!

 Sipi #1. Mula sa dekreto ni Haring Carlos I ng Espanya hinggil sa

pagpataw ng tributo, 26 Hunyo 1523

Because it is just and reasonable that the Indians who were

pacified and reduced to our rule and vassalage, should serve us
and pay tribute in recognition of our lordship and service, as our
subjects and vassals do. They, however, have the custom to pay
tribute to their native rulers and chiefs. We command that these
Indians be persuaded for this reason to pay us tribute in
moderate quantity of the fruits of the land, as in other times our
laws provided. And it is our voluntary will that the Spaniards,
wherever they are, collect these tributes in compliance with their
duties and obligations, except in the capital towns and ports of
war and in the encomiendas and towns which belong to the Royal
Crown.

Laws of the Indies, 1523, in Gregorio Zaide, Documentary Sources

of Philippine History (Philippines: National Bookstore, Inc., 1990)
2: 132.

Glosari


Compliance … pagsunod sa batas o
kautusan
Pacify … patahimikin, supilin
Vassalage … pagkasakop

3. Sa sipi naman sa ibaba, ipinaliwanag ni Haring Felipe II ang mga

tuntunin tungkol sa polo, o ang sapilitang pagtrabaho para sa proyekto ng
gobyerno.



Sipi #2. Mga tuntunin tungkol sa polo na inilabas ni Haring Felipe
III ng Espanya noong 26 Mayo 1609




That the Indians in the repartimiento shall be lessened in number as


the voluntary workers shall be introduced whether the latter be Indians or those



of other nations.



That they shall not be taken from distant districts, and from climates
notably different from that of their own villages ...

! 61
!

That they shall be given in full wages that they earn for their work. And
that they shall be paid personally each day, or at the end of the week, as they may
choose.

That the repartimientos be made at a time that does not embarrass or

hinder the sowing and harvesting of land products, or other occasions and
periods which the Indians have to attend to the profit and management of their
property; for our intention is that they may not be deprived of it, and that they may
be able to attend to everything.

That, granting the poor arrangement and plan of the caracoas, and
that when remanded to them many Indians generally perish, because of
sailing without a deck, and exposed to the inclemencies of storms, we order
that these crafts be improved and built in such a manner that the Indians may
manage the oars without risks of health and life.

I, THE KING

Laws of the Indies, 1609, in Zaide 4: 21-23.

Glosari


Caracoa … isang uri ng sasakyang
pandagat na gumagamit ng



mga manggagaod


Deprive … tanggalan


Deck … lapag ng sasakyang


pandagat



Embarrass … pigilan


Hinder … pigilan


Inclemence … masungit o mabagsik na


panahon


Oar … sagwan



Perish … mamatay


Remand … utusan


Repartimiento … proseso ng pagpili ng mga


taong dapat manilbihan …



Sow magtanim
Wage … suweldo


! 62
!

4. Ngunit taliwas sa mga tuntuning ito, nagkaroon ng mga abuso sa

pagpataw ng tributo at polo.



Sipi #3. Mula sa ulat ni Obispo Domingo Salazar, 1583, hinggil sa
mga abuso sa pagpataw ng tributo at polo


 “... a great number of Indians went to the mines of Ylocos where they remained



during the time when they ought to have sowed their grain.”



“ ... the Spaniards employ the Indians, such as setting them to row



in the galleys and fragatas dispatched by the governor and officials on
various commissions, which they are never lacking. At times they go so far



away that they are absent four or six months; and many of those who go die


there....”



“Others the Spaniards employ in cutting wood in the forests and conveying it to



this city, and other Indians in other labors, so that they do not permit them to rest
or to attend to their fields....”


 “Sometimes the entire quantity of his rice is taken from a poor Indian, without



leaving him a grain to eat.”



“They compel the Indians to work at tasks in the service of the Majesty, paying


them but little, and that irregularly and late, and often none at all.”


 “Some they compel to pay in gold, even when they do not have



it.... as there are vast differences in gold here, they always make
the natives give the finest. The weight at which they receive the



tribute is what he who collects it wishes, and he never selects the


lightest. Others make them pay cloth or thread. But the evil is not



here, but in the manner of collecting; for, if the chief does not
give them as much gold as they demand, or does not pay for as



many Indians as they say there are, they crucify the unfortunate


chief....”



“They collect tribute from children, old men and slaves, and many remain


unmarried because of the tribute, while others kill their children.”


 Obispo Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583,



sa Blair at Robertson 5: 212, 219, 221, 223, 224.



63

!
!

Glosari


Commission … gawain
Compel … pilitin
Convey … ipadala
Dispatch … ipadala
Vast … malaki

5. Malaki ang naging epekto ng tributo at polo. Basahin ang sipi sa

ibaba.

 Sipi #4. Mula sa liham nina Obispo Domingo Salazar, Andres de

Cervantes at Franciso Morante kay Haring Felipe II noong 20
Hunyo 1582, ukol sa mga reklamo ng mga hepe ng Tondo at
ibang lugar sa Maynila dulot ng tributo at polo

Because of the many acts of oppression which they have suffered,

many Indians have abandoned Tondo, Capaymisilo, and other
villages near this city of Manila. They have gone to live in other
provinces, which has occasioned much damage and loss to the
chiefs. Out of the three hundred who were there, one hundred
have gone away, and the said chiefs are obliged to pay tribute for
those who flee and die, and for their slaves and little boys. If they
do not pay these, they are placed in the stocks and flogged.
Others are tied to posts and kept there until they pay. Moreover,
they dig no gold, for the officials oblige them to pay the fifth. If
they do not make a statement of their gold it is seized as
forfeited even if it is old gold; and the gold is not returned to
them until after payment of a heavy fine…. If the natives come to
complain of their grievances to the alcaldes-mayores alone, they
are imprisoned and thrown into the stocks, and are charged with
prison-fees. Their afflictions and troubles are so many that they
cannot be endured; and they wish to leave this island….

Obispo Domingo de Salazar, Andres de Cervantes at Franciso

Morante, 1582, sa Blair at Robertson 5: 190-191.

Glosari
Abandon … iwanan
Affliction … pagdurusa

!
 Alcalde-mayor …

64
gobernador ng probinsya
!


Charge … multa
Damage … pinsala
Endure … tiisin
Flog … hagupitin ng latigo o
paluin bilang parusa
Forfeit … kamkam
Grievance … hinaing
Oblige … pilitin
Occasion … magbigay daan
Oppression … pang-aapi
Seize … samsamin
Stock … preso

6. Sinagot ng gobyerno ang mga reklamo ng Simbahan. Basahin ang

sipi sa ibaba.



Sipi #5. Mula sa sagot nina Gobernador Heneral Guido de
Lavezaris at mga opisyal at encomendero sa “Opinion” ni Padre



Martin de Rada, mga 1570s. Sa kanyang “Opinion” inilahad ni


Padre de Rada ang mga abuso ng mga encomendero at alcade-


mayor.


 … we came to these districts by his Majesty’s order, and therefore we



are here, obeying his royal mandate….



In regard to the tribute that has been raised, and the


amount of tribute in gold that is collected from Los Ylocos and


Los Camarines, … it is a matter clearly to be understood, that, for



the support of those who live in this land, it is quite necessary
that the natives assist with tribute as they do in the other part of



the Indies. They are not considered friends, nor do they have any


security, without first having paid the tribute—which is, in


proportion to their condition and wealth, very little; and which they


are willing to give gladly and without compulsion. In each island,



district, and village, the natives give what they please, for in some
places they give provisions, and in others wax, cloth, and other



things which they obtain from their harvests. To them it is little,


and almost nothing, because they have those things abundantly. If


gold has been collected from the Ylocos and Camarines, it is
because the land is very rich in mines, and because they have

! 65
!

great quantites of gold.

As regards the excessive tribute which … is said to have

been collected from the natives, to generalize from individual cases is to
confuse the whole matter. We say this because a great part of the country
is taxed differenty in different places, and the natives vary in wealth. In some
parts they are rich, in others farmers, in others merchants, in others miners; and,
again, in others they live by robbery and assault.

To say, then, that the Indians are so wretched that they

live on roots during part of the year, and in some places are
accustomed to support themselves for a certain part of the year
on sweet potatoes, sago bread, and other vegetables they find, is
wrong. It is not so in all districts, but only in some of the
Pintados [Visayan] Islands; nor is this through any lack of
prosperity, but because they are vicious, and eat all sorts of food.
They are so lazy that they will not go four leagues out of their
villages to buy rice, but spend their time in drunkenness, idolatries,
and feastings.

… the natives are so rich, and have so many profits and

sources of gain…. They have a great deal of cloth with which to
clothe themselves; many silken fabrics worked with gold, greatly
esteemed and of high value; many porcelains and fine earthenware
jars; lances, daggers, bells, and vases; and many adornments for
their persons, of which they make use. They also have great
quantities of provisions, which they gather every year from their
irrigated lands; palm wine, and wine of the nipa palm, which they
collect ordinarily every day during the whole year and many other
wines, made from rice or cane—to say nothing of the great profits
they make from wax and gold, which are ordinarily produced in all
the islands. There is a great deal of cotton, which they work and
spin, and make into fine cloths; these are very valuable to the
Indians in their trade.

If some natives in some of the villages decamp in order to

avoid paying the tribute, as is stated in the ‘Opinion’, it is not on
account of any lack of means, but because the natives are
spirited, and make it a point of honor to pay the tribute only
when forced. They like to be compelled to do so. This is not the
case with all of them, but only with some who, after debaucheries
and guzzling of wine, come to the Spaniards, and say that they

! 66
!

have nothing wherewith to pay the tribute.

Guido de Lavezaris, Martin de Goiti, Luis de Haya at iba, “Reply to

Fray Rada’s Opinion,” c. 1574 sa Blair at Robertson 3: 265-270.

Glosari


Abundantly … masagana, marami
Accustom … masanay



Adornment … palamuti, dekorasyon


Assault … atakihin, salakayin


Castilian … Espanyol



Compel
Compulsion
… pilitin
… pagpilit



Dagger … patalim


Debauchery … paglalasing


Decamp … Umalis sa lugar



Earthenware … palayok na gawa sa ceramic,
clay, bato



Esteem … ginagalang


Excessive … labis



Guzzle
Idolatry
… lagukin
… tawag ng mga Kristiyano sa



paniniwala sa ibang diyos


Indies … tawag ng mga Kastila sa


Pilipinas (ang tawag sa


 Mandate
Pilipino ay indio)
… kautusan



Merchant … mangangalakal


Obtain … makuha


Profit … tubo



In proportion to … sang-ayon
kalagayan
sa sukat o



Prosperity … kasaganaan


Provision … anumang produkto o gamit


Real … pera sa panahon ng Kastila



Security … katahimikan


Silken … gawa sa seda


Spirited … matigas ang ulo


Vicious … Marahas at matindi


!
Wherewith
Wretched

67
… sa ganitong paraan
… api
!

