ΑΠΘ – ΕΔΡΑ UNESCO

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ

ΜΑΘΗΜΑ: Σύγχρονα Παγκόσμια και η Ευθύνη του Επιστήμονα:

διεπιστημονικές προσεγγίσεις

Βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων

Αθηνά Γιαννακού, Αναπλ. Καθηγήτρια
Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ
Κύρια θέματα συζήτησης

• Η βιώσιμη αστική ανάπτυξη ως κρίσιμο παγκόσμιο πρόβλημα –

βασικές έννοιες
• Οι τάσεις αστικοποίησης των τελευταίων δεκαετιών περίοδο και τα
κρίσιμα προβλήματα των πόλεων
• Οι διεθνείς και ευρωπαϊκές πολιτικές για τη βιώσιμη αστική
ανάπτυξη
• Στρατηγικές για τη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων
1. Η βιώσιμη αστική ανάπτυξη ως κρίσιμο παγκόσμιο
πρόβλημα – βασικές έννοιες
Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης

«Βιώσιμη είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις

ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η
ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν
τις δικές τους ανάγκες»
(Έκθεση Brundtland, UN General Assembly 1987, σ. 54)

«Βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει βελτίωση της

ποιότητας ζωής στο πλαίσιο της φέρουσας
ικανότητας των υποστηρικτικών
οικοσυστημάτων»
(IUCN, UNEP και WWF 1991)
Αστική ανάπτυξη και περιβάλλον
• Η αστική ανάπτυξη ταυτίζεται ουσιαστικά, από τη
μια μεριά, με τη μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού
και οικονομικών δραστηριοτήτων σε ένα τόπο (στις
πόλεις) και, από την άλλη, με τη σχεδόν συνεχή
επέκταση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων σε
φυσικές περιοχές, όπως η αγροτική γη, τα δάση, οι
έρημοι κλπ.
• Οι πόλεις είναι εκ των πραγμάτων «τεχνητά
οικοσυστήματα», καθώς αποτελούν ουσιαστικά
ανθρώπινες παρεμβάσεις στο φυσικό χώρο.
• Η μεγάλη συγκέντρωση οικονομικών
δραστηριοτήτων και πληθυσμού στις πόλεις οδηγεί
στην ανάγκη νέων περιοχών για τη χωροθέτηση
κατοικίας, επιχειρήσεων, αστικών εξυπηρετήσεων,
δικτύων κλπ.
Η έννοια της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης
• Η ανάπτυξη που εξασφαλίζει ότι η ποιότητα ζωής στις πόλεις και η
αστική οικονομία συμβαδίζουν με τη λιγότερη δυνατή κατανάλωση
φυσικών και ενεργειακών πόρων και τη μείωση εκπομπών ρύπων.
• Η βιώσιμη αστική ανάπτυξη μπορεί να οριστεί ως μια διαδικασία of
διάδρασης και συν-εξέλιξης ανάμεσα στα μεγάλα συστήματα που
διαμορφώνουν μια πόλη (οικονομικό, κοινωνικό, φυσικό,
περιβαλλοντικό), που εγγυάται στον τοπικό πληθυσμό μακροπρόθεσμα
ένα επίπεδο ευημερίας, συμβάλλοντος παράλληλα στη μείωση των
επιβλαβών επιπτώσεων στη βιόσφαιρα (Camagni, 1998)
2. Οι τάσεις αστικοποίησης των τελευταίων δεκαετιών
περίοδο και τα κρίσιμα προβλήματα των πόλεων
Σύγχρονες τάσεις αστικής ανάπτυξης
σε παγκόσμιο επίπεδο -i
• Τα τελευταία 30 χρόνια ο κόσμος περνά μια ασυνήθιστα επεκτατική
μορφή αστικοποίησης που προσδιορίζει μια διακριτή παγκόσμιου
χαρακτήρα «αστική εποχή»
• Η αστικοποίηση ολόκληρου του κόσμου
• Η παγκοσμιοποίηση της αστικότητας ως τρόπου ζωής
• Το 1980 το 39% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικούσε στις πόλεις. Η
περισσότερο αστικοποιημένη περιοχή ήταν η Βόρεια Αμερική (74%
αστικός πληθυσμός)
• Σήμερα, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου γένους, ο
αστικός πληθυσμός είναι μεγαλύτερος από τον αγροτικό πληθυσμό.
• Το 2025 αναμένεται να ζει στις πόλεις το 61% του παγκόσμιου πληθυσμού
• Το 2050 αναμένεται να ζει στις πόλεις το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού
• Οι περισσότερες σύγχρονες πόλεις αυξάνονται, μερικές μάλιστα με
δραματικούς ρυθμούς. Αυξάνονται
• σε αριθμό, και σε πληθυσμό,
• στη χρήση πόρων και ενέργειας και
• στη συσσώρευση υλικού αποθέματος
Σύγχρονες τάσεις αστικής ανάπτυξης
σε παγκόσμιο επίπεδο -ii
Διαχρονική εξέλιξη του παγκόσμιου πληθυσμού
Σύγχρονες τάσεις αστικής ανάπτυξης
σε παγκόσμιο επίπεδο - iii
Aστικός
Urban πληθυσμός ανά ήπειρο
Population
Urban Population in % Urban Population Growth Rate in %
1980 2000 2020 1980-85 2000-05 2020-25
World 39 47 57 2.6 2.2 1.7
Africa 27 38 49 4.4 4.0 3.0
Europe 69 75 80 0.8 0.3 0.1
North America 74 77 82 1.2 1.0 0.9
Central America 60 67 73 3.1 2.0 1.5
South America 68 80 85 3.1 1.8 1.1
Asia 27 38 50 3.6 2.8 2.0
Oceania 71 70 72 1.4 1.3 1.3
Developing Countries 29 41 52 3.8 2.9 2.1
Developed Countries 71 76 81 0.9 0.5 0.3
Source: World Resources 1998-99

