CAÙC LOÏAI ARN

Muïc tieâu:
1. Caùc loïai ARN

2. Vai troø cuûa caùc ARN

3. Caùch thöùc bieán ñoåi ARN

Khaùi nieäm: hoïc thuyeát trung taâm

http://faculty.ksu.edu.sa/al-saleh/Pictures%20Library/Forms/DispForm.aspx?ID=20

Hoïc thuyeát trung taâm

 Caáu truùc ARN

-Maïch ñôn
polynucleotid

-Ñöôøng
ribose (5C)

-Base nitô: A,
G, C, U

Caùc base nitô cuûa ARN

Caùc base nitô cuûa ARN

Đường ribose

Ñöôøng ribose
Uracil
 Khaùc bieät giöõa ARN vaø ADN

Ñöôøng ribose

Base nitơ

Khaùc bieät giöõa ARN vaø ADN

ARN ADN
Sôïi ñôn Sôïi ñoâi

Ñöôøng ribose Ñöôøng deoxyribose

Base nitô: U (uracyl) Base nitô: T ( thymin)

3 loïai ARN vaø chöùc naêng:
Laáy thoâng tin di truyeàn töø ADN ñeå toång hôïp protein

1. mARN (messenger ARN)

Chöùa trình töï nucleotid töø ADN ñeå maõõ hoùa
protein
2. tARN (transfer ARN)
Vaän chuyeån acid amin ñeán ribosom
3. rARN (ribosomal ARN)
Thaønh phaàn caáu taïo cuûa ribosom

Caùc tieàn ARN vaø ARN khaùc:

 Pre-tARN

 Pre-rARN

 hnARN (Heterogeneous nuclear RNA)

 snARN (Small nuclear RNA)

 scARN (Small cytoplasmic RNA)

 Töï do
ARN
Nucleoprotein = ARN + protein

Vai troø caùc ARN

1. rARN: laø thaønh phaàn caáu taïo cuûa ribosom
Ribosom

Heä soá laéng S (Svedberg)

Ribosom Ribosom Ribosom

Tb nhaân Tb nhaân thaät Ty theå ñoäng
nguyeân thuûy vaät coù vuù

70S 80S 50S

Caáu taïo ribosom

Ribosom

Tieåu ñôn vò lôùn Tieåu ñôn vò nhoû

1. 1 hay 2 rARN

2. Nhieàu pt protein

nhoû

Caáu taïo ribosom của procaryote

Caáu taïo ribosom của eucaryote

Caáu taïo ribosom

http://web.virginia.edu/Heidi/chapter11/chp11.htm
Caáu taïo ribosom

http://www.wadsworth.org/rvbc/ribosome.htm

Ribosom của E. coli

Hình aûnh khoâng gian 2 chieàu cuûa Hình aûnh khoâng gian 3 chieàu cuûa
ribosom E. coli ribosom E. coli
Ribosom của E. coli

Hình chuïp ribosom cuûa E. coli döôùi kính hieån vi ñieän töû
(maøu vaøng: tieåu ñôn vò 30S; maøu xanh: tieåu ñôn vò 50S)

Caùc tieåu ñôn vò ribosom

 Ñöôïc toång hôïp trong nhaân

 Di chuyeån ra teá baøo chaát qua loã nhaân

 2 tieåu ñôn vò lieân keát nhau taïi teá baøo chaát

Protein ñöôïc toång hôïp trong teá baøo chaát

Vai trò của ribosom

Ribosom

Tieåu ñôn vò lôùn Tieåu ñôn vò nhoû

Chòu traùch nhieäm hình Xaùc ñònh aa caàn toång hôïp.

thaønh kieân keát peptid, Kieåm soùat quaù trình töông
keùo daøi chuoãi polypeptid taùc giöõa mARN vaø anti-
codon keát thuùc cuûa tARN
ñoïc thoâng tin di truyeàn

Vai trò của ribosom

http://www.molecularexpressions.com/cells/ribosomes/ribosomes.html
Vai trò của ribosom

Vai trò của ribosom

Vai trò của ribosom

Ribosom toàn taïi:

o Rieâng leû

o Chuoãi (polyribosom): 1pt mARN + nhieàu ribosom

o Töï do

o Keát hôïp thaønh phaàn khaùc löôùi noäi

sinh
Ribosom

Hình aûnh polyribosom chuïp döôùi khv ñieän töû

Ribosom

Polyribosom daïng töï do Polyribosom treân löôùi noäi sinh

chaát
Ribosom

Polyribosom treân löôùi noäi sinh chaát

Caáu truùc rARN

http://web.virginia.edu/Heidi/chapter12/chp12.htm
Caáu truùc rARN:

