα κλειδιά!
(Απευθύνεσαι σε έναν φίλο σου, το Νίκο.)
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
(Απευθύνεσαι στο διευθυντή του σχολείου σου.)
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
2. Να χρωµατίσεις: ● µε πράσινο στυλό τη λήγουσα,
● µε κόκκινο στυλό την παραλήγουσα,
● µε µπλε στυλό την προπαραλλήγουσα.
εγώ, µητέρα, αυτοκίνητο, βήχας, λαγοί, µετά, άνοιξη,
έλα, περιµένω, αυτοκινητόδροµος, τετράδιο, αγωνία,
ξεκουράζοµαι, ψεύτικα, αυτός, έρχοµαι, παπούτσι, αίµα

28
3. Να χωρίσεις τις λέξεις µε βάση τον αριθµό των συλλαβών:
( δυο, δύο, φιλί, τροχονόµος, αίθουσα, νέος, σανίδα, µετά,

µεσηµέριασε, άνθρωπος, εάν, αηδόνι, πουλί, πως, σανίδα,
που, χιόνι, και, γυρίζω, καληµέρα, σόµπα, βιβλιοπώλης,
πριν, ξύλο, εγώ, νυχτώνει, ανυπόφορος, κρύο)
µονοσύλλαβες: ................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
δισύλλαβες: .....................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
τρισύλλαβες: ....................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
πολυσύλλαβες: ................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
4. Να δηµιουργήσεις τονικά παρώνυµα και να γράψεις µία

πρόταση για το καθένα:
(το) χάλι - (το) .........

► ......................................................................................
► ......................................................................................
πότε - ................
► ......................................................................................
► ......................................................................................
29
(ο) νόµος - (ο) ...........
► ......................................................................................
► ......................................................................................
(ο) όρος - (ο) ........... - (το) ...........
► ......................................................................................
► ......................................................................................
► ......................................................................................
(η) εξοχή - (η) ...........
► ......................................................................................
► ......................................................................................
(ο) έκτος - ................
► ......................................................................................
► ......................................................................................
ζήτω - (εγώ) ........
► ......................................................................................
► ......................................................................................
(τα) µάτια - (η) ............
► ......................................................................................
► ......................................................................................
(τα) πόδια - (η) ............
► ......................................................................................
► ......................................................................................
(το) µίσος - (ο) ............
► ......................................................................................
► ......................................................................................
30
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να χρησιµοποιήσεις ευγενικές εκφράσεις για την πρόταση:
● ∆ώσε µου ένα ποτήρι νερό!
(Απευθύνεσαι σε µία φίλη σου, την Ελένη.)
.........................................................................................
.........................................................................................
(Απευθύνεσαι σε κάποιον µεγαλύτερο, τον κύριο Κώστα.)
.........................................................................................
.........................................................................................
2. Να γράψεις πώς ονοµάζονται οι τρεις τελευταίες συλλα-

βές:
αυ – το – κί – νη – το
……………………. ……………………. …………………….
3. Να βάλεις στη σωστή στήλη τις λέξεις:
(ποδήλατο, ρολόι, καιρός, πλοίο, κουτιά, τετράδιο, λέξη,

ποίηµα, καναπές)
Η λέξη Η λέξη Η λέξη

τονίζεται στη λήγουσα τονίζεται στη παραλήγουσα τονίζεται στη προπαραλήγουσα
31
4. Να χωρίσεις τις λέξεις µε βάση τον αριθµό των συλλαβών:
(χαµόγελο, βάζο, το, έλα, πατέρας, φως, περιµένω,

πρώτος, περιστεριώνας, πίνακας, µια, µία, καρέκλα)
µονοσύλλαβες: ................................................................
δισύλλαβες: ......................................................................
τρισύλλαβες: .....................................................................
πολυσύλλαβες: ................................................................
5. Να βάλεις στη σωστή στήλη τις λέξεις:
(κορίτσι, ποτό, αίθουσα, πατάτα, γιατρός, παράθυρο,

λεµόνι, µαθητής, θάλασσα)
ΟΞΥΤΟΝΕΣ ΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ ΠΡΟΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ
6. Γράφω δύο διαφορετικές προτάσεις:
► βάζοντας τόνο στη λέξη «µατια», σε διαφορετική συλ-

λαβή κάθε φορά.
.........................................................................................
.........................................................................................
► βάζοντας τόνο στη λέξη «καµαρα», σε διαφορετική συλ-

λαβή κάθε φορά.
.........................................................................................
.........................................................................................
32
3η ΕΝΟΤΗΤΑ
Στον κόσµο των κόµικς
1. Τα δίψηφα φωνήεντα
2. Τα δίψηφα σύµφωνα
3. Τα τελικά σύµφωνα
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 4. Το επίρρηµα «µέσα»
5. Ο τονισµός των µονοσύλλαβων λέ-
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
ξεων: ● «που», «πού»
και ● «πως», «πώς»
6. Το θηλυκό άρθρο «η» και ο διαχω-
ριστικός σύνδεσµος «ή»
☞ Τα δίψηφα φωνήεντα
Τα δίψηφα φωνήεντα είναι δύο φωνήεντα µαζί και δίνουν ένα
φθόγγο, µια φωνή ( ε , ι , ου ).
Τα δίψηφα φωνήεντα είναι πέντε (5):

αι (= ε) , ει (=ι) , οι (=ι) , υι (=ι) , ου (=ου)
Το ( αι ) για το φθόγγο ( ε) πηγαίνω

Το ( ει ) για το φθόγγο ( ι ) είσοδος
Το ( οι ) για το φθόγγο ( ι ) κάτοικος
Το ( υι ) για το φθόγγο ( ι ) υιός (γιος)
Το ( ου ) για το φθόγγο (ου) ουρά
✔ Στα δίψηφα φωνήεντα (αι , ει , οι , υι , ου), όταν αυτά τονί-

ζονται, ο τόνος µπαίνει στο δεύτερο φωνήεν.
µπαίνω , σχολείο , µικροί , αλλού

33
Το δίψηφο φωνήεν (οι) χρησιµοποιείται ως άρθρο και κατάληξη
στον πληθυντικό αριθµό (οι πολλοί).
ο λαγός – οι λαγοί
Το δίψηφο φωνήεν (ει) χρησιµοποιείται ως κατάληξη στο γ΄

ενικό πρόσωπο στα ρήµατα.
εγώ τρέχω – αυτός, -ή, -ό τρέχει
☞ Τα δίψηφα σύµφωνα
Τα δίψηφα σύµφωνα είναι δύο σύµφωνα µαζί που παριστάνουν
ένα φθόγγο.
Τα δίψηφα σύµφωνα είναι πέντε (5):

ντ , γκ (γγ) , µπ , τζ , τσ
Ο φθόγγος ντ ν και τ (αντίο)

Ο φθόγγος γκ γ και κ (αγκάθι)
Ο φθόγγος µπ µ και π (µπαίνω)
Ο φθόγγος τζ τ και ζ (τζάµι)
Ο φθόγγος τσ τ και σ (τσίχλα)
☞ Τα τελικά σύµφωνα
Τα τελικά σύµφωνα της γλώσσας µας είναι το (ς) και το (ν).
δάσος τείχος σωστός άρρωστος

εάν µην δεν πριν
34
✔ Ορισµένα επιφωνήµατα και ξένες λέξεις τελειώνουν και σε
άλλα σύµφωνα:
αχ! ουφ! στοπ! αλτ!
Αδάµ Μωάµεθ σοφέρ γκαράζ
☞ Το επίρρηµα «µέσα»
Όταν, µετά από το επίρρηµα «µέσα», ακολουθεί λέξη που
αρχίζει από (σ) µετατρέπεται σε (µες).
µέσα στο µες στο µέσα στη µες στη
µέσα στα µες στα µέσα στις µες στις
µέσα στους µες στους
☞ Τονισµός των µονοσύλλαβων λέξεων «που» και «πως»

✔ Οι µονοσύλλαβες λέξεις «πού» και «πώς» τονίζονται, όταν
µπαίνουν σε ευθεία ή πλάγια ερωτηµατική πρόταση (όταν
ρωτούν).
(ευθεία ερώτηση) (πλάγια ερώτηση)
Πού ήσουν; ∆ε µας είπε πού ήταν.

Πώς χόρεψες; ∆εν µας είπε πώς χόρεψε.
Στο τέλος της ευθείας ερωτηµατικής πρότασης βάζουµε

ερωτηµατικό(;)
35
✔ Οι µονοσύλλαβες λέξεις «πού» και «πώς» τονίζονται, όταν
βρίσκονται σε ορισµένες εκφράσεις και όταν φωνάζουν πολύ.
Πού και πού κοιµόµουν. Πού να δεις!

Από πού κι ως πού.
Αραιά και πού.
Ήθελα πώς και πώς να σε δω. Πώς νυστάζω!
✔ ∆ε βάζουµε τόνο, στις µονοσύλλαβες λέξεις «που» και «πως»,

όταν δε ρωτάµε.
Χθες που ήµουν στη Λάρισα, νόµιζα πως είχες φύγει.
☞ Το θηλυκό άρθρο «η» και ο διαχωριστικός σύνδεσµος «ή»

• Το θηλυκό άρθρο «η» δεν τονίζεται.
Ήρθε η Ελένη, η Ηλέκτρα και η Μαρία.
● Ο διαχωριστικός σύνδεσµος «ή» διαχωρίζει δύο λέξεις ή δύο

προτάσεις και τονίζεται.
Θα τηλεφωνήσεις ή στην Ελένη ή στην Ηλέκτρα ή στη Μαρία.

Ή η Ξένια ή η Έφη θα έρθει. Όχι και οι δύο µαζί.
36
1. Να κυκλώσεις τα δίψηφα φωνήεντα στις παρακάτω λέξεις:
πηγαίνω, είσοδος, ανοίγω, πουθενά, χειµώνας, υιός, εκείνη,
λουλούδι, εικόνα, µπαίνω, παντού
2. Να βάλεις τόνο εκεί που πρέπει:
ανεβαινω, κουδουνι, ψυγειο, τοιχος, πηγαινω, λεωφορειο,
θειος, κουνουπι, λαγοι, παντοπωλειο
3. Να ενώσεις αυτά που ταιριάζουν και να γράψεις τις λέ-

ξεις:
αι ● - κονοµία ........................
- νιγµα ........................
- νος ........................
οι ● - µα ........................
- ρά ........................
- κοδοµή ........................
ου ● - πα ........................
- ρανός ........................
- µαστε ........................
ει ● - ός ........................
- σθήσεις ........................
- δαµε ........................
υι ● - οθεσία ........................
37
4. Να βάλεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή σειρά:
(ούζο, είσοδος, απαίσιος, µυρουδιά, µάγειρας, σπουδαίος,

εκεί, ακούω, υιός, λύκοι, κουνούπι, θεία, κάτοικος, οικόπεδο,
είδα, υιοθεσία, παντού, οικογένεια)
( αι ) ...............................................................................
( ει ) ...............................................................................
( οι ) ...............................................................................
( ου ) ...............................................................................
( υι ) ...............................................................................
5. Να κάνεις προτάσεις µε τις παρακάτω λέξεις:
(µπροστά, Ο µπαµπάς, µπήκε, στην µπουλντόζα)
.........................................................................................
(Αγγλία, Ο Άγγελος, από την, έφερε, αγγείο, ένα)
.........................................................................................
(τσατσάρα, µια, κορίτσι, και, Ένα, αγόρασε, πετσέτες)
.................................................................
(που είναι, έσπασε, Ο Τζακ, το τζάµι, στο τζάκι, δίπλα)
............................................................
6. Να κυκλώσεις τα δίψηφα σύµφωνα στις λέξεις:
µπήκα, αντίο, αγκάθι, µπότα, τζίτζικας, κουτσός,

γκαρίζω, καγκουρό, τσίρκο, ντύνω, τζάκι, αντάρα,
νταντά, κοντός, άτσαλος, βαµπάκι, τζάµπα, παράγκα,
αγκυλώνω, τζάµι, τσαλακώνω, τσατσάρα, τζαµαρία,
38
µπαταρία, αγκαλιά, τσιρίζω, πετσέτα, µπουλντόζα,
πατζούρι
Να γράψεις τις παραπάνω λέξεις στη σωστή θέση:
ντ γκ µπ τζ τσ
7. Να γράψεις δύο ερωτηµατικές προτάσεις µε το «πού»:
........................................................................................
........................................................................................
8. Να γράψεις δύο ερωτηµατικές προτάσεις µε το «πώς»:
........................................................................................
........................................................................................
9. Να βάλεις τόνους στα «που» και «πως», όταν χρειάζεται:
Που και που ρωτούσαµε.

Χθες που ήρθες δεν ήµουν εδώ.
Πως τα πέρασες στην εκδροµή;
Εσύ που ήσουν;
Νοµίζω πως δεν θα έρθει.
Που είναι το στυλό που αγόρασες;
Περίµενα πως και πως να φύγει.
39
10. Να βάλεις τόνο στο «η» όταν χρειάζεται:
Τι θέλεις πιο πολύ το στυλό η το µολύβι;

Ποιος ήρθε η Πηνελόπη η ο Ανδρέας;
Ποιος φώναξε ο Μίλτος η η Ελένη;
Ποια µένει κοντά σου η Φρόσω η η Μυρτώ;
Ήρθε η µητέρα της Μαρίας.
Η η Άννα η η Κατερίνα θα µιλήσει;
Τώρα η µετά θα φύγεις.
Θα πας στο γραφείο σου η θα βγεις έξω;
11. Να γράψεις αλλιώς τις φράσεις:
µέσα στο ……………. µέσα στη …………….
µέσα στα ……………. µέσα στις …………….
µέσα στους …………….
12. Να συµπληρώσεις τα τελικά σύµφωνα:
► Ο παππού… µου ήτα… χαρούµενο… που οδηγούσε

το τρακτέ… που αγόρασε ο γιο… του.
► ∆ε… είσαι πια µικρό…, για να κάνει… ζαβολιέ…
στο παζ… που φτιάχνει… .
► Ο Ραφαή…, ότα… έφυγε, κατέβηκε µε το ασανσέ… .
► Έφυγε… ξαφνικά και δε… ήπιες το γάλα σου.
13. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα που λείπουν:
Όλ… … άνθρωπ… είναι χαρούµεν… και γελούν. Μόνο η

Ασπασία ούτε γελά… ούτε µιλά… και κοιτάζ… λυπηµένη.
40
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να κυκλώσεις τα δίψηφα φωνήεντα στις λέξεις:
υιοθετώ, µένει, καµπούρα, υφαίνω, οικοδόµος, εκεί,
σηµαία, µάτια, ευκαιρία, ενοίκιο, κουράγιο, λουκούµια
2. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα στις λέξεις και να

βάλεις τόνους, όπου χρειάζεται:
λ _ _ λ _ _ δι, περνά _ _, κάτ _ _ κος, _ _ ός, άν _ _ ξη
κ _ _ µάµ _ _, φ _ _ στα, _ _ µαστε, _ _ οθεσία, κ _ _ τώ
πλ _ _ ο, καλοκ _ _ ρι, _ _ ρά, χ _ _ µώνας, πηγ _ _ νω
3. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα σύµφωνα στις λέξεις:
α _ _ ούρι, _ _ ίχλα, Καρα _ _ ιόζης, _ _ α _ _ άς, _ _ άκι
λά _ _ α, _ _ ιµέντο, _ _ ι _ _ ίκια, πα _ _ ελόνι, κά _ _ ος
α _ _ άθι, _ _ ουλάπα, πε _ _ έτα, _ _ α _ _ άρα, _ _ ιπ
4. Να κυκλώσεις τη σωστή λέξη:
φεγγάρι – φεγκάρι άγκελος – άγγελος
παγγάκι – παγκάκι κάγκελο – κάγγελο
εγγόνια – εγκόνια παράγγα – παράγκα
5. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα που λείπουν:
Όλ… … λαγ… χορεύουν, µόνο ο σκίουρος δε χορεύ…

και δεν τραγουδά… .
41
6. Να συµπληρώσεις τα τελικά σύµφωνα στις προτάσεις:
Χθε… οι µαθητέ… πήγα… εκδροµή.
Άνοιξα… τι… πόρτε… και βγήκα… όλοι έξω.
Το ρο… χρώµα άρεσε σε όλε… τι… κοπέλε… .
Μέσα στο δάσο… κελαηδούσα… τα πουλιά.
7. Να γράψεις αλλιώς τις φράσεις:
µέσα στη ……………. µέσα στις …………….
µέσα στο ……………. µέσα στους …………….
8. Να συµπληρώσεις το (Σ), (σ) και (ς) στην πρόταση:
Ο _τάθη_ _ταµάτη_ε _τη _τά_η και µπήκε µε_ _το

λεωφορείο.
9. Να βάλεις τόνο στα «που», «πως» και «η», όταν χρειάζεται:
Πως είσαι; Έµαθα πως αρρώστησες.
Σου αρέσει το παγωτό η η σοκολάτα;
Αυτό που λες δεν είναι σωστό. Που το άκουσες;
Η η Ελένη η η Μάρθα τηλεφώνησε.
Που και που µου µιλούσε.
Περίµενα πως και πως να τον δω.
Αραιά και που τον έβλεπα.
42
4η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ετοιµασίες για το ταξίδι
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 1. ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2. Τα διπλά σύµφωνα
☞ ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά

Έχουµε τις λέξεις: ώρα, δέµα, χάνω, βλέπω, αυγό
Τοποθετούµε κάθε λέξη µε βάση το πρώτο γράµµα της, στη
σωστή θέση της άλφα-βήτα.
α, β, γ, δ, ε, ζ, η, θ, ι, κ, λ, µ, ν, ξ, ο, π, ρ, σ, τ, υ, φ, χ, ψ, ω
αυγό βλέπω δέµα χάνω ώρα
Οι λέξεις µε αλφαβητική σειρά: αυγό, βλέπω, δέµα, χάνω, ώρα
✔ Για να βάλουµε λέξεις µε αλφαβητική σειρά πρέπει να ξέ-

ρουµε απ’ έξω και ανακατωτά την άλφα-βήτα.
☞ Τα διπλά σύµφωνα
Τα σύµφωνα ξ και ψ λέγονται διπλά, γιατί όταν τα διαβάζουµε
ακούµε δύο φθόγγους.
ξ : (κ+σ) ξαστεριά ψ : (π+σ) ψαράς
όχι κσαστεριά όχι πσαράς

43
1. Να βάλεις σε κάθετη αλφαβητική σειρά τις λέξεις:
(ώρα, δέµα, τοίχος, σελίδα, άγαλµα, χρήµα, ξόρκι, ερπετό,

ψάρι, πρωί, µόνος, γράµµα, θόλος, λουλούδι, κρότος, ζωή,
ήλιος, νοτιάς, σµήνος, όποιος, ράγισµα, φωνή, βήµα, ύαινα)
Α , α ...........................
Β, β ...........................
Γ , γ ...........................
∆ , δ ...........................
Ε, ε ...........................
Ζ , ζ ...........................
Η, η ...........................
Θ, θ ...........................
Ι , ι ...........................
Κ, κ ...........................
Λ, λ ...........................
Μ, µ ...........................
Ν, ν ...........................
Ξ , ξ ...........................
Ο , ο ...........................
Π , π ...........................
Ρ , ρ ...........................
Σ , σ ...........................
Η, η ...........................
Τ , τ ...........................
Υ , υ ...........................
Φ , φ ...........................
Χ , χ ...........................
Ψ , ψ ...........................
Ω , ω ...........................
44
2. Να βάλεις µε αλφαβητική σειρά τις παρακάτω λέξεις:
(δέµα, αγόρι) .............................................

(τρένο, ζάρι) .............................................
(χρήµα, βλέπω, ώρα) .............................................

(πόρτα, γεύµα, καλός) .............................................
(νιάτα, γλυκό, καλός, άρµα) .............................................

(ώµος, άλλος, χρόνος, πριν) .............................................
3. Να βάλεις σε οριζόντια αλφαβητική σειρά τις λέξεις:
(υπάλληλος, κόλλα, Έλληνας, µαλλιά, τριαντάφυλλο)
.........................................................................................
(µόνος, τραπέζι, αρµυρό, ξύλο, δετός)
.........................................................................................
(πηγαίνω, έρχοµαι, καρφώνω, αγαπώ, τρέχω)
.........................................................................................
4. Οι παρακάτω λέξεις δεν είναι σε αλφαβητική σειρά. Να τις

ξαναγράψεις σωστά:
δέµα, ζωή, ερπετό, θαύµα, λαγός, ιστορία, µόνος, κοντός, ξένος
.........................................................................................
5. Να συµπληρώσεις το σωστό διπλό σύµφωνο (ξ και ψ)

στις λέξεις:
τό _ ο _ άρι _ ύλο τα _ ί _ ωµί _ ίφος

45
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να βρεις τις λέξεις που είναι γραµµένες λάθος, να τις

κυκλώσεις και να τις γράψεις σωστά:
κσίδι ...................... σπανάκι .......................

στόµα ...................... στίρκο .......................
κασταβίδι ...................... τσάντα .......................
πσαλίδι ...................... στουβάλι .......................
ψηλός ...................... τακσίδι .......................
λέκση ...................... ξύλο .......................
έκοπσα ...................... πσαράς .......................
ψίχουλα ...................... έκσοδα .......................
στουρέκι ...................... πατσέλι .......................
κατάπσυκση ....................................
πατσίστιο ....................................
2. Να συµπληρώσεις τα κενά µε:
στ τσ
πε……έτα κά……ανο α……έρι κορί……ι
σπ ψ
τα……ί ……ίρτο λά……η δι……άω
σκ ξ
πα……ιµάδι ……ίουρος δα……άλα τα……ίδι
46
3. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις λέξεις:
λαγός αστερίας
βάτραχος
ρακούν
λιοντάρι ιπποπόταµος
καγκουρό
γουρούνι
βουβάλι ρινόκερος
φώκια αρκούδα
γύπας οχιά
κάστορας
φίδι
1. ............................
2. ............................
3. ............................
1 ο βήµα Βρίσκω τις λέξεις που
4. ............................ αρχίζουν από το ίδιο
γράµµα.
5. ............................
6. ............................ 2 ο βήµα Τις χρωµατίζω µε ίδιο
χρώµα.
7. ............................ Χρησιµοποιώ διαφορε-
τικό χρώµα σε κάθε
8. ............................ ζευγάρι.
9. ............................ 3 ο βήµα Βάζω τα ζευγάρια λέ-
10. ............................ ξεων σε αλφαβητική
σειρά:
11. ............................ ● στην αρχή µε βάση το
πρώτο γράµµα,
12. ............................
● στη συνέχεια µε βάση
13. ............................ το δεύτερο γράµµα.
14. ............................
15. ............................
16. ............................
47
5η ΕΝΟΤΗΤΑ
Πάµε για ψώνια;
Οι µήνες του χρόνου
Ο χρόνος έχει δώδεκα (12) µήνες:
1. ( 1 ος µήνας ) Ιανουάριος (Γενάρης) 31 ηµέρες

2. ( 2 ος µήνας ) Φεβρουάριος (Φλεβάρης) 28 ή 29 ηµέρες*
3. ( 3 ος µήνας ) Μάρτιος (Μάρτης) 31 ηµέρες
4. ( 4 ος µήνας ) Απρίλιος (Απρίλης) 30 ηµέρες
5. ( 5 ος µήνας ) Μάιος (Μάης) 31 ηµέρες
6. ( 6 ος µήνας ) Ιούνιος 30 ηµέρες
7. ( 7 ος µήνας ) Ιούλιος 31 ηµέρες
8. ( 8 ος µήνας ) Αύγουστος 31 ηµέρες
9. ( 9 ος µήνας ) Σεπτέµβριος (Σεπτέµβρης) 30 ηµέρες
10. (10 ος µήνας ) Οκτώβριος (Οκτώβρης) 31 ηµέρες
11. (11 ος µήνας ) Νοέµβριος (Νοέµβρης) 30 ηµέρες
12. (12 ος µήνας ) ∆εκέµβριος (∆εκέµβρης) 31 ηµέρες
* Ο Φεβρουάριος κάθε τέσσερα χρόνια έχει 29 ηµέρες.
Πώς γράφουµε τις ηµεροµηνίες
► Τις ηµεροµηνίες τις λέµε και τις γράφουµε µε τρεις τρόπους:
● 9 Μα˙ου του 2012

Ο Μάιος είναι ο 5ος
ή ● 9 – 5 – 2012 ● 09 – 05 – 2012 µήνας του χρόνου.
Οι ηµέρες της εβδοµάδας
Οι ηµέρες της εβδοµάδας είναι επτά (7):
∆ευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέµπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή

48
Οι εποχές του χρόνου
Ο χρόνος έχει τέσσερις εποχές: ● χειµώνας

● άνοιξη
● καλοκαίρι
● φθινόπωρο
Κάθε εποχή έχει 3 µήνες:
12. ∆εκέµβριος (∆εκέµβρης)
χειµώνας 1. Ιανουάριος (Γενάρης)
2. Φεβρουάριος (Φλεβάρης)
3. Μάρτιος (Μάρτης)
άνοιξη 4. Απρίλιος (Απρίλης)
5. Μάιος (Μάης)
6. Ιούνιος
καλοκαίρι 7. Ιούλιος
8. Αύγουστος
9. Σεπτέµβριος (Σεπτέµβρης)
φθινόπωρο 10. Οκτώβριος (Οκτώβρης)
11. Νοέµβριος (Νοέµβρης)
49
Οι ονοµασίες των µηνών
1. Ιανουάριος Από το ρωµἀκό θεό janus (Ιανός).

2. Φεβρουάριος Από το λατινικό ρήµα februare (καθαρίζω, εξαγνίζω).
Από τα ονόµατα δύο ρωµἀκών θεοτήτων: της Februa και του
Februs.
3. Μάρτιος Από τον πολεµικό θεό των Ρωµαίων Mars - Martis (δηλαδή ο
Άρης, ο θεός των Ελλήνων).
4. Απρίλιος Από λατινικό ρήµα aperio (ανοίγω).
5. Μάιος Από τη λατινική λέξη Majus. Μήνας αφιερωµένος στους
προγόνους τους, τους majores.
6. Ιούνιος Από τη ρωµἀκή θεά Juno (Ήρα, η γυναίκα του ∆ία).
7. Ιούλιος Από το όνοµα του Ρωµαίου αυτοκράτορα Ιουλίου Καίσαρα.
8. Αύγουστος Από το όνοµα του Ρωµαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού
Αυγούστου.
9. Σεπτέµβριος Από τη λατινική λέξη septem (εφτά).
10. Οκτώβριος Από τη λατινική λέξη octo (οκτώ).
11. Νοέµβριος Από τη λατινική λέξη novem (εννιά).
12. ∆εκέµβριος Από τη λατινική λέξη decem (δέκα).
Παροιµίες για τους µήνες
Για το µήνα Ιανουάριο:
• «Γενάρη µήνα κλάδευε και µη ρωτάς φεγγάρι.»

• «Κλάδεψέ µε το Γενάρη, να γεµίσω σαν κουκουνάρι.»
• «Του Γενάρη το φεγγάρι λάµπει σα µαργαριτάρι.»
• «Κότα – πίτα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη.»
• «Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης κι όλοι οι µύλοι µας θ’ αλέθουν.»
Για το µήνα Φεβρουάριο:
• «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα µυρίσει^

µα αν κάνει και θυµώσει, µες στα χιόνι θα µας χώσει.»
• «Ο Φλεβάρης ο κουτσός κουτσοµπαίνει στο χωριό.»
50
Για το µήνα Μάρτιο:
• «Αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα,

χαρά σ’ εκείνον το γεωργό, που ’χει φυτεµένα.»
• «Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.»
• «Το Μάρτη ξύλα φύλαγε µην κάψεις τα παλούκια.»
• «Μάρτης είναι πότε κλαίει πότε γελάει.»
• «Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή;»
• «Ο Μάρτης έβρεχε κι ο θεριστής χαιρόταν.»
• «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειµώνα.»
Για το µήνα Απρίλιο:
• «Τον Απρίλη η βροχή, κάθε κόµπος και φλουρί.»

• «Τον Απρίλη γάλα γάλα και το Μάη γαλατάκι.»
• «Απρίλη, Απρίλη δροσερέ και Μάη µε τα λουλούδια.»
• «Το Μάρτη ξύλα φύλαγε µην κάψεις τα παλούκια,
και τ’ Απριλιού τις δεκαοχτώ, µην κάψεις τα καρούλια (του αργαλειού).»
Για το µήνα Μάιο:
• «Μάης άβρεχτος, µούστος (ή τρύγος) άµετρος.»

• «Ζήσε Μάη να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι.»
• «Στο κακορίζικο χωριό, το Μάη µήνα βρέχει.»
Για το µήνα Ιούνιο:
• «Απ’ αρχή του θεριστή του δρεπανιού µας η γιορτή.»
Για το µήνα Ιούλιο:
• «Κότα – πίτα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη.»

• «Όποιος µοχτάει το Χειµώνα χαίρεται τον Αλωνάρη.»
• «Τ’ Αλωναριού τα κάµατα τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια.»
Για το µήνα Αύγουστο:
• «Κάθε πράγµα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.»
51
• «Αύγουστε, καλέ µου µήνα, να ’σουν δυο φορές το χρόνο.»
• «Αύγουστος άβρεχτος, τρύγος άµετρος.»
• «Από Αύγουστο χειµώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι.»
Για το µήνα Σεπτέµβριο:
• «Το Σεπτέµβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.»

• «Τον Τρυγητή, τ’ αµπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι.»
• «Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόµο.»
• «Ήρθε ο Σταυρός, σταύρωνε και σπέρνε.»
• «Το Σεπτέµβρη στάρι σπείρε και σε πανηγύρι σύρε.»
Για το µήνα Οκτώβριο:
• «Το Σεπτέµβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.»

• «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ’χεις.»
• «Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οκτώ σειρές αλώνι.»
• «Όποιος µήνας έχει ρο, δε θέλει στο κρασί νερό.»
• «Ο Οκτώβρης αν θυµώσει µες στα χιόνια θα µας χώσει.»
Για το µήνα Νοέµβριο:
• «Το Νοέµβρη και ∆εκέµβρη φύτευε καταβολάδες».

• «Νοέµβρη οργώµατα κι ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές».
• «Η Πούλια βασιλεύοντας, το µήνυµά της στέλνει:
Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάµπους.»
Για το µήνα ∆εκέµβριο:
• «Νοέµβρη και ∆εκέµβρη φύτευε καταβολάδες.»

• «Του ∆εκέµβρη η µέρα, καληµέρα - καλησπέρα.»
• «Το τραγούδι µε τον τρύγο, το ∆εκέµβρη παραµύθι.»
• «Χιόνι του ∆εκεµβριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.»
• «Να ’ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισµένα,
χαρά σ’ εκείνο το γεωργό, που ’χει πολλά σπαρµένα.»
52
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 1. Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ»
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2. Το ενωτικό
☞ Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ»

Το αυ και το ευ είναι συνδυασµοί φωνηέντων και έχουν διαφορε-
τική προφορά κάθε φορά (διπλή προφορά).
αυ (=αφ) αυτί
αυ (=αβ) αύριο
ευ (=εφ) ∆ευτέρα
ευ (=εβ) απόγευµα
✔ Όταν οι συνδυασµοί τονίζονται, ο τόνος µπαίνει στο «υ».
αύξηση , αύριο , εύχοµαι , εύλογος
☞ Το ενωτικό
Ενωτικό (-) είναι το σηµάδι που σηµειώνουµε για να
χωρίσουµε στο τέλος της σειράς µια λέξη που δε χωράει
ολόκληρη.
Ήρθαν όλα τα παιδιά στην εκδροµή ε-

κτός από τον αδερφό µου.
✔ Το ενωτικό το χρησιµοποιούµε για να χωρίζουµε τις συλλα-

βές σε µία λέξη.
53
✔ Οι λέξεις, όταν δε χωρούν ολόκληρες, στο τέλος της σει-
ράς, χωρίζονται µόνο στις συλλαβές τους.
∆εν πρέπει να µπερδεύουµε το ενωτικό (-) µε την παύλα ( ),

η οποία είναι µεγαλύτερη και σηµειώνεται στο διάλογο για να
δείξουµε την αλλαγή προσώπου.
Γεια σου, Γιάννη, τι κάνεις;

Καληµέρα, Κώστα, είµαι καλά.
Πού πας, Γιάννη;
Κώστα, πηγαίνω στη στάση, να πάρω το λεωφορείο.
54
1. Να γράψεις τους δώδεκα µήνες του χρόνου:
1 . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή
… . .......................... ή
… . .......................... ή
… . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή ..........................
… . .......................... ή ..........................
12 . .......................... . ή ..........................
2. Να γράψεις τις επτά (7) ηµέρες της εβδοµάδας:
..................................
..................................
..................................
..................................
..................................
..................................
..................................
55
3. Να συνεχίσεις µε τους υπόλοιπους µήνες, όπως στο παρά-
δειγµα:
Ο Ιανουάριος είναι ο πρώτος (1 ος ) µήνας και έχει 31 ηµέρες.
Ο ................ είναι ................................ και έχει ... ηµέρες.
4. Να γράψεις, δίπλα σε κάθε µήνα, τον αριθµό που δείχνει

τη σειρά του:
Αύγουστος Ιανουάριος ∆εκέµβριος
Φεβρουάριος Νοέµβριος Απρίλιος
Ιούνιος Μάρτιος Σεπτέµβριος
Οκτώβριος Ιούλιος Μάιος
56
5. Να γράψεις και µε άλλο τρόπο τις ηµεροµηνίες:
27 Σεπτεµβρίου του 2015 ή .................. ή .................

6 Ιανουαρίου του 2014 ή .................. ή .................
6 ∆εκεµβρίου του 2016 ή .................. ή .................
12 Οκτωβρίου του 1913 ή ..................
8 – 5 – 2017 ή .................... ή ..................................

15 – 7 – 2016 ή .................... ή ..................................
9 – 12 – 2013 ή .................... ή ..................................
23 – 11 – 2015 ή ..............................................................
6. Να χρωµατίσεις τους συνδυασµούς (αυ , ευ) στις λέξεις:
αυτοκίνητο, ευτυχία, αύρα, ευγενικό, αυγό, εύκολος, αυλή,
Ευρώπη, ναυαγός, Ευγενία, Ευάγγελος, Ευανθία, ναύτης,
αυτί, πεύκο, Ναύπλιο, ελευθερία, Εύη, µαύρος, αύξηση,
Παρασκευή, ∆ευτέρα, διασταύρωση
Να βάλεις τις παραπάνω λέξεις στη σωστή θέση:
αυ (=αφ) αυ (=αβ) ευ (=εφ) ευ (=εβ)
57
7. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις ηµέρες της εβδοµά-
δας:
(∆ευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέµπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή)
...........................................................................................
...........................................................................................
8. Να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις:
-Πόσες είναι οι ηµέρες της εβδοµάδας; ...................
-Ποια ηµέρα είναι µετά τη ∆ευτέρα; ...................
-Ποιες ηµέρες είναι πριν και µετά την Τρίτη; πρ ιν ............

µ ετά .............
-Ποια ηµέρα είναι πριν την Παρασκευή; ...................
-Ποιες ηµέρες αποτελούν το Σαββατοκύριακο; το ...............

κα ι η ............
-Ποια ηµέρα είναι ανάµεσα στο Σάββατο και τη ∆ευτέρα;

...................
-Ποια είναι η αγαπηµένη σου ηµέρα;

...................
-Ποια είναι η αγαπηµένη σου ηµέρα, στο σχολείο;

...................
58
9. Να γράψεις τις τέσσερις εποχές του χρόνου: .................
.................
.................
.................
10. Να γράψεις δίπλα από κάθε εποχή τους µήνες της:
Άνοιξη ( ....................... , ..................... , .................. )

Καλοκαίρι ( ....................... , ..................... , .................. )
Φθινόπωρο ( ....................... , ..................... , .................. )
Χειµώνας ( ....................... , ..................... , .................. )
- Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας της άνοιξης; ...........

- Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του φθινόπωρου; ...........
- Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας του καλοκαιριού; ...........
- Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του χρόνου; ...........
- Ποιος είναι ο πρώτος µήνας της άνοιξης; ...........
- Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του χειµώνα; ...........
- Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του χρόνου; ...........
- Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του φθινόπωρου; ...........
- Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του καλοκαιριού; ...........
- Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας της άνοιξης ...........
- Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του χειµώνα; ...........
- Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας του φθινόπωρου; ...........
- Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του καλοκαιριού; ...........
- Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας του χειµώνα; ...........
59
12. Να συµπληρώσεις αυ ή ευ στις λέξεις και να βάλεις τόνο
όπου χρειάζεται:
ονόµατα
Π _ _ λος _ _ τός _ _ γενικός ψ _ _ της
_ _ τυχία σ _ _ ρα _ _ χαριστώ _ _ τί
Ν _ _ πλιο _ _ ρώ _ _ ρετήριο ν _ _ της
_ _ ρώπη θ _ _ µα _ _ τοκίνητο µ _ _ ρος
_ _ γουστος ζ _ _ γάρι ελ _ _ θερος _ _ ριο
Παρασκ _ _ ή _ _ λή πύρ _ _ λος αλ _ _ ρι
Ελ _ _ θερία ψαρ _ _ ω προσ _ _ χή _ _ λός
Στ _ _ ρος ν _ _ αγός _ _ αίσθητος ρ _ _ µα
_ _ δοξία π _ _ κο κερ _ _ νός _ _ ξηση
Λ _ _ κάδα _ _ τοκράτορας _ _ χοµαι _ _ κολος
Στ _ _ ρούλα απόγ _ _ µα _ _ τοκόλλητο στ _ _ ρός
Ν _ _ σικά τ _ _ ρος κ _ _ σαέρια _ _ ζωνας
_ _ αγγελία χορ _ _ τής γ _ _ µα λ _ _ κός
∆ _ _ τέρα _ _ τόµατος _ _ χή _ _ καιρία
_ _ γενία
__α
__η
Λ _ _ τέρης
_ _ άγγελος
60
13. Να βάλεις, όπου πρέπει, ενωτικό µε κόκκινο χρώµα και
παύλα µε πράσινο χρώµα.
Θα έρθει και η Ελένη µαζί µας, στην εκ

κλησία;
Όχι! Άκουσα πως θα πάει εκδροµή στο Ναύ
πλιο.
Θα πάει µαζί µε την Περσεφόνη, τη γειτό
νισσά της;
Ναι, νοµίζω πως την εκδροµή την οργάνω
σε ο αδερφός της γειτόνισσας.
Ο Χαράλαµπος µε ποιον θα πάει, τελικά; Θα
έρθει µαζί µας;
Αυτός θα µας ακολουθήσει, γιατί δεν έχει ξα
ναπάει σ’ αυτή την εκκλησία.
Μήπως ξέρεις τι θα κάνει Μιχάλης, ο αδερ
φός του Γιάννη;
Όχι, γιατί έχω µέρες να τον δω.
61
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να γράψεις τις ηµεροµηνίες µε άλλο τρόπο:
15 – 02 – 2013 ...................................................
29 – 01 – 2014 ...................................................
01 – 05 – 2015 ...................................................
07 – 12 – 2013 ...................................................
15 – 04 – 2014 ...................................................
28 – 09 – 2016 ...................................................
13 Αυγούστου του 2013 .......................................

7 Νοεµβρίου του 2017 .......................................
23 Ιουνίου του 2016 .......................................
28 Οκτωβρίου του 2013 .......................................
6 Ιουλίου του 2014 .......................................
25 Μαρτίου του 2016 .......................................
2. Να γράψεις, στο βαζάκι, σε κάθε ηµεροµηνία, τη φράση

που ταιριάζει (ηµεροµηνία παραγωγής, ηµεροµηνία λήξης):
15 – 06 – 2019 ……………………………….
15 – 06 – 2013 ……………………………….
62
3. Να γράψεις στη σωστή στήλη τις λέξεις:
πύραυλος, Ευάγγελος, Ναυσικά, πεύκο, ναυαγός, αλεύρι,
αυτοκόλλητο, προσευχή, κεραυνός, ευρετήριο, Σταύρος,
Ευδοξία
αυ (=αφ) αυ (=αβ) ευ (=εφ) ευ (=εβ)
4. Να συλλαβίσεις τις λέξεις:
ευκαιρία ...................... πύραυλος ......................

Σταυρούλα ...................... απόγευµα ......................
καυσαέρια ...................... ευτυχώς ......................
θησαυρός ...................... συσκευή ......................
κεραυνός ...................... ναυτικός ......................
5. Να συµπληρώσεις τις παροιµίες:
Του Γενάρη το φεγγάρι λάµπει σαν ………………………. .

