Esrârnâm e

Ferîdüddîn A ttâ r
Farsça'dan Çeviren: M ehm et Kanar
 MEHMET KANAR
01. 01. 1954 tarihinde Konya’da doğdu. İlkokulu Konya Gazi Mustafa Kemâl îlkokulu’nda, ortaokulu İs­
tanbul Kartal M altepe Ortaokulu’nda, liseyi Vefa Lisesinde tamamladıktan sonra 1970 - 1971 öğrenim yı­
lında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap ve Fars Dilleri ve Edebiyatları B ölüm ü ne girdi. 1974
- 1975 akademik yılında bu bölümü bitirdikten sonra 1975 Kasım’ında aynı bölümün Fars D ili ve Edebiyatı
Kürsüsünde doktora tahsiline başladı. 1976 N isanında da adı geçen kürsüye asistan olarak atandı. Kasım
1979da “Çağdaş İran Edebiyatının D oğuşu ve Gelişmesi ” adlı teziyle Doktor ünvanım aldı. 24.01.1986 tari­
hinde Yardımcı D oçen t oldu. 11. 10. 1990 tarihinde Fars Dili ve Edebiyatı Bilim D alınd a Doçentliğe, 10.
10. 1996 tarihinde de Profesörlüğe yükseltildi. 01. 08. 1998 - 20. 09. 2007 tarihleri arasında Fars Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı Başkanlığı, 24. 02. 1999 - 20. 09. 2007 tarihleri arasında İ.Ü. Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Yönetim Kurulu Üyeliği görevini sürdürdü. 18. 10. 2000 tarihinden itibaren iki dönem İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yönetim Kurulu Üyeliği görevinde bulundu. Öte yandan, 30. 09. 2002 - 9. 05.
2003 tarihleri arasında İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekan Yardımcılığı yaptı. 27. 02. 2007 tarihinde D oğu Dilleri
ve Edebiyatları Bölüm ü Başkanlığına tayin edildi. 20. 09. 2007 tarihi itibarıyla emekliliğe ayrıldı. Hâlen Ye-
ditepe Üniversitesi Feıı-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı ve Tarih bölümlerinde ders vermektedir.
Evli ve bir çocuk babasıdır.
Yayımlanmış eserlerinden bazıları:
Alacakaranlık, Sadık Hidayet (YKY); A nadolu'da İslâm iyet , Franz Babinger, Fuad Köprülü (İnsan); Aylak
Köpek, Sadık Hidayet (YKY); Bir Şeftali Bin Şeftali> Samed Behrengi; B ugünkü İran Edebiyatı H akkında
Bir İnceleme-, M uham m ed i İsti’lâmî; Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi (İletişim ); Çağdaş İran
Öyküleri (Seçki) (Kaknüs); Ç özüm lü Farsça M etinler (SAY), Ç özüm lü Osmanlı Türkçesi M etinleri (SAY);
Deli D um rul, Samed Behrengi; Diri G öm ülen, Sadık Hidayet (YKY); Doğu M itolojisinin Edebiyata Etkisi,
Karşılaştırmalı Edebiyat M etinleri, Prof. Dr. Helmut Ritter (Ayrıntı), Doğubilimciler, AKMED, (CD Kitap);
E rm eni Komitelerinin Emelleri ve İhtilal Hareketleri M eşrutiyetin İlanından Önce ve Sonra (DER); Eski A n a ­
dolu Türkçesi Sözlüğü (SAY), Eski İran N esrinden Seçmeler (İÜ); E vhadud-dîn-i K irm â n î’nin R ubaileri (Me-
tin-İnceleme-Tercüm e) (İnsan); Vehmi ve ŞebisterVden Şeni ve Pervane (Fehmi ve Şeyh A bdullah-i Şebisterî-i
N iyâzî’nin Şenı’u Pervane M esnevileri) (İnsan); Gülistan, Sâdi-i Şirâzî (Şule); Hacı Aga, Sadık Hidâyet
(YKY); H a n ü ’I-İhvân, Dostlar Sofrası, Nâsır-ı Hiisrev (İnsan); H ayyam 'ın Terâneleri, Sâdık Hidâyet (YKY);
H idâyetnâm e, Sadık Hidayet (YKY); H ikm et ve Sanat, Golamrizâ E’vânî (İnsan); İçtim aiyat Dersleri (İÜ);
İçtim âiyât M ecm uası (İÜ); İran Edebiyatında Şiir- Kaçarlar D evri (İnsan); İran M asalları (YKY); K anar Arap
H arfli A lfabetik O sm anlı Türkçesi Sözlüğü (SAY); Kanar Arapça-Türkçe Sözlük (SAY); K anar Farsça-Türkçe
Sözlük (SAY); K anar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (SAY); Kanar Türkçe-Farsça Sözlük (SAY); K üçük Kara Balık,
Samed Behrengi; Külahlı Bey-Külahsız Bey G evher Murad; M evlânâ (M esnevi, D îvân, Fîhimâfîh,-M ecâlis-i
Seb’a ) (SAY); M odern İran ve Afgan Ö yküleri Antolojisi (YKY); M odern İran Şiiri Antolojisi (Şule); Osmanlı
'Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı Dr. M uham m ed Emîn-i Riyâhî (İnsan); Ö m er H ayyam , Rubailer, Dr.
Abdullah Cevdet, H üseyin Daniş, H üseyin Rifat; Sekiz Kitap, Sohrâb-i Sipihrî (Şule); Tasavvufla İnsan M e­
selesi, İnsân-ı Kâmil, Azîzüddiıı Nesefî ( Dergah); Türk Antropoloji M ecm uası (İÜ); U lduz ile Kargalar, Samed
Behrengi; U lduz ile K onuşan Bebek, Samed Behrengi; Üç Dam la K an Sâdık Hidâyet (YKY); Vejetaryenliğin
Yararları, Sadık Hidayet (YKY); Z üleyha’n m A şk Derdi, Hz. Y u su f Kıssası Celâl Settârî (İnsan).

İdeaA yrıntı Dizisi

Ayrıntı Yayınları
 Ayrıntı: 6 32
I d e a A y r ım ı Dizisi : 8

Esrârnâme
F erîdüddîn A ttâr
İd e a A y r ın tı D i z i Editörü
Burhan Sönm ez
Farsça’d a n Ç e v ir e n
Prof. Dr. M ehm et Kanar
Son Okuma
A h m e t Çelik
Bu kit abın i ü r k ç e y a y ın ı hakları
A yr ın tı Y a y m la r ı’na aittir

K a p a k ’[a s a r ım ı
Gökçe Alper
Dizgi
Esin Tapan Yetiş
Bask ı
Kayhan M atbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
D avutpaşa Cad. Gıtven San. Sit. C Blok No.:244
Topküpı/Islınıbnl Tel.: (0212) 0 /2 31 85
S e r tilik a No.: 12156

B ir inci Basını: 2012

İkinci Bası m : 20İ3
Baskı A d e d i: 2000

IS B N 9 7 8 - 9 7 5 - 5 3 9 - 6 5 6 - 9
S e r tif i k a No.: 10704

A Y R I N T I Y A Y IN L A R I
Basını D a ğ ı t ı m l'ıc. San. ve Ltd. Şii.
H o b y a r M a h . C e m â l N a d i r S o k . N o.:3 C a ğ a lo ğ lu - İsta n bul
Tef: ( 0 2 1 2 ) 5 1 2 15 0 0 Faks: (021 2)"512 15 11
w w w .a y r i n l i y a y i n l a r i . c n m . t r & in f o (« > a y n n tiy a y in la n .e o m .tr
Esrârnâme
Ferîdüddîn Attâr

LJ
AYRINTI
İ D E A A Y R IN T I D İZ İ S İ

KURTULUŞ TEOLOJİSİ
Ed.: Christopher Rowland

KİRLİLİK KAVRAMI VE
ALEVİLİĞİN ASİMİLASYONU
M evlüt Özben

İSLAM’IN GELECEĞİ
W ilfred S. Blunt

İSLAM’IN İKİNCİ MESAJI

M ahm ut M u h ıım m e d Taha

TANRISIZ AHLAK
Walter Sirm ott-A rm strong

D Ü ŞM A N IN TARİHİ
Gil A nidjar

İSLAM’DA 50 ÖNEMLİ İSİM

Roy jackson
 İçindekiler

S u n u ş.......................................................................................................................................................................... 11

Birinci M akale: T ev h id ........................................................................................................................................ 13

İkinci M akale: Resûlullah’a N a a t..................................................................................................................... 22
M iraç........................................................................................................................................................................... 28
Ashabın Fazileti: E m îrülm u m in in Ebubekir’in F azileti....................................................................... 35
E m îrülm ü’m in in Ö m er’in F a zileti..................................................................................................................36
E m îrülm ü’m in in O sm an’ın F a zileti............................................................................................................... 37
E m îrülm ü’m in in A li’nin F azileti..................................................................................................................... 38

Birinci M a k a le ........................................................................................................................................................ 40

İkinci M a k a le...........................................................................................................................................................47
1. H ikâye.................................................................................................................................................................... 54

Ü çüncü M a k a le ......................................................................................................................................................56
2. H ikâye.................................................................................................................................................................... 57
3. H ikâye.................................................................................................................................................................... 58
4. H ikâye.................................................................................................................................................................... 59
5. H ikâye.................................................................................................................................................................... 61
6. H ikâye.................................................................................................................................................................... 63
7. H ikâye.................................................................................................................................................................... 66
8. H ikâye.................................................................................................................................................................... 68
9. H ikâye.................................................................................................................................................................... 70
10. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 72

D ördüncü M akale................................................................................................................................................. 73
11. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 74
12. H ik â y e .................................................................................................................................................................76
13. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 77
14. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 79
15. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 80
16. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 83
17. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 85
18. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 87
19. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 89
20. H ik â y e ................................................................................................................................................................ 90
.91
.9 4
.9 8

.9 9
100
104
106
108
110

111
1 13
114
116
117
119

122
124
127
129
131
132
134
135
136
138
139
140
142

143
144
145
147
148
150
155
157
158
159
161
164
165

166
169
171

173
176
178
61. H ik â y e ................................................................................................................................................................179
62. H ik â y e ............................................................................................................................................................... 182
63. H ik â y e ................................................................................................................................................................183

On İkinci M a k a le..................................................................................................................................................184
64. H ik â y e ................................................................................................................................................................186
65. H ik â y e ................................................................................................................................................................191
66. H ik â y e ................................................................................................................................................................192
67. H ik â y e ................................................................................................................................................................195

On Ü çü n cü M akale.............................................................................................................................................. 196
68. H ik â y e ................................................................................................................................................................197
69. H ik â y e ................................................................................................................................................................199
70. H ik â y e ................................................................................................................................................................200
71. H ik â y e ................................................................................................................................................................203

On D ördü ncü M a k a le ........................................................................................................................................ 204

72. H ik â y e ................................................................................................................................................................205
73. H ik â y e ................................................................................................................................................................207
74. H ik â y e ................................................................................................................................................................209
75. H ik â y e ................................................................................................................................................................211

O n B eşinci M akale............................................................................................................................................... 213

76. H ik â y e ................................................................................................................................................................216

On Altıncı M a k a le ............................................................................................................................................... 218

77. H ik â y e ................................................................................................................................................................220
78. H ik â y e ................................................................................................................................................................221
79. H ik â y e ................................................................................................................................................................222
80. H ik â y e ................................................................................................................................................................224
81. H ik â y e................................................................................................................................................................226
82. H ik â y e ................................................................................................................................................................228
83. H ik â y e ................................................................................................................................................................229
84. H ik â y e ................................................................................................................................................................230
85. H ik â y e................................................................................................................................................................233
86. H ik â y e................................................................................................................................................................235
87. H ik â y e................................................................................................................................................................236
88. H ik â y e ................................................................................................................................................................237
89. H ik â y e ................................................................................................................................................................238
90. H ik â y e................................................................................................................................................................240

On Yedinci M a k a le .............................................................................................................................................. 242

91. H ik â y e ............................................................................................................................................................... 245
92. H ik â y e ................................................................................................................................................................247
93. I Iik âye................................................................................................................................................................252

O n Sekizinci M akale............................................................................................................................................253
94. H ik â y e ............................................................................................................................................................... 259

B itir iş.........................................................................................................................................................................260
95. H ik â y e ............................................................................................................................................................... 262
96. i Iik â y e ............................................................................................................................................................... 264
97. H ik â y e ................................................................................................................................................................266
98. H ik â y e ............................................................................................................................................................... 268
99. H ik â y e ............................................................................................................................................................... 270
100. H ik â y e .............................................................................................................................................................271
101. H ik â y e .............................................................................................................................................................272

S ö z lü k ........................................................................................................................................................................275
Attâr’ın Esrârnâm ede’ki G örü şleri................................................................................................................ 282
D iz in .......................................................................................................................................................................... 285
 Ferîdüddîn Attâr

erîdeddin M uham m ed bin İbrâhim -i N îşâbûrî (N işabur 1119?- 1230) İranlı mutasavvıf,
F şair, eczacı, hekim .
Hayatı hakkında bilinenler bilgi kırıntıları ve bazı m enkıbelerden ibarettir. Babasının m es­
leğini izleyerek A ttârlık (eczacılık) yaptığı bilinm ektedir. İyi b ir öğrenim gördüğü anlaşılan
A ttâr tasavvufa ilgi duym uş, sûfilere karşı büyük bir sevgi beslem iş, bu sevgi o n u n tasavvuf
alanında velud bir şair ve yazar olm asını sağlamıştır.
Eserleri incelendiğinde edebî hayatı üç dönem e ayrılabilir. Birinci dönem inde usta bir
hikâyeci kimliğiyle karşım ıza çıkar. Eserlerin kurgusu, işlenişi, dili sağlamdır. M antıku’t-tayr
(Kuş dili), M usibetnâm e, Îlahînâm e, E srârnâm e, M uhtarnâm e, Divan gibi m anzum eserle­
rin in yam sıra, bugün hâlâ kaynak eser özelliğini yitirm eyen m ensur yapıtı Tezkiretu’l-evliyâ
(Velîler ansiklopedisi) birinci dönem e aittir.
İkinci dönem de dış dünyaya, insanlara karşı ilgisiz, T anrı’d a yok olmayı hedefleyen bir
sûfi olarak görünen Attâr, bıktırıcı tekrarlardan kendini kurtaram az. U şturnâm e, C evheru’z-
zât, M ansurnâm e gibi eserleri bu dönem e aittir.
Ü çüncü dönem , A ttâr’ın yaşlılık yıllarına rastlar. Eserlerinde kurgu, düzen, üslup gevşe­
meye başlar. M azharu’l-acâyib ile Lisânu’l-gayb m esnevileri bu dönem in ürünüdür.
A ttâr’ın eserlerinin belli başlıları:
M antıku’t-tayr (Kuş dili): 1187 yılında yazılan bu eser 4724 beyitten oluşur. Gazzalî’nin
Risâletu’t-tayr (Kuş risalesi) adlı eserinden yararlanılarak yazılmıştır. İran tasavvuf edebi­
yatının temel yapıtlarından sayılan bu eserde kuşlar ile ilgili bir hikâye çerçevesinde tasav­
vufun esasları ve tasavvufî yaşam anlatılır. Sim urgun T anrıyı sem bolize ettiği bu başyapıt­
ta m utasavvıfların ro lü n ü üstlenen kuşlar taleb, aşk, m arifet, istiğna, tevhîd, hayret, fakr ve
fenâ m akam larından geçerler. M antıku’t-tay r 1317 yılında G ülşehrî tarafından Eski A nadolu
Türkçesi ile dilimize kazandırılm ıştır. [G ülşehrî’nin M antıku’t-tay r’ı (G ülşennâm e), M etin
ve G ünüm üz Tiirkçesine Aktarma: Prof. Dr. Kemâl Yavuz, K ırşehir Valiliği yayın no: 12,
I-II, Ankara, 2007]. M antıku’t-tayr, Prof. A bdülbaki G ölpınarlı çevirisinden başka son ola­
rak Prof. Dr. M ustafa Ç içekler tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. (Kaknüs Yayınları, İstanbul,
2006).
M usîbetnâm e: A ttâr kırk gün süren b ir sınav sırasındaki deneyim lerini anlatır.
Aşknâme: A ttâr’ın bu eseri aslında Şem’ ü Pervâne m esnevisidir. (Romans Yayınları, İs­
tanbul, 2005).
M uhtarnâm e: K onulara göre tertip edilm iş rubai m ecm uasıdır.
 C cvheru’z-zât: Tanrı’dan başka h e r şeyin fâni olduğu tem asını işleyen m anzum eserdir.
İlâhînâm e: A ttâr’ın ilk dö n em in d e yazdığı m esnevilerden biridir. Prof. Dr. H elm ut Ritter
tarafından bilim sel neşri yapılan İlâhînâm e, Prof. A bdülbaki G ölpınarlı tarafından dilimize
kazandırılm ıştır.
Tezkiretu’l-evliyâ: Seksen civarında m utasavvıfın ve velînin biyografilerinin verildiği bu
m ensur eser tasavvuf tarihi için birin ci derecede önem li kaynaktır. A ttâr bu yapıtını kalem e
alırken Keşfu’l-m ahcûb, Şerhu’l-kalb, M arifetu’n-nefs, Tabakâtu’s-sûfiyye gibi tasavvuf kay­
naklarından yararlanm ıştır.
A ttâr’m m esnevileri Türkler tarafından ilgiyle karşılanm ış ve bazılarının defalarca çevirisi
yapılmıştır. Ö te yandan doğubilim cilerin ilgisini çeken A ttâr üzerinde en kapsam lı inceleme
ve m etin neşri, İstanbul Üniversitesi’nde Şarkiyat E n stitü sü n ü kuran ve şarkiyat çalışm ala­
rını bir sistem e sokan Prof. Dr. H elm ut Ritter - D oğu M itolojisinin Edebiyata Etkisi, Kar­
şılaştırm alı Edebiyat M etinleri adlı eseri de Ayrıntı Yayınları arasında çıkm ıştır- tarafından
yapılmıştır. O n u n Das M eer d er Seele (Ruhlar D enizi) adlı kıymetli eseri A ttâr hakkındadır.
Farsçaya D eryâ-yi ervâh adıyla çevrilen bu eser Türkçe’ye çevrilmeyi beklem ektedir.
Attâr h a k k ın d a daha geniş bilgi ve bibliyografya için bk. MEB İslâm A nsiklopedisi ile
Türkiye D iyanet Vakfı İslâm A nsiklopedisindeki A ttâr m addeleri ile M. Kanar, Doğubilim -
ciler, CD Kitap, AKMED (A kdeniz M edeniyetleri E nstitüsü), Antalya, 2004.
 Sunuş

oğu klasikleri arasında yer alan E srârnâm e [Sırlar Kitabı], yazıldıktan so nra birçok
D Fars ve Türk şairini etkilem iştir. M evlânâ’nm çocuk yaşta iken edindiği bu kitabın onda
bıraktığı izler M esneviye aynen yansım ıştır. D aha önce aynı tarzda yazılan ve İranlı şair
Senâi-i Gaznevî’ye ait H adîkatu’l hakikat [G erçeğin Bahçesi] da bu eserin kaleme alınm asın­
da etkili olm uştur. İşlenen bazı konularda H ayyam etkisi açıkça görülm ektedir. A ttâr’ın edebî
hayatının birinci ve en verim li dönem inde kalem e alınan bu tasavvufî m esnevi sem bollerle,
üstü kapalı ibarelerle doludur.
Bu çeviride yararlanılan iki bilim sel n eşrin açıklam alar b ö lü m ü n d e bunlar izah edilm eye
çalışılm ışsa da bazı yerlerde Esrârnâm e’yi yayım layanlar da işin içinden çıkam am ışlardır.
Z am an zam an basit bir k o n u veya kelim e uzun uzun tefsir edilirken, çapraşık ve üstü kapalı
ifadeler ya atlanm ış ya da bir iki cümleyle geçiştirilmiştir.
Çeviri çalışması sırasında yararlanılan iki bilimsel yayının ilki Dr. Seyyid Sâdık-ı
G ovherîn tarafından yapılan tenkidli neşirdir: Esrârnâm e, Şeyh Ferîdüddîn A ttâr-i Nîşâbûrî,
tashîh-i D oktur Seyyid Sâdık-i G ovherîn (1293-1376), İntişârât-i Zuvvâr, çâp-i şeşom (altın­
cı baskı), Tahran 1384, 436 sayfa.
Çeviri sırasında d ah a çok yararlanılan yayın: Esrârnâm e, Attâr, Ferîdüddîn M uham m ed
bin İbrâhîm -i N îşâbûrî, M ukaddim e, Tashih ve Ta’lîkât-i M uham m ed Rızâ Şefî’î-i Kedkenî,
İntişârât-i Sohen, T ahran, 1386 (2010), 598 sayla. Profesör K edkenî A ttâr’ın hem şehrisi ol­
duğun d an , o bölgede hen ü z A ttâr’m yaşadığı dönem e ait k ü ltü rü n ve bazı kelim elerin ay­
nen veya değişikliğe uğrayarak yaşadığını biliyor. Beyitlerin açıklam aları sırasında sık sık bu
avantajını kullanarak m ukayese yoluna gitm iştir.
E srârnâm e’nin çevirisinde iki yol izlenebilirdi. Birinci yolda, bu m anzum eser neşren
çevrilir, beyitler arasında bağlantı kuru larak paragraf çevirisi yapılabilirdi. İkinci yol ise her
beytin nazm en çevirisini yapm aktı. Biz ikinci yolu tercih ettik. Tasavvuf term inolojisine ait
kelim elere d o kunm adan, serbest vezinle, m ü m k ü n olduğu kadar kafiye tutturarak, herkesin
anlayabileceği bir âşık edebiyatı dilini tercih ettik.
Yukarıda m etnin çevirisine esas aldığım ız Farsça iki tenkidli neşrin notlandırm alarından
da yararlanarak eser ile ilgili bir sözlük koym ayı, Attâr’m E srârnâm e’d eki görüşlerini ayrı bir
bölüm halinde kısaca ele almayı uygun gördük.
Bu çalışm anın yararlı olm asını um arım .

