1.

Koje su osnovne ideje prosvetiteljstva

Oni su se suprostavljali srednjovekovnoj usredsređenosti na onostrano, odbacivali teologiju kao
put ka istini i hrišćansku ideju o grešnoj prirodi naroda, i pokušavali da shvate prirodu samo
pomoću razuma, bez pomoći samoobjavljenih istina ili uticaja sveštenika.
2. Najvažnija dela Imanuel Kanta
Kritika čistog uma - o spoznaji
Kritika praktičnog uma - o etici
Kritika rasudne snage/Kritika moći suđenja- o umjetnosti
U do-kritičkom periodu Kant se bavi materijalističkim tumačenjem svijeta. Svoju teoriju o
nastanku kosmosa iznio je u djelu "Opća historija prirode i teorija neba" (Allgemeine
Naturgeschichte und Theorie des Himmels, 1755). U ovom djelu on je predvidio postojanje
planete Uran, koja će 1881. godine biti i otkrivena.
U kritičkom periodu on daje kritiku predhodne filozofije (filozofije svojih predhodnika) i potpuno
prelazi na idealizam. U ovom periodu je napisao svoja najveća djela:
3. Najvažnija dela Voltera
Kandid, Filozofska pisma, Filozofski recnik,Plejada
4. Najvažnije Rusoova dela
O poreklu nejednakosti, Drustveni ugovor, Emil,ili o vaspitanju, Ispovesti
5. Najvažnije delo Monteskjea
Pisma iz Persije, sarađivao je na Enciklopediji,O duhu zakona
6. Didro
Kaluđerica, Fatalista Žak i njegov gospodar Saloni, Ogled o slikarstvu,
Razmišljanja o Terenciju,Nezakoniti sin,Otac porodice,Je li dobar ili zao?
7. Hegelova dela
Fenomenologija duha", "Znanost logike",
"Enciklopedija filozofskih znanosti", "Osnovne crte filozofije prava".
8. Na koji istorijski događaj su uticali prosvetitelji
Sami prosvetitelji nisu bili revolucionari, a do 1789. godine skoro svi istaknuti prosvetitelji više
nisu bili među živima, ali su njihove ideje pomogle da se pokrene Francuska revolucija.
9. Koje su najznačajnije vrednosti izražene u Deklaraciji prava čoveka i građanina
Neotuđivo pravo pojedinca na slobodu ličnosti, savesti i misli i na podjednak tretman pred
zakonom; potvrdila je da vlada pripada narodu kao celini i insistirala na tome da država nema
veće dužnosti do da unapređuje slobodu i samosvojnost pojedinca; smatrala je da svi građani
imaju pravo učestvuju u donošenju zakona i izglasavanju poreza.
10. Koji je najvažniji dokument Francuske građanske revolucije
Deklaracija prava čoveka i građanina (1789)
11. Koji su najznačajniji predstavnici romantizma
Pesnici Šeli, Vordsvort, Kits, Kolridž i Bajron u Engleskoj; pisac Viktor Igo i katolički romanopisac i
esejista Šatobrijan u Francuskoj; pisci braća August Vilhelm i Fridrih Šlegel, dramski pisac i pesnik
Šiler i filozof Šeling u Nemačkoj. Kaspar David Fridrih u Nemačkoj i Džon Konstebl u Britaniji
izrazili su to romantično raspoloženje u likovnoj umetnosti, a kasnije su ga Betoven, Šubert,
Šopen i Vagner izrazili u muzici.
12. Suština ideje romantizma
Da mašta pojedinca treba da odredi oblik i sadržaj jedne umetničke tvorevine.
Svesna potraga za onim što je različito i jedinstveno. Otkrij i izrazi svoje pravo biće: kultiviši
sopstvenu imaginaciju; sviraj svoju muziku; piši svoju poeziju; slikaj sopstveno privatno viđenje
prirode; doživi ljubav i patnju na sopstveni način.

13. U čemu se ogleo uticaj romanirzma na istorijske događaje

14. Koji književni žanr su negovali romantičari a koji realisti

Lirkika I drama
15. U čemu su razlike a u čemu sličnosti romatičara I prosvetittelja
Da ljudska bića od mesa i krvi pretvaraju u mašine bez duše, koje misle. Pokušavali su da uklopi
sav život u mehanički okvir, umanjili su i unizili pojedinca. Takvo plitko razmišljanje odvojilo je
ljude od njihovih osećanja; skršilo je spontanost i individualnost; gušilo kreativnu maštu i
sprečavalo ljude da sagledaju svoje ljudske potencijale. Romantičari su se slagali s Rusoom da je
osećanje a ne razmišljanje esencijalni deo našeg bića. Za romantičare, razum je bio hladan i
sumoran, njegovo razumevanje ljudi i života mršavo i neodgovarajuće. Razum ne može ni da
shvati ni da izrazi složenost ljudske prirode, niti bogatstvo ljudskog iskustva. Time što stalno
pažljivo proučava i analizira, time što nameće umrtvljujuće strukture i forme, i time što zahteva
pridržavanje strogih pravila, razum guši inspiraciju i kreativnost, sprečavajući pravo
razumevanje.
16. Koji ekonomski pravac su zagovarali mislioci sa kraja 18 I početka 19 veka?
Liberalizam
17. Iz koje zemlje potiče liberalizam?
Engleska 17 vek
18. Koji ekonomsko politički pojam je suprotan liberalizmu?
Konzervativizam
19. Koje su osnovne struje britanskog parlamenta
Osnovne partije su Laburistička i Konzervativna- torijevci, pored njih postoji i Liberalno –
demokratska partija..
20. U čemu su razlike između liberal I konzervativaca
I dok su konzervativci pokušavali da ojačaju temelje tradicionalnog društva, koje je ozbiljno bilo
uzdrmano u periodu Francuske revolucije i Napoleona, liberali su želeli da izmene status quo i da
sprovedu obećanja prosvetiteljstva i Revolucije. Konzervativci su se usredsredili na zajednicu,
dok su liberali naglašavali individualnu slobodu. Konzervativci su pokušavali da očuvaju
društvenu hijerarhiju zasnovanu na naslednoj aristokratiji, dok su liberali insistirali na tome da se
vrednosti pojedinca ne mogu meriti poreklom već dostignućima. Konzervativci su smatrali da
država počiva na tradiciji, dok su liberali tragali za racionalnom državom, u kojoj bi političke
institucije i postupci bili zasnovani na razumljivim principima. Konzervativci su želeli da
 pojedinci, po prirodi zli, slušaju sv¬je pretpostavljene. Liberali su, s druge strane, imali poverenja
u dobrotu ljudske prirode i sposobnost pojedinaca da kontrolišu sopstvene živote.
