Professional Documents
Culture Documents
114 Sayfa Ramazan Yetkin Kpss Tarih Ders Notları PDF
114 Sayfa Ramazan Yetkin Kpss Tarih Ders Notları PDF
Video 1
İSKİTLER
İlk Türk Boyu İskitler’dir.
-“Bozkırın Kuyucuları” adıyla anılır. (maden)
-Tomris (ilk kadın hükümdar)
-At koşum takımları ve eğerleri yapmışlar.
-İlk defa Hayvan uslubu sanatını geliştirmişlerdir.
Alper Tunga (Firdevsinin Şehname eserinde “Afrasiyap” adıyla geçen kişi Alper Tunga’dır)
Firdevsi Şehname adlı eserini Gazneli Mahmut için yapmıştı.
Göçlerin Sonucu:
Roma 2ye ayrıldı. Doğu Roma-Batı Roma
Avrupa Hun devleti kuruldu
Hristiyanlık yayıldı
Skolastik düşünce (papaz ne derse o, sorgulanamayan düşünce)
375-İlkçağ kapanmış, Ortaçağ başlamıştır.
Video 2
Avarlar
Hunlar ile Avarların ortak özelliği: Avrupa’da devlet kurmaları.
Avarlar: Sasanilerle birlikte ilk kez İstanbul’u kuşatmışlardır. Hristiyanlığı resmi din olarak kabul etmişlerdir. ;Kurucusu
Bayan Han’dır. Üzengi yapımını Avrupalı’lara öğrettiler. Töles isyanı sonucu yıkıldılar.
Bumin kağan avarların demircisidir. Avarların kızını istemiş, vermeyince Avarlara isyan ediyor. Bumin Kağanda
Göktürk Devletini kurdu.
II.GÖKTÜRK DEVLETİ
Kutluk Kağan (“İlteriş” ünvanıyla başa geçmiştir) (İlteriş: derleyen, toplayan)
Orhun Abideleri bu devletin zamanında yapılmıştır.
Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
Not Türk tarihinde ilk milli istiklal ayaklanması Kürşad Ayaklanmasıdır.
Ayrıca Kürşattan sonra NİŞUFU adında bir kişi de isyan etmiştir.
UYGURLAR
Çİn kaynaklarında “Uygur” kelimesi “akraba, şahin gibi dolaşan” anlamındadır
Maniheizm ve Budizmi benimsemiştir. Et yasak, Savaşmak yasak.
Tarımda; Darı ve Yonca üretimi
İlk yerleşik yaşama geçen
Hareketli harf sistemiyle matbaa
Örgün eğitim sisteminin ilk örnekleri Uygurlar zamanında
Tiyatro (ortaoyununun temeli), Şan, opera, pandomin uygurlarda
Töreyi yazıya geçirmiş, Yazılı hukuk kuralları
Moğolların “Benim hocam” olarak nitelendirdikleri türkler Uygur Türkleridir.
Tük bankacılık sisteminin temelleri bu dönemde atılmıştır (Çin’e borç vermiş)
Video 3
KIRGIZLAR
Ölüleri yakan tek Türk kavmi
Dünya tarihinde milletler arası yarışma düzenleyen ilk devlettir.
Manas: Dünyanın en uzun destanı. Halen devam ediyor.(canlı destan)
Kırgız adına ilk defa Orhun abidelerinde rastlarız.
OĞUZLAR:
Orhun abidelerinde ismi geçer.”Kalabalık” anlamında gelir.
BSD ve Osmanlı Devletinin kurulmasında etkili olmuşlar.
Müslüman oğuza: Türkmen
Hristiyan oğuza: Uz denir.
BULGARLAR (***)
İlk Müslüman Türk Devletidir. Avrupa’nın kuzeyinde İslamiyeti kabul ettiler. (İtil Bulgarları)
İtil Bulgarları : Müslüman
Almış Han zamanında Müslüman olmuşlar.(Müslüman tüccarlar etkilemiş)
(tüccar olan)İbni Fadlan “RİGLE” seyahatnamesinde İtil Bulgarlarından bahseder. (***)
Tuna Bulgarları: Hristiyan
Borishan zamanında.
Çar ünvanını kullanmışlar.
TÜRGİŞLER: Kendi adına para bastıran İlk Türk Devleti BAGA TARKAN’dır.
KIPÇAKLAR (KUMANLAR)
Dede Korkut hikayelerine (oğuzlarla yaptıkları mücadeleler) konu olmuş
İgor destanına (ruslarla yaptıkları mücadeleler) konu olmuş
Kodex Kumanüs adında kendilerine sözlük hazırlamışlar.
SİBİRLER (SABARLAR)
Sibir: yoldan çıkan anlamında.
Not: Günümüzde ki
“Yakutlar” İskitlerin torunudur.
Karayimen Karaçay Hazarların devamı
Gagavuzda yaşayan Türkler Uzların devamı
Şincanda yaşayan Türkler Uygurların devamı
Video 4 + Video 5 + Video 6
Devlet Yönetimi
Ünvanlar:
Han, Hakan, Kağan, Yabgu, İlteriş, İlteber, İdikut, Şanyü, Tanhu, Erkin
İkili Teşkilat:
Batıda Yabgu, Doğuda Hakan
İkili teşkilat Asya Hunları hariç tüm devletlerde kullanmıştır.
(hangisinde ikili teşkilat görüşmez diye bir soru gelirse; şıklara bak, Asya H.varsa işaretle)
Asya Hunlarında 3lü teşkilar vardır. (Doğu-Merkez-Batı)
Devlet Görevlileri:
Apa : Sivil yönetici Ayuki : Hükümet
Tudun : Vergi memuru Aygucı : Vezir
Yabgu : Batı sorumlusu Sübaşı : Oğuzlarda Komutan
Tigin : Hakanın oğlu Tarkan : Komutan
İnanç/İnal(ataman) : Tiginlerden sorumlu Tamgacı (Bitikçi): Yazıcı
Şad : Hanedan üyesinden Komutan Tutuk: Askeri vali
Ağılıg :Hazinden sorumlu Böri : Göktürklerdeki Kağan muhafız birliği
Yarlıg : Hükümdarın emri Nazır (Buyruk) : Bakan
Yargucı : Yargıç/Hakim Otacı : Hekim/Tabib
**Şad: Tiginlerin eğitilmesi için başka yere gittikleri zaman aldıkları ünvandır.
Ordu
Ücretsiz (gönüllü) (Hazarlar hariç)
Ordu-Millet anlayışı (savaş zamanı herkes asker)
Onlu Sistem (Askeri) (Mete Han’ın tahta çıktığı tarik Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi kabul edilir)
Onbin---tümen---tümenbaşı
Bin-------tabur----binbaşı
Yüz------bölük----yüzbaşı
On-------tabur----onbaşı
-Yelme: Savaş zamanı düşmanın durumunun öğrenilmesi amacıyla gönderilen keşif birimine denir.
Yelme’nin Osmanı’da karşılığı “Akıncı”dır. (****)
Türklerin dünyayı askeri alanda etkiledikleri yönler:
-onlu sistem
-Üzengi yapımını öğrettik
(üzengi:ayağını kitleyen mekanizma, at üzerinde denge ve güç almayı sağlıyor)
-Konserve yapımını öğrettik (savaşta lazım)
-Ceket(avcı yeleği) ve pantolon giymeyi öğrettik (savaş esnasında şalvar ve pelerin engeldir)
-Islıklı ok (Metehan buldu. (mete nereye ok atıyorsa, herkes oku o yöne atıyor)
-Savaş taktikleri; Turan- Hlal-Kurt kapanı-Islıklı ok Pusu Sahte Ricat (geri çekilme)
HUKUK
Töre: Yazısız hukuk kuralları. Töreler değiştirilebilir.(Hakanın isteğiyle Kurultay’ın kararıyla)
(İlk 4 maddesi değişmez: Adalet(Könilik), İyilik(Uzluk), Bağımsızlık(Oksızlık) hariççç)
Hapis cezaları göçebelikten dolayı kısadır. (10 günü geçmez)
Bazı suçların cezası İdam, Barış zamanı herhangi birine kılıç çekmenin cezası İdam, casuzluk İdam)
Yargan: Yargıç
Tüz: (kpss) Devlet ile vatandaşın karşılıklı olarak görevlerini bildiren yazısız sözleşme.
Töreleri yazıya geçiren devlet: Uygurlardır. (Günümüzdeki Tüzük kelimesi.)
SOSYAL-EKONOMİK HAYAT
Savaşçı Anne (Ög)
Sanat: Hayvan üslubu Baba (Kong)
Taşınabilir eşyalar (halı, kilim, çul, iğne oyası) Törün(düğün)
Ekonomi hayvancılık Tek eşlilik (monogami)
Kölecilik, sınıf ayrımı göçebelikten dolayı yok. Kımız(milli içeceğimiz)
Oguş(aile)—Urug(soy)---Boy (boy-bod)----Budun(millet)----İl(devlet)
Yurt(çadır) Halkın kaldığı çadırlara denir.
Alfabeler
Orhun Alfabesi (Göktürk): ilk milli alfabesi Çin Alfabesi Kiril Alfabesi
Uygur Alfabesi (milli) Soğd Alfabesi Arap Alfabesi
Latin Alfabesi
-Edebiyat-
Sözlü Edebiyat:
Sav : Atasözü (*)
Sagu : Ağıt (*)
Koşuk : Kopuz(saz)lar eşliğinde söylenen şiirler.
Hikaye : Dede Korkut Hikayeleri (Oğuzlar ile Kumanlar arasındaki mücadeleyi anlatır)
Destanlar:
-Alper Tunga ve Şu: İskitler
-Ergenekon ve Bozkurt: Göktürk (Dağın yarılarak çıkılması)
-Oğuz Kağan Destanı: Asya Hun *** “Oğuz Kağan” adıyla bahsedilen kişi METEHAN’dır.
-Türeyiş ve Göç: Uygurlar
-Manas Destanı: Kırgızlar
-Atilla ve Sihirli Geyik: Avrupa Hunları
Yazılı Edebiyat
Orhun Abideleri kimin adına dikilmiştir? Vezir Tonyukuk + Bilge Kağan + Kültigin
Not: Orhun Kitabeleri çözülebildiği için Türk tarihinin ilk yazılı eseridir.
En eski kitabe Yenisey yazıtlarıdır. Ancak çözülemediği için yıpranmış olduğu için ilk yazılı eser değil.
Sanat:
Çadır yapıyorsam Dokumacılık yapıyorumdur. Halı (Dünyanın en eski halısı Pazırık halısı Türklerin)
Firesko (duvar resmi) uygurlarda resim yapan sanatçıya “Bedizci” denir.
Hat, Çini, Minyatür, Fresko, Heykelcilik(balbal)
Madencilik : Altın Adam Zırhı
Bozkırın Kuyumcuları (İskitler)
Minyatur: Uygurlarda başlar.
İskitlere ve Hunlara ait olan eserler Rusyada “Ermitaj” müzesinde sergileniyor.
Paralar
Paraların adı Cinsi Kullandığı Devlet
Kamdu Bez Göktürk Ticarette parayı ilk kullanan devlettir.(değişim aracı)
Böz Bez Uygurlar
Çav Kağıt Uygarlar
Kuanpoyu Bez Uygurlar
Müzik Spor
Kithara: Türk Kanunu Davul(Nevbet) Seğirtme: yaya yarışları
Çevgan: Müzik aleti Kopuz: Saz Milletlerarası yarışma:Kırgızlar
Ir: Beste Tepük: Futbol
Küg: Melodi Kureş: Güreş
Video 9
KARAHANLILAR
Kurucusu: Külbilge Kadirhan (*)
Karluk+Yağma+Çiğil+Tuhsi’lerden oluşur.
Yöneticisi ve halkı tamamen Türktür.
Resmi dili Türkçe’dir. (Ulusçuluk)
İlk defa Türk-İslam Medresesi açıldı (Semerkant Medresesi)
İlk defa Ribat yaptılar.
Ribat Kervansaray demektir. Ribatların Kervansaraylardan farkları;
-Gazilerin sığınak merkezi -Güvenlik -Dini yayma merkezi
İlk Türk-İslam Edebi eserleri verilmiştir.
Gulam sistemini ilk defa Karahanlılar uygulamıştır.
(Gulam: Savaşta esir edilen köle demektir.)
GAZNELİLER
Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuştur.
Kurusu Alp Tigin’dir.
En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
İslamiyeti ilk defa koruyan devlettir.
Dünya tarihinde ilk Sultan ünvanını Gazneli Mahmut
kullanmıştır(Abbasi halifesi verdi)
Hindistan’a 17 sefer yapmılarak İslamiyeti yaymıştır. Yine bu
seferlere “Biruni” katımıştır. Gazneli Mahmut Biruni için
“Sarayımın en değerli hazinesi” demiştir.
Günümüz Pakistan, Afganistan, Hindistan ve Bangladeş’te
İslamiyetin varlığı Gazneli Mahmut’un seferleri sonucunda
olmuştur.
Çok uluslu toplum ve ordu yapısı yıkılışını hızlandırmıştır.
Seras, Nesa ve Dandanakan savaşlarını B.Selçuklu’ya
kaybetmiştir.
Gurlular tarafından yıkılmıştır. (Gurlu/Afgan yerlileri)
Tolunoğulları
Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam Devletidir.
Bir Tevaif-i Mülk devletidir. (Abbasinin zayıflamasıyla kurulan devletçikler)
Tolun “dolunay” demektir.
En önemli hükümdarı Tolunoğlu Ahmet’tir.
“Maristan” adı verilen hastaneler inşa ettiler. (DİKKAT Karahanlıların Bimaristan akıl hastahanesidir)
İhşidler (Akşitler)
İhşid: prens demek, Akşit: nur yüzlü demek.
Bir Tevaif-i Mülk devletidir.
Hicaz bölgesine sahip olan ilk Türk İslam Devletidir.
Eyyübiler
Kurucusu Selahattin Eyyubi’dir.
1187’de Hıttin Savaşıyla Haçlıları mağlup etti ve Kudüs’ü Haçlılardan geri aldı.
İbni Meymun bu devlette yaşamıştır.
Avrupalı şövalyeler “arma” sistemlerini Eyyübilerden aldılar.
Kıpçak Türkleri bu devlete hizmet etmiştir.
Memlüklüler
Veraset sistemi diğer Türk devletlerinden farklıdır. (Kut yok. Komutanlarda başa geçer)
1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan Savaşlarıyla Moğolları dünya tarihinde ilk defa mağlup ettiler.
Resmi dili Arapçadır.
1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye Savaşları sonucu yıkıldı.
Baybars Camii ve Kalavun Camii en önemli eserleridir.
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ
DSMAÇ
Vide 10
Devlet Yönetimi
Sembol Unvan *Kut anlayışı devam ediyor.
Kılıç Han Göktanrı’nın adı “Allah” olarak değişti.
*Kut Anlayışı Türkiye Cumhuriyeti ile son bulacak
Yay Hakan
Örgin (taht) İlig
Otağ(çadır) Erkin
Eklemeler: Eklemeler:
Hutbe Bey
Tıraz(elbise) Padişah
Hilat (hed.tümü) Sultan
Çetr (şemsiye) Sultan-ı Azam
Sikke (para bast.) Melik
Berat(atama onayı) Şah
Saray Görevlileri:
Divan-ı Saltanat
Video 11
Hukuk
Sosyal Hayat
Sebil: Çeşme
Tutmaç: 11.yy da Türklerin Milli Yemeğinin adıdır.(Genellikle Ramazanın ilk günü yapılır)
Kümbet: Anıt mezar. Siyasiler veyasSiyasilerin eşleri yatar. (Dikey şeklinde yapı)
Külliye: Toplu yapılar (İçinde; İmarethane, Kütüphane, Hamam, Medrese ve ORTASINDA Caminin bulunduğu yapı)
Arasta: Çarşı
Bargah: Saray
Tekke: Din öğretilen kurumlardır.
Zaviye: Tekkenin küçüğüdür.
Darülafiye
Hastane Darülsıhha
Maristan (Tolunoğullarında)
Bimaristan (Karahanlılarda) Akıl Hastahanesi
(Bimarhane)
Toprak Yönetimi
İkta Sistemi:
Önemli !!!
EĞİTİM
B.S.D ‘de 2. bir medresenin (Nizamiye Medresesinin) açılma nedeni? **(KPSS Sorusu)
- Bilim insanı yetiştirmek
- Devletin memuru ihtiyacını karşılamak
- Zararlı fikir akımlarına karşı-fikir üretebilmek. (Hasan Sabbah’ın başlatmış olduğu Batınilik faaliyetlerine karşı fikri
fikriyle yok etmek için Gazali buranın başına geçmiştir.) ***Batıniliği ortadan kaldıran İlhanlılar’dır.
Mimari:
“Türk üçgeni”
Sanat:
Hat: Hat sanatı ile uğraşana “Hattat” denir. Amasyalı Yakut (Bilinen ilk büyük Türk Hattatı)
En gelişme gösteren sanattır.
Minyatür: Resmin yerini minyatür sanatı almıştır. Minyatür: herhangi bir resmi küçültme demektir.
Perspektife dikkat edilmez.
Kişiler statülerine bağlı olarak büyüklük ve küçüklükle çizilir.(Sultan 5 cm ise, Vezir 4 cm, Halk 2 cm gibi)
Tasvir sanatıdır.
Uğraşana “Müssavver” veya “Nakkaş” denir.
Cezeri yapmış olduğu mekanik tasarımları “Otomato” adında kitabında toplamıştır.
Ayrıca; Ebru sanatı, Telkari, Malakari, Vitray(cam süsleme), Madencilik, Ahşap işlemeciliği ve oymacılığı, kakmacılığı,
Çinicilik, Dokumacılık gelişme göstermştir.
Video 13
Bilim İnsanları
Dünyanın 1. Öğretmeni : Artisto kabul ediliyor. 2.öğretmeni: Farabi. 3.öğretmeni İbni Sina kabul ediliyor.
Gazali
Bağdat’taki Nizamiye Medreselerinin Rektörü Gazalidir.
Zararlı fikir akımlarına karşı fikir üretmiştir.
(Hayatı boyunca Haşşaşilik faaliyetlerinin fikri yönünü çürütmekle uğraşmıştır.)
Asarül Bakiye adlı eserinde Türk dünyası hakkında bilgiler verdi.
Zekeriya Er-Razi
İbn-i Sina’dan sonra Avrupa’da en fazla tanınan Doktor Zekeriya Er-Razi’dir.
Çiçek ve kızamık hastalığının farkını buldu. “El Havi Ansiklopedisi” 17.yy’a kadar ders kitabı olarak olutuldu.
Fezari
(Feza: Uzay demektir.)
İslam dünyasının astronomi ile uğraşan ilk bilim insanıdır.
Usturlab adı verilen bir aletle “Güneş ve Ay tutulmalarını” hesap etmiştir.
1) AKKOYUNLULAR
Kurucusu Kara Yülük Osman’dır.
En önemli hükümdarı Uzun Hasan’dır. Avrupa’da “Küçük Türk” lakabını Fatih’ten ayırt etmek için kullanmışlar.
Kuran-ı Kerim’i Türkçe’ye çevirmişlerdir.
Dede Korkut Hikayelerini yazıya geçirmişlerdir.
1402 Ankara savaşından sonra Osmanlı’ya rakip oldu.
1473 Otlukbeli Savaşı sonucu yıkılma sürecine girmiştir.
Dönemin bilim insanı Ali Kuşçu hem Akkoyunlar’da hem de Fatihin daveti üzerine Osmanlı Devleti’nde yaşamıştır.
Balbal dikme geleneğini devam ettirmişlerdir. (Akkoyunlularla Karakoyunluların ortak özelliği)
2)KARAKOYUNLULAR
Osmanlı Devleti ile ilişkileri iyi olmuştur.
Akkoyunlulara son vermiştir.