Πηγή:World Bank2010
Σύγχρονες τάσεις αστικής ανάπτυξης
σε παγκόσμιο επίπεδο - iv

Πηγή:World Bank2010
Το αστικό φαινόμενο σήμερα: πού βρίσκονται οι
μεγάλες πόλεις

Αν και κάθε περιοχή του κόσμου έχει ένα σημαντικό αριθμό πόλεων πάνω από 1 εκ.
κατ., μια νέα γενιά μεγα-πόλεων άνω των 10 εκ. αναπτύσσεται στην Ασία και σε
κάποια μέση της Αφρικής, της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής
Σύγχρονες τάσεις αστικής ανάπτυξης στην Ευρώπη
• Στην Ευρώπη τo 75% του πληθυσμού
διαμένει στις αστικές περιοχές,
ποσοστό που αναμένεται να φθάσει,
περίπου, το 80% το 2020.
• Οι αστικές περιοχές καταλαμβάνουν,
περίπου το 10% της συνολικής έκτασης
της Ευρώπης (25% της Ε.Ε.).
• Η αστική εξάπλωση και διάχυση είναι
το κύριο χαρακτηριστικό της
σύγχρονης αστικής ανάπτυξης στις
Ευρωπαϊκές πόλεις:
• Τα τελευταία 30 χρόνια η έκταση που
καταλαμβάνουν οι δομημένες περιοχές
αυξάνεται με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα
σε σχέση με το ρυθμό αύξησης του
αστικού πληθυσμού

