25η Μαρτίου 1821 – Το χρονικό της επανάστασης

1. Το εικοσιένα, που δίκαια ονομάστηκε απ’ τον ιστορικό Φωτάκο « Το

θαύμα του κόσμου », παραμένει η μέγιστη ώρα του λαού μας! Έπειτα από μια
σκλαβιά που κράτησε 368 χρόνια, οι Έλληνες άδραξαν τ’ άρματα ενάντια σε μια
πανίσχυρη αυτοκρατορία, αποφασισμένοι να πολεμήσουν ως το θάνατο για ν’
αποχτήσουν την εθνική τους ελευθερία.

2. Ο εχθρός τα είχε όλα: στρατούς, στόλους, χρήματα και τη νομιμότητα

του κυρίαρχου, που η Ιερή Συμμαχία αποφάσισε στο συνέδριο της Βιέννης στα
1815. Οι ξεσηκωμένοι είχαν για μόνο αντιστάθμισμα την απελπισία του σκλάβου.
Κι όμως νίκησαν, γράφοντας στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας λαμπρότατο
κεφάλαιο. Απόδειξαν για μιαν ακόμα φορά, πως κανένας λαός δεν μένει
υπόδουλος όταν πάρει την υπέρτατη απόφαση να ζήσει ελεύθερος ή να πεθάνει.

3. Από τα πρώτα χρόνια της δουλείας οι Έλληνες δεν έπαψαν ποτέ να

προσδοκούν και να ελπίζουν πως θα ξημέρωνε η μέρα της λευτεριάς.
Στην αρχή, τις ελπίδες τους αυτές τις εναπόθεσαν στους ξένους. Οι
προσδοκίες τους όμως διαψεύστηκαν. Οι Έλληνες μείνανε και πάλι σκλάβοι, αλλά
έμαθαν τούτη εδώ τη μεγάλη αλήθεια:
« Η λευτεριά Δε χαρίζεται. Η λευτεριά καταχτιέται! »

4. Για να ξεκινήσει όμως η επανάσταση, υπήρξαν τρεις βασικές

προϋποθέσεις: Στα χρόνια της σκλαβιάς οι υπόδουλοι Έλληνες απόχτησαν
στρατιωτική δύναμη, που ήταν και η πρώτη βασική προϋπόθεση στον υπέρτατο
αγώνα για τη λευτεριά τους. Αυτό έγινε με τους κλέφτες και τους αρματωλούς,
που δημιούργησαν χωρίς να το ξέρουν τις πιο διαλεχτές στρατιωτικές δυνάμεις
του έθνους, για τον πιο δύσκολο απ’ όλους τους πολέμους, τον κλεφτοπόλεμο.
Όταν ο τούρκικος κατατρεγμός ή η αδικία των κοτζαμπάσηδων γινόταν
αβάσταχτα, δεν απόμενε τίποτ’ άλλο στον κατατρεγμένο χωριάτη, παρά ν’ αρπάξει
ένα παλιοντούφεκο και να βγει κλέφτης στα βουνά.

5.

Βασίλη κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης,

για ν’ αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,
χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν.

Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,

να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν
και να ’μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους.

Φέρε μου τα’ αλαφρύ σπαθί και το βαρύ ντουφέκι

να πεταχτώ σαν το πουλί, ψηλά στα κορφοβούνια.
Εγώ ραγιάς δε γίνομαι, Τούρκους δεν προσκυνάω.

6. « Μαγιά της λευτεριάς », ονομάζει τους κλέφτες ο Μακρυγιάννης. Ο

λαός τους αγαπούσε, τους καμάρωνε, τους υποστήριζε, ήταν οι προστάτες του. Γι’
αυτό οι γονείς τη μεγαλύτερη ευχή που δίνανε στα παιδιά τους ήταν να βγούνε
κλέφτες.

7. Η δεύτερη προϋπόθεση για την επιτυχία της επανάστασης στάθηκε ο

αξιόλογος εμπορικός στόλος εκείνης της εποχής, που αργότερα μετατράπηκε σε
μια δύναμη πολεμική, που με τη καπατσοσύνη των θαλασσινών μας, όχι μονάχα

1
μπόρεσε ν’ αντιβγεί στην τουρκική αρμάδα, αλλά και κατόρθωσε πολλές φορές να
τη νικήσει, θαλασσοκρατώντας το Αιγαίο.