3) SAFEVİLER
Şah İsmail tarafından İran’da kurulan Şii karakterli bir devlettir.
1514 Çaldıran Savaşı sonucu yıkıldılar.
4) BABÜRLER
Yeni çağda kurulup Yakınçağda yıkılan Türk-İslam Devleti Babürlerdir.
Babür Şah tarafından Hindistan’da kuruldu.
Cihan Şah eşi Mümtaz Sultan için Hindistan’ın Agra kentinde “Taç Mahal” yaptırmıştır.
Babür Şah’ın hayatını anlattığı “Vekayi” (Babürname) adlı eserinde topladı.
1858’de İngiltere tarafından yıkılmıştır.
5) HARZEMŞAHLAR
Merkezi Ürgenç (Gürgenç) olmak üzere Harezim’de kuruldu.
Kendisini BSD’nin devamı olarak gördü.
Kurulduğu yerden ismini aldı.
Otrar Faciası’nı yaşadı. (Moğollar tarafından) (Ürgenç haritadan silindi)
Yassıçimen Savaşı’nı ASD’ye karşı kaybetti.
İlhanlılar tarafından yıkıldı.
6) TİMUR DEVLETİ
Bize zararı çoktur. 1402 Ankara Savaşıyla Osmanlı’yı Fetret dönemine soktu.
Karadeniz’in üstünde bulunan Altın orda devletini yıkarak Rusların Karadeniz’e inmesini sağladı.
Ali Şir Nevai; Muhakemetü’l Lugateyn adında yazdığı eserinde Türkçe’nin Farsçadan üstün olduğunu ispat etmeye
çalışmıştır. Kendisi Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi kabul edilir.
Ali Kuşçu, Uluğ Bey, Ali Şir Nevai, Hüseyin Baykara bunlar Timur zamanında yaşamış önemli bilim insanlarıdır.
(Hatırlayalım: BSD hükümdarı Alparslan, komutanlarına “feth edilen topraklar sizindir” demişti.(DSMAÇ)
Kutanmış oğlu Süleyman Şah’ta Alparslana bende bölge fethedeyim dediğinde Alparslan izin vermemişti.
Süleyman Şah bunu dinlemeyip İznik’i almakla işe başladı.)
1075-İznik alınarak başkent yapıldı.
Haçlılar İznik’i aldığında başkenti “Konya” ya taşıdı.
Anadolu’da ilk Siyasi Birliği Sağlayan Devlet Anadolu Selçuklu Devleti’dir. (DSMA’ları yıktı)
Bizans ile Miryakefelon/Kumdanlı/Yurttutan savaşı yapıldı (Anadolu kesin olarak Türk Yurt haline gelmiştir.)
Alaattin Keykubat en parlak dönemidir.
Bu devletin zamanında ticareti geliştirmek için;
-Suğdak, Sinop, Samsun, Alaiye(Alanya), Antalya alındı.
-Sigortacılık faaliyetleri başladı.
-Kervansaraylar yapıldı.
-Kıbrıslı Rumlar ve Venedik devleti ile ticari anlaşmalar imzalandı. Vergi oranları düşürüldü. (Bizansın değil, bizim
yolumuzu kullansınlar diye)
Not: Kayseri ve Sivas (istasyon merkezi) ticaret gelişti.
Not: Alaiye Konya örnek alınarak yapıldı.
Not: Türkiye’de denizciliğin öcüsü oldu.
(Dikkat!!! İlk Türk denizcisi derse Çaka Bey, Ama İlk Türk Denizciliğiyle uğraşan devlet derse ASD)
Harzemşahlar kendilerini BSD’nin varisçileri kabul
ettiğinden gözleri ASD üzerinde ve ASD ile Yassıçiçen
savaşını yaptığı esnada Moğollarda Harzemşahları
yıkmıştır.
Yassıçimen savaşını kazanmamıza rağmen sonucu
olumsuz olmuştur. Çünkü Bunun sonucunda aradaki
tampon bölge kalkmıştır (harzemşahlar). Tarihte
Moğollara/İhanlılara komşu olan bütün ülkeler yıkılmıştır
Sivas ticarette istasyon merkezi haline gelirken,
Kayseri’de milletlerarası fuar olan “ Yabanlu Pazarı”
kurulmuştur
Devlet Yönetimi:
Ekonomi
Ahilik Teşkilatı:
Ahi Evran tarafından kurulmuştur. **Toplandıkları ve hizmet ettikleri yer: Zaviye
Ahiliğin amacı ve felsefesi Ahi Evran’ın “Letaf-i Hikmet” kitabından öğrenilir.
Gayrimüslimler giremez.
Esnafların başında olana “Şeyh” veya “Pir” adı verilir.
Girit ve Hansa teşkilatlarına da Müslümanlar alınmamıştır.
Esnaflar “Ahidname”ye uymak zorundadır.
İhtiyaca göre mal üretimi yapılır.
Mesleki eğitim verilir. (Sonunda İcazetname-diploma- verilir)
Esnaflar arasında dayanışmayı arttırır.
Ortak sandıkta para toplanır ve yeni dükkan açanlara verilir.
Gerektiğinde cihata (savaşa) katılır.
Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı’nın kurmuş olduğu teşklatın adı “Bazıyan-ı Rum”(Anadolu Kadınları)
Fatma Bacı’nın sözü “Kadınlar; Aşınıza, Eşinize ve İşinize dikkat edeceksiniz.”
Ahi Evran adı verilen Bağdat’ta yaşayan bir Arap’ın, Kırşehir, Konya ve Kayseri’yi gezerek burada müşkil durumda olan esnafın
kendi aralarında kıskançlığı ve rekabeti önleyerek kendi aralarındaki dayanışmayı, sanatkarlık ruhunu, maddi ve manevi
yardımları nasıl yapacaklarını, nasıl para kazanacaklarını, esnaf olarak insanlara nasıl davranacaklarını öğretti. “Detay Fitnat”
adında bir kitap yazdı. (esnafın cep kitabıdır)
Ahi teşkilatına girenler yalan söyleyemez, hırsız olamaz, zinaya yaklaşamaz.
Ahi teşkilatına girenler yanında mesleki eleman yetiştirirler (usta-çırak-kalfa)
Ahi teşkilatına Gayrimüslimler giremez.
Akşamleyin topladıkları hasılatın bir kısmını Ahi Bey’e verirler. Orta Sandıkta toplar. İlerde de mesleki eğitimde usta olmuş bir
berber yeni bir dükkan açmak istediği zaman parayı kredi gibi bu orta sandıktan temin eder.
Ahilik teşkilatının merkezi Kırşehir, Konya ve Kayseri’dir.
Akşam toplantıları olur; Kur’an-ı Kerim, Fıkıh toplantıları gibi
Ahi Evran’ın Eşi Fatma Bacı, esnaf eşlerinin yetim kalan kız çocuklarını veya mesleki eğitime ihtiyaç duyan kız çocuklarını yanına
alır, bunlara mesleki eğitim verir. Bu meslek eğitimini verdikten sonra bu kız çocuklarını o esnaflarla evlendirir.
Yalancılık, Hırsızlık vb. yapanların kırmızı kuşakları alınır ve ahilikten çıkarılır.
Günümüzde halen Ahilik haftası kutlanıyor. Kırşehir, Kayseri, Konya ve Ankara’da. (Başkent olduğu için Ankara)
Mimari ve Sanat
*Türkiye Topraklarında en fazla esere sahip olan devlet Anadolu Selçuklu Devleti’dir.
BUNLARI EZBERLE
ÖNEMLİİİİİİİİİİİİİ Dikkat !
İstanbul, Edirne, Bursa ve Trabzonu ilk fethedenler Osmanlı olduğu için orada Osmanlıların eseri vardır. Ya da
Paşa/Yeşil/Sultan varsa Osmanlınındır. Bunlar ve D-DSMA dışında kalan tüm eserler ASD’ye aittir.
En Önemli Eserleri;
İLKLER
*** 2014’te restoresi tamamlanıp 1175 ASD eseri yıkılmaktan kurtulmuştur. Kültür ve Turizm Bakanlığı
Cumhurbaşkanı’nın (Abdullah Gül) isteğiyle ASD’nin bütün eserleri yıkılmaktan kurtulmuştur. Bitti.
Video 17
DEVLET YÖNETİMİ
Merkez Teşkilatı
Hükümdarın Görevleri;
» Herhangi bir konuda emir verir. (Ferman)
» Herhangi bir konuda yazılı beyanda bulunur. (Hatt-ı Hümayun)
» Herhangi bir şeyi yasaklar (Yasakname)
» Herhangi bir devlet memurunun malına el koyar (Müsadere)
» Herhangi bir devşirme çocuğunu öldürebilir.-ihanet olursa- (Kulluk Hakkı)
» Herhangi bir devlet memurunu göreve atar veya görevden alır. (Berat)
» Herhangi bir yerdeki haksızlığı giderir. (Adaletname)
» Herhangi bir konu hakkında kanun çıkarır. (Kanunname)
Netlik yok ama ; İlk Cülus bahşişini Yıldırım Beyazıt vermiştir.
Fatih Sultan Mehmet Cülus Bahşişi geleneğini yasalaştırmıştır.
Veraset Değişiklikleri
Osman Bey (ülke ortak)
I. Murat (ülke hükümdar ve oğullarına ait) İlk değişiklik I.Murat
Fatih Sultan Mehmet (ülke padişahındır)
I. Ahmet (Ekber ve Erşed- En büyük en akıllı) Son değişiklik I.Ahmet
Kanun-i Esasi (Ekberiyet Sistemi)
Şehzade Eğitimi
7 yaşında eğitime başlarlar.
12 yaşında sancağa gönderilir.
“Çelebi Sultan” ünvanını alırlar.
Önemli sancak kentleri şunlardır; Manisa – Amasra – Amasya – Kütahya – Trabzon – Bolu – Çankırı – Çorum – Antalya
Kefe (Anadolu dışındaki tek sancak yeri)
Başkentleri / Merkezi)
Söğüt
KaracahisarBilecik Kuruluş Dönemi başkentleri
Bursa
İznik
Edirne
İstanbul -------------------------------> Yükselme dönemi başkenti
Saraylar
Divan-ı Humayun
Video 18
Divan Üyeleri
Topkapı Sarayı
Taşra Teşkilatı
EYALETLER
NOT
HUKUK
KADILAR;
Atamasını
Sınıfı Adı Bölgeler
Yapan
İstanbul
1. Taht Kadısı Edirne Padişah
Bursa
SOSYAL HAYAT
VAKIF
SOSYAL KURULUŞLAR
ORDU
1.Kuran I.Murat’tır.
2.Merkez ordusudur.
Video 22
MEDRESELER
Osmanlı Devleti’nde ilk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılan “İznik Medresesi”dir
veya “İznik Orhaniyesi” diye geçer.
Not: “Süleyman Paşa Medresesi” Osmanlı’dan günümüze kalan en eski medresedir.
Medreseye atanan ilk Müderris “Davud-u Kayser” dir.
Fatih zamanında; günümüz İslam Estitüleri veya İlahiyat Fakülteleri ayarınca “Sahnı Seman” Medreseleri açıldı. Bu
medreselere öğrenci yetiştirmek amacıyla “Tetime Medreseleri” açılmıştır.
Kanuni zamanında açılanlara ise “Süleymaniye Medreseleri” denilmiştir.
BİLİM İNSANLARI
Video 25
MİMARİ
SANAT
HAT
En büyük Osmanlı hattatı “Şeyh Hamdullah”(lakabı Kıbletül hattain <hattatların kıblesi>)
Ayrıca, Ahmet Karahisari’de ünlenmiştir. Hafız Osman’da vardır.
Hatları günümüze ulaşan tek Osmanlı Padişahı II.Mustafa’dır.
MİNYATÜR / TASFİR
Bu sanat dalıyla uğraşanlara “ Musavver “ veya “ Nakkaş “ denir.
Levni, Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Sinan Bey ünlüdür.
Nakkaş Sinan Bey “Gül koklayan Fatih” (minyatürü portre görünümüne geçirdi)
TEZHİP
Bu sanat dalıyla uğraşanlara “ Müzehhip “ denir.
Kara Mehmet en ünlü temsilcisidir.
RESİM
İlk resmini yaptıran Osmanlı padişahı Fatih’tir.
Resmini devlet dairelerine astıran II.Mahmut’tur.
İlk resim sergisini açan Şeker Ahmet Paşa’dır.
“Kaplumbağa Terbiyecisi” ve “Silah Tacirleri” gibi tablolarıyla ünlenen isim Osman Hamdi Bey’dir.
MÜZİK
Itri (Müzik ilminin Şeyhi), Hacı Arif Bey, Tanburi Cemil Bey, Dede Efendi önemli bestekârlardır.
II.Mahmut zamanında İtalyan Donizetti Kardeşler “Mızıkayı Humayun”u kurdular.
Osmanlı Devleti’nin ilk milli marşı Mahmudiye Marşı’dır.
Osmanlı tarihinde Batı tarzında ilk müzik dersi alan padişah Sultan Abdülmecit(lakabı: Alafranga)’tir.(Piyano)
<Suzi Dilara> makamını bulan III.Selim’dir.(Ayrıca III.Selim Neyzen’dir.)
Önemli Not:
ITRİ : 19.MEB şurasında Recep Tayyip Erdoğan, en çok Itri’nin üstünde durmuş, “Müzik ilminin Şeyhi” olarak
bahsetmiş, ders olarak okutulması için Nabi Avcı’ya emir vermiştir. (KPSS’de sorabilir)
OSMAN BEY
ORHAN BEY
Video 27
YILDIRIM BAYEZİD (1389-1402)
Anadolu Türk siyasi birliğini geniş ölçüde sağlayan ilk Osmanlı padişahıdır.
İlk defa darüşşifa (hastane) açtırdı. (Bursa)
İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır. (1391-1401 yılları arasında 4 kez)
Not: Bu kuşatmalara yardımcı olması için Güzelcehisarı (Anadolu Hisarı)yaptırmıştır.
II. MURAT
Macarlarla Kuruluş Dönemi’nin en kötü antlaşması sayılan “Edirne Segedin Antlaşması” imzalanmıştır.
(Macarlarla 10 yıl savaş yapılmama kararı alındı.)
İlk defa Yeni çeri isyanı çıktı.(Buçuktepe İsyanı)
1444’te Haçlılarla Varna Savaşı yapıldı.
1448’de ise yine Haçlılarla II.Kosova Savaşı yapıldı.
(I.Kosova I.Murat / II.Kosova II.Murat)
II.Kosova savaşının sonuçları;
1.Balknlar kesin olarak Türk Yurdu haline geldi.
2.Miryakefelon Savaşı ile sonucu açısından benzerlik gösterdi.
3.Türkler saldırıya, Avrupa savunmaya çekildi.(II.Viyana’ya kadar bu durum
böyle devam etti)
Video 28
Not 1 : Fatih 17 ülke fethetmiştir. Kendisine “Sultanül Bahrey ve Hakanül Berreyn” unvanı verilmiştir.
(İki deniz ve İki karanın hükümdarı)
Not 3 : 1473’te Uzun Hasan ile Otlukbeli Savaşı yapılmıştır. Doğu Anadolu alındı.
Video 29
II.BAYEZİD (1481-1502)
“Cem Sultan Olayı” döneme damgasını vurdu. İlk defa bir iç sorun bir dış sorun haline geldi.
Karamanoğulları’na tamamen son verildi.
1511’de “Şah Kulu” isyanı çıktı.
“Küçük Kıyamet” olarak nitelendirilen İstanbul Depremi yaşanmıştır.
Rönesans sanatçısı Leonardo da Vinci, Haliç’i Boğaziçi’ne bağlayan bir köprü yapma isteğini II.Bayezid’e belirtmiştir.
Kemal Reis komutasındaki bir donanma İspanya’ya giderek zülüm gören Yahudi ve Müslümanları İstanbul’a getirdi.
Yükselme’nin içinde duraklama dönemi olarak bilinir.
Video 30
Canberdi Gazali, Ahmet Paşa, Baba Zünnun, Kalender Çelebi isyanları ile uğraştı.
(ilk ikisi amaç açısından farklı: Memlük Devletini tekrar diriltmek)
1526 Macarlarla Mohaç Meydan Muhaberesi yapıldı.(Dünyanın en kısa süren ova savaşıdır)
1532 Alman seferine çıkıldı. Önümüze ordu çıkmadı. Şarlken’in elindeki Fransa kralı I.Fransuva serbest kalmıştır.
1533 Avusturya kralı (Arşidük) ile Osmanlı arasında İstanbul Ant. imzalandı. Böylece Avusturya arşidükü Osmanlı
sadrazamına denk sayıldı. Orta Avrupa’nın siyasi üstünlüğü Osmanlı’nın eline geçti.
1535 Fransa ile kapitülasyon antlaşması imzalandı.(Ancak bu antlaşma her iki taraftan birinin ölmesiyle sona
erecekti) (Geçici kapitülasyon) (Not: daimi hale getiren: I.Mahmut olacak)
1538 Haçlılarla Preveze Deniz Savaşı yapıldı. (Andre Doria X Barbaros Hayrettin Paşa) Akdeniz bir Türk gölü haline
geldi. (28 Eylül 1538)(Bugün ülkemizde her yıl “Donanma Günü” olarak kutlanır.)
1560 Haçlılarla Kuzey Afrika egemenliğimizi pekiştiren Cerbe Deniz Savaşı yapıldı ve kazanıldı.
Not: Trablusgarp, Tunus, Fas ve Cezayir alınarak Kuzey Afrika’nın fethi tamamlandı.
Ayrıca Hindistan üzerine (Portekiz tehdidinden dolayı) 4 sefer yapıldı, ancak; bölgenin uzak olması, gemilerin
okyanusa dayanıklı olmaması, Gücerat Sultanlarının donanmamıza yardım etmemesi ve seferlere gereken önemi
verilmemesinden dolayı seferler başarısız oldu.
SOKULLU MEHMET PAŞA
3) Marmara-Karadeniz Projesi
İstanbul’un güvenliğinin sağlanması için bu proje
oluşturuldu.
Amaç Marmara’da bir kanal daha açarak Marmara
denizini Karadeniz’e bağlamak.
Video 31
Duraklama Nedenleri:
1) Merkezi otoritenin bozulması
2) Küçük yaştaki şehzadelerin tahta geçmesi
3) Saray kadınlarının devlet yönetimine karışması
4) Saray masraflarının artması
5) Devlet içinde rüşvet ve iltimasın artması
6) Ganimet gelirlerinin azalması
7) Savaşların uzun sürmesi ve mağlubiyetler alınmaya başlaması
8) Beşik ulemalığı sistemi (hocanın oğlu hoca)
9) Medreselerden pozitif bilimlerin çıkarılması
10) Kapitülasyonların yaygınlaşması
11) Sık padişah değişikliği (cülus bahşişinin artması)
12) Doğal sınırlara ulaşılması
13) Askerin “Ordu devlet içindir” anlayışını terk etmesi
14) Avrupa’nın bilimsel ve teknolojik açıdan gelişmesi (Coğrafi keşifler, Rönesans)
Siyasi Olaylar:
Video 32
XVII. yy DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI
Genel Özellikleri:
Avrupa örnek alınmamıştır.(kendimizi üstün sayıyoruz)
Fatih ve Kanuni Sultan Süleyman örnek alınmıştır.(Kanun-u Kadim)
Kişilere bağlı kalmış ve devlet politikası haline getirilememiştir
Sorunların köküne inilmemiştir.
Islahatlara saray, ulema(din adamları) ve yeniçeri (askerler)karşı çıkmıştır.
Baskı ve şiddet yoluyla benimsetilmek istenmiştir.
Islahatçıların şifresi “TOKMAK”tır.(Tarhuncu-Osman-Kuyucu-Murat-Ahmet-Köprülü) (Kronolojik değili)
I.AHMET
Kafesten çıkarak ilk padişah olan kişidir.