7. Sumali sa inatasang grupong kumakatawan sa sumusunod.

Grupo 1: Mga opisyal sa Pilipinas at mga encomendero

Grupo 2: Obispo Salazar at mga prayleng Espanyol
Grupo 3: Hari ng Espanya

8. Base sa mga binasang sipi, ilahad ang posisyon ng grupong

kinakatawan tungkol sa tributo at polo. Ilista ang mga argumentong pabor sa inyong
posisyon at sagutin ang mga puntong taliwas sa tingin ng grupo. Maghanda para sa oral
presentation ng mga argumento ng bawat panig.

9. Ang grupo naman ng hari ay makikinig at magtatala ng mga

argumento upang makabuo ng hatol matapos pakinggan ang dalawang panig.
Ang magiging desisyon ay base sa mga dekreto ng hari.

10. Ang daloy ng oral presentation ay sumusunod.

a. Grupo 1: Ilahad ang kahulugan at dahilan ng tributo at polo.

b. Grupo 2: Ipaliwanag ang mga reklamo sa tributo at polo.
c. Grupo 1: Sagutin ang mga reklamo ng Simbahan.
d. Grupo 2: Ipagtanggol ang posisyon ng Simbahan.
e. Grupo 3: Maghatol.

11. Talakayin ang hatol ng Grupo 3 at tingnan kung base ito sa mga
siniping dekreto ng hari.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Nabuo mo na ang lahat ng modyul para sa unang markahan ng Araling Panlipunan, na
nag-umpisa sa sinaunang panahon at nagtapos sa pagtatag ng kolonyang Espanyol sa
Pilipinas. Sa susunod na markahan ay susuriin mo ang iba pang primaryang sanggunian
tungkol sa paghubog ng kamalayang Pilipino, mula sa mga pag-aalsa laban sa iba’t ibang
pamamaraang kolonyal hanggang sa rebolusyon para sa kalayaan.

! 68
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 1 Pag-aalsa Laban sa Pang-aabuso
Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622
2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660
3. Mga pag-aalsang agraryo sa mga Tagalog na probinsya, 1745
Oras Lima (5)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Tinalakay sa nakaraang modyul ang mga instrumentong kolonyal ng mga Kastila sa
Pilipinas. Ito ay ang Kristiyanisasyon, reducción, tributo at polo. Ano ang naging reaksyon ng mga
Pilipino sa mga patakarang ito? Makikita na daandaang pag-aalsa ang naganap sa iba-bang lugar
ng kolonya. Sa modyul na ito, tatlong pag-aalsa lamang ang susuriin: ang pag-aalsa ni
Tamblot sa Bohol (1621-1622), Maniago sa Pampanga (1660), at ang mga agraryong pag-aalsa
sa mga probinsya ng Luzon (1745).

Ang magkakahiwalay na pag-aalsang ito ay isinalaysay ng mga pari at matataas na

opisyal na Kastila sa kanilang mga sinulat. Itong mga primaryang sanggunian ay nagbibigay
liwanag tungkol sa hinaing ng mga Pilipino sa ilalim ng Espanya at mahihinuha mula sa mga
dokumentong ito ang epekto at kahalagahan ng mga pag-aalsa sa kasaysayan ng Pilipinas.

Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622

1. Isang tugon laban sa mga patakarang kolonyal na ipinairal ng mga
Kastila ang pag-aalsa. Gaano kadalas o karami ang pag-aalsa laban sa Espanya
bago ang rebolusyon ng 1896? Basahin ang puna ni Francisco Leandro de
Viana, isang piskal (abogado) sa Audiencia ng Maynila, sa kanyang “Memorial of 1765.”



… it ought to be borne in mind that, from the first years of this
conquest [1521] until the one in which we now are [1765], nearly all the



provinces have at various times rebelled and risen in arms; and not one of … [us]


doubts that for this kind of offense the
Indians ought to be punished by an increase of their tributes, that
this may serve them as a warning and example; for they [thus]

! 69
!

lost the right to be treated with the mildness which their first voluntary
submission deserved.

Francisco Leandro de Viana, “Memorial of 1765,”

sa Blair at Robertson 48: 248.

2. Anong impormasyon ang makukuha at mahihinuha mo mula sa

sipi?

Kadalasan o dami ng
pag-aalsa

Impormasyong
nakuha at nahinuha
mula sa sipi

3. Tatalakayin sa gawaing ito ang ilang pag-aalsa sa ika-17 at ika-18

siglo. Upang suriin ang mga ito, gamitin ang balangkas sa ibaba.

Konteksto . Kabuuang
kalagayan ng panahon, lugar at
Konteksto komunidad, kasama ang kultura
nito
Aktor

Aktor . Sino ang kumilos at ang

kanyang personal na
background, hangarin at interes
Pagkilos

Pagkilos . Mga ginawa ng

historikal na aktor na nagbigay
daan o nagdulot ng epekto o
resulta
S
Sanhi . Dahilan ng pagkilos

Epekto . Resulta o kinahinatnan ng

pagkilos

! 70
!

4. Tandaan din na ang mga primaryang sanggunian ay sinulat ng

mga prayle at opsiyal na Espanyol at kung gayon, ay may dalang sariling
pagtingin sa nangyari. Makikita ang mga pananaw na ito, halimbawa, sa paglalarawan ng
sinaunang paniniwala ng mga Pilipino. Maging maingat sa mga pananaw na ito.

5. Sumali sa grupo at basahin ang salaysay tungkol sa pag-aalsa ni

Tamblot sa Bohol, 1621-1622. Isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri ng
mga sipi at tandaan na kailangang mahinuha ang sanhi mula sa sipi.

Galing sa mga akda nina Pedro Murillo Velarde, Historia de la

Provincia de Philipinas de la Compañia de Jesus (History of the
Philippine Province of the Society of Jesus), 1749; at Casimiro Diaz,
isang paring Agostino, sa kanyang aklat na Conquista de las Islas
Filipinas (Conquest of the Philippine Islands), 1890


The majority of the ministers in the island of Bohol had
gone to Zebu, to celebrate the feasts of the beatification



of St. Xavier; in their absence …. [t]he diwata,* or demon,


appeared to some Indians in the woods … and


commanded them to quit the gospel … and the Spanish


vassalage, and take refuge in the hills; and to build him a



chapel, where he would aid them and give them whatever
they needed to pass their lives in happiness and



abundance, without the encumbrance of paying tribute to


the Spaniards or dues to the churches.


 Two or three Indians … became priests of this diwata [one



of the priests was called Tamblot], in order to persuade
the people to apostasy and rebellion.… four villages



revolted; only Loboc (which is the chief village) and


Baclayon remained firm in the faith, and in loyalty to the


king.











! 71
!

… to take away the fear which they naturally fear toward the Spaniards,
these [native] priests told them that, if they would attack the Spaniards,

1. the diwata would cause the mountains to rise

against their foe;
2. the muskets of the latter would not go off, or else
the bullets would rebound on those who fired them;
3. if any Indian should die, the demon would
resuscitate him;
4. that the leaves of the trees would be converted into
saranga (a large fish);
5. when they cut bejucos [cane or palm], these would
distil wine instead of water;
6. from the banana leaves they would make fine linen;
and,
7. in short, that all would be pleasure, enjoyment, and
delight.

Information of this reached Zebu, and immediately

Don Juan de Alcarazo, alcalde-mayor of Zebu, went to
quiet the island; he invited them to make peace, for which
the rebels did not care. Their boldness increasing, they
burned the four villages and their churches; they flung on
the ground the rosaries and crosses, and pierced an image
of the blessed Virgin eighteen times…. Thereupon the chief
ordered troops from Zebu, fifty Spaniards and a thousand
friendly Indians…; and on New Year’s day, 1622, he began
a march to the mountains, where the insurgents were….
more than 1,500 rebel Indians attacked our vanguard…; but
when our muskets were fired so many fell dead that the
rebels began to retreat to a bamboo thicket. When we
followed them a heavy rain fell, which encouraged the
rebels, for they said that our muskets were then useless.
But Heaven favored our cause…. The rebels fled into the
mountains; and our men arrived at a village of more than
a thousand houses, in the midst of which was the temple
of their diwata. Our troops found there much food, various
jewels of silver and gold, and many bells of the sort those
people use—all of which was given to our Indians.…
Captain Alcarazo… commanded that some of the rebels be
hanged, and published a pardon to the rest; and he
returned to Zebu, where the victory was celebrated.

! 72
!

This success had very important results, for it

checked the revolt of other islands and other villages—who
were expecting the favourable result which the demon had
promised them, so that they could shake off the mild yoke
of Christ, and with it their vassalage to the Spaniards.
Many of them, now undeceived, accepted the pardon; but
others, who were stubborn, fortified themselves at the
summit of a rugged and lofty hill, difficult of access, and
closed the road [to it] with brambles and thorns…. Six
months later the same Don Juan Alcarazo returned, to
dislodge those rebels with forty Spaniards and many
Indians. After suffering great hardships in making the paths
accessible, nearly all his men were hurt, by the time they
reached the fort, by the many stones which the enemy
hurled down from the summit; but our soldiers
courageously climbed the ascent, firing their muskets, and
killed many of the rebels, putting the rest to flight. Thus
was dispersed that sedition, which was one of the most
dangerous that had occurred in the islands—not only
because the Boholanos were the most warlike and valiant
of the Indians, but on account of the conspiracy spreading
to many other tribes.

Pedro Murillo Velarde, Historia de la Provincia de Philipinas

de la Compañia de Jesus, 1749, at Casimiro Diaz,
Conquista de las Islas Filipinas, 1890, sa “Insurrections by
Filipinos in the Seventeenth Century,” Blair at Robertson
38: 87-91.

Glosari


Apostasy … pagtakwil sa paniniwala
Ascent … pag-akyat



Babaylan … paring babae o lalaki sa


relihiyon ng mga


sinaunang Pilipino


Beatification … pagdeklara sa Katolisismo



ng
santa
paggiging santo o



Bramble … mababa, mayabong at


matinik na halaman


Check the revolt … pigilin ang pag-aalsa


!
Conspiracy … sabwatan
Delight …

73
kasiyahan
!


Dislodge … tanggalin
Disperse … itaboy
Diwata … anito o ispiritu ng
sinaunang panahon
Dues … bayad
Encumbrance … pasanin, abala
Foe … kalaban
Fortify … palakasin
Hurl ibato
Insurgent rebelde
Lofty mataas
Musket uri ng baril
Pardon patawarin
Pierce tusukin
Quit the gospel iwanan ang
pananampalataya
Rebound bumalik
Refuge kanlungan
Resuscitate buhayin
Rugged mabato, magaspang
Sedition pag-aalsa
Shake off the mild iwanan ang banayad na
yoke of Christ iplwensiya ni Kristo
Stubborn matigas ang ulo
Summit tuktok
Thereupon sa lugar at oras na iyon mababa’t
Thicket mayabong na halaman
hindi naloloko
Undeceived matapang
Valiant tanod sa unahan ng hukbo
Vanguard

6. Gamitin ang tsart sa pagsusuri ng sipi. Ibahagi sa klase ang sagot

ng grupo. Sa talakayan ng klase, magtanong at o magbigay-puna upang
maunawaan nang husto ang binasang sipi.