 Caáu truùc baäc 2 laép raùp ribosom

 Caáu truùc baäc 1 methyl hoùa nucleotid

bieán ñoåi baûn sao sô caáp rARN

Methyl hoùa rARN

Nhaân
nguyeân thuûy

OH

Nhaân thaät
Pre-rARN teá baøo nhaân thaät

http://departments.oxy.edu/biology/Stillman/bi221/111500/RNA_modification.htm

Pre-rARN

ETS = extragenic transcribed spacer

ITS = intragenic transcribed spacer

Quaù trình caét noái pre-ARN ôû ñoâng vaät coù vuù

Pre-rARN

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=mcb&part=A2975

Quaù trình toång hôïp ribosom ôû teá baøo HeLa

Pre-rARN

Quaù trình toång hôïp ribosom ôû teá baøo HeLa

Pre-rARN ôû teá baøo nhaân nguyeân thuûy

http://www.bx.psu.edu/~ross/workmg/RNAProcessingCh12.htm

Quaù trình caét noái pre-rARN ôû E. coli

- RNase III cắt 16S rARN vaø 23S rARN
- RNase E vaø M5 caét 5S rARN
- RNase P vaø F caét tARN

Quaù trình caét noái pre-rARN ôû E. coli

Baûng maõ di truyeàn

tARN
tARN

tARN
Ñaëc ñieåm chung cuûa tARN:

-Chieàu daøi 73-93 nucleotid

-Caáu truùc hình laù cheû ba

-Ñaàu 3’ keát thuùc baèng trình töï CCA gaén keát aa

Caáu truùc tARN

http://www3.interscience.wiley.com:8100/legacy/college/boyer/0471661791/structure/tRNA/trna.htm
Caáu truùc tARN

http://web.virginia.edu/Heidi/chapter12/chp12.htm
Caáu truùc tARN:

1. Ñaàu taän cuøng 5’ phosphat

2. Nhaùnh gaén acid amin: goàm 7 caëp base

 Caùc nucleotid ñaàu taän cuøng 3’ coù –OH töï do ñeå

gaén aa

 Caùc caëp base coù theå khoâng theo trình töï boå
sung
3. Ñuoâi CCA: trình töï CCA taïi 3’ giuùp enzym nhaän
bieát tARN khi dòch maõ

4. Voøng D: goàm 4 caëp base, chöùa dihydrouridine

5. Voøng ñoái maõ: goàm 5 caëp base ñoái maõ. Moãi tARN
mang 1 boä ba ñoái maõ ñaëc hieäu cuûa 1 hay nhieàu
codon maõ hoaù cho 1 aa

VD: codon Lysin AAA

anticodon cuûa tARN Lysin UUU

6. Voøng T: goàm 5 caëp base, chöùa trình töï T C

7. Caùc base bieán ñoåi: khaùc vôùi A, U, G, C

Caáu truùc tARN

Caùc ribonucleotide bò bieán ñoåi ôû tARN

Caáu truùc tARN

http://biology.kenyon.edu/courses/biol114/Chap05/Chapter05.html
tARN

tARN gaén acid amin

http://www.rpi.edu/dept/bcbp/molbiochem/MBWeb/mb2/part1/trna.htm
Caáu truùc khoâng gian tARN

1. Baäc 1: trình töï nucleotid höôùng 5’ – 3’

2. Baäc 2: hình laù cheû 3
3. Baäc 3: caáu truùc khoâng gian 3 chieàu daïng chöõ
L gaén vaøo vò trí A, P cuûa ribosom

Caáu truùc khoâng gian tARN

http://www.bio.miami.edu/~cmallery/150/gene/mol_gen.htm
Caáu truùc khoâng gian tARN

Structure of tRNA. CCA tail in orange, Acceptor stem in purple, D arm in

red, Anticodon arm in blue with Anticodon in black, T arm in green.

Pre-tARN
Pre-tARN
ARN Mg++
RNase
Protein
tARN
Pre-tARN

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=genomes&part=A7302

Pre-tARN

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=genomes&part=A7302
Pre-tARN

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=mcb&part=A2975

Caét noái tARN ôû naám men

ARN endonuclease (RNase) caét tieàn tARN taïi 2 ñaàu
cuûa intron, taïo nhoùm 5’-OH vaø 2’3’P voøng .
2 nöûa phaân töû tARN cuøng toàn taïi nhôø lieân keát H.
Pi töø GTP gaén vaøo nhoùm 5’-OH cuûa ñaàu 5’ exon
nhôø enzym GTP kinase.
2 nöûa phaân töû tARN lieân keát vôùi nhau nhôø enzym
ARN ligase.
Voøng 2’3’P ñöôïc môû nhôø enzym cyclic
phosphodiesterase , giaûi phoùng 2’Pi.
Phosphatase loaïi boû 2’Pi
Caùc phaûn öùng xaûy ra ôû tARN