Πηγή: ΕΕΑ 2010

Το αστικό περιβάλλον: μερικά δεδομένα - i
• Στις αστικές περιοχές είναι ιδιαίτερα αισθητά τα Έκθεση σε θόρυβο > 55 dB Lden στις πόλεις άνω
αποτελέσματα πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων των 250.000 (ΕΕΑ 2010)
• θόρυβος, κακή ποιότητα ατμόσφαιρας, κυκλοφοριακή συμφόρηση,
παραµέληση του δοµηµένου περιβάλλοντος, κακή διαχείριση του
περιβάλλοντος, έλλειψη σχεδιασµού
• Σύμφωνα με στοιχεία της EEA, από το 1997 μέχρι 50%
του αστικού πληθυσμού της Ευρώπης έχει εκτεθεί σε
συγκεντρώσεις συγκεκριμένων ρύπων πάνω από τα
Ευρωπαϊκά όρια προστασίας της ανθρώπινης υγείας:
• 61% του αστικού πληθυσμού μπορεί να έχει εκτεθεί σε επίπεδα
όζοντος που ξεπερνούν τα Ευρωπαϊκά όρια.
• Έχει εκτιμηθεί ότι τα αιωρούμενα σωματίδια PM2.5 στην
ατμόσφαιρα έχουν μειώσει το προσδόκιμο όριο ζωής στην ΕΕ κατά
8 μήνες και πλέον.
• 56 εκατ. άνθρωποι στις πόλεις πάνω από 250 χιλ.
κατοίκους εκτίθενται σε ηχοστάθµες οδικής κυκλοφορίας
> 55 dB Lden
• 40 εκατ. άνθρωποι εκτίθενται σε ηχοστάθµες > 65 dB(A)
Το αστικό περιβάλλον: μερικά δεδομένα - ii