! 74
!

Pagsusuri ng sipi

Konteksto* Aktor Sanhi Pagkilos Epekto

* Lugar, petsa, kalagayan

! 75
!

Gawain 2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660

1. Iba namang uri ng pag-aalsa ang aaralin sa gawaing ito. Sumali sa
ibang grupo at basahin ang salaysay ukol sa pag-aalsa ni Maniago sa
Pampanga noong 1660. Pansinin na sa sipi ng unang gawain lang nakatukoy ang bahagi
tungkol sa aktor, sanhi, atbp. Dito at sa susunod na gawain, ikaw na ang maghahanap ng konteksto,
aktor atbp. sa sipi. Habang binabasa ang salaysay, isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri.



Mula kay Padre Diaz, Conquest of the Philippine Islands



In the early days of October 1660, the loyal population of
Pampanga made their first rebellious movements - the people



being exasperated against the overseers of the wood-cutting who


had been ill-treating them. Setting fire to the huts in which they



lodged, they declared by the light of the fierce flames, their rash
intention; as leader of their revolt appointed an Indian chief



named Francisco Maniago, a native of the village of Mexico


[Pampanga], who was master-of-camp for his Majesty…. the revolt


was in one of the most warlike nations of these islands…. they



presented themselves, armed in the village of Lubao under the
command of the above-named Don Francisco Maniago…. Others



gathered in a strong force in the village of Bacolor, closing the
mouths of rivers with stakes, in order to hinder the commerce of



that province with Manila; and they wrote letters to the provinces


of Pangasinan and Ilocos, urging them to follow their example and



throw off the heavy yoke of the Spaniards and to kill all the latter
who might be in those provinces.


 … the chief promoters of the rebellion, finding the courage



of their followers so weakened, began to search for paths for their


own safety. They despatched our father Fray Andres de Salazar



with a letter to [Governor-General] Don Sabiniano [Manrique de
Lara], in which they alleged, as an excuse for the disturbance, the arrears of pay



which were due them for their services, together with the loans of their
commodities which had been taken to Manila for the support of the paid



soldiers…. In view of this, the governor offered them 14,000 pesos, on account


of what was due them, which amounted to more than 200,000 pesos. For this



he
sent his secretary… to authorize two other commanders… to

! 76
!

establish peace and publish the general amnesty for the past…. When the
writ of amnesty was drawn up, and the words were repeated to them in
their own language…, in reading to them these words, “in the name of his
Majesty I grant pardon, for the sake of avoiding all bloodshed,” he altered the
sense of this sentence, telling them the very opposite…. and from this resulted
fresh disturbances.

Casimiro Diaz, sa Blair at Robertson 38: 143-145, 149-151.

Glosari
Alter … baguhin


Arrear … atraso sa bayad
Allege … magpahayag daw
Commerce … kalakalan
Exasperate … manggalilt
Fierce … malakas
Lodge … tirahan
Overseer … tagapamahala
Rash intention … hindi pinag-isipan
Stake … tulos
Writ of amnesty … utos ng pagpapatawad
Yoke … pananakop

2. Gumawa ng tsart katulad ng ginamit sa unang gawain at sagutin

ito. Ibahagi ang tsart sa klase at lumahok sa talakayan upang maunawaan ang
mga binasang sipi.

! 77
!

Gawain 3. Mga Pag-aalsang Agraryo sa mga Tagalog na

Probinsya, 1745

1. Noong 1745 sa Batangas, Cavite at ibang probinsyang Tagalog ay

nag-alsa ang taumbayan dahil sa problema sa pag-aari ng lupa at limitadong
access sa ilog at ibang yamang-likas. Sumali sa grupo at basahin ang mga
salaysay tungkol sa mga pag-aalsang agraryo. Isaalang-alang muli ang balangkas
sa pagsusuri.

 Sipi 1. Mula sa ulat ni Pedro Calderon Enriquez, awditor at piskal

ng Audiencia, na nag-imbestiga ng mga kondisyon noong 1739

By commission of this royal Audiencia, I went to a village outside the walls of this
capital, to take measures for the completion of a small bridge, which was being
hindered by some dispute…. I proceeded to make inquiries regarding the
lands and revenues belonging to the village; and I found that all the
surrounding estates (on which the people of the village were working) belonged
to a certain ecclesiastic, the Indians and mestizos paying him rent not only for
these, but for the land occupied by their cabins, at the rate of three pesos a year
for the married man, and one and one-half pesos for the widow or the unmarried
man….”

Pedro Calderon Enriquez, “Discurso iuridico, en que se defiende la

real iurisdiccion, y se hace demonstracion de la injusticia, que
contiene el contrato de arrendamiento de solares en estas islas,”
sa Blair at Robertson 48: 141-142.

Glosari
Audiencia … Kataas-taasang hukuman
ng kolonya

  Cabin … bahay
Dispute … away



Ecclesiastic … relihiyoso
Estate … lupain



Revenue … kita


Take measure … gumawa ng hakbang


! 78
!

 Sipi 2. Galing sa akda ni Juan de la Concepcion, Historia General de

Philipinas (General History of the Philippines), 1788-1792

With the pretext that the fathers of the Society [of Jesus]
had usurped from the cultivated lands, and the untilled lands on the hills, on
which they kept enormous herds of horned cattle—for which reason, and
because the Jesuits said that these were their own property, they would not
allow the natives to supply themselves wood, rattans, and bamboos,
unless they paid fixed prices—the Indians committed shocking acts of
hostility on the ranches of Lian and Nasugbu, killing and plundering the tenants
of those lands, with many other ravages. Nor did they respect the houses of
the [Jesuit] fathers, but attacked and plundered them,
and partly burned them, as well as many other buildings independent of
these…. The contagion spread to the village of Taal, and more than sparks
were discovered in other places, although efforts were made to conceal the fire.

Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas, 1788-1792,

sa “Events in Filipinas,” 1739-1762,” Blair at Robertson 48: 141.

Glosari
Conceal … itago
Contagion … pagkahawa

  Enormous … malaki
Herd … grupo ng hayop



Hostility … kalupitan
Plunder … pagnanakaw



Pretext … pangangatwiran


Ravage … paninira


Usurp … mangamkam, mang-agaw










! 79
!



Sipi 3. Mula sa dekreto ni Haring Felipe V noong 7 Nobyembre
1751




... Don Pedro Enriquez, an auditor of that same Audiencia,


made a report... of what he has done... for the pacification of the



villages of Taguig, Hagonoy, Parañaque, Bacoor, Cavite el Viejo,
and other places… which lie near that capital, all of which



revolted. A similar insurrection or revolt occurred in the province


of Bulacan, and these... protested… against the injuries which the


Indians received from the managers of the estates which are



owned by the religious of St. Dominic and those of St. Augustine…
- usurping the lands of the Indians, without leaving them the



freedom of the rivers for their fishing, or allowing them to cut
wood for their necessary use, or even to collect the wild fruits;



nor did they allow the natives to pasture on the hills near their


villages the carabaos which they used for agriculture. Accordingly



[Don Pedro] determined to free them from these oppressions, and
decided that they should not pay various unjust taxes which the



managers exacted from them..... he demanded from the aforesaid


religious orders the titles of ownership for the lands which they


possessed; and, notwithstanding the resistance that they made to



him, repeatedly refusing [to obey], he distributed to the villages
the lands which the orders had usurped, and all which they held



without legitimate cause he declared to be crown lands…. He also


took other measures which seemed to him proper for the


investigation of the fraudulent proceedings in the measurement of


the lands in the estate of Biñan, which is owned by the religious



of St. Dominic—fraud which was committed in the year 1743 by
the court clerk of that Audiencia [of Manila] with notable fraud



and trickery, in which participated the two surveyors (appointed


through ignorance or evil intent), to the grave injury of the village of Silang.


This had caused the disturbances, revolts, and losses which had been



experienced in the above-mentioned villages…. I approve, and regard as just
and proper, all that was performed by the aforesaid Don Pedro Calderon



Enriquez….



Dated at San Lorenzo, on November 7, 1751


I THE KING


 Haring Felipe V, “Usurpation of Indian Lands by Friars,” 1751, sa


! 80
Blair at Robertson 48: 27-31, 34.
!

Glosari


Aforesaid … nabanggit
Crown land … lupain ng hari
Exact … maningil
Fraudulent … madaya
Legitimate … legal
Notwithstanding … bagama’t
Pacification … panunupil

2. Gumawa ng tsart katulad ng tsart na ginamit sa Gawain 1 at 2 at

sagutin ito. Ibahagi ang mga sagot sa klase.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Mahalaga ang mga pagtutol ng mga Pilipino sa iba’t ibang paraan ng pananakop,
ngunit hindi pa nahuhubog ang kamalayang kumikilala sa kahalagahan ng pagsasarili. Sa
mga susunod na modyul, aaralin ang pagbuo ng kamalayang ito.

! 81
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 2 Iba-Ibang Mukha ng Progreso
Gawain 1. Ang ideya ng progreso sa kasalukuyan
2. Pagsuri sa mga ideya ng progreso sa siglo 19
3. Tatlong mukha ng progreso: Sinibaldo de Mas, Gregorio
Sancianco, at Juan Luna
Oras Pito (7)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Nakita ninyo sa sinundang aralin na dahil sa mga patakarang pananakop
ay naglunsad ng mga pag-aalsa ang mga Pilipino sa iba-ibang isla. Bukod sa
mga pangyayaring ito, mula sa ika-16 na siglo ay dumami at lumawak ang mga
pagbabago sa ika-19 na siglo. Pinayagan, halimbawa, ng gobyernong Espanyol
ang mga Ingles at iba pang dayuhang mangangalakal na magtayo ng kumpanya
at industriya sa iba-ibang parte ng Pilipinas, matapos tumigil ang kalakalang
galleon noong 1815. Nadebelop ang mga produktong pang-eksport katulad ng
asukal, abaka at tabako, at naitayo ang unang bangko, ang Banco Español-
Filipino, noong 1851. Sa madaling salita, makikita sa kolonya ang mga tanda ng
progreso sa ika-19 na siglo, kasama ang tren at iba pang modernong pasilidad.

Sa kontekstong ito ay umusbong ang iba-ibang pagtingin sa progreso at

kung paano isusulong ang Pilipinas. Alalahanin na sa siglo 19, ang mga
kolonyang Espanyol sa Latin Amerika ay halos nakalaya na, samantalang hawak
pa ng Espanya ang kanyang mga kolonya sa Pilipinas, Puerto Rico at Cuba. Sa
modyul na ito tatlong perspektibo ang ilalahad: kay Sinibaldo de Mas, isang
Espanyol na administrador; Gregorio Sancianco, isa sa mga unang Pilipinong
nag-aral sa Espanya; at Juan Luna, Pilipinong pintor na hanggang ngayon ay
kinikilalang isa sa pinakamahusay sa bansa. Importanteng maunawaan ang mga
ideya nila ukol sa progreso dahil nagbigay daan o nakaapekto ang mga ito sa
mga layunin at kaisipan ng kilusang reporma na pinangunahan nina Jose Rizal
at Marcelo H. del Pilar.

