Tieng Tho - 960 PDF

TIÏËNG THÚ 55
TIÏËNG THÚ
(In theo baãn cuãa NXB Vùn nghïå - 1954)
56 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
TIÏËNG THÚ 57
TIÏËNG THÚ
“Tiïëng thú”... Tiïëng thú hay laâ tiïëng àúâi? Tiïëng cuãa
khaáng chiïën, tiïëng cuãa sûå söëng. Tiïëng vaâ vêìn, vaâ àiïåu,
vaâ nhaåc. Tiïëng vaâ khöng tiïëng, lúâi vaâ ngoaâi lúâi... Thú
nhiïìu quaá, töi biïët viïët caái gò trûúác?
Chêët thú nhiïìu quaá, “löång hoa hûúng maän y”. Cuöåc
söëng hiïån nay àêìy chêët àeåp. Caái sù’c diïîm kiïìu khù’c khöí
cuãa nhûäng con ngûúâi ài àaánh giùåc; caái neát maånh cuãa
nhûäng chöìi àang coân goái gheám. Caái àeåp ñt löå úã ngoaâi
caãnh, maâ úã trong möîi can àaãm, möîi tñnh tònh. Ruã nhau
ài dûång cuöåc àúâi múái! Ruã nhau ài haái thú!
Song le nhûäng baâi thú cuãa chuáng ta nhû nhûäng caái
lùéng vuång vïì, nhûäng caái röí thûa thúát. Tûúãng bù’t àûúåc
chêët thú cuãa thúâi àaåi, boã vaâo lùéng; nhûng tay ta non vuång,
chêët thú loåt ra gêìn hïët, laåi úã nguyïn veån trong khöng
gian. Xong möîi cuöåc haái hoa àúâi, ta nhòn laåi thêëy nhiïìu
nhûäng thanh tre lúâi noái, nhûäng mù’t àan vêìn àiïåu, nhûäng
súåi mêy lyá luêån nûäa, maâ hoa thò ñt, hûúng thò thûa.
Hay laâ vò trong bao nhiïu nùm, ta chó quen vúái nhûäng
böng höìng vûúân, ta chó buöåc têm tònh vúái nhûäng cuác, àaâo
trau chuöët, ta chó thaåo viïåc mêîu àún, thûúåc dûúåc, nhûäng
hoa hûúng vùn veã cuãa möåt thúâi yïn öín, ngêåm nguâi? Tay
ta kheáo leáo trong vûúân hoa chùm, sao maâ vuång vïì giûäa
thïë giúái nhûäng hoa khöng vûúân, nhûäng hoa nöåi, hoa
àöìng, hoa rûâng thùèm.
Nhûng loâng ta yïu thú, yïu söëng coá bao giúâ vúi.
Chuáng ta laåi ruã nhau ài, loâng múái meã, tinh tûúm nhû laåi
bù’t àêìu. Ruã nhau ài haái cuöåc àúâi múái! Ruã nhau ài haái
“thú bêy giúâ àêy”.
Tay chuáng ta laåi böåp chöåp nhû nhûäng àûáa treã con;
nhûäng lùéng àiïåu vêìn xuáng xa xuáng xñnh. Boån ài tòm thú
chuáng ta àöng lù’m. Trûúác ngaây Caách maång, möåt cuöåc thi
thú coá böën nghòn thñ giaã, trong böën vaån ngûúâi laâm thú,
giûäa böën triïåu ngûúâi yïu thú, hay laâ hún. Bêy giúâ thò
khaách thú coân nhiïìu hún nûäa. Caác baác khaáng chiïën cuãa
chuáng ta khöng mêëy söë laâ khöng coá thú. Nhûäng baâi thú
gûãi vïì caác toâa soaån khöng thïí àïëm bùçng chuåc. Trong
nhûäng saáng taác phêím xuêët baãn gêìn hai nùm nay, nhûäng
têåp thú nhiïìu hún caã.
Maâ coá möåt caái thuá, thûúâng nhêån thêëy trong nöåi böå caác
toâa soaån, laâ thú laåi goåi thú. Möåt túâ baáo ra söë àêìu, nïëu
chûa àùng thú, thò rêët ñt hay khöng nhêån àûúåc thú gûãi
vïì, chûâng nhû baån àoåc coân giûä yá. Àïën khi àùng möåt baâi
thú, lêåp tûác thú caác núi bay àïën. Vaâ nïëu àùng àûúåc möåt
vaâi baâi thú hay, thöi thò “haâo kiïåt böën phûúng” cuãa thi
àaân, nhû nghe tiïëng goåi cuãa nhûäng ngûúâi àöìng chñ, trao
tùång cho toâa baáo biïët bao nhiïu baãn têm tònh. Sau caái
sên khêëu thú, noá chó laâ möåt khoaãng giêëy trù’ng coá àoáng
khung, coá möåt ñt höåi hoåa àiïím trang, hay thanh baåch hún
laâ möåt vaâi trang giêëy röång, nhûäng baâi thú khöng chen
lêën nhau gò caã, chó chúâ con mù’t xanh cuãa tri kyã àïën
choån hoa khöi.
*
* *
TIÏËNG THÚ 59
Coá möåt daåo, nghe theo nhiïìu baån, töi cuäng nghô rùçng:
trong khaáng chiïën, nhaåc phaát triïín, maâ thú khöng. Àêy
ta khöng noái àïën viïåc quêìn chuáng haát rêët nhiïìu, noá laâ
möåt vêën àïì khaác, thò thú phaát triïín maånh hún caã trong
caác ngaânh vùn nghïå úã söë ngûúâi thñch thú, laâm thú. Nïëu
kïí àïën hùçng haâ sa söë baáo tûúâng, baáo tay, thò ta seä thêëy
khöng biïët bao nhiïu laâ thú xuêët hiïån. Àaânh rùçng nhûäng
baâi thú hay - cuäng nhû nhûäng baâi nhaåc hay - rêët hiïëm;
nhûng chó nhòn möåt sûác daåt daâo vûún àïën thú, àïën àeåp,
cuäng kñnh phuåc caái muâa nêíy núã bao la baát ngaát do mùåt
trúâi caách maång thûác lïn.
Töi nhúá cuöën nhêåt kyá cuãa tiïíu àoaân trûúãng Lû Giang,
úã mùåt trêån Àeâo Caã nùm 1946. Laâm chiïën cöng vaâ laâm
thú. Chiïëc xe ngûåa miïìn Nam nheâ nheå lù’c theo nhõp
àûúâng, anh chiïën sô thon goån vúái àöi mù’t àen xïëch; coã
hoang hai ven búâ; nù’ng chiïìu; quyïín söí mûåc xanh; Lû
Giang quyá töi lù’m múái cho xem nhûäng baâi thú anh tûå
laâm cho mònh. Ñt phêìn kyä thuêåt, àêìy veã thiïn nhiïn. Töi
nhòn mùåt anh, möåt trong nhûäng anh huâng vö söë cuãa dên
töåc. Lïn túái Àeâo Caã: anh àaåi àöåi phoá giûä cùn cûá, möåt hoåc
sinh Haâ Nöåi, àêìu xanh boáng nhoaáng caåo bùçng maãnh
chai, àûa quyïín söí con yïu cêìu töi cheáp thú, haái cho töi
möåt quaã cam nuái.
Biïët bao lêìn gêìn chiïën sô; gêìn caán böå, cuäng vò laâm
thú, töi àûúåc caác anh cho bûúác vaâo caái àïìn riïng cuãa têm
tònh caác anh. Caái àïìn khöng phuång thúâ, caác anh kñn àaáo
trang hoaâng riïng àïí nhûäng khi ngoaâi cöng taác vaâ têåp
àoaân, caác anh vïì hay laâ vaâo nghó ngúi thû thaã chuát.
Nhûäng khi êëy, töi trên troång reán tûâng bûúác möåt, àûa tay
lêåt nhûäng vêìn thú, lùèng lùång tai nghe. Caã möåt thúâi chinh
chiïën, caã möåt niïìm hó xaã quïn mònh, caã àaá nuái, cêy rûâng,
caã buân lêìy, caát vù’ng haát àöìng voång trong nhûäng cêu thú.
Vò töi xem cêu thú vaâ xem giûäa gioâng chûä, vò töi nghe
caái muöën noái thïm vaâo caái àaä noái, khöng phaãi voã soâ naâo
cuäng boáng bêíy xinh àeåp caã, nhûng voã soâ naâo xuâ xò àún
giaãn àïën àêu maâ khöng mang àûúåc nhõp biïín vang vang?
Thú hay cuäng hiïëm nhû ngoåc quyá, nhûng biïët nghe, thò
baâi thú naâo cuäng gêìn xa, to nhoã noái àûúåc thúâi àaåi.
*
* *
Töi biïët rùçng hêìu hïët thú gûãi àïën àïìu laâ cuãa caán böå,
cuãa chiïën sô caã. Trong dên töåc ta luác naây, ngûúâi naâo coá
ñt nhiïìu taâi thûác maâ khöng thaânh chiïën sô hay caán böå.
Töi àïí yá àoåc nhûäng àõa chó: Hoa kiïìu vuå Bù’c Giang, Ty
cöng an Tuyïn Quang, Tónh böå Viïåt Minh Cao Bùçng,
Tónh böå Viïåt Minh Laång Sún, Liïn Viïåt Thaái Nguyïn,
Trung àoaân X..., Àaåi àöåi Y... Caã möåt thïë hïå tuöíi treã laâm
thú, laâm viïåc. Nhûäng anh höm qua hoåc troâ, höm nay trïn
hai vai chûa röång, àaä àeâ möåt nhiïåm vuå nhoã hay to.
Nhûäng ngûúâi cêìm quyïìn chó huy, trïn möi vêîn quang
àaäng. Nhûäng ngûúâi êëy laâm thú, vò thúâi àaåi haát ca úã trong
hoå. Chuáng ta laâm thú vò caái àeåp caâng ngaây caâng nhiïìu.
Vò gioá caách maång nöíi dêåy böën phûúng, thöíi caái ûác cuãa nö
lïå, queát caái bêín cuãa boác löåt. Vò möåt ngoån triïìu ngúâm ngúåp
tûâ ngûåc ta àûa lïn. Vò nûúác mù’t giaác ngöå àaä rûãa mù’t ta
thïm biïëc. Chuáng ta laâm thú vò coá nhûäng Söng Lö, La
Nhaâ... Chuáng ta laâm thú vò khöng sao caã, vò hoa ngaây
nay núã, chim ngaây nay kïu. Àúâi vêîn treã nhû muön xûa.
TIÏËNG THÚ 61
Àúâi laåi treã hún luác naâo hïët. Chuáng ta súå lù’m, súå lùéng
cuãa chuáng ta cûá thûa maäi, röí cuãa chuáng ta cûá soát maäi.
Chuáng ta súå chêët thú lú boã chuáng ta maâ ài. Chuáng ta
nù’m lêëy tay nhau vêy lêëy cuöåc àúâi. Vêåy coân soát, àaä coá
con chaáu chuáng ta kïët nhûäng caánh tay tûúng lai cuãa
chuáng laâm lûúái. Àúâi vúái thú luác naâo cuäng thoaát röång hún
tay chuåp bù’t cuãa caác thïë hïå, maâ vò vêåy luác naâo cuäng vêîn
coân àúâi àïí bù’t, coân thú àïí theo.
Naâo! Chuáng ta haäy tiïëp tuåc àan vêìn, gheáp àiïåu, buöåc
yá, laâm thïm nhûäng lùéng haái hoa. “Biïín bûúám àoã raâo raâo
trong gioá maát - Laá non xanh nhû suöëi chaãy trïn trúâi”.
Nù’m lêëy cuöåc chiïën tranh giaãi phoáng thúm tho, qua
muön mêìu, muön veã. Cuöåc haái bù’t luác xong röìi múái biïët.
Möåt vaâi nùm coá kïí gò.
Nghïå thuêåt daâi, àúâi ngù’n.
Bïìn chñ, vûäng têm!
2-9-1948
TIÏËNG THÚ THAÁNG TAÁM
Muâa thu cuãa chuáng ta bêy giúâ xön xao quaá àöîi!
Caái muâa thu thúâi tiïët, muâa thu cuãa Nguyïîn Khuyïën,
“nûúác biïëc tröng nhû laân khoái phuã - laân ao loáng laánh
boáng trùng loe”, caái muâa thu sau muâa heâ àaä nhiïìu hûáng
caãm röìi, nhûng giaác quan cuãa con ngûúâi hiïån àaåi chuáng
ta thêëy muâa thu thûåc laâ möåt muâa xuên phúi phúái. Muâa
thu nghòn cöí êëy tûâ ngaây Caách maång thaáng Taám, muâa
xön xao laåi mêëy lêìn xön xao. Bêy giúâ thu khöng nhûäng
àem sang caái nù’ng trong vaâng, caái trúâi xanh ngù’t, caái
maát meã hiïëm hoi quyá baáu úã miïìn nhiïåt àúái, maâ thu bêy
giúâ àem àïën nhûäng ngaây kyã niïåm laâm run caã tònh caãm,
laâm say caái niïìm “ngûúâi”. Caái niïìm “ngûúâi” laâ giaác quan
thûá saáu cuãa chuáng ta tûâ àêy trúã vïì sau. Tûâ giûäa thïë kyã
hai mûúi, chuáng ta thïm möåt xuác caãm vùn minh: ngöìi
möåt mònh, maâ caãm nghe quêìn chuáng; loâng ra rung quêìn
chuáng; ta dêåy nhûäng maåch maáu trong ngûúâi khi tûúãng
tûúång raâo raâo quêìn chuáng. Caác giaác quan thûá saáu, caái
niïìm “ngûúâi” êëy laâ möåt caãm giaác thuãy triïìu.
Vêåy muâa thu rêët xuên cuãa Viïåt Nam, nùm nay cuäng
nhû àaä ba nùm trûúác, laåi coá ngaây Mûúâi Chñn thaáng Taám,
röìi ngaây Àöåc lêåp; röìi hïët thaáng Taám dûúng lõch, laåi àïën
TIÏËNG THÚ 63
thaáng Taám ta, vúái tïët Trung thu. Nhûäng cöíng chaâo dûång
kyã niïåm ngaây Töíng khúãi nghôa vêîn àûáng y nguyïn àïí chúâ
ngaây Tuyïn ngön Àöåc lêåp; ngaây Hai thaáng Chñn túái, cöíng
chaâo laåi àù’p thïm hoa laá, cù’m möåt lúáp cúâ nûäa, treo thïm
löìng àeân. Thïë röìi àaä hïët àêu! Nhûäng löìng àeân kia, vúái
nhûäng cúâ, laåi àïí àïën rùçm Thiïëu nhi chúi trùng möåt lêìn
nûäa. Ngaây tïët Àöåc lêåp, caác em beá nùm nay àaä àaánh tröëng,
rûúác àeân röìi. Laâm ngûúâi àöåc lêåp thêåt laâ sung sûúáng!
Thïë laâ suöët möåt muâa thu, nhûäng ngaây höåi nù’m liïìn
tay nhau maâ muáa möåt voâng tûúi saáng. Cuâng vúái thõt da
dõu núã dûúái boáng laá xanh, têm trñ ta cûá tûng bûâng vúái
möåt khöng khñ höåi heâ. Höåi heâ coá tiïåc tuâng, àònh àaám, chi
phñ gò àêu! Höåi heâ trong tinh thêìn, höåi cúãi múã cuãa nhên
dên, höåi traân àêìy cuãa àêët nûúác.
Caái xön xao thaáng Taám êëy, nghôa laâ caã thaáng Chñn,
thaáng Mûúâi nûäa, töi thêëy soi gûúng trong nhiïìu baâi thú.
Thú nùm nay, thú nùm ngoaái. Nhûäng baâi thú cuäng laåi kïët
hoa chung quanh thaáng Taám. Têët caã xön xao laå thûúâng!
Nhûäng thú àùng trong caác baáo, vaâ thú gûãi àïën Vùn nghïå
coân nhiïìu tûá khaác, nhûng töi haäy choån nhûäng vêìn rêët
xuên, rêët thu chûáa àûång àûúåc caái lïn triïìu cuãa laá hoa,
cuãa soáng nûúác, nhûäng vêìn coá múã möåt chên trúâi, nhûäng
tiïëng ca gúåi nhûäng lúâi ca...
Caách maång thaáng Taám nùm ngoaái (1947) Töë Hûäu kïí
chuyïån Viïåt Nam phaá nguåc trong baáo Chöëng giùåc (Thanh
Hoáa):
Hai nùm trûúác, töi laâ tïn nö lïå

Tuâ chung thên, giaâ kïí taám mûúi nùm.
AÁn khöí sai, cuâm nhöët dûúái lao hêìm...
Tïn nö lïå êëy àaä phaá nguåc röìi! Múã ra, múã ra trûúác mùåt
Viïåt Nam têët caã, têët caã:
Trúâi àêët mïnh möng, xanh xanh coã nöåi,
Chim kïu chim trïn gioá, hoa tòm hoa,
Ngêíng àêìu ca taám hûúáng Tiïën quên ca...
Nhûäng cêu thú bay möåt caách laå!...
Vùn Cao ca Khuác nhaåc cuãa Ngûúâi Àöåc lêåp (Baáo Àöåc
lêåp 2-9-47). Caái say sûa têån tuåy cuãa nghïå sô hoâa vúái caái
hùng haái cuãa àúâi múái àêëu tranh:
Thên nghïå sô laâm cêy trong rûâng haát
Àúâi lïn baát ngaát
Nhaåc múái khúãi bay röìi.
Goä hoâm àaân, tiïëng göî nheå chúi vúi,
Giêy laånh leäo nhêën àïìu tay rúám maáu.
Möåt nhaâ thú treã, Cao Nhõ, coá mêëy chûä “xanh” rêët
saáng (Viïåt Bù’c quyïët chiïën, 8-47):
Muâa thu sang, öi laâ xanh! Xanh! Xanh!
Buáp nhûåa maånh vûún mònh theo aánh saáng.
Mûúâi Chñn thaáng Taám
Ngaây huy hoaâng ngaây Caách maång thaânh cöng.
Röìi caác nhaâ thú nhù’c àïën nhûäng nùm kia vaâ nùm
trûúác nûäa. Vuä Àònh Liïn, sau hai nùm lùång leä, goáp mêëy
vêìn thûá nhêët vúái Caách maång:
Taám mûúi nùm uêët ûác vúái cùm húân
Neán trong loâng hai mûúi triïåu lï dên
Buöíi thu êëy, heát vang nhû sêëm àöång!
Lïn ngêåp trúâi vúái ngoån cúâ giaãi phoáng,
Traân qua thêy quên phaát xñt kinh hoaâng
Nhû soáng dêng, xö àöí möåt ngai vaâng.
TIÏËNG THÚ 65
Nhaâ thú Dûúng Lônh, nay àaä quaá cöë, àïí laåi nöîi tiïëc
thûúng cho chuáng ta, cuäng viïët:
Nuái àûáng thùèng nhòn biïín trúâi cao röång
Söng lûúån quanh cuâng reo nhaåc thanh bònh.
Baáo Khu Giaãi phoáng (2-9-47) taã àaâi Àöåc lêåp úã vûúân
hoa Ba Àònh, möåt caái àaâi “ngaåo nghïî àûáng cûúâi trong
nù’ng biïëc”, vaâ àaä coá möåt cêu thú hay quaá:
Àaâi àaä cao gioá nêng maäi lïn cao
Ta tûúãng tûúång caái àaâi Àöåc lêåp trù’ng tinh àiïím trang
àoã thù’m, vaâ Chuã tõch Höì Chñ Minh àûáng úã trïn, cao caã,
nheå nhaâng; trúâi thu xanh, nù’ng thu gù’t nhûng trong,
gioá thu löìng löång, vaâ laá cúâ trïn ngoån cuäng choát voát nûäa:
têët caã nöîi niïìm cao caã gúåi àûúåc trong cêu thú nheå vö
cuâng.
*
* *
Möîi möåt caãm giaác bêy giúâ coá mang nhûäng caãm giaác
cuâng möåt loaåi cuãa ngaây trûúác. Thaáng Taám nùm nay, baáo
Cûáu quöëc khu 10 nhù’c àïën cuöåc biïíu tònh göåi mûa thaáng
Taám nùm 1946 úã Haâ Nöåi, vaâ ta thêëy vêîn roä raâng, vêîn
linh hoaåt trong trñ nhúá cuãa ta. Thaáng Taám nùm sau coá
leä ta seä nhúá thaáng Taám nùm nay 1948 úã möåt àõa phûúng
naâo nho nhoã, nhúá thaáng Taám 1947 trûúác trêån Viïåt Bù’c,
rêët nhúá thaáng Taám 1946 “tuöíi töi” cuãa Caách maång úã thuã
àö, nhúá nhêët thaáng Taám 1945, khai sinh cho têët caã
nhûäng thaáng Taám vö cuâng vö têån. Têët caã nhûäng kyã niïåm
êëy seä tröån lêîn nhau, tuây theo möëi caãm tònh, maâ àêåm
nhiïìu hay ñt, nhûng möîi ngaây lïî thaáng Taám àïìu mang
dêëu nhûäng thaáng Taám qua. Cuöåc söëng ài rêët nhanh, sûå
viïåc caâng luâi caâng ûúáp hûúng thúâi gian phaãng phêët. Nùm
ngoaái, coá nhaâ thú àaä nhù’c àïën àoaân biïíu tònh vô àaåi nùm
1946 tuêìn haânh dûúái mûa têìm taä úã Haâ Nöåi, vúái möåt daáng
àiïåu caách maång laå luâng! Haâng vaån ngûúâi chaãy xiïët dûúái
mûa, mûa hûäu tònh mang nhûäng laá cúâ, chaåy huâa vúái dên
chuáng:
Hoâ reo hoâ, ca haát dûúái mûa raâo,
Ûúát mùåc ûúát, ngûúâi ta vui vò ûúát;
...
Mûa thaáng Taám laâ mûa nguöìn Caách maång,
Nûúác giûäa trúâi laâ rûúåu cuãa thaânh cöng
Men tûå do thiïu chaáy rûåc muön loâng,
Lûãa thaáng Taám coá mûa naâo dêåp nöíi.
Vaâ trong möåt túâ baáo naâo àoá, cuãa möåt taác giaã töi quïn
tïn, töi thuöåc hai cêu luåc baát hûáa heån naây:
Tre rung theo caánh sao vaâng
Xïnh xang maái àoã nhûäng haâng ngoái non.
Thûa caác baån! Gúåi muâa xön xao nùm nay, trûúác tiïn
töi àaä nhù’c nhûäng cêu thú àùng trong caác baáo 1947.
Chù’c caác baån vò quaá yïu thú, nïn khe khù’t nhû möåt
tònh nhên àoâi hoãi àuáng mûåc seä cho rùçng nhûäng cêu thú
töi trñch ra àoá chûa mêëy xön xao. Nhûng biïët sao bêy
giúâ? Chuáng ta ài loåc vaâng, thò àûâng khoá tñnh quaá. Nhûäng
cêu thú êëy, töi vûâa loåc laåi trong möåt söë thú töi àaä choån
lûåa vaâ ghi cheáp sau khi àaä àoåc haâng ba böën chuåc söë baáo
àùåc biïåt ra ngaây 19 thaáng 8 vaâ möìng 2 thaáng 9 nùm
1947. Nhûäng baâi thú ghi laåi àoá, töi àaä mang trong ba lö,
lûu chuyïín suöët trong trêån Viïåt Bù’c, vaâ ài tûâ Bù’c vaâo
Trung, tûâ Trung ra Bù’c, öm êëp hún möåt nùm trúâi röìi.
Con ngûúâi cuäng thïí con ta, nhûäng àûáa con cuãa baån thú
böën phûúng sau khi àaä giúái thiïåu úã Tiïëng noái Viïåt Nam
(thaáng 9 nùm 1947) töi chiu chñt giûä maäi. Höm nay khoe
TIÏËNG THÚ 67
àûúåc trïn giêëy túâ vúái caác baån, töi nhû nheå nöîi loâng! Cuöåc
ài tòm thú gian lao cûåc nhoåc lù’m! Phï bònh tûúng àöëi dïî,
nghïå thuêåt tuyïåt vúâi khoá. Ngûúâi ài choån thú coân gian khöí
nhû vêåy, loåc qua bao nhiïu quùång múái àûúåc chuát kim
khñ, huöëng chi ngûúâi laâm ra thú thò coân gian khöí nhiïìu.
Caách maång vêåt ta, bù’t ta tranh àêëu, thò caái Hay, caái
Àeåp cuäng quêìn ta khöng keám, bù’t ta vûún lïn! Khöng
möåt caái gò taåo ra maâ khöng àöí möì höi, söi nûúác mù’t.
Trong nghïå thuêåt cuäng vêîn coá cêu: Àeåp laâ möåt sûå cöë
gù’ng khöng ngûâng.
Cuäng vò nghïå thuêåt khoá nhû vêåy, nïn chuá yá àoåc möåt
söë àöng caác baáo àùåc biïåt cuãa muâa xön xao lõch sûã nùm
nay, töi chûa hiïën caác baån àûúåc nhûäng vêìn xön xao naâo.
Trong khi chúâ àúåi nhûäng muâa múái nûäa, thò giûäa ba lêìn
kyã niïåm, muâa 1947 tûúng àöëi àaä núã nhiïìu thú àùåc biïåt
hún caã.
Nhûäng thú gûãi vïì Vùn nghïå coá nhiïìu tûá lù’m. Töi
hùéng choån nhûäng tûá heån hoâ hún caã, nhûäng yá thú khöng
chó coá hai vúái hai laâ böën, maâ múã àûúåc möåt niïìm vang
ngên. Giûäa àaám àöng nhûäng vêìn, thónh thoaãng nhêån
àûúåc nhûäng vêìn biïët cûúâi, biïët haát. Biïët noái àaä àaânh röìi,
nhûng phaãi biïët cûúâi, phaãi biïët haát. Phaãi biïët xanh trong
nhû nhûäng con mù’t nûäa.
Mêëy cêu thú hoa phûúång àoåc trong muâa naây, êëm aáp
nhû möåt hoa höìng àoã:
Heâ vûâa túái, hoa liïìn theo muâa núã
Thù’m bêìu trúâi möåt sù’c lûãa non tûúi;
Cuäng nhû hoa, möåt giai cêëp àang cûúâi
Söëng kham khöí nuöi ngûúâi - mú sù’c àoã.
Nguyïîn Vùn Bònh
Treã trung nhêët laâ cêu:

Cuäng nhû hoa, möåt giai cêëp àang cûúâi

Coá möåt caái gò múã röång ra, hûáa heån nhiïìu; so saánh möåt
giai cêëp vúái möåt loaåt hoa núã laâ möåt tûá àöåt ngöåt, maâ thú
laåi tûå nhiïn. Thêëy hoa phûúång trïn trúâi, ngûúâi ta seä noái:
“Àêëy, giai cêëp cêìn lao àang cûúâi àêëy.”
Nhaâ thú laåi viïët:
Hoa rûåc rúä vaâ àeåp hún aánh lûãa
Cûá àoã trúâi möåt sù’c tûåa cúâ bay.
Nhù’c àïën heâ, ta haäy nhù’c xa hún nûäa, vaâo ngay
thaáng giïng hai, trong muâa xuên, àïí tòm cuäng möåt loaâi
hoa àoã nûäa, cuäng möåt loaâi cêy cao to maånh meä, luác núã
hoa cuäng núã caã möåt vuâng:
Trúâi àoã tûng bûâng hoa gaåo tûúi
Àêy núi àêët söëng haåt lïn àúâi
Tinh khöi maâu thù’m thaânh hy voång,
Viïåt Bù’c höm nay núã nuå cûúâi.
Nguyïîn Vùn Bònh
Hoa àoã muâa heâ, hoa àoã muâa xuên, cuäng àïìu xön xao caã.
Möåt baån caãm caái khung caãnh nhaâ trûúâng luác sù’p bïë
maåc möåt lúáp hoåc chñnh trõ, sù’p taãn maác möåt lúáp àöìng chñ
bêëy lêu quêy quêìn thên aái nhau, laâ “tònh ly biïåt” vêën
vûúng:
Möåt aánh vaâng sao; vûúáng lïå tuön
AÃnh hònh xa caách taãn trùm phûúng,
Höìn ai söëng nheå nhiïìu ly biïåt
Loâng nùång trêìn gian tûåa nûúác nguöìn.
Möåc Nhô
TIÏËNG THÚ 69
Töi goåi cêu thûá tû laâ xön xao, vò cêu thú êëy coá caái gò
“thi taåi ngön ngoaåi”. Loâng nùång trêìn gian tûåa nûúác
nguöìn... Loâng ngûúâi quaã coá nhû thïë thêåt! Sao maâ trõu
trõu! Sao maâ vêën vûúng! Sao hay luyïën ngûúâi, luyïën
caãnh! Loâng nùång trêìn gian, möîi bûúác àúâi möîi yïu mïën;
tûåa nûúác nguöìn: vaâ nùång lù’m, chaãy maäi khöng thöi.
Nhû thïë àaä àuã xön xao chûa, caác baån? Xin daânh möåt
baâi xön xao nûäa, àïí kïët cêu chuyïån tiïëng thú cuãa muâa
thu naây. Baâi thú rêìm thaáng Taám laåi lêëy tïn laâ:
TRIÏÌU XUÊN
Ta nùçm trïn gaác vù’ng