• Η αναζήτηση ποιότητας περιβάλλοντος οδηγεί τους πολίτες να

εγκαταλείπουν τις πόλεις προς τα προάστια.
• Λόγω της άναρχης αστικής εξάπλωσης αυξάνεται περαιτέρω η
κυκλοφορία, αποδυναμώνονται (και συχνά υποβαθμίζονται) τα
παραδοσιακά κέντρα και τα περιβαλλοντικά προβλήματα μετατοπίζονται.
• 1990-2000: 800.000 εκτάρια παραγωγικής γης της Ευρώπης
μετασχηματίστηκε σε «τεχνητές επιφάνειες» για κατοικίες, γραφεία,
καταστήματα, εργοστάσια και δρόμους.
• 1990-2000: 6% αύξηση των αστικών περιοχών της Ευρώπης (3 φορές η
έκταση του Λουξεμβούργου).
Αστικό περιβάλλον και κλιματική αλλαγή – i
• H Συνθήκη-Πλαίσιο για την Αλλαγή του Κλίματος (United Nations
Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) του 1992), όρισε
την κλιματική αλλαγή ως
• την αλλαγή στο κλίμα που αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη
δραστηριότητα, η οποία αλλοιώνει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας του πλανήτη
και πραγματοποιείται συμπληρωματικά με τη φυσική κλιματική διακύμανση
που παρατηρείται σε συγκρίσιμα τακτά χρονικά διαστήματα.
• Κύρια αιτία εμφάνισης του φαινόμενου αποτελούν οι ανθρώπινες
δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στα ευρύτερα όρια των
αστικών περιοχών, όπως
• η κατοίκηση,
• η εργασία,
• η πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και η μετακίνηση προς αυτά,
• Όλα αυτά συντελούν στην αυξάνουσα συγκέντρωση αερίων του
θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, την κύρια αιτία εμφάνισης της
κλιματικής αλλαγής.
• Οι αστικές περιοχές εκτιμάται ότι είναι υπεύθυνες για το 80% των
εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
Αστικό περιβάλλον και κλιματική αλλαγή - ii
• Η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει όλες τις παραμέτρους
του αστικού περιβάλλοντος και να εγείρει νέα πολύπλοκα
ζητήματα στην ποιότητα της αστικής ζωής, στην υγεία και στην
αστική βιοποικιλότητα.
• Μερικές πόλεις θα δοκιμαστούν από ξηρασίες και υψηλότερες
θερμοκρασίες ή/και πλημμύρες.
• Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει πολλές πλευρές της αστικής
ζωής από την ποιότητα του αέρα μέχρι τα καταναλωτικά πρότυπα
(π.χ. ενέργεια για κλιματισμό).
• Ο κακός πολεοδομικός σχεδιασμός μπορεί να επιταχύνει τις
επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής:
• Π.χ., η στεγανοποίηση του εδάφους — η κάλυψή του για κατοικία, δρόμους,
χώρους στάθμευσης κλπ. — αυξάνει την απορρόφηση ενέργειας από τον
ήλιο και οδηγεί σε υψηλότερες αστικές θερμοκρασίες ('urban heat island
effect').
• Η αδιαπερατότητα των στεγανοποιημένων περιοχών μειώνει τη
φυσική αποστράγγιση και αυξάνει τη διαρροή νερού, που μπορεί
να οδηγήσει σε αστικές πλημμύρες ιδιαίτερα τις περιόδους των
έντονων βροχών
Η κατάσταση περιβάλλοντος σε 26 Ευρωπαϊκές πόλεις -i
• Η ποιότητα της ατμόσφαιρας παραμένει ίσως το πιο κρίσιμο στοιχείο του
περιβάλλοντος, κοινό σε όλες σχεδόν τις πόλεις.
• Η κατανάλωση του νερού ποικίλλει καθώς εξαρτάται από τον τρόπο ζωής,
την οικονομική δομή της πόλης και την τουριστική κίνηση.
• Στη διαχείριση των αποβλήτων εντοπίζεται μια κατάσταση της Ευρώπης
δύο ταχυτήτων
• Στις Σκανδιναβικές πόλεις και πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης
εφαρμόζονται ολοκληρωμένες πολιτικές με αποτέλεσμα το υψηλό
ποσοστό ανακύκλωσης (έως και 60%),
• Οι Μεσογειακές πόλεις, οι πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης και οι πόλεις
της Μεγάλης Βρετανίας με σοβαρά προβλήματα διαχείρισης και
ποσοστό ανακύκλωσης κάτω του 20%.
 Η κατάσταση περιβάλλοντος σε 26 Ευρωπαϊκές
πόλεις -ii
• Σοβαρές διαφορές παρατηρούνται ανάμεσα στις πόλεις σε
ό,τι αφορά τους δημόσιους πράσινους χώρους.
• Στις Σκανδιναβικές πόλεις (Στοκχόλμη, Γκέντεμπουργκ, Ποσοστό χώρων πρασίνου στις Ευρωπαϊκές πόλεις
Ελσίνκι κλπ.) ο δείκτης ‘έκταση χώρων πρασίνου ανά (2006)
κάτοικο’ είναι τουλάχιστον 100m2,
• σε αρκετές πόλεις της Νότιας Ευρώπης μπορεί να μην
ξεπερνά τα 5 m2/κάτοικο
• Η κινητικότητα είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα
• σε κάποιες πόλεις τα ήπια μέσα μεταφοράς, όπως το
ποδήλατο, έχουν γίνει μέρος της διαχείρισης της αστικής
κινητικότητας,
• σε πολλές πόλεις η χρήση αυτών των μέσων έχει μόνον
χαρακτήρα αναψυχής
• Πολλές πόλεις εφαρμόζουν προγράμματα βιώσιμης αστικής
διαχείρισης σε εφαρμογή της Agenda 21
• Υπάρχουν και πολλές πόλεις της Μεσογείου και της
Ανατολικής Ευρώπης που έχουν καθυστερήσει σοβαρά στον
τομέα αυτό.
Αιτίες και επιπτώσεις σημαντικών τύπων
αστικών περιβαλλοντικών ζητημάτων
3. Οι διεθνείς και ευρωπαϊκές πολιτικές για τη βιώσιμη
αστική ανάπτυξη
 Πρωτοβουλίες των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη
ανάπτυξη
• 1972 Διάσκεψη για το Ανθρώπινο Περιβάλλον στη Στοκχόλμη
• 1976 Διάσκεψη για τους ανθρώπινους οικισμούς (Habitat I), Βανκούβερ
• 1987 Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Έκθεση Brundtland)
• 1992 Διάσκεψη για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (The Earth Summit) στο Ρίο ντε Τζανέιρο