8. Η Τρίτη, τέλος, μέγιστη προϋπόθεση για την επιτυχία της επανάστασης,

στάθηκε ο διαφωτισμός, δηλαδή η ιδεολογική προπαρασκευή του Γένους. Κι αυτή
η ιδεολογική προπαρασκευή ξεκινάει πρώτα απ’ τα δημοτικά τραγούδια, που
βγαλμένα μέσα απ’ την καρδιά ανώνυμων ποιητών μίλαγαν με τρόπο μοναδικό
στην καρδιά του λαού. Συντρόφευαν το ραγιά στον πόνο του, στη χαρά του,
στους αγώνες του. Έκαναν πιο ευκολοβάσταχτη τη σκλαβιά του, καθώς
τραγουδούσαν τη λεβεντιά του, τον πόθο του για λευτεριά, τους ήρωές του, την
αγάπη του για τη ζωή και την περιφρόνησή του στο θάνατο.
Τα δημοτικά τραγούδια σπείρανε το σπόρο της λευτεριάς που θα καρπίσει
το ’21.

9. Τα πρώτα χρόνια, έπειτα από την απελευθέρωση του τόπου από τον
τουρκικό ζυγό, στα καφενεία και στα σπίτια, έβλεπες κρεμασμένη μια
χαλκογραφία που παράσταινε την Ελλάδα κουρελιασμένη κι αλυσοδεμένη. Δύο
άντρες γύρευαν να τη σηκώσουν, σπάζοντας τα δεσμά της: ο ένας ήταν ο Κοραής
και ο άλλος ο Ρήγας.

10. Ο Αδαμάντιος Κοραής υπήρξε μια απ’ τις πιο ολοκληρωμένες

πνευματικές προσωπικότητες του νεοελληνικού κόσμου. Αφιέρωσε τον εαυτό του
στο διαφωτισμό των σκλαβωμένων Ελλήνων. Πίστευε πως το ελληνικό έθνος, για
να σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς, έπρεπε να βγει από τα σκοτάδια της
αμάθειας και της δεισιδαιμονίας. Με το έργο του ξαναθύμισε στο σκλαβωμένο
έθνος την καταγωγή και τις ρίζες του.

11. Ο Ρήγας Φεραίος δεν είχε τη σοφία του Κοραή. Είχε όμως κάτι άλλο,
πιο σημαντικό: το νου και την ψυχή που ξεσήκωνε τη θύελλα της ελευθερίας.
Συνάρπαζε τις καρδιές και τις ανέμιζε πάνω από τη χαμοζωή. Τις ισοζύγιαζε με το
θάνατο. Γι’ αυτό κι η συμβολή του υπήρξε αποφασιστική στο να ελευθερωθεί η
Ελλάδα.
Ο Θούριος, η Χάρτα, κι όλα τ’ άλλα γραφτά του, ξεσήκωσαν και
συγκίνησαν τους σκλαβωμένους Έλληνες.
« Ο Ρήγας, εστάθη ο μέγας ευεργέτης της φυλής μας », έλεγε ο
Κολοκοτρώνης.

12. Και ήρθε η ευλογημένη ώρα. Η ώρα της κήρυξης της Επανάστασης. Το
ξεκίνημα έγινε όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας,
πέρασε τον ποταμό Προύθο και κυκλοφόρησε την περίφημη εκείνη προκήρυξη: «
Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος, η ώρα ήλθεν, ω άνδρες Έλληνες! ».
Από κει και πέρα η ανθρωπότητα παρακολουθούσε θαμπωμένη το θαύμα
που κατάφερε αυτός ο βασανισμένος λαός.

13. Το σημερινό μας χρονικό είναι αφιερωμένο στους ήρωες αυτού του
αγώνα, που υπήρξαν και οι κυριότεροι συντελεστές του θαύματος.
Ήρωες λαϊκοί, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Διάκος, ο
Ρήγας ... Μορφές δικές μας, που κάθε μέρα μας αγναντεύουν και μας γνέφουν με
τα σημάδια της ζωής τους, μαθαίνοντάς μας από πρώτο χέρι της πατρίδας μας τις
ομορφιές.
Τόποι λευτεριάς τα Δερβενάκια, της Γραβιάς το Χάνι, η Τριπολιτσά, το
Κούγκι, το Αρκάδι, η Άγια Λαύρα, το Μεσολόγγι, το Ναυαρίνο, τόποι δικοί μας,
φράχτες της ζωής μας, πηγάδια τρίσβαθα, πηγές με αίμα και νερό. Δικός μας κι ο
Διγενής κι οι παλιοί θρύλοι. Δικοί μας σαν το σταρένιο ψωμί στο χαμηλό τραπέζι.