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα …………………….. .
Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε …………………. .
Από το Μάρτη καλοκαίρι κι απ’ τον Αύγουστο ………………. .
Αύγουστε, καλέ µου µήνα, να ’σουν δυο φορές το ………… .
Κάθε πράγµα στον καιρό του κι ο κολιός τον ……………….. .
63
6η ΕΝΟΤΗΤΑ
Είµαστε έτοιµοι;
1. Τα διαλυτικά ("
")
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 2. Το ενωτικό (-) στα προτακτικά
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 3. Έκθλιψη – Αφαίρεση
4. Οι δίφθογγοι
☞ Τα διαλυτικά ("" )
Τα διαλυτικά ("
" ) τα βάζουµε πάνω από τα ˳,̓ και ˴,̔ όταν
θέλουµε να τα προφέρουµε χωριστά από το προηγούµενο
φωνήεν.
Τα διαλυτικά ("
" ) διαλύουν δίψηφα φωνήεντα (αι, οι, ει, υι, ου)
και συνδυασµούς (αυ, ευ).
γ ἀ δουράκι, τρόλ ἐ , κορ ὀ δεύω, µ ὐ κός, πρ ὁ ποθέτω
ἁ πνία, ξ ἑ φαίνω
► ∆ε βάζουµε διαλυτικά, όταν το προηγούµενο φωνήεν έχει

τόνο.
γ άι δαρος (όχι γ ά̓ δαρος)

κορ όι δο (όχι κορ ό̓ δο)
άυ πνος (όχι ά̔ πνος)
► Στα κεφαλαία γράµµατα µπαίνουν πάντα διαλυτικά ("
" ).
ΛΑ˳ΚΟΣ, ΘΕ˳ΚΟΣ, ΚΟΡΟ˳∆ΕΥΩ, Α˴ΠΝΙΑ, ΞΕ˴ΦΑΙΝΩ
ΓΑ˳∆ΑΡΟΣ, ΚΕ˳Κ, ΡΟΛΟ˳, Α˴ΠΝΟΣ

64
☞ Το ενωτικό (-) στα προτακτικά
Προτακτικά είναι οι παρακάτω 12 λέξεις:
● Αγια-, Ἀ-, γερο-, θεια-, γρια-, παπα-, κυρα-, µαστρο-,

µπαρµπα-
∆εν τονίζονται και παίρνουν ενωτικό.
● καπετάν, πάτερ
Τονίζονται και δεν παίρνουν ενωτικό.
● κυρ (είναι µονοσύλλαβη λέξη)
∆εν τονίζεται και δεν παίρνει ενωτικό.
Με ενωτικό
Αγια - Βαρβάρα Ἀ - Νικόλας γερο - Νίκος γρια - Μέλπω

µπαρµπα - Γιάννης θεια - Αγόρω κυρα - Κατίνα µαστρο - Φώτης
παπα – Λάµπρος
Χωρίς ενωτικό
καπετάν Μιχάλης κυρ Κώστας πάτερ Χαράλαµπος
☞ Έκθλιψη – Αφαίρεση
✔ Έκθλιψη
Έκθλιψη λέγεται το φαινόµενο κατά το οποίο µια λέξη χάνει το

τελευταίο φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν), όταν βρεθεί µπροστά
από λέξη που αρχίζει από φωνήεν.
65
► Στη θέση του φωνήεντος που χάνεται σηµειώνουµε από-
στροφο ( ' ).
► Η έκθλιψη γίνεται για να αποφύγουµε τη χασµωδία από

την προφορά δύο συνεχόµενων φωνηέντων.
● Έκθλιψη µπροστά σε όµοια φωνήεντα παθαίνουν συνήθως:
το όριο τ ’ όριο
τα άρθρα
τα αδέρφια τ ’ αδέρφια
(το, τα, του)
του ουρανού τ ’ ουρανού
τα µόρια θα αγοράσω θ ’ αγοράσω

(θα, να)
να ανεβείτε ν ’ ανεβείτε
µε έδωσε µ ’ έδωσε
οι αντωνυµίες σε έφερε σ ’ έφερε
(µε, σε, το, τα) τα άφησα τ ’ άφησα
το όπλισα τ ’ όπλισα
από όλα απ ’ όλα
οι προθέσεις µε εκείνον µ ’ εκείνον
(από, µε, σε, για) σε εσένα σ ’ εσένα
για άλλον γι ’ άλλον
66
* Ορισµένες από τις παραπάνω περιπτώσεις κάποτε παθαί-
νουν έκθλιψη µπροστά σε διαφορετικό φωνήεν.
του αντρειωµένου τ ’ αντρειωµένου
µε άρπαξε µ ’ άρπαξε
σε άκουσα σ ’ άκουσα
το άλογο τ ’ άλογο
το αγόρασα τ ’ αγόρασα
από αυτή απ ’ αυτή
µε άλλους µ ’ άλλους
σε αυτόν σ ’ αυτόν
● Ο σύνδεσµος και µπορεί να γραφεί κι, χωρίς να βάλουµε
απόστροφο ( ’ ) µπροστά από φωνήεν.
και άλλος κι άλλος

και όµως κι όµως
● Όταν µια λέξη παρουσιάζεται ως µονοσύλλαβη ύστερα

από έκθλιψη, διατηρεί τον τόνο της.
λ ί γο από όλα λ ί γ ’ απ ’ όλα
π ά ντα ανοιχτά π ά ντ ’ ανοιχτά
67
✔ Αφαίρεση
Αφαίρεση λέγεται το φαινόµενο κατά το οποίο µια λέξη χάνει

το αρχικό της φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν) όταν βρεθεί µετά από
λέξη που τελειώνει σε φωνήεν.
► Στη θέση του φωνήεντος που χάνεται σηµειώνουµε από-
στροφο ( ' ).
► Η αφαίρεση γίνεται για να αποφύγουµε τη χασµωδία από
την προφορά δύο συνεχόµενων φωνηέντων.
► Αφαίρεση συνήθως παθαίνουν οι τύποι του ρήµατος µε
τονισµένο το αρχικό φωνήεν (ε), (η) ή δίψηφο φωνήεν, όταν
η προηγούµενη λέξη είναι:
µου έδωσε µου ’ δωσε

Προσωπική αντωνυµία εσύ είσαι εσύ ’ σαι
σου έφερα σου ’ φερα
του έπεσε του ’ πεσε
Το αναφορικό «που» που είναι που ’ ναι

Το ερωτηµατικό «πού» Πού είσαι; Πού ’ σαι;
θα έρθω θα ’ ρθω
Τα µόρια θα, να
να είµαστε να ’ µαστε
68
☞ Οι δίφθογγοι
∆ίφθογγο αποτελούν δύο φωνήεντα που προφέρονται σε µια
συλλαβή. Είναι τα ζευγάρια φωνηέντων αη, ἀ, άι, οη, ὀ, όι.
✔ Οι δίφθογγοι κατά το συλλαβισµό δε χωρίζονται.
αηδόνι αη αη – δό – νι
ἀτός ἀ ἀ – τός
νεράιδα άι νε – ράι – δα
βόηθα οη βόη – θα
βὀδάµαξα ὀ βὀ – δά – µα – ξα
ρόιδι όι ρόι – δι
☞ Οι καταχρηστικοί δίφθογγοι
Στις λέξεις: παιδ ιά όταν προφέρουµε το: ι
δ υο υ
άδ ειοι ει
όπ οιο ς οι
µε το φωνήεν που ακολουθεί (ή δίψηφο φωνήεν), ακούγεται σε
µια συλλαβή, ένας φθόγγος ανάµεικτος και από τα δύο
φωνήεντα.
Οι παραπάνω συνδυασµοί του (ι, υ, ει, οι) µε το φωνήεν (ή δί-

ψηφο φωνήεν) που ακολουθεί λέγονται καταχρηστικοί δίφθογγοι.
γιοφύρι, αλλιώς, γυαλί, δουλειά, σχολειό

θειάφι, µοιάζω, κάποιος, κάποιοι, τέτοιος, ποιους, ποιων,
σάπια, άδειος, πάπιες, δυόσµος
69
✔ Στους καταχρηστικούς συνδέσµους, πολλές φορές:
• ακούγεται το (γ), αλλά δε γράφεται,
• ακούγεται το (χ), αλλά δε γράφεται.
• ακούγεται το (ν), αλλά δε γράφεται.
παιδιά (χωρίς το γ που ακούγεται)

σπίτια (χωρίς το χ που ακούγεται)
µια (χωρίς το ν που ακούγεται)
δυο (χωρίς το γ που ακούγεται)
όποιος (χωρίς το χ που ακούγεται)
άδειος (χωρίς το γ που ακούγεται)
τέτοιες (χωρίς το χ που ακούγεται)
µοιάζω (χωρίς το ν που ακούγεται)
70
1. Να βάλεις διαλυτικά ("

" ) όπου πρέπει:
µαιντανός, Μάιος, ταίζω, ρόιδι, κορόιδο,
θεικός, κέικ, αθεία, προυπηρεσία, άυπνος,
παιδάκια (κρέας), ψαροκάικο, πλάι, ευνοικός,
κοµπολόι, ξειδρώνω, σαίτα, λαική, χαιδεύω,
κλωστουφαντουργία, νεράιδα, κοροιδεύω, Αγλαία,
ολόιδιος, εργατουπάλληλος, γαιτανάκι, τάισα
Να ξεχωρίσεις τις παραπάνω λέξεις σε δυο κατηγορίες:
Με διαλυτικά: ....................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
Χωρίς διαλυτικά: ...............................................................

.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
2. Να βάλεις διαλυτικά, στις λέξεις που χρειάζονται, και να

τις γράψεις µε κεφαλαία γράµµατα:
σόι ................ αεροπλοία ................
προιόν ................
71
αιτός ................ τσάι ................
καίκι ................
κέικ ................ βόλει ................
καφείνη ................
µυικός ................ προυποθέτω ................
ξευφαίνω ................ καταπραυντικό ..............
3. Να ξαναγράψεις τις φράσεις κι αλλιώς:
το αεροπλάνο ............... τ’ όχηµα ..................
τ’ ανίψια ............... του ουρανού ..................
το απαγορεύω ............... τ’ ονόµασα ..................
τ’ αρχίζω ...............
σε επιστρέφω ............... σ’ αγαπώ ..................
µ’ έφερε ............... µε αφήνουν ..................
θα αρχίσω ............... ν’ ακούσω ..................
κι άλλοι ............... και εµένα ..................
για αυτούς ...............
απ’ όλους ............... από αυτούς ..................
µε αυτό ............... µ’ ελάφια ..................
σ’ εµένα ............... σε αυτούς ..................
θα ήταν ............... µου ’φερε ..................
θα ’παιρναν ............... σου είπε ..................
72
να έλεγε ............... του ’δωσε ..................
να ’θελες ............... που είµαστε ..................
4. Στο παρακάτω µήνυµα να βάλεις ενωτικό, όπου χρειάζεται:
Κυρ Θανάση,
την Πέµπτη θα πάµε στο εκκλησά
κι του Ἀ Γιάννη µαζί µε τη θεια
Τασία και τον µπαρµπα Γιώργο.
Θα λειτουργήσει ο παπα Κώστας,
που είναι ιερέας στην Αγια Μαρί
να.
Θα έρθουν, µαζί µας, ο µαστρο
Λάµπρος, και ο γερο Θύµιος, για
να δουν τη µάντρα, έξω από το εκ
κλησάκι, που χάλασε.
Να ενηµερώσεις, σε παρακαλώ, τη
γρια Φρόσω και την κυρα Μαρία
για τη λειτουργία της Πέµπτης.
Καπετάν Μιχάλης
5. Να συµπληρώσεις τους διφθόγγους (αη, ἀ, άι, οη, ὀ, όι)

στις λέξεις και να βάλεις τόνους όπου χρειάζεται:
γ _ _ δαρος _ _ δόνι χ _ _ δεύω _ _ δία
κορ _ _ δο νερ _ _ δα ρ _ _ δι µ _ _ µού
β _ _ θα _ _ τός κελ _ _ δηµα ρολ _ _
73
6. Να συµπληρώσεις τα κενά µε καταχρηστικούς διφθόγ-
γους (ια, ιο, ιε, υα, εια, ειο, ειε, οια, οιο, οιε) στις λέξεις:
φωτ…… χ……νι πάπ……ς γ……λί αλήθ……
σχολ…… άδ……ς όπ…… κάπ……ς όπ……ς
7. Να συµπληρώσεις µε (ια) και να βάλεις τόνο όπου πρέπει:
ποδ.... (ακούγεται το .... ) π....νω (ακούγεται το .... )
δ....βαινω (ακούγεται το .... ) σπιτ.... (ακούγεται το .... )
µατ.... (ακούγεται το .... ) χαρτ.... (ακούγεται το .... )
βορ....ς (ακούγεται το .... ) καµ…. (ακούγεται το .... )
8. Να γράψεις τα πολλά:
(το ένα) (τα πολλά) (το ένα) (τα πολλά)
το χέρι τα .................. το κουτί τα .................

το σπίτι τα .................. το ψάρι τα .................
το αστέρι τα .................. το κουπί τα .................
74
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να βάλεις διαλυτικά στις λέξεις, όπου χρειάζεται:
ακτοπλοία ρολόι σαίτα κέικ
προυπόθεση τρόλει µαιµού αυπνία
προιστάµενος σείχης γάιδαρος άυλος
Να ξαναγράψεις µε κεφαλαία τις παραπάνω λέξεις:
................. ................. ................ ..................
................. ................. ................ ..................
................. ................. ................ ..................
2. Να ξαναγράψεις τις φράσεις κι αλλιώς:
τ’ όνειρο ............... το άλλο ..................
τα άλογα ............... τ’ ουρανού ..................

τ’ άρπαξα ............... το όπλισα ..................
τα άφησα ...............
σ’ ενηµερώνω ............... σε ακούω ..................
µε έντυσες ............... µ’ αρχίζει ..................

θ’ ανεβάσω ............... να αρπάξεις ..................
και αυτός ............... κι εκείνοι ..................
γι’ άλλους ...............
από όλες ............... απ’ αυτόν ..................
75
µε εκείνη ............... µ’ αχινούς ..................
σε αυτόν ............... σ’ έλατα ..................
θα ’θελα ............... µου έδωσε ..................
θα έφερναν ............... σου ’ταν ..................
να ’βλεπε ............... του είπε ..................
να είστε ............... που ’ρθαν ..................
3. Να ξαναγράψεις, δίπλα, τις φράσεις διορθωµένες, βάζο-

ντας ενωτικό όπου χρειάζεται:
Αγιά Μαρίνα ..............................................
Α˙ Βασίλης ..............................................
καπεταν - Μιχάλης ..............................................
γέρο Πάνος ..............................................

θεια Μαριγούλα ..............................................
πατερ - Απόστολε ..............................................

γριά Φρόσω ..............................................
παπά Κώστας ..............................................
κυρά Μαρία ..............................................
κύρ - ∆ηµήτρη ..............................................

µαστρο Λάµπρος ..............................................
µπάρµπα Γιώργος ..............................................
4. Να χρωµατίσεις τους διφθόγγους στις λέξεις και να τις

συλλαβίσεις:
αηδόνι ..................... νεράιδα .....................

µἀµού ..................... ρόιδι .....................
βόηθα ..................... κορὀδία .....................
76
7η ΕΝΟΤΗΤΑ
Πώς λέµε ΟΧΙ;
1. Τα σηµεία της στίξης

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 2. Λέξεις που βοηθούν σε ερωτήσεις
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 3. Οι εγκλιτικές λέξεις

4. Λέξεις που βοηθούν σε άρνηση
☞ Τα σηµεία της στίξης

Όταν µιλούµε, σταµατούµε πολλές φορές, άλλοτε λιγότερο
κι άλλοτε περισσότερο, γιατί το θέλει το νόηµα ή για να πάρου-
µε αναπνοή.
Άλλες φορές ανεβοκατεβάζουµε τη φωνή µας για να ρωτή-
σουµε, να δείξουµε την απορία µας, τη χαρά µας ή να εκφρά-
σουµε ό,τι άλλο αισθανόµαστε.
Επειδή στο γραπτό λόγο είναι αδύνατο να παραστήσουµε
αυτό που δείχνει η φωνή µας, χρησιµοποιούµε µερικά σηµάδια,
που λέγονται σηµεία της στίξης. Τα σηµεία της στίξης είναι:
✎ Η τελεία ( . )
Τελεία (.) βάζουµε στο τέλος µιας φράσης που έχει ολοκλη-
ρωµένο νόηµα.
➥ Στην τελεία σταµατά λίγο η φωνή µας.

➥ Ύστερα από τελεία γράφουµε µε κεφαλαίο το αρχικό
γράµµα της πρώτης λέξης.
Ο πατέρας αγόρασε καινούριο αυτοκίνητο.

77
✎ Το κόµµα ( , )
Το κόµµα (,) το βάζουµε για να δείξουµε πολύ µικρό στα-

µάτηµα της φωνής.
Να αγοράσεις κρέας, ψωµί, τυρί και φρούτα.

Ναι, αποκρίθηκε η µητέρα, ενώ έτρεχε.
✎ Το ερωτηµατικό ( ; )
Το ερωτηµατικό (;) το σηµειώνουµε στο τέλος µιας ερωτη-

µατικής φράσης.
➥ Ύστερα από ερωτηµατικό αρχίζουµε µε κεφαλαίο γράµµα.
➥ Αν η φράση συνεχίζεται τότε αρχίζουµε µε µικρό γράµµα.
Γιατί έφυγες; Ποιος σε µάλωσε;

Πόσα πούλησες; ρώτησε το αφεντικό.
✎ Το θαυµαστικό ( ! )
Το θαυµαστικό (!) το σηµειώνουµε µετά από επιφώνηµα

και µετά από κάθε φράση που εκφράζει θαυµασµό, χαρά,
λύπη, φόβο, έκπληξη, ενθουσιασµό, απορία, προσταγή κ.ά.
➥ Ύστερα από θαυµαστικό αρχίζουµε µε κεφαλαίο γράµµα.
➥ Αν η φράση συνεχίζεται τότε αρχίζουµε µε µικρό γράµµα.
Τι όµορφο τοπίο! Το βλέπεις και χαίρεσαι!

Μπράβο παιδί µου! του είπε ο δάσκαλος.
Ζήτω! Αχ! Ντροπή! Αλτ!
78
✎ Η διπλή τελεία ( : )
∆ιπλή τελεία (:) σηµειώνουµε:

● µπροστά από λόγια που αναφέρονται κατά λέξη,
● µπροστά από παροιµίες και γνωµικά,
● όταν κάνουµε απαρίθµηση,
● όταν θέλουµε να επεξηγήσουµε κάτι,
● όταν δείχνουµε ένα αποτέλεσµα, ένα επακόλουθο.
● Οι Έλληνες είπαν: «Ελευθερία ή Θάνατος».
● Η παροιµία λέει: «Των φρονίµων τα παιδιά πριν πεινάσουν

µαγειρεύουν».
● Οι µεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας είναι: η Αθήνα, η Θεσ-
σαλονίκη και ο Πειραιάς.
● Έκανε καλά τη δουλειά του. Και το αποτέλεσµα: δεν άκου-
σε ούτε ένα ευχαριστώ.
✎ Τα αποσιωπητικά ( ... )
Με τα αποσιωπητικά (...) δείχνουµε ότι η φράση έµεινε

ατέλειωτη, γιατί δε θέλουµε να την τελειώσουµε ή γιατί
είµαστε συγκινηµένοι.
Τον θυµάµαι εκείνο το γέρο …

Μιλούσε ξαναµιλούσε … κανείς δεν άκουγε.
Τι θαυµάσιες ηµέρες …
79
✎ Η παύλα ( – )
Την παύλα (–) τη σηµειώνουµε στο διάλογο, για να δείξου-

µε ότι αλλάζει το πρόσωπο που µιλάει.
– Θα έρθεις κι εσύ µαζί µας;

– Όχι, δε νοµίζω.
✎ Τα εισαγωγικά ( « » )
Σε εισαγωγικά (« ») κλείνουµε:
α. τα λόγια ενός άλλου προσώπου που αναφέρονται κατά
λέξη (όπως ακριβώς τα είπε),
β. τίτλους βιβλίων, εφηµερίδων, ονόµατα, πλοίων, επιχειρή-
σεων κ.ά.,
γ. λέξεις που δεν ανήκουν στη συνηθισµένη γλώσσα,
δ. γνωµικά.
α. Ο παππούς αποκρίθηκε: «Εγώ δε θα φύγω.»

«Θα πούµε το ψωµί ψωµάκι», είπε ο πατέρας.
β. Το αγαπηµένο βιβλίο µου είναι το «Εµείς κι ο Κόσµος».
«Τα Λόγια της Πλώρης»
γ. Στα Επτάνησα η µπουκιά λέγεται «µπουκουνιά».
δ. «Όταν λείπει το ψωµί, η µέρα γίνεται διπλή».
80
Σηµεία στίξης είναι και τα παρακάτω:
✎ Η άνω τελεία ( )
Η άνω τελεία ( ) χρησιµεύει για να χωρίσει µέσα στη φρά-
ση δύο µέρη από τα οποία το δεύτερο επεξηγεί το πρώτο ή
έρχεται σε αντίθεση µαζί του.
➥ Στην άνω τελεία σταµατά η φωνή µας (λιγότερο απ’ ότι
στην τελεία και περισσότερο απ’ ότι στο κόµµα).
➥ Ύστερα από άνω τελεία αρχίζουµε µε µικρό γράµµα.
Όλα αυτά που βλέπεις είναι δικά µου· αυτά είναι ξένα.
✎ Η παρένθεση ( )
Μέσα στην παρένθεση ( ) κλείνουµε µια λέξη ή µια φράση
που εξηγεί ή συµπληρώνει τα λόγια µας ή µια παραποµπή.
Το ποδήλατο (ήταν και ολοκαίνουριο) έσπασε ξαφνικά στα

δύο.
Στον ελληνὀταλικό πόλεµο (1940 – 41) οι Έλληνες αντιστά-
θηκαν γενναία.
✎ Η διπλή παύλα ( – – )
Τη διπλή παύλα (– –) τη µεταχειριζόµαστε όπως και την πα-
ρένθεση.
Στις δύο παύλες κλείνουµε λέξεις ή φράσεις που εξηγούν ή
συµπληρώνουν τα λόγια µας.
Ο δάσκαλός του – καλή ώρα όπου κι αν είναι – δεν έβαζε

µεγάλους βαθµούς.
81
☞ Λέξεις που βοηθούν σε ερωτήσεις
Οι παρακάτω λέξεις µας βοηθούν να κάνουµε ερωτήσεις:
(ποιος, -α, -ο;) Ποιος ήταν µαζί σου;
(πόσος; -η; -ο;) Πόση σοκολάτα έφαγες;
(πού;) Πού πήγαν οι γονείς σου;
(πώς;) Πώς πέρασες στην εκδροµή;
(πότε;) Πότε ήρθες;
(γιατί;) Γιατί έφυγες νωρίς;
(τίνος;) Τίνος είναι το µολύβι;
(τι;) Τι έφαγες χθες;
(µήπως;) Μήπως ξέρεις κάτι;
☞ Οι εγκλιτικές λέξεις
Εγκλιτικές λέξεις λέγονται οι µονοσύλλαβες λέξεις που
προφέρονται πάντοτε στενά µε την προηγούµενη λέξη και γι’
αυτό ο τόνος τους χάνεται ή µεταβιβάζεται στη λήγουσα της
προηγούµενης λέξης.
✔ Οι εγκλιτικές λέξεις λέγονται κι απλώς εγκλιτικά

✔ Οι πιο συνηθισµένες εγκλιτικές λέξεις είναι οι µονοσύλλαβοι
τύποι της προσωπικής αντωνυµίας: µου, σου, του, της,
τον, τη(ν), το, τα, µας, σας, τους ... κτλ.
82
Ο τόνος του εγκλιτικού:
α. Μεταφέρεται στη λήγουσα της προηγούµενης λέξης, όταν

η προηγούµενη από το εγκλιτικό λέξη είναι προπαροξύτονη.
το δωµάτιο το δωµάτιό µου

χάρισµα χάρισµά του
πλήρωσε πλήρωσέ τα
✔ Όταν µια λέξη έχει δύο τόνους, προσέχουµε στην ανά-

γνωση να τονίζουµε περισσότερο τη συλλαβή που έχει
τον πρώτο τόνο γιατί αυτός είναι ο βασικός τόνος της
λέξης.
β. Μεταφέρεται στο πρώτο εγκλιτικό, όταν έχουµε δύο εγκλι-

τικά και µπροστά απ’ αυτά υπάρχει παροξύτονη προστακτική.
δώσε µού τα κάνε µού το πάρε τού την
γ. Χάνεται όταν η προηγούµενη λέξη τονίζεται στη λήγουσα ή

στην παραλήγουσα.
ο αδερφός ο αδερφός µου

οι φίλοι οι φίλοι σας
δώσε δώσε µας
83
☞ Λέξεις που βοηθούν σε άρνηση
Οι παρακάτω λέξεις µας βοηθούν όταν θέλουµε να αρνηθούµε:
(όχι) Όχι, δεν το είδα σήµερα.
(δεν) ∆εν αγόρασα σοκολάτα στην αδερφή µου.
(µη-ν) Μη χτυπάς την πόρτα δυνατά.
(ούτε) Ούτε η Ηρώ ούτε ο Άρης ήρθαν.
(µήτε) Μήτε το ένα µήτε το άλλο θέλω.
(επ’ ουδενί) Επ’ ουδενί λόγο θα δεχτώ συµβιβασµό.
(αποκλείεται) Αποκλείεται να έρθει η Μυρτώ.
(κανένας) Κανένας δεν άκουσε το συναγερµό.
(τίποτε) Τίποτε δεν πήρα µαζί µου.
(ποτέ) Ποτέ δεν τον άκουσα να µιλάει.
(ουδέν) Ουδέν νεότερο από τον Κώστα.
84
1. Να αντιστοιχίσεις τα σηµεία στίξης µε τις ονοµασίες τους:
τελεία ○ ○ ;
ερωτηµατικό ○ ○ .
θαυµαστικό ○ ○ «»
αποσιωπητικά ○ ○ …
εισαγωγικά ○ ○ !
άνω κάτω τελεία ○ ○ ,
παύλα ○ ○ :
κόµµα ○ ○ -
2. Να γράψεις, δίπλα στην πρόταση, το σηµείο στίξης που το
εξηγεί:
● Μπαίνει στο τέλος της πρότασης.
● Μπαίνει στο τέλος της πρότασης που ρωτά.
● Μπαίνει µέσα στην πρόταση και σταµατούµε για λίγο.
● Μπαίνει µέσα στην πρόταση και κλείνει ό,τι λέει κάποιος.
● Μπαίνει στο τέλος της πρότασης και δείχνει κάτι που δε

θέλουµε να γράψουµε.
● Μπαίνει στην αρχή της πρότασης και δείχνει ό,τι κάποιος
αρχίζει να µιλάει.
● Μπαίνει στο τέλος της πρότασης και δείχνει θαυµασµό.
● Μπαίνει µέσα στην πρόταση πριν γράψουµε τα λόγια κάποιου.
85
3. Να κάνεις προτάσεις βάζοντας τις λέξεις µε σωστή σειρά:
(το, οργώνει, ο, µε, Άρης, στον κάµπο, το, χωράφι, τρακτέρ)
.........................................................................................
(µπορεί, ο, δεν, στην, να, ερώτηση, µαθητής, απαντήσει)
.........................................................................................
4. Να ξαναγράψεις σωστά τις παρακάτω σειρές, βάζοντας

τελείες όπου πρέπει:
πηγαίνωστο1 ο ∆ηµοτικόσχολείοείµαιµαθητήςτηςδευτέρας
τάξη ςη τάξη µ ο υέχειδ έκ αµ αθη τέςο δ άσ κ αλ ό ςµ ο υείναινέο ς
µ ο υαρ έσ ειναπ η γ αίνω σ χολ είο
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
5. Να γράψεις, δίπλα από κάθε φράση, τι εκφράζει το θαυ-

µαστικό:
(χαρά, θαυµασµός, φόβος, λύπη, ενθουσιασµός, έκπληξη,

απορία, έπαινος, προσταγή)
Τι ωραία αυτοκίνητο! ........................

Αύριο θα πάµε εκδροµή! ........................
Τι ζηµιά! ........................
Αµάν! Θα µας κάνουν κακό! ........................
Τι ψηλός που είναι! ........................
86
Ζήτω! Κερδίσαµε! ........................
Μπράβο, παιδί µου! ........................
Μπα! Το ’φαγες όλο! ........................
Μπες µέσα! Γρήγορα! ........................
6. Να γράψεις ερωτηµατικές προτάσεις µε τις λέξεις που

είναι στις παρενθέσεις:
(ποιος, -α, -ο;) ..............................................................

(πόσος; -η; -ο;) ..............................................................
(πού;) ..............................................................
(πώς;) ..............................................................
(πότε;) ..............................................................
(γιατί;) ..............................................................
(τίνος;) ..............................................................
(τι;) ..............................................................
(µήπως;) ..............................................................
7. Να γράψεις αρνητικές προτάσεις µε τις λέξεις που είναι

στις παρενθέσεις:
(όχι) ..............................................................
(δεν) ..............................................................
(µη-ν) ..............................................................
(ούτε) ..............................................................
(µήτε) ..............................................................
(επ’ ουδενί) ..............................................................
(αποκλείεται) ..............................................................
(κανένας) ..............................................................
(τίποτε) ..............................................................
(ποτέ) ..............................................................
(ουδέν) ..............................................................
87
8. Να βάλεις τελεία, ερωτηµατικό ή θαυµαστικό:
Ο δάσκαλος κάνει µάθηµα Γιατί

Πού ήσουν Πού
Μακάρι Ωραία
Ζήτω Πώς
Πότε θα έρθεις Μπράβο
9. Να βάλεις τόνους όπου πρέπει και να διαβάσεις:
το τετραδιο µου το περιπτερο µας το ανοιγµα του
ο ανθρωπος σου οι ξαδερφοι σας η τηλεοραση µας
η οικογενεια του τα δαχτυλα τους οι δασκαλοι σας
το αυτοκινητο της τα ποδηλατα τους το παραθυρο της
πληρωσε µας ανοιξε µε κτυπησε τον
ακολουθησε την ακουσε τους µιλησε µου
10. Να γράψεις κι εσύ φράσεις, όπως παραπάνω:
88
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να ενώσεις κάθε πρόταση µε το σηµείο στίξης που χρει-

άζεται:
( ; ) Βρισκόµαστε στο µήνα Νοέµβριο
( . ) Πώς είσαι
( ! ) Η γιαγιά είπε «Αυτό είναι δικό σου.»
( : ) Τι ωραίο ποδήλατο
(«») Ήρθε ο Νίκος, τον είδα αλλά
( …) Το βιβλίο που µου αρέσει είναι Ο Πινόκιο .
( ) Ο κήπος έχει µαργαρίτες τριαντάφυλλα
γαρδένιες και κυκλάµινα.
( , ) Θα πας µαζί τους;
Όχι, έχω δουλειά σήµερα.
2. Να βάλεις τελεία, κόµµα, ερωτηµατικό και θαυµαστικό,

όπου πρέπει:
● Αγόρασα µήλα πορτοκάλια αχλάδια πατάτες και λεµόνια
● Τι όµορφη που είναι η κασετίνα σου
● Αύριο θα πάµε εκδροµή
● Τι ώρα θα έρθεις
89
3. Να τονίσεις τις λέξεις των προτάσεων:
● ∆ιαβασε µου, να χαρεις, το κειµενο απο το τετραδιο σου.
● Φωναξε τους και µιλησε τους για τα προβληµατα µας.
● ∆εν ξερω το τηλεφωνο της δασκαλας µου και ζητησα απο

το διευθυντη τη διευθυνση της.
● Το φορεµα µου εχει ιδιο χρωµα µε το αυτοκινητο σου.
4. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις:
(µην, ποτέ, δεν, αποκλείεται, ούτε, όχι, τίποτε, επ’ ουδενί)
● ………… το ξανακάνεις ………… αυτό, γιατί ………… είναι

σωστό.
● ……………………. να φάω αυτό που βλέπω. Είναι πολύ!
● ………… το ένα θέλω ………… το άλλο.
● ………… , σου είπα! ………... νεότερο από την Ελένη!
● ……………… να πάρει την αµοιβή από αυτό που βρήκε.
5. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις:
(τι, τίνος, ποιος, πού, µήπως, πότε, γιατί, πόσο)
● ………… θα έρθει µαζί µας; ● ………… ώρα έφτασες;
● ………… είναι το σπίτι σου; ● ………… είσαι σήµερα;
● ………… είναι το βιβλίο; ● ………… κρύωσες χτες;
● ………… ευρώ πλήρωσες; ● ………… θα έρθεις;
● ………… έφυγες νωρίς;

90
6. Να συµπληρώσεις το κατάλληλο σηµείο στίξης στο κείµενο:
Ο κυρ Κώστας και ο κυρ Λάµπρος

Κάποτε µάλωναν δύο γείτονες για το ποιος έχει τον κα-
λύτερο κήπο Εγώ έχω τα περισσότερα λουλούδια έ-
λεγε ο κυρ Κώστας µε περηφάνια
Ο κυρ Λάµπρος τού έλεγε ∆ε νοµίζω κοίτα τα δικά
µου έχω κι εγώ πολλά
Μετράµε τα λουλούδια µας πρότεινε ο κυρ Κώστας
βέβαιος πως θα είναι ο νικητής
Ευχαρίστως απάντησε ο κυρ Λάµπρος
7. Να ξαναγράψεις το κείµενο, σε διάλογο µε παύλες:

"Ο δάσκαλος εξετάζει τον Αχιλλέα"
Μπορείς, Αχιλλέα, να µας πεις ορισµένες παροιµίες; Μάλιστα
κύριε! Ξέρεις πολλές παροιµίες, Αχιλλέα; Πιστεύω να θυµηθώ
αρκετές, κύριε. Για να σ’ ακούσουµε. Πες την πρώτη παροιµία.
«Άνθρωπος αγράµµατος ξύλο απελέκητο.» Μπράβο, Αχιλλέα! Συ-
νέχισε. «Όποιος βιάζεται σκοντάφτει.» Πολύ ωραία! Πες µας
ακόµη µία παροιµία. «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα
µυρίσει.» Άριστα, Αχιλλέα!
"Ο δάσκαλος εξετάζει τον Αχιλλέα"

.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................
91
8η ΕΝΟΤΗΤΑ
Το ταξίδι στη Χωχαρούπα
1. Το βοηθητικό ρήµα είµαι
3. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικά
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ συµπλέγµατα
4. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό

σύµπλεγµα που αρχίζει από «ρ»
☞ Το βοηθητικό ρήµα είµαι

εγώ είµαι
Ενικός εσύ είσαι
αριθµός
αυτός, -ή, -ό είναι
εµείς είµαστε
Πληθυντικός
εσείς είστε
αριθµός
αυτοί, -ές, -ά είναι
92
☞ Συµφωνικά συµπλέγµατα
Συµφωνικό σύµπλεγµα λέγεται κάθε συνδυασµός από δύο ή πε-
ρισσότερα σύµφωνα, το ένα δίπλα στο άλλο, µέσα σε µια λέξη.
✔ Λέξεις µε δύο σύµφωνα στη σειρά
Παραδείγµατα συµφωνικών συµπλεγµάτων

βγ άβγαλτος γβ δβ ζβ θβ κβ έκβαση
βδ βδέλλα γδ γδυτός δγ ζγ θγ κγ εκγύµναση
βζ γζ δζ ζδ θδ κδ εκδορά
βθ γθ δθ ζθ θζ κζ έκζεµα
βκ γκ κάγκελο δκ ζκ θκ κθ έκθεση
βλ βλήµα γλ γλυπτό δλ ζλ πάζλ θλ άθληµα κλ κλοπή
βµ γµ στιγµή δµ ζµ θµ σταθµός κµ ακµή
βν γν γνάθος δν έχιδνα ζν θν θνητός κν οκνός
βξ γξ λυγξ δξ ζξ θξ κξ
βπ γπ δπ ζπ θπ κπ εκποµπή
βρ βραχιόλι γρ γράµµα δρ δράκος ζρ θρ θρόνος κρ κρασί
βσ γσ δσ ζσ θσ κσ
βτ γτ δτ ζτ θτ κτ τακτικός
βφ γφ δφ ζφ θφ κφ εκφορά
βχ γχ λόγχη δχ ζχ θχ κχ έκχυση
βψ γψ δψ ζψ θψ κψ
λβ χαλβάς µβ άµβωνας νβ ξβ πβ ρβ κάρβουνο

λγ άλγος µγ νγ ξγ πγ ργ αργαλειός
λδ µδ νδ ένδειξη ξδ πδ ρδ καρδιά
λζ µζ νζ ένζυµο ξζ πζ ρζ
λθ Αµάλθεια µθ νθ άνθος ξθ πθ ρθ όρθιος
λκ έλκηθρο µκ νκ ξκ πκ ρκ βάρκα
λµ άγαλµα µλ Άµλετ νλ ξλ πλ άπλυτος ρλ Αρλεκίνος
λν σχολνώ µν αµνός νµ ξµ πµ ρµ αρµυρός
λξ έλξη µξ νξ ξν πν πνοή ρν φούρνος
λπ κόλπο µπ κολύµπι νπ ξπ πξ ρξ έναρξη
λρ µρ νρ ένρινος ξρ πρ πριόνι ρπ ερπετό
λσ άλσος µσ νσ ξσ πσ ρσ κορσές
λτ βάλτος µτ ντ χαντάκι ξτ πτ λεπτός ρτ πορτοφόλι
λφ αλφάδι µφ άµφια νφ ξφ πφ Σαπφώ ρφ καρφίτσα
λχ αλχηµεία µχ νχ ξχ πχ ρχ αρχή
λψ µψ έµψυχος νψ ξψ πψ ρψ
σβ ασβός τβ φβ χβ ψβ
σγ σγουρός τγ φγ χγ ψγ
σδ εισδοχή τδ φδ ζδ ψδ
σζ τζ µελιτζάνα φζ χζ ψζ
σθ µισθός τθ Ατθίς φθ άφθονος χθ µοχθηρός ψθ
σκ άσκηση τκ φκ φκυάρι χκ ψκ
σλ πρόσληψη τλ Άτλας φλ ανάφλεξη χλ χλιαρός ψλ
σµ σµήνος τµ τµήµα φµ χµ αιχµηρός ψµ
σν τν Αίτνα φν ξαφνικός χν χνούδι ψν
σξ τξ φξ χξ ψξ
σπ λάσπη τπ φπ χπ ψπ
σρ εισροή τρ µέτρηση φρ αφρός χρ χρήµα ψρ
στ αστείος τσ τσατσάρα φσ χσ ψσ
σφ σφάλµα τφ φτ κλέφτης χτ λαχτάρα ψτ
σχ λέσχη τχ φχ χφ ψφ
σψ τψ φψ χψ ψχ
93
(… που αρχίζουν ή τελειώνουν σε ρ)
(βρ) βραχιόλι (γρ) γράµµα (δρ) δράκος

(ρβ) κάρβουνο (ργ) αργαλειός (ρδ) καρδιά
(ζρ) - (θρ) θρόνος (κρ) κρασί

(ρζ) Ταρζάν (ρθ) όρθιος (ρκ) βάρκα
(λρ) (µρ) - (νρ) ένρινος

(ρλ) Αρλεκίνος (ρµ) αρµύρα (ρν) φούρνος
(ξρ) - (πρ) πριόνι (σρ) εισροή

(ρξ) έναρξη (ρπ) ερπετό (ρσ) περσινός
(τρ) µέτρο (φρ) αφρός (χρ) χρήµα

(ρτ) πόρτα (ρφ) καρφίτσα (ρχ) αρχή
(ψρ) -
(ρψ) τέρψη
94
✔ Λέξεις µε τρία σύµφωνα στη σειρά
(… που αρχίζουν ή τελειώνουν σε ρ)
(µπρ) µπροστά (ντρ) δέντρο (στρ) άστρο
(ρµπ) µπάρµπας (ρντ) ακορντεόν (ρτσ) βούρτσα
(γκρ) γκρεµός (γγρ) γάγγραινα (κτρ) ηλεκτρικό
(ργκ) πέργκολα (ρτζ) καταφερτζής (ρκτ) ανύπαρκτος
(κδρ) εκδροµή (χθρ) εχθρός (σπρ) άσπρος
(νδρ) άνδρας (νθρ) άνθρωπος (κπρ) εκπρόσωπος
(κφρ) έκφραση (κθρ) εκθρονίζω (σχρ) αισχρός
(χτρ) σφυρίχτρα (γχρ) σύγχρονος (ρθρ) άρθρο
(µβρ) έµβρυο (σφρ) σφραγίδα (λτρ) φίλτρο
(ξπρ) εξπρές (ξτρ) έξτρα (κστρ) εκστρατεία
(πτρ) κάτοπτρο
95
☞ Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικά συµπλέγµατα
1. Όταν ένα συµφωνικό σύµπλεγµα (µε δύο σύµφωνα) βρί-
σκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, κατά το συλλαβισµό
πηγαίνει µε το δεύτερο φωνήεν, όταν αρχίζει ελληνική λέξη
από τα δύο σύµφωνα.
περιγράφω πε – ρι – γρά – φω (γράφω)
* Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τα δύο σύµφωνα χωρίζονται.
κορδέλα κορ - δέ - λα
2. Όταν ένα συµφωνικό σύµπλεγµα (µε τρία σύµφωνα) βρί-

σκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, κατά το συλλαβισµό
πηγαίνει µε το δεύτερο φωνήεν, όταν αρχίζει ελληνική λέξη
από τα δύο πρώτα σύµφωνα.
κάτοπτρο κά – το – πτρο (πτηνό)
* Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τα δύο πρώτα σύµφωνα

χωρίζονται.
εκπρόσωπος εκ – πρό – σω – πος
☞ Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχί-

ζει από «ρ»
Όταν συλλαβίζουµε λέξεις, που περιέχουν συµφωνικό σύµπλεγµα

που αρχίζει από «ρ», πάντα το «ρ» χωρίζει από το/τα υπόλοιπα
σύµφωνα.
κάρβουνο κάρ – βου – νο
πέργκολα πέρ – γκο – λα

96
Η τεχνική του ποιήµατος
Τα βασικά γνωρίσµατα του ποιήµατος είναι:

ο στίχος (κάθε γραµµή του ποιήµατος)
και η στροφή (κάθε κοµµάτι του ποιήµατος).
Τα χαρακτηριστικά του στίχου είναι:

ο ρυθµός (η αρµονία του στίχου, χάρη στην οποία ένα
ποίηµα µπορεί να µελοποιηθεί και να γίνει
τραγούδι),
το µέτρο (ο αριθµός τονισµένων και άτονων συλλαβών
του στίχου για να έχουµε ρυθµό και αρµονία),
και η οµοιοκαταληξία (η οµοηχία των τελευταίων συλλαβών
σε δύο ή περισσότερους στίχους).
* Υπάρχουν και ποιήµατα, που είναι γραµµένα σε ελεύθερο

στίχο, χωρίς στροφές και οµοιοκαταληξία.
Είδη οµοιοκαταληξίας
1 . Π λ ε χ τ ή 2 . Σ τ α υ ρ ω τ ή
Την είδα την ξανθούλα α Θεέ, που βλέπεις τα σπιτάκια α

την είδα ψες αργά, β τα φτωχά σαν το δικό µου, β
που εµπήκε στη βαρκούλα γ στείλε στο παράθυρό µου γ
να πάει στην ξενητειά. δ µια φωλιά χελιδονάκια. δ
3 . Ζ ε υ γ α ρ ω τ ή 4 . Ζ ε υ γ α ρ ο π λ ε κ τ ή
Μια φορά κι έναν καιρό, α Πέρα στην άκρη του χωριού α

ήταν το ερωτηµατικό, β που ο µύλος µας γοργά γυρνά β
που συνέχεια ρωτούσε, γ κι ο ήλιος του καλοκαιριού γ
κι όλους µας µας ενοχλούσε. δ µεσ’ απ’ τα δέντρα δεν περνά, δ
εκεί ’ναι και το φτωχικό ε
το σπίτι µου το πατρικό. στ
97
Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ’ τον ήλιο ξεξασπρότερη.
Καληµέρα καµηλιέρη, καµηλιέρη καληµέρα.
Φίλος φίλευε το φίλο, τριαντάφυλλο µε φύλλο.
Μια πάπια, µα ποια πάπια. Μια πάπια µε παπιά.
Ο παπάς, ο παχύς, έφαγε παχιά φακή.

Γιατί, παπά παχύ, έφαγες παχιά φακή;
Κουκιά βραστά, σκαστά, σπαστά,

µε τη βραστή, σκαστή, σπαστή κουτάλα.
Ο τζίτζιρας ο µίτζιρας, ο τζιτζιµιτζιχότζιρας,

ανέβηκε στη τζιτζιριά, τη µιτζιριά, την τζιτζιµιτζιχοτζιριά,
και έκοψε τα τζίτζιρα, τα µίτζιρα τα τζιτζιµιτζιχότζιρα.
Μα έσπασε η τζιτζιριά, µιτζιριά, η τζιτζιµιτζιχοτζιριά,
και έπεσαν τα τζίτζιρα, τα µίτζιρα τα τζιτζιµιτζιχότζιρα.
Η συκιά µας η διπλή, η διπλογυρι – γυριστή,

κάνει τα σύκα τα διπλά, τα διπλογυρι – γυριστά.
Πάει ο σκύλος ο διπλός, ο διπλογυρι – γυριστός,
να φάει τα σύκα διπλά, τα διπλογυρι – γυριστά.
98
Ψηλός ψηλός καλόγερος Έχω ένα βαρελάκι που ’χει
και κόκαλα δεν έχει. δυο λογιών κρασάκι.
Τι είναι; Ο
Ο κκκα
Ο απππνννόόόςςς
α Τι είναι; ΤΤΤοοο α
αβββγγγόόό
α
Έχω λέπια στο κορµί µου, Με πούπουλα χρωµατιστά

κολυµπάω όλη µέρα, και ράµφος που τσιµπάει
µα δεν ξέρεις τη φωνή µου. σαν άνθρωπος µιλάει.
Τι είναι; ΤΤΤοοο ψ
ψά
ψ άρ
ά ριιι
ρ Τι είναι; Ο
Ο πππα
Ο απππα
α αγγγά
α άλλλοοοςςς
ά
Ήλιος δεν είµαι, Βασιλιάς δεν είναι, Άδειο δε στέκεται,

αχτίνες έχω, κορώνα φοράει, γεµάτο δε λυγίζει.
πόδια δεν έχω, ρολόι δεν έχει, Τι είναι; ΤΤΤοοο τττσ
σοοουυυβββά
σ άλλλιιι
ά
και όµως τρέχω. την ώρα µετράει.