21. Politička osnova liberalizma
Liberalizam je zajednički naziv za političke ideologije koje se zalaže za državno uređenje kojemu
je cilj što je moguće veća sloboda pojedinca postignuta kroz demokratski proces pod zaštitom
pravne države.Jedna od alternativnih definicija liberalizam navodi kao ideologiju kojoj je cilj
postizanje slobode pojedinca na račun društvene jednakosti i društvene stabilnosti
22. Ekonomska osnova liberalizma
Ekonomski liberalizam je naziv za ekonomsku komponentu liberalne ideologije, a pogotovo
klasičnog liberalizma, a koji se odražava kroz stav prema kojoj se ekonomski sistem neke zemlje
mora temeljiti na kapitalizmu, odnosno načelu laissez faire i privatnim sredstvima za
proizvodnju. Iako ekonomski liberali u određenim okolnostima mogu prihvatiti državnu
intervenciju u ekonomiju, u načelu smatraju da slobodno tržište mora biti što slobodnije od bilo
kakvih faktora koji smetaju kompetitivnosti i slobodnoj trgovini. Ekonomski liberalizam smatra
neprihvatljivim plansku ekonomiju te se suprotstavlja konceptima merkantilizma, državnog
kapitalizma, socijalizma i korporatizma.Prema liberalnoj političkoj ekonomiji, nezaposlenost i
siromaštvo potiču od pojedinačnih neuspeha.
23. Tokvilov ekonomski rad
24. Tokvilov politički rad
Tokvil je smatrao da je demokratija pravednija od aristokratske vlade i predviđao da će to biti
politički sistem budućnosti, ali je isto tako upozoravao na opasnosti koje ona nosi. U
demokratskom društvu, rekao je, strast ljudi da budu jednaki ima prevagu nad njihovom željom
za slobodom. Podstaknuti idealom o jednakosti, građani u demokratiji priželjkuju počasti i
posede za koje smatraju da im pripadaju. Zahtevaju da putevi ka društvenom, ekonomskom i
političkom napredovanju budu dostupni svima, i više ne prihvataju nejednakost u bogatstvu i
položaju kao deo prirodnog poretka. Međutim, kako ljudi po prirodi nisu jednakih sposobnosti,
mnogi su zakinuti pa se okreću državi kako bi ih ona snabdela onim posedima i prednostima koje
sami ne mogu da steknu.
25. Ko je glavni teoretitčar liberalizma u ekonomiji?
Adam Smit
26. Najvažnije delo Adama Smita
Obogatsvo naroda 1776
27. Maltusova teorija
Maltusova teorija je teorija Tomasa Roberta Maltusa po kojoj svaka životinjska vrsta, uključujući
i čoveka, množi se po geometrijskoj progresiji, dok se sredstva za život, posebno hrana,
povećavaju aritmetičkom progresijom. Iz navedenih razloga, radi opstanka ljudske vrste
neizbežni su ratovi kao i prirodne katastrofe kako bi se postigla odgovarajuća ravnoteža.
28. Suština socijalizma kao ideje
Socijalizam je naziv koji ima dva značenja.Prvi opisuje društveno-ekonomsko uređenje u kojemu
je većina sredstava za proizvodnju u javnom, odnosno državnom vlasništvu, a većina ekonomske
djelatnosti se odvija pod strogom kontrolom države u svrhu što ravnomjernije raspodjele
društvenog bogatstva. U markstističkoj literaturi se socijalizam navodi kao prijelazni period od
 kapitalizma prema besklasnom društvu - komunizmu.Socijalizam je zajednički naziv za veliki broj
često različitih ideologija kojima je zajednička crta zalaganje za javno, odnosno kolektivno
vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju te državnu intervenciju u svrhu suzbijanja socijalnih
razlika.
29. Sensimon, Furije I Oven, dela išta su zagovarali
Neki socijalisti su predlagali komune ili modele fabričkih gradova kao mesta na kojima mogu da
se ostvare socijalistički ideali. Najznačajniji mislioci socijalisti s početka devetnaestog veka - Sen-
Simon (Saint-Simon), Furije (Fourier) i Oven (Owen) - podržavali su jedan novi društveni i
ekonomski sistem u kome bi proizvodnja i raspodela dobara bili planirani za opšte dobro
društva. Sen-Simon: tehnokratski socijalizam ,,pismo jednog stanovnika Ženeve“, Industrija
Furije: psihološki socijalizam Analitička teorija toplote
Oven: industrijski socijalizam
30. Osnova realizma kao umetničkog pravca
Realizam, dominantan pokret u umetnosti i književnosti sredine devetnaestog veka,
suprotstavljao se romantičarskoj predanosti unutrašnjem životu i romantičarskoj
sentimentalnosti. Romantičari su veličali strasti i intuiciju, dopuštali da ih njihova mašta prenosi
u neku zamišljenu idiličnu srednjovekovnu prošlost i tragali za subjektivnom usamljenošću usred
čuda prirode. Realisti su se, s druge strane, koncentrisali na stvarni svet, na društvene uslove i
savremene konvencije i na poznate detalje svakodnevnog života. S kliničkom nepristrasnošću i
savesnom brižnošću analizirali su kako ljudi izgledaju, kako rade i kako se ponašaju.
