ø±s√Œπs{Ÿ X¯≈£îÔ\, ãVüQfi¯C≤‹ dü+düú\ Á|üjÓ÷»Hê\ø√düy˚T

ø±s√Œπs{Ÿ X¯≈£îÔ\, ãVüQfi¯C≤‹ dü+düú\ Á|üjÓ÷»Hê\ø√düy˚T

2013
2013uÛÑ÷uÛùdÑ÷ø£ùdsø£¡Ds¡D#·{#·≤º{ì≤ºøÏìøÏdüedüs¡eDs¡\T
D\T#˚d#˚ü÷dÔ ü÷Ô
yÓ÷yÓ&û÷&ûdüsdüêÿsYsêÿsY‘Ó‘Ó∫∫ÃqÃqÄ]¶Ä]¶HÓqHT‡Óq3T‡
uÛÑ÷ùdø£s¡D #·{≤ºìøÏ dües¡D\T #˚dü÷Ô
yÓ÷&û düsêÿsY ‘Ó∫Ãq
|æ .{≤Hê´
sêÁwüº ø±s¡´<ä]Ù
dæ.|æ.◊(m+.m˝Ÿ)q÷´&ÓyÓ÷Áø£d”
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

nÁ&ÉdüT
ø±Áy˚T&é e÷<ë\ Hêsêj·TDkÕ«$T uÛÑeHé
Ç.HÓ+. 6`30`123/20
10/3 ns¡+&É˝Ÿù|≥, |æ#·TÃø£\>∑T+≥
>∑T+≥÷s¡T ` 522002

dæ.|æ.◊(m+.m˝Ÿ)q÷´&ÓyÓ÷Áø£d”
1
 ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq yÓ÷&û, u≤ãT\ n_Ûeè~∆ ìs√<Ûäø£ $<ÛëHê\T
‹s√>∑eTq e÷s¡Z+˝À πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T
uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ dæsê‘·&ç Äs¡H˚˝Ò<äT!
bÕ\≈£î\T mìïø£\ u≤dü\≈£î $\Te˝Ò<äT!!
sêC≤´+>∑+˝À sêdüT≈£îqï sê‘·\≈£î ˝…πøÿ˝Ò<äT!
sê»<Ûëì ÁbÕ+‘·+ ¬s’‘·T\≈£î ø£+{Ïô|’ ≈£îqT≈£î˝Ò<äT!!
ªª≈£î\, eT‘·, *+>∑|üs¡ uÛÒ<ë\T ˝Ò≈£î+&Ü bÂs¡T\+<ä]ø° düeTHê´j·T + e]ÔdüTÔ+~. Á|ü‹eTìw” dü«+‘· Ädæú
ø£*–e⁄+&˚ Vü≤≈£îÿ e⁄+≥T+~μμ`Ç$ sêC≤´+>∑+˝À sêdæq sê‘·\T. ø±ì ne˙ï Ä#·s¡D˝À ˙{ÏMT<ä sê‘·T\T>±
s¡TEee⁄‘·Tqï yÓ’q+! uÛÑ÷kÕ«eTT\≈£î, <Ûäqe+‘·T\≈£î, ø±s√Œπs{ŸX¯≈£îÔ\≈£î uÛ≤ØkÕúsTT˝À uÛÑ÷eTT\T (|ü]ÁX¯eT\T
e÷Á‘·y˚Tø±ø£)ø£*–e⁄+&˚ Vü≤≈£îÿe⁄+≥T+~. yê{Ïì sTTã“&çeTTã“&ç>± ô|+#·T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ≈£L&Ü e⁄+~. ø±ì
uÛÑ÷$T˝Òì ;<äyê]øÏ uÛÑ÷$T ø±yê\ì n&çπ>Vü≤≈£îÿ˝Ò<äT. ø±düÔ≈£LdüÔ uÛÑ÷$T>∑\ ¬s’‘·T\≈£î ≈£L&Ü Hê uÛÑ÷$T Hê≈£î
ø±yê\ì |ü≥TºãfÒº Vü≤≈£îÿ e⁄+&É<äT. Ç<˚+ Hê´j·T+?
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ ¬s+&ÉT>± $&çb˛sTT+~. bÕ‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ ø=‘·Ô>± sê»<Ûëì @sêŒ≥T
#˚düTø√e\dæ e∫Ã+~. <ëì ìsêàD+ ø£ècÕíq~øÏs¡TyÓ’|ü⁄˝≤ ìsêàD+ #˚j·÷\ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ‘Ó\T>∑T<˚X¯
Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫+~. πø+Á<ä+ ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*|æ+~. <ëì ø√dü+ >∑‘·+˝À $õ{Ïj·T+(VJTM) dü+düúqT
($»j·Tyê&É `>∑T+≥÷s¡T`‘ÓHê*`eT+>∑fi¯–])s¡<äT›#˚dæ sê»<Ûëì ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆ ø±s√ŒπswüHé (CRIDA)qT
@s¡Œs¡∫+~. me] n_ÛÁbÕj·÷\≈£L ‘êe⁄˝Ò≈î£ +&Ü ìs¡+≈£îX¯+>±, @ø£|øü £+å >± ÄyÓ÷~+#˚dTü ≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&ÉqT+&ç
ndü\T düeTdü´ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT´+~.
uÛÑ÷$T‘·*¢ düø£\ #·sê#·s¡ »>∑‘·TÔ≈£î Ä<Ûës¡+. sê»<Ûëì ìsêàD≤ìø° n+‘˚. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTTK´eT+Á‹
‘·q düVü≤» dü«uÛ≤yêìøÏ nqqT>∑TD+>± Á|üj·T‘êï\T yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T . n<˚ qj·÷Hê...uÛÑj·÷Hê n+fÒ
uÛÑ÷düMTø£s¡D`ø±<ä+fÒ ùdø£s¡D (‘·ìï ˝≤ø√ÿe≥+).
uÛÑ÷düMTø£s¡D≈£î eTT<äT›ù|πs ˝≤´+&é |òüP*+>¥ :
sê»<Ûëì ÁbÕ+‘· ìsêàD+ ø√dü+ nedüsy¡ TÓ qÆ 30,000 mø£sê\ uÛ÷Ñ $T s¬ ‘’ T· \T dü«#·Ã+¤ <ä+>± Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ
sTTyê«*. n˝≤ sTTe«ø£b˛‘˚ ìs¡“+<Ûä+>± (#·≥ºÁ|üø±s¡+ nì eTT<äT›ù|s¡T) uÛÑ÷$T ùdø£]kÕÔeTì u≤ãT yê<äq.
‘·&ç>∑T&ɶ‘√ >=+‘·Tø√ùd<˚ á ˝≤´+&é |üP*+>¥ $<Ûëq+. Ç|üŒ{Ïes¡≈£î sTT~˝Ò<äT. #·+Á<äu≤ãT |ü]XÀ<Ûäq sTT~.
uÛÑ÷$T‘·*¢ _&ɶ\+<ä]ø° eTTK´+>± <ëìô|’ ÁX¯eT #˚ùd ÁX¯eTJe⁄\≈£î` <äTH˚ïyê]πø uÛÑ÷$T#Ó+<ä≥+ nH˚~
düV≤ü »Vü≤≈£îÿ.b˛˙ n<˚˝≤ e⁄+∫Hê ‘êeTT s¡÷bı+~+∫q sêC≤´+>∑+ >∑T]+∫ &Éu≤“yêsTT+#·Tø=H˚ øπ +Á<ä`sêÁwüº
Á|üuÛÑT‘ê«\T dü«+‘· Ädæú ø£*Ze⁄+&˚ Vü≤≈£îÿ bÂs¡T\+<ä]ø° e⁄+≥T+<äì #Ó|æŒq<ëì ns¡∆+ @$T{Ï? MT uÛÑ÷eTT\ô|’
e÷≈£î Vü≤≈£îÿ e⁄qï≥T¢ sê»<Ûëì ÁbÕ+‘·¬s’‘·T\≈£î ‘·eT uÛÑ÷eTT\ô|’ Vü≤≈£îÿ e⁄+&É<ë? yêfi¯fl≈£î sTTwüºyÓTÆ‘˚ sTTkÕÔs¡T.
qwüºeTqT≈£î+fÒ ‹s¡düÿ]kÕÔs¡T. ø±<äH˚ Vü≤≈£îÿ bÕ\≈£î\≈£î mø£ÿ&ç~ ? ÁbÕ+‘·+ m+|æø£ #˚ùd≥|ü&˚ $düèÔ‘·+>±
Á|ü»\‘√, Á|üC≤kÕ«$Tø£|ü<ä∆‹˝À sTT‘·s¡bÕغ\T, dü+düú\T, Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT˝…’q dü+|òü÷\‘√ #·]Ã+∫ #˚ùdÔ Á|ü»\
e´‹πsø£‘· e⁄+&É<äT. sê»<Ûëì ìsêàD+ nedüs¡y˚T. n˝≤>∑ì eT+∫`#Ó&ÉT , ˝≤uÛÑqcÕº\T Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü
2
n&ɶ>√\T>± uÛÑ÷eTT\T ˝≤≈£îÿ+fÒ ø£[+>∑q>∑sY, q+~Á>±+, k˛+ù|≥, ø±ø£sê|ü*¢ |òüT≥q\T |ü⁄qsêeè‘·+>±ø£
‘·|üŒ<äT. qwüºb˛j˚T~ MTs¡T ø±<äT>∑<ë nì nedüsêìøÏ $T+∫ m&Üô|&Ü uÛÑ÷$T ùdø£]+∫ <äTu≤sê #˚kÕÔsê?
¬s’‘·T ≈£î≥T+u≤\, e´ekÕj·T≈£L©\ ø£&ÉT|ü⁄\T>=&É‘êsê?ªªø±≈£î\qT ø={Ϻ >∑<ä›\≈£î y˚kÕÔsê?μμ
düVü≤»+>±H˚ sê»<Ûëì ÁbÕ+‘·¬s’‘·T\T n‘·´~Ûø£eT+~ ‹s¡düÿ]+#ês¡T. n~Ûø±s¡bÕغøÏ #Ó+~q ¬s’‘·T\T
ø=~›eT+~ uÛ÷Ñ eTT\T sTT∫Ãy˚ùdÔ ô|<äy› TÓ T‘·+Ô ˝À qwü|º ]ü Vü‰s¡+ rdüTø=ì |ü]ÁX¯eT\ j·T»e÷qT\T>± e÷s¡e#·T×
MT≈£î |ü]ÁX¯eT\T eT+ps¡T #˚kÕÔeTì u≤ãT eP]+#˚ ø£ãTs¡≈¢ î£ ÄX¯|&ü ç sTTe«&ÜìøÏ n+^ø£]+#·e#·TÃ. n˝≤+{Ï
ø=~›eT+~ì ãdüT‡˝À¢ ôV’≤Á<ëu≤<é rdüT¬ø[fl n+<äs¡÷ ˇ|ü≈£îHêïs¡ì ‘·|ü&ÉT Á|üø£≥q\T #˚j·T≥+ nÁø£eT+
ø±<ë?n+<äs¡÷ n+^ø£]+∫q~ ì»yÓTÆ‘˚ ‹s¡düÿ]+∫qyêfi¯ófl ÄdüT∆\qT, ‘√≥\qT, e´ekÕj·T |ü]ø£sê\qT
m+<äT≈£î ‘·>∑T\u…{Ϻq≥T¢? uÛÑj·Tô|{Ϻ, u…~]+∫ ˝§+>∑BdüTø√yê\H˚ ≈£î‹‡‘·ãT~∆ ø±<ë sTT~? n~Ûø±s¡bÕغ
yêfi¯ófl ne÷j·T≈£î˝≤¢ q{Ï+∫ Á|ü‹|üø±å \ô|’ HÓ{yºÏ d˚ Tü HÔ êïs¡T. mes√ <äT+&É>T∑ \T #˚dqæ |üì>± #Ó_‘˚ #Ó*b¢ ˛‘·T+<ë?
Ä <äT+&É>∑T˝…es√ ‘˚*à •øÏå+#·sê? Ä ‘˚*+~ n~Ûø±s¡bÕغ yêfi¯ófl>∑qTø£H˚ ‘˚\T≈£î{Ϻq <=+>∑˝≤¢ #·&û #·|ü&ÉT
#˚j·T≈£î+&Ü e⁄Hêïs¡T.
ndü\T sTT|üŒ{Ϭø’Hê sê»<Ûëì m+|æø£˝À ˝ÀbÕ\qT düMTøÏå+#·Tø=ì ìs¡ ísTT+ e÷s¡TÃø√e<ë›? eTs√#√≥
m+|æø£ #˚düTø√e<ë›? eT÷&ÉT|ü+≥\T |ü+&˚ »\eqs¡T\Tqï ÁbÕ+‘·+˝À ìsêàD+ ø£+fÒ yÓT≥º ÁbÕ+‘·+˝À
ìsêàD≤\T <äè&ÛÉ+>± e⁄+{≤sTT. Hêdæs¡ø£+`|ü+≥\T dü]>± |ü+&Éì uÛÑ÷eT\qT, Á|üuÛÑT‘·«uÛÑ÷eTT\qT m+|æø£
#˚düTø√yê*. uÛÑ÷$Tì bı<äT|ü⁄>± yê&ÉTø√yê*. ªn_Ûeè~∆μì $πø+ÁBø£]+∫ eTTK´yÓTÆq dü+düú\qT sêÁwüº+˝À
yÓqTø£ã&çq |ü\Tõ˝≤¢\T, ÁbÕ+‘ê\≈£î πø{≤sTTùdÔ Ä ÁbÕ+‘ê\T ≈£L&Ü n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘êsTT. düe÷»+˝À
e÷qe⁄\+<ä]ø° nedüs¡yÓTÆq ÄVü‰s¡+ n+~+#˚, eT÷&ÉT`Hê\T>∑T |ü+≥\T |ü+&ç+#˚ uÛÑ÷eTT\qT m+|æø£#˚dæ
ÄVü‰s¡ dü+øå√uÛ≤ìï, ù|<ä\≈£î ÄVü‰s¡ nuÛÁÑ <ä‘q· T, s¬ ‘’ ê+>±ìøÏ qcÕº\qT, ù|<ä\≈£î ù|<ä]ø±ìï ø=ì ‘Ó#T· Ãø√e≥y˚T
ne⁄‘√+~. Ç~ q÷s¡TXÊ‘·+ ‘Ó*$e÷*q, eT÷s¡yâ TÓ qÆ , nVü≤+ø±s¡|Pü ]‘·yÓTqÆ ìs¡+≈£îX¯#s· ´¡ e÷Á‘·yT˚ . nD∫y˚‘·
neT\T≈£î |üPqT≈£îqï|ü&ÉT bÕ\≈£î\T ‘·|Œü ø£ Á|ü»\ Á|ü‹|òTü ≥qqT s¡T∫ #·÷kÕÔsT¡ . ø±düÔ eTT+<äT yÓqTø£ ø±e#·TÃ.
ø±ì sTT~ düVü≤» |ü]D≤eT+. n+‹eT|ü]D≤eT+. Á|ü»\ Á|ü‹|òüT≥q qT+&ç, sê»<Ûëì ÁbÕ+‘· ¬s’‘·T\ qT+&ç
Á|ü‹|òTü ≥qqT ‘·|Œæ +#·Tø√e{≤ìøÏ u≤ãT>±s¡T ‘·eT nqT+>∑T k˛<äsT¡ \T Á|ü<ëÛ ì yÓ÷&û, yÓ+ø£jT· ´Hêj·TT&ÉT>±s¡q¢ T
ÄÁX¯sTT+#ês¡T. Á|ü<Ûëì n+‘·≈£îeTT+<˚ sTT<˚ m»+&Ü‘√ e⁄Hêïs¡T >∑qTø£ Ä|òüTy˚T|òü÷\ MT<ä Ä]¶HÓqT‡ C≤Ø
#˚XÊs¡T. m+<äTø£+‘· ‘=+<äs¡?
Ä]¶HÓHé‡\ es¡<ä`n+<äs¡÷ n+<äπs :
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ nyÓT]ø± ‘·sê«‘· Á|ü|ü+#·+˝À n‹ ô|<ä› ªÁ|üC≤kÕ«eT´μ <˚X¯eTì bÕ\≈£î\T &Éu≤“
yêsTT+#·T≈£î+{≤s¡T. ã÷s¡T®yê`uÛÑ÷kÕ«eT´ e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ n+fÒ ã÷s¡T®yê Á|üC≤kÕ«eT´y˚T! á
Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ns¡∆+ ` yÓTC≤]{° |”&ç‘·, ‘ê&ç‘· Á|ü»\≈£î ìj·T+‘· è‘·«+. <√|æ&û bÕ\≈£î\≈£î Á|üC≤kÕ«eT´+.
eTq<˚X¯+˝À ã÷s¡T®yê, uÛÑ÷kÕ«eT´ ô|{°ã÷s¡T®yê\˝À ≈£L&Ü nH˚ø£ bÕغ\THêïsTT. n~Ûø±s¡+˝À e⁄qï bÕغ
@<Ó’q|üŒ{Ïø° ã÷s¡T®yêbÕغ\˝À ≈£L&Ü n~Ûø±s¡ Á|ü‹|üø£åbÕغ\T>± @s¡Œ&ç e⁄+&É≥+e\¢ ‘·eT bÕغπø Á|üC≤kÕ«eT´
Vü≤≈£îÿ\T |ü]$T‘·+ #˚kÕÔsTT. ‘êeTT nedüs¡eTqT≈£î+fÒ Ä es¡Z|ü⁄ Á|ü‹|üø£åbÕغ\qT ≈£L&Ü Á|üø£ÿq ô|fÒºdæ ‘·q
ìj·T+‘·è‘·«+ #Ó˝≤sTTdüTÔ+~. ô|’øÏ e÷Á‘·+ n~Ûø±s¡, Á|ü‹|üø£åbÕغ\T, ]$»ìdüTºbÕغ\ìï≈£L&Ü ªbÕs¡¢yÓT+≥Ø
Á|üC≤kÕ«eT´+ >∑T]+∫ >=|üŒ>± bı>∑T&ÉT‘·T+{≤s¡T. πøe\+ ejÓ÷»q z{Ï+>¥ Vü≤≈£îÿ mìïø£˝À¢ b˛{°#˚ùdVü≤≈£îÿ
e÷Á‘·y˚T Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\T >±e⁄.

