ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ

ΨΗΦΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΣΠΥΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ

 1. Δυαδικά Συστήματα

1.1 Ψηφιακά συστήματα

• Ψηφιακό σύστημα είναι ένα σύστημα που επεξεργάζεται διακριτά

στοιχεία πληροφορίας
• Παραδείγματα ψηφιακών συστημάτων : ψηφιακός υπολογιστής,
ψηφιακά τηλεφωνικά κέντρα, ψηφιακά βολτόμετρα, υπολογιστικές
μηχανές.
• Παραδείγματα διακριτών στοιχείων πληροφορίας : ηλεκτρικοί
παλμοί, δεκαδικά ψηφία, γράμματα, σημεία στίξης, λέξεις κ.α.
• Τα διακριτά στοιχεία πληροφορίας παριστάνονται σ’ ένα ψηφιακό
σύστημα από φυσικές ποσότητες που λέγονται σήματα (signals)
• Τα πιο συνηθισμένα σήματα είναι τα ηλεκτρικά, τάσεις και
εντάσεις
 1.1 Ψηφιακά συστήματα

• Σε όλα τα ψηφιακά ηλεκτρονικά συστήματα, τα σήματα μπορούν να

πάρουν μόνον δύο διακριτές τιμές, γι αυτό λέγονται δυαδικά
• Αυτό επιβάλλεται για λόγους αξιοπιστίας
• Ο διακριτός χαρακτήρας των πληροφοριών προέρχεται είτε από αυτή
καθαυτή τη φύση μίας κάποιας διαδικασίας ή από κάποιας μορφής
κβαντισμό που κάνουμε επίτηδες σε μία διαδικασία με συνεχή
χαρακτήρα.
• Συμπερασματικά, ένα ψηφιακό σύστημα χειρίζεται διακριτά στοιχεία
πληροφοριών και τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται σε δυαδική μορφή
 1.1 Ψηφιακά συστήματα

• Ένα ψηφιακό σύστημα αποτελείται από επιμέρους ψηφιακά

κυκλώματα
• Ένα ψηφιακό κύκλωμα μπορεί να αναπαρασταθεί συμβολικά ως ένα
κύκλωμα που περιλαμβάνει ένα διακριτό αριθμό εισόδων , x1......xn,
καθώς επίσης και ένα διακριτό αριθμό εξόδων f1.......fm. Οι είσοδοι
οδηγούνται από δυαδικά σήματα ενώ οι έξοδοι παρέχουν δυαδικά
σήματα x1
f1
Ψηφιακό
κύκλωμα
xn
fm

• Στην περίπτωση χρήσης συνεχών (αναλογικών) σημάτων αντί

διακριτών προκύπτει αναλογικό σύστημα.
 1.1 Ψηφιακά συστήματα

• Πλεονεκτήματα ψηφιακών συστημάτων

- μεγαλύτερη αξιοπιστία
- προβλέψιμη συμπεριφορά
- προβλέψιμη ακρίβεια
- ευκολότερος σχεδιασμός
- ανοσία στο θόρυβο
- ευελιξία χρήσης λόγω προγραμματισμού

• Μειονεκτήματα ψηφιακών συστημάτων

- μικρότερη ταχύτητα
- απαίτηση για περισσότερο υλικό (hardware)
 1.2 Δυαδικοί Αριθμοί

• Γενικά ένας δεκαδικός αριθμός με υποδιαστολή παριστάνεται με

μία σειρά από συντελεστές ως εξής :
αm.....α2α1α0.α-1α-2.....α-n

όπου κάθε συντελεστής αj είναι ένας από τα 10 ψηφία (0,1,.....9) και ο

δείκτης j δείχνει τη θέση και συνεπώς και τη δύναμη του 10 με την
οποία πρέπει να πολλαπλασιαστεί ο συντελεστής, δηλαδή :

αm10m+....+α2102+α1101+α0100+α-110-1+α-210-2+...+α-n10-n

π.χ ο αριθμός 8532.54 γράφεται ως :

8103+5102+3101+2100+510-1+410-2

- Το δεκαδικό σύστημα έχει βάση το 10.