31. U kom vremenu su delovali romantizam I realizam
od 19 veka pa do sredine romantizam a realizam od sredine 19 veka pa sve u 20 veku
32. Koje istorijske promene su usledile prelazak romantizma u relizam

33. Kakav je uticaj realizma na istorijske događaje

34. Najvažniji predstavnici realizma

Gistav Kurbe, Ilja Rjepin, Stendhal (pravim imenom Henri Beyle) Honore de Balzac Nikolaj
Vasiljevič Gogolj Lav Nikolajevič Tolstoj Fjodor Dostojevski Ivan Sergejevič Turgenjev Ivan
Gončarov Gustave Flaubert George Eliot William Thackeray Thomas Hardy Charles Dickens
35. U čemu su razlike između romantizma I realizma
Realizam, dominantan pokret u umetnosti i književnosti sredine devetnaestog veka,
suprotstavljao se romantičarskoj predanosti unutrašnjem životu i romantičarskoj
sentimentalnosti. Romantičari su veličali strasti i intuiciju, dopuštali da ih njihova mašta prenosi
u neku zamišljenu idiličnu srednjovekovnu prošlost i tragali za subjektivnom usamljenošću usred
čuda prirode. Realisti su se, s druge strane, koncentrisali na stvarni svet, na društvene uslove i
savremene konvencije i na poznate detalje svakodnevnog života. S kliničkom nepristrasnošču i
savesnom brižnošću analizirali su kako ljudi izgledaju, kako rade i kako se ponašaju.
36. Koji roman Flobera se smatrao prvim delom romantizma
Madam Bovari
37. Koje pojave opisuju dela Čarlsa Dikinsa
 Opisivali su prljavstinu zivota, hipokriziju drustva, I kulucenje u industrijskim gradovima Britanije
38. Najvažniji predstavnici romantizma iz Evrope I Rusije
William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, John Keats, Lord Byron, Percy Bysshe Shelley, i
puno stariji William Blake, Konstantina Batjuškova, Vasilij Žukovski, Aleksandar Puškin, Mihail
Ljermontov, Fjodor Tjutčev
39. Suština marksizma
Cilj marksizma - preuzimanje vlasti od strane radničke klase i razaranje kapitalizma - bio je štetan
po buržoaske liberale; takvo je bilo i marksističko uverenje da klasna borba i nasilje predstavljaju
suštinu istorije, instrumente progresa i sredstvo do više faze čovečanstva. Liberali, koji su
najveću važnost pridavali pojedincu, smatrali su da putem obrazovanja i samodiscipline ljudi
mogu da savladaju nejednakost i siromaštvo. Marksisti, s druge strane, insistirali su na tome da
će, bez transformacije ekonomskog sistema, pojedinačni napori potlačenih postići jako malo.
40. Učenje Karla Marksa
Nauka istorije, Klasni sukob, Razaranje kapitalizma,
Marksovo naglašavanje ekonomskih snaga neizmerno je proširilo percepciju istoričara, koji su
stali da istražuju ekonomske faktore u istorijskim događajima i u transformaciji kulture. Ovakav
pristup umnogome je proširio naše razumevanje pada Rima, izbijanja Francuske revolucije i
građanskog rata u Americi i druge prelomne događaje. Marksova teorija klasnih sukoba
obezbedila je sociolozima korisno oruđe za analizu društvenih procesa. Njegovu teoriju
otuđenog rada prilagodili su sociolozi i psiholozi. Delimično zahvaljujući Marksu, mi smo svesni
da rad u modernom industrijskom društvu može da bude i vrlo plitka i odbojna aktivnost.
41. Najvažnije delo Karla Marksa
Manifest komuisticke partije I Kapital
42. U čemu se ogledalo političko delovanje Karla Marksa?
Po Marksu i Engelsu, klasa koja kontroliše materijalnu proizvodnju takođe kontroliše i mentalnu
proizvodnju: filozofije, moralni kodovi i verski nazori koje ima vladajuća klasa postali su
dominantne ideje društva. Ove ideje i ideale, predstavljene kao zakone prirode, i ugnjetači i
ugnjeteni podjednako mogu smatrati istinom. U stvarnosti, međutim, ta uverenja, ili ideologije,
samo su kamuflirali specijalne ekonomske interese vladajuće klase. Ta klasa koristila je lažne
slike ili ideologije kako bi podržala i legitimizovala društveni poredak iz koga je crpla svoju
imovinu, moć i privilegije.
43. Prudon I Bakunjin
Anarhisti su crpli inspiraciju od Pjera Žozefa Prudona samoukog francuskog štampara i
slovoslagača. Prudon je kritikovao socijalne teoretičare koji su gradili složene sisteme koji bi
kontrolisali svakodnevni život, sukobljavali se s ljudskom prirodom i lišavali ljude njihovih ličnih
sloboda. Želeo je novo društvo koje bi individualnu slobodu dovelo do maksimuma. Prudon je
manje bio teoretičar a više čovek koji je umeo da izrazi s puno strasti razočaranost i gađenje
prema novom industrijskom društvu koje se razvijalo u Evropi.
Mihail Bakunjin otac modernog anarhizma
Anarhizam je pokazao posebnu privlačnost u Rusiji u kojoj nije bilo predstavničke vlade niti
ikakvog načina, sem pisanja peticija caru, da se nepravda ispravi zakonskim putem. Represivni
režim, ekonomska zaostalost, omladinski pokret, strasno posvećen poboljšanju kvaliteta života
 masa i vođa magnetne privlačnosti Mihail Bakunjin, sve je to doprinelo uobličavanju anarhističke
tradicije u Rusiji. Bakunjin je bio čovek od akcije, koji je organizovao revoluciju, borio se za nju i
davao primer revolucionarnog zanosa.
44. Lenjin I oktobarska revolucija?
Oktobarska revolucija je naziv koji se koristi za drugu fazu ruske revolucije, nakon koje je u Rusiji
godine 1917. ustanovljena prva socijalistička država. Revoluciju su vodili boljševici na čelu s
Vladimirom Iljičom Lenjinom, te je njome srušena ruska Privremena vlada, ustanovljena nakon
Februarske revolucije kojom je ukinuto Rusko Carstvo. Suprotno popularnom mišljenju kako
Februarska i Oktobarska revolucija nastaju kao posljedica Prvog Svjetskog Rata službeni
dokumenti Ruskog Carstva nam govore drugačiju priču. Nakon gušenja revolucije 1905. godine
pod pritiskom državne represije dolazi do samo kratkotrajnog smirivanja situacije koja se ubrzo
počinje pogoršavati po vladajuću elitu. Godine 1902, Lenjin je napisao Šta da se radi? - značajan
dokument u istoriji ruske marksističke misli. U ovom delu je tvrdio da radnici ne mogu sami da
iznesu uspešnu revoluciju. Neobrazovani i skloni nediscplinovanim i spontanim akcijama, oni ne
mogu da se izdignu iznad uskog tredjunionističkog vidokruga - „uverenja da je neophodno da se
povezu u sindikate, bore protiv poslodavaca i trude da prinude vladu da donese neophodno
radno zakonodavstvo”. Namamljen višim nadnicama i boljim radnim uslovima, proletarijat će se
nagoditi s kapitalizmom i tražiti da se pridruži srednjoj klasi, a ne da trijumfuje nad njom; on bi
prihvatio buržoasku ideologiju i radije bi se pomirio s buržoaskom državom nego što bi je uništio.