• 1996 Διάσκεψη για τους ανθρώπινους οικισμούς (Habitat IΙ), Κωνσταντινούπολη
• 1997 Διάσκεψη Ρίο+5 (Earth Summit 1997) στη Νέα Υόρκη
• 2002 Διάσκεψη για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (Earth Summit 2002) στο Γιοχάνεσμπουργκ
• 2012 Διάσκεψη Ρίο+20 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (Earth Summit 2012) στο Ρίο ντε Τζανέιρο
• 2016 Διάσκεψη για τους ανθρώπινους οικισμούς (Habitat III)
Οι Παγκόσμιες Διασκέψεις Ρίο και Ρίο+20
• Η μεγάλη αλλαγή στη διεθνή πολιτική έγινε το 1992 με τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών
«Περιβάλλον και Ανάπτυξη» στο Ρίο της Βραζιλίας, γνωστή και ως η Διάσκεψη για τη Γη (The
Earth Summit). Στόχος της Διάσκεψης του Ρίο ήταν
• Να ξεκινήσει μια πορεία βιώσιμης ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο, στην οποία η περιβαλλοντική προστασία και
η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη θα έχουν και οι δύο το ίδιο βάρος.
• Οι συμμετέχουσες χώρες υπέγραψαν πέντε συμφωνίες: τρεις μη δεσμευτικές (την Ατζέντα 21, τη Διακήρυξη
του Ρίο, και τη Δήλωση Δασικών Αρχών) και δύο νομικά δεσμευτικές συμβάσεις (Πλαίσιο Συνθήκης για την
Κλιματική Αλλαγή, και Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα)
• Η Παγκόσμια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη με την ονομασία Ρίο+20,
έγινε είκοσι χρόνια μετά την πρώτη Διάσκεψη του 1992. Η Διάσκεψη εξέδωσε Ψήφισμα με τίτλο
«Το Μέλλον που Θέλουμε» στο οποίο επιβεβαιώνει τις πολιτικές δεσμεύσεις του Ρίο
• και προωθεί την ολοκλήρωση, υλοποίηση και συνοχή τους,
• θέτει ως κεντρικό ζήτημα την προώθηση της πράσινης οικονομίας στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης και
της εξάλειψης της φτώχειας,
• προτείνει την ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου της βιώσιμης ανάπτυξης,
• θέτει το πλαίσιο δράσης και παρακολούθησης, τις θεματικές περιοχές στις οποίες θα εστιάσει τις δράσεις
(εδώ συμπεριλαμβάνεται και το ζήτημα των βιώσιμων πόλεων και οικισμών) και τέλος, εξετάζει τα μέσα
εφαρμογής.
Το Πρόγραμμα UN-Habitat
• Το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς,
ευρέως γνωστό με την ονομασία UN-Habitat, αποτελεί ένα πρόγραμμα
που προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη των Ανθρώπινων Οικισμών.
• Προωθείται μέσα από τη διαμόρφωση πολιτικών, την δόμηση
δυνατοτήτων, τη δημιουργία γνώσης και την ενίσχυση των συνεργασιών
μεταξύ κυβερνήσεων και της κοινωνίας των πολιτών.
• Διευθύνεται από το Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, και
υλοποιείται μέσα από την εφαρμογή της Ηabitat Agenda.
• H Habitat Agenda αποτελεί ένα Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης που
υιοθετήθηκε στη Δεύτερη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ανθρώπινους
Οικισμούς, το 1996, και εστιάζει σε ένα σύνολο πολιτικών που μπορεί να
αφορούν στεγαστικές και κοινωνικές υπηρεσίες/εξυπηρετήσεις, την
αστική διαχείριση, το περιβάλλον και τις υποδομές.
 UN-Habitat III - η Νέα Αστική Ατζέντα
Η τρέχουσα περίοδος χαρακτηρίζεται από μια πλειάδα προβλημάτων που πρέπει να
προσεγγιστούν προσεχτικά :
• Οι πόλεις αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού
• Παρατηρείται έντονη και άναρχη οικιστική ανάπτυξη, έλλειψη προστασίας του δημόσιου
χώρου και κακή, όσο ποτέ άλλοτε, προσβασιμότητα
• Αναμένεται μια ακόμη μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού στις λιγότερο αναπτυγμένες
χώρες
• Υπάρχουν μεγάλες ανισότητες και επιπλέον οι φτωχογειτονιές αντί να μειώνονται
αυξάνονται, ενισχύοντας τις ανισότητες
• Ένας αυξανόμενος αριθμός κατοίκων των πόλεων στις ανεπτυγμένες χώρες βιώνει τη
φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό
• Οι πόλεις είναι υπεύθυνες για το 70% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στον κόσμο
Ευρωπαϊκές διασκέψεις για τις βιώσιμες πόλεις
• 1994 Aalborg 1η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Χάρτης του Aalborg «Πόλεις προς τη
βιωσιμότητα»
• 1996 Λισαβόνα 2η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Σχέδιο Δράσης της Λισαβόνας
• 2000 Ανόβερο 3η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Έκκληση του Ανόβερου
• 2004 Aalborg+10 4η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Δεσμεύσεις του Aalborg «Μέλλον που
εμπνέει»
• 2007 Σεβίλλη 5η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Δρομολόγηση των Δεσμεύσεων του Aalborg
• 2010 Δουνκέρκη 6η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Βιώσιμες πόλεις: Η πρόκληση της τοπικής
ηγεσίας
• 2013 Γενεύη 7η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Μια πράσινη και κοινωνικά υπεύθυνη οικονομία
• 2016 Μπιλμπάο 8η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη, Διακήρυξη των Βάσκων
Ευρωπαϊκές διασκέψεις για τις βιώσιμες πόλεις- Οι
δεσμεύσεις του Aalborg
Ενεργοποίηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων με αυξημένη συμμετοχική
Διακυβέρνηση
δημοκρατία

