ผักสมุนไพร รวบรวมโดย บุษราคัม อุดมศักดิ์

สมุนไพรไทยนีม้ คี า มาก
พระเจาอยูห วั ทรงฝากใหรกั ษา
แตปยู า ตายายใชกนั มา
ควรลูกหลานรูร กั ษาใชสบื ไป
เปนเอกลักษณของชาติควรศึกษา
วิจัยยาประยุกตใชใหเหมาะสมัย
รูป ระโยชนรโู ทษสมุนไพร
เพือ่ คนไทยอยูร อดตลอดกาล

พระราชนิพนธสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี
 ผักสมุนไพร 2

คํานํา
สมุนไพรเปนตํารับยาพืน้ บานทีค่ นไทยรูจ กั และใชกนั มานานตัง้ แตสมัย
ปูยาตายาย ซึ่งการรักษาทางการแพทยแผนใหมยังไมพัฒนา คนไทยโดยเฉพาะใน
ชนบทไดรจู กั นําเอาของทีม่ อี ยูใ กลตวั มาใชรกั ษาโรคภัยไขเจ็บ โดยเริ่มจากประสบการณ
การลองผิดลองถูกและไดมีการบอกเลาตอๆกัน และไดมกี ารรวบรวมเปนตําราเกิดขึน้
จนกระทั่งถึงยุคการแพทยกาวหนาสมุนไพรดูจะหางหายไปจากชีวิตประจําวันของคน
ไทย การรักษาโดยยาทีเ่ ปนสารสังเคราะหตา งๆ ไดเขามามีบทบาทแทน จะหลงเหลือ
อยูบางก็เฉพาะชนบทที่หางไกลเทานั้น แตในปจจุบันคนทั่วไปรวมถึงวงการแพทย เริม่
ตระหนักถึงพิษภัยการรักษาดวยยาที่เปนสารสังเคราะหทางเคมีวามีการตกคางและ
ผลข างเคี ย งในอั นที่ จ ะก อให เกิ ดโรคอื่ นตามมาสมุนไพรจึงกลับมาไดรับความสนใจ
อีกครั้ง เชนเมื่อไมนานนี้ทางองคการเภสัชก็ไดผลิตขมิ้นชันเปนยาแคปซูลเพื่อรักษา
โรคระบบกระเพาะอาหารขึ้นจําหนายแลว
ในการรวบรวมผักที่เปนสมุนไพรขึ้นมานี้ก็เพื่อใหเห็นประโยชนของผัก
ตางๆ นอกจากคุณคาทางอาหารทีม่ ปี ระโยชนแลว ผักหลายชนิดก็ยังมีสรรพคุณทางยา
อีกดวย ถึงแมวาบางครั้งอาจจะไมชวยรักษาใหหายโดยเฉียบพลัน แตอยางนอยก็ชวย
บรรเทาอาการลงได และเปนสิง่ ซึง่ มีใกลตวั อยูแ ลว เนือ่ งจากเปนอาหารในชีวติ ประจํา
วัน อยางนอยก็เพือ่ บํารุงสุขภาพ อีกทัง้ ไมกอ ใหเกิดอันตรายใดๆ ถารูจักเลือกใชใหเปน
ประโยชน

❦กระเจีย๊ บ ❦ตําลึง ❦มะเขือเทศ

❦กระชาย ❦แตงกวา ❦มะเขือพวง
❦กระเทียม ❦ถั่วฝกยาว ❦มะนาว
❦กระเพรา ❦บัวบก ❦มะระ
❦ขมิ้นชัน ❦ผักชี ❦มะละกอ
❦ขาวโพด ❦ผักบุง ❦แมงลัก
❦ขิง ❦พริกขี้หนู ❦สะระแหน
❦แครอท ❦ฟก ❦ผักสมุนไพรอื่นๆ
❦คื่นไฉ ❦ฟกทอง
❦ตะไคร ❦มะกรูด