Aminoacyl hoùa
Aminoacyl tARN synthetase
tARN + aminoacyl

Phaûn öùng goàm 2 giai ñoaïn:

1. amino acid + ATP → aminoacyl-AMP + PPi

2. aminoacyl-AMP + tRNA → aminoacyl-tRNA +
AMP

tARN gaén acid amin

http://www.rpi.edu/dept/bcbp/molbiochem/MBWeb/mb2/part1/trna.htm
  Formyl hoùa tARN môû ñaàu (nhaân nguyeân
thuûy)
 Gaén ribosom
 Gaén yeáu toá noái daøi
 Nhoùm amino cuûa aa vò trí A xeáp thaúng haøng
vôùi nhoùm carboxyl cuûa aa vò trí P
 Enzym xuùc taùc pö laø peptidyl transferase – 1
thaønh phaàn cuûa tieåu ñôn vò lôùn ribosom
 Nhaän dieän codon-anticodon

mARN

http://www.phschool.com/science/biology_place/biocoach/transcription/tcproc.html
mARN

mARN

5’

3’
mARN

5’ 3’

mARN
Caáu truùc mARN: goàm 3 phaàn
1. Ñoïan 5’ khoâng maõ hoùa
2. Vuøng maõ hoùa
3. Ñoïan 3’ khoâng maõ hoùa

Vuøng maõ hoùa

Ñoaïn 5’ khoâng maõ Ñoaïn 3’ khoâng maõ
hoùa (leader) hoùa (trailer)

(gaén ribosom) (gaén polyA)

Ñoaïn khoâng maõ hoaù: kyù hieäu 5’UTR vaø 3’UTR

(untranslated region).
 Laøm gia taêng hay giaûm ñoä oån ñònh cuûa phaân töû
ARN.
 Giuùp phaân töû ARN toàn taïi laâu hôn trong teá baøo
chatá
ÔÛ nhaân thaät, sau khi mARN ñöôïc toång hôïp, tröôùc khi
ñöôïc dòch maõ, phaûi traûi qua 2 giai ñoïan “haäu phieân
maõ”:

1. Gaén daïng ñaëc hieäu guanin triphosphat methylat

vaøo ñaàu 5’: giai ñoïan muõ hoùa (capping)

2. Gaén ñuoâi poly A (50-150 adenin) vaøo ñaàu 3’

Giai ñoaïn muõ hoaù: xaûy ra theo 1 trong 3 caùch:

Cap 0: methyl gaén vaøo vò trí G7 do enzym guanin-7-
methyl transferase xuùc taùc. Phaûn öùng naøy xaûy ra ôû
taát caû mARN nhaân thaät.
Cap 1: methyl gaén vaøo vò trí 2’-OH ñöôøng ribose cuûa
nucleotid ñaàu tieân. Phaûn öùng do enzym 2’-O- methyl
transferase xuùc taùc, xaûy ra ôû haàu heát mARN nhaân
thaät.
Cap 2: phaûn öùng methyl hoaù töông töï xaûy ra ôû
nucleotid thöù 2 vôùi tæ leä 10-15%
Giai ñoaïn muõ hoùa mARN nhaân thaät

Cap 0

http://8e.devbio.com/article.php?id=37&search=translational
Giai ñoaïn muõ hoùa mARN nhaân thaät

Giai ñoaïn gaén ñuoâi poly A vaøo ñaàu 3’:

 Ñuoâi poly A gaén vaøo pre-mARN coù trình töï nhaän
dieän AAUAAA.
 Do enzym poly A polymerase xuùc taùc.
 Chöùc naêng ñuoâi poly A
Giuùp mARN rôøi khoûi nhaân
Xaùc ñònh soá laàn mARN ñöôïc dòch maõ
 Baûo veä phaân töû ARN
 Gaén vôùi ribosom.
Giai ñoaïn gaén ñuoâi polyA ôû mARN nhaân thaät

mARN nhaân thaät

 Toùm taét quaù trình xöû lyù mARN

Sn ARN, Sc ARN
Sn ARN + protein ñaëc hieäu snRNP
Sc ARN + protein ñaëc hieäu scRNP
Vai troø snRNPø: bieán pre-ARN ARN
U1-U2
hnARN mARN
snRNP

U3
Pre-rARN rARN

Vai troø scRNP: nhaän dieän tín hieäu xuaát

QUAÙ TRÌNH CAÉT NOÁI ARN
Nguyeân taéc GU-AG
GU luoân taän cuøng ñaàu 5’ cuûa intron: vò trí cho
AG luoân taän cuøng ñaàu 3’ cuûa intron: vò trí nhaän
Baát kyø vò trí cho naøo cuõng coù theå gaén vôùi vò trí nhaän.