Τοπική διαχείριση της

Εφαρμογή αποτελεσματικών τρόπων διαχείρισης
βιωσιμότητας

Προστασία, διάσωση και διασφάλιση της δίκαιης πρόσβασης σε φυσικά κοινά

Φυσικά κοινά αγαθά
αγαθά (ενέργεια, νερό, αέρας κ.α.).

Υπεύθυνη κατανάλωση και Συνετή και αποδοτική χρήση των πόρων και ενθάρρυνση της βιώσιμης
επιλογές τρόπων ζωής κατανάλωσης και παραγωγής

Προγραμματισμός και Αντιμετώπιση θεμάτων περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών, υγείας και

σχεδιασμός πολιτιστικών για το καλό όλων

Καλύτερη κινητικότητα, Αναγνώριση της αλληλεξάρτησης μεταφορών, υγείας και περιβάλλοντος και
λιγότερη κυκλοφορία προώθηση επιλογών βιώσιμης κινητικότητας

Τοπική δράση υγείας Προστασία και βελτίωση της υγείας και ευζωίας των πολιτών

Δραστήρια και βιώσιμη τοπική Δημιουργία και διασφάλιση μίας δραστήριας και βιώσιμης οικονομίας που δίνει
οικονομία πρόσβαση στην απασχόληση χωρίς να βλάπτει το περιβάλλον

Κοινωνική ισότητα και

Διασφάλιση κοινοτήτων που θα είναι υποστηρικτικές και χωρίς αποκλεισμούς
δικαιοσύνη

Αποδοχή της παγκόσμιας ευθύνης μας για ειρήνη, δικαιοσύνη, ισότητα, βιώσιμη
Από το τοπικό στο παγκόσμιο
ανάπτυξη και προστασία περιβάλλοντος
4. Στρατηγικές για τη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων
Η αστική εξάπλωση και διάχυση και ο έλεγχός της-i
H αστική εξάπλωση και η διαχείρισή της αποτέλεσαν τη βάση του πολεοδομικού
σχεδιασμού και μεγάλο μέρος της ιστορίας του, ιδιαίτερα κατά τη μεταπολεμική
περίοδο. O πολεοδομικός σχεδιασμός ήταν το πλαίσιο για τον έλεγχο της αστικής
ανάπτυξης και κυρίως τον έλεγχο της συνεχούς επέκτασης των αστικών περιοχών.