ΤΤΤοοο ππποοοδδδήήήλλλα
ατττοοο Ο
Ο κκκόόόκκκοοορ
ρααςςς
Τι είναι; α Τι είναι; Ο ρ α
Μια βαρκούλα φορτωµένη Χίλιοι µύριοι καλογέροι,

στο λιµάνι πάει και µπαίνει. σ’ ένα ράσο τυλιγµένοι.
Τι είναι; ΤΤΤοοο κκκοοουυυτττά
άλλλιιι
ά Τι είναι; ΤΤΤοοο ρ
ρόόόδδδιιι
ρ
Τριγύρω γύρω θάλασσα, Τη µέρα στολισµένο

στη µέση µια φωτίτσα. και τη νύχτα φορτωµένο.
Τι είναι; ΤΤΤοοο κκκα
αννντττήήήλλλιιι
α Τι είναι; ΤΤΤοοο κκκρ
ρεεεβββά
ρ άτττιιι
ά
99
Από πάνω µία κούπα, ∆υο αδερφάκια αγκαλιασµένα,
από κάτω µια πιατέλα, σ’ ένα σεντούκι κλειδωµένα.
και στη µέση µια κοπέλα. Τι είναι; ΤΤΤοοο κκκα
αρ
α ρύύύδδδιιι
ρ
Τι είναι; Η
Η χχχεεελλλώ
Η ώνννα
ώ α
α
Σαν κοιµάσαι, αυτό ξυπνάει,
και τη νύχτα όλο γυρνάει.
Απ’ έξω αγκαθωτό,
Σαν ξυπνήσεις, αυτό κάνει
από µέσα µαλλιαρό,
µοναχό του νάνι νάνι.
κι από µέσα απ’ το µαλλί,
ΤΤΤοοο φ
φεεεγγγγγγά
φ άρ
ά ριιι
ρ
Τι είναι;
µια µπουκιά καλή.
Τι είναι; ΤΤΤοοο κκκά
άσ
ά στττα
σ ανννοοο
α
Θάλασσα είναι, νερό δεν έχει.
Βουνό είναι, χώµα δεν έχει.
Είµαι τόπι κόκκινο
Κάµπος είναι, χορτάρι δεν έχει.
κι αν µε καθαρίσεις,
Πόλη είναι, σπίτια δεν έχει.
άσπρο νόστιµο καρπό Ο
Ο χχχά
άρρτττηηηςςς
Τι είναι; Ο ά ρ
αµέσως θ’ αντικρίσεις.
Τι είναι; ΤΤΤοοο µµµήήήλλλοοο Άµα βλέπω, δε βλέπω,
και το βλέπω όταν δε βλέπω.
Ψηλός ψηλός καλόγερος, Τι είναι; ΤΤΤοοο όόόνννεεειιιρ
ροοο
ρ
µε γένια στο κεφάλι.

Τι είναι; ΤΤΤοοο δδδέέέννντττρ
ροοο
ρ Κάτω από κόκκινα µαδέρια,
κάθονται άσπρα περιστέρια.
Όταν τα λύνεις, κάθονται, Τι είναι; ΤΤΤα
α δδδόόόννντττιιια
α α
α
όταν τα δένεις, φεύγουν.

Τι είναι; ΤΤΤα
Μικρή µικρή νοικοκυρά,
α πππα
α αππποοούύύτττσ
α σιιια
σ α
α
µεγάλη πίτα φτιάχνει.
Η
Η µµµέέέλλλιιισ
σσσα
Από πάνω σαν τηγάνι, Τι είναι; Η σ σ α
α
από κάτω σαν βαµβάκι,

Ψηλός ψηλός καλόγερος
κι από πίσω σαν ψαλίδι.
και µ’ ένα µάτι βλέπει.
Τι είναι; ΤΤΤοοο χχχεεελλλιιιδδδόόόνννιιι Η
Η βββεεελλλόόόνννα
Η α
α
Τι είναι;
100
1. Να κλίνεις το βοηθητικό ρήµα είµαι:
εγώ .....................
Ενικός ……… .....................
αριθµός
αυτός, -ή, -ό .....................
……… .....................
……… .....................
αριθµός
………………… .....................
2. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το βοηθητικό ρήµα

είµαι στο σωστό πρόσωπο:
Παιδιά, γιατί ………………… όλοι σας λερωµένοι;

Εγώ πιστεύω ότι ………………… καλή µαθήτρια.
Ο Πέτρος ………………… στο δωµάτιό του.
Ξέρεις ότι ………………… πολύ ξεροκέφαλη!
Όλοι µας ………………… έτοιµοι για την εκδροµή.
Τα κορίτσια ………………… µαζί µε τα αγόρια.
3. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το βοηθητικό ρήµα

είµαι στο σωστό πρόσωπο. Να τις γράψεις στον πληθυντικό.
Ενικός αριθµός ( ο ένας) Πλ η θυντικός αριθµός ( οι πολλ οί)
Εγώ …………… µαθητής. ......................................

Εσύ …………… ψηλή. ......................................
Αυτός …………… χοντρός. ......................................
Αυτή …………… δασκάλα. ......................................
Αυτό …………… βιβλίο. ......................................
101
4. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση:
(πυρσός, µουρλός, αρχείο, πατρίδα, χρήµα, αδερφός,

πριόνι, εισροή, Ταρζάν, έναρξη, γράσο, µάρµαρο, αρνί,
κορδέλα, όρθιος, γιορτή, ένρινος, πάρκο, φρένο, βροχή,
θρησκεία, εργάτης, δρόµος, καρπός, καρβέλι, κράτος,
τέρψη)
(βρ) .............................. (ρβ) ...............................
(γρ) .............................. (ργ) ...............................
(δρ) .............................. (ρδ) ...............................
(ζρ) .............................. (ρζ) ...............................
(θρ) .............................. (ρθ) ...............................
(κρ) .............................. (ρκ) ...............................
(λρ) .............................. (ρλ) ...............................
(µρ) .............................. (ρµ) ...............................
(νρ) .............................. (ρν) ...............................
(ξρ) .............................. (ρξ) ...............................
(πρ) .............................. (ρπ) ...............................
(σρ) .............................. (ρσ) ...............................
(τρ) .............................. (ρτ) ...............................
(φρ) .............................. (ρφ) ...............................
(χρ) .............................. (ρχ) ...............................
(ψρ) .............................. (ρψ) ..............................
102
5. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση:
(σαµπρέλα, σύντροφος, µπάρµπας, πέργκολα, στραγάλι,

ηλεκτρικό, βούρτσα, κάτοπτρο φίλτρο, άνδρας, έγγραφο,
γκρεµός, υπαρκτός, έµβρυο, εκδροµικό, εχθρός, πήχτρα,
άσπρος, εκπρόθεσµος, ανθρωπιά, έκφραση, εκθρόνιση,
αισχρός, σφραγίδα, σύγχρονος, άρθρο, έξτρα, εκστρατεία,
χαρτζιλίκι, εξπρές, ακορντεόν)
(µπρ) ............................ (ρµπ) ...............................
(ντρ) ............................ (ρντ) ...............................
(στρ) ............................ (ρτσ) ...............................
(γγρ) ............................
(γκρ) ............................ (ργκ) ...............................
(ρκτ) ............................ (κτρ) ...............................
(ρτζ) ............................ (κδρ) ...............................
(χθρ) ............................ (χτρ) ...............................
(σπρ) ............................ (νδρ) ...............................
(νθρ) ............................ (κπρ) ...............................
(κφρ) ............................ (κθρ) ...............................
(σχρ) ............................ (σφρ) ...............................
(γχρ) ............................ (ρθρ) ...............................
(µβρ) ............................ (λτρ) ...............................
(ξτρ) ............................ (κστρ) ...............................
(ξπρ) ............................ (πτρ) ...............................
103
ορφανοτροφείο ..............................................
αρθρογράφος ..............................................
καστρόπορτα ..............................................
µπουρµπουλήθρες ..............................................
ανθρακωρυχείο ..............................................
χαρτζιλίκι ..............................................
104
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να συµπληρώσεις τις φράσεις, µε το ρήµα είµαι, στο

σωστό πρόσωπο:
Εγώ …………… οκτώ χρονών.
Η Μυρτώ και εγώ …………… οκτώ χρονών.
Ο Σωκράτης …………… εννιά χρονών.
Εσύ, πόσο χρονών …………… ;
Παιδιά, πόσο χρονών …………… ;
Πέτρο, ποια …………… η ηλικία σου;
2. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το ρήµα είµαι στο

σωστό πρόσωπο. Να τις γράψεις στον άλλο αριθµό.
..................................... Εµείς …………… αθλητές.
Εσύ …………… χορευτής. ......................................
..................................... Αυτοί …………… έµποροι.
Αυτή …………… µαθήτρια. ......................................
..................................... Αυτά …………… τραπέζια.
105
3. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση και να
τις συλλαβίσεις:
(αγρός, κέρδος, χορτάρι, εισρέω, λατρεία, παρθένος,
άχρωµος, όµορφος, οργανισµός, άκρη, κάδρο, ένρινος,
κάρβουνα, ελαφρός, αρκούδα, ζαρζαβατικό, άβραστος,
άθροισµα, µυρµήγκι, κοπριά, καρναβάλι, ύπαρξη, ερπετό,
αρσενικός, ουρλιαχτό, τέρψη, αρχαιότητες)
(βρ) ........................... ...........................
(ρβ) ........................... ...........................
(γρ) αγρός α – γρός
(ργ) ........................... ...........................
(δρ) ........................... ...........................
(ρδ) κέρδος κέρ – δος
(ζρ) ........................... ...........................
(ρζ) ........................... ...........................
(θρ) ........................... ...........................
(ρθ) ........................... ...........................
(κρ) ........................... ...........................
(ρκ) ........................... ...........................
(λρ) ........................... ...........................
(ρλ) ........................... ...........................
106
(µρ) ........................... ...........................
(ρµ) ........................... ...........................
(νρ) ........................... ...........................
(ρν) ........................... ...........................
(ξρ) ........................... ...........................
(ρξ) ........................... ...........................
(πρ) ........................... ...........................
(ρπ) ........................... ...........................
(σρ) ........................... ...........................
(ρσ) ........................... ...........................
(τρ) ........................... ...........................
(ρτ) ........................... ...........................
(φρ) ........................... ...........................
(ρφ) ........................... ...........................
(χρ) ........................... ...........................
(ρχ) ........................... ...........................
(ψρ) ........................... ...........................
(ρψ) ........................... ...........................
107
πέργκολα, σφυρίχτρα, εχθρικός, σύγχρονος, βουρτσίζω,
φιλτράρισµα, εκστρατεία, εξπρές, Ηλέκτρα, εµπρησµός,
∆εκέµβριος, όσφρηση, εκθρόνιση, καταφερτζής, άνθρωπος,
δύσχρηστος, κάτοπτρο, κύλινδρος, αστραπή, γκραβούρα,
συγγραφέας, εισπράκτορας, καρµπονάρα, εκφραστικός,
αντρόγυνο, ακορντεόν, άρθρωση ανύπαρκτος, εκδροµή,
εκπρόσωπος, εξτρέµ)
(µπρ) ............................... .................................
(ρµπ) ............................... .................................
(ντρ) ............................... .................................
(ρντ) ............................... .................................
(στρ) ............................... .................................
(ρτσ) ............................... .................................
(γγρ) ............................... .................................
(γκρ) ............................... .................................
(ργκ) πέργκολα πέρ – γκο – λα
(ρτζ) ............................... .................................
(κτρ) ............................... .................................
108
(ρκτ) ............................... .................................
(κδρ) ............................... .................................
(χθρ) ............................... .................................
(χτρ) σφυρίχτρα σφυ – ρί – χτρα
(σπρ) ............................... .................................
(νδρ) ............................... .................................
(νθρ) ............................... .................................
(κπρ) ............................... .................................
(κφρ) ............................... .................................
(κθρ) ............................... .................................
(σχρ) ............................... .................................
(σφρ) ............................... .................................
(γχρ) ............................... .................................
(ρθρ) ............................... .................................
(µβρ) ............................... .................................
(λτρ) ............................... .................................
(ξτρ) ............................... .................................
(κστρ) ............................... .................................
(ξπρ) ............................... .................................
(πτρ) ............................... .................................
109
9η ΕΝΟΤΗΤΑ
« Που λες, είδα … »
1. Τα ουσιαστικά
2. Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε –ας
3. ● ∆ιάκριση των αρσενικών άρθρων

«τον» και «των»
● Tο τελικό «ν»
4. Τα επίθετα
5. Οι βαθµοί του επιθέτου
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
6. Συνώνυµες λέξεις ή συνώνυµα
7. Αντίθετες λέξεις ή αντίθετα
8. Η παροµοίωση
10. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό

σύµπλεγµα που αρχίζει από «λ»
110
☞ Τα ουσιαστικά
Ουσιαστικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα
(ανθρώπους), ζώα ή πράγµατα, ενέργεια, πράξη, κατάσταση ή
ιδιότητα, αλλά και επιστήµες, φυσικά φαινόµενα, σχέσεις.
Το ουσιαστικό ..... φανερώνει Το ουσιαστικό ..... φανερώνει
Περικλής (πρόσωπο) ησυχία (κατάσταση)*1
δασκάλα (πρόσωπο) ύπνος (κατάσταση)*1
πατέρας (πρόσωπο) χαρά (κατάσταση)*1
λύκος (ζώο) ευγένεια (ιδιότητα)*2
τραπέζι (πράγµα) σοβαρότητα (ιδιότητα)*2
περηφάνια (ιδιότητα)*2
δουλειά (πράξη)
τρέξιµο (ενέργεια)
συγγένεια (σχέση)
Φυσική (επιστήµη)
κρύο (φυσικό φαινόµενο)
*1 Η κατάσταση φανερώνει κάτι το προσωρινό και το παροδικό.

* 2 Η ιδιότητα φανερώνει κάτι το µόνιµο.
111
✔ Τα γένη των ουσιαστικών είναι τρία:
● το αρσενικό (έχει µπροστά το άρθρο ο) ο πατέρας

ο λύκος
ο τοίχος
● το θηλυκό (έχει µπροστά το άρθρο η) η µητέρα

η αντιλόπη
η ζώνη
● το ουδέτερο (έχει µπροστά το άρθρο το) το παιδί

το κουνέλι
το δέντρο
✔ Τα ουσιαστικά έχουν 2 αριθµούς: -τον ενικό αριθµό

-τον πληθυντικό αριθµό.
Ο ενικός αριθµός δείχνει το ένα: ο ληστής

η αρκούδα
το λουλούδι
Ο πληθυντικός αριθµός δείχνει τα πολλά: οι ληστές

οι αρκούδες
τα λουλούδια
✔ Οι πτώσεις
Τα κλιτά µέρη του λόγου (άρθρο – ουσιαστικό – επίθετο –

αντωνυµία – µετοχή), καθώς κλίνονται, παρουσιάζουν διά-
φορους τύπους, που λέγονται πτώσεις.
112
Οι πτώσεις είναι τέσσερις: ✓ η ονοµαστική
✓ η γενική
✓ η αιτιατική
✓ η κλητική
α. Ονοµαστική είναι η πτώση µε την οποία απαντούµε στην

ερώτηση: ποιος; τι;
Π οι ος εξ ετά ζ ει;
Ο καθηγητής διδάσκει. ο καθηγητής
Τι έφτα σε στο λιµ ά νι;
Το πλοίο έφτασε στο λιµάνι. το πλοίο
β. Γενική είναι η πτώση µε την οποία απαντούµε στην

ερώτηση: τίνος; ποιανού;
Τί ν ος είνα ι το γρ α φείο ;
Είµαι στο γραφείο του καθηγητή. του καθηγητή
Τί ν ος είνα ι η κα µ πίνα ;
Μπήκα στην καµπίνα του πλοίου. του πλοίου
γ. Αιτιατική είναι η πτώση µε την οποία απαντούµε στην

ερώτηση: ποιον; τι;
Π οι ον περ ίµ ενα ;
Περίµενα τον καθηγητή. τον καθηγητή
Τι είδ α ;
Είδα το πλοίο στο λιµάνι. το πλοίο
δ. Κλητική είναι η πτώση µε την οποία καλούµε κάποιον

και προσφωνούµε πρόσωπα.
(κάλεσµα) Φέρε µου, καθηγητή, το βιβλίο της ιστορίας.

(κάλεσµα) Έλα, πλοίο, στο λιµάνι σου.
(προσφώνηση) Εξοχότατε!
113
☞ Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε –ας
παροξύτονα προπαροξύτονο
δισύλλαβο σε -ίας
Ενικός αριθµός
Ονοµαστική ο αγώνας άντρας ταµίας φύλακας

Γενική του αγώνα άντρα ταµία φύλακα
Αιτιατική το(ν) αγώνα άντρα ταµία φύλακα
Κλητική - αγώνα άντρα ταµία φύλακα
Πληθυντικός αριθµός
Ονοµαστική οι αγώνες άντρες ταµίες φύλακες

Γενική των αγώνων αντρών ταµιών φυλάκων*
Αιτιατική τους αγώνες άντρες ταµίες φύλακες
Κλητική - αγώνες άντρες ταµίες φύλακες
✓ Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ας στη γενική πληθυντικού

τονίζονται στην παραλήγουσα: ο αγώνας-των αγώνων
ο φύλακας-των φυλάκων*
* Τα προπαροξύτονα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ας στη γε-

νική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα.
✓ ∆εν ακολουθούν τον παραπάνω κανόνα τα δισύλλαβα αρ-

σενικά σε –ας και αυτά που τελειώνουν σε -ίας
Αυτά, στη γενική πληθυντικού, τονίζονται στη λήγουσα:

ο άντρας - των αντρών
ο ταµίας - των ταµιών
114
☞ ∆ιάκριση των αρσενικών άρθρων «τον» και «των»
✎ Το άρθρο «τον» το χρησιµοποιούµε στον ενικό αριθµό,
στην αιτιατική πτώση, για τον ένα, στα αρσενικά ουσιαστικά.
(αρσενικά) τον κηπουρό τον αγώνα τον παίκτη
✎ Το άρθρο «των» το χρησιµοποιούµε στον πληθυντικό αριθ-

µό, στην γενική πτώση, για τους πολλούς, στα αρσενικά,
στα θηλυκά και στα ουδέτερα ουσιαστικά.
(αρσενικά) των κηπουρών των αγώνων των παικτών

(θηλυκά) των οροσειρών των ζωνών
(ουδέτερα) των φτερών των καραβιών
Το τελικό (ν) στο αρσενικό άρθρο τον διατηρείται µόνο:
1. Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή δίψηφο φωνήεν:

τον αγώνα τον ένοχο τον ήλιο τον ουρανό
2. Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από: κ, π, τ, γκ, µπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ:
τον κλέφτη τον πατέρα τον ταµία τον γκιώνη τον ψαρά
αλλιώς φεύγει
το χειµώνα (όχι τον χειµώνα) το δάσκαλο (όχι τον δάσκαλο)
το σύζυγο (όχι τον σύζυγο) το ράφτη (όχι τον ράφτη)
Το τελικό (ν) στο αρσενικό άρθρο των διατηρείται πάντα:

των χειµώνων των δασκάλων των ραφτών των συζύγων
Το τελικό (ν) στο επίρρηµα σαν διατηρείται πάντα:

Έγινε κίτρινος σαν λαµπάδα. Είναι βαρύ σαν σίδερο.
115
☞ Τα επίθετα
Επίθετα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν τι λογής είναι τα
ουσιαστικά, δηλαδή ποια ποιότητα ή ιδιότητα έχουν τα
ουσιαστικά.
καλός τεχνίτης (Η λέξη καλός φανερώνει τι λογής είναι ο τεχνίτης.)
άγρια αρκούδα (Η λέξη άγρια φανερώνει τι λογής είναι η αρκούδα.)
όµορφο σπίτι (Η λέξη όµορφο φανερώνει τι λογής είναι το λουλούδι.)
✓ Τα επίθετα δεν υπάρχουν µόνα τους στο λόγο και πηγαί-

νουν πάντα µαζί µε ένα ουσιαστικό:
δυνατός άνθρωπος
περήφανη γυναίκα
κίτρινο µολύβι
Έτσι, τα επίθετα συνοδεύουν και προσδιορίζουν ουσιαστικά.
✓ Τα επίθετα παίρνουν το γένος του ουσιαστικού που προσ-

διορίζουν.
(αρσενικό) (θηλυκό) (ουδέτερο)

ο ωραίος κήπος η ωραία µέρα το ωραίο τοπίο
Έτσι, τα επίθετα έχουν τρία γένη (το αρσενικό - το θηλυκό -

το ουδέτερο), µε ξεχωριστές καταλήξεις για το κάθε γένος.
116
✓ Τα επίθετα παίρνουν τον αριθµό και την πτώση των ουσια-
στικών που προσδιορίζουν.
του εργατικού ανθρώπου οι σκοτεινοί δρόµοι

της ταπεινής γυναίκας τις µεγάλες αυλές
των άγριων ζώων τα ακριβά ρούχα
Έτσι, τα επίθετα συµφωνούν µε τα ουσιαστικά που προσ-

διορίζουν στο γένος, στον αριθµό και στην πτώση.
✓ Τα επίθετα κλίνονται όπως και τα ουσιαστικά που έχουν τις

ίδιες καταλήξεις.
✓ Τα επίθετα τονίζονται σε όλες τις πτώσεις στην ίδια συλ-

λαβή που τονίζεται η ονοµαστική του αρσενικού.
ο ήσυχος, του ήσυχου, τον ήσυχο, οι ήσυχοι, των ήσυχων,

η ήσυχη, της ήσυχης ... κτλ.
117
☞ Οι βαθµοί του επιθέτου
◆ Ο Αχιλλέας είναι ψηλός.
◆ Ο Αχιλλέας είναι ψηλότερος (ή πιο ψηλός) από τον Αλέξαν-
δρο.
◆ Ο Αχιλλέας είναι ο ψηλότερος (ή ο πιο ψηλός) από τους
συµµαθητές του.
◆ Ο Αχιλλέας είναι ψηλότατος (ή πολύ ψηλός).
Τα πρόσωπα στα παραπάνω παραδείγµατα είναι ψηλά, δηλαδή

έχουν ένα γνώρισµα, το ύψος.
∆εν είναι όµως ψηλά στον ίδιο βαθµό, αλλά διαφέρουν.
◆ ψηλός
Το επίθετο φανερώνει το
◆ ψηλότερος ή πιο ψηλός
διαφορετικό βαθµό µε ξε-
◆ ο ψηλότερος ή ο πιο ψηλός
χωριστούς τύπους:
◆ ψηλότατος ή πολύ ψηλός
Οι τύποι αυτοί ονοµάζονται βαθµοί του επιθέτου.
Οι βαθµοί του επιθέτου είναι τρεις:
♦ ο θετικός βαθµός ψηλός

♦ ο συγκριτικός βαθµός ψηλότερος ή πιο ψηλός
♦ ο υπερθετικός βαθµός ο ψηλότερος ή ο πιο ψηλός
ή ψηλότατος ή πολύ ψηλός
118
☞ Συνώνυµες λέξεις ή συνώνυµα
Συνώνυµα ή συνώνυµες λέξεις λέγονται οι λέξεις που έχουν την
ίδια περίπου σηµασία µεταξύ τους.
(ουσιαστικά)
οµάδα, όµιλος, σύλλογος, εταιρεία ... κ.ά.
(επίθετα)
καλός, άριστος, εξαιρετικός, υπέροχος, τέλειος, θαυµάσιος... κ.ά.
(ρήµατα)
βλέπω, κοιτάζω, παρατηρώ, διακρίνω, αγναντεύω ... κ.ά.
✓ Τα συνώνυµα εκφράζουν το ίδιο νόηµα, αλλά µε κάποιες

διαφορές µεταξύ τους.
✓ Από τις συνώνυµες λέξεις, όταν µιλούµε ή όταν γράφουµε,
πρέπει να βρίσκουµε κάθε φορά εκείνη που ταιριάζει στη
φράση µας, για να πετύχουµε την ακρίβεια στο λόγο.
Ο παππούς βλέπει µακριά µε τα γυαλιά του.

Ο µαθητής κοιτάζει τον ουρανό.
Ο δάσκαλος παρατηρεί τη συµπεριφορά του µαθητή.
Ο καπετάνιος διακρίνει το νησί στον ορίζοντα.
Ο βοσκός αγναντεύει τον κάµπο.
119
☞ Αντίθετες λέξεις ή αντίθετα
Αντίθετα ή αντίθετες λέξεις λέγονται οι λέξεις που έχουν
αντίθετη σηµασία.
(ουσιαστικά) (επίθετα) (επιρρήµατα) (ρήµατα)
νύχτα - µέρα αραιός - πυκνός πριν - µετά αρχίζω - τελειώνω
☞ Η παροµοίωση
Παροµοίωση λέγεται το σχήµα του λόγου, στο οποίο παροµοιά-
ζουµε ή συγκρίνουµε:
● δύο πρόσωπα Ο Περικλής τρέχει σαν το Μιλτιάδη.
ή ● δύο ζώα Η γάτα είναι πονηρή σαν αλεπού.
ή ● δύο πράγµατα Το σπίτι είναι βαµµένο κίτρινο σαν το λεµόνι.
ή ● ένα πρόσωπο µε ένα ζώο ή πράγµα

Η γιαγιά πάει αργά σαν χελώνα.
Ο µαθητής είναι κόκκινος σαν παπαρούνα.
ή ● ένα ζώο µε ένα πράγµα Η αρκούδα είναι σαν βράχος.
ή ● έ ν α π ρ ά γ µ α µ ε έ ν α ζώ ο Τα σύννεφα είναι σαν άσπρα προβατάκια.
που παρουσιάζουν οµοιότητα µεταξύ τους και η σύγκριση αυτή

κάνει το ένα από αυτά πιο ζωηρό.
✓ Στην παροµοίωση χρησιµοποιούµε τη λέξη σαν.

120
☞ Συµφωνικά συµπλέγµατα
(… που αρχίζουν ή τελειώνουν σε λ)
(βλ) βλέπω (γλ) γλυπτό (δλ) -

(λβ) χαλβάς (λγ) άλγος (λδ) -
(ζλ) πάζλ (θλ) αθλητής (κλ) κλαίω

(λζ) - (λθ) Αµάλθεια (λκ) έλκηθρο
(µλ) Άµλετ (νλ) - (ξλ) -

(λµ) αλµυρός (λν) σχολνώ (λξ) έλξη
(πλ) πλάθω (ρλ) Αρλεκίνος (σλ) πρόσληψη

(λπ) κάλπη (λρ) - (λσ) άλσος
(τλ) Ατλαντικός (φλ) φλούδα (χλ) χλόη

(λτ) βάλτος (λφ) αλφάδι (λχ) αλχηµεία
(ψλ) -
(λψ) -
121
✔ Λέξεις µε τρία σύµφωνα στη σειρά
(… που αρχίζουν ή τελειώνουν σε λ)
(µπλ) µπλούζα (ντλ) αντλία
(λµπ) άλµπουµ (λντ) καλντερίµι
(γκλ) γκλίτσα (γγλ) Άγγλος (σβλ) προσβλητικός
(σκλ) σκλάβος (σπλ) σπλάχνα (κπλ) έκπληκτος
(ρπλ) υπερπλήρης (κθλ) έκθλιψη (µβλ) αµβλύς
(νθλ) συνθλίβω (λτσ) κάλτσα
☞ Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχί-

ζει από «λ»
Όταν συλλαβίζουµε λέξεις, που περιέχουν συµφωνικό σύµπλεγµα

που αρχίζει από «ρ», πάντα το «λ» χωρίζει από το/τα υπόλοιπα
σύµφωνα.
κάλπη κάλ – πη
καλντερίµι καλ – ντε – ρί – µι
122
1. Να γράψεις τέσσερα ουσιαστικά σε κάθε γένος:
αρσενικά θηλυκά ουδέτερα
(πρόσωπο) ................... .................. ...................

(ζώο) ................... .................. ...................
(φυτό) ................... .................. ...................
(πράγµα) ................... .................. ...................
2. Να ξεχωρίσεις τα επίθετα από τα ουσιαστικά και να τα

γράψεις στη σωστή στήλη:
(κλωστή, µαλακή, µέλι, σκληρός, καρχαρίας, κόκκινο)
Επίθετα Ουσιαστικά
3. Να γράψεις δύο επίθετα και στα τρία γένη:
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
.......................... .......................... ..........................

.......................... .......................... ..........................
4. Να γράψεις µπροστά από κάθε ουσιαστικό ένα επίθετο

που ταιριάζει:
..................... θάλασσα .................... φόρεµα

..................... σχολείο .................... παπαγάλος
123
5. Να γράψεις ένα επίθετο, που να δείχνει χρώµα, που
ταιριάζει σε κάθε παροµοίωση:
.................. σαν χιόνι. ................... σαν κάρβουνο.
.................. σαν κεράσι. ................... σαν χορτάρι.
.................. σαν λεµόνι. ................... σαν ουρανός.
6. Να συµπληρώσεις τα επίθετα, στις παροµοιώσεις:
(σκληρός, αργή, µαλακό, γρήγορος, ελαφρύ, µυτερός

λεπτό, βαρύς, πονηρός, χονδρή, κοντός, πικρός, ψηλό,
γλυκός, άγριος, στρογγυλός)
.................. σαν λαγός. .................. σαν χελώνα.
.................. σαν πούπουλο. .................. σαν σίδερο.
.................. σαν νάνος. .................. σαν µπάλα.
.................. σαν δηλητήριο. .................. σαν µέλι.
.................. σαν αρκούδα. .................. σαν βελόνι.
.................. σαν ζυµάρι. .................. σαν πέτρα.
.................. σαν λιοντάρι. .................. σαν αγκάθι.
.................. σαν κυπαρίσσι. .................. σαν αλεπού.
7. Να γράψεις δύο δικές σου παροµοιώσεις:
.........................................................................................
.........................................................................................
124
8. Να γράψεις τα αντίθετα επίθετα:
(µεγάλος, σκληρός, κοντός, κλειστός, γλυκός, χονδρός,

γρήγορος, έξυπνος, άδειος, εύκολος, όµορφος, κακός,
βρόµικος, βαρύς, κρύος, τραχύς)
ελαφρύς - ..................... ανοικτός - .....................
ψηλός - ..................... λεπτός - .....................
γεµάτος - ..................... ζεστός - .....................
άσχηµος - ..................... καλός - .....................
πικρός - ..................... δύσκολος - .....................
µικρός - ..................... κουτός - .....................
αργός - ..................... µαλακός - .....................
καθαρός - ..................... λείος - .....................
9. Να ενώσεις τα συνώνυµα επίθετα:
σύγχρονος ◆ ◆ καυτός
ζεστός ◆ ◆ επίκαιρος
κρύος ◆ ◆ φωτεινός
λαµπερός ◆ ◆ παγωµένος
λεπτός ◆ ◆ πέτσινος
χονδρός ◆ ◆ παχύς
δερµάτινος ◆ ◆ αδύνατος
125
(φλόγα, καλσόν, πλευρά, ταµπούρλο, άγαλµα, κλειδί,

άθληµα, παζλ, ελπίδα, αλχηµιστής, οµίχλη, σολφέζ,
γλάστρα, δελτίο, σχολνώ, σούβλα, µπαλκόνι, σλόγκαν,
µαλθακός, νοσταλγία, τίτλος, βολβός)
(βλ) .............................. (λβ) ...............................
(γλ) .............................. (λγ) ...............................
(δλ) .............................. (λδ) ...............................
(ζλ) .............................. (λζ) ...............................
(θλ) .............................. (λθ) ...............................
(κλ) .............................. (λκ) ...............................
(µλ) .............................. (λµ) ...............................
(νλ) .............................. (λν) ...............................
(ξλ) .............................. (λξ) ...............................
(πλ) .............................. (λπ) ...............................
(ρλ) .............................. (λρ) ...............................
(σλ) .............................. (λσ) ...............................
(τλ) .............................. (λτ) ...............................
(φλ) .............................. (λφ) ...............................
(χλ) .............................. (λχ) ...............................
(ψλ) .............................. (λψ) ...............................
126
(σκληρός, έµβληµα, εξάντληση, έκπληξη, εγκληµατίας,

Αγγλία, κοµπλεξικός, συνθλίβω, έκθλιψη, µπουλντόζα,
σπλαχνικός, άλµπουµ, προσβλητικός, υπερπλήρης,
σάλτσα)
(µπλ) ............................ (λµπ) ...............................
(ντλ) ............................ (λντ) ...............................
(γκλ) ............................ (κθλ) ...............................
(γγλ) ............................ (ρπλ) ...............................
(µβλ) ............................ (σβλ) ...............................
(σκλ) ............................ (σπλ) ...............................
(κπλ) ............................ (νθλ) ...............................
(λτσ) ............................
12. Να συµπληρώσεις το άρθρο «τον» ή «των» στα αρσενικά

ουσιαστικά και να γράψεις, από κάτω στο πλαίσιο, σε
ποια πτώση είναι:
......... κήπων ........... αγώνα ......... ληστών
………………. πτώση ………………. πτώση ………………. πτώση
......... καρχαρία ........... σωλήνων ......... τραυµατία

………………. πτώση ………………. πτώση
………………. πτώση
......... ξιφιών ........... ξενώνα ......... φυλάκων

127
13. Να κλίνεις τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ας και -ίας:
Ονοµαστική ο κανόνας ο άνδρας ο πίνακας
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός
Ονοµαστική ο καρχαρίας ................. ..... ....................

................. ..... .................... ................. ..... ....................
................. ..... .................... ................. ..... ....................
................. ..... .................... ................. ..... ....................
14. Να συνεχίσεις, όπως στο παράδειγµα:

θετικός συγκριτικός υπερθετικός
βαθµός βαθµός βαθµός
ψηλός ψηλότερος ο ψηλότερος

ή πιο ψηλός ή ο πιο ψηλός
δυνατός ...................... .......................
ή ...................... ή .......................
όµορφος ...................... .......................
ή ...................... ή .......................
σκληρός ...................... .......................
ή ...................... ή .......................
128
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να ξεχωρίσεις τα επίθετα από τα ουσιαστικά και να τα

γράψεις µε το άρθρο στη σωστή στήλη:
(σπίτι, µικρή, άνθρωπος, γενναίος, τσάντα, όµορφο,

δέντρο, φτωχή, ζώνη, γεµάτος, πίνακας, παλιό)
Επίθετα Ουσιαστικά
(τα γράφω και στα 3 γένη) (τα γράφω στο γένος που είναι)
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
2. Να συµπληρώσεις το άρθρο «τον» ή «των» στα αρσενικά

ουσιαστικά και να γράψεις, από κάτω στο πλαίσιο, σε
ποια πτώση είναι:
......... γειτόνων ........ κηπουρό ........ αγώνων

......... ανθρώπων ........ χαράκων ........ αγρότη
129
3. Να γράψεις ένα ουσιαστικό, που να ταιριάζει, δίπλα σε
κάθε επίθετο.
Στη συνέχεια να γράψεις το αντίθετο επίθετο και δίπλα
του να γράψεις ένα άλλο ουσιαστικό που να ταιριάζει.
σκληρός ........................ ...........................................
κρύος ............................ ...........................................
βαρύς ............................ ...........................................
γρήγορος ...................... ...........................................
µεγάλος.......................... ...........................................
κοντός ........................... ...........................................
κλειστός ........................ ...........................................
γλυκός ........................... ...........................................
χονδρός ........................ ...........................................
δειλός ........................... ...........................................
έξυπνος.......................... ...........................................
άδειος ............................ ...........................................
εύκολος.......................... ...........................................
όµορφος ........................ ...........................................
κακός ............................. ...........................................
ανυπόµονος ................... ...........................................
130
4. Να ενώσεις τα συνώνυµα επίθετα:
χαµηλός ◆ ◆ πελώριος
παλιός ◆ ◆ κοντός
γερός ◆ ◆ αρχαίος
τεράστιος ◆ ◆ δυνατός
όµορφος ◆ ◆ νόστιµος
γλυκός ◆ ◆ ωραίος
5. Να γράψεις το ουσιαστικό που ταιριάζει σε κάθε πρόταση:
Άσπρος σαν ....................... Κίτρινος σαν........................
Πράσινος σαν .................... Μαύρος σαν .......................
Κόκκινος σαν ..................... Γαλάζιος σαν ......................
Γρήγορος σαν ................... Αργός σαν ..........................
Ελαφρύς σαν ...................... Βαρύς σαν .........................
Κοντός σαν ........................ Ψηλός σαν .........................
Γλυκός σαν ........................ Πικρός σαν .........................
Χονδρός σαν ..................... Λεπτός σαν ........................
Μαλακός σαν ..................... Σκληρός σαν ......................
Άγριος σαν ........................ Στρογγυλός σαν .................
Μυτερός σαν ..................... Πονηρός σαν ......................
131
συγκλονιστικός ..............................................
εκπληκτικός ..............................................
µπανανόφλουδα ..............................................
µαρµαρογλυπτική ..............................................
εγκυκλοπαίδεια ..............................................
νοσταλγία ..............................................

θετικός συγκριτικός υπερθετικός
βαθµός βαθµός βαθµός
µαλακός µαλακότερος ο µαλακότερος

ή πιο µαλακός ή ο πιο µαλακός
γρήγορος ...................... .......................
ή ...................... ή .......................
άγριος ...................... .......................
ή ...................... ή .......................
παλιός ...................... .......................
ή ...................... ή .......................
8. Να συµπληρώσεις τον πίνακα:

Ονοµαστική Αιτιατική Ονοµαστική Γενική
τον πατέρα
ο θώρακας
των ταµιών
οι τραυµατίες
ο πίνακας
το γύπα
οι αιώνες
132
10η ΕΝΟΤΗΤΑ
ΠΡΟΣΟΧΗ! Τι λέει εκεί;
1. Το οριστικό άρθρο
2. Τα ακρωνύµια
3. Λέξεις µε δύο όµοια σύµφωνα
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 4. Ισοσύλλαβα – Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 5. Ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης
6. Ανισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης
7. Αρσενικά σε -της (µε διπλό πληθυντικό)
8. Τα είδη των ουσιαστικών (κύρια – κοινά)
☞ Το οριστικό άρθρο
Η κλίση του οριστικού άρθρου
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
Ονοµαστική ο η το
Γενική του της του
Αιτιατική το(ν) τη(ν) το
Κλητική - - -
Ονοµαστική οι οι τα
Γενική των των των
Αιτιατική τους τις τα
133
Το οριστικό άρθρο το χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για γνω-
στό, συγκεκριµένο και ορισµένο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα.
η µαµά της Ελένης ο σκύλος του Άρη το πόδι του Νίκου
✓ Το οριστικό άρθρο δεν έχει κλητική.

✓ Όταν το όνοµα βρίσκεται στην κλητική, το µεταχειριζόµα-
στε χωρίς άρθρο.
Έλα, Περικλή. Φύγε, πόνε, από πάνω µου.
Το τελικό (ν)
● στο αρσενικό άρθρο τον
και ● στο θηλυκό άρθρο την
διατηρείται µόνο:
τον αφέντη τον ένοικο την ώρα την ελπίδα

τον αιώνα τον οικοδόµο την ουρά την είδηση
τον κλέφτη τον πόνο τον ταµία τον γκιόνη τον ψαρά
την ντουλάπα την µπίρα την τσίχλα την ξέρα
το µήνα (όχι τον µήνα) τη ζώνη (όχι την ζώνη)
το ράφτη (όχι τον ράφτη) τη βάρκα (όχι την βάρκα)
Το τελικό (ν) στο άρθρο των διατηρείται πάντα:
των µηνών των ραφτών των ζωνών των βαρκών
134
☞ Τα ακρωνύµια
∆.Ε.Η. ∆ ηµόσια Ε πιχείρηση Η λεκτρισµού
ΕΛ.ΤΑ. Ε λληνικά Τ αχυδροµεία
Ε.Μ.Υ. Ε θνική Μ ετεωρολογική Υ πηρεσία
Ε.Ρ.Τ. Ε λληνική Ρ αδιοφωνία Τ ηλεόραση
Ο.Σ.Ε. Ο ργανισµός Σ ιδηροδρόµων Ε λλάδας
Ο.Τ.Ε. Ο ργανισµός Τ ηλεπικοινωνιών Ε λλάδας
Ο.Γ.Α. Ο ργανισµός Γ εωργικών Α σφαλίσεων
Ι.Κ.Α. Ί δρυµα Κ οινωνικών Α σφαλίσεων
Μ.Μ.Ε. Μ έσα Μ αζικής Ε νηµέρωσης
Κ.Τ.Ε.Λ. Κ οινό Τ αµείο Ε ισπράξεων Λ εωφορείων
Ο.Α. Ο λυµπιακή Α εροπορία
Α.∆.Ε.∆.Υ. Ανώτατη ∆ιοίκηση Ε νώσεων ∆ηµόσιων Υπαλλήλων

Γ.Σ.Ε.Ε. Γ ενική Σ υνοµοσπονδία Ε ργατών Ε λλάδας
∆.Ο.Ε. ∆ ιδασκαλική Ο µοσπονδία Ε λλάδας
Ο.Λ.Μ.Ε. Ο µοσπονδία Λ ειτουργών Μ έσης Ε κπαίδευσης
Ο.Α.Ε.∆. Ο ργανισµός Α πασχόλησης Ε ργατικού ∆ υναµικού
Ε.Ο.Π.Υ.Υ. Ε θνικός Ο ργανισµός Π αροχής Υ πηρεσιών Υ γείας
135
☞ Λέξεις µε δύο όµοια σύµφωνα
Τα όµοια σύµφωνα είναι δύο όµοια σύµφωνα που προφέρονται
σαν ένας φθόγγος.
Αυτά είναι τα: ββ, κκ, λλ, µµ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ.
ββ Σάββας, Σάββατο
κκ εκκαθάριση, εκκλησία (αλλά ξωκλήσι), εκκρεµές, κόκκινος,

κόκκος, λάκκος ... κ.ά.
λλ αναγγέλλω, αλλά, αλλαγή, απαλλάσσω, άλλος, αλλού, βάλλω,

έλλειψη, θύελλα, καλλιγραφία, καλλιέργεια, καλλιτέχνης,
καλλυντικά, κατάλληλος, κόλλα, κοράλλι, κρύσταλλο, κύπελλο,
µαλλί, µάλλον, µέταλλο, µέλλον, παράλληλος, πολλαπλασιάζω,
πολλοί, συλλαβή, συλλαλητήριο, σύλληψη, συλλογή, σύλλογος,
τριφύλλι, υπάλληλος, φύλλο (δέντρου), ψάλλω … κ.ά.
Ελλάδα, Γαλλία, Έλληνας, Πέλλα, Έλλη, Καλλιόπη … κ.ά.
µµ άµµος, βάµµα, βλέµµα, γραµµατέας, γραµµατική, γραµµάριο,

γράµµα, γραµµή, δίληµµα, διάλειµµα, εκατοµµύριο, έλλειµµα,
κάλυµµα, κόµµα, κοµµάτι, κοµµωτής, κρεµµύδι, πληµµύρα,
ράµµα, στέµµα, στρέµµα, συµµαθητής, σύµµαχος, συµµετρία,
συµµορία, συµµορφώνω … κ.ά.
Εµµανουήλ
νν γενναίος, γέννηση, γεννώ (αλλά γενέθλια), εννιά, εννιακόσια,

έννοια, εννοώ, σύννεφο, τύραννος … κ.ά.
Άννα, Γιάννης, Γιάννενα, Ιωάννινα, Πελοπόννησος … κ.ά.
ππ ίππος (=άλογο), ιππικός, ιππόδροµος, ιππότης, παππούς … κ.ά.
Καππαδοκία, Φιλιππίνες, Φίλιππος … κ.ά.
ρρ αιµορραγία, ανάρρωση, αντίρρηση, απορρίπτω, απορροφώ,

άρρωστος, διαρροή, επίρρηµα, ετοιµόρροπος, ισορροπία,
θάρρος, καταρράκτης, συρροή … κ.ά.
Αντίρριο, Σέρρες, Πύρρος … κ.ά.
136
σσ άβυσσος, βύσσινο, γλώσσα, θάλασσα, κισσός, κυπαρίσσι,
κολοσσός, λύσσα, µέλισσα, νεοσσός, πάσσαλος, περισσεύω,
περισσότερο, πίσσα, συσσίτιο, τέσσερα … κ.ά.
Έδεσσα, Ελασσόνα, Θεσσαλία, Μεσσηνία, Όσσα, Παρνασσός,
Βησσαρίωνας … κ.ά.
Τα παράγωγα σε -ισσα: βασίλισσα, Σαµιώτισσα … κ. ά.
τ τ ελάττωµα, ελαττώνω, κύτταρο, περιττός, ήττα … κ. ά.