Nghe tiïëng muâa xuên daåo khù’p núi.
Caác em nho nhoã chûâng àöi saáu
Daåo nhûäng lúâi ca baát ngaát àúâi!
Caác em àûúng tuöíi muâa xuên àïën
Àaä gùåp muâa xuên cuãa nûúác non
Öi! Tïët thiïëu nhi! Öi! Thaáng Taám!
Xuên, thu quêìn tuå giûäa loâng son!
Ta söëng nhiïìu thïm! Söëng maånh thïm!
Caác em! Haånh phuác quaá ïm àïìm...
Caác em! Dên töåc àïìu say caã...
Ta muöën cûúâi àiïn! Muöën khoác àiïn!
Ta muöën phaá tan khung ngûåc nhoã
Cho àêìy têët caã khñ non söng:
Ta muöën phaá tan biïn giúái cuä
Xö àêíy loâng trai àïën têån cuâng!
Giang tay ta àoán muâa xuên múái,
Chên bûúác liïìn nhau chùèng kõp doâ;
Chó biïët àêët xanh coân núã maäi
Vaâ ngoån cúâ thiïng àaä tûå do.
1946
Àaâo Xuên Quyá
TIÏËNG THÚ 71
TIÏËNG THÚ HAI NAÊM KHAÁNG CHIÏËN
Möåt núi gêìn Viïåt Trò, töi viïët Tiïëng thú. Suáng nöí êìm
êìm. Phi cú khu truåc uâ uâ úã xa, nghe úã núi tai nhû khi söët
reát rûâng uöëng kyá ninh nhiïìu quaá. Nhiïìu thûá tiïëng nöí
laâm nïìn cho êm thanh cuöåc söëng. Tiïëng chim hoát chen
vaâo. Nhûäng con chim phi cú cuãa taåo vêåt beá nhû möåt traái
tim, bù’n maäi khoaãng xanh bùçng nhûäng traâng ngoåc tiïëng.
Caã tiïëng gaâ chiïm chiïëp vaâo ùn trong baäi sù’n. Tiïëng
chên dêåm àûúâng àúâi. Àöìng luác gùåt röìi, caác caánh quaåt
quay hïët töëc lûåc. Saát khñ dêng möåt goác trúâi, chung quanh
caái thaânh phöë truåi Viïåt Trò giùåc nhaãy duâ xuöëng àaä mûúâi
lùm höm maâ khöng ra thoaát. Nhûng hoa chùèng giêåt
mònh quïn núã, “súám nay tiïëng chim thanh”...
Chuáng ta noái chuyïån thú. Töi coá yá àiïím möåt söë thú
hay trong khoaãng hai nùm khaáng chiïën. Nhûng laâm caái
viïåc cuãa möåt “ban töí chûác”, cuäng mêët hûáng. Phaãi choån
loåc caác baâi khöng àûúåc boã soát, phaãi àõnh giaá hún keám,
trònh baây lúáp lang. Chó súå maãi mï caái cöng viïåc tuyïín
hoa khöi, maâ quïn mêët sù’c àeåp. Vêåy töi seä phoáng tuáng.
Töi chûa noái àïën nhûäng baâi cuãa nhûäng nhaâ thú quen
biïët. Noái khöng àuã, thaâ àïí laåi möåt dõp sau. Töi chuá vaâo
caác baån múái.
Trûúác tiïn, àoaân àaåi biïíu Nam Böå coá àem ra cho
chuáng ta hai cêu thú àùåc biïåt. Baão rùçng khöng phaãi laâ
thú cuäng àûúåc. Nhûng noá coân hún thú, noá laâ sûå söëng. Noá
laâ tiïëng cuãa Àöìng Thaáp Mûúâi. Caái tiïëng laå lù’m, caái hònh
cuäng laå:
Trïn trúâi muöîi kïu nhû saáo thöíi,
Dûúái nûúác àóa löåi nhû baánh canh.
Àöìng Thaáp Mûúâi quyá yïu cuãa chuáng ta àêëy. Nhûäng
baån naâo mang söët reát Viïåt Bù’c cuäng nïn thêëy mònh coân
thua chiïën sô Àöìng Thaáp Mûúâi. Muöîi Àöìng Thaáp vûâa lúán,
vûâa nhiïìu, vûâa kïu thêåt to. Chuáng noá àaä thaânh tiïëng saáo
diïìu! Vaâ baánh canh laâ möåt thûá quaâ miïìn Nam, coá nhûäng
súåi böåt xe daâi nêëu trong nûúác suyát thõt hay caá. Vêåy thò
àóa dûúái nûúác Àöìng Thaáp Mûúâi cuäng àöng àùåc nhû
nhûäng con böåt trong möåt baát baánh canh! Nïëu àem têåp
Chinh phuå ngêm, úã caái àoaån taã nöîi khöí cuãa lñnh àúâi xûa:
Öm yïn göëi tröëng àaä chöìn,
Nùçm vuâng caát trù’ng, nguã cöìn rïu xanh.
thò hai cêu thú Àöìng Thaáp naây ùn àûát! Caác chiïën sô Cöång
hoâa söëng treo dûúái möåt trúâi muöîi àöët, söëng nöíi trïn möåt
biïín àóa búi, coân gian khöí gêëp bao nhiïu nhûäng “ngang
lûng thò thù’t bao vaâng”. Thïë maâ hoå tûác caãnh möåt caách
thaãn nhiïn, hoå laåi coân cûúâi trong thú khuác khñch! Hai
cêu thú laåi nhû muöën noái: “Thú lñnh cuãa chuáng töi thïë
àêëy, chó coá àóa vaâ coá muöîi. Nghe ngöå khöng?”
Thú lñnh! Thú thêåt laâ cuãa lñnh! Coá nhûäng thú lñnh caán
böå, thú chñnh trõ viïn, nhiïìu baâi hay; nhûng thuá nhêët laâ
thú binh nhò noá nhû tiïëng suáng bù’n “àoaâng” möåt caái.
Giaãn dõ lù’m, maâ sêu sù’c àïën giêåt mònh!
TIÏËNG THÚ 73
Möåt phoáng viïn cheáp trïn àûúâng söë 4 mêëy cêu khöng
vêìn maâ coá àiïåu “gûãi Quï hûúng”:
Quï hûúng, öi quï hûúng! Àöìng luáa vaâng
man maác,
Nhaâ tranh xaám, haâng raâo thûa ïm aái,
Choá nùçm yïn àúåi chuã ngoaâi haâng hiïn,
Gaâ gaáy... êìm vang trong yïn lùång cuãa trûa heâ,
Nhûng vuåt chaáy! Laâng töi chaáy àoã
Vaâ loâng töi cuäng rûåc aánh lûãa höìng
Mêëy chûä “Nhûng vuåt chaáy” nhû möåt möìi lûãa böëc.
Lûu Troång Lû àoåc àûúåc trong söí tay möåt anh böå àöåi
úã Thûâa Thiïn:
Àöët öí naây, ta xêy öí khaác,
Chùåt cêy ta laåi cûá tröìng cêy.
Coân nûúng ta vêîn coân caây,
Àaâo àêët lïn ta seä chön àêët xuöëng.
Vò maáu ta àaä boán trong buân ruöång,
Loâng ta àaä chaãy vúái söng ngoâi,
Taám mûúi nùm xú xaác vúái töi àoâi,
Àêët àau khöí khöng dung loaâi dï choá.
Möåt cuöåc vêåt löån khöng ngûâng giûäa caái söëng vúái caái
chïët, caái xêy dûång vaâ caái taân phaá, maâ phêìn thù’ng cuöëi
cuâng laâ thuöåc vïì chuáng ta, vïì nhûäng con ngûúâi, vïì dên
chuáng. Coân dên, coân laâm viïåc, nhû coân àêët, coân sinh. Möåt
caái àêìu khöng ai bù’t cuái àûúåc, möåt caái cêy chùåt maäi vêîn
ra mêìm: dên chuáng àaä hoáa thaânh taåo vêåt.
Thú úã àêy gêåp ghïình gên guöëc nhû möåt baân tay laâm
viïåc, laâ cuãa möåt lúáp ngûúâi treã vö cuâng. Hoå khöng bù’t
chûúác möåt ai; hoå chûa coá kyä thuêåt, nghôa laâ hoå seä taåo ra
möåt kyä thuêåt múái; vaâ caái ngêy thú thêåt thaâ cuãa hoå nhiïìu
khi àïën àûúåc bêåc nghïå thuêåt töëi cao.
Caác baáo chñ cuãa ta àùng thú nhiïìu vö kïí. Loâng yïu
thú laâ tuöíi treã cuãa àúâi. Möåt ngaây naâo àêy, chuáng ta seä
cuâng xeát àïën nhûäng bïånh êëu trô cuãa thú thúâi àaåi. Nhûng
sù’p bûúác sang nùm thûá ba khaáng chiïën, caái ngaây “nùm
múái” cuãa khaáng chiïën, ta muöën chó noái àïën thú hay maâ
thöi. Ta muöën noái àïën nhûäng tiïëng haát. Cöí ta chó chûåc
haát. Ta ài tòm caái nghôa “haát” cuãa chiïën tranh giaãi
phoáng. Suáng cuãa ta ngûúác cöí haát bùçng àaån. Nhûäng gioåt
maáu chuáng ta nhoã xuöëng vêîn coân haát. Möîi sûå viïåc cuãa
chuáng ta laâ möîi chiïëc thuyïìn búi vaâo aánh saáng. Möìm
chuáng ta haát bùçng nhaåc. Loâng chuáng ta haát bùçng thú.
Thú khöng haát laâ thú chïët ngaåt.
Miïìn Trung gûãi ra àïën àêy mêëy baâi thú haát. Baáo Cûáu
quöëc Nam Trung Böå coá baâi Buöìn, Vui cuãa nuái tùång böå
àöåi chiïën khu Phan Rang. Böå àöåi Phan Rang rúâi chiïën
khu xuöëng àaánh úã àöìng bùçng; giùåc laåi lïn chiïën khu vêy
bûãa. Böå àöåi àûúåc tin, trúã vïì giaãi vêy cho nuái. Nuái buöìn,
nuái lo súå, nuái trúã laåi vui khaãi hoaân:
Tûå thuãa quên reo traân xuöëng nuái,

Nuái buöìn tröng gioäi bûúác quên ài.
Àeâo cao mñm miïång phaâo húi gioá,
Thaác àaá sêu buöng lïå ró ri.
Àoaân quên xuöëng nuái mï àöìng nöåi,

Ngang doåc bùng qua ruöång vúái vûúân,
Quïn nuái, quïn non, quïn thaác àaá,
Quïn buöìn, quïn nhúá, laåi quïn thûúng.
Àang luác àoaân quên say sù’c luáa,

Àõch thuâ öì êåp buãa vêy non.
TIÏËNG THÚ 75
Nuái nhòn àöìng nöåi: naâo àêu thêëy?

Laá àöí, hoa rúi, àaá sù’p moân.
Quên úã àöìng xa nghe tiïëng than

Quay vïì àaánh baåi luä tham taân,
Xaác thuâ nhû laá muâa thu ruång
Trïn àónh àeâo cao chêët ngöín ngang.
Ai coá lïn cuâng trïn nuái biïëc,

Nhòn xem caãnh nuái múái huy hoaâng!
Höm nay chù’c hùèn cêy xanh laá,
Thaác àöí mûâng reo khuác khaãi hoaân.
Hay Haát
Baâi thú khöng lïn gioång to taát gò caã, cuäng khöng suác
tñch löëi “nghïå sô”; baâi thú trong nhû möåt gioâng nûúác suöëi
chaãy dõu daâng xuêët tûå möåt ngoâi buát non treã. Möåt baâi thú
coá nhiïìu chêët xanh.
*
* *
Khaáng chiïën khöng nhûäng chó àoã maâ thöi, khaáng

chiïën coân rêët xanh. Khaáng chiïën khöng phaãi chó noáng,
chó söi, khaáng chiïën coân maát. Maâ coá xanh, coá maát múái
keáo àûúåc lêu daâi.
Thú khöng nïn maäi maäi theát gaâo, cûúâi gùçn, huâng höí.
Thú cuäng qua hai caái nùm lûãa maáu cuãa noá, bûúác sang
möåt traång thaái döìi daâo hún, lù’m veã hún. Höìn khaáng
chiïën úã khù’p núi, úã caái vui, úã caã caái buöìn nûäa. Vaâ noá
biïët thanh nheå, sau khi nöí êìm êìm. Töi yïu tiïëng cöëi giaä
gaåo bùçng sûác nûúác cuãa àöìng baâo miïìn ngûúåc, töi yïu
tiïëng moä loác coác núi cöí trêu ùn coã rûâng, töi yïu lúâi nheå
nhaâng cuãa ai àoá kyá tïn laâ Nooång Hoa:
Chiïìu chiïìu theo àaân trêu
Tiïëng moä röån rûâng sêu
Tai nghe xa tiïëng suáng
Cöëi gaåo nûúác döìn mau
Em mú ngaây àöåc lêåp
Anh úi gù’ng luyïån têåp
Àoaåt chiïën cöng miïìn Têy
Giùåc thua, vïì em gùåp.
Töi nhúá baâi thú hoang vu Àeâo Caã. Möåt nhaâ thú àaä gúåi
caái àeâo chïnh vïnh êëy, àûáng trong àêët nûúác ta, àûáng
giûäa Phuá Yïn vúái Khaánh Hoâa, maâ laåi hoáa thaânh möåt
quan aãi naâo heo huát quaá. Vò bïn naây laâ ta, bïn kia laåi
laâ giùåc. Nhêët laâ khi chiïën tranh chûa lan toaân quöëc, tûâ
Bù’c Böå ài suöët vaâo Àeâo Caã, lïn Àeâo Caã thêëy bïn kia giùåc
rù’c tai ûúng. Àeâo Caã biïn thuây, àûáng trïn àêìu bïí thùèm,
àuång túái mêy cao. Àeâo Caã treo dûúái trúâi, maâ caái àeåp trêìm
huâng ngang vúái loâng chiïën sô. Töi àaä lïn túái àoá, ngù’m
têìu giùåc dûúái vuäng Rúâ; àïm nñn húi ngöìi choâi canh, nhòn
àeân àiïån giùåc keáo qua ngoaâi biïín. Caác chiïën sô ùn nhûäng
vù’t cúm nù’m tûâ àïm trûúác, vúái quaã trûáng võt luöåc hay
miïëng àûúâng; khêu vaá thò thaáo súåi trong vaãi cuä, xe laåi
laâm chó; mêëy anh con trai Haâ Nöåi vaâo àûáng cheo leo
trong êëy, trong luác Haâ Nöåi vêîn haäy tûng bûâng... Caái
quaán lêëy tïn Höìng Quên, laå nhêët laâ vaâo trong thú múái,
noá laåi Àûúâng thi caách laå!
Àeâo Caã! Àeâo Caã!
Nuái cao nguát:
Mêy trúâi Ai Lao sêìu àaåi dûúng,
TIÏËNG THÚ 77
Dêåm vïì heo huát,

Àaá Bia(1) muâ sûúng,
Bïn quaán “Höìng quên” ngûúâi ngûåa moãi,
Nhòn döëc ngöìi than,
Thûúng ai lïn àûúâng!
Chêìy ngaây laåc giûäa nuái,
Sau chên: löëi vaâng xanh tuön,
Dûúái cêy bïn suöëi àöåc,
Cheo leo choâi biïn cûúng.
...
Rau khe, cúm vù’t,
AÁo phai mêìu sa trûúâng.
Ngaây thêu vûúån huá
Àïm canh gùåp huâm lang thang.
Hûäu
Sau chên: löëi vaâng xanh tuön! Laá xanh, laá vaâng chaãy
xa nhû thaác. Rûâng Nam Trung Böå coá hiïìn laânh nhû rûâng
Viïåt Bù’c àêu. Cêy to lúán hún ngûúâi öm, rûâng giaâ tröån
vúái àûúâng cong búâ biïín, vûúån huá, huâm ài, man rúå lù’m!
Khöng nhû rûâng Viïåt Bù’c thanh thanh, nûáa moåc, luöìn
loãi chùèng chõt haâng trùm löëi ài, raãi raác nhûäng thön baãn
êëm tònh ngûúâi.
*
* *
ÚÃ rûâng. Möåt hònh thaái phöí thöng cuãa thúâi khaáng

chiïën. ÚÃ rûâng lêu xanh caã mùåt, da nhuöåm laá vaâng cêy,
(1) Tïn möåt ngoån nuái.

àoã hung hung vaâo con ngûúâi, mù’t àö thõ coá caái nhòn rûâng
nuái. Coá nhûäng lûãa rûâng àïm, coá nhûäng baâi haát laâm laá
rung àïën cuöëng; coá ngûúâi sún nûä; coá cöng taác, coá têåp
àoaân. Nhûng ta noái khöng àuã sûå thêåt àeåp xinh, nïëu ta
quïn nhûäng khi buöìn rûâng tï taái. Ta yïu têët caã sûå thêåt,
duâ aánh ngaây hay boáng àïm; khaáng chiïën caâng to taát hún,
khi nhan sù’c khoãe khoù’n mïnh möng coá àiïím möåt chuát
quêìng núi boáng mù’t. Ta rêët hiïíu ngûúâi thi sô chiïën khu
Bònh Trõ Thiïn noái nhûäng phuát loâng hiu hù’t:
KHÖNG ÀÏÌ
Buöìn quaá ài thöi nuái vi quanh,

Suöët ngaây trêng traáo möåt muâi xanh.
Lûng trúâi gheáp chùåt trïn rûâng rêåm.
Thung luäng nùçm trú choái nù’ng hanh.
Àïm vïì thïm nùång veã thï lûúng

Chim choác dêìu dêìu nhû nhúá thûúng.
Roác raách khe kïu raânh möåt gioång,
Rûâng thïm u êín dûúái trúâi sûúng.
Nûác núã ngoaâi xa gioá khoác ai?

Kïu ai chòm reáo xuöët àïm daâi,
Nhúá ai trùng cuäng vaâng heo hù’t.
Xa lù’c, vûâng sao noá cuäng phai.
Àúåi chúâ khoá chõu quaá ài thöi,

Àïm àïën ngaây ài biïët mêëy röìi,
Nhòn àaám mêy buöìn tröi uïí oaãi
Ta nghe trong thõt maáu bûâng söi.
TIÏËNG THÚ 79
Chiïìu nay nuái vêîn trú mêìu biïëc,

Khe vêîn ngên nga möåt gioång àïìu,
Rûâng vêîn buöìn buöìn nhû mïën tiïëc,
Trúâi úi! êëm ûác biïët bao nhiïu.
Vônh Mai
Nhûäng giúâ tï taái thónh thoaãng àïën, àïí röìi laåi tan
trong caái vui laâm. Àaáng yïu loâng ngûúâi caán böå biïët bao
nhiïu! Ngûúâi êëy thêåt anh huâng, ngûúâi êëy coân treã quaá.
Caái luä ngûúâi khöng rêu êëy “vai khiïng traái àêët” tay àù’p
muâa xuên. Luä ngûúâi êëy àöi khi cuäng thêëy mònh coân úã
trong tuöíi tung tùng cuãa möåt con sinh vêåt treã. Anh caán
böå cùng hïët nghõ lûåc vaâo nhiïåm vuå, khöng sai böín phêån
maãy may, nhûng mù’t anh coá luác mú maâng chaåy xa caái
àõa àiïím anh úã. Tuöíi anh coân ñt quaá! Àaáng leä úã möåt nûúác
phuá cûúâng giûäa möåt nhên loaåi khöng cheám giïët, anh
àûúåc phêìn naâo vö tû lûå; nhûng anh laâ ngûúâi Viïåt Nam
giaânh àöåc lêåp, dûång dên chuã, xêy haånh phuác loaâi ngûúâi;
anh vui loâng êu lo; êu lo thïë maâ cuäng chaåy nhaãy... Caái
mêu thuêîn àêìy sinh lûåc àoá àöët giûäa loâng anh.
Vaâ mùåc dêìu khoái lûãa, mùåc dêìu kham khöí, thiïëu thöën,
anh vêîn giûä trong loâng möåt suöëi xuên, giûä vûäng tuöíi
thanh niïn khöng phai laåt!
Trong luác chiïën tranh Nga - Àûác gay gù’t nhêët,
Ïrùngbua àaä viïët möåt cêu rêët coá duyïn vaâ rêët chñ lyá:
“Luác bêëy giúâ, chuáng ta seä àùåt khêíu liïn thanh trïn vai
xuöëng vaâ noái: Bêy giúâ thò chuáng ta söëng cuöåc àúâi”. Möîi
chuáng ta ai khöng hùng haái thïm, nghô àïën “Luác êëy”?
Caác chiïën sô àïm ruát lui ra khoãi thuã àö, àaä biïët trûúác
NGAÂY VÏÌ
...
Nhúá àïm ra ài, àêët trúâi böëc lûãa,
Caã àö thaânh nghi nguát chaáy sau lûng.
Nhûäng chaâng trai chûa trù’ng núå anh huâng.
Höìn mûúâi phûúng phêët phú cúâ àoã thù’m.
Raách taã túi röìi àöi giêìy vaån dêåm,
Buåi trûúâng chinh phai baåc aáo haâo hoa.
Maái àêìu xanh thïì maäi àïën khi giaâ,
Phúi nù’ng gioá vaâ hoa ngaân coã daåi.
Nghe tiïëng heån cuãa nhûäng ngûúâi Haâ Nöåi:
Trúã vïì! Trúã vïì! Chiïëm laåi quï hûúng.
Chñnh Hûäu
Mêëy cêu thú Haâ Nöåi phúi phúái loâng trai!

Nhaâ thi sô khöng mú möång chuát naâo khi thêëy “Àûúâng
haát sao vaâng, phöë reo cúâ àoã”. Àïí caã hùm húã thiïng liïng
vaâo sûå giïët giùåc, chuáng ta àêy coá phaãi àêu chùèng biïët tay
chuáng ta laâ àïí xêy dûång hoâa bònh:
Tay cheám giïët phuát naây im àiïåu muáa.

Suáng thanh bònh kïí laåi chuyïån xa xöi,
Tay xêy dûång möåt àö thaânh voác luåa.
Maáu khöng si nhûng haát úã tim ngûúâi,
Vaâ nghe gioá ên tònh duyïn Àöåc lêåp,
Vaâ nghe àúâi say vúái Tûå do lïn,
Nghe chim ca gioång vaâng ûúm yá àeåp.
Haånh phuác vïì Haâ Nöåi haát triïìn miïn.
Àöî Hoaâi
TIÏËNG THÚ 81
*
* *
Hai nùm khaáng chiïën, súám nay tiïëng chim thanh.

Tiïëng chim muâa thu àöng laåi thanh hún moåi muâa. Nhû
con mù’t thu nhû gioång noái giûäa trúâi laånh. Nhûäng con
chim, phi cú cuãa taåo vêåt, beá vaâ haát nhû möåt traái tim, àúåi
chúâ nhûäng phi cú cuãa con ngûúâi trong sûá maång tuyïåt àöëi
thanh bònh. Maáu chuáng ta noáng, tûúi, chuáng ta khaáng
chiïën vûâa ca haát. Loaâi ngûúâi àaä vûâa khöí àau, vûâa ca haát.
Loaâi ngûúâi seä chó coân laâm viïåc, söëng vaâ haát ca.
Thú ài doån àûúâng cho tiïëng haát êëy.
Vônh Yïn 23-11-48
TIÏËNG THÚ XUÊN
Möîi nùm hoa vïì àêy,

Hoa noái gò vúái ngûúâi?
Loâng àúâi chù’c nùång lù’m.
Hoa noái hoaâi khöng thöi.
Huy Cêån
Möîi nùm xuên vïì, hoa laåi röå lïn. Baãn àaân thúâi tiïët
àïën chûä Xuên, àiïåp khuác laåi xoaáy tha thiïët.
Nùm nay chuáng ta khöng úã nhûäng thaânh phöë, khöng
mua trùm thûác hoa tröìng úã ngoaåi ö vïì ngù’m, nhûng hoa
tûå nhiïn trïn caác àöìng, caác búâ coã, qua caác rûâng cuãa ta, àïën
thaáng chaåp, thaáng giïng cuäng nhiïìu hún moåi muâa. Nùm
thûá nùm Cöång hoâa, nù’ng thaáng chaåp maát quaá. Chiïëc xe
àaåp àûúâng trûúâng cuãa anh caán böå chöìm chöìm trïn caác neão
àûúâng vûâa múái sûãa laåi trong giai àoaån cêìm cûå. Búâ söng Lö
Phuá Thoå, caác àöìi àoã Vônh Yïn, àï söng Maáng Bù’c Giang,
laåi caác búâ ruöång Bù’c Ninh nûäa: coá mêëy höm maâ xe anh
bùng bùng nöëi liïìn maå noå vúái laâng kia. Trúâi vêîn reát, nù’ng
laåi êëm, cho nïn thaânh ra maát. Khöng biïët xuên úã àêu
baâng baåc khù’p caãnh vêåt tûúi trong; söng Maáng nûúác àêìy,
cöng viïåc àöìng tiïëp tuåc, ngûúâi ài chúå vui vui; thiïn haå baân
nhau àaánh àuång thõt boâ, thõt lúån ùn Tïët.
TIÏËNG THÚ 83
Ngaân vaån nùm khöng noái hïët caái yá àeåp cuãa àúâi. Xuên
nay, xuên nghòn trûúác, xuên muön sau. Böën muâa luên
chuyïín àïën möåt àiïåp khuác hoa. Cûá thïë maâ treã maäi.
Mêëy trùm nùm trûúác, Phaåm Thaái yïu Trûúng Quyânh.
Nhû taã caãnh xuên:
Thêëp thoaáng thoi oanh dïåt liïîu,
Phêët phú phêën bûúám döìi mai
Hoa mai àaánh phêën khi con bûúám bay qua... Anh hoåc
troâ ngheâo chaáy tuái maâ nhòn caãnh möåt caách thêåt phong
lûu! Vò laâ nho sô khi xûa, duâ ngheâo àïën àêu, cuäng úã giai
têìng quyá phaái. Nguyïîn Du caãm xuác tinh vi quaá:
Coã non xanh rúån chên trúâi!
Xuên Hûúng laâ keã suöët àúâi thiïëu tònh yïu:
Àaá kia coân biïët xuên giaâ giùån!
Àïën Tuá Xûúng, úã thúâi bù’t àêìu Phaáp thuöåc, coân biïët
coá xuên laâ gò! nïn chó laâm thú cêy nïu traâng phaáo, cêu
àöëi caái baánh trûng:
Xuên tûâ trong êëy múái ban ra,
Xuên chùèng riïng ai, khù’p moåi nhaâ.
Àò àeåt ngoaâi sên traâng phaáo chuöåt,
Om thoâm trïn vaách bûác tranh gaâ...
Gêìn ta hún, Taãn Àaâ tûúi rêët heáo:
Tin xuên àïën ngoån cêy àaâo
Baão cho hoa biïët ra chaâo chuáa xuên!
Hoa vúái xuên àêu coá phaãi laâ túá vúái thêìy! Goåi hoa nhû
goåi möåt luä “chõ em”, thêåt laâ nhûäng cêu thú laâm trong thúâi
thïë cuãa àöìng baåc!
*
* *
Thú cöí cûåu cuãa ta xuên ñt quaá.

Coá möåt ñt, thò laâ caái xuên muâa, àêu coá caái xuên loâng.
Tûâ Yïn Àöí trúã ài, thú xuên caâng sa lêìy trong caái Tïët.
Caái thûá thú xuên khai buát, thú khöng thú, xuên chùèng
xuên, laâm phêån sûå cuãa trang lõch. Khöng coá loâng treã, laâm
gò coá muâa xuên.
Nhûäng tiïëng xuên thêåt thù’m tûúi, coá thïí noái laâ khúãi
lïn cuâng vúái “thú múái” (1932 - 1945). Caái tiïëng xuên
trong thú Viïåt gêìn àêy àaä bù’t àêìu goåi lïn vúái thïë hïå
nhûäng ngûúâi hiïån giúâ ba mûúi tuöíi. Nhûäng ngûúâi êëy luác
bònh minh cuãa àúâi hoå, àaä cêët tiïëng haát caái sûác treã vö
cuâng aâo úã trong loâng. Hoå nhû chim múái, àêåp caánh bay
lïn, bay giûäa sûå söëng löìng löång daåt daâo, tiïëng hoå laâ tiïëng
xuên; nhûng chùèng bao lêu hoå phaãi kïu thûúng, hoå laâ laâ
saâ xuöëng vò caái vui trong nö lïå vaâ trong boác löåt khöng
thïí naâo vui àûúåc! Röìi àöåc lêåp vaâ caách maång àïën, hoå thêëy
àêy múái thêåt laâ trúâi cuãa hoå, hoå sûãa löng sûãa caánh, cêët
mònh cho kõp gioá, laåi haát nhûäng tiïëng xuên. Vaâ thêåt ly
kyâ! hoå nhêån thêëy rùçng caái xuên bêy giúâ laåi xuên gêëp
mêëy caái xuên trûúác kia! Möåt thûá xuên khaác àaä àeã ra. Hoå
cöë theo cho àûúåc caái tiïëng múái, caái gioång múái.
Vaâ thïë hïå nhaâ thú êëy coá ngang vai hoå, sau lûng hoå
khöng biïët bao nhiïu thi sô treã sùén saâng thay thïë hoå, maâ
chù’c caái taâi àang nêíy núã seä coân choái loåi hún taâi hoå, nhêët
laâ caái tiïëng vïì sau thò chù’c chù’n xuên hún mêëy lêìn.
Trúã laåi nhûäng tiïëng thú xuên. Muâa xuên lù’m sù’c
maâu nhûng taã muâa xuên laåi rêët dïî nhaåt. Xuên ài xuên
àïën maäi, ngûúâi naâo khöng coá loâng treã seä thêëy nhaâm. Caác
baác Möång Haâ trong Tuyïët Höìng lïå sûã àaä chùèng goåi àïën
caái xuên giaâ àoá sao:
TIÏËNG THÚ 85
Nhõ thù’m maâu tûúi veã mùån maâ,

Caánh höìng ghen vúái chõ xuên giaâ...
Xuên chùèng giaâ, àúâi cuäng chùèng giaâ, chó coá nhûäng
loâng giaâ chó coá möåt giai cêëp giaâ. Phaãi coá caái xuên cuãa sûác
söëng àang lïn múái noái àûúåc xuên muön àúâi cuãa taåo vêåt.
Nhûäng baâi thú muâa xuên cêìn coá caái ruöåt, laâ têëm loâng
ngûúâi.
Töi thêëy Chïë Lan Viïn àaä coá con mù’t tinh múái laå
luâng. Coá leä chûa ngûúâi naâo trûúác anh àaä nhòn thêëy möåt
caãnh xuên sù’c neát, tinh khöi nhû múái coá muâa xuên lêìn
thûá nhêët:
Haâng dûâa cao say sûa öm boáng nguã,
Vaâi quaã xanh khaãm baåc húá hïnh phö.
Xoan vûún caânh khoeâo mùåt trúâi rûåc rúä
Bïn boáng dêm lúi laã nheå nhaâng àu
...
Àêy taâ aáo chuöëi non bay phêëp phúái
vaâ
Àaân chim khuyïn àua nhùåt aánh dûúng sa.
Khöng phaãi thú taã caãnh. Thú maâ taã caãnh thò cuäng
bùçng àaánh caái böåp xuöëng àêët. Nhûäng cêu “xuên vïì” trïn
àêy noái caái non, caái treã cuãa àúâi.
Töë Hûäu ca:
Xuên bûúác nheå trïn caânh non, laá múái,
Baån àúâi úi, vui chuát vúái àúâi höìng.
Mêëy cêu thú laâm thuúã hoåc sinh rêët non, rêët treã.
Huy Cêån nhuáng tay vaâo khoaãng xanh úã giûäa nhûäng
caânh, àoán muâa xuên qua laá àang múã aáo vaâng trong:
Àúâi baát ngaát vñt caânh maâ hoãi.