Ekber ve Erşed sistemini (en büyük ve en akıllı) getirerek Osmanlı veraset sistemini düzenlemiştir.
Osmanlı tarihinde veraset sisteminde son değişiklik yapan padişahtır.
İlk içki yasağı getiren padişahtır. (Bunun nedeni Müslümanların ibadetlerini aksatması)
KÖPRÜLÜLER DÖNEMİ
Saraya şartlar öne sürerek sadrazam oldu. -KÖPRÜLÜLER-
Maliyeyi düzeltti. -Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
Yeniçeriyi disiplin altına aldı. -Amcazade Hüseyin
Venedik’in Çanakkale’ye uyguladığı abluka’yı kaldırdı. -Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
NOT: Duraklamanın içinde Yükselme yaşandı.
(Yükselmenin içinde duraklama Beyazıd dönemindeydi)
Video 33
Siyasi Gelişmeler:
1700 İstanbul Antlaşması: (Osmanlı-Rusya) Rusya ilk defa Karadeniz'e inme fırsatı elde etti.
1711 Prut Antlaşması (Rusya ile yapıldı) Kaybedilen toprakların geri alınabileceği umudu doğdu.
1715-18 Petervaradin Savaşı (Avusturya ile yapıldı) Avusturya ile “Pasarofça Antlaşması” imzalandı.
Pasarofça Ant.ile: Avrupa Devletlerinin (Batı’nın)üstünlüğü kabul edildi. (Dönem: 3.Ahmet-Lale Devri)
1724 İstanbul Antlaşması (Rusya ile yapıldı) Rusya ile yapılan ilk dostluk antlaşmasıdır.
1746 Son Osmanlı-İran antlaşması olan “Kerden Antlaşması “imzalandı. (II.Kasr-ı Şirin)
1779 Aynalı Kavak Tenkihname(sözleşme)si ile Kırım’da Şahin Giray’ın Kırım Han’ı olması kabul edildi.
Böylece Kırım özerk hale geldi.
Genel Özellikleri
Batı (Avrupa) örnek alınmıştır.
Baskı ve şiddet yoluyla benimsetilmek istenmiştir.
XVII.yy’a göre daha kalıcı olmuştur.
Hukuk hariç her alanda yapılmıştır. (en çok ise askeri alanda)
Saray, ulema ve asker ıslahatlara karşı çıkmıştır.
Islahatçıların şifresi 3-1-3-1-3 (3.Ahmet-1.Mahmut-3.Mustafa -1.Abdülhamit-3.Selim)
III.Selim Islahatları:
Yaptığı tüm ıslahatlara “Nizam-ı Cedit” denir.
Islahatlarda Fransa’2yı örnek almıştır.
Osmanlı tarihinde radikal (sıradışı) yönde ilk ıslahatları yapmıştır.
Kabakçı Mustafa Paşa isyanıyla sona ermiştir.
Islahatları: (Nizam-ı Cedit )
İlk defa kalıcı elçilik açıldı. (Londra/Yusuf Agah Efendi)(Avusturya elçisi “Ebubekir Ratıp Efendi”dir.)
İlk defa devlet matbaası kuruldu. (Matbaa-yı Amire)
Deniz Mühendishanesi geliştirilerek “Mühendishane-i Bahri Hümayun” açıldı.
Mühendishane-i Berr-i Hümayun açıldı. (Kara Mühendishanesi)
Fransızca sadece askeri okullarda zorunlu ilk yabancı resmi dil ilan edildi.
Levent ve Selimiye kışlaları yapıldı.
Şeyhülislamların yetkileri kısıtlandı.
Yerli malı kullanılması teşvik edildi. (Bu ordunun masraflarının karşılanması
Nizam-ı Cedit adıyla bir ordu kuruldu. amacıyla“İrad-ı Cedit Hazinesi”kuruldu)
Video 35
1798 Napolyon, Mısı/ıişgaletti. Bunun üzerine Cezzar Ahmet Paşa Nizam-ıCedid ordusuyla "Akka"da Fransa'yı
mağlup etti. (ilk ve son başarısıdır.)
İlk defa denge politikası Fransa'ya karşı uygulandı.
1801 El Ariş Antlaşmasıyla Fransa Mısır'dan çekildi.
1802 Paris Paktı (Antlaşması) ile Mısır'ın Osı,nanlı'ya ait olduğu kabul edildi.
1804 "Kara Yorgi" önderliğinde Sırplar isyan etti. Ancak isyanı bastırdık.
1806-1812 Osmanlı X Rus Savaşı başladı.
1809 Osmanlı Devleti Rusya'ya karşı İngiltere ile "Kale-i 5uitaniye"(Çanakkale)Antlaşmasını imzaladı.
1812 Rusya ile "Bükreş Antlaşması" imzalandı. İll< deta bir millet {Sırplar) Osmanlı Devleti'nden imtiyaz elde etti.
1815 Filik-i Eterya Cemeiyeti'nin kışkırtmaları (Cemiyeti kuran Rus Komutanı "Aleksonder İpsilonti") iie Mora'da
Rum'lar ayaklandı. İsyanı Osmanlı bastırdı.
1820 ll.Yunan (Rum) İsyanı tekrar Mora'da başladı. Bunun üzerine Osmanlı Devleti ayaklanmayı bastıramayınca Mısır
valisi Mehrnet Ali Paşa'dan yardım istedi.
1827 Navarin Olayı yaşandı, Osmanlı donanması İngiltere+Fransa ve Rus donanması tarafından yakıldı.
Böylece 1815{Viyana Kongresi)'te başlayan "Restorasyon Dönemi" sona erdi.
7827-28 OsmanlıX Rus Savaşı başladı.
1829 Rusya ile "Edirne Antiaşrnası" imza|andı.
= Sırplar; Özerk haie geldi.
Yunaniıiar; Bağımsız hale geldi.
=
1833 Mehmet Ali Paşa Kütahya'ya kadar geldi.
1833 Osmanlı Devleti ile Mehmet Ali arasında "Kütahya Antlaşması" imza|andı. (İstenilen valilikler Mehmet A|i'ye
verildi.i
1833 İngiltere ve Fansa'ya güvenmeyen Osmanlı Devleti Rusya ile "hiünkar İskelesi Antlaşrnası"nı 8 yıllığına
imzalamıştır. Böylece:lk *ic{* Sıığarier ş!r gşrıtş,: *aiir:ş ge€*ii. Osmanlı Devleti bu antlaşmayla Boğazlar üzerinde son
kez egemenlik hakkını kullandı. {bir daha boğazlar hakkında Osmanlı tek başına karar veremeyecek demek)
1839 Osman|ı Dev|eti ile Mehmet Ali Paşa ordusu "Nizip Savaşı"nı yaptı.
1840 futısır S*rtınu'nun çözülmesi amacıyla "Lündrğ Kçn*çr6n5ı" top|andı.
1841 §*ğazlar Sçruşıu'nu çözmek için "L*ııdra Bcğaztar Konferansı{/§özleşmesii" toplandı.
n*" §*ğaalaer şiıısi*t,*ı"şçı tşir s*rş:: haline gelmiştir.
-
{Ş"§**___ -,-'=ı]*
#e*_ş.:
Video 36
1853-56 İngiltere ve Fransa'yı arkasına alan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında "Kırıın §avaşı" başladı.
Kırım savaşının nedenleri;
]., Osmanlı donanmasının 5inop'ta yakılması
2. Rus elçisi Mençikof'un isteklerinin reddedilmesi
3. Mülteci sorunu (Lehler ve Macarlar){Sultan Abdülmecit "Tahtımı tacımı veririm ama onları vermem }
4. Kutsal yerier sorunu {Kudüs}
5. Pansilavizm ve Londra sözleşmesiyle Boğazlardaki kaybettiği hakkı geri almak istemesi
İlk defa bu savaş sırasında İngiltere'den j!fu§fulg alındı,
İlk defa telgraf kullanıldı (Kırım-Varna-İstanbul arasında)
Modern hemşireliğin kurucusu "Florance Nightingale"{The Lady with the Lamp} Levent ve Selimiye kışlalarına
gelen yaralı Osmanh askerlerini tedavi etmiştir.
1855 Paris Barış Konferansı toplandı. Osmanlı Devleti konferansta etkili olabilmek için "lslahat Fermanı"nt ilan etti.
(Baskıyta} Konferansta alınan kararlar ise şun|ardır;
1. Osmanlı Dev|eti'nin toprak bütünlüğünü Avrupalı Devletler koruyacak,
2. Osmanlı Devleti Avrupa Devletlerinin hukı.ıkundan faydalanacak. (Bir Avrupa Devleti sayıldı}
3. Hem Rusya hem de Osmanlı Devleti Karadeniz'de tersane kuramayacak, donanma bulunduramayacak.
yorum: Galipken. mağlup bir devlet muamelesi gördük.
1875 Balkan bunalımı ortaya çıktı.
1876 Bu sorunu çözmek için İstanbuI'da "Tersane Konferansı" toplandı. {Konferansta etkili olmak isteyen Osmanlı
$ raZZ-Za "93 Harbi" başladı (Osmanlı X Rııs Savaşı} {Hicri takvime göre g3 yıtına denk geldiği için "93 Harbi" denir)
Not:
2 tane Plevne Kahramanı vardır. İkisl de 6 ay savunmuştur. Çöl ortasında mı diyor yoksa normal Plevne mi diyor?
Çöl diyorsa l.D.S'da Fahrettin Paşa-----Sadece Plevne diyorsa Gazi Osman Paşa 93 harbi
1878 Ayastefanos {Yeşilköy} Antiaşması imzalandı.
1878'te Berlin Antlaşması İmzalandı.
.:
At|
1878 Giritli Rumlar ayaklanınca Osmanlı Devleti "Halepa Fermanı"nı çıkaı,dı,
1881 Fransa tarafından Tunus işgal edildi.
1882 İngiltere Mısır'ı aldı.
1897 Yunanistan ile Dömeke Meydan Muhaberesi yapıldı.
Vfdeo j7
xıx.YY ıSLAHATLAR|
Genel Özeliikleri;
} Avrupa örnek alındı.
F Saray, ulema ve asker karşı çıktı.
} İlk defa halk yönetime katıldı.
F Her alanda ısiahat yapıldı. lslahatçıların şifresi:
ıı.MAHMUT ls|ahatları:
*
Sened-İ ittıtaı« (ısos}
o il.Mahmut ile ayanlar arasında yapılmıştır.
o Ayanların varlığı resmileşti.
o İlk defa Osmanlı tarihinde Padişahın yetkileri kısıt|anmıştır,
o Osmanlıtarihinin ilkdemokratikleşme hareketidir.
{sınavda demokratikleşme derse Sened-i İttifak, anayasa|laşma derse Tanzimat Fermanı olacak)
o 121S'teki Magna Charta'ya benzetilir.
Yönetim Alanında Yapıian lslahatlar:
/ Ayanlığı kaldırdı. Köylere Muhtar, Eyalet|ere Müşir{vaii} atadı.
/ Tımaı sistemi kaldırıidı.
/ Müsadere usuiü kaldırıldı, (özel mülkiyet gelişti}
/ Devlet daireierine resmini astırdı. (Tawir-i Hürnayun}
/ Evkaf Vekaleti {Vakıflar Müdiirlüğü}kuruldu.
r' Belediye işlerini düzenlemek için İhtlsab Nezareti kuruldu.
/ pasaport uygulamasına geçildi.
/ İstanbul'a göç edenler için "Mühür Teskeresi" düzenlendi.
/ İdari işleri düzenlemek amacıyla "Dar-| Şurayı Babıali" kuruldu.
/ Memurların yargı ve terfi işlemleri için "Meciis-i Valayı Ahkamı Adiiye" kuruidu.
/ İlk defa Resmi Gazete çıkarıldı (Takvim-i Vekayi}
/ Devlet memurlarının zorunlu ceket, pantolon ve fes giymesi kararlaştırıldı.
/ Devlet memuru yetiştirmek arnatıyia "Mekteb-l Maarif-i Adliye" açıldı.
{Enderun kaldırıimadı, sadece enderun'a alım azaltıidı}
/ yabancı dii bilen Müslüman dipiomat yetiştlrmek amacıyla oTercüme oda|arı" kuruldu.
/ posta teşkilatı kuruldu.
Askeri Alanda Yapılan lslahatlar:
§ Sekban-ı Cedit Ocağı kuruldu,
b ÇşklnclOcağı kuruldu (Yeniçeri kaldırdı}
\> Yeniçeri Ocağı kaldırıldı {Vakayı Hayriye} Yerine Asakar-i Mansure-i Muhammediye" ordusu kuruidu (usta birliği)
§ Bu yeni kurulan ordunun asker ihtiyacının karşılanması amacıyla "Mekteb-i Fünun-ı Harbiye" kuruldu.
b İll< aera askeri amaçlı nüfus sayımı yapıldı. {Erkekler / Hayvaniar)
b Dar-ı Şurayı Askeri kuruldu (Askerlik şubeleri}
S Jandarmanın temeli sayılan "Redif Birlikleri" kuruldu.
§ lıılehterhane kapatıldı. Yerine Donizetti Paşaiar tarafından "Mızıkayı Hümayun" kuruldu,(Mahmudiye Marşı
besteiendi}
§ rvlekteb-l Şahane ve Melçteb-i Tıbbiye kuruldu.{asker yetiştiriyor)
lı6
Video 38
Maddeleri
{. Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek.
ı'. Herkes askere gidecek.{Askerlik vatan hizmetine dönüştü)
{. Herkesin geiirine göre vergi alınacak.
{' Mahkemeler herkese açık olacak ve kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak.
{. İşkence ve dayak kaldırılacak.
* (cümlede herkes kelimesi geçiyorsa "tanzirnat" , cümlede "gayrimüslim" derse "ıslahat")
önemi
padlşah, kendi gücünden hariç, kanun gücünü kabul etmiştir.
'}
* Hukukun üstünlüğü prensibi ortaya çıkmıştır.
ö Bu ferman "Anayasacılığa geçişin" ilk aşaması sayılır.
i} İlan edilmesinde herhangi bir baskı yoktur^
Maddeleri:
} Gayrimüslimleri küçük düşürücü sözler söylenmeyecek.
} Gayrimüslimler banka, şirket ve okul açabilecek.
} Gayrimüslimler bedelini nakdi oiarak ödeyerek askerlik hizmetlerinden muaf tutulacak.
} Cizye vergisi kaldırılacak.
} İltizam usulü kaldırılacak.{vergileri toplayan kişinin adı "Muhassıl" denir,
} Gayrimüslirnler devlet memuru olabilir.
} Gayrimüslimler il genel meclislerine üye olabilecektir. (Bu kazandıkları ilk siyasal haktır.}
ıfi
Video 39
h8
Video 40
Meşrutiyet: hükümdarın yetkilerinin anayasa ve haik oyuyla seçiien meclis tarafından kısıtlandığı yönetim biçimi Meşrutiyet, bir hükümdarın
başkanlığı altında parlamento yönetimine dayanan yönetim biçimidir.
Monarşi: 1 kişiden oluşur.
Monarşi iIe Cumhuriyet'in arasındadır. {Hem Padişah vardır hem de Meclis vardır.i
5. Hükümet yaptığı işlerden padişaha karşı sorumludur. Ptdişah önüne geleı biı içaıını siııışıı velç edebiliı.{iV[T Aııak t k*z veto debilir }
7" Kanun etme teklifini Hükümet yapabilir. ,;ıjiph Mştbki k,ıııııiabiliı {HAYI§ oiamız}
8. Padişah önüne gelen bir kanunu sınırsız veto edebilir.
9. Padişah Meclisleri kapatabilir.
10.Sürgün ve angarya cezasını padişah verebilir. {angarya: zor, pis iş demek)
} ll.Abdülhamit, kendisi döneminde camiden çok okul yaptırdığı "Maarifggryg" o|arak adlandırılır,
} Errneni İsyanları'nın bastırılması amacıyla "Hamidiye Alayları"nı 1çu16u.-3i.en
} Haber götürüp getiren (istihbarat} "Jutrnal Teşkilatı" kuruimuştur.
} Büyük bir telgraf ağı kurdu. {Telgraf Mektebi)
} İlk defa çocuk hastanesi (HamidiyerFtfR.|) yapıldı. Çoban okuiu kuruldu.
} Baçar Mektebi, Dişçi Mektebl, Orıİlİ'fuektebi gibi mektepler kuruldu.
} İlk defa müze açıldı. (Müzeihümayun) {başına getirilen: Osman Hamdi aey) (İlk müzenin adı Asarıatika} (Arkeoioji)
} Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi Nefise Mektebi kuruldu (Günümüz; 6üzel Sanatlar Fakültesi)
} Ertuğrul Fırkateyni.laponya dönüşü batmıştır.(Japonya'ya gönderdiğimiz bu gemi, Japonya dönüşü sırasında fırtınaya
yakaİanıp batıyor, Her yıl TR'de ve Japonya'da anması düzenlenir. Türk-Japon dostluğunun başlamasına neden o|an gelişmedir.)
} Tren sektörünün ge|işmesi afnacıyla "Anadolu Osrnanlı Şömöndefer Kumpanyası" kuruldu.
} Devlet dış politikasında "İslamcıiığı" {ümmetçilik} uygulamıştır.
} Dış politikada Almanya'ya yakınlaşıldı.
} ll.Wilhem'in başlattığı 3B projesinin yapırnına başlandı.
} Bu proje doğrultusunda Haydarpaşa tren garü yapıldı.
} Yayın kadrosu ve sahibi tamamı kadın olan "Şükufezar"(çiçek bahçesi) yayın hayatına başladı.
} Halide Edip Adıvar'ın önderliğinde kadınların mesleki açıdan sınırlandırılmaması hakkında yazılar yazan "Demet"
dergisi çıkarıldı.
} il* rurl< kadın yazar ,Fatma AUye Hanın] ilk kadın dergisi "Terakki Muhedderad"{kadınların yükselişi}'de yer aIdı.
Fcıtınqlceus 1
f:*nct *rİİon* \UunucJo vordıc
.
L9
( Veııiteırne)
in\ı\oP
.$ffffi*ı\ş/"eıici)
31 Mart İsyanı; Bazı kişilerin Meşrutiyet'ten Monarşi'ye geçmek
istemesidir. ll.Abdülhamit'inde işine geldiği için bu isyanı bastırmak
istememiştir.
İttlhat ve Terakki ise kaidırılan Meşrutiyet'in tekrar kurulmasını
istemiştir. Bunun üzerine isyanı Selanik'ten hareket eden ğst rlitbe.li
askerlerinden oluşan Hareket Ordusu Mahmgt Şevket Paşa
önderliğinde İstanbul'daki bu isyanı bastırmıştır,
Mustafa Kemal Hareket Ordusunda "Kurmay Yüzbaşı"dır
M.Kemal, galeyana gelen halkı gelen halkı sükunete çağıran bir
metin kaieme aimıştır,
Not; 31 Mart İsyanı (1909}Osmanlı tarihinde rejimi değiştirmeye yönelik çıkan ilk ve §on isyandır.
İsyan sonucunda li.Abdülhamit Meclis kararıyla görevinden alındı. Selanik'e sürgüne gönderildi.
ll.Meşrutiyet Dönemi Dış Geiişmeler;
-Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
-Girit Yunanistan'a bağlandı.
-Bosna Hersek Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafındar1 ilhak edildi.
kurulan partiler:
-)
-ittihat ve Terakki
-Ahrar Fırkası lStZyılında yapılan genel seçimlere katılmışlardır.(Sopalı seçimler}
-Osrnanlı Demokrat Fırkası
|
İ lttihat ve Terakki, elindeki silah gücüne güvendiği için
-Federkaran-ı MilletPartisi I nalka zorla kendine oy kullandırtmışür,
-Hürriyet ve hilafFırkası \
-Osmanlı Sosyalist Fırkası l
-İttitıadi Muhammediye Fırkası J
ş0
Video 41
Türkçülük:
Osmanlı içindeki Türkleri bir bayrak altında toplamayı amaçlayan fikir akımıdır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş felsefesidir.