3
 Á|üuTÑÛ ‘ê«\ ìs¡«Vü≤D≈£î dü+ã+~Û+∫ @<ÓH’ ê rÁeyÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· \T, dü+øå√uÛ+Ñ @s¡Œ&ç ‘·|Œü ìdü] |ü]dæ‘ú T· \˝À
m≈£îÿeø±\+ #·≥ºdüuÛÑ\T düe÷y˚X¯+ »]ù|+<äT≈£î neø±X¯+˝Òì |ü]dæú‘ ·T˝À¢ ns¡T<äT>± ˇø£{° nsê Ä]¶HÓqT‡
C≤Ø#˚j·T&É+ ns¡∆+ #˚düTø√e#·TÃ. Ä ‘·sê«‘Ó’Hê düø±\+˝À <ëìì ‹]– #·≥ºdüuÛÑ\˝À #·]Ã+∫ #·≥º+
s¡÷bı+~+#ê*.
nkÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T˝À¢ m+‘√ ns¡T<äT>± C≤Ø #˚j·Te\dæq Ä]¶HÓqT‡\qT uÛ≤s¡‘·bÕ\≈£î\T á @&ÉT
<äXÊu≤∆\˝À kÕ<Ûës¡D+ #˚XÊsTT. Á|ü‹|üø+å£ ˝À e⁄qï|ü⁄&ÉT n~Ûø±s¡|üø+å£ $&ÉT<ä\#˚dqæ Ä]¶HqÓ T‡qT $eT]Ù+#·&+É ,
‹]– ‘êeTT n~Ûø±sêìøÏ eùdÔ eT∞fl n<˚<ë]˝À |üj·Tì+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|üdüTÔ‘·+ »s¡T>∑T‘·T+~ n<˚.
bÕs¡¢yÓT+{Ÿ düe÷y˚XÊ\T ˝Òq+<äTq ìqï{Ï Ä]¶HÓHé‡ (uÛÑ÷ùdø£s¡D)C≤Ø#˚XÊeTì ˇø£<äbòÕ, ø±+Á¬>düT bÕغøÏ
sê»´düu˝ÑÛ À ‘·q≈£î yÓTC≤]{° e⁄qï+<äTq Ä]¶HqÓ T‡qT z&ç+#˚+<äT≈£î ≈£îÁ≥#˚dTü qÔ ï+<äTq Ä]¶HqÓ T‡qT C≤Ø#˚XÊeTì
eTs√Hêj·T≈£î&ÉT #ÓãT‘·THêï&ÉT. dæ.|æ.◊(m+.m˝Ÿ)q÷´&Óy÷Ó Áø£d” bÕغ‘√ düV‰ü n˙ïbÕغ\T Bìï e´‹πsøÏdTü HÔ êïsTT.
á nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s´¡ qT K+&çdTü HÔ êï+. á s√E Á|ü‹|üø+å£ ˝À e⁄qï+<äTq ø±+Á¬>dtbÕغ ≈£L&Ü Bìï e´‹πsøÏdTü +Ô ~.
sTT~ Vü‰kÕ´düŒ<ä+. ø±s¡D+ ø±+Á¬>dtbÕغ sTT‘·s¡bÕغ\T ≈£L&Ü ‘êeTT n~Ûø±s¡+˝À e⁄+&É>± Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø
#˚dæqyêπs. sêC≤´+>∑+˝Àì 123e Ä]ºø£˝Ÿ ‘·|üŒìdü]dæú‹˝À Ä]¶HÓHé‡ C≤Ø#˚ùd n~Ûø±s¡+ sêÁwüº|ü‹øÏ∫Ã+~.
Ä‘·sê«‘· 213 Ä]ºø£˝Ÿ sêÁcÕº\˝À Ä]¶HÓHé‡ C≤Ø#˚ùd+<äT≈£î sêÁwüº >∑es¡ïsY≈£î nqTeT‹ì∫Ã+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+
Á_≥Hé Hêj·Tø£‘·«+˝À e⁄qï ªªø±eTHéyÓ˝ŸÔμμ nH˚ dü+düú˝À uÛ≤>∑kÕ«$T. nsTT‘˚ á ø±eTHéyÓ˝ŸÔ düuÛÑ´ <˚XÊ\˝À
y˚{Ï˝À ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À $TqVü‰ Ä]¶HÓHé‡ C≤Ø#˚ùd n\yê≥T ˝Ò<ä T. 1935 >∑es¡ïyÓT+{Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷
#·≥º+<ë«sê sTT~ dü+Áø£$T+∫+~. 250ø±¢E\T H˚s¡T>± á sêC≤´+>∑+˝À #˚sêÃs¡T. sêÁwüº|ü‹ dü+‘·è|æÔ #Ó+~‘˚
nkÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T˝À Ä]¶HÓHé‡ Á|üø£{Ï+#˚ n~Ûø±s¡+ e⁄+~. sêÁwüº |ü‹ dü+‘·è|æÔ #Ó+<ä&É+ n+fÒ @$T{Ï n+≥÷
düTÁ|”+ø√s¡Tº˝À ˇø£πødüT <ëK˝…’+~.
nsTT‘˚ 1978 dü+e‘·‡s¡+˝À 44e dües¡D #·≥º+<ë«sê Ä n~Ûø£s¡DqT s¡<äT›#˚j·T&É+ »]–+~. Ç~
1979 pHé 20 qT+&ç neT\T˝ÀìøÏ e∫Ã+~. düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒìdü÷Ô sêÁwüº|ü‹øÏ dü+‘·è|æÔ<ë«sê n~Ûø±sêìï
sTT∫Ãq sêC≤´+>∑dües¡D düMTø£å≈£î neø±XÊìï Á‘√dæ|ü⁄#·Ã˝Ò<äT. nsTT‘˚ Ä]¶HÓqT‡ kÕúq+˝À ‹]– #·≥º+ #˚ùd
dü÷#·qqT n~ #˚j·T˝Ò<äT nì ù|s=ÿqï~.
1947 qT+&ç uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À yÓTT‘·Ô+ 779 Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø#˚j·T&É+ »]–+~. M{Ï˝À »eVü≤sY˝≤˝Ÿ
HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ 200 Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø #˚dæ+~. Äj·Tq yÓTT‘·Ô+ 6126 s√E\T |ü]bÕ\q kÕ–+#ês¡T.
n+fÒ dü>≥ ∑ Tq wüße÷s¡T HÓ\ø=ø£ Ä]¶HqÓ T‡ C≤Ø #˚d+æ ~. Ä ‘·sê«‘· Ç+~sê>±+~Û 5825 s√E\T n~Ûø±s¡+˝À
e⁄+~. ÄyÓT ø±\+˝À πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ 208 Ä]¶HÓqT‡\T n+fÒ Á|ü‹ 28s√E\ø=ø£{Ï #=|üq C≤Ø #˚dæ+~.
1977`80 eT<Ûä´ n~Ûø±s¡+˝À e⁄+&É>± 28 Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø #˚dæ+~. 1989`91 eT<Ûä´ H˚wüq˝Ÿ Á|òü+{Ÿ
n~Ûø±s¡+˝À e⁄+&É>± 16 Ä]¶HÓHé‡\T C≤Ø #˚dæ+~. 1996`98 Hê{Ï j·TTHÓ’f…&é Á|òü+{Ÿ Vü≤j·÷+˝À 77
Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø #˚dæ+~. _.C….|æ Hêj·Tø£‘·«+˝Àì H˚wüq˝Ÿ &ÓyÓ÷Áø£{ Ïø˘ n\jÓTHé‡ n~Ûø±s¡+˝À e⁄qï
1998`99,1999`2004 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ yÓTT‘·Ô+>± 58 Ä]¶HÓHé‡\T C≤Ø #˚dæ+~. |æ.$.qs¡dæ+Vü≤sêe⁄
Hêj·Tø£‘·«+ ø±\+˝À dü>∑≥Tq Á|ü‹ 16s√E\ø=ø£ Ä]¶HÓHé‡ C≤Ø #˚dæ+~. ˝≤˝ŸãVüQ<äTsY XÊÁdæÔ Vü≤j·÷+˝À
581 s√E\T n~Ûø±s¡+˝À e⁄+&É>± yÓTT‘·Ô+ 9 Ä]¶HÓqT‡\T n+fÒ dü>∑≥Tq Á|ü‹ 65s√E\ø=ø£ Ä]¶HÓqT‡ C≤Ø
#˚dæ+~.
á Ä]¶HÓqT‡\qT C≤Ø #˚ùd neø±XÊìï nìï+{Ïø£+fÒ ;Vü‰sY sêÁwüº+ u≤>± <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚dæ+~.
1971`81 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ <äXÊã›+˝À yÓTT‘·Ô+ 2000 Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø#˚j·T&É+ »]–+~. Ä]¶HÓqT‡\
4
>∑&TÉ e⁄ dü«\Œ e´e~Û e÷Á‘·yT˚ . ;Vü‰sY Á|üuTÑÛ ‘·«+ >∑&TÉ e⁄ |üP]ÔnsTTq yÓ+≥yÓ+≥H˚ n<˚ Ä]¶HqÓ T‡qT <ä|<üò bä Õò \T>±
C≤Ø#˚dæ+~. Ä]¶HÓqT‡ C≤Ø#˚dæq Äs¡Tyêsê\˝À|ü⁄ <ëìï bÕs¡¢yÓT+≥T˝À #·≥º+ #˚j·÷*. ‘·|üŒì |ü]dæú‘·T˝À¢
Ä]¶HÓHé‡ >∑]wüº >∑&ÉTe⁄ 7HÓ\\ 12s√E\T. ;Vü‰sY˝À e´ekÕj·Tdü+düÿs¡D\ô|’ |üì#˚dæq Ábıô|òdüsY &ç.dæ.yê<ë«
»]|æq |ü]o\q˝À ø=ìï Ä]¶HqÓ T‡\T |ü<|˚ <ü ˚ |ü⁄qs¡T<ä]› +∫ 14 dü+ˆˆ\ bÕ≥T neT\T˝À e⁄HêïsTT. düTÁ|”+ø√s¡T˝º À
Bìï #Ûê*+CŸ #˚j·T>± Hê´j·TkÕúq+ ì»+>±H˚ sTT~ sêC≤´+>∑+ $wüj·T+˝À ô|<ä› n$˙‹ #·πsà nì
n+^ø£]+#ês¡T. n+<äTø£ì H˚{Ï n~Ûø±s¡, Á|ü‹|üø£åbÕغ\˙ï es¡ZØ‘ê´ ˇπø‘êqT˝À qT+&ç $&çb˛sTTq eTTø£ÿ\T
n+<äTøπ nìï{Ï Ä#·sD¡ ˇø£fÒ Ä#·sD¡ . yÓTT‘·+Ô >± á Ä]¶HqÓ T‡\ <ë«sê »]ù| ìj·T+‘·è‘·«bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>±
ã\yÓTÆq ñ<ä´eT+ ì]à+#ê*.
Á|ü»\T n~Ûø±s¡+ n|üŒ–+∫+~..<=&ç¶<ë]q Ä]¶HÓqT‡\T ÄyÓ÷<ëìø±?
n~Ûø±sêìøÏ e∫à Äs¡THÓ\˝…’Hê >∑&Ée≈£eTT+<˚ Á|ü<Ûëì qπs+Á<äyÓ÷&û Hêj·Tø£‘·«+˝Àì πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+
ø±]àø£, ø£s¸¡ ø,£ Ä~yêd”, ù|<ä\≈£î e]Ô+#˚ #·{≤º\qT s¡<Tä › #˚jT· ≥yÓ÷, yê{Ï˝Àì kÕs¡u÷ÑÛ ‘·yTÓ qÆ ø°\ø£ n+XÊ\qT
düe]+∫ ˙s¡T>±s¡Ã≥yÓ÷ #˚ùd+<äT≈£î |üPqT≈£îqï~. <˚X¯`$<˚X¯ ø±s√Œπs{Ÿ X¯≈£îÔ\≈£î <Ûäqe´j·T+, ø±\Vü≤s¡D+
‘·–Z+#˚+<äT≈£î |ü\Ts¡ø±\ #·{≤º\ìï+{Ï˙ #ê|ü#·T{Ϻy˚dæ ˇπø<ëì˝À ø£*|æy˚j·÷\H˚ Á|üj·T‘·ï+˝À _J>± e⁄qï~.
<ëìøÏ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À #·s¡Ã<ë«sê ÄyÓ÷~+|ü#˚düTø√e≥+>±≈£î+&Ü Ä]¶HÓqT‡ yÓqTø£ Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø #˚düTÔqï~.
m+<äTø£+‘· ‘=+<äs¡bÕ≥T‘√ e´eVü≤]k˛Ô+~? Äj·Tq •wüß´\T #·+Á<äu≤ãT m+<äTø£+‘· $T&çdæ|ü&ÉT‘·THêïs¡H˚~
ns¡∆+>±yê˝≤+fÒ #·]Á‘· |ü⁄≥˝À¢ìøÏ ø=+‘· yÓqTø£≈£î yÓ[fl |ü]o*+#·≈£ ‘·|üŒ<äT.
#·]Á‘·˝À uÛ÷Ñ kÕ«eT´ düe÷»+ kÕúq+˝À ô|≥Tºã&ç<ëØ düe÷»+ ñìøÏ˝ÀìøÏ e∫Ã+~. <ëìøÏ j·T÷s√|ü⁄
K+&É+ πø+Á<ä+>± eTT+<äT≈£î e∫Ã+~. ô|≥Tºã&ç<ës¡T\T, j·T+Á‘ê\qT ø£qT>=qï XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T |ü]ÁX¯eT\T ô|<ä›
m‘·TqÔ HÓ\ø=˝ÒŒ+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. |ü]ÁX¯eT\ ìsêàD≤ìøÏ ô|≥Tºã&ç düMTø£sD¡ nedüs+¡ . ô|≥Tºã&ç ÁbÕ<Û$ä Tø£
düMTø£s¡D nH˚~ |ü]ÁX¯eT\ø£edüs¡yÓTÆq uÛÑ÷$T ùdø£s¡D‘√ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. Bìø√dü+ ¬s’‘·TqT uÛÑ÷$TqT+&ç
$&É>=≥º≥+ (<ä÷s¡+ #˚j·T≥+)(uÛÑ÷eTT\T ìs¡“+<Ûä+>± ˝≤ø=ÿì _ø±]ì #˚j·T≥+) nH˚~ ÁbÕ<Ûä$Tø£ wüs¡‘·T>±
e⁄+≥T+<äì eTôVAbÕ<Ûë´j·TT\T e÷sYÿ‡`@+¬>˝Ÿ‡\T ªªô|≥Tºã&çμμ Á>∑+<Û+ä ˝À ù|s=ÿHêïs¡T. ô|≥Tºã&ç<ëØ $<Ûëq+
n_Ûeè~∆ #Ó+~+~. ‘·eT <˚X¯ ÁXÊ$T≈£î\qT <√|æ&øû Ï >∑T]#˚jT· ≥+ |üP]Ô#d˚ æ ù|sêX¯˝À ˝≤uÛ≤\qT ô|+#·T≈£îH˚+<äT≈£î
yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\˝À ‘·eT düs¡T≈£î\T eTT+#Ó‹Ô |üs¡T>∑T\T rXÊs¡T. Áø£eT+>± ù|<ä<˚XÊ\≈£î düs¡T≈£î\ s¡yêD≤
ø£+fÒ ‘·eT ô|≥Tºã&çH˚ Ä <˚XÊ\˝ÀìøÏ Á|üy˚•+|ü#˚dæ nø£ÿ&É ø±s¡T#Íø£>± eTT&çdüs¡T≈£î\qT, e÷qe eqs¡T\qT
<√#·Tø√e≥+, ø=\¢>=≥º&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. <√∫q kıeTTà‘√ nø£ÿ&É ø=ìï |ü]ÁX¯eT\T ô|{Ϻ #˚‹eè‘·TÔ\qT
HêX¯q+ #˚XÊs¡T. Ä düsT¡ ≈£î\qT Ç+&çj÷· ˝≤+{Ï <˚XÊ\˝À neTTàø√e≥y˚T>±≈£î+&Ü sTT‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î rdüTø¬ [fl
neTà{≤ìøÏ ¬s’˝Ò«\T, s√&ÉT¶ e÷sêZ\ e+{Ï dü<äTbÕj·÷\T nedüs¡eTj·÷´sTT. M{Ï nìï+{Ï ìsêàD≤ìøÏ uÛÑ÷$T
ùdø£s¡D ‘·|üŒìdü] nsTT´+~. uÛÑ÷ùdø£s¡DqT #·≥ºã<ä∆+ #˚düTø√e&É+<ë«sê ‘·eT Vü≤≈£îÿqT Á|üø£{Ï+#·Tø√e≥+,
Á|ü»\ Á|ü‹|òüT≥qqT m<äTs√ÿe{≤ìøÏ uÛÑ÷ùdø£s¡DqT #·≥ºã<ä›+ #˚j·T≥+ ‘·|üŒìdü¬s’+~. Äy˚Ts¡≈£î Ç+&çj·÷˝À
Á_{°wüß e\dübÕ\q ø±\+˝ÀH˚, 1894˝ÀH˚ uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ Á|üy˚X¯ô|{Ϻ ÄyÓ÷~+#·&É+ »]–+~.
1894 Hê{Ï uÛÑ÷ùdø£s¡D#·≥º+˝À @eTT+~?
es¡Zdüe÷»+ @s¡Œ&ç Á|ü»\ eT<Ûä´ ndüe÷q‘·\T @s¡Œ&çq ‘·sê«‘· Hê{Ï qT+&ç H˚{Ï es¡≈£î u≤ìdü,
ns¡∆u≤ìdü, |òüP´&É˝Ÿ uÛÑ÷kÕ«eT´ düe÷C≤˝À¢q÷, ô|≥Tºã&ç<ëØ kÕÁe÷»´yê<ä e´edüú\˝Àq÷, ns¡∆uÛÑ÷kÕ«eT´,
yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\˝Àq÷ ù|s¡T @<ÓH’ ê kÕs¡+ ˇø£ÿfÒ. n~ n‘·´~Ûø£ dü+|ü<qä T bÕ\≈£î\T ‘·eT |æ&øç {Ï À¢ e⁄+#·Tø=ì

5
ÁX¯eTqT, ø£cÕº\qT, Äø£*, <ë]Á<ä´+, ù|<ä]ø±\qT ÁX¯eTJe⁄\≈£î |ü+#·≥+. ˇπø ˙‹. ñ<ë: |òPü ´&É˝Ÿ uÛ÷Ñ kÕ«eT´
düe÷»+˝À ìs¡+≈£îX¯sêE ˝Ò<ë #·Áø£e]Ô (Á|üuÛÑTe⁄) düsê«~Ûø±]. ªÁ|üC≤kÕ«eT´+μ ù|s¡T‘√ n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq
ô|≥Tºã&Ée<ës¡T\T ` eTTK´+>± e\düyê<äT\T ôd’‘·+ n<˚ |ü\¢$ì n+<äT≈£îHêïs¡T. 1894 e\dübÕ\qHê{Ï
uÛÑ÷$T ùdø£s¡D #·≥º+˝À eTTK´+>± ¬s+&ÉT n+XÊ\T ø°\ø£+. n$ : 1. sê»´+ (e\düÁ|üuÛÑT‘·«+) düsê«~Ûø±].
<ëì n‘·T´qï‘· ìs¡íj·÷~Ûø±sêìøÏ ‹s¡T>∑T˝Ò<äT. 2. Á|üC≤Á|üjÓ÷»q+. ‘·eT <√|æ&ûì eTs¡T>∑T|üs¡TÃ≈£î+≥÷
ªÁ|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\μù|s¡T‘√ e´≈£îÔ\ dü«+‘· ÄdüTú\qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îH˚ n‘·T´qï‘· ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ sêC≤´ìøÏ
e⁄+≥T+~. Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\T n+fÒ düe÷C≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq, Á|ü»\≈£î |üjÓ÷>∑|ü&˚ s√&ÉT¢, ¬s’˝Ò«\T, dü÷ÿfi¯ófl,
ÄdüT|üÁ‘·T\T, Äqø£≥\º T yÓTT<ä˝q’… $. <ë<ë|ü⁄ >∑‘· 125 dü+ˆˆ\T>± bÕ\≈£î\T sTT<˚ #·{≤ºìï e⁄|üj÷Ó –+#·T≈£îHêïs¡T.
eT<Ûä´ eT<Ûä´ ∫qï ∫qï dües¡D\T #˚XÊs¡T. Á|üC≤b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± ªyÓ÷ø±fi¯ófl |ü–*q ‘·sê«‘· ‘·|üŒìdü¬s’
mìïø£\ Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+ Vü≤&Ü$&ç>± 2013˝À uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ÷~+∫+~. 2014
»qe] qT+&ç neT\T˝ÀìøÏ e∫Ã+~. n+<äT˝À ≈£L&Ü mH√ï ˝ÀbÕ\THêïsTT. nsTTHê n+<äT˝À e⁄qïy˚Ts¡¬ø’Hê
neT\T #˚j·T˝Ò<äT. neT\T #˚dæ ‘·bıŒ|ü\T >∑T]Ô+∫, u≤~Û‘·T\‘√ e÷{≤¢&ç düe]ùdÔ n~ düããT>± e⁄+≥T+~.