Xuên ài àêu trùm löëi ngöín ngang?
Tin vui vûâa giuåc lïn àaâng.
AÁo tú múã cuöåc nïëp vaâng mïnh möng.
AÁo cuãa muâa xuên lûúåm tûâng nïëp ài túái khoaãng vö
cuâng. Ngûúâi thi sô cuäng khoaác caái “AÁo Xuên” tinh thêìn:
Súám nay khoaác aáo maâu vö àõnh.
Ra gùåp muâa xuên àïën giûäa àaâng.
Laá biïëc àûa thoi xuyïn vônh viïîn.
Gioá laâ súåi thù’m cuãa thúâi gian.
Trong quaá, àeåp quaá! Baát ngaát nhû caã bûúác ài cuãa cuöåc
àúâi.
Nhòn theo nghôa lúán thò möîi bûúác àúâi laâ möîi bûúác
xuên; bûúác coá dêån xuöëng buân, coá ài trong maáu, coá dêîm
xaác ngûúâi thò cuäng àïí ài túái caái vui söëng. Dêìn dêìn nhûäng
thú muâa xuên chuyïín tûâ caái caãnh xuên àïën caái yá xuên;
tûâ ngoån laá, caânh hoa, xuên ài àïën nhûäng mùåt ngûúâi; tûâ
muâa taåo vêåt, xuên thaânh muâa nhên loaåi:
Àêy möåt muâa xuên túái túái gêìn,
Àêy muâa bêët tuyïåt cuãa muön xuên;
Hûúng tònh nhên loaåi bay man maác,
Gioá böën phûúng truyïìn vang yá dên
Öi haâi êm maånh cuãa nhên gian,
Möîi gioång thên yïu möåt tiïëng àaân
Cao vuát tûâng khöng, vang vûúåt nuái
Trûúâng Sún, Hy Maä Laåp, Uran.
Töë Hûäu
Ài túái nhên loaåi thò xuên bêy giúâ múái thêåt xuên
khöng phai, khöng nhaåt; xuên bêy giúâ múái hûäu tònh, hûäu
TIÏËNG THÚ 87
yá, múái coá tiïëng haát, tiïëng cûúâi. Xuên möåt nghòn nuái, möåt
vaån söng cuäng khöng caãm loâng ta bùçng caái xuên trïn
nhûäng mùåt ngûúâi khöng àoái, khöng khoác. Thú cûá caâng
ngaây caâng êëm, vò thú caâng ngûúâi. Vaâ töi tûúãng khöng möåt
cêu thú naâo maâ xuên cho bùçng.
Chõ nöíi giêåy höìng höìng trïn tuyïët trù’ng.
Töë Hûäu
Tuyïët trù’ng bao la, “Ngûúâi Chõ phûúng Bù’c” laâ Liïn
Xö àûáng dêåy höìng höìng; sù’c tuyïët tinh chiïëu mùåt chõ
caâng höìng ûng ûãng; tay chên chõ tûâ dûúái tuyïët lïn trong
ngoåc trù’ng ngaâ; chõ àeåp quaá, chõ mïnh möng to lúán nûäa;
chõ non treã, trong saåch, chõ àaáng yïu. Chõ nöíi dêåy vaâ
dûång möåt gia àònh múái vúái caác em. Gêìn chõ, nghe thên
yïu, êëm cuáng. Chõ múã àêìu cho möåt sûå söëng, chõ khai
thiïn cho möåt caái àúâi, chõ laâm laåi thïë gian, nïn chõ rêët
xuên. Cho hay thú àeåp úã tûá; cêu thú àeåp úã ngûúâi Chõ
trong thú.
*
* *
Tûâ muâa xuên thaáng Taám trúã ài, thú Viïåt Nam khöng
coân thiïëu maáu. Traái laåi, maáu tûâ caác maåch viïåc àúâi chaåy
vïì trong thú. Maáu tûâ caách maång, maáu tûâ khaáng chiïën
chaãy vaâo thú muâa xuên cuäng thay maáu múái.
Maâ tiïëng thú xuên, bêët têët phaãi cûá muâa xuên múái lïn
tiïëng. “Xuên laâ luác gioá vïì khöng àõnh trûúác - Xuên laâ khi
nù’ng raång àïën tònh cúâ...” Xuên khöng muâa, thò xuên
cuäng úã têët caã caác sûå viïåc. Miïîn laâ coá caái hûúáng ài túái, coá
cú naãy núã, coá mêìm vui tûúi.
Thaânh phöë truåi kia gaåch àaá suãi úã trïn mònh ngöín ngang
loang lúã, thïë maâ vêîn laâ thaânh phöë söëng, vaâ àoán xuên:
Phöë àöí vúä ruä trong chiïìu gioá yïëu,
Böîng vang cûúâi nghe söëng laåi núi núi
Chiïìu nay nù’ng ngaã vaâng trúâi
Em nùçm troån giêëc, nöi àúâi nheå ru
Nguã ngoan trong möåt muâa thu
Saáng mai tónh dêåy àoán muâa xuên tûúi.
Nguyïîn Linh
Àang laâ muâa hanh, da khö muöën nûát, nhûäng anh Vïå
quöëc ài gùåt cöëm múái cho àöìng baâo; sûúng muâ coân trù’ng
non cao, trong ruöång thúm, caác anh àaä boá tûâng öm nïëp treã;
mêëy chõ sún nûä tûúi tù’n cuâng gùåt miïång um noái cûúâi, tiïëng
haát thaã lïn; “muâa cöëm múái” laâ xuên röìi chûá coân gò nûäa?
Röìi cöëm lïn saân, xanh rûúâi rûúåi,
Lûãa höìng, cuãi àûúåm, chaão rang thúm.
Àïm trùng, chaây àêåp vang thön baãn,
Phêën cöëm bay bay phuã laá ngaân.
Àaân treã nö àuâa quanh cöëi trùng,
Tiïëng ca lay àöång caã àïm rûâng.
Vaâi anh àöìng chñ ngûâng tay giaä,
Hûúng cöëm, tònh dên, thêëm daå vaâng.
Thöi Hûäu
Caái caãnh trong nûúác Cöång hoâa, quên dên àêìm êëm laå
thûúâng. Àïm trùng xanh maát rûúâi rûúåi!
*
* *
TIÏËNG THÚ 89
Giûäa chuáng ta, bao nhiïu ngûúâi àaä úã rûâng? Bao nhiïu
ngûúâi qua rûâng trong thúâi khaáng chiïën? Nhûäng caán böå
quen vúái rûâng, ai àaä caãm ún rûâng cho xûáng àaáng? Rûâng
run, rûâng söët reát, rûâng mùng chêëm muöëi tûâ thúâi chuáng
ta àaä coá noái. Rûâng xinh àeåp nïn thú, caác caán böå thi sô
chuáng ta úã miïìn Bù’c laåi chûa noái àûúåc, maâ Bònh Trõ
Thiïn àau xoát úã miïìn Trung coá nhûäng cêu thú thêåt xuên!
Thaáng ngaây ài nheå giûäa trúâi thu.

Nù’ng súái caânh xanh cuöën lûúái muâ,
Lúáp lúáp chuöëi rûâng chen loaáng baåc.
Bûúám nhaâ ai thaã nöîi hoang vu.
Giûäa caãnh hoang vu, möåt maái nhaâ.

Saân cao àoáng gioá löång phûúng xa,
Maãnh vûúân khöng ngoä, khöng raâo dêåu.
Saâo sù’n xanh che boáng lúån gaâ.
Trong nhaâ sum hoåp nhûäng höìn tûúi.

Nhûåa söëng tö duyïn neát miïång cûúâi.
Da saåm phong sûúng thïm rù’n roãi
Ngêy thú hoa àoã giù’t bïn tai...
Lï Khù’c Thiïìu
Nhûäng cuöåc ài cöng taác àaä laâm naãy núã nhûäng nhaâ thú
chòm lù’ng trong loâng nhiïìu baån. Àaä “lúáp lúáp chuöëi rûâng
chen loaáng baåc” laåi “ngêy thú hoa àoã giù’t bïn tai”. Hoa
àoã bïn tai khïu gúåi nhûäng niïìm xuên thûá nhêët cuãa loaâi
ngûúâi, khïu gúåi gioâng söëng trïn nguöìn múái sa, cù’m laåi
möåt caái gò non treã laå! Chung quanh, trúâi, àêët caãnh vêåt
chûa giaâ, mêëy nghòn nùm qua cêìm caái xuên laåi, chúâ khai
thaác. Ngûúâi caán böå qua àêy nghe àaá reo, treã laåi vúái thiïn
nhiïn... Caái caãm giaác xuên phúi phúái, àoåc thú röìi khoá
quïn! Vaâ thù’m maäi trong trñ ngûúâi, nhûäng böng hoa
rûâng àeo hoa tai hoa àoã.
*
* *
Ngaây kyã niïåm hai nùm khaáng chiïën vûâa röìi, töi bõ caái
xuên êåp túái nhû àúåt soáng lúán vöì lêëy traái tim. Àïm êëy
dûâng chên úã Thanh Cuâ (Phuá Thoå), töi thêëy aánh àuöëc
höìng, nghe tiïëng loa, tiïëng vöî tay, tiïëng hoan hö rêìm
rêåp. Töi bõ huát àïën chöî êëm aáp àoá. Dên chuáng àang voâng
quanh xem àoaân thiïëu sinh quên liïn khu III ài qua liïn
khu X, àïm 19 naây thao diïîn hiïën àöìng baâo. Trïn thûãa
ruöång to nhû sên vêån àöång, dûúái aánh àuöëc, nûãa phêìn giú
cao, mêëy trùm thiïëu sinh quên quêìn aáo möåt kiïíu, ca lö
nhû nhau, tiïën àïìu nhû theo thûúác keã. Caác em biïíu diïîn
quên sûå. Tûâ kiïíu naây sang kiïíu khaác, nhûäng thiïëu niïn
raâo raâo qua mù’t töi, nhûäng cúâ àoã sao vaâng cuãa àöåi dûúán
trong aánh lûãa; àiïåu tröëng keân döìn dêåp laå thûúâng. Àoaân
soáng êëy bûúác qua, bûúác qua, tiïën lïn maäi, tiïën lïn, àïìu,
àeåp, treã, nghiïm, vaâ khi hoå àïën möåt chöî ngoeåo, böîng
nhiïn, nhû gioåt suöëi tuön xuöëng döëc, mù’t töi aâo ra hai
gioåt lïå. Thò ra con ngûúâi bêy giúâ coá caái thûá nûúác mù’t
biïín, nûúác mù’t vui.
Caái tûúng lai àang bûúác kia. Trûúác soáng àúâi, mònh chó
laâ möåt chiïëc thuyïìn nhoã. Töi caãm laåi möåt lêìn nûäa caái daâo
daåt cuãa baãn àaân thïë giúái. Trong oác töi cêët lïn nhûäng
tiïëng dêìn dêìn xïëp àùåt nhû nhûäng lúâi thú:
Töi laâ keã tònh nhên khöng ngûâng, khöng naãn.
Cuãa sûå söëng bao la khöng haån, khöng cuâng...
TIÏËNG THÚ 91
Trong phuát chöëc, mònh hiïíu àûúåc taåo vêåt luön luön
cêët bûúác lïn àûúâng, luön luön sinh hoáa, maäi maäi yïu
àûúng. Thêëy caái àúâi noá cûá phúi phúái noá lïn, loâng mònh
nhû nêíy mêìm, moåc nuå. Mònh múái hiïíu àûúåc thïë naâo laâ
möåt giai cêëp treã, thïë naâo laâ cuöåc àúâi múái.
Nghô àïën loâng taåo vêåt vö cuâng, àïm êëy töi nhúá àïën
nhûäng anh chiïën sô gang theáp trong loâng, vaâo tuâ ra töåi,
toác àaä muöëi tiïu; vúái triïìu lïn cuãa caách maång, vúái cuöåc
höìi xuên cuãa dên töåc, caác anh caã êëy nay cuäng coá con...
Nhûäng chuá tyá hon thò bao giúâ laåi chùèng àaáng yïu mïën:
CHUÁ TYÁ HON
Beá beá tyá hon

Chuá con beá beá
Caái möìm tu huá
Caái tay ngo ngoe
Chuá chúi
Chuá nguã
Chuá buá
Chuá eã
Ba chuá cûng chuá,
Meå chuá chiïìu chuá.
Àïën súå caã chuá.
Maâ vêîn chûa yïn
Chuá coân tûác giêån
Khöng nghe...
Khöng nghe...
Khöng nghe...
Buâi Cöng Trûâng

Ngûúâi ta xuám quanh chiïëc nöi, xem caái kyâ quan cuãa
vuä truå àeã ra lêìn thûá triïåu triïåu... Noá àoã nau, noá beá tyá,
noá àaáng yïu vò noá beá quaá, noá yïëu àuöëi nïn noá rêët maånh.
Ai nêëy cuäng chùm chuá nhòn caái mêìm non da moãng maãnh
laå thûúâng. Nhûng ngûúâi biïët nhòn seä nhòn sûå kyâ diïåu bïn
caånh caái nöi, nhòn lïn cha noá. Sûå kyâ diïåu laâ “loâng con sû
tûã thêåt laâ loâng cha”. Anh chiïën sô bêëy lêu tranh àêëu cho
moåi ngûúâi, cho nhûäng àûáa con ngûúâi khaác, coá bao giúâ
nghô àïën con, àïën gia àònh cuãa riïng mònh. Caái loâng gên
guöëc cuãa anh nhòn chuá beá tyá hon úã trong nöi, böîng thêëy
caái gò múái laå vúái anh lù’m. Trong loâng anh cuäng coá möåt
niïìm gò ngo ngoe, möåt niïìm moãng maãnh theo da àûáa beá,
möåt caái gò àêåp àêåp nhû nhûäng caánh bûúám non. Anh
chiïën sô lùn löån cuäng laâm cha. Vaâ àoá laâ caái xuên vö cuâng
cuãa taåo vêåt.
Tiïëng thú xuên gùåp chöî caái mêìm söëng cêët tiïëng oa oa.
20-1-49
TIÏËNG THÚ 93
THÚ BÖÅ ÀÖÅI
Thú böå àöåi. Thú Viïåt Nam do nhûäng ngûúâi ñt hay

nhiïìu úã trong böå àöåi laâm. Nïëu chuáng ta muöën nhûäng baâi
thú thêåt cuãa lñnh, thò phaãi thú binh nhò, binh nhêët.
Nhûäng baâi thú töi noái àïën àêy, nghô kyä ra, goåi laâ thú caán
böå cuäng àûúåc. Phêìn nhiïìu cuãa nhûäng anh úã caác phoâng
chñnh trõ, ban chñnh trõ caác Khu böå, caác Trung àoaân, Tiïíu
àoaân, cuãa nhûäng anh cöng taác vùn nghïå, nhûäng anh
chñnh trõ viïn.
Thú lñnh coá möåt tñnh chêët khaác hùèn thú nhûäng caán böå
cuãa lñnh. Thú lñnh chù’c thiïåt, tûå nhiïn, coá caái hûúáng laânh
maånh cuãa baãn nùng, nhiïìu khi loáe lïn nhûäng aánh àöåt ngöåt.
Thú caán böå cuãa lñnh àaä àïën möåt caái àeåp múái, doân.
Chûa coá möåt tiïëng haát naâo thêåt tröîi lïn, nhûäng caá nhên
thi sô chûa vûúåt. Nhûng möîi ngûúâi vaâi baâi, coá ngûúâi möåt
àoaån, coá baån mêëy cêu; muöën nghe thú böå àöåi, ta phaãi
nghe húåp xûúáng. Cuäng nhû phong traâo vùn nghïå hiïån
nay laâ möåt baâi tñnh cöång. Nhûäng trêån nhoã cuãa tûâng caá
nhên hoåp laåi thaânh möåt trêån lúán vùn nghïå. Röìi seä coá
nhûäng thiïn taâi kïët tinh thúâi àaåi mònh.
Caác anh êëy laâm thêåt nhiïìu thú. Thú cuãa caác anh
trûúác tiïn laâ möåt cöng taác. Trong caái söë cöng taác thú êëy,
coá nhiïìu baâi, coá nhiïìu àoaån hay. Töi àûúåc àoåc vaâi mûúi
têåp thú in àaá, àaánh maáy, cheáp tay. Höåi nghõ Vùn nghïå
quên àöåi 1949, töi àaä àoåc vaâi trùm baâi thú lúán, nhoã.
Trong quên àöåi cuäng nhû úã ngoaâi, thú àïën möåt mûåc saãn
xuêët nhiïìu hún caác loaåi vùn khaác. Gò chûa biïët, chûá thú
coá àiïåu, coá vêìn àoåc nghe khoãe caái àaä. Trïn möåt söë baáo,
thú xem choáng hïët, khöng mïåt mù’t. Xem bñch baáo, thò
xem thú trûúác. Thú muöën noái caái gò thò noái thùèng; nïëu
chùèng duång tònh laâm cho bñ hiïím, thò thú choáng caãm
choáng ûa. Vúái laåi laâm nhûäng baâi thú dûúâng nhû choáng
hún viïët nhûäng baâi vùn, nïëu coá möåt chuát khiïëu. Thú theo
tònh caãm maâ voåt ra, ñt phaãi àuång chaåm túái sûå vêåt tó mó.
Röìi àïën luác maâ thú hay, thò noá hay vö têån, vö cuâng. Àoá
laâ qua loa mêëy leä khiïën thú phaát triïín trong böå àöåi.
*
* *
Bêy giúâ thò töi ài theo mêëy nhaâ thi sô cuãa böå àöåi àïí
nghe thú hoå, thuá hún laâ noái caâ kï dï ngöîng vïì thú. Mêëy
trùm baâi thú töi àaä xem, àïí laåi trïn cuöën söí tay töi möåt
söë ñt chûä, nhûng àïí laåi trong loâng töi rêët nhiïìu tònh. Caái
tònh thúâi àaåi, göìm nhûäng tònh suáng àaån, tònh khoái lûãa,
tònh xûúng maáu, tònh àöìng chñ, tònh quên dên, tònh nûúác,
tònh laâng... vaâ tònh... yïu nûäa.
Caái con ngûúâi múái hùèn phaãi laâ möåt ngûúâi àa tònh. Coá
yïu nhiïìu, múái coá khoãe lù’m. Khöng coá möåt loâng yïu
àûång caã söng nuái, laâm sao gaánh vaác àûúåc caái gaánh khaáng
chiïën nùång chôu.
Anh böå àöåi yïu gêìn nhêët, thò laâ:
TIÏËNG THÚ 95
Suáng suáng úi,

Suáng yïu suáng quyá,
Suáng àeåp suáng xinh,
Ta noái thûåc tònh
Ta yïu suáng lù’m...
...
Cuâng chung nhûäng phuát gian truên,
Nhúá ngaây chinh chiïën giêën thên giang höì,
Bïn ta suáng nöí suáng hoâ,
Suáng kïu laâ möåt quên thuâ ngaä lùn.
Ngaây nay vêån àöång luyïån quên,
Ta mang suáng têåp chuyïn cêìn súám trûa
Cuâng nhau dûúái aánh chiïìu múâ,
Cuâng nhau dûúái boáng trùng mú bïn àöìi
Suáng yïu, suáng quyá, suáng úi
Loâng ta yïu suáng nhû ngûúâi trùm nùm.
Minh Bù’c
Anh böå àöåi yïu suáng nhû ngûúâi trùm nùm... Nhûng
chù’c anh chó yïu nhû thïë cho àïën luác khaáng chiïën thaânh
cöng thöi chûá?
Anh böå àöåi yïu nhên hêåu. Xem nhiïìu baâi thú anh,
khoãe ngûúâi nhû uöëng thuöëc böí. “Töi bù’n, töi cuöëc töi
àan, töi tröìng. Töi ùn quaã chñn, töi uöëng nûúác trong...”
Luác khöng àaánh giùåc thò laâm luång, hoåc haânh, cöng viïåc
tiïëp tuåc nhû böën muâa. Caái trung àöåi mooácchiï kia laâ àïí
bù’n giùåc, maâ phaãi taåm àoáng lò vaâo möåt núi, thò coá khaác
gò möåt chiïëc thuyïìn coá cheâo, coá buöìm maâ lïn trïn caån?
Noá ngûáa tay, ngûáa chên, ngûáa suáng lù’m, noá àaânh vui veã
tùng gia saãn xuêët. Anh Vïå nhaâ ta ngheâo khöí maâ loâng
röång thïnh! Anh khöng phaãi caái thûá ngûúâi thêëy chim bay
chó nghô àïën chuyïån bù’t noá ùn thõt; anh seä coân yïu
thûúng böën biïín nûäa kia, anh chûäa caái maái àònh cuãa dên
xong, thêëy chim qua anh laåi muöën chúã che àuâm boåc caã
noá:
Maái àònh nêu muåc thuãng
Tûúâng xiïu cöåt lao àao.
Dö ta, anh em úi, mau dûång!
Phïn nûáa chùng lïn chù’n gioá vaâo,
Chim úi maây úã núi nao?
Vñ chûa coá chöî thò vaâo úã chung.
Anh tröìng rau, nuöi gaâ, coá phaãi möåt chöëc maâ rau to,
gaâ lúán àûúåc àêu? Thïë maâ bao nhiïu khoá nhoåc cuãa anh
cuäng seä àïí xoa hai baân tay xuïì xoâa múâi dên chuáng:
Töi chùn àaân gaâ ri,
Töi vun vûúân rau caãi,
Bao giúâ àöng àïën thu ài,
Rau kia töi haái, gaâ ri laâm loâng,
Bûäa cúm àoaân kïët töi mong
Baâ con àïën dûå cho àöng àònh naây.
Minh Tiïåp
*
* *
Nhûäng bûác tranh sinh hoaåt coân nûäa. Bù’t àêìu haânh
quên, caái caãnh Lïn àûúâng trong àïm sûúng cuãa Lï Minh
coá tiïëng chên ngûåa, tiïëng baánh xe, maâ vêîn im lùång. Àoaân
quên suy nghô chuyïån gò?
Àïm höm nay khi cuá ruác chaâo sûúng,
Tûâng àoaân ngûúâi thêìm lùång tiïën lïn àûúâng;
TIÏËNG THÚ 97
Trong gioá rñt baánh xe lùn khêëp khïính,

Voá cêu têåp tïînh
Dùåm thùèng gêåp ghïình,
Cúâ phêët phú sûúng trù’ng phuã möng mïnh,
Àoaân ngûúâi, ngûåa ài nhû trong giêëc möång.
Lïn àûúâng! Lïn àûúâng!
Lï Minh
Höì Phûúng gúåi àûúåc rûâng, vaâ sûúng, vaâ trùng, vaâ
laånh, caái caãnh àúåi chúâ trêån thu àöng àïí àaánh giùåc maâ
sao khung caãnh quanh mònh laåi coá thi võ, mêëy cêu thú
vùng vùèng tiïëng thu àöng:
ÀÚÅI THUÂ
Gioá àaä laånh, cêy rûâng thïm truát laá.

Àïm khuya, sûúng àaä buöët caã laân da,
Maãnh trùng treo uáa ruång luác canh taâ;
Ta thêëy caã möåt muâa àöng àang túái.
Möåt muâa vaâng rûúåi
Möåt muâa gù’t gao.
Quên thuâ úi, àêy àù’p luäy àaâo haâo
May aáo êëm chúâ quên mi keáo túái.
Muâa àöng naây reát doåi,
Àûúâng hanh khö nûát neã àoán chên ài,
Suöëi trong gioâng, nûúác caån chaãy lêìm lò,
Rûâng reát mûúát xoäa toác chúâ àúåi maäi...
Anh chiïën sô lùm lùm giïët giùåc, nhûng ài qua giûäa taåo
vêåt, chùèng leä laåi khöng caãm, khöng nhòn nhû möåt nhaâ
thú... Ba cêu sau cuâng khïu gúåi lù’m.
Rûâng, vaâ laånh, chiïën sô noái àïën nhiïìu lêìn. Muâa heâ
nùm nay àaä bù’t àêìu noáng noáng ghï, töi xin àem trúã laåi
möåt ñt laånh cuãa muâa àöng vûâa röìi, àïí caác baån thêëy maát
maát. Ta thêëy trûúác mùåt möåt àoaân quên àang nguã dûúái
àïm trùng laånh, trùng doåi vaâo nhûäng gúån chùn, coá leä
thên caác chiïën sô àaä liïìn vúái nhûäng raänh caây! Lùång yïn,
lùång yïn, vaâ lêu lêu loáe lïn möåt aánh theáp.
ÀÏM RÛÂNG ÀÖNG BØÆC
Sûúng truát qua laân gioá laånh àûa,

Trùng ngaân loåt xuöëng laá rûâng thûa
Coá àoaân binh sô àïm nay nguã
Say maáu xûúng vïì àêîm giêëc mú.
Húi nuái bao la ngaát oaán húân
Trúâi khuya gioá bêëc reáo tûâng cún,
Run run trong têëm chùn àún moãng
Giêëc möång àao gûúm thoaãng chêåp chúân.
Suáng àêîm sûúng, noáng theáp laånh tï
Gûúm daâi lêëp laánh aánh trùng khuya...
Vuä Hoaâng Chûúng
Reát nhû thïë àaä thêëm gò! Xin múâi caác baån ngêm mònh
vaâo nûúác àaá:
Nuái rûâng úi!
Ngûúâi vïå quöëc
Àïm nay laånh leäo,
Nùçm nguã giûäa rûâng,
Manh quêìn nêu baåc,
Chiïëc aáo vaá lûng.
TIÏËNG THÚ 99
Gioá thöíi qua thung.

Luâa vaâo thúá thõt.
Laånh run ngûúâi, laånh tûâ úã trong ra,
Buöët tï thõt, buöët qua loâng àöìng chñ.
- Reát lù’m, úi ngûúâi chiïën sô,
Chên tay töi buöët coáng run röìi...
Hûäu Têm
Taâi quaá! Noái caái laånh àuáng quaá, thêëm thña quaá, maâ
töi run giûäa muâa heâ! Loâng töi coá bònh thûúâng nûäa àêu;
noá run bêåt lïn, vò anh böå àöåi cuãa töi laånh gêìn chïët.
Ngûúâi ta thûúâng baão anh Vïå quöëc quên vui àuâa trong
caái khöí. Nhûng coá ai ngúâ rùçng anh laåi coá duyïn àïën thïë,
trong caái vui àuâa. Anh reát têåp àoaân thò seä búát reát:
NÛÃA ÀÏM
Ba ngûúâi möåt caái chùn böng

Nùçm thùèng cuäng khöí, nùçm cong cuäng phiïìn
Àù’p doåc thò húã hai bïn
Àù’p ngang thò... “laånh nhû tiïìn” caái chên.
Mùåc cho con taåo xoay vêìn

Thõt da ta laåi àù’p lêìn thõt da
Thùçng nghiïng nùçm giûäa thùçng coâ
Ba thùçng quùåp chùåt gioá luâa vaâo àêu?
Nûãa àïm sûúng göåi maái àêìu

Choâi cao phêìn phêåt mêëy têìu laá khö
Böå àöåi nùçm giûäa rûâng giaâ
Gioá vïì thûác tónh giêëc mú giïåt thuâ.
Lï Kim
Àïën bûác tranh sinh hoaåt naây, anh böå àöåi hiïn ngang
thêåt. Gioá thò reát, chùn thò thiïëu, maâ thú cûá tûúi, cûá ngoåt
nhû khöng. Ba ngûúâi lñnh kheáo àù’p möåt caái chùn, laâm
töi nhúá àïën ca dao àù’p chùn bùçng caái laá:
Möåt mònh àù’p möåt laá àa,
Kheáo che thò êëm, loå laâ... (vên vên).
Maâ êëm àïën nhû cêu thú: “Thõt da ta laåi àù’p lêìn thõt
da” laâ cuâng, chûá coân êëm àïën àêu nûäa?
Trong gian nan lao khöí, àöåi biïåt àöång àûúâng söë 9 úã
Quaãng Trõ, sau khi vúä mùåt trêån Thûâa Thiïn cöë gêy laåi
vaâ àaä gêy laåi àûúåc cú súã. Baån Höìng Chûúng trong àöåi êëy
ghi caái àúâi böå àöåi:
Trûa nghó: suöëi nûúác trong chöën maát.
Böå aáo quêìn àöåc nhêët giùåt phúi;
Tù’m xong vöåi khoaác vaâo ngûúâi,
Lïn àûúâng höëi haã theo lúâi nûúác non.
... Gaâ rûâng gaáy baáo àïm gêìn saáng,
Biïåt àöång quên sûãa soaån aáo chùn:
Phiïn ai nêëu, nêëy lo chùm.
Cúm chiïìu veát laåi, coân: ùn lïn àûúâng.
... Àûúâng trún giöëc gioá mûa têìm taä
Chên bûúác lêìn nuái àaá cheo leo,
Lom khom ngaä chuái, dêåy treâo,
Sïën ào dûúái vïë, nhoang(1) àeo trïn mònh...
Tiïëc rùçng Höìng Chûúng nhêët loaåt chó duâng toaân möåt
àiïåu song thêët luåc baát, laâ möåt khöí thú cûáng nhù’c; êm
àiïåu sùén coá cuãa khöí thú êëy cûá àïìu àïìu, xù’c xù’c aát caã
nhaåc coá thïí coá cuãa têm tònh. Nhûäng hònh aãnh, chûä, lúâi,
(1) Nhoang: möåt thûá vù’t.