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 3

บทนํา
ผักเปนพืชทีม่ คี ณ ุ คาทางอาหารมากมาย ผักเกือบทุกชนิดมีสารอาหาร
ที่มีประโยชน หลายชนิดมีวติ ามินทีม่ ปี ระโยชนสงู เชน ผักบุง ตําลึง หรือ ผักที่มีใบ
สีเขียว บางชนิดมีโปรตีนสูงถึง 30% เชนผักตระกูลถัว่ หรือในผักพืน้ บาน เชน มะรุม
มีโปรตีนสูงถึง 26.8% ของนําหนั ้ กแหง วิตามินเอ 45,200 หนวยสากล (IU) วิตามิน
ซี 440 มิลลิกรัม แคลเซียม 1,760 มิลลิกรัม บางชนิดนอกจากมีสารอาหารตางๆ
แลวยังมีสารประกอบอื่นที่มีสรรพคุณทางยา เชน มะระมีสาร โพลีเปปไทด-พี ซึง่ มีคณ ุ
สมบัติคลายอินซูลนิ ซึง่ ชวยลดนําตาลในคนที
้ เ่ ปนโรคเบาหวานได หรือในผักที่รสเปรี้ยว
เชน มะนาว ซึง่ อุดมไปดวยวิตามินซีกช็ ว ยบรรเทาอาการจาก ไขหวัดไดเชนกัน
จากสารอาหารตางๆในผั กนั่ นเองที่มีคุณสมบั ติในการรักษาโรคได
หลายชนิดโดยทีเ่ มือ่ รางกายไดรบั สารอาหารทีม่ ปี ระโยชน เชน วิตามินเขาไปก็เปนการ
ชวยเสริมสรางใหรา งกายแข็งแรง หรือบางชนิดมีสรรพคุณรักษาโรคไดโดยตรง ซึง่ ใน
การรักษาโรคนั้นก็อาจจะไดจากที่เราได รับประทานเปนอาหารในชีวติ ประจําวันหรือ
ปรุงแตงรวมกับอาหารอืน่ เชน นําผึ ้ ้ง เกลือ นํามะนาว
้ หรือ สกัดเอานําคั
้ น้ มาถูทาตรง
สวนที่เกิดโรค เปนตน

กระเจีย๊ บ

ชื่อวิทยาศาสตร
Abelmoschus esculentus (L.)
ลักษณะ
เปนพืชลมลุก ใบมีขน ดอกมี กลีบสีเหลือง
Ladies’ fingers กระเจีย๊ บ โคนกลีบดานในสีมวงแดง ปลายผลแหลม
แกจัดผลจะแตก มีเมล็ดจํานวนมาก

สวนที่ใช ผล
ประโยชนทางอาหาร ผลสดรั บ ประทานเปนผั กสดหรื อตมจิ้มนํ้ า
พริก
สรรพคุณทางยา แกผลในกระเพาะ
วิธีใช 1. ผลแหงนํ้ ามาปนผสมกับนํ้ ารับประทาน
แกแผลในกระเพาะ
2. รั บ ประทานผลสดซึ่ ง มี ส ารเมื อ กจะไป
ชวยเคลือบกระเพาะ

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 4

กระชาย

ชื่อวิทยาศาสตร
Kaempferia pandurata Roxb.
ลักษณะ
เปนไมลม ลุก ลงหัว ใบยาวคลายใบขา ดอกสีมว ง
แดงลําตนอยูใ ตดนิ เรียกวา เหงา มีสเี หลือง

สวนที่ใช เหงา (หัว)

ประโยชนทางอาหาร เปนเครือ่ งปรุง เชนเครือ่ งแกง
สรรพคุณทางยา แกปากเปอ ย ปากเปนแผลขีก้ ลาก บํารุงกําลัง
วิธีใช 1. นําเหงาฝนกับนํ้าฝนใหขนๆ ทาแผลในปาก
หรือบริเวณทีเ่ ปนกลาก
2. เหงาสด นํามาปง ใหสกุ ตําละเอียดใสนาปู
้ํ นใส
ครึ่งแกวรับประทานแกปวดทืองเหงา สดตม
กับนํารวมกั
้ บหญาขัดมอญ ดืม่ บํารุงกําลัง

กระเทียม

ชื่อวิทยาศาสตร
Allium sativum Linn.
ลักษณะ
ใบสีเขียว แข็งยาว หัวอยูใ ตดนิ มีกลีบเกาะกันมีเยือ่
บางๆหุม หัวเปนชัน้ ๆ ดอกเปนชอสีขาว

สวนที่ใช หัว ใบ ตน

ประโยชนทางอาหาร ใบ หัวตนประกอบเปนอาหารหรือเปนผักสด
สรรพคุณทางยา ขับลม ขับเสมหะ ขับเหงือ่ ขับปสสาวะ ลดไข ขับ
พยาธิเสนดาย คออักเสบ แกหืด อัมพาต จุกแนน
ปวดสะโพก ทาแก โรคเกลือ้ นโรคผิวหนัง
วิธีใช 1 . หั ว กระเที ย ม 2 ช อ นโต ะ ทุ บ ให แ ตก แช

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 5

แอลกอฮอล 80% 10 ชอนโตะ ทิ้งไว 7 วัน รับ

ประทานครึง่ ชอนโตะ ทุก 3 ชั่วโมง แกไขตัว
รอนจัด
2. กระเทียมแหง 1-2 หัว โขลกกับนมสดหรือกะทิ
สด 10 ชอนโตะ กรองเอานํามาดื
้ ม่ ชาๆ อาทิตย
ละ 3-4 ครัง้ ชวยขับพยาธิเสนดาย
3. หัวกระเทียม 1-2 หัวโขลกกับนํ้าสม 1 ชอนโตะ
กวาดในคอเปนยาสมานแกเจ็บคอ
4. โขลกกระเทียมละเอียด ขยี้ผมหลังสระผม
5. รับประทานหัวกระเทียมบอยๆ ชวยรักษาโรค
ปอดบวม แกฟกชํ้า ปวดมวนทอง
6. หัวกระเทียมสด ทารักษาโรคเกลือ้ นบางชนิดให
หายได