➢ Το φαινόμενο της συνεχούς εξάπλωσης και διάχυσης

είναι κοινό σε όλες τις πόλεις ανεξάρτητα από τα
γεωγραφικά, οικονομικά και διοικητικά χαρακτηριστικά.
➢ Η σύγχρονη αστικοποίηση είναι μια διαδικασία διάχυσης
της νεωτερικότητας που προκαλεί αλλαγές ακόμα και στις
απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές και δημιουργεί
χαοτικά τοπιογραφικά πρότυπα.

Η απώλεια φυσικής και αγροτικής γης στο Μιλάνο,

από το 1956 στο 1998, EEA 2002.
 Thessaloniki – PSTh (compact area)

Αστική μορφή και πυκνότητα: η συμπαγής πόλη

➢ Η “αστική μορφή” ή καλύτερα η “μορφή αστικής ανάπτυξης” μπορεί
να οριστεί ως το χωρικό πρότυπο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων
που εκφράζεται με παραμέτρους όπως η πυκνότητα, η
διαφοροποίηση και εν γένει η χωρική δομή των χρήσεων και των
μεταφορών.

➢ Η αστική μορφή με υψηλότερες αστικές πυκνότητες θεωρείται

περισσότερο αποδοτική (λιγότερη κατανάλωση ενέργειας για
καύσιμα, θέρμανση, ηλεκτρισμό και νερό, οικονομίες κλίμακας λόγω
χαμηλότερου κόστους υποδομών).

➢ Οι περισσότερο συνεκτικές αστικές συγκεντρώσεις θεωρείται ότι

μειώνουν τις ανάγκες μετακινήσεων και άρα την κατανάλωση
καυσίμων και συμβάλλουν στην εφαρμογή των ενεργητικά
αποδοτικών μαζικών μέσων μεταφοράς (μετρό, τραμ κλπ.) και στη
χρήση των ήπιων μέσων μετακίνησης, όπως η κίνηση πεζή και το
ποδήλατο.
Αστική μορφή και μίξη χρήσεων
➢ Δεν είναι μόνο η πυκνότητα που προκαλεί αυξημένη κατανάλωση
ενέργειας, αν και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους
παράγοντες. Ιδιαίτερες επιδράσεις έχουν και άλλα κρίσιμα στοιχεία της
αστικής μορφής και ειδικότερα:
➢ ο διαχωρισμός των λειτουργιών μέσα στις μεγάλες πόλεις οδηγεί στην
ανάγκη μεγάλων μετακινήσεων με τη χρήση του Ι.Χ., και
➢ η σύνδεση της οικιστικής ανάπτυξης με τα δημόσια μέσα μεταφοράς

➢ Ο σχεδιασμός με βάση τις διακριτές ζώνες (zoning) αποτέλεσε από

πολύ παλιά αντικείμενο κριτικής.

➢ Οι περιοχές χωρίς ένα μίγμα τύπων κατοικίας, κοινωνικών στρωμάτων,

καταστημάτων, εργαστηρίων, γραφείων, ακόμα και εργοστασίων,
θεωρείται ότι αποτέλεσαν μια αστική μορφή με δυνητικά μη βιώσιμη
κοινωνική μονο-κουλτούρα.
Αστική μορφή, μίξη χρήσεων και προσβασιμότητα

➢ Κύριο χαρακτηριστικό των σύγχρονων πόλεων είναι ο

κατακερματισμός των δραστηριοτήτων και ως εκ τούτου
ο κατακερματισμός των ροών κυκλοφορίας και συνάμα
οι επιπτώσεις στο σύστημα δημοσίων συγκοινωνιών.
➢ Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ των προτύπων των χρήσεων
γης, της συνολικής ζήτησης για μεταφορές και της
χρήσης του Ι.Χ.
➢ Η σύνδεση του σχεδιασμού των χρήσεων γης με το
σχεδιασμό των μεταφορών γίνεται σημαντική ως μέσο
επηρεασμού της ζήτησης για μεταφορές με μακροχρόνια
προοπτική, καθώς παρέχει τις συνθήκες για έναν τρόπο
ζωής στις πόλεις λιγότερο εξαρτώμενο από το Ι.Χ..