! 82
!

Gawain 1. Ang Ideya ng Progreso sa Kasalukuyan

1. Paano ba natin masasabing may progreso? Kapag may pagbabago bang
naganap ay maituturing na itong progreso? Para kanino ang progreso? Upang
masagot ang mga tanong na ito, sumali sa grupo at gumawa ng concept map
tungkol sa ideya ng progreso. Isulat sa kaliwang bahagi ang mga tanda ng
progreso at sa kanan, ang pakinabang ng mga ito. Magbigay ng tatlong
halimbawa.

1. Grupo 1: Progreso sa bahay

2. Grupo 2: Progreso sa paaralan
3. Grupo 3: Progreso sa probinsya
4. Grupo 4: Progreso sa bansang Pilipinas
5. Grupo 5: Progreso sa mundo

Tanda ng Progreso Pakinabang

PROGRESO

! 83
!

2. Ipakita at ipaliwanag sa klase ang ginawang concept map. Ipaskil

ito sa bulletin board.

3. Tingnan ang lahat ng concept map at lumahok sa talakayan ukol

sa kahulugan ng progreso sa kasalukuyang panahon.

Gawain 2. Pagsuri sa mga Ideya ng Progreso sa Siglo 19

1. Kung ganito ang pag-unawa sa konsepto ng progreso sa
kasalukuyan, tingnan ngayon ang mga perspektibo sa ika-19 na siglo. Sumali sa
grupong inatasan ng guro.

a. Grupo 1: Sinibaldo de Mas

b. Grupo 2: Gregorio Sancianco
c. Grupo 3: Juan Luna

2. Para sa Grupo 1, basahin ang sipi mula kay Sinibaldo de Mas,

isang Espanyol na administrador sa Pilipinas na lumibot din sa ibang mga
kolonya ng Espanya sa Latin Amerika, kung saan niya nakita ang mga
paghihimagsik laban sa Espanya. Sinulat niya ang Informe sobre el estado de
las Filipinas en 1842 (Ulat tungkol sa Kalagayan ng Pilipinas noong 1842) sa
kontekstong ito at sa hangarin niyang manatili ang Pilipinas bilang kolonya, taliwas sa
nangyari sa Latin Amerika.



[To] maintain or keep the Colony forever, i. e. never to consider
its separation …:




… it is necessary to keep … [Filipinos] in an intellectual and moral


state that their numerical superiority be politically less than the …



[Spaniards] just as in a balance a pile of hay weighs less than a bar of gold…
[C]ircumscribe education to primary schools where



the three “r’s” can be taught, with one school in every town as is the present


practice and under the care of the curate. The colleges for men now extant in


Manila should be closed…


 It is necessary too that in every town there should be a Spanish



curate, it being preferable to leave it unattended spiritually rather


than to relinquish it in the hands of the Filipino clergy… this


colony in my concept should be maintained by religion. Based on
this principle, nothing can promote faster its emancipation than to

! 84
!

ordain native priests. Some observe that they are inept and vicious and
consequently do not inspire respect and neither do they wield influence, nor are
they feared….

There should be assigned clothes to distinguish Spaniards, which

should not be used either by the natives or the mestizos; the
best, it seems, for this purpose is a kerchief around the neck, an
adornment rarely put on by the natives. They should not use any
other clothing other than that which they themselves have
selected: open shirt and a straw head gear. Only the chieftains
may wear coats… In the colony, there should be no noble blood
but the Spaniard’s. When a Filipino or mestizo meets a Spaniard,
he should be obliged to stop (except in Manila) and greet him. If
seated, he should stand when the Spaniard talks to him or passes
in front. Whosoever should raise his hand against a Spaniard, even
in defense of his life, should incur the penalty of going to the
public works for the duration of his life… A Spaniard should not
seat a Filipino or mestizo in his house, much less eat with him…

[Filipinos] … should not be taught Spanish, but only to read and

write their own. It is impossible to avoid circulating in the
provinces papers and books which are inconvenient for them to
read and experience has taught that those who know our language
are almost always the headstrong of the towns and the ones who
murmur, censure and go against the curate and the mayors.

Sinibaldo de Mas, Report on the State of the Philippines in 1842:

Interior Politics (Vol. III), manuskritong salin ni Prof. Pablo K. Botor,
pp. 1, 10, 11, 31 at 36.

Glosari


Censure … pintasan
Circumscribe … limitahin



Curate … pari o prayleng Espanyol


na namumuno sa isang


parokya; miyembro siya ng


orden



Emancipation … pagpapalaya


Extant … namamalagi


Headstrong … matigas ang ulo
Incur … malapatan ng parusa
Inept … walang kakayahan

! 85
!


Ordain … proseso ng pagiging pari
Relinquish … ipagkatiwala, iwanan



Three r’s … pagbasa (reading),


pagsulat (‘riting) at


pagbilang (‘rithmetic)


Vicious … mabagsik
Wield influence … mamahala

Sagutin ang tsart.

Impormasyong
Tungkol sa Mga Rekomendasyon Mahihinuha mula sa mga
Rekomendasyon
a. Edukasyon

b. Pamamahala ng
mga parokya o
simbahan

c. Pananamit ng mga
Espanyol at Pilipino

d. Pagtrato ng mga
Pilipino at Espanyol
sa isa’t isa

e. Ano ang inaasahang epekto ng kanyang mga rekomendasyon?

f. Ano ang pangkalahatang pananaw ni Sinibaldo de Mas tungkol sa progreso?

! 86
!

2. Para sa Grupo 2, basahin ang sipi galing sa akda ni Gregorio

Sancianco, El Progreso de Filipinas (Ang Progreso sa Pilipinas), 1881. Mayaman
ang pamilya ni Sancianco at nakapag-aral siya sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Dahil sa kaguluhang dulot ng pag-aalsa sa Cavite at pagbitay kina Padre
Gomez, Burgos at Zamora noong 1872, minabuti ng pamilya ni Sancianco na
ipadala siya sa Espanya upang ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral. Habang nandoon ay
sumulat si Sancianco sa isang pahayagan sa Madrid. Ang kanyang Ang Progreso sa Pilipinas
ay ang unang seryosong akda ng isang Pilipino tungkol sa ekonomiyang kolonyal sa ilalim
ng pamamahala ng Espanya.



It is a pity that the Madrid government has not given
preferential attention to the material condition of the Philippines by



stimulating the productive elements, removing all kinds of fetters,


and facilitating the free circulation of their products. In a period of


50 years how highly developed would have been agriculture in



those fertile lands watered everywhere by immense rivers, what
country in the world would not have been supplied with its



agricultural products! But, what can be expected of farmers without


zeal for lack of stimulus and they deprive from their labor if they


cannot sell their produce or if they have to carry them to the



markets, spending five or six days on the road they themselves
have to cut through forests and rivers, through regions still



inhabited by fierce infidels, in order to sell at prices insufficient
either to compensate them for their labor or for the risks they



run?


 The distant towns of the provinces of Nueva Ecija, Nueva Vizcaya,



Isabela and others located in Central Luzon encounter these sad realities.
Why would not their inhabitants be lazy? How could these towns become rich



or their population increase? Thus, the majority of the people plant only


tobacco, in spite of the worst conditions of the monopoly. As the


government buys this product, the planters do not have to go to Manila to sell



it. They also plant rice but just enough to supply their families. If they have
any surplus grain, they take it to San Isidro or to Pangasinan where they are paid



not more than three reales vellon for one arroba of rice, whereas at Manila


the price is ten reales or two pesos and twenty-five cents an arroba.



Gregorio G. Sancianco, El Progreso de Filipinas (Madrid, 1881),



trans. by Encarnacion Alzona (Manila: National Historical Institute,
2000), pp. 30-31.


!
87
!

Glosari
Arroba … paraan ng pagsukat sa

 mga tuyong bagay tulad ng

bigas na katumbas ngayon ay
mga 11 kilo
Compensate … bayaran
Deprive … tanggalin, alisin
Distant … malayo
Fetter … hadlang, balakid
Infidel … katutubong hindi yumakap
sa Katolisismo
Immense … malawak
Preferential attention … espesyal o piling atensyon
Reales vellon … uri ng salapi noong ika-19
na siglo sa Pilipinas; ang
20 reales vellon ay
katumbas ng isang piso …
Risk panganib
Stimulus … panghikayat
Surplus … sobra
Zeal … matinding pagnanais

Sagutin ang sumusunod.

Tingin ni Gregorio Impormasyong nakuha at nahinuha

Sancianco tungkol sa mula sa sanggunian
a. Mga balakid sa
pagsulong ng
agrikultura

b. Epekto ng mga
balakid na ito sa
kalagayan ng
ekonomiya

! 88
!

Tingin ni Gregorio Impormasyong nakuha at nahinuha

Sancianco tungkol sa mula sa sanggunian
c. Mga dapat gawin
upang lutasin ang
mga problema sa
ekonomiya

d. Ano ang pananaw ni Sancianco tungkol sa progreso?

e. Ano ang inaasahang resulta sa ekonomiya ng Pilipinas at sa buhay ng mga

Pilipino kapag naisagawa ang mga hakbang na sinabi ni Sancianco?

4. Para sa Grupo 3, suriin ang obrang nilikha ni Juan Luna, Pilipinong

pintor at propagandista, na pinamagatang España y Filipinas (Espanya at
Pilipinas), 1886. Dahil sa maykaya ang kanyang pamilya, nagkaroon si Luna ng
pagkakataong mag-aral sa Europa, kung saan mas lalo pang nahasa ang
kanyang angking galing sa pagpipinta. Sa Espanya, naging kasama niya sina Jose Rizal,
Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez-Jaena at iba pa. Doon nila nakita ang ilang mga
pagbabago tulad ng mga karapatang sinisugurado ng Konstitusyon, kalayaang magpahayag,
edukasyon, at representasyon ng mga mamamayang Espanyol sa Cortes (parliyamento). Sa
España y Filipinas makikita ang ideya ni Luna tungkol sa progreso.

! 89
!

España y Filipinas
Juan Luna 1886,
oil on canvas

Mula sa Lopez
Memorial Museum,
Lungsod ng Pasig

Obserbahan ang mga detalye ng obra at sagutin ang gabay sa ibaba.

Sino sa inyong
palagay ang
kinakatawan ng
babae sa kaliwa at
babae sa kanan?
Bakit?

! 90
!

Bakit inaakay ang

babaeng nasa kanan?
Ano ang kahulugan
nito?

Ano sa inyong tingin

ang itinuturo ng
babae sa kaliwa?

Ano ang kahulugan

ng hagdan?