 1.2 Δυαδικοί Αριθμοί

• Τα ίδια ισχύουν σχετικά με την αναπαράσταση δυαδικών αριθμών

με τη διαφορά ότι χρησιμοποιούν ως βάση το 2 που σημαίνει πως

- κάθε συντελεστής μπορεί να πάρει δύο τιμές, 0, 1.

- οι συντελεστές (αj) πολλαπλασιάζονται με δυνάμεις του 2 (2).

π.χ ο δυαδικός αριθμός 11010.01 αντιστοιχεί στον

124+123+022+121+020+02-1+12-2=26,25
 1.2 Δυαδικοί Αριθμοί

• Γενικά, ένας αριθμός εκφρασμένος σε σύστημα με βάση το r έχει

συντελεστές που πολλαπλασιάζονται με δυνάμεις του r

αmrm+ ...+ α2r2+ α1r1+ α0r0+ α-1r-1+ α-2r-2+ ....+ α-nr-n

- Οι τιμές των συντελεστών κυμαίνονται από 0 έως r-1.

π.χ.: σε αριθμό με βάση το 5 οι συντελεστές παίρνουν τις τιμές

0,1,2,3 και 4.

(4021.2)5 = 453+052+251+150+25-1
 1.2 Δυαδικοί Αριθμοί

• Οι αριθμητικές πράξεις πάνω σε αριθμούς με βάση γενικά r

ακολουθούν τους ίδιους κανόνες όπως στο δεκαδικό σύστημα

π.χ. στο δυαδικό σύστημα

101101 101101 1011

+ 100111 - 100111 x 101
1010100 000110 1011
0000
1011
110111
 1.3 Μετατροπή Βάσης Αριθμού

• Ένας αριθμός εκφρασμένος σε βάση r μπορεί να μετατραπεί σε

δεκαδικό, πολλαπλασιάζοντας κάθε συντελεστή με την αντίστοιχη
δύναμη του r και κάνοντας πρόσθεση

π.χ.: (1010.011)2 = 23+ 21+ 2-2 + 2-3 = (10.375)10

(630.4)8 = 682 + 38 + 48-1 = (408.5)10

• Η μετατροπή από το δεκαδικό σε άλλο αριθμητικό σύστημα βάσης

r είναι πιο εύκολη εάν ο αριθμός χωριστεί στο ακέραιο και το
κλασματικό μέρος του και αυτά μετατραπούν χωριστά.
 Μετατροπή ακεραίου μέρους

• Ένας αριθμός Ν (π.χ. με 4 ψηφία) γράφεται ως προς βάση r ως εξής

:
Ni = d3r3+d2r2+d1r+d0
Πρέπει να βρεθούν οι συντελεστές.
Διαιρώντας με τη βάση r έχουμε :
N i d 3 r 3 d 2 r 2 d1 r d 0
   
r r r r r
όπου πηλίκο είναι d3r2+d2r+d1 και το υπόλοιπο d0
• Συνεχίζοντας, επαναλληπτικά τη διαίρεση του εναπομήναντος κάθε
φορά πηλίκου με τη βάση αποκτάμε την ομάδα των υπολοίπων, τα
όποια αναπαριστούν τον ζητούμενο αριθμό στην απαιτούμενη βάση
(Ni)r = d3d2d1d0
- Το λιγότερο σημαντικό ψηφίο (d0) βρίσκεται πρώτο και το περισσότερο
σημαντικό (d3) τελευταίο
 π.χ: μετατροπή του (41)10 σε δυαδικό αριθμό

Ακέραιο Πηλίκο Υπόλοιπο Συντελεστής

41/2 = 20 + 1/2 = a0=1
20/2 = 10 + 0 = a1=0
10/2 = 5 + 0 = a2=0
5/2 = 2 + 1/2 = a3=1
2/2 = 1 + 0 = a4=0
1/2 = 0 + 1/2 = a5=1
 Μετατροπή κλασματικού μέρους

• Το κλασματικό μέρος ΝF (π.χ. με 4 ψηφία) γράφεται ως εξής :

NF = d-1r-1+d-2r-2+d-3r-3+d-4r-4
Πολλαπλασιάζοντας με τη βάση r έχουμε :
rNF = rd-1r--1+rd-2r--2+rd-3r--3+rd-4r--4
που καταλήγει σε αποτέλεσμα με ακέραιο μέρος το συντελεστή d-1
και κλασματικό το υπόλοιπο
d-2r-1+d-3r-2+d-4r-3

