‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۳۰‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎره اول‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1390‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 29‬ـ ‪54‬‬

‫»ﻫﻨﺮ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻌﺪ ﻣﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﯿﻖ درونﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫‪Ma'rifat-i Farhangi Ejtemaii, Vol. 3. No.1, Winter 2012‬‬

‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً ﻫﻨﺮ ﭼﻬﺮه ﺗﺠﺴﺪﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾـﮏ ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪدرﺳـﺘﯽ ﻣـﯽﺗـﻮان آن را ﺗﺼـﻮﯾﺮ‬
‫ﻋﯿﻨﯽﺷﺪه از ذﻫﻨﯿﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﯿﻮهﻫﺎي دﻗﯿـﻖ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﭼﻬـﺮة واﻗﻌـﯽ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب‪ ،‬واﮐﺎوي آن از رﻫﮕﺬر ﻫﻨﺮ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﺎدي آن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻏﺮب ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ ﻧﮕـﺮش ﺗﻤـﺪﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻮزه از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان رﯾﺸﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت را واﺣﺪ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﯾﮑﯽ از ﭼﻬﺮهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻬـﺎن ﻋﺮﺿـﻪ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ؛ ﺟﺮﯾـﺎﻧﯽ‬ ‫*‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﭼﺮاﻏﯽ ﮐﻮﺗﯿﺎﻧﯽ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪاي ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﮔﺴﺘﺮة ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را در ﺳﺎﺣﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن زﻧـﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن‬ ‫ﭼﻜﻴﺪﻩ‬
‫ﮔﺴﺘﺮاﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺪﯾﺸﮥ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻬﺮهاي از ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻏﺮب اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺩﺍﻋﻴﻪ ﺩﻓﺎﻉ ﺍﺯ ﺣﻘﻮﻕ ﺯﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﺓ ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻏﺮﺏ ﻭ ﺑﺎ ﺑﻬﺮﻩﮔﻴـﺮﻱ ﺍﺯ ﺍﺻـﻮﻝ ﻭ‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ اﻧﺴﺎن و ﺳﺎﺣﺘﯽ ﺑﺮﯾﺪه از آﺳﻤﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺁﻥ‪ ،‬ﭘﺎﻱ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻱ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻬﺎﺩ ﻭ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﺣﺖﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺯﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻏﺒﺎﺭ ﻏﺮﺑـﺖ ﺍﺯ ﭼﻬﺮﺓ ﺯﻧﺎﻥ ﺑﺸﻮﻳﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻭﺍﻛﺎﻭﻱ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻓﺮﻭﺩﺳﺘﻲ ﺁﻧﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺒـﺎﺭﺯﻩ ﺑـﺎ ﺍﻳـﻦ ﻋﻮﺍﻣـﻞ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﻫﺮﭼﻨﺪ در آﻏﺎز‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن و ﺟﻨﺒﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﺩ ﻭ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪﻑ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻭ ﺑﺮﺭﺳـﻲ ﺗـﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨـﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻫﻤـﺖ ﮔﻤﺎﺷـﺖ‪ .‬ﻧﻜﺘـﻪ ﻣﺤـﻮﺭﻱ‬
‫ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﮥ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ وارد ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي اﻫﺘﻤﺎم ورزد‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬ﺑﺎ ﺑـﻪ راهاﻧـﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺖﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺮﺩ ﻭ ﺯﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳـﺶ ﻋﻤـﺪﺓ ﺁﻧـﺎﻥ‬
‫ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪاي‪ ،‬وارد ﺣﻮزهﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻋﻠﻢ ﺷﺪ و از اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺑـﻪ ﻧﻘـﺎدي‬
‫ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮﺍ ﺯﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ؟ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔـﺎﻩ ﻫﻨـﺮ‬
‫ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻧﺪﯾﺸﻪ در ﻏﺮب‪ ،‬در ﺣﻮزهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺣﻮزهﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺯﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺭﺳﻤﻴﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺑﺎ ﺗﺮﻭﻳﺞ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻭ ﺍﺗﺨﺎﺫ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎﻱ ﺧﺎﺹ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﺎﺩﻳـﺪﻩ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺧﻼﻗﻴـﺖ‬
‫آن وارد ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﻘﺎدي ﺟﺮﯾﺎن ﻏﺎﻟـﺐ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﻮزة ﻫﻨـﺮ و زﯾﺒـﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳـﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻫﻨﺮﻱ ﺯﻧﺎﻥ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎﻱ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺑﺪﻥ ﺯﻧﺎﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶﻫـﺎﻱ ﻫﻨـﺮﻱ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎﺣﺘﯽ از ﻫﻨﺮ ﻏﺮﺑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺎ را در ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻓﺮﻭﺩﺳﺘﻲ ﺯﻧﺎﻥ ﺩﺍﻣﻦ ﺯﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨﺮ ﻣﺮﺩﻣﺤﻮﺭ‪ ،‬ﺍﺯ ﺭﺍﻫﻜﺎﺭﻫـﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﺩﺭ‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪ از آﺳﯿﺐﻫﺎي و ﺑﺤﺮانﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﺮب ﺑﺎ آن درﮔﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎري‬ ‫ﺧﻠﻖ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﻲ ﺯﻣﻴﻨﺔ ﺣﻀﻮﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺯﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﻪﻫـﺎﻱ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪» .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻨﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮب و ﺗﺎرﯾﺦ آن از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻬﻢ و ﻻزم اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫﻨـﺮ از ﯾـﮏﺳـﻮ‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻫﻨﺮﻱ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﻫﻨﺮ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﻲﺗـﻮﺟﻬﻲ ﺑـﻪ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺣﻘﻴﻘـﻲ ﺯﻥ ﻭ ﻋـﺪﻡ‬
‫ﻣﻨﻌﮑﺲﮐﻨﻨﺪة ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ژرفﺗﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب و ﺑﺤﺮانﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺮب ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻭﺍﻗﻊﮔﺮﺍﻳﻲ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺍﻓﺮﺍﻃﻲﮔﺮﻱ ﺩﺭ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺭﺍﻫﻜﺎﺭﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺯﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻨﺮ ﻛﻤﻚ ﻧﻜـﺮﺩﻩ‪،‬‬
‫و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻋﻮاﻣﻠﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‪ ،‬و اﺷـﮑﺎل و ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﺗﺸـﮑﯿﻞدﻫﻨـﺪه ﻓﻀـﺎي‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺯﻣﻴﻨﻪﺳﺎﺯ ﻇﻬﻮﺭﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﺯﻧﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮب را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪواﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺮ ﻏﺮﺑﯽ در اﯾﺠﺎد اﯾـﻦ ﻓﻀـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‬ ‫ﻛﻠﻴﺪﻭﺍﮊﻩﻫﺎ‪ :‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﻮﻍ‪ ،‬ﺯﻳﺒﺎ‪ ،‬ﻭﺍﻻ‪.‬‬

‫ﺟﺪﯾﺪ؛ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮﮐﺰي و اﺳﺎﺳﯽ اﺳـﺖ‪) «.‬ﻧﺼـﺮ‪ ،1374 ،‬ص ‪ (318‬در اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر ﻣـﺎ ﺑـﺮآﻧﯿﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬
‫واﮐﺎوي اﻧﺪﯾﺸﮥ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ درﺑﺎرة ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ از اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻏﺮﺑـﯽ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ و دﺷـﻮاري ﯾـﺎﻓﺘﻦ‬
‫* داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮا ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪‬‬
‫وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك ﻣﺸﺨﺺ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬در اﯾﻦ ﮔﻔﺘـﺎر ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﻣـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﺮ ﻗﺮاﺋـﺖﻫـﺎي ﭘﺴـﺖﻣﺪرﻧﯿﺴـﺘﯽ‬ ‫‪kotiani@yahoo.com‬‬

‫درﯾﺎﻓﺖ‪ 1391/7/4 :‬ـ ﭘﺬﯾﺮش‪1391/11/25 :‬‬

‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ از ﺣﻮزه ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۳۲‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۳۱ ‬‬

‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﺎز‪ ،‬ﭘﻮﯾﺎ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺧﻠّـﺎق آن‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾـﻒﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬از دﯾـﺪﮔﺎه آﻧـﺎن‪ ،‬ﺧﺼـﻠﺖ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﺑﻨﺪه و ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮﮐﻨﻨﺪه ﻫﻨﺮ و ﺗﻄﻮرات ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ و آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﺑﺪﯾﻊ آن‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ وﺟﻮد ﻫﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ازﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻌ‪‬ﺮف را ﻣﻨﻄﻘﺎً ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪) .‬ﻧﻮﺋﻞ‪ ،1376 ،‬ص ‪ (330-328‬و اﮔـﺮ‬
‫ﻫﻨﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﻨﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از دام ﻫﺮ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺑﮕﺮﯾﺰد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن ﻫﻨﺮ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻡﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪ .۱‬ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ‬
‫اﮐﺜﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرة ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي و ﯾﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻦ ﻧﮑﺘـﻪ ﺗﺄﮐﯿـﺪ دارﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ دادن ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ از ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻔﯽ را ﺗﺎﺣﺪ زﯾﺎدي ﻣﯽﺗﻮان ﺑـﺎ‬

‫ﭘﯿﺸﺮوﻧﺪه و ﮔﺴﺘﺮشﯾﺎﺑﻨﺪه ﻫﻨﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﯽﺷﮏ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣـﻮرد ﭘـﺬﯾﺮش ﻗـﺮار‬ ‫اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ در ﻣـﺘﻦ ﺳـﻨﺖ ﻣﮑﺘـﺐﻫـﺎي ﻓﮑـﺮي ﻣﻮﺟـﻮد ﻏـﺮب‪ ،‬اﻋـﻢ از‬
‫ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع دو ﻧﺘﯿﺠـﻪ داﺷـﺖ‪ :‬اول اﯾﻨﮑـﻪ‪،‬‬
‫ﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا از ﯾﮏﺳﻮ‪ ،‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن ﻏﺮب ﺷﺎﻫﺪ ﭼﻨﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮات رﯾﺸﻪاي در ﻓـﺮم و ﻣﺤﺘـﻮاي ﻫﻨـﺮ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﻔﮑﺮﺟﺪﯾـﺪ و رادﯾﮑـﺎل‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر از ﺟـﺎ ﺑـﺎزﮐﺮدن در ﻫﺮﯾـﮏ از اﯾـﻦ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ روﺑﻪرو ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ذﯾﻞ ﻋﻨﻮان ﻫﻨﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬در روﻧﺪ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎزﮐﺮدن‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﻘـﺪﻣﺎت اﺳﺎﺳـﯽ و ﺧـﺎص ﻫﺮﯾـﮏ از اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد و از اﯾﻦرو‪ ،‬در ﻫـﺮ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ از ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ﭼﯿﺴـﺘﯽ آن ﻣﻄـﺮح ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﯾﺴﻢﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﺧﻂ ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪه ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ‬
‫)زوﻟﺒﺮگ‪ ،1387 ،‬ص‪ (111‬و از ﺳﻮي دﯾﮕـﺮ‪ ،‬ﺑـﺪون داﺷـﺘﻦ روﺷـﯽ ﺑـﺮاي ﺗﺸـﺨﯿﺺ آﺛـﺎر ﻫﻨـﺮي‪،‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎ ﺑـﻮد‪) .‬ﻣﮑﻨـﺰي‪ ،1375 ،‬ص ‪ (346‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ ﯾـﮏ ﻣﻔﻬـﻮم واﺣـﺪ ﻧﯿﺴـﺖ و‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺟﺮج دﯾﮑـﯽ ﺗـﻼش ﮐﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﭼﯿﺴﺖ؟«‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺧﺼـﻠﺖﻫـﺎي ﻣﺸـﺘﺮك ﺑـﯿﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎﯾﯽ از ﻫﻨﺮ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮوط ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﺎ آزﻣﻮنﻫـﺎي‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﺎﯾﻪ از ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺑـﺎ ﺗﺄﮐﯿـﺪ‬
‫ﻣﺒﺪﻋﺎﻧﻪ ﻫﻨﺮي ﮐﺎﻣﻼً ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻧﻮﺋﻞ‪ ،1376 ،‬ص ‪ (409‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ واﺣـﺪي‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺎس ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻓﺮودﺳﺖ زﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺒﻌﯿﻀﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ درﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪة ﻣﺼﺎدﯾﻖ و ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﻨﺮ ﺑﺸﻮد ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ ﻧﯿﺴـﺖ؛ زﯾـﺮا‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﻮاع ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎﻫﺶ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ درﺑﺎرة ﻫﻨﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﭘﺎراداﯾﻢ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﮐـﺮد ﮐـﻪ‬
‫ﺗﺒﻌــﯿﺾ و در ﻧﻬﺎﯾــﺖ ﻏﻠﺒــﻪ ﺑــﺮ آن‪ ،‬ﺧﻮاﻫــﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗــﯽ در ﻧﻈــﻢ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼــﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳــﯽ و‬
‫ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﭘﺎراداﯾﻢ ﺗﻘﻠﯿﺪ )دﯾﺪﮔﺎه اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ(‪ ،‬ﭘﺎراداﯾﻢ ﺑﯿﺎن )دﯾﺪﮔﺎه ﮐﺮوﭼﻪ و ﺗﻮﻟﺴـﺘﻮي(‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽاﻧﺪ‪) .‬ﻓﺮﯾﺪﻣﻦ‪ ،1381 ،‬ص‪ (5‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ در آﻏـﺎز ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾـﮏ اﻋﺘـﺮاض ﻣﺤـﺪود ﻣﻄـﺮح‬
‫و ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﺘﯽ )دﯾﺪﮔﺎه ﮐﻼﯾﻮ ﺑﻞ و راﺟﺮ ﻓﺮاي(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت اﯾﻦ ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل‪،‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻋﺘﺮاض اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨـﺒﺶ در ﺣـﻮزة زﻧـﺎن ﺗﺒـﺪل ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎراداﯾﻤﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه در ﻏﺮب اﻗﺒـﺎل ﺑﯿﺸـﺘﺮي دارد‪ ،‬ﭘـﺎراداﯾﻢ‬
‫ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﺧﻮد ﻓﺎﻗﺪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم اﻧﺪﯾﺸﻪاي و دﺳﺘﮕﺎه ﻓﮑﺮي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ داﻣـﺎن دﯾﮕـﺮ دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎ و‬
‫»ﺑﯿﺎن« اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮوﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺸﮕﺎم اﯾﻦ ﭘﺎراداﯾﻢ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﺎت ﻓﮑﺮي اﻓﺘﺎد و در آن دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﯾﮏ روﯾﮑﺮد ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ ﺑـﺮاي ﺗﻐﯿﯿـﺮ وﺿـﻌﯿﺖ زﻧـﺎن‬
‫ﮐﻪ »ﻫﻨﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دﯾﺪ ﯾﺎ ﺷﻬﻮد‪) «.‬ﮐﺮوﺟﻪ‪ ،1350 ،‬ص‪ (53‬از ﻧﻈﺮ وي ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ و ﺷـﻬﻮد ﻋـﯿﻦ درك‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿﻪ اﯾﻦ ﺑﯽرﯾﺸﮕﯽ‪ ،‬از ﺧﺼﻠﺖ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي ﺑﺮاي ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎري‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺻﻔﺖ ذاﺗﯽ اﺷﯿﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻧﻔﺲ ﺑﯿﻨﻨﺪه اﺳﺖ؛ زﯾـﺮا ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ روﺣـﯽ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ وﻓﺎداري ﺑﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ و آﻣﻮزهﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ‪،‬‬
‫ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﺑﻪ اﺷﯿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در اﺷﯿﺎ ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮِ رﻓﺘﺎر ﺗﻮدهﻫﺎ و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎزي اﻓﮑﺎر ﻧﺨﺒﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻪ روشﻫﺎ و ادﺑﯿﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن روي‬
‫ﮐﺸﻒ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن آن ﻋﺒﺎرت از ﻫﻨﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(6‬‬ ‫آورﻧﺪ ﺗﺎ ﻃﺮح ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .۲‬ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ‬
‫‪ .۲‬ﻫﻨﺮ‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺣﻮزهاي از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﭼﯿﺴﺘﯽ آن ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬در اﯾﻦ ﻋﻠـﻢ ﺑﻨﯿـﺎديﺗـﺮﯾﻦ‬
‫ﻫﻨﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درك واﺣﺪي از آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻨـﺮ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ درﺑﺎرة زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﭼﯿﺴﺘﯽ آن ﻃﺮح و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‪ :‬اﺻﻮﻻً ﻣﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺪﻧﯽ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐـﻪ ﻫﻨـﺮ‬
‫ﭼﻪ ﭼﯿﺰي »زﯾﺒﺎ« ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ؟ آﯾﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ وﺟﻮد واﻗﻌﯽ دارد؟ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺴﺒﯽ؟ زﯾﺒﺎﯾﯽ ذاﺗﯽ‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﻮدن ﻣﻔﻬﻮم آن‪ ،‬ﺑﯽﻧﯿﺎز از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﯿﺮوان وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ ﻫﻨـﺮ را‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۳۴‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۳۳ ‬‬