ø±ì Á|üdüTÔ‘·+ Á|ü»\≈£î|üjÓ÷>∑|ü&˚ Ä ø=~› n+XÊ\qT ≈£L&Ü dües¡D<ë«sê yÓ÷&û Hêj·Tø£‘·«+˝Àì j·THé.&ç.@
˙s¡T>±πsà Á|üj·T‘êï\T #˚düTÔqï~. BìøÏ n+fÒ sTT|üŒ{Ïes¡≈£î e\düb Õ\≈£î\T #˚dæq 125 @fi¯flHê{Ï ø±\+
#Ó*q¢ uÛ÷Ñ ùdø£sD¡ #·{≤ºHï˚ uÛ≤s¡‘· bÕ\≈£î\T neT\T »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. 2013˝À øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ ªÄHê&ÉT ø±+Á¬>dt
Hêj·Tø£‘·«+˝Àì j·TT|æ@ n~Ûø±s¡+˝À e⁄+~) uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ <ë]rdæq |ü]dæú‘·T˝Ò$T{Ï
nH˚~ |ü]o*+#ê*.
ø£q÷ï $Tq÷ï ø±qì j·TT|æ@ Á|üuÛÑT‘·« #·s¡´\T :
uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ <ë]rdæq |ü]dæú‘·T\T :
ô|≥Tºã&ç<ëØ $<Ûëq+, <ëì n‘·T´qï‘· <äX¯ nsTTq kÕÁe÷»´yê<ä <äX≈¯ £î ø±düÔ eTT+<√`yÓqTø£ #˚sT¡ ≈£îqï
eTTK´+>± nyÓT]ø± ‘·~‘·s¡ |ü•ÃeT j·T÷s√|ü⁄ kÕÁe÷»´yê<ä <˚XÊ\T ‘·eT <˚XÊ\ ø±]à≈£î\qT <√#·Tø√e≥+‘√
bÕ≥T <√|æ&ûøÏ |üsêø±wüº>± yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\ dü+|ü<äqT ø=\¢>={≤ºsTT. nø£ÿ&ç #Íø£>± \_Û+∫q e÷qe
eqs¡T\qT (Á|ü»\qT) |”*Ã|æ|æŒ #˚XÊsTT. Ç˝≤ #˚j·T≥+˝À |üs¡düŒs¡+ Á|ü|ü+#ê~Û|ü‘·´+ø√dü+ b˛{°|ü&ܶsTT.
b˛{°˝À uÛ≤>∑+>± ¬s+&ÉT Á|ü|ü+#· j·TT<ë∆\≈£î ø±s¡DeTj·÷´sTT. ¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<ä∆+ eTT–ùdHê{ÏøÏ ø=‘·Ô>±
kÕÁe÷»´yê<ä<X˚ +¯ >± eTT+<äT≈£î e∫Ãq nyÓT]ø± Á|ü|+ü #·jT· T<ä+∆ ˝À sTT+ø± uÛ≤>∑kÕ«$Tø±q+<äTe\¢ j·TT<ä+∆ ˝À
uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…q’ |ü•ÃeT j·T÷s√|ü⁄, »bÕqT kÕÁe÷»´yê<ä <˚XÊ\e˝… qwübº ˛˝Ò<Tä . ø£qTø£ s¬ +&√ Á|ü|+ü #· j·TT<ä+∆
‘·sê«‘· nyÓT]ø± ô|≥Tºã&ç<ëØ Á|ü|ü+#êìøÏ Hêj·T≈£î&ç>± eTT+<äTø=∫Ã+~. ã]‘Ó–+∫ Á|ü|ü+#·b˛©düT>±
‘·j·÷s¡j·T´+~. Á|ü|ü+#·j·TT<ä∆+˝À bÕ˝§Zqï Á_≥Hé, »s¡à˙, Ç≥©, »bÕHé e+{Ï <˚XÊ\T Ä]∆ø£+>± qwüºb˛sTT
~yêfi≤ rXÊsTT. ‹]–ì\<=≈£îÿ≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+˝À |ü&ܶsTT. eTs√yÓ’|ü⁄ ˝…ìHé, kÕº*Hé Hêj·Tø£‘·«+˝À s¡wü´Hé
uÀ*¸$ø˘bÕغ Ä<Ûä«s¡´+˝À Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï k˛wü*düTº <˚X¯+>± n_Ûeè~∆#Ó+~ kÕº*Hé eTs¡D+ ‘·sê«‘·
s¡wü´Hé ø£eT÷´ìdüTºbÕغ ]$»ìdüTºbÕغ>± e÷]+~. ‘·eT <˚X¯+˝À ô|≥Tºã&ç<ëØ $<ÛëHêìï |ü⁄qs¡T<ä›]+∫+~.
k˛wü*»+ ù|s¡TqT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷ Ä#·s¡D˝À k˛wü˝Ÿ kÕÁe÷»´yê<ä <˚X¯+>± ‘·j·÷s¡sTT´+~.
Á|ü|ü+#ê~Û|ü‘ê´ì¬ø’ nyÓT]ø±‘√ b˛{° |ü&ç+~. nyÓT]ø± s¡cÕ´\T ¬s+&É÷ nÁ>∑sêC≤´\T>± e÷] Á|ü|ü+#·+˝À
Ädæj·÷, ÄÁ|òæø±, ˝≤{ÏHé nyÓT]ø±˝Àì yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\qT j·T<Û˚#·Ã ¤>± <√|æ&û #˚j·TkÕ>±sTT. k˛wü*»+>±
e⁄qï ˝…ìHé,kÕº*Hé\ Vü≤j·÷+˝À dü#·Ã+<ä+>± k˛$j·T{Ÿj·T÷ìj·THé˝À $©qyÓTÆq sTT‘·s¡ C≤‘·T\T ‹]–

6
$&çb˛sTT dü«‘·+Á‘·+ Á|üø£{Ï+#·Tø√e≥+, nyÓT]ø±‘√ dü+ã+<Ûë\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. |òü*‘·+>± s¡cÕ´ k˛wü˝Ÿ
kÕÁe÷»´yê<ä+ ã\V”≤q|ü&+ç ~. nÁ>∑sê»´ôVA<ë ø√˝ÀŒsTT+~. $j·T‘êï+, Çsêø˘ ‘·~‘·s¡ <˚XÊ\ô|’ j·TT<ë∆\T,
ìs¡+‘·s¡ e÷s¡DôVAe÷\T, »qVü≤qq Äj·TT<Ûë\πø ã&Ó®{Ÿ Ks¡TÃ\ |òü*‘· +>± nyÓT]ø± ≈£L&Ü dü+øå√uÛ≤ìøÏ
>∑T¬s’+~. nsTTHê @¬ø’ø£ nÁ>∑sê»´+>± sTT|üŒ{Ïes¡≈£î s¡+>∑+˝À e⁄qï~. bÕ‘·<˚XÊ\T ‹]– ‘·eT |üPs¡«yÓ’uÛÑe+
bı+<ë\ì ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&ÉT‘·THêïsTT.
á e÷]q |ü]dæú‘·T\˝À n$ <√|æ&ûøÏ Á|ü‘·´ø£ås¡÷|ü+‘√bÕ≥T eTs√ s¡÷|ü+ ≈£L&Ü m+#·T≈£îHêïsTT.
n<˚eT+fÒ Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î, ◊.m+.m|òt. Á|ü|ü+#·yêDÏ»´ dü+düú e+{Ï Á|ü|ü+#· yê´bÕs¡ dü+düú\T, n+‘·sê®rj·T
ãVüQfi¯C≤‹ ø£+ô|˙\T @sêŒ≥T#˚dæ yê{Ï <ë«sê <√|æ&û kÕ–düTÔHêïsTT. yÓqTø£ã&çq ã÷s¡T®yê`uÛÑ÷kÕ«eT´
Á|üuTÑÛ ‘ê«\ô|’ e‹Ô&ç #˚dæ bÕ<ëÁø±+‘·+ #˚dTü ≈£î+≥THêïsTT. ‘·eT kÕÁe÷»´yê<ä <√|æ&øπû ªÁ|ü|+ü Nø£sD ¡ μdæ<ë›+‘·+
nH˚ eTTdüT>∑T ‘·–*+∫ Á|ü#ês¡+ kÕ–+#êsTT. Ä ù|s¡T‘√ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHê\T neT\T »s¡T|ü⁄‘·THêïsTT.
yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\ Á|üuTÑÛ ‘ê«\qT ≈£L&Ü kÕÁe÷»´yê<äT\≈£î @|ü&˚~ nedüsy¡ ÷Ó Ä $<ÛëHê\T neT\T »]ù|˝≤
ˇ‹Ô&ç #˚düTÔHêïsTT. n+<äT˝À u≤>∑+>±H˚ ˇø£|ü&ÉT uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝À ªô|’s¡T|ü#·Ã$|ü¢e+μ neT\T »]|æ+#ês¡T. Ä
‘·sê«‘· sTT{°e\ ø±\+˝À Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î n_Ûeè~∆ qeT÷HêqT Ä <˚XÊ\ô|’ s¡T~∆ πø+Á<äbÕ\≈£î\qT ≈£L&Ü
|üø£ÿ≈£î ô|{Ϻ H˚s¡T>± Ä <˚XÊ\˝Àì sêÁcÕº\‘√ dü+ã+<Ûë\T ô|≥Tºø=ì ‘·eT m»+&Üq neT\T #˚sTTdüTÔHêïsTT.
á düeTj·÷ìøÏ ø±Áy˚T&é e÷y√, #Ó’Hê ø£eT÷´ìdüTºbÕغ Hêj·Tø£‘·«+˝À q÷‘·qÁ|üC≤kÕ«$Tø£ $|ü¢e+ |üP]Ô#˚dæ
k˛wü*düTº e´edüú HÓ\ø=\TŒ≈£îqï~. Ä]∆ø£+>± |òüTq$»j·÷\T kÕ~Û+∫+~. ã\yÓTÆq |ü⁄Hê~ @s¡Œ&ç+~. nsTT‘˚
e÷y√ eTs¡D+ ‘·sê«‘· bı+∫e⁄qï ]$»ìdüTº\T bÕغ dü«uÛ≤yêìï, e´edüúqT ]$»ì»+>± e÷sêÃs¡T. ô|≥Tºã&ç
|ü⁄qs¡T<äs∆ D¡ ‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫, Á|üdTü ‘Ô +· n_Ûeè~∆ #Ó+~q ô|≥Tºã&ç<ëØ <äX≈¯ î£ , kÕÁe÷»´yê<ä`k˛wü˝Ÿ kÕÁe÷»´yê<ä
<äX¯≈£î #˚s¡T≈£îHêïsTT. ôd’<ë›+‹ø£+>± |ü‘·qeTsTT´+~. Á|ü‘˚´ø£ Ä]∆ø£ eT+&É\T\T e+{Ï$ HÓ\ø=*Œ yê{Ï<ë«sê
e⁄‘·Œ‹Ô sTTã“&çeTTã“&ç>± ô|]–q≥T¢ #·÷|æ+#êsTT. ô|≥Tºã&ç<ëØ Á|ü|ü+#·+ yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\≈£î #Ó’HêqT
Ä<äs¡Ù+>± #·÷ô|≥ºkÕ>±sTT.
uÛ≤s¡‘· bÕ\≈£î\T ≈£L&Ü Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î e‹Ô&ç, #Ó’HêqT #·÷dæ e∫Ãq ‘·sê«‘· Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î mC≤+&Ü
‘·\¬ø‘·TÔ≈£îHêïs¡T. ªn_Ûeè~μ∆ ù|s¡T‘√ $<Ûä«+düø£s¡ $<ÛëHê\qT ne\+_Û+#·≥+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. <˚X¯+˝À 500
≈£î ô|’>± Ä]∆ø£ eT+&É\T\T ìs¡ísTT+#ês¡T. n+<äT˝À ˇø£ÿ ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚yé˝ÀH˚ 100≈£î ô|’>± Á|ü‘˚´ø£ Ä]∆ø£
eT+&Éfi¯fl≈£î nqTeT‘·T*#êÃsTT. á düeTj·÷ìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ‘=$Tà~ dü+ˆˆ\T eTTK´eT+Á‹>± |üì#˚dæq
#·+Á<äu≤ãT Hêj·Tø£‘·«+˝Àì ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕغ z≥$T bÕ\sTT´+~. yÓ’.mdt.sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ Hêj·Tø£‘·«+˝À
ø±+Á¬>düT Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±sêìøÏ e∫Ã+~. πø+Á<ä+˝À Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î≈£î qeTàø£ã+≥T nsTTq ô|≥Tºã&ç<ëØ
dü+düÿs¡D\ düeTs¡≈∆ î£ &ÉT nsTTq eTH√àVü≤Hé Á|ü<ëÛ ì>± ` ÄVüAy¢ ê*j·÷, ∫<ä+ãs¡+ e¬>s’ ê ø√≥Ø n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ
e∫Ã+~. Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î @»+&Ü neT\T≈£î #·Ts¡T≈£î>± |üPqT≈£îqï~. Á|ü‘˚´ø£ Ä]∆ø£ eT+&Éfi¯fl≈£î ‘√&ÉT <˚X¯+˝À
eT÷&ÉT ø√kÕÔ ø±]&ÜsY\qT Á|üø£{Ï+∫+~. yê{Ï˝À yÓTT<ä{Ï>± Áoø±≈£îfi¯+ qT+&ç HÓ\÷¢s¡Tõ˝≤¢ ‘·&É es¡≈£î
düTe÷s¡T yÓsTT´ øÏ.MT rs¡ÁbÕ+‘êìï ø√düº˝Ÿø±]&ÜsY>± Á|üø£{Ï+∫+~. Á|ü‘˚´ø£ Ä]›ø£eT+&Éfi¯fl (ôdCŸ\T) ìs¡«Vü≤D
ø√dü+ 2005 dü+ˆˆ˝À #·≥º+ #˚dæ+~. 2006 qT+&ç Ä #·≥º+ neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~.
πø+Á<ä, sêÁwüº bÕ\≈£î\T nsTTqyê]øÏ Ä≈£î˝À¢ ø±ìyê]øÏ ø£+#ê˝À¢ e&ç¶+∫q≥T¢ ø√{≤¢~ eT+~
ìs¡T<√´>∑T\≈£î, uÛÑ÷$T ˝Òìyê]øÏ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\ #·≥º+ |üø£&É“+B>± neT\T #˚dæ uÛÑ÷$T |ü+|æD° #˚j·T≥+,
yê{Ïì kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑´+>± ‘·j·÷s¡Tø±e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq düVü‰j·T+ e÷ìy˚XÊsTT. uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T
‹s√>∑eTq+˝À |ü&ܶsTT. ô|’>± ôdCŸ j·T»e÷qT\≈£î, ø±]&ÜsY |ü]ÁX¯eT\≈£î ø±s¡T#Íø£>± uÛÑ÷eTT*e«&É+,
7
|üqTïsêsTTr\T, s√&ÉT¢, ¬s’˝Ò«\T $e÷HêÁX¯j·T+ e+{Ï eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT á <˚X¯ Á|ü»\ kıeTTà‘√
ì]à+∫ sTTe«&É+ <ë«sê yê{Ï e´j·T uÛ≤sêìï ‘·–Z+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊsTT. <ëìø√dü+ 1894 Hê{Ï ø±\+
#Ó*¢q uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ Á|üø±s¡+ ªªÁ|üC≤Á|üjÓ÷»q+μμ ù|]≥ ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D neT\T #˚XÊsTT. Á|üuÛÑT‘·«
uÛÑ÷eTT\T, ù|<ä\ ∫qï`düqïø±s¡T ¬s’‘·T\T uÛÑ÷eTT\T øö\T`bÕ*ùd<ä´ |ü⁄ uÛÑ÷eTT\T, HêeTe÷Á‘·+>± ù|<ä\≈£î
|ü+∫q nôd’qT¶uÛÑ÷eTT\T, &ç.bòÕs¡+, &ç¬ø{Ï uÛÑ÷eTT\T` ˇø£fÒ$T{Ï |æ∫Ã|ü{Ϻq #·+<ä+>± πø+Á<ä`sêÁwüº bÕ\≈£î\T
ôdCŸ\ »«s¡+‘√, e⁄Hêà<ä+‘√ ø±–b˛sTT uÛÑ÷eTT\ìï+{Ïì ø±s¡T#Íø£>± ôdCŸ\T yê{Ï˝À uÛ≤>∑yÓTÆq Á|üe÷<äø£s¡
s¡kÕj·Tq, eT+<äT\ |ü]ÁX¯eT\T, u§>∑TZ Ä<Ûë]‘· $<äT´‘Y |ü]ÁX¯eT\T, nDT $<äT´‘Y bòÕ´ø£ºØ ø√dü+ ùdø£]+∫
sTT#êÃsTT. ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î ‘Ó>∑ã&ܶsTT.
Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î n_Ûeè~∆ qeT÷Hê˝Àì ø±s¡´Áø£e÷\T :
á ÁøÏ+~ ø±s¡´Áø£e÷\ ìs¡«Vü≤DqT Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î n»+&Ü #˚|ü{Ϻ+~. á <˚X¯ πø+Á<ä, sêÁwüº bÕ\≈£î\T
ã]‘Ó–+∫ ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D neT\T≈£î |üPqT≈£îHêïsTT : 1.|ü]ÁX¯eT\T 2.KìC≤\ yÓ*øÏr‘· 3.>±´dt
yÓ * øÏ r ‘· 4. z&É π s e⁄\T`$e÷HêÁX¯ j · ÷ \T 5. Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ Ä]∆ ø £ eT+&É fi ¯ ó fl (ôdCŸ \ T) 6. eTÚ*ø£
dü<äTbÕj·÷\T(Äs¡T`mì$T~ ˝…’qT¢ s√&ÉT¢, ¬s’˝Ò«\T) 7.|ü≥ºD°ø£s¡D, ø±\˙\T, >∑èVü≤ìsêàD+, ]j·T˝…ùdº{Ÿ\T 8.
m>∑TeT‹ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ eT+&Éfi¯ófl 9. uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰ kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕ»≈£îº \T 10. ôV’≤Á&√, <∏äs¡à˝Ÿ, $<äT´‘Y πø+Á<ë\T
11. s¡ø£åD e´edüú\T 12. nuÛÑj·÷s¡D≤´\T 13. H˚wüq˝Ÿ bÕs¡Tÿ\T 14. |üsê´es¡D πø+Á<ë\T 15. yê´bÕs¡
yêDÏ»´ e÷˝Ÿ‡ yÓTT<ä\T>∑Tq$.