กระเพรา

ชื่อวิทยาศาสตร
Ocimum sanctum L.
ลักษณะ
เปนพุม เตีย้ ใบสีแดงคลายสะระแหน ตนสีแดง ดอก
เป น ช อ คล า ยโหระพาถ า เขี ย ว ใบเขี ย ว เรี ย ก
กระเพราขาว

สวนที่ใช ใบ
ประโยชนทางอาหาร ใบใชปรุงอาหาร เชนผัดกับเนือ้ หมู ไก
สรรพคุณทางยา แกปวดทอง ทองขึน้ จุกเสียด
วิธีใช 1. กระเพราสด 3 ใบ ผสมเกลือเล็กนอยใหละเอียด
ละลายดวยนํ้ าสุกหรือนํ้าผึ้งรับประทานแกปวด
ทอง ทองอืด
2. ใบนํ ามาแกงเลี ย งรั บ ประทานหลั ง คลอดช ว ย
ขับลม บํารุงธาตุ หืด ไอ แกฝพุพอง

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 6

ขมิ้นชัน

ชื่อวิทยาศาสตร
Curcuma lonnga linn.
ลักษณะ
เปนพืชลมลุก มีเหงาอยูใตดนิ สีเหลืองฤดูแลงใบจะ
แหงตาย แตจะแตกใหมเมื่อฝนตกชุก

สวนที่ใช เหงา
ประโยชนทางอาหาร เหงาใชแตงสีอาหาร เชน ขาวหมกไก แกงเหลือง
แกงกะหรี่
สรรพคุณทางยา แกทอ งอืดเฟอ ลดการจุกเสียด แนนทอง ทองผูก
ปวดศรีษะ แกโรคผิวหนัง ผืน่ คัน
วิธีใช 1. ขมิ้นชันแกจัดนํ ามารับประทานเปนผักสดชวย
ขับลม แกทองอืดเฟอ จุกเสียดแนนทอง
2. เหงาขมิ้นชันตากแหง ปนเปนผง ทาแกโรคผิว
หนัง
3 . ป จ จุ บั น องค ก ารเภสั ช ผลิ ต เป น แคปซู ล รั บ
ประทานครัง้ ละ 2 แคปซูล วันละ 4 ครัง้ หลัง
อาหารและกอนนอน บรรเทาอาการทองอืด
ทองเฟอ จุกเสียด

ขาวโพด

ชื่อวิทยาศาสตร
Zea may L.
ลักษณะ
เปนพืชไรลมลุก ลําตนตัง้ ตรง เปนขอๆ ใบยาวเรียว
มีขน ผลออกระหวางกานใบ ผลมีเปลือกสีเขียวหุม
เปนชั้นๆ สวนปลายมีเสนไหมสีแดงอมมวง เมล็ด
เรียงเปนแถวสีขาว สีเหลือง

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 7

สวนที่ใช ผลที่เรียกฝก ไหม

ประโยชนทางอาหาร ผลหรือฝกออนรับประทานเปนผัก ฝกแกตม
รับประทานหรือปรุงเปนขนม
บรรเทาโรคไตอักเสบ กระเพาะปสสาวะ อักเสบ
สรรพคุณทางยา ความดันโลหิตสูง ลดคลอเลสเตอรอล
วิธีใช 1. รับประทานเปนประจําแกโรคความดันโลหิตสูง
และชวยลดคลอเรสเตอรอล
2. ไหมขาวโพดแหง 1 หยิบมือชงกับนํ้ าเดือด
ดืม่ แทนนํ้าชาชวยบรรเทาโรคไต
3. ซังนํ ามาตมกับนํ้าใสเกลือเล็กนอย ใหเด็กดื่ม
แกปสสาวะ รดทีน่ อน

ขิง

ชื่อวิทยาศาสตร
Zingiber officinale roscoe
ลักษณะ
เปนพืชอายุหลายป มีลําตนใตดนิ เรียกวาเหงา มี
กลิ่นหอมฉุน ใบออกสลับกัน ดอกออกเปนชอจาก
ลําตนใตดนิ มีสเี หลือง

สวนที่ใช เหงา ใบ
ประโยชนทางอาหาร เหงาสดใชปรุงอาหาร หรือรับประทานสด
สรรพคุณทางยา แกอาเจียน ไขหวัดใหญ ไอ จุกแนนหนาอก ปวด
ขอ ทองอืด
วิธีใช 1. เหงาสดคัน้ เอานํา้ 1-2 ชอนโตะ ผสมนํ้าผึ้ง
กินหรือเหงาสดตมดืม่ แทนนําชา
้ แกไขหวัด
2. เหงาสดตมกับนํ้ าสมสายชู รินเอาแตน้ําดื่ม
แกอาเจียน
3. เหงาสดตํ าละเอียด เคี่ยวใหขนทาทองอุนๆ
แกทองอืด