Ano kaya ang ibig

sabihin ng mga
bulaklak sa hagdan?

Paano makakamit
ang progreso sa
punto de bista ni
Luna?

5. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.

! 91
!

Gawain 3. Tatlong Mukha ng Progreso: Sinibaldo de Mas,

Gregorio Sancianco, at Juan Luna
1. Base sa pagsusuri ng grupo sa iniatas na primaryang sanggunian,
sumulat (bilang grupo) ng isang talumpati tungkol sa ideya ng progreso ayon sa
tao na inaral ninyo.

a. Sa unang bahagi ng talumpati, ipakilala ang sarili (de Mas,

Sancianco, o Luna).

b. Sa mga kasunod na bahagi, ipaliwanag ang kahulugan ng

progreso, ang mga balakid dito at rekomendasyon upang maisulong ang
kolonya ng Pilipinas, ayon sa pananaw ni de Mas, Sancianco, o Luna.

c. Isulat ang talumpati sa kaakit-akit na paraan, gamit ang

mga batayang tuntunin ng epektibong komunikasyon.

d. Siguraduhing tatagal ang talumpati nang 15 minuto.

2. Pumili ng isa sa bawat grupo na maghahayag ng talumpati sa

interesante at nakakaengganyong paraan. Ang layunin ay kumbinsihin at sumangayon ang klase
sa inyong pagtingin.

3. Matapos marinig ang lahat ng talumpati, bumoto kung sino ang

pinaka-nakahikayat sa iyo. Pakinggan ang resulta ng botohan.

4. Balikan ang konsepto ng progreso sa kasalukuyan na inilahad sa

unang gawain at talakayin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng konseptong ito
sa mga ideya nina de Mas, Sancianco, at Luna sa ika-19 na siglo. Tandaan ang
sumusunod.


Malaki ang papel ng historikal na konteksto at personal
na background ng may-akda sa pagbuo ng kanyang pananaw. Dahil dito,
iba-iba ang pananaw sa progreso.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Ang mga repormang hinangad nina Sancianco at Luna ay naging bahagi ng kilusang
reporma ng mga Pilipino sa Espanya. Sa pamamagitan ng pagsulat, inihayag ng mga
propagandista ang mga repormang makatutulong sa pagsulong ng Pilipinas. Tatalakayin ang mga
repormang ito sa susunod na modyul.

! 92
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 3 Kilusang Propaganda
Gawain 1. Mga repormista at kanilang adhikain
2. Mga problema ng kolonya ayon sa propagandista
3. Sariling dyaryong pampropaganda
Bilang ng oras Pito (7)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Isa sa mga tagapaghubog ng kamalayang Pilipino sa siglo 19 ay ang
Kilusang Propaganda. Marami sa mga kasapi nito ay mga kabataan at mag-aaral. Bunga ng
kanilang edukasyon, naging mapanuri ang mga propagandista sa mga suliranin ng bayan tulad
ng maling pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas at ang pang-aabuso ng mga prayle.

Dahil sa kanilang karanasan at kamulatan, naging aktibo ang mga

edukadong Pilipino sa kampanya tungo sa reporma at iba’t iba ang kanilang
pamamaraan. May ilang nagbigay ng talumpati, may ilang gumamit ng sining-
biswal, at ang karamihan ay idinaan sa panulat. Iba-iba man ang pamamaraan,
nagkaisa sila sa pagpaparating ng totoong kalagayan ng Pilipinas at sa paghingi
ng reporma. Sa Espanya umikot ang kampanya ng mga Pilipinong propagandista
at ang mga opisyal na Espanyol ang pangunahing pinag-ukulan ng panawagan
sa reporma.

Sa modyul na ito, tatalakayin ang mga panulat ng mga repormista at kanilang

adhikain, ang mga suliranin ng Pilipinas at ilang mungkahi para mabigyang solusyon ang mga
ito.

! 93
!

Gawain 1. Mga Repormista at ang kanilang Adhikain

1. Magbalik-aral sa nakaraang modyul tungkol sa tema ng progreso
sa ika-19 na siglo. Sa kanyang Ang Progreso ng Pilipinas (1881), hiningi ni
Gregorio Sancianco mula sa pamahalaang Espanyol ang mga pagbabago sa Pilipinas na
magbibigay daan sa kaunlaran ng kolonya. Isa si Sancianco sa mga unang Pilipinong nag-aral at
nanirahan sa Espanya. Ang iba pang mga Pilipinong mag-aaral sa Espanya noong ika-19 na siglo
ay sumusunod.

Jose Rizal
Paaralan: Ateneo Municipal, Universidad de Santo Tomas, Universidad
Central de Madrid!
Kurso: Medisina!

Marcelo H. del Pilar

Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad de Santo Tomas!
Kurso: Abogasya!

Mariano Ponce
Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad Central de
Madrid !
Kurso: Medisina!

Juan Luna
Paaralan: Ateneo Municipal, Academio de Dibujo y Pintura! Kurso:
Pagpipinta!

Antonio Luna
Paaralan: Universidad de Santo Tomas, Universidad de Barcelona!
Kurso: Parmasya !

Graciano Lopez-Jaena
Paaralan: Universidad de Valencia!
Kurso: Medisina!

! 94
!

2. Ilustrado ang tawag sa mga edukadong Pilipino, na karamihan ay

nanggaling sa mga pamilyang may kaya. Ilan din sa kanila ay nag-aral at o
nanirahan sa Espanya tulad ng mga nasa itaas.

3. Sa pamamagitan ng edukasyon, nabuksan ang kanilang mundo sa

Europa at mga bagong ideya, at nilayon ng mga ilustrado na magkaroon ng
pagbabago sa Pilipinas. Kanilang isinagawa ang kampanya para sa reporma sa
pamamagitan ng pagsulat ng mga artikulo sa dyaryo, kung kaya tinawag na
Kilusang Propaganda ang kanilang kampanya. Hinarap nila ang kanilang mga
petisyon sa mga nanungkulan sa Espanya. Dahil mga edukado—bihasa sa wikang
Kastila, ang midyum ng pagtuturo sa paaralan—at nanirahan sa Espanya,
kadalasan silang sumulat sa Kastila, maliban kay Marcelo del Pilar, na sumulat
sa Tagalog bago siya lumipat sa Espanya (dahil hinahabol na siya ng gobyerno
sa Pilipinas).

4. Noong 1889 itinatag sa Barcelona (sa hilagang silangang Espanya)

ang La Solidaridad (“Ang Pagkakaisa”), ang dyaryo ng kilusang reporma. Bago
ito talakayin, ipaliwanag ang halaga o ang gamit ng dyaryo (lokal o pahayagan
ng paaralan) sa pang-araw-araw na buhay. Ibahagi ang iyong sagot sa klase.

! 95
!

5. Ganoon din ang papel ng dyaryong La Solidaridad sa komunidad

ng mga Pilipino sa Espanya at mga Espanyol na nakiisa sa mga repormistang
Pilipino. Basahin ang sumusunod na impormasyon.

La Solidaridad

 Opisyal na pahayagan ng Kilusang

Propaganda. Lumabas ang unang
isyu nito noong 15 Pebrero 1889.
Naging punong-patnugot si Graciano
Lopez-Jaena na sinundan ni
Marcelo H. del Pilar. Naging
kasamang patnugot si Mariano
Ponce.

 Naglalaman ang pahayagan ng mga

hiling para sa reporma sa kolonya,
ulat tungkol sa kondisyon at
pangyayari sa Pilipinas, mga
talumpati at kautusan na may
kinalaman sa Pilipinas, at mga akda
tungkol sa kasaysayan, kultura at
wikang Pilipino. Kabilang sa mga
sumulat sa pahayagan ay sina Jose
Rizal, Isabelo de los Reyes, Jose
Alejandrino, Ferdinand Blumentritt,
at iba pa.

 Nakasentro ang pahayagan sa

Barcelona, Espanya. Maliban sa
mga Pilipinong nakatira sa Europa,
iniukol din ang pahayagan para sa
mga opisyal ng pamahalaang
Espanya. Bagaman mahigpit ang
sensura sa Pilipinas, ang ilang
kopya ng pahayagan ay nakapasok
sa Maynila. Inilabas ang huling isyu
noong Nobyembre 1895.

! 96
!

6. Basahin ang sipi mula sa isyu ng La Solidaridad noong 15 Abril

1889 na nagpaliwanag ng layunin ng pahayagan at adhikain ng mga ilustradong
repormista.



The Aspirations of Filipinos



His Excellency, the Minister of Colonies



Your Excellency,


 The Spanish-Filipino Association in Madrid; the Solidaridad, an



association of Filipinos living in Catalonia; La Solidaridad, a newspaper


published in Barcelona, and various Spaniards whose signatures appear


below, have the honor to submit to Your Excellency this petition.


 During the last few years, the culture of the Philippines has been



developing in such a way that it is now equal to that of the other provinces of


Spain.



The time has come therefore to grant to that Spanish



region [Philippines] the fundamental rights enjoyed by every
Spaniard, such as:




1. Representation in the Cortes


2. Abolition of censorship



3. Speedy and final prohibition of the current practice… [of]
deporting citizens




In view thereof, the petitioners have the honor to request the Minister


of Colonies to do everything possible so that there may be an immediate


application in the Philippines of all laws which guarantee said rights.


 Barcelona, 25 April 1889




Miguel Morayta, Galicano Apacible, Marcelo H. del Pilar, Mariano


Ponce, Celso Mir Deas, Emilio Junoy, Damaso Ponce, Santiago



Icasiano, Antonio Moreno, Ricardo Villanueva, Manuel Dodero,
Antonio Bicamps, P. Ma. Jomapa, Pablo Rianzares, Graciano Lopez,



A. Julla, Agustin Rexeres, etc. (more signatures follow)

97

!
!

La Solidaridad, 25 Abril 1889, vol. 1, trans. by

Guadalupe Fores-Ganzon (Lungsod Pasay:
Fundacion Santiago, 1996): 1: 121.

Glosari


Catalonia … rehiyon sa hilagang
silangan ng Espanya
Cortes … Lehislatura ng
pamahalaang Espanya
Censorship … pagpuna at pagbawal sa
pahayagan at ibang
publikasyon
Deport … itapon sa ibang lugar
Minister of Colonies … Opisyal ng Espanya na
nangangasiwa sa
administrasyon ng mga
kolonya; nakabase ito sa
Espanya mismo
Prohibition … pagbawal

7. Sumapi sa grupo. Bilugan o kulayan ang bahagi ng petisyong

sumasagot sa tanong sa ibaba. Isulat kung aling tanong ang sinasagot ng
binilugan o kinulayan.

a. Sino ang sinulatan ng liham-petisyon?

b. Sino ang mga pumirma sa liham-petisyon?
c. Ano ang mga nasyonalidad ng mga pumirma?
d. Ano ang hiningi ng mga pumirma sa petisyon?
e. Ano ang ginamit na batayan ng mga nagpetisyon para isulong
ang kanilang hinihiling?