‫و ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را ﺑﻪ ﻟﺰوم آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﻘﻠﯿﺪ دﻗﯿﻖﺗـﺮ از آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪه و‬ ‫اﺳﺖ ﯾﺎ اﺿﺎﻓﯽ؟ ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺛﺎﺑﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ؟ )اﺳﺪي ﮐﺮد‪ ،1389 ،‬ص‪ (43‬در ﺗﻌﺮﯾـﻒ زﯾﺒـﺎﯾﯽ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻟﺬتﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﻨﺮ را ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻟﯽ روح ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪) .‬ﮐﺎﭘﻠﺴﻮن‪ ،1388 ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ (415‬ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬ ‫وﺣﺪتﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫﻤﺎن ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرة ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻨﺮ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬اﯾـﻦﺟـﺎ ﻧﯿـﺰ ﻣـﺎﻧﻊ از‬
‫ﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻫﻨﺮ ﭘﺴﺎارﺳﻄﻮﯾﯽ‪ ،‬روﯾﮑﺮد ﻓﻠﻮﻃﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎري در ﻫﻨﺮ‬ ‫دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﻨﺴﺠﻢ از زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در ﺣﻮزة ﻫﻨﺮ از زﯾﺒﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺴﯿﺤﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﻮﻃﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻫﻨﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ ازاﻋﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺻﻮر‬ ‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻋﯿﻨﯽ و ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ ذﻫﻨﯽ و دروﻧـﯽ و‬
‫ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﺗﻄﻬﯿﺮ روح را از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﻮازم ذاﺗﯽ ادراك ﺻﻮر ﻣﻌﻘﻮل و ﺗﺜﺒﯿﺖ آن در آﺛـﺎر‬ ‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ‪ .‬در ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎي ذﻫﻨﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﺎ ﺷـﺮاﯾﻂ و‬
‫ﻫﻨــﺮي ﻣــﯽداﻧﺴــﺖ‪) .‬ﺑﻠﺨــﺎري‪ (1389 ،‬ﻋﺼــﺮ روﺷــﻨﮕﺮي‪ ،‬دورهاي ﺑــﻮد ﮐــﻪ ﻏــﺮب در ﺑﺴــﯿﺎري از‬ ‫ﻣﻮازﯾﻦ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﺤﺴﻮﺳـﺎت از ﺧـﻮد اﯾﺠـﺎد‬
‫اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮﮐﺮد‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﻐﯿﯿﺮ داد و ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ را‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت ﻋﯿﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ و ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﻃﻠﯿﻌﻪ ﻏﺮب ﺟﺪﯾﺪ دﭼـﺎر ﺗﺤـﻮل‬ ‫ﮐﻤﮏ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل ﻣﻌﯿﻨﯽ آن را درك ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﯾﮕﺮ را ﻫﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم »ﻫﻨﺮ« ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش اﻧﺪﯾﺸﻪ دﮐﺎرت و ﮐﺎﻧﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑـﺮ ﺗﻤـﺎﯾﺰ ﺑـﯿﻦ ﺳـﻮژه و‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ درك ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺛﺮ زﯾﺒـﺎﯾﯽ اﺷـﯿﺎ ﺗﻨﻬـﺎ ﻓـﺮع ﺧﺎﺻـﺖ‬
‫اﺑﮋه‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻨﺮ را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺖ و از دل اﯾـﻦ دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾـﮥ ﺑﯿـﺎن )‪ ،(expression‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫واﻗﻌﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮع ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﭼـﻪ اﺣﺴﺎﺳـﯽ را در‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺗﻘﻠﯿﺪ )‪ (mimesis‬ﻧﻀﺞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻧﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮون اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﻨﺪ‪) .‬ﺑﻨﺪﺗﻮ‪ ،1350 ،‬ص‪(8-7‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺻﻮر ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﻠـﻮﻃﯿﻦ ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ ﻫﻨـﺮ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﺍﻧﺪﻳﺸﺔ ﻏﺮﺑﻲ‬
‫درﯾﺎﻓﺖﻫﺎ‪ ،‬آرزوﻫﺎ و ﺗﺠﻠﯿﺎت ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻏﺮب ﯾﮏ ﺣﻮزه ﺗﻤﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮش‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﯽرﺑﻂ و ﮔﺴﺴﺘﻪ از ﭘﯿﺸـﯿﻨﻪ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎزﻧﺪه آﺛﺎر ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺸﺄ ﺟﻮﻫﺮي آﻓﺮﯾـﺪهﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي‪) .‬ﺑﻠﺨـﺎري‪(1389 ،‬‬
‫آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ روﯾﮑﺮدﻫﺎي اﻣﺮوزﯾﻨﺶ ﺑﻨﯿـﺎن ﻧﻬـﺎده ﺷـﺪه ﺑـﺮ ﮔﺬﺷـﺘﮥ ﭘﺮﻓـﺮاز و ﻧﺸـﯿﺐ آن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺟﺮج دﯾﮑﯽ‬
‫ازاﯾﻦرو‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻨﺮ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻏﺮﺑﯽ و ﺳـﯿﺮ ﺗﻄـﻮرات و روﯾﮑﺮدﻫـﺎي‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻋﻼم ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﻬﺎدي‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎر ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي را ﺗﻘﺮﯾﺮ و ﭘﺬﯾﺮش ﯾـﮏ اﺛـﺮ از ﺳـﻮي ﯾﮑـﯽ از‬
‫آن درﮔﺬر ﺗﺎرﯾﺦ ﻏﺮب‪ ،‬ﻣﺎ را در ﻓﻬﻢ روﯾﮑﺮد ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎري ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﺟﻬﺎن ﻫﻨﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫از دﯾﺮﻫﻨﮕﺎم و در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻏﺮب‪ ،‬روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻫﻨﺮ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫اﯾﻦرو‪ ،‬آﺛﺎر ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط آﺛﺎر ﻫﻨﺮياﻧﺪ ﮐﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﻘـﺮر ﺟﻬـﺎن ﻫﻨـﺮ ﺗﺒﻌﯿـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻨﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬وي ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣ‪‬ﺜُﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎر ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﻧﻮﺋﻞ‪ ،1376 ،‬ص‪ (354‬درﭘﯽ آن ﻗﺮن ‪ 19‬و ‪ 20‬ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﯽ در‬
‫را ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺻﻮرت اﺷﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﻣ‪‬ﺜُﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ را ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨـﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﮕـﺮش ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ درﺑـﺎرة ﻫﻨـﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ را ﺑﺎﯾـﺪ ﯾﮑـﯽ از اﯾـﻦ‬
‫وي ﻧﻤﯽﺗﺎﺑﯿﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﻫﻨﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖزا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻫـﻢ ﺗﻮﻟﯿـﺪ و ﺑـﺎ آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﻟـﺬﺗﯽ‬
‫روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ در ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯽدرد و ﺗﺨﺪﯾﺮي‪ ،‬ﺑﺮﻋﺪم ﺗﻌﺎدل رواﻧﯽ اﻧﺴﺎن داﻣﻦ زده و ﺑﺎ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺳﺎﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬دو ﭘﻠﻪ ﻣﺎ را از ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻣﻮﺝﻫﺎﻱ ﻫﻨﺮ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺘﻲ‬ ‫دور ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬رﻫﺰن ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ وي در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣـﯽﭘـﺬﯾﺮد ﮐـﻪ از ﺧﯿـﺮ‬
‫ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﻮﺿﻮعﮔﺮا در ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺮد و ﺑﺮاي آن ﻣﻮﺳـﯿﻘﯽ را ﻣﺜـﺎل ﻣـﯽآورد‪) .‬ﺑﻠﺨـﺎري‪ (1389 ،‬ارﺳـﻄﻮ ﻧﯿـﺰ ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺘﯽ را ﺑﺎﯾـﺪ دﻫـﻪ‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن ﻫﻨﺮ را ﺗﻘﻠﯿﺪي ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﺎﻟَﻢ ﺗﺨﯿﻠـﯽ آﻓﺮﯾـﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫‪ 1970‬داﻧﺴﺖ‪ .‬در آﻏﺎز اﯾﻦ دﻫﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﯿﻨـﺪا ﻧـﻮﮐﻠﯿﻦ )‪ ،(linda nochlin‬ﮐـﻪ‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣ‪‬ﺜُﻞ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﻫﻨﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻋـﺎم از ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮداز ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘـﺎﺑﯽ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺳـﺆال ﻣﻬـﻢ را‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﺮﺧﻼف اﺳﺘﺎدش‪ ،‬ﻫﻨﺮ را ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻓﺮﯾﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻫﻨﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ را ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻄﻬﯿـﺮ‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۳۶‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۳۵ ‬‬