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 8

แครอท

ชื่อวิทยาศาสตร
Daucus carota Linn.
ลักษณะ
เปนพืชลมลุก อายุ 1-2 ป มีรากใตดนิ ทีเ่ รียกวาหัว
มีสีสมลักษณะยาวเรียว ใบเปนฝอย

สวนที่ใช ราก (หัว) เมล็ด

ประโยชนทางอาหาร ปรุงเปนแกงจืด หรือเปนผักสด เชน สลัดหรือ
แตงหนาอาหาร
สรรพคุณทางยา บํารุงสายตา บํารุงผิว ยอยอาหาร
วิธีใช 1. รับประทานเปนประจํา ชวยบํารุงสายตา แกโรค
ตาฟาง ขับปสสาวะ ยอยอาหาร
2. นํ้ าคั้ น จากหั ว แครอทผสมกั บ นํ้ ามะนาวทาผิ ว
หนาชวยลบรอยเหี่ยวยน

คื่นไฉ

ชื่อวิทยาศาสตร
Apium graveolens Linn.
ลักษณะ
เปนพืชลมลุกอายุ 2 ป ใบยอย เปนรูปลิม่ ขอบใบ
หยักแบบซี่ฟน ดอกสีขาว ชอดอกเปนแบบซีร่ ม ซอน
ผลมีขนาดเล็กเปนเสน สีนาตาล
้ํ ทัง้ ตนมีกลิน่ หอม

สวนที่ใช ลําตน ใบ และเมล็ดแก

ประโยชนทางอาหาร ทั้งตนและใบรับประทานเปนผักสด เชน เปนผักโรย
หนาอาหารพวกยําตางๆ หรือ ใสแกงจืด
สรรพคุณทางยา ขับปสสาวะ ขับลม ไขขออักเสบ
วิธีใช 1. รับประทานบอยๆ ชวยเจริญอาหาร ชวยขับ
ปสสาวะ

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 9

2. นํ้าคั้นจากลําตน รับประทานแกอาการบวมนํ้า
ปวดขอจากอาการไขขออักเสบ

ตระไคร

ชื่อวิทยาศาสตร
Cymbopogon citratus (DC.)
ลักษณะ
เปนพื ชลมลุ กขึ้ นอยูเปนกอ ใบยาวแคบและคาย
มีหัวอยูที่ผิวดิน เรียกวา หนอ มีกลิน่ หอมแรง

สวนที่ใช ทัง้ ตน

ประโยชนทางอาหาร ลําตนนํามาปรุงเปนเครือ่ งแกง พลา ตมยํา
สรรพคุณทางยา ขับลม ขับเหงือ่ แกปวดเมือ่ ย แนนทอง ลดไข แก
ประจําเดือนไมปกติ
วิธีใช 1. รับประทานสด หรือนํามาตนกับนํา้ สูดดมชวย
ขับลม ขับเหงือ่ ลดไข แนนทอง
2. คัน้ นําทาแก
้ ปวดเมื่อย
3. โคนตน (ที่เรียกหัว) ผสมกับพลิกไทยดํารับ
ประทานแก ประจําเดือนไมปกติ

ตําลึง

ชื่อวิทยาศาสตร
Cocinia grandis (L.) Voig
ลักษณะ
เปนไมเถาเลือ้ ย ใบมี 2 ชนิด ชนิดแรกใบจักเวาลึก
เกือบถึงโคนเรียกตํ าลึงตัวผู อีกชนิดหนึ่งใบเวาเล็ก
นอย เรียกตําลึงตัวเมีย ดอกสีขาว หาแฉก ผลออนสี
เขียว เมือ่ แกมสี แี ดง

สวนที่ใช ยอด ใบ เถา

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 10

ประโยชนทางอาหาร ใบ ยอดปรุงเปนอาหาร
สรรพคุณทางยา ลมพิษ แกตาแดง บํารุงสายตา
วิธีใช 1. ใบนํามาตําใหละเอียดผสมนํ้าเล็กนอย ดื่มหรือ
เอานํ้ามาทาบริเวณที่เปนลมพิษ ถูกขนบุงหรือ
อาการแพตางๆ
2. เถาตําลึงนํามาตัด 2 ขาง คลึงใหบวม แลวเปา
ฟองออกมาหยอดตา แกตาแดง ตาแฉะ
3. รับประทานเปนอาหารประจําชวยบํารุงสายตา

แตงกวา

ชื่อวิทยาศาสตร
Cucunis sativus L.
ลักษณะ
เปนพืชเถาเลือ้ ย อายุ 1 ป ตนมีขนหยาบ ใบออก
สลับกับทรงสามเหลี่ยม เวาเขาขอบใบหยัก ดอกมี
สีเหลือง ผลออนสีเขียว ผลแกสีเหลือง เมล็ดรีแบน
สีขาว