(İttihat ve Terakki'nin 2.Meşrutiyeti'nin ilan edilmesinde etkili olan fikir akımıdır.)
Savunucuları; Yusuf Akçura, İsmail Gaspıralı ve Ziya Gökalp'tir.
Ümmetçilik (İslamcılık):
Dünya Müslümanlarını bir bayrak altında (halifenin sancağı altında) toplama fikridir.
II.Abdülhamit'in resmi dış politikasıdır.
İlk defa Balkan Savaşları sırasında Arnavutluk'un elimizden çıkmasıyla önemini yitirmeye başlamıştır.
I.Dünya savaşı sırasında ise Araplar'ın İngilizlerle iş birliği yapması sonucu geçerliliğini yitirmiştir.
3 Mart 1924'te çıkarılan bir kanunla Halifelik kaldırılmıştır.
Savunucuları; İsmail Hakkı, Said Halim Paşa ve Mehmet Akif Ersoy
Video 42
İNKILAP TARİHİ
Nedenleri:
Rusya ile İtalya arasında, İtalya'nın işgaline onay veren "Racconigi Antlaşması" imzalandı.
Bölgenin İtalya'ya daha yakın olması
Bölgenin Osmanlı Devleti açısından savunulamayacak durumda olması
İtalya'nın siyasi birliğini geç tamamlayıp sömürgecilik yarışına girmesi.
Trablusgarp'ın zengin hammadde yataklarına sahip olması.
Savaşa katılan Balkan ülkeleri kendi aralarında yaptıkları antlaşma "Bükreş Antlaşması" dır. Bu antlaşma ile;
Bulgaristan elde ettiği kazanımları kaybetti. Bu zararı telafi etmek için ileride I.Dünya Savaşı'na katılacaktır.
Nedenleri:
İtalya ve Almanya'nın siyasi birliklerini geç tamamlayıp sömürgecilik yarışına girmesi
Devletler arası hammadde yarışı
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya'nın Balkanlar'da nüfuz elde etme çabası.
Devletler arası bloklaşma ve silahlanma yarışı
Fransız İhtilalinden yayılan Ulusçuluk akımı
Almanya ile Fransa arasındaki Alsace-Lorraine (alsas-Loren) sorunu (1871 Sedan Savaşıyla Almanların eline
geçmiştir)
Gabriel Princip adında bir Sırp'ın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahdı Ferdinad'ı Saraybosna gezisi
sırasında öldürmesi.
CEPHELER
1) TAARRUZ CEPHELERİ
Kafkasya Cephesi:
Açılma Nedenleri:
Kars, Ardahan, Batum'u geri almak. (Evliye-i Selase)
Turancılığı (Pantürkizm) gerçekleştirmek
Bakü petrollerine ulaşmak.
1915-Hasan İzzet Paşa'yı dinlemeyen Enver Paşa Sarıkamış Harekatı'nı başlattı. (kış şartları için uygun olmadığını
söylemişti.Hasan İzzet Paşa'yı görevden aldı)
1915- Ruslar ilerleyerek Muş, Bitlis, Bayburt, Van, Erzincan,Erzurum ve Trabzon'u işgal etti.
1915- Tehcir Kanunu ile Ermeniler Suriye, Lübnan ve Hatay'a gönderildi.
1916- Bölgeye Mustafa Kemal atandı (Diyarbakır). (Buraya gelmeden önce Çanakkale'de Albaydı.)
Tuğgeneral olduktan kısa bir süre sonra Ruslar'dan Muş ve Bitlis'i geri aldı.
1917- Rusya'da Ekim Devrimi yaşandı. Çarlık Rusya yıkıldı, yerine Sovyet Rusya kuruldu.
1918- Rusya savaştan Bres-Litovsk Antlaşması ile çekildi. İşgal ettiği bölgelerden çekilirken, Kars, Ardahan ve
Batum'u bize geri verdi.
Osmanlı Devleti başarısız olduğu bir cephede toprak kazanmıştır.
Kanal Cephesi:
Açılma Nedenleri:
o Kaybettiğimiz Mısır'ı geri almak.
o İngiltere'nin sömürge yolları ile bağlantıları kesmek.
o Bu cephede başarısız olduk.
Çanakkale Cephesi:
Açılma Nedenleri: (Biz açmadık. İtilaf Devletleri açtı. Saldıranın nedeni var. Buna İngiltere'nin gözünden bakacağız)
Sonuçları:
Açılma Nedenleri;
Kanal cephesinin devamıdır. İtilaf Devletlerinin amacı Anadolu'ya
güneyden girmek ve Suriye petrollerini ele geçirmektir.
Kudüs'ü ele geçirmektir.
İtilaf Devletleri kendi aralarında gizli antlaşmalar yaptı. (kazanacaklarından eminler, daha sonra karışıklık olmaması için)
Not: Bu gizli antlaşmaları Sovyet Rusya açıklamıştır.
GİZLİ ANTLAŞMALAR
İstanbul Antlaşması:
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapıldı. Boğazlar Çarlık Rusya'ya bırakıldı.
Londra Antlaşması:
İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya arasında imzalandı. İtalya'ya Konya ve çevresi verilince taraf değiştirdi.
Skyes-Picot Antlaşması:
İngiltere ve Fransa arasında imzalandı. Ortadoğu paylaşıldı. (Bugünkü sınırlar Skyes-Picot'a göre çizilmiştir.)
Petrograt Antlaşması:
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalandı. Doğu Anadolu Rusya'ya verilmiştir.
Mac Mohan Antlaşması:
Şerif Hüseyin ile İngiltere arasında imzalandı. (Araplarla İngilizler) Buna göre;
--Araplar İngiltere'nin yanında yer alacak.
--İngiltere'de savaş sonunda Hicaz merkezli bir Arabistan Devleti'nin kurulmasına izin verilecek.
Saint Jean de Mauienne:
İngiltere ve Fransa arasında imzalandı. Buna göre; Güneybatı Anadolu (İzmir ve çevresi) İtalya'ya verilmiştir.
WİLSON İLKELERİ
Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı almayacak.
(Manda ve Himaye anlayışı ortaya çıktı.) (Himaye: Başlarına kendilerine çalışan bir başkan koyması.)
Gizli antlaşmalar yapılmayacak.
Polonya devleti kurulacak. (eski Lehistan, Almanya'dan ayrılarak Polonya oldu.(2.Dünya Savaşı nedenlerinden biri))
Devletlerin kendi aralarındaki sorunların çözümü için uluslararası bir teşkilat kurulacak
(Bu teşkilatın adı "Cemiyet-i Akvam" veya "Milletler Cemiyeti")
Her millet kendi geleceğine kendisi karar verecek. (Self Determination)
Alsas Loren Fransa'ya verilecek.
Osmanlı Devleti içinde Türklerin çoğunlukta yaşadığı yerler Türklere;
azınlıkların nüfusça çoğunlukla olduğu yerler ise azınlıklara bırakılacak.
(Ermeniler, Yahudiler, Araplar, Rumlar vs. çoğunlukta olmasa bile
"çoğunluktayız" diyor)
En karlı devletler İngiltere, Japonya, Fransa iken; en zararlı çıkan devlet Almanya'dır.
İmparatorluklar parçalandı.
Yeni devletler kuruldu;
*Sovyet Rusya *Estonya * Letonya
*Türkiye *Litvonya * Gürcistan
*Polonya *Estonya * Ermenistan
*Çekoslovakya * Ukrayna * Azerbaycan
*Yugoslavya * Finlandiya *Macaristan
Parçalanan İmparatorluklar;
-Alman -Rus -Osmanlı -Avusturya-Macaristan
10 milyona yakın insan hayatını kaybetti.
Sivil savunma teşkilatları kurulmaya başlandı.
İlk defa denizaltı ve tank kullanıldı. İlk defa kimyasal silah kullanıldı (NBC)
İlk rejimler ortaya çıktı. Bu rejimler şunlardır;
Almanya: Adolf Hitler ---> Nazizm
İtalya : Benito Mussolini --->Faşizm
S.Rusya: İlyiç Lenin --->Komünizm
Video 46
Osmanlı Devleti adına Rauf Orbay, İtilaf Devletleri adına ise Amiral Caltrophe arasında Limni Adasında Agamenon
zırhlısında imzalanmıştır. Osmanlı Devleti'ni fiilen bitirmiştir.
Maddeleri;
1.İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit eden herhangi bir bölgeyi karışıklık çıkması halinde işgal edecek. (7.madde)
Mondros 'un 7. maddesi ile Anadolu işgale açık hale getirilmiştir.
2.Vilayet-i Sitte'de (Bitlis, Erzurum, Sivas, Van, Elazığ, Diyarbakır) (Kodlama: BESVED) bir karışıklık çıkarsa buralar işgal
edilecek (24.madde)
Mondros'un 24.maddesi ile Megali Armenia'nın (Büyük Ermenistan) kurulması amaçlanmıştır.
3.Toros tünelleri ve boğazlar işgal edilecek.
4.Osmanlı Devleti elindeki esirleri derhal serbest bırakacak.
5.Ulaşım ve haberleşme araçları İtilaf Devletlerinin kontrolünde olacak.
6.Osmanlı'nın ihraç etiği enerji ürünleri dışarıya satılamayacak.
7.Osmanlı Devleti ordularının terhis edecek. Mevcut sayı 400binden 50bin'e inecek.
8.Osmanlı'nın içinde bulunan Avusturya ve Almanya'ya ait subay ve diplomatlar sınır dışı edilecek.
Yunanistan'ın İzmir ve çevesi ve Doğu Trakya'yı ihlak etme amacına Megali İdea (Büyük Yunanistan) denir.
(amaçları; eski Bizans'ı canlandırmak) Bizim cemiyet: Reddi İlhak
Yenen devletler ile yenilen devletler arasındaki yapılacak Barış antlaşmalarını belirlemek için toplanmıştır.
Konferns başkanı ABD (Wilson)
İtilaf Devletleri arasında ilk kez görüş ayrılığı yaşanmıştır.
Daha önce İtalya'ya verilen İzmir ve çevresi, İngiltere'nin de baskılarıyla İtalya'dan alınıp Yunanistan'a verilmiştir.
Konferansta Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kuruldu.
2 rapor sunuldu 1.Hrisontos Raporu
2.Cing-Krane Raporu
***Almanya'nın I.D.S savaşı sonrası ve ABD'nin kuruluşununda aynı
ismi taşıyan antlaşma VERSAY'dır.
***Üçünde de Savaş tazminatı,Askeri,siyasi, ekonomik kısıtlama var.
***En fazla savaş tazminatına mahkum edilen Almanya'dır.
İZMİR'İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919)
İlk kurşunu Hukuk-u Beşer Gazetesi Baş Yazarı Hasan Tahsin atmıştır.
Albay Süleyman Fethi Bey "Yaşa Venizilos" demediği için şehit edilmiştir.
İşgale ilk tepkilerden biri de Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi cihat ilan ederek göstermiştir.
İzmir işgalinin ilk protesto edildiği yer Havza'dır. Ayrıca Kadıköy ve Sultanahmet Mitingleriyle protesto edildi.
(Bu prostoların baş kahramanı: Halide Edip Adıvar'dır.)
İşgalin haksız olduğunu belirten ilk uluslararası rapor Amiral Bristol Raporu'dur. Ayrıca Doğu Anadolu'da
incelemeler yapmak amacıyla "General Harbourd" Amerika tarafından gönderilmiştir. (2 raporda lehimizedir.)
Video 47
YARARLI CEMİYETLER
İzmir Müdafaa-ı Hukuk-u Osmaniye: İzmir'in ilhak edilmesini önlemek amacıyla kuruldu.
Reddi İlhak: İzmir'in ilhak edilmesini önlemek amacıyla kuruldu.
Trabzon Muhafaza- Hukuk Cemiyeti: Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti'nin kurulmasını engellemek
amacıyla kuruldu. Erzurum Kongresi'nin toplanmasında etkili olmuştur.
Şark Vilayetleri (D.Anadolu) Cemiyeti: Ermenistan Devleti'nin kurulmasını engellemek amacıyla kurulmuştur.
Erzurum Kongresi'nin toplanmasında etkili olmuştur. Bu cemiyet Le Pays (Fransızcada:vatan), Hadisat ve Albayrak
gazetelerini çıkarmıştır.
Trakya Paşaeli Cemiyeti: Trakya'yı Yunan işgalinden kurtarmak için kuruldu. Eğer Osmanlı'nın yıkılması halinde
"Trakya Cumhuriyeti"ni kuracaklarını ilan ettiler. Bu cemiyet yeni Edirne ve Ahali gazetelerini çıkarmıştır.
Kilikyalılar Cemiyeti: Adana ve çevresini Fransız ve Ermeni işgalinden kurtarmayı amaçladı. (Kilikya: Adana ve çevresi
demektir)
Anadolu Kadınları Müdafa-i Hukuk Cemiyeti: Mustafa Kemal'in ve Sivas Valisi'nin eşinin gayretleriyle kuruldu.
Milli Kongre Cemiyeti: Kurucusu Dr.Esat Işık'tır. İşgalleri basın ve yayın yoluyla protesto etmiştir. Dr.Esat Işık
yayınladığı raporunda işgallerin yetersiz kalması halinde Kuvay-ı Milliye'nin kurulacağından ilk defa bahsetmiştir.
(Dr.Esat Işık; İlk göz operatörü. Soyadını "ışık" M.Kemal vermiştir.)
Gizli Karakol (Mim-Mim): İstanbul'dan Anadolu'ya silah sevkiyatı yapmışlardır. İstihbarat faaliyetlerinde
bulunmuşlardır. "Zabitan" adı verilen istihbarat teşkilatını kurmuşlardır.
Kars-İslam Şurası: İlk yararlı cemiyettir. İngilizlerin Kars'ı işgal edeceği söylentisi üzerine kuruldu.
Bu yararlı cemiyetler Sivas Kongresinde birleşti. Oradaki ismi "Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti"
ZARARLI CEMİYETLER
Azınlıkların Kurdukları:
Etnik-i Eterya: Mondros'tan önce kuruldu (Aleksander İpsilanti tarafından 1814'te kuruldu).Amacı "Megali İdea"yı
(Büyük Yunanistan) sağlamaktır. (1820de çıkan Moradaki Rum isyanını önleyen cemiyet: Filiki Eterya)
Mavri Mira (Kara gün): Megali İdea'yı gerçekleştirmeyi amaçlamıştır. (Mavri Mira'ya çalışanlar; Kardos C.)
Kardos Cemiyeti: Rum izcilik okulu, Rum göçmenleri Komisyonu ve Patrikane tarafından desteklenmiştir.
Rum Pontus: Trabzon merkez "Pontus Rum Devleti" kurmayı amaçladı.
Hınçak ve Taşnak: Megali Armenia'yı (Büyük Ermenistan) kurmayı amaçladı.
Macabi Cemiyeti (Alyans İsrailit): Filistin topraklarında bir Yahudi Devleti kurmayı amaçladı.
Türklerin Kurdukları:
Genelgenin Önemi:
Milli mücadelenin programıdır.
Milli mücadelenin gerekçesi, amacı ve yönetimi belirlendi.
Üstü kapalıda olsa ilk defa ulusal egemenliğe dayalı bir devlet rejimine geçileceğinden bahsedildi.
Not: Genelgeden sonra Mustafa Kemal arkadaşlarına gönderdiği telgrafta: "Artık İstanbul Anadolu'ya hakim değil,
tabii (bağlı) olmak zorundadır." demiştir.
Genelgenin Maddeleri:
1) Vatanın bütünlüğü milletin istiklali tehlikededir. (Yorum; Milli mücadelenin gerekçelerinden biri açıklanmıştır)
2) İstanbul Hükümeti (Damat Ferit) üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. (Yorum; Milli mücadelenin
bir başka gerekçesi açıklanmıştır)
3) Milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.
(Milletin bağımsızlığını kurtarmak: amaç) (milletin azmi: yöntem)(milletin kararı:ulusal egemenlik)
4) Erzurum'da toplanacak kongreye delege gönderilecek.
5) Sivas'ta ulusal bir kongre toplanacak. Bu kongreye her sancaktan (27sancak) halkın güvenini kazanmış belediye ve
cemiyetlerce belirlenen 3 kişi katılacaktır.
6) İstanbul Hükümeti (Damat Ferit) görevini yapmamaya devam ederse, yerine her türlü etki ve denetimden uzak
yeni bir kurul oluşturacak.(Yorum: Temsilciler kurulunun (Heyet-i Temsiliye / Temsil Heyeti) temelleri atılmış oldu.)
Mustafa Kemal Amasya Genelgesinden sonra Erzurum Kongresine davet edilmiştir. Yolda aldığı telgrafla (vahdettin)
görevinden alınacağı bildirilmiştir. Bunun üzerine M.Kemal hem 9. ordu müfettişliğinden hem de askeriden istifa
etmiştir. Telgrafa cevap olarak bundan sonra ferdi mücadele olarak devam edeceğini bildirmiştir. M.Kemal Erzurum
kongresine ilk kez sivil olarak katılmıştır.
ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz-7 Ağustos1919) Video 49
Alınan Kararlar;
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti İstanbul Hükümetince resmi olarak tanınacak.
İleride yapılacak barış görüşmelerine gidecek olan heyeti Temsil Heyeti belirleyecek.
Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilmeyecek.
Sivas kararları İstanbul Hükümeti tarafından kabul edilecek, zararlı cemiyetler kapatılacak.
Kapalı halde bulunan Osmanlı Mebusan Meclisi açılacak ve ülke genelinde seçimler yapılacak. Güvenlik sebebi ile
Mebusan Meclisi İstanbul dışında açılacak.
Tarihsel Önemi:
Temsil Heyeti İstanbul Hükümetince ilk defa resmi olarak tanındı.
Seçimler yapıldı ve Mustafa Kemal "Erzurum"dan milletvekili seçildi. Hakkındaki idam kararından dolayı İstanbul' a
gidemedi. 27 Aralık 1919'da Ankara'ya geldi.
Not: Son Osmanlı Mebusan Meclisi Başkanlığı'nı "Celaleddin Arif Bey" yapmıştır.
Not: Misak-ı Milli'de yer alan konular ileride Lozan Antlaşması'nın temel konularını oluşturmuştur.
Not: İstanbul bu kararlardan sonra İtilaf Devletleri tarafından 16 Mart 1920'de işgal edilmiştir.
Mustafa Kemal'e haber veren ile Manastırlı Hamdi Bey'dir. Daha sonra Mustafa Kemal, Manastırlı Hamdi'ye Soyadı
Kanununu çıkarttıktan sonra Martonaltı soyadını vermiştir.
24 Nisan Önergesi
TBMM'nin üzerinde hiçbir güç yoktur.
Padişah veya göndereceği bir kişi hükümet başkanı olamayacaktır.
Meclis sürekli olacaktır.
Padişah kurtarıldıktan sonra TBMM'nin çıkaracağı bir kanunla yerini alacaktır.
Hükümet kurmak zorunludur.
Azınlık Ayaklanmaları
Nedenleri:
TBMM'yi yok etmek
Anadolu içinde devlet kurmak
Rum İsyanı (en uzun süren isyandır)
Ermeni İsyanı (D.Anadolu'da devlet kurmayı amaçlamıştır)
Haçin İsyanı (Anadolu'da çıkan bir başka Ermeni isyanıdır)
Antlaşmanın Maddeleri:
İzmir, çevresi ve Doğu Trakya Yunanlılara bırakılacak.
Güneybatı Anadolu'da, konya Kulu'ya kadar İtalyanlara bırakılacak.
Anadolu'nun güneyi, Suriye ve Zonguldak Fransa'ya bırakılacak.
Musul (Irak) ve Filistin İngiltere'ye bırakılacak.
Doğu Anadolu'da (Vilayetti Sitte) Ermenistan Devleti kurulacak.
Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti kurulacak.
İstanbul Osmanlı Devleti'nin başkenti kalmaya devam edecek ancak azınlık hakları korunamazsa elinden alınacak.
Osmanlı Devleti kapitülasyon vermeye devam edecek.
Osmanlı Devleti'nin ordusunun sayısı 30.700'ü geçmeyecek. Ordusunda ağır silah ve savaş gemisi bulunduramayacak.
Osmanlı Devleti savaş tazminatı ödeyecek.
Boğazlar bir komisyon tarafından yönetilecek. Komisyon'un ayrı bir bayrağı ve bütçesi olacak.
Komisyonda Türk üye olmayacak.
CEPHELER
Doğu Cephesi:
İlk açılan cephedir.
Ermeniler ve Gürciler ile savaşıldı.
Bu cephede 15.Kolordu savaşmıştır. (Bu ordu Osmanlı Devleti'nden kaldırılmıştır.)
Not: Bu cephe Kazım Karabekir'in başarılarından dolayı kendisine "şark Fatihi" denilmiştir.
Bu cephede Gümrü, Batum, Moskova ve Kars (SSCB) antlaşmaları imzalanmıştır.
Gümrü Antlaşması:
Çıldır Gölü ve Aras Nehri sınır kabul edilecek.
Ermeniler Serv'deki isteklerinden vazgeçecek ve Misakı Milli'yi tanıyacak.
1915 Techir Kanunu ile göç ettirilen Ermeniler'den suça karışmamış olanlar Anadolu'ya geri gelebilecek.
Batı Cephesi
I.İnönü Savaşı'nın Nedenleri:
Yunanlıların İngilizlerin verdiği desteği kaybetmek istememesi
Yunanlıların Çerkez Ethem isyanından faydalanmak istemesi
Yunanlıların Eskişehir ve Ankara'yı alarak Milli Mücadele'yi sonlandırmak istemesi
Not: Savaşın kazanılmasında İsmet İnönü ve İzzettin Paşa'nın katkıları çok fazladır. Ayrıca bu savaş Metristepe
mevkiinde olmuştur.
Not: Yunanlılar I.İnönü'ye "Taarruzu Keşif" demişlerdir.
Savaşın Sonuçları:
Düzenli ordunun ilk zaferidir.
TBMM'ye olan güven artmıştır.
Teşkilatı Esasiye (1921) ilan edilmiştir.
İsmet İnöü'nün rütbesi Generalliğe yükseltilmiştir.
İtilaf devletleri Serv'de bir takım değişiklikler yaparak Türk tarafına sunmak için Londra Konferansı'ı toplamışlardır.
Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanmıştır.
Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.
Not: Türkiye'yi tanıyan ilk İslam ülkesi Afganistan'dır.
Afgan kralı Amanullah Han Türkiye'yi ziyaret eden ilk resmi devlet adamıdır.
İstiklal Marşı kabul edilmiştir. (ilk defa 1982 Anayasası'nda yer almıştır.)
İlk defa İstiklal Marşıı Açıksöz Gazetesinde yayınlanmıştır.
İlk bestecisi Ali Rıfat Çağatay'dır.
Yarışmayı Maarif Vekaleti düzenlenmiştir. Kazım Karabekir'de bu yarışmaya katılmıştır. Hamdullah Suphi Tanrıöver
tarafından mecliste okunmuştur.
Toplanma Nedenleri:
Serv Antlaşması'nı Türk tarafına kabul ettirmek amacıyla toplandı.
Konferansta TBMM adına Bekir Sami Bey ve Osmanlı Devleti adına ise Tevfik Paşa katılmıştır.
TBMM: Bekir Sami Bey
Osmanlı: Tevfik Paşa
Not: TBMM konferansta İtalya'nın davetlisi olarak katılmıştır.
Önemli: Bu konferansla TBMM İtilaf devletleri tarafından resmen tanınmıştır.
ATATÜRK'ÜN HAYATI
Öğretim Hayatı:
Mahalle Mektebi
Şemsi Efendi Okulu
Mülkiye Rüştiyesi
Selanik Askeri Rüştiyesi-->Kemal adı verildi.
Not: Mustafa Kemal Selanik Askeri Rüştiyesinde okurken matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Efendi kendisine
Bilgi ve erdem bakımından olgunluk ve eksiksizlik anlamına gelen Kemal adını verdi.
Manastır Askeri idadisi
Harp Okulu
Harp Akademisi (Kurmay Yüzbaşı)
Askerlik Hayatı
Şamda V.Ordu 39. Süvari alayına staj yapmak için gitti.
Şam'da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurdu.
Kıdemli yüzbaşı olarak V.Ordu Kurmay Başkanlığı'na atandı.
Makedonya'da bulunan III.orduya atandı. Ancak kendisi Selanik'te kaldı.
31 Mart İsyanı'nı bastırmak için İstanbul'a geldi.
Trablusgarp Savaşı'nda binbaşı oldu.
1913'te Sofya Askeri Ataşesi oldu.
1915'te Çanakkale'de Arıburnu Grup Komutanlığı'nı üstlendi. Rütbesi Albay oldu.
Kafkas Cephesi'ne sevk edildi.(Diyarbakır)(General oldu)
Adana'da Yıldırım Orduları Grup komutanı oldu. XVII.ordu komutanlığı yaptı.
Veliaht Vahdettin ile Almanya gezisine katıldı. Tedavi için Viyana'ya gitti.
VII. Ordu Komutanlığı'na tekrar atandı. Suriye'ye gitti. Yıldırım orduları grup komutanı oldu.
30 Nisan 1919'da 9.Ordu müfettişliğine atandı.
Kişisel Özellikleri:
Vatan ve millet sevgisi Mantıklı ve gerçekçi oluşu
Yaratıcı düşünmesi İdealistliği
İleri görüşlülüğü Önder oluşu
İnkılapçılığı Birleştirme ve bütünleştirme gücü
İleri görüşlülüğü
Atatürk'ün Manevi Evlatları:
Nebile Afet İnan Ülkü Adatepe
Sabiha Gökçen Zeynep Rukiye
Zehra Abdurrahim Tunçak Sığırtmaç Mustafa
Hayatını Etkileyen 4 Şehir;
Selanik
Manastır
Sofya
İstanbul
Düşünce Yapısını Etkileyen Yazar ve Düşünürler
Mehmet Emin Yurdakul (Cenge Giderken) (Atatürk Cenge Giderken "Bu dizelerde ulusal benliğimin gururunu tattıran
ilk anlatımı buldum" demiştir.)
Tevfik Fikret (Sis-Ferda-Rucu) (Atatürk Tevfik Fikret için "Hangi Türk şairi böyle inkılapçı şiirler yazmıştır." demiştir.)
Descartes
J.J.Rousseav
Ziya Gökalp
Montesquicu
Namık Kemal (Atatürk Namık Kemal için "Türk milletinin yüz yılardan beri beklediği ses" demiştir.
Atatürk'ün Yazdığı veya Tercüme Yaptığı Eserler:
Geometri (Ortaöğretim'de ders kitabı olarak okutulmuştur.)
Liseler için Tarih Notları
Vatandaş için Medeni Bilgiler (Afet İnan ile birlikte hazırlamıştır.)
Bölüğün Muhabere Eğitimi (Tercüme edildi)
Cumalı Ordugahı (3.süvari tümeninin manevraları anlatılmıştır.)
Zabit ve Tatbikat Gezisi (1911'de 5.Kolordu Hareket Şube Müdürüyken yazmıştır.)
Nutuk:
1919-1927 yıllarını anlatır.
CHP'nin 2.kongresinde günde 6 saatte, 6 günde okundu.(15-21 Ekim 1927)
"Samsun'a çıktım." ifadesi ile başlar. Gençliğe Hitabe ile sona erer.
Geliri THK'na bırakılır.
Yahya Kaptan'ın ismi çokça geçmektedir.
Arapça yazılmıştır.
Mustafa Kemal'in Vefatı
İlk defa 1937'de Yalova'da Dr.Nihat Reşat Belger hastalığına ilk teşhisi koydu.
Kesin teşhisi Ömer İrdelp koydu.
Vefat etmeden önceki okuduğu son eser Belleten dergisi oldu.
Naaşı önce Etnografya Müzesi'ne daha sonra 1953'te Anıtkabir'e nakledildi.
Atatürk vefat ettiğinde Meclis başkanı Abdülhalik Renda , Başbakan ise Celal Bayar'dır.
Atatürk'ün Mirasını Bıraktığı Kurumlar:
Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu
İsmet İnönü çocuklarının öğrenimi
Ankara ve Bursa Belediyeleri
Makbule Atadan ve manevi kızlarına ayırdı.
ATATÜRK İLKELERİ
Cumhuriyetçilik:
TBMM açıldı.
Saltanat kaldırıldı.
Cumhuriyet ilan edildi.
Halifelik kaldırıldı.
Seçmen olmak için aranan vergi verir olma şartı kaldırıldı.
Erkan-ı Harbiye Vekaleti kapatıldı.
Subay-vekil uygulamasına son verildi.
1921 ve 1924 Anayasaları kabul edildi.
Ordu siyasetten ayrıldı.
Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.
Çok partili hayat denemeleri gerçekleştirildi.
Anahtar Kelimeler;
Millet iradesi,
Seçme ve seçilme hakkı,
Ulusal egemenlik,
Millet meclisi,
Oy verme
Laiklik:
Saltanat kaldırıldı
Halifelik kaldırıldı.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
Şeriye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı.
Şeriat Mahkemeleri kapatıldı.
Medreseler kapatıldı.
Şeyhülislamlık makamı kaldırıldı.
Tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı.
Maarif Teşkilatı hakkında kanun çıkarıldı.
Türk Medeni Kanunu kabul edildi.
Anayasadan "Devletin dini İslam'dır" maddesi çıkarıldı.
Yemin metinlerinden "vallahi" sözcüğü çıkarıldı.
Kılık-Kıyafet Kanunu kabul edildi.
Laiklik ilkesi anayasaya girdi.
Şeyhlik, seyyitlik, üfürükçülük, dervişlik, emirlik, falcılık, büyücülük, muskacılık gibi san ve sıfatların kullanılması ve
bunlara ait özel kıyafetlerin giyilmesi yasaklandı.
Anahtar Kelimeler;
Akıl,
Bilim,
Din, vicdan ve mezhep özgürlüğü,
Tutucu olmama,
İrticaya karşı olma
Halkçılık:
Aşar vergisi kaldırıldı.
Türk Medeni Kanunu kabul edildi.
Kılık-Kıyafet Kanunu kabul edildi.
Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.
Soyadı Kanunu kabul edildi.
Ayrıcalık içeren unvanlar kaldırıldı.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
Seçmenlikte aranan vergi verir olma şartı kaldırıldı.
Patrikane ve konsoloslukların nikah kıyma, mahkeme kurma gibi yetkileri sona erdirildi.
Osmanlı Devleti'nde alınan nişan, rütbe ve madalyaların kullanımı yasaklandı.
Halk sağlığını ilgilendiren kurumlar açıldı.
İlköğretim zorunlu ve ücretsiz hale getirildi.
Halk dilinden oluşan kelimelerle sözlük hazırlandı.
Millet mektepleri açıldı.
Anahtar Kelimeler;
Eşitlik,
Sosyal Adalet,
Kanun üstünlüğü,
Halın refah ve huzuru,
Toplumsal dayanışma,
Sosyal Devlet olgusu
Milliyetçilik:
Kurtuluş Savaşı yapıldı.
TBMM açıldı.
İzmir İktisat Kongresi'nin toplanarak Misak-ı İktisadi kararlarının alındı.
Türk Tarih Kurumu kuruldu.
Türk Dil Kurumu kuruldu.
Kabotaj Kanunu kabul edilerek denizler ulusallaştırıldı.
Türk Parasını Koruma Kanunu çıkarıldı.
Koruyucu Gümrük Yasası kabul edildi.
Demiryolları ulusallaştırıldı.
Yeni harfler kabul edildi.
Türkçe sözlük hazırlandı.
Kapitülasyonlar kaldırıldı.
Merkez Bankası kuruldu.
Anahtar Kelimeler;
Ulusal Bağımsızlık,
Birlik ve beraberlik,
Biz
Dil birliği,
Kültür birliği
Devletçilik:
I.Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandı ve uygulandı.
II. Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandı anca savaş nedeniyle uygulanamadı.
Sümerbank kuruldu.
Etibank kuruldu.
Çubuk Barajı inşa edildi.
Merkez Bankası kuruldu.
Karabük Demir Çelik Fabrikasının temelleri atıldı.
Anahtar Kelimeler;
Devlet planlaması,
Devlet yatırımları,
Milli kalkınma,
Ekonomik refah seviyesi,
Milli bankacılık
İnkılapçılık:
Ölçü-tartı birimleri değiştirildi(Metrik sisteme geçildi)
Miladi takvim kabul edildi.
Kılık-Kıyafet Kanunu kabul edildi.
Hafta tatili Pazar'a alındı.
Uluslararası saat sistemine geçildi.
Uluslararası rakamlar kullanılmaya başlandı.
Anahtar Kelimeler;
Sürekli değişim,
İlerleme,
Geriye hiç bakmama,
Modernizm,
Muhasırlaşma
TÜRK İNKILABI
Özellikleri:
Birbirini tamamlar niteliğe sahiptir.
Türk milletinin ihtiyaçlarından doğmuştur.
Evrensel yönü ile diğer uluslara da örnek teşkil etmiştir.
Toplumda kargaşa oluşturan ikili uygulamalara son verilmiştir.
Savaş ortamından dolayı fikri hazırlık aşaması çok kısa sürmüştür.
Laik, ulusal, demokratik özelliklere sahiptir.
Fikri ortaya koyanlar ile süreci yürütenler aynı kadrolardır.
Tavandan tabana doğru bir süreç yaşanmıştır.
Beli bir ideolojinin ürünü değildir.
Hedefleri:
Batı medeniyetleri ile bütünleşmeyi sağlamak.
Ulus-devlet anlayışını güçlendirmek.
Laik anlayışı yönetim, sosyal, kültürel, eğitim, hukuk alanlarında etkin kılmak.
İkili uygulamalara son vererek ülke içi birliği sağlamak.
Akılcı düşünmeyi etkin kılmak.
Kaynaşmış, ayrıcalıklı sınıfları olmayan bir toplum oluşturmak.
Milli egemenliğe dayalı, demokratik bir yönetim oluşturmak.
Milli bağımsızlığı korumak.
Gelişmeler:
Lozan Konferansı öncesinde görüşmelerle ilgili davet alan Tevfik Paşa Hükümeti'nin hazırlıklara başlaması Mustafa
Kemal'i harekete geçirmiştir.
Meclis genel kuruluna getirilen saltanatın varlığına son verilmesi konusu Meclis içinde tartışmalara yol açmıştır. Fakat
birçok vekilin oyu ile saltanatın kaldırılmasına karar verilmiştir.
Saltanat idaresine son verilmesi üzerine son Osmanlı Padişahı Vahdettin yurt dışına çıkarılmış ve Tevfik Paşa
Hükümeti'ne son verilmiştir.
Ancak bir sorun vardı ki İngilizlerin denetimine giren Vahdettin halen elinde İslam dünyasının liderliği sanı olan
Halifeliği bulundurmaktaydı.
İngiltere'nin Halife'nin kendilerine sığındığı, Müslümanların koruyucusunun bundan böyle İngiltere olduğu şeklinde
propaganda yapmasını, halifelik makamını kullanmasını engellemek amacıyla Osmanlı ailesinden gelen Abdülmecit
Efendi TBMM tarafından halife seçilmiş ve böylece İngiltere'nin oyunu da bozulmuştur.
Sonuçlar:
Devletin laikleşmesi yolunda ilk ciddi adım atılmıştır.
Osmanlı Devleti'nin resmi olarak varlığı son bulmuştur.
Türk milletinin tek temsilcisinin TBMM olduğu ortaya konmuştur.
Ulusal egemenliğin gerçekleştirilmesi yolunda önemli bir adım atılmıştır.
Rejim ve devlet başkanlığı sorunları ortaya çıkmış bu durum Cumhuriyet'in ilanını hızlandırmıştır.
Bazı Maddeler:
Türkiye Devleti bir Cumhuriyet'tir.
Türkiye Devletinin dini İslam'dır, Resmi dili Türkçedir; makkarı(başkenti) Ankara şehridir.
Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir.
Türk milletini ancak TBMM temsil eder ve Millet adına egemenlik hakkını yalnız o kullanır.
Yasama yetkisi ve yürütme erki TBMM'de belirlenir ve onda toplanır.
Meclis, yasama yetkisini kendi kullanır.
Meclis, yürütme yetkisini kendi seçtiği Cumhurbaşkanı ve onun tayin edeceği Bakanlar Kurulu eliyle kullanır. Meclis,
Hükümeti her vakit denetleyebilir ve düşürebilir.
Yargı hakkı, millet adına usul ve kanuna göre bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
Milletvekili seçmek, 18 yaşını bitiren kadın, erkek her Türk'ün hakkıdır.
30 yaşını bitiren erkek her Türk milletvekili seçilebilir.
TBMM seçimleri 4 yılda bir yapılır.
Değişiklikler:
1928 yılında "Devletin dini İslam'dır" maddesi çıkarılmıştır.
1928 yılında, Cumhurbaşkanı yemin biçiminden "Vallahi" şeklinde başlayan dini tanımlar kaldırılmıştır.
1930,33,34 yıllarında yapılan düzenlemelerle, kadınlara siyasi hakların verilmesine dair maddeler eklenmiştir.
1934 yılında, seçme yaşı 18'den 22'ye çıkarılmıştır.
1937 yılında, Atatürk İlkeleri Anayasa'da yer almıştır.
1945 yılında, anayasanın dili Türkçeleştirilmiştir.
1946 yılında, anayasa dili yeniden eski haline dönüştürülmüştür.
Not:
-Dünya'da ilk kadın kongresi 1935 yılında Türkiye'de yapılmıştır.
-1935'deki Kadınlar Kongresi'ne katılan Mısır delegesi Sitti Şaravi, Atatürk için "Siz ona Atatürk dersiniz, biz ise onu
Ataşark diye anarız" demiştir.
-1936 yılında kadınlara yönelik İş Kanunu kabul edilmiştir.
j) TÜRK DİLİ TETKİK CEMİYETİ ( TÜRK DİL KURUMU) (12 Temmuz 1932)
Nedenleri:
Türk dilini yabancı kelimelerin boyunduruğundan kurtarmak.
Türkçenin zenginliğini ortaya koymak ve bilim dili haline gelmesini sağlama.
Türk dilinin kökenlerini araştırmak.
Konuşma dili ile yazı dili arasındaki farklılığı gidermek ve teknik kavramlara Türkçe karşılık bulmak.
Türk diline yeni kelimeler kazandırmak.
Gelişmeleri:
1928 yılında dil Encümeni kurularak araştırmalar başlatılmış ve İmla Kılavuzu hazırlanmıştır.
1930'lu yıllarda Güneş dil Teorisi ortaya atılmıştır.
1932 yılında Birinci Dil Kurultayı toplanmıştır.
1932 yılından itibaren Dil Bayramı kabul edilmiş ve kutlanmıştır.
1935 yılında Tarama Sözlüğü'nün çalışmaları başlatılmıştır.
Göktürk yazılı metinleri yayımlanmıştır.
Not:
Türk Dil Kurumunun ilk Başkanı, Semih Rıfat Horozcu'dur.
1936 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti adı Türk Dil Kurumu olarak değiştirilmiştir.
Dikkat:
Merkez Bankası'nın kurulmasında;
Ulusal para politikası izleme,
Hükümetlere mali ajanlık yapma,
Para (banknot) basma amaçları etkili olmuştur.
Osmanlı Bankası para basma yetkisini Merkez Bankası'na devretmiştir.
Merkez Bankası Milliyetçilik ilkesinin bir uygulamasıdır.
