Vol. 22. Br. 1 UDC 616.

31:615
CODEN: ASCRBK

1938. YUISSN: 0001— 7019

Pregledni rad

ANTIBIOTICI U STOMATOLOŠKOJ PRAKSI

lleana Linčir, Kata Rošin-Grget

Katedra za farm akologiju, Stom atološki faku ltet, Zagreb

Prim ljeno: 13. 3. 1988.

Sažetak

Važan zadatak stom atologa je da u svom radu suzbija infekciju. In­

fekcije se iz usne šupijine mogu vrlo brzo ra širiti i izazvati oboljenja koja
katkada mogu biti i fatalna U borbi p ro tiv bakterijskih zaraza koriste se
a n tib io tici. Stom atolog treba posegnuti za an tibioticim a u slučaju: 1) lije ­
čenja akutne orodentalne zaraze, 2) profilakse subakutnog bakterijskog
endokarditisa ili zaštite bolesnika sa sm anjenim obrambenim mehanizmi­
ma i 3) u svrhu redukcije m ikroorganizam a u zubnom plaku, koji imaju
značajnu ulogu u e tio lo g iji parodontnih bolesti.

UVOD

N ajznačajniji zadatak stom atologa je da u svom radu suzbija infek­

c iju . In fekcije u usnoj š u p ljin i nisu rije tke . Mogu se v rlo brzo ra š iriti i
izazvati teška oboljenja koja katkada mogu b iti i fatalna. N ajd je lo tvo rn ije
sredstvo u borbi p ro tiv m ikroorganizm a su an tim ikro b n i lije ko vi. M eđu­
tim ne zahtijevaju sve in fe k c ije prim jenu antim ikrobne te ra p ije . Kod sva­
kog pojedinog bolesnika treba p ro c ije n iti da li je potrebno p rim ije n iti
a ntib iotsku te ra p iju ili ne. Pri tom e treba uzeti u obzir: 1) U kakvom su
stanju obrambene snage organizma bolesnika, koje imaju glavnu uolgu
u savladavanju zaraze. U koliko su obrambene snage reducirane, kao što
je slučaj kod bolesnika koji boluju od leukem ije, A disonove bolesti, d i­
jabetesa, d e fic ita im unoglobulina, m a ln u tricije , agranulocitoze i si. Kao i
kod bolesnika koji su pod te ra pijo m im unosupresivim a i ko rtiko ste ro id i-
ma treba p rim ije n iti te ra piju a n tib io ticim a . 2) Neophodno je u tv rd iti, da
li postoje sistem ne m a n ife stacije in fe k c ije poput groznice, povećane tje ­
lesne tem perature i lim fadenopatije. U takvim slučajevim a treba također
p rim ije n iti antib io tsku te ra p iju . 3) Id e n tific ira ti uzročnika i u tv rd iti nje­
govu v iru le n tn o s t koja određuje akutnost, o zb iljn o st i tendenciju širenja
zaraze. Na osnovu stanja bolesnika i ka ra kte ristika uzročnika treba od­
lu č iti da li i koju antim ikrobnu te ra p iju p rim ije n iti.

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988. 61

1. Linčir, K. Rošin-Grget A n tib io tic i u stom atološkoj praksi

Osim u te ra p iji a n tib io tik e treba u određenim stanjim a p rim ije n iti
i preventivno, a u novije vrije m e mnogo se istražuje prim jena antimikrob»
nih lijekova u svrhu redukcije m akroorganizam a zubnog plaka.

ANTIBIOTICI U TERAPIJI ORODENTALNIH ZARAZA

Terapija infekcija tvrdih tkiva

A n tib io tic i za lije če n je in fe kcija zubnih tkiva u i oko zuba uglavnom
se p rim je nju ju sistem no u dozama koje osiguravaju dovoljnu koncentra­
ciju na m jestu zaraze. Budući da su najčešći uzročnici dentalnih zaraza
aerobni gram pozitivni i anaerobni gram negativni m ikroorganizm i, na
koje djelu je p e n icilin , prvi lije k izbora u te ra p iji je p e n icilin (1). U slu,
čajevim a p re o s je tljiv o s ti na p en icilin mogu se p rim ije n iti cefalosporin,
e ritro m ic in i dr. (tabl. 1).