M{Ï˝À uÛ≤>∑+>±H˚ sêÁwüº+˝À ‘Ó\+>±D≤ ` eTTK´+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+˝À Áoø±≈£îfi¯+ qT+&ç
HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ es¡≈£î ø√düº˝Ÿ ø±]&ÜsY, ôdCŸ\ ìsêàD+˝À uÛ≤>∑+>± u§>∑TZ Ä<Ûë]‘· <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y bòÕ´ø£ºØ\T,
eT+<äT\T ‘·j·÷Ø |ü]ÁX¯eT\T, z&Éπse⁄\T, $e÷HêÁX¯j·÷\T, ø±øÏHê&É ôdCŸ, $XÊK`ø±øÏHê&É eT<Ûä´ 600
#·.øÏ.MT ÁbÕ+‘·+˝À s¡kÕj·THê\T ` s¡kÕj·Tìø£ |ü]ÁX¯eT\ ô|≥Tºã&çÁbÕ+‘·+ ( ) @sêŒ≥T, yêHé|æø˘ ÁbÕ»≈£îº,
b˛\es¡+ uÛ≤Ø ]»sê«j·TsY, ∫+‘·|ü*¢`>∑TπsÔ&ÉT u≤¬ø’‡{Ÿ ‘·e«ø£+, bÕ|æø=+&É\ nuÛÑj·÷s¡D´+ $düÔs¡D, H˚wüq˝Ÿ
bÕsYÿ, ø£q|ü]Ô ôdCŸ, ø£èwüí|ü≥ï+ ôdCŸ, HÍø± πø+Á<ä+ ‘·~‘·s¡eTT\THêïsTT.
M≥ìï{Ï ø√dü+ ñ<ë: ø±øÏHê&É ôdCŸz eT÷&ÉT |ü+≥\T |ü+&˚ ÁbÕ+‘êìï, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ q÷‘·q sê»<Ûëì
ÁbÕ+‘·+˝À ≈£L&Ü eT÷&ÉT |ü+≥\T |ü+&˚ ÁbÕ+‘êìï πø{≤sTT+#ês¡T. ø√düº˝Ÿ ø±]&ÜsY yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À $XÊK`
ø±øÏHê&É eT<Ûä´ \ø£åqïs¡ mˆˆ\ uÛÑ÷$Tì @ø£+>± ø√düº˝Ÿ ø±]&ÜsY≈£î ùdø£s¡D \ø£å´+>± ìs¡ísTT+#ês¡T. 50y˚\
mˆˆ\T ùdø£]+#ês¡T. ôdCŸ ìsêàD |üqT\T ÁbÕs¡+_ÛdüTÔHêïs¡T. uÛÑ÷$T>∑\ ¬s’‘·T\T uÛÑ÷$Tø√˝ÀŒ‘·THêïs¡T. ¬s’‘·T\qT
uÛÑ÷$TøÏ XÊ•«‘·+>± <ä÷s¡+ #˚ùd qj·÷ ñ<ës¡yê<ä ô|≥Tºã&ç ÁbÕ<Ûä$Tø£ düMTø£s¡D≈£î |üPqT≈£î+≥THêïs¡T.
ôdCŸ\ø£ìï+{ÏøÏ 6`8 y˚\ mø£sê\ qT+&ç 30y˚\ mˆˆ\ uÛÑ÷$T es¡≈£î ˇø√ÿπø+Á<ëìøÏ düMTø£]düTÔHêïs¡T. Á|ü»\
kıeTTà‘√ ôdCŸ\ j·T»e÷qT\≈£î ñ∫‘· düVü‰j·T+ ÁøÏ+<ä Äs¡T ˝Òq¢, mì$T~ ˝Òq¢ s¡Vü≤<ës¡T¢, *+ø˘ ¬s’˝Ò«
e÷sêZ\T ì]à+∫ ô|&ÉT‘·Tqï~. M{Ïì |ü_ø¢ `˘ Áô|y’ {˚ Ÿ j·÷»e÷q´+˝À ≈£L&Ü neT\T »s¡T|üuÀ‘·THêïs¡T. yêHé|øæ ˘
ÁbÕ+‘·+ ø√dü+ 28y˚\ mˆˆ\T uÛÑ÷$T ùdø£s¡D ìs¡ísTT+∫ $yê<ë\ ø±s¡D+>± ‘ê‘êÿ*ø£+>± ì\T|ü⁄<ä\
#˚dæe⁄qï~.
b˛\es¡+ uÛ≤Ø ]»sê«j·TsY ìsêàD≤ìøÏ 9 eT+&É˝≤\≈£î #Ó+~q eT÷&ÉT õ˝≤¢\ Ä~yêd” ÁbÕ+‘·
uÛ÷Ñ eTT\T 1.5 \ø£\å mˆˆ\T eTT+|ü⁄≈£î >∑Ts¡e⁄‘êsTT. 2\ø£\å eT+~ ìsê«dæ‘T· \e⁄‘ês¡T. M]˝À 50% Ä~yêd”\T,
25% eT+~ <ä[‘·T\T. Ç$>±ø£, nuÛÑj·÷s¡D´+ $düÔs¡D, H˚wüq˝Ÿ bÕsYÿ eT÷\+>± Ä~yêd” Á>±e÷\T nø£ÿ&ç
qT+&ç ‘·s¡*yÓ[fl b˛e\dæ edüTÔ+~. ìsê«dæ‘·T\≈£î ∫qï eT<Ûä´ ‘·s¡Vü ‰ kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕ»≈£îº\ dü+<äs¡“¤+˝ÀH˚
8
ìsê«dæ‘·T\≈£î ªªuÛÑ÷$TøÏ uÛÑ÷$TøÏμμ sTTe«&É+ ˝Ò<äT. sTT‘·s¡ dü+ |ü<ä≈£î qwüº|ü]Vü‰s¡+ sTTe«≥+˝Ò<äT. ªªuÛÑ÷$TøÏ
uÛÑ÷$T sTT#˚Ã+<äTø£H˚ ù|s¡T‘√ Ä~yêd”\T, q÷´&ÓyÓ÷Áø£d”, @◊¬øj·T+j·Tdt ‘·~‘·s¡ –]»q dü+|òü÷\T kÕ«BÛq+
#˚dTü ø=ì nqTuÛeÑ düTqÔ ï uÛ÷Ñ eTT\≈£î –]»H˚‘s· T¡ \≈£î qwü|º ]ü Vü‰s¡+ sTTdüTHÔ êïs¡T. Äs¡ø+£ >± á bÕ\≈£î\T Ä~yêd”
e´‹πs≈£î\T>± s¡TEe⁄#˚düT≈£î+≥THêïs¡T.
u≤¬ø’‡{Ÿ yÓ*øÏr‘·≈£î ≈£L&Ü 30y˚\ mˆˆ\ uÛÑ÷$T qwüº+ »s¡T>∑T‘·T+~. 35 øÏ.MT ÁbÕ+‘·+ es¡≈£î <ëì
Á|üuÛ≤e+ e⁄+≥T+~. »HêyêkÕ\ qwüºy˚T>±≈£î+&Ü n&Ée⁄˝À¢ì düVü≤»,»\ eqs¡T\T, yê{Ïô|’ ÁøÏ+~ ÁbÕ+‘·+˝À
@sêŒf…Æq kÕ>∑TÁbÕ»≈£îº\T eè<Ûë>± e÷s¡‘êsTT. Á‘ê>∑T`kÕ>∑T ˙{Ï ø£≥ø£≥ , ÄVü‰s¡ dü+øå√uÛÑ+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
Á>±e÷\˝À ¬s’‘·T\ uÛÑ÷ùdø£s¡D eTTK´+>± eT÷&ÉT |ü+≥\T |ü+&˚ ` ÄVü‰s¡ |ü+≥\T|ü+&˚ uÛÑ÷eTT\
ùdø£sD ¡ eT÷\+>± ÄÁbÕ+‘· e´ekÕj·T ≈£L©\T ìs¡T<√´>∑+‘√ rÁe <äTÁwüŒyêìøÏ ã\e⁄‘ês¡T. e\dü\T eT]+‘·
ô|s¡T>∑T‘êsTT. #˚‹eè‘·TÔ\T HêX¯qeTe⁄‘êsTT. øö\T ¬s’‘ê+>∑+ eT]+‘· qwüºb˛‘·T+~. eT‘·‡´ø±s¡T\ ñbÕ~Û
<Óã“‹+{À+~. M]øÏ eTs√ |üì ‘Ó*j·T<äT. uÛÑ÷$T>±ì, <ëìô|’ |ü{≤º>±ì ˝Òe⁄.
ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\T |ü+&˚ uÛÑ÷eTT\ ùdø£s¡D ø±s¡D+>± y˚˝≤~eT+~ ø±]à≈£î\ ñbÕ~Û <Óã“‹+≥T+~.
ø±s¡D+ e], #Ós¡T≈£î, XÊ>√, J&çe÷$T&ç ‘·~‘·s¡ |ü+≥\ qwüº+ ø±s¡D+>± e´ekÕj·÷qTã+<Ûä |ü]ÁX¯eT˝…’q
¬s’düT$T\T¢\T, dü>∑TZ_j·T´+ $T\T¢\T, ‘·e⁄&ÉT qT+&ç ÄsTT˝Ÿ ‘·j·÷ s¡T#˚ùd $T\T¢\T, J&ç|ü|ü ‘·j·÷Ø bòÕ´ø£ºØ\T,
|ü+#·<ës¡ bòÕ´ø£ºØ\T, }ø£qT|üjÓ÷–+∫ sTT+&É¢ ìsêàD≤ìøÏ yê&˚ sTT≥Tø£\ ‘·j·÷Ø |ü]ÁX¯eT e+{Ïe˙ï
rÁe+>± <Óã“‹+{≤sTT. Çe˙ï e÷qT´bòÕ´ø£Ã]+>¥ |ü]ÁX¯eT˝Ò. ªª‘·j·÷Ø s¡+>∑+μ >∑T]+∫ u≤ø±\÷<äT‘·Tqï
Á|ü<ëÛ ì yÓ÷&û>±s¡T e÷qT´bòÕ´ø£Ã]+>¥ |ü]ÁX¯eT\T U≤∞>±e≥+‘√ @s¡Œ&çq ìs¡T<√´>∑T\qT @+ #˚kÕÔsT¡ ? düeTTÁ<ä
ñ‘·Œ‘·TÔ\T ` #˚|ü\T, q‘·Ô>∑T\¢\T, düTqï+ ‘·j·÷Øô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ∫s¡Tyê´bÕs¡T\T ìs¡«Væ≤+#·T≈£îH˚ eT‘·‡´ø±s¡
eTVæ≤fi¯\ô|’, e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À |üì#˚ùd n‘·´~Ûø£ eT+~ eTVæ≤fi≤ ≈£ L©\ô|’ rÁeÁ|üuÛ≤e+ |ü&ÉT‘·Tqï~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À <ë<ë|ü⁄ á 70dü+ˆˆ\˝À eT÷&ÉT ø√≥¢ mø£sê\ uÛÑ÷$Tì e´ekÕj˚T‘·s¡ nedüsê\≈£î
$ìjÓ÷–+#ês¡T. Äs¡Tø√≥¢ eT+~ Á|ü»\T ìsê«dæ‘·T\j·÷´s¡T. 20% eT+~øÏ e÷Á‘·y˚T qwüº|ü]Vü‰s¡+
n+~+∫q≥T¢ ]ø±s¡T¶\THêïsTT. eTTK´+>± Ä~yêd”\T ˙{ÏqT+&ç ˇ&ÉT¶≈£î $dæπsdæq #˚|ü\ #·+<ä+>±
‘·j·÷s¡e⁄‘ês¡T.
ô|≥Tºã&ç<ës¡T\≈£î uÛÑ÷eTT\ dü+‘·s¡ŒD˝À sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ #˚‹øÏ meTTø£˝Òq≥T¢ e´eVü≤]+#ê&ÉT. ‘·q
≈£îe÷s¡T&ÉT, ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T, ‘·q ùdïVæ≤‘·T\≈£î uÛ≤Ø>± <=&ç¶<ë]q uÛÑ÷eTT\T ø£≥ºu…{≤º&ÉT. ñ≈£îÿ bòÕ´ø£ºØøÏ
14y˚\ mø£sê\ uÛÑ÷$T, dæyÓT+{Ÿ bòÕ´ø£ºØøÏ 4000 mø£sê\T n|üŒ–+#ê&ÉT. Áoø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢˝À düVü≤» ˙{Ï
eqs¡T\ ;\, ‘·+|üs¡ uÛÑ÷eTT\qT M{ÏøÏ <Ûësê<ä‘·Ô+ #˚XÊs¡T. ÄVü‰s¡ dü+øå√uÛ≤ìøÏ, eT‘·‡´ø±s¡T\ ñbÕ~ÛøÏ qwüº+
yê{Ï\T¢‘T· +~. eTTeTàs¡ »HêyêkÕ\Tqï Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø=yê«&É nDT bòÕ´ø£Øº ìsêàD+ rÁeyÓTqÆ $wüjT· +.
ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê{≤\T, ã*<ëHê\T :
Á|ü<ëÛ q+>± Á>±MTD Ä]∆ø£ e´edü‘ú √ ≈£L&çq á <˚X+¯ ˝À ù|<äÁ|ü»\˝À uÛ÷Ñ <ëVü≤+ m≈£îÿe>±H˚ e⁄+≥T+~.
Ä~yêd”\T, s¬ ‘’ T· \T, e´ekÕj·T≈£L©\T uÛ÷Ñ $Tø√dü+ »]–q uÛ÷Ñ $Tb˛sê{≤˝À¢ M] uÛ÷Ñ <ëVü≤+ |üPdü˝À <ës¡+e˝…
düŒwüº+>± e⁄+~. dü+‘ê˝Ÿ, #Û√{≤ Hê>∑|üPsY, Hêsêj·TDYUÒ], *œ+|üPsY, e⁄qïÁbÕ, eØ¢, ‘ÓuÛ≤>±, qø£‡˝ŸãØ,
‘Ó\+>±D≤ kÕj·TT<Ûä ¬s’‘ê+>∑b˛sê≥+, Ms√∫‘· Áoø±≈£îfi¯ –]»q ¬s’‘ê+>∑ kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+, >√<ëe]˝Àj·T
Á|ü‹|òüT≥Hê b˛sê≥+ ` n˙ï ≈£L&Ü uÛÑ÷$TdüeTdü´ πø+Á<ä+>± »]–q b˛sê{≤˝Ò. Ä yês¡dü‘·« Á|üuÛ≤e+ Á|üdüTÔ‘·
ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D e´‹πsø£ b˛sê{≤\≈£î ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~. >∑+>∑es¡+, k˛+ù|≥, ø±ø£sê|ü*¢ b˛sê≥+˝À

9
@&ÉT>∑Ts¡T neTs¡T\j·÷´s¡T. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe]õ˝≤¢ ø±øÏHê&É ôdCŸ\ ÁbÕ+‘·+˝À ã\e+‘·|⁄ü uÛ÷Ñ ùdø£sD¡ ≈£î e´‹πsø£+>±
eT÷&ÉT <äbÕò \T düeTs¡o\ Á|ü‹|òTü ≥q≈£î |üPqT≈£îHêïs¡T. ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä <∏sä à¡ ˝Ÿ e´‹πsø£b˛sê{≤\T, ø=yê«&É nDT$<äT´‘Y
πø+Á<ä+, u≤¬ø’‡{Ÿ e´‹πsø£b˛sê{≤\˝À Ä~yêd”\T, ù|<ä\T düeTs¡o\ b˛sê{≤\T kÕ–+#ês¡T. ô|Á{À ø±]&ÜsY,
ø√düº˝Ÿ ø±]&ÜsY≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT‘·THêïs¡T. >∑T+≥÷s¡T ` Á|üø±X¯+ õ˝≤¢˝À yêHé|æø˘ z&Éπse⁄\ ìsêàD+˝À
Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ ø£q|ü]Ô $<äT´‘Y πø+Á<ä ìsêàD≤\T, ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷$T ùdø£s¡D≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&Üs¡T.
eTVü‰sêÁwüº˝Àì qMu§+u≤sTT ôdCŸ˝À 50y˚\ mø£sê\ uÛÑ÷$T ùdø£s¡D≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üj·T‹ï+#·>±
Á|ü»\T ô|<ä›m‘·TÔq b˛sê&Üs¡T. j·TT.|æ.˝Àì <ëÁ~˝À 25y˚\ mø£sê\ uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üj·T‹ï+#·>±
Á|ü»\T b˛sê&ç yÓqøÏÿø={≤ºsT¡ . j·TT.|æ.˝À sTT<äs› T¡ , |üPHê˝À ˇø£sT¡ ã\e+‘·|⁄ü uÛ÷Ñ ùdø£sD ¡ e´‹πsø£b˛sê≥+˝À
neTs¡T\j·÷´s¡T.
ø£[+>∑q>∑sY Ä~yêd”\T ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î e´‹πsø£ b˛sê≥+˝À bÕ\≈£î\T »]|æq ø±\TŒ˝À¢
yÓTT‘·Ô+ 22 eT+~ Ä~yêd”\T neTs¡T\j·÷´s¡T. kÕsê+X¯+˝À kÕÁe÷»´yê<ä, ãVüQfi¯C≤‹, á <˚X¯ ø±s√ŒπswüHé
ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D e´‹πsø£b˛sê≥+˝À ‘·eT s¡ø£Ô+‘√ s¡Vü≤<ës¡T\T y˚XÊs¡T. #·]Á‘·˝À düTesêíø£åsê\‘√
*œ+#·<ä–q |òüTqyÓTÆq Ms√∫‘·bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#ês¡T. qø£‡\“Ø, Áoø±≈£ îfi¯ b˛sê{≤\ Á|üuÛ≤e+ ≈£L&Ü M{Ïô|’
e⁄+&ç e⁄+≥T+~. ˇ]kÕ‡˝À b˛k˛ÿ, ñ≈£îÿbòÕ´ø£ºØ\T, ìj·÷+–] u≤¬ø’‡{Ÿ e´‹πsø£b˛sê{+˝À Ä~yêd”\Tñ
Bs¡Èø±\ Á|ü‹|òüT≥q ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
|ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ sêÁwüº+˝À n_Ûeè~∆ ìs√<Ûäø£‘ê«ìøÏ`]$»ìC≤ìøÏ $uÛÑ»qπsKqT s¡<äT›#˚dü÷Ô dæ+>∑÷sY˝À
(600 mˆˆ\T |ü+≥\T |ü+&˚ uÛ÷Ñ eT\T) q+~>±+, ã\e+‘·|⁄ü uÛ÷Ñ ùdø£sD¡ e´‹πsø£ b˛sê≥+˝À s¬ +&ÉT <äbÕò \T>±
25 eT+~ es¡≈£î neTs¡T\j·÷´s¡T.