Merkez Bankası ayrıca, hazine işlemlerini yapmış, iskonto fiyatını düzenlemiştir.
Demir Yolları:
1924'te Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü kuruldu. Bu kurum ilk kamu işletmesidir.
1928'de Demiryollarının ulusallaştırılmasına başlandı.
Osmanlı Devleti'nden kalan hatlara ek olarak;
Ankara-Kayseri-Sivas-Erzurum hattı
Zonguldak-Ankara hattı
Sivas-Samsun-ÇArşamba hattı
Sivas-Malatya-Fevzi Paşa hattı
Malatya-Diyarbakır hattı
Balıkesir-Kütahya Kuzeybatı hattı açıldı.
Hava Yolları:
1925- Tayyare Cemiyeti kuruldu.
1926- Tayyare Makinist Okulu kuruldu.
1926- Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası kuruldu.
1932- Vecihi Hürkuş, ilk sivil havacılık okulunu açtı.
1933- Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi açıldı. 1938'de Hava Yolları Genel Müdürlüğü oldu.
1935- Türk Kuşu kuruldu. (İlk müdürü Abdurrahman Türkkuşu'dur)
1936- Eribe Hanım ilk hava şehidi kadın oldu.
Deniz Yolları
1926'da Kabotaj kanunu kabul edildi.
Türkiye Seyriseferain İdaresi düzenlendi.
Deniz Bankası kuruldu.
Devlet Deniz Yolları Genel Müdürlüğü kuruldu.
A) 1923-32 ARASI
Lozan'da kalan sorunlar çözülmeye çalışıldı.
Dış Politikanın esasları:
Tam bağımsızlık
Gerçekçilik
Akılcılık
Barışçılık
1) Musul Meselesi:
Lozan'da gündeme gelmesine rağmen çözümü sonraya bırakıldı.
1924'te bu sorunu çözmek için Haliç Konferansı toplandı.
Bu konferansta Türkiye'yi Ali Fethi Okyar temsil etti.
Doğu'da Suriyelilerin İngilizler tarafından silahlandırılması, Süleymaniye kentinin vurulması ve Doğu'da Şeyh Sait
İsyanının çıkması Türkiye'nin Musul üzerindeki etkinliğini azalttı.
1926 Ankara Antlaşması ile bu sorun çözüldü.
Buna göre Musul İngiliz mandaterliğindeki Irak'a bırakılacak ve Musul petrollerinin %10'u 25 seneyle Türkiye'ye
verilecek gibi kararlar alındı.
Not: Bu sorun Misak-ı Milli'ye uygun çözülmemiştir.
2) Yabancı Okullar:
1924'te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu sonrası özellikle Fransa ile sorun yaşandı. Türkiye'nin kararlı tutumu
sonucu yabancı okullar Türk Hükümeti'nin isteklerini yapmak zorunda kaldı.
3) Patrikhane:
Tüm ısrarlarına rağmen İstanbul dışına çıkarılamadı. Medeni Kanun ile yetkileri sınırlandırıldı.
4) Nüfus Mübadelesi
Yunanlıların İstanbul'da daha fazla Rum bırakma isteği yüzünden bu sorun ortaya çıktı. Sorunu derinleştiren olay ise
Yunanlıların Batı Trakya'da Türklerin mallarına el koymasıdır. Konu Milletler Cemiyeti'ne götürülse de bir sonuç
alınamamıştır. Yunan Başbakanı Eleffiros Venizilos 1930'da Türkiye'ye yaptığı ziyaret sonucu "Ankara (Ahali)
Antlaşması" imzalandı. Buna göre İstanbul'a yerleşme tarihine bakılmaksızın herkes "İstanbul Rumu" sayılarak
mübadele dışında tutuldu. Yunanlılarla dostane ilişkiler 1954 senesine kadar (Kıbrıs Sorunu) devam etti.
B) 1932-1939 ARASI
DEVLET YÖNETİMİ
Mustafa Kemal genelge ve kongrelerde;
Demokratik meşrutiyet,
Demokratik temsil, Hukuki kurallara saygılı olmaya dikkat etmiştir.
Mustafa Kemal'e göre vatandaşlığın tanımı;
Kalkınma yolunda birlikte ilerleyen,
Hür bakış açısına sahip olan,
Çağa uygun davranışlar gösterendir.
Not: İlk defa vatandaşlığın tanımı 1924'te Anayasa'sında yapılmıştır.
Meslekler Kadınlar
Belediye Başkanı Sadiye Hanım (Artvin'in Yusufeli ilçesinin Ersis Kasabası)
Muhtar Gül Esin (Aydın'ın Karpuzlu Köyü Çine ilçesi)
Köylü Mebus Kadın Satı Kadın (Ankara2nın Kazan İlçesi)
Mühendis Sabiha Rıfat
İnşaat Mühendisi Sabiha Güreyman
Savaş Pilotu Sabiha Gökçen
Tiyatrocu Afife Jale
Dünya Güzeli Keriman Halis Ece
Bir erkek okuluna atanan ilk kadın Tezer Taşkıran (Ağaoğlu)
Operatör Doktor Rahime Batu
Rallici Azize Hanım
Milli Sporcu Leyla Asım Turgut (Milli Yüzücü)
Avukat Beyhan Hanım
Kadın Doğum Uzmanı Pakize İzzet Tarzi
Başbakan Tansu Çiller
HUKUK
1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye)--Kişi hak ve ödevlerine yer verilmez.
Bu anayasayla egemenlik ilk defa millete verilmiştir. Savaş zamanında yapıldığı için kısa ve özdür. Ayrıca tek yumuşak
anayasadır.
Not:1921 Anayasası'nda yapılan ilk değişiklik "Devletin rejimi Cumhuriyettir." maddesinin eklenmesidir.
SOSYAL HAYAT
İlk nüfus sayımı 1927'de yapıldı.
Atatürk nüfusu arttırmak için;
-Doğumu engelleyici ilaç ve araçları yasakladı.
Çok çocuklu aileler vergiden muaf tutuldu.
6 çocuk ve üzerine bedelsiz tarla verildi.
Yurt dışında yaşayan Türklerin geri gelmesi için vize muafiyeti sağlandı.
Not: 1985'te ilk defa şehirli nüfusu köy nüfusunu geçmiştir.
Not: Atatürk bir çok defa yurt içi gezisi yaptı. Ancak Cumhurbaşkanlığı döneminde (1923-1938) Hatay'a hiç gidemedi.
MİMARİ
Mimar Kemaleddin: Gazi Eğitim Enstitüsü
Vedat Tek: II.TBMM Binası ve Ankara Palas
Prof. Dr. Emin Halid Onat ve Doç. Dr. Orhan Ada: 1953 (Anıtkabir)
Ali Talat Bey: Beşiktaş ve Kuzguncuk İskeleleri
RESİM
İbrahim Çallı (Zeybekler Tablosu/Hatay'ın Anavatan'a Özlemi)
Ruhi Arel
HEYKEL
Osmanlı Devleti'nde ilk heykelini yaptıran padişah Sultan Abdülaziz'dir.
İlk Atatürk Heykeli ise İstanbul Sarayburnu'nda açılmıştır.
Heinrich Krippel Ulus Zafer Anıtı ve Samsun Atatürk Anıtı'nı yapmıştır.
Pietro Konanica ise Taksim Cumhuriyet Anıtı'nı yapmıştır.
ORDU
Ordu gençleştirilmeye çalışıldı.
Hazar Projesi ve Konuş Projeleri yaşlı askerler emekliye sevk edildi.
MÜZİK
Darüleyhan: Konservatuar
Darülbedayi: İstanbul Şehir Tiyatroları 1927 Muhsin Türk Tiyatrolarının genel müdürü oldu.
Müzik: Prof.Paul Hindemint'in yazdığı rapor doğrultusunda Musiki Muallim Mektebi açıldı. Daha sonra bu mektep
Milli Musiki ve Temsil Akademisi'ne ve Ankara Devlet Konservatuarı'na dönüşmüştür.
Türk Bestecisi:
Cemal Reşit Bey (10.Yıl Marşı'nın Bestecisi)
Adnan Saygun (Özsoy Operası adıyla ilk operayı açtı.)
Necil Kazım Akses
Ulvi Cemal Erkin
Hasan Ferit Alnar
MÜZECİLİK
1924-Topkapı Sarayı'nın bir bölümü açıldı.
1925-Ankara Etnografya Müzesi açıldı.
1927-Konya Mevlana Müzesi açıldı.
1934-Ayasofya Cami'den Müzeye çevrildi.
1937-İstanbul Resim ve Heykel Müzesi açıldı.
EĞİTİM
Türkiye eğitimde Fransa'yı kendine örnek almıştır.
1924-Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
1925-Ankara Hukuk Mektebi açıldı. 1925 Medreseler kapatıldı.
1926-Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun çıkarıldı.
1928-Latin Harfleri kabul edildi. 1928 Millet Mektebileri açıldı.
1931-Türk Tarih Kurumu açıldı. İlk başkanı Semih Rıfat Yalnızgil'dir.
1932-Halkevleri açıldı.
1933-Prof.Dr.Albert Malche'nin yazdığı rapor doğrultusunda Darülfünun kapatılarak yerine İstanbul Üniversitesi
açıldı.
1936-Öğretmen ihtiyacını karşılamak amacıyla Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan döneminde Eğitmen Kurları açıldı.
Not: Gazi Üniversitesi resim öğretmeni yetiştirmek amaçlı kurulmuştur.
EDEBİYAT
Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Kadro Dergisi (Türk İnkılabının ideolojisinin sistemleştirilmeye çalışıldığı yayındır.)
Kadir Arıburnu: Atatürk'ten Anılar
Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek Milli Mücadele üzerine yazılan ilk romandır.
Halide Edip Adıvar: Türk'ün Ateşle İmtihanı.( Halide Edip Adıvar'ın orduda geçirdiği yılları anlattığı eserdir.)
Falih Rıfkı Atay: Zeytinyağı ve Çankaya (1961'de yayınladı. Cumhuriyet dönemini anlatıldı.)
Kazım Karabekir: İstiklal Harbimiz.
Kazım Karabekir: Şarkılı İbret (Şehir çocuklarına oynattığı müzikal tiyatro)
Samim Karagöz: Karakalpaklılar
Fahrettin Paşa: Medine Müdafaası
Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı
Ali Fuat Cebesoy: Sınıf Arkadaşım Atatürk
Tarık Buğra: Küçük Ağa ve Osmancık
1) I.Dünya Savaşı: 28 Haziran 1914'te Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan'a savaş ilan etmesi ile başlamıştır. Savaşın
nedenleri şunlardır;
Devletlerarası sömürgecilik ve pazar arayışı
Almanya'nın ve İtalya'nın siyasi birliklerini geç tamamlayıp sömürgecilik yarışında İngiltere'ye ve Fransa'ya rakip
olması
Devletlerarası silahlanma yarışı
Fransa ile Almanya arasındaki Alsace-Lorraine (Alsas Loren) sorunu
Fransız İhtilal' inden yayılan Ulusçuluk akımı
Balkan topraklarında Rusya ve Avusturya Macaristan İmparatorluğu'nun nüfusunu artırmak istemeleri
Rusya'nın Panslavizm politikası
Rusya'nın sıcak denizlere inmek istemesi.
2) Savaşın Sonuçları
Avrupa'nın siyasi haritası değişti. Alman-Rus-Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları yıkıldı.
Polonya, Türkiye, SSCB, Ermenistan, Yugoslavya, Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan gibi yeni devletler ortaya çıktı.
Milletler Cemiyeti kuruldu.
Dünyada milliyetçilik düşüncesi güç kazandı. Yeni milli devletler ortaya çıktı.
10 milyona yakın insan öldü.
Sömürgecilik isim değiştirerek "manda yönetimi" adıyla daha da yaygınlaştı.
Savaş sonunda yapılan atlaşmalarda etnik yapıya dikkat edilmediği için azınlıklar sorunu ortaya çıktı.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya'daki Türk Devlet ve Toplulukları
a) İngiltere ve Ortadoğu
Arabistan Yarımadası
Mekke Emiri Şerif Hüseyin Savaş bittikten kısa bir süre sonra kendini Arap ülkelerinin kralı ilan ederken, oğullarını da
Ürdün ve Irak'a kral tayin etti. 1924 yılında da halifeliğini ilan ederek bölgedeki konumunu güçlendirdi. Bunun üzerine
Necd Emiri Abdülaziz İbni Suud Şerif Hüseyin'e savaş ilan etti. Yapılan mücadeleyi kazanan İbni Suud kendini Hicaz ve
Necd Kralı ilan etti. 1932 yılından itibaren ise Suudi Arabistan Krallığı ismini aldı. 1936 yılında Aramco adlı şirkete
petrol ayrıcalığı vererek bölgesindeki ABD'nin etkisini arttırdı.
b) Irak:
San Remo Konferansı sonucu İngiltere Irak'ta kendi politikalarına uygun bir yöntem oluşturmak için Mekke Emiri Şerif
Hüseyin'in oğullarından biri olan Faysalı Irak krallığına getirdi. Ancak bu durumu kabul edemeyen ıraklılar bağımsızlık
mücadelesine girişti. 1930 senesinde yapılan antlaşma sonucunda Irak bağımsızlığını kazandı ancak İngiltere II.Dünya
Savaşı öncesine kadar yönetime kendi adamlarını getirmek suretiyle Irak'taki egemenliğini sürdürdü.
A) Japonya:
Japonya, 1920’li ve 1930’lu yıllarda Uzak Doğu’nun en güçlü devleti oldu. Japonya, 1931 ’de Mançurya’yı işgal ederek
Çin’e yöneldi. Asya’daki faaliyetlerinde serbest kalmak amacıyla, 1933'de Milletler Cemiyetinden; 1934’te
Washington Antlaşmasından çekildi. Aynı zamanda 1934’te, "Asya, Asyalılarındır.” diyerek Batılıların Çin’le olan
münasebetlerini kesmelerini istedi. Japonya’nın yayılmacı politikası, Uzak Doğu’da güçler dengesini bozdu. Bu
bölgede çıkarları olan İngiltere ve ABD gibi devletler, önce Japonya’nın bu tutumuna tepkisiz kaldı. Ancak Japonya’nın
1937’de Çin’e saldırması üzerine bu devletler Çin’e yardıma başladı. 1938’de Japonya doğu ve orta Çin’in topraklarını
ele geçirdi. Batılıların doğu Asya’dan atılmasını öngören "Yeni Düzen”i ilan etti. Japonya’nın emperyalist tutumu
nedeniyle Uzak Doğu, II. Dünya Savaşı’nın cephelerinden biri oldu.
B) İtalya:
İtalya'nın uzun süreden beri gerçekleştirmek istediği sömürgecilik emelleri, Mussolini ile birlikte "Roma
imparatorluğunun yeniden kuruluşu" adı ile milli bir ideal hale geldi. İtalya’nın bu dış politikası rahatsızlık kaynağı
oldu. İlk problem Yugoslavya ile yaşandı. "Serbest Şehir" olarak bağımsızlık statüsüne kavuşturulan Fiume,
Mussolini’nin Yugoslavya’ya baskısı sonucunda 1924'te İtalya’ya katıldı.
Milletlerarası bir komisyonda görevli İtalya temsilcisinin Yunanistan'da öldürülmesi üzerine İtalya, Yunanistan’a ait
Korfu Adası’nı işgal etti.
1924 yılı sonunda İtalya, Arnavutluk’taki bir iç meseleyi fırsat bilerek ekonomik ve sıyasi desteği ile Arnavutluk’u
nüfuzu altına aldı.
Ayrıca 1931 'de Japonya’nın Mançurya’ya saldırması, Almanya’nın Versay şartlarından kurtulma girişimlerine İngiltere
ve Fransa’nın tepkisiz kalması İtalya’yı Habeşistan’ın işgali konusunda harekete geçirdi. İtalya’nın 1934’te başlattığı
Habeşistan saldırısı 1936’da işgalle sonuçlandı. İtalya’nın Habeşistan’a saldırısı ile Almanya, Locarno Antlaşması’nı
feshetti. Avrupa’daki mevcut durum bozuldu.
C) Almanya
Hitler’le birlikte Alman dış politikası yeniden şekillendi. Bu politikanın ilk hedefi Versay Antlaşmasının maddelerinden
kurtulmaktı. İkinci hedefi Almanya dışında Almanların yaşadıkları toprakları almak, ve topraklarını sınır tanımadan
genişletmekti.
1 Mart 1935’te Versay Antlaşmasıyla Fransa’ya bırakılan Saar Bölgesi, halk oylaması sonucunda Alman yönetimine
geçti. Versay’ın getirdiği askeri kısıtlamalardan kurtulmak isteyen Almanya, gizlice silahlanmaya başlayarak Ekim
1933’te Silahsızlanma Konferansı ve Milletler Cemiyetinden çekildi. 1934’ten itibaren kara, deniz ve hava kuvvetlerini
güçlendirme çalışmalarını başlattı. Modern silah, araç ve gereç yapımına önem vererek asker sayısını 300 bine çıkardı.
Daha sonrada askerliği zorunlu kale getirip asker sayısını 550 bine çıkardı. Versay Barış Antlaşması’nı tamamen
ortadan kaldırmaya kararlı olan Almanya, 7 Mart 1936'da, askerden arındırılan Ren Bölgesi’ne asker gönderdi. Fransa
bu durumu kabul etmek zorunda kaldı. Almanya, 13 Mart 1938’de de Avusturya ile birleştiğini ilan ederek burayı ilhak
etti.
Çekoslovakya’nın Südetler bölgesinde 3,5 milyon Alman yaşamaktaydı. Burayı ilhak etmek isteyen Hitler’in bu
ülkedeki Nazi'lerin çıkardıkları karışıklıklardan yararlanmak istemesi, iki ülke ilişkilerini bir bunalıma dönüştürdü.
Hitler, 28 Mayıs 1938’de Çekoslovakya’yı işgal etme kararı aldı. Ara buluculuk faaliyetlerinin sonuç vermemesi
Avrupa’da genel bir savaş ihtimalini ortaya çıkardı. İngiltere’nin önerisi üzerine Almanya, Fransa, İtalya ve İngiltere
arasında 29 Eylülde Münih Konferansı toplandı. Bu konferansta Südet, Almanya’ya verilirken Çekoslovakya toprakları
İngiltere ve Fransa’nın garantisi altına alındı. Münih konferansına davet edilmeyen ve Çekoslovakya ile ilgili kararlarda
kendisine danışılmayan SSCB, Batılı devletlerden uzaklaşıp Almanya’ya yakınlaştı.
Münih konferansının ardından 2 Ekimde Polonya, Çekoslovakya’nın Teschen Bölgesi’ni işgal etti.
D) Savaş Yılı: 1939
Münih Konferansı’yla Çekoslovakya’dan Südet bölgesini alan Almanya, 15 Mart 1939'da Prag’a girerek
Çekoslovakya’yı işgal etti. Tamamı Almanlardan oluşmayan Çekoslovakya’nın işgaliyle, "Hayat Sahası” politikası
uygulamaya koyuldu. Hitler Memel’i de Litvanya’dan istedi ve imzalanan bir antlaşma ile Memel Alman yönetimine
geçti. Almanya’nın işgallerinden cesaret alan İtalya, 7 Nisanda, 1926’dan beri nüfuzu altında Arnavutluk’u işgal etti.
Bu işgal Almanya tarafından desteklenirken İngiltere ve Fransa tarafından sert tepkiyle karşılandı. Alman ve İtalyan
ittifakı 22 Mayısta "Çelik Pakt” ile pekiştirildi.