- Με διαδοχικούς πολλαπλασιασμούς του υπολοίπου με τη βάση

αποκτώνται όλοι οι συντελεστές
(NF)r = .d-1d-2d-3d-4
- Το πιο σημαντικό ψηφίο (d-1) βρίσκεται πρώτο και το λιγότερο
σημαντικό (d-4) τελευταίο
 Μετατροπή κλασματικού μέρους

• Η διαδικασία των επαναληπτικών πολλαπλασιασμών σταματά όταν

η ακριβής τιμή έχει βρεθεί ή η απαιτούμενη ακρίβεια προσέγγισης
έχει επιτευχθεί

π.χ.: μετατροπή του (0.6875)10 σε δυαδικό

Ακέραιο μέρος Δεκαδικό μέρος Συντελεστής
0.6875x2 = 1 + 0.3750 d-1=1
0.3750x2 = 0 + 0.7500 d-2=0
0.7500x2 = 1 + 0.5000 d-3=1
0.5000x2 = 1 + 0.0000 d-4=1

(0.6875)10 = (0.1011)2
 1.4 Οκταδικοί και Δεκαεξαδικοί αριθμοί

• Η μετατροπή από το δυαδικό στο οκταδικό γίνεται εύκολα

χωρίζοντας το δυαδικό αριθμό σε ομάδες των τριών ψηφίων,
ξεκινώντας από την υποδιαστολή και προχωρώντας προς τα
αριστερά και προς τα δεξιά , π.χ.:
(10110001101011.111100000110)= 26153.7406)

2 6 1 5 3 7 4 0 6

• Η μετατροπή από το δυαδικό στο δεκαεξαδικό είναι παρόμοια με τη

μόνη διαφορά ότι ο δυαδικός αριθμός χωρίζεται σε ομάδες των
τεσσάρων ψηφίων.
(10 1100 0110 1011 . 1111 0010)= (2C6B.F2)

2 C 6 B F 2
 1.4 Οκταδικοί και Δεκαεξαδικοί αριθμοί

• Η μετατροπή από οκταδικό ή δεκαεξαδικό γίνεται με διαδικασία

αντίστροφη της προηγούμενης. Κάθε οκταδικό ψηφίο μετατρέπεται
στον αντίστοιχο τριψήφιο δυαδικό αριθμό ενώ κάθε δεκαεξαδικό
ψηφίο στον αντίστοιχο τετραψήφιο δυαδικό.

(673.124) = (110 111 011 . 001 010 100)

6 7 3 1 2 4

(306.D) = (0011 0000 0110 . 1101)

3 0 6 D
 1.5 Συμπληρώματα
• Τα συμπληρώματα χρησιμοποιούνται για την απλοποίηση της
πράξης της αφαίρεσης καθώς επίσης και μερικών άλλων λογικών
πράξεων
• Υπάρχουν δύο είδη συμπληρωμάτων για κάθε αριθμητικό σύστημα
με βάση r
- συμπλήρωμα ως προς r-1
- συμπλήρωμα ως προς r
Συμπλήρωμα ως προς r-1
• To συμπλήρωμα ως προς r-1 αριθμού Ν σε βάση r με n ψηφία
ορίζεται ως (rn-1)-N
• Για δεκαδικούς αριθμούς r=10 και r-1=9
Το συμπλήρωμα ως προς 9 του αριθμού Ν είναι
(10n-1) - N = 99....9 - N
n
και προκύπτει με αφαίρεση κάθε ψηφίου από το 9.
 Συμπλήρωμα ως προς r-1
π.χ.: Το συμπλήρωμα ως προς 9 του 546700 είναι :
999999-546700=453299
Το συμπλήρωμα ως προς 9 του 012398 είναι :
999999-012398=987601

Για δυαδικούς αριθμούς r=2 και r-1=1

Το συμπλήρωμα ως προς 1 του αριθμού Ν είναι
(2n-1)-N = 111 - N
n
και προκύπτει με αφαίρεση κάθε ψηφίου από το 1 που, επειδή 1-0=1
και
1-1=0, αντιστοιχεί στην αλλαγή των 0 σε 1 και των 1 σε 0.
π.χ. : Το συμπλήρωμα ως προς 1 του 1011000 είναι 0100111
Το συμπλήρωμα ως προς 1 του 0101101 είναι 1010010
 Συμπλήρωμα ως προς r