2
 14. Αρχίζοντας από το Μοριά, ξεχωρίζουμε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Το
μεγάλο του παράστημα, η παράξενη φορεσιά του, το αξίωμά του στο στρατό
μεγάλου πολιτισμένου κράτους, η φήμη του παρελθόντος του, το γόητρο του
ονόματός του, που ψαλλόταν από τα τραγούδια του λαού, το φωτεινό του μυαλό,
η στρατηγική του οξυδέρκεια κατάχτησαν την ψυχή του λαού, που ήξερε να τον
ενθαρρύνει και να τον εμπνέει όσο κανείς άλλος.
Ο Κολοκοτρώνης πέρασε στην ιστορία ως ο θρυλικός Γέρος του Μοριά.

15. Ο Γρηγόριος Δικαίος, ο γνωστός μας Παπαφλέσσας, είναι

αναμφισβήτητα μια από τις πιο καταπληκτικές μορφές του ’21 - μπουρλοτιέρης
των ψυχών, ήρωας, γλεντζές και μάρτυρας. Πολύ νέος μυήθηκε στη Φιλική
Εταιρία. Από τότε ρίχτηκε σαν σίφουνας στον αγώνα.
Οι προύχοντες και οι δημογέροντες της Πελοποννήσου απαντούν αρνητικά
στο όραμα του ξεσηκωμού. Ο λαός, όμως, ανταποκρίνεται στο κάλεσμα του
Παπαφλέσσα. Με το φλογερό του λόγο ξεσηκώνει τους δύστυχους ραγιάδες. Το
ράσο του γίνεται παντιέρα λευτεριάς. Δεν ψέλνει τροπάρια, παρά τραγουδά το
Θούριο του Ρήγα. Αν και υπουργός της Κυβέρνησης, όταν η Πελοπόννησος
κινδύνευε από την επέλαση του Ιμπραήμ, δεν δίστασε να θυσιαστεί και να
πεθάνει όρθιος, πολεμώντας ηρωικά στο Μανιάκι.

16. Ότι ήταν για το Μοριά ο Κολοκοτρώνης, στάθηκε για τη Ρούμελη ο

Καραϊσκάκης. Η μεγαλύτερη, ίσως, στρατιωτική ιδιοφυία του ’21, ακαταπόνητος
και γενναίος, υψώθηκε σύμβολο λεβεντιάς και θυσίας. Ο Παλαμάς τον ονομάζει «
Αχιλλέα της Ρωμιοσύνης ».

17. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στέκεται η πιο δυναμική και συγχρόνως η πιο

τραγική φυσιογνωμία του Αγώνα. Περήφανος, ατίθασος κι ορμητικός στις
αποφάσεις του, γρήγορος στην εκτέλεσή τους.
Το Χάνι της Γραβιάς δεν ήταν μονάχα ένα κατόρθωμα, αλλά μια μάχη
αποφασιστική για κείνη την ώρα. Κλείστηκε στο Χάνι με τα παλικάρια του
χορεύοντας και τραγουδώντας.

18. Το πρωτοπαλίκαρο του Ανδρούτσου, ο Θανάσης Διάκος, είναι ο ήρωας

που θα συγκινεί πάντα τις ψυχές των Ελλήνων. Λίγες μέρες πριν από την ηρωική
του θυσία στην Αλαμάνα, είχε πει μιλώντας στη Λιβαδειά: « Ήρθε ο καιρός να
μάθουν οι Έλληνες να μη φεύγουν μπροστά στον τούρκο ».
Στην Αλαμάνα, έδειξε πως ήξερε να κρατάει τα όσα έλεγε.

19. Ο Κανάρης καταγόταν από φτωχοφαμελίτες. Με τα λιγοστά γράμματα

που ήξερε διάβαζε τη φυλλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μάθαινε τα
κατορθώματα των παλιών Ελλήνων.
Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως στον ήσυχο αυτό θαλασσινό
κρυβόταν ο ήρωας, που με την ανατίναξη της τουρκικής φρεγάτας στο λιμάνι της
Χίου τ’ όνομά του απόχτησε τέτοια απήχηση, που απαθανατίστηκε ακόμα και
στους στίχους των μεγάλων ποιητών εκείνης της εποχής.

