ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Σάββατο 23 Φεβρουαρίου 2013
Η ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΤΥΧΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ
Μικρές ιστορίες από
ένα µεγάλο πόλεµο
Μ
ετά την οριστική από-
κρουση της περσικής
εισβολής στην Ελλά-
δα η αγαστή συνεργασία των δύο
βασικών πόλων της νίκης, δηλαδή
της Σπάρτης, η οποία ήταν ο παρα-
δοσιακός ηγεµόνας της Ελλάδας,
και της Αθήνας, της νέας δύναµης
που προέκυψε µετά το τέλος της
περσικής εισβολής, επρόκειτο να
δοκιµαστεί και να οδηγήσει τον ελ-
ληνικό κόσµο σε νέες περιπέτειες.
Κατά τα επόµενα πενήντα χρόνια
από την αποχώρηση των Περσών,
η Σπάρτη και η Αθήνα δηµιούργησαν
δύο αντίπαλους συνασπισµούς που
µοιραία έφθασαν στη µακροχρόνια
σύγκρουση που ονοµάστηκε Πελο-
ποννησιακός Πόλεµος και άφησε
ανεξίτηλο το στίγµα της στην ιστο-
ρία της κλασικής Ελλάδας.
Με τον πόλεµο αυτό, ο οποίος «επέ-
φερε τη µεγαλύτερη αναστάτωση
στους Ελληνες», σύµφωνα µε τον
επιφανή ιστορικό της εποχής, τον
Θουκυδίδη (1.1.), θα ασχοληθεί ο
αυριανός ένατος τόµος της σειράς
«Ελλήνων Ιστορικά». Το πώς η Αθή-
να διαµορφώνει την ηγεµονία της
υπό το δύσπιστο βλέµµα της Σπάρ-
της. Το πώς και για ποιους λόγους
η σύγκρουση αυτή παρατείνεται και
από ποια στάδια περνάει µέχρι τη
λήξη της πρώτης φάσης του πολέ-
µου, του λεγόµενου Αρχιδάµειου
(431-423 π.Χ.). Για ποιους λόγους
µετά από µια σύντοµη ανάπαυλα ο
πόλεµος αναζωπυρώνεται µε την εκ-
στρατεία των Αθηναίων στη Σικελία
(415-413 π.Χ.), η οποία καταλήγει
σε καταστροφή. Με ποιον τρόπο
οδηγούµαστε στην πιο κρίσιµη φάση
της σύγκρουσης (413-404 π.Χ.) που
έκρινε και την έκβαση του πολέµου
µε τη συνθηκολόγηση της Αθήνας.
Χάραξη στρατηγικής και
απρόβλεπτοι παράγοντες
Σύµφωνα µε τον Περικλή, τον κατε-
ξοχήν πολιτικό άνδρα της Αθήνας,
υπεύθυνο για χάραξη της στρατη-
γικής της πόλης, η Αθήνα δεν ήταν
δυνατό να νικηθεί. Η οχύρωση της
πόλης, η ναυτική υπεροπλία και οι
εισφορές των συµµάχων που δια-
σφάλιζαν την υπεροπλία αυτή θα
της επέτρεπαν να αντέξει την όποια
πίεση από µια χερσαία δύναµη όπως
η Πελοποννησιακή Συµµαχία. Αρκεί
κατά την εισβολή των Πελοποννη-
σίων ο πληθυσµός της υπαίθρου να
µεταφερόταν εντός της οχυρωµέ-
 Υποψήφιος ∆ιδάκτωρ Αρχαίας
ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών
νης πόλης και να µην ενδώσουν οι
Αθηναίοι σε µάχη εκ παρατάξεως. Η
αµυντική αυτή τακτική του Περικλή
πέτυχε κατά την πρώτη πελοποννη-
σιακή εισβολή του 431 π.Χ. Οµως,
κατά τη δεύτερη εισβολή του 430
π.Χ. υπεισήλθε ο παράγοντας του
τυχαίου περιπλέκοντας µια ήδη
σύνθετη κατάσταση.
Η συγκέντρωση τόσου πληθυ-
σµού στον περιορισµένο χώρο του
άστεως των Αθηνών προκάλεσε µια
θανατηφόρα επιδηµία που έµεινε
γνωστή ως λοιµός σύµφωνα µε
την περιγραφή του σύγχρονου µε
τα γεγονότα ιστορικού Θουκυδίδη
(2.47-54) ή νόσος, από την οποία
µάλιστα προσβλήθηκε και ο ίδιος.