Prof. Dr. M ehm et Kanar, 1 Ekim 2011, Bakırköy

profkanar@yahoo.com
 Birinci Makale

Tevhid

T an rın ın adıyla.

O Tanrı cana din n u ru n u verdi

T anrıyı bilsin diye akla yakîn verdi
B ütün âlem adını aldı Tanrıdan
Yer, gök, alt, üst hep O n’d an
İki âlem varlık h ilalim giydi O n’d an
Felek yukarıyı, yer aşağıyı aldı O n’dan
Felek ayakta rükû eder O n a
Yeryüzü yere kapanm ış, secde eder O ’na
Gökkııbbeyi d u m an d an yaratan O
Bir yağdan gözleri g ö rür eden O
Sivrisinek iğnesinden Zülfekar çıkarır
Ö rüm cekten bir p erd ed ar yaratır.
Topraktan Âdem’in m ânâsını çıkarır
Rüzgârdan M eryem ’in İsa’sını çıkarır
Kandan misk, k am ıştan şeker gösterir.
Yağmurdan inci, m ad enden cevher gösterir.
Bir ilktir, yoktur öncesi
Bir sondur; yok tu r sonrası
Zahirdir; bâtın o n d an zuhur eder
Bâtındır; n u rd an d ah a zâhir.
Ne ululuğunun başlangıcı var,
Ne m ülkünün b ir sonu var.
Nasıl olduğunu bilen bir Tanrı
B e n i m b i ld i ğ i m h e r ş e y d e n dışarı.
O ’d u r yaratan görüşüm üzü, bilişimizi
Kim bilm iştir, kim g ö rm ü ştür O nu?
Kimse erişem ez zâtının k ü n h ü n e
Budıır dediğin her şey, değildir O
C anım ız gitse de O n a,
Nasıl v arır O n u n künhüne?
Kendi canım ı bilm iyorum , nasıldır?
Allah aşkına, ne bileyim k ü n h ü nasıldır?
Cam nasıl da gizli tuttu o!
Can sırrın ı kim seye dem edi o.
B edenin zindedir canla, canın gizli
C anla zindesin sen; bilm ezsin canı.
Ne büy ü k yaratıcılık gücü, gizli aşikâr!
Susm aktan başka kimseye yok yarar.
Binlerce kez kılı kırk yardım ben
Susm ak dışında çıkar yol bulm adım ben.
O n u n zâtına ulaşam azsın m adem ,
Yaratıcılık cem âlini gör, yetin sen.
D ürüstsen sen varlıklar içinde,
Sıyrıl tabiatların d ört duvarından.
T a n rın ın sana düşm ez bir işi.
Tanrısal tabiatla yapabilir m isin bir işi?
Su asıl ise, d u rd u r su ile onu
Yaygınlaştır suyu, sonra bak ona.
Toprak ise asıl, çıkar kapı ö nüne
Ayak altındaki toprağı, alm a sen dikkate.
Hava ise, adaletsiz say sen onu
Rüzgâr götürm üştür, yok say sen onu.
Ateş asıl ise, su çarp üstüne
Çekersen suyunu, ateş sal üstüne.
Tabiatın doğruysa, riyasız ol
Tabiî değilsen, Allah adam ı ol.
H er iki cihanda tek yaratıcı var
D ört u n su r ile ne işin var?
Bir söyle, bir dile, bir ara.
Bir gör, bir bil, bir iste.
Birdir hepsi, ister son olsun ister evvel
Ama görenin gözü şaşı; iki görür.
Dikkatli bak, h e r biri bir zerre
O n u ham d ile tespih eder.
Bu ne büyük bağıştır, ne lütuf!
H er zerrenin O n u n la bir sırrı var.
Ne büyük isim, ne büy ü k m ânâ, hepsi sen
H ep diyorum ; ey sen, her şey sen!
D ünyada gördüğüm h er zerre
Çevirm iş yüzünü senin yüzüne.
Yüzümüz d ö n ü k olm asaydı sana,
Kıl ucu kadar d ö n e r m iydin bize?
Lütfün yardım etm eseydi,
Zerrede olur m uydu bekâ imkânı?
H er şey bâki seninle, sensin gizli
Can içindesin, cihanın dışında.
B ütün canlar hayran kalm ış sana.
D u ru rsu n sen can ile aram ızda.
Sana giden yolun so n u n u yok gören
C an içindesin; canı yok gören.
C ihan seninle dolu; değilsin sen cihanda
H er şey kaybolm uş sende; sen yoksun ortada.
H em gizlisin h em aşikârda.
Ne bir yer içindesin ne bir yerin üstünde.
K onuşkanlığındır suskunluğunun sebebi.
G ö rü n ü rlü ğ ü n d ü r gizliliğinin sebebi.
M ânâsın sen, sen in dışında ism in var.
Hâzinesin sen, b ir tılsım dır bütün âlem.
Z âtının nuru, ferri, h u zu ru
H er bir zerreye verir ışığı.
H er zerrede seni g ö rü rü m
İki âlem de “Sem m e vechullah” görürüm .
H uzurunda yer yok ikiliğe
Bütün âlem sensin; senin kudretin.
Birden yüze, h er şey kalm ış senden
İki âlem sana ait; sen kâim sin kendiliğinden.
Tüm varlıklar h azretin in gölgesi.
Her şey yaratıcılığının, kudretinin eseri.
Akıl ile can dünyası hayran kalmış.
Sensin perde arkasında saklı kalmış.
Dünya adınla dolu; senden işaret yok.
Akıl s e n i n l e g ö rü r ; s e n d e a y a n l ı k yok.
Akla g ö r ü n ü r s ü n , h a y â l d e n saklısın.
Yüce T anrım , sen ne yüce nursun!
G örm üyorum senden başka b ir şey
Sen varken, ne olur ki başka şey?
Güzel söyleyen biri zâtı h akkında
Tevhîd, izâleleri ıskattır demiş.
Vahdet için neden ilişik arayalım?
M atlûb sensin; tâlib olarak ne diyeyim?
Senin tevhîd ipeğini dokuyorum .
C anım ı feda etm ek istiyorum .
T opraktan binlerce kalıp çıkar
V arınca sana, tertem iz gelir sana.
Nice insan yaşadı, gitti.
İyisi, k ötüsü toprağa gitti.
Hepsi kendince bir zanda idi
Bildikleri, T an rın ın tek sahip olması idi.
Ne canın haberi var; neyin canıdır?
Ne b ed en in haberi var; k im in bedenidir?
Ne kulak kendi işittiğinden haberdar
Ne göz kendi gördüğünden haberdar.
D ilinin haberi yok konuşm a yetisinden
B edeninin haberi yok kendi gücünden.
Ne haberi var feleğin dön üşünden
Ne cinden, insandan, şeytandan, melekten.
Niceleri burada göm üldü gitti,
Niceleri de başka taraftan geldi.
Ne gidenin bu sırdan var haberi
Ne gelenin bu yoldan var haberi.
K aybettiler bu sırsız sırrı
Kimse anlam az bunun zerresini.
Kapı eskidi m i açılamaz
Ü stüne p arm ak vurulm az.
Emre itaat etm ek gerek
Çaresi ancak sabır ile susm ak.
Teslim vadisinde kim in vardır cesareti?
K orkudan tutar içinde nefesi.
Susm aktan öte yol bilmeyiz.
Yoktur ah diyecek cesaretim iz.
Â dem den bir katre seçmiş,
Bir katreden b ir h alk var etmiş.
Ç ok düşündüler b ir katre üstünde
Yaratılış önderleri âciz kaldı bunda.
A kıllar daldı bir d am la suya.
H epsi gark oldu b ir dam la suda.
Binlerce susam ış gelir bu vadiden
D iz çöker gelince b u dergâha.
Temiz insan! A czini söylersin sen.
M arufsun; m â arafnâk’i bilirsin sen.
İki âlem de sadece sözde kaldı.
H erkes zan perdesinde kaldı.
D erler: Arayış içindeyiz biz.
Eskiden beri bu yolun eriyiz.
Şu tuhaflığı gör: Bir dam la su geldi.
Bir deniz parlak inci doldu.
Şaşılası şu: Bir zerre toprak oldu
G öklerdeki güneş fırsat verince.
Sivrisinek kadar havsalan yok.
Nasıl iki âlemi anlayabilirsin?
C iğerin kan doldu, m eşakkat çektin.
B unlar senin d ü şü n d ü ğ ü n gibi değil.
Git, boş hayâllere kapılm a.
H addini bil; sakın h ad d in i aşma!
H ayretten âcizlik ö rtü sü n ü çek üstüne.
H asret yaşını yağdır yağm ur gibi yüzüne.
D ostum , H ak b ird ir ancak
Bir avuç dam arla d erid en ne olacak?
Tanrı m ünezzeh, pâk; sen ise bir toprak
Pâk ile toprak arasın d a ne nispet olacak?
 lem den bir karınca gittiyse yokluğa,
Ne eksildi? Ne ekledi bu varlığa?
1 lalka gibi vur başını bu kapıya
Böyle bir baş az gelm ez bu kapıya.
G ökyüzü lacivert giyindi şu yüzden
H alka gibi kaldı bu kapının dışında.
T anrı’nın tek dostu yine kendisi.
O ’ııa lâyık olan yine O ’dur, değil başkası.
Biri sorarsa sana: N e dersin?
K aybetm edin bir şey; neyi ararsın?
Birincisi, bulacağını nasıl bulacaksın?
K aybolunca bir şey, aram aya koşacaksın.
Saçm alıktır uğraşm ak bu hasret içinde.
Nice canlar çıktı bu hasret ile.
B ütün sıddıkların yüreği kan doldu.
Kim bilir ki onun sırrı nasıldır?
Bakar m ısın, binlerce yıldır İblis’in işi
T an rıy ı teşbih ile takdis etm ekti.
Herkes O n a ibadeti bir yana koydu
K endini beğenm işlikle ibadeti unuttu.
G önlü kanlandı, yeri sıkıntılı oldu;
Bedeni lanet sofrasına döndü.
Biz istiğnada bulunursak,
D üşeriz uçsuz bucaksız çöle.
Bu halim izle ciğerimiz kan dolar;
Bu m üstağnilikten feryadım ız artar.
Bu istiğna yüzünden ferm an gelirse,
M asum ların tüm um udu söner.
Yarın o yüksek eyvan önünde
Lâyezâlin kösü vurulduğunda
Her bir yanda kim cüret edecek?
Nasipsiz olan bu nakdi nasıl verecek?
Tanrı’nın istiğna yüceliği var
Bu ne oyundur? Yokluktan başka neyin v
İstersen sen teşbih ile nam az ile
M üstağni Tanrı hoşnut olsun seninle.
N am azın uzun yolun azığı.
O ’nun ihtiyacı yok senin nam azına.
Şunu iyi bil; şüphe etm e yiğidim
Görev veren Tanrı, verdi başarıyı da.
Tanrı tevfiki yardım etm ezse sana
Başarılı olam azsın işinden yana.
Ne büyük derecedir bu! Yerle gök arası
O ’nun katında ancak siyah kıl tanesi.
Ne büyük kudrettir! G ö rürsün kudretini
Bir kıl ucundan yüz sanat eseri.
Ne izzet sahibidir! Bir o kadar m üstağni
Bunca akıl ile can orada oyundur.
N e haşm ettir ki yansırsa her cana,
H er zerreden olur yüz tufan.
Ö ncelik O’nundur. Bu ilkliğiyle
H içbir varlık d en k olam az ona.
Ne büyük vahdet! Bir kıl sığmaz Ona.
Bu vahdette dünya b ir kıl kadar gelmez.
Ne büyük nispet! K ırk sabah boyunca
Kendi elinle yem koydun tuzağa.
Ne büyük rahm et! İblis bulursa zerresini
İdris’i bırakır k e n d in d en geri.
Ne büyük kıskançlık! D üşse âleme
Bir anda iki âlem i k atar birbirine.
Ne heybettir ki güneş zerresine rastlasa,
Gölge gibi sonsuza k ad ar kalır orada.
Ne hüccettir bu! K im senin yüzünde,
Bir kıl kadar işaret görülm ez.
Bu ne hürm ettir! Bu m akam ın büyüklüğünden
Senden başkası oraya yol bulmaz.
Bu ne m ülktür! Yasası var
Ne eksiklik olur ne fazlalık gelir.
Ne kudret ki isterse b ir anda
Yeri m um a d ö n d ü rü r, feleği de.
Ne şerbettir ki kana ekm ek bansa can,
“Sekâkum rabbukum ” um uduyla can
Ne âyettir ki gösterm ek istersen
H er zerreden İlahî bir güneş
Ne fırsattır ki şu gök kubbede
 lem i yakarsın b ir âşığın ahıyla.
Ne şefkattir ki bizim için ebediyen
Verdin annelere şefkati.
Ne m ühlettir ki gelince zamanı
Bir kıl için bir âlem düşer tuzağa.
O ne vakittir esirlik zam anı
Kıl ucuyla tutarsın b ir cihanı
Ne büyük n im ettir; b u nim ete
Sürekli şükretm ek b o rçtu r boynuna.
Bu ne şiddettir! K anıt getirm ede
Ne sessizlik yaprağı, ne söyleme yüzü.
Bu ne ruhsattır! Yolu olmasaydı,
Kim sede ah çekecek cesaret olm azdı.
Bu ne ayrılık! Niceleri koşturdu.
G örm ediler seni; hepsi yok oldu.
Bu ne rahat! O yüce m elekler
O tecelli ile daim naz içindeler.
Bu ne lezzet! O temiz kişiler
O nunla tem iz koku çekerler.
H epim iz biçareyiz, kalm ışız yerim izde.
Şu biçareliğim izi sen bağışla.
M ezar beşiğine düştük biz.
Ç ocuklar gibi o âlemde d oğduk biz.
O m ezar d ar beşik oldu bize
Kefen dolandı taş gibi om zum uza.
İki zenci zor ile gelir içeri
Sallar m ezarım ızın beşiğini.
Ç ocuklar gibi dar yerde sıkıntıyla
Titrer d u ru ru z iki zencinin korkusuyla.
Ne am acım ız vardır ne bir sevgi
Dünya çevirm iştir bizden yüzünü.
K opm uştur bizden hem yabancı hem yakın
Z or yol vard ır önünde biz çocukların.
D ünya çocukları gibi görm em iş oluruz
Ne zorluk vardır; biz ondan korkarız.
Bir saat kalırsak biz o toprakta
Temiz Tanrım ! O zenciyi bizden tu t uzakta.
Bize derler: Rabbin kim? N edir dinin?
Tanrım , senden isteriz biz telkin.
Tanrım , izzetle yaşattın sen bizi
Şu zencilerin eline bırakm a bizi.
Ö ğretensin bize sen konuşm ayı
Konağım ız uzakta kalır; iş zorlaşır.
D erdim iz sonsuza kadar kalır
Bilmem bize böyle ne yapm ak ister?
Tanrım biz avare varlıklarız
M usibet görm üş perişanlarız.
Baştan ayağa kıvranıp d u ruyoruz
Ne baş var ne ayak; bizler bir hiçiz.
G önlüm üzü teselli edecek gönlün yok mu?
Perişan halim ize acıyacak m ısın bir an?
 ...» iv.
■Jİ ' ( , İV

G önlün yoksa, nasıl acırsın halimize?

N e diyeyim, gönüller sahibi sen değil m isin
Tanrım , burada biçare kaldım
Bu düşünceyle, kalbim yüz parça kaldım .
Gerçi v ü cudum da yok senden bir nişan
A m a bir an kayıp değilsin canım dan.
A klım ın, canım ın sırrın da sen varsın
Bu yüzden inci saçar oldu dilim.
Şensin tüm âlem den m üstağni olan
Sözü kısa kesmeli; A llah’tır en iyi bilen.

\w ..
Uf
 İkinci Makale

Resûlullah’a Naat

G örüş sahiplerine lâyık övgü nasıl olur?

Yaratılış dolunayına lâyık övgü nasıl olur?
H eybetinden şu duacı tir tir titrer
Dili onun övgüsünü nasıl eder?
O nun zâtına naat sözün ü stü ndedir
Dil işlemez oldu; nasıl söz söylenir?
O nu nasıl öveceğim? Ç ünkü Tanrı dedi:
O nun adı Tanrı adıyla birliktedir.
M uham m edi D oğru sözlüsün, em insin
Dünya için âlem lere rahm etsin.
M uham m edi Yaratılışta o n un nişanı var
Yüce başlıdır; başım yüceltenlerin tacıdır.
M uham m ed; iki âlem in en iyisi
Dinin, d ünyanın nizamı, insanoğlunun kıvancı
Temelde, peygam berlik k u tusunun incisi
M ânâda, yiğitlik burcunun yıldızı
Lâyezâl Tanrı sırrının harflerini öğreten
Yücelikler iklim inden dünyayı aydınlatan
Padişahlık sırlarını bilen
İlahî sırların m uam m asını bilen.
D ünya o n u n dergâhında bir sü p rü n tü
Felek o n u n h ankâhında bir derviş.
H enüz  dem beden kaydm daydı
O, can ile gönül dünyasının şahıydı.
V ücudundan A dem de bir n u r vardı
Yoksa m elek ona nasıl secde ederdi?
Â lem de onun n u ru b ir em anetti.
S onunda Âdem ’d en A bdullah’a geldi.
B unca peygam berden geçti
H epsinin üstünde b ir inci oldu.
Bir m enzilden diğerine geçti
P işm işti am a daha da pişti.
Sonunda h er şey h azır edildi.
Geç geldi ama pişm iş olarak geldi.
Vahiy öncesi kırk yıl halvetteydi.
Vahiy em îni derhal vahiy getirdi.
M eleklerin tavusunun h u zu ru n a geldi
O n u n ardında kudsiler dizilmişti.
C ibrîl-i Em în seslendi yüksekten:
Ey büyük insan; konuş haydi, durm a.
N urlu gönlünü din denizi yap
Rabbülâlem in’in vahyini söyle.
Gayb m usikîsini biliyorsun.
D okuz feleğin sırrın ı biliyorsun.
A şina olm uşsun İlahî sırlara
Susma; oku Tanrı adıyla.
Ay ile güneş nasıl örtülür?
At örtüyü başından; kalk da kork!
Şah sensin, bütün ufuklar askerin
Asıl sensin, bütü n âlem kulun.
Ç ağır T anrıya halkı, rehberlik et.
D o ğ ru yoldasın; Tanrı için peygam berlik et.
H ak can nuruyla vahiy gönderdi.
K ur’â n ı ona insan öğretti lafı aklından gitti.
S onunda T anrıya davette öncü oldu
Şeriat yenilendi, İslam yeni oldu.
D ünyayı m ânâya yönlendirdi.
H er sözün özünden yağ çıkardı.
H er b id a t onunla tep etakla oldu.
D evlet cevherinin n u ru onun yanındaydı.
D evletinin n u ru b ir zerre parladı.
Ay ile güneş ondan b ir zerre aldı.
Mis kokulu siyah saçları dağıldı
“C anına and olsun” tacını başına koydu.
Saçının m is kokusu âlem e yayıldı.
Y üzünün n u ru feleklere ulaştı.
Üç boyut o n u n saçıyla ıtırlandı
İki âlem o n u n yüz nuruyla nurlandı.
G önül çelen yüzü ne güzel güneştir!
Gölgesine taylesan döşenm iştir.
Siyah örgülü iki saçı m isler gibi kokar
H er tel saçında yüz can yuva kurar.
O nun göğsü Tanrı ile nurlandı.
N am azdaydı, C ennet üzüm ü aldı.
Ü züm ün h er tanesi onun canında
Pervin salkım ı gibi hep nurlandı.
Canı Tanrı sayesinde nurla doluydu
Ama kâfirlerin elinden azaptaydı.
Bazen bir taş dişini kırdı.
Bazen ibadetten ayakları şişti.
Bazen gam landı, elini yüreğine koydu.
Bazen açlıktan, karnına taş koydu.
Dünya ile ahiret onun için vardı.
Derdi çok felek onun için kazançtı.
Bu yüzden o sıkıntıya direndi.
Z ahm etsiz hazine elde edilm ezdi.
Kimi m üfessirlerce o em indir.
Bazılarına göre ise öyle değildir.
Geri çevirince o yüzüğü
Yetişti C ebrail, Peygam berin yanına
Dedi: Efendi; bu yüzükten kes ilgini
Yüzükle hallolm az işin; bil bunu.
Felek dediğin senin için yüzüktür.
Niçin bu yüzükle uğraşırsın?
Tanrı’nın parm ağında senin gönlün var.
Süleyman gibi bir yüzüğe bakm a.
Senin yüzüğünün bir adı vardır.
Ama altın yüzük sana haram dır.
Sen tespihini parm aklarınla çek.
Ç ünkü tespih insanların parm ağındadır.
Ay, parm ağ ın d a yüksük oldu senin.
Kâfirlerin gözüne girdi parm ağın.
Her p arm ağ ın d a yüz hün er var
Bir yüzükle ilgilenm ekte ne var?
P arm ağına ip bağlayacaksan
Böylelikle bir dertliyi unutm ayacaksan
Biz olm adan bir işe yeltenirsen
K ibriyânın azarına dayanam azsın.
Başını kıl kadar b izden çevirme
Parm ağındaki bağlı kılı unutm a.
M adem parm ağın iyi işliyor
Kanlı pam uğun altın d a parm ağını çıkar.
P arm ak hesabı yap kendi kendine.
Kıyamet günü hesabı kolay gelsin sana.
Parm ağım a şunun için ip bağlarım
S enden başka kim se aklım a gelmesin derim .
Sözlerine şunun için p arm ak bastım
Sen b ir çıraksın, ben ustayım.
“K u ra n ı öğretti” sözü n ü şefkatle
G österdin önüm üzdeki levhada.
M ekke harbinde parm akların soğukluğundan
G önlüm de senin gücün belirdi.
K alem de olm adı hiç sayende
Kalem erbabının b u n ca izzeti.
İzzetinden akıl ile can hayran kaldı
Akıl hayretle parm ağ ın ı ısırdı.
K ulun M uham m ed, iki âlem in efendisi
Peygamberliği ile kıyam et iki parm ağının arası.
Gölgesizsin sen; güneş senin yanında
B enzer üm it parm ağını em en çocuğa.
O güneşle otağ k u rd u feleğe
Seninle p arm ak bastı tuza
Senin avucundadır m ad em H ızır pınarı
H er p arm ak u cu n d an akıt bir pınarı
Yeryüzü yaygısından bas ayağını arşa
Bir parm aklık m esafe var başından arşa
Cebrail önde bir p a rm a k olursa
Yanar köm ür gibi kanatları.
Kudsiler kanat açar senin nurunla
Parm aklar gösterir seni birbirine.
Senin gibi bir resûl gelmedi risâlet m akam ına
Beş parm ak bir o lu r m u hiç elde?
O kim senin ö n ü n d e yoktur helva
Parm ağı biraz daha u zu n dur diye.
Git, bas parm ağ ın ı Sıddık’ın nabzına
H akikat nuru y la dolu bir gönül var onda.
Söyle Ö m e r’e, kalksın öfkeyle
Soksun parm ağını İblis’in gözüne.
Söyle O sm an’a, sırtı sağlam dır K ur a n la
Çevirsin K u ra n ı sayfa sayfa.
Ali’ye söyle, itaat etm ek u ğruna
Yüzüğü bağışlasın nam az esnasında.
Git konuş o putperestlerle
Dünyayı d ar et gözlerine.
Bir m ucize isterlerse senden an ın d a
İşaret et parm ağınla aya.
D ini m uh terem kıl sıdkınla
Yuvarlak ayı hilâle çevir parm ağınla.
Kıskanç, haset gamıyla ısırsın parm ağını
Sen b irb irin d en ayıradur ayı.
Kâfir d in in için sana baskı yaparsa
Geçir boğazına ipi, as darağacına.
Feleğin b ir avuç sem irm em iş danasından
Çek elini zehirli oğlağından.
D ostum , K u ran oku, susma
Kâfir, parm ağıyla kulağını tıkasa da.
Bilâl, elini kulağına koyduğunda
Kesilir b ü tü n konuşm alar o anda.
D udağına taş atarlarsa sertçe
Bastır parm ağ ın ı dudağına, söylenm e.
Vakti geldiği zam an ben o taş ile
Dünyayı d ar ederim taş yüreklilere.
Ne rütbe, ne kudret, ne kadir!
Ne sahip, ne sadık, ne başköşe!
Bu to p rak âlem in büyük padişahı
Felekler âlem inin büyük sultanı.
Yüce arş olm uş senin eşiğin
Yedi kat gökyüzü olm uş evin.
N ebiler içinde en faziletlisi
Tanrı m ah rem lerin in en m ahrem i.
Senin cöm ertliğin Kızıldeniz’e asker çekmiş
Yıldızlar d am ın d a davul çalan gözcü olmuş.
İlahî sırlardan h ab erd ar olm uş
Yer ile gök arasındakiler seni desteklemiş.
N e azam etli sürm e renkli felek!
Toprağını yıldızların gözüne sürm e yapm ış.
M ahşerde Âdem ile yanındakiler
Sancağının altında el ele verm iş
K apında İsa gibi elli kapıcı var.
Ü m ran ın M usa’sı kap ın da haberci olmuş.
Ö ncekilerin em iri b ü yük İdris
Senin nuru n la H arem e m ahrem olmuş.
Halil İbrahim adını can m ü h rü bilmiş
C ehennem ateşinden C ennet yolunu bulm uş.
Yoluna kurban olm a um uduyla
İsmail sen yoksun diye yas tu tar olmuş.
Yanık sesli Davud yüz hoş m akam la
A şkının Z ebur’unu gece gündüz okum uş.
Ç ok büyük padişah olan Süleyman
Senin ordu n d a bir sipahi olmuş.
Boyacı Mesih şu lacivert gökyüzünden
İğneyle adını nakşeder canlara.
Yalnız H ak değildir m û nisin olan
B ütün peygam berler senin meclisinde.
Birkaç buğday tanesi hicap oldu Âdem’e
Ne buğday ne C en n et engel oldu yoluna.
İki nalm engel oldu M usa’nın yoluna
İki âlem den geçtin sen iki nalınla.
Bir iğneydi İsa’nın yolundaki engel
H er m akam da b ir pencere açılmıştı sana.
N ebilerin gecesini aydınlatan incisin sen
Velîlerin gerçek m u m u su n sen.
Sekiz C ennet evinin çerağısın sen
M iraç gecesini aydınlatan incisin sen.
 Miraç