20. Δεν θα πρέπει από το χρονικό μας αυτό να παραλείψουμε τη συμβολή

των γυναικών στον αγώνα του Εικοσιένα. Ποια να πρωτοϋμνήσει κανείς; Με ποια
λόγια να περιγράψει κανείς τη λεβεντογενιά των ηρωίδων αυτών, που μοιάζουνε
με μυθικά όντα; Ξεχωριστά από εκείνες που έμειναν φημισμένες, σαν την
Μπουμπουλίνα, τη Μαντώ Μαυρογένους, τις Σουλιώτισσες, τις Μεσολογγίτισσες,
ήσαν κι άλλες ηρωίδες που δυστυχώς μένουν άγνωστες!

21. Ένα από τα υψώματα που δοξάστηκαν από την ιστορία και ενέπνευσαν
ποιητές και ζωγράφους είναι ο Ζάλογγος, τοποθεσία που βρίσκεται πάνω σε βουνό

3
άγριο και απάτητο. Η θυσία των γυναικών στο Σούλι στάθηκε μια από τις
κορυφαίες στιγμές του αγώνα για την ελευθερία του έθνους.
Θα ήταν παράληψη όμως να μην αναφερθούμε και στο Μεσολόγγι, στο
έπος της πολιορκίας και στην ηρωική έξοδο.

22. « Και ήρθε η νύχτα η τρομερή! Ο ουρανός σκέπασε με το φριχτότερο

σκοτάδι του το ό,τι ήτανε να γένει. Μόνο οι φλογισμένες μπάλες αυλακώνανε τον
ουρανό. Έτοιμοι! Μπρος - πίσω τα παλικάρια. Στη μέση τα γυναικόπαιδα κι οι
γέροι. Όσο μπόραγαν! Οι λαβωμένοι ταμπουρώθηκαν στα σπίτια. Ο Καψάλης,
κεσέμι στα κούσαλα και τις γυναίκες που ’μεναν, έβγαλε τα καπάκια απ’ τα
μπαρουτοβάρελα. Έτοιμοι! Φιλιούνται και σταυροκοπιούνται. Έτοιμοι! Έτοιμοι!
Νύχτα ορόσημο. Βωμός της λευτεριάς ολάκερο το Μεσολόγγι και τα γύρω.
Κάστρο γίνηκε το κάθε ρημάδι από τους αρρώστους και τους λαβωμένους. Σωροί
των εχθρών τα κορμιά μπροστά τους. Κι ο Καψάλης παρασέρνει αμέτρητους στο
θάνατο, μαζί του, βάζοντας φωτιά. Η λάμψη σηκώθηκε μεγάλη. Στη Ζάκυνθο,
λέει, την είδανε.
Όχι, την είδε ολάκερη η ανθρωπότητα και ταράχτηκε. Και το Μεσολόγγι
καταπατήθηκε. Δεν έπεσε όμως. Το πήρανε μαζί τους εκείνοι που γλίτωσαν και
πιάσανε τα κορφοβούνια. Έγινε αθάνατο, μαζί με το λαό του ».

23. Τα ερείπια του Μεσολογγίου, αντί να γονατίσουν τους αγωνιστές τους

έκαναν να ξαναβρούν νέα ορμή για εξακολουθήσουν τον άνισο αγώνα.
Το έπος της πολιορκίας, η έξοδος και το ολοκαύτωμα συγκλόνισαν όσο
κανένα περιστατικό του αγώνα ως τότε τη διεθνή κοινή γνώμη. Θα σταθεί το
ξεκίνημα ενός δίχως προηγούμενο φιλελληνικού ρεύματος στην Ευρώπη. Και
κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, θ’ αναγκαστούν κι αυτές ακόμη οι
μεγάλες δυνάμεις ν’ απαρνηθούν την παθητική και αδιάφορη στάση τους και να
δεχτούν τη λύση του ελληνικού ζητήματος.

24. Το ’21 είναι το δεύτερο μεγάλο ιστορικό γεγονός του 19 ου αιώνα, μετά
τη Γαλλική Επανάσταση. Πίσω απ’ τους αγωνιστές του ’21, η κόλαση της
σκλαβιάς. Μπροστά τους, η πύρινη τάφρος. Δεν τους απόμενε άλλο, παρά να τη
διαβούν. Και τη διάβηκαν!