• Τo συμπλήρωμα ως προς r ενός αριθμού Ν με n-ψηφία σε βάση r

ορίζεται ως rn-N για N0 και 0 για N=0.
• Το συμπλήρωμα ως προς r προκύπτει αν προσθέσουμε 1 στο
συμπλήρωμα ως προς (r-1)
rn-N = [(rn-1)-N]+1
• Επίσης, το συμπλήρωμα ως προς r του Ν μπορεί να προκύψει αν
αφήσουμε αμετάβλητα όλα τα λιγότερο σημαντικά 0, αφαιρώντας
το πρώτο μη μηδενικό λιγότερο σημαντικό ψηφίο από το r και
αφαιρώντας όλα τα υπόλοιπα ψηφία από (r-1).
• Το συμπλήρωμα του συμπληρώματος δίνει τον αρχικό αριθμό
rn - (rn - N) = N
(rn - 1) - [(rn-1) - N] = N
 Συμπλήρωμα ως προς r

π.χ.: Το συμπλήρωμα ως προς 10 του 012398 είναι 987602

Το συμπλήρωμα ως προς 10 του 246700 είναι 753300

Το συμπλήρωμα ως προς 2 του 1101100 είναι 0010100

Το συμπλήρωμα ως προς 2 του 0110111 είναι 1001001

 Αφαίρεση με συμπλήρωμα

• Η αφαίρεση δύο θετικών αριθμών (Μ-Ν), και οι δύο σε βάση r και με

n-ψηφία γίνεται ως εξής:
1. Προσθέτουμε τον μειωτέο M, στο συμπλήρωμα ως προς r του
αφαιρετέου N, M+(rn-N) = M-N+rn
• 2. Αν MN, το άθροισμα θα έχει τελικό κρατούμενο rn, το οποίο
αγνοείται. Ότι μένει είναι το αποτέλεσμα (Μ-Ν).
• 3. Αν Μ<Ν το άθροισμα δεν έχει τελικό κρατούμενο και ισούται με rn-
(Ν-Μ), που είναι το συμπλήρωμα ως προς r του (N-M). Το επιθυμητό
αποτέλεσμα προκύπτει παίρνοντας το συμπλήρωμα του
αθροίσματος και θέτοντας ένα μείον μπροστά.
 Αφαίρεση με συμπλήρωμα

π.χ. Χρησιμοποιώντας το συμπλήρωμα ως προς 10 αφαιρέστε 72532-

3250
Μ = 72532
Το συμπλήρωμα του Ν =+96750
169282
Απόρριψη τελικού κρατούμενου 105=-100000
Απάντηση = 69282

• Η ύπαρξη τελικού κρατούμενου φανερώνει ότι MN και το

αποτέλεσμα είναι θετικό.
π.χ.: Χρησιμοποιώντας το συμπλήρωμα ως 10 αφαιρέστε 3250-72532
Μ = 03250
Το συμπλήρωμα του Ν =+27468
30718
Δεν υπάρχει τελικό κρατούμενο
Απάντηση = -(συμπλήρωμα του 30718) = - 69282
 Αφού δεν υπάρχει κρατούμενο το αποτέλεσμα είναι αρνητικό
 Αφαίρεση με συμπλήρωμα

π.χ. Δίνονται οι δυαδικοί αριθμοί X=1010100 και Y=1000011,

εκτελέστε την αφαίρεση α) X-Y και β)Y-X, χρησιμοποιώντας
συμπλήρωμα ως προς 2
α) X= 1010100
Το συμπλήρωμα του Y=+0111101
Άθροισμα =10010001
Απόρριψη τελικού κρατούμενου = -10000000
Απάντηση X-Y = 0010001