สวนที่ใช ผล ใบ เถา และราก

ประโยชนทางอาหาร ผลสดรับประทานเปนผักสด หรือตมจืด
สรรพคุณทางยา ขับปสสาวะ แกไข คอเจ็บ ตาแดง ไฟลวก ผืน่ คัน บิด
บวม
วิธีใช 1. รั บประทานผลสดเปนประจํ าช ว ยขั บ ป ส สาวะ
แกไข คอเจ็บ
2. ใบสดตมหรือคัน้ เอานํากิ
้ นแกทองเสีย บิด
3. เถาสด 30-60 กรัมตมนําพอก้ แกโรคผิวหนัง
4. รากตํามาพอกแกบวมอักเสบ

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 11

ถั่วฝกยาว

ชื่อวิทยาศาสตร
Vigna sinensis Savi
ลักษณะ
เปนไมเถา ใบเปนใบประกอบ มีใบยอย 3 ใบ ชอ
ดอกสัน้ กวาใบ มีดอกยอย 2-3 ดอก กลีบดอก
มีลักษณะคลายผีเสื้อสีมวงออน สีขาวหรือเหลือง
มีฝกยาว 20-60 ซม. หอยลงมา

สวนที่ใช ราก ใบ เมล็ด ฝก

ประโยชนทางอาหาร ฝกสดนํามาปรุงอาหารหรือรับ ประทานสด เปน
ผักแกลม
สรรพคุณทางยา บํารุง มาม ไต แกบิด อาเจียน ระงับปวด แกบวม
แกหนองใน ทําใหเจริญอาหาร
วิธีใช 1. ฝกสดรับประทานแกทอ งอืด
2. ฝกสดตมผสมเกลือ กินทุกวัน บํารุงไต
3 . เ ม ล็ ด นํ า ม า ตุ  น กั บ เ นื้ อ ไ ก  แ ล ะ ผั ก บุ  ง
รับประทานลดระดูขาว

บัวบก

ชื่อวิทยาศาสตร
Centella asiatica (Linn.) Urban
ลักษณะ
เปนพืชเลือ้ ยตามดินแฉะๆ มีรากงอกตามขอของลําตน
ใบคลายไต ปลายใบกลม กานยาว ขอบใบหยัก ดอก
สีมว งแดง

สวนที่ใช ทัง้ ตน

ประโยชนทางอาหาร รับประทานเปนผักสด หรือตมนําดื ้ ม่
สรรพคุณทางยา ยาบํารุง กระตุน ความจํา โรคเรือ้ น วัณโรค

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 12

วิธีใช นํ าใบมารับประทานเปนผั กสด หรือคั้นนํ้ าทํ าเปน

เครือ่ งดืม่ ใชเปนยาบํารุง กระตุน ความจํา บําบัดโรค
เรือ้ นและวัณโรค

ผักชี

ชื่อวิทยาศาสตร
Coriandrum sativum L.
ลักษณะ
เปนพืชปเดียว ลํ าตนตั้งตรงมีรากฝอยมาก ใบมี
กานยาวใบยอย 2 ชั้น ขอบใบหยัก ดอกออกเปนชอ
สีขาวหรือชมพู ผลกลมออกดอก ฤดูรอ น ออกผลฤดู
หนาว

สวนที่ใช ทั้งตนและผล
ประโยชนทางอาหาร ใบใสโรยอาหารเพิม่ ความหอม และดับกลิน่ คาวปลา
และเนือ้
สรรพคุณทางยา ขับเหงือ่ ขับลม แกผื่นหัด ทองอืด ละลายเสมหะ
วิธีใช ผักชีสด 60-150 กรัมตม หรือคัน้ นําก็้ ได นํานํามา
้
ดื่ม ชวยขับเหงื่อ ขับลม ทองอืด หรือ ทาแกผื่นหัด
(ถาผลใหใช 6-12 กรัม ตมนํา้ หรือ บดเปนผง)

ผักบุง

ชื่อวิทยาศาสตร
Ipomoea aquatica Forsk
ลักษณะ
เปนพื ชเลื้อยตามโคลนหรือลอยอยู ในนํ้ าจืด ใบมี
กานยาว ปลายแหลม ฐานใบเปนรูปลูกศร หรือกลม
ขอบใบเรียบหรือเปนเหลี่ยม ดอกสีขาวหรือมวงแดง
ขอลางๆ จะมีรากงอก

สวนที่ใช ยอดออน ใบ ดอกตูม

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 13

ประโยชนทางอาหาร เปนผักสดหรือตมสุก หรือนํามาปรุงอาหาร

สรรพคุณทางยา ยาระบาย บํารุงสายตา ริดสีดวงทวาร กลากเกลือ้ น
วิธีใช 1. รับประทานประจําชวยบํารุงสายตา และเปนยา
ระบาย
2. ตําผักบุงใหละเอียด พอกรักษาโรคสีดวงทวาร
3. นํ้าคั้นจากดอกตูมชวยรักษา โรคกลากเกลือ้ น