Pošto nemaju dovoljno naučno-socijalističke svesti, radnicima je potrebno vođstvo čvrste
prethodnice posvećenih i disciplinovanih profesionalnih revolucionara koji će, shvatajući zakone
istorije koje je postavio Marks, tražiti ne pojedinačne reforme već ukidanje društvenog sistema
koji je eksploatisao i degradirao one koji nemaju imovinu.
45. Šta je feminizam?
Još jedan primer širenja liberalizma bio je pojava feminističkih pokreta u Zapadnoj Evropi 19. vek
i Sjedinjenim Državama. Feministkinje su insistirale da princip slobode i jednakosti, onako kako
su ga izrazili prosvetitelji i onako kako je on otelotvoren u francuskoj Deklaraciji prava čoveka i
građanina i američkoj Deklaraciji nezavisnosti, bude primenjen na žene.
46. Koje je prvo delo feminizma?
Jedna od prvih ličnosti u razvoju feminizma bila je Meri Vulstonkraft (Магу Wollstonecraft)
(1759-1797), u svojoj knjizi Zaštita ženskih prava (1792), napisanoj pod uticajem Francuske
revolucije, protestovala je protiv postojeće subordinacije, potčinjenog položaja žena i
ograničenih mogućnosti koje se nude ženama za unapređivanje njihove svesti
47. Koji engleski predstavnik liberalizma je podržavao feminističku ideju?
Dzon Stjuart Mil
48. Šta je sifražetski pokret?
Žene reformatori i njihovi muški simpatizeri bili su sve više ubeđeni da je pravo glasa – sifražetski
pokret – predstavljalo najvažnije pravo i ključ daljeg napretka. Kampanje sifražetkinja počele su
sredinom 19. veka kako u Velikoj Britaniji, tako i u Sjedinjenim Američkim Državama, postižući
neke promene, ali napredak je bio spor zbog suprotnosti sa tradicionalnim stavovima. Ovaj
termin – sifražetkinja – koristi se krajem 19. i početkom 20. veka u zapadnim zemljama, a
pogotovo se u Velikoj Britaniji koristio za pripadnice pokreta za jednako pravo glasa muškaraca i
 žena, odnosno uvođenje ženskog prava glasa. Izraz suffragette dolazi od engleske reči suffrage
što znači pravo glasa. U Britaniji, jedan od najodlučnijih protivnika sifražetskog pokreta bila je
žena – kraljica Viktorija.Sifražetkinje u Britaniji su izazvale veliku pažnju, ali i kontroverze, time
što su se koristile metodama direktne akcije, kao što je vezivanje za pruge, podmetanje vatre u
poštanske sanduke, razbijanje prozora, a ponekad i postavljanje manjih bombi. Jedna od
najspektakularnijih takvih akcija se dogodila na konjskoj trci Epsom Derbi, kada je sifražetkinja
Emili Dejvidson, iskočila i bila na smrt pregažena od kraljevog konja 1913. godine. Da bi sprečili
da sifražetkinje steknu više pažnje i simpatija, britanska vlada je donela Zakon o mački i mišu,
kojim su zatvorenice obolele zbog štrajka glađu puštane kući na oporavak, a bile hapšene
ponovo posle oporavka.
49. Koji je veliki istorijski događaj prekretnica za žene u istoriji?
U toku Prvog svetskog rata, žene su radile po kancelarijama, fabrikama i u uslužnim
delatnostima, na poslovima koje su ranije obavljali muškarci. Njihovo angažovanje tokom rata
doprinelo je da postane jasno da žene igraju važnu ulogu u ekonomskom životu nacija i mnogi
politički lideri su se zauzeli da i one dobiju pravo glasa. Godine 1918. Engleskinje sa navršenih
trideset godina dobile su pravo glasa, a 1928. Parlament je snizio glasačku starost Engleskinja na
dvadeset i jednu godinu, kao i za muškarce. U Sjedinjenim Državama, Kongres je 1918. godine
odobrio jedan amandman dajući ženama pravo glasa. Dobijanje opšteg prava glasa razrešilo je
jednu veliku nepravdu, ali drugi razlozi nezadovoljstva su ostali. Pokret za oslobođenje žena koji
se pojavio šezdesetih godina pokušao je da na njih skrene pažnju.
50. Koje države su prve dozvolile pravo glasa ženama?
Novi Zeland se navodi kao prva država na svetu koja je ženama dala pravo glasa 1893, mada je
Švedska prva zemlja u kojoj je u periodu između 1718. i 1771. postojalo uslovno pravo glasa za
žene koje su su bile članice esnafa i plaćale porez. U toku Prvog svetskog rata, žene su radile po
kancelarijama, fabrikama i u uslužnim delatnostima, na poslovima koje su ranije obavljali
muškarci. Njihovo angažovanje tokom rata doprinelo je da postane jasno da žene igraju važnu
ulogu u ekonomskom životu nacija i mnogi politički lideri su se zauzeli da i one dobiju pravo
glasa. Godine 1918. Engleskinje sa navršenih trideset godina dobile su pravo glasa, a 1928.