Phaûn öùng caét noái : 2 phaûn öùng chuyeån vò ester hoaù

Phaûn öùng chuyeån vò ester hoaù I: nhoùm -OH öa
nhaân gaén vaøo vò trí 5’P cuûa intron.
Phaûn öùng chuyeån vò ester hoaù II: nhoùm 3’-OH öa
nhaân cuûa exon gaén vaøo vò trí 3’P cuûa intron
Noái caùc exon, loaïi boû intron.
Moãi böôùc laø moät phaûn öùng chuyeån vò ester hoaù, lieân
keát phosphodiester môùi ñöôïc taïo thaønh. Phaûn öùng
naøy khoâng caàn cung caáp naêng löôïng
Phaûn öùng caét noái GU-AG

Phaûn öùng caét noái GU-AG

http://www.bx.psu.edu/~ross/workmg/RNAProcessingCh12.htm
Cô cheá caét noái ARN

Boán cô cheá caét noái chính:

1.Töï caét noái
ARN ñoùng vai troø enzym, goïi laø ribozym. Loaïi naøy coù
ôû 2 nhoùm intron: nhoùm I vaø nhoùm II
 Nhoùm intron I: töï caét noái ôû voøng 9 cuûa caáu truùc
baäc 2. Quaù trình naøy xaûy ra ôû gen rARN cuûa teá
baøo nhaân thaät baäc thaáp vaø naám.
 Nhoùm intron II: töông töï cô cheá caét noái baèng
spliceosome nhöng ñöôïc xuùc taùc bôûi caùc intron
ARN.

Töï caét noái

Cô cheá caét noái ARN
2. Intron ñöôïc loaïi boû khoûi tieàn tARN nhaân cuûa naám
men töông töï quaù trình xöû lyù tieàn tARN.

3. Caét noái nhôø spliceosome

Spliceosome laø phöùc hôïp chöùa khoaûng 40 protein
qui ñònh caét noái vaø caùc snARN. Caùc phöùc hôïp
ribonucleoprotein naøy ñöôïc goïi laø snRNP hay snurp.
Caùc snRNP goàm coù U1, U2, U5 vaø U4/U6 chöùa
snARN U1, U2, U4, U5, U6. Chuùng nhaän dieän caùc
trình töï exon – intron ñeå loaïi boû intron vaø noái caùc
exon. Quaù trình tnaøy thöôøng xaûy ra ôû ARN nhaân cuûa
teá baøo nhaân thaät baäc cao.
Caét noái mARN ôû teá baøo nhaân thaät

http://vcell.ndsu.nodak.edu/animations/mrnasplicing/spliceosome.htm

Spliceosom
Caét noái nhôø spliceosome

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=rv&part=A2005

Vai troø cuûa snRNP

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=mboc4&part=A972
Phaûn öùng caét noái: goàm 3 giai ñoaïn chính
Giai ñoaïn 1: vò trí cho bò caét, ñaàu 5’ gaén vaøo vò trí
nhaùnh cuûa intron baèng lieân keát 5’-2’ phosphodiester
taïo sôïi ñoâi taïm thôøi.
Giai ñoaïn 2: vò trí nhaän bò caét, caùc exon ñöôïc noái laïi,
intron bò loaïi boû khoûi sôïi ñoâi.
Giai ñoaïn 3: sôïi ñoâi bò “beû nhaùnh” vaø thoaùi hoaù

Caét noái cheùo

1 ARN Cis-splicing
PHAÛN ÖÙNG CAÉT
NOÁI Giöõa caùc ARN Trans-splicing
Cis vaø trans - splicing

Caét noái tARN

Töï caét noái rARN ôû Tetrahymena

Caùc ARN khaùc

Antisense ARN
Vai troø antisense ARN
miARN (microARN)

- Sôïi ñôn ARN, 20-25 nucleotid

- Ñöôïc toång hôïp töø ADN

- ÔÛ vò trí 3’UTR mARN

- Khoâng dòch maõ protein

Ñieàu hoaø hoaït ñoäng gen

siARN ( small interfering ARN)

-ARN, 20-25 nucleotid
-Ñieàu hoaø bieåu hieän gen