Tabela 1. Najčešće in fe kcije tvrdih tkiva i a n tib io tici za njihovo liječenje

A n tib io tik
O boljenje
prvi. izbor alternativni

periapikalni apsces penicilin G i.m. cefalosporin

parodontni apces klindam icin
akutni supurativni e ritro m icin
pulpitis
toksični c e lu litis Loiracikiin
perikoronitis + vankom icin
+ c e lu litis
gnojni o ste itis
o ste o m ije litis
posttraum atske zaraze
postkirurške zaraze
lokalizirani juven iln i te tra ciklin *
perio don titis

A n tib io tic i su se ranije k o ris tili i topikalno u preparatim a za p re k ri­

vanje zubne pulpe ili intraradikula rn o.
Nedostaci lokalne prim jene an tib io tika u endodonciji su:
— m ogućnost da p a cije n t postane p re o s je tljiv na a n tib io tik ili na
cije lu grupu a n tibio tika , koju smo deponirali u korijenskom kanalu
— m ogućnost da pa cijen t reagira općim sim ptom im a na a n tib io tik
(kod pacijenata koji su od ranije sen zibilizirani na a n tib io tik, opažene su
burne reakcije nakon stavlja nja antibiotsko g uloška u zub, Takve reak­
cije mogu ugroziti i živo t pacijenta) (3).
— razvoj rezistentnih sojeva m ikroorganizam a (2).
Zbog svega gore iznesenog a n tib io tik e ne bi trebalo k o ris titi u en­
dodonciji. U koliko se ipak posegne za a n tib io ticim a to m oraju b iti oni sa
širokim a n tib a k te rijs k im spektrom i malom sposobnošću se n zibilizacije

62 Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

I. Linčir, K. Rošin-Grget A n tib io tic i u stom atološkoj praksi

organizm a, poput te tra c ik lin a (kao suspenzija u fizio lo ško jo to p in ij (4),

kanam icina ili u novije vrije m e spiram icina.

Terapija in fe kcija m ekih tkiva — sluznice

Za razliku od in fe kcija tkiva u i oko zuba, gdje se najviše ko risti
sistem na te rap ija a n tib io tic im a kod zaraza mekih tkiva u usnoj šup­
ljin i, kao što su s to m a titis i i g in g iv itis i često se u te ra p iji osim sis-
tem ne prim jene ko ris ti i lokalna an tibiotska terapija. Najčešće su to
a n tib io tic i širokog spektra poput te tra c ik lin a ili neom icina te antim iko-
tic i kod g ljiv ič n ih zaraza (tabl. 2).

Tabela 2. Najčešće oralne infekcije mekih tkiva i njihovo liječenje

oboljenje uzročnik a n tib io tik

S tom a titis sim plex Streptococci /

(kod sm anjenih obram­
benih snaga organiz­
ma pe nicilin G i.m.)

S tom a titis catarrhalis Pneumococcus /

M icrococcus (kod smanjenih obram­
C atarrhalis benih snaga organiz­
ma penicilin G i.m.)

S tom a titis pseudo- Streptococci te tra c ik lin (lok.)

membranacea Staphylococci neom icin (lok.)
penicilin G i.m. ili
p enicilin V(0)
Staphylococci kloksacilin (0)
penicilinaza dikloksacilin (0)
pozit.

S tom atitis ulcero- Spirocheta buccalis te tra ciklin (lok.)

necroticans Bacillus fu sifo rm is neom icin (lok.)
bacitracin (lok.)
penicilin G i.m.
am picilin (0)

Candidiasis mucosae Candida albicans nista tin (lok.)

oris mikonazol (lok.)
klortrim azol (lok.)
natam icin (lok.)
ketokonazol (0)

Angulus infectiosus S treptococci te tra ciklin (lok.)

oris Staphylococci bacitracin (lok.)
neom icin (lok.)
Candia albicans nistatin (lok.)