ªª|ü˝…¢qT $T+–q ô|≥Tºã&çμμ nH˚ ù|s¡T‘√ @.$<ë´kÕ>∑sY nH˚ s¡#·sTT‘· sêdæq Á>∑+<Ûä+˝À $$<Ûä
sêÁcÕº\˝À ã\e+‘·|⁄ü uÛ÷Ñ ùdø£sD ¡ ≈£î e´‹πsø£+>± »]–q á b˛sê{≤\˙ï qwü|º ]ü Vü‰s¡+ ô|+|ü⁄ ø√dü+ e÷Á‘·yT˚
»]>±j·Tì sêXÊs¡T. uÛ÷Ñ $Tø√dü+ #˚dqæ b˛sê{≤\T ø±H˚ø±e⁄ nHêïs¡T. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À Á>±MTDù|<ä\ uÛ÷Ñ <ëVü‰ìï
, uÛÑ÷kÕ«eT´ e´‹πsø£ #Ó’‘·Hê´ìï á s¡#·sTT‘· ‘·≈£îÿe>± n+#ÓHê y˚ XÊ&Éì #Ó|üŒø£‘·|üŒ<äT. πøe\+ qwüº|ü]Vü‰s¡+
ø√dü+ »]–q Ä]∆ø£b˛sê{≤˝Ò nsTT‘˚ ˇø£ÿ#√≥ ø±\TŒ\T »]– H˚\sê\T‘·T+fÒ sTT‘·s¡ #√≥¢ uÛÑj·T|ü&ç
Ä–b˛j˚Tyês¡T. ø±ì uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ #·]Á‘· >∑eTìùdÔ Ä+Á<Ûsä êÁwü+º ˝À –]»q ÁbÕ+‘ê\˝À »]–q ‹s¡T>∑Tu≤≥¢ìï+{Ï˝À
n+‘·Ø¢q+>± e⁄qï~. ‘Ó\+>±D≤ kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+ |òüTq$»j·÷\T kÕ~Û+∫ Hêj·Tø£‘·« Á<√Vü≤+‘√ rÁe
nD∫y˚‘·≈£î >∑T¬s’ ‘ê‘êÿ*ø£+>± yÓqTø£|ü≥Tº |ü{Ϻ+~. ø±ì ‹]– n~ qø£‡\“Ø˝À uÛÑ÷kÕ«eT´ e´‹πsø£b˛sê{≤\
s¡÷|ü+˝À »]– #·]Á‘· Á|üd~æ ø¬∆ øÏÿ+~. nø£ÿ&É qT+&ç Áoø±≈£îfi¯ Ms√∫‘· –]»q s¬ ‘’ ê+>∑ b˛sê≥+, >√<ëe]˝Àj·T
Á|ü‹|òüT≥Hê b˛sê{≤\˙ï ˇπø #√≥ ìs¡“+<ÛëìøÏ >∑T¬s’Hê sTT‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|ü»\T ‹]– uÛÑ÷b˛sê{≤\≈£î
dæ<ä›|ü&ܶs¡T.
n˝≤π> uÛ÷Ñ ùdø£sD¡ e´‹πsø£b˛sê≥+˝À ø£[+>∑q>∑sY Ä~yêd”\T e÷s¡<Z sä Ù¡ ≈£î\T nj·÷´s¡T. nsTTq|üŒ{Ïø°
Ä ‘·sê«‘· Ä Á|üuÛ≤e+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì |üø£ÿH˚ e⁄qï Áoø±≈£îfi¯+õ˝≤¢ k˛+ù|≥,ø±ø£sê|ü*¢ uÛÑ÷b˛sê{≤\ô|’
|ü&É˝Ò<ë? |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ˝À dæ+>∑|üPsY, q+~Á>±+ \˝À ‘·˝…‘·Ô˝Ò<ë? j·TT.|æ, eTVü‰sêÁwüº˝À¢ ≈£L&Ü düeTs¡o\
b˛sê{≤\T »]>±sTT. ø£qTø£ uÛÑ÷$Tø√dü+ b˛sê{≤\T n˙ï ˇπø˝≤ e⁄+&Ée⁄. uÛ≤s¡‘·Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À
H˚{Ïø°ø=~›bÕ{Ï e÷s¡TŒ\Tqï|üŒ{Ïø° <ëì kÕs¡+ e÷Á‘·+ ns¡∆uÛÑ÷kÕ«eT´ e´edüú>±H˚ e⁄+~. <ëqs¡∆+ s¡÷|ü+˝À
ø=ìï e÷s¡TŒ\Tqï|üŒ{Ïø° kÕs¡+˝À uÛÑ÷kÕ«eT´ <√|æ&û ø=qkÕ–+|ü⁄ nì ns¡∆+. uÛÑ÷ùdø£s¡D e´‹πsø£b˛sê≥+
ìdü‡+<˚Vü≤+>± ø±s√Œπs≥¢ #˚‹˝À uÛÑ÷eTT\ πø+ÁBø£s¡D≈£î e´‹πsø£+>± ‘·eT uÛÑ÷eT\T |ü]s¡ø£åDø√dü+ »]π>
10
b˛sê{≤\T ≈£L&Ü uÛÑ÷$Tø√dü+ »]π> b˛sê{≤\T>± n+‹eT+>± kÕÁe÷»´yê<ä e´‹πsø£, $<˚o ø±s√Œπs{Ÿ
dü+düú\ e´‹πsø£ b˛sê{≤\T>± ≈£L&Ü |ü]>∑DÏ+#ê*‡e⁄+~.
uÛÑ÷ùdø£s¡D e´‹πsø£ b˛sê{≤\ Á|üuÛ≤e+‘√ 2013 uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ :
2006 dü+e‘·‡s¡+˝À »]–q ø£[+>∑q>∑sY (ˇ&çkÕ‡) uÛÑ÷ùdø£s¡D e´‹πsø£b˛sê≥+‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq á
b˛sê≥+ 2011`12 Hê{ÏøÏ <˚X¯+˝Àì 5`6 sêÁcÕº\˝À Á|üuÛ≤e+ >∑]|æ+~. á sêÁcÕº\ìï+{Ï˝À ø£*|æ 50
eT+~øÏ ô|’>± ìsê«dæ‘·T\T H˚\ø=]>±s¡T. Bì‘√ ~eTà~]–q j·TT.|æ.@ Á|üuÛÑT‘·«+ düMT|ü+˝Àe⁄qï kÕ<Ûës¡D
mìïø£\qT <äèwæº˝À e⁄+#·Tø=ì n~Ûø±s¡+ ø√dü+ ‘ê‘êÿ*ø£+>±HÓ’Hê uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+˝À ø=ìï e÷s¡TŒ\HÓ’Hê
#˚jT· ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä . #·{≤º\T, dü+düÿs¡D\T m|ü&ÓH’ ê Á|ü»\ b˛sê{≤\ |ò*ü ‘·+>± e∫Ãqy˚. n+‘·eT+~ì ã*>=qï
‘·sê«‘· Á|üdüTÔ‘·+ #˚dæq #·{≤º\T ≈£L&Ü ø£˙ï{Ï‘·T&ÉTù|. #·≥º+ #˚ dæq+‘· e÷Á‘êq bÕ\≈£î\T Ä#·s¡D˝À neT\T
»s¡T|ü⁄‘ês¡ì Ä•+#·˝+Ò . |üP]Ô n_Ûeè~∆ ìs√<Ûøä £ #·{≤º\ s¡<Tä ø› √dü+ b˛sê&Ü*. Á|ü»\≈£î @e÷Á‘·+ e⁄|üj÷Ó >∑|&ü ˚
n+XÊ\T+fÒ yê{Ï neT\Tø√dü+ b˛sê&Ü*. ‘·eT eTÚ*ø£Vü≤≈£îÿ uÛÑ÷$Tø√dü+ b˛sê≥+‘√, uÛÑ÷kÕ«eT´
e´‹πsø£b˛sê≥+‘√ düeTq«j·T+ #˚düTø√yê*.
Á|ü»\ ˇ‹Ô&çeT÷\+>± 2013 uÛÑ÷ùdø£s¡D#·≥º+˝À πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ø=ìï e÷s¡TŒ\T #˚dæ+~. yê{Ï˝À
ø=ìï ndüŒwüº‘·\T, ˝ÀbÕ\T ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. Á|üC≤Á|üjÓ÷»q+ n+fÒ K∫Ñ·yÓTÆq, düŒwüºyÓTÆq $es¡D e⁄+&Ü*.
Á|üC≤Á|üjÓ÷»q+ ù|s¡T‘√ düeTj·Tdü÷Œ]Ô‘√ e´eVü≤]+#ê*. Hê{ÏøÏ 100 mˆˆ\ ô|’>± uÛÑ÷$Tì ùdø£]ùdÔ
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î ø£+ô|˙˝Ò qwüº|ü]Vü‰s¡+ sTTyê«*.
ùdø£]+#˚ uÛÑ÷$TøÏ e÷¬sÿ{Ÿπs≥T Á|üø±s¡+ <Ûäs¡ #Ó*¢+#ê*. e÷¬sÿ{Ÿ πs≥T ø£+fÒ |ü≥ºD≤˝À¢ ¬s+&ÉT ¬s≥T¢,
|ü˝…¢≥÷fiÀfl 4¬s≥T¢ qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#ê*. uÛÑ÷ùdø£s¡D Á|üÁøÏj·T qT H√{Ï|òæπøwüHé sTT∫Ãq 6HÓ\˝À¢H˚
neT\T #˚j·÷*. ˇπø <äbòÕ˝À qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#ê*.
øö\T s¬ ‘’ T· \≈£î ≈£L&Ü qwü|º ]ü Vü‰s¡+ qwü|º ]ü Vü‰s¡+ sTTyê«*. øπ e\+ qwü|º ]ü Vü‰s¡+ #Ó*+¢ #·&yÉ T˚ ø±≈£î+&Ü
uÛÑ÷$TøÏ uÛÑ÷$T sTTyê«*.
|ü⁄qsêedü ÁbÕ+‘·+˝À 5 s¡ø±\ eTÚ*ø£ edü‘·T\T ø£*Œ+#ê*. yê{Ï˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq$
bÕsƒ¡XÊ\\T,Ä≥düú˝≤\T, ÄdüT|üÁ‘·T\T, s¡Vü≤<ës¡T\T, $<äT´‘Y kÂø£s ê´\T, s¡øÏå‘· eT+∫˙{Ï |ü<∏äø±\T,
|ü+#êsTTr uÛeÑ Hê\T, n+>∑Hyé ê&û øπ +Á<ë\T, X¯àXÊHê\T, b˛kÕº|d”ò Tü \T, #Íø£<säÛ \¡ <äTø±D≤\T, $‘·HÔ ê\T,
ms¡Te⁄\ ì\«\T, M{Ïì @sêŒ≥T #˚dæq ‘·sê«‘·H˚ ≈£î≥T+u≤\qT ‘·s¡*+#ê*.
uÛÑ÷j·T»e÷ìπø ø±ø£, JeH√bÕ~Ûø√˝ÀŒsTTq yês¡+<ä]ø° ÁbÕ»≈£îºÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï Á|ü»\+<ä]ø°,
ìsê«dæ‘T· \+<ä]ø° eTqT>∑&øÉ √dü+ Jeqy˚‘q· +, yê]¸ø£ y˚‘q· + #Ó*+¢ #ê*. ≈£î≥T+ã+˝À ˇø£]øÏ ‘·|Œü ø£
ñ<√´>∑+ ø£*Œ+#ê*.
kÕ>∑T˙{Ï edü‘·T\T>∑\ uÛÑ÷eTT\T, ¬s+&ÉT|ü+≥\T |ü+&˚ uÛÑ÷eTT\qT rdüTø√e<äT›. ∫‘·Ô&çH˚\\T,
n≥MuÛÑ÷eTT\T, eT&Én&Ée⁄\T, ø√kÕÔ rs¡ÁbÕ+‘· uÛÑ÷eTT\qT rdüTø√sê<äT. Bìe\¢ ¬s’‘·T\T, ≈£L©\,
eT‘·‡´ø±s¡T\ Áã‘·T≈£î\T ∫Á<äeTe⁄‘êsTT. ;&ÉTuÛÑ÷eTT*ï, yÓT≥ºuÛÑ÷ eTT*ï ùdø£]ùdÔ ¬s’‘ê+>±ìøÏ qwüº+
‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+~. nsTT‘˚ qwüº|ü]Vü‰s¡+ n~Ûø£+>±H˚ sTT∫à yê]øÏ |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+#ê*.
yê´bÕs¡, yêDÏ»´ \øå±´\≈£î, ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ yê´bÕsê\≈£î, uÛÑ÷eTT\qT ùdø£]+#·≈£L&É<äT.
m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢q÷ 5000 mø£sê\≈£î $T+∫ ùdø£]+#·sê<äT.
ùdø£]+∫q uÛÑ÷$T˝À ¬s+&˚fi¯fl˝À ÁbÕ»≈£îº\Tsêø£b˛‘˚ Ä uÛÑ÷$Tì yê|üdtrdüTø=ì Ä uÛÑ÷$Tì ¬s’‘·T\≈£î
sTTyê«*.
11
 ìs¡ísTT+∫q ÁbÕ»≈£îº |ü]~Û˝À Á|üuÛÑT‘·«`Áô|’y˚{Ÿ ñeTà&ç uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ nsTT‘˚ 70% ìsê«dæ‘·T\T
n+^ø£]+#ê*. Áô|’y˚{Ÿ j·÷»e÷q´+ >∑qTø£ nsTT‘˚ 80% ìsê«dæ‘·T\T n+^ø£]ùdÔH˚ uÛÑ÷ùdø£s¡D
#˚|ü{≤º*. ìC≤ìøÏ á |ü]$T‹øÏ ns¡∆+˝Ò<äT.100%¬s’‘·T\T n+^ø£]ùdÔH ˚ ÁbÕs¡+_Û+#ê*. Á|ü»\T
‘Ó*j·Tø£, ne÷j·T≈£î\T n+^ø£]+∫Hê n˝≤+{Ï Á|üe÷<äø£s¡ ÁbÕ»≈£îº\T ndü\T ì]à+#·sê<äT. ñ<ë:
b˛\es¡+ ÁbÕ»≈£îº.
Á>±eTdüuÛÑ n+fÒ |ü+#êsTTr düuÛÑ>± e⁄+&Ésê<äT. @»˙‡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ˇø√ÿ |ü+#êsTTr˝À eT÷&ÉT qT+&ç
10 Á>±e÷\ es¡≈£î ø£qTø£ (hamlet) ÁbÕ‹|ü~ø£q neT\T#˚j·÷*.
ìsê«dæ‘·T\T m<äTs=ÿH˚ kÕe÷õø£, Ä]∆ø£, kÕ+düÿè‹ø£, e÷qdæø£ düeTdü´*ï >∑T]+∫ dü«‘·+Á‘·`kÕe÷õø£
XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T, dü+düú\‘√ eT~+|ü⁄#˚sTT+#ê*.
|üsê´es¡D≤ìøÏ Vü‰ìø£*–+#·ì ÁbÕ»≈£î\º qT e÷Á‘·yT˚ nqTeT‹+#ê*. |üsê´es¡D eT~+|ü⁄ »]|æ+#ê*.
u≤~Û‘·T\≈£î nHê´j·T+ »]–‘˚ ø√s¡Tº\≈£î M\T+&Ü*. uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î ¬s’‘·T nuÛÑ´+‘·s¡+ ‘Ó\|ü&ÜìøÏ
düeTj·T+, M\T ø£*Œ+#ê*.
#·≥+º neT\T |üs´¡ y˚øDå£ ˝À Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛTä \≈£î, Á|üC≤dü+|ò÷ü \≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + e⁄+&Ü*. 1894 uÛ÷Ñ ùdø£sD¡
#·≥º+ s¡<äT› #˚j·÷*.
j·TT.|æ.@ Á|üuÛÑT‘·«+ 2013˝À ÄyÓ÷~+∫q uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ Á|ü»\ô|’ Áù|eT‘√ #˚dæ+~˝Ò<äT. |ü<äT\
dü+K´˝À ¬s’‘·T\qT bı≥ºqô|≥Tº≈£îqï ‘·sê«‘· ø£qT#·÷|ü⁄ y˚Ts¡˝À Á|ü»\T ã\e+‘·|ü⁄ uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î
n+^ø£]+#˚|ü]dæú‘·T\ ˝Òq+<äTe\q ‘·|üŒì dü] |ü]dæú‘·T\˝À e÷Á‘·y˚T 2013˝À j·TT.|æ.@ á #·≥º+ #˚dæ+~.
ìsê«dæ‘·T\ $wüj·T+˝À j·TT.|æ.@.<ë]˝ÀH˚ |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ˝À e´eVü≤]+∫q dæ.|æ.j·T+ á #·{≤ºìï #˚dæq
yê]ì ø°]Ô+#·&É+ $&É÷¶s¡+. nsTT‘˚ j·TT|æ@ Á|üuÛÑT‘·«+ 2009˝À |üP ]Ô yÓTC≤]{°‘√ @s¡Œ&ç+~ ø±<äT.
dü+ø°sÁí¡ |üuTÑÛ ‘·«+. ~q~q>∑+&É+˝≤ e⁄+{À+~. <ëì‘√ Á|ü»\ ìs¡dqü H˚|<ü ´äÛ +˝À K∫Ñ·+>± e´eVü≤]+#·&+É ˝À
‘·≥|ü{≤sTT+∫+~. Ç~ Á|ü|+ü #·u≤´+≈£î <˚X`¯ $<˚X¯ yê´bÕs¡ ø£+ô|˙\≈£î q#·Ã˝Ò<Tä . n+<˚øπ á <äbÕò mìïø£\≈£î
‘·eT m»+&ÜqT ø£]ƒq+>± neT\T »s¡|ü>∑*–qyê]ø√dü+, Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ø√dü+ |ü]o*+#êsTT. _C…|æ bÕغ
<ëì <äèwæº˝À |ü&ç+~. n+<äT˝À n|üŒ{Ïπø >∑T»sê‘Y eTTK´eT+Á‹>± |üì#˚dæq qπs+Á<äyÓ÷&û ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq
eT‘·‘‘· «· yê~. n_Ûeè~∆ ìs√<Û≈ä î£ &ÉT. n‘·DíÏ ‘·eT @»+&Ü neT\T≈£î m+#·T≈£îHêïs¡T. kÕÁe÷»´yê<ä+ ‘·\T#·T≈£î+fÒ
n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sêe&É+ ø£wüº+ø±<äT. e÷≥ $q≥+˝Ò<äqT≈£î+fÒ ~+∫y˚j·T≥+ <ëìøÏ ø£wüº+˝Ò<äT. |òü*‘·+>±
_.C….|æ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~. qπs+Á<äyÓ÷&û n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT.
n~Ûø±sêìøÏ e∫Ã+<˚ ‘·&Ée⁄`Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î m»+&Ü neT\T≈£î ‘·j·÷sY!
‘·eT bÕغ˙, ‘·qq÷ n~Ûø±sêìøÏ rdüT≈£î e∫Ãq yêfi¯fl s¡TD+ rs¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î (Á|ü<ëÛ qeT+Á‹) n~Ûø±sêìøÏ
sêe&Éy˚T q&ÉT+ _–+#ê&ÉT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ n_Ûeè~∆ |ü<Ûä+˝À yÓqTø£ã&ç b˛sTT+<äHêï&ÉT. $<˚XÊ˝ÒM uÛ≤s¡‘·
<˚X¯+˝À ô|≥Tºã&ÉT\T ô|fÒº+<äT≈£î eTT+<äT≈£î sêe≥+˝Ò<äHêïs¡T. <ëìøÏ j·TT.|æ.m. Hêj·Tø£‘·«+ düeTs¡∆e+‘·+>±
e´eVü≤]+#·&É+ ˝Ò<äHêïs¡T. ‘·j·÷s¡T s¡+>∑+˝À <˚X¯+ (e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥`edü÷Ô‘·Œ‹Ôs¡+>∑+) u≤>± yÓqTø£ã&ç
b˛sTT+<äì, <ëìøÏ ô|≥Tºã&ÉT\≈£î nqTyÓq’ yê‘êes¡D≤ìï <˚X+¯ ˝À j·TT.|æ.m.Á|üuTÑÛ ‘·« Vü≤j·÷+˝À @s¡Œ&É˝<Ò Hä êï&ÉT.
