CGNCICNICLE VA x GA\TRONT t } = eZ <3 Soe ve “Al Br 4 le |NGUYEN THE LONG (Bién soan va gidi thiéu) INH VA DEN HA NO . ‘ (BA XEP HANG DI TICH LICH SU - VAN HOA) (Tai ban dn thu nhét c6.sita chita) NHA XUAT BAN VAN HOA - THONG TIN HA NOI - 2005LOI GIGI THIEU dpm dén la mét dang hién trie dé thd than va thanh hoang cilia ngudi Viet. Tha than ia tin ngudng cla ngudi ban dia 6 tu thoi c6 dai duoc luu truyén dén ngay nay. Ngudi Viét tha hai loai than: Thién than va nhan than. Thién than la nhitng nhén vat than thoai 6 sc manh siéu nhién, vita c6 tac dung ran de con ngubi lam diéu dc, vito hé tro con ngudi chong Iai edi de, chéng lai ngay chinh nhitng lec Luong thién nhién xém hai con ngudi nhuz Lut, bao, bénh tat viv... Nhan than la nhiing nhan vat cé that trong lich sw dé cd cong trong viée gitip dan lam an sinh song, danh duéi ngoai xdm, md mang va gin gitt bd cdl. Héu hét cde dink, dén 6 Ha Néi déu thd ede vt than la nhitng nhdn vdt lick siz. Néi bat nhat la ede anh hung dan téc nhu: Hei Ba Trung, Ly Thuang Kiét, Tran Hung Dao v.v... nhiing ngudi co cong dénh duot quan xam lide phitong Bae, giit gin doi song yén lanh, mang lai hoa binh cho dan. 173 ngéi dinh, dén dude gidi thiéu trong tap sdich sé gitp ban co duge edi nhin co ban va hé thong; bdi vi nd thite suf tidu biéu cho dinh dén cia Ha Noi va da dudeB6 Vin héa-Théng tin xép hang. Né la té’m guong phan anh dei séng vén héa, tam linh cia ngutoi Ha N6i - eta ngudi Viét Nam. Dén vdi mét ngéi dinh, dén, ban khéng chi tim thay su tich thn duge thd, tim thély cae kiéu dang kién tric, my thudt cing cdc. di vét duge luu git lau doi ma né con giup cho ban thdy dudc bé day cila nén ven hoa Viét Nam, cdi da lam nén site manh thén hy cla nguii Viet Nam dé chién théing moi ké tha.LOI NOT DAU 6i dén dink, dén tite la noi dén tin nguéng tha thdn, thank hodng cia nguwdi Viét. Tho than la tin nguéng ban dia cia ngudi Viét ti thai cd, theo su phat trién etta x& hi, doi Adi phdi cé mét dang kién tric, ban ddu don gidn, méc mac, sau nay ditec hodn chinh ddn cho thich hop la ché the cing, ditec goi la. ngheé, miéu, dén... Dén khi viée thit thanh hoang do phong hién Trung Hoa du nhép vao ttt phuong Bac trong théi Bac thuée da két hop udi vide thé than cia cu dan ban dia, dude su thiic déy cua phong kién dan téc nhdm cing co chinh quyén phong kién tép quyén ving manh dén tan lang xd, cdc ngéi dink lang vdi nhiéu céng ndng da dan dén duge xéy dung dudi cde triéu Tran va Lé. Trai qua nhiéu thé ki phat trién, kién triie dinh lang dén thé ki 19 da dink hinh va con tén tai d&n ngay nay nh ching ta dang gin giit. Trong hi ite sdu tham cia tam hén ngwdi Viét, hinh dnk qué huong than yéu luén luén hién ra udi mdi dinh, cdy da, bén nude. Dinh lang, dén, miéu... la di sdn vdn hod vat chat dae trung biéu hién mét khia canh cia van hod tam linh ngwoi Viét. Thi dé Ha N6i ngay nay bao gém kinh dé Thang Long truée day vé ving phu edn gém lang xé ctia cde 7tran Kinh Béc, Son Tay, Son Nam, sau nay ia mét phan cla tinh Ha Noi dui triéu Nguyén. Tit saa cde lang xa thuéc kink thank Thing Long dé duge dé thi hoa dan ddn, chi con sot lai rdt it dinh lang vi triéu dinh phong hién vdi cae hién tric nguy nga long lay da thue su la “ngoi dinh” to nhdt, ngoi dink cua kink dé vudng triéu. Dinh Quang Van duve dung dudi triéu Lé Thanh Téng chi la noi dé "pho bién céng viéc chinh tri” cua nha vua, "ché dén cdc gidy td". Cde dinh con ton tai trong cde quan ndi thanh nhu Kim Lién, Nam Déng, Hao Nam, Hoang Mai... chi méi cach day khodng chuc ndm la déu vét cla nhitng lang xia. Vi vdy nén dink lang cia Ha N6i thie su tén tai chit yéu 0 ede huyén ngogi thanh. Trdi qua bao nhiéu thé ki vdi sv khde nghiét cia khi hau nhiét déi vd nhiing cudc chién tranh tan pha, nhiéu dinh, dén d Ha N6i cling nh ctia cad nude da bi huji hoai ndng né. ¥ thite duge suv gité gin eae di sadn van hod dén téc nén ngay tit sau Cdch mang thing Tam 1945, Hé Chi: tich da ki séc lénh bdo vé cdc di tich. Phép lénh bdo vé va su dung di tich lich sit - vén hod va danh lam thdng canh ban hanh ndm 