Parlament je snizio glasačku starost Engleskinja na dvadeset i jednu godinu, kao i za muškarce. U
Sjedinjenim Državama, Kongres je 1918. godine odobrio jedan amandman dajući ženama pravo
glasa. Dobijanje opšteg prava glasa razrešilo je jednu veliku nepravdu, ali drugi razlozi
nezadovoljstva su ostali. Pokret za oslobođenje žena koji se pojavio šezdesetih godina pokušao
je da na njih skrene pažnju.Jugoslavija 1945, Svajcarska 1971
51. Pozitivizam I njegov osnivač?
Pozitivizam je učenje koje se zasniva isključivo na činjenicama. Pozitivizam negira metafiziku i
pokušava svoj predmet da opiše onako kakav jeste, bez stvaranja hipoteza i pretpostavki kakav
bi mogao biti. Začetnik pozitivističke teorije je Ogist Kont (fr. Auguste Comte), koji je smatrao da
se društveni fenomeni mogu proučavati metodama prirodnih nauka. Pozitivistički pristup
dominirao je u sociologiji sve do Drugog svetskog rata. Nakon rata, pod uticajem akademske
sociologije u SAD i Francuskoj, njegova popularnost opada uglavnom zbog razorne kritike drugih
gledišta (funkcionalizam, strukturalizam, marksizam) koja su nudila bolja rešenja, i tako postala
 modernija. Najizraženiji pozitivistički pristup u sociologiji nalazi se kod Emila Dirkema u delu
Pravila sociološke metode.
52. Dalton, Faradej, Herc,Mendeljev, Lui Paster
Dzon Dalton- fizicar I hemicar, osnovno ucenje o atomima I daltonizam
Faradej-Faradejv zakon elektoro magnetne indukcije, jedinica elektricnog kapciteta,Faradejve
efekat
Herc-jedinica oscilacije, dokazao postojanje elektromagnetskih talasa, utvrdio da je njihova
brzina jednaka brzini svetlosti (Maksvelova teorija) i utvrdio svojstva refrakcije, refleksije,
interferencije i polarizacije. Hercov oscilator poslužio je kao osnov za radio-tehniku.
Mendeljev- stvorio Periodni system elemenata,
Luj Paster je bio francuski mikrobiolog i hemičar koji je otkrio mikrobe koji su odgovorni za
osobine vinske kiseline i pomoću njih izumeo pasterizaciju,otkrio vakcinu
53. Čarls Darvin, učenje, delo I on sam
Otac mu je bio doktor, a deda botaničar i lekar.
Darvin se upoznao sa mnogim životinjskim vrstama na čitavoj planeti i to je podstaklo mnoga
pitanja. Drugi prirodnjaci su verovali da su sve vrste nastale zajedno sa svetom, ili da ih je
priroda stvorila tokom vremena. U svakom od tih objašnjenja vrste se nisu menjale tokom
vremena. Međutim, Darvin je primetio sličnosti među vrstama kao i razlike koje su uzrok
različitih životnih staništa.Ovo ga je navelo da zaključi da su se oni vremenom razvijali i evoluirali
i da imaju zajedničke pretke. Verovao je da su vrste prošle kroz proces koji se zove „prirodna
selekcija”, koji podrazumeva da su one vrste koje su se uspešno adaptirale na promenljive
uslove njihovih prirodnih staništa preživele, a one vrste koje nisu uspele da evoluiraju i da se
razmnožavaju su izumrle.Darvinova teorija je objavljena u delu pod naslovom „O poreklu vrsta”
1859. godine
54. Spenser, delo I pravac koji predstavlja
bio engleski filozof i teoretičar sociologije. Doprineo je u mnogim naučnim oblastima, uključujući
etiku, religiju, politiku, filozofiju, biologiju, sociologiju i psihologiju.
Najpoznatiji je po tome što je stvorio izraz opstanak najprilagođenijih koji je objasnio u svom
delu Principi biologije (1864), nakon što je pročitao knjigu Čarlsa Darvina Poreklo vrsta.
Spenserov socijal-darvinizam je posebno uticao na rane evolucione ekonomiste kao što je
Torštajn Veblen (Thorstein Veblen) ali su ga usvojili i Amerikanci Vilijam Grejem Samner (William
Graham Sumner) i Simon Nelson Paten (Simon Nelson Patten)
55. Koji pisac je zagovarao stavove Fabijanovog društva?
Bernard Šo
56. Šta je social darvinizam?
Drugi su proširili Darvinove teorije preko domena u kome je on delovao. Društveni mislioci, koji
su bezobzirno primenjivali Darvinove zaključke na društveni poredak, stvarali su teorije koje su
imale opasne posledice po društvo. Socijaldarvinisti - oni koji su preneli Darvinove naučne
teorije na društvena i ekonomska pitanja - koristili su izraze „borba za opstanak” i „opstanak
najsposobnijih” kako bi poduprli ekonomski individualizam i politički konzervativizam. Tvrdili su
da društvene reforme koje uvodi vlada narušavaju takmičarski poredak o kome je odlučila
priroda; time što favorizuju najmanje sposobne, te loše zamišljene reforme slabe naciju. Uspešni
 poslovni ljudi, govorili su oni, pokazali su svoju sposobnost da uspeju u takmičarskom svetu
biznisa. Njihov uspeh slagao se s prirodnim zakonima i prema tome bio je od koristi po društvo;
oni koji su izgubili u socioekonomskoj borbi pokazali su svoju nesposobnost. Primenjujući
Darvinovu biološku teoriju na odnose među narodima, socijaldarvinisti su ubrizgavali posebno
opasne elemente u nacionalizam: uverenje da je čovečanstvo podeljeno na superiorne i
inferiorne rase i da ideja o nacionalnim i rasnim sukobima rađa progres.