TIÏËNG THÚ 101
cuäng bõ khöí thú êëy nuöët ngöën. Àiïåu song thêët khöng nïu
lïn àûúåc nhûäng saáng taåo cuãa nhaâ thú.
Böå àöåi haânh quên, truá quên, ài qua rêët nhiïìu laâng,
baãn. Möåt khi úã, möåt khi ài, àïí laåi bao nhiïu caãm tònh vúái
nhên dên; nhên dên úã laåi, nhúá tiïëng haát tiïëng cûúâi cuãa anh
em böå àöåi, nhúá caác kiïíu suáng, nhúá con àûúâng anh queát, caái
giïëng anh khúi; maâ böå àöåi ra ài nhúá tiïëng xay luáa, giaä gaåo
trong laâng, nhúá tre, nhúá ngûúâi; anh úã khù’p caã maâ khöng
àûáng núi àêu, quyïën luyïën trong loâng nhiïìu quaá!
LAÂNG
Chiïìu nay ngöìi àêy trïn goâ àêët

Nhòn xa múâ nhaåt nhûäng choâm tre.
Bao tïn thön xaä àang vùng vùèng,
Xuác àöång trong loâng, tai lù’ng nghe.
... Ta nhúá bao laâng, bao böå mùåt,

Laâng cûúâi duyïn núã aánh hoa tûúi.
Laâng nghiïm tûúâng gaåch cau lïn vuát,
Laâng maát ao trong, võt trù’ng ngúâi.
Laâng nhû hoang àaão giûäa àöìng xanh

Muâa nûúác thuyïìn con lûúát bêåp bïình.
Laâng leo sûúân nuái nhû nong uáp
Nûúng cheâ baäi sù’n traãi xung quanh.
... Chiïìu nay ngöìi àêy trïn goâ àêët

Nhòn quanh múâ nhaåt nhûäng laâng xa.
Bao lêu khoái lûãa trïn xa caách,
Xuác àöång trong loâng nhúá chöën qua.
... Nhûäng laâng mïën yïu, öi nhúá nhung.

Nhòn xa, nhòn theo xa... sûúng buöng.
Phai nhaåt haâng tre, chùèng nhaåt loâng.
Xin dêng maáu thù’m, heån thaânh cöng.
Ngoåc Toaân
*
* *
Töi àaä muöën trñch nhiïìu thú chûâng naâo töët chûâng êëy.
Àêëy àuáng trûúâng húåp cêu thú Tyâ baâ haânh “Dêîu chûa
nïn khuác, tònh àaâ thoaãng hay” Tònh múái thoaãng hay thöi
vaâ thûåc chûa nïn khuác. Trong vùn nghïå, nhêët laâ trong
thú, caái àõa võ cuãa nhûäng caá nhên vùn taâi rêët quan yïëu.
Vùn nghïå khöng phaãi cûá maäi laâ phong traâo maâ àûúåc; vùn
nghïå khöng chõu caái saân saân. Phaãi coá nhûäng taâi nùng,
nhûäng thiïn taâi roä rïåt; nhûäng taâi êëy do quêìn chuáng, do
phong traâo àeã ra, nhûng phaãi cêët lïn nhûäng tiïëng thêåt
àùåc biïåt, thêåt caá tñnh, thêåt baãn sù’c.
Chuáng ta yïu tûúng lai, chuáng ta yïu nhûäng lúâi hûáa
heån, chuáng ta hoan nghïnh chaâo àoán nhûäng tiïëng thú úã
trong böå àöåi. Nhûäng tiïëng êëy bêy giúâ múái hay úã chöî laânh
maånh, xaác thûåc. Ngaây mai àêy, coân phaãi rung nûäa, rung
nûäa, sêu thïm, àeåp nûäa vaâ sù’p sùén àïí tûâ trong böå àöåi
ra àïën têët caã nhên dên, laâm nhûäng nhaâ thi sô cuãa tiïëng
Viïåt, nhûäng thi sô Viïåt Nam.
15-5-1954
TIÏËNG THÚ 103
VÏÅ QUÖËC LAÂM THÚ
Chuáng ta ai cuäng àêìy thiïån caãm vúái ngûúâi con múái

trong gia àònh vùn chûúng nghïå thuêåt: anh thanh niïn
Vùn nghïå quên àöåi ài chên lñnh, haát quên haânh, àöåi muä
sao vaânh, vaác vaâ huát badöca... Anh ta viïët chûa gioãi àêu,
haåt saån coân nhiïìu lù’m; nhaâ vùn bïn voä êëy cêìm suáng tay
phaãi vaâ cêìm buát tay traái. Nhûng ai cuäng thñch nghe anh,
vò ai cuäng yïu chuyïån chiïën trûúâng. Anh àaánh giùåc gioãi,
àúâi anh söëng ghï lù’m, anh laâm cûåc, ùn khöí, anh ài nhiïìu,
thêëy nhiïìu, têm höìn anh chù’c nhiïìu caái múái laå... Thïë laâ
anh laåi bù’t àêìu saáng taác. Bù’t àêìu nghôa laâ hûáa heån,
nghôa laâ cöng chuáng coân úã thaái àöå hoaân toaân tröng mong.
Caác baáo chñ àaä àùng nhiïìu thú böå àöåi, cuãa caác caán böå.
Nhûäng baån laâm thú àêy àaä coá cöët vùn nghïå sô. Coá thïí
noái nhûäng baån naây, trûúác khi vaâo quên àöåi, àaä laâ nhûäng
hoåc sinh, nhûäng sinh viïn, nhûäng cöng chûác, nhûäng
thanh niïn àaä laâm thú ñt nhiïìu, hay laâ vöën sùén yïu thú.
Àïën luác vaâo caác phoâng, caác ban chñnh trõ, cöng taác vùn
nghïå thuác àêíy, caác baáo quên àöåi àoâi hoãi, laåi thïm tûá
riïng xuác àöång, caác baån gùåp àiïìu kiïån àïí cho tiïëng haát
ngaây xûa tiïëp tuåc trïn möåt àiïåu múái, hay nguöìn tònh
caãm tiïìm taâng tûâ trûúác, bù’t theo sûå viïåc múái maâ phaát
ra thú. Vêåy nïn thú böå àöåi cuãa caác caán böå khöng khaác
chi xa vúái thú vùn nghïå sô.
Muöën tòm thú thêåt coá gioång böå àöåi, ta phaãi lêëy nhûäng
thú cuãa quêìn chuáng böå àöåi: laâ thú cuãa àöåi viïn, thú binh
nhò.
Thú caán böå laâ cuãa nhûäng ngûúâi trong giai cêëp trung
lûu, thú àöåi viïn laâ cuãa thúå thuyïìn, dên caây; töëi àaåi àa
söë laâ cuãa nöng dên. Cho nïn xem thú àöåi viïn ta thêëy
möåt lûåc lûúång to taát, xuâ xò àang giêåy. Noá chûa thêåt giêåy
vïì phêím, nhûng vïì lûúång, ta cûá tûúãng tûúång mêëy chuåc
vaån nöng dên tûâ chöî chên lêëm tay buân i túâ thûa thúát,
àïën chöî cêìm buát têåp saáng taác vùn nghïå: chöî naây cêu vùn,
chöî kia cêu thú, töi tûúãng nhû bao nhiïu bñch baáo noá rêìm
rêìm, röå röå, raâo raâo...
Röìi nhûäng caái gioång nham nhaám nhû voã cêy cêët lïn
haát. Haát liïn miïn. Haát tha höì, haát bêåp beå bùçng vêìn
bùçng àiïåu, nhû nhûäng con chim àêåu trïn caânh thûã tiïëng,
cöí hoång con chim gêåp ghïình thûã thaách giûäa nhûäng tiïëng
trêìm tiïëng böíng, tiïëng trù’c tiïëng bùçng. Nhûäng baâi thú
àöåi viïn khöng choån loåc gò caã, gùåp caái gò cuäng cöë haát
thaânh bùçng thaânh trù’c, cöët nhêët thaânh hònh baâi thú.
Laâm cho coá àiïåu coá vêìn, tûác laâ thoãa maän caái yá muöën ca
haát. Nhûäng baâi thú êëy noá noái: “Chuáng töi laâ möåt lûåc
lûúång tiïìm taâng àang lïn. Chuáng töi tûâ dûúái àêët lïn núã
hoa ra mù’t. Chuáng töi êm thêìm muön àúâi thao thûác.
Bêy giúâ cuåc àêët vúä tung ra nguyïn tûã, bêy giúâ nhûåa múái
bêåt nhûäng göî khö. Bêy giúâ nhûäng baân tay sêìn suâi noái
chuáng noá muöën gò.”...
Möåt anh Vïå quöëc xung kñch An Chêu, àaä tûã trêån; coá
laâm thú tùång chiïëc gêåy tre cuãa anh. Anh goåi noá laâ “möåc
TIÏËNG THÚ 105
maåc luâ àuâ”. Nhûng noá àaánh àûúåc thûåc dên chïët. Thú àöåi
viïn cuäng möåc maåc luâ àuâ nhû chiïëc gêåy tre êëy, nhûng noá
cuäng khoãe nhû cêu cuöëi cuãa baâi Gêåy tre:
Chuáng ta chó coá cêu naây,
Thïì cuâng giùåc Phaáp coá maây khöng tao.
Thú àöåi viïn àang úã trònh àöå baãn nùng, caái baãn nùng
chù’c chù’n cuãa nhûäng sûác lûåc vêåt chêët. Baãn nùng êëy úã
trïn hûúáng àuáng cuãa sûå vêåt. Noá chûa àuã, noá seä tiïën dêìn
àïën bêåc yá thûác. Nhûng hiïån giúâ noá giuáp ñch cho ta vaâ
cuäng chó löëi cho ta. Chuáng ta khöng tin úã caái thûá trñ thûác
lù’t leáo, quùåt queåo, kyâ khu vò lïn cao maäi, loåc kyä maäi, maâ
rúâi hùèn sûå söëng, lú lûãng nhû ma trúi, núã nhûäng caái hoa
phong lan yïíu maång. Chuáng ta khöng tin úã caái trñ thûác
rêët tinh vi, nhûng thúm muâi tûã khñ cuãa hïå thöëng tû
tûúãng cuä, nïn vui veã tòm hoåc nhûäng baãn nùng coân non,
coân treã, àêìy cùng sûác coân múái tûâ dûúái àêët lïn. Trïn nïìn
baãn nùng khoãe khoù’n kia, seä nêíy núã xêy dûång möåt caái
trñ thûác chù’c, maånh, khaác vúái caái trñ thûác àaä tan. Chuáng
ta hoåc nhûäng baâi thú cuãa àöåi viïn vò leä êëy.
Trûúác hïët ta thêëy rùçng rêët nhiïìu baâi chùèng coá gò laâ
thú hïët. Möåt phêìn lúán khaác coá tñnh caách bêåp beå. Song le,
hùéng chó múái laâ nhûäng baâi söë chûä àïìu àùån vaâ coá vêìn,
chûâng êëy cuäng àaä toã caái yá muöën ngêm ngúåi, ca haát cuãa
caác anh àöåi viïn.
Vò nhûäng baâi coá àiïåu, coá vêìn nghe thaánh thoát vui tai,
ru ngûúâi. Nïëu cuâng lù’m noá laâ möåt sûå xïëp chûä, thò cuäng
laâ möåt löëi chúi thöng minh! Nhûäng anh àöåi viïn laâm àûúåc
nhûäng baâi coá vêìn, coá nhõp, goåi laâ “thú”, caác anh thuá lù’m.
Röìi trong nhûäng caái khuön êëy, seä coá tònh, coá caãm chûá.
Tûúãng tûúång xem, nhûäng chuyïån sinh hoaåt thûúâng

thûúâng trong ngaây böå àöåi, ngúä laâ chuyïån xong röìi thò boã
ài, êëy thïë maâ àem vaâo thú! Maâ lïn khung, àoáng kñnh
trong nhûäng caái baâi hay hay, thñch thñch. Lïn khung nhû
thïë, tûúãng chûâng noá söëng lêu hún möåt chuát, vaâ noá àêåm
maâu, àêåm võ hún lïn. Anh böå àöåi trûúác tiïn haäy bù’t vêìn
caác mêíu àúâi caái àaä!
Àêy laâ möåt anh cêëp dûúäng mang cúm ra cho caác anh
em phuåc kñch àïën núi gùåp luác ta vaâ giùåc àaánh nhau dûä
döåi. Anh lo, anh buöìn vò khöng mang àûúåc cúm ra cho
anh em. Vêåy coá thú rùçng:
CÊËP DÛÚÄNG BUÖÌN
Anh em phuåc kñch bïn kia àûúâng,

Cêëp dûúäng haâng ngaây vêîn tiïëp lûúng.
Möåt buöíi lïå thûúâng töi thuãng thónh.
Chên bûúác àïìu àïìu vúái gaánh cúm.
Chúåt túái àêìu àûúâng cêy söë saáu,
Tiïëng suáng giao tranh nöí êìm êìm.
Loâng töi chïët àiïëng dûâng chên laåi,
Haå gaánh thûâ ngûúâi àûáng nghô suy.
Vò cúm mang ra khöng àûúåc nûäa,
Böå àöåi höm nay phaãi nhõn... pheâo.
Loâng buöìn, nhiïåm vuå chûa troån veån,
Nïn caác anh em bõ àoái meo.
Àêy laâ möåt caãnh suáng cuãa ta bù’n maáy bay àõch, linh
hoaåt maâ cuäng löån xöån:
ÊÌm êìm phoáng phaáo ba caái túái,
“Àui sïët”, “bö ninh” khaåc àaån liïìn,
Suáng cöëi xuöëng höë vïính tai nghe,
TIÏËNG THÚ 107
Suáng trûúâng lïn àaån cuäng toan bù’n.

Nhûng lïånh chûa cho hoáa phaãi ngûâng,
Ngaây mai coân àïën maây phaãi chïët.
Tan xaác chuáng bay vúái “linh ba”, (103)
Àïën khi veä anh Vïå quöëc laâm nhûäng cöng viïåc nöng
gia thò àaä hiïån àûúåc trûúác mù’t:
Anh Vïå quöëc quên.
Vai mang cêy chuöëi,
Veán aáo xù’n quêìn.
Trïn àêìu anh àöåi,
Thuáng caám lúån ùn.
Chiïìu chiïìu laåi nhúá àïën chiïìu,
Nhúá anh chiïën sô bïn àeâo chùn trêu...
Hoâm àaån nùång nïì, àûúåc goåi tïn maäi vaâ traách yïu:
Hoâm àaån, hoâm àaån,
Anh àeâ vai töi,
Hoâm àaån, hoâm àaån
Vai töi àoã röìi.
AÁo töi raách túi!
Nùçm luön bïn ngûúâi.
*
* *
Con mù’t anh àöåi viïn laâ con mù’t cuãa dên chuáng,
nhòn caái gò laâ nhòn thêåt cuå thïí, thêåt löåt, thêåt taã chên;
luác kïí laåi thò phaãi kïí coá àûúâng neát, sù’c mêìu, cûã àöång.
Muöën chïë möåt baån àöìng àöåi àaä hûáa boã thuöëc laâo maâ cêìm
loâng khöng àêåu, coân leán ài huát tröåm, thú vïå quöëc quay
ngay möåt àoaån phim con: caái anh chaâng ùn leán thuöëc laâo
phaãi diïîn laåi trong thú caã caái tuöìng vuång tröåm cuãa anh,
khöng soát möåt cûã chó:
Giûäa buöíi àang trûa,
Anh em vù’ng caã,
Anh ra göëc ngoäa,
Lêëy laá cuöån troân
Nhû con sêu chïët;
Anh liïìn àaánh àeát,
Caái diïm bêåt xoâe;
Anh coân nghe nghe
Coá ai khöng àaä,
Anh liïìn vöåi vaä
Àûa luön vaâo möìm,
Trúån mù’t laâm luön
Möåt húi thùèng àûá!...
ÚÃ chöî naây, àuáng caái baãn tñnh hay chïë diïîu cuãa dên
töåc ta; muöën cûúâi ai, thò ca dao choån nhûäng neát roä raâng
nhêët, tyã myã nhêët. Anh chaâng nghiïån thuöëc àaä lêëy laá
cuöån troân, laåi àaánh àeát caái diïm... laåi coân nghe nghe, röìi
àûa luön vaâo möìm, huát maâ trúån mù’t...
Àöi khi coá nhûäng anh Vïå quöëc mang rúát trong buång
caã möåt öng àöì. Öng àöì muöën noái caái gò, thûúâng laâm thú
baãy chûä; taám cêu, nùm vêìn, úã giûäa coá hai cêu àöëi. Chùèng
coá gò laâ khoá khùn lù’m àêu, nïëu ngaây xûa coá theo hoåc
möåt cuå àöì, thò anh Vïå quöëc cuäng laâm anh àöì àûúåc. Trong
böå àöåi cuäng xuêët sinh nhûäng baâi thêët ngön baát cuá
nghiïm chónh laå luâng, maâ laåi hoám àaáo àïí. Ngûúâi ta
tûúãng nghe Tuá Xûúng, trong baâi anh Vïå quöëc chïë baån:
TIÏËNG THÚ 109
Hay ùn, hay nguã, chùèng hay lo

Khöng àoåc, ai ngûúâi nheát chûä cho.
Giúâ nghó chù’p tay ngöìi uã ruä,
Àïm nùçm ngûáa muäi ngaáy khò khoâ.
Ài àêu nhaáo nhaác cao chên sïëu,
Thêëy gaái qua sên nghïín cöí coâ.
Biïët döët nhûng maâ khöng chõu khoá,
Chûä nhû gaâ búái, hoåc nhû boâ.
Coá luác anh Vïå quöëc thöng thaái quaá. Anh thu xïëp
nhûäng cêu, nhûäng chûä thêåt laâ khoãe. Nhûäng ngûúâi phaáo
binh laâm möåt baâi vïì caác cúä àaåi baác, biïët lúåi duång cêu
“quaã mai ba baãy” àïí noái àïën àaåi baác 37 ly, duâng cêu
“trùm nùm trong coäi ngûúâi ta” àïí goåi túái khêíu àaåi baác
105 ly:
CA NÖNG THUÃ THÓ
25 em vêîn nùçm chúâ.

Anh chaâng naâo saát gêìn búâ em lia.
Quaã mai 37 con con,

Rúi vûâa àuáng chöî àêu coân xaác Têy.
Cuát mau húäi boån Phaáp giaâ,

65 baâ cuäng àuã va boã àúâi.
70 chöëng gêåy treâo non,

Tuy nhiïn thiïëp vêîn haäy coân duyïn tú.
75 em vêîn chûa giaâ,

Em coân àeã àûúåc möåt vaâi trùm viïn.
90 em vêîn àûúåc chaâng,

Neáp mònh bïn bïën traâng giang lûäng lúâ.
105 trong coäi ngûúâi ta,

Túái àêu giùåc khiïëp múái laâ ngûúâi ngoan.
*
* *
Loaåi thú sinh hoaåt vaâ thú àuâa vui coân úã caái têìng sú
àùèng. Anh Vïå quöëc noái àïën sûå söëng cuãa mònh thêëm thña
hún, rung àöång hún trong loaåi thú têm tònh. Thú laâ àiïåu
cuãa têm höìn; nhûäng luác anh böå àöåi àïí têm höìn trong
thú, thú anh coá möåt thêìn thaái àùåc biïåt. Khi nhûäng anh
phaáo binh noái “Lúâi thïì àaä nùång trïn vai”, ngûúâi ta thêëy
khöng phaãi laâ möåt chuyïån húâi húåt noái àùçng möìm. Lúâi thïì
giïët giùåc cuãa caác anh cuå thïí lù’m, caác anh chaãy möì höi
vaác noá úã trïn vai, noâng àaåi baác nùång chûâng naâo lúâi thïì
caâng thêëm vaâo xûúng vaâo thõt chûâng êëy.
Nhûäng anh lñnh baãn chêët nöng dên coá möåt caái àaâ
söëng khoãe maånh laå luâng. Anh ài giïët Têy, maâ noái nhû
anh ài gùåt ài haái. Khi anh baão: “Tiïën lïn saác giùåc ngöín
ngang - Töi lêëy suáng giùåc töi mang vïì nhaâ”, taåi sao ta
thêëy nhû anh àûáng giûäa möåt caánh àöìng luáa chñn, coá caái
gò àêìy rêîy àûúåc muâa.
Anh reo anh thñch, anh mang suáng giùåc àêìy vai, maâ
anh laåi àem vïì nhaâ kia, nhaâ cuãa anh laâ chöî àoáng cuãa
trung àöåi hay tiïíu àöåi; caái chûä nhaâ hiïìn laânh, coá hêåu.
Nhûäng cêu luåc baát cuãa anh maát meã; huâng möåt caách dïî
daâng, tûå nhiïn.
TIÏËNG THÚ 111
Nïëu ta taåt ra ngoaâi àïì möåt chuát maâ sang thùm thú
cuãa du kñch, dên quên, ta cuäng gùåp möåt caái sûác maånh
meä dïî daâng nhû thïë. Quên àöåi cuãa nhên dên tûå tin sûác
mònh nhû möåt vúái möåt laâ hai, chùèng coá gò khoaác laác,
vïnh vang caã; gioång noái cûá ung dung! Viïåc àaánh giùåc,
theo baâi thú naây, chùèng coá gò maâ phaãi röëi trñ:
Töi qua ruöång löåi àêìm xêu,
Lêìn vaâo traåi giùåc, lêëy àêìu àûáa canh.
Àöët luön möåt giêîy nhaâ tranh,
Neám vaâi lûåu àaån àuâng àoaânh dúän chúi.
Ung dung töi laåi ruát lui,
Kinh höìn mêët vña giùåc chui xuöëng hêìm.
Phoáng ra mooácchï êìm êìm,
Suöët àïm bù’n phñ chùèng nhùçm vaâo àêu.
Con nhaâ voä, caác anh Vïå quöëc thñch cho tiïëng suáng vaâo
thú, noá nöí àïën giêåt mònh! Tiïët thu àöng vûâa qua, caã nhaâ
Vïå Tuám, vúå chöìng con caái nghôa laâ anh àöåi viïn, suáng,
vaâ àaån àïìu “xön xao chuêín bõ om xoâm, àúåi ngaây ra trêån
àoâm àoâm xung phong”.
Caái quyïët têm cuãa tiïëng suáng nöí. Caái quyïët têm cuãa
caã sûå lùång yïn. Anh Vïå quöëc coá nhûäng cêu laånh nhû tiïìn,
noái thaãn nhiïn, quaã quyïët, khöng cêìn phaãi kïu to gò caã:
Luáa vaâng em gùåt bùçng liïìm,
Thûåc dên anh giïët bùçng viïn àaån àöìng.
Luác chù’c chù’n thò “thaânh àöìng töí quöëc”. Khi têm
tònh thò naây anh Vïå quöëc kïí chuyïån thêåt cho maâ nghe:
Höm qua töi coân úã nhaâ,
Söëng chung vúå daåi, meå giaâ, con thú.
Quanh co chuöìng lúån, vûúân dûa,
Àuöíi gaâ, bïë treã, nguã trûa, noái liïìu.
Höm nay töi àûáng trong lïìu,

Baån cuâng suáng muát, öm yïu àaån àöìng.
“Tònh gia thêët naâo ai chùèng coá”, coá khi anh Vïå quöëc
cuäng nhúá vúå, nhúá con. Möåt àöåi quên maånh nhêët cuäng laâ
möåt àöåi quên nhiïìu tònh caãm nhêët nhûng laâ caái tònh caãm
àûáng àù’n, ghò neán laåi laâm thaânh möåt àöång cú maänh liïåt.
Ta thêëy hiu hiu maát maát, khi nghe ngûúâi chiïën sô dõu
daâng:
Ngaây vïì thùm meå coân lêu,
Phûúng Nam xa thùèm lêîn maâu trúâi xanh.
Àïm khuya àûáng gaác möåt mònh,
Loâng con chan chûáa nghô tònh quï hûúng.
Àoá laâ möëi tònh nhaâ. Anh Vïå quöëc àaä yïu thò yïu thêëm
thña, chên thaânh. Cho àïën tònh ngûúâi Vïå quöëc yïu suáng,
cuäng thiïng liïng vaâ thuãy chung; anh coá thïí chïët nhûng
suáng anh khöng thïí mêët:
Yïu em laâ yá chñ chung,
Bao nhiïu Vïå quöëc àaä cuâng thi gan.
Chiïën trûúâng duâ chïët cuäng cam,
Nhûng em, anh haäy cöë mang vïì nhaâ.
*
* *
Chuáng ta àaä xem möåt ñt baâi thú cuãa anh lñnh tiïn
phong, cuãa anh böå àöåi baãn chêët cöng nöng, nhêët laâ cuãa
anh nöng dên böå àöåi. Vïì phûúng diïån thú, nhûäng têm
tònh chûa àûúåc baây giaäi, nhûäng rung àöång cuäng chûa
àûúåc tinh vi; coá thïí noái: chûa àûúåc thú cho lù’m. Nhûng
xem thú àöåi viïn, ta phuåc nhêët caái hûúáng söëng chù’c nõch,
TIÏËNG THÚ 113
caái chiïìu àúâi khöng nhêìm lêîn chuát naâo. Chuáng ta laâ möåt
thïë hïå ài tòm caái khoãe, nïn ta yïu nhûäng bù’p thõt nhûäng
àûúâng gên cuãa thú böå àöåi. Ta yïu caái sêìn suâi chûa chaãi
chuöët, ta yïu caái sûác lûåc sù’t àöìng trong gioång noái nhiïìu
khi “duâi àuåc”, ta thñch nhûäng taãng àaá to, lùn ra laâ caã möåt
ngoån nuái bûúác ài. Chuáng ta thûâa biïët rùçng: chûâng êëy thú
chûa thûåc phaãi laâ vùn nghïå; chuáng ta nhòn möåt, maâ thêëy
hai, ba; àoåc nhûäng baâi thú möåc maåc, göì ghïì, ta biïët àoá
laâ nhûäng baãn giaáp cûúâng traáng cuãa nhûäng baâi thú löång
lêîy mai sau. Àoá laâ nhûäng baãn giaáo àêìu, khi lûåc lûúång
saáng taác cuãa quêìn chuáng múái chó vûâa àûúåc thaáo cúãi. Hiïån
giúâ nhûäng thú cuãa caán böå cuãa lñnh cuäng àaä hoåc àûúåc möåt
phêìn caái laânh khoãe cuãa lñnh. Giûäa nhûäng àöåi viïn àïën
tûâ xûúãng maáy, àöìng ruöång, seä phaãi xuêët hiïån nhûäng taâi
nùng kïët tinh nhûäng ûu àiïím raãi raác trong moåi ngûúâi.
Nhû vêåy thú cuãa quêìn chuáng böå àöåi seä bùçng àûúåc thú cuãa
quêìn chuáng nhên dên laâ ca dao.
15-6-49
THÚ TRONG CHIÏËN DÕCH SÖNG THAO
Anh baån thú cuãa töi trúã vïì sau möåt cuöåc ài ba thaáng,
nù’ng àöët haäy coân seám mùåt, ngûúâi sù’t laåi nhû têåp trung
caác tïë baâo, kïí cho töi nghe, truyïìn laåi cho töi caái àiïån
vùn nghïå trong nhûäng cuöåc haânh quên vaâ nhûäng trêån
àaánh söng Thao. Anh àaä giuáp nhûäng ngûúâi àöåi viïn laâm
thú, khúi maåch vêìn àiïåu giuáp hoå. Baån töi coá dõp cuå thïí
gêìn nhûäng anh Vïå quöëc, chûáng kiïën cöng viïåc saáng taác
cuãa hoå luác múái ra nguöìn.
Möåt anh caán böå trung àöåi cöng binh noái: “Haânh quên,
àïí àöåi viïn laâm thú, thò hoå quïn mïåt”. Trong luác cöë tuön
nhûäng yá nghô cuãa hoå vaâo trong nhûäng khuön coá vêìn, coá
àiïåu, nhûäng àöåi viïn cuãa chuáng ta tûå yá thûác mònh. Coá
phaãi chó laâ chuyïån bù’t vêìn maâ thöi àêu. Muöën cho
nhûäng yá nghô thaânh nhûäng cêu tiïët têëu nhõp nhaâng, cêìn
phaãi nù’m roä nhûäng yá êëy, cên nhù’c chuáng, tòm nhûäng
chûä ùn yá àïí diïîn taã ra. Cöng viïåc àoá, duâ thö sú àïën àêu,
cuäng cêìn möåt töëi thiïíu saáng suöët. Ban àêìu theo phong
traâo àua anh àua em, tûúãng laâm chúi. Àïën luác laâm thú
röìi, thò thaânh möåt nhu cêìu. Anh àöåi viïn cêìn saáng taác.
Vúái hoå, khöng àùåt ra vêën àïì “viïët cho ai”. Hoå viïët cho
mònh, nhûng caái mònh àêy laâ caái mònh to taát cuãa àaåi
TIÏËNG THÚ 115
chuáng. Vaâ viïët àïí laâm gò? Àïí thïm yá võ cho cöng viïåc
laâm, àïí giaãi trñ, àïí nêng cao giaá trõ con ngûúâi. Caác anh
àöåi viïn cuãa ta coá yá thûác vïì danh dûå. Hoå thêëy hoå coá
phêìn, coá võ trñ trong toaân thïí. Trong caái àiïåu to lúán
chung, hoå thñch nhêën vaâo nhûäng àùåc àiïím riïng. Àïën
bêy giúâ hoå khöng bùçng loâng ngûúâi ta chó noái àïën ngûúâi
Vïå quöëc quên töíng quaát maâ thöi. Möîi ngûúâi Vïå quöëc
quên muöën binh chuãng cuãa mònh àûúåc àïì ra vúái cöng
duång, vúái àùåc sù’c cuãa noá. Anh muöën trong vùn thú, trïn
bñch baáo, trong baâi haát coá noái àïën tûâng trúå chiïën hay
cöng binh, vaâ trong cöng binh, anh thñch àûúåc noái àïën
tûâng àöåi badöca hay àöåi böåc löi.
Nhûäng anh àöåi viïn thñch laâm thú thò laâm, khöng
àõnh laâm thú àïí thaânh thi sô. Thú cuãa hoå laâ nguyïn chêët
sûå söëng cuãa hoå. Hoå khöng taách thò giúâ laâm thú vúái thò giúâ
laâm viïåc. OÁc hoå nghô, loâng hoå haát cuâng tay hoå laâm. Sinh
hoaåt cuãa anh em rêët döìn dêåp, nïn luác laâm thú cuäng hoãa
töëc. Vaâ suác caãm cuãa hoå khöng daâi húi. Hoå khöng thñch
nghô lêu. Hoå thñch nghe, nhòn, haát, hún laâ àoåc.
Böå àöåi cuãa chuáng ta àaä tûå laâm lêëy thú àïí noái àuã thiïn
hònh vaån traång cuãa mònh trong chiïën dõch söng Thao.
Thú àaä laâm àûúåc möåt cöng taác chñnh trõ, laâm caái nhiïåm
vuå àöång viïn, giaãi trñ. Thú àaä coá möåt chuát ñch lúåi vaâo
chiïën dõch, vaâo cuöåc àúâi, sûå êëy laâm vinh dûå lêy cho têët
caã nhûäng thi sô.
Vêåy thò nhûäng trung àoaân, tiïíu àoaân cuãa ta ài àaánh
úã Têy Bù’c àaä laâm rêët nhiïìu thú. Trong möåt quaäng 15
ngaây haânh quên chiïën àêëu, maâ möåt àún võ laâm 350 baâi.
Trûúác khi tiïëp tuåc haânh quên, trong möåt giúâ, buöíi trûa,
caã möåt trung àöåi, àaåi àöåi laâm thú. ÚÃ chöî nghó êëy, nhûäng
anh lñnh thi nhau thú. Hoå chia tûâng loaåi: badöca, nöìi
chaão, mòn, bi àöng, v.v... Nhûäng anh badöca laâm xong,
àoåc lïn vúái nhau, nhûäng anh cêëp dûúäng cuäng vêåy. Bònh
thú lïn, caã àöåi chêëm. Nhûäng baâi hay nhêët àûúåc cheáp lïn
bñch baáo, do nhûäng anh chuyïn mön viïët. Giaãi thûúãng:
thûúãng nhau möåt àiïëu thuöëc laá, àuã röìi. Coá nhûäng khi
khöng kõp thò giúâ hay khöng àuã chöî bñch baáo, thò laâm baáo
möìm: têåp húåp nhau, àoåc lïn, ngêm nhûäng cêu thú gioãi
nhêët. Röìi haâng trùm nhûäng maãnh giêëy daán lïn baáng
suáng, bi àöng, lïn dao töng, lûúäi maác, lïn nöìi, lïn chaão,
lïn ba lö, lïn badöca, àui xïët... Thêåt laâ vui! Mêëy höm sau
laåi thay möåt loaåt thú múái. Phong traâo laâm vêìn, laâm àiïåu
thõnh àïën nöîi coá ngûúâi noái khoaác rêët coá duyïn:
Trúâi mûa nûúác thêëm qua vai,
Ûúát ngûúâi, ûúát caã mêëy baâi thú hay.
*
* *
Laâm thú àïí maâ söëng ngay caái thú trong chiïën dõch,
cöng viïåc tûå cung tûå cêëp êëy tûå noá àaä àêìy àuã röìi. Nhûng
maâ trong caái nùng xuêët thú böån bïì, cuãa caã nhûäng chiïën
thù’ng Àaåi Buåc, Àaåi Phaác, Doám, Khe Phòa, Ngoâi Maác,
Phöë Raâng... êëy, haäy coân laåi nhiïìu cêu àaáng ghi nhúá.
Theo caái taác phong tûå nïu caá tñnh, caác àöåi phaãi cho
vaâo trong vêìn thú caái àùåc biïåt cuãa mònh. Àoaân àõch vêån
ca tuång caái khñ giúái hoâa bònh vêîn duâng chung vúái caác öng
thöng tin:
Ta laâ möìm giaãi meáp loa,
Ta noái liïën thoù’ng ba hoa kinh höìn,
TIÏËNG THÚ 117
Ta noái thò giùåc phaãi tan,