Kod osatlih prom jena sluznice koje prate sistem ne bakterijske za­
raze kao što su tuberkuloza, lues, gonoreja, lepra, tu la re m ija , bruceloza,
mononnukleoza, lim fogranulom a venerum , aktinom ikoza, histoplazm oza i
dr. te ra p ija je sistem na, prema e tio lo g iji (5).

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988. 63

I. Linčir, K. Rošin-Grget A n tib io tic i u stom atološkoj praksi

PROFILAKTIČNA PRIMJENA ANTIBIOTIKA U STOMATOLOGIJI

Svaka prim jena a n tib io tika mora b iti strogo indicirana i vrlo k ritič k i
prim jenjena, naročito ako se a n tib io tik p rim je n ju je u p ro fila ksi (6).
P rofilaktičnu prim jenu a n tib io tika u stom atološkoj praksi treba bez
dvoum ljena k o ris titi u:

A. p re ven ciji subakutnog bakterijskog endokarditisa (7).

Kod pacijenata sa:
— kongenitalnom ili stečenom greškom srca
— preboljelo m reum atskom groznicom
— p re b o lje lim endokarditisom
— um jetnim srčanim zaliscim a
— um jetnim predvodnikom (pacem aker)
— ortopedskim protezam a (kuk i si.)
— renalnim transplanta tom
— n e fritič k im sindrom om nakon streptokokne zaraze

B. U za š titi od in fe k c ije pacijenata s reduciranim obram benim sna­

gama. Obram bene snage organizm a mogu re d u cira ti:
I B olesti:
aplastična anem ija
agam aglobulinem ija
agranulocitoza
lupus eritem atodes
n e kon trolira n i dijabete s
II Lijekovi:
a n tin eo p la stici
im unosupresivi
k o rtik o s te ro id i
III Rtg zračenja

C. Z aštita pacijenta s kom pliciranom frakturom m andibule ili dru­

gim o ro fa c ija ln im povredama.
P ro fila ktičn i se od a n tib io tika u s to m a to lg iji najčešće k o ris ti benzil
p e n icilin intram uskularno u dozi od 1,200.000 i.j. dnevno. Injekcija se
prim je ni 30— 60 m inuta p rije zahavta. Dva dana nakon zahvata nastavlja
se prim jena fe n o k s im e tilp e n ic ilin a peroralno u dozi od 600.000 i.j. sva­
kih 6 sati.
Kod pacijenata p re o s je tljiv ih na p e n icilin p rim je n ju je se e ritro m ic in
per os 90— 120 m inuta p rije zahvata u dozi od 1,0 g i nastavlja nakon
zahvata kroz dva dana sa dozom od 500 mg svakih 6 sati (tabl. 3).

64 Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

I. Linčir, K. Rošin-Grget A n tib io tic i u stom atološkoj praksi

Tabela 3. Doze i način prim jene an tibiotika u profilaksi

an tib io tik način prim jene doza

penicilin-G i.m. 30— 60 min.

(Jugocillin, Plivacillin) prije zahvata 1,200 000 ij.
nastaviti:
fe n o ksim e tilp e n icilin peroralno 600.000 ij.
(C liacil) kroz 2 dana svakih 6 sati

fe n o ksim e tilp e n icilin oralno 2,400.000 ij.

(C liacil) 60 min. prije zahvata
nastaviti:
fe n o ksim e tilp e n icilin oralno 600.000 ij.
(C liacil) kroz 2 dana svakih 6 sati
KOD PREOSJETLJIVOSTI NA PENICILIN:
e ritro m icin oralno
(E ritrom icin) 90— 120 min.
prije zahvata 1,0 g
nastaviti:
e ritro m icin oralno 500 mg
(E ritrom icin) kroz 2 dana svakih 6 sati