‫ﻓﺎﺣﺶ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺘﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان داﺷـﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﻼً از راه و روش ﻣﺮداﻧـﻪاي اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﺮا در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺎم ﯾﮏ زن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﻢ؟ و در ﭘـﯽ آن‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﮐﻪ اواﯾﻞ دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﻋﻤﺪه ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻃﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ از ﭼﻪ راهﻫﺎﯾﯽ ﺗﻤﺎﯾﻼت زنﮔﺮاﯾﯽ در ﻫﻨﺮ ارﺗﻘﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ؟ آﯾـﺎ ﻫﻨـﺮ زﻧـﺎن‬
‫اﮔﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ زن و اﺧﻼﻗﯿﺎت ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻗﺪرﺗﯽ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻨﺮ ﻣﺮدان ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺮدان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧـﺎن را دﻧﺒـﺎل ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻻت ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋـﻪ‬
‫ﻫﺪف‪ ،‬اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻣﺜﺒﺖ از زﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻧﭽـﻪ ﻫﻨـﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺘﯽ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺪﻧﺒﺎل آن‬ ‫ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﻮجﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﭘﺮرﻧﮓ ﮐﺮدن ﻧﺎم زﻧﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨـﺮ و ﯾـﺎ ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮدن ﻋﻠـﻞ ﺗﻮﺳـﻌﻪﻧﯿـﺎﻓﺘﮕﯽ آﻧـﺎن در‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮج اول ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺎ دﻫﻪﻫﺎي ﭘﯿﺶ از ‪ 1970‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬وﯾﮋﮔـﯽ ﺧﺎﺻـﯽ در‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺻﻠﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﮕﺎه ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻫﻨﺮ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨﺮي اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮج دوم‪ ،‬ﮐﻪ رادﯾﮑﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ و در دﻫﻪ ‪ 70‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﻼش‬
‫ﺑﯿﻦ زﻧﺎن و ﻣﺮدان وﺟﻮد دارد و ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺮدﺳـﺎﻻراﻧﻪ‪ ،‬ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻫﻨﺮ ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺮزﺑﻨﺪيﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬از اﯾـﻦرو‪،‬‬
‫در ﻫﻨﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺳﻤﯿﻊ آذر‪ (1386 ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬در دﻫﻪ ‪ 1980‬روﯾﮑﺮد ﮐﻠﯽ‬ ‫در ﻣﻮاد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺗﮑﻨﯿﮏ و اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻔﺮادي ﻋﻤﻞ ﺷﻮد ﯾﺎ ﮔﺮوﻫـﯽ‪ ،‬ﺧـﻮد را ﻣﺘﻤـﺎﯾﺰ ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ذاتﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎي ﻧﮕـﺮش رادﯾﮑـﺎﻟﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬از ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ دور‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ رادﯾﮑﺎلﻫﺎ ﺑﺮ آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺘﻔﺎوت و ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺧﺎص زﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺮوزه از ﺳﻮي ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »ﺟﻨﺲ« و »ﺟﻨﺴﯿﺖ« ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ ﺑـﺪﯾﻦﻣﻌﻨﺎﮐـﻪ در‬ ‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻮرد ﻧﻘﺎدي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺗﻨﺪرو و اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺮد ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ در‬
‫اﯾﻦ دوره‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﯾﺎ زﻧﺎﻧﮕﯽ در آﺛـﺎر ﻣـﺮدان و زﻧـﺎن وﺟـﻮد‬ ‫ﻣﻘﻄﻊ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﯾﮏ ﺑﺤﺚ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻮ از آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨـﺮي‪ .‬در اﯾـﻦ ﺑﺤـﺚ‪ ،‬دو‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻧﯿﺰ درﺧﻼ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻧﻌﮑﺎس ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻓﺮﯾـﺪهﻫـﺎي‬ ‫ﻫﺪف ﻋﻤﺪه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪﻫﺎ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﺎمﻫﺎﯾﯽ در ﺑﯿﻦ زﻧﺎن ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻫﻨﺮي در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ازاﯾﻦرو ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﻣـﺜﻼً آﺛـﺎر‬ ‫ﻫﻨﺮ از آﻧﻬﺎ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﺷﻮد و دوم‪ ،‬ﮐﺸﻒ ﻋﻠﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﯿﺎﻓﺘﮕﯽ زﻧﺎن در آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي و اﯾﻨﮑﻪ ﭼـﺮا‬
‫زﻧﺎن وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻨﮑـﻪ اﯾـﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺎت را ذاﺗـﯽ ﺑـﺪاﻧﯿﻢ ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬ ‫زﻧﺎن ﻫﻤﭙﺎي ﻣﺮدان در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ اﯾﻔﺎ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ؟ از اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺼـﻮص از‬
‫)ﻓﺸﻨﮕﭽﯽ‪ (1384 ،‬ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﻣﻮج دوم و ﺳـﻮم‪ ،‬ﻫﻤﮕـﯽ‬ ‫اواﺳﻂ دﻫﻪ ‪ ،1970‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮاﯾﺶ رادﯾﮑﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﺛـﺎر‪،‬‬
‫ﭘﺴﺖﻣﺪرن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻫﻨﺮ ﻣﺮدﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ از روشﻫـﺎي‬ ‫زﻧﺎن ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺮداﻧﻪ را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از آن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺧﻼق ﺟﻨﺴـﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨﺮي ﻣﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﯽ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺟﻬـﺖ‪،‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ازاﯾـﻦرو‪ ،‬ﮐﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ ﻣﺴـﺎﺋﻠﯽ زﻧﺎﻧـﻪ را ﻣﻄـﺮح ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻃـﺮح آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﺗﻤﺎم ﺗﻼش آﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ از روشﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﮐﺎر زﻧﺎﻧﻪ ﻣـﯽدﯾﺪﻧـﺪ و‬ ‫اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﮐﻪ ﻣﺮدان آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬زﺷﺖ ﺷﻤﺮده ﻣـﯽﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺮﻫﻨـﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮداﻧﻪ ﻫﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺮا‪ ،‬ﭼﯿﺪﻣﺎن‪ ،‬ﻋﮑﺲ و وﯾﺪﯾﻮ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺟﻬـﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﺪن در ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن در ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮا و ﯾﺎ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﮐﺮدن اﻧﺪام ﺑﺮﻫﻨﻪ زﻧﺎن‪ .‬ﻫﺪف آﻧﻬﺎ از اﯾـﻦ ﮐـﻨﺶﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪﮐﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ رﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﺮود‬ ‫اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﮕﺎه ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺮدان ﺑﻪ زن و اﻧﺪام او ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﻔﮑـﺮان ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺘﯽ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدهاﻧﺪ‪) .‬ﺳﻤﯿﻊ آذر‪(1386 ،‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﻮرد درﺳﺖ و ﻣﻌﻘﻮل ﺑـﺎ ﻣﺴـﺌﻠﻪ زﻧـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ؛ زﯾـﺮا‬
‫ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ از زﻧﺎن را ﺣﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﻧﺤﺮاف از اﻫﺪاف ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖ ﻫـﻢ ﺗﻠﻘـﯽ‬
‫ﺯﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻮج دوم ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻮج ﺳـﻮم روﯾﮑـﺮد ﮐﻠـﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ‬
‫»زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ« ﺷﺎﺧﻪاي از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮمﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻨﺮ را ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده اﺑﺰاري از زن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ »ﺷﯽء ﺷﺪن«‬
‫اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﭼﻮن راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺧﻼﻗﯽ ﯾﮏ اﺛـﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺘـﻮاي روانﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ آن و‬
‫زن ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﯿﺪ؛ ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺗﺤﺮﯾﮏآﻣﯿﺰ زن اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧـﻮع‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮم و ﮐﺎرﮐﺮد و ﺗﺄﺛﯿﺮاﺗﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮات ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺪام زن ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺮدﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺷﯿﻮه ﮐﺎر ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎي ﻣﻮج دوم را ﺧﻄﺎﯾﯽ‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۳۸‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۳۷ ‬‬

‫ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ در آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﺳﻪ ﺳـﺎﺣﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﻨﺮي ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺮرﺳـﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﯿﻦ زن و ﻫﻨـﺮ‪ ،‬زن ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺸﮕﺮ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﯾﺎ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﺎﻇﺮ و ﻣﺨﺎﻃﺐ و ارزﯾﺎب ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻫﻨﺮي و ﯾﺎ ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﻣﻮﺿـﻮع و‬
‫ﻧﻤﺎد در آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬اﯾـﻦ ﺑﺤـﺚ ﻫـﻢ در ﻓﻠﺴـﻔﮥ ﻫﻨـﺮ و ﻫـﻢ در‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح و ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮﭼﯿﺰ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي آن در ﺑﺎب ﻓﻠﺴﻔﮥ ﻫﻨﺮ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨـﺪيﻫـﺎي‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮرﮐﻠﯽ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﻪرﻏﻢ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و ﻓﺮاﮔﯿﺮش‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺟﻨﺴﯿﺖﻣﺪار اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن در ﭘﯽ روﺷﯽ ﺑـﺮاي ﺑﺮرﺳـﯽ ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺖ در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻫﻨـﺮي و ارزشﻫـﺎي زﯾﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﯽاﻧـﺪ‪ .‬روﯾﮑـﺮد ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺘﯽ ﺑـﻪ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻨـﺮ ﺑـﻪﻃـﻮر ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬

‫‪ .1‬زن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﻟﻖ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب و ﺗﺜﺒﯿﺖﮐﻨﻨﺪة ﺻﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻨﺴﯿﺖ‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ و ﺟﻨﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻮر ﺑﺤﺚﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻓﺮﯾﻨﺶﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻓﺮﯾﻨﺸﮕﺮان آﺛﺎر ﻫﻨﺮي‪ ،‬در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ ﮐﻤﺘـﺮ ﺑـﻪ رﺳـﻤﯿﺖ‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬از ﺗﺄﺛﯿﺮﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﺴﯿﺖ در آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﺪم ﻇﻬﻮر ﻫﯿﭻ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و اﺳﺘﻌﺪاد زﻧـﺎن ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﻔﺮض زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮ در ﮐﻞ ﺟﻨﺴـﯿﺘﯽ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﮑﺮي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮده ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮوز و ﻇﻬـﻮر اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻫﻨـﺮي‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را ﺑﺎ ارزشﻫﺎي ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻫﻨﺮي و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻫﻨﺮ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﻣـﯽداﻧـﺪ‪.‬‬
‫را ﺑﻪ زﻧﺎن ﻧﻤﯽداده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ ﺧﻨﺜﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن رﺳﻤﯽ ﺑﻮدن ﻫﻨﺮ و ﺗﺼﺎﺣﺐ ذﻫﻨﯽ و ﺟﻤﻌﯽ آن را ﺑﺮاي زﻧﺎن‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺬﮐﺮ ﻧﻤﺎد ﻣﻄﻠﻖ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در ﺳﺎﯾﮥ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬زﻧﺎن از آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨـﺮي ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ‪) .‬ﻫﺎم و ﻫﻤﮑﺎران‪ ،1382 ،‬ص‪ (26‬آﻧﺎن اﺻﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ ﻫﻨـﺮ را ﻣـﻮرد ﭘﺮﺳـﺶ ﻗـﺮار داده و‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً روﯾﮑﺮد زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺮهاي ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴـﻢ‪،‬‬
‫دﯾـﺪﮔﺎهﻫـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ آن را ﺗﺼــﺤﯿﺢ و ﺗﻌـﺎرﯾﻒ ﺟﺪﯾـﺪي از ﻫﻨـﺮ اراﺋــﻪ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﺆال ﻋﻤــﺪه‬
‫در ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮﻃﻠﺒﯽ در ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در ﺣﻮزه ﻫﻨﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺶ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﻓﺮودﺳـﺘﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ زﻧـﺎن و آﮔـﺎﻫﯽ از اﯾﻨﮑـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ روﯾـﻪﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي‪ ،‬آن‬
‫از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ اﻗﺘﺪارﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﯽﺷـﺪن ﻣﺪرﻧﯿﺴـﻢ و اﯾـﻦ ﺧﺼـﻠﺖ ﮐـﻪ ﺳـﻌﯽ‬
‫ﻓﺮودﺳﺘﯽﻫﺎ را ﭘﺎﯾﺪار ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺎﯾﺪاري ﺑﺎ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﺎدﯾـﺪه اﻧﮕﺎﺷـﺘﻦ ﮐـﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﺮد ﻗﺮاﺋﺖ واﺣﺪي را ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﻗﺮاﺋـﺖﻫـﺎي دﯾﮕـﺮي را ﻫـﻢ ﻣﺸـﺮوع‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬اﺑﮋه ﮔﺮداﻧﺪن اﻧﺪام زﻧﺎن در ﻧﮕﺎرهﭘﺮدازي و ﺳﯿﻨﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ رﻣﺎﻧﺘﯿـﮏ از ﺑﻬـﺮهﮐﺸـﯽ ﺟﻨﺴـﯽ از‬
‫ﺷﻤﺮد‪ .‬ﻓﻬﻢ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺪ ﻓﻬﻢ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻬﻢ اﯾـﻦ اﻟﺘـﺰام ﮐـﻪ‬
‫زﻧﺎن در داﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻣﻔﺮوﺿﺎﺗﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن را از آﻓﺮﯾﻨﺸﮕﺮي ﺑﯿﺮون ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﮐﺎرﺑﺴـﺘﻦ‬
‫ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ دﯾﮕﺮان را ﻧﺒﯿﻨﺪ و اﯾﻦ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ »ﻏﯿﺮﻏﺮﺑﯽﻫﺎ«‪» ،‬ﻏﯿﺮﺳﻔﯿﺪﭘﻮﺳـﺘﺎن«‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﮐﻪ زﻧﺎﻧﮕﯽ را ﻫﻤﭽﻮن دﺷﻤﻦ اﻫﺮﯾﻤﻨﯽ ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﻣﯽﻧﮕـﺮد‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎ »ﻏﯿﺮﻣﺮدﻫﺎ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﺗﻼشﻫـﺎي ﭘﺴـﺖﻣﺪرﻧﯿﺴـﻢ اﯾـﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻫـﺎي دﯾﮕـﺮان‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫)ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص ‪ (335‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ از ﻧﮕﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺠﺪد ﻫﻨﺮ ﯾﺎد‬
‫ﻏﯿﺮﻏﺮﺑﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻏﯿﺮاروﭘﺎﯾﯽﻫﺎ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر زﻧﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮐﻨـﺪ‪) .‬ﺳـﻤﯿﻊ آذر‪ (1386 ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺖﻫـﺎ‬
‫ﮐﺮده و آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪا ﮐﺮدن ﻫﻨﺮ از ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑـﺮج ﻋـﺎﺟﯽ‪ ،‬ﺑـﺎ ارزش ﻋـﺎم و دﯾـﺪن آن ﻧـﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎي ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴﺘﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎي ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮﻟﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﮑﻌﺲﮐﻨﻨﺪه ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺒﯿﻪ اﺑﺰاري ﮐﻪ در ﻫﺮ دوره ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ‬
‫و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺮداﻧﻪ دارﻧـﺪ؛‬
‫ﻧﯿﺮوي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺮ ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر آﯾﺪ؛ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪاي ﺑـﺮاي ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪان‬
‫زﯾﺮا ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ زنﻫﺎ را در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮد ﻟﺤﺎظ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫زن آﻓﺮﯾﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﺮ ﺟﺪﯾﺪي را ﻋﺮﺿﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ و ﺟﻤﻌﯽ اﯾﺸـﺎن ﺗﺄﮐﯿـﺪ داﺷـﺘﻪ و‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻓﻠﺴﻔﮥ ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻮارد و ﻣﺼﺎﻟﺤﯽ را ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮﻧﺪ‪) .‬ﻫﺎم و ﻫﻤﮑﺎران‪ ،1382 ،‬ص‪(42‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ و ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻮزه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﯽ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً اﯾﻦ ﺳﺒﮑﯽ وﯾﮋه در روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً در ﻃـﺮح ﻣﺒﺎﺣـﺚ‪،‬‬ ‫ﺯﻥ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺳﺎﺣﺖﻫﺎﻱ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻫﻨﺮﻱ‬
‫ﺑﻨﯿﺎن ﻓﮑﺮي و اﻧﺪﯾﺸﻪاي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻧﻘﺪ از ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي اﺻـﻠﯽ و ﺣـﺎﮐﻢ ﻣـﯽآﻏﺎزﻧـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ‪،‬‬ ‫»ﻫﻨﺮ« ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﭼﻨﺪﺳﺎﺣﺘﯽ اﺳﺖ و از زواﯾﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن ﻧﮕﺮﯾﺴـﺖ‪ .‬زن ﺑـﻪ‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬
‫ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ از ﮐﺎﻧﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد »زﻧﯽﮐﻪ آرزوي ﺗﺤﺼﯿﻼت ﻋﺎﻟﯽﺗـﺮ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ رﯾﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﺑﺸﻮد« )ﮐـﻮرس ﻣـﺎﯾﺮ‪ ،1382 ،‬ص ‪(365-364‬‬
‫و ژان ژاك روﺳﻮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎن از ﻧـﺎزكﺑﯿﻨـﯽ ﻫﻨـﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺗـﻮان ﺳﺮﺷـﺘﯽ ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺎﺑﻐﻪﺷﺪن را ﻧﺪارﻧﺪ‪) .‬ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص ‪ 68-67‬و ‪ (137‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫـﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﻣـﻮرد ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫»ﻧﺒﻮغ«‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮد اﺷﮑﺎل ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد دﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﻫـﯿﭻ ﮐـﺪام از‬
‫آﻧﻬﺎ؛ ﻧﺒﻮغ زﻧﺎن ﻫﺮان ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮغ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻼﻗﯿـﺖ و اﺑﺘﮑـﺎر ﺟﺴـﻮراﻧﻪاش و ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺧﻼق ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻋﻄﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮد ﺷﻤﺎر زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮي ﺧﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻤﺎن را ﮐﻪ زﻧﺎن ذﻫﻦ زﻧﺎن ﺗﻮان ﻧﻮآوري و ﻧﺒﻮغ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ واﮐﺎوي اﻧﺪﯾﺸﮥ ﻏﺮب از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫در ﻧﮕﺮش ﻏﺮب‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ اﺻﺎﻟﺖ ﻋﻘﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﻣﻌﯿـﺎر ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﯿـﺎر‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺳﻬﻢ زﻧﺎن ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣـﺮد ﺳـﻬﻤﯽ اﻧـﺪك اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣـﺮد را در ﺗﻌـﺎرض ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﯾﻼت زن ﻗـﺮار ﻣـﯽدﻫـﺪ؛ زﯾـﺮا ﺣـﻮزهﻫـﺎي‬
‫ﻏﯿﺮﻋﻘﻼﻧﯽ ﭼﻮن ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﺎ ﺟﻨﺲ زن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎري از‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﻋﺎم ﺑﻮده و ﮔﺴﺘﺮه ﻓﺮاﮔﯿﺮي آن ﻣﺮدان و زﻧـﺎن را درﺑـﺮ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ ،‬در واﻗـﻊ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺑﻮده و زﻧﺎن ﯾﺎ در آن ﻫﯿﭻ ﺳﻬﻤﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﻬﺮهﻫﺎي اﻧـﺪك داﺷـﺘﻪ و ﯾـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻔﯿﻠﯽ ﻣﺮد ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻫﻤﮥ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻠﻘـﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻫﺪاف ﭘﮋوﻫﺶ و داﻧـﺶ ﺣﺎﺻـﻞ از آن‪ ،‬ﺑـﻪ اﯾﺠـﺎد اﻧﺤـﺮاف در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﻬـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد‪) .‬ﻣﺤﻤـﺪﭘﻮر‪ ،1389 ،‬ص‪ (300‬آﻧـﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‪ :‬در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ ﻧﯿﺰ دﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﯿﻦ اﺗﻔﺎق رخداده اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻗﺪرت ِﻋﻤـﺪه ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻫﻨﺮي ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﻈﺮﯾـﮥ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ ارﺗﺒـﺎطﻫـﺎي‬
‫دوﮔﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﻣﺮد ﺑﻮدن و ﺑﺮﺗﺮ از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻮدن ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺘﻪ و ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﺣﺴـﺎس و ﺑـﺪن‬
‫را ﺑﻪ زن ﺑﻮدن و رﯾﺸﻪداري در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﺿﯽ ﮐﻪ ﻧﺒﻮغ ﻻزﻣﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ رﯾﺸﻪدار در ﻣﺬﮐﺮ ﺑﻮدن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﻧـﺎن ﭘﯿﺸـﺎﭘﯿﺶ از داﯾـﺮه‬
‫ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪﮔﺎن آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﺑﯿﺮوﻧﻨﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎي زﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﺳﻨﺦ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻧﺒﻮغ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻧﻈﺮي و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﺣﻮزهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺟﻨﺴﯿﺖ‬
‫‪ ۴۰‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۳۹ ‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﭼﺮاﯾﯽ ﻏﯿﺒﺖ زﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻓﮑـﺮي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .1-1‬ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺒﻮغ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم »ﻧﺒﻮغ« ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ در درك رﻧﺴﺎﻧﺲ از ﻫﻨﺮ اﺳﺖ‪» .‬ﻧﺒﻮغ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺘﻌـﺎﻟﯽ ﻣـﯽﺟﻮﯾـﺪ و‬
‫ﺣﺘﯽ ﺧﻮد اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﻏﻨﯽﺗﺮ و ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ از ﻫﺮ ﮐﺎر ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را در ﻫﯿﭻ ﻗﺎﻟﺐ ﻋﯿﻨﯽ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬در ﻗﺮون وﺳﻄﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬دوراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﻧـﻮآوري و ﺧﻮدﺟﻮﺷـﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﺪ از اﺳﺘﺎدان را ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐـﺮد و ﺳـﺮﻗﺖ ادﺑـﯽ ﻣﺠـﺎز ﺑـﻮد‪ .‬و رﻗﺎﺑـﺖ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي در آن دوران اﻧﺪﯾﺸﮥ ﻏﺎﻟﺐ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﺒﻮغ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﻮﻫﺒﺘﯽ اﻟﻬﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﯿﺮوﯾـﯽ ﺧﻠّـﺎق‪،‬‬
‫ﻓﻄﺮي و ﯾﮏﺳﺮ ﻓﺮدي‪ ،‬آﻣﻮزه ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺨﺼﯽ و اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻫﻢ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﭘﯿـﺮوي از‬
‫آن ﺑﻮد‪) .‬ﻫﺎوزر‪ ،1387 ،‬ص‪ (322‬ﮐﺎﻧﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺒﻮغ ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻨـﺮ دﺳـﺘﻮر ﮐـﺎر‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻧﺒﻮغ ﻫﺮﭼﻨﺪ رﯾﺸﻪﻫﺎي دﯾﺮﯾﻨﻪ دارد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮاواﻧـﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﻗﺮون اﺧﯿﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ :‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﯽ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎرﮐﺮدي از ﺧﺮد ﺑﺮﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﯾﮏ ذﻫﻦ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؛ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ذﻫﻦ ﺑﺮﺗﺮ ذﻫﻨﯽ ﻣﺮداﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ذﻫﻨـﯽ ﮐـﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ اﺳـﺖ و ﺗـﻮان آن را دارد ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ و در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺧﻠﻖ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻧـﺪﮔﯽ ﻋـﺎدي و‬
‫دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﯽﻫﺎي آن ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﺘﻌﺎرهاي اﺳﺖ از اﻣﺘﯿـﺎز ﻣـﺮدان در ﺧﻠـﻖ اﺛـﺮ ﻫﻨـﺮي؛ زﯾـﺮا‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ در داﯾﺮة اﻧﺴﺎنﻫـﺎي داراي ﻧﺒـﻮغ‬
‫راه ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﮕﺮش ﻣﺮدﻣﺤﻮر در اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮاي راﺑﻄﻪ ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﻧﺒﻮغ و ﺧﻠﻖ اﺛـﺮ ﻫﻨـﺮي‪ ،‬ﺑـﻪ دو ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺪﻧﯽ زﻧﺎن و ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﺎن ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺎزدارﻧﺪه از ﻧﺒﻮغ زﻧﺎن اﺷـﺎره ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻮدن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺪﻧﯽ زﻧﺎن ﺑﻪ »ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ« ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺮدان ﮔﺮم و ﺧﺸﮏ و ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺎن ﺳﺮد و ﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﺨﺎرﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ از زﻫـﺪان‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد ﺑﻪ ﺑﺎور آﻧﺎن ذﻫﻦ را ﺗﯿﺮه و ﺗﺎرﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﺗـﻮان زﻧـﺎن را ﺑـﺮاي درﯾﺎﻓـﺖ واﻗﻌﯿـﺖ ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬و ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﻧﺒﻮغ وﯾﮋﮔﯽ ذﻫﻦ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ زﻧﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را از ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺑﯿﻨﺶ‬
‫ﯾﮏ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﺑﺎز ﻣﯽدارد‪) .‬ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص ‪(68-67‬‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺴﺎن ﯾﮏ اﻣﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪﺷﺪه در ﻻﯾﻪﻫﺎي ذﻫﻦ ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳـﻔﻪ ﻏـﺮب‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۴۲‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۴۱ ‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اروﭘﺎﯾﯽ ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ‪» ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ« و »واﻻﯾﯽ«‪ ،‬ﻣﻘﻮﻻت ﻣﻬـﻢ ﻧﻈـﺮي ﺑﻮدﻧـﺪ و زﺑـﺎن ِﺗﺤﻠﯿـﻞ‪ ،‬ﮐـﻪ‬ ‫را در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮد دارد ﮐـﻪ ﻻزم اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻧﻈﺮﯾـﻪﭘـﺮدازان ﻫﻨـﺮ و زﯾﺒـﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳـﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا ﺗﺠﺮﺑﻪ واﻻ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺤـﺪود‪ ،‬وﺳـﯿﻊ و ﺑـﺎ اﺑﻬـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺆاﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ راهﻫـﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري ﺟﻨﺴـﯿﺖ ﺑـﺮ ﺷـﮑﻞﮔﯿـﺮي ﻋﻘﺎﯾـﺪ‪ ،‬ارزش ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ و‬
‫زﺑﺎﻧﯽ ﻃﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﺮداﻧﻪ و ﺟﺴﻮر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐـﻪ درك‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪) .‬ﻋﻄﺎﯾﯽ آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪(1385 ،‬‬
‫آن از ﺗﻮان زن ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ دﻻﻟـﺖ داﺷـﺖ‪) .‬ﮐـﻮرس ﻣـﺎﯾﺮ‪ ،1382 ،‬ص ‪ (365-364‬زﯾﺒـﺎﯾﯽ ﺑـﺎ‬ ‫اﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻫﻨﺮ را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬـﺮ‪ ،‬ﺷـﻮر‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔـﻪ و اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﻧﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﯿﺪ و ﻣﺤﺪودﯾﺖ‪ ،‬ﻇﺮاﻓﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﺼـﺎدﯾﻖ واﻻﯾـﯽ‪ ،‬ﮐـﻪ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮداﻧﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖ زﻧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔـﺬارد‪.‬‬
‫درﻣﻘﺎﺑﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻧﺎﻣﺤﺪود‪ ،‬ﺧﺸﻦ و ﻧـﺎﻫﻤﻮار‪ ،‬ﮐـﻪ از ﺻـﻔﺎت‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﯽ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺮدﻣﺤﻮر ﻣﯽدﻫﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺣﺴﺎﺳﯽ و ﻋـﺎﻃﻔﯽ زﻧـﺎن ﺑﺨﺸـﯽ از‬
‫ﻣﺮداﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺎﻧـﺖ‪ ،‬ذﻫـﻦ زن را ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﮔـﺮاﯾﺶ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﯽ دارﻧﺪ و آن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬اﺣﺴـﺎس آﻧـﺎن ﻧﻤـﻮد ﭼﯿـﺰي‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻓﺮﯾﺒﺎﯾﯽ و اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان از درك و درﯾﺎﻓﺖ واﻻﯾﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ دﺳﺘﺎوردي ﻓﺮاﺗـﺮ از ﺳﺮﺷـﺖ و ﻃﺒﯿﻌـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در‬
‫ﺻﻒﺑﻨﺪي‪ ،‬زﻧﺎن ﻫﯿﭻﮔﺎه اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ واﻻﯾﯽ و وارد ﺷﺪن ﺑـﻪ ﺣـﻮزه رﻗﺎﺑـﺖ ﺑـﺎ ﻣـﺮدان ﺑـﺮاي درك‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺮد ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﯾﻦ اﺣﺴﺎس را در اوج ﮐﻨﺶ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را در ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻫﻨـﺮي ﭘﺪﯾـﺪ‬
‫ارزشﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻋﻈﻤﺖ و اﻫﻤﯿـﺖ و ﺗﻌـﺎﻟﯽ در ﻃﺒﯿﻌـﺖ و ﻫﻨـﺮ را ﻧﺪارﻧـﺪ؛ زﯾـﺮا ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫آورد‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ﻓﻘﻂ از ﺳﺮﺷﺖ ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ ﻣﺮدان ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪) .‬ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص ‪(138‬‬
‫»واﻻﯾﯽ« ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ »زﯾﺒﺎﯾﯽ« اﺳﺖ و ﻣﺤﺼﻮل درﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ از ﻫﻨﺮ و ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺒﻮغ ﺧﻠّﺎق‪ ،‬ﺳﺒﺐﺳﺎز اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آﺛـﺎر ﻣـﺪون‬
‫ﺳﺮﺷﺖ ﺿﻌﯿﻒ ذﻫﻦ زن ﻣﺎﻧﻊ از درك آن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي را ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﯿﺪه و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ درﺑﺎره ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ آﺛﺎر زﻧﺎن ﻧﺸﻮد‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﺗﻼش ﻋﻤﻠـﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺖﻫـﺎ از اﯾﻨﺠـﺎ‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﻣﺤﻮر ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ ﺣﻮزة ﻓﻠﺴﻔﻪ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺟﻌﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺎ ﺟﻬـﺖﮔﯿـﺮي ﻣﺮداﻧـﻪ‪،‬‬ ‫آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽدﻫﻨﺪ‬
‫ﺳﻌﯽ در ﺑﯿﺮون راﻧﺪن آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي زﻧﺎﻧﻪ از ﺣﻮزه ﻫﻨﺮ دارﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦرو‪ ،‬ﯾﮕﺰﯾﻼﭘﻮﻻﮐﻮد ﺑﻮراﭼﺮﯾﺪ و‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻫﻨﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن از آن ﻏﻔﻠﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﯾـﺎ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﻣﻮرخ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖ درﺑﺎرة ﺟﺎﯾﮕﺎه زﻧﺎن در ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ واﻻ ﺿﻤﻦ ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﺧﻼﻗﯿﺖ‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦوﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺮ زﻧﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ را در ﻣﻌـﺮض ﺑﺮرﺳـﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻣﺮداﻧﻪ و ﭘﺨﺶ ﺗﺼﻮﯾﺮ زن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﺼـﻮﯾﺮي زﯾﺒـﺎ ﺑـﺮاي ﻧﮕـﺎه ﺗﺸـﻨﻪ ﻣـﺮدان‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﻨـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از ﮐﻮﺷـﺶﻫـﺎي اﺻـﻠﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺖﻫـﺎي ﻣـﻮج دوم‪ ،‬ﮐﺸـﻒ ﻣﺠـﺪد آﺛـﺎر و‬
‫ﻃﻮرﺣﺴﺎب ﺷـﺪه اي ﻣﻨﮑـﺮ ﺷـﻨﺎﺧﺖ زﻧـﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻣﻌﻨـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي زﻧﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﻮازات ﭘﺎﯾـﻪﮔـﺬاري رﺷـﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت زﻧـﺎن در ﺑﺴـﯿﺎري از‬
‫)ﻓﺸﻨﮕﭽﯽ‪(1384 ،‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﺳـﻄﺢ ﺷـﻨﺎﺧﺖ و آﮔـﺎﻫﯽ زﻧـﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮي ﺟﻨﺴﯽ در ﻫﻨﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺘـﺎﯾﺞ اﯾـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت اﯾـﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫‪ .3-1‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻫﻨﺮ ﺑﻪ زﯾﺒﺎ و ﮐﺎرﺑﺮدي‬
‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در اﻣﮑﺎﻧﺎت آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﻧﺒﻮغ ﻫﻨﺮي در ﻣﺮدان اﻣﮑﺎن رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﻈـﺎم ﻣﺮدﻣﺤـﻮر‪،‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒﮔﺮي ﻫﻨﺮ ﻣﺮدﻣﺤﻮر در راﺳﺘﺎي ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ زﻧـﺎن از آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨـﺮي‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ رﺷﺪ را ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻣﻬﯿﺎ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺒﻮغ ﻣﺮدان ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒـﻮل‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻧﺒﻮغ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و واﻻﯾﯽ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﮑﺮده و ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ ﺧﻮدﺳﺎﺧﺘﻪ از ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑـﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮ و ﻧﮕﺮش ﺑﺪﻋﺖآﻣﯿﺰ ﺑﻪ آن داﻣﻦ زدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮون ﻫﻔﺪﻫﻢ و ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ ،‬ﮔﻮﻧـﻪاي از ﺗﻘﺴـﯿﻢﺑﻨـﺪي در‬
‫ﻫﻨﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهاي ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻨـﺮ و ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ ﮔﺬاﺷـﺖ و ﮔﻤﺎﻧـﻪﻫـﺎ را درﺑـﺎرة‬ ‫‪ .2-1‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و واﻻﯾﯽ‬