Giùåc ra giùåc haâng böå àöåi ta ngay.
Nhûäng anh xung kñch coân lêëy mù’t ào laåi cêy maác, vaâ
tûúãng tûúång nhanh nhû chúáp:
Gêåy naây daâi àuáng thûúác nùm,
Trïn àêìu cù’m lûúäi dao töng saáng ngúâi.
Àöi ta saát caánh liïìn vai,
Suáng ho, töi nñn möåt vaâi ba giêy,
Mong sao ho àuáng thùçng Têy,
Tiïën lïn ta lù’p lûúäi naây xung phong.
Coân anh tiïëp tïë, àaä möåt lêìn àöíi tïn laâ anh hoãa thûåc,
röìi àûúåc troång voång laâm anh cêëp dûúäng, thò lo toan vúái
möåt gioång ca dao chñnh thöëng:
Baãy àöìng àêëu gaåo, ai úi,
Böën àöìng cheán muöëi, thò töi mêët taâi.
Ai ài àêu àêëy húäi ai,
Thûåc dên coân úã thò mònh àoái lêy,
Cöë lïn àuöíi giùåc vïì Têy,
Caái ùn haâng ngaây ta seä dïî mua.
... Höm nay coá moán caâ chua,
Ngaây mai àöåc nhêët laåi mua chua caâ.
Coá nhûäng àöåi doäng daåc àïì tïn tuöíi mònh trong nhûäng
lúâi tûå nhuã:
Àoaân quên 24 chuáng ta
Tinh sûúng múâ saáng vûúåt qua àeâo naây.
... Anh em 24 ta àêu,
Phen naây coá thïí dêîn àêìu àûúåc khöng?
Coá nhûäng anh ngang ngöí möåt caách rêët àaáng yïu:
Ta laâ anh Vïå quöëc thuã àö,
Con chaáu nhên dên, lñnh Cuå Höì;
Cöåp hùng, àúáp khoãe, tha höì quêëy;

Àaánh maånh! Trúã vïì chiïëm Thuã àö.
Nhûäng tiïëng “cöåp”, tiïëng “àúáp”, tiïëng “quêëy”, coá tiïëng
“àaánh” ài theo sau, löåp cöåp nhû tiïëng nïån goát trïn heâ
phöë.
*
* *
Vêët vaã vò àûúâng daâi. Vêët vaã hún vò nù’ng giûäa heâ.
Ngûúâi ta àaä àïì cûã muâa àöng khaáng chiïën laånh nhêët laâ
trong trêån Viïåt Bù’c 47, vaâ muâa heâ khaáng chiïën noáng
nhêët laâ trong chiïën dõch söng Thao. “Hai ven àûúâng sù’t
daâi ngao ngaán”... Theo con àûúâng cuä cuãa xe lûãa, loåt tum
huãm keáo nhau ài giûäa hai tûúâng àaá dûång nung àoã.
Nhûäng maãnh àaá thanh cuãa nïìn àûúâng sù’t nhoån lúãm
chúãm, phaãi xeá gieã maâ boåc chên múái ài àûúåc.
- Mïåt khöng cêåu?
- Khûúát chûa maây?
... Nûúác da anh tai taái,
Maá töi loäm sêu sêu...
Nù’ng quaá, traánh nhúâ vaâo nhûäng nhaâ may mù’n gùåp
giûäa àûúâng. Maâ cuäng nhúâ nù’ng quaá, nïn múái àûúåc biïët
nhûäng baâ bêìm Viïåt Bù’c. Àêy laâ tònh meå con, hay laâ tònh
töí quöëc?
Bêìm úi, höm nay trúâi nù’ng gù’t,
Trïn àûúâng àêët tûåa nhû thiïu.
Con vaâo àêy chúâ boáng xïë chiïìu,
Àïën nhaâ con gùåp, con yïu loâng bêìm.
... Chuáng con xa cûãa xa nhaâ
TIÏËNG THÚ 119
Bêìm cho nûúác uöëng cho nhaâ con ngúi:

Thêëy con, bêìm noái bêìm cûúâi,
Tûúãng rùçng bêìm gùåp con nuöi cuãa bêìm.
... Bêìm laâ meå cuãa àoaân Vïå quöëc,
Con laâ con cuãa nûúác Viïåt Nam.
Thûúng con, bêìm cöë bêìm laâm,
Thûúng bêìm, con quyïët diïåt tan quên thuâ.
Nhûng ngaây nù’ng, thò àïm trùng laåi thûúâng trong.
Caác chiïën sô xuöëng ngöìi thuyïìn gúåi cho töi möåt àaân chim
chñu chñt trïn giêy theáp:
Xön xao tiïëng duåc xuöëng thuyïìn,
Chen vai saát caánh ngöìi bïn maån cheâo.
Trùng lïn in boáng gûúng treo,
Dûúái gioâng nûúác chaãy nhû theo àoaân ngûúâi.
Àïën nhûäng trêån àaánh àöìn:
Lïånh keân thöíi vang,
Möåt phuát àaánh àoaâng,
Mooácchiï bù’n trûúác,
Tiïëp theo àuixïët,
Sau àïën Lami,
Cuâng loâ bom phoáng,
Baão nhau cuâng bù’n.
Chùèng àïí löîi thúâi,
Àöìn B böëc chaáy...
Nhõp böën trïn naây chûa thñch bùçng nhõp baãy dûúái
àêy:
Tuåi giùåc maây, seát àaánh tan thêy,
Voi nñn thúã gêìm lïn möåt tiïëng.
Höí giêåt mònh theát phaá traåi Têy.
Öng taám möët cûúâi phò giùåc khiïëp...
Vaâ hoâa àiïåu vúái nhõp böën, nhõp baãy, coá caái nhõp nùm
chúáp nhoaáng:
Lûãa mù’t saáng long lanh,

Lûúäi maác vuåt lao nhanh,
Maáu giùåc phun, thêy guåc.
Lûãa höìng in boáng anh.
Xïëch miïång löî chêu mai,
Lö cöët phò thúã daâi.
Thõt thui muâi kheát leåt,
Quó trù’ng chaáy àen röìi.
Àïën luác nhûäng àoaân quên chiïën thù’ng trúã vïì giûäa
nhên dên Têy Bù’c, thò tha höì khoaái nheá. Nhûäng cêu thú
vöìng lïn theo ngûåc cuãa bao nhiïu àöìng baâo àûúåc cúãi múã.
Àaåi Phaác diïåt tan,

Àoaân quên chiïën thù’ng hiïn ngang trúã vïì.
Doâng söng Nhõ möåt bïì chaãy xiïët,
Àoaân chuáng ta daåo bûúác xuöëng thuyïìn
Túái búâ chên múái bûúác lïn:
Hai bïn àûúâng phöë bûúác ra,
Àöìng baâo àoán tiïëp thêåt laâ hên hoan.
Hai bïn àûúâng toaân laâ khêíu hiïåu,
Laåi thïm vaâo nhûäng chöî ca dao:
“Loâng em nay ûúác mai ao,
”Àoán chaâng chiïën sô söng Thao trúã vïì".
Caái caãnh cöí löî sô “Àûúâng hoa son phêën àúåi - AÁo gêëm
vïì xïnh xang” cuãa ngûúâi àöî àaåt vinh quy noá chêåt heåp vaâ
ñch kyã bao nhiïu àöëi vúái caãnh ngûúâi lñnh cuãa dên thù’ng
trêån trúã vïì giûäa dên, suáng cuãa giùåc chôu trïn vai lñch
kñch. Caác anh böå àöåi ài giûäa hai haâng yïu thûúng kñnh
TIÏËNG THÚ 121
phuåc, tûúãng chûâng ngûúâi röång ra möåt chuát, caái ba lö

chûäng chaåc nhuác nhñch úã sau lûng.
Saáng ngaây mai quên keáo vïì an nghó,
Caã phöë Nhoi rêìm röå àoán hoan nghïnh,
Caã hai bïn maái laá àoán linh àònh
Àoaân duäng sô àònh huyânh ài úã giûäa.
Möåt anh àöåi viïn chûa laâm thú bao giúâ hïët, nay cêìm
buát noái àûúåc têm tònh nhûäng ngûúâi hoan hö anh:
Daán trûúác baân vaâi haâng chûä ca dao:
“Nûúác cheâ nêëu àùåc chaâng vaâo maâ xúi”
Caác em thiïëu nhi àoán tiïëp vui cûúâi:
“Mña chuáng em tiïån xin múâi anh aå”.
Coá àöìng baâo taãn cû raách quaá,
Chñnh àöìng baâo Àaåi Phaác taãn cû sang,
Nhòn rêët thûúng veã mùåt rêët hiïìn laânh,
Bù’p vaâ chuöëi àïí trïn mêm maâ àúåi.
*
* *
Giûäa söë thú chiïën dõch söng Thao, lêåp Lûãa Àaåi buåc
cuãa Hûäu Têm àaáng àûúåc noái túái àùåc biïåt, Hûäu Têm coá
caái non tûúi cuãa möåt nhaâ thú haäy coân múái meã, mù’t tai
vaâ caãm xuác lêìn àêìu àem ra giûäa cuöåc àúâi. Anh nhêån xeát
tinh tïë, vaâ coá nhûäng cêu thú biïët múã ra möåt dû vang tònh
caãm. Anh biïët noái vïì tònh thïë rêët hay cuãa möåt nhaâ saân
trïn nuái böîng dûng vïì àêìy suáng àaån:
Nhaâ em àónh nuái sûúng muâ,
Voâng àeo cöí aáo chaâm thö xanh leâ.
Àïm khuya àöìng chñ keáo vïì,

Chêåt saân nùçm nguã böån bïì suáng bom.
Anh àïí yá àïën têm traång ngûúâi dên quên khiïng ngûúâi
tûã sô, tröån lêîn chên chaáy, vai nùång, vaâ loâng thûúng:
Chuáng töi hai àûáa dên quên,
Khiïng anh noáng boãng baân chên mùåt àûúâng.
Xaác anh nùçm cûáng maáu vûúng,
Nùång thò coá nùång nhûng thûúng anh nhiïìu,
Anh chúåt bù’t caái giêy àiïån teão teo chaåy qua giûäa anh
böå àöåi “ùn to hai àöìn” vaâ ngûúâi kôu kõt tï vai gaánh höå
àaån mooácchiï múái thu úã àöìn giùåc:
Caác anh thñch chñ caã cûúâi,
Em vui chên bûúác, buöåt lúâi cûúâi theo.
Anh quay nhòn laåi mù’t nheo,
Maá em àoã ûãng... höìng reo nù’ng höìng.
Anh cêìm chiïëc quaåt maâ hiïíu àûúåc ngûúâi cho:
Quaåt nan àêy chuát tònh dên,
“Tùång ngûúâi chiïën sô lêåp cöng muâa heâ”.
Ngoâng ngoeâo doâng chûä xanh loâe,
OÁc em tûå nghô tay àïì àêëy thöi.
Anh laåi hiïíu caã caái thuâng nûúác vöëi:
Nhaâ em phöë xaá buön ngheâo,
Nêëu thuâng nûúác vöëi àùåt theo bïn àûúâng,
Chúâ anh tûå súám múâ sûúng,
Baát khö nûúác nguöåi soi gûúng mùåt ngûúâi.
Chúâ àúåi cho àïën khi: “AÂo aâo quên keáo ngûúåc xuöi, gheá
qua anh uöëng möåt thöi vöåi vaâng”. Caác anh qua röìi, àïí laåi
nhûäng baâ cuå àûáng nhòn cheáp miïång:
TIÏËNG THÚ 123
Bïn thïìm baâ cuå àûáng tröng,

Lù’c àêìu: “Àöìng chñ long àong quaá nhiïìu”.
Hûäu Têm àaä nöëi liïìn thú àöåi viïn vúái thú caán böå, vaâ
cuäng laâ thú thi sô.
*
* *
Töi xïëp goån caái àöëng thi liïåu böån bïì cuãa chiïën dõch
Söng Thao, maâ coân àïí laåi sau cuâng hai caái hoa töi yïu
quaá. Àúâi anh böå àöåi Viïåt Nam thêåt gian khöí, chûa dïî coá
möåt dên töåc naâo khaáng chiïën vaâ chiïën thù’ng trong
nhûäng àiïìu kiïån vêåt löån vúái caái khöí, riïët giêy lûng buång,
gaánh àaåi baác lïn nuái xuöëng àeâo nhû chuáng ta. Mang
nùång àeã àau caái tûå do àöåc lêåp. Coá maáu huyïët vûúng vêën
trong mêëy cêu thú sau àêy cuãa möåt ngûúâi lñnh sù’p baåc
àêìu:
Söng sêu nûúác chaãy àaá moân,
Têëm thên Vïå quöëc àêu coân nhû xûa.
Traãi bao daäi nù’ng dêìm mûa,
Têëm loâng son sù’t vêîn chûa chuát súân;
Maái àêìu àaä nhuöåm húi sûúng,
Nûúác da vaâng nhaåt, vûâng dûúng ngêën vaân.
Mùåt trúâi Viïåt Nam ngêën vaânh trïn mùåt Vïå quöëc. Bûác
chên dung loang lúã naây laâ haâng chuåc trêån àaánh, laâ mêëy
mùåt trêån, laâ Têy tiïën, Viïåt Bù’c, Àöng Bù’c, Têy Bù’c....
laâ caã möåt lõch sûã mûa nù’ng. Noá thêëm nhuêìn vaâo ngûúâi
àoåc möåt nhaåc àiïåu bêng khuêng.
Vaâ àêy nûäa cuäng möåt bûác chên dung:
Nù’ng vaâng, suöëi chaãy trong xanh,

Gioá hiu hiu thöíi trïn caânh nguåy trang.
ÚÃ àêy, anh Vïå quöëc phúi phúái laå luâng! Anh tûác caãnh
laâm thú vïì caái ngoån gioá laânh noá gùåp möåt caãnh laå: caãnh
laá moåc úã trïn möåt ngûúâi ài. Têm höìn giaãn dõ, treã trung
cuãa anh vöën àaä hoâa húåp vúái thiïn nhiïn, nay coá caânh laá
nguåy trang trïn àêìu, tûúãng chûâng hoâa húåp hún nûäa. Anh
Vïå quöëc vui laânh khoaái trñ vúái taåo vêåt, caái taåo vêåt vônh
viïîn nêng àúä nhûäng lûåc lûúång àang lïn.
15-9-49
TIÏËNG THÚ 125
NHÛÄNG BÏÅNH ÊËU TRÔ CUÃA THÚÂI ÀAÅI
Thú ta hiïån nay coá nhûäng bïånh êëu trô, bïånh vúä da cuãa
noá. Trong Tiïëng thú, töi àaä laâm möåt thûá buát kyá lêëy gioång
cuãa nhiïìu ngûúâi àïí dêìn daâ noái cho àûúåc caái tiïëng rêët thú
cuãa thúâi àaåi. Töi àaä loåc nhûäng caái hay, cöët gúåi möåt khöng
khñ haát ca. Höm nay xin noái qua vïì nhûäng caái dúã. Töi
cuäng laâ möåt ngûúâi têåp sûå cuãa vùn nghïå múái, möåt tïn lñnh
cuãa àöåi quên saáng taác gùåp nhiïìu gay go. Töi xin noái mêëy
nhêån xeát riïng chûá khöng phaãi “lïn gioång”.
Khi möåt thïë hïå hai mûúi tuöíi ài vaâo àúâi, khi möåt lúáp
ngûúâi múái lïn chiïëm sên khêëu, khi möåt thúâi àaåi múái sinh
ra, thò cuäng àöìng sinh ra möåt höìn thú múái. Caái thú cuãa
lúáp ngûúâi trûúác, lúáp ngûúâi sau khöng bùçng loâng nûäa. Hoå
cêìn phaãi àem caái àúâi múái núã vaâo trong thú. Hoå bù’t thú
phaãi laâ caái húi thúã caách maång cuãa hoå. Möîi khi àöíi múái
nhû vêåy, thò möåt mùåt thú ài gêìn vúái vùn xuöi àïí lêëy caái
nöåi dung nhiïìu, nhöån; möåt mùåt thú àaåp xeá caác khuön khöí
àaä coá, àïí lêëy caái tûå do. Thú ài gêìn vúái vùn xuöi vò vùn
xuöi vöën thûúâng thu goáp nhiïìu sûå vêåt söët deão, bïì böån,
vùn xuöi ñt choån loåc, khöng khaãnh ùn; maâ caái höìn thú
múái cuäng àang say sûa têët caã nhûäng hònh thïí gò múái laå;
höìn thú múái yïu têët caã, thñch têët caã, höìn thú múái tham
lam, öm àöìm. Vaâ tung phaá nhûäng caái raâng buöåc vïì söë
chûä, söë cêu, vïì chù’c bùçng, vïì vêìn nhõp laâ cöë nhiïn: höìn
thú múái cêìn tûå do àïën triïåt àïí. Àoá laâ möåt bûúác ài biïån
chûáng maâ möîi àúåt thú múái cuãa möîi thúâi àaåi àïìu phaãi traãi
qua. Caái hiïån tûúång treã trung trong thú Viïåt bêy giúâ coá
phaãi àïën bêy giúâ múái coá àêu; trûúác àêy, luác “thú múái” múái
sinh, nùm 1932, “thú múái” cuäng àaä möåt thúâi kyâ ài gêìn
vúái vùn xuöi àïí lêëy nöåi dung, vaâ phaá phaách caác àiïåu thú
àïìu, àïí tûå do thoãa thñch.
Chuáng ta hoan nghïnh thaái àöå caách maång cuãa thú múái
hiïån nay, chuáng ta chúâ nhûäng sûå àöíi thay cêìn thiïët.
Nhûng Thú cuäng coá caái chñnh trõ cuãa noá. Suöëi röìi cuäng
phaãi ra söng, treã non laâ cuäng chó àïí àïën ngaây chñn vûäng.
Caách maång phaá möåt trêåt tûå cuä àïí baây möåt trêåt tûå múái, chûá
khöng phaãi àïí maäi maäi löån xöån lung tung. Höìn thú múái
phaãi coá möåt luác ài gêìn vúái vùn xuöi, nhûng thú khöng phaãi
laâ vùn xuöi. Höìn thú múái ài vaâo caách maång, ài vaâo khaáng
chiïën, thêëy caái gò cuäng khen ngúåi, trêìm tröì, gùåp nhûäng gò
múái múái laâ nhùåt lêëy ngay. Cuäng nhû anh chiïën sô luác àêìu
say mùåc nhaâ binh: àöåi caã muä sù’t, àeo caã suáng, caã dao, caã
gûúm, mang caã tuái vaãi duâ, xaâ cöåt, àeân pin, ài ghïåt, cêìm aáo
mûa, àeo öëng nhoâm, vaâ cûúäi ngûåa. Coá nhûäng baâi thú múái
chêët àêìy suáng àaån, nhû möåt cöng binh xûúãng, hoùåc àêìy
xûúng maáu nhû möåt traåm cûáu thûúng. Nhûäng baâi thú múái
hùm húã, thú ngêy, vin cúá cuöåc àúâi múái àïí khöng chõu choån
loåc. Caái nöåi dung vùn xuöi, mêëy lêìn àêìu, àöåc giaã coân ûng
chõu, nhûng àïën sau ngûúâi àoåc thêëy nhûác àêìu. Ngûúâi ta
khöí têm nhû vaâo trong möåt caái nhaâ baây nhiïìu baân ghïë
quaá. Thú laâ möåt vêën àïì têm tònh, hún laâ vêën àïì bêìy biïån.
Thú baão ta phaãi noái caãm xuác.
TIÏËNG THÚ 127
Thúâi naâo cuäng coá caái saáo. Coá caái saáo cöí àiïín cuãa thú
thúâi Nam phong: thuêåt hoaâi, caãm khaái, khêíu khñ, võnh
caái öëng àiïëu, caái hoãa loâ... Coá caái saáo laäng maån cuãa thúâi
“thú múái” 1932: gioá, mêy, bïën söng, àan aáo len, con àoâ,
giang höì vùåt.... Vaâ coá caái saáo caách maång: lûãa, maáu, theát,
gaâo, tùåc tùåc, àuâng àuâng, muâa thu... Möåt hònh thûác àûa
ra ñt lêu àaä thaânh chiïëu lïå, nïëu khöng coá loâng ngûúâi ài
theo hònh thûác êëy, nïëu kïí laåi nhû maáy, nïëu chó theo caái
voã phong traâo. Nhaâ thi sô kïí chuyïån Caách maång muâa
Thu, laâ bao nhiïu ngûúâi lù’p laåi maäi caái truyïån ngù’n
naây: anh êëy hay chõ êëy khöí súã, nöåp thoác cho Phaáp, tröìng
àay cho Nhêåt, caái vuå àoái 1945, röìi möåt ngaây muâa thu cúâ
vaâng son lïn ngûå... Nhûäng àïì taâi chuyïìn tay ài maäi,
caâng chuyïìn ài caâng mêët tûúi töët, caâng hïët múái, caâng
moân. Nïëu nhû kïí chuyïån, maâ coá ngoån lûãa muâa àöng, thò
ngoån lûãa êëy têët phaãi bêåp buâng. Vaâ chûa bao giúâ ngûúâi ta
àaä ru em nhiïìu àïën thïë. Möåt thi sô àaä coá nhûäng tiïëng ru
hay, thïë laâ caác ngûúâi laâm thú khaác thi nhau cho tiïëng ru
em, ru con hay ru chaáu vaâo giûäa nhûäng àoaån thú. Möåt
nhaâ thú lêìn àêìu tiïn noái àûáa con nñt söëng soát boâ lïn vuá
meå àaä bõ giùåc Phaáp giïët chïët, buá nhêìm gioâng maáu cuãa
meå, thò nhûäng nhaâ thú ài sau àaä cho bao nhiïu treã con
quúâ lïn xaác meå...
Àaä àaânh khöng coá caái gò phaãi tön laâm thêìn laâm thaánh
caã, thú chùèng phaãi laâ cûá trong suöët, úã tuöët trïn mêy; thú
phaãi gêìn ngûúâi, phaãi laâ cuãa ngûúâi, àaä àaânh. Caái gò cuäng
coá thïí thaânh thú àûúåc caã. Nhûng muöën thaânh thú phaãi
loåc qua têm höìn ngûúâi, thêëm caãm xuác ngûúâi. Chûá khöng
phaãi àïí nguyïn caã traái lûåu àaån maâ cho vaâo thú. Khöng
coá höìn thi nhên, thò àuång àïën caái gò, caái êëy chó coåc caåch.
Thú cêìn ài gêìn vùn xuöi möåt daåo, àïí saát vúái àúâi, àïí
lùn löån vaâo sûå vêåt, àïí moåc rïî dûúái àêët, lêëy sûác chù’c
chù’n, vûäng vaâng. Nhûng khöng phaãi cûá chòm àêìu trong
nhûäng baãn kï khai maâ phaãi loåc caát lêëy vaâng, maâ phaãi
choån, phaãi lûåa, phaãi ngêíng àêìu lïn àïí cêët tiïëng haát nhû
caái hoa ngûúác cöí lïn khñ trúâi.
*
* *
Vïì phûúng diïån hònh thûác, thò möåt phêìn lúán caác baâi
thú cuãa ta bêëy giúâ baây ra caái caãnh nhaãy möåt chên trïn
nhûäng con àûúâng phaá hoaåi. Nhûäng cêu thú lêëc cêëc, gêåp
ghïình, nghe khöí tai, àoåc khöí miïång. Nhûäng baâi thú laâ
nhûäng con ngûúâi bõ thaáo caác khúáp xûúng baân tay rúâi khoãi
caánh tay, caái àuâi xa bù’p vïë. Nhên danh sûå tûå do, ngûúâi
ta àaä phuä phaâng cù’t nhûäng cêu thú àaáng leä liïìn. Lù’m
khi cêu thú khöng coân khaác gò möåt cêu vùn xuöi nûäa, chó
àûúåc caái laâ thú töën giêëy, hay sang haâng. Mûúâi lùm chûä
vùn xuöi xïëp laâm ba gioâng laâ thaânh ba cêu thú. Cêu thú
khöng coân ra tûå loâng ngûúâi maâ laâ cêu thú xïëp chûä nhaâ
in, cêu thú typographique. Chùåt cù’t cêu thú, àaä thaânh
möåt caái “möët” húåp thúâi, àïën nöîi coá baån cöë xïëp ba cêu luåc
baát ngaân nùm ra thaânh mûúâi ba cêu thú “múái”:
LYÁ TÛÚÃNG
Boån ngûúâi trai treã tha hûúng

Àïm nay tha thuãi trïn àûúâng...
Vïì àêu?
Trúâi khuya
TIÏËNG THÚ 129
Gioá laånh
Loâng khöng
Giao thûâa
Suáng nöí bònh böìng... xa xa...
Loâng se laåi...
...
Àûúâng giaâi
Vù’ng
Laånh
Nhúá nhaâ
Nhûäng ngûúâi con êëy theo Cha chûa vïì.
Möåt baâi thú hay laâ möåt sinh vêåt coá cú thïí. Möîi cêu,
möîi chûä àûáng úã àêu àïìu coá lyá do. Caái kyã luêåt trong haâng
thú nghiïm nhû nhûäng ngûúâi lñnh àûáng trong quên nguä.
Àöíi ài möåt cêu, möåt chûä laâ sai caã gan phöíi cuãa baâi thú,
baâi thú lïåch laåc, ngaä xiïu. Thïë maâ nhûäng baâi thú bêy giúâ,
chûä àûáng nhû möåt troâ àuâa, khöng coá caái gò laâ cêìn thiïët
caã. Chûä naây àûáng úã àêy, chûä àûáng úã chöî khaác, taác giaã
cuäng chaã baão sao. Ngûúâi ta thêëy caác cêu thú chó theo luêåt
may ruãi cuãa sûå bù’t vêìn.
Söë chûä hoåp nhau nhû mêy trïn trúâi, to nhoã chó tuây
theo gioá. Ngûúâi ta khöng hiïíu taåi sao cêu naây hai chûä
maâ khöng mûúâi chûä, baâi naây böën mûúi cêu maâ chùèng
nùm cêu. Maâ thïë naâo goåi laâ cêu thú? Hay àoá chó laâ möåt
sûå xuöëng gioâng? Nhûäng baâi thú nhû nhûäng àaám mêy,
khöng hònh, khöng neát roä raâng, muöën keáo ra cho loaäng
thïm hay boáp laåi cho búát phöìng phïình cuäng àûúåc.
Tûå do laâ mònh àùåt kyã luêåt cho mònh, möåt kyã luêåt linh
àöång tuây theo möîi trûúâng húåp, nhûng luön luön coá kyã
luêåt. Muöën ca, muöën haát maâ chùèng theo tiïët têëu nhõp
nhaâng thò ai nghe? Laâm thú tûå do, tûác laâ möîi àïì taâi, laåi
tûå do àùåt ra möåt àiïåu riïng cho thñch húåp: caái àiïåu êëy
khöng àûúåc phiïu lûu maâ phaãi cêìn thiïët. Phaãi cao tay êën
lù’m múái sai khiïën àûúåc thú tûå do. Tûå do khöng coá nghôa
muöën laâm gò thò laâm. Cuöåc àúâi vui àeåp nhúâ sûå àïìu hoâa
(harmonie). Thú quyïën duä ngûúâi nhúâ hònh aãnh, nhõp
àiïåu, êm nhaåc. Nhûäng cêu thú khöng nïn lêëc cêëc, àoåc baâi
thú coá caãm giaác nhai möåt miïëng cúm nhiïìu àaá soãi. Àoåc
maâ chöëi tai, coân nhúá laâm sao àûúåc? Nhûäng cêu hai chûä,
ba chûä, nùm, baãy, mûúâi chûä neám tung lïn mùåt giêëy, nhõp
thò queâ, trù’c bùçng thò khoá nhoåc, naâo àêu laâ nhaåc, naâo
àêu laâ àïìu hoâa? Caái àûác tñnh bêåc nhêët cuãa thú laâ vûúng
vêën lêëy ngûúâi àoåc, in sêu vaâo trñ nhúá, bù’t ngûúâi ta phaãi
thuöåc. Thú khöng phaãi àïí àoåc röìi quïn nhû vùn xuöi,
khöng phaãi chó ghi lêëy caái cöët nhû vùn xuöi, maâ nhúá thú
laâ nhúá caã höìn lêîn xaác cuãa baâi. Nhûäng baâi thú thay àöíi
maäi tûâ hai chûä àïën mûúâi lùm chûä quêìn ngûúâi àoåc nhû
bù’t lïn möåt caái cêìu thang loanh quanh, mïåt búã húi tai,
coân ai daám nhúá?
... Àûúâng phaá hïët göì ghïì coã ûúát
Luáa chñn
Sao luáa chñn vêîn chûa gùåt hïët
Thu àöng thu àöng röìi
Sûúng múâ
Laâng xoám, tre cau, àònh miïëu
Gioá thöíi, bïëp lûãa, meå ru.
Töi ài trong àïm nay