β) Υ= 1000011
Το συμπλήρωμα του Χ=+0101100
Άθροισμα = 1101111
Δεν υπάρχει τελικό κρατούμενο
Απάντηση Υ-Χ = -(συμπλήρωμα του 1101111) = - 0010001
 1.6 Προσημασμένοι δυαδικοί αριθμοί
• Το πιο σημαντικό ψηφίο του δυαδικού αριθμού αποτελεί το ψηφίο
προσήμου.
• Το ψηφίο προσήμου έχει την τιμή 0 για τους θετικούς αριθμούς και
την τιμή 1 για τους αρνητικούς.
• Ένας προσημασμένος θετικός αριθμός (και το 0) αναπαρίσταται
θέτοντας το 0 στην αριστερότερη θέση του ακολουθούμενο από το
δυαδικό ισοδύναμό του.
π.χ.: αναπαράσταση του +9 σε 8-ψήφιο δυαδικό αριθμό +9 =
00001001
• Υπάρχουν τρεις τρόποι αναπαράστασης αρνητικών δυαδικών
αριθμών
• - με απεικόνιση προσημασμένου μέτρου -9=10001001
- με απεικόνιση προσημασμένου συμπληρώματος ως προς 1
• -9=11110110
- με απεικόνιση προσημασμένου συμπληρώματος ως προς 2
-9=11110111
 Προσημασμένοι δυαδικοί αριθμοί
• Στην απεικόνιση προσημασμένου μέτρου ο αρνητικός αριθμός
προκύπτει από τον θετικό με απλή αλλαγή του ψηφίου προσήμου
από 0 σε 1.
• Στην απεικόνιση προσημασμένου συμπληρώματος ως προς 1 ο
αρνητικός αριθμός προκύπτει από τον θετικό παίρνοντας το
συμπλήρωμα αυτού (συμπεριλαμβανομένου και του προσήμου) ως
προς 1.
• Στην απεικόνιση προσημασμένου συμπληρώματος ως προς 2 ο
αρνητικός αριθμός προκύπτει από τον θετικό παίρνοντας το
συμπλήρωμα αυτού (συμπεριλαμβανομένου και του προσήμου) ως
προς 2.
• Αντίστοιχα, παίρνοντας τα συμπληρώματα των αρνητικών αριθμών
παράγουμε τους θετικούς αριθμούς.
• Η απεικόνιση του προσημασμένου μέτρου και του προσημασμένου
συμπληρώματος ως προς 1 διαθέτουν δυο τιμές για το 0. Η
απεικόνιση προσημασμένου-συμπληρώματος ως προς 2 μπορεί να
αναπαραστήσει μια επιπλέον τιμή με τον ίδιο αριθμό ψηφίων
 Αριθμητική Πρόσθεση
• Η πρόσθεση δυο αριθμών με απεικόνιση προσημασμένου μέτρου
ακολουθεί τους κανόνες της συνηθισμένης αριθμητικής
- αν τα πρόσημά τους είναι ίδια προσθέτουμε τα δυο μέτρα και
δίνουμε στο άθροισμα το κοινό πρόσημο,
- αν τα πρόσημά τους είναι διαφορετικά, αφαιρούμε το μικρότερο
μέτρο από το μεγαλύτερο και δίνουμε στο αποτέλεσμα το πρόσημο
του μεγαλύτερου μέτρου.
 Η παραπάνω διαδικασία απαιτεί σύγκριση προσήμων και μέτρων και
κατόπιν εκτέλεση πρόσθεσης ή αφαίρεσης.
• Το άθροισμα δυο αριθμών με απεικόνιση προσημασμένου-
συμπληρώματος προκύπτει με την πρόσθεση των δυο αριθμών,
συμπεριλαμβανομένων και των ψηφίων προσήμου.
• Το τελικό κρατούμενο αν υπάρχει αγνοείται στην περίπτωση
συμπληρώματος ως προς 2, ενώ στην περίπτωση συμπληρώματος
ως προς 1 προστίθεται στο υπόλοιπο άθροισμα.
 Αριθμητική Πρόσθεση
π.χ: αριθμοί σε απεικόνιση συμπληρώματος ως προς 2
+ 6 00000110 - 6 11111010 + 6 00000110 - 6 11111010
+ 13 00001101 + 13 00001101 - 13 11110011 - 13 11110011
+ 19 00010011 + 7 100000111 - 7 11111001 - 19 111101101
αγνοείται αγνοείται
π.χ: αριθμοί σε απεικόνιση συμπληρώματος ως προς 1
+ 6 00000110 - 6 11111001
+ 13 00001101 + 13 00001101
+ 19 00010011 1 00000110
+1
+ 7 00000111