57. Iracionalizam
Iracionalizam je epistemološki pravac, filozofsko učenje prema kom se stvarnost ne može
spoznati razumom, odnosno prema kom svet nije racionalan.Glavni predstavnici ovog pravca su
Artur Šopenhauer, Fridrih Niče i Anri Bergson. Iz iracionalizma izvedeni su simbolizam i
egzistencijalizam.Napadi Ničea, Sorela i drugih kritičara kulture na modernu liberalnu civilizaciju
odražavali su narastajuće nezadovoljstvo među intelektualcima, umetnicima i omladinom na
kraju veka. Ovi kritičari su odbacivali ono što su smatrali plitkim intelektualizmom - hladan i
sračunat razum koji guši strasti - u korist vitalne životne snage koja budi duh. Gadeći se
neplemenitog, materijalističkog buržoaskog društva koje je drobilo dušu i kvarilo kulturu,
prezirući parlamentarnu vladu i političke partije koje su uzdizale mediokritete do položaja na
vlasti, oni su žudeli za herojskim životom, plemenitošću, opasnostima i idealizmom. Taj radikalni
napad na vrednosti moderne liberalne civilizacije našao je svoj najopasniji izraz u navali
nacionalističkog i rasističkog razmišljanja. Ekstremni nacionalisti želeli su da izbave egzistenciju
od onoga što su smatrali duhovno praznim modernim društvom time što bi uključili pojedinca u
revitalizovanu i ujedinjenu nacionalnu zajednicu. U tom procesu, nacionalizam je postao još više
etnocentričan, ratoboran, netolerantan, iracionalan i rasistički. Ekstremni nacionalizam poznog
devetnaestog i ranog dvadesetog veka doprineo je pojavi Prvog svetskog rata i usponu fašizma
posle rata; bio je rasadnik totalitarističkog nacionalizma.
58. Najvažnije delo Fridirha Ničea
Volja za moć
59. Frojd I Jung , učenje I delo
Frojd je smatrao da ljudi u osnovi nisu racionalni; ljudskim ponašanjem prvenstveno rukovode
snažne unutrašnje sile koje su sakrivene od svesti. Unutar ljudskog uma odvija se mnoštvo
snažnih mentalnih aktivnosti nezavisno od svesti, i njoj nepoznatih. Ovi primitivni nagoni, težnje
i misli sakriveni u nesvesnim a ne u racionalnim sposobnostima, sačinjavaju veći deo uma; oni
utiču na naše ponašanje često bez naše svesti o tome, tako da ponekad ne znamo razloge svojih
postupaka. Može nam se učiniti da je neki naš postupak motivisan prijateljstvom, dužnošću,
čašću ili verom, dok, u stvari, naše ponašanje bez znanja našeg svesnog uma, možda određuju
želja za vlašću ili samokažnjavanjem ili neophodna potreba. Na primer, roditelji, potpuno iskreno
veruju da kažnjavaju dete radi njegova dobra, a u stvari nalaze sadističko zadovoljstvo u ovom
činu. Frojd je smatrao da u osnovi ljudskog ponašanja leži ne samo nečije spoljašnje delovanje
već i unutrašnja psihička realnost.Psihoanalize, Teorija ličnosti, Struktura ličnosti. Psihoseksualni
razvoj, Koncepcija o libido, Odnos instinkta i snova na kompleks, Klasifikacija kompleksa
Rasprave o histeriji, 1895; Jung Tumačenje snova, 1899; Psihopatologija svakodnevnog života,
Sećanja, snovi, razmišljanja Simboli preobražaja Arhetipovi i razvoj ličnosti
60. Maks Veber učenja I delo
 Maks Veber: dilema modernosti Protestantska etika i duh kapitalizma
Možda je najistaknutiji društveni mislilac epohe i vodeće ime u oblikovanju moderne sociologije
bio Maks Veber (Мах Weber) (1864-1920). Za Vebera, nemačkog akademika, moderna zapadna
civilizacija, za razliku od ostalih civilizacija na svetu, doslovno je eliminisala mit, misteriju i magiju
iz svog poimanja prirode i društva - donoseći „raščaravanje sveta”, kako ga je Veber nazvao.
Veber je smatrao da zapadna nauka pokušava da shvati prirodu i ovlada njome putem razuma.
Sagledavao je kapitalizam zapada kao napor da se organizuju rad i proizvodnja i da se sledi profit
na namerno metodičan i sračunat način, nesputano nasleđenim tradicijama i osećanjima.
Radnici su podložni racionalnoj disciplini, „naučnom rukovođenju”. Najčuvenija Veberova teza
jeste da je protestantizam, koji je shvatao rad kao versku dužnost, a hedonizam kao greh, i
zahtevao samokontrolu, racionalno planiranje ljudskog života u saglasnosti sa božjom voljom,
proizvodio pogled na svet koji je bio pogodan za potrebe kapitalizma.
61. Le Bonova terorija o čemu je njegova teorija?
Moska i Pareto bili su usredsređeni na vladajuće elite; Gistav le Bon (Gustave Le Bon) (1841-
1931), francuski socijalni psiholog, koncentrisao se na psihologiju masa ispoljenu u ponašanju
gomile, fenomen od znatne važnosti u eri ubrzane industrijalizacije i demokratizacije. Le Bon u
predgovoru svoga dela Psihologija gomila. Le Bon je upotrebio izraz gomila za grupu ljudi u kojoj
je individualnost utopljena u masu, a pojedinac gubi kontrolu nad svojim emocijama. Psihološka
gomila mogla bi biti i ulična rulja, politička partija, radnički sindikat. Aglomeracija individua
„predstavlja nove karakteristike, veoma različite od onih koje poseduju pojedinci koji je
sačinjavaju. Osećanja i ideje svih jedinki u skupu poprimaju isti pravac, a njihova svesna ličnost
nestaje”. Gomila poprima kolektivni um, u kome je kritičko mišljenje baruština i
„nesvesni kvaliteti dobijaju nadmoć...Pojedinac koji sačinjava deo gomile dobija, samo na
osnovu uvažavanja brojki, osećanje nepobedive moći koja mu dopušta da se prepusti nagonima
koje bi, da je sam, na silu držao zauzdanim...Kako je gomila anonimna, i, prema tome,
neodgovorna, osećanje odgovornosti koje uvek kontroliše pojedince nestaje u potpunosti.”
62. Šta proučava sociologija?
Sociologija je nauka koja izučava društvo, podrazumijevajući s tim različite oblike društvenih
odnosa, društvenih interakcija i njihov kulturološki aspekt. Područja kojima se sociologija bavi
variraju od analiza običnih, svakodnevnih kontakata među anonimnim pojedincima na ulici pa
do izučavanja socijalnih interakcija na globalnom nivou. Brojne su oblasti u sociološkoj nauci
koje se disciplinarno bave kako i zašto ljudi vode organizirano društvo, bilo kao individue ili kao
članovi raznih asocijacija, grupa, institucija i slično. Kao akademska disciplina sociologija se nalazi
kao jedna od branši društvenih nauka. Ogist Kont
63. Osnovne odlike modern kao pravca I njeni najvažniji predstavnici
U isto vreme kada su Frojd i društveni teoretičari raskidali s pogledom na ljudsku prirodu i
društvo prosvetiteljstva, umetnici i pisci su se pobunili protiv tradicionalnih formi umetničkog i
književnog izraza koje su vladale evropskim kulturnim životom još od vremena renesanse.