! 98
!

8. Sagutin ang tsart.

a. Bakit sumulat sa
Ministro ng
Kolonya sa
Espanya at hindi
sa opisyal na
nasa Pilipinas?

b. Ano kaya ang

impact ng sulat
kung may mga
Espanyol ding
pumirma sa
hinihinging
pagbabago?

c. Anong mga
benepisyo ang
makukuha ng
Pilipinas sa mga
repormang
hiningi sa
petisyon?

8. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Talakayin ang

kahalagahan ng mga repormang hiniling ng Kilusang Propaganda.

! 99
!

Gawain 2. Mga Problema ng Kolonya ayon sa Propagandista

1. Ang mga repormang pinetisyon ng mga propagandista ay tugon sa
nakikita nilang problema sa kolonya. Marami ang mga problema sa panahong
iyon, at ang pinakamahalaga ay nahahati sa tatlong kategorya.

Pang-aabuso ng
mga prayleng
Espanyol!

Kawalan ng Maling
kamalayan pamamahala
bilang bansa! ng kolonya!

2. Sumali sa grupo upang suriin ang mga problemang ito sa pananaw

ng mga repormista. Basahin ang siping iniatas sa bawat grupo at sagutin ang
mga gabay na tanong.

a. Grupo 1 at 2: sipi mula kay Marcelo H. del Pilar

b. Grupo 3 at 4: sipi mula may Graciano Lopez-Jaena
c. Grupo 5 at 6: sipi mula kay Jose P. Rizal

3. Para sa Grupo 1 at 2, mapanuring basahin ang sipi sa ibaba ni

del Pilar ay unang lumabas sa isang pahayagan sa Barcelona, Espanya noong 12 Enero 1888.



Monarchism in the Philippines
Marcelo H. del Pilar




It has always been said that the friar handles the Filipino as he pleases.


Based on this assumption, the government abstains from emancipating the


!
schools in
monarchal tutelage.
the

100
Philippines from theocratic-
!

Orally and in writing, in the pulpits as well as in diocesan

pastorals, dogmas, rites and all the most sacred things were very
subtly invoked by the clergy in defense of their casual [financial]
collections.

Funeral services and ceremonies, whatever these may cost, are an

imposition on the Filipino people. And we can cite thousands of cases when
a lack of means to pay for funeral ceremonies had made destitute orphans shed
bitter tears.

The poor has swallowed all these abuses in silence, for it

cannot but accept that in the Philippines it requires great effort to
reveal the truth and it has always been difficult, if not impossible,
to obtain justice when the defendants belong to the regular clergy.

Marcelo H. del Pilar, Frailocracy in the Philippines, trans. by Leonor

Grava (Manila: National Historical Institute, 2009), pp. 47-51.

Glosari


Abstain … pigilan, huwag ipatupad
Assumption … palagay



Defendant … nasasakdal, akusado


Destitute … kaawa-awa


Diocesan … tumutukoy sa Simbahan o


parokyang Katoliko



Dogma … paniniwala,


pananampalataya


Imposition … pasanin


Monarchism … pamamahala ng mga



prayle o paring Kastila, ang
kanilang impluwensiya at



kapangyarihan


Pastoral … gawain ispiritwal ng


Simbahang Katoliko



Pulpit … ang tinatayuan ng pari
tuwing nagbibigay ng



sermon at ng mga


tagabasa ng Bibliya;


kadalasang makikita sa harap
ng simbahan

! 101
!

Regular clergy … mga paring nabibilang sa

  isang orden katulad ng

mga Agostino, Heswita, at


Dominikano, at lahat ay



Espanyol; sa panahon ng
mga Espanyol, karamihan



sa mga parokya ay
pinamunuan
orden
ng mga

Rite … ritwal; gawaing ispiritwal

Shed tears … umiyak
Theocratic … pangingibabaw ng relihiyon
sa pamahalaan; sa
panahon ng
kolonyalismong Espanyol,
ang gobyerno at ang
simbahan ay magkasanib
at kapwa
makapangyarihan
Tutelage … pananakop, kontrol

a. Ilista ang mga impormasyong makukuha at mahihinuha

tungkol sa mga prayle sa panahon ng mga Espanyol. Gamitin ang gabay
na tanong.

Talata Gabay na Tanong Sagot

Aling salita ang nagsasaad ng lawak ng
kontrol ng mga prayle sa mga Pilipino?

1
Anong aspeto ang hinayaan ng
gobyerno na impluwensyahan ng
mga pari?

Ano ang ginamit na dahilan ng mga

prayle para mangolekta ng pera sa mga
Pilipino?
2 at
3 Bakit nasabing di makatarungan
ang ginawang pangongolekta?

! 102
!

Bakit nagiging walang silbi kung

ireklamo man sa korte ang di
makatarungang pangongolekta?
4

b. Mahilig si Marcelo H. del Pilar sa satiriko (satire), tulad ng ‘dasal’

sa ibaba. Ang satiriko ay ang paggamit ng katatawanan o eksaherasyon
upang ilantad o tuligsain ang isang kamalian. Basahin ang sipi mula sa
“Dasalan at Toksohan” ni del Pilar.

 Aba Ginoong Barya

Marcelo H. del Pilar

Aba ginoong Barya, nakapupuno ka nang alkansya, ang Fraile ay

sumasainyo. Bukod ka niyang pinagpala’t higit sa lahat, pinagpala naman
ang kaban mong mapasok. Santa Barya, Ina nang Deretsos, ipanalangin mo
kaming huwag anitan ngayon at kami ipapatay. Siya naua.

Marcelo H. del Pilar, “Dasalan at Toksohan,” sa Antonio Valeriano,

Marcelo H. Del Pilar: Ang kanyang Buhay, Diwa at Panulat
(Bulacan: Samahang Pangkalinangan ng Bulakan, 1984) p. 240.

Glosari
Anitan … kalbuhin o ahitan ng
buhok gaya sa mga pari

  Fraile … prayle; sa panahon ng

Espanya, mga pari na


 Deretsos …
nabibilang sa isang orden
batas o katuwiran







! 103
!

c. Suriin ang ‘dasal’ ni del Pilar at sagutin ang mga tanong.

a. Anong pagmamalabis ng prayle ang

inilantad sa sipi? Tukuyin ang mga
salita sa ‘dasal’ na nagpapahiwatig
ng pagmamalabis.

b. Para kanino, sa tingin ninyo, ang

‘dasal’ na ito? Sino ang kausap ni
del Pilar? Bakit mo sinabi ito?

c. Mabisa kaya ang paggamit ng

satiriko? Bakit o bakit hindi?

4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula sa sanaysay ni

Graciano Lopez Jaena, isa sa mga patnugot ng La Solidaridad, na pinamagatang “The Distressing
Situation of the Philippines.” Inilathala ito noong 1887.



The ineptitude of the chief executives in the Philippines is
the prime cause of the disaster that threatens to destroy it completely. There



is no material improvement at all that anyone can see in the archipelago.


The Office of Civil Administration administers nothing, develops nothing, and


civilizes no one. The governor-general… has little time to spare for



governing the Philippines or promoting its development.



The rapid turn-over of civil service personnel is another


prolific source of corruption and confusion in the Philippines, as


indeed in all colonial countries. If to this is added the notorious



incapacity of most of these bureaucrats, it is clear that as wave
after wave of them passes through the country there will soon be



nothing left.



We are perfectly aware of the fact that there are royal


decrees directing that natives be employed in the colonial



government and civil service. We are also perfectly aware that
these decrees are not observed; that the law on this point is a

104
!
!

dead letter, as well as everything else that has been written on the subject.

Graciano Lopez Jaena, “The Distressing Situation of the

Philippines,” sa Horacio de la Costa (ed.), Readings in Philippine
History (Manila: Bookmark, 1965) pp. 225-227.

Glosari
Bureaucrat … taong gobyerno


Dead letter … walang pakinabang; walang
bias
Distressing … nakakabagabag
Governor-General … pinakamataas na opisyal ng
gobyernong kolonyal sa
Pilipinas
Ineptitude … kawalan ng kakayahan
Notorious … kilala bilang masama o di
kanais-nais
Prolific … mabunga
Time to spare … oras na gugulin
Turnover … pagpalit-palit

Sagutin ang tsart sa ibaba.

Aspeto Anong problema ang nakita sa

a. Pagtupad ng mga
opisyal sa kanilang
tungkulin
b. Kasanayan ng mga
empleyado ng
pamahalaan
c. Pagpapalit ng mga
opisyal at empleyado

d. Pagtupad sa batas
tungkol sa pag-
empleyo ng mga
Pilipino sa
pamahalaan
e. Kalagayan ng
Pilipinas sa

! 105
!

pangkalahatan
f. Sa tingin ninyo,
mayroon pa bang
problema sa itaas na
nananatili pa rin
ngayon? Aling
problema? Magbigay
ng halimbawa.

5. Para sa Grupo 5 at 6, mapanuring basahin ang sipi ni Jose Rizal

mula sa sanaysay na kanyang sinulat noong 1890, “On the Indolence of
Filipinos” (“Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino”), na inilathala sa La
Solidaridad.



The lack of national sentiment brings another evil which is
the absence of all oppositions to measures prejudicial to the people and



the absence of any initiative in whatever may redound to its good. A man in


the Philippines is nothing more but an individual; he is not a member of a


nation. He is forbidden and he is denied the right of association; therefore, he is



weak and slow. The Philippines is an organism whose cells do not seem to have
either an arterial system to irrigate it or a nervous system to communicate



its impressions….



The result of this is that if a prejudicial measure is ordered, no one


protests; all goes well apparently until later the evils are felt…. The organism



has neither nerves nor voice…. It needs a reform, but as it must not
speak, it keeps silent and remains without the need….


 In addition to this, love of peace and the honor many have



of accepting the few administrative positions which fall to the


Filipinos on account of inconveniences and annoyances these


cause them, place at the head of the towns the most stupid and



incapable men, those who submit to everything, those who can
endure all the caprices and exactions of the curate and of



officials. With stupidity in the lower spheres of power and


ignorance and indifference in the upper echelons, with the frequent


changes [of officials] ..., with a people without a voice, initiative, or



cohesion, with employees who nearly all strive to amass a
fortune…, with inhabitants who live in great hardship from the


 106

!
!

moment they begin to breathe, [is it possible to] create prosperity, agriculture and
industry, found enterprises and companies…?

Jose P. Rizal, “On the Indolence of the Filipinos,”

31 Agosto 1890, La Solidaridad II, 39: 419.

Glosari


Amass … makakuha ng maraming
bagay, pera o ari-arian …
Annoyance pagkainis
Apparent … malinaw
Arterial system … tumutukoy sa koneksyon
ng mga ugat sa katawan
na pinagdadaluyan ng
dugo
Caprice … kapritso
Cohesion … pagkakaisa
Curate … prayle o paring Espanyol
Echelon … antas
Enterprise … negosyo
Exaction … pangingikil; pagkuha
Found … magtayo; magtatag
Impression … nararamdaman
Inconvenience … istorbo
Indifference … kawalang bahala; walang
pakialam
Initiative … kusang loob
Prejudicial … mapanganib
Redound … magresulta; magdulot
Submit … tanggapin; pumayag

Sagutin ang sumusunod na tanong.

a. Ano ang ibig sabihin

ni Rizal sa “national
sentiment”
(damdaming
pambansa)?