Αττική, Λυκαβηττός, Υµηττός … κ. ά.
☞ Ισοσύλλαβα – Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά
◆ Ισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν ίσο αριθµό

συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό και σε
όλες τις πτώσεις.
ο πο-λί-της (3 συλλαβές) οι πο-λί-τες (3 συλλαβές)
◆ Ανισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που δεν έχουν ίσο

αριθµό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό,
αλλά έχουν στον πληθυντικό αριθµό µια συλλαβή παρα-
πάνω απ’ ό,τι στον ενικό αριθµό.
ο µα-νά-βης (3 συλλαβές) οι µα-νά-βη-δες (4 συλλαβές)
137
☞ Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης
οξύτονο παροξύτονο
Ενικός αριθµός Τα αρσενικά ουσια-

στικά σε -ης γράφο-
Ονοµαστική ο µαθητής εργάτης νται µε ήτα.
Γενική του µαθητή εργάτη
Αιτιατική το(ν) µαθητή εργάτη
Κλητική - µαθητή εργάτη
Ονοµαστική οι µαθητές εργάτες

Γενική των µαθητών εργατών
Αιτιατική τους µαθητές εργάτες
Κλητική - µαθητές εργάτες
✓ Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης είναι οξύτονα και παροξύ-

τονα.
✓ Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης στη γενική πληθυντικού

τονίζονται στη λήγουσα: ο µαθητής-των µαθητών
ο εργάτης-των εργατών*
* Τα παροξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -ης στη γενική

πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην λήγουσα.
138
☞ Ανισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης
οξύτονο παροξύτονο προπαροξύτονο
Ονοµ. ο καφετζής βαρκάρης φούρναρης

Γεν. του καφετζή βαρκάρη φούρναρη
Αιτ. το(ν) καφετζή βαρκάρη φούρναρη
Κλητ. - καφετζή βαρκάρη φούρναρη
Ονοµ. οι καφετζήδες βαρκάρηδες φουρνάρηδες

Γεν. των καφετζήδων βαρκάρηδων φουρνάρηδων
Αιτ. τους καφετζήδες βαρκάρηδες φουρνάρηδες
Κλητ. - καφετζήδες βαρκάρηδες φουρνάρηδες
✓ Τα οξύτονα και τα παροξύτονα αρσενικά ανισοσύλλαβα σε

-ης, τονίζονται σε όλες τις πτώσεις εκεί που τονίζεται η
ονοµαστική ενικού:
ο καφετζής - οι καφετζήδες, ο βαρκάρης - οι βαρκάρηδες
✓ Τα προπαροξύτονα αρσενικά ανισοσύλλαβα σε -ης στον

πληθυντικό κατεβάζουν τον τόνο κατά µία συλλαβή:
ο φούρναρης - οι φουρνάρηδες
139
☞ Αρσενικά ουσιαστικά σε -της (µε διπλό πληθυντικό)
Ορισµένα αρσενικά σε -της σχηµατίζουν τον πληθυντικό και
ισοσύλλαβα και ανισοσύλλαβα.
οξύτονο
Ονοµ. ο πραµατευτής
Γεν. του πραµατευτή
Αιτ. τον πραµατευτή
Κλητ. - πραµατευτή
Ονοµ. οι πραµατευτές πραµατευτάδες

Γεν. των πραµατευτών πραµατευτάδων
Αιτ. τους πραµατευτές πραµατευτάδες
Κλητ. - πραµατευτές πραµατευτάδες
παροξύτονο
Ονοµ. ο αφέντης
Γεν. του αφέντη
Αιτ. τον αφέντη
Κλητ. - αφέντη
Ονοµ. οι αφέντες αφεντάδες

Γεν. των αφεντών αφεντάδων
Αιτ. τους αφέντες αφεντάδες
Κλητ. - αφέντες αφεντάδες
140
☞ Τα είδη των ουσιαστικών
Τα ουσιαστικά διακρίνονται σε:
◆ Κύρια ουσιαστικά
Κύρια ουσιαστικά λέγονται τα ουσιαστικά που φανερώ-

νουν ένα ορισµένο πρόσωπο, ζώο, πράγµα.
Περικλής (πρόσωπο – όνοµα)

Ελύτης (πρόσωπο – επίθετο)
Χιώτης (πρόσωπο – όνοµα κατοίκου)
Ασπρούλης (ζώο – όνοµα ζώου)
Παπανικολής (πράγµα - όνοµα πλοίου)
Στα κύρια ονόµατα το αρχικό γράµµα γράφεται µε κεφαλαίο.
◆ Κοινά ουσιαστικά
Κοινά ονόµατα λέγονται τα ουσιαστικά που φανερώνουν

όλα τα πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα του ίδιου είδους.
µαθητής (πρόσωπο)
χιµπατζής (ζώο)
φράχτης (πράγµα)
141
1. Να γράψεις τις παρακάτω φράσεις, µε κεφαλαία γράµµατα,

στις ταµπέλες.
Μετά να γράψεις µε δικά σου λόγια τι θέλει να πει.
Προσοχή – Σκύλος
.........................................................................................
Μην πατάτε το πράσινο
.........................................................................................
Απαγορεύεται το κάπνισµα
.........................................................................................
Απαγορεύεται η είσοδος
.........................................................................................
Έξοδος κινδύνου
.........................................................................................
Ενοικιάζεται
.........................................................................................
142
2. Να κλίνεις το οριστικό άρθρο (ο – η – το):
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
Ονοµαστική ............ ............ ............

................... ............ ............ ............
................... ............ ............ ............
................... ............ ............ ............
.................... ............ ............ ............

................... ............ ............ ............
................... ............ ............ ............
................... ............ ............ ............
3. Να γράψεις τι σηµαίνουν τα αρχικά γράµµατα:
∆.Ε.Η. .....................................................................
ΕΛ.ΤΑ. .....................................................................
Ε.Μ.Υ. .....................................................................
Ε.Ρ.Τ. .....................................................................
Ο.Σ.Ε. .....................................................................
Ο.Τ.Ε. .....................................................................
Ο.Γ.Α. .....................................................................
Ι.Κ.Α. .....................................................................
Ο.Α. .....................................................................
Μ.Μ.Ε. .....................................................................
Κ.Τ.Ε.Λ. .....................................................................
Ε.Ο.Π.Υ.Υ. .....................................................................
143
4. Να χρωµατίσεις τα όµοια σύµφωνα και να συλλαβίσεις
τις λέξεις:
Ελλάδα ..................... σύννεφο ..........................
ιππότης ..................... Σάββατο ..........................
εκκλησία ..................... µέλισσα ..........................
άρρωστος ..................... ελάττωµα ..........................
διάλειµµα .....................
5. Να γράψεις δύο δικές σου λέξεις σε κάθε κατηγορία:
ββ κκ λλ µµ νν
ππ ρρ σσ ττ
6. Να χωρίσεις τα αρσενικά ουσιαστικά σε δύο κατηγορίες:
(ο χορευτής, ο µανάβης, ο οπλίτης, ο φούρναρης)
Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα
Ενικός αριθµός - Πλ ηθυντ ικός α ριθµός Ενικός αριθµός - Πλ ηθυντ ικός α ριθµός
ο ……………. - οι ……………. ο ……………. - οι …………….
ο ……………. - οι ……………. ο ……………. - οι …………….
144
7. Να συµπληρώσεις την κατάληξη στα αρσενικά ουσιαστικά
σε -ης και να τα χωρίσεις σε δύο κατηγορίες:
(καθηγητ..΄ς, Άρ…ς, χορευτ..΄ς, Ασιάτ…ς, χιµπατζ..΄ς,
Βολιώτ…ς, Μαυρούλ…ς (όνοµα ζώου), τίγρ…ς, Ελύτ…ς,
φράχτ…ς, Παπανικολ…ς, ενισχυτ..΄ς )
Κύρια ουσιαστικά Κοινά ουσιαστικά

ο ............... ο ................ ο ............... ο ..…………..
ο ............... ο ................ ο ............... ο ..…………..
ο ............... ο ................ ο ............... ο ..…………..
8. Να κλίνεις τα ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης:
Ονοµαστική ο µαθητής ο επιβάτης ο ναύτης

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
.................
13. Να κλίνεις .....τα.................... ....... ....................
αρσενικά ουσιαστικά σε ης: ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
145
9. Να κλίνεις τα ανισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης:
Ονοµαστική ο µπαλωµατής ο µανάβης ο φούρναρης

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
10. Να κλίνεις τα αρσενικά ουσιαστικά σε -της, µε διπλό πλη-

θυντικό:
Ονοµαστική ο τραγουδιστής
................. ..... ........................
................. ..... ........................
................. ..... ........................
................. ..... ........................ .............................

................. ..... ........................ .............................
................. ..... ........................ .............................
................. ..... ........................ .............................
146
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να γράψεις τι σηµαίνει το σήµα και µετά να γράψεις µια

δικιά σου ταµπέλα, σχετική µε την εικόνα:
...............................................................................................
...............................................................................................
...............................................................................................
...............................................................................................
147
2. Να συµπληρώσεις το οριστικό άρθρο στις προτάσεις:
► …… πατέρας …… Ηλία πήρε …… εφηµερίδα από ……

γραφείο …… διευθυντή.
► …… µητέρα …… Ελένης έχει …… κλειδιά …… αιθουσών.
► …… µαθητές …… σχολείων …… πόλης µας επισκέφτηκαν

…… αντιδηµάρχους.
► Είδα …… φωτογραφίες που είχαν …… συµµαθήτριές µου.
► Περπάτησα από …… κήπο …… σπιτιού µου µέχρι ……

αυλή …… γειτόνων µου.
► Πέταξα …… χαλασµένα παιχνίδια µου, όταν έβαλαν ……
καλάθι ανακύκλωσης δίπλα από …… σπίτι µας.
3. Από τα παρακάτω λείπουν τα αρχικά γράµµατα. Μπορείς να

γράψεις τα ακρωνύµιά τους:
..ηµόσια ..πιχείρηση ..λεκτρισµού ...................

..λληνικά ..αχυδροµεία ...................
..θνική ..ετεωρολογική ..πηρεσία ...................
..λληνική ..αδιοφωνία ..ηλεόραση ...................
..ργανισµός ..ιδηροδρόµων ..λλάδας ...................
..ργανισµός ..ηλεπικοινωνιών ..λλάδας ...................
..ργανισµός ..εωργικών ..σφαλίσεων ...................
..δρυµα ..οινωνικών ..σφαλίσεων ...................
..έσα ..αζικής ..νηµέρωσης ...................
..οινό ..αµείο ..ισπράξεων ..εωφορείων ...................
..λυµπιακή ..εροπορία ...................
..θνικός ..ργανισµός ..αροχής ..πηρεσιών ..γείας ...................
148
4. Να συµπληρώσεις τα κενά των λέξεων µε τα όµοια σύµ-
φωνα που τους λείπουν. Μετά να τις συλλαβίσεις:
Σα . . ατοκύριακο ...............................
ε . . λησιασµός ...............................
πο . . απλασιασµός ...............................
συ . . αθήτριες ...............................
συ . . εφιασµένος ...............................
ι . . όδροµος ...............................
α . . ωστηµένος ...............................
θαλα . . ινός ...............................
ελα . . ωµατικός ...............................
5. Να χωρίσεις τα αρσενικά ουσιαστικά σε δύο κατηγορίες:
(ο µαθητής, ο µπακάλης, ο επιβάτης, ο ταξιτζής)
Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα
Ενικός αριθµός - Πλ ηθυντ ικός α ριθµός Ενικός αριθµός - Πλ ηθυντ ικός α ριθµός
ο ……………. - οι ……………. ο ……………. - οι …………….
ο ……………. - οι ……………. ο ……………. - οι …………….
6. Να γράψεις τρία αρσενικά σε –ης σε κάθε στήλη:
Κύρια ουσιαστικά Κοινά ουσιαστικά
(πρόσωπο) .......................... (πρόσωπο) .........................

(ζώο) .......................... (ζώο) .........................
(πράγµα) .......................... (πράγµα) .........................
149

Ονοµαστική Αιτιατική Ονοµαστική Γενική
το µαθητή
ο εργάτης
των ναυτών
οι καφετζήδες
το βαρκάρη
ο φούρναρης
οι επιβάτες
των ποιητών
τον παίκτη
ο βιολιτζής
των τεµπέληδων
150
11η ΕΝΟΤΗΤΑ
Τι βιβλίο είναι αυτό;
1. ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά

2. Τα είδη των ουσιαστικών
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
3. Ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ος
☞ ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά

◆ ∆ιάταξη λέξεων µε βάση το πρώτο γράµµα:
Έχουµε τις λέξεις: ρολόι, γύπας, ψαράς, κόσµος
Τοποθετούµε κάθε λέξη µε βάση το πρώτο γράµµα της, στη

γύπας κόσµος ρολόι ψαράς
Οι λέξεις µε αλφαβητική σειρά: γύπας, κόσµος, ρολόι, ψαράς
◆ ∆ιάταξη λέξεων µε βάση το δεύτερο γράµµα:
Έχουµε τις λέξεις: µωρό, µαµά, µήνας, µόνος
Βλέπουµε ότι όλες οι λέξεις αρχίζουν µε το ίδιο γράµµα (µ).

Τοποθετούµε κάθε λέξη µε βάση το δεύτερο γράµµα της,
στη σωστή θέση της άλφα-βήτα.
151
µαµά µήνας µόνος µωρό
Οι λέξεις µε αλφαβητική σειρά: µαµά, µήνας, µόνος, µωρό
◆ ∆ιάταξη λέξεων µε βάση το τρίτο γράµµα:
Έχουµε τις λέξεις: πλένω, πλάθω, πλυντήριο, πλοίο
Βλέπουµε ότι όλες οι λέξεις στην αρχή µοιάζουν.

Τοποθετούµε κάθε λέξη µε βάση το τρίτο γράµµα της, στη
πλάθω πλένω πλοίο πλυντήριο
Οι λέξεις µε αλφαβητική σειρά: πλάθω, πλένω, πλοίο, πλυντήριο
Με τον ίδιο τρόπο δουλεύουµε, όταν οι λέξεις, που θέλουµε να

βάλουµε µε αλφαβητική σειρά, στην αρχή µοιάζουν.
◆ ∆ιάταξη λέξεων που ορισµένες στην αρχή µοιάζουν:
Έχουµε τις λέξεις:
αγκαλιά, βλήµα, τραύµα, µπουφάν, ηλεκτρολόγος, ώρα,

µπουκιά, τρένο, ηλεκτρισµός, αγκάθι
● Πρώτα χωρίζουµε τις λέξεις, σε οµάδες, µε βάση το πρώτο

γράµµα τους.
152
● Στη συνέχεια, βάζουµε τις οµάδες των λέξεων στη σωστή
θέση της άλφα-βήτα (µε βάση το πρώτο γράµµα).
● Μετά βάζουµε τις λέξεις των οµάδων µε αλφαβητική
σειρά.
βλήµα µπουκιά, µπουφάν ώρα
ηλεκτρισµός, ηλεκτρολόγος
αγκάθι, αγκαλιά τραύµα, τρένο
Οι λέξεις µε αλφαβητική σειρά:
αγκάθι, αγκαλιά, βλήµα, ηλεκτρισµός, ηλεκτρολόγος,

µπουκέτο, µπουφάν, τραύµα, τρένο, ώρα
☞ Τα είδη των ουσιαστικών

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
ΚΥΡΙΑ ΚΟΙΝΑ
Αχιλλέας (πρόσωπο)
Βενιζέλος (πρόσωπο) ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΑΦΗΡΗΜΕΝΑ
Βουκεφάλας (ζώο) δάσκαλος (πρόσωπο) τρέξιµο (ενέργεια)
Έλλη (πράγµα-όνοµα πλοίου) άλογο (ζώο) θυµός (κατάσταση)
Ελλάδα (γεωγραφικό όνοµα) βιβλίο (πράγµα) αγένεια (ιδιότητα)
αστραπή (φυσ. φαινόµενο) Φυσική (επιστήµη)
µηλιά (φυτό) συγγένεια (σχέση)
153
◆ ΚΥΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ
Κύρια ονόµατα λέγονται τα ουσιαστικά που φανερώνουν

ένα ορισµένο πρόσωπο, ζώο, πράγµα.
✔ Τα βαφτιστικά - οικογενειακά και αρχαία ονόµατα ή ονοµασίες

Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Οδυσσέας Ελύτης ... κ.ά.
Μίνωας, ∆αίδαλος, ∆ίας, Ήρα … κ.ά.
✔ Τα ονόµατα που δίνονται σε ζώα

Βουκεφάλας (το άλογο του Μεγάλου Αλεξάνδρου),
Άργος (ο σκύλος του Οδυσσέα), Πιστός ... κ.ά.
✔ Τα ονόµατα που δίνονται σε πράγµατα

(Ονόµατα πλοίων- αεροπλάνων): Έλλη, Αβέρωφ, Ίκαρος ... κ.ά.
✔ Τα τοπωνύµια (γεωγραφικά ονόµατα)

(ήπειροι, χώρες, διαµερίσµατα, νοµοί, πόλεις, ωκεανοί, θάλασ-
σες, πελάγη, κόλποι, λίµνες, βουνά, όρη, ποτάµια ... κ.ά)
Ευρώπη, Ελλάδα, Μακεδονία, Μεσσηνία (νοµός), Αθήνα,
Ατλαντικός (ωκεανός), Μεσόγειος (θάλασσα), Αιγαίο (πέλαγος),
Κορινθιακός (κόλπος), Τριχωνίδα (λίµνη), Πίνδος, Όλυµπος,
Πηνειός ... κ.ά.
✔ Τα εθνικά (τα ονόµατα των κατοίκων)
Ευρωπαίος, Έλληνας, Θεσσαλός, Χιώτης ... κ.ά.
✔ Τα ονόµατα των µηνών, των ηµερών και των εορτών

Ιανουάριος, Φεβρουάριος … ∆εκέµβριος
∆ευτέρα, Τρίτη … Κυριακή
Πάσχα, Χριστούγεννα, Πρωτοµαγιά, ∆εκαπενταύγουστος ... κ.ά.
✔ Τα ονόµατα των λογοτεχνικών έργων και των έργων τέχνης

Ιλιάδα, Οδύσσεια, Τα Μυστικά του Βάλτου … κ. ά.
Ακρόπολη, Παρθενώνας, Ηνίοχος ... κ. ά.
✔ Τα ονόµατα δρόµων, πλατειών, συνοικιών, τοποθεσιών

οδός Πατησίων, πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου,
συνοικία Βαρούσι, συνοικισµός Κρύας Βρύσης,
τοποθεσία Κοκκινότοπος, Κακιά Σκάλα, Κατάρα ... κ. ά.
Στα κύρια ονόµατα το αρχικό γράµµα γράφεται µε κεφαλαίο.

154
◆ ΚΟΙΝΑ ΟΝΟΜΑΤΑ
Κοινά ονόµατα λέγονται:
1. Τα ουσιαστικά που φανερώνουν όλα τα πρόσωπα, όλα

τα ζώα ή όλα τα πράγµατα του ίδιου είδους (Συγκε-
κριµένα ουσιαστικά)
2. Τα ουσιαστικά που φανερώνουν ενέργεια, κατάσταση,

ή ιδιότητα … κ.ά. (Αφηρηµένα ουσιαστικά)
1. Συγκεκριµένα ουσιαστικά
Πρόσωπα: άνθρωπος, µαθητής, δάσκαλος ... κ.ά.

Ζώα: σκύλος, αλεπού, ἀτός, περιστέρι ... κ.ά.
Φυτά: ελιά, ροδακινιά, έλατο, τριανταφυλλιά ... κ.ά.
Πράγµατα: τραπέζι, πίνακας, πεδιάδα, αεροπλάνο ... κ.ά.
Φυσικά φαινόµενα: χιόνι, χαλάζι, βροχή, κρύο, οµίχλη ... κ.ά.
2. Αφηρηµένα ουσιαστικά
Ενέργεια: τρέξιµο, πλύσιµο, κόψιµο, κλάδεµα ... κ.ά.

Κατάσταση: χαρά, λύπη, πείνα, λιγούρα, δίψα ... κ.ά.
Ιδιότητα: σοβαρότητα, τιµιότητα, καλοσύνη ... κ.ά.
Επιστήµες: Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Φυσική ... κ.ά.
Σχέσεις: συγγένεια, φιλία, έχθρα, συντροφιά ... κ.ά.
155
☞ Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος
προπαροξύτονο προπαροξύτονο
(λόγιο) (λἀκό)
Ονοµαστική ο καιρός δρόµος πρόεδρος νερόµυλος

Γενική του καιρού δρόµου προέδρου νερόµυλου
Αιτιατική το(ν) καιρό δρόµο πρόεδρο νερόµυλου
Κλητική - καιρέ δρόµε πρόεδρε νερόµυλε
Ονοµαστική οι καιροί δρόµοι πρόεδροι νερόµυλοι

Γενική των καιρών δρόµων προέδρων νερόµυλων
Αιτιατική τους καιρούς δρόµους προέδρους νερόµυλους
Κλητική - καιροί δρόµοι πρόεδροι νερόµυλοι
✓ Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ος είναι οξύτονα, παροξύτονα

και προπαροξύτονα.
✓ Ο τόνος των οξύτονων και παροξύτονων αρσενικών (ισο-

σύλλαβα) σε -ος δεν µετακινείται κατά την κλίση τους.
✓ Τα προπαροξύτονα (ισοσύλλαβα) αρσενικά σε -ος, κατά την

κλίση τους, έχουν διαφορές στον τονισµό.
156
Ο τονισµός των προπαροξύτονων αρσενικών σε –ος
☞ Στο παράδειγµα «ο πρόεδρος», ο τόνος µετακινείται σε τρεις

πτώσεις (γενική ενικού, γενική πληθυντικού, αιτιατική πληθυντικού).
ο πρόεδρος του προέδρου των προέδρων

τους προέδρους
Όπως το όνοµα «ο πρόεδρος» κλίνονται:
✓ Οι λεγόµενες λόγιες λέξεις (λέξεις συνήθως τρισύλλαβες):
έλεγχος, διάλογος, πίθηκος, κάτοικος, σύµβουλος, δήµαρχος,

δάσκαλος, όµιλος, κίνδυνος, έµπορος, φίλαθλος, σύλλογος …κ. ά.
✓ Τα ονόµατα των µηνών:
Ιανουάριος …….. ∆εκέµβριος 28η Οκτωβρίου 1940
✓ Τα τρισύλλαβα τοπωνύµια:
ο Όλυµπος Η κορυφή του Ολύµπου.

ο Τίρναβος Το κρασί του Τιρνάβου.
✓ Τα ονόµατα των αγίων και των ιστορικών προσώπων της

αρχαίας εποχής:
ο Άγιος ∆ηµήτριος Η γιορτή του Αγίου ∆ηµητρίου.

ο Μ. Αλέξανδρος Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
ο βασιλιάς Φίλιππος Ο τάφος του Φιλίππου.
✓ Τα οικογενειακά ονόµατα των γυναικών:

ο κύριος Παπαδόπουλος Η κυρία Παπαδοπούλου.
157
☞ Στο παράδειγµα «ο νερόµυλος», ο τόνος δε µετακινείται σε καµία
πτώση.
(Όλες οι πτώσεις τονίζονται στη συλλαβή που τονίζεται και η
ονοµαστική ενικού.)
ο νερόµυλος του νερόµυλου των νερόµυλων

τους νερόµυλους
Όπως το όνοµα «ο νερόµυλος» κλίνονται:
✓ Οι λεγόµενες λἀκές λέξεις (λέξεις από 4 συλλαβές και πάνω):
ανήφορος, κατήφορος, περίβολος, καλόγερος ... κ. ά.
✓ Οι σύνθετες και πολυσύλλαβες λέξεις:
αντίκτυπος, αυλόγυρος, απόηχος, λαχανόκηπος, πονόδοντος,

δεντρόκηπος, ανεµόµυλος, πεζόδροµος ... κ. ά.
✓ Τα βαφτιστικά ονόµατα:
Νικόλαος Η λίµνη Νικόλαου Πλαστήρα.

∆ιονύσιος Ο ύµνος του ∆ιονύσιου Σολωµού.
Αλέξανδρος Οι ιδέες του Αλέξανδρου ∆ελµούζου.
✓ Τα οικογενειακά ονόµατα των ανδρών:
Το γραφείο του κυρίου Παπαδόπουλου.

Ο αδερφός του κυρίου Μάντζαρου.
✓ Τα πολυσύλλαβα τοπωνύµια:
ο Αγιόκαµπος Η παραλία του Αγιόκαµπου.

ο Αχλαδόκαµπος Η πόλη του Αχλαδόκαµπου.
ο Ελλήσποντος Τα στενά του Ελλήσποντου.
158
1. Να βάλεις τις λέξεις µε αλφαβητική σειρά:
(γράφω, τρέµω, αγαπώ, χωρίζω, δένω, µαλώνω, πουλώ)
.........................................................................................
(δύναµη, δύση, δυάδα, δύτης, δυόσµος)
.........................................................................................
(σταθµός, στάβλος, σταυρός, στάδιο, στάµπα)
.........................................................................................
(µετάλλιο, µετάθεση, µετάβαση, µετάφραση, µετάξι)
.........................................................................................
(βοηθός, διαγραφή, βόλος, διαβάτης, βόδι, διαταραχή)
.........................................................................................
(ελέφαντας, ανηφόρα, ανήσυχος, ελπίδα, ανήλικος, ελιά)
.........................................................................................
(ύποπτος, υπογράφω, υποχρέωση, καλοσύνη, καλοριφέρ)
.........................................................................................
159
2. Να βάλεις τα ουσιαστικά στη σωστή θέση:
(Κωστής, πρόεδρος, κλάδεµα, Παλαµάς, φιλία, αλεπού,

Βουκεφάλας, τραπέζι, Χηµεία, Παπανικολής, ευγένεια,
Τρίκαλα, έλατο, χαλάζι, λύπη)
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
ΚΥΡΙΑ ΚΟΙΝΑ
............... (πρόσωπο)
............... (πρόσωπο) ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΑΦΗΡΗΜΕΝΑ
............... (ζώο) ............... (πρόσωπο) ............... (ενέργεια)
............... (όνοµα πλοίου) ............... (ζώο) ............... (κατάσταση)
............... (γεωγραφικό όνοµα) ............... (πράγµα) ............... (ιδιότητα)
............... (φυσ. φαινόµενο) ............... (επιστήµη)
............... (φυτό) ............... (σχέση)
3. Να γράψεις δύο κύρια ονόµατα από τα παρακάτω είδη:
ονόµατα βαφτιστικά ....................... .......................

ονόµατα οικογενειακά ........................ ........................
ονόµατα αρχαίων ....................... .......................
ονόµατα γεωγραφικά:
(ονόµατα ηπείρων) ....................... .......................
(ονόµατα χωρών) ....................... .......................
(ονόµατα πόλεων) ....................... .......................
(ονόµατα χωριών) ....................... .......................
(ονόµατα βουνών) ....................... .......................
(ονόµατα ποταµών) ....................... .......................
160
(ονόµατα λιµνών) ....................... .......................
(ονόµατα θαλασσών) ....................... .......................
ονόµατα πλοίων ....................... .......................
ονόµατα αεροπλάνων ....................... .......................
ονόµατα εθνικά ( κ α τ ο ί κ ω ν ) ..................... .......................
ονόµατα µηνών ....................... .......................
ονόµατα ηµερών ....................... .......................
ονόµατα εορτών ....................... .......................
ονόµατα ζώων ....................... .......................
ονόµατα δρόµων ....................... .......................
ονόµατα πλατειών ....................... .......................
ονόµατα βιβλίων ....................... .......................
ονόµατα έργων τέχνης ........................ ........................
ονόµατα τοποθεσιών ....................... .......................
ονόµατα θεών του Ολύµπου ...................... ......................
4. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις των παρεν-

θέσεων (κύρια – κοινά ουσιαστικά):
Η (ειρήνη) ................. είπε στη µαµά της ότι όλοι οι λαοί

της γης θέλουν να έχουν (ειρήνη) .................. .
Νιώθω µεγάλη (γαλήνη) ................. στη ψυχή µου, όταν
βλέπω τη θάλασσα, είπε η (γαλήνη) ................. .
Η (νίκη) ................. πανηγύρισε για τη (νίκη) .................
της οµάδας της στο βόλἐ.
Ήρθα (πέµπτη) ................. στους αγώνες κολύµβησης, την
προηγούµενη (πέµπτη) ................. .
Η (χαρά) ................. έχει µεγάλη (χαρά) ................. που
θα γίνει πεθερά.
161
5. Να κλίνεις τα ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος:
Ονοµαστική ο αδερφός ο κάµπος

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
6. Να κλίνεις τα ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος:
Ονοµαστική ο δάσκαλος ο λαχανόκηπος

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
162
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να διαγράψεις τη λέξη που δεν είναι στη σωστή αλφα-

βητική σειρά:
γέροντας, δέµα, ένεση, φωνή, κάκτος, νότα, σάκος, ώρα
2. Να βάλεις τις λέξεις µε αλφαβητική σειρά:
(πουλί, ελάφι, άλογο, ρινόκερος, λύκος, ζέβρα, καγκουρό)
.........................................................................................
(παράγω, παράγοντας, παράγκα, παραγραφή, παραγγελία)
.........................................................................................
(ηλεκτρισµός, ηλεκτρονικός, ηλεκτροφόρο, ηλεκτρολόγος,

ηλεκτρικός, ηλεκτροπληξία)
.........................................................................................
.........................................................................................
3. Να βάλεις Χ στα κύρια ονόµατα:
µήλο Μεσσηνία Ίκαρος Απρίλιος
καρέκλα χιόνι τρέξιµο Όσσα
Αθηνά δάσκαλος Νέστος χαρτί
ψαράς Ποσειδώνας σκύλος κόλπος
πείνα Βουκεφάλας αχλαδιά Αθήνα

163
4. Να κυκλώσεις τα κύρια ονόµατα στις παρακάτω λέξεις που
είναι γραµµένα λάθος και να τα ξαναγράψεις σωστά:
(παρθενώνας, ναός, ηνίοχος, άγαλµα, όλυµπος, βουνό,

αιγαίο, πέλαγος, πρωτοµαγιά, άνοιξη, απρίλιος, µήνας,
πάσχα, εορτή, κώστας, όνοµα, ιταλός, κάτοικος, δευτέρα,
ηµέρα, ελύτης, επίθετο, αµπελόκηποι, συνοικία, οδός
τρικάλων, βιβλίο, οδύσσεια, ποτάµι, σπερχειός, δίας,
πόλη, λάρισα, κωµικός, αριστοφάνης)
.........................................................................................
.........................................................................................
.........................................................................................

Ονοµαστική Γενική Γενική Αιτιατική
του νερόµυλου
ο αδερφός
των αγγέλων
του φίλου
τους πεζόδροµους
ο κίνδυνος
των κάµπων
ο ανήφορος
του κατοίκου
τους λόγους
των πονόδοντων
τους δασκάλους
164
12η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ποπό! Κόσµος που περνά!
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ 1. Η πρόταση
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2. Τα µέρη των απλών προτάσεων
1. Επίθετα που χαρακτηρίζουν µέρη

του σώµατος
2. Τα αχώριστα µόρια: ξε- , α- (αν-)
3. Συλλαβισµός λέξεων που έχουν:

● καταχρηστικούς διφθόγγους
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ● δίψηφα φωνήεντα
● δίψηφα σύµφωνα
● όµοια σύµφωνα
● συνεχόµενα φωνήεντα
4. Ισοσύλλαβα θηλυκά σε -α
✔ Όταν γράφουµε µια πρόταση, αρχίζουµε πάντα µε κεφαλαίο.
165
☞ Τα µέρη των απλών προτάσεων

Κάθε πρόταση αποτελείται από τουλάχιστον δύο µέρη:
α. το ένα δείχνει ποιος κάνει κάτι (ονοµατικό σύνολο)
και β. το άλλο δείχνει τι κάνει (ρηµατικό σύνολο)
Το ονοµατικό σύνολο και το ρηµατικό σύνολο είναι απαραίτητα

για να καταλάβουµε µία πρόταση.
1. Το σκυλάκι φεύγει από το σπίτι µας.

2. Ο αθλητής τρέχει γρήγορα.
3. Ο Άρης µπήκε σε ένα διαµέρισµα της πολυκατοικίας.
4. Τα παιδιά ελέγχουν για λάθη.
5. Η γιαγιά στάθηκε από µέσα.
6. Ο δάσκαλος αφήνει τα τετράδια στο γραφείο.
Ποιος;
Τι κάνει;
(… κάνει κάτι;)
1. Το σκυλάκι φεύγει από το σπίτι µας.
2. Ο αθλητής τρέχει γρήγορα.
3. Ο Άρης µπήκε σε ένα διαµέρισµα της πολυκατοικίας.
4. Τα παιδιά ελέγχουν για λάθη.
5. Η γιαγιά στάθηκε από µέσα.
6. Ο δάσκαλος αφήνει τα τετράδια στο γραφείο.
166
✔ Το ονοµατικό σύνολο φανερώνει για ποιον γίνεται λόγος
στην πρόταση και λέγεται υποκείµενο.
✔ Το ρηµατικό σύνολο φανερώνει εκείνο που λέµε στην πρό-
ταση για το υποκείµενο.
☞ Επίθετα που χαρακτηρίζουν µέρη του σώµατος

σώµα ψηλό - κοντό χονδρό - λεπτό παχύ - αδύνατο
κεφάλι στρογγυλό µεγάλο - µικρό µακρύ
µάτια µεγάλα - µικρά στρογγυλά σχιστά όµορφα
γαλανά πράσινα καστανά µαύρα
µύτη χοντρή - λεπτή µακριά - κοντή πλατιά - στενή

σουβλερή γαµψή στραβή
αυτιά µεγάλα - µικρά κοντά - µακριά
µαλλιά κοντά - µακριά κατσαρά σγουρά φουντωτά

πυκνά - αραιά
καστανά µαύρα ξανθά κοκκινωπά
δόντια µεγάλα - µικρά στενά - πλατιά στραβά - ίσια

αραιά - πυκνά άσπρα κίτρινα αστραφτερά
χείλη λεπτά - χοντρά σαρκώδη κόκκινα σκασµένα

βαµµένα - άβαφα
λαιµός µακρύς - κοντός χοντρός - λεπτός
δέρµα λευκό - σκούρο µελαψό – µελαχρινό χλωµό

απαλό – τραχύ τριχωτό σφιχτό πλαδαρό
χέρια κοντά – µακριά χοντρά – αδύνατα
πόδια κοντά – µακριά χοντρά – αδύνατα ίσια - στραβά
167
☞ Τα αχώριστα µόρια: ξε- , α- (αν-)
Τα αχώριστα µόρια ξε και α- (αν-) δεν τα λέµε και δεν τα γρά-
φουµε ποτέ µόνα τους.
Τα βρίσκουµε µόνο ως πρώτα συνθετικά στις σύνθετες λέξεις.
◆ Με το αχώριστο µόριο ξε- ως πρώτο συνθετικό δηµιουρ-

γούµε αντίθετες λέξεις (το αντίθετο του ρήµατος).
ξε- (=το αντίθετο του ρήµατος) κουρδίζω - ξεκουρδίζω

κλειδώνω - ξεκλειδώνω
◆ Με το αχώριστο µόριο α- ως πρώτο συνθετικό δηµιουρ-

γούµε αντίθετες λέξεις (αντίθεση).
α- (=αντίθεση) πιστός - άπιστος

κακός - άκακος
Το α- µπροστά από φωνήεν γίνεται αν- : ήσυχος - ανήσυχος

όµοιος – ανόµοιος
☞ Συλλαβισµός λέξεων που έχουν:

α. καταχρηστικούς διφθόγγους
Στις παρακάτω λέξεις οι συνδυασµοί του (ι, υ, ει, οι) µε το

φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν) που ακολουθεί λέγονται καταχρη-
στικοί δίφθογγοι.
Οι καταχρηστικοί δίφθογγοι κατά το συλλαβισµό δε χωρίζονται.
168
γιο-φύ-ρι αλ-λιώς γυα-λί δου-λειά σχο-λειό
πό-δια α-δεια-νός θειά-φι, µοιά-ζω, κά-ποιος,
κά-ποιοι, τέ-τοιος, κά-ποιες, σά-πια, ά-δειος,
πά-πιες, δυόσµος µο-νοιά-ζω, ό-ποιος φω-λιά
β. δίψηφα φωνήεντα
Τα δίψηφα φωνήεντα κατά το συλλαβισµό δε χωρίζονται.
ση-µαί-α λου-κού-µι υι-ο-θε-σί-α έ-τοι-µος εί-πα
γ. δίψηφα σύµφωνα
Τα δίψηφα σύµφωνα κατά το συλλαβισµό δε χωρίζονται.
κου-µπί τζί-τζι-κας πα-ντε-λό-νι πα-γκά-κι κα-τσα-ρό-λα
δ. διπλά γράµµατα
Ορισµένες λέξεις γράφονται µε δύο όµοια σύµφωνα, ενώ προ-

φέρουµε ένα φθόγγο.
Αυτό γίνεται στα σύµφωνα: ββ, γγ, κκ, λλ, µµ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ.
Τα διπλά γράµµατα κατά το συλλαβισµό χωρίζονται.
Σάβ-βα-το άγ-γε-λος κόκ-κι-νος αλ-λά θα-λασ-σα

βλέµ-µα παπ-πούς άρ-ρω-στος µέ-λισ-σα ε-λάτ-τω-µα
δ. δύο συνεχόµενα φωνήεντα
∆ύο συνεχόµενα φωνήεντα, όταν δεν αποτελούν καταχρηστικό

δίφθογγο ή δίψηφο φωνήεν, κατά το συλλαβισµό χωρίζονται.
κρύ-ο δύ-ο µί-α α-έ-ρας

169
☞ Ισοσύλλαβα θηλυκά ουσιαστικά σε -α
Ονοµαστική η οροσειρά ώρα µέλισσα

Γενική της οροσειράς ώρας µέλισσας
Αιτιατική τη(ν) οροσειρά ώρα µέλισσα
Κλητική - οροσειρά ώρα µέλισσα
Ονοµαστική οι οροσειρές ώρες µέλισσες

Γενική των οροσειρών ωρών µελισσών
Αιτιατική τις οροσειρές ώρες µέλισσες
Κλητική - οροσειρές ώρες µέλισσες
παροξύτονο προπαροξύτονο
Ονοµαστική η ασπίδα σάλπιγγα

Γενική της ασπίδας σάλπιγγας
Αιτιατική τη(ν) ασπίδα σάλπιγγα
Κλητική - ασπίδα σάλπιγγα
Ονοµαστική οι ασπίδες σάλπιγγες

Γενική των ασπίδων σαλπίγγων
Αιτιατική τις ασπίδες σάλπιγγες
Κλητική - ασπίδες σάλπιγγες
170
✓ Τα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -α σ’ όλες τις πτώσεις, εκτός
από τη γενική πληθυντικού, τονίζονται στη συλλαβή που
τονίζεται η ονοµαστική του ενικού.
✓ Τα οξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -α στη γενική πληθυ-

ντικού τονίζονται στη λήγουσα:
η οροσειρά - των οροσειρών
✓ Στα παροξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -α στη γενική του

πληθυντικού, ο τόνος άλλοτε κατεβαίνει στη λήγουσα κι
άλλοτε παραµένει στην παραλήγουσα:
η ώρα – των ωρών

η ασπίδα – των ασπίδων
✓ Στα προπαροξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -α στη γενική

του πληθυντικού, ο τόνος άλλοτε κατεβαίνει στη λήγουσα
κι άλλοτε στην παραλήγουσα:
η µέλισσα – των µελισσών

η σάλπιγγα – των σαλπίγγων
171
1. Να χωρίσεις τις παρακάτω λέξεις σε δυο οµάδες:
(µια, για, γυαλί, πια, άδειος, χέρια, δυο, µία, παλιό, πιο,
όποιος, δύο, γιαγιά, καµιά, γεια, τζάµια, ποιο, γιος, πιες)
µονοσύλλαβες λέξεις: ......................................................

......................................................
δισύλλαβες λέξεις: ......................................................
......................................................
• Να υπογραµµίσεις τους καταχρηστικούς συνδέσµους στις

παραπάνω λέξεις.
2. Να συλλαβίσεις τις παρακάτω λέξεις:
παιδιά .................. εάν ....................