ø±]àø£ nXÊ+‹ e⁄+fÒ (n+fÒ ø±]à≈£î\T X¯yê˝≤¢ |ü&çe⁄+&Ü* ‘·|üŒ nedüs¡yÓTÆ‘˚ ‘·eT Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäqø√dü+,
s¡øDå£ ø√dü+ düyTÓ àVü≤≈£îÿqT e⁄|üj÷Ó –+#·Tø√≈£L&É<qä ïe÷≥) ô|≥Tºã&ÉT\T ô|fÒ+º <äT≈£î $<˚o ø£+ô|˙\T eTT+<äT≈£î
sêe≥! n+<äTø£ì yêfi¯fl≈£î $XÊ«dü+ ø£*Œ+#˚ #·s¡´\T yÓTT<ä˝…fÒºXÊs¡T. dü_‡&û\T s¡<äT›ø±yê\+≥THêïs¡T. yÓTT<ä≥
12
ø±]àø£ #·{≤º\ô|’ $s¡T#·Tø£ |ü&ܶ&ÉT. yê{Ï˝À ø°\ø±+XÊ\qT s¡<äT›# ˚ùd Á|üj·T‘·ï+˝À e⁄Hêïs¡T. ô|≥Tºã&ç<ës¡T\≈£î
|ü]ÁX¯eT kÕú|üq≈£î eTT+<äT≈£î sêyê\+fÒ ø±]àø£ nXÊ+‹ e+{Ï yê‘êes¡D+ e⁄+&É≈£L&É<äHêï&ÉT. eTq ø±]àø£
#·{≤º\T eTØ ø£]qƒ +>± e⁄Hêïj·THêï&ÉT. ø±]àø£ #·{≤º˝À¢ ô|≥Tºã&ç<ës¡T\≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ yÓdTü \Tu≤≥T¢ ø£*Œ+#ê\≥!
n+fÒ ô|≥Tºã&ç<ës¡T\ø£edüs¡yÓTÆ‘˚ e⁄<√´>±\˝À ô|≥Tº≈£îH˚+<äT≈£î, sTTwüº+˝Òø£b˛‘˚ ‘=\–+#˚+<äT≈£î neø±X¯+
e⁄+&Ü\≥! |ü]ÁX¯eT j·T»e÷qT\≈£î nqTeT‘·T\ø√dü+ $$<Ûä XÊK\ #·T≥÷º ‹s¡>∑qedüs¡+ ˝Ò≈£î+&Ü
#·{≤º\ìï+{Ï˙ ø£*|æ ˇπø #·≥º+ #˚kÕÔqì Á|ü<Ûëì n+≥THêï&ÉT. nsTT‘˚ uÛ≤s¡‘· bÕs¡¢yÓT+≥Ø e´edüú
Á|üC≤kÕ«$Tø±ìøÏ Á|ürø£ nì #Ó|ü≈£î+≥THêïs¡T. <ëì >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ ePø£<ä+|ü⁄&ÉT e⁄|üHê´kÕ*kÕÔs¡T.
ˇø£yÓ’|ü⁄ bÕs¡¢yÓT+≥T düe÷y˚XÊ\T »s¡T>∑T‘·T+&É>±H˚ yê{Ïì nsê∆+‘·s¡+>± eTT+<˚ eTT–+#ês¡T. eTs¡Tdü{Ïs√CÒ
_\T¢\qT Ä]¶HÓqT‡ s¡÷bÕ\˝À m+<äT≈£î C≤]#˚XÊs¡T?
‘=+<äs¡bÕ≥Tø±<äT ø£\es¡bÕ≥T :
ô|≥Tºã&ÉT\qT Äø£]¸+#˚+<äT≈£î, Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î m»+&Ü neT\T #˚j·÷ \+fÒ yÓ÷&û >±]øÏ ø±]àø£
#·{≤º\qT #ê|ü#·TfÒº |üì n‘·´edüs¡yÓTÆ+~. <ë<ë|ü⁄ >∑‘· |ü~ dü+e‘·‡sê\ qT+&ç ÄyÓ÷~+∫q ôdCŸ\T ˇø£{°
Äsê ‘·|üŒ @M ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±˝Ò<äT. Á|ü»\T <äè&ÛÉyÓTÆq e´‹πsø£‘ê, düeTs¡o\ Á|ü‹|òüT≥q\‘√ ô|+&ç+>¥˝À
|ü&çb˛j·÷sTT. eTT+<äT≈£î kÕ>∑&É+ ˝Ò<äT. Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î qT+&ç ˇ‹Ô&ÉT\T m≈£îÿej·÷´sTT. yÓ÷&û >±]øÏ
ø±e\dæq ‘·j÷· Ø s¡+>±ìøÏ (e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥) ô|≥Tºã&ÉT\T sêyê\+fÒ ô|+&ç+>¥˝À |ü&qç ªn_Ûeè~∆μ qeT÷Hê
ÁbÕ»≈£î\º ˙ï |üP]Ôø±yê*— eTs√yÓ|’ ⁄ü #·+Á<äu≤ãT>±] dæ+>∑|Pü sY ‘·sV¡ ‰ü sê»<Ûëì ìsêàD≤ìøÏ Ä ÁbÕ+‘· Á>±e÷\T
ø=ìï düùd$Tsê n+≥THêïsTT. |ü+≥\T HêX¯q+ #˚dæ uÛÑj·Tô|≥ºp∫Hê n+^ø£]+#·˝Ò<äT. n+<äTπø ‘·«s¡>±
πø+Á<ä+ #·≥º+ #˚j·Tq≥¢sTT‘˚ q>∑s¡ ìsêàD+ ø£wüºeTe⁄‘·T+~. <ëìø√dü+ Á|ü<Ûëìô|’ ˇ‹Ô&ç #˚XÊs¡T. Çs¡Te⁄s¡T
≈£îeTàø£ÿj·÷´s¡T. yÓ+ø£j·T´Hêj·TT&ÉT ≈£L&Ü M]øÏ »‘· ø£*XÊs¡T. n+<äTπø M]<ä›] ø£\es¡bÕ≥T. bÕs¡¢yÓT+≥T˝À
#·s¡Ã <ë«sê ã\T¢\qT ÄyÓ÷~+∫ #·≥º+ #˚düTø√{≤ìøÏ M\Tqï~. yÓTTqï{Ï es¡≈£L ˝Àø˘düuÛÑ düe÷y˚XÊ\T
»]>±sTT. nsTT‘˚ _.C….|æ.øÏ ˝Àø˘düuÛÑ˝À #ê*q+‘· yÓTC≤]{° e⁄+~ ø±˙ m>∑Te düuÛÑ sê»´düuÛÑ˝À ‘·–q
yÓTC≤]{° ˝Ò<Tä . nø£ÿ&É yÓTC≤]{° kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ø=+‘· düeTj·T+ |ü&TÉ ‘·T+~. nø£ÿ&É _\T¢\T ÄyÓ÷<ä+ bı+<äe⁄.
n+<äTπø bÕs¡¢yÓT+≥T düe÷y˚XÊ\qT ìs¡ísTT+∫q >∑&ÉTe⁄≈£î eTT+<˚ yêsTT<ë y˚dæ eTs¡T~qy˚T eTT+<äT>±
;Ûe÷s¡+>∑+˝À $<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\ ô|+|ü⁄ (j·T|òt.&ç.◊) u§>∑TZ>∑qT\ Áô|’y˚{°ø£s¡D _\T¢\ô|’ ‘·ø£åD+
Ä]¶HÓqT‡\T C≤Ø #˚XÊs¡T. Ä yÓqTø£H˚ uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥ºdües¡D ÄyÓ÷~+#·≥+ »]–+~ . Ç~ |üP]Ô
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+. meπseTHêï ˝…ø£ÿ˝Ò<äH˚ ìs¡+≈£îX¯+, ìj·T+‘·è‘·«+, nVü≤+uÛ≤e+ ‘·|üŒ eTπsMTø±<äT.
uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+˝À e÷s¡TŒ\‘√ Ä]¶HÓqT‡ :
‘êeTT n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#˚Ã+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&çq <˚oj·T ø±s√Œπs{Ÿ X¯≈£îÔ\, ô|≥Tºã&ç<ëØ Á|ü|ü+#· Ä]∆ø£
dü+düú\ s¡TD+ rs¡TÃø√&ÜìøÏ yÓ÷&û Ä>∑y˚T|òü÷\ MT<ä á Ä]¶HÓqT‡\qT C≤Ø #˚XÊs¡T. ªÄs¡THÓ\\T ` Hê\T>∑T
Ä]¶HqÓ T‡\Tμ>± Äj·Tq n~Ûø±s¡ Vü≤yê kÕ–b˛‘·Tqï~. Á|ü‹|üøbå£ Õغ\T @ n+X¯+ô|H’ H’Ó ê e´‹πsøÏùdÔ #·sá ˝Ò≈î£ +&Ü
sTT˝≤π> Ä]¶HqÓ T‡ <ë«sêHÓH’ ê eTT+<äT≈£î yÓ[flb˛‘êeTì j·÷e‘Y Á|ü|ü+#êìøÏ á Ä]¶HqÓ T‡ <ë«sê #ê≥T‘·THêïqì
Ä]∆ø£ eT+Á‹ ìdæ‡>∑TZ>± Á|üø£{Ï+#ê&ÉT. 2013˝À uÛÑ÷ùdø£s¡D #·{≤ºì ï ÄyÓ÷~+∫ m+‘√ø±\+ ø±˝Ò<äT.
n~Ûø±s¡`Á|ü‹|üø£å bÕغ\ yÓ’≈£î+sƒ¡bÕ∞˝À <ëìøÏ n|ü&˚ q÷ø£\T #Ó˝≤¢sTT. uÛÑ÷ ùdø£s¡D #·{≤ºìøÏ Ä]¶HÓqT‡
<ë«sê #˚dæq ¬s+&ÉT ø°\ø£yÓTÆq dües¡D\‘√ sTTø£ Ä#·≥º+ m+<äT≈£L |üìøÏ sê<äT. Çø£ Ä #·≥º+ e⁄Hêï ` ˝Ò≈£îHêï
ˇø£fÒ. Ä #·{≤ºìøÏ Äj·TTe⁄ |ü≥Tº>± e⁄qï Ä ¬s+&ÉT dües¡D\‘√ á #·≥ ºy˚T>±<äT, eTs√ eT÷&ÉT #·{≤º\ô|’

13
≈£L&Ü Á|ü‹≈£L\ Á|üuÛ≤e+ |ü&ÉT‘·T+~.
C≤rj·T uÛÑÁ<ä‘ê, s¡ø£åD e⁄‘·Œ‘·TÔ\T, Á>±MTD eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]&ÜsY\T,
Á|üuTÑÛ ‘·«`Áô|y’ {˚ Ÿ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ düV‰ü kÕe÷õø£, eTÚ*ø£ kÂø£sê´\ ìsêàD+ ø√dü+ uÛ÷Ñ $Tì ùdø£]ùdÔ ìsê«dæ‘T· \
n+^ø±s¡+‘√ |üì˝Ò<äì, n˝≤π> #˚|ü{Ϻq ìsêàD≤\ e\¢ dü+uÛÑ$+#˚ kÕe÷õø£ Á|üuÛ≤yêìï eT~+|ü⁄ #˚j·Te\dæ
q nedüs¡+˝Ò<ä+≥÷ ¬s+&ÉT ø°\ø£ dües¡D\T eT+Á‹es¡Z+ ÄyÓ÷~+∫+~. Ä]¶HÓqT‡ C≤Ø #˚XÊs¡T. yÓHÓ«+≥H˚
sêh|ü‹ ÄyÓ÷<ëìøÏ |ü+bÕs¡T. Äj·Tq πøe\+ n+‘· ªns¡®+{Ÿ nedüs¡+μ @yÓTT∫Ã+<ä+≥÷ ˇø£ e÷≥ e÷Á‘·+
Á|ü•ï+#ês¡T. yÓ[flqyês¡T sTT∫Ãq düe÷#ês¡+‘√ dü+‘·è|æ#Ô +Ó ~ dü+‘·ø+£ ≈£L&Ü ô|fÒXº Ês¡T. bÕs¡y¢ TÓ +≥T »s¡>&∑ +É ˝Ò<Tä
>∑qTø£ Ä]¶HÓqT‡ C≤Ø #˚XÊqq&É+ |ü∫à nã<ä∆+, yÓ÷dü+. ÁøÏ+<ä{Ï s√E es¡≈£î »]–q düe÷y˚XÊ\qT ø±yê\ì
yêsTT<ëy˚dæ Ä]¶HÓqT‡ C≤Ø#˚XÊs¡T. düe÷y˚X¯+˝À #·]ÃùdÔ z&çb˛‘êeTH˚ uÛÑj·T+‘√ <ä>∑Z]<ë] m+#·T≈£îHêïs¡T.
bÕs¡¢yÓT+≥Ø, ã÷s¡T®yê Á|üuÛÑT‘ê«\ ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£+μ m+‘· ã÷≥ø£yÓ÷ sTT~ ‘Ó*j·TCÒdüTÔqï~.
ªuÛÑ÷ ùdø£s¡D≈£îμ dü+ã+~Û+∫ ìsê«dæ‘·T\ n_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D, n+^ø±s¡+ rdüTø√e&ÉeTH˚~ ø°\ø£yÓTÆq
n+X¯+. á Ä]¶HÓqT‡ Á|üø±s¡+ ìsê«dæ‘·T\ n_ÛÁbÕj·T+ ndü\T rdüTø√qedüs¡y˚T ˝Ò<äT. n+‘·≈£î eTT+<äT
Á|üC\ b˛sê{≤\ <ë«sê |ü_¢ø˘`Áô|’y˚{Ÿ C≤sTT+{Ÿ |ü]ÁX¯eT ˝Ò<ë ÁbÕ»≈£îºø√dü+ uÛÑ÷$Tì ùdø£]ùdÔ 70 XÊ‘·+
ìsê«dæ‘T· \ n+^ø±s¡+ nedüse¡ T˙, n<˚ Áô|y’ {˚ Ÿ |ü]ÁX¯eT\sTT‘˚ 80 XÊ‘·+ ìsê«dæ‘T· \ n+^ø±s¡+ ‘·|Œü ìdü]
nì #·≥º+˝À ù|s=ÿqã&ç+~. yêdüÔyêìøÏ ndü\T Ä ø±¢CÒ nHê´j·T+. 70 XÊ‘·+ n+fÒ <ë<ë|ü⁄ eT÷&ç+≥ ˇø£
e+‘·T eT+~ e´‹πsøÏ+∫Hê ˝…ø£ÿ#˚j·Tqedüs¡+ ˝Ò<ä+≥T+B #·≥º+. ndü\T u≤~Û‘·T\ n_ÛÁbÕj·T+ q÷s¡TXÊ‘·+
düeTà‹ rdüTø√e\dæq nedüs¡+ e⁄+~. ø±ì ÄX¯Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq n+X¯y˚TeT+fÒ ø±s√Œπs{Ÿ X¯≈£îÔ\T rdüTø√e\dæq
Á|ü»\ n+^ø±sêìï 80 XÊ‘·+ qT+&ç 67 XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+#·eTì Á|üuÛÑT‘ê«ìï ø√sês¡T. ªø£+<ä≈£î ˝Òì <äTs¡<ä
ø£‹Ô|”≥¬ø+<äT≈£îμ nqï≥T¢ ø±s√Œπs{Ÿ X¯≈£îÔ\T 67 XÊ‘êìøÏ |ü]$T‘·+ #˚j·÷\+fÒ ndü\T n+^ø±s¡y˚T nedüs¡+
˝Ò≈£î+&Ü e÷s¡TŒ#˚j·TT≥≈£î @e÷•+∫ Á|ü<Ûëì sTT˝≤ #˚XÊs¡T?
#˚|ü{Ϻq ÁbÕ»≈£îº, uÛÑ÷ùdø£s¡D e\¢ »]π> kÕe÷õø£ Á|üuÛ≤e+ m˝≤e⁄+≥T+<äH˚ ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚dæ
ìsê«dæ‘·T\Tqï Á>±eT düuÛÑ˝À #·]Ã+∫ ô|ò’q˝Ÿ #˚j·÷*. Á>±eTdüuÛÑ ìs¡íj·Ty˚T ø°\ø£+. Çø£ÿ&É ≈£L&Ü kÕe÷õø£
Á|üuÛ≤e+ô|’ eT~+|ü⁄ ndü\T nedüs¡y˚T ˝Ò<ä+≥÷ Ä]¶HÓqT‡˝À C≤Ø#˚j·T&Éy˚T$T{Ï? Bì |üs¡´ekÕHê\qT yÓ÷&û
Ä˝À∫+#êsê? Á|ü»\T MTs¡T ø° sTTùdÔ Ä&˚ eTs¡ u§eTà˝≤? yÓ÷&û>±s¡T Á|üC≤ n_ÛÁbÕj·÷\≈£î >∑&ç¶b˛#·≈£î
sTT∫Ãq $\Te ≈£L&Ü sTTe«˝Ò<äT. |ü+#êj·TrsêCŸ #·≥º $düÔs¡D Á|üø±s¡+ Á>±eTdüuÛÑ ìs¡«Vü≤D Á>±eTdüuÛÑ
ìs¡«Væ≤+#ê\ì e⁄qï~. n~≈£L&Ü nedüs¡+ ˝Ò<äì Ä]¶HÓqT‡ <ë«sê ‘=\–+#ês¡T. πøe\+ Áô|’y˚≥T uÛÑ÷eTT˝Ò
ø±≈£î+&Ü Á|üuÛÑT‘·«, kÕe÷õø£ eqs¡T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç J$düTÔqïyê] JeH√bÕ~Û @yÓTÆHê <Óã“‹+≥T+<ë
nì|ü]o*+#ê\ì uÛ÷Ñ ùdø£sD¡ #·≥+º ˝À e⁄qï~. ùdø£]+#·qTqï uÛ÷Ñ $T˝À @ ÁbÕ»≈£îº ì]à+#˚~, <ëì Á|üu≤Û e+,
n+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq uÛÑ÷$T yÓTT<ä˝…’q $esê\˙ï kÕe÷õø£ eT~+|ü⁄ ìy˚~ø£ (j·Tdt.◊.m) ˝À ù|s=ÿq&É+
<ë«sê ÄuÛÑ÷$T uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À m˝≤ e⁄+&˚~, |üs¡´ekÕHê\T m˝≤ e⁄+&˚~ Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·÷*. á $wüj·÷\˙ï
Á>±eT düu˝ÑÛ À #·]Ã+#ê*. <ëì düeTà‹ bı+<ë*. Ä ‘·sê«‘· uÛ÷Ñ ùdø£s¡D #˚|{ü ≤º*‡ e⁄+ñ≥T+~. ø±ì Ä]¶HqÓ T‡˝À
kÕe÷õø£ eT~+|ü⁄ n+#·Hê ìy˚~ø£ nedüs¡+ ˝Ò<äì #Ó|üŒ≥+ »]–+~. Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·÷\qT n|üVü‰dü´+
#˚dü÷Ô yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\qT ø±\ sêj·T≥y˚T sTT~.