Nghe húi thúã töi höín hïín
Töi coá nhûäng anh töi Vïå quöëc cuâng ài
lêìn bûúác.
...
TIÏËNG THÚ 131
Vùn xuöi cuäng khöng khoá àoåc nhû thïë. Àoåc rêët tûác,
khöng coân biïët nghó húi úã chöî naâo. Dên töåc tñnh úã àêu?
Ngûúâi Viïåt Nam mònh khöng quen nghe nhûäng cêu mïåt
húi thúã nhû vêåy. Quêìn chuáng múã miïång ra laâ thñch coá
vêìn, coá àiïåu; yá tûá hay àïën àêu maâ àoåc khöí caái ngûåc, thò
hoå cuäng xa laánh nûäa laâ.
Chuáng ta nghiïåm thêëy möåt phêìn lúán nhûäng baâi thú
hiïån taåi giöëng nhûäng baãn nhaáp chûa xong cuãa nhûäng baâi
thú naâo. Coá leä nhûäng baâi thú chûa coá thò giúâ caãm xuác kyä,
vaâ chûa coá thò giúâ laâm kyä. Thú bêy giúâ laâ thú nhêåt kyá,
thú cheáp vöåi, thú taâi liïåu. Maâ ngûúâi àoåc hiïån nay cuäng
chûa coá thò giúâ àoåc kyä nûäa kia. Sûå êëy dô nhiïn. Chuáng
ta baân nhiïìu viïåc cêëp baách quaá.
Möåt ngûúâi coá möåt caãm xuác, thò ghi ngay lêëy noá bùçng
löëi töëc taã, coá möåt ñt àiïåu, möåt ñt vêìn, möåt ñt nhaåc thò taåm
thúâi goåi noá laâ thú. Caái tònh thïë bù’t chuáng ta chûa coá
nhûäng baâi thú kyä lûúäng. Chuáng ta coá phaân naân àêu,
chuáng ta vinh dûå àûúåc söëng caái thúâi haânh àöång naây;
nhûng chuáng ta cuäng biïët rùçng: nhûäng baâi thú êëy coân
phaãi laâm laåi. Maâ nghïå thuêåt phaãi nhû thïë; böi baác, döëi
daá, nghïå thuêåt söëng sao àûúåc? Möåt cuöåc ghi cheáp, nhû:
NHAÂ TÖI
Trêån àoái böën nhùm

Thêåt khöí ra mêìn rùng
Mònh töi bù’t ïëch
Ngaây àûúåc mûúâi hai con
Baán àûúåc mûúâi hai àöìng
Àöíi hún lon gaåo
Àïí nuöi caã gia àònh.
Böë töi
Giaâ khoåm
Trúâi reát cù’n rùng
Maâ khöng manh aáo,
Thiïëu chaáo
Nïn chïët dêìn, chïët heáo
Khöng maãnh chiïëu liïåm thên
Vuâi chung möåt löî
Vúái dên laâng cuâng söë,
. . . . . . .
Coá ûu àiïím söëng vaâ chên thêåt, mêìu sù’c nöm na

chuyïån caãm àöång àau àúán. Nhûng múái chó laâ ghi cheáp,
múái laâ quùång, chûa laâ kim khñ, xuâ xò nhû möåt taãng àaá
nhaâ àiïu khù’c múái vaåc qua, àoaán àûúåc hònh ngûúâi maâ
chûa thaânh hùèn möåt bûác tûúång con ngûúâi.
Nhûäng ngûúâi laâm thú choáng bùçng loâng mònh quaá, chó
saãn xuêët àûúåc nhûäng quùång töët maâ thöi.
*
* *
Töi múái phaát biïíu mêëy yá riïng vïì nöåi dung vaâ hònh
thûác nhûäng baâi thú “múái”. Möåt haânh àöång àuáng thúâi,
àuáng luác thò húåp vúái cuöåc tiïën hoáa cuãa cuöåc àúâi. Tûâ
khaáng chiïën àïën nay, thú ta àaä tñch trûä àûúåc möåt nöåi
dung döìi daâo vaâ daânh àûúåc möåt caái tûå do triïåt àïí. Nhûäng
ngûúâi laâm thú coá thïí cûá tiïëp tuåc cho vaâo trong caái nhaâ
thú nhiïìu àöì àaåc nûäa, vaâ cûá ài phoáng tuáng phiïu lûu.
Nhûng bïn caái traång thaái kia, phaãi manh nha möåt traång
TIÏËNG THÚ 133
thaái múái cao hún, laâ sûå choån loåc taâi tònh, vaâ caái kyã luêåt
àuáng àöå. Chó möåt vaâi nùm nûäa thöi, caái vùn xuöi vaâ caái
lêëc cêëc àûúåc tiïëng laâ múái bêy giúâ seä chùèng coân gò laâ múái
nûäa. Ngûúâi ta seä chaán noá, seä ngêëy noá. Noá sûãa soaån cho
caái àeåp múái, chûá baãn thên noá khöng phaãi laâ caái àeåp múái.
Traång thaái choån loåc vaâ kyã luêåt nïn manh nha tûâ bêy
giúâ, vaâi nùm nûäa seä lúán, seä vûäng. Vò nghïå thuêåt luön
luön laâ möåt thïë quên bònh linh àöång: quên bònh giûäa caái
múái vaâ caái bïìn, giûäa caái tûå do vaâ caái goâ boá. Nghïå thuêåt,
cuäng nhû cuöåc àúâi, söëng nhúâ mêu thuêîn, maâ chïët trong
sûå bûâa baäi, nhaác lûúâi. Nghïå thuêåt phaãi tûå àùåt cho mònh
nhûäng caái khoá àïí vûúåt. Vêìn, nhõp laâ gò nïëu khöng phaãi
laâ nhûäng caái ngùn caãn vúâ, àïí cho höìn thú chïë ngûå; con
ngûåa chó bêët kham khi ngûúâi cûúäi ngûåa yïëu boáng vña; khi
con ngûåa löìng löån àaä chõu cûúng röìi, noá ài nhanh hún
ngûåa thûúâng.
Thú tûå do seä phaãi tòm cho àûúåc caái àïìu hoâa cuãa noá;
noá seä khöng coân nhaãy loâ khoâ trïn nhûäng con àûúâng phaá
hoaåi. Khi caái thúâi gian quaá àöå àaä hïët röìi, maâ noá vêîn cûá
khêëp khïính maäi, ngûúâi ta seä thuã tiïu noá ài.
Höìn thú múái khöng chõu nhûäng con àûúâng cuãa höìn
thú cuä, maâ noá cho laâ moân; noá ài xeã suöëi phaá rûâng, múã
nhûäng con àûúâng múái. Nhûng àïën luác noá àêìy, noá chñn,
thò noá àaä laâm àûúåc nhûäng con àûúâng röång raäi, thùèng
thù’n, phong quang, nhûäng con àûúâng coá àïìu hoâa, nhõp
àiïåu. Vaâ coá thïí nhûäng con àûúâng múái giöëng con àûúâng cuä
nhûng úã möåt têìng tiïën böå hún. Luác caái höìn thú múái cuãa
thúâi àaåi naây àêìy rêîy, chñn muâi, coá thïí noá seä vaâo trong
caác àiïåu thú àïìu àùån möåt caách rêët dïî daâng, tûå nhiïn:
Nhûäng luåc baát, thêët ngön, nguä ngön, taám chûä noá duâng
luác bêëy giúâ laâ nhûäng àiïåu xûa nhûng cao hún, döìi daâo,
àon àaã hún vaâ àêìy veã múái.
Töi thêëy con àûúâng biïån chûáng cuãa möåt höìn thú thúâi
àaåi laâ nhû vêåy. Ngoaâi cuöåc caách maång vïì Thú do giai cêëp
múái àûa lïn, cûá vaâi mûúi nùm laåi thay àöíi nöåi dung vaâ
hònh thûác thú möåt lêìn cuâng vúái caác thïë hïå. Möåt lúáp thanh
niïn múái lïn, phaá caác hònh thûác cuãa lúáp àaân anh, àem
caác thûá tûå do vaâo, ài quaá trúán möåt höìi, röìi luác àaä maånh,
àaä chñn röìi, thò laåi cêìn nhûäng hònh thûác cöí àiïín. Nhûäng
hònh thûác cöí àiïín naây nhúâ lúáp thi sô múái àem lïn möåt
trònh àöå cao hún trònh àöå cuä, vaâ diïîn taã àûúåc nhûäng têm
tònh múái möåt caách löång lêîy. Nhûng lúáp hai mûúi tuöíi kia
àïën luác cuäng giaâ, höìn thú yïëu xuöëng, caác thïí thú àïìu àùån
khöng coân möåt höìn thú söi maånh chïë ngûå nûäa, thò trúã laåi
boáp chïët höìn thú. Möåt lúáp thanh niïn khaác lïn, thêëy caái
caãnh giaâ naây, laåi phaá, laåi àêåp, laåi tûå do töåt cuâng, àïí röìi
vûäng vaâng vaâ chñn àoã... Töi tûúãng tûúång cuöåc tiïën hoáa ài
löëi xoaáy öëc lïn maäi maäi nhû vêåy. Thú chùèng bao giúâ àûáng
yïn, cûá daåt daâo theo caác thïë hïå; caác thïí thú tûå do vaâ àïìu
àùån cuäng khöng coá gò tuyïåt àöëi, cûá àïën àuáng thúâi cuãa noá
laâ hay.
Tûåu trung, theo yá töi, caác thïí thú àïìu àùån, dïî àoåc, dïî
nhúá, du dûúng àeåp àeä hún thú lung tung, miïîn laâ höìn
thú phaãi àêìy, chñn, nöåi dung àaä àeåp, hònh thûác laåi tiïët
têëu, baâi thú luác êëy söëng maäi cuâng vúái thú Nguyïîn Du,
Thõ Àiïím, Xuên Hûúng.
16-6-1946
TIÏËNG THÚ 135
THÏM MÊËY YÁ KIÏËN VÏÌ THÚ
Thúâi chuáng ta laâ möåt thúâi múái meã, ai cuäng dïî muöën
khai saáng ra möåt caái gò. Rêët coá nhiïìu ngûúâi nhên danh
caái múái, àïí chuã trûúng nhûäng àiïìu coá thïí kyâ quùåc miïîn
laâ “múái”. Àoá laâ “chuã nghôa tiïìn phong” (avantgardisme),
àoá laâ nhûäng ngûúâi thñch chuã trûúng bùçng trñ oác, maâ
khöng àem àöëi chiïëu ra thûåc tïë, khöng kiïím soaát laåi giûäa
cöng chuáng vaâ quêìn chuáng.
Töi thêëy coá möåt chuã trûúng nguy hiïím, tai haåi: caái
chuã trûúng thú laâ möåt lúâi noái thûúâng, miïîn laâ caãm àöång.
Chuã trûúng nhû vêåy, thoaåt nghe tûúãng nhû bònh dên,
àaåi chuáng lù’m. Kyâ thêåt, seä ài àïën chöî thuã tiïu thú.
Thú phaãi tûå nhiïn (naturel) coá thïí tûå nhiïn nhû möåt
lúâi noái thûúâng, nhûng khöng thïí naâo thú laâ möåt lúâi noái
thûúâng àûúåc. Theo yá töi, thú àöëi vúái vùn xuöi, cuäng nhû
tiïëng haát àöëi vúái tiïëng noái thûúâng, cuäng nhû khiïu vuä àöëi
vúái bûúác ài àûúâng.
Thú phaãi caãm xuác, phaãi töíng húåp, phaãi coá hònh aãnh,
nhû thïë cuäng chûa àuã. Thú coân phaãi nhû tiïëng haát, nhû
àiïåu muáa nûäa. Thú coá thïí àöìng möåt nöåi dung vúái vùn
xuöi, nhûng noá coân úã hùèn möåt têìng khaác, caái têìng êëy töi
khöng baão laâ hún hay keám vùn xuöi, nhûng möåt têìng
khaác vúái vùn xuöi. Cuäng nhû haát vaâ muáa úã möåt têìng
khaác vúái noái vaâ bûúác.
Chuáng ta khöng thïí chó noái àïën caái höìn thú, caái rung
àöång thú; caái höìn thú êëy mïnh möng, baâng baåc trong vuä
truå, thêëm nhuêìn trong têët caã caác ngaânh nghïå thuêåt,
trong caã vùn xuöi. Möåt baâi thú khöng phaãi chó laâ möåt
maãng höìn thú, baâi thú coân laâ möåt hònh thûác. Hònh thûác
êëy laâ nhûäng àiïåu thú maâ dên chuáng àaä tòm toâi vaâ kinh
nghiïåm, traãi bao nhiïu bêåp beå vaâ doâ dêîm múái taåo nïn.
Hònh thûác êëy laâ möåt hònh thûác nhaåc, trûúác hïët laâ nhaåc
cuãa lúâi noái. Trong caác nhaåc cuãa lúâi noái êëy, nhaâ thi sô múái
àïí vaâo caái nhaåc cuãa têm tònh.
Laâm thú maâ chó ài tòm nöåi dung thöi, laâ tòm höìn maâ
khöng coá xaác. Cuäng nhû chó chuá troång àïën hònh thûác, laâ
nùån caái xaác khöng höìn. Baâi thú cuäng phaãi möåt sûå àïìu
hoâa giûäa höìn thú vaâ xaác thú. Caái xaác cuãa thú Viïåt Nam
laâ vêìn vaâ àiïåu.
Caái àõnh nghôa cuãa baâi thú phaãi laâ: möåt baâi coá vêìn
àiïåu maâ chûáa àûång möåt rung àöång thú.
Töi cho rùçng coá hai àiïìu kiïån êëy múái laâm nïn möåt baâi
thú Viïåt Nam. Xoáa boã vêìn àiïåu, lêëy hï rùçng nhaåc cuãa thú
hoaân toaân laâ möåt caái nhaåc cuãa têm tònh, laâ xoáa boã luön
caã baâi thú, vò nhûäng àoaån vùn rung caãm vaâ xuöëng gioâng
nhiïìu cuäng laâ nhûäng baâi thú. Têm tònh quan troång nhêët,
nhûng têm tònh khöng àuã. Cuäng nhû baâi nhaåc khöng chó
nhûäng laâ têm tònh, maâ coân laâ êm thanh lïn xuöëng theo
cung bêåc, tiïët têëu, lïå luêåt. Nïëu chó baão nhaåc laâ têm tònh,
thò lúâi noái cuäng têm tònh chaán. Caái sung sûúáng khi àoåc
thú cuäng phaãi laâ caãm möåt têm tònh, maâ caãm bùçng vêìn
àiïåu. Thûúãng thûác möåt baâi thú, laâ thûúãng thûác höìn thú,
caãm xuác, maâ cuäng laâ thûúãng thûác vêìn àiïåu nûäa.
TIÏËNG THÚ 137
Caäi nhau, thêåt ra chó úã núi àõnh nghôa êëy maâ thöi.
Nhûäng thi sô “tiïìn phong chuã nghôa” tûúãng rùçng vêìn àiïåu
noá cêìm tuâ höìn thú; hoå àõnh nghôa baâi thú laâ hoaân toaân
nöåi dung. Thêåm chñ coá töí vùn nghïå daåy cho àöåi viïn
rùçng: taã daâi laâ vùn, taã ngù’n laâ thú, laâm möåt baâi thú, chó
cêìn viïët yá tònh cuãa mònh ra, thûâa chûä thò búát ài, thiïëu
chûä thò thïm vaâo, nguác ngù’c quaá thò sûãa laåi, thïë laâ
thaânh möåt baâi thú. Caác baån êëy noái rùçng àiïåu thú cuä laâ
xa hoa, haâo nhoaáng, xa thûåc tïë; nhû thïë thò thêët ngön
baát cuá luêåt Àûúâng laâ xa hoa, haâo nhoaáng, maâ luåc baát
cuäng xa hoa, haâo nhoaáng, xa thûåc tïë hay sao?
Nhûäng thi sô khaác thò cho rùçng chó coá caái löëi àöëi cêu,
àöëi chûä, àöëi tiïëng laâ goâ gêîm vaâ giaã döëi; coân bao nhiïu
vêìn àiïåu àïìu cêìn phaãi duâng. Thú goåi laâ tûå do cuäng vêîn
phaãi giûä vêìn vaâ àiïåu. Thú cuãa thúâi àaåi ta phaãi nhû lúâi
noái tûå nhiïn, nghôa laâ duâ vêìn àiïåu thïë naâo cuäng khöng
àûúåc goâ boá, khoá khùn. Tûå nhiïn laâ phaãi laâm nhû La
Phöngten khi xûa: “Töi khoá nhoåc lù’m múái laâm àûúåc
nhûäng cêu thú dïî daâng” bao nhiïu cöng phu àïí cho cêu
thú àoåc rêët xuöi tai, khöng mïåt nhoåc khöng vûúáng vêëp;
cuäng nhû ngûúâi khiïu vuä muáa nhaãy bao nhiïu àiïåu khoá
maâ vêîn cûá dïî daâng nhû khöng.
Chûá coân thú laâ lúâi noái thûúâng thïë naâo àûúåc! Cuäng nhû
kõch khöng thïí laâ àúâi söëng thûúâng.
*
* *
Coá nhûäng ngûúâi laâm thú khöng chõu àûúåc nhûäng àiïåu
àïìu àùån, khöng chõu àûúåc àïën caã thú tûå do maâ coá vêìn.
Hoå baão rùçng nhûäng àiïåu àïìu àùån, nhû luåc baát chùèng
haån, laâ teã lù’m. Thú dúã thò bao giúâ cuäng teã. Thú khöng
coá vêìn maâ dúã, töi chùèng thêëy noá àúä teã tyá naâo; noá coân coá
caái töåi laâ choåc vaâo tai àöåc giaã.
Nhûäng cêu luåc baát chùèng haån, cuãa nhûäng thi sô coá taâi,
coá giöëng nhau chuát naâo àêu? Ngay luåc baát cuãa ca dao
cuäng àaä trùm hònh ngaân veã röìi. Luåc baát cuãa cêu:
Chim xanh ùn traái xoaâi xanh

AÊn no tù’m maát lïn caânh nghó ngúi
Khöng giöëng vúái luåc baát cuãa cêu:
Gioá àûa hoa caãi vïì trúâi

Rau rùm úã laåi chõu àúâi àù’ng cay.
Vaâ khaác hùèn vúái luåc baát naây:
Bao giúâ traåch àeã ngoån àa

Göî lim ùn gheám thò ta lêëy mònh.
Luåc baát cuãa Nguyïîn Du khaác vúái luåc baát cuãa Hoa
Tiïn. Baâ Thõ Àiïím coá nhûäng cêu luåc baát than thúã maâ
hiïìn laânh:
Gioåt sûúng phuã buåi chim guâ,
Sau tûúâng kïu vùèng, chuöng chuâa nïån khúi.
Nguyïîn Du coá haâng trùm àiïåu luåc baát, vaâ khi than
thúã thò naäo ruöåt:
Mùåc ngûúâi gioá Súã mêy Têìn,
Nhûng mònh naâo biïët coá xuên laâ gò.
Luåc baát trong Cung oaán ngêm khuác goâ gêîm, khö
khan:
TIÏËNG THÚ 139
Ngaán thay caái eán ba nghòn

Möåt thên cuâ möåc biïët chen caânh naâo.
Àïën luåc baát cuãa Huy Cêån, khöng chuát gò giöëng vúái caác
nhaâ thú cöí àiïín noå. Noá laâ cêu luåc baát cuãa Huy Cêån:
Buöìn gieo theo gioá veo höì,
Àeâo cao quaán chêåt, bïën àoâ lau thûa.
Luåc baát cuãa Nguyïîn Bñnh cuäng khöng nhêìm lêîn àûúåc:
Thön Àoaâi thò nhúá thön Àöng,
Cau thön Àoaâi nhúá giêìu khöng thön naâo.
Àïën nhûäng cêu luåc baát cuãa anh Vïå quöëc bêy giúâ, thò
Xön xao tiïëng giuåc xuöëng thuyïìn
Chen vai saát caánh ngöìi bïn maån cheâo.
Laåi möåt àiïåu múái hùèn.
Nhûäng cêu thú dúã giöëng nhau trong caái vö võ nhaåt
nheäo maâ thöi; nhûäng thi sô khöng laâm nöíi möåt àiïåu luåc
baát cuãa mònh phên biïåt vúái àiïåu luåc baát cuãa nhûäng ngûúâi
chung quanh, thò cuäng chûa phaãi laâ thi sô. Baão rùçng
nhûäng àiïåu thú àïìu àùån cûá giöëng nhau, coá khaác gò baão
nhûäng mùåt ngûúâi àïìu coá tai, coá mù’t, coá miïång nhû nhau,
vaâ nhòn rêët chaán.
Chñnh caái caá tñnh, caái têm höìn, caái àiïåu caãm cuãa
nhûäng nhaâ thi sô vaâo trong thú vaâ laâm cho cêu thú haâng
vaån ngûúâi àaä duâng trong haâng nghòn nùm böîng chöëc múái
vaâ treã ra.
*
* *
Quan niïåm rùçng thú bêy giúâ khöng noái têm tònh, tònh
caãm, chó noái caãm xuác maâ thöi, töi cho quan niïåm êëy
khöng àuáng.
Trong hïå thöëng vùn chûúng tû saãn, nhûäng thi sô nhû
Baudelaire àaä chuã trûúng thú khöng noái tònh caãm
(sentiment) maâ chó noái àïën caãm giaác (sensation) thöi. Àoá
laâ múã àêìu cho trûúâng thú tûúång trûng. Caái xaä höåi tû saãn
àïën nûãa thûá hai thïë kyã 19 àaä mïåt moãi quaá, khöng coân
tònh caãm naâo söi maånh nûäa. Ngûúâi ta múái chuyïn troång
vaâo caãm giaác. Caãm giaác laâ möåt caách nhù’m rûúåu, uöëng
traâ. Röìi tûâ chöî chuá vaâo caãm giaác, múái àïën chöî ài tòm caãm
giaác, vaâ truåy laåc, vaâ loaån àiïn. Trong caái hïå thöëng tû
tûúãng trûúác, ngûúâi ta àöìng yá thú khöng phaãi laâ tònh caãm,
maâ phaãi laâ caãm giaác.
Bêy giúâ thò khaác. Chuáng ta laâ nhûäng con ngûúâi laâm
viïåc, khöng phaãi nhûäng con ngûúâi ài tòm caãm giaác. Chûä
caãm giaác, ta boã ài, ta laåi noái àïën caãm xuác. Caãm xuác laâ
caãm giaác vaâ xuác àöång; úã trong caãm giaác, cú thïí laâm chuã;
úã trong caãm xuác, caái baãn ngaä àaä dûå vaâo. Caãm xuác, thò
caãm nghe sêu röång hún, vaâ coá lêîn tònh caãm. Töi àöìng yá
caái chñnh cuãa thú laâ caãm xuác.
Nhûng baão rùçng thú bêy giúâ khöng noái têm tònh, tònh
caãm, thò rúi vaâo “caãm giaác chuã nghôa”. Möåt thúâi àaåi múái
lïn rêët nhiïìu tònh caãm. Nhûäng con ngûúâi treã rêët nhiïìu
tònh caãm. Chuáng ta gheát nhûäng tònh caãm thaãm sêìu, xoát
xa, buâ lu buâ loa khi xûa. Coân nhûäng tònh caãm cuãa thúâi
àaåi naây thò laåi laâ nhûäng àöång cú maänh liïåt laâm cho cuöåc
àúâi bûúác túái. Loâng yïu dên töåc, loâng yïu àêët nûúác, loâng
yïu nhên loaåi, loâng hy sinh... laâ nhûäng tònh caãm, chûá
khöng phaãi laâ nhûäng caãm xuác, tònh caãm êëy taåi sao laåi
TIÏËNG THÚ 141
khöng laâm cho nhûäng baâi thú? Vaâ nhûäng têm traång cuãa
ngûúâi caán böå, cuãa anh böå àöåi cuãa nhûäng con ngûúâi khaáng
chiïën vaâ cöng taác bêy giúâ, nhûäng têm tònh êëy sao khöng
noái? Nhûäng con ngûúâi múái sinh ra, caái cuöåc àúâi múái lïn,
noá tin úã tònh caãm lù’m. Vò tònh caãm cuãa hoå laâ nhûåa voåt
lïn tûâ lõch sûã, tûâ àêët àai. Chó coân cêín thêån úã caách noái
tònh caãm thïë naâo nûäa thöi. Noái thïë naâo maâ khöng kïí lïí,
khöng àa ngön. Chûá lêëy con mù’t nhòn nhûäng tònh caãm
cuä khi trûúác àïí nhòn tònh caãm múái bêy giúâ, laâ nhêìm lêîn,
vaâ cûá nhêët àõnh súå tònh caãm, laâ möåt thaái àöå giaâ.
Ta cêìn phaãi múã röång caái àõnh nghôa cuãa thú vïì nöåi
dung nûäa. Àûâng tinh tuáy quaá, àûâng tinh hoa quaá, àûâng
cao kyâ quaá. Phaãi àõnh nghôa thïë naâo maâ nhûäng baâi hay
cuãa caác anh Vïå quöëc cuäng laâ thú. Maâ noá laâ thú thêåt. Caác
anh Vïå quöëc vaâ dên chuáng khöng nhûäng noái tònh caãm,
noái têm tònh trong thú, maâ noái caã sûå hoaåt àöång, sûå laâm
luång trong thú.
*
* *
Nhûäng ngûúâi muöën cho thú laâ möåt lúâi noái thûúâng,
nghô ngù’n thò viïët ngù’n, nghô daâi thò viïët daâi, nghô coá
vêìn thò àïí vêìn, nghô khöng coá vêìn thò thöi, khöng kheáo
laåi rúi vaâo caái tûå nhiïn chuã nghôa (naturalisme)! Hoå
muöën cho thú hay nhaåc, hay khiïu vuä phaãi nhû hïåt sûå
thêåt; sûå thêåt thò tònh caãm laâm gò coá vêìn! caãm xuác laâm gò
coá bùçng trù’c! Hoå quïn rùçng nghïå thuêåt laâ möåt ûúác lïå,
möåt kiïën truác. Ûúác lïå àêy laâ möåt sûå thoãa thuêån coá lyá do,
möåt sûå xïëp àùåt giuáp cho ngûúâi ta dïî thöng caãm. Caái ûúác
lïå êëy, khi khöng coá sûå söëng nùçm úã trong, thò laâ ûúác lïå
chïët; chûá khi àaä coá sûå söëng daåt daâo laâm cùn baãn, thò
khöng súå ûúác lïå. Ûúác lïå cuãa thú Viïåt Nam laâ vêìn vaâ àiïåu.
Muöën quay trúã laåi luác múái phaát nguyïn cuãa caãm xuác,
caãm xuác khöng coá vêìn, khöng coá àiïåu, laâ trúã vïì caái traång
thaái bêåp beå, thú chûa coá töí chûác, cêu thú, baâi thú chûa
thaânh hònh thuâ. Thuã tiïu vêìn àiïåu, laâ thuã tiïu baâi thú
laâ thaã höìn thú trong möåt múá chûä nhuâng nheâo. Muöën ài
theo thêåt saát caái thiïn nhiïn thaânh ra ài vaâo chöî sûúng
múâ muâ mõt.
Nhûäng baâi thú khöng vêìn, khöng àiïåu laâ nhûäng xêy
dûång hoaân toaân trñ oác cuãa nhûäng ngûúâi khöng àïëm xóa
àïën tinh thêìn êm nhaåc cuãa tiïëng Viïåt Nam, nhûäng ngûúâi
êëy xa lòa quêìn chuáng Viïåt Nam. Hoå àõnh daåy cho quêìn
chuáng laâm nhûäng àiïåu thú bêët thaânh hònh. Nhûng quêìn
chuáng Viïåt Nam àaä coá àiïåu luåc baát thêìn tònh, àiïåu böën
chûä, nùm chûä, bêíy chûä bù’t vêìn úã giûäa lûng, rêët dïî àoåc,
dïî nghe, dïî laâm, thò quêìn chuáng nhêët àõnh khöng chõu
nghe nhûäng caái troâ khö khan êëy. Nhûäng baâi thú hùçng haâ
sa söë cuãa anh em Vïå quöëc hiïån giúâ chûáng toã rùçng caác
àiïåu cùn baãn cuãa ca dao àaä cho caác anh möåt hònh thûác
rêët mïìm deão, rêët tûå do; vaâ sûác söëng cuãa caác anh laâ möåt
sûác tinh khöi, nïn thú cuãa caác anh coá vêìn àiïåu maâ rêët
múái.
Cuöåc khaáng chiïën cho àïën nay àaä nêng àiïåu thú tûå
do coá vêìn lïn, chûá chûa hïì uãng höå caái thú khöng vêìn.
Thú tûå do coá vêìn àuã mïìm maåi àïí diïîn taã nhûäng yá tònh
hiïån nay: noá giûä àûúåc caái àiïåu, caái vêìn, laâ nhûäng àiïìu
quêìn chuáng àoâi hoãi.
Coá ngûúâi hoãi: chûá thú Phaáp hiïån giúâ khöng coá vêìn thò
sao? Thú Phaáp khöng vêìn, mùåc thú Phaáp. Ta laâm thú
TIÏËNG THÚ 143
bùçng tiïëng Viïåt Nam kia maâ. Vúái laåi nhûäng baâi thú Phaáp
khöng vêìn, àaä thûåc àem ra àöëi chiïëu giûäa quêìn chuáng
Phaáp chûa? Aragon laâ möåt tay cûå phaách trong laâng thú
siïu thûåc, öng àaä laâm bao nhiïu thú löån xöån khöng vêìn;
nhûng trong thúâi Àûác thuöåc, muöën cho caác baâi thú khaáng
Àûác cuãa öng vang àûúåc trong quöëc dên, öng phaãi laâm thú
coá vêìn, vaâ öng laâ nhaâ thi sô khaáng chiïën Phaáp àûúåc
truyïìn tuång nhêët.
*
* *
Thûåc ra lyá luêån suöng khöng giaãi quyïët àûúåc dûát

khoaát hai chuã trûúng “thú laâ lúâi noái thûúâng, ngù’n vaâ
caãm àöång” vúái “thú laâ lúâi noái caãm àöång maâ coá vêìn àiïåu”.
Giaãi quyïët phaãi laâ sûå thûåc haânh, laâ quêìn chuáng, laâ thúâi
gian.
Vúái töi, thú khöng vêìn coá thïí laâ nhûäng trûúâng húåp leã
teã. Coân àa söë trûúâng húåp phaãi laâ thú coá vêìn. Thú coá vêìn
coá nhiïìu àiïìu kiïån söëng hún thú khöng vêìn.
15-12-49
THÚ DÊNG CUÅ HÖÌ
Cuå Höì laâ nguöìn thú vö têån. Bao nhiïu thi sô say mï
vúái caái àïì taâi Höì Chñ Minh. Anh naâo cuäng caãm nghe möåt
caái gò cao sang, thêëm nhuêìn lù’m; hoå chù’c chù’n rùçng
àem vaâo thú thò hay lù’m. Röìi hoå laâm nhûäng baâi thú ca
tuång Cuå Höì; möîi nhaâ thú muöën noái àûúåc Höì Chñ Minh.
Vaâ khi thú laâm xong, àùng baáo xong, hoå nhòn nhau maâ
tûå cûúâi, caái cûúâi thuá nhêån sûå bêët lûåc chung. Hoå àöìng tònh
vúái nhau rùçng hoå àaä cuång àêìu vaâo möåt caái nuái:
“Höì Chñ Minh! ngûúâi treã maäi khöng giaâ”.
“Höì Chñ Minh! chó ngûúâi laâ coá thïí

Laái con thuyïìn töí quöëc àïën vinh quang”.
“Cuå Höì àaä hoáa laâm söng nuái.