είδαν .................. ούλα ....................
κονταίνουν .................. κατσαρίδα ....................
όποιος .................. τέτοια ....................
µαλλιά .................. στρέµµα ....................
πίτσα .................. τζατζίκια ....................
παλιοί .................. άδειος ....................
εννιά .................. ιππασία ....................
σύννεφο .................. σκολειό ....................
είµαι .................. αέρας ....................
νοιάζει .................. θειάφι ....................
γιαγιά .................. δύο ....................
λύκοι .................. µπαµπάς ....................
172
3. Να κλίνεις τα θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά:
Ονοµαστική η φωλιά η χώρα η αίθουσα

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
Ονοµαστική η µητέρα η πατρίδα η θερµότητα

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
173
4. Να διαβάσεις τις προτάσεις και να συµπληρώσεις στον
πίνακα το ονοµατικό σύνολο και το ρηµατικό σύνολο:
1. Ο Περικλής έφυγε βιαστικά για το χωριό.
2. Έφαγαν γρήγορα το φαγητό τους τα µικρά παιδιά.
3. Μια γυναίκα τούς φώναξε από µακριά.
4. Άφησε το µολύβι του στο θρανίο ο µικρός Γιαννάκης.
5. Η µαθήτρια έγραψε την ορθογραφία στο τετράδιο.
6. Η άγρια αρκούδα γκρέµισε τις κυψέλες του παππού.
7. Εγώ τους κοίταζα λυπηµένος πίσω από τη τζαµαρία.
8. Παίζει µπάλα µόνο του στο οικόπεδο ένα αγόρι.
Ονοµατικό σύνολο Ρηµατικό σύνολο
Ποιος;
Τι κάνει;
(… κάνει κάτι;)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
174
5. Να βάλεις τις λέξεις σε σειρά και να κάνεις προτάσεις:
(Ἀ-Βασίλη, Πρωτοχρονιάς, κάθε, τον, παραµονή, περιµένω)
.........................................................................................
(τζάκι, ο, βιβλίο, δίπλα, πατέρας, το, στο, διαβάζει, του)
.........................................................................................
6. Να γράψεις τα αντίθετα των λέξεων, χρησιµοποιώντας τα

αχώριστα µόρια ξε- , α- (αν-):
γνωστός .................. όµοιος .................
φουσκώνω .................. τυλίγω .................
βέβαιος .................. ικανός .................
κατάλληλος .................. ήσυχος .................
προσεκτικός .................. άξιος .................
τυλίγω .................. κουράζοµαι .................

Ονοµαστική Γενική Ονοµαστική Γενική
η µηλιά
οι χώρες
της φάλαινας
η ανηφόρα
των φοράδων
οι ταχύτητες
175
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να υπογραµµίσεις το ονοµατικό σύνολο και να κυκλώσεις

το ρηµατικό σύνολο στις προτάσεις:
ονοµατικό µέρος
ρηµατικό σύνολο
Ο πατέρας διαβάζει εφηµερίδα στο σαλόνι.
Άφησε τα ίχνη στο δάσος µια καφέ αρκούδα.
Το όµορφο ζαρκάδι τρέχει µέσα στα καταπράσινα δέντρα.
Κάθε µέρα παίζουµε στην αυλή µας εµείς τα παιδιά.
Το χαλάζι πέφτει δυνατά.
Χάλασε τον µαντρότοιχο η δυνατή βροχή.
Τα παιδιά φτιάχνουν υπέροχα σχέδια στο σχολείο.
2. Να γράψεις το αντίθετο της λέξης:
πιστός .................. επαρκής .................
βάφω .................. βιδώνω .................
ώριµος .................. διαφανής .................
κακός .................. γλυκός .................
ηθικός .................. υπαρκτός .................
δένω .................. διπλώνω .................
176

της οµορφιάς
η γυναίκα
των µελισσών
οι σειρήνες
της σανίδας
η θερµότητα
οι ζηµιές
των νυχτών
της µάγισσας
η γοργόνα
οι οµάδες
των ποσοτήτων
η δουλειά
οι γλώσσες
η αίθουσα
της µητέρας
των ελπίδων
οι σήραγγες
των φωλιών
της ηµέρας
οι θάλασσες
των εικόνων
η πατρίδα
της σάλπιγγας
177
13η ΕΝΟΤΗΤΑ
Μες στο µουσείο
1. Το αόριστο άρθρο
2. Τα επιρρήµατα
● Τοπικά επιρρήµατα
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 3. Ισοσύλλαβα θηλυκά σε -η
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 4. Λέξεις που δηλώνουν φωνές ζώων
● Αποµιµήσεις ζώων
5. Λέξεις που δηλώνουν ήχο
6. Χρώµατα κλιτά και άκλιτα
☞ Το αόριστο άρθρο
Η κλίση του αόριστου άρθρου.
Ονοµαστική ένας µια ένα
Γενική ενός µιας ενός
Αιτιατική ένα(ν) µια ένα
Το αόριστο άρθρο το χρησιµοποιούµε, όταν µιλάµε για ένα όχι

ορισµένο, αλλά για ένα αόριστο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα.
Τον περιµένει ένας φίλος του. (αόριστα κάποιος φίλος)

Είδα µια γάτα. (αόριστα κάποια γάτα)
Έσπασε ένα δέντρο. (αόριστα κάποιο δέντρο)
178
✓ Το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό αριθµό.
✓ Το αόριστο άρθρο δεν έχει κλητική.
✓ Όταν ο λόγος είναι για πολλά αόριστα πρόσωπα, ζώα ή
πράγµατα, τα αναφέρουµε χωρίς άρθρο.
Ένας γεωργός οργώνει.

Γεωργοί οργώνουν.
Έφυγε παίρνοντας µια βαλίτσα.
Ήρθε κρατώντας βαλίτσες.
Έκοψα ένα λουλούδι.
Έκοψα λουλούδια.
✓ Η διαφορά του αόριστου άρθρου ένας, µια, ένα από το

αριθµητικό ένας µία (µια), ένα.
Είναι ένας κι είµαστε πολλοί.

Αγόρασα µια µπανάνα.
Έδωσα µόνο ένα ευρώ.
179
☞ Τα επιρρήµατα
Επιρρήµατα λέγονται οι άκλιτες λέξεις που συνοδεύουν και
προσδιορίζουν κυρίως τα ρήµατα και φανερώνουν τόπο, χρόνο,
τρόπο, ποσό … κ.ά.
Πετά ψηλά. Η λέξη ψηλά συνοδεύει το ρήµα πετά και

φανερώνει τόπο.
Έφυγε νωρίς. Η λέξη νωρίς συνοδεύει το ρήµα έφυγε και

φανερώνει χρόνο.
Βλέπει καλά. Η λέξη καλά συνοδεύει το ρήµα βλέπει και

φανερώνει τρόπο.
Ξεµάκρυνε πολύ. Η λέξη πολύ συνοδεύει το ρήµα ξεµάκρυνε

και φανερώνει ποσό.
Είδη επιρρηµάτων
Τα επιρρήµατα ανάλογα µε τη σηµασία τους χωρίζονται σε

τοπικά, χρονικά, τροπικά, ποσοτικά, βεβαιωτικά, διστακτικά
και αρνητικά.
☞ Τοπικά επιρρήµατα
Τα τοπικά επιρρήµατα φανερώνουν τόπο
και απαντούν στην ερώτηση πού;
τοπικά
εδώ, εκεί, (ε)πάνω, κάτω, µέσα έξω,
επιρρήµατα εµπρός, µπροστά, πίσω, ψηλά, χαµηλά,
δεξιά, αριστερά, απέναντι, δίπλα, ανάµεσα,
παντού, αλλού, µακριά, κοντά ... κ.ά.
180
☞ Ισοσύλλαβα θηλυκά ουσιαστικά σε -η
Ονοµαστική η τιµή ζώνη κούραση

Γενική της τιµής ζώνης κούρασης
Αιτιατική τη(ν) τιµή ζώνη κούραση
Κλητική - τιµή ζώνη κούραση
Ονοµαστική οι τιµές ζώνες κούρασες

Γενική των τιµών ζωνών -
Αιτιατική τις τιµές ζώνες κούρασες
Κλητική - τιµές ζώνες κούρασες
✓ Τα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -η σ’ όλες τις πτώσεις, εκτός

από τη γενική πληθυντικού, τονίζονται στη συλλαβή που
τονίζεται η ονοµαστική του ενικού.
✓ Τα οξύτονα και τα παροξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -η

στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα:
η τιµή - των τιµών η ζώνη - των ζωνών
✓ Τα προπαροξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -η δε σχηµα-

τίζουν ποτέ τη γενική του πληθυντικού αριθµού.
181
☞ Λέξεις που δηλώνουν φωνές ζώων
Το σκυλί γαβγίζει ► το γάβγισµα του σκύλου
ή αλυχτάει. ► το αλύχτισµα του σκύλου
Το σκυλί γρυλίζει. ► το γρύλισµα του σκύλου
Η γάτα νιαουρίζει ► το νιαούρισµα της γάτας
ή γουργουρίζει. ► το γουργουρητό της γάτας
Το άλογο χλιµιντρίζει. ► το χλιµίντρισµα του αλόγου
Ο γάιδαρος γκαρίζει. ► το γκάρισµα του γἀδάρου
Το έντοµο ζουζουνίζει. ► το ζουζούνισµα του εντόµου
Η αγελάδα µουγκρίζει. ► το µούγκρισµα της αγελάδας
Το βόδι µουγκανίζει. ► το µουγκάνισµα του βοδιού
Το πρόβατο βελάζει. ► το βέλασµα του προβάτου
Ο βάτραχος κοάζει. ► το κόασµα του βατράχου
Το λιοντάρι βρυχάται. ► ο βρυχηθµός του λιονταριού
Ο λύκος ουρλιάζει. ► το ουρλιαχτό του λύκου
Η κότα κακαρίζει. ► το κακάρισµα της κότας
Ο κόκορας λαλεί. ► το λάληµα του κόκορα
Ο κούκος λαλεί. ► το λάληµα του κούκου
Η κουκουβάγια λαλεί. ► το λάληµα της κουκουβάγιας
Ο γκιόνης λαλεί. ► το λάληµα του γκιόνη
Το πουλί κελαηδάει ► το κελάηδηµα του πουλιού
ή τιτιβίζει. ► το τιτίβισµα του πουλιού
Ο κόρακας κράζει. ► το κράξιµο του κόρακα
182
Αποµιµήσεις ήχων ζώων
ο σκύλος γαβ-γαβ η γάτα νιάου-νιάου

ο γάιδαρος γκα-γκα το έντοµο ζου-ζου
η αγελάδα µου-µου το πρόβατο µπε-µπε
ο βάτραχος κουάξ-κουάξ ο λύκος ου-ου
η κότα κα-κα ο κόκορας κικιρίκου
ο κούκος κούκου-κούκου η κουκουβάγια κουκουβάου
ο γκιόνης γκιον-γκιον το πουλί τσίου-τσίου
ο σπουργίτης τσίρι-τίρι η κλώσα κλου-κλου
ο κόρακας κρα-κρα
☞ Λέξεις που δηλώνουν ήχο

Το ρυάκι κελαρύζει. ► το κελάρυσµα του ρυακιού
Το ποτάµι βουίζει. ► το βούισµα του ποταµιού
Ο άνεµος σφυρίζει. ► το σφύριγµα του ανέµου
Η καρέκλα τρίζει. ► το τρίξιµο της καρέκλας
Το τύµπανο ηχεί. ► ο ήχος του τυµπάνου
Το κουδούνι κουδουνίζει. ► το κουδούνισµα του κουδουνιού
Το λάστιχο σκάει. ► το σκάσιµο του λάστιχου
Το όπλο πυροβολεί. ► ο πυροβολισµός του όπλου
Τα βουνά αντιλαλούν. ► ο αντίλαλος των βουνών
Η κοιλιά γουργουρίζει. ► το γουργουρητό της κοιλιάς
Η σφυρίχτρα σφυρίζει. ► το σφύριγµα της σφυρίχτρας
Ο βράχος κατρακυλάει. ► το κατρακύλισµα του βράχου
Τα φύλλα θρο˙ζουν. ► το θρόισµα των φύλλων

183
Αποµιµήσεις ήχων
η καµπάνα ντιν-νταν το τηλέφωνο ντριν-ντριν

το ρολόι τικ-τακ το ντουφέκι µπαµ-µπαµ
το τρένο τσαφ-τσουφ το τσεκούρι γκαπ-γκαπ
ο βήχας γκούχου-γκουχ το πριόνι χρατς-χρουτς
☞ Χρώµατα κλιτά και άκλιτα

✔ Τα χρώµατα άσπρο, µαύρο, κόκκινο, κίτρινο και πράσινο
κλίνονται όπως τα επίθετα.
ο άσπρος – η άσπρη – το άσπρο

ο µαύρος – η µαύρη – το µαύρο
ο κόκκινος – η κόκκινη – το κόκκινο
ο κίτρινος – η κίτρινη – το κίτρινο
ο πράσινος – η πράσινη – το πράσινο
Τα χρώµατα µπλε, µοβ, γκρι, καφέ, ροζ, θαλασσί, και

πορτοκαλί δεν κλίνονται.
Ήταν ένας άσπρος τοίχος.

Ήταν ένας µπλε τοίχος.
Φόρεσα µια άσπρη ζώνη.

Φόρεσα µια µπλε ζώνη.
Αγόρασα ένα άσπρο αυτοκίνητο.

Αγόρασα ένα µπλε αυτοκίνητο.
184
1. Να γράψεις πώς κάνει το κάθε ζώο και τι ήχος ακούγεται:
γαβ-γαβ .................
το γάβγισµα του σκύλου ..........................................
................. .................
.......................................... ..........................................
................. .................
.......................................... ..........................................
................. .................
.......................................... ..........................................
................. .................
..........................................
..........................................
................. .................
..........................................
..........................................
185
2. Να γράψεις πώς κάνει το καθένα από τα παρακάτω:
……………….. ……………….. ………………..
……………….. ……………….. ………………..
3. Να αντιστοιχίσεις αυτά που ταιριάζουν:
το σκυλί • • κελαηδάει ο βάτραχος • • κλωσάει
το πουλί • • γαβγίζει η κλώσα • • µουγκρίζει
η γάτα • • γκαρίζει η αγελάδα • • κοάζει
το άλογο • • νιαουρίζει το έντοµο • • λαλεί
ο γάιδαρος • • χλιµιντρίζει ο κόκορας • • ζουζουνίζει
το πρόβατο • • λαλεί ο κόρακας • • ουρλιάζει
ο κούκος • • βρυχάται ο λύκος • • κακαρίζει
το λιοντάρι • • βελάζει η κότα • • κράζει
186
το ρυάκι • • σφυρίζει η καρέκλα • • ηχεί
το ποτάµι • • αντιλαλούν το τύµπανο • • τρίζει
ο άνεµος • • βουίζει το κουδούνι • • σκάει
τα βουνά • • κελαρύζει το λάστιχο • • πυροβολεί
η σφυρίχτρα • • γουργουρίζει το όπλο • • κουδουνίζει
η κοιλιά • • σφυρίζει τα φύλλα • • θρο˙ζουν
5. Να συµπληρώσεις κάθε πρόταση µε το χρώµα της παρέν-

θεσης:
Η µητέρα αγόρασε (κόκκινος,-η,-ο) .................... κάλτσες.

Ο πατέρας αγόρασε (µπλε) .................... παπούτσια.
Ο παππούς αγόρασε (άσπρος,-η,-ο) .................... καπέλο.
Η αδερφή µου αγόρασε (ροζ) .................... φουστάνι.
Η γιαγιά αγόρασε (µοβ) .................... γάντια.
Ο ελαιοχρωµατιστής έβαψε (πράσινος,-η,-ο) ....................

τους τοίχους, (καφέ) .................... τα κάγκελα, (θαλασσί)
.................... την πόρτα και (γκρι) .................... τα παράθυρα.
∆εν µπορώ να ξεχωρίσω τα (κίτρινος,-η,-ο) ....................

από τα (πορτοκαλί) .................... χρώµατα. Μόνο τις (µαύρος,-
η,-ο) .................... µπογιές διακρίνω.
187
6. Να αντικαταστήσεις το οριστικό άρθρο µε το κατάλληλο
αόριστο άρθρο:
Ο ξάδερφός µου τηλεφώνησε. .......................................
Η πόρτα χάλασε. .......................................
Το δέντρο ξεράθηκε. .......................................
Ήρθαν οι γονείς του φίλου µου. .......................................
Έχασα το κλειδί της πόρτας. .......................................
Άκουσα το ουρλιαχτό του ζώου. .......................................
Ζωγράφισα τον τοίχο. .......................................
Πέρασα την ηµέρα µαζί της. .......................................
Είδα το αυτοκίνητο στο δρόµο. .......................................
7. Να αντικαταστήσεις το αόριστο άρθρο µε το κατάλληλο

οριστικό άρθρο:
Πέρασε ένας φίλος µου. .......................................
Μια ελιά ξεράθηκε. .......................................
Ένα σκυλάκι χάθηκε. .......................................
Είδα τα δίχτυα ενός ψαρά. .......................................
Ήρθε η αδερφή µιας θείας µου. .......................................
∆ιάβασα τον τίτλο ενός βιβλίου. .......................................
Μίλησα µε έναν παππού. .......................................
Κοίταξε µια φωτογραφία της. .......................................
Βοήθησα ένα παιδί σε µια άσκηση. .......................................
188
8. Να γράψεις το τοπικό επίρρηµα που υπάρχει σε κάθε
πρόταση (θα το βρεις απαντώντας στην ερώτηση «Πού;»):
Εδώ θα βρεις ό,τι θέλεις. (Πού; ................ )
Πήγαν όλοι εκεί! (Πού;.................. )
Κοίταξα επάνω κι ο ουρανός ήταν γαλανός. (Πού;.................. )
Πήγα κάτω αλλά δεν το βρήκα. (Πού;.................. )
Μπήκε µέσα µαζί τους. (Πού;.................. )
Το παιδί βγήκε έξω θλιµµένο ... (Πού;.................. )
Τον είδα µπροστά πριν από λίγο. (Πού;.................. )
Πίσω είναι, δουλεύει. (Πού;.................. )
Είναι χαµηλά δεν το φτάνω. (Πού;.................. )
Τα πουλιά πετούν ψηλά. (Πού;.................. )
Κοίταξε δεξιά κι έφυγε. (Πού;.................. )
Το σπίτι βρίσκεται αριστερά. (Πού;.................. )
Απέναντι είναι το σπίτι µου. (Πού;.................. )
Μην κάθεσαι δίπλα! (Πού;.................. )
Ανάµεσα δεν υπάρχει τίποτα. (Πού;.................. )
Είναι παντού ερείπια ... (Πού;.................. )
Να πας αλλού! (Πού;.................. )
Μακριά δε βλέπω κανέναν. (Πού;.................. )
Έρχεται. Είναι κοντά! (Πού;.................. )
189
9. Να κλίνεις τα θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά:
Ονοµαστική η γραµµή η βρύση η κάµαρη

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................

................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................
................. ..... .................... ....... .................... ....... ....................

η ψυχή
οι τέχνες
η ζάχαρη
της βροντής
των απειλών
οι αντάµωσες
η µάχη
οι πηγές
της βρύσης
της λύπησης
190
Όνοµα : .......................................................................................................
1. Να γράψεις τη λέξη που δηλώνει τον ήχο που κάνει:
Η κοιλιά γουργουρίζει.
Το ............. ........................
Η ............. ........................
Ο ............. ........................
Το ............. ........................
Τα ............. ........................
Το ............. ........................
Το ............. ........................
Το ............. ........................
Το ............. ........................
191
2. Να γράψεις τη λέξη που δηλώνει τον ήχο που κάνει το ζώο:
Το άλογο χλιµιντρίζει.
Το ............. ........................
Το ............. ........................
Η ............. ........................
Η ............. ........................
Ο ............. ........................
Ο ............. ........................
Το ............. ........................
Η ............. ........................
Ο ............. ........................
Η ............. ........................
Το ............. ........................
Το ............. ........................
Η ............. ........................
192
3. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τα άρθρα (οριστικό –
αόριστο).
✦ ….... πατέρας µου πούλησε ....... παλιό αυτοκίνητό του
και αγόρασε ……. καινούριο.
✦ ……. µέρα συνάντησα ….... µητέρα ……. Ελένης, καθώς
πήγαινα µε ..….. συµµαθητή µου στο σχολείο.
✦ ….... τετράδιό της ήταν κρυµµένο σε ....... συρτάρι …....
ντουλαπιού.
✦ ….... θεία ....... Αλέκου, µας µίλησε για ……. πρόσκληση
που πήρε για να πάει σε ....... εκδήλωση.
✦ …... πατέρας του παντρεύτηκε ……. θεία µου.
✦ ….... συµµαθητής µου, δε θυµάµαι ποιος, άκουσε .......
κρότο πολύ δυνατό και φοβήθηκε.
✦ Είδα ....... φύλλα ....... τριανταφυλλιάς, στην αυλή µας, να
πέφτουν.
✦ ....... µαθητές ....... ΣΤ΄ τάξης ....... σχολείου ....... Βόλου
επισκέφτηκαν τα Μετέωρα.
✦ ……. αγόρια ....... σχολείου µας έκαναν ....... εργασία για
....... κινδύνους από ....... υπερβολική χρήση ....... υπολο-
γιστών.
193
4. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε το κατάλληλο τοπικό
επίρρηµα (απαντά στην ερώτηση «Πού;»):
(επάνω, έξω, µπροστά, ψηλά, δίπλα, εδώ, µέσα, δεξιά, εκεί,

αριστερά, απέναντι, κάτω, πίσω, χαµηλά, µακριά, κοντά)
► Ο µαθητής βγήκε …………… µε το χτύπηµα του κουδου-

νιού. ∆εν πρόλαβα να του µιλήσω …………… στην τάξη.
► Τον είδα να έρχεται. Να είναι …………… . Να δεις που
θα έρθει …………… µας.
► Κοίταξα …………… και ……………, αλλά δεν είδα τίποτα.
► Ήµουν …………… στο σπίτι µου. Πέρασα το δρόµο και

έφτασα ……………, στο πεζοδρόµιο
► Έλα ……………! Μην πας ……………, είναι επικίνδυνα.
► Τα πουλιά πετούν ……………, όταν πρόκειται να βρέξει.

Όταν έχει καλό καιρό πετούν …………… .
► Το βιβλίο είναι …………… στο τραπέζι, ενώ το µολύβι
έχει πέσει …………… .
► Συνήθως κάθοµαι ……………, στα πρώτα θρανία, αλλά
µερικές φορές µου αρέσει και …………… .

η κορυφή
οι βρύσες
της κάµαρης
194
14η ΕΝΟΤΗΤΑ
Με προσκαλούν και προσκαλώ
1. Χρονικά επιρρήµατα
2. Τα απόλυτα αριθµητικά
3. Ρήµατα σε –αίνω (και –ένω)

4. Μαθαίνω να γράφω και να λέω σωστά:
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ● την ηµεροµηνία
και ● την ώρα
5. Λέξεις που δηλώνουν συγγενικά

πρόσωπα
☞ Χρονικά επιρρήµατα
Τα χρονικά επιρρήµατα φανερώνουν χρόνο

και απαντούν στην ερώτηση πότε;
χρονικά πριν, τώρα, µετά,
προχτές, χτες, σήµερα αύριο, µεθαύριο,

επιρρήµατα
πρόπερσι, πέρυσι, (ε)φέτος, του χρόνου,
αργά, νωρίς, αµέσως,
όποτε, κάποτε, ποτέ ... κ.ά.
195
☞ Τα απόλυτα αριθµητικά
Απόλυτα αριθµητικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν έναν
ορισµένο αριθµό από πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα.
µία γυναίκα δύο θρανία τρεις αθλητές τέσσερα δέντρα

πέντε ζωγράφοι εννιά χελώνες δεκαπέντε φυτά
✔ Τα απόλυτα αριθµητικά µπορούµε να τα γράψουµε και µε

αριθµούς.
✔ Το αριθµητικό µια – µία έχει δύο τύπους (µονοσύλλαβο -
δισύλλαβο).
✔ Το αριθµητικό δυο – δύο έχει δύο τύπους (µονοσύλλαβο -
δισύλλαβο).
✔ Τα απόλυτα αριθµητικά ένα, τρία και τέσσερα έχουν τρία
γένη:
ένας µια - µία ένα

τρεις τρεις τρία
τέσσερις τέσσερις τέσσερα
ενικός αριθµός ένας αθλητής µία (µια) αθλήτρια ένα παιδί
τρεις αθλητές τρεις αθλήτριες τρία παιδιά

πληθυντικός αριθµός
τέσσερις αθλητές τέσσερις αθλήτριες τέσσερα παιδιά
* Το ίδιο ισχύει και για το 13-14, 21-23-24, 31-33-34, 41-43-44,

51-53-54 ...κ.ο.κ.
196
κλίση
ένας, µια-µία, ένα
Ονοµ. ο ένας η µια-µία το ένα
Μόνο στον ενικό αριθµό. Γεν. του ενός της µιας του ενός
Αιτ. τον ένα(ν) τη µια-µία το ένα
Κλητ. - - -
τρεις, τρεις, τρία
Ονοµ. οι τρεις οι τρεις τα τρία
Μόνο στον πληθυντικό αριθµό. Γεν. των τριών των τριών των τριών
Αιτ. τους τρεις τις τρεις τα τρία
Κλητ. - - -
τέσσερις, τέσσερις, τέσσερα
Ονοµ. οι τέσσερις οι τέσσερις τα τέσσερα
Μόνο στον πληθυντικό αριθµό. Γεν. των τεσσάρων των τεσσάρων των τεσσάρων
Αιτ. τους τέσσερις τις τέσσερις τα τέσσερα
Κλητ. - - -
✔ Τα απόλυτα αριθµητικά δυο - δύο και από πέντε ως το

εκατό έχουν ένα µόνο τύπο για όλα τα γένη και για όλες
τις πτώσεις.
✔ ● Τα απόλυτα αριθµητικά από το 13 ως το 19 γράφονται

µε µια λέξη:
δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε, δεκαέξι, δεκαεπτά,

δεκαοχτώ, δεκαεννιά
● Από το 21 και πέρα γράφονται µε χωριστές λέξεις:
είκοσι ένα, τριάντα δύο, σαράντα τρία, εξήντα ένα

197
✔ Το απόλυτο αριθµητικό ένας στην αιτιατική άλλες φορές
διατηρεί το τελικό “ν” και άλλες όχι, όπως και τα άρθρα:
✔ Γράφονται µε 2 νν ➫ το εννέα - εννιά (9)

➫ το εννιακόσια (900)
✔ Γράφονται µε 1 ν ➫ το ενενήντα (90)

➫ το ένατος (9ος) ( τα κτικό α ρ ιθµ η τικό )
☞ Ρήµατα σε –αίνω (και –ένω)

Τα ρήµατα που τελειώνουν σε -αίνω, γράφονται µε -αι- (άλφα
γιώτα).
πηγαίνω, οµορφαίνω, µαθαίνω, µπαίνω, σωπαίνω ... κ.ά.
Εξαιρούνται τα ρήµατα: µένω, δένω, πλένω
☞ Μαθαίνω να γράφω και να λέω σωστά την ηµεροµηνία
► Τις ηµεροµηνίες τις λέµε και τις γράφουµε µε πολλούς και

διαφορετικούς τρόπους:
● Κυριακή 9 Φεβρουαρίου του 2014
ή ● Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 2014
ή ● 9 – 2 – 2014 ή ● 9 / 2 / 2014 Ο Φεβρουάριος

είναι ο 2 ο ς µήνας
του χρόνου.
ή ● 09 – 02 – 2014 ή ● 09 / 02 / 2014
198
☞ Μαθαίνω να γράφω και να λέω σωστά την ώρα
✔ Για τη µέτρηση του χρόνου χρησιµοποιούµε ως µονάδα µέτρη-

σης την ώρα και τις υποδιαιρέσεις της.
Οι υποδιαιρέσεις της ώρας είναι το λεπτό και το δευτερόλεπτο:

● η 1 ώρα έχει 60 λεπτά
● το 1 λεπτό έχει 60 δευτερόλεπτα.
✔ Την ώρα τη µετράµε µε το ρολόι.
Στο ρολόι υπάρχουν συνήθως τρεις δείκτες:

• ο ωροδείκτης, που δείχνει τις ώρες, ο µικρός δείκτης,
• ο λεπτοδείκτης, που δείχνει τα λεπτά, ο µεγάλος δείκτης,
• ο δευτερολεπτοδείκτης, που δείχνει τα δευτερόλεπτα, ο ψιλός δείκτης.
11 12 1 λεπτοδείκτης
δευτερολεπτοδείκτης 10 2
9 3
ωροδείκτης
8 4
7 6 5
✔ Για να διαβάζουµε και να λέµε σωστά την ώρα πρέπει να παρα-

τηρούµε προσεκτικά τον ωροδείκτη και το λεπτοδείκτη.
199
✍ Όταν ο µικρός δείχτης είναι στο 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 και
ο µεγάλος δείχτης είναι στο 12, τότε λέµε ότι η ώρα είναι:
«µία ακριβώς», «δύο ακριβώς», «τρεις ακριβώς» ... κ.ο.κ.
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι µία ακριβώς Είναι δύο ακριβώς Είναι τρεις ακριβώς
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι τέσσερις ακριβώς Είναι πέντε ακριβώς Είναι έξι ακριβώς
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι επτά ακριβώς Είναι οκτώ ακριβώς Είναι εννιά ακριβώς
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι δέκα ακριβώς Είναι ένδεκα ακριβώς Είναι δώδεκα ακριβώς

200
✍ Όταν ο µικρός δείχτης είναι µετά το 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12
και ο µεγάλος δείχτης είναι στο 6, τότε λέµε ότι η ώρα είναι:
«µία και µισή», «δύο και µισή», «τρεις και µισή» ... κ.ο.κ.
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι µία και µισή Είναι δύο και µισή Είναι τρεις και µισή
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι τέσσερις και µισή Είναι πέντε και µισή Είναι έξι και µισή
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι επτά και µισή Είναι οκτώ και µισή Είναι εννιά και µισή
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι δέκα και µισή Είναι ένδεκα και µισή Είναι δώδεκα και µισή
201
✍ Όταν ο µικρός δείχτης είναι κοντά στο 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12
«µία και τέταρτο», «δύο και τέταρτο», «τρεις και τέταρτο» ... κ.ο.κ.
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι µία και τέταρτο Είναι δύο και τέταρτο Είναι τρεις και τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι τέσσερις και τέταρτο Είναι πέντε και τέταρτο Είναι έξι και τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι επτά και τέταρτο Είναι οκτώ και τέταρτο Είναι εννιά και τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι δέκα και τέταρτο Είναι ένδεκα και τέταρτο Είναι δώδεκα και τέταρτο
202
✍ Όταν ο µικρός δείχτης είναι κοντά στο 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12
«µία παρά τέταρτο», «δύο παρά τέταρτο», «τρεις παρά τέταρτο» ... κ.ο.κ.
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι µία παρά τέταρτο Είναι δύο παρά τέταρτο Είναι τρεις παρά τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι τέσσερις παρά τέταρτο Είναι πέντε παρά τέταρτο Είναι έξι παρά τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι επτά παρά τέταρτο Είναι οκτώ παρά τέταρτο Είναι εννιά παρά τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι δέκα παρά τέταρτο Είναι ένδεκα παρά τέταρτο Είναι δώδεκα παρά τέταρτο
203
Πώς περνάει µία ώρα;
Η 1 ώρα έχει 60 λεπτά (1 ώρα = 60 λεπτά).
Στο ρολόι, οι αριθµοί που δείχνουν τις ώρες µας δείχνουν συγχρό-
νως και τα λεπτά. Τα λεπτά τα δείχνει ο λεπτοδείκτης.
60
55 5
50 11 12 1 10
Όταν ο λεπτοδείκτης κινείται 10 2 Όταν ο λεπτοδείκτης κινείται

στο αριστερό ηµικύκλιο, 45 9 3 15 στο δεξιό ηµικύκλιο,
λέµε τη λέξη «παρά». λέµε τη λέξη «και».
8 4
40 7 5 20
6
35 25
30
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 7 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30
2.00΄ 2.05΄ 2.10΄

Είναι δύο ακριβώς Είναι δύο και πέντε Είναι δύο και δέκα
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
7 6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30
2.15΄ 2.20΄ 2.25΄

Είναι δύο και τέταρτο Είναι δύο και είκοσι Είναι δύο και είκοσι πέντε
ή
Είναι δύο και τέταρτο 204
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 7 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30
2.30΄ 2.35΄ 2.40΄

Είναι δύο και τριάντα Είναι δύο και τριάντα πέντε Είναι δύο και σαράντα
ή ή
Είναι δύο και µισή Είναι τρεις παρά είκοσι πέντε Είναι τρεις παρά είκοσι
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 7 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30
2.45΄ 2.50΄ 2.55΄

Είναι δύο και σαράντα πέντε Είναι δύο και πενήντα Είναι δύο και πενήντα πέντε
ή ή ή
Είναι τρεις παρά τέταρτο Είναι τρεις παρά δέκα Είναι τρεις παρά πέντε
60
55 5
12 1
Πο πο!
50 11 10
10 2
Πέρασε µία
45 9 3 15
ολόκληρη
8
ώρα!
4
40 7 5 20
6
35 25
30
3.00΄
Είναι τρεις ακριβώς
205
Πώς περνάει µία ηµέρα;
Η ηµέρα έχει 24 ώρες. Οι ώρες µιας ηµέρας αρχίζουν από τα µεσά-
νυχτα και τελειώνουν τα επόµενα µεσάνυχτα.
8.00΄ π.µ. 2.00΄ µ.µ.

Ξεκινώ για το Φεύγω από το
σχολείο! σχολείο!
µεσάνυχτα µεσηµέρι µεσάνυχτα

0 12 24
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
πριν το µεσηµέρι (π. µ.) µετά το µεσηµέρι (µ. µ.)

προµεσηµβρινές ώρες µεταµεσηµβρινές ώρες
• Μια µέρα και µια νύχτα µας κάνουν ένα ηµερονύχτιο ή αλλιώς
εικοσιτετράωρο.
• Οι προµεσηµβρινές ώρες αρχίζουν από τα µεσάνυχτα και τελει-
ώνουν το µεσηµέρι.
• Οι µεταµεσηµβρινές ώρες αρχίζουν από το µεσηµέρι και τελει-
ώνουν τα µεσάνυχτα.
• Οι ώρες γράφονται µε δύο τρόπους:
α΄ τρόπος β΄ τρόπος
Συνεχόµενες από το 0 έως το 24, • Οι προµεσηµβρινές ώρες συνεχόµενες

µε αρχή τα µεσάνυχτα και τέλος τα επόµενα από το 0 έως το 12, µε την ένδειξη «π. µ.»,
µεσάνυχτα. µε αρχή τα µεσάνυχτα και τέλος το µεσηµέρι.
• Οι µεταµεσηµβρινές ώρες συνεχόµενες

από το 0 έως το 12, µε την ένδειξη «µ. µ.» ,
µε αρχή τα µεσηµέρι και τέλος τα µεσάνυχτα.
προµεσηµβρινές ώρες µεταµεσηµβρινές ώρες προµεσηµβρινές ώρες µεταµεσηµβρινές ώρες
00.15΄ 12.15΄ 0.15΄ π.µ. 0.15΄ µ.µ.

01.00΄ 13.00΄ 1.00 π.µ. 1.00 µ.µ.
07.45΄ 19.45΄ 7.45΄ π.µ. 7.45΄ µ.µ.
10.10΄ 22.10΄ 10.10΄ π.µ. 10.10΄ µ.µ.
206
☞ Λέξεις που δηλώνουν συγγενικά πρόσωπα
Οι συγγενείς µου
προπάππους προγι αγι ά προπάππους προγι αγι ά
πρ ο πά ππο υς πρ ογια γιά πρ ο πά ππο υς πρ ογια γιά
παππούς γιαγιά παππούς γιαγιά
θείος θεία θείος µπαµπάς µαµά θεία θείος θεία
ξάδελφος ξαδέλφη αδελφός εγώ αδελφή ξάδελφος ξαδέλφη
Του παιδιού µου τα παιδιά είναι δυο φορές παιδιά!

Είναι ο εγγονός και η εγγονή µου.
Του αδερφού µου τα παιδιά τα αγαπώ πολύ!

Είναι ο ανιψιός και η ανιψιά µου.
207
1. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε το κατάλληλο χρονικό

επίρρηµα (απαντά στην ερώτηση «Πότε;»):
(σήµερα, προχτές, µεθαύριο, αύριο)
Χτες ήταν ... ✎ .. ............... ήταν Σάββατο.
✎ .. ............... είναι ∆ευτέρα.

Κυρ
ια
Φεβ
20 κή
ρου ✎ .. ............... θα είναι Τρίτη.
α ρί
ου
✎ .. ............... θα είναι Τετάρτη.
(προχτές, χτες, αύριο, µεθαύριο)
Σήµερα είναι ... ✎ .. ............... θα είναι Σάββατο.
✎ .. ............... θα είναι Παρασκευή.

Πέµ
πτ η
Φεβ
24
ρου ✎ .. ............... ήταν Τετάρτη.
α ρί
ου
✎ .. ............... ήταν Τρίτη.
(προχτές, χτες, σήµερα, µεθαύριο)
Αύριο θα είναι ... ✎ ................. είναι Παρασκευή.
Σάβ
✎ .. ............... θα είναι Κυριακή.
β ατ ο
Φεβ
26
ρου ✎ .. ............... ήταν Πέµπτη.
α ρί
ου
✎ .. ............... ήταν Τετάρτη.

208
(πρόπερσι, πέρυσι, του χρόνου, φέτος)
____________ είναι το έτος 2 0 _ _ .
____________ ήταν το έτος 2 0 _ _ .
____________ ήταν το έτος 2 0 _ _ .
____________ θα είναι το έτος 2 0 _ _ .
3. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις που δηλώ-

νουν οι αριθµοί:
(1) ................ αθλητής έτρεξε το γύρο του σταδίου.

(1) ................ τσιγγάνα µου είπε την τύχη µου.
(1) ................ ελάφι τρέχει µε µεγάλα πηδήµατα.
(3) ................ άνθρωποι περπατούν στην αυλή.

(3) ................ γυναίκες µαγειρεύουν το ίδιο φαγητό.
(3) ................ δέντρα ξεράθηκαν στο αγρόκτηµα.
(4) ...................... µαθήτριες µίλησαν στη γιορτή.

(4) ...................... ζωγράφοι διαγωνίστηκαν φέτος.
(4) ...................... κουτιά γέµισαν µε δώρα.
209
4. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις των αριθµών:
● Έχω ακόµη (1).......... αδερφό και (1).......... αδερφή. Η

µαµά µου είναι έγκυος και θα γεννήσει (1).......... αδερφάκι.
● Οι (2).............. γάτες µου γέννησαν (3).............. άσπρα
γατάκια, µε (3).............. µαύρες λωρίδες και (4)..............
µαύρα γατάκια, µε (4)................ άσπρες βούλες.
● Το πεντάγωνο έχει (5)................ γωνίες και το εξάγωνο
(6)................ γωνίες.
● Σήµερα είναι (7).......... του µηνός και σε (8)......... ηµέρες
θα πάµε εκδροµή.
● Ο αδερφός µου είναι (9)......... χρονών και είναι (10).........
χρόνια µικρότερος από µένα.
● Ο παππούς µου, ο ......................, γεννήθηκε στις ......................

και είναι ..... χρονών.
● Ο παππούς µου, ο ......................, γεννήθηκε στις ......................
● Η γιαγιά µου, η ......................, γεννήθηκε στις ..........................
● Η γιαγιά µου, η ......................, γεννήθηκε στις ..........................
● Ο µπαµπάς µου γεννήθηκε στις ..................................................
● Η µαµά µου γεννήθηκε στις ..................................................
● Εγώ γεννήθηκα στις ............................. και είµαι ..... χρονών.
● Ο/Η αδερφός/ή µου γεννήθηκε στις ............................................
και είναι .............. χρονών.
210
6. Να γράψεις µε λέξεις τους αριθµούς από 11- 30:
(11) .............................. (21) ...........................

(12) .............................. (22) ...........................
(13) δεκατρείς, δεκατρία (23) ...........................
(14) .............................. (24) ...........................
(15) .............................. (25) ...........................
(16) .............................. (26) ...........................
(17) .............................. (27) ...........................
(18) .............................. (28) ...........................
(19) .............................. (29) ...........................
(20) .............................. (30) ...........................
7. Να συµπληρώσεις –αίνω (ή –ένω) στα ρήµατα:
πηγ...... οµορφ...... δ...... µαθ...... κατεβ......
πλ...... χορτ...... βγ...... µ...... σωπ......
17 Μαρτίου 2015 ή ................. ή ..................

ή ................. ή ..................
6 ∆εκεµβρίου 2016 ή ................. ή ..................

ή ................. ή ..................
9 Ιουλίου 2017 ή ................. ή ..................

ή ................. ή ..................
211
9. Να γράψεις την ώρα που δείχνει το καθένα ρολόι:
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είνα ι . δ
. .ύο
. . . . .α. .κρ
. . .ιβώς
........ Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11 12 1
11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3
9 3 9 3
8 4
8 4 8 4
7 6 5
7 6 5 7 6 5
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
212
10. Να βάλεις τους δείκτες σε κάθε ρολόι για να δείχνει την
ώρα που γράφει από κάτω:
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι τρεις ακριβώς Είναι δύο και µισή Είναι εννιά και τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι επτά παρά τέταρτο Είναι µία και τέταρτο Είναι δώδεκα ακριβώς
11 12 1
11 12 1 11 12 1
10 2
10 2 10 2
9 3
9 3 9 3
8 4
8 4 8 4
7 6 5
7 6 5 7 6 5
Είναι έξι και µισή Είναι οκτώ ακριβώς Είναι τρεις και τέταρτο
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι δύο παρά τέταρτο Είναι δέκα και µισή Είναι ένδεκα και τέταρτο
213
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 7 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30
2.00΄ 2.05΄
δύο ακριβώς
Είναι ...................................... δύο και πέντε
Είναι ...................................... Είναι ......................................
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
7 6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30
Είναι ...................................... Είναι ...................................... Είναι ......................................

ή
Είναι ......................................
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 7 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30

ή ή ή
214
60 60 60
55 5 55 5 55 5
50 11 12 1 50 11 12 1 50 11 12 1
10 10 10
10 2 10 2 10 2
45 9 3 15 45 9 3 15 45 9 3 15
8 4 8 4 8 4
40 7 5 20 40 7 5 20 40 7 5 20
6 6 6
35 25 35 25 35 25
30 30 30

ή ή ή
60
55 5
50 11 12 1
10
10 2
45 9 3 15
8 4
40 7 5 20
6
35 25
30
Είναι ......................................
12. Να απαντήσεις στις ερωτήσεις:

Είναι ο πατέρας του πατέρα µου. Τι τον έχω; ...............
Είναι ο πατέρας του πατέρα µου. Τι µε έχει; ...............
Είναι η µητέρα του πατέρα µου. Τι την έχω; ...............
Είναι η µητέρα του πατέρα µου. Τι µε έχει; ...............
Είναι ο αδερφός του πατέρα µου. Τι τον έχω; ...............
Είναι ο αδερφός του πατέρα µου. Τι µε έχει; ...............
Είναι η αδερφή του πατέρα µου. Τι την έχω; ...............
Είναι η αδερφή του πατέρα µου. Τι µε έχει; ...............
Είναι ο γιος του αδερφού του πατέρα µου. Τι τον έχω; ...............
Είναι η κόρη της αδερφής του πατέρα µου. Τι την έχω; ...............
Τι είµαστε όλοι εµείς; ....................
215
(γιαγιά) (παππούς) (παππούς) (γιαγιά)
(θείος/α) (θείος/α) (θείος/α) (θείος/α)
(ξάδερφος/η) (ξάδερφος/η) (ξάδερφος/η) (ξάδερφος/η)
(θείος/α) (θείος/α) (θείος/α) (θείος/α)
216
(ξάδερφος/η) (ξάδερφος/η) (ξάδερφος/η) (ξάδερφος/η)
(πατέρας) (µητέρα)
(αδερφός/ή) (εγώ) (αδερφός/ή)

13. Να κάνεις το οικογενειακό σου δέντρο γράφοντας τα ονόµατα:
Όνοµα : ..................................................................................