|ü+#êj·TrsêCŸ #·≥º+ Á|üø±s¡+ Á>±eTdüuÛÑ ìs¡íj·T+ ø°\ø£+. Á>±eT dü«sê»´+ >∑T]+∫ ã÷≥≈£|ü⁄
ø£ãTs¡T¢ #Óù|Œ bÕ\≈£î\T Á>±eTdüu\ÑÛ q÷, Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷\ ùdø£sD¡ düu\ÑÛ qT ‘·÷‘·÷ eT+Á‘·+>± Á|üuTÑÛ ‘·« dæã“+~‘√,
ã+~\<=&綽À »]|æq≥T¢ »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. n+fÒ á Ä]¶HÓqT‡ @»˙‡ ÁbÕ+‘ê\˝ÀHÓ’‘˚ |ü+#êj·TrsêCŸ#·≥º+,
14
2006 n≥M Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+, 1/70 #·{≤º\ìï{Ï˙ e⁄\¢+|òæT+#·&Éy˚T ne⁄‘·T+~. n≥M Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+˝À ≈£L&Ü
Á>±eTdüuÛÑ ìs¡íj·T+ ø°\ø£+>± ù|s=ÿqã&ç+~. Çø£ –]»q uÛÑ÷ |ü]s¡ø£åD e⁄<˚›X¯´+‘√ @s¡Œ]Ãq 1 Ä|òt 70 #·≥º+
Á|üø±s¡+ –]»qT\ uÛÑ÷eTT\qT –]»H˚‘·s¡T\ neTàø±\÷, ø=qT>√fi¯ófl #˚j ·T&É+>±˙, øö\T≈£î rdüTø√&É+>±˙
#Ó\<¢ Tä . Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï ≈£L&Ü –]»H˚‘s· ¡ e´øÏÔ ÁøÏ+<ä |ü]>∑D+Ï #ê\ì düTÁ|”+ ø√s¡Tº ù|s=ÿqï~. n˝≤+{Ï~ b˛\es¡+,
nuÛÑj·÷s¡D≤´\T, H˚wüq˝Ÿ bÕs¡Tÿ\T, u≤¬ø’‡{Ÿ`˝ÒÁf…Æ{Ÿ >∑qT\ $wüj· ÷˝À¢ Ä~yêd”\T b˛sê&ç kÕ~Û+#·T≈£îqï
Vü≤≈£îÿ\qT e⁄\¢+|òæT+#·&É+ ø±<ë sTT~? #·{≤º\qT e⁄\¢+|òæT+#ês¡+≥÷ bÂs¡T\qT •øÏå+#˚ Á|üuÛ≤‘ê«\qT,
bÕ\≈£î\qT •øÏ+å #˚yês¡T ˝ÒsH¡ ê áBÛe÷? bÕ\≈£î\T sTT˝≤π> yÓTT+&ç yÓK’ ] nqTdü]ùdÔ $dæ–b˛sTTq Ä~yêd”\T,
ù|<ä\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ Á|ü‹|òüT{Ï+#·ø£ e÷qs¡T. M≥ìï{Ï‘√bÕ≥T MTs¡T |òüTq+>± #ê≥T≈£îH˚ sêC≤´+>∑+˝À
ù|s=ÿqï eTÚ*ø£ dü÷Á‘·+ ` dü«+‘· Ädæúì ø£*–e⁄+&˚ Vü≤≈£îÿqT bÂs¡T \ Vü≤≈£îÿqT ø±\sêj·T≥+ ø±<ë sTT~?
uÛÑ÷kÕ«eTT\T, <ÛäqkÕ«eTT\T yê] ‘êuÒ<ës¡¢sTTq MT bÕ\≈£î\≈£î ˇø£ ˙‹, bÂs¡T\≈£î n+<äTHê nD>±]q
Ä~yêd”\T, <ä[‘·T\÷, yÓTHÆ ê]{°\T, eTVæ≤fi¯\≈£î ˇø£ ˙‘ê? MTs¡T #Ó|ü ≈£îH˚ sêC≤´+>±ìï MTπs e⁄\¢+|òTæ +#·≥+
ø±<ë sTT~?
u≤¬ø’‡{Ÿ Kì»+ yÓ*øÏrj·T&É+ <ë«sê <ëì Á|üuÛ≤e+ 35 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ |ü]~Û es¡≈£î e⁄+≥T+<äì
#ÓãT‘·THêïs¡T. n+fÒ mìï Á>±e÷\T, m+‘·eT+~ Á|ü»\ô|’ @ s¡÷|ü+˝À Bì Á|üuÛ≤e+ e\¢ qwüº+ ø£\T>∑T‘·T+<√
eT~+|ü⁄ y˚j·Tqedüs¡+ ˝Ò<ë? ø=+&É\ Áù|\T&ÉT eT÷\+>± qwüº b˛j˚T ø=~› Á>±e÷\H˚ n+#·Hê˝ÀøÏ rdüTø√&É+
m˝≤ dü¬s’+~? qwüº+ Á|üuÛ≤e+ |üP]Ô>± n+#·Hê y˚j·T≈£î+&Ü, ne÷j·Tø£ Ä~yêd”\T, ù|<ä\≈£î Bìì
$e]+#·≈î£ +&Ü, #·]Ã+#·≈î£ +&Ü ìs¡+≈£îX¯+>± ndü\T eT~+|ü⁄ nedüsy¡ ˚T ˝Ò<Tä , yêfi¯fl düeTà‹ nedüs+¡ ˝Ò<+ä ≥÷
Á|ü<Ûëì, Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡+≈£îX¯+>±, ìj·T+‘·˝≤ e÷{≤¢&ɶ+ ø£å$T+#·sêì~.
ÄVü‰s¡ |ü+≥\ ùd<ä´+ düs¡«HêX¯q+ #˚dæ @+‹ì Áã‘·T≈£î‘ês¡T?
˙{Ï bÕs¡T<ä\ kÂø£s¡´+ ø£*–, ãVüQfi¯ |ü+≥\T |ü+&˚ uÛÑ÷eTT\qT ùdø£]+#·sê<äì #·≥º+ Ä<˚•düTÔ+~.
á n+XÊìï Ä]¶HqÓ T‡˝À ‘=\–+#·&eÉ T+fÒ øπ +Á<ä, sêh Á|üuTÑÛ ‘ê«~ÛH‘˚ ·\T sTT<äs› ÷¡ s¬ ‘’ T· e´‹πs≈£î\T. e´ekÕj·T
s¡+>±ìøÏ ô|<ä› X¯‘·èe⁄\ì uÛ≤$+#ê*. m+‘· Hê>∑]ø£ <˚X¯yÓTÆHê, n_Û eè~∆#Ó+~q kÕÁe÷»´yê<ä <˚X¯yÓTÆHê,
|ü˝…¢\÷, |ü≥ºD≤\÷, q>∑sê\÷ nìï #√{≤¢ Á|ü»\T ÄVü‰s¡+ rdüTø√e&É+ <ë«sêH˚ J$+#ê*. n$ e],
>√<ÛäTeT, C§qï, yÓTTø£ÿ C§qï, sê>∑T\T, dü»®\T @yÓ’Hê ø±e#·TÃ. e÷ ªn_Ûeè~∆μ, <ëì ø√dü+ uÛÑ÷ùdø£s¡D
|ü⁄*|ü+C≤ nìï ÁbÕ+‘ê\qT <Óã“ rdüTÔ+~. <=+>∑\T sTT+{À¢ |ü&ç‘˚ @y√ ø=ìï rdüTø£ yÓfi¯‘ês¡T. ø±ì ªn–Z
<˚e⁄&ÉTμ C§s¡ã&ç‘˚ ªdüs¡«+ ã÷&ç<˚μqì |ü˝…¢yêdüT\T #Ó|ü≈£î+{≤s¡ T. n˝≤π> ÄVü‰s¡ |ü+≥\T |ü+&˚ uÛÑ÷eTT\qT
e´ekÕj˚T‘·s¡ nedüsê\≈£î, ôdCŸ\÷, ]j·T˝…ùdº{Ÿ\÷, |üsê´≥ø±\≈£î e⁄|üjÓ÷–ùdÔ qwüº b˛j˚T~ ¬s’‘·T\T
e÷Á‘·y˚T ø±<äT. ¬s’‘·T ùd<ä´+ <ë«sê e⁄‘·Œ‹Ô #˚ùd ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\T nìï ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ eTqT>∑&É≈£î
nedüs¡+. n+<äTπø ¬s’‘·Tq÷, e´ekÕj·T ≈£L©ì nqï <ë‘·\+{≤+. nsTT‘˚ |ü+≥\T, |ü+≥ uÛÑ÷eTT\ ùd<ä´+,
e´ekÕj·Ty˚T nedüs¡+ ˝Ò<äqï #·+Á<äu≤ãT>±]øÏ mìï |ü+≥\T |ü+&˚ uÛÑ÷eTT˝…’‘˚e÷Á‘·+ u≤<Ûä @eTT+~?
uÛÑ÷$Tô|’ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ>∑\ ¬s’‘·T e÷Á‘·y˚T e´ekÕj·T<ës¡T&ÉT ø±<äT. yêdüÔyês¡∆+˝À ÄuÛÑ÷$Tì
kÕ>∑T#˚j·T≥+˝À, |ü+≥\T |ü+&ç+#·&É+˝À ‘·eT XÊØs¡ø£ ÁX¯eT <ë«sê n+<ä]øÏ ÄVü‰s¡+ \_Û+#˚˝≤ #˚ùd
eTVæ≤fi¯\T ` Á|ü<Ûëq+>± <ä[‘· eTVæ≤fi¯\T, <ä[‘· e´ekÕj·T ≈£L©\T sTT‘·s¡ ù|<ä\T ≈£L&Ü ∫qï, düqïø±s¡T
ù|<ä, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ¬s’‘·T\‘√bÕ≥T e´ekÕj·T<ës¡T˝Ò. M]øÏ dü«+‘· uÛÑ÷eTT\T+&Ée⁄ >∑qTø£ |ü]Vü‰s¡+ e⁄+&É<äT—
e´ekÕj·T ≈£L©\‘√bÕ≥T Á>±MTD düe÷»+˝À ¬s’‘·T\‘√ ì‘·´dü+ã+<Ûë\T e⁄+&˚yêfi¯ófl #˚‹ eè‹Ô<ës¡T\T.

15
s¬ ‘’ ê+>∑+, e´ekÕj·T+ s¡<s›ä TTq ‘·sê«‘· á eè‹Ô Je⁄\T, ‘·eT e⁄‘·Œ‘·T\Ô T me]øÏ neTTàø=ì <Ûëq´+ ‘Ó#T· Ãø=ì
J$kÕÔs¡T. n+‘˚>±<äT, e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥ ` ‘·j·÷Ø s¡+>∑ |ü]ÁX¯eT\T ‘·eT yê{Ï˝À MTs¡T ø£*Œ+#˚ e⁄<√´>±\
>∑T]+∫ j·TTe‘·≈î£ H√s¡÷]+#˚˝≤ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T. MTs¡T ø=‘·>Ô ± e⁄bÕ~Û, e⁄<√´>±\T ø£*Œ+#˚e÷≥ n≥T+∫,
e⁄qï e⁄<√´>±\T eP&É>={Ϻ ìs¡T<√´>±ìï ô|+#·≈£î+&Ü e⁄+fÒ n<˚ |ü~y˚\T. m+<äTø£+fÒ e´ekÕj·Ts¡+>∑+ô|’
Ä<Ûës¡|&ü qç e´ekÕj·÷qTã+<Ûä |ü]ÁX¯eT\THêïsTT. e⁄<ëVü≤s¡D≈£î ‘·÷s¡TŒ >√<ëe]õ˝≤¢ ø±øÏHê&É ôdCŸ ÁbÕ+‘ê\T,
ÁøÏcÕí, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝À¢ì sê»<Ûëì ÁbÕ+‘·+˝À eT÷&ÉT |ü+≥\T`ÄVü‰s¡ |ü+≥\T |ü+&˚ ÁbÕ+‘ê\ô|’ y˚≥T
y˚dTü HÔ êïs¡T. Bìe\¢ ÄVü‰s¡ dü+øå√uÛ+Ñ , ù|<ä\≈£î ÄVü‰s¡ nuÛÁÑ <ä‘· <ë|ü⁄]+#·&yÉ T˚ >±ø£ e⁄<ëVü≤s¡D≈£î ‘·÷.>√.õ˝≤¢˝Àì
<ëìô|’q Ä<Ûës¡|ü&çq ¬s’düT $T\T¢\T e+<ä≈£î ô|’>± e⁄HêïsTT— ‘·e⁄&ÉT qT+&ç ÄsTT\T ‘·j·÷s¡T #˚ùd $T\T¢\T,
XÊ>√ (dü>∑TZ_j·T´+) $T\T¢\T, |ü+#·<ës¡ $T\T¢\T (#Ós¡≈£î |ü+≥ qwüº+), ô|+≈£î $T\T¢\T, #Ós¡T≈£î |æ|æŒ, e]>∑&ç¶
e¬>’sê\‘√ e⁄‘·Œ‹Ô »]π> ø±–‘·+ $T\T¢\T, e]bı≥TºqT e⁄|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚ ndü+U≤´ø£ ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑
sTT≥Tø£ ã{°\º |ü]ÁX¯eT\T, J&ç||ü ü ‘·j÷· Ø bòÕ´ø£Øº \T M{Ïìï{Ï˝À ñbÕ~Û bı+<˚ ø±]à≈£î\ Áã‘·T≈£î\ dü+>∑‘$˚ T{Ï?
Ç|üŒ{Ïπø á |ü]ÁX¯eT\T dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄HêïsTT. yÓ÷‘ê<äT\˝À ‘˚&Ü e⁄+≥T+~ >±ì sTT$ yÓ÷&û>±s¡T X¯\$#˚Ã
j·T+Á‘ê\‘√ q&ç#˚ ‘·j÷· Ø (e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥) |ü]ÁX¯eT\T ø±<ë?ôdCŸ\÷, bÕ]ÁXÊ$Tø£yê&É\H˚d]ü øÏ j·TTe‘·≈î£ ,
ø±]à≈£î\≈£î e⁄<√´>∑\T \_ÛkÕÔj·TH˚ ÄX¯ e⁄+~. ø±ì ~–‘˚ø±ì ˝À‘·T ‘Ó*j·T<äT!
n+‘˚>±<äT n_Ûeè~∆ì $πø+ÁBø£]+#·e\dæ+~>± Á|üC≤dü+|ò÷ü \÷, $|üe¢ ø±s¡T\÷, y˚T<Ûëe⁄\÷ ø√s¡T‘·THêï
u≤ãT ô|&É#$Ó q ô|&ÉT‘·THêï&ÉT. yÓqøÏÿ‘·>π Z düeTùd´˝Ò<ìä ‘Ó>π dæ #ÓãT‘·THêï&ÉT. MTs¡T ì]à+#·uÀj˚T Äø±X¯V≤ü sêà´\T,
dæ+>∑|üPsY ªdü«s¡Z+μ eT÷\+>± »q kÕ+Á<ä‘· u≤>± ô|]– b˛‘·T+~. ªª<Ûä]Á‹ y˚&ÓøÏÿ b˛‘·T+~— |üsê´es¡D+˝À
e÷s¡TŒ\T edüTHÔ êïj·T+≥÷μμ uÛÖ>√[ø£XÊgy˚‘\Ô· T yÓTT‘·T≈Ô î£ +≥THêïs¡T. es¡¸bÕ‘·+ |üPs¡«+‘√ b˛*ùdÔ #ê˝≤ ‘·–+Z ~.
ø£ècÕí q~øÏ es¡<ä\T sêe&É+ <ë<ë|ü⁄ ‘·–Z+~. Á|üø±X¯+ u≤´πsJ ~>∑Teq m|ü&ÉT #·÷∫Hê ˙πs e⁄+&É<äT.
u≤´πsõô|’q e⁄+&˚ ˙{Ïì ªdæ+>∑|üPsYμ q>∑s¡ yêdüT\≈£î Á‘ê>∑T˙s¡T n+~kÕÔsê? u≤´πsJ ~>∑Teq düeTTÁ<ä+
es¡≈î£ >∑\ nqï|üPs¡eí +{Ï ÄVü‰s¡ |ü+≥\qT n+~+#˚ uÛ÷Ñ eTT\qT ˇø£ÿ |ü+≥≈£î ≈£L&Ü kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·˝sÒ ì¡
>∑eTq+˝À e⁄+#·Tø√yê*. sê»<Ûëì ÁbÕ+‘· s¬ ‘’ T· \ Äy˚<qä qT, n+<äT˝Àì düùV≤‘·Tø£‘q· T kÕe<Ûëq+>± Ä˝À∫+∫
Á|ü‹wüº≈£î b˛≈£î+&Ü ãVüQfi¯ |ü+≥\T |ü+&˚ Á>±e÷\qT, qB rs¡ Á>±e÷\qT $TqVü‰sTT+#·+&ç. yÓT≥º ÁbÕ+‘·
uÛÑ÷eTT\qT m+|æø£ #˚j·T+&ç— ø=ìï eTTK´ ø±sê´\j·÷\T, dü+düú\qT sêh+˝À yÓqTø£ ã&çq ÁbÕ+‘ê\sTTq
sêj·T\d”eT, e⁄‘·Ôsê+Á<Ûä, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ e+{Ï ÁbÕ+‘ê\≈£î πø{≤sTT+#·+&ç. n|ü⁄&ÉT á ÁbÕ+‘·+ô|’ e‹Ô&ç
‘·>∑TZ‘·T+~. e⁄uÛÑj·T‘ês¡ø£+>± e⁄+≥T+~. ø£qTø£ $»„‘·‘√ Ä˝À∫+#·+ &ç. ˝Ò<ä+fÒ sê»<Ûëì ¬s’‘·T\T >±e#·TÃ,
MT ªn_Ûeè~∆μ m»+&Ü˝Àì eTπs ÁbÕ+‘· Á|ü»\÷ ø±e#·T× yêfi¯ófl yêfi¯fl ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»Hê\T, dü+πøåeT+
<äèwæ˝º À e⁄+#·Tø=ì ‘·eT Vü≤≈£îÿ\ s¡øDå£ ≈£î e⁄<ä´$T+#·ø£ ‘·|Œü ì |ü]dæ‹ú . ù|<ä Á|ü»\ $eTTπøÔ eP|æ]>± |üì#˚dTü qÔ ï
e⁄<ä´eTø±s¡T\T, Á|üC≤dü+|òü÷\T, $|ü¢eø±s¡T\÷ yê]øÏ eT<䛑·T sTTe«&É+ yê] Vü≤≈£îÿ.