Δημόσιες μεταφορές, η ραχοκοκαλιά της βιώσιμης πόλης

Ανθεκτικότητα και πόλη
• Οι πόλεις χρειάζεται να έχουν διάρκεια, να ανταποκρίνονται στις κρίσεις και
να προσαρμόζονται με τρόπο που μπορεί να τις οδηγήσει σε αλλαγές και σε
διαφορετικό πρότυπο ανάπτυξης.
• Η πόλη είναι μια διαδικασία συνεχών αλλαγών και μετασχηματισμών.
• Αυτή η εξελικτική διαδικασία αποτελεί ταυτόχρονα
• την πηγή των αστικών προβλημάτων
• το πλαίσιο μέσα από το οποίο εξασφαλίζονται οι προοπτικές ανθεκτικότητας ή
προσαρμογής και βιωσιμότητας της πόλης
• “ανθεκτικές πόλεις”:
• αυτές που έχουν την ικανότητα να ανταποκριθούν σε μια φυσική καταστροφή
• αλλά και αυτές που έχουν την ικανότητα να ανταποκριθούν σε μια έλλειψη φυσικών
(και όχι μόνον…) πόρων και να αναγνωρίσουν τις ανθρώπινες επιπτώσεις στην
κλιματική αλλαγή.
• Ανθεκτικές πόλεις είναι εκείνες που μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις
εξαρτήσεις με τρόπους που είναι κοινωνικά και οικονομικά αποδεκτοί και
εφικτοί
• Π.χ. από τα καύσιμα πετρελαίου
• Από τι άλλο?
Στρατηγικές για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη
➢ Συνεκτικότερη οικιστική ανάπτυξη. Δόμηση σε μη αναπτυγμένη αστική γη, αύξηση των
σταθεροτύπων πυκνότητας σε περιοχές με χαμηλή πυκνότητα, προσανατολισμός προς
υψηλότερα κτίρια. Αυτές οι πολιτικές πρέπει να ασκούνται με ιδιαίτερη προσοχή.
➢ Προώθηση μορφών αστικής ανάπτυξης με μεικτές χρήσεις-σύνδεση του σχεδιασμού
των χρήσεων γης με το σχεδιασμό των μεταφορών. Βασικό εργαλείο η συγκέντρωση
της νέας ανάπτυξης γύρω από τις κύριες διαδρομές των δημόσιων μεταφορών στην
αστική περιοχή.
➢ Εξασφάλιση και προστασία ανοικτών και πράσινων χώρων. Έμφαση στη διαμόρφωση
και προστασία πράσινων διαδρόμων σύνδεσης της αστικής περιοχής με τις φυσικές
περιοχές που την περιβάλλουν.
➢ Ενίσχυση των κέντρων πόλεων και των λοιπών κεντρικών περιοχών. Επανάχρηση και
χωροθέτηση νέων δραστηριοτήτων σε περιοχές εγκαταλελειμμένων και παλαιότερα
δομημένων εκτάσεων.
➢ Λεπτομερειακός αστικός σχεδιασμός και κανόνες δόμησης. Δημιουργία φιλικού μικρο-
περιβάλλοντος - προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
 Για περισσότερα

• Ανδρικοπούλου Ε., Γιαννακού Α., Καυκαλάς Γ., Πιτσιάβα-Λατινοπούλου Μ. 2014. Πόλη

και Πολεοδομικές Πρακτικές για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη, 2η αναθεωρημένη
έκδοση. Αθήνα: εκδ. Κριτική
• Καυκαλάς, Γ., Βιτοπούλου Α., Γεμενετζή Γ., Γιαννακού Α., Τασοπούλου Α. 2015. Βιώσιμες
πόλεις: Προσαρμογή και Ανθεκτικότητα σε Περιόδους Κρίσης. Αθήνα: Ελληνικά
Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα-Κάλλιπος.
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/2227