Möîi neát löng maây möîi neát non...”
Chûa phaãi. Khöng àuã. Cuå Höì àeåp hún thú. Chûa möåt
baâi naâo xûáng àûúåc vúái àïì taâi. Maâ laâm thïë naâo noái àûúåc
caái tinh hoa cuãa dên töåc? Nhûäng hònh aãnh noái vïì Cuå Höì
sù’p sûãa thaânh saáo caã röìi. Nhûäng chûä khen tùång bõ aánh
saáng cuãa Cuå laâm aát ài. Laåi phaãi noái: traán cuãa Cuå cao
nhû nuái Traâng sún, mù’t cuãa Cuå nhû biïín Àöng.
TIÏËNG THÚ 145
Àêìu nûúác Viïåt Cûãu Long giang tûúãng nhúá,

Nûúác mïnh möng nhùn nhû traán cuå Höì.
Möåt chaâng thú treã viïët:
Cuå Höì ngöìi trïn hiïìn hêåu.
Vaâ haâng nghòn, haâng vaån chaâng thú treã khaác tòm caách
naây hay caách noå tùång àûúåc thú cho Höì Chuã tõch, thò hoå
múái vui. Ai thûã sûu têìm nhûäng baâi thú, nhûäng cêu thú
chung quanh Höì Chuã tõch? Àoá laâ chûa kïí nhûäng cêu
vùn, nhûäng lúâi haát. Toaân dên laâm thú vïì Cuå. Àöìng baâo
Ra Àï ngêy thú thaânh thêåt laâm ca dao vñ Cuå vúái ngoån
àeân àiïån, vúái boáng hoa quyá nhêët trïn rûâng hoå, vúái möåt
àôa àeân ngoån thù’p quêy voâng.
Biïët noái baâi naâo, boã baâi naâo? Caác cuå phuå laäo, caác nhaâ
nho hoåc cuäng võnh Cuå rêët nhiïìu. Töi lêëy möåt ñt vñ duå tiïån
tay maâ thöi, chûá khöng kïí àûúåc àuã lúâi thú cuãa caác giúái.
Maâ cuäng laâ àïí toã loâng nhên dên àöëi vúái Cuå, hún laâ noái
àïën giaá vùn chûúng.
Möåt anh chiïën sô ngaây lïn àûúâng ra söng Lö diïåt àõch
(19-5-1949), múã aãnh Cuå ra ngù’m. Trûúác mùåt ngûúâi Cha
dên töåc, anh chiïën sô cuãa ta nhoã beá hùèn laåi, anh goåi
Ngûúâi vúái gioång mûâng vui saáng trong cuãa möåt àûáa treã,
mùåc dêìu anh àûúâng àûúâng möåt ngûúâi lñnh mang suáng,
sù’p ra trêån giïët thuâ:
Con cuãa Cha àêy, con cuãa Cha,

Höm nay, ngaây sinh nhêåt Cha giaâ,
Tinh sûúng trïn quaäng àûúâng chinh chiïën
Tûúãng àïën Cha giaâ, ngù’m aãnh Cha.
Con thêëy Cha àang mù’t saáng ngúâi,

Nhòn con vúái neát mùåt tûúi tûúi.
Tröng Cha cûúâi móm, yïu Cha quaá,

Con kheä kïu lïn: “Cha! Cha úi!”.
Ö! giaá bêy giúâ Cha úã àêy,

Con Cha, con treã cuãa Cha naây,
Hön Cha rêu toác, loâng sung sûúáng,
Hûáa àïën khi vïì giïët saåch Têy.
Nhûng sung sûúáng hún têët caã moåi ngûúâi, laâ nhûäng
anh may mù’n nhêët trong khaáng chiïën, àang ngöìi hoåc
böîng thêëy “Baác àïën thùm trûúâng”. Caác anh hûäu haånh
tha höì trúã vïì truyïìn caái àiïåu laåi cho caác àõa phûúng. Caác
anh àûúåc giú tay lïn maâ vúái gêìn ngöi sao. Nhûng Höì Chuã
tõch trong khaáng chiïën laåi coân giaãn dõ hún bao giúâ vaâ caã
vúái nhûäng ngûúâi lúán vaâ nhûäng thanh niïn, Cuå cuäng
thaânh Baác, chaáu:
Gioá thöíi tûå phûúng naâo àûa Baác àïën,

Caã trûúâng vui veã xön xao.
Traán boáng möì höi, vai àeo bõ, Baác vaâo,
Cûúâi tûúi quaá............................................
............
Chaáu muöën noái thêåt nhiïìu
Boä ngaây chûa gùåp Baác.
Chaáu nhúá maäi buöíi nay
Chiïìu thu maâ êëm coã cêy
Baác vïì àêy, chaáu loâng say yïu àúâi,
Möîi khi Baác noái möåt lúâi.
Chaáu thïm tin tûúãng vaâo àúâi àêëu tranh
Töëi nay hoåp àaåi gia àònh.
Baác khuyïn chuáng chaáu sûãa mònh thi àua
Mai àêy chiïën thù’ng túái muâa
Lêåp cöng caác chaáu cöë cho kõp ngûúâi.
TIÏËNG THÚ 147
Sao töëi vui ngù’n quaá.

Giúâ vui sù’p hïët röìi.
Baác dùån doâ luác nûäa.
Chuáng chaáu mûâng vui uöëng caån lúâi
Caã nhaâ hö vang dêåy
Baác Höì söëng muön nùm
Töëi nay chuáng chaáu êëm loâng,
Nhûng mai àêy laåi thêëy mong moãi hoaâi.
Cuäng trong töëi êëy, möåt thanh niïn Viïåt kiïìu úã Xiïm
vïì hoåc àûúåc bù’t Baân tay Cha:
Baân tay Ngûúâi xiïët chùåt baân tay töi,
Giûäa giêy phuát lêìn àêìu tiïn gùåp gúä,
Caái bù’t tay àaánh tan niïìm búä ngúä
Cuãa ngûúâi con chûa tûâng gùåp mùåt Cha.
Baân tay non nùçm giûäa baân tay giaâ,
Töi tòm hiïíu baân tay Ngûúâi vô àaåi.
Àûáa con haãi ngoaåi àûúåc Cha bù’t tay, hù’n thêëy lûãa
caách maång “bûâng tim Cha chuyïín êëm caã baân tay” cuãa
hù’n; nù’m tay möåt giêy maâ hù’n triïìn miïn suy nghô maäi
vïì baân tay maänh liïåt êëy, vaâ luác laåi trúã vïì hoaåt àöång úã
nûúác khaác, con vêîn nhúá maäi caái àiïån truyïìn cuãa Cha...
*
* *
Töi àùåc biïåt noái àïën nhûäng thú cuãa chaáu Baác Höì rñu
rñt hay bêåp beå noái vïì Baác. Nhûäng baâi thú naây, caác em
laâm tûâ Trung thu nùm ngoaái àïí dûå möåt cuöåc thi. Caác em
tûâ 11 àïën 15 tuöíi. Phêìn lúán úã thuã àö, àaä àûúåc gêìn Baác,
àûúåc baác böìng bïë, cho ùn keåo, cho chúi Trung thu. Baâi
hay nhêët cuãa möåt chuá Thiïëu sinh quên tûâ khaáng chiïën
àaä theo anh Vïå quöëc àaánh nhiïìu trêån:
Baác Höì úi, chaáu laâ em beá phûúng xa,
Theo anh Vïå quöëc xa nhaâ tûâ lêu.
Chaáu qua söng Àuöëng, söng Cêìu,
Phuã Thöng, Àeâo Khaách, An Chêu, Luäng Vaâi;
Qua bao vûåc thùèm hang daâi
Giuáp anh Vïå quöëc giïët loaâi thûåc dên.
Nhûäng tïn àêët trong thú ngên nga caái anh duäng cuãa
boån con nñt thúâi àaåi Höì Chñ Minh; em thoã theã tiïëp theo
vúái Baác:
Chaáu laâ Thiïëu sinh quên
Nhên ngaây sinh nhêåt Baác
Coá vaâi lúâi chêët phaác
Kñnh chuác Baác söëng lêu
Khöng bao giúâ baåc àêìu...
Vaâ nhûäng em khaác, thò möîi em coá möåt vaâi cêu ngêy
thú àaáng yïu lù’m. Möåt em xa Baác lêu quaá, nhúâ ngöi sao
nhòn Baác höå cho:
Ngöi sao Bù’c àêíu trïn trúâi
Chù’c àang nhòn thêëy Baác töi: Baác Höì.
Röìi caác em nguïåch ngoaåc veä Baác, tö caã mêìu vaâo trong
tranh:
Baác Höì coá nûúác da nêu
Traán cao, mù’t saáng, böå rêu húi daâi.
Thú cuãa caác em laâm cho bûúác ài cuãa Baác cuäng ngöå
nghônh:
Daáng ngûúâi dong doãng thanh thanh
Hai chên hai bûúác nhanh nhanh àïìu àïìu.
TIÏËNG THÚ 149
Caác em coá quyïín söí con, daán aãnh cuãa Baác àem ài tûâ
Haâ Nöåi:
Cûá möîi lêìn thu àïën
Thò Baác Höì thên mïën
Hiïån trong höìn em thêëy roä raâng hún
AÃnh xinh eáp cuöën söí con
Ba nùm röìi àêëy vêîn coân múái nguyïn
Chù’c Baác em àaä giaâ thïm àöi chuát...
Coá nhûäng em tuãi cûåc trong vuâng àõch taåm chiïëm, chó
mú tûúãng Baác Höì àïën giaãi vêy cho caác em.
Ngûúâi maâ dên töåc kñnh yïu
Thiïëu nhi Hûng Hoáa chó yïu Baác Höì...
... Baác Höì coá nhúá chaáu khöng?
Hiïån giúâ chaáu úã trong voâng vêy to
Voâng vêy naây cuãa quên thuâ
Chaáu chúâ Baác àïën àaánh cho chuáng vïì.
Möåt em múái thoaát úã Haâ Nöåi ra, nhù’n vúái Baác Höì; em
tuy àaä àûúåc úã vuâng tûå do, maâ coân thûúng bao nhiïu baån
nhoã cuãa em àau àúán úã trong voâng giùåc:
Anh coá nhúá khöng ngaây Àöåc lêåp

Nhúá Nhaâ haát lúán, nhúá Ba Àònh
Em coân nhúá maäi höì xanh ngù’t
Nhúá cêy baách taán giûäa vûúân xinh
Àoá laâ nhûäng buöíi em gùåp Baác

Àoá laâ nhûäng buöíi Baác nhòn em
Höm nay vù’ng Baác khöng ca haát
Nhòn aánh trùng maâ nhúá Baác thïm.
Em vûâa thoaát khoãi baân tay giùåc

Qua bao nguy khöën àïí tòm ra
Búãi vò trong àoá Têy hung aác

Cûúáp phaá lung tung khù’p moåi nhaâ.
Anh coá khi naâo gùåp Baác qua

Thò anh nhúá bêím Baác rùçng laâ
Nhi àöìng Haâ Nöåi àang mong ngoáng
Nhúá Baác àöi khi muöën khoác oâa.
Têët caã caác chaáu kïu goåi Baác vúái têët caã loâng yïu
thûúng.
Chaáu àêy nhúá Baác vö cuâng
Nhúá tûâ trong phöíi trong loâng nhúá ra.
Nhûng caác em beá nhi àöìng Haâ Nöåi bêy giúâ taãn cû ñt
ra cuäng àaä àûúåc sung sûúáng nhiïìu lêìn, vò àûúåc treâo lïn
àuâi Baác, àûúåc hön baác, vaâ Baác hön. Chûá töåi nghiïåp nhêët
laâ em beá úã Nghïå An, em êëy nhúá yïu Baác Höì, maâ àaä coá
lêìn naâo àûúåc thêëy?
Baác Höì, Baác Höì úi,
Baác vïì chuáng chaáu
Àaä ngoát nùm nùm trúâi
Chaáu àaä yïu hònh boáng
Khao khaát àûúåc thêëy Ngûúâi,
Baác Höì, Baác Höì úi.
Nhûäng em úã gêìn Baác
Chù’c àaä sung sûúáng nhû trúâi
Chuáng chaáu gêìn quï Baác
Maâ sao chûa thêëy Ngûúâi.
Nhûäng em beá cuãa thïë hïå Höì Chñ Minh, caác em “khaã
uáy” thêåt. Caác em tòm àêu tûå àaáy loâng ra nhûäng cêu thú
thêåt thaâ, sêu sù’c nhû vêåy? Tûúãng nhû caái thöng minh
saáng quù’c cuãa Höì Chuã tõch àaä ài thùèng tûâ Höì Chñ Minh
TIÏËNG THÚ 151
àïën chia cho caác nhi àöìng hiïån nay. Höì Chuã tõch coá têët
caã tûúng lai úã trong tay, úã quanh mònh. Höì Chuã tõch nuöi
dûúäng ngaây mai, trong luác Cuå bêån bõu nhêët vïì hiïån taåi.
Nhûäng cêu thú hay nhêët tùång Höì Chuã tõch, coá leä caác
chaáu Cuå àaä àoaåt röìi.
*
* *
Chaáu cuãa Cuå, con cuãa Cuå giaá thûã khöng biïët laâm thú,
thò ñt nhêët cuäng thaânh thi sô möåt lêìn trong àúâi àïí ca haát
bùçng thú maâ dêng Cuå. Vaâ Cuå cuäng laâ thi sô, hay àuáng
hún, Cuå laâ taåo hoáa. Cuå àang àaánh giùåc maâ Cuå cuäng thêëy:
Xem thû, chim nuái kïu bïn cûãa

Phï traát, hoa xuên chiïëu xuöëng nghiïn.
Cuå kïu goåi àöìng baâo: “Sûác ta àaä maånh ngûúâi ta àaä
àöng, chñ ta àaä quyïët, loâng ta àaä àöìng;” vaâ Cuå cuäng lù’ng
nghe àïm trùng biïëc:
Tiïëng suöëi trong nhû tiïëng haát xa
Ngaây sinh nhêåt saáu mûúi tuöíi cuãa Cuå, chuáng ta àöìng
loâng haát khuác ca laânh vúái nhaâ thú Baão Àõnh Giang úã
Nam Böå:
Chuáng con úã böën phûúng trúâi

Quay vïì hûúáng Cuå muön lúâi ûúác mong;
Daâi lêu nhû nuái nhû söng,
Cuå Höì söëng maäi trong loâng chuáng con.
Thaáng 5 nùm 1950

TIÏËNG HOÂ TIÏËP VÊÅN
Nhûäng àoaân dên cöng tiïëp vêån Thanh Hoáa, trong hai
ba thaáng liïìn, àaä laâm giêåy caã lïn nhûäng laâng maåc,
nhûäng àoâ giang, nhûäng àûúâng saá, nhûäng nuái rûâng. Àoaân
dên cöng àem möåt gioâng thoác gaåo ài ra khu Ba. Hoå vaác
gaánh dêîm thònh thònh, xön xao têët caã nhûäng löëi ài, toã ra
rùçng khi dên chuáng àaä àöìng loâng, thò vaá trúâi lêëp biïín
cuäng laâ chuyïån laâm àûúåc. Vaâ hoå coân àem tiïëng haát cuãa
hoå khua dêåy moåi nghõ lûåc, moåi tin tûúãng úã trong loâng
ngûúâi. Gioâng söng ngûúâi vang tiïëng hoâ khoan. Àoá laâ
tiïëng haát cuãa dên cöng. Tiïëng haát laâm bùçng húi thúã
khoan khoaái vaâ mïåt nhoåc. Khi hoå cêët tiïëng rung rung caã
caânh laá, vang àöång caã möåt khoaãng nuái, rïìn lïn möåt mùåt
söng röång, ngûúâi ta khöng coân phên biïåt nûäa lúâi noái hay
laâ êm nhaåc, bùçng trù’c hay laâ bûúác chên, cêu ca hay laâ
sûác möì höi böëc.
Chiïën dõch tiïëp vêån khi àaä xong nhûäng àúåt thûá nhêët,
rûâng àaä chûáa no nï thoác gaåo, trong khi chúâ nhûäng cuöåc
vêån àöång múái, thò àûúâng saá taåm yïn trúã laåi, nhûäng cöng
viïåc thûúâng ngaây laåi àïìu nhû cuä. Nhûng maâ caái kyã niïåm
cuãa cuöåc dên cöng tiïëp vêån coân rêìm röå trong trñ oác ngûúâi
ta. Caác thõ trêën haäy coân ghi nhúá rùçng: nhûäng ngûúâi
TIÏËNG THÚ 153
khöíng löì àaä ài qua àêy. Ngûúâi thò bònh thûúâng thöi, coá
khi laåi nhoã beá nûäa, nhûng àoaân thïí khöíng löì, cöng viïåc
khöíng löì, nïn nhûäng baân chên trêìn truåi, göì ghïì, da cûáng
àaá mïìm, cuäng cuöìn cuöån nhûäng bûúác khöíng löì. Vaâ tiïëng
haát cuãa dên cöng cuäng laâ tiïëng haát khöíng löì, noá liïn tiïëp
àïm ngaây, naãy núã theo vúái sûå söëng, voåt voåt sinh ra theo
àaâ saáng taåo têåp thïí, truyïìn ài vaâ nhaâo nùån qua muön
cûãa miïång. Àoaân ài trûúác àaä vïì, àïí laåi gia taâi saáng taác
cho àoaân ài sau; àoaân êëy àïën khi trúã laåi ài chuyïën tiïëp
theo, laåi thêëy nhûäng lúáp kïë chên mònh àaä goáp thïm bao
nhiïu laâ cêu hoâ múái. Caác xaä böën phûúng gùåp nhau trïn
àûúâng, cuâng êín trong möåt rûâng têåp trung, kôn kõt nöëi
nhau lïn kho, àaä tröån lêîn nhûäng cêu hoâ cuãa riïng mònh,
chó coân laâ nhûäng cêu hoâ dên cöng tiïëp vêån cuãa caã tónh
Thanh.
*
* *
Àöìng baâo Nghïå An, Haâ Tônh àaä coá cöng lúán trong
cöng cuöåc saáng taác cuãa nhên dên, laâ cöëng hiïën löëi dö hoâ
Nghïå Tônh. Nhúâ noá maâ nhûäng cuöåc laâm viïåc têåp àoaân coá
àûúåc möåt hònh thûác vùn nghïå rêët mïìm deão àïí àöång viïn.
Noá húåp vúái nhõp ài. Haát rêët dïî, gêìn nhû àoåc lïn möåt cêu
luåc baát. Möåt ngûúâi xûúáng cêu, caã àoaân dö hoâ möåt loaåt,
nhû àêíy túái trûúác. Nhûäng ngûúâi phuå hoåa haát àiïåp khuác:
Hoâ dö ta! lùång lùång maâ nghe! maâ nghe ta hoâ! nhûng
thûúâng thûúâng chó coá mêëy tiïëng “dö hoâ”, hay giaãn dõ hún
nûäa, laâ möåt loaåt tiïëng “ú” maånh khoãe, xöëc vaác. Tûâ khi löëi
dö hoâ Nghïå Tônh truyïìn baá ài, böå àöåi àaä coá möåt löëi haát
rêët dïî àïí haânh quên. nhûäng anh “lñnh Nghïå” ài ra Viïåt
Bù’c, böå àöåi úã Viïåt Bù’c hoåc theo löëi dö hoâ; àöìng baâo
Thanh Hoáa cuäng dö hoâ theo Nghïå Tônh. Khöng chuã yïëu
úã nhaåc nûäa, maâ têët caã caái hay nùçm úã lúâi vùn. Hún nûäa,
têët caã caái thuá say mï laâ úã sûå saáng taác ûáng khêíu.
Àöìng baâo Thanh Hoáa ài dên cöng, möì höi búát chaãy
cuäng nhúâ dö hoâ. Hònh thûác thú phöí biïën nhêët cuãa nhên
dên hiïån giúâ vêîn laâ cêu luåc baát. Nhûäng cêu luåc baát êëy,
nhúâ coá àiïåu dö hoâ rêët dïî, nïn caâng dïî laâm ra. Trûúác kia,
böå àöåi trong chiïën dõch söng Thao (heâ 1949) àaä laâm
nhiïìu cêu ca dao. Nhûng coân phaãi trònh baây bùçng caách
viïët vaâo nhûäng maãnh giêëy daán lïn muä, suáng, nöìi, ba lö...
Nhû vêåy haäy coân chêåm chaåp vaâ lñch kñch. Coá leä vò luác êëy
chûa aáp duång löëi hoâ ài àûúâng. Vúái àiïåu hoâ Nghïå Tônh bêy
giúâ, àoaân ngûúâi ài luön luön laâm bñch baáo. Bñch baáo bùçng
luåc baát. Laâm ra cöng böë ngay, moåi ngûúâi “ú” lïn, hûúãng
ûáng. Lúâi vùn saát tûâng giêy, tûâng phuát vúái sûå söëng. Thêåt
laâ möåt cuöåc liïn hoan bùçng vêìn, cuãa nhûäng ngûúâi gaánh
nùång àûúâng daâi, bûúác chaåy luáp xuáp mau mau, àöìng thúâi
veä nhûäng neát röìng rù’n quanh co, nhû möåt àiïåu khiïu vuä
cuãa sûå laâm viïåc.
ÛÁng khêíu nhûäng cêu thú àïí hoâ, vñ, haát laâ chuyïån
thöng duång lêu àúâi cuãa dên chuáng. Nhûng töi thêëy löëi dö
hoâ Nghïå Tônh hiïån nay thêåt laâ múái, búãi vò noá thaânh möåt
phong traâo quêìn chuáng. Noá rúâi maãnh àêët Höìng Lam, lan
ài caác àõa phûúng nûúác Viïåt àûúåc caác núi, vui nhêët laâ
àûúåc böå àöåi lêëy noá laâm àiïåu cuãa mònh. Vaâ theo sûå nhêån
xeát cuãa töi, thò lêìn àêìu tiïn dên cöng Thanh Hoáa àaä àem
duâng noá möåt caách àaåi quy mö vaâ àaä saáng taác têåp àoaân
möåt söë ca dao lúán chûa tûâng thêëy.
TIÏËNG THÚ 155
Cuöåc dên cöng naây cuäng cho ta möåt vñ duå vïì caái vùn
nghïå tûå phaát cuãa nhên dên. Trûúác khi múã cuöåc dên cöng,
ngûúâi ta lo àùåt möåt söë baâi haát vaâ ca dao, biïët rùçng viïåc
to lúán naây thïí têët phaãi cêìn duâng vùn nghïå. Nhûng àïën
khi àem lïn trïn àûúâng, thò nhûäng cêu haát vaâ cêu thú
kia hoáa thaânh ngheâo naân, ñt oãi quaá, nhû àûa vaâi baát
nûúác cho voi. May sao, voi khöng chúâ àúåi, voi tûå laâm lêëy
vùn nghïå cho kõp, cho àuã. Ngaây möåt, ngaây hai, dên cöng
thêëy rùçng àiïåu dö hoâ Nghïå Tônh laâ tiïån hún caã, vaâ thi
àua nhau laâm nhûäng cêu àïí hoâ. Thïë laâ ca dao tiïëp vêån
phaát sinh.
Noá phaát sinh vaâo luác àang muâa thõnh ca dao. Àïën
nùm khaáng chiïën thûá tû, thûá nùm, nhûäng tònh caãm
khaáng chiïën àaä chñn, àaä àêìy, nhên dên laâm ra haâng
trùm, haâng nghòn cêu múái. Ca dao tiïëp vêån laåi àûúåc laâm
ra vúái yá thûác cuãa sûå saáng taác, möîi ngûúâi dên cöng vûâa
ài vûâa lêím bêím àùåt cêu cho kyâ àûúåc; sûå saáng taác êëy rêìm
röå, mï maãi, têåp trung trong möåt khoaãng thúâi gian.
*
* *
Nhûäng cêu hoâ laâm vui cho mêëy chuåc vaån dên cöng.
Noá hay nhêët, laâ luác noá sinh ra tûå oác ngûúâi phaát thanh
sang miïång ngûúâi. Luác êëy noá nhuöåm phong caãnh, nhuöåm
trûúâng húåp, moåi ngûúâi chúâ àúåi noá, noá coá taác duång ngay.
Noá coá thïí sinh ra röìi boã mêët, röìi quïn ài, nhûng caã thûåc
chêët cuãa noá àaä hoâa vaâo trong haânh àöång. Nhiïìu cêu vùn
chûúng khöng coá gò hïët, chó laâ möåt sûå bù’t vêìn; nhûng
cêu thú laâ möåt sinh vêåt cûã àöång kia maâ, noá chó àeåp luác
söëng, luác haát, luác hoan hö; ghi noá vaâo trong söí, coá khi noá
thaânh nhûäng caái hoa eáp giûäa giêëy. Vaâ cuäng rêët nhiïìu cêu
vùn chûúng giaãn dõ, yá tûá vûäng vaâng, àaáng àïí vaâo trong
têåp choån loåc ca dao khaáng chiïën.
Töi nhúá maäi möåt àïm trùng xanh, tiïëng hoâ cuãa caác
chõ dên cöng thanh thanh laãnh laãnh, lûúån theo búâ söng
maáng nûúác xanh, coã xanh. Cêu hoâ khöng coá gò cao xa:
Trïn trúâi coá àaám mêy xanh,
Em ài tiïëp vêån cho anh giïët thuâ.
Nhûng noá quyïën vaâo trong kyã niïåm vúái möåt caãm
tûúãng maát rúåi. Maâ dûúâng nhû àoaân dên cöng cuäng caãm
xuác caái àïm saáng trùng êëy. Suöët möåt loaåt trùng thaáng
giïng, thaáng hai, laâ dên cöng chiïëm lônh, rung chuöng úã
trong khöng khñ bùçng nhûäng cêu hoâ.
Coá nhûäng ngûúâi nguã àaä àêîy giêëc, chúåt giêåy, thò nghe
tiïëng hoâ cuãa dên cöng vêîn thûác vaâ ài suöët àïm.
Àöìng baâo àaä baão nhau: “Ai ài tiïëp vêån laâ con Cuå Höì”.
Àöìng baâo laåi noái:
Ta laâ con chaáu Cuå Höì
Nghe tin tiïëp vêån àan böì ài ngay.
Hoå nhiïåt thaânh ài laâm nhiïåm vuå dên cöng, hoå khöng
dung rùçng coá ngûúâi khaác laåi tröën traánh, lêëp liïëm. Hoå móa
anh kia caái lûng thùèng àuöåt, qua laåi ung dung:
Ngûúâi ta àêìu àöåi vai mang,
Anh kia lûäng thûäng chên mang gieáp thuâ.
Hoå khöng bùçng loâng:
Cö kia maá àoã höìng höìng,
Coá mûúâi lö thoác àïí chöìng ài thay.
Hoå chïë riïîu caác baâ thoaái thaác:
TIÏËNG THÚ 157
Tiïëp vêån àaä àïën ngaây mai,

Sao chõ laåi noái coá thai, úã nhaâ?
Coá khi hoå chónh möåt caách boáng bêíy, xa xöi:
Cö kia àûáng göëc cêy baâng,
Hoãi thùm thùçng Phaáp àaä haâng hay chûa?
Àöìng baâo bïu riïëu anh noái döëi:
Xaä töi coá möåt anh coâ
Àïën phiïn tiïëp vêån giaã àoâ àau chên.
Hoå gheát thêåm tïå nhûäng keã chó tröng cêåy vaâo àöìng
tiïìn:
Giaâu thò àöåi muä bï rï
Àïën phiïn tiïëp vêån thò thuï böën nghòn.
Vaâ kïët laåi möåt cêu nhû cêu chïë riïîu nhûäng ngûúâi muâ
chûä:
Nhiïåm vuå tiïëp vêån rêët cêìn
Ai maâ tröën traánh laâ thên con boâ.
Traái laåi, àöìng baâo khuyïën khñch nhûäng ngûúâi cöë
gù’ng:
Em vûâa mûúâi taám, àöi mûúi,
Ra ài tiïëp vêån cho ngûúâi gioãi giang.
Hoå giaãng giaãi cho phuå nûä nghe:
Muöën cho nam nûä bònh quyïìn
Phaãi ài tiïëp vêån ra miïìn khu Ba.
Lúâi khuyïn coá khi ïm aái hûäu tònh:
Ai vïì nhù’n nhuã cö nhiïu,
Xung phong vêån taãi chöìng yïu xuöët àúâi.
Coá nhûäng caãnh gia àònh gûúng mêîu:
Meå giaâ cuöëc àêët tröìng khoai.