Almanya'nın ticari bir antlaşmayla Romanya’yı da nüfuzu altına alması, İngiltere’nin yatıştırma politikasından
vazgeçmesinde etkili oldu. Almaya, Versay’la serbest şehir statüsüne geçirilen Danzig 'i Polonya’dan istedi. Bu istek
kabul edilmeyince Almanya Polonya’yı işgal etmeye karar verdi. Ancak İtalya’nın 1942 yılı sonuna kadar savaşa
girmeyeceğini bildirmesi üzerine Almaya SSCB’ye yaklaştı. 23 Ağustosta "SSCB — Almanya Saldırmazlık Paktı"
imzalandı. Almanya’nın 1 Eylülde Polonya’ya saldırması üzerine İngiltere ve Fransa 3 Eylülde Almanya’ya savaş açtı.
II. Dünya Savaşı’nın başlamasından sonra SSCB’nin de katılmasıyla Polonya işgali hız kazandı. Daha sonra SSCB,
Estonya, Letonya ve Litvanya’yı işgal etti. Finlandiya bütün çabalarına rağmen bazı sınır bölgelerini SSCB'ye vermek
zorunda kaldı. (1940)
2) SAVAŞ YILLARI
3 Eylül’de Almanya’ya karşı savaş ilan eden Fransa ve İngiltere, hemen savaşa girebilecek güçte değildi. Bu yüzden
Mihver Devletler savaşın ilk üç yılı içerisinde müttefiklere karşı üstünlük sağladı. Savaş Avrupa, Pasifik ve Kuzey Afrika
olmak üzere üç cephede cereyan etti
a) Avrupa’da Savaş
İngiltere ve Fransa, ekonomisini zayıflatarak savaşın süresini kısaltmak istedi. Bu iki devlet, İsveç’te Norveç yoluyla
Almanya’ya gelen kömür cevherinin gelişini durdurmak için Norveç kıyılarını mayınladı. Bunun üzerine Fransa’ya
saldırmayı planlayan Almanya, Danimarka ile Norveç’i ele geçirdi. 10 Mayıs 1940'taHollanda, Belçika kısa sürede ele
geçirdi. Ardından Almanya Fransa’nın kendileri için oluşturduğu savunma hattını (Maginot Hattı) aşarak Fransa yı ele
geçirdi. 22 Haziranda Almanya ile Fransa ateşkes kararı aldı. Yapılan antlaşma ile Fransa topraklarının büyük bir
bölümünü işgal eden Almanya, kalan bölümde de kendi kontrolünde Vichy hükümetini kurdu. Ağustos sonlarında
Hitler, İngiltere’ye karşı hava saldırısı başlattıysa da başarılı olamadı. Hitler, hava ve deniz kuvvetleri açısından üstün
olan İngiltere’ye karşı başarı kazanmanın zor olduğunu anladı. Hayat sahası için gerekli zenginlikleri doğuda aramaya
karar vererek SSCB’yi hedef seçti. Aynı zamanda SSCB’nin Alman hayat sahası içindeki Balkanlar ve Boğazlara doğru
genişlemesi ve silahlanması, Almanya’nın çıkarlarına uygun değildi. Finlandiya’nın işgalinde SSCB ordusunun
zorlanması Hitler'i saldırı için cesaretlendirdi.
Almanya, SSCB işgalinden önce Balkanlara yönelerek Romanya ve Bulgaristan ile ittifak antlaşmaları yaptı. Kısa sürede
Yugoslavya ve Yunanistan’ı ele geçirdi. Daha sonra 22 Haziran 1941’de SSCB’ye saldırarak ”Barbarossa" harekâtını
başlattı. Bu harekâtla 6 ay içinde SSCB’yi teslim almak isteyen Almanya, iklim şartlarından dolayı hedefine ulaşamadı.
Buna karşılık iklime alışık Ruslar, Alman hatlarının en ileri uzantılarını durdurarak sınırlı da olsa onları geriletti.
AImanya, 1942 ilkbaharında ikinci saldırıya geçti ise de Moskova düşmedi. Aynı zamanda Almanya güneye doğru
yöneldi. Amacı; Kafkaslar üzerinden İran’a geçerek petrol kaynaklarını ele geçirmek, Batılıların İran yolu ile SSCB’ye
yardımını engellemek ve Hindistan’a ulaşarak Japonya ile birleşmekti. Alman ordusu Mayıs ayında Kırım’ı alarak
Karkaslara girdi ve '‘Maikop petroller bölgesi” düştü. Böylece SSCB’nin kömür ve elektrik kaynaklarının yarısı ele
geçirildi. SSCB’nin orduları Stalingrad’a çekildi. 22 Ağustosta Stalingrad’da başlayan ve üç ay süren mücadele,
Almanların yenilgisiyle sonuçlandı. Bu yenilgi Mihver Devletler için bir dönüm noktası oldu.
b) Kuzey Afrika’da Savaş
1940’ta Fransa savaş dışı kalırken İtalya’nın savaşa girmesi Akdeniz ve Doğu Afrika’da İngiltere’yi zor durumda bıraktı.
Savaşın ilk haftalarında İtalya, Cebelitarık, Malta, İskenderiye ve Süveyş’i; İngiltere ise Rodos’u ve İtalya’nın endüstri
bölgelerini bombaladı.
Akdeniz’e kesin hâkim olmak isteyen İtalyanlar bu kolay başarıdan sonra İngilizleri tüm Afrika'dan çıkarabileceklerini
düşünüp Süveyş harekatına karar verdiler. 1940 Eylülünde İtalyanlar, Trablusgarp üzerinden saldırıya geçerek bir
haftada 150 km batısına kadar geldiler. Bu noktada karşı saldırıya geçen İngilizler, beş gün içinde Mısır’dan çıkardığı
gibi Mart 1941’de İtalyan işgalindeki Bingazi’yi ele geçirdiler. İtalya, 31 Mart 1941 ’de Almanya’nın müdahalesi ile
Kuzey Afrika’da yeni bir harekât başlattı. Almanya, bu harekâta büyük önem veriyordu. Plana göre İtalya güneyden;
Almanya Kafkaslar ve İran üzerinden Mısır’a gelip Orta Doğu Bölgesi'ni kıskaç içine alacaktı. Japonya'nın, Birmanya ve
Hindistan üzerinden İran’a yelmesiyle savaş sona erecekti.
Bu yüzden Almanya, bu harekâta hem kara hem de hava kuvvetleri ile destek verdi.
Bingazi, Derne, Tobruk ve Sallum ortak Almanya - İtalya saldırısı ile İngiltere’den alındı. Bu durum üzerine İngilizler
karşı saldırıya geçerek Alman - İtalyan kuvvetlerini Mısır ve Libya’dan attıkları gibi Bingazi’ye kadar ilerleyişini de
sürdürdü. Bu harekâtla İngiltere İtalya’nın sömürgelerini elinden alırken Kuzey Afrika’nın büyük bir bölümünü ele
geçirdi. 1943 Mayısına gelindiğinde tüm Alman ve İtalyan birlikleri teslim oldu. Müttefikler 250.000 kadar Mihver
askerini tutsak aldılar. Bundan sonra müttefikler Avrupa’ya yöneldi.
c) Asya ve Pasifik’te Savaş
Savaş Öncesi ABD
II. Dünya Savaşı çıktığı zaman Amerikan kamuoyu, Hitlerin diktatör (totaliter) rejimi, saldırgan politikası, Yahudilere
karşı tutumu, demokratik rejimlere karşı bakışı ve antlaşmaları çiğnemesi sebebiyle Almanya’ya karşıydı. Ancak
tarafsızlık politikası gereği ABD başkanı Roosevelt, savaş sırasında bir demeç vererek Amerikan halkından
düşüncelerinde bile tarafsız kalmalarını istedi. Alman ilerleyişi durdurulmayınca 1940’da İngiltere’ye para ve silah
yardımı yaptı.
1941’de Amerika "Ödünç Verme ve Kiralama Yasası"nı çıkardı. Buna göre her ülke yiyecek ve savaş malzemesini dâhil
her türlü yardımı "bedeli savaş sonunda ödenmek şartıyla” alabilecekti.
9-10 Ağustos 1941’de ABD ve İngiltere bir araya gelerek Atlantik Bildirisi’ni yayınladı.
Pearl Harlbour Baskın, ve ABD’nin Savaşa Girişi
Japonya, I. Dünya Savaşandan sonra Pasifik bölgesinde ABD ve İngiltere'nin baskısı altında kalmıştı. Japon yöneticiler
II.Dünya Savaşı ile bu baskıdan kurtulmak istedi, ilk adım olarak da Hainan Adası’nı ele geçirdi. 1940’ta da Fransa,
Almanya’ya yenilince Almanya’nın Vichy hükümetine baskısı sonucu Japonya, Fransa’ya ait Çinhindi’nden stratejik
üsler aldı.
Roosevelt, Japonya'ya petrol ambargosu koyarak Japon ekonomisini yıprattı. Bu meseleyi diplomatik yollarla
çözemeyen Japonya, 7 Aralık 1941'de ABD’nin Pasifik üstünlüğünü simgeleyen Hawaii takımadalarından
Honolulu’daki deniz ve hava üssü Pearl Harlbour’a saldırdı. Kısa sürede ABD'nin Pasifik Donanmasıyla hava filosunun
büyük bölümü etkisiz hale getirildi. Bu saldırı üzerine ABD savaşa girmiş oldu. Ancak Japonya’nın ABD’nin Hawaii'deki
petrol depolarını vurmaması ve askeri açıdan önemli bir üssü işgal etmemesi, harekâtın stratejik açıdan başarılı
olmasını engelledi.
Pasifik Savaşları
1942'ye gelindiğinde Almanya Avrupa’da; Japonya Uzak Doğu’da üstünlüğü elinde tutmaktaydı. Japonya, Pearl
Harlbour saldırısından sonra güneye doğru yöneldi. ABD’nin Manila; İngiltere’nin ise Singapur ve Hong Kong’ta
üslerini ele geçirdi. Nisan 1942'de Japonya, Avustralya da durduruldu. Mayısta Amerikan ve Japon filoları Mercan
Denizinde karşılaştı ve Japonya burada yenildi. Savaş sırasında ABD donanmasının toparlandığını gören Japonya,
vakit kaybetmeden ABD'nin Midway üssüne saldırı planladı. 4 Haziranda gerçekleştirilen Japonya'nın Midway saldırısı,
başarısızlıkla sonuçlandı. Bu gelişme Pasifik teki savaşın seyrini etkileyecek bir dönüm noktası oldu.
3) BARIŞA DOĞRU
1) Avrupa’da Savaşın Sona Ermesi
14 -24 Ocak 1943’te Roosevelt ve Churchill, Kazablanka Konferansın'da aldıkları kararla '’Mihver Devletlerin kayıtsız
şartsız teslim alınması” için harekete geçtiler.
İtalya’yı kuzey Afrika’dan atan Müttefikler Avrupa’ya yöneldi. Saldırı için en uygun yer İtalya idi. İngiltere ve ABD’nin
bu harekâtı Stalingrad ölçüsünde bir başarı olmamakla beraber Mihver Devletlerin Avrupa’daki yenilmezliği sona erdi.
Müttefikler ancak Haziran 1944’te Roma’ya girip 1945 yılının başında kuzey İtalya’yı ele geçirebildi.
6 Haziran 1944’te Alman işgali altındaki Fransa’ya İngiliz ve ABD birlikleri Normandiya kıyılarından girmeye başladılar.
Almanların çok iyi tahkim ettikleri için hiç beklemedikleri Normandiya’dan Müttefik donanması büyük bir çıkartma
yaptı. Müttefik birlikleri büyük kayıplara rağmen başarılı oldu ve Fransa’nın güneyinden gelen birliklerle birleşerek 26
Ağustosta Paris’e ulaştı.
II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru gelecekteki barışın esaslarını saptamak amacıyla Roosevelt, Churchill ve Stalin
arasında 4 - 1 1 Şubat 1945’te Yalta konferansı yapıldı. Churchill, Balkanlardaki İngiliz etkisinin sona ermesinden,
savaş sonunda ABD’nin Avrupa’dan çekilmesinden sonra güçlü bir SSCB ile tek başına kalmaktan çekiniyordu. Bu
nedenle, Fransa’nın da Almanya ve Avusturya’nın işgaline katılmasını sağladı. SSCB, Doğu Avrupa’dan ordularını
çekmek ve serbest seçimlerin yapılmasını sağlamak için söz verdi. Ancak çekilmenin şartları ile Polonya’nın
gelecekteki sınırları konusunda açıklık getirmedi. Almanya’dan tazminat almayı da garantileyen SSCB, Japonya’ya
karşı savaşa girmesine karşılık kurulacak Birleşmiş Milletlerde üç sandalye (Sovyetler Birliği, Belarus ve Ukrayna) aldı.
Böylece SSCB konferanstan en karlı çıkan devlet oldu. Konferansta SSCB’nin Japonya’ya karşı savaşa girmesi karara
bağlandı.
Daha sonra gerçekleşen San Francisco Konferansı sırasında 7 Mayıs 1945'te Almanya kayıtsız şartsız teslim olmuş ve
Avrupa’da savaş sona ermişti. Bunun üzerine Müttefikler arasında Berlin yakınlarında Potsdam’da ABD, İngiltere ve
SSCB arasında 17 Temmuz - 2 Ağustos tarihleri arasında yeni bir konferans toplandı. Bu konferansa SSCB adına Stalin,
ABD adına Truman katıldı. İngiltere Başbakanı Churchill ise konferans sürerken ülkesindeki seçimlerde yenilgiye
uğrayınca yerini rakibi Attle’ye devretti.
Potsdam Konferansında, Almanya’nın teslim olmasından sonra ortaya çıkan sorunlar, yapılacak olan barış
antlaşmalarının temel şartları ve yöntemleri belirlendi. Görüşmelerde Avrupa, Müttefiklerin istekleri doğrultusunda
şekillendirildi. Almanya, dört işgal bölgesine ayrılarak ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB yönetimine bırakıldı. Ayrıca
Almanya için ekonomik ve askeri kısıtlama ve yükümlülükler getirildi. Savaş suçlularının tutuklanmasına ve diğer
ülkelerde bulunan Almanların Almanya'ya götürülmesine karar verildi. Avusturya ve başkenti Viyana’nın dört işgal
bölgesine ayrılması, İtalya ile koşulları ağır olmayan bir barış antlaşması imzalanması karara bağlandı.
2. Pasifik’te Savaşın Sona Ermesi
6 Ağustosta Hiroşima’ya atılan ilk atom bombası ile 70.000 kişi, 9 Ağustosta Nagazaki’ye atılan ikinci bomba ile
80.000 kişi öldü. ABD’nin Hiroşima üzerine atom bombası kullanmasının ardından SSCB, 8 Ağustosta Japonya’ya savaş
ilan etti ve Mançurya’yı ve 38. enlemin kuzeyindeki Kore topraklarını işgale başladı. Japonya, Nagazaki'nin
bombalanması üzerine barış istemişti. Japonya 14 Ağustosta kayıtsız şartsız teslim oldu. 2 Eylül 1945'te ateşkes
antlaşması imzalandı ve II. Dünya Savaşı sona erdi.
4) SAVAŞIN ETKİLERİ
a) Siyasi Sonuçlar
II. Dünya Savaşı’nın Müttefiklerce kazanılması ile Faşizm ve Nazizm gibi akımlar tasfiye edildi. Asya, Afrika ve Orta
Doğu'da yaşayan halklar, II. Dünya Savaşı’nda, emperyalist devletlerin zayıflığını görerek bu devletlere karşı
mücadeleye başladı. 1942’de Hindistan, Endonezya gibi ülkelerde milli kurtuluş hareketleri oluştu.
Savaşın mağlup devletleri İtalya ve Almanya’nın toprakları işgal edildi. Müttefik ordularının denetimi altında
başkentleri Berlin ve Viyana da dâhil olmak üzere, Almanya ve Avusturya toprakları dört işgal bölgesine ayrıldı.
Savaşın diğer mağlup devletleri Japonya, ABD orduları tarafından işgal edildi. Avrupa kıtasının yarısına hâkim olan
SSCB, savaş sonunda büyük bir güç haline geldi.
II. Dünya Savaşı'ndan en az etkilenen ABD, atom bombasına sahip olmakla önemli bir avantaj elde etti. Birleşmiş
Milletlerin New York’u, Uluslararası Para Fonunun (IMF) Washington’u merkez olarak seçmesi ABD’nin gücünü ve
Avrupa merkezli uluslararası sistemin sona erdiğini göstermekteydi.
II. Dünya Savaşı sırasında dünya barışını sağlamak amacıyla ABD ve İngiltere, Atlantik Bildirisi’ni yayınlayarak Birleşmiş
Milletler Teşkilatının temelini attı. Şubat 1945’te Yalta Konferansı’nda ABD, İngiltere ve SSCB, Mart 1945’e kadar
Mihver Devletlere savaş ilan eden devletlerin Birleşmiş Milletlere üye olarak kabul edilmesine karar verdi. Aynı yıl
Birleşmiş Milletleri resmen kurmak için San Francisco Konferansı toplandı. Bu konferansta ABD, SSCB, İngiltere, Çin ve
daha sonra Fransa’nın katılımıyla oluşan büyük devletler teşkilat üzerinde kesin üstünlük kurmak ve bunu antlaşmaya
eklemek istedi. Konferans sonunda Birleşmiş Milletler Antlaşması kabul edilerek Birleşmiş Milletler Teşkilatı kuruldu
ve Milletler Cemiyeti 14 Nisan 1946’da yetkilerini bu Teşkilata devretti.
b) Ekonomik Sonuçlar
Washington'da, 45 ülkenin imzasıyla "Uluslararası Para Fonu” (IMF) kuruldu. Ayrıca "Uluslararası İmar ve Kalkınma
Bankası” oluşturularak üye devletlerin yeniden yapılanma ve kalkınma çabalarına maddi destek sağlanması
amaçlandı.
c) Toplumsal Sonuçlar
Hava saldırıları, karne uygulaması, işgal edilen ülkelerin talan edilmesi, sivil esirlerin öldürülmesi, verem, tifüs gibi
hastalıkların yayılması ayrıca Nazi’lerin üstün ırk yaratma gayesiyle engellileri, Yahudileri, Romanları, Sintileri, ten
rengi farklı olanları toplama kamplarında yok etmeleri neticesinde 60 milyona yakın kişi hayatını kaybetti. Bunlardan
yaklaşık 21 milyonu SSCB vatandaşı, 13,5 milyonu Çinli, 7 milyonu AIman’dı.
İnsan Haklan İhlalleri
Kasım 1945'ten Ekim 1945'ekadar Nürnberg’de, uluslararası bir mahkeme tarafından suçlu görülen Nazi Alman
yöneticileri, Nazi Partisi siyasi liderleri ve diğer suçlular da mahkeme karşısına çıkarılarak yargılandı. II. Dünya
Savaşı’nda yaşananlardan dolayı "Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin sözleşme” 9 Aralık
1948'de Birleşmiş Milletler Genel kurulunda kabul edildi. Savaş sırasında işlenen insanlık suçları '’soykırım” olarak
adlandırıldı. Bu kapsama giren suçlar ve suçluların cezalandırılması ile ilgili kararlar alındı. 10 Aralık 1948’de Birleşmiş
Milletler Teşkilatı "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi"ni kabul etti.
II. Dünya Savaşı’nda sonra dünyada bir kere daha güçler dengesi değişti.
Dünya tekrar iki kutba ayrılarak uzun yıllar her alanda birbirlerine üstünlük sağlamak isteyen SSCB ile ABD arasında
yaşanacak 'Soğuk Savaş' dönemini başlattı. Bu sürecin içinde yer almak istemeyen ve yeni bağımsızlığını kazanan
devletler ise Üçüncü Dünya’ya da ’Bağlantısızlar’ adı verilen bir blokta yer almayı tercih ettiler.