‫ﺟﻨﺴﯿﺖﻣﺤﻮر ﺷﺪن ﻫﻨﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي آﺛـﺎر ﺧﻠـﻖﺷـﺪه ﺑـﻪ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺟﺮﯾﺎن ﺳﻨﺘﯽ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺟﻌﻞ ﺷﺪه و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺑﯿـﺮون راﻧـﺪن‬
‫»ﻫﻨﺮ زﯾﺒﺎ« و »ﻫﻨﺮ ﮐﺎرﺑﺮدي«؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ و ﻫﻨﺮ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي زﻧﺎن از ﺣﻮزه ﻫﻨﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »زﯾﺒﺎﯾﯽ« و »واﻻﯾـﯽ« اﺳـﺖ‪ .‬در ﻣـﻮرد اﯾـﻦدو ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم واﻻﯾﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫـﺎي واﻻﯾـﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و در‬ ‫ﻫﻤﺎن اﺗﻔﺎق رخداده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »ﻧﺒﻮغ« و »ﻫﻨﺮ زﯾﺒﺎ« ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا در دوره‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۴۴‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۴۳ ‬‬

‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺑﺪﯾﻊ دﯾﮕﺮي دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺰﯾﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻣﺠﻤﺴﻪﺳـﺎزي‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎي دﺳﺘﯽ ﻫﺮﭼﻨﺪ زﯾﺒﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ واﻻ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻃﯿـﻒﺑﻨـﺪي‪ ،‬ﻫﻨـﺮ زﯾﺒـﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫را ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﯿﺎي ﻫﻨﺮﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن رﯾﺴﻨﺪﮔﯽ و ﻧﺴﺎﺟﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﺟﻮدي ﺷـﯿﮑﺎﮔﻮ ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻋﻨﻮان ﻫﻨﺮ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫»ﺿﯿﺎﻓﺖ ﺷﺎم«‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ را ﻣﯽﺗﻮان از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬وي و‬ ‫ﺑﺮاي ارزش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﮐـﺎرﺑﺮد ﻫـﻢ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﻫﻤﮑﺎراﻧﺶ ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻣﯿﮏ و ﮔﻠﺪوزي‪ ،‬ﺳﻮزندوزي‪ ،‬ﻣﻠﯿﻠﻪدوزي و ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﯾﯽ را ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﺰاري ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ و ﺑﺮاي ﮐﺎرﻫﺎي روزﻣﺮه ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑـﺮده ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜـﻞ ﺳـﻮزندوزي‪،‬‬
‫»ﻫﻨﺮ زﯾﺒﺎ« ﻧﺒﻮدﻧﺪ درﻫﻢ ﺑﯿﺎﻣﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﺰار ﭘﻮﺷﺎك و ﺧﻮراك و‪ ...‬در اﯾﻦ ﻧﮕﺎه‪ ،‬واژه »ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ« ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻫﻨﺮﻫـﺎي زﯾﺒﺎﺳـﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪،‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﭘﺎرﭼﻪ و ﺳﻔﺎل و ﺳﺎﯾﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﮐﺎرِ دﺳﺘﯽ را ﻣـﯽﺗـﻮان ﭼﺎﻟﺸـﯽ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻨـﺮ‬ ‫واژهﻫﺎي اﻓﺰارﻣﻨﺪ ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻪور ﺑﺮ ﺳﺎزﻧﺪه آﺛﺎر ﮐﺎرﺑﺮدي اﻃﻼق ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ زﯾﺒـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫زﯾﺒﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪ از ﮐﺎرِدﺳﺘﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫـﺎ در اراﺋـﻪ ﮐـﺎر دﺳـﺘﯽ دو ﻫـﺪف را‬ ‫ﺑﻬﺮهوري ﻧﯿﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص‪(60‬‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن اﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎي آﻧﺎن از ﺳﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﺑﺮاي زﻧﺎن ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻧﺒﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﮐﻪ‬
‫و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ ﻗﺮار دادن ﺗﻔﮑﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن آﻧـﺎن از ﺣـﻮزه ﻫﻨـﺮ‬ ‫زﻧﺎن در آن ﻧﻤﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﺪوده ﻫﻨﺮ واﻗﻌﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸـﻪ در دوره ﻣـﺪرن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬در آﺛﺎر ﺧﻮد اﻧﻮاع ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ را ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ آﺛـﺎر‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻫﻨﺮ واﻗﻌﯽ را آﻓﺮﯾﻨﺶ اﺛﺮي ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ در اﺻـﻞ ﺑـﺮاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻤﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺴﯿﺖﮔﺮاﯾﯽ ﭘﻨﻬﺎن در ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺳﻨﺘﯽ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ روﯾﮑﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺛـﺮي ﻫﻨـﺮي‬
‫داده‪ ،‬از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ارزشﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ را زﯾﺮﺳﺆال ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮد ﯾﺎ ﮐﺎرﺑﺮد آن اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬ﮐﺎر‬
‫‪ .4-1‬ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ زﻧﺎن از آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻫﻨﺮي‬ ‫دﺳﺘﯽ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ذوق‪ ،‬ﺳﻠﯿﻘﻪ و زﯾﺒﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺎر ﻫﻨﺮي ﻧﺎب اﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد؛ زﯾـﺮا‬
‫ﻫﺪف از آﻓﺮﯾﻨﺶ آن‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد در زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺎرﺑﺮدي ﺑﻮدن اﺛﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ در ﭘﺮدازش رﯾﺸﻪ و ﻋﻠﻞ ﻧﺎﭘﯿﺪاﯾﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﻋﻠـﻞ اﻧﺪﯾﺸـﻪاي و‬
‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﯽ آزاداﻧﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻧﺪه را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻫﻨﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫـﺮ ﻫـﺪف‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺟﺰ اﯾﻦ‪ ،‬در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﺧﻼﻗﯿﺖ آزاداﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﻫﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺷﺮاﯾﻂ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻫﻨﺮآﻣﻮزي ﺑﺮاي زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﯾﮑﺴﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ص‪ (63‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر دﺳﺘﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺧﻼﻗﯿﺖ و اﺳـﺘﻌﺪاد اﻓـﺮاد ﻧﯿﺴـﺖ؛‬
‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮﺻﺖ آﻣﻮزش ﻫﻨﺮ ﺑﻪ زنﻫﺎ داده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ آﻧﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ زﻧﺎن را‬
‫زﯾﺮا وﻗﺘﯽ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ اﺛﺮي ﺑﺎ ﻫﺪف ﮐﺎرﺑﺮدي آﻓﺮﯾﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻫﺪفدار ﺑﻮدن و ﺑﺮاي ﭼﯿﺰي ﺑـﻮدن‪،‬‬
‫در ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ ﻣﻨﺸﺄ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ وﯾﺮﺟﯿﻨﯿﺎ ووﻟﻒ‪ ،‬زﻧﺎن از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻼﻗﯿﺖ را ﻣﺤﺪود ﮐﺮده و از ﺑﺮوز آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﻫﻮش و ﺗﻮان دروﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮورده ﺷﻮد و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻃﯿﻔﻪﺑﻨﺪي ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ آﻧﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا در ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ ﻫﻨﺮ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را از ﭼﻪ ﺗﻮان و ﻫﻮﺷﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﭘـﺮورده‬
‫ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ و ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﻣﻞ آﻓﺮﯾﺪهﻫﺎي دﺳـﺖ زﻧـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻓﺮودﺳـﺘﯽ داده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬ﻧﺒﻮغ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺗﻮان ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ .(124‬ﻋـﺪم دﺳﺘﺮﺳـﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؟ از اﯾﻦرو‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ در دو ﺟﺒﻬﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴـﺖ در ﺑ‪‬ﻌـﺪ‬
‫زﻧﺎن ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻫﻨﺮ ﻧﯿﺰ ﺧﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ زﻧﺎن ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻣﻮﺳـﯿﻘﯽ‬
‫ﻧﻈﺮي‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻋﺪم آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺑﻪاﺻﻄﻼح زﯾﺒﺎ از ﺳﻮي زﻧﺎن را در ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﻈﺎم ﻣﺮدﻣﺤﻮر‬
‫و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﯾﺶ و ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪود ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﻫﻢ ﮐﻪ زﻧـﯽ‬
‫در ﻓﺮاﻫﻢ آوردن زﻣﯿﻨﻪ ورود زﻧﺎن در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ داﻧﺴﺘﻪ و در ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ آﺛـﺎري‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻓﺮاﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ اراﺋﻪ آن را در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤـﻮﻣﯽ ﭘﯿـﺪا ﻧﻤـﯽﮐـﺮد‪ .‬وي ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ« ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺮداﻧﻪ از ﻣﯿﺪان ﻫﻨﺮ زﯾﺒﺎ ﺑﯿـﺮون اﻧﺪاﺧﺘـﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از آن ﺑﺮاي ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﯽ ﻏـﺮب‪ ،‬ﭘﺪﯾـﺪار ﺷـﺪن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎي ﻣﻮج دوم‪ ،‬در اﯾﻦ ﺗﻼش ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪهاي داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻠﻔﯿﻖ‬
‫زﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدم را در ﻫﺮ ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﮔﺎه ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣـﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﺳـﺨﺖﺗـﺮ از ﮐﯿﻔـﺮ‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۴۶‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۴۵ ‬‬