+ 6 00000110 - 6 11111001
- 13 11110010 - 13 11110010
- 7 11111000 1 11101011
+1
- 19 11101100
 Αριθμητική Αφαίρεση
• Η πράξη της αφαίρεσης μετατρέπεται σε πράξη πρόσθεσης με την
αλλαγή του προσήμου του αφαιρετέου.
• Για δυαδικούς αριθμούς συμπληρώματος ως προς 2 συμπλήρωμα του
αφαιρετέου προστίθεται στον μειωτέο. Τυχόν τελικό κρατούμενο
αγνοείται.
Ν1-Ν2=Ν1+(-Ν2)=Ν1+(συμπλήρωμα προς 2 του Ν2)
π.χ: (-6) - 7 = (-6) + (-7)
- 6 11111010 - 6 11111001
+ (-7) + 11111001 + (-7) + 11111000
- 13 111110011 111110001
αγνοείται +1
- 13 11110010

• Στην περίπτωση συμπληρώματος ως προς 1 ισχύουν τα ίδια με πριν,

μόνο που τυχόν κρατούμενο προστίθεται στο αρχικό αποτέλεσμα για
την παραγωγή του τελικού αποτελέσματος.
 Υπερχείλιση
• Ο αριθμός των ψηφίων, μήκος λέξης, ενός δυαδικού αριθμού είναι
περιορισμένος.
• Εάν το μήκος λέξης είναι n ψηφία και το άθροισμα μετά από μια
διαδικασία πρόσθεσης απαιτεί n+1 ψηφία τότε έχουμε υπερχείλιση.
• Υπερχείλιση έχει συμβεί όταν το ψηφίο προσήμου του αθροίσματος
δυο ή περισσότερων αριθμών έχει λανθασμένη τιμή.
π.χ: αριθμοί σε αναπαράσταση συμπληρώματος ως προς 2 με 8
ψηφία
127 01111111 - 96 10100000
+ 64 01000000 - 84 10101100
+ 191 10111111 -180 01001100

έπρεπε να είναι 0 έπρεπε να είναι 1

• Για την αποφυγή της υπερχείλισης απαιτείται σωστός καθορισμός

του μήκους λέξης.
 1.7 Δυαδικοί Κώδικες

• Τα ψηφιακά συστήματα αναπαριστούν και επεξεργάζονται όχι μόνο

δυαδικούς αριθμούς αλλά γενικά διακριτά στοιχεία πληροφορίας.
• Κάθε διακριτό στοιχείο πληροφορίας - ξεχωριστό μέλος μιας
πεπερασμένης μονάδας - μπορεί να παρασταθεί με έναν δυαδικό
κώδικα.
• Οι κώδικες είναι δυαδικοί καθώς τα ψηφιακά συστήματα
(υπολογιστές) μπορούν να χειριστούν τα ψηφία 0 και 1 μόνο.
• Ένας δυαδικός κώδικας n ψηφίων (bits) αναπαριστά 2n
διακεκριμένα στοιχεία πληροφορίας.
• Αν και ο ελάχιστος αριθμός bits που απαιτείται για την
κωδικοποίηση 2n διαφορετικών στοιχείων είναι n, δεν υπάρχει
ανώτερο όριο στο πόσα πολλά bits μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
για έναν δυαδικό κώδικα.
 Δεκαδικοί Κώδικες
• Για την κωδικοποίηση των δεκαδικών ψηφίων απαιτούνται κώδικες
των 4 ψηφίων.
(BCD) (Biquinary)
Δεκαδικό 8421 Excess-3 8-4-2-1 2421 5043210
0 0000 0011 0000 0000 0100001
1 0001 0100 0111 0001 0100010
2 0010 0101 0110 0010 0100100
3 0011 0110 0101 0011 0101000
4 0100 0111 0100 0100 0110000
5 0101 1000 1011 1011 1000001
6 0110 1001 1010 1100 1000010
7 0111 1010 1001 1101 1000100
8 1000 1011 1000 1110 1001000
9 1001 1100 1111 1111 1010000
• O κώδικας BCD (Binary Coded Decimal) είναι μια άμεση αντιστοιχία
του δεκαδικού ψηφίου με το δυαδικό του ισοδύναμο
π.χ: (395)10 = (110001011)2 = (0011 1001 0101)BCD
 Δεκαδικοί Κώδικες

• ΠΡΟΣΟΧΗ: Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της μετατροπής ενός

δεκαδικού αριθμού στο δυαδικό αριθμητικό σύστημα και στη
δυαδική κωδικοποίηση ενός δεκαδικού αριθμού.