✔ (πρόπερσι, πέρυσι, του χρόνου)
Φέτος είµαι 8 χρονών.
✎ .. ............... θα είµαι (9) ............ χρονών.
✎ .. ............... ήµουν (7) ............ χρονών.
✎ .. ............... ήµουν (6) ............ χρονών.
✔ (προχτές, αύριο, χθες, µεθαύριο)
Σήµερα είναι 31 Ιανουαρίου.
✎ .. ............... θα είναι (2) ............ Φεβρουαρίου.
✎ .. ............... ήταν (29) ............................. Ιανουαρίου.
✎ .. ............... θα είναι (1) ............ Φεβρουαρίου.
✎ .. ............... ήταν (30) ...................... Ιανουαρίου.
2. Να γράψεις 4 ρήµατα σε –αίνω:
................. ................ ................. .................
Εξαιρούνται τα ρήµατα:
................. ................ .................

217
3. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε λέξεις:
(3)........... κυνηγοί, που είχαν µαζί τους (4)..................

σκυλιά, κυνήγησαν σε (3)............ διαφορετικά µέρη.
Στο τέλος του κυνηγιού θέλησαν να µοιράσουν τα πουλιά
που πήραν.
Ο (1)........... κυνηγός πήρε (3)............. µπεκάτσες, ο άλλος
κυνηγός πήρε (1)........ πέρδικα και (4).......................

τσίχλες και ο άλλος κυνηγός πήρε (1)........... φασιανό.
Η ηµέρα έχει ................................. ώρες.
Η εβδοµάδα έχει ........................... ηµέρες.

Οι µήνες έχουν ....................... ή .......................................
ηµέρες. Μόνο ο Φεβρουάριος έχει .....................................
ή ....................................... ηµέρες.
Το δεκαπενθήµερο έχει ......................................... ηµέρες.
Η ώρα έχει ............................... λεπτά.
Το λεπτό έχει ............................ δευτερόλεπτα.
17 Μαρτίου 2015 ή .................. ή .................
ή .................. ή .................
218
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Είνα ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Να βάλεις τους δείκτες σε κάθε ρολόι:
11 12 1 11 12 1 11 12 1
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
Είναι δύο ακριβώς Είναι έξι παρά τέταρτο Είναι δέκα και µισή
11 12 1 11 12 1 12 1
11
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 5
6
Είναι εννιά και τέταρτο Είναι τέσσερις και µισή Είναι τρεις παρά τέταρτο
219
8. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις:
Είνα ι τη ς κό ρ η ς µ ο υ τα πα ιδ ιά !
Είνα ι ο ε _ _ _ _ _ _ µ ο υ κα ι η ε _ _ _ _ _ µ ο υ.
Είναι ο µπαµπάς του µπαµπά µας! Είνα ι η µ α µ ά τη ς µ α µ ά ς µ α ς !

Είναι ο π _ _ _ _ _ _ µας. Είνα ι η γ _ _ _ _ _ µ α ς .
Είνα ι τη ς α δ ερ φή ς µ ο υ τα πα ιδ ιά ! Είνα ι τα πα ιδ ιά το υ α δ ερ φο ύ
Είνα ι ο α _ _ _ _ _ _ κα ι η α _ _ _ _ _ µ ο υ. τη ς µ α µ ά ς µ α ς !
Είνα ι ο ξ _ _ _ _ _ _ _ µ α ς
κα ι η ξ _ _ _ _ _ _ µ α ς .
Είνα ι ο α δ ερ φό ς τη ς µ α µ ά ς µ α ς !
Είνα ι ο θ _ _ _ _ µ α ς .
Όλοι εµείς είµαστε: σ _ _ _ _ _ _ _ _
220
15η ΕΝΟΤΗΤΑ
Αλληλογραφώ
1. Το βοηθητικό ρήµα έχω
2. Οι σύνθετες λέξεις
● Το συνδετικό φωνήεν (ο) στις
σύνθετες λέξεις.
3. Πώς γράφω και στέλνω ένα γράµµα
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
ή επιστολή
● Ο πληθυντικός ευγενείας (βλέπε 2η ΕΝΟΤΗΤΑ)
4. Λέξεις που έχουµε δανειστεί από

άλλες γλώσσες
☞ Το βοηθητικό ρήµα έχω

εγώ έχω
Ενικός εσύ έχεις
αριθµός
αυτός, -ή, -ό έχει
εµείς έχουµε
εσείς έχετε
αριθµός
αυτοί, -ές, -ά έχουν
221
☞ Οι σύνθετες λέξεις
Σύνθεση λέγεται το γραµµατικό φαινόµενο κατά το οποίο µια
λέξη γίνεται από δύο άλλες λέξεις. Οι λέξεις που ενώνονται,
λέγονται συνθετικά και η καινούρια λέξη λέγεται σύνθετη λέξη.
◆ Το συνδετικό φωνήεν (ο) στις σύνθετες λέξεις.
Όταν το πρώτο συνθετικό είναι κλιτή λέξη (λέξη που κλί-

νεται), για να γίνει η σύνθετη λέξη, ενώνονται το θέµα του
πρώτου συνθετικού και το δεύτερο συνθετικό.
Ανάµεσά τους µπαίνει συνήθως το φωνήεν -ο- (όµικρον),
που λέγεται συνδετικό φωνήεν.
α΄ συνθετικό β΄ συνθετικό σύνθετη λέξη

ανοίγ – ω κλείνω ανοιγ-ο-κλείνω
θέµα κατάληξη
αγγούρ – ι ντοµάτα αγγουρ-ο-ντοµάτα

θέµα
κατάληξη
άσπρ – ος µαύρος ασπρ-ό-µαυρος

θέµα
κατάληξη
● Το θέµα, σε µια λέξη, είναι το µέρος της λέξης που δεν

αλλάζει, όταν κλίνεται η λέξη.
● Η κατάληξη, σε µια λέξη, είναι το µέρος της λέξης που
αλλάζει, όταν κλίνεται η λέξη.
Όταν το αρχικό φωνήεν του δεύτερου συνθετικού είναι α ή ο,

τότε το συνδετικό φωνήεν ο (όµικρον) συνήθως χάνεται.

άγρι – ος άνθρωπος αγριάνθρωπος
222
☞ Πώς γράφω και στέλνω ένα γράµµα ή επιστολή
✔ Πώς γράφουµε σε ένα γράµµα ή επιστολή;
Όταν γράφουµε ένα γράµµα ή επιστολή, χρησιµοποιούµε τον

πληθυντικό ευγένειας.
Έτσι, θα γράψουµε: Γεια σας, κυρία Ελένη, πώς είστε;
Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια ...
✔ Πώς στέλνουµε το γράµµα ή επιστολή;
Τα γράµµατα τα βάζουµε µέσα σε φάκελο και τα στέλνουµε µε

τα ΕΛ.ΤΑ., δηλαδή τα Ελληνικά Ταχυδροµεία.
✔ Πού γράφουµε τα στοιχεία του αποστολέα και του παρα-

λήπτη στο φάκελο;
ΑΠΟΣΤΟΛΕΑΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΟ
Αυτός που γράφει και
Ηλίας Καρκανιάς (Το αγοράζουµε από το
αποστέλλει το γράµµα.
∆ωροθέου 1 ταχυδροµείο και το κολ-
Το όνοµά του και η διεύ-
λάµε πάνω δεξιά.)
θυνσή του γράφονται Τρίκαλα Τ.Κ. 42100
πάνω αριστερά.
Προς ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ
κ. Πέτρο Πετρακούλη
Αυτός που θα παραλάβει
ΤΑΧΥ∆ΡΟΜΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ Σπάρτης 9 το γράµµα.
Καρδίτσα Τ.Κ. 43100 Το όνοµά του και η διεύ-
θυνσή του γράφονται κά-
τω δεξιά.
Ελληνικά Ταχυδροµεία
ΑΠΟΣΤΟΛΕΑΣ ΤΑΧΥ∆ΡΟΜΟΣ ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ
223
☞ Λέξεις που έχουµε δανειστεί από άλλες γλώσσες
Πολλές από τις λέξεις που χρησιµοποιούµε δεν είναι ελληνικές.
Τις έχουµε βάλει στη ζωή µας, τις χρησιµοποιούµε καθηµερινά
και αποτελούν µέρος του λεξιλογίου µας.
Για τις λέξεις, που έχουµε δανειστεί από άλλες γλώσσες, υπάρ-
χει αντίστοιχη ελληνική λέξη και αυτή πρέπει να χρησιµοποιούµε.
Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά ορισµένες.
(Αυτές που έχουν σκίαση δεν κλίνονται.)
αµπαλάζ περιτύλιγµα λίστα κατάλογος

ασανσέρ ανελκυστήρας λουξ πολυτελής
βαπόρι ατµόπλοιο µανούβρα ελιγµός

βόλἐ πετοσφαίριση µάσκα προσωπείο
µασκάρεµα µεταµφίεση
γκαζόν γρασίδι µατς αγώνας
γκάλοπ δηµοσκόπηση µενού κατάλογος
γκισέ ταµείο µοτέρ µηχανή
γκρουπ οµάδα µουσούδα πρόσωπο
µπάντα ορχήστρα
θρίλερ ταινία τρόµου
µπάσκετ καλαθοσφαίριση
ίντερνετ διαδίκτυο µπιζού κοσµήµατα

µπόι ύψος
κάµαρα δωµάτιο µποξ πυγµαχία
καµουτσίκι µαστίγιο µποτίλια φιάλη
κάµπινγκ κατασκήνωση µπούζι ψυχρό
κλόουν γελωτοποιός µπουρί καπνοσωλήνας
κοµπιούτερ ηλεκτρονικός µπρελόκ κλειδοθήκη
υπολογιστής
κοµπλιµέντο φιλοφρόνηση
κοντρόλ έλεγχος
224
νούµερο αριθµός µπετόν σκυρόδεµα
ντεκόρ διακόσµηση ταβάνι οροφή
ντεµοντέ παλιοµοδίτικος τάβλα σανίδα
ντέντεκτιβ ιδιωτικός αστυνοµικός ταµπλό πίνακας
τανκ άρµα µάχης
πάρκο αλσύλλιο τάνκερ δεξαµενόπλοιο
πατινάζ παγοδροµία τένις αντισφαίριση
πλαζ παραλία τεστ εξέταση
πορτρέτο προσωπογραφία τηλεκοντρόλ τηλεχειριστήριο
πουρµπουάρ φιλοδώρηµα τούνελ σήραγγα
πρεµιέρα πρώτη παρουσίαση τρακτέρ γεωργικός ελκυστήρας
πρίζα ρευµατοδότης τρένο αµαξοστοιχία
πριµ χρηµατικό δώρο τσιµέντο σκυρόδεµα
ραντεβού συνάντηση φαξ τηλεφωτοτυπία

ρεζερβέ κρατηµένος φεριµπότ οχηµαταγωγό
ρεζερβουάρ δεξαµενή φεστιβάλ πανηγύρι
ρεντίκολο γελοίος φιλµ ταινία
ρεστοράν εστιατόριο φινάλε τέλος
ριλάξ χαλάρωση φουλ γεµάτος
σαιζόν εποχή
σαµποτάζ δολιοφθορά
σήριαλ σειρά
σινεµά κινηµατογράφος
σκι (άθληµα) χιονοδροµία
σκι (πέδιλα) χιονοπέδιλα
σλόγκαν σύνθηµα
σουβενίρ ενθύµιο
σοφέρ οδηγός
σπάγκος σκοινί
σπορ άθληµα
στοκ απόθεµα
στράτα δρόµος
στρες άγχος 225
Υπάρχουν κι άλλες λέξεις, που δεν µπορούµε να τις πούµε µε
κάποια ελληνική λέξη.
Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά ορισµένες.
άλµπουµ βιβλίο, λεύκωµα µε κενές σελίδες για συλλογή

γκαράζ στεγασµένος χώρος στάθµευσης αυτοκινήτων
γουόκµαν φορητή συσκευή αναπαραγωγής ήχου µε ακουστικά
κέικ γλυκό σαν ψωµί ψηµένο
κολλάζ εικόνα που δηµιουργείται από κοµµάτια διάφορων υλικών
(ύφασµα, χαρτί ... κ. α.) κολληµένα µεταξύ τους σε µια
επιφάνεια.
κόµικς σειρά σχεδίων που αφηγούνται µια ιστορία
λούνα παρκ χώρος διασκέδασης, µε διάφορα παιχνίδια, για µικρούς
και µεγάλους
µετρό ηλεκτρική αµαξοστοιχία υπόγεια ( µ η τ ρ ο π ο λ ι τ ι κ ό ς σιδηρόδροµος)
µπουφάν κοντό πανωφόρι συνήθως µε φερµουάρ

παζλ παιχνίδι-γρίφος-σπαζοκεφαλιά συναρµολόγησης
πάρκιν χώρος για τη στάθµευση αυτοκινήτων
τραµ ηλεκτρική αµαξοστοιχία εδάφους
226
1. Να κλίνεις το βοηθητικό ρήµα έχω:
εγώ .....................
Ενικός ……… .....................
αριθµός
αυτός, -ή, -ό .....................
……… .....................
……… .....................
αριθµός
………………… .....................
2. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το βοηθητικό ρήµα έχω

στο σωστό πρόσωπο:
Παιδιά, γιατί ……………… τα ρούχα σας λερωµένα;

Εγώ πιστεύω ότι ……………… δίκιο σ’ αυτά που λέω.
Ο Ηλίας ……………… καθαρό το δωµάτιό του.
Ό,τι θέλεις το ………………! Μην είσαι κακοµαθηµένος!
Πολλές φορές, ο Νίκος, δεν ……………… όρεξη για παιχνίδι.
Τα τριαντάφυλλα ……………… αγκάθια.
3. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το βοηθητικό ρήµα έχω

στο σωστό πρόσωπο. Να τις γράψεις στον πληθυντικό.
Εγώ …………… βήχα. ......................................

Εσύ …………… εξοχικό. ......................................
Αυτός …………… παιχνίδια. ......................................
Αυτή …………… άδικο. ......................................
Αυτό …………… µαραθεί. ......................................
227
4. Να ενώσεις τις δύο λέξεις σε µια, δηµιουργώντας σύνθετες:
πατάτ – α + σαλάτα ………………………...
µπαίν – ω + βγαίνω ………………………...
ψηλ – ός + λιγνός ………………………...
ανάβ – ω + σβήνω ………………………...
νύχτ – α + πουλί ………………………...
ανοίγ – ω + κλείνω ………………………...
άσπρ – ος + µαύρος ………………………...
αγγούρ – ι + ντοµάτα ………………………...
5. Να γράψεις τις λέξεις που δηµιουργούν τη σύνθετη λέξη:
σύνθετη λέξη α΄ συνθετικό β΄ συνθετικό
ανεβοκατεβαίνω ..................... + ....................
νυχτοφύλακας ..................... +....................
γαλαζοπράσινος ..................... + ....................
πηγαινοέρχοµαι ..................... + ....................
λαχανόκηπος ..................... + ....................
γκριζογάλανος ..................... + ....................
µπανανόφλουδα ..................... + ....................
τρεµοσβήνω ..................... + ....................
228
6. Να αντιστοιχίσεις:
αµπαλάζ ● ● δηµοσκόπηση
γκαζόν ● ● οµάδα
γκάλοπ ● ● περιτύλιγµα
γκρουπ ● ● γρασίδι
κλόουν ● ● κατάλογος
λίστα ● ● γελωτοποιός
µατς ● ● µηχανή
µοτέρ ● ● ορχήστρα
µπάντα ● ● αγώνας
µπόι ● ● ύψος
ντεκόρ ● ● φιλοδώρηµα
πουρµπουάρ ● ● διακόσµηση
πρίζα ● ● ρευµατοδότης
ραντεβού ● ● σειρά
ριλάξ ● ● οδηγός
σήριαλ ● ● συνάντηση
σοφέρ ● ● χαλάρωση
σπορ ● ● δρόµος
στράτα ● ● άθληµα
τάνκερ ● ● δεξαµενόπλοιο
τεστ ● ● σήραγγα
τούνελ ● ● εξέταση
τρένο ● ● ταινία
φεστιβάλ ● ● τέλος
φιλµ ● ● αµαξοστοιχία
φινάλε ● ● πανηγύρι
229
7. Να γράψεις πώς λέµε:
► αυτόν που γράφει και στέλνει το γράµµα: .....................
► αυτόν που µεταφέρει το γράµµα: .....................
► αυτόν που παραλαµβάνει το γράµµα: .....................
8. Να γράψεις πώς λέγεται:
► το βιβλίο ή λεύκωµα µε κενές σελίδες που χρησιµοποι-

ούµε για συλλογή (π.χ. γραµµατοσήµων): ......................
► ο στεγασµένος χώρος στάθµευσης αυτοκινήτων: ..........
► η φορητή συσκευή αναπαραγωγής ήχου µε ακουστικά:

..............................
► η εικόνα που δηµιουργείται από κοµµάτια διάφορων υλικών

(ύφασµα, χαρτί ... κ. α.) κολληµένα µεταξύ τους σε µια
επιφάνεια: ..................................
► η σειρά σχεδίων που αφηγούνται µια ιστορία: ................
► ο χώρος διασκέδασης µε διάφορα παιχνίδια, για µικρούς

και µεγάλους: .......................... .
► η ηλεκτρική υπόγεια αµαξοστοιχία: ............................
► το κοντό πανωφόρι, συνήθως µε φερµουάρ: ................
► το παιχνίδι-γρίφος-σπαζοκεφαλιά συναρµολόγησης: ......
► ο χώρος για στάθµευση αυτοκινήτων: ..............................
► η ηλεκτρική αµαξοστοιχία εδάφους: .................

230
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να ξαναγράψεις τις προτάσεις, βάζοντας το βοηθητικό

ρήµα «είµαι» ή «έχω», που λείπει, στο σωστό πρόσωπο:
Εγώ πολλά ξαδέρφια. ................................................
Εγώ πολύ µικρός. ................................................
Εσύ καλός µαθητής. ................................................
Εσύ γρήγορο βάδισµα. ................................................
Αυτή παλιά τσάντα. ................................................
Αυτός ο δάσκαλος µας. ................................................
Εµείς πάντα όρεξη. . ...............................................
Εµείς όλοι άρρωστοι. ................................................
Εσείς τώρα έτοιµοι. ..................................................
Εσείς καλές ιδέες. ................................................
Αυτοί καινούριο σπίτι. ................................................
Αυτά τα ρούχα µας. ................................................
231
2. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε σύνθετες λέξεις:
(ανεβαίνω+κατεβαίνω, ανοίγω+κλείνω, µπαίνω+βγαίνω,

πηγαίνω+έρχοµαι, ανάβω+σβήνω)
Οι µαθητές ........................................ τις πόρτες.
Οι µαθητές ........................................ στην τάξη.
Οι µαθητές ........................................ στο προαύλιο.
Οι µαθητές ........................................ τις σκάλες.
Οι µαθητές ........................................ τα φώτα.
3. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε σύνθετες λέξεις:
Σήµερα ετοίµασα εγώ το τραπέζι.
Έστρωσα πρώτα το (τραπέζι+µαντήλι) .........................
και µετά τοποθέτησα τα (κουτάλια+πιρούνια) ....................
............................... πάνω στις (χαρτί+πετσέτες) .........
............................ .
Έπειτα έβαλα σε ένα πιάτο (µελιτζάνα+σαλάτα) ...........
.......................... και σε ένα άλλο έβαλα (πατάτα+σαλάτα)
......................................... .
Τέλος σέρβιρα την (κότα+σούπα) ................................
σε βαθύ πιάτο και το (σπανάκι+ρύζι) ................................
σε ρηχό πιάτο.
232
4. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε την αντίστοιχη ελληνι-
κή λέξη:
(διαδίκτυο, χώρος στάθµευσης (2), ταινία, ανελκυστήρας,

κινηµατογράφος, ηλεκτρονικός υπολογιστής, κοσµήµατα,
απόθεµα, εστιατόριο)
● Ανεβήκαµε µε τον (ασανσέρ) .........................................
στον 7 ο όροφο της πολυκατοικίας.
● Πήγαµε στον (σινεµά) ............................... της γειτονιάς
µας και παρακολουθήσαµε µια ελληνική (φιλµ) ............ .
● ∆ειπνήσαµε στο καλύτερο (ρεστοράν) ...........................
της πόλης µας.
● Αφήσαµε το αυτοκίνητό µας στον υπόγειο (γκαράζ) .......
.......................................................... του ξενοδοχείου.
● Στο χωριό µας υπάρχει υπαίθριος (πάρκιν) ...................
..................................................................., που γεµίζει
κάθε καλοκαίρι.
● Όταν φεύγουµε το καλοκαίρι, για διακοπές, η µητέρα παίρ-
νει πάντα µαζί της και τα (µπιζού) ............................... .
● Με τον (κοµπιούτερ) ............................................... µου
βρίσκω πολλές πληροφορίες στο (ίντερνετ) ................... .
● Έχει πολύ (στοκ) ............................. στην αποθήκη του.
233
16η ΕΝΟΤΗΤΑ
Νιώθω
1. Λέξεις που εκφράζουν συναισθήµατα
2. Τα ρήµατα
● Οι φωνές του ρήµατος
● Οι εγκλίσεις του ρήµατος
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ● Οι χρόνοι του ρήµατος
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ● Οι αριθµοί του ρήµατος
3. Φράσεις µε επίθετα που δηλώνουν

«πιο πολύ»
Β λ έπ ε 9 η Ε Ν Ο Τ Η Τ Α « Ο ι β α θ µ οί τ ου επ ιθ έτ ου »
4. Θηλυκά ουσιαστικά σε -ου
☞ Λέξεις που εκφράζουν συναισθήµατα

Τα συναισθήµατά µας, δηλαδή τη χαρά, τη λύπη, το θυµό, την
ανησυχία, το φόβο, την απόγνωση, το άγχος, τη συγκίνηση κ.ά.
µπορούµε να τα εκφράσουµε και µε λέξεις.
Αυτές µπορεί να είναι ουσιαστικά, ρήµατα, επίθετα και µετοχές
(σε -µένος).
ρήµα ουσιαστικό επίθετο ή µετοχή
αγχώνοµαι το άγχος αγχωµένος, -η, -ο
συγκινούµαι η συγκίνηση συγκινηµένος, -η, -ο
αδιαφορώ η αδιαφορία αδιάφορος, -η, -ο

234
ρήµα ουσιαστικό επίθετο ή µετοχή
χαίροµαι η χαρά χαρούµενος, -η, -ο
λυπάµαι η λύπη λυπηµένος, -η, -ο
ευχαριστιέµαι η ευχαρίστηση ευχαριστηµένος, -η, -ο
στενοχωριέµαι η στενοχώρια στενοχωρηµένος, -η, -ο
ενθουσιάζοµαι ο ενθουσιασµός ενθουσιασµένος, -η, -ο
απογοητεύοµαι η απογοήτευση απογοητευµένος, -η, -ο
ευτυχώ η ευτυχία ευτυχισµένος, -η, -ο
δυστυχώ η δυστυχία δυστυχισµένος, -η, -ο
ηρεµώ η ηρεµία ήρεµος, -η, -ο
νευριάζω η νευρικότητα νευριασµένος, -η, -ο
θυµώνω ο θυµός θυµωµένος, -η, -ο
αγαπώ η αγάπη αγαπηµένος, -η, -ο
µισώ το µίσος µισητός, -ή, -ό
τολµώ η τόλµη τολµηρός, -ή, -ό
διστάζω ο δισταγµός διστακτικός, -ή, -ό
κλαίω το κλάµα κλαµένος, -η, -ο
χαµογελώ το χαµόγελο χαµογελαστός, -ή, -ό
σιγουρεύοµαι η σιγουριά σίγουρος, -η, -ο
επιφυλάσσοµαι η επιφυλακτικότητα επιφυλακτικός, -ή, -ό
µονάζω η µοναξιά µοναχικός, -ή, -ό
ζηλεύω η ζήλια ζηλιάρης, -α, -ικο
ντρέποµαι η ντροπή ντροπαλός, -ή, -ό
τροµάζω ο τρόµος τροµαγµένος, -η, -ο
φοβάµαι ο φόβος φοβισµένος,-η,-ο
γκρινιάζω η γκρίνια γκρινιάρης, -α, -ικο
ικανοποιούµαι η ικανοποίηση ικανοποιηµένος, -η, -ο

235
☞ Τα ρήµατα
Ρήµατα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ότι κάποιος (ένα
πρόσωπο ή ένα ζώο ή ένα πράγµα) ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή
βρίσκεται σε µια κατάσταση.
◆ Ο Μιλτιάδης σκάβει.
Το λιοντάρι τρέχει.
σκάβει ο Μιλτιάδης κάνουν κάτι,

Οι λέξεις φανερώνουν ότι
τρέχει το λιοντάρι δηλαδή ενεργούν.
◆ Η Ηλέκτρα σκεπάζεται.
Το χαρτί σκίζεται.
η Ηλέκτρα παθαίνουν κάτι,

Οι λέξεις σκεπάζεται φανερώνουν ότι δηλαδή δέχονται
σκίζεται το χαρτί µια ενέργεια.
◆ Ο πατέρας κοιµάται.
Το παιδί λυπάται.
Οι λέξεις κοιµάται φανερώνουν ότι

ο πατέρας βρίσκονται σε
λυπάται το παιδί µια κατάσταση.
236
Οι φωνές του ρήµατος
Οι φωνές του ρήµατος είναι δύο: α. η ενεργητική φωνή,

και β. η παθητική φωνή.
α. Η ενεργητική φωνή
Στην ενεργητική φωνή ανήκουν οι ρηµατικοί τύποι που

έχουν στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του
ενεστώτα την κατάληξη -ω.
εγώ απογοητεύω εγώ ενθουσιάζω εγώ αγαπώ

-ω εγώ θυµώνω εγώ ζηλεύω εγώ νιώθω
β. Η παθητική φωνή
Στην παθητική φωνή ανήκουν οι ρηµατικοί τύποι που

έχουν στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του
ενεστώτα την κατάληξη -µαι.
εγώ απογοητεύοµαι εγώ ενθουσιάζοµαι εγώ αγαπιέµαι

-µαι εγώ χαίροµαι εγώ χρειάζοµαι εγώ ντρέποµαι
✓ Τα ρήµατα συνήθως έχουν και τις δύο φωνές:
ντύνω - ντύνοµαι γράφω - γράφοµαι

δροσίζω - δροσίζοµαι δένω - δένοµαι
✓ Ορισµένα ρήµατα σχηµατίζονται µόνο στη µια φωνή:
(ενεργητική φωνή) θυµώνω, ζηλεύω, ζω, νιώθω, διψώ, τρέχω ... κ.ά.
(παθητική φωνή) χαίροµαι, χρειάζοµαι, ντρέποµαι έρχοµαι ... κ.ά.
* Τα ρήµατα που έχουν µόνο παθητική φωνή λέγονται αποθετικά.

237
Οι εγκλίσεις του ρήµατος
Εγκλίσεις λέγονται οι µορφές που παίρνει το ρήµα, για να

φανερώσει πώς παρουσιάζεται το νόηµά του από εκείνον που
µιλάει.
Οι εγκλίσεις είναι τρεις: ➣ η οριστική
➣ η υποτακτική
➣ η προστακτική
✍ Η οριστική φανερώνει:
το πραγµατικό το βέβαιο
Σήµερα βρέχει. Ο χώρος είναι ιερός.

Χτύπησα το γόνατό µου. Θα έρθω αύριο.
✍ Η υποτακτική φανερώνει:
αυτό που θέλουµε να γίνει αυτό που περιµένουµε να γίνει
Ας κοιµηθώ και µια φορά νωρίς. Όταν έρθουν όλοι, θα φύγω.

Ας έρθουν κι αυτοί. Όταν κοιµηθεί, έλα.
✍ Η προστακτική φανερώνει:
προσταγή παράκληση ευχή
Φύγε! Πάρε µε. Πήγαινε στο καλό.
238
Οι χρόνοι του ρήµατος
Οι τύποι του ρήµατος που φανερώνουν πότε γίνεται µια ενέρ-

γεια λέγονται χρόνοι του ρήµατος.
Οι χρόνοι είναι τριών ειδών:
Α. Παροντικοί χρόνοι (χρόνοι που φανερώνουν το παρόν)
Β. Παρελθοντικοί χρόνοι (χρόνοι που φανερώνουν το παρελθόν)
Γ. Μελλοντικοί χρόνοι (χρόνοι που φανερώνουν το µέλλον)
ΠΑΡΟΝΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Παροντικοί χρόνοι είναι ο ενεστώτας και ο παρακείµενος.
1. Ο ενεστώτας φανερώνει κάτι που γίνεται τώρα εξακολουθητικά

χωρίς διακοπή ή µε διακοπές (µε επανάληψη).
Από το πρωί νιώθω πολύ καλά.
2. Ο παρακείµενος φανερώνει ότι κάτι έχει γίνει στο παρελθόν και

είναι τώρα τελειωµένο.
Έχω νιώσει άσχηµα µ’ αυτά που άκουσα.
ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Παρελθοντικοί χρόνοι είναι ο παρατατικός, ο αόριστος και ο
υπερσυντέλικος.
1. Ο παρατατικός φανερώνει κάτι που γινόταν στο παρελθόν

εξακολουθητικά χωρίς διακοπές ή µε διακοπές (µε επανάληψη).
Κάθε µέρα ένιωθα διαφορετικά.
239
2. Ο αόριστος φανερώνει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν και παρου-
σιάζεται σαν να έγινε σε µια στιγµή, χωρίς συνέχεια ή επανάληψη.
Ένιωσα υπέροχα στο χωριό.
3. Ο υπερσυντέλικος φανερώνει ότι κάτι ήταν τελειωµένο στο παρελθόν

πριν γίνει κάτι άλλο.
Είχα νιώσει ότι κάτι κακό θα γίνει.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Μελλοντικοί χρόνοι είναι ο εξακολουθητικός µέλλοντας, ο στιγµιαίος
µέλλοντας και ο συντελεσµένος µέλλοντας.
1. Ο εξακολουθητικός µέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνεται στο

µέλλον εξακολουθητικά χωρίς διακοπή ή µε διακοπές (µε επανάληψη).
Το πρωί θα νιώθω καλύτερα!
2. Ο στιγµιαίος µέλλοντας φανερώνει ότι κάτι θα γίνει στο µέλλον

και παρουσιάζεται σαν να πρόκειται να γίνει σε µια στιγµή.
Το χειµώνα θα νιώσω το κρύο...
3. Ο συντελεσµένος µέλλοντας φανερώνει ότι κάτι θα είναι τελειωµένο

στο µέλλον, αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο.
Με τη δύση του ηλίου θα έχω νιώσει την κούραση από τη δουλειά.
240
Οι αριθµοί του ρήµατος
Αριθµός του ρήµατος λέγεται ο τύπος του ρήµατος, που φανε-

ρώνει αν το υποκείµενό του είναι ένα ή πολλά πρόσωπα, ζώα ή
πράγµατα.
Οι αριθµοί στα ρήµατα, όπως και στα ονόµατα, είναι δύο:

- ο ενικός,
και - ο πληθυντικός.
Προσέχω πώς κλίνεται το ρήµα νιώθω στην οριστική του

ενεστώτα στην ενεργητική φωνή.
εγώ νιώθ-ω
Ενικός αριθµός εσύ νιώθ-εις
αυτός, -ή, -ό νιώθ-ει
εµείς νιώθ-ουµε
Πληθυντικός αριθµός εσείς νιώθ-ετε
αυτοί, -ές, -ά νιώθ-ουν
Προσέχω πώς κλίνεται το ρήµα χαίροµαι στην οριστική του

ενεστώτα στην παθητική φωνή.
- αι
εγώ χαίρ-οµαι
Ενικός αριθµός εσύ χαίρ-εσαι
αυτός, -ή, -ό χαίρ-εται
εµείς χαιρ-όµαστε
Πληθυντικός αριθµός εσείς χαίρ-εστε
αυτοί, -ές, -ά χαίρ-ονται
241
☞ Φράσεις µε επίθετα που δηλώνουν «πιο πολύ»
◆ Ο Αλέξανδρος είναι ψηλός.
◆ Ο Αχιλλέας είναι ψηλότερος (ή πιο ψηλός).
◆ Ο Αχιλλέας είναι ψηλότερος (ή πιο ψηλός) από τον Αλέξαν-

δρο.
Τα πρόσωπα στα παραπάνω παραδείγµατα είναι ψηλά, δηλαδή

έχουν ένα γνώρισµα, το ύψος.
∆εν είναι όµως ψηλά στον ίδιο βαθµό, αλλά διαφέρουν.
Βλέπε 9 η ΕΝΟΤΗΤΑ «Οι βαθµοί του επιθέτου»
☞ Θηλυκά ουσιαστικά σε –ου (ανισοσύλλαβα)
✓ Τα ανισοσύλλαβα θηλυκά
Ονοµαστική η µἀµού σε -ού, σε όλες τις πτώσεις,
Γενική της µἀµούς τονίζονται εκεί που τονίζε-
Αιτιατική τη µἀµού ται η ονοµαστική του ενι-
Κλητική - µἀµού κού αριθµού.
Ονοµαστική οι µἀµούδες
Γενική των µἀµούδων
Αιτιατική τις µἀµούδες
Κλητική - µἀµούδες
242
1. Να συµπληρώσεις τον πίνακα µε λέξεις που περιγράφουν
συναισθήµατα, όπως στο παράδειγµα:
Ρήµατα Ουσιαστικά Επίθετα ή Μετοχές

συγκινούµαι η συγκίνηση συγκινηµένος,-ή,-ο
αγχωµένος,-η,-ο
η χαρά
λυπηµένος,-η,-ο
ευχαριστιέµαι
η στενοχώρια
ενθουσιασµένος,-η,-ο
απογοητεύοµαι
η ευτυχία
δυστυχισµένος,-η,-ο
ηρεµώ
η νευρικότητα
θυµώνω
η αγάπη
µισητός,-ή,-ό
τολµώ
η διστακτικότητα
κλαµένος
χαµογελώ
σίγουρος
η επιφυλακτικότητα
µονάζω
ζηλιάρης,-α,-ικο
η ντροπή
τροµάζω
γκρινιάρης
ικανοποίηση
243
2. Να γράψεις τι µέρος του λόγου είναι κάθε λέξη:
τροµαγµένος .................. χαίροµαι ...................
λύπη .................. αγαπηµένος µετοχή

...................
ηρεµώ .................. µισητός ...................
νευρικός .................. στενοχώρια ...................
ζηλιάρης επίθετο
.................. ντρέποµαι ...................
ικανοποίηση .................. δυστυχισµένος ...................
τολµώ επίθετο
.................. µοναξιά ...................
θυµωµένος .................. απογοητεύοµαι ..................
ενθουσιασµός .................. ευτυχία ουσιαστικό

...................
ευχαριστηµένος ..................... σίγουρος .....................
κλαίω ..................... χαµόγελο .....................
συγκινούµαι ..................... αγχωµένος .....................
3. Να κλίνεις τα ρήµατα «δένω» και «ντρέποµαι» στην ορι-

στική του Ενεστώτα, στην Ενεργητική φωνή:
Ενερ γη τική φωνή Πα θη τική φωνή
εγώ δένω ντρέποµαι
……… .................. ..................
αυτός, -ή, -ό .................. ..................
……… .................. ..................
Πληθυντικός αριθµός ……… .................. ..................
………………… .................. ..................

244
4. Να γράψεις τη λέξη που ταιριάζει σε κάθε φράση:
(φοβάµαι – φόβος – φοβισµένος,-η,-ο)
Όταν βλέπει θρίλερ η Ελένη, αισθάνεται ........................ .

Όταν είναι µόνη της, ........................ .
Όταν την µαλώνουν, είναι ........................ .
(χαίροµαι – χαρά – χαρούµενος,-η,-ο)
Όταν πηγαίνεις εκδροµές, ........................ .

Όταν σου δίνουν δώρα, νιώθεις µεγάλη ........................ .
Όταν σου λένε «µπράβο», είσαι ........................ .
(λυπάµαι – λύπη – λυπηµένος,-η,-ο)
Όταν χάνω κάποιο από τα παιχνίδια µου, ........................ .

Όταν µε µαλώνουν, νιώθω ........................ .
Όταν πέφτω και χτυπάω, είµαι ........................ .
(ενθουσιάζοµαι – ενθουσιασµός – ενθουσιασµένος,-η,-ο)
Όταν βρίσκουν τα λάθη των άλλων, είναι ........................ .

Όταν λύνουν µια άσκηση, νιώθουν ........................ .
Όταν βλέπουν καλό καιρό, ........................ .
(απογοητεύοµαι – απογοήτευση – απογοητευµένος,-η,-ο)
Όταν δεν παίρνει καλό βαθµό, νιώθει ........................ .

Όταν δεν απαντά στις ερωτήσεις, ........................ .
Όταν δεν τα καταφέρνει σε κάτι, είναι ........................ .
245
5. Να γράψεις τα αντίθετα:
(Το αντίθετο πρέπει να είναι ρήµα ή ουσιαστικό ή επίθετο ή µετοχή)
τολµώ ................ ευχαρίστηση ................

ενθουσιασµένος ................ ευτυχώ ................
λυπάµαι ................ συγκινούµαι ................
ηρεµώ ................ αγάπη ................
κλάµα ................ σίγουρος ................
διστακτικός ................ στενοχωριέµαι ................

απογοήτευση ................ δυστυχισµένος ................
χαρά ................ αδιαφορία ................
θυµωµένος ................ µισώ ................
χαµογελώ ................ επιφυλακτικός ................
6. Να κλίνεις το ανισοσύλλαβο θηλυκό ουσιαστικό η αλεπού:
Ονοµαστική η ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................

.................. .... ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................
246
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να γράψεις τι µέρος του λόγου είναι κάθε λέξη:
τροµάζω .................. χαρά ουσιαστικό

...................
λυπάµαι .................. αγαπηµένος ...................
ηρεµία .................. µισώ ...................
νευρικός .................. στενοχωρηµένος.................
ζηλεύω ρήµα
.................. ντροπή ...................
ικανοποιηµένος .................. δυστυχώ ...................
τόλµη .................. µοναχικός επίθετο

...................
θυµώνω .................. απογοήτευση ...................
ενθουσιασµένος .................. µετοχή

ευτυχισµένος ...................
ευχαρίστηση ..................... σιγουρεύοµαι .....................
2. Να κλίνεις τα ρήµατα «νιώθω» και «απογοητεύοµαι» στην

οριστική του Ενεστώτα:
Ε ν εργη τ ι κή φω ν ή Π αθη τ ι κή φω ν ή
εγώ νιώθω απογοητεύοµαι

Ενικός αριθµός ……… .................... ........................
……… .................... ........................
……… .................... ........................
Πληθυντικός αριθµός ……… .................... ........................
……… .................... ........................
247
Όταν βρίσκεις αυτό που έχασες, ● ● είσαι θυµωµένος.
Όταν µένεις µόνος στο σπίτι, ● ● χαίρεσαι.
Όταν οι φίλοι σου σε ενοχλούν, ● ● νιώθεις µοναξιά.
Όταν θέλεις ό,τι έχουν οι άλλοι, ● ● στενοχωριέσαι.
Όταν δε σε κάνουν παρέα, ● ● ζηλεύεις.
Όταν ο δάσκαλος σε µαλώνει, ● ● νιώθεις αγάπη.
Όταν σε παίρνουν αγκαλιά, ● ● είσαι φοβισµένος.
Όταν κρύβεσαι σε σκοτεινά µέρη, ● ● λυπάσαι.
Όταν δεν µπορείς να βάλεις γκολ, ● ● απογοητεύεσαι.
Όταν σου κάνουν τα χατίρια, ● ● νιώθεις ικανοποίηση.
Όταν απαντάς σωστά σε ερώτηση, ● ● είσαι ευχαριστηµένος.
4. Να κλίνεις το ανισοσύλλαβο θηλυκό ουσιαστικό η υπναρού:
Ονοµαστική η ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................

.................. .... ...................
.................. .... ...................
.................. .... ...................
248
5.
Εγώ χαίροµαι. Εγώ νιώθω χαρά. Εγώ είµαι χαρούµενος.
Εσύ............................... .................................... ....................................
Αυτός,-ή,-ό..................... .................................... ....................................
Εµείς............................. .................................... ....................................
Εσείς............................. .................................... ....................................
Αυτοί,-ές,-ά.................... .................................... ....................................
249
.
Εγώ θυµώνω. Εγώ νιώθω θυµό. Εγώ είµαι θυµωµένος.
Να συνεχίσεις, σε όλα τα πρόσωπα:
.................................... .................................... ....................................
.................................... .................................... ....................................
.................................... .................................... ....................................
.................................... .................................... ....................................
..................................... .................................... ....................................
..
● Η ∆ανάη είναι ψηλή. Η Ασπασία είναι ψηλότερη.
Η Ασπασία είναι πιο ψηλή από τη ∆ανάη.

Η Ασπασία είναι ψηλότερη από τη ∆ανάη.
● Ο Άρης είναι δυνατός. Ο Ιάσονας είναι δυνατότερος.
.......................................................................................
.......................................................................................
● Η Έλλη είναι προσεκτική. Η Μυρτώ είναι προσεκτικότερη.
.......................................................................................
.......................................................................................
● Η καρέκλα είναι βαριά. Το τραπέζι είναι βαρύτερο.
Το τραπέζι είναι πιο β _ _ _΄ από την καρέκλα.

Το τραπέζι είναι β _ _ _΄_ _ _ _ από την καρέκλα.
Η καρέκλα είναι πιο ε _ _ _ _ _ _΄ από το τραπέζι.

Η καρέκλα είναι ε _ _ _ _ _΄_ _ _ _ από το τραπέζι.
● Ο Ηρακλής είναι µικρός. Η Ηλέκτρα είναι µικρότερη.
Η Ηλέκτρα είναι πιο µ _ _ _ _΄ από τον Ηρακλή.

Η Ηλέκτρα είναι µ _ _ _ _΄_ _ _ _ από τον Ηρακλή.
Ο Ηρακλής είναι πιο µ _ _ _΄_ _ _ από την Ηλέκτρα.