Bir gece geldi Cebrail uzaktan

Yıldırım gibi giden Burak getirdi nurdan
Efendim! Geç bu zindandan
Ruhlar ülkesine çık yolculuğa.
Çok nebi, elçi var orada
H uriler to planm ış dünyanın her yanından.
Herkes gözü yolda seni bekler
Tanrı derg âh ın ın güneşini görm ek ister.
H uriler dışarı atm ış kendini odalardan
Bir hediye alırsın diye onlardan.
Melekler arasında velvele kopm uş
Belki D üldiil’ü sürersin diye o taraftan.
Gece boyunca âlemi aydınlatan yıldızlar
Göz değm esin diye tütsü yakar sabaha kadar.
Biliyorum, senin çok n urun var
Tanrı feragat verdi sana huriden.
Kalk şim di, çek önüne Burak’ı
Biliyorum, sende nasıl bir iştiyak var.
Kudsî âlem de dolaş bir süre
Tut o halkayı, gir hareme.
Can dilin sırdaş olunca Hak ile
Kendine dön, ilgilen kendi sırların ile

***

Bülbül kafeste nasıl kanat çırpar?

Harekete geçti bu söz üzerine Peygamber.
Yıldırım süratli Burak’ı bu toprak âlem den
Sürdü, hutbe okudu önce feleklere.
Halis Tanrı kullarına öğretm en oldu
Tanrı elçilerinin h akikatini okuttu.
G örm üş geçirmiş nice nebiler
O n d a çok din n u ru gördüler.
O n u n nuruyla k endilerini yok gördüler
N e diyeyim? Ateşten d u m an gördüler.
Y eryüzünden kaşla göz arasında
Yükseldi Kâbekavseyn fezasına.
C en n etin doru k ların a çıktı, dolaştı
R abbülâlem în’in arşına yükseldi.
Felek firuzesi coşm aya başladı
M eleklerin “Yol açm !” sesleriyle.
S onunda yükseldi, yükseldi yücelere
Yüz binlerce m eleğin “Yol açın!” sesleriyle.
K onuğa yiyecekler sunuldu, bir ay yaygı oldu
Arşı taşıyan m elekler yükleri üst üste yığdı.
C en n et donatılm ış, kapılar açılmış
Perdeler kaldırılm ış, ta h t koyulmuş.
Büyük arşta bir velveledir kopm uş
H er iki âlem in dolunayı gelmiş!
Seyyidlerin seyyidi geldi
V arlıkların başkom utanı geldi.
Yedi kat felekte sefer etti
Gayb perdesinin ötesine geçti.
H içbir şey yolunda engel olm adı
K arşısına çıkan şeylerle vazgeçebilirdi.
H içbir tarafa gözünü çevirm edi
Ç ünkü onun çok yüksekte dostu vardı.
C en n et hurilerle doluydu am a
İki gözü hiçbir tarafa kaym adı.
Tanrı katında o nurla aydınlanınca
C ebrail bile o n u ru n uzağında kaldı.
H ak nuruyla etraf ışıl ışıl olunca
R ûhülkudüs Cebrail geldi hem en figana:
Efendim ; yükselirsem biraz daha yukarı
Bu n u r yakar benim kanatlarım ı.
Ey Rûhülem în! Sen Tanrı huzurundasın
Buraya gelecek gücü yok peygam berlerin.
 's:t.
/>***, .vf

N eden üzülüyorsun kanatların için?

“Biraz daha yaklaşırsam ” dedin.
Binlerce can yanar bu yolda
Yanarsa yansın kanadın ey Tanrı ulağı!
Sıddıklar ne haldeler, bilm iyorlar
Böyle b ir yerde sen kanadını d ert ediyorsun.
Tanrı katında bulunuyorsan
Yanıversin kanadın; bu m akam ın meleğisin.
Ey R ûhüiem în! O tu r bu dergâhta
Üzme kendini: Benim bir vaktim var Tanrı katında.
Sen öğrencim sin benim , otur rahatça.
İhsan, im an nedir? Sor bana.
“Kavlen sakil” sırasından geçti
“Ey Cebrail, şim di kapıda d u r” dedi.
Bundan öteye geçiş iznin yok.
Her kom u tan a sarayda bulunm a izni yok.
Ben Tanrı n u ru n d a pervane gibiyim
Sen tavus tüyü kanadına bağlısın.
Sığın T anrıya; kanattan nc beklersin?
Sözün bittiği yerdir, neden kanattan bahsedersin?
Binlerce kan ad ın canı hikm et sırrı dolu
O ismet denizinin canına fedadır.
R ûhülkudüs u n üzerinde yükseldi
Rastladığı h er şeyi geride bıraktı.
Peygam ber’in bulunduğu m akam yüksekti
En yüksek yıldız Zühal, Dünya gibi gerideydi.
Canı nurla öyle yaklaştı ki T an rıy a
Cebrail o n d an kalm ıştı uzaklarda.
Oysa C ebrail-i Em inin kanatları
Kaplamıştı yer ile gök arasını.
P eygam berden çok uzakta kalm ıştı
Peygam ber’i oradan serçe kadar görm üştü.
Yönlerden geçince, yol daraldı
Sonunda T anrı’ya yaklaştı.
Tanrı katında nasıldı, ne diyeyim?
O anda varlığının dışındaydı.
O kadar yakında gönlü sır doluydu.
O dehşet içinde dili tutulm uştu.
Gül yaprağı gibi canı hayadan terlem iş

■ . i r ''" i l 30 i r -fi
C anı vehim hayâlini izlemiş.
H em duygudan geçti h em candan
G eçince k endinden H ak k a baktı Hak’tan.
G özü görebildiği kadarıyla
G önlü bakıyordu o n u n gözüne.
D ergâhtan halvet yerine indi
R abbani n u r girdi içeri, o gitti.
O haybette M uham m ed bir şey yapam adı
M uham m ed M u h am m ed’den bizar kaldı.
H ak görüyordu o n u n kıvrandığını
Şefkat ile verdi derhal selamını.
Bu halden çıkardı, kend ine getirdi
Selam ını Peygam ber’ine iletti.
H itap geldi: Bırak kendini, gir içeri
D uym adan, konuşm adan çık dışarı.
Bir arzun varsa, hem en söyle
N eden geçtin kendinden? Ne oldu sana?
Şim di yaktın sen b ü tü n putları
Şefaatçi ol bir zam an üm m etine.
Yetimsin; yetim liğinle apaçıktır bu.
Yetim şefaatçidir iki âlem halkına.
Fakirsin; fakirliğinle şaşırtırsın
Ü n ü n yayılmış hem arşta hem ferşte.
Benim sin; ister yetim ol ister derviş
Ben şeninim ; bu h ep sin den öte.
K orkulur m u fakirlikten? Fakirlik kıvançtır.
Fakirlik iki dünyada yüz karası değildir.
Sen incisin, yetim olsan da ne var bunda?
İncinin en iyi özelliği yetim liğinde.
Nesebiyle kesti bağlarını sonunda
H akk’ın selam ını işitti can kulağında.
Selamı sadece kendine has etm edi
Selam ın bana ve salih kullarına olsun, dedi.
G ö r kerem sahibini; b u kadehten içince
Şu bîçare salih kulları unutm adı.
H itap geldi: Ey m u tlak m asum
H akkın var; hak, h ak sahibine gider.
Ne dilersen, söyle şim di dileğini
D ilem ek senden, yerine getirm ek bizden.
Yüce Tanrı başlayınca sırları açm aya
Peygam ber de başladı konuşm aya.
Yarabbi, bir üm m etim var günahkâr
Ateşten k oru onları fazlınla.
Bak onların iniltisine, yürek yangınına
Nasip et m ü lâkatını onlara.
H epsinin u m u d u n u bilirsin, vefa göster
H epsinin h acetini kabul et lütfunla.
Bütün âlem b ir avuç toprak değil m i Tanrım?
Bir avuç toprağın u m udunu yele verm e Tanrım.
D eniz diyarı çalkalanıp bulanm asın
Bu deryada ne hoş kum lar vardır!
Bu engin denizden ne eksilir
Bir sam an çöpü onu seyrederse?
M ahşer halkına rahm et edersen
Bir kıl ucu ıslanır bu deryadan.
Böyle söyledi, kutsal âlemin bülbülü uçlu
Can b u rn u n a iiıısiyet gülünün kokusu doldıı.
Seçkin peygam berlerin makam ı
M uham m ed’in m akam ının gerisinde kaldı.
Yoldan atlı olarak gelen peygam berler
Attan indi, M uham m ed’in üzengisine tutundu.
Bütün m elekler açtı kanatlarını
Yolunun toprağını kanatla aldı, başlarına koydu.
Bütün kııdsîler onu görm ek için oturdu
O nun m ânâlarından koku alm ak istedi.
Sanır m ısın tınım ayağının toprağı
Cihan padişahının katında yok değeri?
O nun ayağının toprağına yemin etti
Mekke’de yaşayan M uham m ed için and içti.

Ey dinin başköşesinde oturan! A tta n gör bir an.

O nun için de şetaatçi ol; hallerine bak.
Ben yanında Ashâb-ı K ehl’in köpeğiyim.
Yaşadıkça ben bu dergâhta duracağım .
Cîözyaşlarımla tövbe guslü yaptım .
Ayağının altındaki toz olmak istedim .

'-'f!
O tem iz bahçenin u zağında olan benim
O arzu ile başım a to p ra k saçarım.
Bir gün o m eydana girersem
Ç evgenim le ne oyunlar oynarım !
Bir ah çeker, dünya bağım koparırım
Senin toprağından canım a hanut yaparım.
Senin dergâhından üç hacette b u lunurum
Ç ü n k ü senden çok hacette bulunm ak isterim .
Ö lm eden önce sana gönül verm iş bu derviş
G örsün senin tem iz b ahçeni önce.
Sen b en i şairler arasına koym uyorsun.
B ana şairlerin gözüyle bakm ıyorsun.
C an ım bedenim den u çup kurtulursa
T anrım , kucaklasın beni, b u d u r dileği.

***

G önlüm ; canını o n u n yoluna feda et

Takva ile yüzünü o dergâha yönelt.
D ünyada onun tem iz d in inden söz et
U kbâda onun eteğine sarıl.

***

Sana açık bir örnek vereyim, düşün

B irinin önünde içi bal dolu kap var.
Bir çocu k ona derse: D ikkat et!
Bu kaptaki balın altında zehir var!
Ç ocuktan o sözü duyunca
Elini çeker ondan, kuşku yok bunda.
B unca peygam ber seni uyarm ış
İşin zor olacaktır bu yolda.
Bir çocuğun sözüyle p erh iz yoluna girdin
N ebilerin sözüyle kalk o tu rd u ğ u n yoldan.

***

T anrım , din n u ru n u yoldaş et bize

M u h am m ed ’i şefaatçi kıl bize.
İşim izden dolayı öfkelendirm e onu
Bizden h o şn u t kıl onun tem iz canını.
Yüz binlerce selam olsun ona
Tanrı sayesinde tü m yârânına.
Özellikle tem iz cevherli dört yârine
Ebubekire, Ö m er’e, O sm an’a, H aydara.
Nebî buyurdu: Yıldızdır onlar
Uyarsanız onlara, erersiniz hidayete.
 Ashabın Fazileti
Em îrülm u m inin Ebubekir’in Fazileti

H ilâfet m erkezinin ilk ö nderi

D o ğ ru lu k dünyası, Ebû Kuhâfe oğlu
H ak d in in in esası, tah k ikin temeli
Şeriat şahm ın nâyibi, Sıddık.
Sadakat göğünün en p arlak güneşi
Velîlerin çerağı, en b ü y ü k Sıddık.
Ş eriatın ilk göz aydını
M ustafa’nın refiki, ikilinin İkincisi.
Şeriatın şarabı kaynam aya başlayınca
“İnandık, tasdik ettik” şarabını içti.
H ikm et kadehinden ilk önce o içti.
M ustafa’nın elinden h ik m et çorbası içti.
İm am lıkta N eb in in ö n ü n d e durdu.
Z engin geldi, yoksul biri olarak gitti.
Tanrı o n u n can kulağına seslenince
H er nesi varsa, kızm a feda etti.
A ltın, güm üş nesi varsa, elinden çıkardı
D ünya malı olarak elinde bir kilim kaldı.
Ne ileri görüş, ne büyük fedakârlıktır!
A m a Sıddık olm ak da kolay değildir.
M uhalifleri çağır, söyle onlara
Savaşçı bir kavimle çağrılacaklar savaşa.
İlk g ü nden kıyam et g ü n ü n e kadar
N ebî keram et gösterdi o n u n hakkında.
O n u n yanındaydı h er kederli gününde
Şehirde, m ağarada veya dağda.
Peygam ber’in ilk has nâyibi oldu sonra
N iyâbet etti din işinde Peygam bere.
S on u n d a onun yanında yattı toprakta
N e ihtiyardı ama! K ıvrak m ü rid oldu ona.
>e, , 'i v

Em îrülm ü’m inin Ö m er’in Fazileti

D in göğü Ö m er, H attâb güneşi

Sekiz C en n etin çerağı, ashabın m um u.
O nasıl bir m um dur! Heybetli güneş
Pervane gibi tav af eder onu.
Bu din g ü n eşin d en yayılan ışık
Yaraşır ancak yüksek Cennete.
O Hak din in in kutb u olmasaydı
Şeriatın kem âlinde revnak olm azdı.
Baş kesm ek için baş verdi o.
Baş getirm eye gitm işti, baş koydu o.
Hidayet m u m u n u n başını alm aya gitmişti.
Kur aıı’da Taha’yı duydu, başını feda etti.
O nun can gözü sırları görür oldu
Şüpheleri y ok oldu, sorunları halloldu.
Şeriata kem âl verdi öncelikle
Kırk kişiden biri oldu önce.
Peygamber d edi ona: Olsaydı bir tane daha
Ö m er peygam ber olurdu benden başka.
D ünyanın efendisi onun canındaki nurla
Kelimeler söyletti ona.
Hakkı kulağına küpe etti
Tanrı’nın adıyla öldürücü zehir içti.
Zehri kendi ü stü n d e denerdi.
O nda hayat k u rtaran panzehir vardı.
Zulüm onun devrinde ortadan kalktı
Kızıldeniz’deki gözyaşı gibi kayboldu.
Dünya onun adaletiyle huzura kavuştu.
O nun k o rk u su n d an sitem yok oldu.
Arap olm ayana açtı kapıyı kıyam ete kadar
Bin altm ış altı m in b er koydu.
D in ehlinin em iri, K u ran üstadı
E m îrü lm u m inin Affan oğlu O sm an
İki âlem in efendisinin seçkin dostu
D am adı oldu, Z ünnûreyn lakabını aldı.
H ilim ile hayâ resm edilseydi
Z ü n n û rey n ile bu resim görülürdü.
Hayâ im andır ya da im andan bir parça.
O sm an’ın nuru görü lü r nereden bakılsa.
H ilim , hayâ yüzüğünün kaşıdır
H ürlerin başı, cöm ertlerin tacıdır.
İlahî D îvanı o derledi.
 lem de kadîmliği öne çıkardı.
O n u n derlemesi sayesinde konuk olduk
H epim iz o divanın ecrini kazandık.
İlkin ö m rü n ü Hak K u ra n ın a adadı
S onunda kendini I lakk’a kurban etti.
K u ran yüzünden çok ii/.üldü ilkin
K uran okurken kanı döküldü.
Sıbgatullah âyetini okuyordu
A nsızın sıbgatullah üstü n e kanı döküldü.
G ad d ar dünya için kim yaptı bunu?
B unu yapan nasıl ona kıydı?
Din adam larına bunu yapanlar
G ad d ar dünyaya m eylettiler
Birini K u ran okurken öldürdüler.
Birini nam az kılarken öldürdüler.
Birini zehirleyip devirdiler.
B irinin Kerbelada başını kestiler.
Geç bunları, yönel T anrıya, asıl budur.
Başını koy secdeye, sus artık dostum .
D inin atlısı, P ey g am b erin am ca oğlu
Yiğitler yiğidi, Kevser H avuzunun sahibi.
Rüstem bedenli, D ü ld ü lü n süvarisi
G önülde tevekkül denizinin dalgıcı.
Kuşkusuz d ev rin in en erdem lisiydi
Gerçekten de İslâm m deliliydi.
D ünyada “S orun bana” diye seslendi.
Bir rum uzla iki âlem den yüz işaret gösterdi.
Böyle nam az kılm alısın sır ehliysen,
N am azın n am az olur böyle edersen.
H ak nuruyla nam azdayken Ali
Ayağından çıkardılar ok tem renini.
Böyle seçkin nam az kılarsa
Elham d ile d ü nyadan keser ilgisini.
Cöm ertliğiyle deniz bulutu ışık olm uş
Altın dolu bir âlem gözünde ırm ak olmuş.
Sen ey altın! U m utsuzluktan sarar
Sen ey güm üş! Beyazlaş böyle.
Bu kızıl yüzlü yolda yeşillik oldu
Beyaz ile sarı o n u n gözünde karardı.
Bu yüce insan, din in tem eli durdukça
Gönlü sırları bildi, yolları gördü.
D aha çocukken kendini em ir yaptı.
Şu değersiz d ü n yadan eteğini çekti.
Dünya bir ateş, sen bir aslandın
Bu bakım dan dünyaya doym uştun.
Aç aslan az o tu rsa da
Dünya ekm eğini doyasıya yemezdi.
D ünya hayatında fakirlik yolunu seçm işti.
Üç kez “boş ol!” dem iş, dünyayı boşam ıştı.
Ey taassup içinde canı giden!
Bir dolu günahla divana giden!
C ahillikten gönlün hile h u rd a dolu.
Ali’ye, Ebubekr’e giriftar olm uşsun.
Bazen b u nezdinden m akbuldür
Bazen o işine yaram az olur.
Bu veya o iyiymiş; sana ne?
Sen kapının bir halkasısm ; sana ne?
Ö m ü r boyu bu m ihnetle oturdun
B ilm em H ûda’ya ne zam an tapacaksın?
H eves düşkünlüğü d ah a ne kadar? Gir Tanrı yoluna.
Tanrı sorarsa bu hali sana; beni söyle.
E m inim , yarın halkanın önünde
Bir iken olur yetmiş iki fırka.
N e diyeyim? Hepsi kötü, iyi olsa da
B akarsan iyice, onu ararlar.
T anrım , serkeş nefsimi zebun et
Beynim izdeki fodulluğu çıkar dışarı.
G ön lü m ü zü kendinle ilgilendir
Taassup yolunda gideni azlet yolundan.
 Birinci Makale
p
fk