• Οι κώδικες Excess-3, 8-4-2-1 και 2421 είναι αυτόσυμπληρωματικοί,

δηλ. το συμπλήρωμα των αριθμών ως προς 9 βρίσκεται με
εναλλαγή των 0 και 1.

• Ο κώδικας Biquinary επιτρέπει την ανίχνευση σφαλμάτων.

 Κώδικες ανίχνευσης σφαλμάτων

• Κώδικες ανίχνευσης σφαλμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για

την ανίχνευση σφαλμάτων που μπορούν να συμβούν κατά τη
μετάδοση της πληροφορίας.

• Μια από τις πιο συνήθης μεθόδους ανίχνευσης σφαλμάτων είναι η

χρήση των bits ισοτιμίας (parity bits).

• Bit ισοτιμίας είναι ένα επιπλέον bit που βάζουμε στα μηνύματα ώστε να
κάνει το συνολικό πλήθος των 1 άρτιο (άρτια ισοτιμία) ή περιττό
(περιττή ισοτιμία).
 Κώδικας Gray

• Το πλεονέκτημα του κώδικα Gray, ως προς τους απλούς δυαδικούς

αριθμούς, είναι ότι οι αριθμοί στον κώδικα Gray μεταβάλλονται σε
ένα μόνο bit κάθε φορά που αυξάνουν κατά ένα.

• Κώδικας Gray τεσσάρων ψηφίων

Κώδ. Gray Ισοδυν. Δεκαδ Κώδ. Gray Ισοδυν. Δεκαδ.

0000 0 1100 8
0001 1 1101 9
0011 2 1111 10
0010 3 1110 11
0110 4 1010 12
0111 5 1011 13
0101 6 1001 14
0100 7 1000 15
 Αλφαριθμητικοί Κώδικες

• Αλφαριθμητικοί κώδικες είναι δυαδικοί κώδικες που

χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση των γραμμάτων της
αλφαβήτου, των δέκα δεκαδικών ψηφίων και ενός αριθμού ειδικών
χαρακτήρων.

• Ο πρώτυπος δυαδικός κώδικας για τους αλφαριθμητικούς

χαρακτήρες είναι ο ASCII (American Standard Code for Information
Inter-change).

- χρησιμοποιεί 7-bits για την κωδικοποίηση 128 χαρακτήρων

- χρησιμοποιεί 94 γραφικούς χαρακτήρες και άλλους 34 χαρακτήρες

ελέγχου που δεν τυπώνονται και που χρησιμοποιούνται για διάφορες
λειτουργίες
 Αλφαριθμητικοί Κώδικες

- Οι γραφικοί χαρακτήρες περιλαμβάνουν

- 26 κεφαλαία γράμματα (Α έως Z)
- 26 μικρά γράμματα (α έως z)
- τους 10 αριθμούς (0 έως 9)
- 32 ειδικούς χαρακτήρες (%, *, $, κ.α.)

* Οι χαρακτήρες ελέγχου χρησιμοποιούνται για δρομολόγηση

δεδομένων και για διαμόρφωση του τυπωμένου κειμένου σε
συγκεκριμένη μορφή.

• Για την αποθήκευση ενός ASCII χαρακτήρα στον υπολογιστή,

χρησιμοποιείται ένα byte (8 bits). Οι επιπλέον 128 χαρακτήρες
χρησιμοποιούνται για άλλα σύμβολα, π.χ. Ελληνικά γράμματα
 1.8 Δυαδική Αποθήκευση σε Καταχωρητές

• Τα δυαδικά διακριτά στοιχεία πληροφορίας αποθηκεύονται σε

δυαδικά στοιχεία αποθήκευσης.