Ο Ηρακλής είναι µ _ _ _ _ _΄_ _ _ _ _ από την Ηλέκτρα.
250
17η ΕΝΟΤΗΤΑ
Εφηµερίδες! Εφηµερίδες!
1. Τροπικά επιρρήµατα
● Επιρρήµατα σε -α
2. Ρήµατα σε -ίζω και σε -αίνω
3 Παραγωγή ρηµάτων σε -ίζω και -αίνω

από άλλες λέξεις
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
4. ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων
-ω και -ο
5. Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ο
6. Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ι
☞ Τροπικά επιρρήµατα
Τα τροπικά επιρρήµατα φανερώνουν τρόπο

και απαντούν στην ερώτηση πώς;
τροπικά
όπως, έτσι, αλλιώς, καθώς, µαζί, καλά, κακά,
µονοµιάς, διαρκώς, σιγά, γρήγορα, ήσυχα,
όµορφα, άσχηµα, δυνατά, δύσκολα ... κ.ά.
251
Επιρρήµατα σε -α
Τα επιρρήµατα σε -α σχηµατίζονται από τον πληθυντικό του

ουδετέρου των επιθέτων.
Επίθετο: ο δυνατός, η δυνατή, το δυνατό

Πληθυντικός ουδετέρου: τα δυνατά
Επίρρηµα: δυνατά
Οι φίλαθλοι φώναζαν δυνατά. (Πώς φώναζαν; δυνατά)

τροπικό επίρρηµα τροπικό επίρρηµα
✔ Τα περισσότερα επιρρήµατα σε -α είναι τροπικά.
☞ Ρήµατα σε -ίζω και -αίνω

► Τα ρήµατα που τελειώνουν σε -ίζω, γράφονται µε -ι- (γιώτα).
γυρίζω, χαιρετίζω, δροσίζω
Εκτός από τα ρήµατα: αθροίζω, δανείζω, δακρύζω

πήζω, πρήζω
αναβλύζω, κατακλύζω, κελαρύζω,
γογγύζω, συγχύζω, σφύζω
► Τα ρήµατα που τελειώνουν σε -αίνω, γράφονται µε -αι-

(άλφα γιώτα).
πηγαίνω, οµορφαίνω, µαθαίνω
Εκτός από τα ρήµατα: µένω, δένω, πλένω

252
☞ Παραγωγή ρηµάτων σε -ίζω και -αίνω από άλλες λέξεις
Παραγωγή λέγεται το γραµµατικό φαινόµενο κατά το οποίο µια
λ έξη π αρ άγ εται απ ό µ ια άλ λ η λ έξη µ ε τη βοή θεια µ ιας κ ατάλ η ξη ς.
παραγ ωγ ική κατάλ ηξ η παραγ ωγ ική κατάλ ηξ η
σκούπ-α σκουπίζω κοντ-ός κονταίνω

θέµα θέµα θέµα θέµα
πρωτότυ πη παράγ ωγ η πρωτότυ πη παράγ ωγ η

λ έξ η λ έξ η λ έξ η λ έξ η
◆ Οι λέξεις σκούπα, κοντός από τις οποίες παράγονται άλλες

λέξεις λέγονται πρωτότυπες λέξεις.
◆ Οι λέξεις σκουπίζω, κονταίνω που παράγονται από άλλες

λέξεις λέγονται παράγωγες λέξεις.
◆ Η «κατάληξη» που προσθέτουµε στο θέµα µιας πρωτότυπης

λέξης για να σχηµατίσουµε µια παράγωγη λέξη λέγεται
παραγωγική κατάληξη.
✔ Παράγωγα ρήµατα από ονόµατα
καταλήξεις πρωτότυπο όνοµα παράγωγο ρήµα

ουσιαστικό επίθετο
-ίζω αρχή άσπρος αρχίζω ασπρίζω
-αίνω ζέστη όµορφος ζεσταίνω οµορφαίνω
253
✔ Παράγωγα ρήµατα από άκλιτες λέξεις
καταλήξεις πρωτότυπη λέξη παράγωγο ρήµα

-ίζω χώρια χωρίζω
-αίνω µακριά µακραίνω
✔ Παράγωγα ρήµατα από ρήµατα
καταλήξεις πρωτότυπο ρήµα παράγωγο ρήµα

-ίζω γυρνώ γυρίζω
φέγγω φεγγίζω
χαιρετώ χαιρετίζω
κλαίω κλαψουρίζω
✔ Παράγωγα ρήµατα από φράσεις
καταλήξεις πρωτότυπη φράση παράγωγο ρήµα

-ίζω καληµέρα καληµερίζω
✔ Παράγωγα ρήµατα από φωνές ζώων
καταλήξεις πρωτότυπη φωνή παράγωγο ρήµα

-ίζω γαβ γαβγίζω
☞ ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -ω και -ο

Η κατάληξη -ω µπαίνει στα ρήµατα: εγώ βάζ-ω
Η κατάληξη -ο µπαίνει στα ουδέτερα ουσιαστικά: το βάζ-ο
254
☞ Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ο
προπαροξύτονο προπαροξύτονο
(λόγιο) (λἀκό)
Ονοµαστική το φτερό δέντρο πρόσωπο σύννεφο

Γενική του φτερού δέντρου προσώπου σύννεφου
Αιτιατική το φτερό δέντρο πρόσωπο σύννεφο
Κλητική - φτερό δέντρο πρόσωπο σύννεφο
Ονοµαστική τα φτερά δέντρα πρόσωπα σύννεφα

Γενική των φτερών δέντρων προσώπων σύννεφων
Αιτιατική τα φτερά δέντρα πρόσωπα σύννεφα
Κλητική - φτερά δέντρα πρόσωπα σύννεφα
✓ Τα ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ο είναι οξύτονα, παροξύτονα

και προπαροξύτονα.
✓ Ο τόνος των οξύτονων και παροξύτονων ουδετέρων

(ισοσύλλαβα) σε -ο δε µετακινείται κατά την κλίση τους.
✓ Τα προπαροξύτονα (ισοσύλλαβα) ουδέτερα σε -ο, κατά την

κλίση τους, έχουν διαφορές στον τονισµό.
255
Ο τονισµός των προπαροξύτονων ουδέτερων σε –ο
☞ Στο παράδειγµα “ το πρόσωπο”, ο τόνος µετακινείται στη γενική
ενικού και γενική πληθυντικού.
το πρόσωπο του προσώπου των προσώπων
Όπως το όνοµα το πρόσωπο κλίνονται:
✓ Οι λεγόµενες λόγιες λέξεις (λέξεις συνήθως τρισύλλαβες):
άλογο, λάβαρο, άτοµο, έπιπλο, θέατρο, κείµενο, κύπελλο, λύκειο,

µέτωπο, εµπόριο, συνέδριο, …κ. ά.
✓ Τα τρισύλλαβα τοπωνύµια:
το Μέτσοβο Το τυρί του Μετσόβου.
τα Άγραφα Τα δάση των Αγράφων.
☞ Στο παράδειγµα “ το σύννεφο”, ο τόνος δε µετακινείται σε καµιά
πτώση.
(Όλες οι πτώσεις τονίζονται στην συλλαβή που τονίζεται και η

ονοµαστική ενικού.)
το σύννεφο του σύννεφου των σύννεφων
Όπως το όνοµα το σύννεφο κλίνονται:
✓ Οι λεγόµενες λἀκές λέξεις:
σίδερο, δάχτυλο, µάγουλο, κόκαλο, κάστανο, λάχανο, σέλινο...κ. ά.
✓ Οι σύνθετες και πολυσύλλαβες λέξεις:
τριαντάφυλλο, αντρόγυνο, λυκόσκυλο, χρυσόψαρο, χαµόκλαδο...κ. ά.
✓ Τα πολυσύλλαβα τοπωνύµια:
το Λιτόχωρο Η παραλία του Λιτόχωρου.
256
☞ Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ι
Ονοµαστική το πανί καράβι

Γενική του πανιού καραβιού
Αιτιατική το πανί καράβι
Κλητική - πανί καράβι
Ονοµαστική τα πανιά καράβια

Γενική των πανιών καραβιών
Αιτιατική τα πανιά καράβια
Κλητική - πανιά καράβια
✓ Τα ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ι είναι οξύτονα και παροξύ-

τονα.
✓ Όλα τα ουδέτερα σε -ι στη γενική του ενικού και του

πληθυντικού αριθµού τονίζονται στη λήγουσα.
257
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ
Τα ουδέτερα σε -ι γράφονται µε γιώτα.
Εξαιρούνται: το βράδυ, το δάκρυ, το στάχυ, το δίχτυ, το δόρυ,

το οξύ, που γράφονται µε ύψιλον (υ).
Ονοµαστική το βράδυ δάκρυ στάχυ δίχτυ

Γενική του βραδιού δακρύου σταχυού διχτυού
Αιτιατική το βράδυ δάκρυ στάχυ δίχτυ
Κλητική - βράδυ δάκρυ στάχυ δίχτυ
Ονοµαστική τα βράδια δάκρυα στάχυα δίχτυα

Γενική των βραδιών δακρύων σταχυών διχτυών
Αιτιατική τα βράδια δάκρυα στάχυα δίχτυα
Κλητική - βράδια δάκρυα στάχυα δίχτυα
✓ Το βράδυ στη γενική του ενικού αριθµού και σε όλες τις

πτώσεις του πληθυντικού αριθµού γράφεται µε γιώτα (ι).
258
1. Να γράψεις το τροπικό επίρρηµα που υπάρχει σε κάθε

πρόταση (θα το βρεις απαντώντας στην ερώτηση «Πώς;»):
Ο πατέρας έτρωγε διαρκώς. (Πώς; .................. )
Όλα έγιναν όπως είπες. (Πώς; .................. )
Μου ’ρθε έτσι, από του πουθενά. (Πώς; .................. )
Γύρισα αλλιώς το τετράδιο. (Πώς; .................. )
Γλίστρησε καθώς δε βλέπει πού πατάει. (Πώς; .................. )
2. Να σχηµατίσεις τροπικά επιρρήµατα από τα επίθετα:
γρήγορος γρήγορα ωραίος .................
δυσάρεστος ................. τέλειος .................
προκλητικός ................. ευχάριστος .................
σπάνιος ................. σύντοµος .................
3. Να γράψεις (Σ) για τα συνώνυµα τροπικά επιρρήµατα και

(Α) για τα αντίθετα τροπικά επιρρήµατα:
σύντοµα - αργά (....) όµοια - διαφορετικά (....)
όµορφα - ωραία (....) βιαστικά - γρήγορα (....)
θαρρετά - δειλά (....) ευχάριστα - δυσάρεστα (....)
259
4. Να φτιάξεις ρήµατα από τις παρακάτω λέξεις:
πρωτότυπη παραγωγική παράγωγη

θέµα
λέξη κατάληξη λέξη
αρχή αρχ- -ίζω αρχίζω
άσπρος
αφρός
στολή
δροσιά
ζέστη
όµορφος
κουφός
άρρωστος
παχύς
5. Να γράψεις προτάσεις µε καθεµιά από τις λέξεις:
(φοιτώ – φυτό)
.........................................................................................
.........................................................................................
(µήλο – µιλώ)
.........................................................................................
.........................................................................................
(κυλώ – κιλό)
.........................................................................................
.........................................................................................
260
6. Να ξεχωρίσεις τα παρακάτω ρήµατα σε οµάδες:
(µαθαίνω, κοκκινίζω, ανασταίνω, καθαρίζω, µακραίνω,

µυρίζω, πηγαίνω, στραγγίζω, δροσίζω, παθαίνω)
-ίζω -αίνω
Να γράψεις τα ρήµατα που εξαιρούνται:
σε -οίζω σε -ένω
σε -είζω
σε -ήζω
σε -ύζω
261
7. Να κλίνεις τα ισοσύλλαβα ουδέτερα ουσιαστικά σε -ο:
Ονοµαστική το νερό το πεύκο

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
8. Να κλίνεις τα ισοσύλλαβα ουδέτερα ουσιαστικά σε -ο:
Ονοµαστική το άλογο το λάχανο

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
262
9. Να κλίνεις τα ισοσύλλαβα ουδέτερα ουσιαστικά σε -ι:
Ονοµαστική το κλειδί το ποτάµι

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
10. Να µεταφέρεις τις φράσεις στον άλλο αριθµό:
το γελαστό παιδί .......................................
..................................... τα λευκά πανιά
το ψηλό σπίτι .......................................
..................................... τα µυτερά µαχαίρια
το γρήγορο πλοίο .......................................
..................................... τα ψηλά βουνά
το ξύλινο γραφείο .......................................
..................................... τα καινούρια ρούχα
το απαλό χέρι .......................................
263
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να γράψεις τα αντίθετα τροπικά επιρρήµατα:
έτσι .................. όµορφα ..................
µαζί .................. ήσυχα ..................
δυνατά .................. απρόσεκτα ..................
υποµονετικά .................. δειλά ..................
2. Να υπογραµµίσεις τα τροπικά επιρρήµατα:
Η µητέρα µου έχει ωραία µαλλιά και µαγειρεύει ωραία.
Τι όµορφα κελαηδούν τα όµορφα αηδόνια!
Μίλησα κι εγώ προκλητικά σ' αυτά τα προκλητικά παιδιά.
Πηδούσα ασταµάτητα στα ασταµάτητα παιχνίδια.
3. Να συµπληρώσεις µε τα τροπικά επιρρήµατα:
(αργός,-ή,-ό, ξαφνικός,-ή,-ό, δύσκολος,-η,-ο,

προσεκτικός,-ή,-ό, ανυπόµονος,-η,-ο, γρήγορος,-η,-ο)
Ο µπέµπης περπατά ............................ .

Η Ιφιγένεια έφυγε ......................... για την Αθήνα.
Η Έλλη τερµάτισε .............................. στον αγώνα δρόµου.
Ο Αλέξανδρος οδηγεί ......................... την νύχτα.
Η µητέρα του περίµενε ............................ ν' ακούσει.
Το παιδί έτρεξε ........................ στην αγκαλιά της µητέρας.
264
4. Να συµπληρώσεις στα ρήµατα τις καταλήξεις -ίζω και -αίνω:
(Πρόσεχε τις εξαιρέσεις!)
σκαλ ....... γλυκ ........ µ .............
οµορφ .... αθρ ......... χτ ............
δ ............ πληθ........ γυρ .........
φροντ ..... δαν.......... κουτσ ......
δακρ ...... διαβ ........ καπν ........
πηγ ........ µυρ ......... κελαρ ......
συγχ ....... κατεβ ...... πλ ...........
πρ .......... χαιρετ ..... µακρ .......
αρρωστ .. αναβλ ...... ποτ..........
● βάζω – βάζο ●
ουδέτερο
ρήµα ● ● κοινό – κινώ ● ●
ουσιαστικό
● µισώ – µισό ●
ουδέτερο
● ● πιάνο – πιάνω ● ● ρήµα
ουσιαστικό
● µετρώ – µέτρο ●
265

το βουνό
τα ρούχα
του σίδερου
των κυπέλλων
τα λάδια
το παιδί
τα θέατρα
το λάχανο
7. Να σχηµατίσεις φράσεις, όπως στο παράδειγµα:
το πόδι - το παιδί το πόδι του παιδιού

η δύναµη - το χέρι .............................................
η οµορφιά - το τοπίο .............................................
ο πατέρας - το µωρό .............................................
το χρώµα - το έπιπλο .............................................
το σχήµα - το σύννεφο .............................................
οι αντίλαλοι - τα βουνά οι αντίλαλοι των βουνών

οι ναύτες - τα πλοία .............................................
οι εντυπώσεις - τα ταξίδια .............................................
οι αµµουδιές - τα νησιά .............................................
οι ακροατές - τα συνέδρια .............................................
οι τιµές - τα σέλινα .............................................
266
18η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει
1. ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων

-η και -ι
2. Ανισοσύλλαβα ουδέτερα σε -µα
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
3. Ντοπιολαλιές - Συνώνυµες λέξεις
- Αντίθετες λέξεις
☞ ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -η και -ι

Η κατάληξη -η µπαίνει στα θηλυκά ουσιαστικά: η βροχ-ή
Η κατάληξη -ι µπαίνει στα ουδέτερα ουσιαστικά: το χέρ-ι
☞ Ανισοσύλλαβα ουδέτερα ουσιαστικά σε -µα

παροξύτονο προπαροξύτονο
Ονοµαστική το δέµα όνοµα
Γενική του δέµατος ονόµατος
Αιτιατική το δέµα όνοµα
Κλητική - δέµα όνοµα
Ονοµαστική τα δέµατα ονόµατα
Γενική των δεµάτων ονοµάτων
Αιτιατική τα δέµατα ονόµατα
Κλητική - δέµατα ονόµατα
267
Τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα, εκτός από τον πληθυντικό αριθµό,
έχουν και στη γενική του ενικού αριθµού µια συλλαβή παραπάνω.
✓ Τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα σε -µα είναι παροξύτονα και

προπαροξύτονα.
✓ Τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα σε -µα κατεβάζουν τον τόνο,

στην παραλήγουσα, στη γενική του πληθυντικού αριθµού:
τα δέµατα - των δεµάτων τα ονόµατα - των ονοµάτων
☞ Ντοπιολαλιές
Οι άνθρωποι τα παλιότερα χρόνια χρησιµοποιούσαν λέξεις που
σήµερα δεν χρησιµοποιούν. Αυτές πολλές φορές διέφεραν από
τόπο σε τόπο. Αυτές οι λέξεις ονοµάζονται ντοπιολαλιές.
Συνώνυµες λέξεις
ρήµατα κρένω – µιλώ προκάνω – προλαβαίνω

τηρώ – κοιτάζω βοδώνω – προλαβαίνω
αστοχάω – ξεχνώ αυγατίζω – αυξάνω
δρασκελάω – πηδώ ζαλώνοµαι – φορτώνοµαι
κινάω – ξεκινάω πανιάζω – κιτρινίζω
κουτάω – τολµώ κιοτεύω – δειλιάζω
λαγιάζω – κρύβοµαι λαχαίνω - πετυχαίνω
µαργώνω – κρυώνω µατσιαλάω – µασουλώ
µεριάζω – παραµερίζω ντραλίζοµαι – ζαλίζοµαι
θρονιάζοµαι – στρογγυλοκάθοµαι ρεκάζω – ουρλιάζω
χαλεύω – ζητάω σκούζω – κλαίω
κοσεύω ( κόσ ια ) – τρέχω ( τ ρέξ ε ) τσακώνω – πιάνω
αποσταίνω – κουράζοµαι πλαγιάζω – κοιµάµαι
επίθετα στερνός – τελευταίος κιοτής – δειλός

πελώριος – τεράστιος γοργός – γρήγορος
ανταµκό – συνεταιρικό σιούτος – άµυαλος
268
ουσιαστικά το λιθάρι – η πέτρα το σφάλµα – το λάθος
η αράδα – η σειρά η στράτα – ο δρόµος
η γκλάβα – το κεφάλι η διάτα – η συµβουλή
το ζλάπι – το ζώο η ορµήνια – η συµβουλή
η κούτρα – το µυαλό ο πέτακας – ο γκρεµός
η σαρµανίτσα – η κούνια ( µω ρού ) το τσαούλι – το σαγόνι
το µπισίκι (η µικρή κούνια) οι παράδες – τα χρήµατα
η λέρα – η βρωµιά
επιρρήµατα αλάργα – µακριά σιµά – κοντά

αντάµα – µαζί µπόλικο – αρκετό
ταχιά – αύριο απίστοµα – µπρούµυτα
ντιπ – καθόλου
Αντίθετες λέξεις
ρήµατα κρένω – σιωπώ προκάνω - αργώ

αστοχάω – θυµάµαι αποσταίνω – ξεκουράζοµαι
ξαστοχάω ξαποσταίνω
κινάω – σταµατάω αυγατίζω – µειώνω
κουτάω – δειλιάζω κιοτεύω – τολµώ
κιοτεύω κουτάω
λαγιάζω – φανερώνοµαι τσακώνω – αφήνω
µαργώνω – ζεσταίνοµαι
επίθετα στερνός – πρώτος κιοτής – θαρραλέος

πελώριος – µικρός γοργός – αργός
ουσιαστικά το σφάλµα – το σωστό
επιρρήµατα αλάργα – κοντά σιµά – µακριά

αντάµα – χώρια µπόλικο – λίγο
ταχιά – χθες
269
1. Να γράψεις (Σ) για τις συνώνυµες και (Α) για τις αντίθε-
τες λέξεις (ντοπιολαλιές):
ρήµατα
( ) κρένω - σιωπώ ( ) τηρώ - κοιτάζω
( ) κρένω - µιλώ ( ) προκάνω - προλαβαίνω
( ) αστοχάω - ξεχνώ ( ) προκάνω - αργώ
( ) αστοχάω - θυµάµαι ( ) αποσταίνω - κουράζοµαι
( ) αυγατίζω - αυξάνω ( ) αποσταίνω - ξεκουράζοµαι
( ) αυγατίζω - µειώνω ( ) ζαλώνοµαι - φορτώνοµαι
( ) κινάω - ξεκινάω ( ) δρασκελάω - πηδάω
( ) κινάω - σταµατάω ( ) κουτάω - τολµώ
( ) κιοτεύω - δειλιάζω ( ) κουτάω - δειλιάζω
( ) κιοτεύω - τολµώ ( ) πανιάζω - κιτρινίζω
( ) λαγιάζω - κρύβοµαι ( ) λαχαίνω - πετυχαίνω
( ) λαγιάζω - φανερώνοµαι ( ) µαργώνω - ζεσταίνοµαι
( ) µατσιαλάω - µασουλάω ( ) µαργώνω - κρυώνω
( ) µεριάζω - παραµερίζω ( ) ντραλίζοµαι - ζαλίζοµαι
( ) χαλεύω - ζητάω ( ) θρονιάζοµαι - στρογγυλοκάθοµαι
( ) σκούζω - κλαίω ( ) ρεκάζω - ουρλιάζω
( ) τσακώνω - πιάνω ( ) κοσεύω - τρέχω
( ) τσακώνω - αφήνω ( ) κοσεύω - σταµατώ
( ) πλαγιάζω - κοιµάµαι
επίθετα
( ) κιοτής - δειλός ( ) γοργός - γρήγορος
( ) κιοτής - θαρραλέος ( ) γοργός - αργός
( ) πελώριος - τεράστιος ( ) στερνός - τελευταίος
( ) πελώριος - µικρός ( ) στερνός - πρώτος
( ) ανταµκό - συνεταιρικό ( ) σιούτος – άµυαλος
270
ουσιαστικά
( ) λιθάρι - πέτρα ( ) σφάλµα - λάθος
( ) ορµήνια - συµβουλή ( ) διάτα - συµβουλή
( ) λέρα - βρωµιά ( ) σφάλµα - σωστό
( ) αράδα - σειρά ( ) στράτα - δρόµος
( ) κούτρα - µυαλό ( ) γκλάβα - κεφάλι
( ) τσαούλι - σαγόνι ( ) ζλάπι - ζώο
( ) παράδες - χρήµατα ( ) σαρµανίτσα ( µ π ισ ίκι ) - κούνια
( ) µπόλικο - αρκετό ( ) αλάργα - µακριά
( ) µπόλικο - λίγο ( ) αλάργα - κοντά
( ) αντάµα - µαζί ( ) σιµά - κοντά
( ) αντάµα - χώρια ( ) σιµά - µακριά
( ) ταχιά - αύριο ( ) ντιπ - καθόλου
( ) ταχιά - χθες
2. Να κλίνεις τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα ουσιαστικά σε -µα:
Ονοµαστική το θαύµα το µπάλωµα

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................

....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
....................... ..... ....................... .... .......................
3. Να γράψεις την κατάληξη που πρέπει στα ουσιαστικά:

βροχ..΄ παιδ..΄ µύτ.. χέρ.. κλωστ..΄
σκυλ..΄ φων..΄ καράβ.. ζω..΄ κρασ..΄
271
Όνοµα : ..................................................................................

το χώµα
τα ποιήµατα
του δέµατος
των στοµάτων
2. Να σχηµατίσεις φράσεις, όπως στο παράδειγµα:
το µπέρδεµα - το νήµα το µπέρδεµα του νήµατος

τα µπερδέµατα των νηµάτων
το τελείωµα - το σύρµα ..........................................

..........................................
το σώµα - το άγαλµα ..........................................

..........................................
το χρώµα - το αίµα ..........................................

..........................................
το άθροισµα - το πρόβληµα ..........................................

..........................................
το γύρισµα – το µπάλωµα ..........................................

..........................................
272
3. Να γράψεις για κάθε υπογραµµισµένη λέξη τη συνώνυµη:
● Έχει καιρό τώρα που δεν κρένει .................. σε κανέναν.

● Τι τηράς .................. έτσι; Αν κουτάς, .................... έλα!
● ∆εν πρόκανα .................... να φύγω και αστόχσα ...........
........... πού ήθελα να πάω.
● Του χάλεψα ...................... µια κουβέρτα, γιατί µάργωσα
.................... απ’ το κρύο.
● Φοβήθηκε τόσο που πάνιασε ........................ ολόκληρος.
● Ζαλώθηκε ................................. τα ξύλα στην πλάτη της
και δρασκέλησε ....................... το χαντάκι.
● Αµάν αυτό το µωρό! Όλο σκούζει .................... και
ρεκάζει .............. . Βγάλ’ το από τη σαρµανίτσα .......... .
● Τι είναι αυτός βρε παιδί µου! Θρονιάστηκε .....................
στο τραπέζι και τα ’φαγε όλα.
● Το τρακτέρ το έχει ανταµκό ..................... µε το γείτονα.
● ∆εν είναι κιοτής ..................., απλώς δε θέλει φασαρίες.
● Ο στερνός ........................... γιος του είναι πολύ γοργός
....................... και δεν τον φτάνει κανένας.
● Αυτός η στράτα ........................ έχει σε ένα σηµείο µια
αράδα ..................... από λιθάρια ....................... .
● Όλο διάτες ......................... µου δίνεις! Κλείσε επιτέ-
λους το τσαούλι ....................... σου!
● Τους έβλεπα από αλάργα ................. να έρχονται αντάµα
.................... . Όταν έφτασαν σιµά ............. τους µίλησα.
● Είχε πολλές λέρες .................. στο πουκάµισο. Το καθά-
ρισα, ρίχνοντας µπόλικο ...................... νερό.
273
19η ΕΝΟΤΗΤΑ
Τα µάθατε τα νέα;
1. ∆ιάκριση των καταλήξεων -η, -ι , -οι
2. Ρήµατα β΄ συζυγίας (σε -ώ)
3. Η ενεργητική µετοχή σε -οντας

και -ώντας
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
4. Υποκοριστικά - Μεγεθυντικά
5. Επίθετα σε -ος, -η, -ο ( Βλέπε 9 η Ε Ν Ο ΤΗ ΤΑ )
6. Σύνθετες λέξεις ( Βλέπε 15 η Ε Ν Ο ΤΗ ΤΑ )
☞ ∆ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -η , -ι , -οι

Η κατάληξη -η µπαίνει στα θηλυκά ουσιαστικά στον ενικό
αριθµό.
η βροχ-ή
Η κατάληξη -ι µπαίνει στα ουδέτερα ουσιαστικά στον ενικό

αριθµό.
το χέρ-ι
Η κατάληξη -οι µπαίνει στα αρσενικά ουσιαστικά στον

πληθυντικό αριθµό.
οι γέρ-οι
274
☞ Ρήµατα β΄ συζυγίας (σε -ώ)
Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας τελειώνουν σε -ώ ( ωµέγα τονισµένο )
και χωρίζονται σε δύο τάξεις.
στην ενεργητική φωνή τελειώνει σε:

-ώ -άς -ά
αγαπώ αγαπάς αγαπά
Η πρώτη τάξη
στην παθητική φωνή τελειώνει σε:
-ιέµαι -ιέσαι -ιέται
αγαπιέµαι αγαπιέσαι αγαπιέται
στην ενεργητική φωνή τελειώνει σε:

-ώ -είς -εί
λαλώ λαλείς λαλεί
Η δεύτερη τάξη
στην παθητική φωνή τελειώνει σε:
-ούµαι -άσαι -άται
θυµούµαι θυµάσαι θυµάται
Κλίση των ρηµάτων της β΄ συζυγίας στην οριστική του Ενεστώτα

στην Ενεργητική φωνή:
Ενεργητική φωνή Ενεργητική φωνή

Πρώτη τάξη ∆εύτερη τάξη
εγώ αγαπ-ώ λαλ-ώ

Ενικός αριθµός εσύ αγαπ-άς λαλ-είς
αυτός,-ή,-ό αγαπ-ά (-άει) λαλ-εί
εµείς αγαπ-ούµε (-άµε) λαλ-ούµε
Πληθυντικός αριθµός εσείς αγαπ-άτε λαλ-είτε
αυτοί,-ές,-ά αγαπ-ούν (-άνε) λαλ-ούν
275
☞ Η ενεργητική µετοχή σε -οντας και -ώντας
Μετοχές έχουν:
α. ο ενεστώτας στην ενεργητική φωνή (ενεργητική µετοχή),
σε -οντας και -ώντας,
β. ο παρακείµενος στην παθητική φωνή (παθητική µετοχή)

σε -µένος,
Συνήθως ένα ρήµα έχει δύο µετοχές: ✔ την ενεργητική µετοχή,

και ✔ την παθητική µετοχή.
Η ενεργητική µετοχή τελειώνει σε -οντας και -ώντας και δεν

κλίνεται (άκλιτη λέξη).
◆ Τα ρήµατα της α΄ συζυγίας έχουν µετοχή µε κατάληξη -οντας.
πλένω - πλένοντας
◆ Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας έχουν µετοχή µε κατάληξη -ώντας.
αγαπώ - αγαπώντας
-οντας (όταν το –ο– δεν τονίζεται)

NA ΘΥΜΑΣΑΙ
-ώντας (όταν το –ώ– τονίζεται)
276
☞ Υποκοριστικά - Μεγεθυντικά
Υποκοριστικά λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που παρασταί-
νουν µικρό εκείνο που σηµαίνουν οι πρωτότυπες λέξεις.
Υ ποκ ορ ισ τ ικ ό
Υ ποκ ορ ισ τ ικ έ ς κ α τ α λ ήξ ε ις Π ρ ω τ ότ υπο ουσ ια σ τ ικ ό Π α ρ ά γ ω γ ο ουσ ια σ τ ικ ό
-άκι Μαρία Μαράκι

άλογο αλογάκι
-άκης Γιώργος Γιωργάκης
κόσµος κοσµάκης
-άκος Γιώργος Γιωργάκος
γέρος γεράκος
-άριο πλοίο πλοιάριο
-αράκος φίλος φιλαράκος
-αράκι µήλο µηλαράκι
-ίτσα Ελένη Ελενίτσα
κλωστή κλωστίτσα
-ίδι βάρος βαρίδι
-ίδιο σακί σακίδιο
-ίσκος θάλαµος θαλαµίσκος
-ούδα κοπέλα κοπελούδα
-ουδάκι µυαλό µυαλουδάκι
-ούδι άγγελος αγγελούδι
-ούλα Αγγελική Αγγελικούλα
αδελφή αδελφούλα
-ούλης Πάνος Πανούλης
πατέρας πατερούλης
-ούλι σακί σακούλι
-όπουλο βοσκός βοσκόπουλο
-οπούλα βοσκοπούλα
-ύλλιο δάσος δασύλλιο
277
Μεγεθυντικά λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που παρασταί-
νουν πιο µεγάλο εκείνο που σηµαίνουν οι πρωτότυπες λέξεις.
Μ ε γ ε θ υντ ικ ό
Μ ε γ ε θ υντ ικ έ ς κ α τ α λ ήξ ε ις Π ρ ω τ ότ υπο ουσ ια σ τ ικ ό Π α ρ ά γ ω γ ο ουσ ια σ τ ικ ό
-α βαρέλι βαρέλα
-άρα φωνή φωνάρα
-αράς παίχτης παιχταράς
-αρος παιδί παίδαρος
-ούκλα χέρι χερούκλα
☞ Επίθετα σε -ος, -η, -ο
Ονοµαστική ο ακριβός η ακριβή το ακριβό

Γενική του ακριβού της ακριβής του ακριβού
Αιτιατική τον ακριβό την ακριβή το ακριβό
Κλητική - ακριβέ - ακριβή - ακριβό
Ονοµαστική οι ακριβοί οι ακριβές τα ακριβά

Γενική των ακριβών των ακριβών των ακριβών
Αιτιατική τους ακριβούς τις ακριβές τα ακριβά
Κλητική - ακριβοί - ακριβές - ακριβά
278
Ονοµαστική ο δίκαιος η δίκαιη το δίκαιο

Γενική του δίκαιου της δίκαιης του δίκαιου
Αιτιατική το δίκαιο τη δίκαιη το δίκαιο
Κλητική - δίκαιε - δίκαιη - δίκαιο
Ονοµαστική οι δίκαιοι οι δίκαιες τα δίκαια

Γενική των δίκαιων των δίκαιων των δίκαιων
Αιτιατική τους δίκαιους τις δίκαιες τα δίκαια
Κλητική - δίκαιοι - δίκαιες - δίκαια
✓ Σε -ος, -η, -ο (το θηλυκό µε κατάληξη σε -η) σχηµατίζονται

τα επίθετα που πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού
έχουν:
α. σύµφωνο, όπως τα: δυνατός, ξύλινος µαύρος, τυχερός,

σκοτεινός .. κ.ά.
β. φωνήεν άτονο εκτός από (ι) (ι, υ, ει, οι), όπως τα:
στερεός, όγδοος, αραιός, µάταιος,
υπάκουος, στερεός, ακέραιος... κ.ά.
279
☞ Σύνθετες λέξεις
✔ Σύνθετα µε συνδετικό φωνήεν

άγρι – ος τόπος αγρι-ό-τοπος
στεν – ός καρδιά στεν-ό-καρδος

γυναίκ – ες παιδιά γυναικ-ό-παιδα

µισ – ός φεγγάρι µισ-ο-φέγγαρο

θέµα
κατάληξη
άσπρ – ος µαύρος ασπρ-ό-µαυρος

θέµα
κατάληξη
✔ Σύνθετα χωρίς συνδετικό φωνήεν
Όταν το αρχικό φωνήεν του δεύτερου συνθετικού είναι α ή

ο, τότε το συνδετικό φωνήεν ο (όµικρον) συνήθως χάνεται.

άγρι – ος άνθρωπος αγρι-άνθρωπος
όλ – ος ορθός ολ-όρθος
αλλά
βόρει – ος ανατολικός βορει-ο-ανατολικός
280
✔ Τα επιρρήµατα σε –α ως πρώτα συνθετικά παίρνουν
συνδετικό φωνήεν (ο).

σιγά τραγουδώ σιγ-ο-τραγουδώ
✔ Τα επιρρήµατα σε –ω ως πρώτα συνθετικά κρατούν το –ω,

εκτός από το χάµω.

κάτω σαγόνι κατω-σάγονο
χάµω κλαδί χαµ-ό-κλαδο
✔ Τα επίθετα σε –υς όταν είναι πρώτα συνθετικά διατηρούν

συνήθως το –υ.

πλατ – ύς σκαλί πλατύ-σκαλο
281
1. Στα ουσιαστικά λείπει η κατάληξη.

Να βρεις ποια είναι η κατάληξή τους και να τα γράψεις
στον πίνακα στον αριθµό που είναι, µαζί µε το άρθρο:
(πουλ-, φων-, ρινόκερ-, χέρ-, άνθρωπ-, πόλ-, πύργ-, µύτ-,

πόδ-, ζέστ-, σπίτ-, γέρ-)
αρσενικά θηλυκά ουδέτερα

(πλ ηθ υντ ικ ός α ρ ιθ µ ός ) (ε νικ ός α ρ ιθ µ ός ) (ε νικ ός α ρ ιθ µ ός )
2. Να κλίνεις τα ρήµατα ακουµπώ και µπορώ, στην οριστική

του Ενεστώτα της Ενεργητικής φωνής:
Ενεστώτας

εγώ ......................... .................

...... ......................... .................
................. ............... (-....... ) .................
...... ............... (-....... ) .................
Πληθυντικός αριθµός ...... ......................... .................
................. ............... (-....... ) .................

282
3. Να βάλεις τόνους στα παρακάτω ρήµατα:
αγαπω, συναντω, κτυπω, προσπαθω, περπατω, πηδω, µιλω,
απαντω, τηλεφωνω, ρωτω, κεντω, πετω, προχωρω, κινω
4. Να γράψεις τα αντίθετα ρήµατα:
ρωτώ - ..................... προχωρώ - ........................
µισώ - ..................... ξεδιψώ - ........................
5. Να γράψεις τις ενεργητικές µετοχές των ρηµάτων:
µυρίζω .................... χτυπώ ....................
κυνηγώ .................... οργώνω ....................
µαζεύω .................... περπατώ ....................
αφήνω .................... παίρνω ....................
ακουµπώ .................... περνώ ....................
6. Να γράψεις τα µεγεθυντικά τους, προσέχοντας την κα-

τάληξη στην αρχή:
-α κουτάλι .................................
-άρα φέτα .................................
-αράς κλέφτης .................................
-αρος εγωιστής .................................
-ούκλα ψάρι .................................
283
7. Να γράψεις τα υποκοριστικά τους, προσέχοντας την κα-
-άκι Μαρία .................................

σπίτι .................................
-άκης Κώστας .................................
κόσµος .................................
-άκος Γιώργος .................................
άνθρωπος .................................
-άριo πλοίο .................................
-αράκος φίλος .................................
-αράκι βιβλίο .................................
-ίτσα Ζωή .................................
τρύπα .................................
-ίδι βάρος .................................
-ίδιο κράτος .................................
-ίσκος αστέρι .................................
-ούδα κοπέλα .................................
-ουδάκι χωριό .................................
-ούδι άγγελος .................................
-ούλα Χρυσάνθη .................................
µύτη .................................
-ούλης Πάνος .................................
γλυκός .................................
-ούλι χέρι .................................
-όπουλο γείτονας .................................
-οπούλα .................................
-ύλλιο άλσος .................................
284
8. Να κλίνεις τα επίθετα στερεός και µαύρος:
Ονοµαστική ο στερεός η .................... ..... ...................

....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................

....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
Ονοµαστική ο µαύρος η .................... ..... ...................

....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................

....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
....................... ..... ................... ..... .................... ..... ...................
285
9. Να ενώσεις τις δύο λέξεις σε µια, δηµιουργώντας σύνθετες:
µαχαίρ – ια + πιρούνια ………………………...
έρηµ – ος + νησί ………………………...
ξανά + αρχίζω ………………………...
γκρίζ – ος + µαλλιά ………………………...
όλ – ος + όρθιος ………………………...
βόρει – ος + ανατολικός ………………………...
πλατ – ύς + φάρδος ………………………...
συχνά + ρωτώ ………………………...
10. Να γράψεις τις λέξεις που δηµιουργούν τη σύνθετη λέξη:
σύνθετη λέξη α΄ συνθετικό β΄ συνθετικό
ασπροµάλλης ..................... + ....................
καλοπερνώ ..................... +....................
αγριάνθρωπος ..................... + ....................
πλατύσκαλο ..................... + ....................
µακρυράχη ..................... + ....................
ανοιχτοµάτης ..................... + ....................
πρωτοβρόχι ..................... + ....................
κουταλοπίρουνα ..................... + ....................
286
11. Να γράψεις µε σύνθετη λέξη πώς λέγεται:
ο πολύ άσπρος κάτασπρος

η πολύ µαύρη .......................
το πολύ ξανθό .......................
ο πολύ βρεγµένος καταβρεγµένος

η πολύ σκονισµένη .......................
το πολύ λυπηµένο .......................
αυτός που έχει άσπρα µαλλιά ..........................

αυτή που έχει γαλανά µάτια ..........................
ο δρόµος για αυτοκίνητα αυτοκινητόδροµος

ο δρόµος για πεζούς .............................
ο δρόµος µε χαλίκια .............................
ο τόπος µε σκουπίδια σκουπιδότοπος

το παιδί από το χωριό .............................
οι πόρτες στο µπαλκόνι .............................
τα φύλλα του παραθύρου .............................
12. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε σύνθετες λέξεις, που

γίνονται από τις φράσεις των παρενθέσεων:
► Τα χελιδόνια (πετούν χαµηλά) ................................. και

(φέρνουν γύρους) .............................. στη βεράντα µας.
► (τραγουδά σιγά) ........................................ ωραία τρα-

γούδια, όταν (περνά καλά) ................................... .
► Οι µαθητές δεν (διαβάζουν πολύ) ..................................

και (µιλούν πολύ) ..................................... µεταξύ τους.
287
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να συµπληρώσεις τις καταλήξεις που λείπουν:
Την επόµεν... Παρασκευ... δύο φίλ... µου θα πάνε
στο λιµάν..., για να πάρουν το καράβ... που πάει στο
νησ... τους.
Την προηγούµεν... εβδοµάδα ήµασταν µαζί στην ίδια
εκδήλωσ... για τη λἀκ... τέχν... . Μείναµε ενθουσια-
σµέν... από τα διάφορα εκθέµατα που είδαµε και
συµφωνήσαµε να κάνουµε κι εµείς µία έκθεσ... µε
είδη λἀκ...ς τέχν...ς του δικού µας τόπου.
Έτσι, αποφασίσαµε να πάνε αυτ... στην πόλ... που
έζησαν τα παιδικά τους χρόνια κι εγώ να πάω στο
χωριουδάκ... όπου γεννήθηκα. Θα φέρουµε όλ... µας
διάφορα είδη και θα κάνουµε τη δικ... µας παρου-
σίασ... .
Θα συναντηθούµε ξανά σε µια εβδοµάδα στο σπίτ...
όπου µένει η αδερφ... µου, για να αποφασίσουµε
ποια αντικείµενα θα εκθέσουµε.
Θα είναι µια αξέχαστ... στιγµ... για όλους µας!
288
2. Να κλίνεις τα ρήµατα τραγουδώ και συµφωνώ, στην οριστική
του Ενεστώτα της Ενεργητικής φωνής:
Ενεστώτας

εγώ ......................... .................

...... ......................... .................
................. ............... (-....... ) .................
...... ............... (-....... ) .................
Πληθυντικός αριθµός ...... ......................... .................
................. ............... (-....... ) .................
3. Να γράψεις τις ενεργητικές µετοχές των ρηµάτων:
γεµίζω .................... τιµώ ....................
τραγουδώ .................... αθροίζω ....................
πηγαίνω .................... απαντώ ....................
µένω .................... περπατώ ....................
κεντώ .................... γελώ ....................
4. Να γράψεις τα µεγεθυντικά τους, προσέχοντας την κα-

-α µπουκάλι .................................
-άρα τρύπα .................................
-αράς παιδί .................................
-αρος ποντίκι .................................
-ούκλα χέρι .................................
289
5. Να γράψεις τα υποκοριστικά τους, προσέχοντας την κα-
-άκι Πόπη .................................

γάτα .................................
-άκης Γιάννης .................................
κόσµος .................................
-άκος Πέτρος .................................
δρόµος .................................
-άριo παιδί .................................
-αράκος γάιδαρος .................................
-αράκι πόδι .................................
-ίτσα Φιλιώ .................................
φωλιά .................................
-ίδι βάρος .................................
-ίδιο σφαίρα .................................
-ίσκος στόλος .................................
-ούδα κοπέλα .................................
-ουδάκι λαγός .................................
-ούδι µαθητής .................................
-ούλα ∆ήµητρα .................................
λέξη .................................
-ούλης Λάµπρος .................................
πατέρας .................................
-ούλι χέρι .................................
-όπουλο άρχοντας .................................
-οπούλα .................................
-ύλλιο δάσος .................................
290
6. Να κλίνεις το επίθετο όµορφος:
....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................