Ey canın, gönlün derdi derm anı

Sen ateş düşm eden parlayan bir nursun.
Oymalı kandilin aralıklarından verirsin ışığım
M übarek bir dalda kurm uşsun otağım .
Beden kandilindeki nursıııı sen
I lem çok yakın hem çok uzaksın sen.
Kır sırçanı, dök yağını
Asıl parlak yıldızın nuruna.
Doğuyla batıyla ne işin var?
G ökyüzünün n u ru hisardır etrafında.
Ey sırları söyleyen bülbül!
M ücevher sandığının çöz bağım.
İsa gibi sözde tatlı dilli ol.
Sedefi kır, başla inciler saçmaya.
Kendi hoş sesinle kaldırm a başını
İbrişim ile neyde ses var zira.
Bülbülün ses güzelliği senden fazladır
Kendi güzel sesinin sarhoşudur.
(¡örm e gücünden bilm e sen bu ışığı
Çünkü serçe bile görür yirmi fersah uzağı.
İşitme gücüne bakıp böyle coşma
Tavşan bile sesi duyar on mil uzaktan.
Koku alman eksiktir, az konuş.
Fare bile bir mil uzaktan alır kokuyu.
Kendi k u ru n tu ların a kapılıp böbürlenm e
Su kuruntuya kapılır, kendini hiithüt sanır.
Bunların hepsinden fazlaysan sen
Çok söyleyen, çok temiz canlısın sen.
Ey seçilm iş yüksek damla!
K ıdem denizinden koku alan damla!
D enizden yüceliği seçtin gerçi
Bu yolla kendi kem âline eriştin.
D enizden yükseklere çıktın sen.
Sedef için parlak inci o ldun sen.
Sefer etm eden inci olam azsın.
Kül oldunsa, kor ateş olam azsın.
D eryadan unsurlara sefer ettin
Sefer etm eden dam la nasıl inci olur?
İlkin yağm ur damlası sefer etti
S onra deniz dibini incilerle doldurdu.
D enizde inci saklı kaldıysa,
İnci yolun tozuyla bir olduysa,
İnci denizden yükselince
A ltın işlemeli tacın altında gelir başa.
D ut yaprağındaydı; yerinden ayrılınca
İpek, atlas oldu, çıktı başa.
Yolculuğun sonu böyle olm asaydı
Felekte bir anlık h u zu r kalm azdı.
Seferin böyle kadri olm asaydı
Yeni ay seferle dolunay olm azdı.
Hey kavgacı şahin!
Tabiatlar çerçevesinden çık bir an.
Uç lâm ekân dünyasına doğru
Kal bir süre zem inin, zam anın dışında.
Z am ansızlık denilen yerde yüz yıl ile bir an
Bir g ö rü n ü r gözüne zam an.
Bir an yüz yıl sayılır orada.
Gelecek, mazi, şim diki zam an yok orada.
Şim diki zam an dediğin olm az bir zam anda
G ökyüzü bulunm az m ânâya baktığında.
D evranın dönüşü yoktur orada
D önen feleğin devrini görm ezsin orada.
G ökler göz n u ru gibi olur.
Böyleler, öyleler olm az orada.
Ne noksan vardır ne kem âl orada.
Mazi, gelecek, şim diki zam an yok orada
O hazret iki dünyadan uzak olunca
Zam andan, m ek ân d an bu sebeple olu r uzakta.
M ehdî ile  dem b ir nefeste olur
Ne biri o n d an fazla, ne biri b u ndan eksik olur.
Şimdi bu zem ini bedel tutarsan
Ebed ile ezeli b ir görürsün sen.
O rada “Ne?”, “Kaç?” bulunm az.
Ezelin ebedle bağı olmaz.
Biliyorum, ikisi, birden başka değil.
M uhakkikin b u konuda şüphesi olmaz.
Ey tü rlü tü rlü oyunlar sergileyen gözbağcı!
M ânâ oyuncağının ü stü n d e n çek örtüyü.
El kıvraklığıyla göster m aharetini
İç şarabını, sarhoş ol, dağıt kendini.
C an aynasındaki tozu sil iyice
Boşalt hokkayı, tem izle güzelce.
Z am an en in k ö rdüğüm lerinden
Sıkışmış kalm ışsın ev köşesinde.
Y üzünü gösterirsen p erd e arkasından
Yakarsın yedi yaşlı feleği.
H âzinesin sen, dokuz gök o rta yerde
Ç ık zam anenin d ö rt d u v arından dışarıya.
Tılsım ların, sihirlerin çöz bağını
Kır m evcudatın kapısını, dehlizlerini.
Sen hâzinesin am a tılsım bağında
Sen cansın am a beden zindanında.
D ünya zindanından topla pılm ı pırtını
Kuvvetli bağlardan k u rta r gönlünü.
Bir p arça hırsın arasına düşm üşsün
B ilm iyorsun, nasıl şaşkın kalmışsın.
M azursun sen çünkü h ab erd ar değilsin
İstediklerine burada sahip değilsin.
T anrı’d an zindandan çıkış izni alm am ışsın
Şaşılmaz buna; o meyi bulm am ışsan.
Ey hik m etler bilen kuş! Bir zam an
B undan iyi yuva bulacak mısın?
M ânâlar âlem ine doğru aç kanatlarını
Yedi kapılı sarayın aç kapısını.
D ört ile dokuzdan uçarak geçince
Geç kendinden, aç T an rıy a gözlerini.
N eden Şeytanın yeriyle m a ğ ru r oldun?
Böyle avare, divane oldun.
Biliyorsun, gitm ek gerek erkenden
Geri gelm ek ise m üm kün değil.
Hile hurdalı yerde ne yapacaksın?
Geç dünyadan; bırak İblisi.
D ünya dediğin, İblis’in m ukataalı yeri
D ünya hile, şeytanlık sarayı.
O n u n sarayını ver ona, git.
G özünü T anrı h u zu ru n a çevir, git.
M adem İblisin yeriyle yoktur işin
O nun yerinden çabuk geç yolu yordamıyla.
Bu k ülhandan varınca o gül bahçesine
Say ki g örm edin hiç o külhanı.
Kutsallık dünyasında dolaş öncelikle
Ünsiyet dünyasına bas ayağını sonra.
Yeşil yaygılara oturu n ca sen
Cüm le olursun, kendini görm ezsin sen.
Birkaç perde ile tuzaktan geçtin mi
Bir süre o d a m ın eğitimli güvercini olursun.
Açılır gözlerin cihan güneşine
Can denizinin kapıları açılır yüzüne.
Böyle güvercin olursan, bak kendine
Bil kendini, so n ra yönel Tanrı dergâhına.
Kendini bilince Tanrı’yı bilir olursun.
Sonra çabucak nihayete varırsın.
Varlık bir engel koyarsa önüne
O halle bir süre getirir seni kendine.
Senin varlığın görünm eyince o n u n katında
Kendinden geçer kalırsın onun kapısında.
Tekrar bir p erd e gelir önüne
Benliğin benliksizlikle gelir kendine.
Bunu bilince, lezzet çıkar ortaya
Sevinçle coşm aya başlar bir daha.
Pervane nasıl kendini ateşe atarsa
Nasıl varlığını h uzurdan kaldırırsa
Kalkınca o n u n varlık perdesi
Sarhoşluğu şiddetlenir bir kez daha.
Bazen düşer bazen kalkar
Bazen cansız bazen canlı kalır.
Bazen lezzette bazen fânilikte
Bazen ayrılıkta bazen kalıcılıkta
Bu apaçık sözü söyleyeyim sana
Bazen gam bazen naz nedir? sana
Kıdemle h u d û su n bağlantısı yok
Bağlantı olsa da karışm a yok.
Ey gölgede yetişm iş güneş! Şimdi
Kim dedi d ad ın ın kucağından ayrıl diye?
Sen hadîsât âlem inde koşuyorsun
Ü çü n cü âlem in ışığını nasıl bulacaksın?
H ey kuşum ! Çık şu tuzaktan
C en n et çim enliğinde eğlen bir zaman.
Varlığın gönlünde sırlara dönüşm üş
Aşk dalından meyveler derviş.
Ç evir yüzünü d uvardan artık
Sırların peşinden in aşağı artık.
 lem de gördüğün h er bir zerre
O n u n peşinden konuyorsan yere
O zerreler gittiğin yolda görünür
Tanrı katı n u rlarından b ir n u r olur.
H er zerre bir güneş olur
Bir hicaptan bir hicap belirir.
P erdelerden dışarı çıkar sırlar
Uzak bir yol bu; sonu belli değil.
H iç kim se görem ez b ir u cunu
B ulunm az asla onun sonu.
Bâyezîd-i Bistâmî şöyle dedi:
Ben kırk yıl niyaz ettim , dedi.
D o sta giden yol zerredir
A m a âlem senin gözünde siyahtır.
Perde koym uş önüne, çok m ühlet vermiş
Ehiller arasında ehil olm ayanlar çıkmış oı
Bu yolda ehliyet sahibiysen
Z erre zerre ilerle Tanrı dergâhına.
N ihayetten sana bir nazar olmasaydı
Senden sana doğru sefer olmazdı.
O so n u n n u ru senin reh b erin d ir
C evherinde niçin bu tem bellik vardır?
B akar m ısın, eğer h u z u ru n varsa
Yârdan h er an bir n u r gelir sana.
Yâr b ir nazarını alırsa senden geri
Bir d in ara bulam azsın b ir zünnarı.
P arlatırsan gönül aynanı
Bir kapı açar gönül göğsünde sana.
Bu kapı açılır dilberin yüzüne
Felek bile lâyık görülm ez perdedarlığa.
Üç şey lâzım iki âlem den sana:
Bilmek, uygulam ak, aynelyakîn gelir sonra.
İlm in ibadetle aynelyakîn olursa
G önlün iki âlem in aynası olur sonunda.
 İkinci Makale

G önlüm , bırak bir an to p ra k bedeni

G önül sahiplerine oku aşkın salâsmı.
A şk n u ru y la yak can m u m u n u
C an an d an öğren aşkın Z eburunu.
Aşkın alt perdesinden ru m u zlar söyle.
D ilin yokken bülbül gibi söyle.
D avud gibi avarelerin âyetini oku.
Aşk Z eb u ru n u perişan âşıklara oku.
Aşk sözü n ü âşıkların virdi yap.
 şıkların u ğruna gönlünü, canını feda et.
Ö d gibi aşk ile ateşlerde yan
M um gibi ağla, güzel güzel yan.
Aşk şarabını dök akıl kadehine
O rad an b ir yudum d ök kendi canına.
Akıl sarhoş oldu mu, saf şarap verm e ona.
Ç ıkar kapıdan dışarı; k onuşm asın sonra.
Aşk geldi mi, mil çek aklın gözüne.
Aşk dağıyla dağla, v u r o n u n yüzüne.
Akıl sudur, aşk ise ateş g örünüşte
Su yan yana b ulunur m u ateşle?
Akıl iki dünyanın zahirini görür.
Aşk görürse, sadece cananı görür.
Akıl güçsüzlük tuzağının serçesidir
Aşk ise m ânâların sim urgudur.
Akıl sırlar divanının ö n sözüdür
Aşk ise geceyi aydınlatan b ir incidir.
Akıl kâinat sarayının n ak d id ir
Aşk ise hayatın iksiridir.
Akıl her tarafta zahit kılığında g ö rü n ü r
Aşk ise laubali, şen şakrak biridir.
Akıl kapıda bekleyiş içindedir
Aşk her şeyin başındadır.
Akla teklif hırkası giydirirler
Aşka teşrif giysisi giydirirler.
Akıl söz öğreten yol ister
Aşk can parlatan ah ister.
Akıl canı besler olarak geldi
Aşk canı feda eden ateş olarak geldi.
Akıl bir çocuksa, aşk ustadır.
Bununla onun arasında çok fark vardır.
Aşk ile gönül karşılıklı duran iki aynadır
Başından beri yüzleri birbirine dönüktür.
İkisinin arasında gerili perde vardır
Perdesiz olsa da bir ianesi la/.la değildir.
Surete bak, bulanık olmayan bir suda
Su ile görüntü aynı şeydir.
G önülden aşka giden yol zorlu değildir
Aşk ile gönül arasın d a kıl kadar mesafe vardır.
Aşk dünyası dipsiz bir denizdir
Tırnaktan kıl çıkm az; ayrı olm aları im kânsızdır.
Aşk ordusu p u sudan çıkınca
Aklın kaçacak yolu kalmaz.
Kaçmaya başlar ister isteme/, her yana
Aşk kapıdan girdi mi akıl dam dan kaçar.
Kim aşk yüzünden derin denizdeyse
Bilir bu nasıl şaşılası bir iştir.
Aşk yolunun getirisi canla oynam aktır
Aşkın oyun o ld u ğ u n u mu sanıyorsun?
Bir acayip cevherdir aşk âlemi
Aşk gam ının bir araz olduğunu kim diyebilir?
Kim görm üş bu araz iki âlemdedir?
Kalmaz insan halleri iki zamanda.
Dünya aşk sultanının zaptiyesiyle do lu d u r
Bir aydan ö bür aya kadar aşkın eyvanıdır,
(¡üçsüz olanlar yaraşm az aşka
Kâmil, işbilir insan yaraşır ona.
Güçlü, özverili olm ak gerek
H er k ederi nim et bilm ek gerek.
Bu k an dolu denize dalar
D ostu olm az; dünya etrafını sarar.
Binlerce kadeh zehire d ü şm ü ştü r f ■
Bu kadehleri içmiş, yüzü gülm üştür.
G önlüne saplanm ıştır okun binlercesi r-' ,
Ayağı çam ura saplanm ış, koşar ahu gibi.
Ne o n d a vardır feryat etm e gücü
Ne can an ı yâd edecek gücü.
O na vuslattan bir işaret bulursa
H icran içinde kaçar her zam an.
C anana kavuşm ak için çırpınır
F ırtın ad a savrulan çiy tanesi gibidir.
O d enizde böyle bir dam la n ed ir ki?
O güneşin karşısında bir zerre nedir ki?
Bu yağm ada nice canlar götürüldü!
Bizim canım ız da bizden alındı, götürüldü.
Perde arkasında canlarım ızı suladılar
B edenlerim izi toprağa, kana attılar.
B edenlerde can yoluna set çektiler
C anlarla zam andan geçtiler.
Dünya dolusu hâzineyi bir çukura koydular
D ünya gibi bir dağı sam an çöpüne yüklediler.
Yerin, göğün kapısını açtılar
C anlara bağış kapısını açtılar.
Yeri, göğü hissedilir kıldılar
Ebedî dünyanın yolunu kapadılar.
B edenden gönüle bir yol açtılar ansızın.
G önülden cana, candan dergâha giden yol.
Her şeyin aslını karıştırdılar birbirine
Sonra o n a âlem adını verdiler.
Her şey hazırlanınca, bir şey seçtiler
O na aşk dediler, aşkı işittiler.
Bu aşk sana kolay görü n ü r
Aşk sana senin gücün k adar görünür.
Aşkın ilacı gözyaşı ile sabırdır,
laze olsa da gül için bulut gereklidir.
Âşıklar gözyaşı ve sabırla m u tlu d u r
B ahçenin yeşil kalması bulutla m üm kündür.
Aşk ayrılıkta kalm asaydı
Aşkın pazarında revaç olmazdı.
M aşuk kolayca elini uzatsaydı
Birleşm enin lezzeti olur muydu?
Aşkta bekleyiş olm asa
Aşk o y u nunun canlılığı olmaz.
G önlün istediğini beklem ekle geçen bir an
Elde b u lu n an d an çok hoş olur.
M ahrem yârin aşk kederinden bir parçası
İki âlem in sevincinden hoş olur.
İki âlem aşk g üneşinin gölgesidir
İki âlem aşkın ebedî huzurundadır.
Aşk kemâle erm ediği sürece
İki âlemde bir zerre bile kıpırdam az.
Yüce Tanrı kendi hikm et eliyle
H er bir şeye verdi kemâli.
Bitkiler, m adenler, hayvanlar, felekler
Rüzgâr, su, ateş, toprak arasında
Aşk içinde halden hale girerler.
Ay, yıl dem eden bu böyle devam eder.
Hayvanın aşk kemâli: Yemek ile şehvet.
İnsanın aşk kem âli: M akam ile kuvvet.
Feleğin kemâli: Em ir ile hareket etm ek.
Dört cevherin kemâli: D ört m eydan.
H er birine m ukataalı yer verilmiş;
Hiçbiri kendi y erinden öteye adım atm am ış.
H er bir zerrenin kem âli zikir ile tespih.
A rif olanlar bunları bir bir işitir.
Ariflerin kem âli yokluktadır.
 şıkların kem âli yoklukta sarhoşluktur.
N ebilerin kem âli bilinen yer değildir
() yer Tanrı k atın d an başkası değildir.
Kudsîlerin kem âli aşkın yakınlığında
Aşkın kemâli aşkın derecesinde.
Baştan sona k ad ar dolam baçlı yol vardır
Kemâl olm asaydı, h er şey bir hiç olurdu.
Kemâl olm asaydı, ne yapacaklardı?
.Şevksizlik içinde herkes hayran kalacaktı.
Arayış, talep o lgunluk oldu bu yolda
Bilgili gönül h ab erdardır b u sırdan.
Bir u çtan b ir uca uzanan zincirdir bu.
B irinden diğerine kısa yol vardır; böyle bil bunu.
Z incirin b ir ucu T an rın ın elinde
H ayretle bak; bu zincir n ereden nereye uzanır?
İşler en yüceden başlar, gider en aşağıya.
Bu ne kudrettir! Nasıl Tanrı yaratışıdır!
H er şey T a n rın ın istediği gibi yukarıdan iner.
D ö n d ü rü r bu düzeni; ihtiyar onun elindedir.
O n u n inisiyatifi büyüktür kuşkusuz
Y aptıklarında bir illet bulunm az.
Yüce Tanrı h er neyi yaptıysa
İyi yapm ıştır, sence iyi olm asa da.
B ütün ufuklar aşk içinde yol alır
Bu vadide aşkın kem âlini arar.
Kim in gönlünde aşkın şevki yoksa
O aşkm zevkini nasıl anlar?
Feleğin aşk içinde ok gibi gönlü vardır
O divanelikten dolayı zincire bağlıdır.
M elekler zincir vurm uş feleklere
O zincirle yeryüzünde dolanırlar.
H azretten bir hitap gelir
Felekte değişim baş gösterir.
H azretten b ir hitap gelm eyince
Ne o, ne devir, ne dönüşüm kalır.

***

Ey m avi hırkalı sûfi!

Sema halkasında ne hoş dönm ektesin!
Ne h ald ir bu? Aşk ile sürekli
K ıyam et gününe kadar d ö n ü şü n var.
Aşkın kem âline lâyıksın sen
Z incire vurulam adm sen.
Biz bu sağlam zinciri açarsak
Raks ederek dergâhına geliriz.
H ırkam ızı neyzene atarız
Kendi halkam ızda yüzük kaşı oluruz.
Senin d enizinin ötesinde dalgıç oluruz.
Sen avâm olursun, biz hâs oluruz.
O radan yükseklere koşarız
Bazen o şevkle bazen o zevkle koşarız.
O denizde dalgıçlığa başlarız
O sevinçle raks etm eye başlarız.
Şimdiki gibi anbean geliriz
H er perdede yılan gibi deriyi terk ederiz.