ªÁ|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\ ù|]≥ 1894≈£î ‹s√>∑eTq+μ:
$∫Á‘·yÓTÆq $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ ` Áô|’y˚{Ÿ ôVA≥fi¯Sfl, Á|üuÛÑT‘·«`Áô|’ y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ bÕ»≈£îº\qT ôd’‘·+
Á|üC≤ Á|üjÓ÷»q+ |ü]~˝ÀìøÏ rdüTø£ sêe&É+ m˝≤ dü¬s’+~? n+fÒ |ü+#·qø£åÁ‘ê\ ôVA≥fi¯Sfl, |üsê´≥ø£
πø+Á<ë\÷, Äs¡T˝Òq¢, mì$T~ ˝Òq¢ s√&ÉT¢ yÓTC≤]{° Á|ü»\T uÛÑ÷$T V”≤qT\T>±, HêeT e÷Á‘·+>± uÛ≤$+#ê\ì
uÛÑ÷$T‘√, ìs¡T<√´>∑+‘√, Äø£*, nsê∆ø£*, nHês√>∑´+, bÂwæºø±Vü‰s¡ ˝À|ü+‘√ #êe˝Òø£ ã‘·T≈£î‘·Tqï á <˚X¯
ª<ä]Á<äHêsêj·TDμ\≈£î ne˙ï Á|üjÓ÷»q+ ø£*–+#˚yê? <äTqTï≈£îH˚+<äT≈£î #ê¬s&É+‘·H˚\, kÕ>∑TkÂø£sê´\T,

16
$<ë´`yÓ’<ä´, Äs√>∑´ edü‘·T\T, Á>±MTD s√&ÉT¢, $<äT´‘Y ‘·~‘·s¡eTT˝…’‘˚ Á|ü»\ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î e⁄|üjÓ÷>∑|ü&˚
n+XÊ\T>± e⁄+{≤sTT. ôdCŸ\÷, ø√dü˝º Ÿ ø±]&ÜsY\T, yê{Ïøe£ düsy¡ TÓ qÆ , yê{Ïø√dü+ ì]à+#·uÀj˚T eTÚ*ø£ edü‘T· \
@sêŒ≥T #˚ùd ÁbÕ»≈£îº\T $düèÔ‘· Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ @sêŒ≥T #˚ùd$ e÷Á‘·+ ø±e⁄.
yÓ÷&û>±s¡T Vü‰MTsTT#˚à e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥ (‘·j÷· Ø s¡+>∑+) |ü]ÁX¯eT\T yê≥+‘·≥y˚ n_Ûeè~∆øÏ ∫Vü‰ï\T
ø±e⁄. e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥ |ü]ÁX¯eT\T ù|s¡Tπø j·T+Á‘ê\‘√ q&ç#˚ |ü]ÁX¯eT\T. ø±ì yê{Ï˝À 10XÊ‘·+ eT+~
ø±]à≈£î\T e÷Á‘·y˚T e⁄bÕ~Û uÛÑÁ<ä‘· e⁄qï ¬s>∑T´\sY ø±]à≈£î\T. $T>∑‘ê yês¡+‘ê ndü+|òüT{Ï‘·s¡+>∑ |üqT\T
ìs¡«Væ≤+#˚ ø±+Á{≤≈£îº ø±]à≈£î\T, ‘ê‘êÿ*ø£, ø±´Ee˝Ÿ ø±]à≈£î˝Ò. e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥ |ü]ÁX¯eT˝À¢ ñbÕ~Û y˚T&ç|+ü &ÉT
#·+<ä+>±H˚ e⁄+~. Á|üdüTÔ‘· Ä]¶HÓqT‡ ‹]– e\dü bÕ\q Hê{Ï 1894 #·≥º+ kÕúsTTøÏ ‹s√>∑eTq+˝À e⁄qï<äì
#Ó|Œü ø£ ‘·|Œü <äT. uÛ÷Ñ ùdø£sD¡ ø±s¡D+>± uÛ÷Ñ j·T»e÷qT\πø ø±ø£ Ä uÛ÷Ñ $Tô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç J$+#˚ e´ekÕj·T≈£L©\T,
<ä[‘·T\T, eTVæ≤fi¯\T, øö\T<ës¡T¢, #˚‹eè‹Ô<ës¡T¢ sTT‘·s¡ ù|<ä\ Á|üjÓ÷»Hê\T s¡øÏå+#˚ ìã+<Ûäq\T m»+&Ü˝À
e⁄+&Ü*. Á|üdüTÔ‘· Ä]¶HÓHé‡ Á|üø±s¡+ uÛÑ÷$T j·T»e÷qT\≈£î e÷Á‘·y˚ T Ä]∆ø£+>± nsê`ø=sê qwüº|ü]Vü‰s¡+
n+<äT‘·T+~. uÛ÷Ñ $Tô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç J$+#˚yê] Á|üj÷Ó »Hê\≈£î qwü+º ø£\T>∑T‘·T+~. ô|>’ ± >∑‘+· ˝À $TqVü‰sTT+∫q
13 #·{≤º\qT Ä]¶HÓHé‡ <ë«sê uÛÑ÷ ùdø£s¡D #·≥º |ü]~Û˝ÀøÏ rdüTø£ sêe&É+ ¬s’‘·T\≈£î Á|üjÓ÷»q+ ø£+fÒ
ø±s√Œπs≥¢πø Á|üjÓ÷»q+.
¬s’‘·T\T ‘·eT uÛÑ÷eTT\T, ÄdüTú\qT m˝≤ e⁄|üjÓ÷–+#·Tø√yê\qï~ yêfi¯ fl sTTwüº+. yêfi¯fløÏwüºyÓTÆ‘˚,
dü«#·Ã+<ä+>± sTTùdÔ rdüTø√e#·TÃ. n|ü&ÉT ≈£L&Ü |æ.dæ.dæ.◊.ÄsY, <Ûsä à¡ ˝Ÿ $<äT´‘Y, nDT $<äT´‘Y e+{Ï bòÕ´ø£Øº \e\¢
˝≤uÛÑ+ ø£+fÒ qwüº+ m≈£îÿe »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄&ÉT Á|ü‘ê´e÷ïj·T e÷s¡Z+˝À nedüsê\T rs¡TÃø√yê* ‘·|üŒ yÓTT+&ç>±
neT\T »s¡|&ü +É dü]ø±<äT. ìsê«dæ‘T· \T ne÷j·Tø£+>± Á|üe÷<ä+ ‘Ó*j·Tø£ n+^ø£]+∫Hê n˝≤+{Ï |ü]ÁX¯eT\T
ñ|üdü+Vü≤]+#·Tø√yê*. Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\ø√dü+ |üì#˚j·÷* >±˙ ô|≥Tºã&ç<ës¡T\ø√dü+ >±<äT. ªªuÛÑ÷$T sTT∫Ãq
yê] uÛÑ÷$T˝À eTT+<äT |ü]ÁX¯eT\T kÕú|æ+#·Tø√+&ç. Á|üø£ÿH˚ e⁄qï sTTe«ì ¬s’‘·T\ uÛÑ÷eTT\T |ü+≥\T |ü+&Ée⁄.
n|ü&ÉT #·∫Ãq≥T¢ sTTkÕÔs¡+≥÷μμ ø±øÏHê&É ôdCŸ j·T»e÷qT\≈£î sêh eTTK´eT+Á‹ #·+Á<äu≤ãT >±s¡T dü\Vü‰
sTTe«&É+ düeTs¡∆˙j·T+ ø±<äT.
n˝≤π> nD>±]q j·Tdt.{Ï.`j·Tdt.dæ.düuŸ bÕ¢Hé ì<ÛäT\qT eTÚ*ø£ kÂø£ sê´\T, Á|üC≤Á|üjÓ÷»q˝πø nH˚
ù|s¡T‘√ uÛ≤Ø s√&É¢ ìsêàD≤ìøÏ eT[fl+∫q #·]Á‘· sTT+‘·≈£î eTT+<ä] Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î e⁄+~. n~≈£L&Ü dü]ø±<äT.
n<˚eT+fÒ Äs√&ÉT¶ Á|üø£ÿH˚ <ä[‘· ù|≥\THêïsTT >∑qTø£ Äs√&ÉT¢ yêfi¯fl≈£î ≈£L&Ü e⁄|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. n+<äTπø yêfi¯fl
Á|üj÷Ó »Hê\ø√dü+ Ä ì<ÛTä \T e⁄|üj÷Ó –+∫q≥T¢ |ü]>∑D+Ï #ê\H˚ ‘=+&çyê<äq\T bÕ\≈£î\T #˚XÊs¡T. Ç~ düs¬ +’ ~ø±<äT.
nD>±]q esêZ\ X¯ø£åq¢≈£î πø{≤sTT+∫q ì<ÛäT\qT <ë] eT[fl+#· sTT˝≤+{Ï yê{ÏøÏ yê&É≈£î+&Ü yêfi¯fl‘√ #·]Ã+∫,
ì]∆wüº+>± Ä esêZ\ n_Ûeè~∆øÏ e÷Á‘·y˚T e⁄|üjÓ÷>∑ |ü&˚ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î düuŸbÕ¢Hé ì<ÛäT\T e⁄|üjÓ÷–+#ê*. Á|üC≤
Á|üjÓ÷»Hê\T nH˚ |ü<ëìøÏ $|üØ‘· nsê∆\T, ìs¡«#·Hê\T rj·T≥+ dü]ø±<äT.
ùdø£]+#˚ uÛ÷Ñ $T˝À @ ÁbÕ»≈£îº ì]à+#˚B ìsê«dæ‘T· ≈£î #ÓbÕŒ\ì ù|s=ÿqï #·≥ìº ã+<Ûqä qT Ä]¶HHÓ ‡é ˝À ‘=\–+#·≥+
dü]ø±<äT. Ä ìã+<Ûqä e⁄+&É≥+ <ë«sê øπ {≤sTT+∫q ì<ÛTä \qT yÓ÷dü+‘√ sTT‘·s¡ yê{ÏøÏ eT[fl+#·≈î£ +&Ü n&ÉTø¶ √e{≤ìøÏ
M\e⁄‘·T+~.
Ç|üŒ{Ïø¬ H’ ê düeTj·T+ $T+∫ b˛˝Ò<Tä . sêqTqï ã&Ó{® Ÿ düe÷y˚XÊ˝À¢ á Ä]¶HHÓ ‡é kÕúq+˝À #·≥+º ÄyÓ÷~+#·e\dæ
e⁄+~. #˚dæq ‘·dü\qT dü]~<äT›ø√e≥+ $y˚ø£e+‘·T\ \ø£åD+. n+<äT≈£î bÕ\≈£î\T dæ<ä∆+ø±ø£ b˛‘˚ Á|ü»\T,
Á|üC≤kÕ«$Tø£yê<äT\T, Á|ü>‹∑ o\ X¯≈î£ \Ô T, Á|üC≤dü+|ò÷ü \T, $|üe¢ dü+dü\ú T ‘·~‘·sT¡ \+<äs÷¡ u≤~Û‘· Á|üC≤˙ø±ìøÏ n+&É>±
e⁄+&ç bÕ\≈£î\ô|’ ˇ‹Ô&ç ‘Ó∫à á ìs¡+≈£îX¯ #·≥º\qT e⁄|üdü+Vü≤]+#˚ es¡≈£L e⁄<ä´$T+#ê*. bÕ\ø£ esêZ\≈£î

17
n~Ûø±s¡y˚T |üs¡e÷e~Û. <ëìø√dü+ mìïø£\ eTT+<äT |üb˛{°\T |ü&ç Vü‰ MT\T >∑T|æŒ+#·≥+ #˚düTÔHêïs¡T. ¬>*∫q
yêfi¯ófl n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· #˚dæq u≤dü\T |ü{Ϻ+#·Tø√e≥+ ˝Ò<ä T. n~Ûø±sêìøÏ sêe≥+‘√H˚ m»+&Ü
e÷]b˛‘·Tqï~. >¬ *|æ+∫q Á|ü»\ jÓ÷>∑øπ eå ÷\qT >±*øÏ e~* y˚dTü HÔ êïs¡T. ô|≥Tºã&ÉT\ ù|s¡T‘√ sTT|ü&ÉT kÕÁe÷»´yê<ä
<˚XÊ\ #·T≥÷º Á|ü<Ûëì Á|ü<äøÏåD\T #˚düTÔHêïs¡T. <˚X¯+˝À e⁄+&˚ø£+ fÒ sTT‘·s¡ <˚XÊ˝À¢ m≈£îÿe πø{≤sTTdüTÔHêïs¡T.
ø£˙dü+ ù|<ä\+<ä]ø° sπ wüHé ø±s¡T\¶ T sTTe«≥+˝Ò<Tä . ø±s¡Tô¶ |’ ˇø£ _j·T´+ $TqVü‰ $T>∑‘ê düsT¡ ≈£î˝ÒM sTTe«≥+˝Ò<Tä .
e´øÏÔ>∑‘· Á|ü‹wüº ø√dü+ ª#·+Á<äqï ø±qTø£μ |æ\T|ü⁄‘√ ˇø=ÿø£ÿdüs¡ T≈£î ns¡øÏ˝À #=|üq sTTkÕÔs¡≥! ª<ëì‘√ ù|<ä\T
|æ+&çe+≥\T #˚düTø=ì ø£&ÉT|ü⁄\T |ü–˝Ò˝≤ ‹Hê\≥μμ me¬s’Hê qe⁄«‘ês¡ì \»®≈£L&Ü ˝Ò<äT. Äø±XÊqï+{Ï+∫q <Ûäs¡\T
ÁøÏ+<ä≈£î ~>∑≥+ ˝Ò<äT. e⁄bÕ~Û Vü‰MT #·≥º+ô|’ ‘·<äT|ü] ø£‹Ôy˚≥T |ü&ÉqTqï~. <˚X¯yê´|æ+‘·+>± 650 õ˝≤¢˝À¢ neT\T
»s¡T|ü⁄‘·Tqï ªC≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<≈äÛ +£ μ sTTø£ô|’ 2 e+<ä\ õ˝≤¢˝À¢ e÷Á‘·yT˚ neT\T »s¡T>∑T‘·T+<äì #Ó|⁄ü ‘·THêïs¡T.
Á|ü»\≈£î qwüºø£s¡yÓTÆq ø±øÏHê&É rs¡+˝Àì ôdCŸ Á|ü»\÷, Á|üC≤dü+|òü÷\÷, j·T+.j·T˝Ÿ.dü+düú\÷, Á|üC≤kÕ«$Tø£
yê<äT\ b˛sê{≤\ eT÷\+>± sTT+‘·ø±\+ eTT+<äT≈£î kÕ>∑≈£î+&Ü ô|+&ç+>¥˝À |ü&ç+~. ÄôdCŸqT sTT|ü&ÉT
ÁbÕs¡+_ÛdüTÔHêïs¡T. sê»<Ûëì ÁbÕ+‘ê˝À¢>∑\ Á|ü»\qT uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T \qT #˚j·T ‘·\ô|{ϺHês¡T. bÕ\≈£î\T u…~]+∫
˝§+>∑BdüTø√&ÜìøÏ $X¯« Á|üj·T‘êï\T #˚düTÔHêïs¡T.
j·TT.|æ.m.Á|üuÛÑT‘·«+ nqTdü]+∫q n|üdüe´, Á|üC≤e´‹πsø£ $<ÛëHê\ ø±s¡D+>± ÁuÛÑwüߺ|ü{Ϻ+~. z≥T¢ y˚dæ+~
Á|ü»˝Ò nsTTHê e÷s¡T‘·Tqï |ü]dæú‘·T˝À¢ ‘·eT≈£î|üjÓ÷>∑|ü&É‘ês¡qT≈£îqï yê]ì kÕÁe÷»´yê<äT\÷, Á|ü|ü+#· yê´bÕs¡
dü+düú\÷ Äø±XÊì¬ø‹Ô Á|ü#ês¡+ #˚XÊsTT. ˇ|”ìj·THé b˛˝Ÿ‡ ù|]≥ Á|ü» \ eT<䛑·T‘√ ¬>\euÀ‘·THêïs¡+≥÷ Á|üC≤
n_ÛÁbÕj·÷ìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔsTT. yÓ÷&û $wüj·T+˝À ≈£L&Ü n<˚ »]–+~. yÓ÷&û Hêj·Tø£‘·«+˝À >∑T»sê‘Y sêh+
m+‘√ n_Ûeè~∆ »]–+<äì Á|ü#ês¡+ #˚XÊsTT. ìC≤ìøÏ Á|ü»\ ÁbÕ<Ûä$Tø£ kÂø±sê´\ ø£\Œq $wüj·T+˝À >∑T»sê‘Y
yÓqTø£ã&ç e⁄qï~. n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· Ç+&çj·THé e÷qT´bòÕø£Ã]+>¥ Vü≤uŸ>± ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔeT+≥THêïs¡T. Çø£
ªy˚T&é ÇHé Ç+&çj·÷μ ø±<äT ªªy˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷μμn+≥÷ ô|≥Tºã&ÉT\ Á|üyêVü≤+ ø√dü+ >∑&É|ü>∑&ÉbÕ ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡T.
ø±ì yÓ÷&û >±] ªy˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷μ ªeT+Á‘·<ä+&É+μ ˇø£ y˚T&ç |ü+&ÉT. kı+‘·ø±fi¯flô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç <˚XÊìï n_Ûeè~∆
#˚düTø√yê*. |üs¡T¬>‹Ô $<˚o ô|≥Tºã&ç<ës¡T\ bÕ\T Á‘ê>∑e<äT›. ªH˚\ $&ç∫ kÕeTT #˚j·T e<äT›.μ á<˚X¯ e÷qe eqs¡T\
dü+πøåeT+ πø+Á<ä _+<äTe⁄>± e⁄+&Ü*. <ëì¬ø’ Á|ü»\qT πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ Á|üC≤ e´‹πsø£ $<ÛëHê\ô|’ düeTs¡o\
b˛sê{≤\≈£î düe÷j·T‘·Ô+ #˚j·÷*. ã\yÓTÆq e⁄<ä´e÷\ n_Ûeè~∆øÏ ø£èwæ #˚j·÷*.
12-01-2015 |æ .{≤Hê´
sêÁwüº ø±s¡´<ä]Ù
dæ.|æ.◊(m+.m˝Ÿ)q÷´&ÓyÓ÷Áø£d”
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

ªªsêC≤´+>∑++@ @|Á uü Á|TÑÛ ‘ê«ìøÏ

ªªsêC≤´+>∑ üuÛÑT‘ê«ìøÏn~Ûøn~Û ø±sê\T
±sê\T sTTe«˝Ò
sTTe«˝Ò<Tä .n~Û<äTø.n~Û
±sê\T ø±sê\T
|Á »ü \≈£Á|îü»sTT∫Ã
\≈£î+sTT∫Ã
~.Á|uü +TÑÛ ‘ê«ìøÏ
~.Á|üuÛÑTøπ‘ê«ìøÏ
e\+ u≤<Ûπøe\+´ä ‘·\T
u≤<ÛŒ–+∫+~.n_Û
n|ü ä´‘·\T n|üŒ–+∫+~.n_Û eè~∆ #Ó+<ä&eÜìøÏ è~∆ #Óm≥Te+{Ï
+<ä&ÜìøÏ m≥Te+{Ï
qeT÷Hê nqTdü qeT÷Hê nqTdü]C≤rj·
]+#ê˝À, +#ê˝À,T eqs¡ C≤rj· Teqs¡
T\qT @$<ÛT\qT ä+>±
@$<Û÷+ä >±
$ìjÓ $ìjÓ
–+#· Tø√yê˝À÷–+#·≈£TLø√yê˝À ≈£L&Ü+sêC≤´+>∑
&Ü sêC≤´+>∑ düŒwüº+ #˚+ddüæ+Œ~.wü+º á#˚dyêdü
+æ ~.Ôeá yêdüëeÔ s¡+D kÕ<Û
+ kÕ<Û Á|ü»\≈£ ës¡Dî m≈£
|Á »ü î\≈£
ÿe>±î m≈£
‘Ó*îÿe>±
j·T<äT
ø£‘Óq*Tø£j·yê]
T<äT ‘·ø£qs¡TTø£|ü⁄yê]
q Á|üu‘·ÛÑTs‘ê«\qT
¡T|ü⁄q Á|Á|üuü•ÛÑT‘ê«\qT
ï+#ê*‡qÁ|ü•u≤<Û
ï+#ê*‡q
ä´‘·qT y˚u≤<Û ä´ ‘·qTìs¡
T<Ûëe⁄\T y˚T<Û«Væëe⁄\T
≤+#ê*μμ. ìs¡«Væ≤+#ê*μμ.
»dæºdºdt düt düTuÛTuÛ≤wü≤wüDDY¬sY¬s&ç&ç¶ ¶
»dæ
18