‫از ﻓﺮﯾﻔﺘﻦ‪ ،‬زﻧﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻋﺮﯾﺎن زﻧﺎن ﺣﺮﻣﺴﺮا و ﻓﺎﺣﺸﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺻﺪق ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﻧﻈﺮ ﺑـﯽﻃـﺮف«‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎر ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ِﻧﻤﺎﯾﺶ ﺧﻮد درﺟﻠﻮي ﻫﻤﮕـﺎن ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺮ زﻧـﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ‬
‫را ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﻈﺮ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﯽﻃـﺮف«‪،‬‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد؛ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﻮر زن را ﺑﯽ ﺷﺮﻣﯽ و ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺮاﯾـﻪﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪،‬‬
‫»ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻣﺮداﻧﻪ« )‪ (mail gaze‬را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻓﺮض‪ ،‬ﮐﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻋﻄﺎي ﻫﻨﺮ را ﺑﻪ ﻟﻘﺎﯾﺶ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺮﻓﻪاي وارد ﻋﺮﺻـﻪ آﻓـﺮﯾﻨﺶ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ و اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮي ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ در ﭘﯽ اﺛﺒﺎت دوﮔﺎﻧﮕﯽ و ﺗﻀﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﺟﻨﺴـﯿﺖ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺑﮋه ﻫﻨﺮ)زن( ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﯿﻨﻨﺪه درﯾﺎﻓﺘﮕﺮ )ﻣﺮد( ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﻫﻨﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺣﻀﻮر در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم و در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﮐﺎر ﻫﻨﺮي ﺑﯿﻨﻨﺪه را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاي وﯾﮋه ﺑﻨﮕـﺮد؛ ﯾﻌﻨـﯽ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ در ﭘﯽ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻣﺤـﺪودﯾﺖﻫـﺎي ﻓـﺮدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺷﯿﻮهاي ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ ﻣﺮد را ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬اﯾـﺪهﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺪﻋﯽ درﯾﺎﻓـﺖ‪‬‬ ‫ﺗﻼش ﺧﻮد را ﻣﺼﺮوف ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ از ﻫﻨﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي دﯾﮕـﺮ را‬
‫ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﺮ آن دارﻧﺪ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻓﺮﻣﯽ را ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻌﻨـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻣﻬﻤﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ اﺷﮑﺎل ﺑﺮ درﯾﺎﻓﺖ‪ ‬زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻧﺎب و ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﯽ درﺑﺎره ﺧﯿـﺮه ﻧﮕﺮﯾﺴـﺘﻦ‪ ،‬ﻧـﻪﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫‪ .۲‬ﺯﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻧﺎﻇﺮ ﺍﺛﺮ ﻫﻨﺮﻱ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻧﺎﻇﺮ در درﯾﺎﻓﺖ‪ ‬زﯾﺒﺎﯾﯽ اذﻋﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺗـﻮان ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﻨﺘﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺧﻼﻗﯿﺖ زﻧﺎن در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺛـﺎر‬
‫ﻫﻨﺮ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﺪاري رواﺑﻂ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .‬آﻧﺎن ﺗﻮان ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان را ﻧﺸـﺎﻧﻪاي از ﻗـﺪرت‬
‫ﻫﻨﺮي ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻘﺎم ﻧﺎﻇﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗـﻮت و ﻗـﺪرت ادراك زﯾﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ او ﺑﻬـﺎﯾﯽ‬
‫ﺟﻨﺴﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﯿﻨﻨﺪه اﺛﺮ ﻫﻨـﺮي در ﻟـﺬت ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ از‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺴـﺘﺮده اﻧﺴـﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎن‪ ،‬و روانﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬اذﻋﺎن دارﻧﺪ‪) .‬ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص ‪» (122-114‬ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮة ﻣﺮداﻧﻪ« ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي راﯾﺞ‬
‫ﺗﻔﻮق ﻧﺴﺒﯽ ﻧﯿﻤﮑﺮه راﺳﺖ ﻣﻐﺰ زن‪ ،‬ﮐـﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺷـﮕﺮﻓﯽ در ﻧﻘـﺪ و ﻧﻈـﺮ و ﺧﺼﻮﺻـﺎً در ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻫﻨﺮي و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و ﻣﻮﺿﻊ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ در ﺗﺤﺴﯿﻦ آن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﻣﺮداﻧﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي دارد‪ ،‬اذﻋﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﯾـﻦ ﻋﺮﺻـﻪ ﻧﯿـﺰ ﻧﮕـﺎه ﻣﺮداﻧـﻪ ﻣﺴـﻠﻂ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪاي ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑـﺮ ﺗﺄوﯾـﻞ اﺑـﮋهﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي در ﻧﻘﺎﺷـﯽ و ﺑﺮﻫﻨﮕـﯽ ﻓـﯿﻠﻢﻫـﺎي‬
‫)ﺑﻠﺨﺎري‪ (1389 ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﮕﺎه ﻣﺮداﻧﻪ از ﯾﮏﺳﻮ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻬﺎ ﻧﺪادن ﺑﻪ ﻧﮕـﺎه زﻧﺎﻧـﻪ در ﺗﻮﻟﯿـﺪات‬
‫ﻫﺎﻟﯿﻮودي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﮐﻪ از زن در ﻫﻨﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻫﻨﺮي اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻋـﺪم ﺣﻀـﻮر ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮ زﻧـﺎن در ﻋﺮﺻـﻪ ﻫﻨـﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ او ﺑﻪ ﺷﯿﺌﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻣﺮد در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻟﻮراﻣﺎل‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﮕﺎه زن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﻇﺮ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي‪» ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻣـﺮدان« را‬
‫وي اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زنﻫﺎ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ »ﻧﮕﺎهﺷـﺪن« از ﺳـﻮي ﻣـﺮدان ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬آﺛـﺎر ﻫﻨـﺮي‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اراﺋﻪ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدي ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻞ اﯾﺪهآل اﯾﻦ اﺑﮋهﻫﺎ را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﻧﺮاﻗﯽ‪ (1386 ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺖﻫـﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و ﺑﺮﺗﺮي ﻧﮕﺎه ﻣﺬﮐﺮ را در ﻓﯿﻠﻢﻫﺎي ﺳﮑﺴﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻫﺎﻟﯿﻮودي‪ ،‬آﺷﮑﺎرﺗﺮ ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪ .‬در‬ ‫‪ .1-2‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻣﺮداﻧﻪ‬

‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪات‪ ،‬زﻧﺎن در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﺬاب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮدان داراي ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻧﻘﺶ‬
‫ﻓﻌﺎلﺗﺮي در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺑﺼﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﮕـﺎه در اﺧﺘﯿـﺎر ﻣـﺮدان اﺳـﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ آﻧﻬـﺎ در ﻫﻨﺮﻫـﺎي‬
‫دﯾﺪاري‪ ،‬رواﺑﻂ ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و در واﻗﻊ‪ ،‬روﺷـﯽ ﮐـﻪ در آﺛـﺎر‬
‫ﻫﻨﺮي در ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻠﻤﺎت ﯾﺎ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺟﻬﺖدﻫـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬از‬
‫اﯾﻦرو‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻧﻘﺶ ﻫﻨـﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ در ﺟﻬـﺖ ﺗﻐﯿﯿـﺮ رواﺑـﻂ و ﺗﻔﮑﯿـﮏ و ﺗﺤﮑـﯿﻢ ﻗـﺪرت‪،‬‬
‫ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﻋﻄﺎﯾﯽ اﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ (1385 ،‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻣﺮدان‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ »ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻮﺟﻪ و ﻧﻈﺮ ﺑﯽﻃﺮف« )‪ ،(disinterested aesthetic attention‬ﮐـﻪ ﻧﻈﺮﯾـﻪ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ در زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻔﻬـﻮم زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ را‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮد ﺣﺴﮕﺮ در ﻟـﺬت‪ ‬زﯾﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬در ﺗﻌﺮﯾـﻒ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ‬
‫ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ در ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻈﺮ و ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ دﺧـﺎﻟﺘﯽ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪) .‬ﮐﻮرس ﻣﺎﯾﺮ‪ ،1382 ،‬ص ‪ (367‬اﻣﺎ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ اﯾﺪه آرﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑـﺎ واﻗﻌﯿـﺖﻫـﺎي‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻨﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ادﻋﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي و ادﺑﯿـﺎت‪ ،‬ﻣﺸـﺤﻮن‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻮﺿﻊ داده و ذاتﮔﺮاﯾﯽ را ﮐﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎي رادﯾﮑﺎل دﻫـﻪ ‪ 1970‬ﺗﺒﻠﯿـﻎ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﯿﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ذاتﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ ﺟـﻨﺲ و ﺟﻨﺴـﯿﺖ ﺗﺄﮐﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(370-368‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮاد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺨﯿﻠﯽ ﻣﺮداﻧﻪ ﻗـﺮار دارد و ﻧـﺎﻇﺮ ﺧـﻮاه زن ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ‬
‫‪ .۳‬ﺯﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻫﻨﺮ‬
‫ﻣﺮد‪ ،‬ﺧﻮاه از ﺟﻬﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺣﺎﺷـﯿﻪﻧﺸـﯿﻦ‪ ،‬ﺑـﺮاي درك ﻫﻨـﺮ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﺑﺤﺚ ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‪ ،‬ﻧﻘـﺪ و ﺑﺮرﺳـﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﯿﺨﺘﻪﺷﺪن ﻟﺬتﻫﺎي ﺣﺴﯽ و ﺟﻨﺴﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻟﺬت زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﻧـﺪام زن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺮداﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ از ﺑـﺪن زن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان وﺳـﯿﻠﻪاي ﺑـﺮاي‬
‫اﯾﺠﺎد ﻟﺬت ﺟﻨﺴﯽ در آﺛﺎر ﻫﻨﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ذﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ در اﯾـﻦ ﻣﺤـﻮر‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬
‫‪ .1-3‬ﺑﺪن زن‬
‫ﻫﻨﺮ ﯾﮑﯽ از اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﻠﯽﺑﺨﺶ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ و ﻋﻘﯿﺪه اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣـﺎدي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺷﮏ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ زن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻨﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﭼﻪ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ زن داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ رﻧﮓ و ﺑﻮي آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﺧﻠﻖ ﺷﺪه در ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫زن‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه زن از ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﺎ‬
‫او ﻧﯿﺰ از ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻓﻮل ﻧﻘـﺶ و ﺗﻘﻠﯿـﻞ ﺟﺎﯾﮕـﺎه او و دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ‬
‫ﻧﮕﺎه ﺑﻪ زن‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ او در ﻫﻨﺮ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ‪ .‬و ﭘﯿﺶ و ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ وﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨـﻮي او ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫ﭘﺎك اﻟﻬﺎم در آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺴﻤﺎﻧﯿﺖ او ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻨـﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﯽ زن را ﺗﻘﻠﯿﻞ داده و ﺗﺎﺣﺪ ﻣﻮﺟﻮدي ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و ﻟﺬتزا ﻓﺮوﮐﺎﻫﯿﺪ و ﻫﻢ ﺳﺎﺣﺖ ﻫﻨﺮ را‬
‫آﻟﻮده ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴــﻢ ﺑــﺎ اﯾــﻦﮔﻮﻧــﻪ ﺷﺨﺼــﯿﺖﭘــﺮدازي از زن در ﺳــﺎﺣﺖ ﻫﻨــﺮ ﻣﺨــﺎﻟﻒ اﺳــﺖ‪ .‬از اﯾــﻦرو‪،‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ در ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع »ﺑﺪن« اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺪ اﺳﺎﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻫﻨﺮ ﻋﺒـﺎرت ﺑـﻮده اﺳـﺖ‬
‫از‪ :‬ﻧﮕﺎه ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﺮاي ﻟﺬت ﻣﺮداﻧﻪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺼﻮر اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻧﮕﺮﻧﺪه ﻣـﺮد و ﻧﮕﺮﯾﺴـﺘﻪﺷـﺪه زن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻌﻞ دوﮔﺎﻧﮕﯽﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد و ﺑﺎ ﭘـﺮدازش دوﮔـﺎﻧﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪/‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﺳﺎزي زن ﺑﺮﻫﻨﻪ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺪن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺎﺳﯽ در ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ۴۸‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۴۷ ‬‬
‫و اﻗﺘﺪار ﺳﻨﺘﯽ و ﻣﺮدﺳﺎﻻراﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﺮداﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺮدان اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳـﺎﯾﮥ‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻪ ﻧﮕﺎه زﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺴﺎنِ ﺧﻮد ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻧﺎﻇﺮ‪ ،‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻋﻤﻼً ﻣـﺮد‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪) .‬ﮐﻮرس ﻣﺎﯾﺮ‪ ،1382 ،‬ص ‪(368‬‬
‫‪ .2-2‬ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺮي زﻧﺎﻧﻪ‬
‫در ﻃﺮح ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻣﺮدان از ﺳﻮي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ و اﺛﺒﺎت ﺳﻮﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ در ارزﯾﺎﺑﯽ آﺛﺎر‬
‫ﻫﻨﺮي‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺆال از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻃﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ آﯾـﺎ ﺑـﯿﻦ آﻓـﺮﯾﻨﺶﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي زﻧـﺎن و ﻣـﺮدان ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ زﯾﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ زﻧﺎﻧـﻪاي را اراﺋـﻪ داد؟ و ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﯾﮕــﺮ‪ ،‬آﯾــﺎ ﻣــﯽﺗــﻮان از ﺳــﺒﮏ زﻧﺎﻧــﻪ در زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳــﯽ ﺳــﺨﻦ ﮔﻔــﺖ؟ در ﭘﺎﺳــﺦ ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﭘﺮﺳــﺶ‪،‬‬
‫ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﺳﻮي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻃﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫دﺳﺘﻪ از ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان را ﻣﯽﺗﻮان ﻃﺮﻓﺪار روﯾﮑﺮد ذاتﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ در زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﮐـﺮد‪ .‬از ﻧﻈـﺮ‬
‫اﯾﻨﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﻧﺎن در ﻫﻤﻪ زﻣﺎنﻫﺎ و در ﻫﻤﻪ ﻣﮑﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾﺎ از وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎي ﺳـﺒﮑﯽ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻلﺷﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧـﺎن در ﻃـﻮل زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد ﺑـﺎ ﺗﺠﺮﺑﯿـﺎﺗﯽ زﯾﺴـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻣﺮدان ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ زاﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ زﻧﺎﻧـﻪ‬
‫را ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن رواﻧﯽ و ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﻓﻘﺪان ﻣﺮزﺑﻨﺪي دﻗﯿﻖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ و ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎ درﺑﺎره ﺳﺒﮏ زﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﻓﺮاﻧﺴـﻮي زﺑـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺟﻮﻟﯿﺎﮐﺮﯾﺴﺘﻮا‪ ،‬ﻟﻮس اﯾﺮﯾﮕﺎري و ﻫﻠﻦ ﺳﯿﺴﮏ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت و ﺑـﺎ ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﻋﺪم ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺨﺼﻮص زﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻣﺮد ﺳﺎﻻراﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪ ذاتﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫ﺑﺎ ذاتاﻧﮕﺎري‪ ،‬و ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗـﻮان در ﻫﻨـﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ‪ ،‬از ﺳـﺒﮏ وﯾـﮋه‬
‫زﻧﺎﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ؛ زﯾﺮا ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎري در ﺗﻔـﺎوت ﺗﺠﺮﺑﯿـﺎت زﻧـﺪﮔﯽ زﻧـﺎن ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬارﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ ،‬ﻣﻠﯿﺖ و دﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ زﻧـﺎن را‬
‫از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﺳﺒﮏ واﺣﺪ زﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻌﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫روﯾﮑﺮد در ﺑﯿﻦ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎي ﻣﻮج ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ؛ زﯾﺮا در دﻫﻪ ‪ 1980‬روﯾﮑـﺮد ﮐﻠـﯽ‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۵۰‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۴۹ ‬‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ روي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺧﻼﻗـﯽ رﻧـﮓ دﯾﮕـﺮي‬ ‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ رﯾﺸﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺮش ﻣﺮدﻣﺤﻮر را در اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي زاﯾﯿﺪهﺷـﺪه در ﺳـﻨﺖ ﻏـﺮب و ﻋﺼـﺮ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺑﯿﺰاري‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻮآوري ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﯽآورد؛ دو ﻣﻌﻨـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺟﺪﯾـﺪ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﮐﺎﻧﺖ در ﻗـﺮن ‪ 18‬ﺑـﺮ ﺟﻬـﺖﮔﯿـﺮي ﻫﻨـﺮ ﻏـﺮب ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬
‫دارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ واروﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي آرﻣﺎﻧﯽ و دﻟﺨﻮاه زﻧﺎﻧﻪ را‪ ،‬ﮐﻪ ﻣـﺮدان ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻤﮕﯿﺮﺗﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﯽ ﻏﺎﯾﺖﻣﻨﺪي از ﻫﻨﺮ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪن اﻧﺪﯾﺸﻪ »ﻫﻨﺮ ﺑﺮاي ﻫﻨـﺮ« ﻣﺘـﺄﺛﺮ از‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﮕﯽ‪ ،‬رﯾﺰﻧﻘﺸﯽ و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ و ﻫﻮساﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮدن‪ .‬و در ﺑﺮاﺑـﺮ اﯾـﻦ‬ ‫ﺗﻔﮑﺮ ﮐﺎﻧﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻔﯽ ﻟﺬت زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ در ﻫﻨﺮ و ﻓﺮوﮐﺎﻫﯿﺪن آن ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺣﺴﯽ و‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎﯾﯽ را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﮐﺎرﻫـﺎي‬ ‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ رﻫﺎﻧﯿﺪن ﺳﺎﺣﺖ ﻫﻨﺮ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﯿﻮد دﯾﻨـﯽ و اﺧﻼﻗـﯽ‪) ،‬ﮐﺎﭘﻠﺴـﻮن‪ ،1388 ،‬ج ؟؟؟‪،‬‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ارزشﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﻨﺘﯽ را ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣـﯽرﻓـﺖ در اﻧـﺪام ﺑﺮﻫﻨـﻪ دﯾـﺪه ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬واروﻧـﻪ‬ ‫ص‪ (363‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺪن زن در آﻓﺮﯾﻨﺶﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي ﻓـﺮاﻫﻢ ﮐـﺮد‪ .‬ﮐﺎﻧـﺖ ﺧـﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﯾﮏ اﺛﺮﮔﺬاري اﺣﺴﺎﺳﯽ آزاردﻫﻨﺪه اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻇﺮ را واﻣـﯽدارد ارزشﻫـﺎ‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدان ذوق و ﺳﻼﯾﻖ ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ‪ ،‬زﻧـﺎن ﺧـﻮد را ﻣﺼـﺪاق ذوق و‬
‫و ﻓﺮاﮔﯿﺮﻧﺪﮔﯽ آن را ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ (286-285‬ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺣﺲ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﻨﻔﺮ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺳﻠﯿﻘﻪ دﯾﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ادﻣﻮﻧﺪ ﺑﻮرك ﻓﺮاﻧﮑﻠﯿﻦ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘـﻪ و ﺑـﺎ ﻋﺸـﻖآﻓـﺮﯾﻦ داﻧﺴـﺘﻦ زﯾﺒـﺎﯾﯽ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان از ﺧﺎرج از ﺑﺪن ﺑﻪ درون آن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣـﻮاد دور از دﺳـﺘﺮس‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ اﺷﯿﺎ زﯾﺒﺎ‪ ،‬ﺷﺎدي‪ ،‬ﻟﺬت و ﺣﻆّ ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾـﺎدآور‬
‫در آن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖ در آﺛﺎر ﺧـﻮد اﻧـﺪام را ﺑـﻪ ﺻـﻮرﺗﯽ دﯾﮕـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﺑﺪن زن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) «.‬ﻋﻄﺎﯾﯽ آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ (1385 ،‬اﮔﺮ زﻧﺎن اﺑﮋة ﻟﺬت زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ارزشﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑـﺮ ﺑـﺪن زن را درﻫـﻢ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﮐـﺎرﻧﻔﯿﻨﻠﯽ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ ﺑﺮاي آﻧﮑﻪ ﻟﺬت زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﯿﻄﺮه ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪاي‬
‫آﻏﺸﺘﻦ ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ اﺷﮑﺎﻟﯽ از ﻣﺪﻓﻮع ﯾﺎ ﺧﻮن را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺘﺒـﺎدر ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي از‬ ‫ﻧﻮﻋﺎً ﻣﺮداﻧﻪ و ﯾﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺟﻨﺴﯽ زﻧﺎن را آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺧﺎص از ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﺰﺟﺎر و ﻧﻔـﺮت اﺳـﺖ‬ ‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﻫﻨﺮ از راﺑﻄﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺟﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ؛‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ اﺟﺎزة ورود ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻫﻨﺮ را ﻧﺪاﺷﺖ و اﮐﻨﻮن ﺑـﻪ ﻣﺤـﻮر درﯾﺎﻓـﺖ و‬ ‫ﺗﻮان آن را ﺑﺮاي ﻧﯿﺮو ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ راﺑﻄﻪﻫﺎي ﻗﺪرت ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن وﻗﺘﯽ ﻣﻮﺿﻮع اﺛﺮ اﻧﺪام‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻫﻨﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻫﻨﻪ زﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﺳـﺆالﺑﺮاﻧﮕﯿـﺰ اﺳـﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ آﻧـﺎن‪ ،‬ﺑـﯽﻃـﺮف ﺑـﻮدن ﺷـﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﻨﻔﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﮕﺬارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑـﻪ‪ ،‬ﺧﻄـﺮ ﺑﯿﮕـﺎﻧﮕﯽ و‬ ‫ﭘﯿﺶداوريﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ و ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﻣـﺎ را وادار ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ آﻧﭽـﻪ را در اﺛـﺮ‬
‫رﻣﯿﺪن ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬و دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ از‬ ‫ﻣﯽﮔﺬرد ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪) .‬ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،1390 ،‬ص‪(112-111‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺷـﯿﻮه ﺧـﻮد ﻧـﻮﻋﯽ‬
‫‪ .2-3‬آﺷﮑﺎرﺳﺎزي اﻧﺪام زﻧﺎﻧﻪ و اﯾﺠﺎد ﺗﻨﻔﺮ‬
‫ﺧﻄﺮ ﺳﻘﻮط در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭘﺮﻧﻮﮔﺮاﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﻓﺮودﺳﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺎن اﺳﺖ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﯾﮑﯽ از راهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎي ﻣﻮج دوم‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ آن ﺗﻮﺟـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ را‬
‫در ﻓﺮمﻫﺎﯾﯽ از ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻓﺮودﺳﺖ زﻧﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨـﺪ؛ ﺑﻬـﺮهﮔﯿـﺮي از آﺷﮑﺎرﺳـﺎزي اﻧـﺪام آﻧـﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮج ﺳﻮم ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺷـﯿﻮهﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺳـﻨﺨﯿﺖ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺧﻮد را در آﺛـﺎر ﻫﻨـﺮي ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﺮاي ﺷﮑﺴـﺘﻦ ﺗﺎﺑﻮﻫـﺎي ﻣﻌـﺮف‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و زاﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﮔﺴـﺘﺮده و وﺳـﯿﻊ از‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮﻱ‬ ‫ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺑﺪن زﻧﺎن در ﮐﺎر ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺪف آﻧﺎن از اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬اﯾﺠـﺎد زﻣﯿﻨـﻪاي ﻣﻀـﺎﻋﻒ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ در ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻓﺮودﺳﺘﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫ﺑﺮاي ﻟﺬت ﺑﺮدن ﻣﺮدان ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ارﺿـﺎي ذوق‪ ،‬ﺳـﻠﯿﻘﻪ و ﻟـﺬت‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺎن اﺳﺖ و آﮔﺎﻫﯽ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ روﯾﻪﻫﺎي ﻫﻨﺮي در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬آن ﻓﺮودﺳﺘﯽﻫـﺎ را‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از روﯾﮑﺮد ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ زن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻨﻔﺮ در ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﺣﺲ‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﺑﺨﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﻣﻮري ﭼﻮن ﻧﺎدﯾﺪه اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‬ ‫ﺗﻨﻔﺮ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻮﻋﯽ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺰاري ﻫﻤﭽﻮن واﮐﻨﺸـﯽ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐـﻪ‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر آﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻫﺪاف‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي روﯾﻪﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬
‫ﻫﻨﺮي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ را دارد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺖ اﺻـﻠﯽ ﺧـﻮد‪ ،‬ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري و ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن دﺳﺖ آن در اﺳﺘﻤﺮار ﻧﻈﺎم ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ و ﻇﺎﻟﻤﺎﻧـﻪ ﻣﺮدﻣﺤـﻮر‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي وﺳﯿﻊ ﻣﻮرد ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻧﻘﺶ اول ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﺑﺮاي اﻟﻘﺎ اﻫﺪاف ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪون‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﻫﺪﻓﯽ در ﺟﻬﺖ رﺷﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه زﻧﺎن اﯾﻔﺎ ﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑـﺰار و‬
‫ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ روش‪ ،‬ﻧﻘﺶ رﺷﺪ و ﺗﺮاﮐﻢ ﺛﺮوت در ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ روﻧﺪ‬
‫در اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ رﺷﺪ ﺗﺒﺮج زﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف و در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﺮق‬
‫اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺎرت ﺳﮑﺲ و ﺻﻨﻌﺖ روﺳـﭙﯿﮕﺮي و ﺻـﺎدرات زﻧـﺎن ﺟﻬـﺖ ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻧﮕﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽﺗﺎب از ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه ﻣﺮدان اﺳـﺖ‪ .‬رﻧـﺞ ﺧـﻮﯾﺶ را‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ واﮔﻮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﺧﯿﺮه‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﻗﺪرت ﺟﻨﺴﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﻧﻈﺎم ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻣﺮدﻣﺤﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ادﻋﺎﻫـﺎ‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ‪ ،‬ﺑـﺎ روﯾﮑـﺮدي ﻣﻨﻔﻌﻼﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨـﺮ و‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي آﮔﺎهﺳﺎزي زﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ آﻧـﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺣﻀـﻮر‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮي آﻧﺎن را در ﺣﻮزه ﻫﻨﺮﻫﺎي دﯾﺪاري ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗـﺮار داده و در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن‪ ،‬ﺧﻠـﻖ آﺛـﺎر‬
‫ﻫﻨﺮي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ در ﻣﻮﺿﻮع زﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺮوﯾﺞ و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺟﺎﯾﮕـﺎه اﻧﺴـﺎﻧﯽ زن‪ ،‬زﻣﯿﻨـﻪ ﺑـﺮاي ﻧﮕـﺎه‬
‫ﺧﯿﺮهﺗﺮ ﻣﺮدان ﺑﻪ زﻧﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﯾــﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳــﺦ ﺑــﺮاي ﭘﺮﺳــﺶ از ﻧﻘــﺶ ﺟﻨﺴــﯿﺖ در ﻫﻨــﺮ از زاوﯾــﻪ ﺧــﺎص ﻧﮕــﺮش اﻓﺮاﻃــﯽ و‬
‫ﻏﯿﺮواﻗﻊﻧﮕﺮاﻧﻪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ راه ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﺑﺮد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫اﺛﺒﺎت اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎي زﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﺖ راﯾﺞ ﻣـﺮدان را در ﻧﻘﺎﺷـﯽ و‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬روﯾﮑﺮد ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧـﺎص‪ ،‬در ﺗﻘﺎﺑـﻞ ﺑـﺎ روﯾﮑـﺮد دﯾﻨـﯽ و‬
‫ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﻫﻨﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﻫﻨﺮ دﯾﻨﯽ ﺑﺮﺧﻼف روﯾﮑﺮد »ﻫﻨﺮ ﺑﺮاي ﻫﻨﺮ« و ﺑـﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮﯾـﮥ‬
‫ﮐﺎﻧﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ را از ﯾﮏﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺣﺴﯽ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬آن را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﺮ را در ﺧﺪﻣﺖ اﻫـﺪاف اﺧﻼﻗـﯽ و ﻣﻌﻨـﻮي‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻫﻨﺮ دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻨﺮ ﮐﺎرﮐﺮد ﻏﺎﯾﺖﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺮوﻋﯿﺖ ﻧـﺪارد و‬
‫اﮔﺮ ﻫﻨﺮ از دﯾﻦ ﺗﻬﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺬف ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻨﺮ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﺮ دﯾﻨﯽ ﻏﻔﻠﺖزداﺳﺖ‬
‫‪ ۵۲‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۵۱ ‬‬
‫ﮐﺎر زﻧﺎن‪ ،‬اﺑﮋه ﮔﺮداﻧﺪن اﻧﺪام زﻧﺎن در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺮﺳـﯿﻤﯽ و ﺳـﯿﻨﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺖ رﻣﺎﻧﺘﯿـﮏ از ﺑﻬـﺮهﮐﺸـﯽ‬
‫ﺟﻨﺴﯽ از زﻧﺎن در داﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮوﯾﺞ ﺗﺼﻮراﺗﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن را از ﺣﻮزه ﻫﻨـﺮ ﺧـﺎرج ﻣـﯽداﻧﺴـﺖ‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫اﺻﻠﯽ ﻧﺎﭘﯿﺪاﯾﯽ زﻧﺎن در ﺟﻬﺎن ﻫﻨﺮ و ﺳﺒﺐﺳﺎز ﻓﺮودﺳـﺘﯽ زﻧـﺎن ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺖﻫـﺎ ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﭘﺪرﺳﺎﻻر ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬و در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي درﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣـﯽﺗـﻮان ادﻋـﺎﮐﺮد ﮐـﻪ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ را ﻣﺘﺤﻮل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ در ﻧﻈﺮ ﻣﺪﻋﯽ اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﺮاﺑﺮي‪،‬‬
‫آزادي و ﺣﻖ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺑﺪن زﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ادﻋﺎ در ﻣﺤـﮏ ﻋﻤـﻞ دﭼـﺎر ﺳـﺮدرﮔﻤﯽ و از ﻧـﻮﻋﯽ‬
‫ﺑﯽﻗﺎﻋﺪﮔﯽ ﻣﺰﻣﻦ رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در ذﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺎ دﻗﺖ در اﻧﺪﯾﺸﻪ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺗـﻮان دوﮔـﺎﻧﮕﯽ در ﻓﮑـﺮ و ﻋﻤـﻞ را در آﺛـﺎر ﻫﻨـﺮي‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺎره ﻧﺸﺴﺖ؛ زﯾﺮا در ﺳﺎﺣﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﭘﺎي ﻣﯽﻓﺸﺎرﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ و ﻣﺮدﻣﺤﻮراﻧﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻤﺪه ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ زﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻫﻨﺮي ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﻋﻤﻞ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن روﯾﻪاي ﻣﺸﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ ﻣـﻮرد رﺿـﺎﯾﺖ ﻧﮕـﺮش ﻣﺮدﻣﺤﻮراﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در آﺛﺎر ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺖﻫﺎ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺴﻢ زن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻨـﺮي ﺗﺄﯾﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺗـﻼش ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻫـﺪف ﻣﺘﻔـﺎوﺗﯽ از اﯾـﻦ اﯾﺠـﺎد ﺗﻨﻔـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻫـﺪف‬
‫اﺻﻼحﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬زن را از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮد داراي‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ روﺣﯽ و ﻓﮑﺮي ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﮐﻪ ﺟﺴﻢ و ﺑﺪن او ﺗﺸﺮﯾﺢﮐﻨﻨﺪة ﮔـﺮاﯾﺶﻫـﺎ و‬
‫ﺑﯿﻨﺶﻫﺎي اوﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮو ﻣﯽﮐﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﮕﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎي آﻧﺎن در ﺣﻮزهﻫﺎي ﮐﻪ وارد ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫ﻧﻘﺎداﻧﻪ و ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎﻣﺎن ﻋﻠﻤﯽ دادن ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺧﻠﻖ آﺛـﺎر ﻫﻨـﺮي از دﯾـﺪﮔﺎه‬
‫زﻧﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ در ﺗﻼش اﺳﺖ ﺗﺎ »ﻧﮕﺎه ﻣﺮداﻧﻪ«‪» ،‬ﻟﺬتﮔﺮاﯾـﯽ ﻣﺮداﻧـﻪ«‪» ،‬ذوق و‬
‫ﺳﻠﯿﻘﻪ ﻣﺮداﻧﻪ« و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻣﺮداﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧﻘـﺪ ﺑﮑﺸـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﭘـﺲ از ﺗﺨﺮﯾـﺐ‬
‫ﺑﻨﺎي ﭘﻮﺳﯿﺪه ﻧﮕﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﺮداﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﺮاﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎﻧﯽ ﻣﺤﮑﻢ و ﺳـﺎﺧﺖ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻫﻨﺮ زﻧﺎﻧﻪ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﯿـﺎن دﯾﮕـﺮ‪ ،‬رﺷـﺪ ﻧﮕـﺮش زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﮔﺴﺘﺮه ﻧﻘﺎدي رﺷﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و داﻣﻨﻪ ﻧﻔﻮذ و ﮐﺎراﯾﯽ آن ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻈﺮﯾـﻪ‬
‫در زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻣﺮوزه ﻫﻨﺮ ﺑﺴﺎن اﺑﺰاري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﻬﺖدﻫﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﻮاﻣﻊ و ﻫـﻢ در‬
 ‫‪ ،‬ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺍﻭﻝ‪ ،‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪ ۵۴‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﺯﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪۵۳ ‬‬