พริกขี้หนู

ชื่อวิทยาศาสตร
Capsicum frutescens L.
ลักษณะ
เปนพืชปเดียวใบยาวรี ปลายใบแหลม ดอกสีขาวออก
ตามงาม ผลกลมยาวปลายแหลม สีเขียวเมื่อแกมี
สีแดง กานผลยาว เมล็ดมีจํานวนมากลักษณะกลม
แบนสีเหลืองออน

สวนที่ใช ผล รากและตน
ประโยชนทางอาหาร ใชปรุงหรือประกอบอาหารเพือ่ เพิม่ รสเผ็ด
สรรพคุณทางยา ชวยเจริญอาหาร ชวยยอย บิดทองเสีย ไตและอัณฑะ
บวม
วิธีใช 1. บิด ทองเสีย ใชพริก 1 ผล บด เปนผงสอดใน
เตาหูรับประทาน
2. รับประทานเปนอาหารชวย เจริญอาหาร และ
ชวยยอย
3 . ไตแ ละอั ณ ฑะบวมใช ร ากแ ละเนื้ อ หมู ต  ม
รับประทาน

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 14

ฟก

ชื่อวิทยาศาสตร
Benincasa hispida Cogn.
ลักษณะ
เปนไมเลือ้ ยอายุ 1 ป ลําตนและใบมีขน ลักษณะ
กลมชอบใบเปนแฉก ดอกมี 5 กลีบสีเหลือง ผลออน
มีขนมากลักษณะยาวหัวทายมน เมื่อแกขนจะหลุด
ไปเมล็ดแบนรีลบิ

สวนที่ใช ผล เมล็ด ใบและเถา

ประโยชนทางอาหาร ปรุงเปนอาหาร เชน ตมจืด
สรรพคุณทางยา แกไข กระหายนํา้ ริดสีดวง ผดผืน่ คัน ได
วิธีใช 1. เด็กอายุ 1-5 เดือนมีไขใหกนิ นํ้าตมฟก บอยๆ
2. ริดสีดวงทวาร คัน้ เอานําจากผลมาชะล
้ าง
3. เปนผด ผืน่ คัน หั่นผลฟกเปนแผน ถูทาบริเวณที่
คัน
4. ไอ ใชเปลือกผลแหง 15 กรัมผสมนําผึ ้ ง้ กรองนํา้
มาดืม่
5. ฝา หรือจุดดางดําบนผิวหนังใชนาคั ้ํ น้ จากไสใน
ผลสด ทาบอยๆ

ฟกทอง

ชื่อวิทยาศาสตร
Cucurbita maxima Duchesne
ลักษณะ
เปนไมเถาขนาดยาวมาก ใบมี 5 หยัก สากมือ ดอกสี
เหลืองรูปกระดิง่ ผลมีขนาดใหญเปนพูเปลือกผลคอน
ขางแข็ง บางชนิดมีสเี ขียว บางชนิดสีนาตาลแดง
้ํ

สวนที่ใช ผล ดอก ยอดออน

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 15

ประโยชนทางอาหาร ใชปรุงอาหาร หรือทําขนมหวาน

สรรพคุณทางยา บํารุงสายตา โรคพยาธิตัวตืด
วิธีใช 1. รับประทานเปนประจําชวยบํารุงสายตา
2. เมล็ดมีนามั้ํ นใชถา ยพยาธิตวั ตืด โดยใชเมล็ดฟก
ทอง 60 กรัม ปนใหละเอียดผสม นํ้าตาล เล็ก
นอย เติมนมครึง่ ลิตร ดืม่ 3 ครัง้ ทุก 2 ชั่วโมง
แลวดืม่ นํามั
้ นละหุง เพือ่ ถายออก

มะกรูด

ชื่อวิทยาศาสตร
Citrus hustrix D.C.
ลักษณะ
เปนไมยืนตนขนาดเล็กลําตนและกิ่งมีหนามใบเรียว
หนาคอด กิว่ ตรงกลางใบ ดอกสีขาวเกสรสีเหลือง ผล
โตกวามะนาว ผิวขรุขระ มีกลิน่ หอม

สวนที่ใช ใบ ผล ราก
ประโยชนทางอาหาร ใบปรุงอาหารดับกลิน่ คาว เชน ตมยํา
สรรพคุณทางยา ผิวมะกรูดผสมเปนเครือ่ งแกง
ขับลม แกจุกเสียด เลือดออกไรฟน แกลม วิงเวียน
วิธีใช 1. นํ้ามะกรูดใชถูฟน แกเลือดออกตามไรฟน
2. ผลนํามาดองเปรีย้ ว รับประทานขับลม ขับระดู
3. เปลือกผล ฝานบางๆ ชงนํา้ เดือดใสการะบูเล็ก
นอยรับประทานแกลมวิงเวียน