Njihova eksperimentiranja stvorila su veliku kulturnu revoluciju nazvanu modernizam, koji i dalje
duboko utiče na umetnost. modernizam je negovao izuzetno jaku introspekciju - pojačanu svest
o sopstvenom biću. U još većem stepenu od romantičara, pisci modernisti pokušavali su da
prenesu svoja sopstvena jedinstvena osećanja, a intelekt videli kao prepreku slobodnom širenju
 elementarnih ljudskih emocija. Šarl Bodler,Artur Rembo,Pol Verlen,Stefan Malarme, Aleksandar
Blok.
64. Dirkem,Moska, Pareto, dela
Emil Dirkem: anomija
Odlučujući elemenat Dirkemove misli bio je napor da pokaže da bitni činioci modernog vremena
- sekularizam, racionalizam i individualizam - prete da razore društvo. . U Samoubistvu (1897),
Dirkem je tvrdio da „izuzetno visok broj voljnih smrtnih slučajeva pokazuje stanje dubokih
poremećaja od kojih pate civilizovana društva i svedoči o njihovoj ozbiljnosti”.

Gaetano Moska: elite

Gaetano Moska (Gaetano Mosca) (1858-1941), italijanski teoretičar društva, zastupao je gledište
da su vladajuće elite osnovna odlika političkih društava. Vladajuća klasa Moska je tvrdio da sva
društva karakterišu „dve klase ljudi...klasa koja vlada i klasa kojom se vlada. Prva klasa, uvek
malobrojnija...ima monopol vlasti i uživa u preimućstvima koja donosi vlast”. Organizovana
manjina nameće svoju volju mnoštvu „na način koji je čas manje-više legalan, čas manje-više
samovoljan i nasilan”.

Vilfredo Pareto: elite

U delu Razum i društvo (1916), njegovom najznačajnijem delu, zaključio je da društveno
ponašanje ne počiva prvenstveno na razumu već na iracionalnim nagonima i osećanjima. Ova
duboko ukorenjena i u suštini nepromenljiva osećanja jesu fundamentalni elementi u ljudskom
ponašanju. I dok društvo može da se menja, ljudska priroda u suštini ostaje ista. Ko god ima
nameru da vodi ljude i vrši uticaj na njih mora se obraćati ne logici već osnovnim osećanjima.
Najveći deo ljudskog ponašanja nije racionalan, i ukorenjen je u ljudske instinkte i osećanja
65. Pojam nacionalizma?
Nacionalizam je svesna veza koju deli grupa ljudi koji osećaju snažnu privrženost određenoj
zemlji i koji imaju zajednički jezik, kulturu i istoriju obeležene zajedničkom slavom i patnjama.
Nacionalisti tvrde da čovekova najviša privrženost i odanost treba da bude usmerena ka naciji.
Oni ispoljavaju veliki ponos prema istoriji i običajima svoga naroda, i često osećaju da su Bog ili
istorija posebno izabrali njihovu naciju. Oni tvrde da nacija - njena kultura i istorija - daje smisao
životu i delanju pojedinca. Kao i religija, i nacionalizam obezbeđuje pojedincu osećanje
zajedništva i cilj vredan samožrtvovanja.U periodu uzmicanja hrišćanstva, u devetnaestom veku,
u životu Evrope nacionalizam je postao vodeća duhovna snaga. Nacionalizam je obezbeđivao
nova uverenja, mučenike i „svete” dane koji su stimulisali odanost; nudio je članstvo u zajednici,
koje je zadovoljavalo preovlađujuću psihološku potrebu ljudskih bića za zajedništvom i
identitetom. A nacionalizam je nudio i misiju, kojoj su ljudi mogli da se posvete - napredak
nacije.
66. Šta znači sintagma kranja ili radikalna desnica?
Krajnja desnica, ekstremna desnica, radikalna desnica ili ultradesnica su izrazi kojima se
označavaju politički pokreti, stranke i ideologije koje pripadaju desnici te ih karakterizira
radikalno odbacivanje postojećeg političkog poretka odnosno svih ostalih političkih ideologija,
pokreta i stranaka uključujući pluralizam, demokraciju i one koji pripadaju tzv. umjerenoj
 desnici.U ekstremnu desnicu se obično smještaju različite ideologije i političke prakse kao što su
monarhizam, katehontizam, desni konzervatizam, reakcija, kontrarevolucija, konzervativna
revolucija, fašizam, nacional-socijalizam, diversizam, neofašizam, nova desnica, militantni
nacionalizam, rasizam i vjerski fundamentalizam.
Ekstremna ili ultra desnica je naziv kojim se opisuju političke grupe koje uglavnom izlaze iz
tradicionalnog glasačkog spektra desnice. Naziv najčešće uključuje revolucionarnu desnicu,
militantne rasističke i religiozne grupe, fašiste, neo-fašiste, naciste i neo-naciste.U razvoju i
ideologiji fašizma postoje elementi kako ljevice tako i desnice. Mnogi intelektualci se spore oko
razvrstavanja fašizma. Mnogi tvrde da je fašizam oblik ekstremne desnice ali postoje i oni koji
tvrde suprotno. Fašizam se najčešće koristi kao debatni argument u cilju diskvalifikacije
političkog takmaca koji zastupa suprotne ideje.
67. Šta je rasizam?