‫و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺎﻟﻢ را‪ ،‬ﮐﻪ ذات ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﺴﺎن اﺣﯿﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻫﻨﺮ دﯾﻨـﯽ را از ﻏﯿـﺮ آن‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﺟﺪا ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻨﺮ دﯾﻨﯽ اﻧﺘﻈﺎر از ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﻧﺴﺎن ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫اﺳﺪي ﮐﺮد‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ )‪ ،(1389‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯿﺮان‪. ،‬‬
‫ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬در ﻫﻨﺮ ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻣﯿﺎل و ﻏﺮاﯾﺰ ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻨـﺮ‬
‫اﻋﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‪» ،‬ﻫﻨﺮ ﺗﺠﻠﯽ ﺟﻤﺎل اﻟﻬﯽ درآﺋﯿﻨﻪ ﺧﯿﺎل« )زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر ‪ ،(1365-66‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ش ‪ ،13‬ص‪.101-76‬‬
‫دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ درﺻﺪد ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ در ﻫﻨـﺮ دﯾﻨـﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻠﺨﺎري‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪» ،‬زن در ﻫﻨﺮ« )ﺑﻬﺎر ‪ ،(1389‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي زﻧﺎن‪ ،‬ش ‪ ،47‬ص‪.196-172‬‬
‫زوﻟﺒـﺮگ‪ ،‬ورزا )‪ ،(1387‬ﻫﻨﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ در‪ :‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﺗـﺎﻟﯿﻒ ﻋﻠـﯽ راﻣـﯿﻦ‪،‬‬
‫اﻟﻘﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﻣﻌﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﻧـﻮﻋﯽ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻗـﺮار داده و‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﯽ‪.‬‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت او را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﻨﺪ‪) .‬اﻋﻮاﻧﯽ‪(1366-1365 ،‬‬
‫ﺳﻤﯿﻊ آذر‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ‪» ،‬ﻫﻨﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ زاﯾﺶ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي زﻧﺎﻧﻪ« )ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ ،(1386‬زﻧﺎن‪ ،‬ش‪ ،143‬ص‪.49-42‬‬ ‫‪ .7‬ﻧﮕﺮش ﺑﻪ زن و ﺟﺎﯾﮕﺎه او در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ از روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﺮ ﻣﮑﺘﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻄﺎﯾﯽ آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬زﻫﺮه‪» ،‬زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ« )ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،(1385‬ﮐﺘﺎب زﻧﺎن‪ ،‬ش ‪ ،32‬ص‪.201-166‬‬ ‫ﻧﻮع زاوﯾﻪ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﻣﻮاﺟـﻪ و ﻧـﻮع ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ ﭘﺪﯾـﺪهﻫـﺎ‪ ،‬راﻫﺒـﺮد و‬
‫ﻓﺮﯾﺪﻣﻦ‪ ،‬ﺟﯿﻦ )‪ ،(1381‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﯿﺮوزه ﻣﻬﺎﺟﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﺷﯿﺎن‪.‬‬ ‫راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻪ در آن ﻣﺤﻮر در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺴـﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻘـﻞ و‬
‫ﻓﺸﻨﮕﭽﯽ‪ ،‬ﻣﯿﻨﺎ‪» ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ ﺑﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺠﺴﻤﯽ«‪) ،‬ﺗﯿﺮ ‪ ، (1384‬ﺗﻨﺪﯾﺲ‪ ،‬ش‪ ،53‬ص‪.5-4‬‬ ‫ﺧﺮد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﺮض ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ در درﯾﺎﻓـﺖﻫـﺎي اﻧﺴـﺎن‬
‫ﮐﺎﭘﻠﺴﻮن‪ ،‬ﻓﺮدرﯾﮏ )‪ ،(1388‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ :‬ﯾﻮﻧﺎن و روم‪ ،‬ج‪ ،1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺠﺘﺒﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮي ﻧﺪارد‪ ،‬زن و ﻣﺮد در آﻓﺮﯾﻨﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬و دﯾﮕـﺮ ﻧـﻪ‬
‫ﮐﺎﭘﻠﺴﻮن‪ ،‬ﻓﺮدرﯾـﮏ )‪ ،(1388‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ :‬ﯾﻮﻧـﺎن وروم‪ ،‬ج‪ ،6‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳـﻌﺎدت و ﻣﻨـﻮﭼﻬﺮ ﺑﺰرﮔﻤﻬـﺮ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤـﯽ‬
‫ﻣﺮد ادﻋﺎي ﻋﻘﻞ و ﻧﺒﻮغ‪ ،‬و ذوق ﺑﺮﺗﺮ دارد و ﻧـﻪ زن در ﺗﻘﺎﺑـﻞ ﺑـﺎ ﻣـﺮد ﺳـﺒﮏ زﻧﺎﻧـﻪ را ﺟﺴـﺘﺠﻮ‬
‫وﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮد و زن ﻫﺮ دو اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﮑﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن از اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎي ﯾﮑﺴـﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧـﻮر‬
‫ﮐﺮس ﻣﯿﺮ‪ ،‬ﮐﺎروﻟﯿﻦ )‪ ،(1390‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﻢ و زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‪ :‬زن در ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ و دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻓﺸـﻨﮓ ﻣﻘﺼـﻮدي‪ ،‬چ‬
‫دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮔﻞ آذﯾﻦ‪.‬‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ راه ﺷـﮑﻮﻓﺎﯾﯽ اﺳـﺘﻌﺪاد‬
‫ﮐﺮوﭼﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﺗﻮ )‪ ،(1350‬ﮐﻠﯿﺎت زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﻮاد روﺣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب‪.‬‬ ‫ﻫﻢ در زﻧﺎن و ﻫﻢ در ﻣﺮدان‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮐﻮرس ﻣﺎﯾﺮ‪ ،‬ﮐﺎروﻟﯿﻦ )‪ ،(1382‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺎس ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬در‪ :‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﻢ و داﻧـﺶﻫـﺎي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﻧﻘﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت داﺋﺮه اﻟﻤﻌﺎرف روﺗﻠﯿﭻ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت زﻧﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﭘﻮر‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،(1389) ،‬ﺿﺪ روش‪ :‬ﻣﻨﻄﻖ و ﻃﺮح در روش ﮐﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‪.‬‬
‫ﻣﮑﻨﺰي‪ ،‬ﯾﺎن و دﯾﮕﺮان )‪ ،(1375‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ م‪ .‬ﻗﺎﺋﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‪.‬‬
‫ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻤﺎز‪» ،‬ﺳﻮژه اﺑﮋه در زﯾﺒﺎ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻤﯿﺴﺘﯽ« )ﺧﺮداد ‪ ،(1386‬زﻧﺎن‪ ،‬ش ‪ ،145‬ص‪.55-52‬‬
‫ﻧﺼﺮ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ )‪ ،(1374‬ﺟﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن و دﻧﯿﺎي ﻣﺘﺠﺪد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﯽ اﺳﻌﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻃﺮح ﻧﻮ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺋﻞ‪ ،‬ﮐﺎرول )‪ ،(1376‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺎﻟﺢ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‪.‬‬
‫ﻫﺎم‪ ،‬ﻣﮕﯽ و دﯾﮕﺮان )‪ ،(1382‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﯿﺮوزه ﻣﻬﺎﺟﺮ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪.‬‬
‫ﻫﺎوزر‪ ،‬آرﻧﻮﻟﺪ )‪ ،(1387‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬در‪ :‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻋﻠﯽ راﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﯽ‪.‬‬