• Ένα δυαδικό στοιχείο αποθήκευσης είναι μια διάταξη με δυο

σταθερές καταστάσεις και συνεπώς είναι ικανή να αποθηκεύσει ένα
bit πληροφορίας.
 Καταχωρητές
• Καταχωρητής είναι μια ομάδα δυαδικών στοιχείων αποθήκευσης
(δυαδικά κύτταρα)
• Ένας καταχωρητής με n κύτταρα μπορεί να αποθηκεύσει κάθε διακριτή
ποσότητα πληροφορίας που περιέχει n bits.
• H κατάσταση (state) ενός καταχωρητή είναι μια n-άδα άσσων/μηδενικών,
όπου κάθε bit δείχνει την κατάσταση του αντίστοιχού του κυττάρου.
• Ένας καταχωρητής με n κύτταρα μπορεί να βρίσκεται σε μια από τις 2n
δυνατές καταστάσεις.
• Το περιεχόμενο ενός καταχωρητή εξαρτάται από την ερμηνεία που
δίνουμε στην πληροφορία που έχει αποθηκευτεί μέσα σε αυτόν.
• Σε ένα ψηφιακό σύστημα η πληροφορία αποθηκεύεται σε
καταχωρητές ενώ η επεξεργασία της γίνεται από λογικά ψηφιακά
κυκλώματα.
Μεταφορά πληροφορίας σε επίπεδο καταχωρητών
Παράδειγμα επεξεργασίας δυαδικής πληροφορίας
 1.9 Δυαδική Λογική
• Δυαδική λογική ασχολείται με δυαδικές μεταβλητές και λογικές
πράξεις
• Οι δυαδικές μεταβλητές μπορούν να πάρουν δυο και μόνο δυο
διακριτές δυνατές τιμές, 0 και 1.
• Υπάρχουν τρεις βασικές λογικές πράξεις ΑΝD, OR, NOT
Λογική πράξη AND
xy=z ή xy=z (όπου x,y,z δυαδικές μεταβλητές)
z=1 όταν και μόνο όταν x=1 και y=1, διαφορετικά z=0.
Λογική πράξη OR
x+y=z
z=1 αν τουλάχιστον ένα από τα x,y είναι 1. Διαφορετικά είναι 0.
Λογική πράξη NOT
x = z ή x = z
Το z είναι το συμπλήρωμα του x. Αν x=1 τότε z=0, ενώ αν x=0 τότε z=1.
 Πίνακας Αλήθειας
• Πίνακας αληθείας είναι μια λίστα των τιμών της λογικής πράξης για
όλους τους συνδυασμούς των δυαδικών μεταβλητών που
εμφανίζονται σε αυτήν.
• Πίνακας αληθείας των λογικών πράξεων
AND OR NOT
x y xy x y x+y x x’
0 0 0 0 0 0 0 1
0 1 0 0 1 1 1 0
1 0 0 1 0 1
1 1 1 1 1 1
• Η χρήση των δυαδικών μεταβλητών και η εφαρμογή της δυαδικής
λογικής φαίνονται από το παρακάτω απλό κύκλωμα διακοπτών

Δομή AND Δομή OR

 Περιοχές Δυαδικών Σημάτων
• Οι λογικές πύλες είναι ηλεκτρονικά κυκλώματα τα οποία λειτουργούν
με ένα ή περισσότερα σήματα εισόδου και παράγουν ένα σήμα εξόδου
• Τα σήματα εισόδου/εξόδου αντιστοιχούν συνήθως σε συγκεκριμένα
επίπεδα τάσης
• Στην πράξη ωστόσο, αντί για επίπεδα τάσης χρησιμοποιούνται
περιοχές τάσης

• Η τιμή της τάσης ενός ακροδέκτη εισόδου ή εξόδου επιτρέπεται να βρεθεί

ανάμεσα στις δυο επιτρεπτές περιοχές μόνο κατά τη μετάβαση από τη μια
περιοχή στην άλλη
 Λογικές Πύλες
• Λογικές πύλες είναι τα ηλεκτρονικά ψηφιακά κυκλώματα που εκτελούν
τις βασικές λογικές πράξεις

• Σήματα εισόδου-εξόδου για πύλες AND, OR, NOT

Πύλες Πολλών Εισόδων