Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟ LIED ΡΟΛΟΥ ΑΝΤΡΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΗ ΑΠΟ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΡΙΑ

Έλαβα πρόσκληση της κυρίας Ζαφειροπούλου για να παρακολουθήσω ρεσιτάλ της, και
συγκεκριμένα τον έξοχο Κύκλο «Χειμωνιάτικο Ταξίδι» (Winterreise) του Schubert, για
την οποία την ευχαριστώ.
Στον εν λόγω Κύκλο, διάρκειας μεγαλύτερης από μια ώρα, ένας νεαρός θρηνεί τον δίχως
ανταπόκριση βαθύτατο έρωτά του για μια κοπελίτσα. (Ποίηση Wilhelm Müller, ποιητής
που υποστήριξε ένθερμα την Επανάσταση του 1821, για την οποία η Ελλάδα τον τίμησε
δίνοντας σ’ έναν δρόμο της Αθήνας το όνομά του - οδός Μυλλέρου).
Εκτιμώ την κυρία Ζαφειροπούλου ως τραγουδίστρια, αλλά δεν καταλαβαίνω τι επιδιώκει
με το μπέρδεμα των φύλων και των συναισθημάτων τους μέσω της μουσικής του Schubert.
Και αναρωτιέμαι, ποιοι θα βιώσουν ουράνιες αισθητικές πτήσεις παρακολουθώντας μια
ώριμη γυναίκα να θρηνεί επί 60 λεπτά, τον ανεκπλήρωτο έρωτά της για μια κοπελίτσα,
διεκτραγωδώντας τα καταιγιστικά ερωτικά της σκιρτήματα για την μικρούλα. Σε
παρόμοια αισθητική στάση αναφερόταν άραγε με την γνωστή φράση, terribile auditu, ή,
(επίσης προσήκον), miserabile visu, οι Λατίνοι;.
Το ότι υπέπεσαν τρεις διάσημες γυναίκες τραγουδίστριες στην γκάφα, δεν καθαγιάζει
το ελληνικό κοπιάρισμά τους. Εξ άλλου υπάρχουν χιλιάδες άλλες που δεν το έπραξαν.
Αντιστρόφως, ουδέποτε μεγάλοι ληντερίστες, (Dieskau, Wunderlich, Haefliger,
Souzay, Prey, Goerne, για να αναφέρω ενδεικτικά μερικούς), δεν τραγούδησαν ποτέ τον
πανέμορφο Κύκλο του Schumann, Zωή και Ἐρωτες μιας γυναίκας, ή τα Lieder, π.χ.,
Amalia, Iphigenia, Gretchen am Spinnrade, καθώς και τα πολλά Mignon- και Mädchen-
Lieder. Χάθηκαν για μια καλή τραγουδίστρια τα τόσες χιλιάδες πανέμορφα Lieder που
γράφτηκαν για γυναίκα ερμηνεύτρια;
Στην παλιά όπερα συναντά, βέβαια, κανείς γυναίκες που υποδύονται αντρικούς ρόλους.
Είναι όμως κάτι πολύ διαφορετικό. Η όπερα, με τις καλής ποιότητας αποδεκτές
υπερβολές της, διαφέρει πολύ από τον ασκητικό και καθαρότατο χαρακτήρα ερμηνείας
του Lied. Πέραν τούτου πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν και ο κυρίαρχος ιστορικά ρόλος
που είχαν κάποια εποχή οι καστράτες, αλλά και οι φαλτσετίστες, άντρες που
τραγουδούσαν στο γυναικείο φωνητικό εύρος, και οι οποίοι αντικαταστάθηκαν αργότερα
από το φύλο που τραγουδά αυθεντικά σ’ αυτήν την φωνητικά ψηλή περιοχή. Οι καστράτες
και οι φαλτσετίστες υποδύονταν κατά περίπτωση και γυναικείους ρόλους, όμως αυτό
οφείλετο και στο γεγονός της αφελούς ερμηνείας ανόητων θεολόγων της ρήσης του απ.
Παύλου, σχετιζόμενης αρχικά με τον χώρο του Ναού, «αι γυναίκες υμών εν ταις
εκκλησίαις σιγάτωσαν» (α προς Κοριν. ιδ, 34), που ενώ είχε να κάνει απλά με το ότι
οι γυναίκες μιλούσαν κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας όταν επισκέφτηκε ο απ. Παύλος
την Κόρινθο, εξελήφθη ως θέσφατο αποκλεισμού της γυναίκας από την τραγουδιστική
πράξη.
Πέραν τούτων, κατά την ενσάρκωση και σήμερα αντρικού ρόλου από γυναίκες σε όπερες,
οι τελευταίες τροποποιούν την εξωτερική τους εμφάνιση, προσπαθώντας να καταστήσουν
μη ορατές τις χαρακτηριστικές σωματικές τους άνω και κάτω καμπύλες, και αφ’ ετέρου
αλλάζουν επί το «ανδρικότερο» την κόμμωση και τα ρούχα τους, για να πείσουν για την
εμβόλιμη, κατ’ επίφαση αρσενική τους μεταλλαγή. Θα εφαρμοστεί κατ’ αναλογίαν και εν
προκειμένω η σχετική αλλαγή ειδής γυναίκας ερμηνεύτριας Lied κατά την παρουσίαση
αντρικού κύκλου τραγουδιών;
Τελικά, το κατ’ εξοχήν πρόβλημα είναι πως η έκφραση ομώνυμων σε άντρα και γυναίκα
συναισθημάτων, (έρωτας, θυμός, τρυφερότητα, οργή, θρήνος, πάθος, απόγνωση κ.λ.π.),
δεν ιεραρχούνται βέβαια αξιακά, είναι όμως τελείως διαφορετικής και διακριτής
πέραν πάσης αμφισβήτησης υπόστασης και ποιότητας, (κατηγορίας ανθρωπολογικής) στα
δύο διαφορετικά φύλα.
Το μασκαρεμένο είναι πάντα υποδεέστερο του αυθεντικού. Πρόκειται για άχρηστη
περιπέτεια του ερμηνευτή. Διότι όταν έχει μπροστά του τον ογκόλιθο ερμηνείας ενός
μοναδικού αριστουργήματος, όπως το Winterreise, που συντρίβει, δεν χρειάζεται να
εξοντώνεται παλεύοντας συγχρόνως να υποδυθεί απελπισμένα και μάταια το άλλο φύλο.
Και για να κλείσω πολύ απλά με τη σοφή ρήση του μεγάλου ποιητή: «Ο καθείς και τα
όπλα του».