***

A hiret âlemi için reçete lâzımsa sana

D üşün biraz dünya sırrı hakkında.
Dünyada, ilkin kan değil m iydin sen?
Bak şimdi, b u rad an nasıl gittin sen.
Bazen su bazen kan bazen süt
Bazen çocuk bazen genç bazen ihtiyar
Bazen din sultanı bazen m eyhanenin piri
Bazen körkütük sarhoş bazen sırların piri.
Binlerce perdeyi geçtin dünyada
Sûretten geçtin, yöneldin mânâya.
Adına aşk denilen o vadide
Dünya perdesi b ir misal oldu sana.
Kim bilir bunların nasıl gizli sır olduğunu?
Söz değildir bu; akıl ile can nurudur.
Bununla açılırsa gönül gözün
H er zerreden yüz sır çıkarır gönlün.
Âlemdeki bütü n zerreler varlık sokağında
Hareket halindedir; bir an bunu g ö rü r gözün.
Hepsi dönm ede, harekette sarhoş olm uş
Senin gözün yok; sende hareket var.
Ey aşk oyunundan haberi olmayan!
Bu aşkın oyun olduğunu mu sanıyorsun?
Sende dosta yaraşan nakit yok.
O nakdin d ostun katında değeri çok.
O ndan iste, so n u n d a deniz ol.
Kendi varlığında gözleri görmez ol.
Aşk içinde gönlünü sırlar denizi yap
Derinlikleri inci, dalgaları nurlu deniz yap.
t) m ânâlar denizini süpürürsen
Yol hediyesi olarak onun yoluna saçarsın.
Bu yolu inciler denizine dönüştür.
Bu yolda bulunm asın hiç toz.
C anını saçarsan onun yoluna,
Saçılarınla iki âlem iner senin katına.
N izam ülm ülk o tu rd u ğ u n d a koltuğuna
Bir sûfi girdi içeri, elinde vardı kırba.
Dedi ona: Ey  saf gibi güçlü vezir!
Şu kırbam ı altınla doldursana.
Bir işaretle verdi ferm anı hemen:
Kırbası altınla ile doldurulsun.
O racıkta bir sandığı açtılar
Kırbanın kapağına kadar altın koydular.
Boş kırba bir tü rlü dolm adı
Vezir bunaldı, âciz kaldı.
Altım artırdı on kat daha
Kırba dolm adı, d u rd u önünde.
Sonunda kırbayı altınla doldurdu
Ö n ü n d en kaldırdı, öteye koydu.
Sûfi altım alınca vecde geldi
N izam ülm ülke yaklaştı, ayakta durdu.
Altın dolu kırbayı başına boşalttı
Boşalınca, boş kırbayı kapıya fırlattı.
D edi ona: Bir süre burada oturdum
Başına altın saçtım .
Sana lâyık bir şey görem ediğim için
Senden aldım yine sana saçtım.
Senden altın alırsam , senin için alırım
Senden altın alırım , seni eleştirm em .

** *

Ey aziz! Sende o nakit yok

Sultana saçacağın nakdin yok.
 te
Tanrı’d a n canın için m ânâlar iste
Ne verirse sana, sen de saç O n a .
Bir yoksul canını feda ederse padişaha
B undan büyük devlet m i olur ona?

***

Aşk işinde avare kalan benim

K endini kaybedip hayran kalan benim .
U yku ile uyanıklık arasında b ir halim var
K em âlin sınırındadır orada canım .
O dem de ben im kazancım olm asaydı
G önlüm o anda bedenim i boşaltırdı.
G ö n lü m ü n dünyada aldığı lezzet budur
Ne diyeyim? O an dünyaya ait an değildir.
Kim âşık değilse, insan değildir
Ç ünkü âşık olm ayanın böyle hem dem i yoktur.
İşin aslında, o an olmasaydı
Âdem’in, âlem in varlığı olm azdı.
Aşk ile cana gelen o an var ya
O an sayesinde hayat derim cihana.
M aşallah A ttâr sırları çözm ekte
İnciler saçm ak nasip oldu sana!
Sırlar y olunda çek dizginleri
Yol uzun; binitin rahvan değil.
 Üçüncü Makale

G özün görüyorsa, denizi gör

Âlem yoktur, âlem deniz köpüğüdür.
H ayâldir bütün âlem , düşün
Bir hayâli bundan fazla görme.
Ya divanesin ya aklın karışık
Ç ünkü bunca hayâl içinde uyum uşsun.
Sen nasıl bir hayâl oyuncususun?
Erişkin olm uşsun am a bir çocuk gibi çuvaldasın.
Şişede peri görm ek çocuk işidir
Hayâlsiz erişkin yüksekte, alçaktadır.
Hey! Sırlar arşının d o ruklarını dinle.
Efendi! Evde bir Allah’ın kulu yok.
G ördüğün h er h a rf b ir hiçtir
A m a senin gözünde dolambaçlıdır.
Kıvrımsız bir h a rf varsa, eliftir
Evet eliftir; elifte hiç nokta yoktur.
Bu işin ebcedini d ah a ne kadar okuyacaksın?
Elif ebced alfabesinde ilk harftir.
Elif bir hiçle başlar, “lâ” ile biter
D em ek ki elif “hiç” ile “lâ” arasındadır.
Ebcedi yüz kere baştan alıp okusan
“H iç” ile “Lâ” arasında kalırsın.
Sen diyorsun ki ben sağlam adam ım .
G it işine! Rüstem ’in hakkından Rahş gelir.
O d in d a r aziz şeyh şöyle dedi:
H ak bu em aneti bize verdi.
Yeryüzü, gökyüzü bu em anetten ürkm üş
Bu em an etin sorum luluğunu fazla bulmuş.
Sen yalnız gelmişsin bu em aneti çekmeye
K orkarım vazgeçersin bu sorum luluktan.
Em anet buysa, utansın herkes
Bir topal eşek senden iyi çeker bu yükü.
Başsız olursan, bilirsin bu sırrı.
Cahillikle b ir yere varam azsın.
Hallâc’ı bir gece rüyada gördüler
Bir elinde kesik başı, bir elinde gül suyu kadehi.
Sordular ona: Başın kesik. Şimdi nasılsın?
Elindeki kadeh nedir? Söyler misin?
C evap verdi Hallâc: “Adı güzel o sultan
Başı kesik birinin eline verir kadehi.”

XX*

Kim kendi başını u n u tu rsa

İçer bu m ânâ kadehini.
("ism indeki ismi kaybet öncelikle.
C anını cisim b o y u tu n d an çıkar sonra.
O n u n ism ine öyle sakla cismini
Ki cism in Bismillah’ın Bism’indeki elif gibi olsun
C ism in gitti mi, arıt sen canını
C andan kurtul, m üsem m âda kaybol.
 lem in var olduğu b ir denizdir bu
B ütün dalgalan kaplam ış insanın gönlünü.
Bu denizin dalgası nerede sakinleşir?
Bu çalkantılı deniz bizde sakinleşir.
C an ile beden kalm am alıdır bende
İkisi kalacak olursa, ben kalmaz.
Sen ile ben ağırlıkta b ir batm an çekeriz
Bir arpalık ağırlıkla b ir dağ tepetakla olur.
Sağlam iffetiyle gidiyordu o şah
Birini gördü güzelce o turm uş yola.
Dedi ona: H ey rahat rahat oturan!
Benim gibi böyle m utlu olm ak ister misin?
Cevap verdi: Ben aydınlık değilim
Benim istediğim asla ben olm am aktır.

***

Sende ben kalmadığı zam an

Can ile beden yolunda ikilik kalmaz.
C anın, beden in aydınlanırsa birden,
Bedenin can olur, canın b eden olur hem en.
B edenin karalığı ayna arkasına benzer
C an dediğin aynanın yüzü gibi aydınlıktır.
A ynanın arkasını silerlerse güzelce
İki ta ra f b ir olur, ne to p rak kalır ne bir şey.
Yarın kıyam ette bazı yüzler kara olur
Bazı k ara yüzler nasıl ay gibi olur?
A ynanın arkası yüz gibi olursa,
Yüz yöne çevirsen de bir görünür.
Âdem d evrinden beri kim se söylem edi
B edenin m ahşerdeki hali âlem dekinden iyidir.
M ahşer h akkında açık bir şey söyleyeyim sana
D inle sen; b u n u bensiz söylüyorum sana.
Senin cism in bugün de bir m ânâdır
D ünyaya ait bu cisim orada kalmayacaktır.
A m a cisim can bağım çözerse
B ütün cism in o rad a cam gösterir.
B ütün cismin aydınlanır, nur olur
İbadetsiz isen, cism in bulanık cisim olur.
Bâtındaki m ânâlar zahir olur
Kuşkusuz gizli sırlar fâş olur.
M uham m ed’in canı beden, bedeni candı
M iraca hem b u n u n la hem onunla ağdı.
D ersen ki: Beden gördüm , topraktır
Toprak beden nasıl tem iz candır?
Vereyim cevabını sana: Bakar ırusın m ezara
Sen körsün. Kim dedi ey kör bak diye?
Senin gözünde m ezar, toprak ile kerpiçtir
Bir başkasının gözünde bahçe ile çukurdur.
O rada bahçedir diye toprak gördü.
N eden bedene tem iz can dem esin ki?
A m a zam an, m ekân kaydında oldukça sen
Bedeni can şeklinde göremezsin.
 5. Hikâye

G önlü aydın biri sordu Ali’ye:

Ey Allah’ın aslanı! G ündüz var m ıdır Cennette?
“Yoktur” dedi, “Kutlu gün vardır.
Bu bak ım d an gece de olm az orada
Ne güneş vardır ne zem herir soğuğu.
Ne k aran lık ne aydınlık g ö rü rsü n orada.
Bugün burad ak i b ü tü n cisim ler
İşte b u n lar orada âlemi aydınlatır.”

C isim ler burada aynanın arkasındadır.

A ynanın yüzü tem izlendiği zam an
Ö m er b u rad a Ömer, orada kandildir
Siyahı Bilâl-i Habeşî orada beyaz fildişidir.
Ebubekir ile Ö m er’in ayaklarının içini
G örm ek m ü m k ü n olur burad an Ayı görm ek gibi.
C ennette bir elmayı ikiye ayırırsan
İçinde bir kara gözlü huri bulabilirsin.
Senin bedenin nura dönüşürse
 lem deki bütün zerreler huriye dönüşür.
G özüne Ay gibi bir ışık vuruyorsa
Her zerreden neden bir huri çıkmasın?
Peygam ber dem edi mi: G ö rü n d ü bana
Şıı birkaç duvarın ötesinde C ennet ile Cehennem ?
N am azda C ennet üzüm ü yediyse
N eden sürekli görm edi C en n et hurisi?
Seyyid dem edi mi “C ennet, C ehennem , iki âlem

....- ' X - " V

jr-
Sana nalınlarının k em erinden yakındır” diye?
Peygam ber’in sözüne bakarak C ennet bil
O dasının kenarı ile m inberinin arasını.
O n d a Cebrail’i görebilen göz vardı
Kuşkusuz onun C en n eti yeryiizündeydi.
A bdest burada abdest, orada nurdur.
Cansız varlık b u rad a cansız varlık, orada huridir.
Sen mezarı, zem ini gördüğün için
Bahçe ile çukurdan başka zem in görm ezsin.
Sende o açık göz varsa, görürsün
Peygam ber’in m ezarda bile nam az kıldığını.
Bu hoş su sana hoş g ö rü n ü r
Senin suyun periye ateş görünür.
Cism i, cam nasıl açıklayayım ben?
C an ile cismi nasıl b ir tutayım ben?
Bugün kocakarı olm uş güçsüz bir kadın
O raya gitti mi genç bir bakire olur.
Kibirli insan yol bulam az oraya
Kendini beğenm işlik rüzgârı esmez oraya.
B urada kin güdeni, zor kullananı
M ahşerde d ö n ü ştü rü rler bir karıncaya.
Zalim Avân, Âzer gibi köpek olup dirilecek
Köpek ile zalim Belam görünüşte bir olacak.
C isim ile canın iki yüzü bir aynadır
B unların iki yüzü h ik m et ile görünür.
Bu taraftan görünürse, cisim olur
Ö b ü r yüzde tem iz canı isim olur.
Azizim , sen kendini nereden bileceksin?
Şaşırtıcı bir tılsım bil can ile bedeni.
C en n et senin n u ru n la süslenir
Senin am ellerin olm azsa, nasıl süslenir?
O seçkin büy ü k insan şöyle dedi:
“C ennet şim di de m evcuttur.
C ennet o zam an tam am lanır
Kıyamet ehli C ennette toplanır.”

XXX

D ünyada b ir h u ri ortaya çıkarsa

Bu halk k en d in d en geçer, gider ukbâya.
Ruhu aydınlatan huriyi b u ra d a görem ezsin
Bugün o nu burad a görm eye dayanam azsın.
C anında olan kuvvet ne büyük kuvvettir!
Yarın bu kuvvetin yüz kat artacaktır.
Boşluğa d üşen o nutfe sensin
C ennette sen erişkin olacaksın.
Büluğ buradadır, zuhuru ukbâda
G önlün buradadır, n u ru Firdevste.
C ennetin kapısı, duvarı hayattandır
O nun yeri, göğü kurtuluştur.
O nun ağacı sıdk, ihlâs, takvadır
Ağacın m eyveleri hep m ânâ sırlarıdır.
Güzel ağaç orada yetişir
Eller, ayaklar orada konuşur.
Seyyid dem edi mi: B urada bahtı açık biri
Bir iyilik karşılığında o rada diker ağacı.
O rada ne akraba ne eşya kalır
A m elinin çocukları orada akraban olur.
O rada ne çok nam az kılan erkek vardır!
O rada zekât veren ne çok kadın vardır!
Ne gönlüne ne o ld u ğ u n u bilm ediğin bir şey doğar
Ne canına dünya ile ilgili bir şey gelir.
B ütün âlem h urilerle kaynar
H uriler tırnak gibi canlı am a suskun yaşarlar.
Kapı, duvar, h er şey onlardır
A m a hepsi p erde arkasında saklıdır.
Yerler, gökler m eleklerle doludur
Sen nasıl görürsün? G özlerin bir m addedir.
Ne zam an m adde halinden çıkarsan
İki âlemi de görebilirsin şimdiden.
H er şeyin anlam ı sana aşikâr olur
Ne diyeyim? Keşke bilseydin bir tanesini!
G ördüğün hayat oyundan, eğlenceden ibaret.
D uydun mu hiç “Tem iz hayat” adım?
D ostum , hayat dediğin, sen içinde şendir
i ler senliğin içinde bir sen vardır.
FlesL’i duyduğunda sen kimdin?
Yoktun ama o soruyu duyunca var oldun.
O zam an bir hayatın vardı
Şimdi iki hayatının nasıl olduğuna bak.
Bir tanesi hakkında diyecek sözün yok.
Ö b ü r hayatından hiç eser yok.
K onuşm andan, hayatından bir eser yok.
Z errenin konuşm asını, hayatını nasıl bileceksin?
Böyle m ânâlar felsefedir diyeni
A hirette bağışlasın Yüce Tanrı!
Böyle sırlar bir başka yere aittir
Felsefecinin böyle sözlerle işi yoktur.
M uhakkik bunları keskin gözle görür.
İki âlemi bütün olarak bir şey göı ür.
Bütün âlemin bir bağ olduğunu görür
Bütün bağlı olanları aşınm ış görür.
D üğüm kalınasın diye yele verir her şeyi.
Bir hiç olduğunda kalmaz, onun bir şeyi.
Kim bu nuru g ö rü r de bedeni safa bulursa
/Memiıı başköşesinde oturan Mustafa’nın nurunu bul
İki âlem den arınıp soyutlanırsan
Bu ancak M u ham m ed'in nuruyla m üm kün olur.
M uh am m ed ’in yolunda to p rak olursan
Tem izliğinle iki âlem sana to p rak olur.
Felsefecinin sözünden uzakta kal
A kıldan, kurnazlıktan uzakta kal.
Akıl ile b u sırların nakşını bağlarsan
Ateşperest gibi beline zü n n ar bağlarsın.
A kim ötesinde daha çok şey vardır.
İnsan vehm i b u n u n derinliklerine daldıkça dalar.
Sen kurnazsın; kurnazlıkla din işi olmaz.
Testi içinde olanı sızdırır ancak.
Senin itikadım sana söyleyeyim.
Bu iş senin düşünce tarzınla nasıl yürür?
Bir avuç k ad ın ın m ezhebi v ardır ya
O b enim m ezhebim dir. İşte d o ğ ru söz sana!
İyi anla bun u . Ben aciz bir toz zerresiyim.
G erçekten de koca karıların dini böyle olur.
O yaşlı kadın küllü kabullenm iştir.
Oysa sen yolunun üstünde cüzüvleri inkârdasın.
Sen hâlâ “N eden, nasıl?” peşindesin.
Sırlar âlem ine gelirsen, illetle gelirsin.
H am ahlat biri şöyle b ir soru sordu
Tanrı katının sultan ların dan Bistam Pirine:
Âlem neden böyledir acaba?
Böyle bir gökyüzü ile yeryüzü neden vardır?
Biri sürekli hareket halindedir.
N eden diğeri b u rad a sakindir?
N eden bunların yedisi buraya toplanm ış?
N eden bu âlem b u ra d a has bir yerdir?
Cevap verdi o m u tlak sultan:
D inle bu cevabın d o ğ ru sunu benden.
Söz dinle, çevirm e başını, dikkat et
Bu gördüklerinin hepsi bir hiçtir.

***

Biz küllün aslına bakıp illet söylemeyiz.

Evet, fer’d e de illet aramayız.
Felsefecinin aklı illete takılınca
M ustafa’nın d in in d e n nasipsiz kaldı.
D inde ne şekil ne illet vardır
Bu din teslim olm aktan başka şey değildir.
Aklın ötesinde bizim bir otağım ız var
O ysa felsefecinin b ir gözü var.
Kim “Niçin” derse, yanlış demiş olur
“N için” sorusunu n ed en sorm ak gerekir?
“N için, nasıl” vehim toprağının bitkisidir.
B unu ancak tem iz anlayışlı biri anlar.
Azizim; canın, b ed en in sırrını işittin.
H er sözün ö zü n ü kendin için çıkardın.
Bedenini, canını aydınlat sırlarla.
Yoksa canın, bedenin uğrar sıkıntıya.
Can ile b e d e n in birlikteliğini görüyorsun
Sıkıntı oldu m u ikisi birden sıkılır.
Can ile bed en e m isal istiyorsan, ben d en iste.
Bu bir yolda giden kör ile k ö tü rü m e benzer.
Bir kör ile bir k ö tü rü m vardı
B unlardan biri m üflis, diğeri çıplaktı.
Ayak işlemediği için k ö tü rüm yürüyem iyordu.
Yerinde kalmış kör ise ilerleyemiyordu.
K ötürüm çıktı k ö rü n om uzlarına
Birinin gözü vardı, ö b ü rü n ü n gücü.
Bu ikisi başladı hırsızlık yapmaya.
H ırsızlık yaptılar karanlık basınca.
O nların hırsızlığı ortaya çıkınca
İkisi de yakayı ele verdi sonunda.
K ötürüm olanın gözünü çıkardılar.
Hızlı giden körün ayaklarını kestiler.
B unlar işlerini birlikte yaptılar
Bela tuzağına birlikte düştüler.

C an bir yüz, beden bir yüz, eder iki yüz

Azap çekiyorlarsa, vardır iki sebebi.
Hicapla oldukları için azaptadırlar.
C ayır cayır yanan ateştedirler.
Âşıkların azabını başka türlü bil
Bu azaptan çok kim seyi habersiz bil.
 şıkların can azabı bir cemâl yiizündendir
C anın bu azaba dayanm ası m üm kün değildir.
Fâni olursa, k u rtu lu r bun dan
Yokluk içinde kalıcılık b u lur orada.
Sahabenin piri bu m isali verdi
D eniz ü stü n e deniz koym ak gibidir dedi.
Bir misal de pervane ile ateştir
Ateşin sıcaklığına dayanam az, can verir.
O n u n n u ru y la b ü tü n âlem yıkılır
Dağ devrilir, M usa yere düşer, bayılır.
Sensiz olm aya alışırsan onurda
O na yaklaşırsın, bun d an uzaklaşırsın.
H ani akıllı dalgıç o çocuğu
Y um uşak dille çağırır denize.
Sonunda çocuk alışır denize
Bir gün başlar denizden inci çıkarmaya.
Y usuf’un cemâli uzaktan belirince
D ünya M ısır şehri gibi nurla doldu.
M ısır kadınları o n u n y ü zünü görünce
H ep birden ellerini kestiler.
K endilerinden geçtiler, yürekler yandı
K ırk gün yem ek yem ek akıllarına gelmedi.
Z üleyha bırakm adı kendini aşk işinde
A lışm ıştı çünkü o n u n cem âlini görm eye

** *

B akar m ısın, o hoş pervane

Nasıl da atar kendini ateşe!
M um dan n u r gelince pervaneye
K anat çırparak uzaktan gelir pervane.
Ateşli aşktan dolayı pervası kalmaz
Yakar kanatlarını, kanatları kalmaz.
Yaksa da kendini, fayda görür
Aynı zam anda ateşten d u m an görür.
Bu divanda, bu uygunsuz sarayda
Pervane gibi bir âşık görm ezsin.
D ost yüzünden can ın d a nasıl şevk vardır!
Ne beynini d ü şü n ü r ne derisini.
M aşuğun civarında b ir süre kanat çırpar
M aşuğun yüzünün ateşinde kendini yakar
Tanrım , b u hikâyeyle zevk verdin bana
Pervane gibi şevk verdin gönlüm e.
Ben içersem senin şevk denizini
Senin şevkinle coşarım deniz gibi.
Senin şevkinle geldim toprak âleme
Senin şevkinle gidiyorum tem iz âleme.
Senin şevkinle kefene sarıldım , m utluyum
Senin şevkinle kıyam ette onurluyum .
B edenim in h er zerresi kulak kesilse
A dının şevkiyle geçer kendinden.
B edenim de h er kılım dil kesilse
A dından başka bulam az bir işaret.
H er parçam birer açık göz olsa,
Senden başkasını görm ez sırlar perdesinde.
Benden b ir zerre kalsa da kalm asa da
Seni söyler, seni bilir; gerisi b ir hiçtir.
A shab arasındaki o yaşlı adam ölünce
M üridi o gece gördü o n u düşünde.
S ordu ona: N asıldı halin?
“Rabbin kim ?” diye sordular mı?
Şöyle dedi: G ördüm o ikisini
A llah’a ısm arladım kendim i.
Bana dediler: Hey güzel güzel uyuyan!
Rabbin kim? Ver cevabını hem en.
Şim di burada ver cevabını
Eve götürm e verilecek cevabını.
Şöyle dedim : Ben darâşıklıktan
D eğiştirdim evimi, değil H ûda’yı.
Yaydan çıkan ok gibi gidin Tanrı katm a
Söyleyin Tanrı’ya: Filan ihtiyar var ya.
Ne kadar kum , yaprak, kıl varsa
H er b iri yüz bin sırrı aram akta.
Sen böyle tertem iz varlıklasın
Böyle bir yerde beni u nutm adın.
İki âlem de senden başka kim sem yok.
Seni u n u tu r m uyum ? Böyle bir hevesim
 Dördüncü Makale

H akikat nedir? Ö ngörülü olm ak.