A) BLOKLARIN KURULUŞU
1) Doğu Blok’unun Kurulması
SSCB savaş sonunda ise işgal ettiği bölgelerden çekilmeyerek kendi rejimini yaymaya başladı. Özellikle Bulgaristan,
Polonya, Çekoslovakya, Macaristan ve Romanya’da muhaliflerin tasfiye edilmesini sağlayarak kendine yakın uydu
devletler kurdu. Savaş sırasında işgal ettiği Berlin’den ise diğer işgal eden devletler olan İngiltere, Fransa ve ABD’nin
baskılarına rağmen çıkmadı. Buda 'Berlin Buhranı'nın çıkmasına neden oldu. Berlin aylarca SSCB tarafından abluka
altına alındı. Bunun üzerine işgalci devletler ise işgal ettikleri bölgeleri birleştirerek Federal Alman Cumhuriyeti’ni
kurdu. SSCB ise bu gelişmeler üzerine kendi işgal bölgelerinde kendine bağlı Demokratik Alman Cumhuriyeti’ni
kurdu. Çok sayıda kişinin Federal Almanya tarafına geçmesi üzerine SSCB tarafından Berlin Duvarı inşa edildi ve
böylece gerginlik sona erdirildi.
Doğu Bloğu içerisindeki Gelişmeler
Sovyet Rusya’nın destek verdiği Mao Zedong 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyetini kurdu.
Kore ise Yalta Konferansı’nda alınan bir kararla 38.Enlem sınır olmak kaydıyla Güney ve Kuzey olarak ikiye ayrıldı.
1948’de ABD destekli Güney Kore’de cumhuriyet, SSCB destekli Kuzey Kore'de ise komünist rejim kuruldu.
Küba’da ise Fidel Castro Batista’ya karşı verdiği uzun mücadelelerden sonra kendi hükümetini kurdu. Ancak ABD FideI
Castro hükümetini desteklemedi.
Sovyet Modeline Göre Ekonomik ve Sosyal Düzenin Kurulması
SSCB, Yugoslavya, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Fransa ve İtalya komünist partilerin
liderleriyle işbirliği yaparak 1947'de Cominform’u (Kominform) kurdular.
Yine komünist ülkeler 1949 yılında ekonomik işbirliği ve dayanışma amacıyla Comecon’u (Komekon) kurdular. Bu
kuruluşa SSCB, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya öncülük ederken daha sonra Arnavutluk,
Demokratik Almanya, Moğolistan ve Küba'da katıldı. 1949 yılında ise NATO’nun askeri etkinliklerini artırması sonucu
1955’te SSCB, Arnavutluk, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya ve Demokratik Almanya
tarafından Varşova Paktı kuruldu.
Sosyalist Blokta Sarsıntılar
SSCB - Yugoslavya ilişkileri
Moskova’nın tam denetimine girmek istemeyen Yugoslavya Tito’nun önderliğinde SSCB'ye karşı çıkmaya başladı.
Bunun üzerine Yugoslavya 1948 yılında Cominform’dan çıkartıldı.
SSCB - Macaristan İlişkileri
Ekonomik sıkıntılar yaşayan Macar işçileri 1953’te İmre Nagi önderliğinde ayaklandılar. Mecbur kalan SSCB İmre
Nagi’yi ülkenin başbakanı olarak atadı. SSCB İmre Nagi’yi başbakan yapmasına rağmen ayaklanmayı durduramayınca
Budapeşte’yi işgal etti.
SSBC - Çekoslovakya İlişkileri
1967’de ise Aleksander Dubcek liderliğinde 'insancıl komünizm’ hareketi başladı. Bu hareketin amacı, komünist
sitemin baskıcı değil insan haklarını esas alarak uygulanmasıydı. Bu hareketi çıkarlarına aykırı bulan SSCB, 1968 yılında
Çekoslovakya’yı işgal ederek 'insancıl komünizm’ hareketine son verdi.
2) Batı Blokunun kurulması
a) Truman Doktrini (1947)
ABD başkanı Harry Truman SSCB’nin yayılmacı politikasına karşı ortaya konulan ABD dış politikasında değişikliktir.
Buna göre Truman, dünyanın iki bloğa ayrıldığını, SSCB - ABD mücadelesinin başladığını, Avrupa’da eskiden etkin bir
devlet olan İngiltere’nin yerini ABD ’ye bıraktığını söylemiştir.
b) Marshall Planı (1948)
II. Dünya Savaşı'ndan zarar gören ve SSCB tehditlerine maruz kalan 16 Avrupa devletine yapılan 'Dış Yardım
Kanunu’nun bilinen ismidir. Bu yardımları alan ülkeler arasında Türkiye ve Yunanistan'da bulunmaktadır. Marshall
Planı doğrultusunda 16 Avrupa ülkesi kendi aralarında 'Avrupa Ekonomik ve İşbirliği Antlaşması'nı imzalamıştır.
c) NATO’nun Kuruluşu (1949)
SSCB’nin Avrupa’da yayılmacı politikasına karşı İngiltere, Fransa, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg bir araya gelerek
'Batı Avrupa Birliği'ni kurdular. Ancak SSCB’ye güçleri yetmeyen bu devletler ABD’nin bu savunma paktını
desteklemesin istediler. Bunun üzerine ABD, İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, İzlanda,
Norveç, Portekiz, Kanada ve İtalya bir araya gelerek 'Kuzey Atlantik Savunma Örgütü’nü kurudular. Kuruluşa Türkiye
ve Yunanistan 1952 senesinde üye olmuşlardır.
d) Avrupa Konseyi'nin Kuruluşu (1949)
İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, Norveç, İsveç, İrlanda ve İtalya tarafından 5 Mayıs
1949'da kurulmuştur. Konseyin amacı, üye ülkeler arasında başta ekonomi olmak üzere insan hakları, hukuk, medya,
sağlık, eğitim, kültür, spor ve benzeri birçok konuda işbirliği yapmaktır. Konseye Türkiye’de 1949’da üye olmuştur.
e) Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) (1951)
Avrupa ülkeleri arsında birlik oluşturmasını amaçlayan bu girişimin öncülüğünü Fransız Dış İşleri bakanı Schuman
tarafından 1950’de ortaya atıldı. Schuman Fransız ve Alman kömür ve çelik üretimini denetleyecek bir örgütün
kurutmasını istedi. Bunun üzerine Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya ve Federal Almanya bir araya gelerek
1951’de 'Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kurdular. Girişimin başarıya ulaşmasıyla daha geniş bir ekonomik
birleşmeyi hedefleyen Avrupa ülkeleri bu seferde 1957 yılında yaptıkları Roma Antlaşması ile de "Avrupa Ekonomik
Topluluğu"nu kurdular.
2) Eisenhower Doktrini
Mısır devlet başkanı Nasır’ın Süveyş Kanalı’nı Millileştirdiğini açıklamasıyla Süveyş Krizi ortaya çıktı. Bölgenin SSCB’nin
kontrolüne girmesini istemeyen ABD başkanı Eisenhower 5 Ocak 1957 yılında Amerikan Kongresi'nde tarihe
"Eisenhower Doktrini" diye geçecek olan isteklerini kabul ettirdi. Buna göre doktrinin amacı; Orta Doğu ülkelerine
ekonomik ve askeri yardım yapma, bölgeye olası bir saldırı SSCB saldırısına karşı ABD askerlerini bölgeye
göndermekti. Bu doktrini kabul eden ve yararlanan ülkeler ise; Türkiye, Lübnan, Afganistan, Irak, Mısır, Tunus, Fas,
Pakistan ve İsrail olurken, Suudi Arabistan, Mısır, Suriye, Ürdün ise doktrine tepki gösterdi.
2) Türkiye’de Hayat
a) Siyaset
II. Dünya Savaşı’ndan sonra Batı’nın demokrasi fikirleri ülkemiz aydınlarını da etkilemişti. Özellikle aydınların yazıları
ve halkın demokrasi talepleri çok partili hayata geçişte etkili oldu, İsmet İnönü’nün de çok partili hayata geçilmesini
isteyen demeçlerde bulunmasından hemen sonra Nuri Demirağ tarafından 'Milli Kalkınma Partisi kuruldu. (1945).
Milli Kalkınma Partisi’nin kurulmasından sonra CHP milletvekilleri Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve
Fuat Köprülü’nün parti kanunlarında değişiklik yapılmasını istediği kanunun CHP yönetimi tarafından reddedilmesi
üzerine "Dörtlü Takrir” diye nitelendirilen bu milletvekilleri CHP’den ayrılarak 1946 yılında Demokrat Parti’yi (DP)
kurdular. Bu gelişmeler sonucunda aynı yıl 13 parti daha kuruldu ve ilk defa 1946 seçimlerinde birden fazla siyasi parti
seçimlere girdi. Seçimleri CHP kazanırken DP 69 milletvekili ile Meclis’e girdi. Ancak DP’nin Meclis içinde CHP’ye karşı
yeteri derecede muhalefet yapamadığını düşünen bir grup milletvekili DP’den ayrılarak "Millet Partisi”ni kurdu.
Böylece Meclis’te 3 parti yer aldı. 1950 seçimlerinde ise DP % 55,2 oy alarak birinci parti oldu. Böylece 27 yıllık CHP
iktidarı sona ererken Demokrat Parti iktidarı başlamış oldu.
22 Mayıs 1950'de Demokrat Parti Genel Başkanı Celal Bayar Cumhurbaşkanı seçildi. Başbakan ise Adnan Menderes
oldu. Bu dönemde memurlara hafta sonu tatilleri ücretli hale getirilmesi, işçilere sendikalaşma hakkının verilmesi,
genel af çıkarılması, Marshall yardımlarının alınması, NATO’ya üye olunması ve ekonomik büyümenin gerçekleşmesi
sonucunda Demokrat Parti 1954’te yapılan seçimlerden % 58,4 oy alarak yeniden birinci parti olarak çıktı.
b) Ekonomi
1950’de Demokrat Parti'nin iktidara gelişiyle ekonomide;
Marshall yardımlarından gelen tarım aletleri sonucu üretim arttı.
Dışarıdan krediler alınarak ithal makineler satın alındı. Traktör sayısı artırıldı.
1950-1953 arasında Türkiye %11 oranında büyüdü.
17 Kamu İktisadi Teşekkülü kuruldu. (Devletçilik politikası doğrultusunda)
Karayollarına önem verildi. İthal otomobil ve kamyon sayıları arttı. Demiryolu üretimi durdu.
c) Sosyal ve Kültürel Hayat
İnsanların refah seviyesini yükseltmesiyle tüketim arttı. Köyden kente göçler başladı.
Caz, Rock and Roll Türkiye’de yayıldı. Radyo ve plaklar önem kazandı.
Zeki Müren, Neşet Ertaş ve Müzeyyen Senar dönemin ünlü sanatçıları oldu.
Garip, Hisarcılar ve İkinci Yeniciler edebiyat alanında yeni akımlar olarak ortaya çıktı.
Verem Savaş Dispanserleri ile Ankara Ebe ve Hemşire Okulu hizmete açıldı.
F) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYA
Sanayi ülkeleri büyük bir ekonomik büyüme yaşadı, işsizlik azaldı, nüfus artışı hızlandı.
Televizyon günlük hayatın bir parçası oldu. Rock and Rol sanatçısı Elvis Presley ünlendi.
'ENİAC' adlı ilk bilgisayar üretildi. İlk uydu 'SPUTNİK-1’ SSCB tarafından uzaya gönderildi.
Uçak ve telefon kullanımı yaygınlaştı. Birçok ressam, şair ve bilim adamı Paris’ten New York’a göç etti. New York
"Batı'nın başkenti" unvanını Paris’ten aldı.
Akdeniz Oyunları ilk defa Mısır’ın İskenderiye kentinde yapılmaya başlandı.
UEFA Kupası ilk defa düzenlendi. (1955-1956) İlk kupayı Real Madrid kazandı.
YUMUŞAMA DÖNEMİ
Küba Buhranı
SSCB 1962 yılında Küba’ya füzelerini yerleştirmeye başladı. Bunun üzerine her iki taraf arasında yapılan
görüşmelerden bir sonuç alınamayınca ABD Küba Kıyılarına savaş gemilerini gönderdi. Ancak nükleer savaş ihtimaline
karşı her iki ülkede yeri adım atmak zorunda kaldı. Bunun üzerine SSCB Küba’daki füzelerini, ABD ise Türkiye’de
bulunan Jüpiter füzelerini sökme kararı aldı.
Vietnam Savaşı
SSCB’nin kontrolündeki Kuzey Vietnam, Güney Vietnam’a saldırdı. Bunun üzerine Güney Vietnam ABD ’den yardım
istedi. ABD’de 1965’te Kuzey Vietnam'ı bombalayarak savaşı başlattı. Vietnamlılar karşısında büyük kayıplar verilmesi
ABD’de büyük tartışmalara ve protestolara neden oldu. Protesto edenler arasında Vietnam Savaşı sırasında askere
çağrılan Dünya Ağır Sıklet Boks Şampiyonu Muhammed Ali’de bulunmaktaydı. Muhammed Ali "Vietnamlılar bana
hiçbir kötülük yapmadılar ki onlarla savaşayım.” diyerek askere gitmeyi reddetti. Kamuoyu baskıları karşısında zor
durumda kalan ABD 1968 yılında Paris’te Kuzey Vietnam ile barış görüşmelerine başladı. Yeni başkan olan Nixon ABD
askerlerini Vietnam’dan çıkarma kararı aldı. 1973’te "Vietnam Barışı” imzalanarak savaş sona erdi. 1975'te ise Kuzey
Vietnam, Güney Vietnam’ı ele geçirerek birleşik "Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti”ni kurdular.
Keşmir Meselesi
Hindistan ile Pakistan’ın kuruldukları andan itibaren birbirleriyle yaşadıkları en önemli sorundur. Çoğunluğu
Müslüman olan bu bölgenin yönetimini elinde tutan Keşmir Mihracesi burayı Hindistan’a verince 1948 yılında iki ülke
ilk kez savaştı. 1966’da SSCB’nin aracılığında "Taşkent Deklarasyonu” imzalanarak her iki devlet savaş öncesi sı-
nırlarına geri döndü.
Afganistan’ın SSCB Tarafından İşgali
1973 yılında Afganistan’da Cumhuriyet ilan edildi. SSCB’nin de destek vermesiyle ülkede sosyalist bir hükümet
kuruldu. Bunun üzerine SSCB 1979’da Afganistan’ı, mevcut hükümeti koruma adına işgal etti. Bu olay tüm dünyada
kınandı. ABP bu gelişme üzerine SALT-II Antlaşması’nı onaylamaktan vazgeçti. 1988’de Cenevre’de yapılan
görüşmeler sonucu SSCB,1989'da Afganistan’dan askerlerini geri çekti.
Anayasa’nın yürürlüğe girmesiyle siyasi parti faaliyetleri de tekrar başladı. 15 Ekim 1961 ’de darbe sonucu yapılan ilk
seçimlere CHP(Cumhuriyet Halk Partisi), AP (Adalet Partisi), CKMP (Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) ve YTP (Yeni
Türkiye Partisi) katıldı. Seçimleri çok az bir oy farkı ile Adalet Partisi önünde CHP kazandı. Ancak CHP daha önceki
yıllar gibi tek başına iktidar olamadı.
1965 seçimlerini ise Adalet Partisi kazandı. Süleyman Demirel'in Başbakanlığı başladı. Ancak DP iktidarının önü bu
seferde 12 Mart 1971 Askeri Muhtırasına kadar devam etti. Askerin siyasete müdahalesi sonucu Başbakan Süleyman
Demirel istifa etti. Bunun üzerine Nihat Erim başbakanlığında geniş tabanlı bir hükümet kuruldu. 1973 yılında yapılan
seçimlerde ise hiçbir parti tek başına iktidar olacak çoğunluğu sağlayamadı. 25 Aralık 1973’te ise İsmet İnönü vefat
etti ve devlet töreniyle Anıtkabir'e defnedildi. Türk Silahlı Kuvvetlen 12 Eylül 1980'de ülke yönetimine el koydu.
Genelkurmay Başkanı Org. Kenan Evren kendi başkanlığında üst düzey komutanlardan oluşan Milli Güvenlik
Konseyi’ni (MGK) oluşturdu. Bülent Ulusu’nun başkanlığında ise bir hükümet (Bakanlar Kurulu) kuruldu. Prof. Orhan
Aldıkaçtı başkanlığında ise hazırlanan anayasa 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunularak kabul edildi. 6 Kasım 1983’te
Anavatan Partisi (ANAP), Halkçı Parti (HP) ve Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP)’nin katıldığı seçimlerden ANAP birinci
parti çıktı ve Turgut Özal başkanlığında tek başına iktidar ANAP oldu.
2) Ekonomi
1960'tan itibaren planlı ve kalkınmayı hedef alan bir ekonomi modeli benimsendi. Bu planların hazırlanması ve
hükümete danışmanlık yapılaması amacıyla da Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kuruldu.1970’lerden itibaren ise
enflasyonun yükselmesi ve alınan dış borçlarının ödenememesi, siyasi iktidarsızlıklar, 1973 petrol krizi, 1974
Amerikan ambargosu ve yurtdışında yaşayan işçi vatandaşlarımızdan gelen döviz miktarının azalması ekonomik
gerilemeye neden oldu. Birçok tüketim malı karaborsaya düştü. Türk lirası değerini kaybetti. Bunun üzerine serbest
piyasa ekonomisine geçişi sağlamak amacıyla 24 Ocak kararları ilan edildi.
3) Sosyal ve Kültürel Hayat
1960-80 arası köyden kente göçler devam etti. Bunun sonucunda gecekondulaşma (çarpık kentleşme) altyapı ve
üstyapı sorunları ortaya çıktı.
1960’lardan itibaren '’Toplumculuk” adı verilen edebi akım ortaya çıktı. (Nazım Hikmet ve Ahmet Arif temsilcileri
arasındadır.)
Necip Fazıl Kısakürek tüm şiirlerini ”Çile” adlı kitabında topladı.
Ülkenin sorunları ise Adalet Ağaoğlu ve Vedat Türkali’nin romanlarında yer aldı.
Gezi, hatıra türünde Yusuf Ziya Ortaç, deneme türünde Nurullah Ataç, Mahmut Kaplan ve Cemil Meriç öne çıktı.
Dormen, Birleşik Sanatçılar Topluluğu ve Devekuşu Kabare Tiyatrosu günlük konuları eleştirel bir biçimde eğlenceli
olarak ele aldı.
Sinemada Zeki Alasya, Metin Akpınar, Adile Naşit, Şener Şen, Kemal Sunal, Münir Özkul, Tarık Akan, Kartal Tibet,
Ediz Hun, Filiz Akın, Türkan Şoray ve Fatma Girik ön plana çıkan erkek ve kadın oyuncular oldu.
Metin Erksan’ın yönetmenliğindeki '’Susuz Yaz” filmi, Berlin Film Festivali’nde 'Altın Ayı” ödülünü kazandı.
1964’te Antalya Film Festival düzenlenmeye başladı.
"Arabesk” adı verilen yeni bir anlayış ortaya çıktı.
1965’te Altın Mikrofon Yarışması düzenlenmeye başladı. Türk müziğine yeni sesler kazandırmak için yapılan bu
yarışmanın ilkini "Gençliğe Veda” şarkısıyla Yıldırım Gürses kazandı. Yine bu yarışma ile Cem Karaca ve Erkin Koray
isimleri de Türk Müziğine kazandırıldı.
Barış Manço önderliğinde Anadolu-Rock adı altında yeni bir müzik türü Moğollar Grubu ile ortaya çıktı.
KÜRESELLEŞEN DÜNYA
Türkiye’nin AB Serüveni
G) DÜNYADAKİ GELİŞMELER
Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri
Günümüzde insanları etkileyen, bilimsel alanda devrim niteliğindeki en önemli gelişme "nanoteknoloji"dir. Bu
çalışmalar sonucunda ise 1996’da "Dolly” adı verilen koyun kopyalandı. Ülkemizde de 2001 yılında "Oyalı" adı verilen
ilk koyun kopyalandı.
1986’daki Çernobil kazası çevre sorunlarına duyarlılığı arttırmıştır.
----------------------------------------------------BİTTİ---------------------------------------------------------------------------