Υπολογίζεται ότι το ένα τρίτο του
πληθυσµού της Αθήνας χάθηκε. Ο
αριθµός των νεκρών ήταν τέτοιος,
που οι ταφές γίνονταν πλέον σε
οµαδικούς τάφους µε τον πλέον
άτακτο τρόπο. Στα τέσσερα χρόνια
που κράτησε αυτή η επιδηµία, έφερε
την Αθήνα στα όριά της και στα πρό-
θυρα της ήττας. Μάλιστα, το 429
π.Χ. θύµα του λοιµού υπήρξε και ο
ίδιος ο Περικλής.
Η «λύση» του µυστηρίου
µέσω των ανώνυµων
ανθρώπων
Η ακριβής ταύτιση αυτού του κρί-
σιµου για την περίοδο λοιµού απο-
τελεί πάντα µια πρόκληση για την
ιστορική, και όχι µόνο, έρευνα. Εχουν
διατυπωθεί πάρα πολλές υποθέσεις
µε βάση τις περιγραφές του Θουκυ-
δίδη. Ούτε λίγο ούτε πολύ, περίπου
24 ασθένειες έχουν προταθεί. Μια
ανασκαφή όµως που διεξήχθη κατά
τα έτη 1994-1995 στο πλαίσιο των
εργασιών για την κατασκευή του
σταθµού του µετρό «Κεραµεικός»
(του µεγαλύτερου νεκροταφείου
της αρχαίας Αθήνας) έφερε στο
Βόρεια άποψη της οµαδικής ταφής στον Κεραµεικό και η συνολική σχεδιαστική αποτύπωσή της.
Η αποκατάσταση
του κρανίου
της Μύρτιδος.
φως νέα δεδοµένα. Η ανασκαφή,
υπό την εποπτεία της αρχαιολόγου
Εφης Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη,
έφερε στο φως µια οµαδική ταφή
89 ατόµων από εκείνη την ταραγ-
µένη περίοδο. Σε αρκετούς σκελε-
τούς είχε σωθεί γενετικό υλικό, στην
17
Αύριο στο
«Ελλήνων
Ιστορικά»
η ανατοµία
του Πελοπον-
νησιακού
πολέµου.
εσωτερική κοιλότητα των δοντιών
τους (την ονοµαζόµενη πολφική).
Το 2006 µια οµάδα µε επικεφαλής
τον επίκουρο καθηγητή του Εργα-
στηρίου Ορθοδοντικής της Οδο-
ντιατρικής Σχολής του Εθνικού και
Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου της
Αθήνας, Μανώλη Ι. Παπαγρηγοράκη,
µελέτησε αυτό το γενετικό υλικό και
επισήµανε την ύπαρξη του µικροβια-
κού παράγοντα Salmonella enterica
serovar Typhi, στον οποίο οφείλεται
η εκδήλωση τυφοειδούς πυρετού,
που πιθανότατα ήταν υπεύθυνος για
την απρόσµενη επιδηµία που χτύ-
πησε την Αθήνα στα κρίσιµα πρώτα
χρόνια του πολέµου.
Μάλιστα, από τη συγκεκριµένη
ανασκαφή διασώθηκε σε σχετικά
καλή κατάσταση το κρανίο ενός
δεκάχρονου κοριτσιού το οποίο
και πάλι η οµάδα του κ. Μανώλη Ι.
Παπαγρηγοράκη κατάφερε να ανα-
πλάσει, παρουσιάζοντας το 2010
τη Μύρτιδα, όπως ονοµάστηκε το
άγνωστο κορίτσι από τους ερευνη-
τές.
Η Μύρτις και η αποκατάστασή της
αποτέλεσε τον πυρήνα µιας µόνιµης
έκθεσης που φωτίζει σηµαντικές
πτυχές της Αθήνας του 430 π.Χ.,
συνδέοντας µε τον τρόπο αυτό τις
γραπτές µας µαρτυρίες µε την πραγ-
µατικότητα της εποχής. Τα άγνωστα
θύµατα ενός µεγάλου πολέµου µπό-
ρεσαν, έστω και µετά από χιλιάδες
χρόνια, να µας πουν τη δική τους
µικρή ιστορία δίνοντας την απτή
διάσταση µιας µεγάλης εποχής. Η
συγκεκριµένη έκθεση διαθέτει δικό
της ιστότοπο στο ∆ιαδίκτυο (www.
myrtis.gr), όπου ο αναγνώστης
µπορεί να βρει περισσότερες πλη-
ροφορίες. ■