มะเขือเทศ

ชื่อวิทยาศาสตร
Lycopersicon esculentum Mill.
ลักษณะ
เปนพืชปเดียว ลําตนตัง้ ตรงสูง 1-2 เมตร ใบรูปขนน

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 16

กออกสลับกัน ขอบใบหยัก ดอกสีเหลือง ผลมีหลาย

ลักษณะ เชน กลม กลมรี ผิวเรียบ เปนมัน สีแดงหรือ
สีเหลือง เนือ้ ผลฉํานํ
่ าภายในมี
้ เมล็ดมาก

สวนที่ใช ผล
ประโยชนทางอาหาร รับประทานสด เชน สลัด ปรุง
สรรพคุณทางยา ยาระบายออนๆ แกกระหายนํ้า เบือ่ อาหาร ปวดฟน
ลางแผลจากถูกความเย็น บํารุง กระเพาะอาหาร ไต
ลําไส ขับสารพิษ
วิธีใช 1 . ผลรั บ ปะทานสดหรื อ ต ม นํ้ า ช ว ยบํ ารุ ง ไต
กระเพาะ ลําไส และขับสารพิษ
2. ใบบดละเอียด ใชทาแกผิวหนังถูกแดดเผา
3. ราก ลําตน และใบแก ตมนํารั
้ บประทาน แกปวด
ฟน และลางแผลที่เกิดจากความเย็น

มะเขือพวง

ชื่อวิทยาศาสตร
Solanum torvum Swartz
ลักษณะ
เปนไมพมุ ขนาดเล็ก สูง 1-3 เมตร ใบรูปไขดอกสี
ขาว ผลออนสีเขียวออกเปนพวง ผลแกมสี เี หลืองปน
สม

สวนที่ใช ผล ราก
ประโยชนทางอาหาร รับประทานเปนผักจิ้ม ใสแกง
สรรพคุณทางยา ขับเสมหะ ขับปสสาวะ ชวยยอยอาหาร
หามเลือด แกปวดฟน แกเทาแตกเปนแผล
วิธีใช 1. ผลนํามาตมรับประทานขับเสมหะ แกไอ
2. ตน ผล ราก ตมรับประทาน ชวยยอยอาหารและ
หามเลือด
3. ควันจากเมล็ดที่เผาใชสูดดมแกปวดฟน
4. รากตําพอกแกเทาแตกเปนแผล

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 17

มะนาว

ชื่อวิทยาศาสตร
Citrus aurantifolia Swing
ลักษณะ
เปนไมพุม ตนมีหนามแหลมคลายมะกรูดแตเล็กและ
สั้นกวาดอกสีขาวอมเหลือง ผลกลม เปลือก บาง ผิว
เรียบ รสเปรี้ยวจัด

สวนที่ใช ผล ใบ ราก
ประโยชนทางอาหาร นํ้ามะนาวประกอบอาหาร เครือ่ งดืม่ ผลดอง
สรรพคุณทางยา เปนมะนาวดอง หรือทําเปนอาหารแหง
แกไอ เสียงแหง แกบวม ทาฝ แกปวด
วิธีใช 1. นํ้ามะนาวละลายดินสอพอง พอกแกบวม
2. นํามะนาวผสมกั
้ บนําผึ
้ ง้ อยางละ 1 ชอนชา แก
เจ็บคอ
3. มะนาวสดใสนาตาล
้ํ เกลือ ดืม่ ระบายทอง
4. ใบหัน่ ฝอยชงดวยนํ้าเดือด ดืม่ ลดไข หรือ อมกลัว้
คอฆาเชือ้

มะระ

ชื่อวิทยาศาสตร
Momordica charantia Linn.
ลักษณะ
เปนไมเลือ้ ย ใบมี 5-7 หยัก ดอกเดีย่ วมีสเี หลือง ปล
มีรูปรางขรุขระ รสขมมาก

สวนที่ใช ผล ใบ ราก
ประโยชนทางอาหาร ผลและยอดรับประทานเปนผักตม หรือแกงจืดกับซี่
สรรพคุณทางยา โครงหมู
วิธีใช แกไขหวัด แกหิด โรคผิวหนัง โรคเบาหวาน

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 18

1. นําผล ใบ ดอก และเถามาอยางละ 1 กํามือ ตม

ใหเดือด 20-30 นาที กินครัง้ ละ ½-1 แกกอน
อาหาร ชวยแกไข
2. ผูปวยโรคเบาหวานรับประทานมะระอยางนอย
สัปดาหละครัง้ จะเปนผลดี

มะละกอ

ชื่อวิทยาศาสตร
Carica papaya L.
ลักษณะ
เปนไมเนือ้ ออนยืนตน ใบหยัก ออกทีย่ อดกาน ใบกลม
ยาว ผลดิบมีสเี ขียว แกจัดสีเหลือง