K endinden geçip kendinle olm ak.
C anın suretten çıkarsa dışarı
Bildiğin h er şeyi görürsün m utlak.
İki âlem de sana hicap olmaz
İki âlemi de görürsün bir anda.
Bu suretten dışarı çıkarsan sen
M ahcupların ayı, güneşi olursun sen.
C anın, n u ru n m akam ı edildi
Göz ucun hurilere çevrildi.
C ennetle, hurilerle m ağrur olm a asla
Hak olm ayınca C ennet nur verm ez asla.
Bir şah kendi sarayını yağmalattı.
A skerler yağmaya, talana başladı.
Bir hizm etkâr şahın h u z u ru n d a durdu ayakta
Kılı kıpırdam ıyordu yağm a sırasında.
Biri dedi: Şimdi yağm alasana
Şim di yağm aladığının olm ayacak zararı sana.
G üldü de cevap verdi: “Bu haram dır bana.
Benim kazancım şahın yüzünü görm ektir.
Benim şahım ın yüzüne bakm am
Aya bakm aktan hoş gelir bana.”
Şah çok m utlu oldu kulu n dan yana
M ücevherler istedi hâzineden o anda.
A ğırladı, övgü yağdırdı, m ücevherleri
K endi eliyle kulunun ö n ü n e koydu.
İstediğin kadar al, senin olsun
Değerli kulum , beni şad ettin.
H izm etkâr kollarını çözdükten sonra
Şahın parm ak ucunu tu ttu sıkıca.
“Benim işim bu parm aklarladır.
M ücevherler, hazineler, hepsi havadır.
Sen var oldukça, h er ne varsa
H epsi geçer elime, sen elini uzatınca.
İsterim ki o gün hiç gelm esin
Ben sensiz, senden uzakta olmayayım.”
C anan geldi mi d ü şü n m e canını
B ütün arayışlarının v ard ır değeri.
M ert olan, iki dünyayı da aram az
İkisinin b ir arad a olduğu teki arar.
İki dünyada b u lu n an her lezzet
Sana onun h u z u ru n d a daha çok gelir.
Öyleyse n e d en iki dünyayı terk etm ezsin?
M üştâklar gibi o n u n izini sürm ezsin?
Bir olanı iste ki yolda kalm ayasın
Felek yüzlü ol ki çukurda kalm ayasın.
Bırak dünya telaşım, onunla m eşgul ol
Kendini kaybettiğin zam an Tanrı denizine dal.
Kendi gözünden uzak düşersen
N urla dolu b ir âlem e düşersin.
Âdem C en n eti iki buğdaya sattı
İş başa düşünce sen de sat onu.
Seyyid dem edi mi: “Bazılarını ted b ir için
Ö nce C ennete sonra zincire çekerler”
C anınla b uluşm ak nasip olacaksa
N eden satın alacaksın sekiz C enneti?
Bir esiri yüz dert ve pişm anlıkla
C ehennem e götürürler kıyamette.
Parm ağım sokar, çıkarır gözünü o anda
Nefretle atar gözünü yere o anda.
Şöyle der: “G örm ekten m aksat ne?
G öz istem iyorum , m ab u d um u görm eyeceksem .
M abudum u görm eyeceksem ben
Göz yüzünden gerçekleşm eyecek m aksadım .
M aksadım hâsıl olm ayacaksa
Ne göz isterim ne can ne gönül!”

***

C en n et o hazretle aran d a engelse,

Pervam yoktur, diyorum , çirkindir.
C en n eti kendin için istiyorsan,
T anrı’dan nasipsiz kalacağını düşünm ez misin?
Ne diyeyim? Biri bir ay yüzlüden dolayı
Zayıflar, kıl gibi olur bedeni.
Bir gram lık altınla yüz türlü alışveriş eder
C enneti neden satın alm asın? Ne güzel iş!
A m a bu söz Tanrı yolunun adam larınadır,
K ötü amel sahibi, yüzü karalara değil.
D uyduğum a göre Şiblî bir toplulukla
Çölde gidiyordu bir dağa.
Yolda içi boş b ir kafatası gördü
R üzgârdan boş kafa tın tın ötüyordu.
Eline aldı boş kafatasını
Ü stünde b ir yazı gördü, şaşırdı.
“Bak, bu gam lı b ir adam ın başıdır
Hem dünyada h em ahirette zarar etmiştir.”
Şiblî bu ilginç yazıyı okuyunca
Bir nara attı, perişan oldu.
Yârâna dedi: “Bu baş böyle bir yolda
Tanrı katının adam larının b irin in başıdır.
Kim iki dünyasını kaybetm ezse
Vuslat h arem in in m ahrem i olamaz.”

***

Sen de iki âlem i terk edersen

O adam gibi Allah adam ı olursun.
Eline bir gram altın geçmesi ihtim aliyle
Fersahlarca yol alırsın sıkıntı içinde.
Böyle sırt ü stü yattın Tanrı yolunda
Bir adım atm ad ın doğruluk yolunda.
Yüz sıkıntı çekm eden bir gram altın bulam azsın
Zahm et çekm eden T anrıya koşabilir misin?
Gün o rtasın d a bekçi yakalarsa seni
Nasıl u m u d u n olur karanlık gecede?
Sen diyorsun ki istem em Tanrı’dan başkasını
G erçekten istem iyorum C enneti, hurileri.
Sen dar, yırtık çulun içinde kokuşm uşsun.
Sana C ennet gerekm ez a yüz karası!
Bir aslan gördün m ü ö d ü n patlar
Böyle b ir heybete nasıl dayanırsın?
Bir y u d u m şarapla aklını kaybedersin
Bu haldeyken nasıl aklım başım da dersin?
Bir sivrisinek şikâyet etti rüzgârdan
Süleyman’ın h u z u ru n a çıktı sızlanarak:
Adaletinle k u rta r şu yarım canım ı
Yoksa dünyayı başına d ar ederim !
Süleyman sivrisineği o tu rttu yanına
Sonra rüzgârı çağırdı yanma.
Rüzgâr gelince uzaktan aceleyle
Sivrisinek kaçm aya başladı uzaklara.
Süleyman dedi: Rüzgârın zulm ü yok sana
A m a sivrisinek direnem ez karşısında.
Rüzgâr esti m i, o kaçar
Sivrisinek fırtınayla nasıl baş eder?

***

Bugün verdinse b ir yarım hu rm a

H em C eh en n em d en hem sıcaktan kurtuldun.
Bir kere şehadet getirdinse
Kutlu C en n et helal oldu sana.
Bir şey ararsan b u ikisinin dışında
Haydi iyi geceler! Ne k o n uşursun boşuna?
Talep reddedildi, yol kapandı.
M aksadım ı görm eyince m aksat m ı kaldı?
Sen gayretli biriysen bu işte
Git, yârin k u n d u rasın a vur yama.
Top gibi d önsen de yüz asır
B ilm iyorum , hiç koku alır mısın?
Bir zan içinde geçirdin ö m rü n ü
Bu işte kim sin sen? Ne işin var bununla?
 Y .

r \

yK-":\
. ' ¥■

Sabahları erken kalkan o yiğit dedi ki

Sabah olm adan önce asıl ibadete.
B uyurdular: H er ib adetinde muti ol
S onra kıl sabah nam azım .
B unu yaptın mı, fazlasını yaptın demektir.
İyi yaptın bunu; kendin için yaptın.
Şim di bir doğan çıka gelse sana
A nsızın elinin üstüne konsa
Tut o n u n ayağını; kazanç çoktur bunda
Bunu yapm azsan, kim elini tutacak sonra?

X**

Kıl kadar bağlılığın varsa dünyaya

Koku alam azsın hiçbir yerden.
Bir yerden koku alabilm ek için
Bir süre arınıp tem izlenm en gerek.
Sende senden kıl kadar b ir şey kalmışsa
O kadar şeyle yerinde çakılır kalırsın.
C ü n ü p bedeninde kıl kadar yer yıkanm am ışsa
N am azın nam az olm az hiçbir şekilde.
H a kıl gibi ha dağ gibi, vursan da hesaba
İster kıl ister dağ olsun, engeldir ortada.
Sen tüm üyle feda etm ezsen canını
C ünü p sü n , nam az kılam azsın derim sana.
K ölenin bir arpalık borcu kalmışsa
Ebediyen düşm üştür çukura o borçla.
'k '.
Senin senliğin sana nam ahrem oldu
Sen sensiz olursan, o zam an olu rsu n adam .
Senin aynan senin hem dem in olm uşsa
Nefesle b u h arlan d ı mı, nam ahrem olur sana.
İki hem dem b ir arada kabul edilir am a
Engel vardır o rad a kıl kadar boşluk olursa.
Yâr yâr ile halvette o turunca
Nefes yabancı gibi n am ahrem olur orada.
I lalvette oturam azsın bir türlü
B ütün alışkanlıklarını terk edersen; o başka.
Sen bu yolun aslanlarından değilsin
Yoksa haberd ar olurdu bu sırdan canın.
Kısacası, şu n u iyice koy akima
H akk’ı tanıyan yoktur Hak’tan başka.
Söyle bana H a k k a lâyık yâr kim olabilir?
H ak’tan başkası yok; peki kim olabilir?
K udret deryasında bir dam lasın sen
H azretin güneşi karşısında bir zerresin sen.
Nasıl ona vuslatı u m u t edebilirsin?
Sen güneşe nasıl yükselebilirsin?
Sen istiyorsun ki zorla da olsa
Koskoca fil girsin karınca yuvasına.
Git otur; canın elden gitmiş
Uyanık gelmiş am a sarhoş kalkmış.
C an varsa, o n a dalm ıştır daima.
Yoksa akıl, o n u n halkasının dışında.
Binlerce zerre avare olm uş kalmış
Am a güneş yine eyvanında kalmış.
Bu denizde binlerce dam la hayrandır
A m a inci o n u n derinliklerinde saklıdır.
O nu vasfeden neler yazm adılar ki!
Birbirlerine onu ne çok anlatm adılar ki!
Binlerce asır d ü şü n d ü durdular
Sonunda acizlikte, hayrette kaldılar.
İlahî incilerle dolu nasıl denizdir bu!
B unun üstüne konm az haraplık tozu.
A ltın suyu gibi tertem iz sözler söylenir
A m a senin toprak dolu b ir gözün var.
G ö n lü n alışmış nefsine, şehvete
Perde arkasındaki m ânâları nasıl göreceksin?
Sen âlem i hayâlden ibaret biliyorsun
Bu m ânâdaki kem âli nasıl bulacaksın?
Senin bununla ne işin var hey uykucu?
M isk’in çöpçüyle ne işi olabilir ki?
Bir çöpçü çıktı işe b ir gün
A ttâr d ü k k ân ın ın önü n ü süpürecekti o gün.
M isk kokuları yayılınca dükkândan
Ç öpçünün başı d ö ndü, yığıldı oracığa.
O nun b u rn u h oş kokuya alışık değildi
Sanki o an dan canı bedenini terk etm işti.
A ttâr çıktı d ü k k ân ın d an dışarı
Çokça gülsuyu ile ö d getirdi.
Yüzü gülsuyu, ö d ile ıslanınca
Ç öpçünün baygınlığı fazlalaştı o anda.
Bir başka çöpçü gördü onun halini
Bir dışkı getirdi, yaklaştırdı burnuna.
B urnu dışkı k o kusunu alınca
İki gözü açıldı, kendine geldi o anda.

XXX

Kokuşmuş b id a t bataklığında yatanın

Sünnetin m isk kokusunu alm ayanın
Hoş bir esinti gelirse burnuna
G önlündeki çerağ söner o anda.
Bu geçimsiz nefsin lağım çu k u runda
Ki bazen d o ld u ru r bazen boşaltır onu
Sırlar âlem inden bir koku gelirse b u rn u n a
Ayakta duram az, yığılır kalır oraya.
D üb ü rü öpm ek hiç de hoş değildir
Sineği tavusa yem yapm ak gibidir.
Çileye girersen otuz yıl boyunca
Bu sırrın otuz cüzü açılır yüzüne.
Sen kendi kendine şaşırm ışsın yolunu
Ne b ir asim ne bir şeyden haberin var.
Böyle b ir yolda âciz kalanlar oldu.
B unlar gönül deryasından inci saçarlardı.
Bu m eydanın yiğitleri başı aşağıda çevgen gibi
Topu sonuna kadar g ö türem edi yiğitlerden biri.
H epsi hayret perdesinde kalakaldı.
G ayret kubbesinin altında kalakaldı.
Bu devranda çıkm adı
Bir vilayetin koruyuculuğa lâyık biri.
F eridunlar çıkardılar köyden hayvanlan.
Sığır dışındaki hayvanlar b u rad a kalmadı.
H an k âh ta bir gönül sahibi olmazsa
Sıradan insanların günahı olmaz.
G önül denizinin derinliklerinde bir inci var
Bu inci iki âlem den eline geçen kazançtır.
Senin gönlün tecrîd yeri oldu
H alvetin, tevhidin sarayı oldu.
Senin gönlün H ak işaretlerinin görüntü yeridir
A m a H akk’ı görm ekte senin gözün kördür.
Senin gönlün gece g ü n d üz T an rın ın baktığı yerdir
A m a gönlün senin çam u ru n la örtülm üştür.
G ö n lü n ü n üstündeki çam u ru kaldırırsan
G ö n lü n ü n üzerine n u r düşm eye başlar.
G ö n lü n d en haberi olanın kuluyum ben
U ğursuz nefsine baş kald ıranın kuluyum ben.
Tanrı yolunun adam ı olan azizler
H er an kendi nefislerinden bîzar oldular.
N efislerinin istediği gibi b ir adım atm adılar
Yemediler, huzur içinde yatmadılar.
İştahlı nefse ne ekm ek verdiler
Ne de k u ru bir ekm ekle nefsi dizginlediler.
Kim gönlünün dizginlerini çözerse
G önül kanı içm eden bir lokm a yiyemez.
Bir aziz vardı. A ltm ış yaşma gelinceye kadar
Nevale olarak et yemeği istedi durdu.
Fırsatı oluyordu olm asına ama
Meçhul nefsine güveni yoktu.
Bir gün uzaktan bir koku aldı
Nefsinin gözünden yaş boşandı.
“Altmış yaşm a geldin. Allah aşkına
Şu kebaptan b en im için bir lokm a istesene!”
G önlü acıdı nefsinin haline, kalktı
Nefsi için b ir lokm a et isteyecekti.
K okunun geldiği tarafa yürüdü
Et kokusu zin d an d an geliyordu.
Çaldı kapıyı, açtılar zindan kapısını
Birinin bacaklarını dağlıyorlardı.
Dağlanan b acaktan kebap kokusu geliyordu
Yaşlı adam görünce onu, düştü bayıldı.
Kuşlar gibi o rad a çırpınm aya başladı.
Açtı ağzını, y u m d u gözünü: Hey aşağılık nefis!
Kebap istiyordun; al sana kebap!
Uzaktan kebap kokusunu aldın
Kebabı görünce, şaşakaldın!

Azizlerin kebabı böyle olur.

Sen sanıyor m u su n ki bunlar kolay olur?
Rızkın yoksa, çok yanar yakılırsın.
Rızkın ötesine geçilmez, bilmez m isin?
&
i

Git, ahiret ateşine bak, teselli et kendini

Belki gölgede kalırsın kıyam et günü.
Senin b ir gönlün var am a azledilmiş
G ö n lü n nefis arzularıyla m eşgul olmuş.
Bu ad an ın rehberleri gibi
O keçi ile o ağıl gibi.
H ani o keçi ağıldan çıkınca dışarı
N icelerinin kana bo y anm asına yol açmıştı.
H ey inatçı şaşkın! Git kendi yoluna
B ulanık sudaki kilim ini çek dışarı.
Bük boynunu; bundan başka yok çare
İn d ir kılıcı kâfir tabiatının boynuna.
Bu kâfirden M üslüm an olm az
Yol kesenden korucu olm az.
Ne fodulluk yapmaya doyar
Ne tem bellikte gecikir.
Z am ansız bir arzuya kapılırsa
Ö fkeden köpekleşir, sarhoş köpek olur ama.
O n u n arzularına engel olsan biraz
Bir an d a yüz kamayla saldırır üstüne.
Bu nefis b ir eşektir; eşeğin kulu olmak
Buna hiç denir mi yaşamak?
O bilge ihtiyar eşekçiye dedi ki:
Hey güçlü adam ! Yaptığın iş nedir?
Cevap verdi: Ben eşekçilik yaparım .
Eşekçilikten başka bir iş bilmem.
Akıllı adam cevaben dedi ona:
D ilerim Tanrı’d an, ölsün şimdi eşeklerin!
Eşek öldü m ü, gönlü zinde biri olursun.
Sen eşekçi, T an rıy a kul olursun.

***

Yaradılışımızda olan şu kâfir yüzünden

D ünyada pek az M üslüm an çıkmıştır.
Pek çok kişi sözde M üslüm andır
M üslüm anlığın b ir de uygulam ası vardır.
Benim yüreğim e bir gam gelirse
Kâfir m ezhepli nefsim yüzünden gelir.
Yüzlerce yazık! O yun, seyir peşinde
Şu soytarı k ö p ek dünyayı yedi.
Bak şu köpeğe! A fsun ile kemiği
Nasıl da aslanın ağzından aldı!
Bana öyle b ir k inlendi ki
Acı ölüm ü b an a şirin etti.
Tabiatım daki b u kâfir nefis köpektir.
Ben de bu köpekle aynı evde doğdum .
Riyazet çekiyorum , didiniyorum
Belki şu köpeği ruhan îleştiririm diyorum .
Asi nefsim! N e zam ana kadar isyan edeceksin?
G önlüm ne zam ana k ad ar senin zincirinde kalacak?
Sen uğursuz! Öyle m askaralıklar ettin ki
Ö lürsen, gözüm den senin için yaş dökülm eyecek.
Azizim! Fâni nefsin ölecek olursa
Baki gönlün hayat bulacak.
Bu yolun adam ıysan, git, bir zam an
Bir nişan ara gönlüne inci kutusundan.
G önlün tem belliğin dar m ekânında kalmış
B edenin tem belliğin çarm ıh ın a gerilmiş.
V ücudunu tem belliğe attın sen
K endinden Abbas-ı D ebs’i yarattın sen.
D üşünsene: O m ert olanlar
G eldiler m ert gibi çalıştılar.
Cam h afif olanlar varacağı yere vardı
Senin canın tatlıydı; ağırdan aldın.
G önlün kanlandı, bedenin kıvrandı
Yoldaşın gitti, sen tatlı uykuya daldın.
Kervan yolundan uzakta kaldın
H ayretle başım dizine dayadın.
D urm a, koş, nasıl olsa bir yerden
Kulağına gelecektir çan sesi.
Bu yolda tembelliği m eslek edindin
O tu ru r konuşursun hep boş yere.
Beyinsizlerin işittiği şey var ya
C ivanm ertler ona nail oldular
Sineğin yakalandığı tuzaktan bile
Çıkacak gücün yoktur senin.
Sağırın biri yattı yola bu düşünceyle
Bakarsın bir kervan oradan geçer diye.
Kervan geldi, geçti dum an gibi
A m a uyuyan sağırın olm adı haberi.
Gözlerini açıp uyandığı zam an
O na dediler: “H ey sağır! Kervan gitti.
N eden uyudun kaldın? Kim böyle uyum uştur?
Yoldaşların, arkadaşların geçti gitti.
Bilmem şu felek sende ne gördü de
Sonunda seni güzel güzel uyuttu?”
Bunları duyan sağır dedi: “Perişandım
Hem sağırdım hem uyuyakalm ıştım .”

***

Yazık! Uykudan açtım gözlerimi

Am a görm üyorum yoldaşların izini.
Bulfeş-i Ç agânî’nin halini dinlem iştim .
O na sordular: Neden eşek sürm üyorsun?
G üneş batalı çok oldu; aksi takdirde
K aranlıkta bu kırda kalakalırsın.

Sen hey, kırda uykuya dalan!

Eşeği sürm edin am a güneş battı çoktan.
 Beşinci Makale

Nasıl oldu da b u ralara yolun düştü?