1984 da thuc déy them mét bide vide bao vé va site chita phuc héi cde di tich 6 Ha Nét cling nhw cd. nude. Tit thing 4 nim 1962 viée nhé ntide cong nhan va xép hang ccc di tich lich sit -vdn hod da gop phan nang cao y thite bdo vé ede di san van hod. Dén nay thit dé Ha Noi dé cd khodng trén 300 di tich, cum di tich ditoe xép hang di tich lich sé - udn hod, trong dé cdc dinh, dén, miéu vao khodng 190 di tich. Tiép theo viéc xudt ban cudn sdch "CHUA HA NOI" nham gidi thiéu 130 ngéi chia dé duge xép hang o thu 8dé Ha Noi, cuén sdch nay sé cung edp cho ban doc vé tin ngudng thd than va thank hodng cing vdi nhiing dinh, dén, miéu... d Ha Noi dé duoc xép hang tu 1962 dén hét 1994. Viée gidi thiéu dinh, dén, miéu... dude cain cif chu yéu vao hé so xép hang cdc di tich lich st, van hod cua Cuc Bdo tén bao tang, B6 Van hod - Thong tin, cd tham khdo thém cdc sdch bdo tap chi trudc va sau céch mang cia cée nha nghién citu van hod. Nhdn day chung ti cling xin bay td long cam on cde déng chi 6 Cue Bao tén bdo tang, BG Van hod - Théng tin dd nhiét tinh cung cdip cae tu liéu, ede cép da igo didu kién gitip dd dé bién soan cuén séch nay. Cée dinh, dén... dugc gidi thiéu nhitng nét chi: yéu vé thai gian xdy ding, qua trinh tring tu, than tich cua ede vi thén va thanh hoang duce thd, gid tri kién tric vd mi thudt ctia cdc di vat cé con Iuu gitt, cling nhut cdc lé di néu cé. Do tink chdt truyén miéng cila ede than tich nén cing tho mot vi thdn hay thank hodng nhung than tich heu truyén hay ghi chép cia cde lang 06 khdc nhau, khé 06 thé nao khang dinh é noi nao la chink xdc hon noi nao. Do tu liéu vd thoi gian han ché cing nhu kha nang c6 han nén viée gidi thiéu cdc dink, dén, miéu dé dudc xép hang di tich lich sit - vdn hod 6 Ha N6i khéng tranh khoi nhiing thiéu sét, rét mong dicdc cde nha nghién ctu, ctie cdn b6 vin hod ede cdp va ban doc bd sung dé cho thém phong phit, hoan chinh hon, xin chan thanh cam on. Xuan Binh Ty NGUYEN THE LONGPHAN IA. BINH, DEN G HA NOI VA VIEC THO THAN, THANH HOANG 1. TIN NGUGNG THO THAN, THANH HOANG CUA NGUGI VIET i dén dinh va dén 6 Ha Néi ttc 1A néi dén | \ | viée thd than, thanh hoadng, mét tin ngudng cha ngudi Viét tw lau déi, IA néi dén van hoa tam linh ti thdi cé con Iuu truyén dén ngay nay. Cé thé hiéu tin nguong la mét trang thai tam Wi quan hé dén cdc hién tugng thién nhién, x4 héi ma con ngudi cam thu va.chua nhan thie duge, cho la c6 sttc manh hon con ngudi va thiéng liéng nén con ngudi. sg va kinh c&én mong che ché gitip dé. Theo Ang ghen tin ngudng nguyén thuy la san phdm van hoa cia con ngudi do trinh dé site san xudt thap kém nén trong qua trinh du tranh véi ty nhién da ndy sinh tinh cam sg hai, nuong tua va than bf cho nén ho lay mét vat tu nhién hoac mét 13stic manh ty nhién lam déi tugng dé sting bai, dé giai quyét nhiing mau thudn gitia ngudi va tu nhién nham phuc vu cho san xuat va di sdng con ngudi. Viée thé thdn va thanh hoang cia ngudi Viét cing ti tin ngudng nguyén thuy, bén canh hién tung tu nhién da cé sttc manh cua con ngudi (Con ngudi than bi thiéng liéng): Tin ngudng than va thanh hoang cia ngudi Viét biéu thi long So va Kinh cia ngudi néng dan trong mét x4 h6i néng nghiép doi véi cai Kinh trong. Thiéng liéng 1 nhim muc dich cdu mong doi song no Am, yén én; tin ngudng than va thanh hoang 6 d4y chua thanh t6én giao nhdn tao vi chua cé mot dang tdi cao, chua cd mé hinh mét thé giéi kh4e, mdt x hdi li tudng. Chi can mét 86 nghi thite kinh trong thi cdi dang Kinh, Sg, Thiéng sé giup dé phi hé. Tin nguéng thé than la tin ngu@ng ban dia cha ngudi Viét sAn cé trudc khi phong kién Trung Hoa du nhap tyc thé thanh hoang vao Viét Nam tu thi Dudng. Theo cae sich Trung Hoa thi ti thoi cé dai ho da thé thanh hoang va thanh hoang theo ho la vi than bao hé thanh tri céip quéc gia, cap phi, chau, huyén, x& va thon; thanh hoang bao vé cac quan cai tri va cu dan trong mét thanh tri. Sach Trung Quéc thén bi van hoa viet: "Thanh hoang ttic IA thanh hao, hao cé nude goi 1a tri, khéng cd nuéc goi la hoang. Dap dat lam thanh, dao hae lam hoang". 14