! 107
!

b. Anong mga
halimbawa ang
ibinigay niya upang
patunayan ang
kawalan ng ganitong
kamalayan?

c. Sa tingin ni Rizal,
bakit wala o
mahirap hubugin ang
kamalayang ito?

d. Bakit mahalaga ang

pagbuo ng
damdaming
pambansa sa ika-19
na siglo?

e. Sa tingin ninyo,
problema pa ba
ngayon ang kawalan
ng damdaming
pambansa?
Patunayan ang
inyong sagot.

6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Pakinggang mabuti ang

sagot ng bawat grupo upang maunawaan ang mga problema noong ika-19 na

! 108
!

siglo. Lumahok sa pagtataya ng klase sa kasalukuyang panahon: alin sa mga

problemang itinukoy ng mga repormista sa siglo 19 ay problema pa rin ngayon?

! 109
!

Gawain 3. Sariling Dyaryong Pampropaganda

1. Sumapi sa grupo upang gumawa ng sariling dyaryong nilalayong
ikalat ang reporma ng Pilipinas sa ika-19 na siglo. Gamitin ang mga sipi sa
Gawain 1 at 2 bilang basehan ng nilalaman.

2. Nakalista sa ibaba ang lalamanin ng peryodiko.

Pangalan ng Dyaryo
• Gumawa ng sariling pamagat para sa pahayagan na nagpapahiwatig ng layunin
ng samahan at ng panahong siglo 19. Lagyan din ito ng logo at motto.
!
Editoryal
• Ang punong patnugot ay gagawa ng editoryal. Naglalaman ito ng opinyon o
pananaw tungkol sa isang isyu o kaganapan noong siglo 19.
!
Mga Balita
• Sumulat ng tatlong balita tungkol sa problema ng kolonya at mga mungkahing
solusyon ng Kilusang Propaganda. Huwag kopyahin ang sipi; gawin lamang
itong gabay. Kung kailangan, magsaliksik pa upang buuin ang balita. Isulat ang
mga balita sa sarili ninyong salita. Huwag kalimutang isulat ang pinagkunan ng
impormasyon.
!
Mga Malikhaing Akda
• Isang tula, karikatura o maikling sanaysay tungkol sa isyu, pangyayari, o tauhan noong
siglo 19.
!
Mga Sanggunian
• Sa balita o akda, tukuyin ang mga sangguniang ginamit sa paggawa nito.
!

3. Iharap sa klase ang ginawa ng grupo at ipaskil sa bulletin board

upang makita ng lahat. Gamitin ang pamantayan sa ibaba para sa ebalwasyon
ng dyaryo.

a. Lagyan ng tsek ang kolum kung natugunan ng bawat grupo

ang mga hinihinging bahagi sa paggawa ng dyaryo.

Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6

Pangalan
Logo
Motto
Editoryal
Mga balita

! 110
!

Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6

Tula, karikatura,
guhit o ibang
malikhaing akda
Mga sanggunian

b. Markahan ang nilalaman ng dyaryo gamit ang sumusunod

na rubric: 1 bilang pinakamababa at 5 bilang pinakamataas. Ang
kabuuang marka ay ang average ng lahat ng marka.

Grupo
Kalidad ng Dyaryo
1 2 3 4 5 6
Malinaw ang paglahad ng editoryal at ng isyung tinalakay;
may halimbawang sumusuporta sa posisyon ng editoryal.

Sapat ang bilang ng mga balita; sinasalamin nito ang mga pangyayari at
problema noong siglo 19; kumpleto ang
detalye ng mga balita.
Malikhain ang tula, sanaysay, o karikatura; sinasalamin ang panahon ng
siglo 19.

Mahusay ang lay-out; malikhain ang kabuuang disenyo ng pahayagan.

Sumasalamin ang pangalan, logo at motto ng dyaryo sa adhikain ng

Kilusang Propaganda; naipaliwanag sa klase ang kahulugan ng logo at
motto.

Kabuuang Marka

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Hindi man nagtagumpay ang Kilusang Propaganda, naimpluwensiyahan
nito ang Katipunan na itinatag pagkatapos itinapon si Rizal sa Dapitan. Ang
organisasyon ng Katipunan, halimbawa, ay katulad ng istruktura ng La Liga
Filipina na itinayo ni Rizal noong 3 Hulyo 1892. Sa mga unang buwan ng
Katipunan ay dinalaw si Rizal ni Pio Valenzuela, isa sa mga lider ng Katipunan,
upang hingin ang kanyang opinyon at payo para sa pinaplanong himagsikan.
Tatalakayin ng susunod na modyul ang rebolusyon laban sa Espanya.

! 111
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 4 Himagsikan para sa Kalayaan
Gawain 1. Ang Katipunan at ang pagmamahal sa bayan
2. Deklarasyon ng kalayaan sa Kawit
3. Ang Saligang Batas ng Malolos
Oras Walo (8)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Napag-aralan mo na ang mga ideya ng progreso at reporma sa huling bahagi ng
ika-19 na siglo. Kung reporma ang layunin ng Kilusang Propaganda, sa hangaring makamit ng
mga Pilipino ang lahat ng mga karapatan at pribilehiyong tinatamasa ng mga Espanyol,
nilayon naman ng Katipunan ang pagkamit ng kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan, sa
kadahilanang walang pagbabagong makukuha mula sa Espanya. Nakatuon ang modyul na
ito sa pagmamahal sa bayan at sa kahulugan ng kalayaan mula sa pananaw ng
rebolusyon, simula sa mga aral ng Katipunan na itinatag noong 1892 hanggang sa Saligang
Batas ng Malolos noong 1899. Ang mga primaryang sanggunian sa modyul na ito ay isinulat
ng mga Pilipinong rebolusyonaryo. Sa pagsusuri ng mga ito ay inaasahang maunawaan ang
kahalagahan ng kanilang simulain para sa Pilipinas at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan.

Gawain 1. Ang Katipunan at ang Pagmamahal sa Bayan

1. Magkunwaring nabubuhay ka noong huling bahagi ng ika-19 na
siglo; may 18 na taon kang gulang. Batid mo ang kahirapang tinalakay sa mga
naunang modyul at hinahangad mo ang kalayaan ng Pilipinas bilang sariling
bansa. Nais mong sumapi sa Katipunan, isang patagong samahang
naghahandang lumaban para sa kalayaan. Ngunit bago ka sumanib dito,
kinakailangan mong masagot ang tatlong tanong bilang bahagi ng paggiging
miyembro (initiation) ng Katipunan. Gamitin ang natutunang kaalaman sa mga
naunang modyul.

! 112
!

a. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas bago
dumating ang
mga Espanyol?

b. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas
ngayon sa
panahon ng
Espanyol?

c. Ano ang
magiging
kalagayan ng
Pilipinas kapag
mapatalsik ang
Espanya?

2. Talakayin sa klase ang mga sagot.

! 113
!

3. Pumili ng isang pangalan na gagamitin mo bilang Katipunero na

ang kahulugan ay may kinalaman sa isang katangian o layunin na iyong
hinahangad, o ang pangalan ng iyong paboritong bayani o idolo. Halimbawa, ang
pangalang pinili ni Andres Bonifacio, na nagtatag ng Katipunan, ay ‘Maypagasa.’ Gamitin ang
sumusunod na dokumento ng panunumpa sa Katipunan at punuin ang mga patlang.

K. K. K.
N. M. A. N. B

BRGY. _________________________

Aking ipinahahayag na sa kadahilanan ng pagkapasuk ko sa K. K.

K. NG MGA A. N. B. ay naghandog ako ng isang mahalagang panunumpa
sa ngalan ng Bayang tinubuan, at sa harap ng isang kagalanggalang na
kapulungan nitong katipunan, na gugugulin ang lahat ng maigugugol at lahat
ng minamahal ko sa buhay, sa pagtatangol ng kaniyang banal na
Kadahilanan, hanggang sa abuting magdiwang, sukdang ikalagot ng hininga. Sa
bagay na ito, isinumpa ko ring lubos na tutupad at susunod sa kaniyang
Patnugutan at mga kautusan.

Sa katunayan nito, aking itinala ang aking pangalan ng tunay na dugong

tumatagbo sa aking mga ugat sa pahayag na ito.

Ika ____________ araw ng buan ng ______________ ng

taong 189__.

Tinaglay ko ang pamagat na __________________________.

Adrian E. Cristobal, The Tragedy of the Revolution

(Makati City: Studio 5 Publishing Inc., 1997), p. 48.

Glosari


Ikalagot … maputol, tumigil
Patnugutan … pamahalaan, pangasiwaan


!
Sukdang … kahit na

114
!

4. Sabihin sa klase ang ginamit mong pangalan.

5. Ang pagmamahal sa bayan ang siyang motibo ng pagsapi sa

Katipunan. Balikan ang panunumpa ng bagong miyembro. Salungguhitan ang mga
pangungusap na tumutukoy sa pagmamahal sa bayan. Basahin ang mga
pangungusap na ito sa klase.

6. Basahin ang ilang saknong mula sa tula ni Andres Bonifacio, “Pag-

ibig sa Tinubuang Lupa.”

 Pag -ibig sa Tinubuang Lupa

Andres Bonifacio

(a) Aling pag-ibig pa ang hihigit (b) Walang mahalagang hindi

kaya inihandog
Sa pagkadalisay at pagkadakila Ng may pusong mahal sa
Gaya ng pag-ibig sa tinubuang Bayang nagkupkop
lupa? Dugo, yaman, dunong, katiisa’t
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, pagod,
wala. Buhay ma’y abuting
magkalagot-lagot.

(c) Kung ang bayang ito’y (d) Kayong mga dukhang

nasasapanganib walang tanging [palad]
At siya ay dapat ipagtangkilik Kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap
Ang anak, asawa, magulang, Ampunin ang Bayan kung nasa ay
kapatid lunas
Isang tawag niya’y tatalikdang Pagkat ang ginhawa niya ay sa
pilit. lahat.

Andres Bonifacio, “Pag-ibig sa TInubuang Lipa,” sa Teodoro A.

Agoncillo (ed.), The Writings and Trial of Bonifacio (Manila:
Bonifacio Centennial Commission and University of the Philippines,
1963), pp. 72-74.

Glosari


Dalisay … puro, walang-halo
Dunong … kaalaman, talino


!
Magkalagot-lagot …
Tatalikdan …

115
maputol, matigil
tatalikuran
!