....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................
....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................
....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................
....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................

....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................
....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................
....................... ....... ................... .... .................... ..... ...................
7. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε σύνθετες λέξεις, που

γίνονται από τις φράσεις των παρενθέσεων:
► Πήγαµε εκδροµή στο (πολύ πράσινο) .............................

λιβάδι και µαζέψαµε πολλές (πολύ κόκκινες) ..................
.................. παπαρούνες.
► Όλα τα παιδιά, στα διαλείµµατα, παίζουν τόσο πολύ,

που µπαίνουν στην τάξη (πολύ ιδρωµένα) ....................
....................... και (πολύ κουρασµένα) ........................ .
► Το βιβλίο του Γιάννη είναι (πολύ γραµµένο) ...................

........ και (πολύ µουντζουρωµένο) ............................... .
► Ο Φίλιππος είναι (έχει ξανθά µαλλιά) .............................

και (έχει πράσινα µάτια) ........................................ .
291
► Στην πόλη που µένω δεν έχουµε (δρόµοι για ποδήλατα)
........................................, και οι δρόµοι µας είναι (δρό-
µοι µε χώµα) ...................................... .
► Τα παιδιά µάζεψαν τα παιχνίδια τους σε (κουτιά από

χαρτόνι) ................................... και ο πατέρας τα έβαλε
στη (µακριά και στενή) ......................... αποθήκη.
► Οι ναύτες φοβήθηκαν από τη (ταραχή της θάλασσας)

................................... και χάρηκαν όταν (φάνηκε αχνά)
....................................... µακριά η στεριά και βγήκαν οι
πρώτες (αχτίδες του ήλιου) ....................................... .
► Η µητέρα πήρε το (κουτί µε σπίρτα) ..............................

κι άναψε τα κεράκια της τούρτας των γενεθλίων, τα
οποία στη συνέχεια (άναβαν κι έσβηναν) ...................... .
► Οι µαθητές (ανεβαίνουν και κατεβαίνουν) .......................

.................. τις σκάλες του σχολείου, ενώ ο δάσκαλος
καθαρίζει τη (θήκη για στυλό) ...................................... .
► Τα ποντίκια πλήθαιναν και ο γείτονας έβγαλε την (παγί-

δα για ποντίκια) ............................... δίπλα στα (βαρέλια
για κρασί) .......................................... του υπογείου.
► Η Ηλέκτρα έστρωσε το τραπέζι κι έβαλε τα (µαχαίρια

και πιρούνια) ....................................... , (τραγουδώντας
σιγά) ................................... τραγούδια του τόπου της.
► Τα (γυναίκες και παιδιά) ................................. (έµπαιναν

και έβγαιναν) ................................ στα αντίσκηνα, όταν
σταµατούσε το (άνεµος και βροχή) ............................ .
292
20η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ποιος είναι; Τι κάνει;
1. Ρήµατα α΄ συζυγίας και β΄ συζυγίας

στον Παρατατικό ( Βλέπε 16 η ΕΝΟΤΗΤΑ )
2. Ρήµατα σε -ώνω και σε -εύω
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
3. Παραγωγή ρηµάτων σε -ώνω και -εύω
από άλλες λέξεις ( Βλέπε 17 η ΕΝΟΤΗΤΑ )
☞ Ρήµατα α΄ συζυγίας και β΄ συζυγίας σε χρόνο Παρατατικό

Ο Παρατατικός φανερώνει κάτι που γινόταν στο παρελθόν
εξακολουθητικά χωρίς διακοπές ή µε διακοπές (µε επανάληψη).
✔ Ρήµατα α΄ συζυγίας (-ω ά το νη κα τά λη ξ η )
α . µε αύξηση (παίζω – έπαιζα)
Χθες έπαιζα όλη τη µέρα µε την αδερφή µου.
β . χωρίς αύξηση (µαλώνω –µάλωνα)
Κάθε µέρα µάλωνα µε το αφεντικό µου!
✔ Ρήµατα β΄ συζυγίας (-ώ το νισµ ένη κα τά λη ξ η )
Είναι χωρίς αύξηση (πουλώ - πουλούσα)
Πέρυσι πουλούσα πολλά παγωτά.

293
Προσέχω πώς κλίνεται το ρήµα δένω και αγαπώ στην οριστική
του Παρατατικού στην ενεργητική φωνή.
Παρατατικός

α΄ συζυγία β΄ συζυγία
εγώ έδενα αγαπούσα

εσύ έδενες αγαπούσες
αυτός, -ή, -ό έδενε αγαπούσε
εµείς δέναµε αγαπούσαµε
Πληθυντικός αριθµός εσείς δένατε αγαπούσατε
αυτοί, -ές, -ά έδεναν αγαπούσαν
✔ Η αύξηση στον Παρατατικό της ενεργητικής φωνής
Ορισµένα ρήµατα της α΄ συζυγίας (µε άτονο το –ω), που

αρχίζουν από σύµφωνο, παίρνουν πριν από το θέµα, στον
Παρατατικό, ένα « ε », που λέγεται αύξηση.
◆ Η αύξηση « ε » διατηρείται όταν τονίζεται και µπαίνει

ακριβώς για να κρατήσει τον τόνο, ενώ χάνεται όταν
δεν τονίζεται.
294
☞ Ρήµατα σε –ώνω και –εύω
✔ Τα ρήµατα που τελειώνουν σε -ώνω, γράφονται µε -ω- .
µαλώνω, καρφώνω, διπλώνω, τεντώνω, σιδερώνω ... κ.ά.
✔ Τα ρήµατα που τελειώνουν σε -εύω, γράφονται µε -ευ- .
µαγειρεύω, γυρεύω, πιστεύω, κλαδεύω, χορεύω ... κ.ά.
Εξαιρείται το ρήµα: κλέβω
☞ Παραγωγή ρηµάτων σε –ώνω και –εύω από άλλες λέξεις

✔ Παράγωγα ρήµατα από ονόµατα
καταλήξεις πρωτότυπο όνοµα παράγωγο ρήµα

ουσιαστικό επίθετο
-ώνω κλειδί ψηλός κλειδώνω ψηλώνω

-εύω δουλειά ήµερος δουλεύω ηµερεύω
✔ Παράγωγα ρήµατα από άκλιτες λέξεις
καταλήξεις πρωτότυπη λέξη παράγωγο ρήµα
-ώνω σιµά σιµώνω

-εύω κοντά κοντεύω
✔ Παράγωγα ρήµατα από ρήµατα
κατάληξη πρωτότυπο ρήµα παράγωγο ρήµα
-εύω ψάχνω ψαχουλεύω
295
1. Να κλίνεις τα ρήµατα µπαλώνω και δουλεύω στην οριστι-

κή του Παρατατικού στην ενεργητική φωνή:
εγώ .................... ....................
Ενικός αριθµός εσύ .................... ....................
αυτός, -ή, -ό .................... ....................
εµείς .................... ....................
Πληθυντικός αριθµός εσείς .................... ....................
αυτοί, -ές, -ά .................... ....................
2. Να κλίνεις τα ρήµατα ψάχνω και κτυπώ στην οριστι-

κή του Παρατατικού στην ενεργητική φωνή:

εγώ .................... ....................

εσύ .................... ....................
αυτός, -ή, -ό .................... ....................
εµείς .................... ....................
αυτοί, -ές, -ά .................... ....................

296
3. Να γράψεις τον Παρατατικό των ρηµάτων στο ίδιο πρό-
σωπο και αριθµό:
πλένω .................. χτυπάς ...................
βάφουµε .................. µαθαίνετε ...................
λύνει .................. αρχίζει ...................
χτίζετε .................. αδικούν ...................
πλέκεις .................. νηστεύουµε ...................
κόβουν .................. διπλώνω ...................
4. Να φτιάξεις ρήµατα από τις παρακάτω λέξεις:
πρωτότυπη παραγωγική παράγωγη

θέµα
λέξη κατάληξη λέξη
έπιπλο έπιπλ- -ώνω επιπλώνω
κλειδί
θυµός
ζύµη
ίσιος
σιµά -
ταξίδι ταξίδ- -εύω ταξιδεύω
φυτό
κίνδυνος
µάγειρας
χορός
κοντά -
297
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις, γράφοντας το ρήµα από

τον Ενεστώτα στον Παρατατικό:
Εγώ, τώρα, ποτίζω τα λουλούδια.

Εγώ, χθες, όλο το απόγευµα, ...................... τα λουλούδια.
Γιάννη, µαζεύεις τα σκουπίδια σου σε παρακαλώ;

Γιάννη, γιατί δε ............................... τις άλλες ηµέρες τα
σκουπίδια σου;
Κάθε µέρα ζωγραφίζει στο τετράδιό της.

Παλιότερα ............................ κάθε µέρα στο τετράδιό της.
Τηλεφωνούµε στον αδερφό σου αµέσως!

Εµείς, προχθές, ......................... συνέχεια στον αδερφό σου.
Κάθε µέρα µαλώνετε στο σχολείο για το ίδιο πράγµα!

Πέρυσι, εσείς, ............................. στο σχολείο πάντα για
το ίδιο πράγµα!
Σήµερα πηγαίνουν µαζί στη δουλειά.

Παλιά αυτοί δεν ............................ ποτέ µαζί στη δουλειά.
298
2. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις, γράφοντας το αντίθετο του
ρήµατος, στον Παρατατικό, στο ίδιο πρόσωπο και αριθµό:
Αρχίζω νωρίς το γράψιµο.

Παλιά ...................... νωρίς το γράψιµο.
Λύνεις το σκύλο στην αυλή σου;

∆ε θυµάµαι να .......................... το σκύλο στην αυλή σου!
Βγαίνει πάντα τελευταίος από την τάξη.

Χθες .......................... πάντα τελευταίος από την τάξη.
Σβήνουµε τη φωτιά προσεκτικά.

Όταν .......................... τη φωτιά ήµαστε προσεκτικοί.
Αδειάζετε πάντα το ποτήρι σας;

Πέρυσι, δε ....................... ποτέ το ποτήρι σας!
Σήµερα µισούν όλους τους ανθρώπους.

Παλιά ......................... όλους τους ανθρώπους.
3. Να σχηµατίσεις ρήµατα σε -ώνω και σε -εύω:
νύχτα ................ δουλειά .................
γιατρός ................ καρφί .................
σίδερο ................ κλέφτης .................
µάντης ................ στεφάνι .................
ψηλός ................ ήµερος .................
299
21η ΕΝΟΤΗΤΑ
Χρήσιµες οδηγίες
1. Η Προστακτική του Ενεστώτα της

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ
Ενεργητικής φωνής ( Βλέπε 16 η Ε Ν Ο ΤΗ ΤΑ )
ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
☞ Η Προστακτική του Ενεστώτα της Ενεργητικής φωνής

Η Προστακτική φανερώνει: προσταγή, παράκληση, ευχή.
Επίσης µε την Προστακτική δίνουµε διάφορες οδηγίες.
Η Προστακτική έχει µόνο δύο πρόσωπα, το β΄ ενικό (εσύ) και
το β΄ πληθυντικό (εσείς).
✔ Ρήµατα α΄ συζυγίας (-ω)
(εσύ) Γράφε γρήγορα! Φόρτωνε πιο σιγά. Πήγαινε στο καλό.

(εσείς) Γράφετε γρήγορα! Φορτώνετε πιο σιγά. Πηγαίνετε στο καλό.
(εσύ) Ζωγράφιζε και µη µιλάς! Πίστευε σε παρακαλώ.

(εσείς) Ζωγραφίζετε και µη µιλάτε! Πιστεύετε σας παρακαλώ.
✔ Ρήµατα β΄ συζυγίας (-ώ)
1η τάξη
(εσύ) Κόλλα τα χαρτιά, αµέσως! Χτύπα µαλακά την πόρτα. Αγάπα τους άλλους!
(εσείς) Κολλάτε τα χαρτιά, αµέσως! Χτυπάτε µαλακά τις πόρτες. Αγαπάτε τους άλλους!
2η τάξη
(εσύ) - - -
(εσείς) Κινείτε τις µηχανές! Τοποθετείτε σιγά τα έππλα. Μην τους αδικείτε!
300
1. Να γράψεις την Προστακτική του Ενεστώτα της Ενεργη-

τικής φωνής:
Ε ν εργη τ ι κή φω ν ή
Ε ν εστ ώ τ ας
Ο ρι στ ι κή Υποτ ακτ ι κή
δένω (εσύ) δένε

(εσείς) δένετε
κόβω (εσύ) .................

(εσείς) .................
αρχίζω (εσύ) .................

(εσείς) .................
κουµπώνω (εσύ) .................

(εσείς) .................
ανασαίνω (εσύ) .................

(εσείς) .................
ακουµπώ (εσύ) .................

(εσείς) .................
πετώ (εσύ) .................

(εσείς) .................
ψήνω (εσύ) .................

(εσείς) .................
ανακατεύω (εσύ) .................

(εσείς) .................
τοποθετώ (εσύ) .................

(εσείς) .................
301
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να κλίνεις τα ρήµατα στην Οριστική και στην Προστα-

κτική του Ενεστώτα της Ενεργητικής φωνής:
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Οριστική Προστακτική Οριστική Προστακτική
εγώ πιστεύω - εγώ πετώ -
εσύ ............ ............ εσύ ............ ............
αυτός,ή,ό ............ - αυτός,ή,ό ............ -
εµείς ............ - εµείς ............ -
εσείς ............ ............ εσείς ............ ............
αυτοί,ές,ά ............ - αυτοί,ές,ά ............ -
Οριστική Προστακτική Οριστική Προστακτική
εγώ διπλώνω - εγώ λαλώ -
εσύ ............ ............ εσύ ............ ............
αυτός,ή,ό ............ - αυτός,ή,ό ............ -
εµείς ............ - εµείς ............ -
εσείς ............ ............ εσείς ............ ............
αυτοί,ές,ά ............ - αυτοί,ές,ά ............ -
302
22η ΕΝΟΤΗΤΑ
Πώς γίνεται; Πώς παίζεται;
1. Ρήµατα α΄ συζυγίας και β΄ συζυγίας

στον Αόριστο ( Βλέπε 16 η ΕΝΟΤΗΤΑ )
2. Η Προστακτική του Αορίστου της

Ενεργητικής φωνής ( Βλέπε 16 η Ε Ν Ο ΤΗ ΤΑ )
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 3. ∆ιάκριση των θηλυκών άρθρων «της»,

«τις» και «στις»
● (το τελικό «ν»)
4. Σύνδεση προτάσεων µε το «και»
☞ Ρήµατα α΄ συζυγίας και β΄ συζυγίας σε χρόνο Αόριστο
Ο Αόριστος φανερώνει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν και

παρουσιάζεται σαν να έγινε σε µια στιγµή, χωρίς συνέχεια ή
επανάληψη.
✔ Ρήµατα α΄ συζυγίας (-ω ά το νη κα τά λη ξ η )
α . µε αύξηση (λύνω – έλυσα)
Πριν από λίγο έλυσα το πρόβληµα.
β . χωρίς αύξηση (σκουπίζω –σκούπισα)
Χθες σκούπισα την αυλή.
✔ Ρήµατα β΄ συζυγίας (-ώ το νισµ ένη κα τά λη ξ η )
Είναι χωρίς αύξηση (τηλεφωνώ - τηλεφώνησα)
Το πρωί τηλεφώνησα στο σχολείο.

303
Προσέχω πώς κλίνεται το ρήµα δένω και αγαπώ στην οριστική
του Αορίστου στην ενεργητική φωνή.
Αόριστος

εγώ έδεσα αγάπησα

εσύ έδεσες αγάπησες
αυτός, -ή, -ό έδεσε αγάπησε
εµείς δέσαµε αγαπήσαµε
Πληθυντικός αριθµός εσείς δέσατε αγαπήσατε
αυτοί, -ές, -ά έδεσαν αγάπησαν
✔ Η αύξηση στον Αόριστο της ενεργητικής φωνής
Ορισµένα ρήµατα της α΄ συζυγίας (µε άτονο το –ω), που

αρχίζουν από σύµφωνο, παίρνουν πριν από το θέµα, στην
οριστική του Αορίστου, ένα « ε », που λέγεται αύξηση.
◆ Η αύξηση « ε » διατηρείται όταν τονίζεται και µπαίνει

ακριβώς για να κρατήσει τον τόνο, ενώ χάνεται όταν
δεν τονίζεται.
304
✔ Ο Αόριστος της ενεργητικής φωνής:
α. τελειώνει σε: -σα: δροσίζω - δρόσισα

Στα ρήµατα ή -ξα: τρέχω - έτρεξα
ή -ψα: κόβω - έκοψα
α΄ συζυγίας
ή β. τελειώνει σε: -α: κρίνω - έκρινα
Στα ρήµατα
τελειώνει σε: -ησα: αγαπώ - αγάπησα
β΄ συζυγίας
Η ορθογραφία του αορίστου
1. Τα ρήµατα της α΄ συζυγίας διατη- Ενεστώτας Αόριστος

ρούν το η, το ι, το υ, το ει, το οι, µυρίζω µύρισα
που έχουν στην παραλήγουσα της αφήνω άφησα
οριστικής του ενεστώτα. κλείνω έκλεισα
δανείζω δάνεισα
2. Τα ρήµατα σε –ώνω σχηµατίζουν Ενεστώτας Αόριστος

αόριστο σε –ωσα. οργώνω όργωσα
3. Τα ρήµατα σε –εύω σχηµατίζουν Ενεστώτας Αόριστος

αόριστο σε –ψα. πιστεύω πίστεψα
4. Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας σχηµα- Ενεστώτας Αόριστος

τίζουν αόριστο σε –ησα. µελετώ µελέτησα
305
☞ Η Προστακτική του Αορίστου της Ενεργητικής φωνής
Η Προστακτική έχει µόνο δύο πρόσωπα, το β΄ ενικό (εσύ) και
το β΄ πληθυντικό (εσείς).
✔ Ρήµατα α΄ συζυγίας (-ω)
(εσύ) Γράψε γρήγορα! Φόρτωσε πιο σιγά. Πλέξε το πουλόβερ.

(εσείς) Γράψτε γρήγορα! Φορτώστε πιο σιγά. Πλέξτε τα πουλόβερ.
(εσύ) Ζωγράφισε και µη µιλάς! Πίστεψε σε παρακαλώ.

(εσείς) Ζωγραφίστε και µη µιλάτε! Πιστέψτε σας παρακαλώ.
✔ Ρήµατα β΄ συζυγίας (-ώ)
(εσύ) Κόλλησε τα χαρτιά! Χτύπησε την πόρτα. Αγάπησε τους άλλους!

(εσείς) Κολλήστε, τα χαρτιά! Χτυπήστε τις πόρτες. Αγαπήστε τους άλλους!
☞ ∆ιάκριση των θηλυκών άρθρων «της», «τις» και «στις»

● (το τελικό «ν»)
✎ Το άρθρο «της» το χρησιµοποιούµε στον ενικό αριθµό,

στη γενική πτώση, για τη µία, στα θηλυκά ουσιαστικά.
της ζώνης της µητέρας της αλεπούς
✎ Το άρθρο «τις» το χρησιµοποιούµε στον πληθυντικό αριθ-

µό, στην αιτιατική πτώση, για τις πολλές, στα θηλυκά
ουσιαστικά.
τις ζώνες τις µητέρες τις αλεπούδες

306
✎ Το «στις» (πρόθεση µε άρθρο) το χρησιµοποιούµε στον πλη-
θυντικό αριθµό, για τις πολλές, στα θηλυκά ουσιαστικά.
Κάναµε σχέδια στις ζώνες.

Μιλήσαµε στις µητέρες των παιδιών.
Στις αλεπούδες αρέσουν οι κότες.
Το τελικό (ν) στο θηλυκό άρθρο την διατηρείται µόνο:

την αγάπη την ευχή την ηρεµία την ουρά την είδηση
την κυρία την πατάτα την τιµή την µπέµπα την ψείρα
τη ζώνη (όχι την ζώνη) τη δασκάλα (όχι την δασκάλα)
τη σύζυγο (όχι την σύζυγο) τη ραφή (όχι την ραφή)
☞ Σύνδεση προτάσεων µε το «και»

Με το «και» συνδέουµε δύο ή περισσότερες προτάσεις.
Ο δάσκαλος ακούει τους µαθητές.

Ο δάσκαλος απαντάει στις απορίες των µαθητών.
Ο δάσκαλος ακούει τους µαθητές και απαντάει στις απορίες

των µαθητών.
307
1. Να κλίνεις τα ρήµατα µπαλώνω , δουλεύω και τρέχω

στην οριστική του Αορίστου στην ενεργητική φωνή:
Αόριστος
Ενεργητική φωνή
εγώ ................. ................ .................

αριθµός
Ενικός
εσύ ................. ................ .................
αυτός,-ή,-ό ................. ................ .................
εµείς ................. ................ .................

αριθµός
εσείς ................. ................ .................
αυτοί,-ές,-ά ................. ................ .................
2. Να κλίνεις τα ρήµατα δροσίζω και κτυπώ στην οριστι-

κή του Αορίστου στην ενεργητική φωνή:
Αόριστος

εγώ .................... ....................

εσύ .................... ....................
αυτός, -ή, -ό .................... ....................
εµείς .................... ....................
αυτοί, -ές, -ά .................... ....................
308
3. Να γράψεις τα παρακάτω ρήµατα στον Αόριστο:
Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος
(σε –ισα) (σε –ησα)
ποτίζω πότισα αγαπώ αγάπησα
δροσίζω ………...... κινώ …………...
χτενίζω ………...... κρατώ …………...
θερίζω ………...... µιλώ …………...
στολίζω ………...... χτυπώ …………...
(σε –ψα) (σε –ξα)
κρύβω έκρυψα σφίγγω έσφιξα
γράφω ………...... παίζω …………...
κλέβω ………...... τρέχω …………...
αστράφτω ………...... ανοίγω …………...
καλύπτω ………...... ψάχνω …………...
(σε –ψα) (σε –ωσα)
δουλεύω δούλεψα µπαλώνω µπάλωσα
µαζεύω ………...... δαγκώνω …………...
παιδεύω ………...... τρυπώνω …………...
πιστεύω ………...... οργώνω …………...
309
4. ◆ Να γράψεις την Προστακτική του Ενεστώτα της Ενερ-
γητικής φωνής,
◆ µετά να γράψεις το ρήµα στην Οριστική του Αορίστου,
◆ στη συνέχεια να γράψεις την Προστακτική του Αορί-
στου της Ενεργητικής φωνής
Ε ν εργη τ ι κή φω ν ή
Ε ν εστ ώ τ ας Αόρι στ ος
Ο ρι στ ι κή Π ροστ ακτ ι κή Ο ρι στ ι κή Π ροστ ακτ ι κή
λύνω (εσύ) λύνε έλυσα (εσύ) λύσε

(εσείς) λύνετε (εσείς) λύστε
βάφω (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
µυρίζω (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
τεντώνω (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
γυρεύω (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
πουλώ (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
ζητώ (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
χύνω (εσύ) ........... ............. (εσύ) ..........

(εσείς) ........... (εσείς) ..........
310
5. Να ενώσεις τις παρακάτω προτάσεις σε µία µε το «και»:
Ο δάσκαλος είναι ευγενικός.

Ο δάσκαλος ακούει πάντα τις απόψεις των µαθητών του.
.........................................................................................
.........................................................................................
Ο συµµαθητής µου γελάει συνέχεια.

Ο συµµαθητής µου είναι πάντα µε παρέα.
.........................................................................................
.........................................................................................
Η µητέρα ψώνισε µήλα από τη λἀκή.

Η µητέρα πήγε στο σπίτι της.
.........................................................................................
.........................................................................................
6. Να διαγράψεις το άρθρο που δεν ταιριάζει:
της/τις φωνής της/τις µητέρες της/τις µυρουδιάς
της/τις κουζίνες της/τις εικόνας της/τις εκκλησίες
της/τις φωτιάς της/τις πέτρες της/τις βρύσες
της/τις αδερφές της/τις δεξαµενής της/τις δίκης
311
Όνοµα : ..................................................................................
1. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις, γράφοντας το ρήµα από

τον Ενεστώτα στον Αόριστο:
Εγώ, συνήθως, περπατώ µόνη µου στο δρόµο.

Χθες το απόγευµα, όµως, ..................... µε τη µητέρα µου.
Άννα, κλαδεύεις συχνά τα δέντρα;

Άννα, γιατί δεν ........................... κι αυτό το δέντρο;
Κάθε µέρα, ο Πέτρος, ζωγραφίζει στο τετράδιό του.

Στο σχολείο, ο Πέτρος, ............................... στο τετράδιό
του, µια υπέροχη ζωγραφιά.
Κρατούµε πάντα σηµειώσεις στα µαθήµατα!

Εµείς, προχθές, δεν ......................... σηµειώσεις σε κανένα
µάθηµα.
Εντάξει, τώρα διπλώνετε τα σεντόνια στα κρεβάτια σας.

Χθες, όµως, δε ............................. τα σεντόνια σας!
Όλοι οι µαθητές τρέχουν στον αγώνα δρόµου.

Πέρυσι, όµως, δεν ............................ σε κανένα αγώνα.
312
2. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις, γράφοντας το αντίθετο
του ρήµατος, στον Αόριστο, στο ίδιο πρόσωπο και αριθµό:
Αρχίζω πάντα νωρίς το διάβασµα.

∆εν ...................... ακόµη τα µαθήµατά µου!
∆ένεις µόνος σου, τα κορδόνια σου;

∆εν .......................... ποτέ, µόνος σου, καµία άσκηση!
Βρίσκει, συνήθως, τα µολύβια της.

Χθες .......................... όλα τα µολύβια της!
Αγαπούµε τη δουλειά που κάνουµε.

Παλιότερα .......................... όλες τις δουλειές!
Ενώνετε συχνά τις εταιρίες σας;

Γιατί ....................... τις εταιρίες σας!
Κλείνουν πάντα την πόρτα στο προαύλιο του σχολείου.

Σήµερα έχουν γιορτή στο σχολείο και έτσι .....................
την πόρτα στο προαύλιο.
3. Να συµπληρώσεις τα κενά µε «της», «τις» και «στις»:
● Η µαµά ...... Ελένης χτύπησε ...... καµπάνες ...... εκκλησίας.
● ...... διακοπές βρίσκοµαι µε ...... συµµαθήτριές µου.
● Κάλεσα ...... φίλες ...... αδερφής µου να έρθουν ...... εκδη-

λώσεις ...... τάξης µου.
313
4. Να γράψεις τα ρήµατα στον Παρατατικό και στον Αόριστο:
(Ενεστώτας) (Παρατατικός) (Αόριστος)
µυρίζω µύριζα µύρισα

δροσίζω ........................ ........................
αθροίζω ........................ ........................
δακρύζω ........................ ........................
δανείζω ........................ ........................
ντύνω ........................ ........................
σβήνω ........................ ........................
κλείνω ........................ ........................
οργώνω ........................ ........................
κατηγορώ ........................ ........................
χτυπώ ........................ ........................
δουλεύω ........................ ........................
αγριεύω ........................ ........................
5. Να γράψεις δίπλα σε κάθε φράση το ρήµα που ταιριάζει:
(µεσηµέριασε, νύχτωσε, ξηµέρωσε, βράδιασε, χιόνισε, άστραψε,

χειµώνιασε, καλοκαίριασε, φθινοπώριασε, ψιχάλισε, έβρεξε)
(ήρθε η νύχτα) ................... (ήρθε το µεσηµέρι) .................
(ήρθε η µέρα) ................... (ήρθε το καλοκαίρι) .................
(έπεσαν ψιχάλες) ................... (ήρθε το φθινόπωρο) .................
(ήρθε το βράδυ) ................... (ήρθε ο χειµώνας) .................
(έπεσε χιόνι) ................... (έπεσαν αστραπές) .................
(έπεσε βροχή) ...................

314
23η ΕΝΟΤΗΤΑ
Για να γελάσουµε ...
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ 1. Επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2. Παράγωγα επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος
☞ Επίθετα που τελειώνουν σε -ινος, -ικος, -ιµος

κ α τ α λ ήξ ε ις πα ρ α δ ε ίγ µ α τ α ε ξ α ιρ έ σ ε ις
▲ φτηνός
▲ ελεεινός, σκοτεινός, ταπεινός,
- ινός βραδινός, φετινός, βορινός … κ.ά. υγιεινός, ορεινός, φωτεινός
▲ κοινός
▲ ανεύθυνος, υπεύθυνος
- ινος µάλλινος, ξύλινος, πέτρινος … κ.ά. ▲ επικίνδυνος, ακίνδυνος
▲ ανώδυνος, επώδυνος
▲ δανεικός
- ικός εθνικός, ενοχλητικός, ελληνικός ... κ.ά.
▲ θηλυκός, γλυκός
- ικος χιώτικος, ψεύτικος, αλλιώτικος … κ.ά.
▲ Σύνθετα µε β΄ συνθετικό «θυµός»

εύθυµος, πρόθυµος … κ. ά.
▲ Σύνθετα µε β΄ συνθετικό «όνοµα»

ανώνυµος, επώνυµος … κ. ά.
▲ Σύνθετα µε β΄ συνθετικό «σήµα»

επίσηµος, διάσηµος … κ. ά.
- ιµος νόστιµος, φρόνιµος, χρήσιµος, νόµιµος … κ.ά. ▲ Σύνθετα µε β΄ συνθετικό «δήµος»

απόδηµος, πάνδηµος … κ. ά.
▲ Σύνθετα µε β΄ συνθετικό «σχήµα»

άσχηµος, εύσχηµος … κ. ά.
▲ Σύνθετα µε β΄ συνθετικό «φήµη»

περίφηµος, κακόφηµος … κ. ά.
▲ έρηµος, έτοιµος, δίδυµος
315
☞ Παράγωγα επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος
◆ Παράγωγα επίθετα από ρήµατα
Κατ αλή ξ ει ς επι θέτ ω ν πρω τ ότ υ πο ρή µα παράγω γο επί θετ ο
-τι κός εν οχλ ώ εν οχλη τι κός

δροσί ζ ω δροσι στι κός
τροµάζ ω τροµαχτι κός
συµπαθ ώ συµπαθ η τι κός
-ι κός καρτερώ καρτερι κός
-ίσι µος υπολ ογί ζ ω υπολ ογί σι µος
-ή σι µος κατοι κώ κατοι κή σι µος
συζ η τώ συζ η τή σι µος
-υσι µος αρταί ν ω αρτύσι µος
◆ Παράγωγα επίθετα από ουσιαστικά
Κατ αλή ξ ει ς επι θέτ ω ν πρω τ ότ υ πο ου σι αστ ι κό παράγω γο επί θετ ο
-ι ν ος χαρτί χάρτι ν ος
-ι ν ός βράδυ βραδι ν ός
-ι κός γν ώση γν ωστι κός
Γ άλλ ος γαλλ ι κός
-ι κος γέρος γέρι κος
Ρουµελ ι ώτη ς ρουµελ ι ώτι κος
-ά τι κος Κυρι ακή κυρι ακάτι κος
άν οι ξ η αν οι ξ ι άτι κος
-ίστι κος αγόρι αγορί στι κος
◆ Παράγωγα επίθετα από επίθετα
Κατ αλή ξ ει ς επι θέτ ω ν Π ρω τ ότ υ πο επί θετ ο Π αράγω γο επί θετ ο
-ο ύτσι κος µι κρός µι κρούτσι κος
◆ Παράγωγα επίθετα από επιρρήµατα
Κατ αλή ξ ει ς επι θέτ ω ν πρω τ ότ υ πο επί ρρη µα Π αράγω γο επί θετ ο
-ι ν ός κον τά κον τι ν ός
316
1. Να συµπληρώσεις το γράµµα που λείπει από τα επίθετα:
-ινός
µακρ…νός βραδ…νός φετ…νός κοντ...νός βορ...νός
αλλά
◆ ελε…νός σκοτ…νός ταπ…νός υγι…νός ορ…νός φωτ...νός
◆ κ…νός
◆ φτ…νός
-ινος
πέτρ…νος µάλλ...νος ξύλ…νος κίτρ...νος πήλ...νος
αλλά
◆ ανεύθ…νος υπεύθ…νος
◆ ακίνδ…νος επικίνδ...νος
◆ επώδ…νος ανώδ…νος
-ικός
παιδ…κός σχολ…κός εθν...κός ελλην...κός ευγεν...κός
αλλά:
◆ γλ…κός θηλ…κός ◆ δαν…κός
-ικος
ψεύτ...κος χιώτ...κος αλλιώτ...κος
317
-ιµος
φρόν…µος νόστ…µος ώρ…µος χρήσ…µος πολύτ…µος
αλλά
◆ επίσ…µος ◆ εύθ…µος ◆ απόδ…µος ◆ έρ…µος
διάσ…µος πρόθ…µος πάνδ...µος
◆ δίδ…µος
◆ ανών…µος ◆ άσχ…µος
επών…µος εύσχ...µος ◆ έτ...µος
2. Να γράψεις µε σύνθετη λέξη πώς λέγεται:
ο πολύ κόκκινος κατα

.......................
η πολύ πράσινη .......................
το πολύ κίτρινο .......................
3. Να γράψεις τα επίθετα που παράγονται:
πρωτότυπη λέξη παράγωγη λέξη πρωτότυπη λέξη παράγωγη λέξη
επίθετα σε: -ικός ή -ικος

από ρήµατα από ουσιαστικά
δροσίζω ......…………… γέρος …………………

τροµάζω ………………… έθνος …………………
ενοχλώ ………………… σχολείο …………………
περνώ ………………… γέρος …………………
καρτερώ ………………… αδελφός …………………
συµπαθώ ………………… άνοιξη …………………
αγόρι …………………
από επίθετα
µικρός …………………
318
επίθετα σε: -ινός ή -ινος
από ρήµατα από ουσιαστικά
πρασινίζω ………………… χαρτί …………………
κοκκινίζω ………………… πηλός …………………
κιτρινίζω ………………… βράδυ …………………
βοριάς …………………
φέτος …………………
από επιρρήµατα
µακριά …………………
πλάι …………………
επίθετα σε: -ιµος
από ρήµατα -ιµος

ωφελώ ………………… νοστιµιά …………………
ωριµάζω ………………… νόµος …………………
κατοικώ …………………
υπολογίζω …………………
συζητώ …………………
319
24η ΕΝΟΤΗΤΑ
Να σου πω τι έµαθα;
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ
1. Η παράγραφος
ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
Παράγραφος είναι ένα µικρό ή µεγάλο κοµµάτι ενός

Τι είναι παράγραφος; γραπτού, στο οποίο αναπτύσσεται µια και µόνη σκέψη,
ιδέα ή άποψη.
Όταν γράφουµε ένα κείµενο, µια έκθεση, ένα γράµµα

κτλ. πρέπει, αυτά που θα γράψουµε, να τα γράψουµε µε
Γιατί χρησιµοποιούµε τέτοιο τρόπο, ώστε να τα καταλαβαίνουν οι άλλοι.
τις παραγράφους; Γι’ αυτό πρέπει τις σκέψεις µας να τις γράψουµε µε
σειρά - κι όχι ανακατεµένες - σε παραγράφους.
Έτσι, το κείµενο θα φαίνεται όµορφο και θα έχει τάξη.
Από τι αποτελούνται οι Οι παράγραφοι αποτελούνται από προτάσεις, στις

παράγραφοι; οποίες αναπτύσσεται µια και µόνη σκέψη, ιδέα ή άποψη.
Τι αποτελούν πολλές Πολλές παράγραφοι µαζί, ενωµένες µεταξύ τους, µας

δίνουν ολοκληρωµένο ένα κείµενο και αναπτύσσουν ένα
παράγραφοι µαζί;
θέµα απ' όλες τις πλευρές.
Πώς αρχίζει µια παρά- Όταν αρχίζει µια παράγραφος, αφήνουµε κάποιο περι-
θώριο και η φράση αρχίζει µε κεφαλαίο το πρώτο
γραφος;
γράµµα.
320
1. Να βάλεις αριθµούς στις παραγράφους:
( ) Στα πλάγια του χαµηλού βουνού, κατά το βοριά,

είναι σκορπισµένα ανάµεσα στα δέντρα, τα σπιτάκια
του µικρού χωριού µου.
( ) Αντίκρυ στο βουνό αυτό, είναι άλλο πιο ψηλό,
γεµάτο έλατα, βελανιδιές και αµέτρητους θάµνους.
( ) Κατά την ανατολή είναι άλλο, γεµάτο κυπαρίσσια
και αγριολούλουδα.
( ) Από τα βουνά κατέβαιναν ρεµατιές γεµάτες νερό,
χει µώνα καλοκαίρι, που έκαναν το ποταµάκι, που περ-
νούσε στα πόδια των σπιτιών, να ποτίζει τα περιβόλια
και να γυρίζει δυο τρεις µύλους.
Πόσες παραγράφους σηµείωσες; ...
Ποια παράγραφος µιλάει για το ποταµάκι; ...
Ποια παράγραφος µιλάει για την τοποθεσία του χωριού; ...
Ποια παράγραφος µιλάει για έλατα και βελανιδιές; ....
Ποια παράγραφος µιλάει για κυπαρίσσια κι αγριολούλουδα; ....
321
2. Να ξαναγράψεις το παρακάτω κείµενο, χωρίζοντάς το σε
παραγράφους.
Στη συνέχεια να γράψεις έναν τίτλο, για κάθε παράγραφο:
Κάθε καλοκαίρι πηγαίνουµε διακοπές στη θάλασσα, όπου κα-

θόµαστε δύο ολόκληρους µήνες. Εφέτος θα πάµε στο νησί
της µητέρας µου, αµέσως µόλις κλείσουν τα σχολεία. Μόλις
µας το είπε ο πατέρας, άρχισα να σκέφτοµαι το µικρό λι-
µανάκι του νησιού, που γεµίζει ζωή τέτοια εποχή. Το µυα-
λό µου στριφογύριζε ανάµεσα στις βάρκες και τα ψαρο-
κάικα του λιµανιού. Ξετρελάθηκα. Η αδερφή µου άρχισε σι-
γανά ένα τραγούδι, που τραγουδούν οι γυναίκες του νησιού
στο εκκλησάκι του προφήτη Ηλία, τη µέρα που πανηγυρίζει
το νησί. Οι σκέψεις όλων µας γέµισαν καλοκαίρι.
• .....................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
• .....................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
• .....................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
• .....................................................................................
...........................................................................................
Τίτλος 1ης παραγράφου: ....................................................

322
3. Να ξαναγράψεις το κείµενο, χωρίζοντάς το, σε 3 παρα-
γράφους:
Πόση στενοχώρια είχα, όταν ήταν κακοκαιρία και δεν

µπορούσα να τρέξω έξω! Και πιο πολύ, όταν ήµουν πέντε ή
έξι χρονών, που κρυολόγησα και µ' έκλεισαν αρκετό καιρό
µέσα. Είχα βγει κι εγώ να δω το ποτάµι, που από µια
µεγάλη βροχή είχε φουσκώσει και πληµµύρισε. Το ποτάµι
ήταν αγνώριστο. Έτρεχε πληµµυρισµένο, µουγκρίζοντας
σαν άγριο θηρίο.
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
323
4. Να διαγράψεις τα χρώµατα που δεν υπάρχουν στο ουρά-
νιο τόξο:
µοβ – ροζ – µπλε – καφέ – γαλάζιο – µαύρο – πράσινο –
άσπρο – κίτρινο – γκρι – πορτοκαλί – κόκκινο
Να χρωµατίσεις µε τα χρώµατα που µένουν το ουράνιο

τόξο και στη συνέχεια όλη την εικόνα:
324

ΓΛΩΣΣΑ Β΄ - ολες οι ενότητες με γραμματική

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΓΛΩΣΣΑ Β΄ - ολες οι ενότητες με γραμματική

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ηλίας Γ. Καρκανιάς - Έφη Ι.

Copyright: ΗΛΙΑΣ Γ. ΚΑΡΚΑΝΙΑΣ & ΕΦΗ Ι. ΣΟΥΛΙΩΤΟΥ

ΤΡΙΚΑΛΑ T.K. 42100

ΤΗΛΕΦΩΝΟ & FAX: 2 4 3 1 0 2 6 9 6 9

internet site: WWW.HKARKANIAS.GR

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι φθόγγοι - Τα γράµµατα σελ. 9

« Στο δρόµο για το σχολείο » 1. Οι συλλαβές σελ. 17

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 20

« Με το -σεις- και µε το -σας- » 1. Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας σελ. 24

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 28

« Στον κόσµο των κόµικς » 1. Τα δίψηφα φωνήεντα σελ. 33

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 37

« Ετοιµασίες για το ταξίδι » 1. ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά σελ. 43

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 44

« Πάµε για ψώνια; » 1. Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ» σελ. 48

Οι µήνες του χρόνου

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 55

« Είµαστε έτοιµοι; » 1. Τα διαλυτικά (") σελ. 64

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 71

« Πώς λέµε ΟΧΙ; » 1. Τα σηµεία της στίξης σελ. 77

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 85

« Το ταξίδι στη Χωχαρούπα » 1. Το βοηθητικό ρήµα είµαι σελ. 92

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 101

8ο Επαναληπτικό σελ. 105

« Που λες, είδα ... » 1. Τα ουσιαστικά σελ. 110

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 123

9ο Επαναληπτικό σελ. 129

« ΠΡΟΣΟΧΗ! Τι λέει εκεί; » 1. Το οριστικό άρθρο σελ. 133

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 142

10ο Επαναληπτικό σελ. 147

« Τι βιβλίο είναι αυτό; » 1. ∆ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά σελ. 151

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 159

11ο Επαναληπτικό σελ. 163

« Ποπό! Κόσµος που περνά! » 1. Η πρόταση σελ. 165

1. Επίθετα που χαρακτηρίζουν µέρη σώµατος

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 172

12ο Επαναληπτικό σελ. 176

« Μες στο µουσείο » 1. Το αόριστο άρθρο σελ. 178

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 185

13ο Επαναληπτικό σελ. 191

« Με προσκαλούν και προσκαλώ » 1. Χρονικά επιρρήµατα σελ. 195

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 208

14ο Επαναληπτικό σελ. 217

« Αλληλογραφώ » 1. Το βοηθητικό ρήµα έχω σελ. 221

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 227

15ο Επαναληπτικό σελ. 231

« Νιώθω » 1. Λέξεις που εκφράζουν συναισθήµατα σελ. 234

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 243

16ο Επαναληπτικό σελ. 247

« Εφηµερίδες! Εφηµερίδες! » 1. Τροπικά επιρρήµατα σελ. 251

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 259

17ο Επαναληπτικό σελ. 264

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 270

18ο Επαναληπτικό σελ. 272

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 282

19ο Επαναληπτικό σελ. 288

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 296

20ο Επαναληπτικό σελ. 298

« Χρήσιµες οδηγίες » 1. Η Προστακτική του Ενεστώτα της σελ. 300

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 301

21ο Επαναληπτικό σελ. 302

Εργασίες για εµπέδωση σελ. 308

22ο Επαναληπτικό σελ. 312