Nasıl diyeyim; zorlu b ir yola düştün.
Ne suçun vardı da getirdiler seni dostum ?
M ânâ yolunda h e r kabuğun özüsün sen.
Cansız varlıklar d ö rt u n su ru n özü d ü r am a
Cansız varlıkların özü de bitkilerdir.
Bitkilerin özü n d en hayvanlar çıktı
H ayvanların ö zü n d en insan var oldu.
İnsanların içinden nebiler çıktı kısacası.
Bunların içinde seyyidlerin seyyidi, hası.
Bu yedi kat gökyüzünden, m ânâ yoluyla
G itm ek gerek T a n rın ın dergâhına.
A slının kem âlinden uzakta ne varsa
H akikati gören tabiat kaçar ondan uzağa.
Cansız varlıktın, canlı varlık oldun sen
H içbir şeydin b ir yerde, bir şey oldun sen.
İsterim ki bu ilk sıralam aya göre
Bir an bile oyalanm am alısın sen.
Bir dereceden b ir dereceye adım atıyorsun
Tuzaklardan b ir bir çıkıyorsun.
Tabiatın düğüm düğüm olm uş canına
Bu candan görem iyorsun öbür cihanı.
Tabiatını düğüm düğüm ettiler ta baştan
H er an geçtikçe d üğüm ler çözülür bir bir.
H ey dağın altında doğan! Ne bilirsin
H angi yükün altına girdiğini sen?
Birini bir dağın altında beslediler
O nu dağ y ü k ü n ü n altına getirdiler
 . .v/ 'S-
-«?& .'■ { 'j "JV ~ jt 1
«. fo
D ünya y ükünü sırtına koydular
Dağ yükü altında yaşam aya alıştırdılar.
O n u n yükü dağdan büyüktür; o bir karınca.
B ütün ufuklar güneştir; o bir kör.
A lırlarsa sırtından ağır yükü
Bir an d a görü r öbür cihanı. h
T-'
O n u n canına bir sabır gelir
B ütün âlem onun nişanı olur.
Ebedî n u r gelince önüne
Ç öker kalır; şaşar kendine.
Sorar gönlüne: Nasıl o ldum böyle ben?
Nasıl geldim şüpheden yakîne ben?
Bu b e n im ya da değilim; ilginç olan bu.
Benim n u ru m tüm ufukları kapladı.
A nadan doğm a kör gibiyken ansızın
Göz n u ru n a kavuşur ansızın.
D ünyanın aydınlığım görünce o
Nasıl da şaşırır kalır o zam an o!
Senin de hayatın sona erdiğinde
Aynısını yaşayacaksın ö b ü r âlemde.
Bu k aranlık yerden uzaklaşınca
G ireceksin n urlu âlem in ortasına
O acayiplikler arasında şaşıp kalacaksın.
O nca gariplikleri garip bulacaksın.
G özün alabildiğince orada
G üneşler göreceksin zerre gibi uçuşan.
Sübût im kânı olan o h u zurda
Felek b enzer bir örüm ceğin ağma.
O rada b irin in vücudu nasıl görünür?
Atlasın ü stü n d e hiç keçe olur mu?
Âlemi süsleyen güneşin ö nü n d e
Gölge varlığını sürdürebilir mi?
O ndan so n ra varlık perdesi gelir
Yükseklerden alçaklara gelir. “ , fe
Yaptığın bütü n iyilikler, k ötülükler ^
G örürsün, çevrende âm âdedir.
K ötülük ettinse, hicap altındasın
Böyle değilse, büyüklerle yan yanasın.
Kendi işinde yaptığın iyilikler, kötülüklerle
A ^ \
'■’i.'";* ^ „■ ■*«-'
-.v y~ . Mjr.. X. l ’r
Kendi davranışlarının aynası olursun.
İşin, davranışın iyi veya kötüyse
Hepsi getirilir gözlerinin önüne.
Bir siyahı suya baktı
Suda sim siyah bir yüz gördü.
Belirsiz, nahoş bir yüz görünce
O çirkinlikten dolayı koştu ateş başına.
Yüreği daralm ış adam şöyle düşündü:
Kara suların insanıdır o dedi.
Başladı konuşm aya: Hey çirkin surat!
D ünyada seni hangi şeytan öldürdü?
Hey siyah çirkin! Çık sudan
Sen ateşte olm alısın, değil suda.
Böyle çok konuştu durdu boş yere
A nlam adı işin aslını; söylendi kendi kendine.

XXX

Sen de y ü zü n ü n suyuna bak bir kere

Beyaz m ısın, siyah m ısın, gör kendini.
Can k u şu n u n dökülürse tüyü, kanadı
G ö rü rsü n am eller suyunda kendi yüzünü.
Kara yüzlülük karalık çıkarır karşına
Beyazlık, parlaklık getirir yüzüne.
Temiz canını bir nefeste verince
O âlem e bastın ayağım o anda.
D ünya ile ukbâ arası uzak değildir.
A m a v ü c u d u n bu yolda sana duvardır.
N eden o k ad ar bağırır, coşar, ağlarsın?
Bu alçak nefis canının sohbet arkadaşıdır.
Nefsinle birlikte ölürsen, vay sana!
Baştan ayağa vü cu d u n çok ağlar sana.
Nefissiz ölürsen, tem iz olursun.
Ne ateşte ne toprakta kalırsın.
Temiz canın gidip bed en in ölünce
G ötürm esi gerekm ez kendini kendinle.
Sen önceden öld ü ğ ü n zam an
Ç ok kimseyi bırakm ış olursun geride.
D ilin pek çok şey söylese de sana
Toprağın altına g ird in mi, dilin alır hava.
Suskunluk âlemi gelir b undan sonra
M edhûşluk yolu n u n m akam larına gelir sıra.
G ünlerin kargaşası çıkar perdeden
Suskunluk, h u zu r v ard ır perde arkasında.
Sen burada k en d in d en h aberdar olursun
Uyanıklık kalkar ö n ü n d e n orada.
Öyle dalar gidersin sen o nura
Varlıktan uzaklaşırsın sen o zevkle.
B undan daha yüksek b ir m akam ın varsa
Bir nizam a sahip o lu rsu n bu yakınlıkta.
T anrıya yakın olan bugün kendinden geçer
Ö nceki varlığını unutur, Tanrı h u z u ru n a çıkar.
H ep T anrıyı görür, benliğini yitirir
C evherde iki d ü n y ad an ileride olur.
Bu söylediğim m ân âd a şüphe yoktur
Sen gözsüzsün, âlem ise bir tanedir.
Sana bu konuda bir misal daha vereyim
Belki canın bu sırdan haberdar olur.
Ö m rü n d e kan içinde kalm ış olsan da
Böyle bir misal gelm em iştir kulağına.
D önen felek ne zam an girer gözüne?
O n u n kadri fazladır senin gözünden.
G özünle gördüğün h e r bir zerre
Aynen görünm ez senin gözüne.
Kim diyebilir? Felek gözünün gördüğü
Veya aklının erdiği gibidir?
D em ek ki gözde g ö rü n tü sü olan şey
Bir m isaldir ancak be hey gafil!
Sen temyiz bağına yakalanm ışsın
G ördüğün bir m isaldir, başka şey değil.
T a n rın ın yaratışına bak, sırrı gör.
Eşyanın hakikatlarım gör.
Eğer eşya göründüğü gibi olsaydı,
Mustafa’n ın sorusu nasıl d o ğ ru olurdu?
O din büyüğü T anrıya dem em iş miydi?
“Tanrım , bana eşyayı olduğu gibi göster.”
G önlüm ü yüz kez parçalarsan,
G önül denilen şey çıkm az ortaya.
İşte göz, işte el, işte kulak
İşte can, işte akıl, işte idrâk.
B unlarla haberd ar olam ıyorsan,
Sofistailere m üracaat etme.
Tanrı eşyanın nasıl olduğunu bilir.
Eşya, senin gözünde ters görünür.
M ânânın özünden sana kabuk kalır
D ostum , senin için m isalden başka şey değildir.
Sen b ir şey gördüğünü sanırsın
Oysa sen görm em iş, duym am ışsındır.
Sen sadece o misali görürsün.
Yoksa bunların hepsi aslında birdir.
Birlerin dışında bulunan bir var ya
İşte o birin ne işareti ne sayısı vardır.
H er şey bir şey sayesinde bakidir.
Bir bir zerreyi geçerek yükselm eye bak güneşe.
İki âlem bu n u r denizine batm ıştır.
Ama âlem lerin nakşı aldanm adır.
Âlemde görü n en her bir nakış
Bir kapıyla kapanm ış, his ona anahtar olmuştur.
A nahtar ile kapının görünm em esi
Nakşın deniz üstünde kalm am asındandır.
Kim nakışsızlık nakşını kabul ederse,
M ertler gibi bu ressamlığı terk eder.
Suretsizliği, nişansızlığı kabul eltinse,
Sen yaşıyorsun demektir.
Böyle olm azsan, m ağrur bir ölü ol
Hayatın olm adığına göre, hayâli varlık ol.
“Bu g ö rü n en ler nedir?” diye sorarsan,
Söyleyeyim sana beni iyi dinlersen.
Her şey naçiz, fâni ve hiçtir.
H er şey bir tılsım gibi dolambaçlıdır.
Bildiğin, gördüğün şey bir hayâldir.
 lem de işittiklerin b ir yankıdır.
V ehim hayâli, akıl, m akam hissi
H er biri kendi m ak am ın d a tam am dır.
A m a sen bu m ak am d an dışarı çıkarsan
Şim di de onu b ir hayâl olarak görürsün.
Birisi sordu o bilgili M ecnuna:
“Âlem ned ir?” Dedi: “Sabun köpüğü.
Bir m asurayla al o köpüğü, üfle
O m asu rad an âlemi çıkar.
İyi bak, rengârenk bu güzel şekil
O m asu rad an ortaya çıkar.
Ç ok cazibeli bir şekildir am a
Şaşının gördüğü ikinci şekil odur.”
Fenâ m ülk, o n u n zevali m âlik oldu.
Bunun esası “H er şey yok o lu r” oldu.
O rtası hava, kendisi bir hiçtir.
Ne k ad ar zorlaşan, bir hiçten hiç çıkmaz.
Fâni görünür, ansızın yok olur.
Dünya hiçte, hiç dünyada kaybolur.

***

G önül n u ru n çıkarsa ortaya,

Ne kapı g ö rü n ü r gözüne ne duvar.
Hepsi gönülde bir zerre gibi kaybolur.
Asâ M usa’nın elinde ejderha oldu.
B ütün bâtılları göm dü, asâ oldu.
Bütün sırları açıkça söyledim
A rtık k aldır perdeyi gözünün önünden.
Parçalarsan sen bu perdeyi
H er şeyi bir görür, bir bilirsin.
Keşke A ttâr tatlı sözlü olsaydı!
Bu sözlerden nasibini alsaydı!
Mânâ dalın d a bir meyve olm asaydın,
Seni böyle pervasızca m ânâlandırm azlardı.
 Altıncı Makale

Ey dini temiz! Şunu bil ki tem iz düşünceliysen,

Toprağın altına girdiğin vakit
D ünya m ahallesinden dışarı adım atarsın
Asla dünyanın y ü zü n ü göremezsin.
G ittin m i tam g ittin dem ektir dünyadan.
Bir daha dünyaya yolun düşmeyecektir.
 hirette n u rd an b ir otağ bulursun
Yeşil giysiler giyer, kucağına huri alırsın.
Bir am el dolayısıyla bulanıklığın varsa,
Bir süre bulanıklık içinde kalırsın.
B ütün şirkin bu yoldaki hislerindir.
B ütün vehim İblisin k ö tü niyetli şeytandır.
Senin k u rd u n hoş olm ayan huyundur.
B ütün öfken C eh en n em de ateşindir.
D ünyadan dışarı çıktığın zaman,
H alin şu ikisinin d ışın d a olmayacaktır:
K irlenm işsen, a rın ır tem izlenirsin.
A rınm ışsan, h u zu r bulursun.
Sen bulanık ve g ü n ah k âr olunca
Yakalarlar seni k en d i tabiatında.
G önlü arınm ış b iri olursan bu yolda
El çırparak gidersin dergâha.
A rşın yükseği, k u y u n u n inişi seninledir.
C ennet ile C ehennem sana yoldaştır.
Bakalım ne şekilde gideceksin?
Bu yolda hangi tarafa sapacaksın?
Perde arkasındaysan, yine orada olursun.
N erede öldüysen, o rad a olursun.
G önül gözü açık biri, sefih olarak ölmez.
H içbir çöpçü fıkıhçı olarak dirilmez.
İşitm iştim , vaktiyle bir adam vardı
Bu adam kayıp eşek tellallığı yapardı.
Bu işi yılda altm ış, yetm iş kez yaptı.
Yetmiş birincide eceli geldi, can çekişmeye başladı.
Azrail ü stü n d e örtüyle gelince içeri
O nu eşeğini kaybeden biri sandı.
D oğruldu yerinden; yanında pencere vardı.
Başını pencereden çıkardı, bağırdı:
-Heey! D uyduk duym adık dem eyin!
Çullu eşek gören olursa, buraya gönderin!

***

Azizim, k im eşek tellallığı yaptıysa,

Eşek olarak yaşadı, eşek gibi öldü, eşek gibi dirildi.
İsa gibi yaşarken öl. Ey tem iz diri!
Toprak çu k u rd a eşek gibi ölme.
Canın, b ed en in için iki hastalık söz konusu
İkisinden de uzak tut kendini.
Ö lüm seni beden hastalığından kurtarır.
Can hastalığına ölüm seni ulaştırır.
Haydi, b u iki hastalıktan uzaklaş.
Ya da bun ca belanın girdabına düş.
Sen hastasın; senin hastalığın dünya hırsı.
Ö bür âlem den doğum unla gelen hastalıktır.
Burada senden uzaklaşm azsa o
Ebedî kem âlden uzak kalırsın.
D ünyada ölm eye başladın mı
Şüphen olm asın, u k bâda doğarsın.
D ünyada, ölüm le düşersin
U kbâda, ölm ekle doğarsın.
D ostum , burada öldün, orada doğdun ya
İşte meseleyi sana güzelce açtım.
Bu dünyanın m utluluğu oranın rezilliğidir.
Nefis isteği ile hırs o ran ın hastalığıdır.
Ö leceğin zam an ikrah etm eye çalış.
Böylece hastalığın sana yoldaş olmasın.
B urada işbilir biri olm azsan,
U kbâda hasta bir çocu k olursun.
B urada anadan k ö r doğarsa biri,
U kbâda onun iki gözü açılır mı?
Canıyla ukbâ körü olan biri
O cihan için bu cih an ın körü gibidir.
İğne gözü gibi küçük gözlü olsa da
B uradan görür gözle gitm ek gerek.
Yanında götürürsen zerre kadar nu ru
O nurla güneşe yol bulursun.
Bir zerre nurla yoldaş olursan,
Sırlar âlem inden o k adar haberdar olursun.
O n d an sonra n u ru n artm aya başlar,
Kapılar yüzüne d ah a geniş açılır.
Senin azm orada çok olur
Senin çocuğun bilgili erişkin olur.
O çok n u r bir araya gelince
Hepsi canını aydınlatm aya başlar.
Yeryüzündeki k u m gibi çoğalmaz mı?
Birbirine eklenip dağ oluşturm az mı?
Hiç n u ru n yokken ölm üşsen,
Yüz binlerce perde arasında kalırsın.
Kat kat kabuklu soğan gibi kalırsın
D ostum ; özün olm ayınca yanar durursun.
Ö zsüzlükten öyle b ir yanarsın ki ■.. t&r

Geceni, g ü n d ü zü n ü bilm eden yanarsın. 7 '

I;,ğer kabuğunda b ir öz varsa,
Ö zü n içi dost olur seninle.
G önül perdende özün varsa,
Faal bir gönlün, özlü am elin vardır.

M*'*.
 Y um urtanın perde içinde özü vardır
Ateşte buz gibi katılaşır.
Ateşin özde b ir işi yoktur,
Ateş ancak kabukta etkili olur.
Ateş ü zerin d en geçeceksen,
Senin çaren b u özden az değildir.
Ç ok olm asa da az lâzım sana.
Eşek yükü olm asa da bir tane lâzım sana.
Sende az varsa, çoğalır.
Bir tane so n u n d a eşek yükü olur.
Senden b ir m ân â tanesi çıkarsa,
O ndan tû b a gibi yüz dal çıkar.
Büyük ağaçlan görm ez misin?
H er biri başlangıçta tohum değil miydi?
Kendini kaybetm e hiçbir halde
H er saat kem âle erersin böylece.
Ne kadar sıyrılırsan sen kendinden,
Yükselirsin kendi suretinin altından.
G eldiğin zam andan bugüne kadar
Surette yüz m ânâdan geçm edin mi?
İlkin b ir sp erm oldun burada
Şimdi arştan geçtin burada.
Sen eskisi gibisin, ancak şu var:
Şimdi sende H ak’tan bir nişan var.
Ne açık ne gizli bir nişandır bu.
Nişansızlığın ta kendisidir bu.
Suretten yükselirsen m ânâlara,
Bir nişan b elirir senin gözünde.
Suretten geç ki toprak olasın.
Toprak o ld u n m u tem iz olacaksın.
Toprak olan kim se tertem iz olur.
Ç ünkü iki âlem in sırları topraktadır.
G ör b ü tü n tü rlü türlü sırları,
Topraktan çıkarıyorlar başları.
Toprak, tem izin aslı olmasaydı,
İnsanın çam u ru topraktan o lu r m uydu?
A m a köpek nefisle birlikte oturdukça,
Yerin sırlarını asla göremezsin.
Senin nefis köpeğin hayatta
M ânâlar tuzlasının dışında.
Bu köpek hayattayken tem iz olursa,
Tuzlaya düşer, tem iz o lur sonunda.
D elinin biri m ezarlığa bakıyordu
Sordular ona: “M ezarlarda kim var?”
Dedi: Bir avuç leş olm uş m ahlûk.
Ama düşm üşler tuzlaya.
Toprağın altında hepsi toprak olunca
Tuza dönüşecek sonra tem iz olacaklar.
Ama im an d an nasipleri yoksa,
Feleğin d ö n ü şü onları ateşe atacak.”

Sefer bu, yol bu, karar bu.

Geç kendinden. Çünkü iş bu, yük bu.
Yazık ki bu seferin hazırlığı yok
D üştük karanlığa, çıkar yol yok.
İyi bil şunu: Bitmez tükenm ez bu yolda
Bu karanlık yolun çerağı can nuru.
Haydi güzellikle çek elini dünyadan.
G önlünü, canım aydınlat ukbâ ile.
Bilgisizce ayrılırsan dünyadan,
Can gö/.i'ı n u rsu z kalır ebediyen.
Temiz dünyayı bir başka göz bil.
Çünkü göz odur; bu onun bir gölgesi.
O gözünün açılm asını isliyorsan,
Git, canını bilginin kem âline at.
Çünkü ö lüm den sonra bilgili insanın cam
Her neyi d ü şünürse düşünsün, güçlü olur.
Bedenin büyüm esi için nasıl kuvvet lâzımsa,
Bilgi ile de cana kuvvet lâzımdır.
Bilinm ez yolda bilgisizce yürüm e.
Uzak, karanlık, çu k u r dolu bir yoldur bu.
İlim çerağım hep tu t gözünün önünde,
Yoksa düşersin çuk u ra baş aşağı.
K im de fenersiz çerağ varsa,
M aru zd u r o çerağ fırtın a tehlikesine.
K im de bilim çerağı yoksa,
İyi biliyorum , değildir huzurda.
Bu yolda iki şeyle kem âle erersin,
Tam fânilik veya candan habersizlik.
Bilgi oldu m u am el olm az,
H em senin hem ilm in in meyvesi olmaz
Söz bilgiden açılırsa,
O gönülden huzu r n u ru gelir.
Sözünü söylersen, yavaşça söyle.
H içbir zaman y üzün sararm az.
Tatlı dilli hakîm ne güzel söylemiş:
“D ilin altında insan saklıdır!”
Bilgili olsan am a söylem esen,
Tanrı kulunun iyiliğini işitm em iş olursun.
Tanrı sana birçok cevher verdiğine göre,
O n u n şükranesi olarak inciler saç.
G önül gözün açıksa, bilim e çalış.
Sen neden böyle verim siz kaldın?
Yüz türlü ibadeti yapsan da
İlm in olm ayınca nasıl kurtulacaksın?
İlim siz zahit şeytanın m askarası olur.
Be şaşkın adam! İlim yoluna bas ayağım.
Bir âlim m escidde uyuyakaldı,
Sonra cahilin biri orada nam aza durdu.
Ayakta dikilen bir İblisi görünce,
Sordu İblise: Ne oldu sana?
M elun İblis dedi: “Şimdi ben
Cahili yoldan çıkarm ak istiyorum .
Ama b u n u yapacak takatim yok
Ç ünkü şu uyuyan âlim den korkuyorum .
O âlim ayağım a köstek olm asaydı
O cahil elim de m um a dönerdi.”

***

F,yvah eyvah! Bu sûfinin hilm i var.

Hilmi var am a ilimsiz kalmış!
Bu derin denize dalm ak gerek.
Ama hileye, hurdaya, cübbeye gerek yok.
D enizin ü stü n d e sam an çöpü gibi dönersin.
Dalgıçlık bilm iyorsan, ne konuşup duruyorsun?
Son h akkında daha ne kadar konuşacaksın?
Başlangıç yolunun başında kalm ışsın.
Neden heveslerinin çevresinde dolanırsın?
D ert ehlinin adını da kötüye çıkarırsın.
Din yolunda birazcık ar olsaydı sende,
N am ertliğinden dolayı d ert olurdu içinde.
İyi am el d erd in e düşenlerin
C anını, g ö n lü n ü sevgili kapladı.
Senin de böyle bir derdin olursa,
İlm elyakînin aynelyakîn olur.
Bu yolda m ert olanlar dertlenir.
Ç ünkü C ennet gelininin m ehiri derttir.
Bir söz dert ile söylenirse,
Bu sözü duyan insan m ertleşir.
Söz dediğin ilimle süslenm elidir.
G önül ehli dem ekten kastım budur.
D ostum , sende led ü n n î ilim varsa,
Senin ilm in öz, bizim ilm im iz kabuk olur.
M adem ilm in var, ilm inle amel et.
İlim den, am elden son ra sırları çöz.
Çalışm a vakti geldi m i devekuşu “K uşum ” der.
Yeme vakti geldi m i “Ben deveyim” der.
Senin işin din ilm iyle olmalı.
Ne kadar ilm in varsa, o kadar am elin olmalı.
D in ilm inle zerre k ad ar amel etsen,
A m elsiz eşek yükü ilim den iyidir.
Git, doğru amel et; bu am elin ham dır.
D in ilm inde söylenecek söz bitmiştir.
Kim bir şeyler bilir de uygulamazsa,
Ağla onun haline; oysa o güler kendine.
 ir

u k JS :^ ^
''{it?

■Ay

X. .

D in yolunun sâliklerinden biri

M ezarların etrafında dolaştı durdu.
Yine bir gece m ezarlıkta dolaşırken
Kulağına tem iz bir ses geldi.
“Ne zam ana kadar m ezarlara tapacaksın?
Bu insanların yaptıklarına bak; kurtulacaksın!”