7. Sumali sa grupo at suriin ang tula ni Bonifacio. Gamitin ang gabay

sa ibaba. Sa bawat sagot, tukuyin ang titik ng saknong na pinagmulan o
nagsilbing basehan ng iyong sagot. Sagutin ang tanong sa sariling salita.

Para kay
Sagot sa Sariling Salita Saknong
Bonifacio
a. Ano ang mga
katangian ng
pagmamahal
sa bayan?

b. Paano
ipinapakita
ang
pagmamahal
sa bayan?

c. Bakit
mahalagang
mahalin ang
sariling bayan?

8. Ibahagi sa klase ang mga sagot at sumali sa talakayan.

9. Alamin, bilang bagong miyembro ng Katipunan, ang batayang

prinsipyo ng kapatiran. Mula ito sa “Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B.” (Anak ng
Bayan) na sinulat ni Emilio Jacinto, na minsa’y tawag din na “Kartilya.” Bilang
grupo, suriin ang iniatas na sipi.



Grupo 1



a. Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan


ay kahoy na walang lilim, kundi man damong makamandag.


!
116
!

b. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili, at

hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Grupo 2

a. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang pag-ibig sa kapwa, at

ang isukat ang bawat kilos, gawa’t pangungusap sa talagang Katuiran.

b. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao’y magkakapantay;

mangyayaring ang isa’y higtan sa dunong, sa yaman, sa ganda, ngunit di
mahihigtan sa pagkatao.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Grupo 3

a. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita sa sarili; ang
may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa puri.

b. Sa taong may hiya, salita’y panunumpa.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang

! 117
!

sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,

may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Grupo 4

a. Huwag mong sasayangin ang panahon: ang yamang mawala’y

mangyayaring magbalik; nguni’t panahong nagdaan na’y di na muli pang
magdadaan.

b. Ipagtanggol mo ang inaapi, at kabakahin ang umaapi.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Grupo 5

a. Ang taong matalino’y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; at matutong

ipaglihim ang dapat ipaglihim.

b. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng

asawa’t mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang
patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

! 118
!

Grupo 6

a. Ang babae ay huwag mong tignang isang bagay na libangan

lamang, kundi isang katuang at karamay sa mga kahirapan nitong
kabuhayan; gamitan mo nang buong pagpipitagan ang kanyang
kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhata’t nag-iwi sa iyong
kasanggulan.

b. Ang di mo ibig na gawin sa asawa mo, anak at kapatid ay huwag mong

gagawin sa asawa, anak, at kapatid ng iba.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Emilio Jacinto, “Mga Aral ng Katipunan,” sa Virgilio S. Almario,

Panitikan ng Rebolusyon(g 1896) (Maynila: Sentrong Pangkultura ng
Pilipinas, 1993), pp. 157-158.

Glosari


Kabakahin … kalabanin
Lumingap … magkalinga, mag-aruga



Makamandag … nakakalason


Pagpipita … pagpupuri


Patnugot … patnubay, paggabay



Nag-iwi …
Umakay …
nag-alaga
gumabay, patnubayin



Wagas … tapat, tunay









! 119
!

10. Sagutin ang tsart sa ibaba.

Alituntunin Ipaliwang sa sariling salita.

(a )

(b )

(c )

d. Magbigay ng halimbawa sa kasalukuyan na nagpapakita ng isang alituntunin sa itaas. Tukuyin

ang alituntunin bago ibigay ang halimbawa.

e. Bakit mahalaga ang Kartilya sa Katipunan?

11. Matapos buuin ang tsart, ibahagi ito sa klase.

Gawain 2. Deklarasyon ng Kalayaan sa Kawit

1. Noong ika-12 ng Hunyo 1898, inihayag nina Emilio Aguinaldo at
mga lider ng rebolusyon ang kalayaan ng Pilipinas bilang nagsasariling bansa.
Basahin ang deklarasyon ng independensiya.



And having as witness to the rectitude of our intentions, the
Supreme Judge of the Universe, and under the protection of the Powerful



and Humanitarian Nation, the United States of America, we do hereby


proclaim and declare solemnly in the name and by authority of the people of
these Philippine Islands,

! 120
!

That they are and have the right to be free and independent; that
they have ceased to have any allegiance to the Crown of Spain; that all political
ties between them are and should be completely severed and annulled; and that,
like other free and independent States, they enjoy the full power to make War
and Peace, conclude commercial treaties, enter into alliances, regulate
commerce, and do all other acts and things which an Independent State has a right
to do.…

And, lastly, it was resolved unanimously that this Nation,

already free and independent as of this day, must use the same
flag which up to now is being used, whose design and colors are
found described in the attached drawing, the white triangle
signifying the distinctive emblem of the famous Society of the
‘Katipunan’ which by means of its blood compact inspired the
masses to rise in revolution; the three stars, signifying the three
principal Islands of this Archipelago—Luzon, Mindanao and Panay
where this revolutionary movement started; the sun representing
the gigantic steps made by the sons of the country along the
path of Progress and Civilization; the eight rays, signifying the
eight provinces—Manila, Cavite, Bulacan, Pampanga, Nueva Ecija,
Bataan, Laguna, and Batangas—which declared themselves in a
state of war as soon as the first revolt was initiated; and the
colors of Blue, Red, and White, commemorating the flag of the
United States of North America, as a manifestation of our
profound gratitude towards this Great Nation for its disinterested
protection which it lent us and continues lending us.

Deklarasyon ng Kalayaang Pilipinas, 12 Hunyo 1898, sa

Sulpicio Guevara (ed.), The Laws of the First Philippine Republic
(The Laws of Malolos), 1898-1899 (Manila: National Historical
Commission, 1972), pp. 204, 205-206.

Glosari


Annul … mawalang bisa
Cease … itigil



Commemorate … gunitain


Disinterested … pagtulong nang walang


protection pansariing interes o
motibo
Distinctive … katangi-tangi

! 121
!


Emblem … simbolo
Humanitarian … makatao
Manifestation … pagpapakita
Profound … malalim
Rectitude … katuwiran
Sever … putulin
Solemnly … mataimtim
Unanimous … pinagkaisahan ng lahat

2. Sumali sa isang grupo at sagutin ang mga tanong.

a. Ano ang ibig sabihin

ng kasarinlan o
kalayaan?

b. Ano ang mga

sinisimbolo ng bandila:
kulay, hugis, tatsulok,
araw at bituin?

c. Ano ang kahalagahan

ng bandila sa isang
republika?

d. Ano ang tingin ng

Republika ng Pilipinas
sa Estados Unidos?

e. Ayon sa mga may-

akda ng deklarasyon,
mahalaga ba ang
Estados Unidos sa
Republika ng Pilipinas?
Tukuyin ang bahagi
ng siping
nagpapatunay ng
iyong sagot.

! 122
!

f. Paano kaya
ipinagkasundo ang
papel ng Estados
Unidos at ang
independensiya ng
bagong republika? Ano
ang tingin mo dito?

3. Ipaliwanag ang mga sagot sa klase.

Gawain 3. Ang Saligang Batas ng Malolos

1. Makalipas ang pitong buwan mula nang inihayag ang kalayaan sa
Kawit, inaprubahan ng Kongreso ng Malolos ang Saligang Batas ng Republika ng
Pilipinas noong Enero 1899. Binigyang laman nito ang kalayaang ipinaglalaban.
Basahin ang sipi mula sa Konstitusyon ng Malolos.

Titulo Artikulo

Preamble WE, the Representatives of the Filipino people, lawfully

convened, in order to establish justice, provide for the
common defense, promote the general welfare, and to secure
for ourselves the blessings of liberty, imploring the aid of the
Supreme Legislator of the Universe to help us attain these
objectives, have voted, decreed, and sanctioned the following.

Title I . The Art. 1. The political association of all the Filipinos constitutes
Republic a NATION, whose state shall be known as the Philippine
Republic.
Art. 2. The Philippine Republic is free and independent.
Art. 3. Sovereignty resides exclusively in the people.

Title II . The Art. 4. Government of the Republic is popular, representative,

Government alternative, and responsible, and shall exercise three (3)
distinct powers: namely the legislative, the executive, and the
judicial…

! 123
!

Titulo Artikulo

Title III . Art. 5. The State recognizes the freedom and equality of all
Religion religions, as well as the separation of the Church and the
State.

Title IV . The Art. 20. Neither shall any Filipino be deprived:

Filipinos and 1. Of the right to freely express his ideas or opinions, orally
their National or in writing, through the use of the press or other similar
and Individual means.
Rights 2. Of the right of association for purposes of human life and
which are not contrary to public morals; and lastly,
3. Of the right to send petitions to the authorities, individually
or collectively.

Title VII . The Art. 56. The Executive Power shall be vested in the President
Executive of the Republic, who shall exercise it through his Department
Power Secretaries.

Title VIII . The Art. 58. The President of the Republic shall be elected by
President of absolute majority of votes by the Assembly and by the special
the Republic Representatives, convened in chamber assembled. His term of
office shall be four years, and may be reelected.

Sulpicio Guevara, The Laws of the First Philippine Republic (The Laws of Malolos),
1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972),
pp. 104-05, 107, 112-13.

Glosari


Convene … magtipun-tipon
Deprive … ipagkait



Implore … hingin


Preamble … pauna


Public morals … mabuti at matuwid na



kaugalian na masasabing
tanggap ng isang lipunan



Sovereignty - kalayaan ng


bansang magpasya


Vested … ipinagkaloob
Welfare … kabutihan, kapakanan

! 124
!

2. Sumali sa grupo at sagutin ang sumusunod gamit ang sariling

salita.

Probisyong
Tanong Sagot sa Sariling Salita Nagpapatunay
ng Sagot
a. Sino ang may
hawak ng
kapangyarihan?
Paano ito naiiba
sa kalagayan ng
isang kolonya?
b. Ano ang mga
katangian ng
Republika ng
Pilipinas?

c. Ano ang mga

katangian ng
gobyerno ng
Pilipinas?

d. Ano ang ibig

sabihin ng
karapatan?

e. Dalawa ang uri

ng karapatan:
karapatan ng
tao, at ng
lipunan o bansa.
Magbigay ng
tatlong
halimbawa ng
karapatan ng
tao.
f. Magbigay ng
tatlong
halimbawa ng
karapatan ng
lipunan o bansa.

! 125
!

Probisyong
Tanong Sagot sa Sariling Salita Nagpapatunay
ng Sagot
g. Base sa
Konstitusyon ng
Malolos, ano ang
ibig sabihin ng
kalayaan?

h. Ano ang
kahalagahan ng
Saligang Batas?
Bakit ito
kailangan?

3. Talakayin sa klase ang mga sagot ng grupo.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Dito nagtatapos ang ikalawang markahan, simula sa mga pag-aalsa laban sa Espanya
hanggang sa himagsikan noong 1896. Sa ikatlong markahan ay pagaaralan ang susunod na
kabanata ng kasaysayang Pilipino, mula sa pananakop ng Estados Unidos sa Pilipinas hanggang
sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang pagtatag ng Republika ng Pilipinas noong 1946.

! 126