ANTIBIOTICI U REDUKCIJI ZUBNOG PLAKA

U novije v rije m e pokušava se prim jenom antim ikrobnih sredstava

re du cira ti broj m ikroorganizam a u zubnom plaku (8). Na taj način mogu­
će je re du cira ti proces odontolize u kome značajne uloge imaju m ikro ­
organizm i zubnog plaka. M eđutim b akterijsku ekologiju usne šupljine je
teško tra jn o iz m ije n iti, d jelom ično zbog toga što ona ovisi o navikama
u prehrani, te se ba kterijska flo ra ubrzo po prestanku te ra p ije obnavlja.
Redukciju plaka i kontrolu odontolize može se p rovoditi antim ikrobnim
sredstvim a koji
— ne se n zib ilizira ju organizam, ne podražuju i nisu to ksičn i
— se le ktivn o d jeluju na odontopatske uzročnike S. m utans, filifo rm -
ne b a kterije i ostale acid ofiln e b a kte rije zubnog plaka, a ne djeluju na
fizio lo šku flo ru usne šupljine
— ne resorbiraju se iz probavnog trakta
— ne rem ete ravnotežu fizio lo ške flo re probavnog tra kta i ne do­
vode do bujanja potencijalno patogenih m ikroorganizm a (poput kandide)
— osiguravaju zadovoljavajuću koncentraciju dovoljno dugo
— mogu se k o ris titi u kom binaciji s drugim a n tim ikrobnim lije k o ­
vima, da bi razvili s in e rg is tič n i učinak i sm a n jili m ogućnost razvoja re­
ziste ntn ih sojeva m ikroorganizam a.
Prema Neidleu (5) pokazali su se d je lo tvo rn im a n tib io tic i u redukciji
zubnog plaka, učestalosti karijesa i parodontnih oboljenja nakon topi-
kalne ili sistem ne prim jene: spiram icin, te tra c ik lin , vankom icin i ka-
nam icin.

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988. 65

I. Linčir, K. Rošin-Grget A n tib io tic i u stom atološkoj praksi

S pirom icin je m akrolidni a n tib io tik farm akoinetske ka ra kte ristike , da

ce nakon peroralne prim jene luči slinom u koncentraciji jednakoj ili ve­
ćoj od one koja se postiže u serum u. P rim jenjuje se u dozi od 250 mg
per os svakih 4 sata kroz 4— 5 dana (9, 10).
T e tra ciklin i, a n tib io tic i širokog spektra, bakteriostatskog učinka kon­
c e ntrira ju se nakon peroralne prim jene u gingivnom sulkusu i paro-
dontnom džepu 2— 10 puta više nego u plazmi (11). K orišteni sistem no
reduciraju b a kte rijski plak, g in g iv itis i gubitak koštanog tkiva (12).
Za razliku od ostalih antibiotika , te tra c ik lin i imaju svojstvo da inhi-
biraju tkivnu kolagenazu. Budući da je kolagen prim arni s tru k tu rn i protein
parodontnog tkiva i da je njegov gubitak značajan u patogenezi parodont-
nih bolesti, ovo djelovanje te tra c ik lin a uz antim ikrobni učinak je razlo­
gom njihove e fikasn osti u te ra p iji parodontnih bolesti.
T e tra ciklin i su se pokazali d je lo tvo rn im naročito u dugotrajnoj p ri­
m jeni. Doze od 250 mg te tra c ik lin hidroklorida svakih 6 sati prim je n ju ju
se 14 dana, a zatim sp 10 tjedana nastavlja sa 2 doze od 250 mg dnevno.
Vankom icin top ikaln o prim jenjen u koncentraciji od 1— 3°/o značajno
reducira bakte rije iž, zubnog plaka, naročito S. m utansa (13,14).
A m in og liko zidn i b a kte ricidn i a n tib io tik kanam icin, topikalno p rim je ­
njen pokazao se d je lo tvo rn im u re du kciji supragingivalnog plaka (15).

ZAKLJUČAK

A n tib io tic i, kao n a jd je lo tvo rn ija sredstva u borbi p ro tiv m ikroorga­

nizama, dragocjeni su lije k stom atologu u njegovoj praksi. Stom atolog
ih treba k o ris titi veoma k ritič k i u strogo indiciranim slučajevim a. Među
v e lik im brojem an tib io tika treba odabrati pravi na osnovu v rs te uzročni­
ka i stanja bolesnika.
Stom atolog će posegnuti za a n tib io tiko m u te ra p iji zaraze, u pre­
ve n ciji i za redukciju bakterija u zubnom plaku. U te ra p iji se a n tib io tic i
koriste kod zaraza:
— u i oko zuba (periapeksnih i parodontnih apscesa, o ste itisa , os-
te o m ije litis a , te kod p o sttraum atskih i p o stkiru rških zaraza)
— mekih tkiva u usnoj šu p ljin i (s tom atitisa, gingivitasa).

Preventivno treba k o ris titi a n tib io tike :

— da bi se s p rije č io ba kte rijski endokarditis
-— da bi se z a š titili pacijenti s reduciranim obram benim snagama
organizma.

U novije vrije m e se a n tib io tic i koriste i za redukciju m ikroorganiza­

ma u zubnom plaku, čim e se reducira proces odontolize i razvoj paro­
dontnih bolesti.

66 Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

I. Linčir, K. Rošin-Grget A n tib io tic i u stom atološkoj praksi

ANTIBIOTICS IN DENTISTRY

Summary

The control of infection is one of the m ost im portant problem s in

dental office . An oral infection can rapidly spread and produce a severe
illness or even become fatal.
A n tib io tics are antim icrobial agents useful in numerous bacterial in­
fections. There are m ajor uses of an tibiotics in the practice of de ntistry:
1) treatm e nt of an acute orodental infection, 2) prophylaxis in patients
at risk of developing subacute bacterial endocarditis or prophylaxis in
patients w ith com prom ised host defense mechanisms caused by certain
diseases or drug therapy, 3) antiplaque therapy, reduction of m icroorganism s
in dental plaque play an im portant role in the etio lo gy o f periodontal dise­
ase.

Key words: antibiotics, dentistry, plaque

Literatura

1. GOODMAN GILMAN A. Pharmacologi­ 9. HARVEY RF. C linical im pressions of

cal basis of therapeutics. Me M illan
Comp. New York, 1985.
2. ADLER VG, GILLESPIE WA. Influence
of Neomycin sprays on the spread
of resista nt staphylococci. Lancet.
1967; 2:1062— 1063.
3. LINČIR I. Nepoželjna djelovanja lije ­
kova koji se koriste u stom atološkoj
praksi (I). Acta Stom Croat 1987; 21:
65— 70.
4. NJEMIROVSKIJ Z. Klinička endodonci-
ja. Zagreb: Globus, 1987.
5. NEIDLE EA, KROEGER DC, YAGIELA
JA. Pharmacology and therapeutics for
de ntistry. St. Louis: Mosby Co., 1985.
6. HOLROYD SV, WYNN RL. C linical
pharm acology in dental practice. 3
izd. St Louise: Mosby Co., 1983.
7. KAPLAN EL, ANTHONY BF, BISNO A.
i sur. Prevention of bacterial endo­
card itis. Am erican Heart Association
com ittee Report. C irculation 1977; 56:
139A__143A.
8. KEYES PH,' WRIGHT WE, HOWARD
SA. The use of phase contrast m icro­
scopy and chem otherapy in the dia­
gnosis and treatm e nt of periodontal
lesions. Q uintessence International.
1978; 9:51— 76.
a new a n tib io tic in periodontics: spi-
ramycine. J Canad Dent Ass 1961;
27:576— 585.
10. GIBSON W. A n tib io tic s and periodon­
tal disease a selectiv review of the
lite rature . J Am Dent Assoc 1982;
104:213— 215.
11. GORDON JM. C oncentration of te tra ­
cycline in human gingival flu id after
single doses. J Clin Periodont 1931;
8:117— 120.
12. W ILLAMS RC. T etracycline treatm e nt
of periodontal disease in the beagle
dog. J dent Res 1981; 16:659— 663.
13. JORDAN HY, De PAOLA P F. Effect
of prolonged topical application of
vankom ycin on human oral S trepto­
coccus mutans populations. Arch Oral
Biol 1977; 22:193— 199.
14. COLLINS JF. Effect of vancomycin on
plaque after periodontal surgery J
dent Res 1970; 49:1478— 1480.
15. HOCKETT RN. SYDEN SA. Reduction
in proportions o f dental plaque strep­
tococci fo llo w in g a 5 days to p ica 1
Kanamycin treatm ent. J Periodont Res
1977; 12:1— 10.

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988. 67