Rasizam je naziv za ideologiju koja smatra da je rasa temelj ljudskog društva, odnosno da
pripadnost pojedinca određenoj rasi mora biti osnov za njegov društveni položaj.Rasizam se
ponekad definira i kao vjerovanje da su pojedine rase superiorne ili inferiorne jedna drugoj. Na
osnovu tog vjerovanja se rasizam nekad jednostavno definira i kao rasna netolerancija.Iako je u
određenim oblicima postojao i ranije, rasizam se kao ideologija profilirao tek u 19. stoljeću pod
uticajem napretka u prirodnim naukama koje su raznim teoretičarima rasizma dale naučnu
podlogu. Najpoznatiji primjer je Charles Darwin i njegova teorija evolucije koju su rasisti nastojali
primijeniti na odnose među različitim rasama. Dodatni poticaj rasizmu bio je i imperijalizam,
zahvaljujući kome su bjelačke države u Europi i SAD-u dobile vlast nad velikim brojem podanika
crne i žute rase te čijem je porobljavanju rasizam dao ideološko opravdanje.Rasizam je ponekad
dobijao i svoju institucionalnu formu, pogotovo u miješanim sredinama gdje je provođena rasna
segregacija i rasna diskriminacija. Najpoznatiji takvi primjeri su se južne države SAD do 1960-ih,
odnosno Južna Afrika pod režimom apartheida.Najekstremnije forme rasizma se najčešće vezuju
uz nacionalizam i fašizam, odnosno rasne teorije čija je primjena dovela do Holokausta i
genocida u Ruandi.U suvremenom svijetu se rasizam smatra nespojivim s načelima liberalne
demokracije, te je institucionalni rasizam gotovo svuda odbačen. S druge strane se rasistička
vjerovanja u eksplicitnom i, što je mnogo češće, implicitnom obliku ispoljavaju u raznim
državama, među raznim narodima i među raznim kulturama.
68. Antisemitizam
Antisemitizam predstavlja predrasude o Jevrejima kao narodu i vjerskoj grupi. Kao imaginarni
pokret u stanovništvu evropskog kontinenta, korijene dobija u 16. i početkom 17. vijeka.
Bazirano na religioznoj kontroverzi (Isus je bio Židov a ne kršćanin), kroz Crkvu se pronosi
predstava semitizma kao urota protiv Crkve i njenih fundamentalnih mišljenja.
69. Pojmovi fašizam i nacizam, njihovi ideolozi i posledice učenja i ekonomske posledice
Pojava fašističkih pokreta u više od dvadeset evropskih zemalja posle Prvog svetskog rata bila je
znak da je liberalno društvo bilo u stanju dezorijentacije i razočaranja. Kulturni pesimizam,
antiintelektualizam i prezir prema liberalnim vrednostima koje su izražavali mnogi intelektualci i
nacionalisti pre rata našao je izraza posle rata u antidemokratskim i iracionalnim fašističkim
ideologijama koje su izmenile evropski politički život. Fašizam je obeležio kulminaciju opasnih
tokova svojstvenih ekstremnom nacionalizmu i radikalnom konzervativizmu poznog
 devetnaestog veka.Kao opšteevropski fenomen, fašizam je bio odgovor na posleratno društvo
izmučeno duhovnom dezintegracijom, ekonomskim poremećajima, političkom nestabilnošću i
osujećenim nacionalističkim nadama. Bio je to izraz straha da će se boljševička revolucija
proširiti na zapad. Fašizam je takođe bio izraz neprijateljstva prema demokratskim vrednostima i
reakcija na nemoć liberalnih institucija da razreše teške probleme modernog industrijskog
društva. Smatrajući da je liberalizam bankrotirao a parlamentarne vlade za jalove, mnogi ljudi su
žudeli za vojnom diktaturom. Za fašiste i njihove simpatizere, demokratija je ličila na neefikasan
poredak, bez duha, koji je u opadanju i koji je spreman da bude zbačen. Nacizam je odbacio i
judeo-hrišćansku tradiciju i tradiciju prosvetiteljstva i pokušavao da osnuje novi svetski poredak
zasnovan na rasnom nacionalizmu. Prema Hitleru, rasa je bila ključ za razumevanje svetske
istorije. Hitler i Musolini. Koncentracioni logori, 6 miliona jevreja ubijenih, razrusena evropa.
70. Pojmovi strukuturalizam I egzistencijalizam, njihovi predstavnici
Počev od šezdesetih godina dvadesetog veka, egzistencijalizam koji je stekao široku popularnost
neposredno posle Drugog svetskog rata potisnuo je jedan novi pokret misli koji je dobio naziv
strukturalizam. Kao u slučaju egzistencijalizma, Francuska je bila centar strukturalizma.
Strukturalizam je smatrao da struktura ljudskog uma - načini razmišljanja koji su zajednički za sva
ljudska bića - leži u osnovi svih kulturnih izražavanja. Strukturalizam je mnogo dugovao
Ferdinandu de Sosiru,Strukturalisti su nastojali da otkriju opšta pravila, ili nepromenljive
strukture, koje upravljaju raznim disciplinama - jezikom, umetnošću, književnošću, psihologijom,
antropologijom. Za strukturaliste, sakriveni mehanizmi ukorenjeni u ljudskom umu generišu
kulturne šeme, književne i umetničke tvorevine, i političke sisteme. Po njihovom mišljenju,
mehanizam mozga za izdavanje naredbi definitivno određuje nesvesne mentalne strukture koje
poseduju sva ljudska bića, i upravo ta neobična sposobnost uma bila je predmet njihovog
istraživanja. bili su antropolog-filozof Klod Levi-Stros, istoričar Mišel Fuko, književni kritičar Rolan
Bart, marksistički teoretičar Luj Altiser i psihoanalitičar Žak Lakan. Egzistencijalizam je filozofski
pravac koji se bavi problemom ljudske egzistencije, odnosno njenim poljuljanim temeljima
budući da se javlja nakon Prvog svetskog rata. Temeljna teza egzistencijalista jeste „Egzistencija
prethodi esenciji“. Osim filozofije problemima egizstencijalizma bavi se i književnost, tako da
imamo nekoliko književnih remek-dela koja su podstaknuta egzistencijalističkom filozofijom, kao
što je roman argentinskog pisca Ernesta Sabata „O junacima i grobovima“. Kao pisci književnih
dela su se okušali i sami filozofi egzistencijalizma poput Sartra i Kamija što je rezultovalo novim
književnim delima kao što su Mučnina i Stranac.Ključnim delom egzistencijalističke filozofije
smatra se „Bitak i vreme“ Martina Hajdegera.