สวนที่ใช ใบ ผล เมล็ด ยอดออน ราก

ประโยชนทางอาหาร ผลดิบใชปรุงอาหารเชนแกงสมยางชวยทําใหเนื้อเปอย
ผลสุกเปนผลไม
สรรพคุณทางยา แกกระหายนํ้า บํารุงหัวใจ เปนยาระบายออนๆ
วิธีใช 1. มะละกอสุกรับประทานชวยยอยอาหาร
2. เมล็ดใชขับพยาธิ ใบแกบารุํ งหัวใจ
3. รากเปนยาขับปสสาวะ
4. ตนออนตมรับประทานขับระดูขาว

แมงลัก

ชื่อวิทยาศาสตร
Ocimum sanctum L.
ลักษณะ
เปนพืชลมลุก สูงประมาณ 1-2 ฟุต ดอกชูเปนชัน้ ๆ
ขาวเมล็ดเล็ก เมือ่ แกจะมีสนี าตาลหรื
้ํ อสีดาํ แชนํ้าจะ
พองเปนเมือกเยือ่ ขาว

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 19

สวนที่ใช เมล็ด ใบ
ประโยชนทางอาหาร เมล็ดทําขนม ใบรับประทานเปนผักใสขนมจีนหรือแกง
เลียง
สรรพคุณทางยา เปนยาระบาย หามเลือกกําเดาขับลม แกไอ
วิธีใช 1. เมล็ดแชนํ้ ารับประทานกับนํ้าเชื่อมชวยหยุดเลือด
กําเดา และเปนยาระบาย
2. ใบรับประทานชวยขับลม
3. ตนตมกับนํารั
้ บประทานแกไอ

สะระแหน

ชื่อวิทยาศาสตร
Mentha arvensis L.
ลักษณะ
เปนตนไมเล็กๆ เลือ้ ยตามดินลําตนสีเ่ หลีย่ ม ขอบใบ
หยัก มีกลิน่ หอมฉุน

สวนที่ใช ใบ
ประโยชนทางอาหาร ใบสดรับประทานเปนผักสด โรยหนาอาหารพวกยํา
พลา ลาบ ใหนา รับประทาน
สรรพคุณทางยา ขับลม แกทองอืดเฟอ และปวดทอง
วิธีใช รับประทานใบสดจากการประกอบอาหารหรือเมื่อ
ทองอืดทองเฟอชวยขับลดบรรเทาอาการปวดทอง

ผักสุมนไพร อื่นๆ

ชื่อผักสมุนไพร สรรพคุณ สวนที่ใชประโยชน

แค ริดสีดวงจมูก นํ้าคัน้ จากดอกไมหยอดจมูก
พริกไทย ปวดฟน ผสมกับถั่วเขียวกัดไวตรงฟน
ซี่ที่ปวด
ถัว่ เหลือง ลดเบาหวาน ลดการอุดตั น เมล็ ด นํ ามารับประทานเปน
ของไขมันในเสนเลือด อาหาร เชน นํ้านมถัว่ เหลือง

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

 ผักสมุนไพร 20

พริกหยวก ้ อย ชวยเจริญ นําผลมาปรุงเปนอาหาร

ชวยกระตุน นําย
อาหาร
หัวผักกาด แกโรคลักปดลักเปด ปรุงเปนอาหาร เชนแกงจืด
แกงสม
งา เปนยาบํารุง ชวยใหรางกาย นําเมล็ดมาปรุงอาหาร เชน
แข็งแรง ชวยใหผิวพรรณผุด ขนม
ผอง
มะรุม ลดไข บํารุงหัวใจ ชวยระบาย นําผลมาปรุงอาหาร เชน แกง
ออนๆ สม
สะเดา ชวยเจริญอาหาร ชวยระบาย นํ า ใ บ ห รื อ ช  อ ด อ ก ม า รั บ
ประทาน
หอมหัวแดง ขับปสสาวะ ทองอืด ลดไขมัน นํามาปรุงเปนอาหาร
ในเลือด
ขีเ้ หล็ก แกนอนไมหลับ ใบออนลวกจิม้ นําพริ
้ ก
หอมหัวแดง ชวยยอย แกบิด ทองเสีย หัวหอมปรุงเปนอาหาร
ถั่วพู แกออ นเพลีย บํารุงกําลัง ฝก ดอก ยอดออน หัวใตดิน
นํ ามาปรุ งเปนอาหาร เชน
ตมจิม้ นําพริ
้ ก สลัด แกงจืด
แกงเลียง
มะพราว แกโรคผิวหนัง กลากเกลื้อน นํามั
้ นจากมะพราว
แผลจากไฟไหม
บัว ลดเสมหะ แกไอ บํารุงกําลัง รากบั ว (ไหล) นํ ามาผัดกุง
แกงสม ตมยํา
โหระพา ขับลม ลดอาการจุกเสียด แก นํ าใบและต น มาปรุ ง เป น
ปวดหัว ชวยเจริญอาหาร อาหาร หรือรับประทานเปน
ผักสด หรือผักโรยหนา

๐ กลับไปหนากอนนี้ ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

จัดทําเอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สํานักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร