Professional Documents
Culture Documents
قرآن و آزادی اسرا (قسمت دوم) صالحی نجف آبادی
قرآن و آزادی اسرا (قسمت دوم) صالحی نجف آبادی
وعلب دٍم :اٍي بَد کْ آٍا وقكَد اص زهلْ ي ( :حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ األَسمِ ) اؼتَاس
ـذى وحهذ بي بحش الفهاًٌ وفشٍف بْ ابَوػلن الفهاًٌ ( وتَفاي 233هرشي ) بْ
ٌقل ورهـ البٌاى دس تفػٌش آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَکَُىَ لَُْ أَؼشي حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ األَسمِ
) وً گٍَذ:
اخخاى بْ وفًاي غلبْ کشدى بش بالد ٍ سام ؼاختي اهل آى بالد اؼت ٍ آٍْ ي وضبَس وً
گٍَذ :بشاي هٌچ پٌغهبشي سٍا ٌٌػت اؼٌش بگٌشد تا ٍقتً کْ تػلظ ٍ حاکهٌت پٌغهبش دس
تا آى زا کْ وا وً داٌٌن ابَوػلن الفهاًٌ قذٍن تشٍي قالن وفػشي اؼت کْ چًٌي
ٌؽشي دس تفػٌش زهلْ ( :حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ األس مِ ) اؾهاس کشدّ ٍ اص آى ،اقتذاس ٍ
حاکهٌت ٍافتي پٌغهبش سا دس صوٌي فههٌذّ اؼت ٍ اٍي ٌؽش با ـغل اٍ ٌٌض وًاؼب بَدّ
اؼت ،چَ ى اٍ اص فشواٌشٍاٍاى حکَوت بًً قباع بَدّ ٍ غبفاً بْ ؼلعْ ٍ اقتذاس
حکَوت وً اٌذٍؿٌذّ اؼت ( ٍ )3اص قلهاي وتأخش ٌٌض لاحب الهًاس ٍ لاحب الهٌضاى
وفًاي آٍْ ي وضبَس اٍي اؼت کْ اصـأى ٍ ؼًت هٌچ پٌغهبشي ٌبَدّ کْ دس زًگ
اؼ ٌشاًٌ بگٌشد بْ وًؽَس اٍي کْ آٌاى سا بً فذٍْ ٍا با فذٍْ آصاد کًذ ،وگش بفذ اص آى کْ
ـأى ٍ قذست ٍ ؼلعْ اؽ دس صوٌي کاول ـذّ باـذ تا گشفتي اؼٌشاى ؼبب ضفف اٍ ٍا
قَت دـهًاٌؾ ٌؿَد ٍ ...خخاٌْ کْ دس تفػٌش قلً بي ابشاهٌن ـٌفً آوذّ اؼت ()2
ؾاهشاً آى سا اص وًابـ قاوْ گ شفتْ ٍ بْ وفًاي غلؽت اؼت ،پغ هش چٌض غلٌؽً سا خخٌي
وً گًٍَذ ،بًابشاٍي « حتً ٍحخي فً االسم » وفًاٍؾ اٍي اؼت :تا آى گاّ کْ آى
ٍکً اص اوَس ترشبْ ـذّ کْ ـکً دس آى ٌٌػت اٍي اؼت کْ وبالغْ ٍ اخخاى دس کؿتي
دـهًاىٍ ،کً اص اؼباب اخ خاى دس صوٌيٍ ،فًً حاکهٌت ٍ قَت ٍ ؼلعْ بضسگ ٍافتي
اخخاى القتلً ٍفًً وبالغْ صٍاد دس کؿتي دـهًاى ٍ اخخاى فً االسم ٍفًً تػلظ ٍ
لاحب الهًاس ٌؽش وً دهذ کْ دس آٍْ ي وَسد بحج قباست « حتً ٍحخي فً األسم »
بْ وفًاي تػلظ ٍ حاکهٌت ٍافتي اؼت ٍ اٍي آٍْ وً خَاهذ بگٍَذ :بشاي هٌچ پٌغهبشي
سٍا ٌٌػت کْ قبل اص حاکهٌت کاول ٍافتي ،اؼٌشاًٌ سا کْ اص دـهي وً گٌشد بً فذٍْ ٍا
با فذٍْ آصا د کًذ؛ صٍشا اٍي کاس وَزب ضفف اٍ ٍ قَت دـهي وً ـَد ،بًابشاٍي ،باٍذ
ههْ اؼشا سا قتل قام کًذ ٍ اٍي کاس باٍذ اداوْ ٍابذ تا ٍقتً کْ تػلظ ٍ حاکهٌت ٍي
وػلن ـَد ،پغ اص آى واٌفً ٌذاسد اؼٌشاًٌ سا کْ وً گٌشد بً فذٍْ ٍا با فذٍْ آصاد
کًذ)6(.
لاحب الهٌضاى ٌٌض ٌؽش لاحب ا لهًاس سا اٌتخاب کشدّ اؼت کْ قباست وفؽن لْ سا بفذاً
اٍي بَد ٌؽش ابَوػلن الفهاًٌ ،لاحب الهًاس ٍ لاحب الهٌضاى دس وفًاي زهلْ « حتً
ٍحخي فً االسم » ٍ قبل اص هش چٌض الصم اؼت کْ لغت « اخخاى » ٍ وؿتقات ٍ وَاسد
اإلخخاى فً الؿًء :الهبالغُٔ فٌْ ٍ ،اإلکحاس وًْ ٍقال :أَخخًَْ الهَشم إرا خقّلْ ٍ ٍهًٍْ ،
خخي الؿًء :کحف ٍ غلؼٍ ،خَب خخٌي ٍ ،وي الهراص أخخًتْ الرشاحات ٍ تشکْ وحخًاً
ٍ قٌز اًٍ ،اؼتحخي وي اإلقٌاء ٍ الهشم غلباًٌ ٍ ،اؼتحخي وًًّ الًَم غلبًً)7(.
ٍقال :خخي الؿًء فهَ خخٌي إرا غلؼ فلن ٍػش ٍ لن ٍػتهشّ فً رهابْ ٍ ،وًْ اؼتفٌش
قَلهن :أخخًتْ ضشباً ٍ اؼتخفافاً قال اهلل تفالً ( :حَ تًّ إرا أَخخًَتُهَُهُن فَؿُذٍُّا الََخاقَ))9(.
اص آٌچْ ٌقل ـذ ،سٍـي وً ـَد کْ وادّ « خخي » بْ وفًاي غلؽت اؼتٍ ،لً بْ باب
اففال ٍ اؼتفهال کْ وً سٍد آى سا بشاي وفًاي دٍگشي اؼتفاسّ وً آٍسٌذ ،چًاى کْ دس
وفشدات ساغب بَد ٍ « :وًْ اؼتفٌش قَلهن؛ أخخًتْ ضشباً » .تَضٌح گفتْ ساغب اٍي اؼت
کْ وحالً ـٌشّ ٍقتً کْ غلٌؼ وً ـَد وً گًٍَذ « :خخي الذبغ » ٍفًً ـٌشّ غلٌؼ ـذ «
فهَ خخٌي » پغ ـٌشّ غلٌؼ اؼت ،آى گاّ دس قباست « اخخًتْ ضشبا » ٍ دس آٍْ ( :حَتًّ
إرا أخ خًَتُهَُهُن ) وادّ ي اخخاى سا اؼتفاسّ آٍسدّ اٌذ بشاي وفًاي دٍگشي .ساغب ههٌي
قذس وً گٍَذ :اٍي وادّ سا اؼتفاسّ آٍسدّ اٌذ بشاي وفًاي دٍگشيٍ ،لً ٌهً گٍَذ:
بشاي چْ وفًاًٍ؟
اکًَى باٍذ بذاٌٌن کْ دس قباست « أخخًتْ ضشباً » ٍ دس آٍْ ( :حَتًّ إِرا أَخ خًَتُهَُهُن ) اٍي
وادّ سا کْ دس الل بْ وفًاي غلؽت اؼت ،بشاي چْ وفًاًٍ اؼتفاسّ آٍسدّ اٌذ؟
دس ههٌي وحال ـٌشّ کْ دقت وً کًٌن ،وً بًٌٌن ـٌشّ ٍقتً کْ غلٌؼ وً ـَد دٍ حالت
پٌذا وً کًذٍ :کً اٍي کْ دس زاي خَد وً واٌذ ٍ بً حشکت وً ـَد ٍ دٍگش اٍي کْ
ؼفت ٍ وحکن وً ـَد ،حاال ٍقتً کْ با اؼتفاسّ وً گًٍَذ « :أخخًتْ ضشباً » آٍا
وقكَد اٍي اؼت کْ اٍ سا صدم تا بً حال ٍ بً حشکت ـذ ٍا وقكَد اٍي اؼت کْ اٍ سا
ٍ ٌٌض دس آٍْ ( :حَتًّ إِرا أَخ خًَتُهَُهُن فَؿُذٍُّا الََخاقَ ) آٍا وقكَد اٍي اؼت کْ ٍقتً
ببًذٍذ؟ ٍا وقكَد اٍي اؼت کْ ٍقتً دـهي سا دس زًگ ؼفت ٍ وحکن کشدٍذ اٍ سا
دس ؼخًاى صوخؿشي بَد ٍ « :وي الهراص أخخًتْ الرشاحات » آٍا وقك َد اٍي اؼت کْ
زشاحت ها اٍ سا صوٌي گٌش ٍ بً حشکت کشدّ اؼت ٍا وقكَد اٍي اؼت کْ زشاحت ها
اٍي وعلب ،بذٍهً بْ ٌؽش وً سؼذ کْ « أخخًتْ ضشباً » ؛ ٍفًً اٍ سا آى قذس صدم تا بً
حشکت ـذ ٍ وفًاي « أخخًتْ الرشاحات » اٍي اؼت کْ زشاحت ها اٍ سا بً حشکت ٍ
صوٌي گٌش کشدّ اؼت ٍ دس کالم صوخؿشي بَد « اؼتحخي وًًّ اإلقٌا ٍ الهشم غلباًٌ »
ٍفًً خػتگً ٍ وشم بش وي غالب ـذٌذ .صوخؿشي قباست وضبَس سا بْ وفًاي غالب
ـذى خػتگً ٍ وشم بش اٌػاى تفػٌش کشدّ ٍ وفلَم اؼت ٍقتً کْ خػتگً ٍ وشم بش
اص اٍي وحال ها سٍـي وً ـَد کْ وادّ ي « خخي » بْ باب اففال ٍا اؼتففال کْ وً سٍد
اص باب اؼتفاسّ بْ وفًاي بً حشکت کشدى چٌضي وً آٍذ ٌْ ،بْ وفًاي وحکن ـذى،
ٍلً دس الهٌضاى بْ وفًاي وحکن ـذى گشفتْ ـذّ ٍ دس تفػٌش آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى
ٍَ کَُىَ لَُْ أؼشي حَ تًّ ٍُحخِيَ فًِ األَسمِ ) بفذ اص ٌقل ؼخًاى ساغب کْ قبالً آٍسدٍن وً
ٌٍَػًذ:
وقكَد اص اخخاى پٌغهبش دس صوٌي اٍي اؼت کْ دٍي اٍ بٌي وشدم اؼتقشاس ٍابذ .گًٍَ دٍي
چٌض غلٌؽً اؼت کْ وًرهذ ـذّ ٍ خبات ٍافتْ اؼت ،بفذ اص آى کْ چٌض سقٌقً بَدّ ٍ
گٍَا وفؽن لْ تكَس کشدّ اٌذ :وقكَد ساغب کْ گفتْ اؼت ٍ « :وًْ اؼتفٌش قَلهن:
أخخًتْ ضشباً » ...اٍي اؼت کْ وادّ ي اخخاى سا اؼتفاسّ آٍسدّ اٌذ بشاي وفهَم وحکن
ـذى ،دس حالً کْ « اخخًتْ ضشباً » کْ دس ؼخًاى ساغب آوذّ ،وفًاٍؾ اٍي اؼت کْ اٍ
سا صدم تا بً حشکت ـذ ،چًاٌچْ وفًاي آٍْ ( :إِرا أَخ خًَتُهَُهُن فَؿُذٍُّا الََخاقَ ) کْ دس
ؼخي ساغب آوذّ اؼت کْ « ٍقتً دـهًاى سا ـکػت دادٍذ ٍ بً حشکت گشدٍذ آٌاى
سا با سٍػهاى ببًذٍذ » ،هشگض وفًاٍؾ اٍي ٌٌػت کٍْ « :قتً دـهًاى سا وحکن ٍ اؼتَاس
بًابشاٍي ،وفًاي آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَکَُىَ لَُْ أؼشي حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ األَسمِ ) اٍي
اؼت کْ بشاي هٌچ پٌغهبشي سٍا ٌٌػت دس زًگ اؼٌش بگٌشد ( ٍ بذٍي ٍؼٌلْ ٍقت ٍ
ٌٌشٍي خَد سا هذس بذهذ ) تا ٍقتً کْ دـهي سا ـکػت بذهذ ٍ بذٍى حشکت باـذ ٍ
هشگض وفًاٍؾ اٍي ٌٌػت کْ بشاي هٌچ پٌغهبشي سٍا ٌٌػت دس زًگ اؼٌشاًٌ بگٌشد تا
لاحب الهٌضاى « اخخاى » اص باب اففال سا الصم داٌػتْ ٍ آى سا بْ وفًاي اؼتقشاس ٍافتي ٍ
وحکن ـذى تفػٌش کشدّ اٌذ ،دس حالً کْ « إخخاى » اص باب اففال دس ههْ وَاسد
چٌضي ٍ چًاى کْ دس ؼخًاى اهل لغت دٍذٍن بْ وفًاي اٍي اؼت کْ وشم ٍ زشاحت،
اٍ سا بً حشکت ٍ صوٌي گٌش کشد ٍ دس حذٍج ابَزهل کْ اص ابي اخٌش ٌقل کشدٍن آوذّ
بَد:
« ٍ کاى قذ أُخخِيَ » بْ لٌغْ ي ورهَلٍ ،فًً ابَزهل دس زًگ بذس بْ ؼبب ضشبْ ها ٍ
غبٌفً اؼت کْ اگش « إخخاى » اص باب اففال ،الصم پًذاـتْ ـَد ٍ بْ وفًاي « لاس
راخخأٌ » گشفتْ ـَد ،زهلْ « حتً فً االسم » بْ وفًاي تػلظ ٍ حاکهٌت ٍافتي
پٌغهبش تفػٌش وً ـَد ،دس حالً کْ چًٌي ٌٌػت ٍ « إخخاى » اص باب اففال ،ههٌؿْ
وتفذي اؼتفهال وً ـَد ٍ وففَل داسد ٍ وً بًٌٌن کْ ففل « اخخًتهَهن » دس آٍْ ـشٍفْ
پغ باٍذ گفت :دس آٍْ « ٍحخي فً االسم » ٌٌض وتفذي اؼتٌ ،هاٍت اٍي کْ وففَلؾ
وقذس اؼت ٍ باٍذ چٌضي ٌؽٌش « الفذٍ » تقذٍش گشفت کْ اگش وففَلؾ ؾاهش باـذ ،چًٌي
وً ـَد « :وا کاى لًبًّ أى ٍکَى لْ أؼشي حتًّ ٍحخي الفذٍّ فً األسم » ؛ ٍفًً بشاي
هٌچ پٌغهبشي سٍا ٌٌػت کْ دس حٌي زًگٌذىٍ ،قت ٍ ٌٌشٍي خَد سا لشف گشفتي
اؼٌشاًٌ اص دـهي کًذ تا ٍقتً کْ دـهي سا دس قشلْ ي زًگ صوٌي گٌش ٍ بً حشکت
ؼاصد.
آى ها کْ وفتقذٌذ آٍْ ي ( :حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ األسمِ ) دس ؼَسّ اٌفال حاٍي قتاب اؼت
ٍ « إخخاى » دس آٍْ ي وضبَس بْ وفًاي تػلظ ٍافتي پٌغهبش للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ ٍ دٍي اٍ
آٍْ ي وضبَس بذٍي ؼبب وػلهٌي سا وَسد قتاب قشاس داد کْ بفذ اص زًگ بذس تػلظ ٍ
حاکهٌت پٌغهبش ٍ دٍي اٍ هًَص اؼتقشاس ٌٌافتْ بَد ٍ آصادي اؼشا دس آى صواى وَزب
تضفٌف وػلهٌي ٍ تقٍَت کفاس وً ـذٍ ،لً بفذاً کْ حاکهٌت ٍ تػلظ پٌغهبش للً اهلل
قلٌْ ٍ آلْ ٍ دٍي اٍ تحبٌت ـذ ،دس ؼَسّ وحهذ للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ آٍْ ي 4دؼتَس
آوذ ( :فَإوّا وًَّاً بَفذٌ ٍَ إِوّا فِذا ءً )؛ ٍفًً اؼٌشاى سا بً فذٍْ آصاد کًٌذ ٍ اص آى پغ دٍگش
دس اٍي زا باٍذ اص لاحباى اٍي قَل پشؼٌذ :اگش إخخاى دس آٍْ ي ( :حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ
األس مِ ) بْ وفًاي تػلظ ٍافتي پٌغهبش للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ ٍ دٍي اٍ اؼت ،چْ دسزْ اص
اگش حذاقل آى وشاد اؼت کْ اٍي حذاقل ،بفذ اص زًگ بذس حالل بَد؛ صٍشا سؼَل
اکشم للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ دس آى صواى فاتح زًگ ٍ داساي حکَوتً پابشزا بَد ٍ اگش
حذ اقالي تػلظ ٍ حاکهٌت پٌغهبش للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ وشاد اؼت ،کْ تا آخش حٌات
آى حضشت هن حالل ٌؿذ؛ صٍشا حذ اقالي آى حکَوت زهاًٌ اؼت کْ بشاي اٍ بْ
ٍزَد ٌٌاوذ.
وً داٌٌن کْ قَّت ٍ ضفف حاکهٌت ،دٍ اوش ٌػبً هػتًذ کْ دسزات وتفاٍتً داسٌذ ٍ
هش دس زْ اي ٌػبت بْ دسزْ باالتش ،ضفٌف ٍ ٌػبت بْ دسزْ پاٌٍي تش قَي اؼت،
حذاقل حاکهٌت اٍي اؼت کْ ٌؽاوً بتَاٌذ سٍي پاي خَد باٍػتذ ٍ حذ اقالي آى اٍي
اؼت کْ بش ههْ زهاى حاکن ـَد بٌي حذاقل ٍ حذ اقالي حاکهٌت دسزات وختلفً
ٌؽام اؼالوً دس حٌات سؼَل اکش م للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ اص حذاقل حاکهٌت ـشٍؿ کشد
بػٌذ کًذٍ ،لً هشگض بْ حذ اقالي حاکهٌت کْ حکَوت زهاًٌ اؼت ٌشؼٌذ .دس
زًگ هاًٍ کْ ٌؽام اؼالوً اؼٌش وً گشفت ،بْ دؼتَس پٌؿَاي اؼالم ،اؼشاي زًگ
گاهً بً فذٍْ ٍ گاهً با فذٍْ آصاد وً ـذٌذ ،چًاى کْ دس زًگ بذس ،زًگ بًً
آصاد کشدى اؼشاي زًگ بذس وقتضً قزاب قؽٌن ٍ وَزب قتاب ٍ تَبٌخ خذاٌٍذ دس
باٍذ پشؼٌذ :چْ ٍقتً اؼت بٌي آصاد کشدى اؼشاي زًگ بذس ٍ آصاد کشدى اؼشاي بًً
الهكعلق کْ آصاد کشدى اؼشاي زًگ بذس وقتضً قزاب قؽٌن ٍ وَزب قتاب ٍ
تَبٌخ خذاٌٍذ وً ـَدٍ ،لً آصاد کشدى اؼشاي بًً الهكعلق (ٌ )13هً ـَد؟
اگش گفتْ ـَد :هًگام زًگ بًً الهكعلق ،وػلهٌي آى قذس قَي بَدٌذ کْ دٍگش دس
آًٍذّ اوکاى ـکػت آٌاى ٌبَد اص اٍي سٍ آصاد کشدى اؼشا وَزب تضفٌف وػلهٌي ٌهً
ـذٍ ،لً بفذ اص زًگ بذس اوکاى ـکػت وػلهٌي ٍزَد داـت ،چًاى کْ ٍک ؼال
بْ غَس کلً اوکاى ـکػت ٌٌشٍهاي هش حکَوتً اگش چْ دس اٍد قذست باـذ دس
زًگ هاي وَضفً ٍا قهَوً ههٌؿْ ٍزَد داسد ٍ چًاى کْ قبالً اـاسّ ـذ قَّت ٍ
ضفف ،دٍ اوش ٌػبً هػتًذ ٍ ٍؼٌلْ ؼًرؿً ٍزَد ٌذاسد کْ بگٌٍَن :وحالً خذا گفتْ
اؼت اگش قذست وػلهٌي تا فالى دسزْ باـذ ،آصاد کشدى اؼشا زاٍض ٌٌػت ٍ اگش تا فالى
دسزْ استقا ٍابذ ،آصادي آى ها واٌفً ٌذاسد؛ ٌْ چًٌي حکهً اص غشف خذا اقالم ـذّ
ٌتٌرْ ي بحج دسباسّ وعلب دٍم اٍي ـذ کْ وفًاي زهلْ ي ( :حَتًّ ٍُحخِيَ فًِ األس مِ
) دس آٍْ ي 67ؼَسّ ي اٌفال ،اؼتَاس ـذى ؼلعْ ي پٌغهبش دس کشّ ي صوٌي ٌٌػت،
بلکْ وفًاي آى ـکػت دادى ٍ بً حشکت دـهي دس صوٌي ٍ قشلْ زًگ ٍ پٌکاس
اؼت.
وعلب ؼَم اٍي بَد کْ آٍا بٌي آٍْ 68ؼَسّ اٌفال ( :وا کاى لًبًّ أى ٍکَى لْ أؼشي
حَ تًّ ٍُحخِيَ فًِ األسمِ ) ٍ آٍْ ي 4ؼَسّ ي وحهذ للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ
ٍَ إِ وّا فِذا ءً ) تفاسم هػت ٍا وفهَم اٍي دٍ آٍْ با هن ؼاصگاس ٍ هن آهًگ اؼت ٍ
کػاًٌ کْ وً گًٍَذ :آٍْ ( وا کاىَ لًَِبًٍِّ )...وً گٍَذ « :آصاد کشدى اؼشا قبل اص اؼتقشاس
ؼلعْ پٌغهبش زاٍض ٌٌػت ٍ باٍذ قتل قام ـٌَذ » غبفاً وفهَم اٍي دٍ آٍْ سا با هن ؼاصگاس
ٍ هن آهًگ ٌهً داًٌذ؛ صٍشا آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذا ءً ) آصاد کشدى اؼشا سا بً فذٍْ
ٍا با فذٍْ بْ غَس وعلق ترٍَض وً کًذ ٍ بٌي زاٍض بَدى آصادي اؼشا ٍ زاٍض ٌبَدى آى،
تفاسم ٍزَد داسد ٍ بْ ههٌي قلت بفضً اص وفػشاى گفتْ اٌذ آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا
فِذا ءً ) آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًِِّ أى ٍَکَُى لَُْ أَؼشي) سا ٌػخ کشدّ اؼت)14(.
ـٌخ غَؼً ٌٌض اص قَل ابي قباع ٍ قتادّ ٌقل وً کًذ کْ گفتْ اٌذ آٍْ:
( وا کاىَ لِ ًَبًِِّ أى ٍَکَُى لَُْ أَؼشي) کْ آصاد کشدى اؼشا سا ( بْ گهاى آٌاى ) وًـ وً کًذ،
وشبَط بْ صواًٌ اؼت کْ تفذاد وػلهٌي کن بَدٍّ ،لً بفذاً کْ تفذادـاى صٍاد ـذ ،آٍْ
( :فَ إِ وّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً ) ٌاصل گشدٍذ کْ آصاد کشدى اؼشا سا بً فذٍْ ٍا با فذٍْ ترٍَض
وً کًذ)15(.
لاحب الهٌضاى ٌٌض قَل ابي قباع ٍ قتادّ سا پزٍشفتْ ٍ دس تفػٌش آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًِِّ أى
ؼًت ٍ ٍؾٌفْ ههْ ي پٌغهبشاى ٍ اص زهلْ پٌغهبش اؼالم اٍي بَدّ ٍ باٍذ باـذ کْ پغ اص
غلبْ بش دـهي ،ههْ افشاد دـهي سا قتل قام کًًذ تا ٌٌشٍي وخالف کاوالً ؼشکَب ـَد
ٍ اٌبٌا قذست پٌذا کًًذ ٍ دًٍؿاى پابشزا گشددٍ ،لً پغ اص پابشزا ـذى اٌبٌا ٍ دًٍؿاى
دٍگش آصاد کشدى اؼشاي دـهي واٌ فً ٌذاسد ،چًاى کْ آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذا ءً )
آصاد کشدى اؼشا سا بً فذٍْ ٍا با فذٍْ ترٍَض کشدّ اؼت ٍ .اٍي آٍْ وشبَط بْ صواًٌ
اؼت کْ ؼٌعشّ ي اؼالم کاوالً اؼتقشاس ٍافتْ ٍ گػتشؽ پٌذا کشدّ بَد)16(.
آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذا ءً ) کْ آصاد کشدى اؼشا سا ترٍَض کشدّ ،وشبَط اؼت بْ بفذ
اص پابشزا ـذى قذست ٍ ؼٌعشّ اؼالمٍ ،لً قبل اص پابشزا ـذى ٍ اؼتحکام ٌؽام اؼالم،
گشفتي اؼٌش ٍ آصاد کشدٌؾ بً فذٍْ ٍا با فذٍْ وهًَؿ بَد؛ صٍشا اٍي وَزب ضفف زبهْ
ٌؽش ٌگاسٌذّ
بْ ٌؽش وً سؼذ دٍ آٍْ وَسد بحج با هن هن آهًگ هػتًذ؛ صٍشا آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًِِّ أى
ٍَ کَُى لَُْ أَؼشي حَ تًّ ٍُحخِيَ فًِ األسمِ) وً گٍَذ :قبل اص ـکػت دادى ٍ بً حشکت
کشدى دـهي ٌباٍذٍ ،قت سصوًذگاى لشفِ گشفتي اؼٌش ـَد؛ صٍشا اـتغال بْ گشفتي،
بػتي ٍ وًتقل کشدى اؼشا بْ پؿت زبهٍْ ،قت سصوًذگاى سا وً گٌشد ٍ اص ٌٌشٍي
سصوًذگً آٌاى وً کاهذ ٍ بْ ههٌي ٌػبت احتهال پٌشٍصي ٌٌشٍهاي اؼالم سا کهتش ٍ
احتهال پٌشٍصي ٌٌشٍهاي اؼالم سا کهتش ٍ احتهال غلبْ ي دـهي سا بٌؿتش وً کًذ؛ لزا تا
ٍقتً کْ دـهي بْ غَس کاول ؼشکَب ٍ بً حشکت ٌؿذّ اؼتٌ ،باٍذ ؼپاهٌاى اؼالم
حتً ٍک لحؽْ سا اص دؼت بذهًذ ٍ باٍذ ههْ ي ٌٌشٍي خَد سا فقظ لشف ـکػت
دادى دـهي وهازن کًًذ ،تا آى گاّ کْ دـهي سا دس وٌذاى ٍ صوٌي زًگ ؼشکَب ٍ بً
حشکت ؼاصٌذ .پغ پاٍاى وهًَقٌت گشفتي اؼٌشٍ ،قتً اؼت کْ دـهي کاوالً رلٌل ٍ
صوٌي گٌش ـَد ،آى گاّ گشفتي ٍ بػتي اؼٌش بالواٌـ ،بلکْ وکهل پٌشٍصي ٌٌشٍهاي اؼالم
خَاهذ بَد تا بفذاً با فذٍْ ٍا بً فذٍْ آصاد ـٌَذ ٍ ٍا با اؼشاًٍ کْ دـهي گشفتْ اؼت،
وبادلْ گشدٌذ.
اٍي بَد تفػٌش ٍ تَضٌح وحتَاي آٍْ( :وا کاى لًبًّ أى ٍکَى لْ أؼشي .)...حاال بْ آٍْ
(فَ إِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً) تَزْ وً کًٌن ،آٍْ چًٌي اؼت:
( فَإرا لَقٌِ تُنُ الَّزٍِ يَ کَفَشٍُا فَ ضَشبَ الشِّقابِ حَ تًّ إِرا أَخخًَ تُهَُهُن فَؿُذٍُّا الََخاقَ فَإوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ
إِ وّا فِذاءٍ حَ تًّ تَضَـَ الحَشبُ أٍَصاسَها)()18؛ ٍفًً ٍقت ً کْ دس وٌذاى زًگ با کفاس وهازن
اؼٌشـاى کًٌذ ٍ وحکن ببًذٍذـاى تا اٍي کْ زًگ پاٍاى ٍابذ ٍ بفذاً اؼٌشاى سا بً فذٍْ
چًاى کْ وً بًٌٌن اٍي آٍْ با آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًِِّ أى ٍَکَُى لَُْ أَؼشي حَ تًّ ٍُحخِيَ فًِ
األس مِ) تفاسم ٌذاسد ،صٍشا اٍي آٍْ بْ گشفتي اؼٌش بفذ اص ؼشکَب کشدى کاول دـهي
اوش وً کًذ ٍ آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًِِّ أى ٍَکَُى لَُْ أَؼشي )...اص گشفتي اؼٌش قبل اص ؼشکَب
کشدى کاول دـهي ٌهً وً کًذ ٍ ٌٌض اٍي آٍْ ا ص آصاد کشدى اؼشا بفذ اص زًگ بً فذٍْ
ٍا با فذٍْ ؼخي وً گٍَذ ٍ آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًٍِّ ) ...اؼاؼاً اص آصاد کشدى اؼشا ؼخي ٌهً
گٍَذ ٌْ ،اص ٌهً وً کًذ ٍ ٌْ بْ آى اوش وً ٌهاٍذ ،بلکْ آى سا وػکَت وً گزاسد .پغ
بگٌٍَن آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً ) بْ آصاد کشدى اؼشا بفذ اص اؼتقشاس حاکهٌت پٌغهبش
چًٌي بْ ٌؽش وً سؼذ کْ اکحش وفػشاى چَى اص آى ( :وا ک اىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَک َُىَ لَُْ أُؼشي...
)( ) 19وهًَقٌت گشفتي فذٍْ ٍ آصاد کشدى اؼشا سا فههٌذّ اٌذ ٍ اص غشفً دٍذّ اٌذ کْ
آٍْ ( فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذا ءً )() 31لشٍحاً آصاد کشدى اؼشا سا دس وقابل فذٍْ ترٍَض وً
کًذ ،تكَس کشدّ اٌذ کْ ٍا باٍذ وحل تفػٌش زال لٌي بگًٍَذ آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً
) ٌاؼخ آٍْ ( وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَک َُىَ لَُْ أُؼشي ) وً باـذ ٍ ٍا باٍذ بگًٍَذ :وَضَؿ اٍي
دٍ آٍْ با هن فشق داسد ٍ آٍْ 67ؼَسّ اٌفال کْ بْ گهاى آٌاى آصاد کشدى اؼشا دس وقابل
فذٍْ وهًَؿ وً کًذ ،وشبَط بْ ٍقتً اؼت کْ اؼالم ٍ حکَوت اؼالوً هًَص پابشزا
ٌؿذّ بَد ٍ آٍْ 4ؼَسّ وحهذ للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ کْ آصاد کشدى اؼشا سا دس وقابل فذٍْ
ترٍَض وً کًذ ،دس خكَف ٍقتً اؼت کْ اؼالم ٍ حکَوت پابشزا ـذّ بَد.
وَضَؿ اٍي دٍ آٍْ با هن فشق داسد ٍ آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَکَُىَ لَُْ أُؼشي )
وَضَقؾ آى زاؼت کْ هًَص حکَوت پٌغهبش اؼالم ٍ دٍي ٍي پابشزا ٌؿذّ بَد کْ
دس اٍي صواى باٍذ اص گشفتي اؼٌش ٍ آصاد کشدى اؼشا دس وقابل فذٍْ خَدداسي کًذ ٍ
ٍؾٌفْ داسد اؼشا سا قتل قام ٌهاٍذ ٍ آٍْ ...( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً ) وَضَقؾ آى
زاؼت کْ حکَوت ٍ دٍي ٍي پابشزا ـذّ بَد کْ دس اٍي صواى گشفتي اؼشا ٍ
آٌچْ بْ ٌؽش ٌگاسٌذّ وً سؼذ اٍي اؼت کْ ٌْ آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً ) آٍْ ( :
....وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَکَُىَ لَُْ أُؼشي ) سا ٌػخ کشدّ ٍ ٌْ وَضَؿ دٍ آٍْ ي ٍاد ـذّ با
هن فشق داسد؛ صٍشا دس اٍي دٍ آٍْ اؼاؼاً دسباسّ ي پابشزا ـذى ٍ ٍا ٌؿذى حکَوت
با دـهي وهازن سٍبْ سٍ وً ـَد ،ههْ ي ٌٌشٍهاٍؾ حتً ٍک لحؽْ هن ٌباٍذ خَد سا
بْ گشفتي اؼٌش وؿغَل کًًذ کْ اٍي کاس اص ٌٌشٍ ٍ تَاى سصوً آٌاى وً کاهذ ٍ احتهال
پغ آى گاّ کْ ٌٌشٍهاي حق ،دـهي سا ؼشکَب کشدٌذ ٍ ٌؽام فشواٌذهً آى ها سا اص
بٌي بشدٌذ ،باٍذ بشاي تکهٌل پٌشٍصي ٌٌشٍهاي حق باقً واٌذّ ي ٌٌشٍهاي وتالـً ـذّ
دـهي سا بگٌشٌذ ٍ وحکن ببًذٌذ کْ دٍگش اص غشف دـهي هٌچ گاّ خعشي ٌػبت بْ
ٌٌشٍهاي حق احػاع ٌؿَد ،ؼپغ دس آًٍذّ دسباسّ اؼشا تكهٌن گٌشي وً کًًذ ٍ با
اٍي بَد وعلبً کْ اص زهـ بًذي وحتَاي آٍْ ي ٍاد ـذّ ٍ ضهٌهْ کشدى وذلَل آى دٍ
خاللْ بحج دسباسّ وعلب ؼَم اٍي ـذ کْ بٌي آٍْ ( :وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَک َُىَ لَُْ
أُؼشي ٍ )...آٍْ ( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً ) هٌچ گٌَْ دٍگاٌگً ٍزَد ٌذاسد ٍ اٍي دٍ
آٍْ با هن هن آهًگ هػتًذ ٍ وذلَل هش ٍک اص آى دٍ ،وذلَل دٍگشي سا تأٌٍذ وً
کًذ.
وعلب چهاسم اٍي بَد کْ « کتاب ؼابق خذا » دس آٍْ ( :لََال کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَبَ قَ لَهَػَّکُن
فٌِها أَخَزتُن قَزابٌ قَ ؽٌِن ) چٌػت؟ ٍ اٍي چْ کتابً اؼت کْ اص قزاب قؽٌهً
دس تفػٌش الهٌضاى آوذّ اؼت کْ خذاٌٍذ « کتاب » سا قهذاً دس اٍي آٍْ وبهن گزاـتْ
وفػشاى بشاي فهن وفًاي « کتاب » دس اٍي آٍْ بحج هاي صٍادي کشدّ ٍ ٌؽشهاي
گٌَاگًٌَ اؾهاس ٌهَدّ اٌذ ،دس اٍي زا چًذ ٌؽش سا وً آٍسٍن ٍ دسباسّ آى ها بْ بحج
وً پشداصٍن:
ٌؽش اٍل :وقكَد اص « کتاب » دس اٍي آٍْ « أمّ الکتاب » ٍفًً لَح وحفَػ اؼت ٍ اٍي
آٍْ وً خَاهذ بگٍَذ ،اگش ٌبَد اٍي کْ خذا دس « ام الکتاب » ٍ لَح وحفَػ ٌَـتْ بَد
کْ قشاس بَدّ غًاٍن زًگ ٍ فذٍْ گشفتي اص اؼشا سا دس آًٍذّ بشاي ـها حالل کًذ ،چَى
ـها قبل اص اباحْ ي سؼهً خذا ،غًٌهت ٍ فذٍْ گشفتٌذ ،قزاب قؽٌهً ـها سا فشا وً
گشفت.
اٍي قَل سا بْ ابي قباع ٌػبت دادّ اٌذ (ٌٌ ٍ )32ض آى سا بْ ابً هشٍشّ ٌػبت دادّ ٍ اص
ٍي ٌقل کشدّ اٌذ کْ گفتْ اؼتٍ « :قَُلُ اهلل :لََال أٌُّْ ؼَب قَ فً قلهً أًٌّ ؼَأُحلُّ الهغاٌِ نَ
لَ هَ ػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ قَؽٌنٌ( )34؛ ٍفًً خذا وً گٍَذ :اگش قبالً دس قلن وي
ٌگزـتْ بَد کْ دس آًٍذّ غًٌهت ها سا بش اي ـها حالل خَاهن کشد ،بْ قلت اٍي کْ
اص اؼشا ٍاقفاً حالل بَدّ ،دس اٍي لَست گشفتي غًٌهت ٍ فذٍْ وَزب قزاب قؽٌن
ٌخَاهذ بَد ٍ اگش ٍ اقفاً حشام بَدّ ٍ هًَص حالل ٌؿذّ بَدّ ،دس اٍي لَست گشفتي
غًٌهت ٍ فذٍْ وَزب قزاب اؼت ٍ زلَگٌشي اص قزاب بْ دلٌل اٍي کْ اٍي حشام بفذاً
حالل خَاهذ ـذ ،تَزٌْ لحٌحً ٌذاسد ٍ اگش بشاي تَزٌْ ٌؽش خَد بگًٍَذ « :چَى
قشاس بَدّ اؼت دس آًٍذّ فذٍْ گشفتي اص اؼشا حالل ـَد ،بْ اٍي قلت اص قزاب قؽٌن
زلَگٌشي ـذّ اؼت » ،لحٌح ٌٌػت؛ صٍشا اگش حشام بالففل کْ دس آًٍذّ حالل خَاهذ
ـذ اص ٌؽش قاٌَى الهً حالل بالففل وحػَب وً ـَد ،پغ دس اٍي لَست آٌاى کْ اص
اؼشاي زًگ بذس فذٍْ گشفتًذ کاسـاى حالل بَدّ اؼت ٍ بًابشاٍي ،قهل آٌاى وقتضً
قزاب قؽٌن ٌ خَاهذ بَد ،دس حالً کْ آٍْ وَسد بحج وً گٍَذ :قهل وػلهاٌاى
وقتضً قزاب قؽٌن بَدٍ ،لً خذا بْ وقتضاي کتاب خَد اص اٍي قزاب زلَگٌشي
کشد.
ٌؽش دٍم :وقكَد اص « کتاب » دس آٍْ ي وضبَس ،حکن ؼابق خذاؼت کْ هٌچ قَوً سا
قزاب ٌخَاهذ کشد تا ٍقتً کْ حرت سا بش آى قَم تهام کًذ ٍ چَى خذا حشوت گشفتي
فذٍْ اص اؼشا سا قبالً بشاي وػلهاٌاى بٌاى ٌکشدّ ٍ حرت بش آٌاى تهام ٌؿذّ بَد ،اٍي
وَزب زلَگٌشي اص قزاب قؽٌن ـذّ ٍ اٍي ههاى قبح ققاب بال بٌاى اؼت کْ قلهاي
الَل فقْ دس بحج بشائت اص آى ؼخي وً گًٍَذ ٍ اٍي ٌؽش سا بْ ابي زشٍذ (ٌ )35ػبت
دادّ اٌذ)36(.
اٍي ٌؽش هن وقبَل ٌٌػت؛ صٍشا اگش هٌچ دلٌلً اص ققل ٍ ٌقل بش حشوت گشفتي فذٍْ اص
اؼشا بشاي وػلهاٌاى بٌاى ٌؿذّ ٍ حرت بش آٌاى تهام ٌباـذ ،دس اٍي لَست وقتضً
قزاب ٍزَد ٌذاسد ٍ بًابشاٍي ،گشفتي فذٍْ اص اؼشا ٍ آصاد کشدى آٌاى وَزب قزاب
ٌخَاهذ بَد؛ صٍشا وَضَؿ قز اب وًتفً اؼت ٍ چَى وَضَؿ قزاب ٍ وقتضً آى
وًتفً اؼت ،ؼخي گفتي اص قزاب قؽٌهً کْ وقتضً آى وَزَد بَدّ ٍ کتاب خذا اص
آى زلَگٌشي کشدّ اؼت لحٌح ٌٌػت ،دس حالً کْ آٍْ وضبَس وً گٍَذ « :وقتضً
قزاب قؽٌهً وَزَد بَدّ ٍ کتاب ؼابق خذا واٌـ ٍقَؿ آى ـذّ اؼت».
ٌؽش ؼَم :وقكَد اص « کتاب » دس اٍي آٍْ ،حکن خذا دسباسّ الحاب بذس اؼت کْ خذا
ٍقذّ دادّ بَد :کػاًٌ سا کْ با سؼَل خذا للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ دس زًگ بذس ـشکت
داـتًذ ،هشگض قزاب ٌخَاهذ کشد ،اٍي ٌؽش سا بْ حػي بكشي (ٌ )37ػبت دادّ
اٌذ)38(.
اٍي ٌؽش ٌٌض لحٌح ٌٌػت؛ صٍشا وػتلضم ترٍَض هشگٌَْ فػق ٍ فرَسي بشاي اهل بذس
اؼت ،چَى غبق اٍي ٌؽش ،خذا بش خَد حتن کشدّ کْ بْ هٌچ ٍزْ اهل بذس سا قزاب
ٌکًذ ،اگش چْ وشتکب اٌَاؿ گًاهاى بضسگ بؿٌَذ ٍ اٍي وخالف سٍح اؼالم ٍ هذف
بفحت اٌبٌاؼت کْ خذا بْ قذّ خالً تضهٌي بذهذ ٍ بگٍَذ :هشگٌَْ گًاهً کْ اص آٌاى
ٌؽش چهاسم :وقكَد اص « کتاب » دس آٍْ وضبَس ،حکن اصلً خذاؼت کْ بش خَد حتن
کشدّ ٍ ٍقذّ دادّ اؼت فقظ اٍي گًاّ خافٍ ،فًً گشفتي فذٍْ اص اؼشاي بذس سا اص
ـشکت کًًذگاى دس زًگ بذس ببخؿذ ٌْ ،گًاهاى دٍگش سا ٍ اگش حکن اصلً خذا ٌبَد کْ
اٍي گًاّ خاف سا ببخؿذ ،قزاب قؽٌهً الحاب بذس سا فشا وً گشفت ،اٍي ٌؽش اوام
اٍي ٌؽش ٌٌض وشدٍد اؼت؛ صٍشا اٍي گًاّ خاف وفشٍم چْ ٍٍظگً ٍ اوتٌاصي داسد کْ
خذا دس اصل حکن کشدّ کْ آى سا ببخؿذ؟ اٍي ٍک ادقاي بً دلٌل اؼت ٍ اؼاؼاً اٍي
وعلب کْ گًاّ خالً اص افشاد خالً پٌؾ اص استکاب آى گًاّ بخؿٌذّ ـَد ،خالف
قذالت ٍ هذف بفحت اٌبٌا ٍ حکهت الهً اؼت .حقٌقت اٍي اؼت کْ آصاد کشدى اؼشا
دس وقابل فذٍْ اؼاؼاً گًاّ ٌٌػت تا ٌٌاصي بْ اٍي گٌَْ تَزٌهات باـذ.
ٌؽش پًرن :وقكَد اص « کتاب » دس اٍي آٍْ ،حکهً اؼت کْ خذا قبالً دس لَح [
وح فَػ ] ٌَـتْ بَد کْ کػً سا بْ ؼبب خعا ٍ اـتباّ ققاب ٌکًذ ٍ وفًاي آٍْ ( :لََال
کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَ بَقَ لَهَػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ قَؽٌنٌ ) اٍي اؼت کْ اگش حکن خذا قبالً
دس لَح [ وحفَػ ] ٌَـتْ ٌؿذّ بَد کْ کػً سا بْ ؼبب اـتباّ ققاب ٌکًذ ،ـها
الحاب بذس س ا قزاب قؽٌهً فشا وً گشفت؛ صٍشا الحاب بذس اص سٍي اـتباّ ازتهاد
کشدّ بَدٌذ کْ فذٍْ گشفتي اص اؼشا ٍ آصاد کشدٌؿاى بهتش اص کؿتي آٌاى اؼت ،بْ اٍي دلٌل
کْ وهکي اؼت بفضً اص آٌاى وػلهاى ـٌَذ ( چًاى کْ ـذٌذ ) ٍ ٌٌض فذٍْ اي کْ گشفتْ
وً ـَد کهکً اؼت بشاي زهاد فً ؼبٌل اهللٍ ،لً وػلهاٌاى اص اٍي ٌکتْ غافل بَدٌذ
کْ کؿتي اؼشا ،قضب اؼالم سا بٌؿتش وً کًذ ٍ ٌٌض وَزب تضفٌف کفاس وً ـَد ٍ اٍي
اٍي ٌؽش هن لحٌح ٌٌػت؛ صٍشا خعاي دس ازتهاد اؼاؼاً وقتضً قزاب ٌٌػت تا کتابً
اص خذا واٌـ آى قزاب ـَد ٍ بْ تفبٌش دٍگش :د س اٍي زا وَضَؿ گًاّ اص اٍل وًتفً اؼت
ٍ آوذى قزاب وحل ٌذاسد ٍ اص اٍي سٍ وفًاًٍ ٌذاسد کْ کػً بگٍَذ :اگش حکهً کْ دس
لَح [ وحفَػ ] بَد ،اص قزاب قؽٌن زلَگٌشي ٌهً کشد ،آى قزاب ،الحاب بذس سا
فشا وً گشفت.
ٌؽش ـؿن :وقكَد اص « کتاب » دس آٍْ وضبَس ،قشآى اؼت ٍ وفًاي آٍْ اٍي اؼت کْ «
اگش ٌبَد قشآى کْ ـها بْ آى اٍهاى آٍسدٍذ ٍ بْ ؼبب اٍهاى بْ قشآى ،وػتحق بخؿٌذّ
ـذى گًاهاى لغٌشّ ي خَد ـذٍذ ،بْ قلت اٍي کْ اص اؼشاي بذس فذٍْ گشفتٌذ ،قزاب
قؽٌهً ـها سا فشا وً گشفت ٍ باٍذ داٌػت کْ اٍي گًاّ بخؿٌذّ ـذّ ،گًاّ لغٌشّ بَدّ
اؼت؛ صٍشا ا زهاؿ داسٍن کْ لحابْ ي سؼَل قبل اص بخؿٌذّ ـذى اٍي گًاّ فاؼق ٌبَدّ
اٌذ ،دس حالً کْ اگش اٍي گًاّ کبٌشّ بَد ،لحابْ فاؼق وً ـذٌذ ٍ اٍي خالف ازهاؿ
وضبَس اؼت ٍ اٍي ٌؽش اص ابَقلً زبائً اؼت ) 21(.اص ؼخًاى اٍ چًذ وعلب اؼتفادّ وً
ـَد:
. 1وقكَد اص « کتاب » دس آٍْ ( :لَ َال کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَبَقَ لَهَػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ
. 3اٍهاى الحاب بذس بْ « کتاب » ،زلَي قزاب قؽٌن سا گشفتْ اؼت ٌْ خَد « کتاب
».
. 2اٍي گًاّ وفشٍمٍ ،فًً گشفتي فذٍْ اص اؼشا ٍ آصاد کشدٌؿاى ،گًاّ لغٌشّ بَدّ اؼت.
ٍلً آٌچْ ابَقلً زبائ ً گفتْ اؼت قابل قبَل ٌٌػت ،صٍشا :اٍالً ،اٍي کْ گفتْ اؼت« :
وقكَد اص کتاب دس آٍْ قشآى اؼت » ،لحٌح ٌٌػت ،چَى « کتاب » دس اٍي آٍْ بْ
لَست ٌکشّ رکش ـذّ ،دس حالً کْ هش زا کتاب بْ وفًاي قشآى آوذّ بْ لَست وفشفْ
اؼت ،وحل ( :رلِکَ الکِتابُ ال سٍَبَ فٌِِْ )( ( ٍ )23کِتابٌ أٌَضَلًاُّ إِلٌَکَ وُباسَکٌ )()22
ٍفًً هزا کتاب أٌضلًاّ الٌک .کلهْ « ؼبق » دس آٍْ ٍلف کتاب اؼت ،دس حالً کْ
تَلٌف قشآى با لفؼ « ؼبق » لحٌح ٌٌػت ،چَى قشآى دس صواى ٌضٍل اٍي آٍْ،
حاضش ٍ وَزَد ٍ دس دؼت وشدم بَدّ ٍ کتاب « ؼابق » ٌبَدّ اؼت تا دس ٍلف آى
خاٌٌاً ،اٍي کْ گفتْ اؼت « :اٍهاى وػلهاٌاى بْ قشآى ؼبب ـذ کْ زلَي قزاب قؽٌن
گشفتْ ـَد » وخالف ؾاهش آٍْ اؼت؛ صٍشا آٍْ وً گٍَذ :خَد کتاب ؼابق خذا واٌـ
خالحاً ،اٍي کْ گفتْ اؼت « :گًاّ وفشٍم الحاب بذس لغٌشّ بَدّ اؼت » لحٌح ٌٌػت؛
صٍشا گًاّ لغٌشّ وَزب قزاب قؽٌن ٌهً ـَد ،دس حالً کْ آٍْ وً گٍَذ :قزاب
قؽٌهً دس اٌتؽاس الحاب سؼَل خذا للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ بَدّ کْ کتابً اص خذا زلَي
اٍي ها ـؾ ٌؽش اص ورهَقْ ٌؽشهاًٍ بَد کْ دسباسّ وفًاي « کتاب » دس آٍْ ( :لََال
کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَ بَقَ لَهَػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ قَؽٌنٌ ) اؾهاس ـذّ اؼت ٍ ٌؽشهاي
تزکش اٍي ٌکتْ الصم اؼت کْ ههْ اٍي ٌؽشها وبتًً بش اٍي تكَس اؼت کْ گشفتي فذٍْ اص
اؼشاي زًگ بذس ٍ آصاد کشدى آٌاى کاسي ٌالَاب ٍ خالف سضاي خذا بَدّ ٍ
وَزب غزاب قؽٌن وً ـذّ ٍ کتاب ؼابق خذا اص آى زلَگٌشي کشدّ اؼت.
وًؿأ اٍي تكَس ،وًقَالتً اؼت کْ ٌؽشهاي افشادي اص لحابْ ٍ تابفٌي سا اص قبٌل
ابَهشٍشّ ،حػي بكشي ٍ قتادّ وًفکغ وً کًذ ٍ قبالً قباسات آٌاى ٌقل ـذ ٍ ،اص
بٌاٌات ؼابق سٍـي گؿت کْ هٌچ ٍک اص ـؾ ٌؽش وزکَس قابل قبَل ٌٌػت.
ٌؽش قابل قبَل :بْ ٌؽش وً سؼذ کْ « کتاب ؼابق » خذا دس اٍي آٍٍْ ،قذّ ؼابق اٍؼت
کْ بْ الحاب سؼَل للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ قَل دادّ بَد کْ آٌاى سا بش ٍکً اص دٍ گشٍّ
قشٍؾ پٌشٍص خَاهذ کشدٍ .ا بش کاسٍاى تراست قشٍؾ ٍ ٍا بش ؼپاّ وػلح آٌاى ٍ چَى بش
کاسٍاى تراست وػلظ ٌؿذٌذ ،خذاٌٍذ ـق دٍگش ٍقذّ ي خَد سا بْ اٌرام سؼاٌذ ٍ
الحاب پٌغهبش سا بش ؼپاّ وػلح قشٍؾ پٌشٍص کشد ٍ اگش ٌبَد اٍي کتاب ٍ ٍقذّ ي ؼابق
خذا کْ باٍذ تحقق ٍابذ ،چَى ٌٌشٍهاي اؼالم وقذاسي اص ٍق ت ٍ قذست خَد سا دس
وٌذاى زًگ ،لشف گشفتي اؼٌش ٍ ٌگْ داسي اؼشا کشدٌذ ٍ اص ٌٌشٍي سصوً خَد
کاؼتًذ ،بذٍي قلت ـکػت بضسگ ٍ قزاب قؽٌهً اص دـهي بش آٌاى ٍاسد وً ـذ،
ٍلً خذا غبق ٍقذّ ي قبلً خَد با اوذاد غٌبً ،وػلهاٌاى سا بش ٌٌشٍهاي قشٍؾ پٌشٍص
گشداٌٌذ.
بشاي اخبات لحت اٍي ٌؽش باٍذ چًذ وعلب خابت ـَد:
. 1خذا قبالً بْ وػلهاٌاى ٍقذّ دادّ بَد ،آٌاى سا بش ٍکً اص دٍ گشٍّ وػلح ٍ غٌشوػلح
پٌشٍص گشداٌذ.
. 3دس زًگ بذس سصوًذگاى اؼالم ،وقذاسي اص ٍقت ٍ ٌٌشٍي خَد سا دس حٌي زًگ
لشف گشفتي اؼٌش ٍ ٌگْ داسي اؼشا کشدٌذ کْ اص قذست سصوً آٌاى کاؼ ت ٍ دس آؼتاٌْ
. 2خذاٌٍذ با ٌٌشٍي غٌبً خَد بْ غَس خشق قادت ،وػلهاٌاى سا کْ دس آؼتاٌْ ـکػت
وعلب اٍلٍ ،فًً ٍقذّ ي خذاٌٍذ دس وَسد پٌشٍصي الحاب سؼَل خذا للً اهلل قلٌْ
( ٍَ إِ رْ ٍَفِذُکُنُ اللَُّْ إِحْذَى العَّائِفَتٌَْيِ أٌََّهَا لَکُنْ ٍَ تَ ََدٍُّىَ أَىَّ غٌَْشَ رَاتِ الؿََّْکَِٔ تَکَُىُ لَکُنْ ٍَ
ٍُشٍِ ذُ ال لَُّْ أَىْ ٍُحِ قَّ الْحَ قَّ بِکَلِهَاتِِْ ٍَ ٍَقْعَـَ دَابِشَ الْکَافِشٍِيَ)؛
ٍفًً ٍادآٍسٍذ کْ خذا بْ ـها الحاب پٌغهبش ٍقذّ دادٍ ،کً اص دٍ گشٍّ سا دس
تػلعتاى دس آٍسد ٍ -ا کاسٍاى قشٍؾٍ ،فًً گشٍّ غٌشوػلح ٍ ٍا ٌٌشٍهاي وػلح ٍ -ـها
دٍؼت وً داـتٌذ گشٍّ غٌشوػلح بْ تكشفتاى دس آٍذٍ ،لً خذا وً خَاؼت حق سا با
اص اٍي آٍْ سٍـي وً ـَد کْ خذاٌٍذ قبل اص ٍقَؿ زًگ بذس ،بْ وػلهاٌاى ٍقذّ دادّ
ٍ بش قهذّ خَد ٌَـتْ بَد کْ حتهاً الحاب سؼَل خذا للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ سا بش ٍکً
اص دٍ غاٍفْ :کْ ٍکً غٌشوػلح ٍ دٍگشي وػلح بَد ،وػلظ گشداٌذ .البتْ خَد آٍْ ي
ٍاد ـذّ اٍي ٍقذّ سا ٌهً دهذ ،بلکْ اٍي حکاٍت اص ٍقذّ اي وً کًذ کْ قبالً اص غشف
خذا تَؼظ سؼَل اکشم للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ بش کاسٍاى تراست دؼت ٌٌافتًذ ،ـق دٍگش
ٍقذّ خذا تحقق ٍافت؛ ٍفًً وػلهاٌاى بش ؼپاّ وػلح کفش پٌشٍص ـذٌذ ٍ با اٍي کْ تفذاد
ؼپاّ کفش حذٍد ؼْ بشابش ٌٌشٍي اؼالم بَد ،کفاس ـکػت ؼخ تً خَسدٌذ ٍ حذٍد هفتاد
دس آٍْ ( :لََال کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَبَقَ لَهَػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ قَؽٌ نٌ )( )24اٍي ٍقذّ
الهً بْ ٌام « کتاب » خَاٌذّ ـذّ اؼت ٍ وً داٌٌن کْ دس قشآى چٌضهاًٍ کْ دس تؿشٍـ
ٍا دس تکٍَي ،حتهٌت داسٌذ ،با تفبٌش « کتاب » ٍ «کتب » بٌاى وً ـَد وحل آٍْ ( :إِىَّ
ال كَّالَّ کاٌَت قَلًَ الهُِوًٌِِيَ کِتاباً وََقَُتاً )()25؛ ٍفًً « ٌهاص بش وِوًاى حتن ـذّ اؼت »
ٍ وحل آٍْ ( :کَتَ بَ سَبُّکُن قَلً ٌَفػِِْ الشَّحهََٔ)(ٍ )26فًً « خذا سحهت سا بش خَد حتن
تزکش ٍک ٌکتْ
دس وحٌظ ٌضٍل آٍات ؼَسّ اٌفال ،وػلهاٌاى کْ خَد دس وتي حَادث قشاس داـتًذ ٍ
ؼخًاى سؼَل خذا سا دسباسّ وَضـ گٌشي دس وقابل کاسٍاى قشٍؾ ٍ ٌٌشٍي سصوً کفاس،
ـًٌذّ بَدٌذ ٍ قذّ اي سا کْ خذا تَؼظ پٌغهبشؽ دس وَسد پٌشٍصي آٌاى بش ٍکً اص دٍ
گشٍّ کفاس دادّ بَد ،بْ خاغش داـتًذ ،دس چًٌي وحٌعً الحاب سؼَل خذا للً اهلل
قلٌْ ٍ آلٍْ ،قتً اٍي آٍْ سا وً ـًٌَذ ( :لََال کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَ بَقَ لَهَػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن
قَزابٌ قَؽٌ نٌ ) بً دسٌگ اص قباست « کتاب اهلل ؼبق » ههاى ٍقذّ قبلً خذا سا وً
فههًذ کْ دس وَسد ٍکً اص دٍ پٌشٍصي بْ وػلهاٌاى دادّ بَد ٍ ٌٌاصي بْ تَضٌح بٌؿتشي
ٍلً وفػشاًٌ کْ دس صواى هاي بفذ ،خَاؼتْ اٌذ وفًاي « کتاب » سا دس آٍْ ٍاد ـذّ
بذاًٌذ ،چَى دس وحٌظ ٌضٍل آٍْ ٌبَدّ ٍ بْ قشاٍي کالوً ،وقاوً ٍ تاسٍخً وشبَط بْ
آٍْ ي ٍاد ـذّ ،تَزْ ٌذاـتْ اٌذ ،رهي آٌاى بْ هش ؼَ سفتْ ٍ ٌؽشهاي گٌَاگًٌَ دس
وفًاي « کتاب » وزکَس دس آٍْ فَق اؾهاس کشدّ اٌذ کْ اص وٌاى آى ها ـؾ ٌؽش قبالً ٌقل
ـذ .قلت اٍي ؼشگشداًٌ دس فهن وفًاي « کتاب » دس اٍي آٍْ ،دٍس بَدى لاحباى اٍي
اقَال اص زَ ٌض ٍل قشاى بَدّ اؼت کْ ٌتَاٌػتْ اٌذ بْ قشاًًٍ کْ آٍْ وضبَس سا احاغْ کشدّ
لاحب الهٌضاى وً فشواٍذ « :خذا قهذاً خَاؼتْ اؼت وفًاي « کتاب » دس اٍي آٍْ وبهن
باـذ تا کػً آى سا ٌذاٌذ » ) 27(.بًابشاٍي ،کَـؾ بشاي فههٌذى وفًاي آى ،کاسي
بٌهَدّ ٍ بلکْ ٌاسٍا ؼت ،چَى وخالف خَاؼت خذا وً باـذ ،کْ غبق ٌؽش لاحب
بشاي اخبات وعلب دٍم کْ « وػلهاٌاى بْ وًؽَس گشفتي فذٍْ ،اؼٌش وً گشفتًذ »،
. 1قباست ( :تُشٍِذٍُىَ قَشَمَ الذٌٌُّا ) دس آٍْ 67ؼَسّ اٌفال خعاب بْ وػلهاٌاى وً
گٍَذ :ـها اص گشفتي اؼٌش دس زًگ بذس ،قكذ گشفتي فذٍْ اص اؼشا داـتٌذ کْ وال صٍال
پزٍش دٌٌاؼت.
. 3وكفب بي قهٌش دس حٌي زًگ بْ ابَالػٌش کْ وً خَاؼت ابَ قضٍضبي قهٌش سا اؼٌش
کًذ گفت « :اٍ سا وحکن بگٌش کْ وادس خشٍتهًذي داسد ٍ اوٌذ اؼت بشاي سهاًٍ اٍ فذٍْ
. 2قبذالشحهي بي قَف ،اؤٌ بي خلف ٍ پػشؽ قلً سا دس زًگ اؼٌش کشد بْ اوٌذ اٍي
کْ اص آى دٍ ،فذٍْ بگٌشدٍ ،لً بالل بْ کهک قذّ اي آى سا کؿتًذ ،قبذالشحهي اص ؼش
اٌذٍّ وً گفت « :بالل دٍ اؼٌش وشا کؿت ٍ غكْ داسم کشد ٍ اص فذٍْ وحشٍون
ؼاخت)29(».
وً بًٌٌن کْ قبذالشحهي بي قَف ،اص گشفتي اؼٌش هذف اقتكادي داـت کْ بْ آى
اص اٍي ؼْ دلٌل سٍـي وً ـَد کْ وػلهاٌاى دس زًگ بذس ،وقذاسي اص ٍقت ٍ ٌٌشٍي
بذٍهً اؼت کْ لشف ٍقت ٍ ٌٌشٍ ،بشاي گشفتي اؼٌش ٍ ٌگْ داسي اؼشاٍ ،کً اص وَاٌـ
غلبْ بش دـهي اؼت؛ صٍشا دس زًگ تي بْ تي کْ حتً ٍک لحؽْ سا ٌباٍذ اص دؼت داد،
اگش وقذاسي اص ٍقت ٍ اٌشطي ٌٌشٍها ،لشف گشفتي ٍ ٌگْ داسي اؼشا ـَد ،بْ ههاى
وقذاس اص قذست سصوًذگً آٌاى کن وً ـَد ٍ احتهال ـکػت سا بٌؿتش وً کًذ ،دس
زًگ بذس کْ وػلهاٌاى هفتاد اؼٌش اص دـهي گشفتًذ ،اگش فشم کًٌن کْ بشاي گشفتي هش
ٍک اؼٌش ٍ وًتقل کشدى اٍ بْ پؿت زبهْ فقظ دّ دقٌقْ لشف ـذّ باـذ ،هفت لذ
دقٌقٍْ ،فًً ٍاصدّ ؼاقت ٍ چهل دقٌق ْ ٍقت لشف گشفتي اؼشا ٍ ٌگْ داسي آٌاى ـذّ
اؼت ٍ اٍي ٍقت صٍاد دس حػاع تشٍي وَقـ ،فشلت گشاى بهاًٍ سا اص دؼت وػلهاٌاى
گشفتْ ٍ آٌاى سا بْ ـکػت ٌضدٍک کشدّ اؼت ٍ اٍي زا بَد کْ اگش اوذاد غٌبً ٌهً
بشاي اخبات وعلب ؼَم کْ وػلهاٌاى دس زًگ بذس با ٌٌشٍي غٌبً پٌشٍص ـذٌذ دلٌل
گشاوً! ٍاد کي ٍقتً سا کْ خذا دس قالن خَاب ،تفذاد دـهًاى سا دس چؿن تَ کن
ٌهاٍاٌذ ٍ اگش آٌاى سا صٍاد ٌهاٍاٌذّ بَد ،ـها وً تشؼٌذٍذ ٍ ضفٌف وً ـذٍذ.
اص اٍي آٍْ وفلَم وً ـَد ،لعف خاف خذاٌٍذ بْ غَس خشق قادت ؼبب ـذّ اؼت
کْ تفذاد دـهًاى دس قالن سٍُا دس چؿن سؼَل خذا للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ کن ٌهاٍاٌذّ
. 3آٍْ 44ؼَسّ اٌفال وً گٍَذ ٍَ ( :إِرْ ٍُشٍِکُهَُهُنْ إِرِ الْتَقٌَْتُنْ فًِ أَ قًٌُِْکُنْ قَ لٌِالً )...؛
ٍفًً « ـها وػلهاٌاى ٍاد کًٌذ ٍقتً سا کْ خذا تفذاد دـهًاى سا دس چؿهاٌتاى کن زلَّ
داد ».اص اٍي آٍْ ٌٌض وفلَ م وً ـَد کْ خذاٌٍذ با قًاٍت خاف خَد ،تفذاد دـهًاى سا
دس ٌؽش وػلهاٌاى کهتش اص آٌچْ بَدّ ٌهاٍاٌذّ اؼت تا وػلهاٌاى دلگشم ٍ اوٌذٍاس بْ
پٌشٍصي گشدٌذ.
( إِ رْ تَػْتَغٌِ حَُىَ سَبَّکُنْ فَاؼْ تَرَابَ لَکُ نْ أًٌَِّ وُهِذُّکُ نْ بِأَلْ فٍ وِيَ الْهَالَئِکَِٔ وُشْدِ فٌِيَ )؛ ٍفًً
ٍ اٍ بْ خَاؼت ـها پاؼخ وحبت داد ٍ گفت :وي هضاس فشـتْ پؿت ؼش هن بْ کهک
اص اٍي آٍْ وفلَم وً ـَد خذاٌٍذ ٍقذّ اوذاد غٌبً بْ وػ لهاٌاى دادّ ٍ وفلَم اؼت کْ
( إِ رْ ٍَُحًِ سَبُّکَ إِلَى الْهَالَئِکَِٔ أًٌَِّ وَفَکُنْ فَحَبِّتَُا الَّزٍِ يَ آوًََُا ؼَأُلْقًِ فًِ قُلَُبِ الَّزٍِيَ
کَ فَشٍُا الشُّ قْبَ )...؛ ٍفًً ٍاد کي ٍقتً سا کْ خذا بْ فش ـتگاى ٍحً کشد کْ وي با ـها
هػتن ،پغ وِوًاى سا خابت قذم ٍ قَي دل کًٌذ .وي دس دل هاي کافشاى تشع خَاهن
اٌذاخت.
اص اٍي آٍْ وفلَم وً ـَد ،فشـتْ ها اص غشف خذا وأوَس ـذّ اٌذ کْ وِوًاى سا تأٌٍذ
کًًذ ٍ ٌٌض خذا ٍقذّ دادّ اؼت کْ دس دل هاي کافشاى تشع ٍ ٍحؿت اٍراد ٌهاٍذ ٍ
. 5آٍْ 17ؼَسّ اٌفال وً گٍَذ ( :فَلَ نْ تَقْتُ لَُهُنْ ٍَ لکِيَّ اللََّْ قَتَ لَهُنْ)...؛ ٍفًً دس زًگ
بذس ـها کفاس سا ٌکؿتٌذ ،بلکْ خذا آٌاى سا کؿت ٍ ٌابَد کشد » .اص پًذ دلٌلً کْ رکش
ـذ وفلَم وً گشدد کْ پٌشٍصي وػلهاٌاى بش کفاس دس زًگ بذس ،بْ کهک اوذادهاي
اص بٌاٌات ؼابق سٍـي ـذ کْ ٌؽش قابل قبَل دس وفًاي « کتاب » دس آٍْ ( :لََال کِتابٌ
وِ يَ ا هللِ ؼَبَقَ لَهَػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ قَؽٌ نٌ ) اٍي اؼت کْ کتاب ؼابق خذا ههاى
ٍقذّ ؼابق خذاؼت کْ قبالً بْ وػلهاٌاى قَل دادّ بَد ،آٌاى سا بش ٍکً اص دٍ غائفْ
وػلح ٍ غٌش وػلح قشٍؾ -پٌشٍص خَاهذ کشد ٍ دس اٍي زا بحج دسباسّ وعلب چهاسم
کْ تَضٌح وفًاي « کتاب » دس آٍْ وضبَس بَد ،بْ پاٍاى وً سؼذ.
وعلب پًرن اٍي بَد کْ آٍا کلهْ « قزاب » دس آٍْ 68اٌفال ( :لََال کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَبَقَ
لَ هَ ػَّکُن فٌِها أَ خَزتُن قَزابٌ قَؽٌ نٌ ) بْ وفًاي قزاب اؼتٌكال ٌؽٌش قزاب قاد ٍ خهَد
وفػشاى قهَواً وفتقذٌذ کْ قزاب دس اٍي آٍْ بْ وفًاي قزاب اؼتٌكال اؼت کْ اگش وً
آوذ ههْ سا هلاک وً کشد ٍ ،دس اٍي باسّ سٍاٍاتً ٌٌض ٌقل کشدّ ٍ بْ سؼَل خذا للً
اهلل قلٌْ ٍ آلْ ٌػبت دادّ اٌذ کْ آى حضشت ،دسباسّ اؼشاي زًگ بذس با الحاب خَد
وؿَست کشد ٍ ابَبکش گفت « :اص آٌاى فذٍْ بگٌش ٍ آصادـاى کي » ٍ قهش ٍ ؼفذبي
وفار « :اؼشا سا دس وقابل فذٍْ آصاد کشد ،اٍي کاس وَزب غضب خذا ـذ ٍ قزاب
اؼتٌكال سا بْ آٌاى ٌضدٍک کشد ٍ بذٍي ؼبب پٌغهبش اکشم للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ بْ گشٍْ
دس آوذ ٍ فشوَد « :لَقذ قَشم قلًَّ قزابکن أدًٌ وي هزّ الؿرشٓ قشًٍٔ وي سؼَل
اهلل »() 41؛ ٍفًً قزابً کْ قشاس بَد ـها سا فشا گٌشد بش وي قشضْ ـذ کْ ٌضدٍک تش اص
اٍي دسخت ـذّ بَد ٍ » .اـاسّ کشد بْ دسختً کْ ٌضدٍک آى حضشت بَدّ ٍ ٌٌض
فشوَد « :أى کاد لٌهػًّا فً خالف ابي الخعاّب قزاب قؽٌن ٍ ،لَ ٌضل الفزاب وا أفلت
إ لّا قهش() 41؛ ٍفًً چَى با ٌؽش قهش بي الخعاب وخالفت کشدٍن ٍ اؼشا سا ٌکؿتٌن،
ٌضدٍ ک بذ قزاب قؽٌهً وا سا فشا گٌشد ٍ اگش قزاب وً آوذ ،کػً غٌش اص قهش اص آى
ٌرات ٌهً ٍافتٌٌٍ » .ض فشوَد « :لَ أٌضل قزاب وي الػهاء لن ًٍذ إلّا ؼفذ بي
وفار() 43؛ ٍفًً اگش قزابً اص آؼهاى بَد ،غٌش اص ؼفذ بي وفار کْ ٌؽشؽ کؿتي اؼشا
اٍي ها بفضً اص سٍاٍاتً اؼت کْ دس اٍي زا ٌقل کشدّ ( ٍ )42خَاؼتْ اٌذ با ٌقل اٍي
سٍاٍات دس وَسد قزاب وزکَس دس اٍي آٍْ ،چٌضي ـبٌْ آٌچْ دسباسّ قَم ٌٍَغ دس
قشآى آوذّ اؼت ،تشؼٌن کًًذ کْ قزاب اؼتٌكال بْ قَم ٌٍَغ ٌضدٍک ـذٍ ،لً چَى
تَبْ کشدٌذ بشغشف گؿت ٍ آٌاى سا هلاک ٌکشد کْ اٍي داؼتاى دس ؼَسّ ٌٍَغ آٍْ 98
آوذّ اؼت:
(...إِالَّ قَ َْمَ ٌٍَُُغَ لَهَّا آوًََُا کَؿَفًَْا قًَْهُنْ قَزَابَ الْخِضْيِ فًِ الْحٌََآِ الذٌٌَُّْا )...؛
قَم ٌٍَغ ،چَى اٍهاى آٍسدٌذ ،قزاب سؼَا کًًذّ اي سا دس دٌٌا اص آٌاى دٍس کشدٍن.
لاحب تفػٌش الهٌضاى ٌٌض قزاب سا دس آٍْ 68اٌفال بْ وفًاي قزاب اؼتٌكال داٌػتْ ٍ
دس تفػٌش آى فشوَدّ اٌذ « :کتاب ؼابق خذا ؼبب ـذ کْ ـها سا قزاب ٍ هلاک ٌکًذ:
أى ٍف زّبکن ٍ ال ٍهلککن )44(»....اص کلهْ « ال ٍهلککن » وفلَم وً ـَد وقكَد
دس آٍْ 68اٌفال ،ـکػت بضسگً اؼت کْ دس زًگ بذس وػلهاٌاى دس آؼتاٌْ آى قشاس
گشفتًذ ،اوا خذاٌٍذ غبق ٍقذّ قبلً خَد اص آى زلَگٌشي کشد ٍ ٌٌشٍهاي اؼالم سا
پٌشٍص گشداٌٌذ.
بشاي تأٌٍذ اٍي وعلب کْ وادّ « قزاب » دس قشآى کشٍن بْ وفًاي ـکػت دس زًگ
. 1دس ؼَسّ بشائت آٍْ 14دسباسّ زًگٌذى با وؿشکاى قهذـکي ٍ وهازن آوذّ اؼت:
( ا تِ لَُهُن ٍُفَزِبهُنُ اهللُ بِأٍَذٍِکُن ٍَ ٍُخضِهِن ٍَ ٍَ ًكُش کُن قَلٌَهِن ٍَ ٍَؿفِ لُذٍُسَ قََمٍ وُِوِ ًٌِي )؛
با وؿشکاى پٌهاى ـکي وهازن برًگٌذ تا خذا آٌاى سا بْ دؼت ـها ـکػت دهذ ٍ
قزابؿاى کًذ ٍ بش آٌاى پٌشٍص گشداٌذ ٍ ؼًٌْ هاي دسدوًذي قَوً وِوي سا ـفا بخؿذ.
دس اٍي آٍْ ـکػتً کْ اص وػلهاٌاى بش کفاس ٍاسد وً ـَد ٍ ر لٌل ٍ سؼَاٍؿاى وً کًذ،
. 3دس ؼَسّ بشائت آٍْ 36دسباسّ ـکػت ؼختً کْ کفاس وهازن دس زًگ حًٌي اص
( خُ نَّ أٌَْضَلَ اللَُّْ ؼَکًٌَِتَُْ قَلَى سَؼَُلِِْ ٍَ قَلَى الْهُِْوًٌِِيَ ٍَ أٌَْضَلَ زًَُُداً لَ نْ تَشٍَْهَا ٍَ قَزَّبَ الَّزٍِيَ
ٍفًً ؼپغ خذاٌٍذ آساوؾ خَد سا بش سؼَلؾ ٍ بش وِوًاى ٌاصل کشد ٍ لؿکشهاًٍ سا
کْ ـها ٌهً دٍذٍذ ،فشؼتاد ٍ کافشاى سا قزاب ٌهَد ٍ اٍي اؼت کٌفش کافشاى.
دس اٍي آٍْ کْ اص آوذى ٌٌشٍهاي غٌبً دس زًگ ح ًٌي ٍ آساوؾ دادى خذا بْ سؼَل
اکشم للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ ٍ الحابؾ ٍ پٌشٍصي آٌاى بش دـهي ،ؼخي سفتْ اؼت،
ـکػت بشصگً کْ کفاس وهازن هَاصى ٍ خقٌف اص ٌٌشٍهاي اؼالم بْ سهبشي پٌغهبش خذا
للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ وتحهل ـذٌذ « ،قزاب » ٌاوٌذّ ـذّ اؼت.
حاال کْ داٌػتٌن « قزاب » دس قشآى بْ وفًاي ـکػت دس زًگ ٌٌض آوذّ اؼت ،بشاي
. 1با تَزْ بْ اٍي کْ دس زًگ بذس ٌٌشٍهاي اؼالم وقذاس ٌػبتاً صٍاديٍ ،فًً بٌؾ اص دّ
ؼاقت ٍقت خَد سا دس حٌي زًگٌذى لشف گشفتي اؼشا ٍ ٌگْ داسي آٌاى کشدٌذ تا آى
زا کْ ٌقل ـذّ اؼت ،حتً ب فضً اص کفاس بشاي ٌرات اص کؿتْ ـذى اص ٌٌشٍهاي اؼالم
دسخَاؼت کشدٌذ آٌاى سا اؼٌش کًًذ ٍ وػلهاٌاى اٍي دسخَاؼت سا پزٍشفتْ ٍ آٌاى سا
اؼٌش ٌهَدٌذ ) 45(.غبٌفً بَد کْ با اٍي کاس اص قذست سصوًذگً خَد کاؼتْ ٍ دس آؼتاٌْ
. 3چَى خذا ٍقذّ دادّ بَد ٍکً اص دٍ پٌشٍصي سا ٌكٌب ٌٌشٍهاي اؼالم کًذ کْ ٍکً
. 2چَى با ؼالن زػتي کاسٍاى تراست قشٍؾ ،صوًٌْ ٍکً اص دٍ پٌشٍصيٍ ،فًً تػلظ بش
. 4چًاى کْ قبالً تَضٌح دادّ ـذ خذا بْ ٍقذّ خَد قهل کشد ٍ پٌشٍصي دٍگش ساٍ ،فًً
غلب ْ بش ٌٌشٍهاي سصوً کفاس سا بْ ٍؼٌلْ اوذادهاي غٌبًٌ ،كٌب ٌٌشٍهاي اؼالم کشد.
با تَزْ بْ وعالب ٍاد ـذّ ،دٍگش ـکً ٍاقً ٌهً واٌذ کْ وقكَد اص « قزاب قؽٌن »
دس آٍْ ٍاد ـذّ ،ههاى ـکػت بضسگً اؼت کْ وػلهاٌاى دس زًگ بذس دس آؼتاٌْ آى
وعلب ـؿن اٍي بَد کْ آٍا وقكَد اص ( :فَکُلَُا وِهّا غًَِه تُن حَالالً غَ ٌِّباً ) دس آٍْ 69اٌفال
اٍي اؼت کْ گشفتي فذٍْ اص اؼشاي زًگً ،قبالً وهًَؿ بَدّ ٍ با ٌضٍل اٍي آٍْ وراص
وفػش اى ،چَى قهَواً گشفتي فذٍْ اص اؼشاي زًگ بذس سا کاس خالفً وً داٌػتْ اٌذ،
آٍا وً خَاهذ بگٍَذ :ـها فذٍْ اي سا کْ گشفتي آى زاٍض ٌبَد ،اص اؼشا گشفتٌذ ٍ کاس
ٌاوؿشٍقً کشدٍذ؛ ٍلً حاال خذا با اٍي آٍْ آى سا حالل وً کًذ ،پغ دس آى تكشف
کًٌذ کْ بشاي ـها حالل ٍ وعبَؿ اؼت ٍ گفتْ اٌذ :وقكَد اللً اص ( وا غًَِهتُن ) فذٍْ
اؼت ،اگش چْ غًٌهت قام اؼت کْ هن ـاول غًٌهت زًگً وً ـَد ٍ هن ـاول فذٍْ،
ضهًاً ٍک ٌقل تاسٍخً بً ؼًذ بْ لفؼ « سٍي » آٍسدّ اٌذ کْ وً گٍَذٍ :قتً کْ آٍْ:
(وا کاىَ لًَِبًٍِّ أَى ٍَکَُىَ لَُْ أُؼشي حَ تِّ ٍُحخِ يَ فًِ األس مِ ) ٌاصل ـذ کْ گشفتي فذٍْ سا اص
اؼشا وهًَؿ وً کشد ،وػلهاٌاى اص تكشف دس فذٍْ هاًٍ کْ گشفتْ بَدٌذ ،خَدداسي
کشدٌذ ،آى گاّ آٍْ ( فَکُلَُا وّهّا غًَِهتُن حَالالً غَ ٌِّبا ً) آوذ ٍ تكشف دس فذٍْ ها سا حالل
کشد)46(.
غفشٌا لکن ٍ ،سحهًاکن ،فکلَا وهّا غًهتن ( ) 47؛ ٍفًً کاس خالفً کْ ـها دس وَسد
فذٍْ کشدٍذ سا بخؿٌذٍن ٍ بْ ـها سحن کشدٍن ،پغ حاال دس فذٍْ ها تكشف کًٌذ کْ
اٍي وفػشاى فاي تفشٍـ دس « فکلَا » سا قعف بش وقذس گشفتْ اٌذ کْ آى وقذس ،قباستً
ٌؽٌش « غفشٌا لکن ٍ ،أحللًا کن » خَاهذ بَد کْ « کلَا » وتفشؿ بش آى اؼت .اٍي گفتْ
وفػشاى وبتًً بش اٍي ٌؽش اؼت کْ گشفتي فذٍْ اص اؼشاي زًگ بذس ،کاسي ٌاوؿشٍؿ
قبل اص « فَکُ لَُا وِهّا غًَِهتُن » قباستً ٌؽٌش « غفشٌالکن ٍ أحللًاکن » باٍذ وقذس باـذ کْ«:
فَ کُ لَُا وِهّا غًَِهتُن» وتفشؿ بش آى اؼت ٍ اٍي آٍْ حالل ـذى فذٍْ سا بفذ اص آى کْ حشام
ٍلً چًاى کْ قبالً تَضٌح دادّ ـذ ،فذٍْ گشفتي قبالً وهًَؿ ٌبَدّ ٍ قهل سؼَل خذا
للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ ٍ الحاب اٍ دس وَسد گشفتي فذٍْ ٍ آصاد کشدى اؼشا ،کاسي وفقَل
ٍ وؿشٍؿ ٍ اٌتخاب احػي بَدّ ٍ غبق وؿَست ٍ وكلحت بًًٌ اٌرام ـذّ اؼت ٍ اٍي
ههاى دؼتَس آٍْ چهاسم ؼَسّ وحهذ للً اهلل قلٌْ ٍ آلْ ...( :فَإِوّا وًَّاً بَفذُ ٍَ إِوّا فِذاءً )
وً باـذ .بًابشاٍي ،استباط ( :فَکُلَُا وّهّا غًَِه تُن حَالالً غَ ٌِّباً) با آٍْ قبل اص آىٍ ،فًً( :
لََال کِتابٌ وِيَ اهللِ ؼَبَ قَ لَهَػَّکُن فٌِها أَخَزتُن قَزابٌ قَؽٌنٌ ) اٍي اؼت کْ آٍْ قبل وً
گٍَذ :اگش ٌبَد ٍقذّ حتهً خذا کْ غ بق آى ٍقذّ ،ـها سا با ٌٌشٍي غٌبً پٌشٍص کشد،
اگش ٌبَد اٍي ٍقذّ الهً ،بْ ؼبب اٍي کْ ـها وقذاس صٍادي اص ٍقت ٍ ٌٌشٍي خَد سا
لشف گشفتي اؼشا ٍ ٌگْ داسي آٌاى کشدٍذ ،دس زًگ ـکػت وً خَسدٍذ ٍ قزاب
بضسگً اص دـهي بش ـها تحهٌل وً ـذ ،پغ حاال کْ خذا ـها سا اص ـکػت ٌرات داد
ٍ بش دـهي پٌشٍص کشد ٍ غًٌهت ٍ فذٍْ اص اٍ بْ دؼت آٍسدٍذ اص آٌچْ دس اٍي زًگ
پٌشٍصوًذاٌْ بْ دؼت آٍسدّ اٍذ ،اؼتفادّ کًٌذ کْ بش ـها حالل ٍ گَاسا اؼت.
پغ باٍذ گفت آٍْ ( :فَکُلَُا وِهّا غًَِهتُن ) ٌٌض وحل آٍْ قبل اص آى دس وقام اوتًاى اؼت ٍ
دس حقٌقت وکهل اوتً اى وحػَب وً ـَد ٍ وً خَاهذ بگٍَذ :حاال کْ خذا ـها سا با
ٌٌشٍي غٌبً اص ـکػت ٍ قزاب دـهي وكَى داـت ٍ پٌشٍصتاى کشد دس اٍي فضاي
پٌشٍصي ٍ سهاًٍ اص خعش دـهي ،اص دؼت آٍسدهاي اٍي پٌشٍصي اؼتفادّ کًٌذ کْ بشاي
اص آٌچْ گزـت ،سٍـي ـذ کْ وقكَد اص آ ٍْ ( :فَکُلَُا وّهّا غَ ًِهتُن حَالالً غٌَِّباً ) اٍي
ٌٌػت کْ گشفتي فذٍْ اص اؼشاي زًگً قبالً وهًَؿ بَدّ ٍ با ٌضٍل اٍي آٍْ حالل ـذّ
اؼت.
پًٌَـتها:
. 3دهخذا وً گٍَذ « :وحهذ بي بحش الفهاًٌ وکًًّ بْ ابَوػلن ( 354تا .ّ 233ق) اص
وشدم الفهاى داٌؿهًذ وفتضلً ٍ وفػشٍ ـاقش اؼت ،اص غشف وقتذس قباؼً ٍالً
الفهاى ٍ فاسع گشدٍذ ٍ دس ؼال 231هرشي قهشي اص وًكب وفضٍل ـذ .اٍ ساؼت
زاوـ التأٍٍل دس تفػٌش دس چهاسدّ زلذ ٍ « ورهَقْ سؼائل » (.لغت ٌاوْ دهخذا
. 5ههاى
. 35قبذالهلک قبذالفضٍض بي زشٍذ اوَي وکً ،الل اٍ سٍوً بَدّ ٍ اص غاٍٍع
ٍهاًٌ ٍ صهشي ٍ اوام لادق قلٌْ الػالم سٍاٍت وً کًذ ٍ اٍصاقً ٍ حفق بي غٌاث ٍ
ؼفٌاى بي قًٌٌْ اص اٍ سٍاٍت وً کًًذ .اٍ اص اٍلٌي کػاًٌ اؼت کْ دس اؼالم تكًٌف
کشدّ اٌذ ٍ اص اقعاب وحذخاى ٍ فقها ٍ قشاء ٍ قباد ـهشدّ ـذّ اؼت ،زهاقتً اٍ سا
تَخٌق کشدّ ٍ دس قٌي حال گفتْ اٌذ :دس ٌقل حذٍج تذلٌغ وً کشدّ اؼت .اٍ دس ؼال
ٍ ٍ 151 ، 149ا 151دس هفتاد ؼالگً ٍفات کشدّ ٍ ـاففً گفتْ اؼت :ابي زشٍذ هفتاد
صى سا بْ وتفْ گشفتْ اؼت( .تهزٍب التهزٍب قػقالًٌ ،د ،6ف )416- 413
. 36ورهـ البٌاى ،د ،3ف 558
. 37حػي بي ابً الحػي بكشي دس اٍاخش خالفت قهش وتَلذ ـذّ ٍ حضشت قلً قلٌْ
الػالم ٍ غلحْ ٍ قاٍؿْ سا دٍذّ اؼت ،اٍ کاتب سبٌـ بي صٍاد حاکن خشاؼاى دس صواى
وفاٍٍْ بَدّ ٍ وذتً دس بكشّ وًكب قضاء داـتْ اؼتٍ ،ي اص ابً بي کفب ٍ ؼفذ بي
قبادّ سٍاٍت وً کًذ ٍ قتادّ ٍ سبٌـ بي لبٌح اص اٍ سٍاٍت وً کًًذ ،اقَال ٍ ٌؽشٍات
ازتهادي اٍ دس تفػٌش قشآى فشاٍاى ٌقل وً ـَد ٍ اٍ سا اص بضسگاى فقها ٍ قلها ٍ قباد
ـهشدّ اٌذ ٍ دس قٌي حال گفتْ اٌذ :دس ٌقل حذٍج تذلٌغ وً کشد؛ ٍفًً حذٍج سا بْ
بكشي گفت :تَ کْ سؼَل خذا سا ٌذٍذّ اي چگٌَْ اص ٍي حذٍج ٌقل وً کًً؟ گفت:
وي هش چْ اص سؼَل خذا ٌقل وً کًن ،اص قلً ـًٌذّ امٍ ،لً زشئت ٌهً کًن ٌام قلً
سا ببشم ،چَى وا دس صواًٌ هػتٌن کْ وً بًًٌ؛ ٍفًً صواى حراد .حػي بكشي دس ؼال
. 21قباست ابَقلً زبائً چًٌي اؼت ٍ « :الهفًً :لَال کتاب وي اهلل ؼبق ٍ هَ القشآى
الزي آوًتن بْ ٍ اؼتحقتن بزلک غفشاى الكغائش لهػّکن فٌها أخزتن بْ وي الفذاء قزابٌ
قؽٌ نٌ ٍ .ال ٍرَص أى ٍکَى الهشاد بْ إلّا الكغائش؛الٌتن قبل الغفشاى لن ٍکٌََا فػّاقاً
. 42س.ک :ـهاسّ ، 25کٌهاى اٌذٍؿْ ،وق الْ قشآى ٍ آصادي اؼشا ٍ ،دس آى زا دسباسّ بً
. 45قبذالشحهي قَف وً گٍَذ :وي دس زًگ بذس چًذ صسّ بْ غًٌهت گشفتْ ٍ با خَد
وً بشدم .أؤٌ بي خلف سا اص اؼشاى وؿشکاى دٍذم کْ دؼت پػشؽ قلً سا گشفتْ ٍ با
هن اٍػتادّ اٌذ ،اٍ بْ وي گفت :آٍا وٌل ٌذاسي وا سا اؼٌش کًً؟ اگش چًٌي کًً ،وًففت
آى بشاي تَ بٌؿتش اص اٍي صسّ هاًٍ اؼت کْ دس دؼت داسي .گفتن :آسي بْ خذا چًٌي
اؼت ،آى گاّ صسّ ها سا اٌذاختن ٍ دؼت أوٌْ ٍ پػشؽ سا گشفتْ ٍ آى دٍ سا بْ اؼاست
ٍضفً وحل اوشٍص ٌذٍذّ ام ،وگش ـها ٌٌاصي بْ ـتشهاي ـٌشدّ ٌذاسٍذ کْ بْ قًَاى فذٍْ