Con ài tiïëp vêån caã hai vúå chöìng.
Coá nhûäng öng chöìng khoan khoaái àûúåc ngûúâi vúå töët:
Vúå anh sù’m sûãa aáo tiïìn
Àïí anh tiïëp vêån ra miïìn khu Ba.
Nhûäng baâ meå cho con buá möåt lêìn nûäa àïí ra ài:
Con úi, con buá cho lêu,
Àïí meå tiïëp vêån bûäa sau meå vïì.
Caác chõ con gaái cöng viïåc àöìng aáng vûâa xong, àaä tiïëp
sang nhiïåm vuå múái:
Luáa chiïm em àaä cêëy xong.
Coân nhû tiïëp vêån xung phong ài àêìu.
Möåt kiïìu baâo trûúác bõ ài O.N.S sang Phaáp, nay trúã vïì
àûúåc phuåc vuå quï hûúng:
Ngaây xûa ài lñnh cho Têy,
Ngaây nay gaánh thoác dûång xêy nûúác nhaâ.
Caác cuå giaâ cuäng khöng chõu úã laåi:
Tuöíi giaâ àaä baãy mûúi ba,
Coá ài tiïëp vêån múái laâ laäo quên.
Thïë laâ hoå quang gaánh, böì soåt ra ài, 15, 20 ki lö thoác
hay gaåo chñnh phuã úã hai àêìu, cöång thïm caái nöìi, caái
chiïëu, böå quêìn aáo vaâ lûúng ùn; nhû xaä Lônh Traáng tûâ xa
ài, phaãi mang thïm àïën 45 öëng gaåo (13 ki lö). Àêy laâ caái
lõch ngaây tïët cuãa dên cöng:
Möìng möåt ùn tïët úã nhaâ,
Möìng hai àan soåt, möìng ba lïn àûúâng.
Möìng böën töi ài taãi lûúng
Möìng nùm töi nguã giûäa rûâng khu Ba.
TIÏËNG THÚ 159
Anh em bêìn cöë nöng taã caái tïët ài àûúâng cuãa mònh
khöng sún phïët gò caã:
Àöìng baâo coá baánh mûâng xuên,
Anh em tiïëp vêån coá àêìm (àuâm) muöëi rang.
Khi nhên dên quêìn chuáng maâ ài vúái nhau thò trong
caái thûúâng naãy ra caái laå: Hoå àuâa nghõch rêët treã trung öì
aåt; hoå hún caã “nhêët quyã, nhò ma, thûá ba hoåc troâ”. Möîi
ngûúâi àïìu coá saáng kiïën àïí àuâa, àïí noái chuyïån vui. Hoå aát
caã nhûäng ngûúâi ài leã, nhûäng keã ài thûa; hoå chêëp têët caã
nhûäng chúå buáa, nhûäng phöë xaá àöng àuác; hoå àïën àêu laâ
hoå trõ vò àïën àoá. Khi hoå àöî laåi, àûúâng phöë laâ diïîn àaâi cuãa
hoå, hoå haát xûúáng, reo hoâ. Quêìn chuáng coá caã caái thñch rêët
lyá thuá laâ laâm öìn cho vui; caác anh thanh niïn, caác chõ con
gaái theát khaãn cöí lïn, cho thñch. Mêëy öng ngöìi trong hiïåu
noái maãnh vúái nhau chï dên cöng “khöng phên biïåt àûúåc
caái baánh vúái caái keåo thò biïët thïë naâo àûúåc Têy dên chuã
vúái Têy thûåc dên”; hoå noái laáo ngêìm vúái nhau, kyâ thûåc hoå
súå quêìn chuáng àöng àaão. Möåt anh trong nhaâ bûúác ra
nhòn àoaân dên cöng, veã lú laáo. Cö gaái quï laâm anh
choaáng ngûúâi:
Anh tröng chi àoá, anh ngoá chi àêy
Vúå anh coá ài tiïëp vêån mö àêy maâ nhoâm?
Möåt anh trai quêìn aáo nêu cuäng hoâ möåt cêu bêng quú:
Cö kia yïëm trù’ng aáo len,
Khöng ài tiïëp vêån cuäng heân lù’m thay!
Cuäng nhû mêëy öng nhaâ àoâ àùåt cêu luåc baát phaãn àöëi
sûå tùng giaá caác haâng quaâ. Vaâ dên cöng haát bao nhiïu laâ
cêu. Luác lïn vai tiïëp tuåc ài, duâ hoå àaä biïët àûúâng röìi, dên
cöng cuäng hoâ laâm duyïn:
Àïën àêy xin hoãi àöìng baâo

Àûúâng ài vêån taãi àûúâng naâo, chó cho
Hoùåc laâ caác chõ nhù’n gûãi vúái möåt thön xoám:
Àöìng baâo cöë gù’ng tùng gia,
Chõ em tiïëp vêån khu Ba seä vïì.
Coá khi hoãi àûúâng nhû thïë, gùåp caác anh ài dên cöng
vïì, caác anh êëy àaáp:
Cúm trù’ng ùn vúái muöëi rang,
Chõ em tiïëp vêån thùèng àaâng maâ lïn.
Möåt lêìn àoaân dên cöng vêån taãi ài ra, gùåp àoaân dên
cöng sûãa àûúâng ài laåi. Àêy laâ nhûäng anh tuâ úã Traåi saãn
xuêët söë nùm. Anh em àêìu troåc goån gaâng, cêìm tay möåt
khêíu hiïåu: “Quyïët sûãa àûúâng, hûúáng chiïën dõch liïn khu
Ba”. Möåt ngûúâi àaân ghita cho moåi ngûúâi haát. Hoå àang
sûãa àûúâng. Hai àoaân dên cöng gùåp gúä, nhû chaâo nhau,
hiïíu nhau, hûúãng ûáng nhau. Möåt chiïëc xe boâ cuãa dên
cöng sûãa àûúâng chúã nhûäng xeãng cuöëc, àang lïn döëc mïåt
nhoåc. Nhûäng ngûúâi àêíy, bù’p thõt chên, bù’p thõt tay cùng
thùèng. Hoå haát àïí lêëy àaâ:
Àù’p àûúâng cho lñnh ta ài,
Cho xe ta chaåy, mau vïì thuã àö.
Hoå dûát cêu, àoaân tiïëp vêån dö hoâ uãng höå. Hai bïn cûúâi
noái, röìi lûúát qua nhau. Àöìng baâo tiïëp vêån coân hoâ:
Chuáng ta gaánh thoác àêìy kho,
Phen naây giùåc Phaáp chïët co trong thaânh.
Möåt höm khaác, àoaân vêån binh gùåp nhûäng àöìng baâo
Mûúâng úã trong rûâng ra, luåi cuåi sûãa àûúâng. Caác chõ
Mûúâng toác chñt khùn trù’ng tinh, cêìm nhûäng caái mai,
àûáng thùèng lûng àaâo nhûäng höë traánh maáy bay. Höë caác
TIÏËNG THÚ 161
chõ àaâo rêët têån têm, möåt ngûúâi nhaãy xuöëng coá thïí luát
àêìu. Àoaân dên cöng haát:
Àöìng baâo miïìn nuái sûãa àûúâng,
Àöìng baâo dûúái chúå taãi lûúng àïm ngaây.
Giïët cho chïët hïët giùåc Têy
Àïí cho dûúái êëy trïn naây vui chung.
Nhûäng nöîi doåc àûúâng...
Caác anh caán böå àaä tûâng traãi nhûäng luác dên cöng vui,
vui phaá trúâi, cuäng nhû nhûäng luác dên cöng cau coá. Hoå
kyâ keâo caác anh caán böå, hoå caâu nhaâu vïì nöîi thiïëu chöî nguã,
vïì sûå chúâ àúåi chêåm trïî, coá phaãi ài laâ ài luön möåt maåch
röìi vïì àêu, coân tù’c ngheän, rïình raâng. Nhûng thêåt trong
buång, hoå thûúâng yïu caán böå. Àûúâng khöng khoá ài cho
lù’m, chó coá caái daâi. Chó coá khi mûa, khi nù’ng. Mûa thò:
Trúâi mûa nûúác chaãy roâng roâng
Anh em tiïëp vêån ài àöng thïë naây.
Nù’ng thò: “Nù’ng vaâng vaâng caã trïn söng”... Nhûng:
Àïm sûúng ngaây nù’ng khöng cêìn
Anh em tiïëp vêån dêìn dêìn tiïën lïn.
Àïm töëi, dên cöng khuyïn nhau:
Trùm nùm múái coá möåt lêìn
Bûúác cao bûúác thêëp ta lêìn ta ài.
Anh caán böå cuäng thïm vaâo:
Àöìng baâo cöë gù’ng ài cho,
Ài cho mau àïën, àöí kho ta vïì.
Àöìng baâo vui loâng ài, nhûng cuäng chûãi cho thñch
miïång:
Töí cha töí meå thùçng Têy,
Vò bay choa phaãi nguã ngaây ài àïm.
Vaâ saáng ra hoå kiïím àiïím laåi cuöåc haânh quên vûâa röìi:
Bêy giúâ múái thêëy mùåt trúâi,
Àïm qua ài mïåt nhûng àúâi laåi vui.
Trong nhûäng cêu hoâ, lêu lêu laåi thoaãng möåt ñt thi võ
nhû thïë. Dên cöng tûác caãnh bùçng nhûäng cêu thú:
Cêy rûâng àoáng chuåm laâm kiïìng,
Nûáa rûâng laâm àuöëc ài àïm dïî daâng.
... Reát thò àaä coá cuãi rûâng
Mûa thò àaä coá chiïëu thûâng cùng lïn.
Hoå tûå haâo vïì con àûúâng kñn àaáo cuãa hoå, taâu bay cuäng
chõu thua:
Khen ai kheáo hoåa àõa àöì
Kheáo àùåt àûúâng vêån taãi úã mö trong rûâng.
Nhûäng cêu hoâ caâng ngaây caâng laâm nhiïìu, caâng thuöåc
nhiïìu. Nhêët laâ lïn döëc, xuöëng döëc, nhûäng luác nhoåc mïåt laåi
caâng hoâ. Vaâ coá phuå nûä cêët tiïëng, thò caác thanh niïn nhêët
àõnh hoåa laåi.
Coá nhûäng ngûúâi chuã quan hay cêåy taâi, cêu trïn múái
nghô ra, àaä vöåi cêët tiïëng lïn haát, xuöëng àïën cêu dûúái,
chûa tòm ra àûúåc vêìn, loay hoay nhû con gaâ bõ vûúáng
chên vaâo giêy; nhûng vêëp möåt chuát, röìi cuäng vûúåt àûúåc,
laâm anh chõ em àöìng àöåi cûúâi öì lïn. Coá nhûäng anh chõ
nam nûä ghen nhau tiïëng gaáy, hay khaáy nhau vò lúâi vùn.
Cêu haát àún chuyïín ra thaânh àöëi àaáp. Phuå nûä xuám
nhau, àaân öng cuäng tuå laåi thaânh nhoám; bïn àöëng lûãa
nhuöåm höìng möåt khoaãng àïm, nhêëp nhö keã àûáng ngûúâi
ngöìi; caác chõ thu tay vaâo aáo, caác anh ngûúác mùåt lïn trúâi
tòm cêu; caác nhoám baân nhoã vúái nhau, trûâ tñnh nûúác röìi
múái haát. Xung quanh cöng chuáng dên cöng sùén saâng
TIÏËNG THÚ 163
khuyïën khñch. Cöng chuáng khön kheáo nhû ngûúâi chuåm

lûãa, laâm thïë naâo cho cuöåc thi haát àûúåc daâi.
Coá nhiïìu cêu chuyïån vui.
Möåt anh thanh niïn gaánh thoác ài qua caánh ruöång
xanh, coá mêëy cö laâm viïåc dûúái àöìng. Anh haát:
Húäi cö thù’t giaãi lûng xanh,
Lïn àêy gaánh höå cho anh quaäng àûúâng.
Tûúãng cêu àuâa gheåo nhû thïë laâ tröi. Khöng ngúâ chõ
thù’t lûng xanh ngûâng tay nhöí coã, àaáp laåi:
Thêëy anh gaánh nùång cuäng thûúng,
Nhûng coân böå àöåi sa trûúâng thò sao?
Caác anh, caác chõ trong àoaân cuäng trïn nhau chaán.
Möåt chõ ngang nhiïn cêët tiïëng:
Gaánh nùång maâ ài àûúâng daâi,
Ai maâ gaánh àúä möåt vai nïn chöìng.
Chùèng coá anh naâo nghô kõp cêu traã lúâi. Nhûng trong
thûåc tïë, cuöåc dên cöng àaä giuáp cho nhiïìu àöi lûáa quen
thuöåc nhau, vaâ múã àûúâng cho nhiïìu àaám cûúái.
Möåt anh cao hûáng haát möåt cêu:
Nûúác nhaâ àang buöíi chiïën tranh,
Chõ em yïëm trù’ng khùn xanh laâm gò?
Caác chõ thêëy àaân öng phï bònh mònh nghiïåt ngaä nhû
thïë, traã àuäa laåi, maâ laåi traã ngay bùçng möåt cêu saáng taác
kõp thúâi:
Tiïëp vêån àaä bêëy lêu nay,
Sao anh vêîn diïån àöi giêìy sùng àan?
Nhûng phña àaân öng cuäng khöng chõu thua, nhêën maäi
vaâo caái yïëm trù’ng:
Roä raâng töi chùèng noái àiïu,

Chõ mùåc yïëm trù’ng laâm muåc tiïu cho quên
thuâ!
Àoaân ngûúâi vui veã dö hoâ lïn, moåi ngûúâi cûúâi êìm êìm
caác chõ baão nhau seä phaãn cöng möåt lêìn khaác.
Chõ em phuå nûä kyâ naây ài tiïëp vêån, nhêån thêëy mùåc
quêìn laâ tiïån lúåi: Nhûäng luác coá maáy bay giùåc, caác chõ mùåc
vaáy khöng chaåy mau àûúåc, vaâ teá ngaä rêët löi thöi. Vaã laåi
mùåc quêìn cuäng húåp thúâi trang hún nûäa; thïë cho nïn
nhiïìu chõ ra ài cöë mûúån cho àûúåc caái quêìn. Möåt lêìn kia
tiïëng phi cú vûâa hïët àoaân ngûúâi chónh àöën laåi haâng nguä,
vûâa múái tiïëp tuåc ài, thò àaä thêëy tiïëng hoâ cuãa möåt anh
trai:
Têìu bay giùåc bù’n uâ uâ,
Yïu cêìu phuå nûä boã duâ ài thöi!
Khöng ngúâ anh ta laåi tûác caãnh choáng nhû thïë. Möåt
chõ àaânh phaãi hoâ laåi möåt cêu cuä àïí àaánh tröëng laãng:
Höm qua em mêët caái vaáy thêm,
Súám nay laåi gùåp anh cêìm ö àen.
Duâ sao, cêu tröëng laãng cuäng cûáu vaän àûúåc tònh thïë.
Vaã laåi, caác chõ coá theån thuâng theo löëi phong kiïën nûäa
àêu. Coá nhûäng àoaân phuå nûä mùåc quêìn cuåt, gaánh thoác
chaåy phùng phùng, àaân öng coá kiïëm chuyïån àuâa, thò caác
chõ haát:
Coân trúâi, coân nûúác, coân non,
Coân luáa Chñnh phuã, em coân cûá ài!
Con àûúâng daâi cuãa dên cöng coá àoaån huyïn thiïn, coá
àoaån lòn lõt. Coá àoaån hoâ nhoã quaá, rúâi raåc. Möåt anh caán
böå liïìn haát:
TIÏËNG THÚ 165
Àaä hoâ thò hoâ cho to,

Àaä ài tiïëp vêån, khöng lo quaái gò.
Nhûng anh ta hùng vaâo luác àöìng baâo mïåt, hoùåc laâ
khöng chuá yá; anh hoâ tiïëp theo möåt cêu àöång viïn nûäa,
chùèng coá ai hûúãng ûáng, bõ rúi toâm. Anh nhanh trñ ûáng
khêíu ngay:
Thïë thò thöi, thïë thò thöi,
Àöìng baâo khöng thñch, thò töi nhúä taâu!
Lêìn naây, àöìng baâo dö hoâ rêët àöng, vaâ khoaái traá cûúâi
êìm yä.
Anh em dên cöng àïën möåt caái nhaâ Mûúâng, cûã möåt àaåi
biïíu lïn ngoaåi giao vúái hai cuå chuã nhaâ.
Nhaâ chuã muöën chöëi tûâ, súå dên cöng àöng quaá. Trong
luác anh àaåi biïíu àang vêån àöång, vaâ hai öng baâ cuå coân
duâng dùçng, thò anh em dûúái naây hoâ lïn:
Cuå öng baân vúái cuå baâ,
Cho anh em tiïëp vêån nguã nhúâ möåt àïm.
Trïn nhaâ saân nghe thêëy thïë, hai cuå chuã nhaâ cûúâi, vaâ
múâi anh em lïn nguã.
*
* *
Dên cöng coá möåt möëi tin tûúãng tûúi saáng khöng cuâng.
Nhiïìu khi mûa, döëc trún nhû múä, àûúâng lêìy löåi, chên
bûúác trïn àêët choaäi ài, ngûúâi vaâ gaánh lù’c lû nhû say
soáng, cöång thïm vúái caái mïåt àûúâng xa. Dên cöng tiïëp vêån
hoâ lïn möåt cêu:
Tiïëp tïë khöí súã thïë naây,
Bao giúâ àöåc lêåp àïën ngaây vinh quang?
Dên cöng hoãi röìi dên cöng traã lúâi:

Anh em gaánh gaåo nuöi quên
Ngaây mai hûúãng möåt muâa xuên tûng bûâng.
Vaâ dên cöng coá thïí doäng daåc tuyïn böë rùçng:
Mùåc duâ gaánh nùång àau vai
Anh em toaân xaä chùèng ai phaân naân.
Khöng nhûäng thïë, luác gaánh gaánh chaåy hùng thûúâng
naãy ra caái vui cuãa sûå laâm viïåc, thïm vúái caái vui coá chuáng
coá baån, àöng àaão húåp quêìn. Dên cöng thñch thuá lù’m, nïn
coá nhûäng cêu ûáng khêíu khöng àêu. Möåt öng haá röång
möìm lïn aánh àuöëc, hai haâm rùng àen thêåt tûúi:
Anh ài tiïëp vêån núi xa,
Coân con meå hôm la caâ úã àêu?
Cuäng nhû möåt chõ àûa tay sûãa laåi caái khùn moã quaå
trïn àêìu, haát doáng daã:
Cúm trù’ng ùn vúái muöëi vûâng
Lêëy vúå tiïëp vêån xin àûâng chï àen!
Vaâ dên cöng khoaái traá haát:
Tiïëp vêån sung sûúáng thïë naây,
Khöng ài laåi nhúá baánh daây khu Ba.
Maâ sung sûúáng thêåt! Nhûäng khi lêëy mo bõt miïång nöìi
àöìng, àaánh tröëng haát cheâo, haát tuöìng, thi nhau gaãy têët
caã caác àiïåu; nhûäng khi àoaân êm nhaåc àoán giûäa rûâng,
àaánh àiïåu rum ba, dên cöng khöng biïët khiïu vuä, nhûng
hai chên thñch chñ cûá nhaãy bûâa; nhûäng luác lûãa àoã, nûáa
nöí, ngûúâi vui, dên cöng noái vúái nhau:
- Laâm thûúång thû khöng thñch bùçng ài tiïëp vêån.
Huyïån Quaãng Xûúng coá laâm ca dao rùçng:
TIÏËNG THÚ 167
Àûúâng trûúâng xa caách bao la,

Treâo non löåi suöëi gaánh ra Hoâa Bònh.
Bao nhiïu gian khöí cöng trònh,
Nhiïåm vuå tiïëp vêån cuãa mònh chúá quïn
Reo hoâ ca haát tiïën lïn
Laâm cho vui thuá àïí quïn àûúâng daâi.
Dên cöng coá yá thûác vïì taác duång cuãa baâi haát, baâi àaân;
hoå rêët mïën yïu àoaân cöng taác vùn nghïå, vaâ hiïíu:
Êm nhaåc àaánh giùåc bùçng àaân
Chuáng töi lêëy sûác àaánh tan quên thuâ.
Cuäng nhû trong cêu hoâ, dên cöng thûúâng nhù’c àïën
böå àöåi. Dên cöng àaä noái: “Àûúåc tin tiïëp vêån khöíng löì”.
Maâ khöíng löì thêåt! Hoå biïët möì höi nûúác mù’t cuãa hoå,
xûúng maáu cuãa hoå àûa lïn trïn àûúâng vêån taãi, cho nïn
khöng tûå phuå, tûå kiïu maâ noái rêët tûå nhiïn:
Möåt bïn trûåc tiïëp chiïën traâng,
Möåt bïn tiïëp vêån, hai àaâng bùçng nhau.
Vaâ trong sûå gù’ng goãi cuãa àöìng baâo, coá möåt caái gò
vûäng vaâng chù’c chù’n lù’m. “Lêëy caái khöng biïën ûáng vúái
muön caái biïën”: . Caái khöng biïën, àoá laâ bûác thaânh nhên
dên. Cho nïn nhiïìu cêu hoâ toaát ra möåt sûå ung dung tin
úã sûác mònh:
Àûúâng daâi thò mùåc àûúâng daâi
Anh em tiïëp vêån khoan thai tiïën dêìn...
... Têìu bay thò mùåc têìu bay,
Ban àïm ài suöët, ban ngaây nghó chúi.
Cho nïn caác chõ phuå nûä maâ ta coá thïí nïu lïn àïí àaåi
diïån cho caã loâng söët sù’ng deão dai cuãa dên cöng, caác chõ
heån hoâ:
Meå giaâ cöë gù’ng tùng gia,

Àïí con tiïëp vêån thïm ba böën lêìn...
... Àûúâng ài xa lù’c laåi gêìn,
Em ài tiïëp vêån mûúâi lêìn cuäng ài.
*
* *
Trïn àûúâng vïì cú quan, trong trñ töi coân reo haát
nhûäng cêu hoâ. “Tiïëng ai nhû tiïëng chuöng àöìng. Tiïëng
ai nhû tiïëng dên cöng tónh nhaâ”. Lúâi vùn gioång haát, vaâ
nhêët laâ caái khöng khñ bûâng bûâng àaä thuác giuåc cho moåi
ngûúâi àeã ra vùn nghïå, luön luön vang úã trong töi.
Töi ài trúã vïì viïët baâi, nhûng dên cöng vêîn tiïëp tuåc ra
ài trong möåt thaáng nûäa. Töëi höm êëy, töi vaâo trong möåt
caái quaán giûäa àûúâng rûâng. Möåt xaä cuãa huyïån Vônh Löåc
ài chuyïën naây laâ chuyïën thûá tû, vaâ àaä chuyïín sang vêån
taãi muöëi. Töi noái àïën nhûäng cêu hoâ, thò dên cöng mù’t
saáng lïn nhû nghe noái àïën nhûäng àûáa con àeã cuãa hoå.
Trïn caái baân möåc maåc, caånh nhûäng taãng àûúâng àen, baát
nûúác cheâ tûúi thúm buâi nhû muâi khoai luöåc, cêy nïën
bùçng nhûåa traám cuöën trong laá rûâng vaâ cù’m trong öëng
àuäa, toãa möåt aánh saáng àoã êëm aáp öm lêëy chuáng töi. Caác
öng da ngùm, caác anh mùåt rù’n roãi kïí laåi vaâ khen caác chõ
phuå nûä Hoùçng Hoáa, Hêåu Löåc àùåt cêu hoâ rêët gioãi. Möåt
anh àöåi muä trù’ng thêëy töi àoåc cêu “Àöìng baâo miïìn nuái
sûãa àûúâng”, thò maách cho töi thïm möåt cêu nûäa:
Muöën cho chöìng chúå vúå Mûúâng,

Àïí cho tiïëp vêån lêëy àûúâng ngûúåc xuöi.
TIÏËNG THÚ 169
Xa xa, tûâ möåt ngoeåo nuái, trúâi àaä töëi röìi, maâ coân àûa
sang tiïëng hoâ cuãa dên cöng tiïëp vêån sù’p sûãa túái àêy. Baâ
quaán hiïìn tûâ cuäng phêím bònh:
- Caác anh êëy hoâ hay thêåt cú. Nghe cûá êìm êìm thïë naây.
Anh chó huy cuãa caã àoaân ruát tuái lêëy ra cuöën söí. Anh
cùåm cuåi cheáp, cheáp, theo nhûäng cêu töi àoåc laåi. Ài dên
cöng vïì, anh seä laåi tiïëp tuåc giêåy bònh dên. Traán anh saáng
möåt aánh tinh thêìn. Nhûäng cêu hoâ hay nhû thïë, chñnh trõ
nhû thïë, têm lyá nhû thïë, vaâ tûác caãnh nhû thïë, anh phaãi
ghi laåi àïí:
- Töi phaãi cheáp múái àûúåc, àïí vïì truyïìn baá trong lúáp
hoåc bònh dên.
Thanh Hoáa, 3-1951

Tieng Tho - 960 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tieng Tho - 960 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TIÏËNG THÚ 55

TIÏËNG THÚ THAÁNG TAÁM

Hai nùm trûúác, töi laâ tïn nö lïå

Nguyïîn Vùn Bònh

Treã trung nhêët laâ cêu:

Cuäng nhû hoa, möåt giai cêëp àang cûúâi

Nguyïîn Vùn Bònh

Ta nùçm trïn gaác vù’ng

TIÏËNG THÚ HAI NAÊM KHAÁNG CHIÏËN

Tûå thuãa quên reo traân xuöëng nuái,

Àoaân quên xuöëng nuái mï àöìng nöåi,

Àang luác àoaân quên say sù’c luáa,

Nuái nhòn àöìng nöåi: naâo àêu thêëy?

Quên úã àöìng xa nghe tiïëng than

Ai coá lïn cuâng trïn nuái biïëc,

Khaáng chiïën khöng nhûäng chó àoã maâ thöi, khaáng

Dêåm vïì heo huát,

ÚÃ rûâng. Möåt hònh thaái phöí thöng cuãa thúâi khaáng

(1) Tïn möåt ngoån nuái.

Buöìn quaá ài thöi nuái vi quanh,

Àïm vïì thïm nùång veã thï lûúng

Nûác núã ngoaâi xa gioá khoác ai?

Àúåi chúâ khoá chõu quaá ài thöi,

Chiïìu nay nuái vêîn trú mêìu biïëc,

Mêëy cêu thú Haâ Nöåi phúi phúái loâng trai!

Tay cheám giïët phuát naây im àiïåu muáa.

Hai nùm khaáng chiïën, súám nay tiïëng chim thanh.

TIÏËNG THÚ XUÊN

Möîi nùm hoa vïì àêy,

Thú cöí cûåu cuãa ta xuên ñt quaá.

Nhõ thù’m maâu tûúi veã mùån maâ,

Àúâi baát ngaát vñt caânh maâ hoãi.

Thaáng ngaây ài nheå giûäa trúâi thu.

Giûäa caãnh hoang vu, möåt maái nhaâ.

Trong nhaâ sum hoåp nhûäng höìn tûúi.

CHUÁ TYÁ HON

Beá beá tyá hon

Buâi Cöng Trûâng

THÚ BÖÅ ÀÖÅI

Thú böå àöåi. Thú Viïåt Nam do nhûäng ngûúâi ñt hay

Suáng suáng úi,

Trong gioá rñt baánh xe lùn khêëp khïính,

Gioá àaä laånh, cêy rûâng thïm truát laá.

ÀÏM RÛÂNG ÀÖNG BØÆC

Sûúng truát qua laân gioá laånh àûa,

Gioá thöíi qua thung.

Ba ngûúâi möåt caái chùn böng

Mùåc cho con taåo xoay vêìn

Nûãa àïm sûúng göåi maái àêìu

(1) Nhoang: möåt thûá vù’t.

Chiïìu nay ngöìi àêy trïn goâ àêët

... Ta nhúá bao laâng, bao böå mùåt,

Laâng nhû hoang àaão giûäa àöìng xanh

... Chiïìu nay ngöìi àêy trïn goâ àêët

... Nhûäng laâng mïën yïu, öi nhúá nhung.

VÏÅ QUÖËC LAÂM THÚ

Chuáng ta ai cuäng àêìy thiïån caãm vúái ngûúâi con múái

Tûúãng tûúång xem, nhûäng chuyïån sinh hoaåt thûúâng

CÊËP DÛÚÄNG BUÖÌN

Anh em phuåc kñch bïn kia àûúâng,

Suáng trûúâng lïn àaån cuäng toan bù’n.

Hay ùn, hay nguã, chùèng hay lo

CA NÖNG THUÃ THÓ