XXX

A m elden yana süs yoksa sende,

Zavallılık dışında sermaye yoktur sende.
Şu zavallılığınla önce at adım ını
O ndan sonra yönel kerem sofrasına.
Bu kerem sofrası kurulunca,
Asi g ü nahkârlar çıkageldi.
Bu sofra illiyyûnun önüne koyuldu.
Başkapıcı kapı önüne dikildi.
Kapıcı kapı ö n ü n d e bekletildi.
O kapıcı gereken kişiye kapıyı açtı.
Sen günahsız veya günahkâr olsan da
O tur sofraya; sultan ziyafet veriyor.
Bu kerem sofrası kurulunca
Bütün kötü ameller, işlenm em iş kabul edildi.
Hey bîçare asi! U m udunu yitirm e.
U mut güneşi nasıl doğacak? deme.
Bakarsın, b ir padişahın kasrına doğar.
İV? Bakarsın, bir yoksulun köşesine doğar.
Bugün çırılçıplak olan bu yolda

....y.:-«.
T anrı katının güneşi doğ ar ona.
M uhlis kulların ibadeti tehlikelidir.
Bu yarışta günahkârlar öndedir.
K endini beğenm iş adam görm ez padişahı.
T an rıy a lâzım dır günahkârların inlemesi.
Bu yolda kendini beğenm işlik m akbul değildir.
Z ayıf beden, yaralı gönül gereklidir.
O yaşlı adam a İlahî sır geldi
“Bizim adam ım ızı görecek olursan,
M eyhaneye git, sor onu
Bu yolun h am allarından bir ihtiyar var.”
A dam geldi, sordu soruşturdu onu.
D ediler ona: D ü n onun işi halloldu,
Yüz iniltiyle, gam la dün gece b u rad a öldü.
D ünya soğuk yüzüyle onu b u rad an götürdü.
Saçları ağarm ış, yüzü sararm ıştı.
Gece gündüz m eyhanenin ham allığını yapardı.
Şarap testisini om zunda taşırdı.
A m a şaraptan b ir dam la içmezdi.
Yolda attığı h e r adım da
Cam yanarak gönül derdiyle derdi:
“Ey dünyanın, d in in sahibi!
Bağışla dini, dünyası olmayanı.”
 Yedinci Makale

E ngin m i engin bir den iz var edildi.

O d enizden cana b ir yol açıldı.
O d enizden biri çıktı su üstüne.
Bazen m ü m in oldu bazen Hıristiyan.
D ipsiz bu engin denizde
Sayılmakla bitm ez acayiplikler.
Ne engin bir sırlar d en izid ir bu!
Ne kıyısı vardır ne dibi görünür.
O deniz perde altında olmasaydı,
B ütün yapılanlar yapılm am ış olurdu.
Bir cihan yarattı; o n u rla doldu.
Bu n u r kaldıkça, hayat devam etti.
N için perdenin kaldığını sorarsan,
Yapılanların hiç g ö rü n d ü ğ ü n ü sorarsan,
B urada dile konuşm ak düşm ez.
Bu ancak akıl ile can ın işidir.
Sözünü külahının arkasına sakla.
D ilinin konuşm asına engel ol.
Kim se bu sözleri anlayam az.
Sen yöneleceksen, k en d i içine yönel.
H er dilin söylediğine bakıp incinm e.
Sende yakîn bilgisi var, h e r zan ile incinm e.
D eniz gibi değişim h alinde ol daima.
M ertler gibi tefekkürde ol daima.
K endi kem âlinle bil şunu: Bütün azametiyle
Felekler, yıldızlar h izm etkârdır sana.
Ezelde olup biten h er ne varsa,
Felek bugün onları uyguladı.
Senin gibi b irin in var olması için
Binlerce d evrin geçmesi gerekti.
D ostum , alıp verdiğin h er nefes yok mu?
O nefesi en iyi şekilde değerlendirm eyi düşün.
Uzun veya kısa olan ö m rün boyunca
C anının kem âle erm esi için b u nefesler şarttır.
M ânâları d ü şü n en canın her nefeste
D aha çok revnak kazandırabilir sana.
Burada fâni b ir lezzet peşinde koştun,
Yüz baki lezzetten m ahrum kaldın.
Burada bir an için yemek, uyum ak hoşuna gitti.
Ama b u n u n iki yüz katı saadet elinden gitti.
Bu dünya ö b ü r dünyanın tarlası değil mi?
Ek şu tohum u; şim di tam zam anı.
Yerin var, suyun var, saç tohum u
Çiftçilik et, b u işle uğraş.
Sözümü dinle, güzel yetiştir ekinini.
Ekin kötü çıkarsa, benden bil e mi?
Bu çiftçilik işini yapm azsan,
O h arm anda yarım arpa etm ezsin.
Şimdi pazara götürecek bir şeyin yok
Ek şu toh u m u , şim di başka işin yok.
Yarının azığını hazırlayasın diye
Buraya gönderdiler seni bugün.
Tohum saçm adan çıkar gidersen,
Şu zam anede rezil rüsva olursun.
Din yolunda iki kişiye tohum verdiler,
Dünya yolunu herkese açtılar.
Biri o to h u m u yolda kaybetti.
Biri o to h u m u ekti, yetiştirdi.
Nasiplenm e vakti gelince
Biri başa çıktı, yükseldi; öbürü baş üstü düştü.
Ekersen, biçilecek ü rü n ü n olur.
Hasat vakti geldi mi, biç ü rü nünü.
R indin biri m eyhaneciden bir testi aldı,
M eyhaneciye dedi: “İşte rehin, al rehinini.”
Şarabı içip bitirince sord u lar ona: “Rehin han i?”
D edi: “Rehin benim !” D ediler: “Ne âlâ!
Ne iyi rehin bu! Kalk git şuradan!
R ehin olarak yarım arpa etm ezsin sen!”

Sende b ir liyakat olsa da

K im ine göre etm ezsin o n d an fazla.
Senin kıym etin ilimle, amelle.
Sen de benim gibi k o n u ştu n fazla.
İlm in, am elin ne kadarsa,
O k ad ar edersin, m ik tarın neyse.
M ânâ incisi saçtım sana fazla fazla.
Şahlara yaraşan inciyi k ö r görür m ü ama?
Sen nergis gibi göz olm uşsun, görm üyorsun.
Süsen gibi kulak kesilm işsin, işitm iyorsun.
Şim di akim fikrin var am a
Ne söz dinliyorsun ne kulak veriyorsun.
A klının tertem iz olduğu zam anda
Toprakta ölüyken işitecek m isin acaba?
O din divanesi birini gördü,
Ölm üş bir Türke telkin veriyordu.
D edi ona: M ezar çukuruna düşm eden önce
Bu Türk hayattayken A rapça bilm ezdi.
Yaşarken d o ğ ru dürü st dinlem eyen biri
Ö lünce d in ler mi? Neden telkin veriyorsun?
Arapça bilm ez bu Türk dünyadan göçtüğünde
Toprağın altın d a Arapça konuşur m u oldu?”

***

Kör ile sağır gibi görm ezsin, işitm ezsin.

O yüzden bun ca edepsizlikleri edersin.
Senin g ü n ah ların ı yazm aktan
Sol kolundaki m eleğin eli yoruldu.
Sağ kolundaki melek, rahattı senden dolayı
Kalemi kâğıda yaklaştırm adı senden dolayı.
Hiç nam azını aklına getirdiğin yok
Senin kıblen kâfirler şehri olm uş.
Kedi gibi yalan yalapşak abdest alırsın,
Çabucak iki rekât nam azım kılarsın.
Kararsızlıkla bakınırsın sağa sola,
Bir an olsun kendini verm ezsin nam aza.
Kısa yoldan kılarsın nam azını
Cenaze nam azın d an çabuk kılarsın nam azını.
Hani bir zam an gelir, paçan tutuşur.
O anda gam ın kederin sonsuz olur.
Sen nasıl nam az kıldığını sanıyorsun?
N e okuduğunu, ne yaptığını biliyor m usun?
Bir hiç u ğruna dünyaya teslim olm uşsun.
N e zam ana kadar Tanrı h u zu ru n d a baş kaldıracaksın?
Akıllım ; bu kıldığın nam azsa,
İşini ağırdan alma, k en d in i rahat hissetme.
Sen de biliyorsun, kıldığın nam az nam az değil.
Sana yakışır böyle nam az! O yun m u oynuyorsun sen?
O köylü şu sözü duydu:
“A m ber su sığırlarının dışkısıdır.”
Köyde suyu bol bir çukur açtı
Geldi, cahilliğinden, bir sığırı oraya indirdi.
Sığırın dışkısını sudan çıkardı
Böylece am ber satıcısı oldu, paralandı.
M üşteriye dedi: “Al bunu benden, para ver..
Bundan daha iyi am ber görem ezsin.”
Bunu görünce adam dedi ona: H addini bil!
Bu sakal sana yakışır, böyle bil.
Herkes kendi sakalının padişahıysa,
Senin gibi şahın sakalında böyle am ber var!
Sığır görünce senin sakalını, bu am beri verdi sana.
Sığır kıçından gelecek amber, yakışır sakalına!”

***

Sen geceleyin T anrı’ya açarsın sırrını

G ündüz oldu m u iftihar eder, herkese söylersin.
Kul isen, ibadetine paha biçme.
Bu T anrıya şirk koşm ak dem ektir.
Sen ibadetini yüz kere satarsan
Şunu iyi bil, Tanrı o ibadete alıcı olmaz.
İkiyüzlülük, k endini beğenm işlik ateşten dağdır.
Bunun C eh en n em dağı olduğunu bilm iyor musun?
Sen İblis gibi ibadet etm iş olsaydın
Böyle böbürlenince, İblis olurdun.
Şu b ö b ürlenm ene bak; dünya ibadeti buysa
Pamuk am b arın a düşm üş ateşten yoktur farkı.
G örm üş geçirmiş biri vekalet yoluyla
Y ürüyerek kırk defa hacca gitmişti.
Son haccm a gitm işti am a
T arikat h ü k üm lerinden biri geldi aklına.
D edi: Yürüyerek kırk defa gittim hacca.
D o ğ ru su çok sıkıntı çektim bu yolculuklarda.
K endindeki böbürlenm eyi görünce kalktı ayağa
Tellal çıkarttı Mekke’de sağa sola.
“Bu zalim yayan haccetm iştir kırk defa
Kırk haccını kim satın alır bir ekmeğe?”
Bir ekm eğe sattı haccını, ekmeği verdi köpeğe
Bir ihtiyar yetişti arkasından rüzgâr hızıyla.
E nsesine vurdu tokadı, sonra dedi ona:
Be hey eşek! Şimdi eşekliğin sırası mı?
K ırk haccı bir ekmeğe sattım diye
N ed en giriyorsun havalara?
 dem içi n u r dolu sekiz C enneti
İki buğdaya sattı! Yıkıl şim di karşımdan!

XXX

İyi b ak şimdi iki yüzlü nam ert!

M ertler nerede, senin gibi nam ert nerede!
“Ben b u işi terk ederim am a
Vakti gelince terk ederim ” diyorsun.
“Şim di bu işi terk edersem
Ç ok zarar ederim ” diyorsun.
Sana işini terk et dem iyorum .
Am a kötülük et de dem iyorum .
Şimdi az da olsa, iyilik to hum unu ek
Külle katıldığın zam an, iyilik sahibi olursun.
Şimdi yapabildiğin ibadeti yap.
İbadet et ki b u n d a n da m ahrum kalm a.
Birisi küpe girip oturdu; bilm ezden gelerek
“Atlas isterim ; koşum u tam at da olacak” dedi.
O n a dediler: “Atlas hazır olana kadar
Şu çuldan kendine bir göm lek yap.”
A dam k ü p ü n içindeyken yem in etti
“Yemin ettim ; bozm am y e m in im i.,
Rûm î atlası gözüm le görm edikçe
Ö lünceye kadar bu k ü p te oturacağım .”
H ey gafil adam! Sen de öylesin
G aflet içinde küpte o turuyorsun.
Ç ık şu küpten. Küpte o tu rd u ğ u n sürece
Toprak gibi feleğin ayağı altında ezilirsin.
Bu felek yüzüne gülüp b örkü geçirirse başına,
Feleğin dönüşüyle dünya dar gelir sana.
N öbet isteyeceksen felekten
V erm ez sana, “Sıra bizim ” der.
Şu suskun konuşan denizin yüzünden
G üzellerin gözü, kulak gibi inciyle dolu.
Senin çektiğin cevirler kuşkusuz
D okuz katlı feleğin ettiği çevrin onda biri etm ez.
Felek ister istem ez cevreder
Bu avare onunla alay eder.
Yer kanlı gözyaşlarım la al al oldu.
Ç ü n k ü gökyüzü h er an canım a okudu.
G önlüm öyle çok kanadı ki
Kendi kanım dan gönlüm kan içinde kaldı.
İşlerim hiç yolunda gitm iyor
Tekm elenip d u ru y o ru m yedi gezegen yüzünden.
Birisi alsaydı eline süpürgeyi
Yedi değirm endeki taneleri süpürürdü.
Şu değirm en felek öyle ezdi ki beni
Saçlarım d eğ irm en ununa bulandı.
İki büklüm feleğin kapısındaki halkayı
Aralıksız çalm am gerek.
Dünyayı yakan güneş, halkla savaşm ak için
H er gün atın kulağına mızrağı koyuyor.
Bu savaşta barış şenliği göremezsin.
Hayat suyu tuzlu toprakta görülür mü?
Bunları öyle kolay kolay anlatam am .
H er birini b ir çırpıda şerh edem em .
Evlat; bu yolda baş ile ayak birdir.
Bu yedi d eğirm ende k u ru ile yaş birdir.
Bugün altından eşiğin olsa bile
Zam ane yarın seni kapının önüne koyar.
Ö m ründe eline hazineler geçer
Am a bu hazineler sana borç olarak verilir.
Ö m ründe ru h u n u n kazançları olursa,
K azançlarına savuracaktır tekm eyi bu dünya.
Bugün dünya yüzüne güler am a
Sonra yoluna ne engeller koyar!
Bu hayret vadisinden çevir yüzünü.
Ç ünkü hasret gözyaşlarını akıtan budur.
işlerin yolunda giderse,
Bu sofradan d ah a aç kalkm an gerekir.
Ok gibi git, geriye dönüp bakma.
Bir pir geri d ö n ü p kimseye bakmaz.
Ne gönlün var ne beynin
Uzun öm ür dileyeceğine pire m ü rid ol.
Bir tekmeyle yıkılacak dam
Âfete dayanabilir mi hiç?
Ensene tokat yem ek istemiyorsan,
Kendi işine bak; çünkü kudretin yok.
Bir dilenciye padişahlık yakışmaz.
Kösle, alemle dilencilik olmaz.
Sen başsız yakaya benziyorsun
Din hevesin yok; o yüzden böyle olm uşsun.
Aklın varsa, b ö bürlenip durm a.
Sen g u ru r sarhoşu olm uşsun.
Ne zam ana kadar ahır eşeği gibi boş duracaksın?
Yuları çıkm ış, başı d ü şü k eşek gibi mi kalacaksın?
B edenin tuzak, canın aziz bir kuştur.
Ne b eden bilirsin ne can! Sen ne biçim şeysin?
Can çekiştiğin vakit gelince yanılırsın
Yakalanm am ış kuşu saldığını sanırsın.
T opladıklarının hepsi dağıldı.
Bir hesap yaptın am a hesabın tutm adı.
Attâr, sen nereye düştün?
O sırları söylemeyi ihm al etm e.
 Sekizinci Makale

Azizim, uykudan uyanırsan,

Pek çok sevinçten h aberdar olursun.
Hepim iz keder, d ert içinde olsak da
Sonunda sevineceğiz; bunu biliyorum .
Bir yerde diken oldu mu, gül de olur.
Bir yerde d ert oldu mu, derm an da olur.
Bugün d erm an g ö rü n ü r değilse,
Ferman vakti gelirse, çıkar ortaya.
Bizim hikâyem iz h ad d in i aştı.
Hissemize bug ü n d ert düştü.
D ünyanın d erm an ı hissedir.
O rada ne hisse vard ır ne kıssa.
Kesin olarak bildik, şüphe yok bunda.
M utlu olacağız biz b u ndan sonra.
Burada çektiğim iz her sıkıntı
G ördüğüm üz her d ert ile keder
Bunlara karşılık sevinç bulacağız orada.
Gel, çabuk koşalım biz oraya.
Bizim bulun d u ğ u m u z öbür tarafta
Hiç bilm ediğim iz bir bela var.
Be derviş! N eden böyle m utsuzsun?
Ç ünkü ö n ü n d e pek çok m utluluk var.
Ö bür dünyanın nakdi olarak lezzet var.
Kesinlikle b ü tü n lezzetler orada var.
Eğer oradan sana bir zerre nasip olursa
Yanarsın başka b ir zerrenin şevkiyle.
Ebedî dünya çok hoş bir dünyadır.
Bütün bu dünya o ndan bir nişandır.
B ütün peygam berlerin yeri orasıdır.
G önül, din, can, cana can katan oradadır.
B ütün ru h an îler orada ikam et eder.
B ütün h u riler o m eclisin nedim idirler.
O rası sana lâzımsa, duydun benden.
Ö lm eden önce ölürsen, v arırsın oraya.
B urada k urtulursan kendi varlığından,
O h alkanın kapısını tutabilirsin burada.
 ..‘.'i-
'■ A r'i ) 'Î V - " ..5
. ■w

'■ 's

A '

H indli halcîm Ç in şehrine gitti.

Türkistan şahının kasrına gitti.
Yanında papağanla oturan bir şah gördü.
Papağan d em ir kafes içindeydi.
Papağan H induyıı görünce karşısında
Dillendi, başladı şeker gibi konuşm aya.
“Hey işbilir insan; Allah aşkına
Bir gün yolun düşerse H indistan’a,
Ulaştır selam ım ı dostlarım a
M üm künse bir cevap getir bana.
Söyle onlara: Sizden uzak kalan var ya
Siz dostlarının gözünden uzak kalan var ya
Yas tutm ak tad ır kafes zindanında.
Ne dert ortağı var ne derdini dinleyen.
Ne yapsın gelm ek için sizin yanınıza?
Tedbir nedir? Söyledim halimi size.”
Sonunda hakîm vardı H indistan’a;
(¡itti sevimli papağanların yanına.
Gönlü canlı binlerce papağan gördü.
Daldan dala uçuştuklarını gördü.
Şeker vardı her b irinin gagasında.
Hepsi hem çalışıyordu hem çalışm aktan uzakta.
, Felek onların kanatlarının aksiyle ışıl ışıl, ’
■ Sinek onların ışığıyla olmuş hiinıa. ^
i, Hintli hakîm papağanın sırrını söyledi.
t *' O dertli papağanın gam ını söyledi.
^ Güzel papağanlar bu sözü duyunca •' K

D üştüler hep birden ağaçlardan.

■a

) '< \ ■' ' ’.,-r '• >’ - f

,, 124 ....
Nasıl da toprağa düştüler dallardan!
Sanki can lan çıkmıştı vücutlarından.
Bilge adam onların ölüm halinden
Şaşkına döndü; pişm an oldu lafından.
S onunda yine yolu d üştü Çine.
G eldi o papağanın yanm a, anlattı ona.
“Yârânın senin ü züntüne dayanam adı.
H epsi toprağa düştü, can verdi.”
Papağan b u sözü duyunca derhal
Başladı kafeste bir süre çırpınm aya.
Sanki b ir ateş düşm üştü canına
Sanki veda etm işti o da canına.
Biri geldi, onun hilesini anladı.
A yağından tuttuğu gibi k ü lhana attı.
O güzel papağan külhana düşünce
K ülhandan uçuverdi var hızıyla.
K ondu sahibinin k asrının dam ına.
H intli hakim e dedi: Ey hünerli insan!
O azizler bana öğrettiler.
“Yaprak gibi toprağa düş” dediler.
K urtuluş istiyorsan, bizim gibi yap.
K urtulm ak istiyorsan, kendini bırak.
K urtulm ak için öl ölm eden önce.
Kimse aşinalık etm ez ölü ile.
Kendi canından vazgeçtiğin zam an
Bil ki kurtu lu rsu n b ü tü n tuzaklardan.
D o stların dediklerini yerine getirdim .
Şim di ben dostlarım ın yanına gidiyorum .
B ütün dostlarım bekler şim di beni.
Ben zavallı burada ne işe yararım ?

XXX

Ö ldün m ü hem cinslerine kavuşm uş olursun.

Yüce halvet yerinde h u z u ru bulursun.
Ö ldün mü ebedî diri olursun.
Tanrı’nın ebedî kulu olursun.
Ne yapacaksın? Külhan senin yerin değil.
Ü stünde topraktan aba yok.
 *1

■ ''-l * r ,T - ' •-

- 4 ', , a j,r v -'

Azizim, çaba göster sır arıyorsan.

K endinde kendi sırrını arıyorsan.
Bunca perdeden çıkar kendini dışarı.
Özellikle m eydana çıkar aklını.
Uyku vakti geldiğinde
Niçin alıkoyar surlard an seni?
Uyku vaktinde k endini bilmezsin.
M ânâlar nasıl yoldaşın olur?
Sen uykuya çok rağbet ediyorsun.
Ç ünkü senin gözünde su ile ateş birdir.
Uykudayken beş duyunun yolu kapanır.
Sarhoş canının neden o zam an zevki yoktur?
C anım da şu n d an dolayı zevk yok
Çünkü şevkten uzaklaşm aya azm etti, dersen
Neden riyazet vaktinde uyanık canın
Seni birdenbire zevklendirir?
Ey sırları arayan! M aksat şudur:
Sen kendini bir daha uyur bulm azsın.
Uyudun mu, denize senden bir dam la düşer.
Kendinde olarak veya olm ayarak kaybolursun.
Uyanıkken k en d in d en uzaklaşırsan,
Uyudun mu bensizlikte nur olursun.
(¡önlün uyanıklıkta senden bir işaret bııldu.
Çünkü uyanıklık uyanıklıkla elde edilir.
Yoksa alaca renkli çiy tanesi
Bu denizde süt ile yağ gibidir.
Süt, suyun üstü n e çıkar güzelce.
Am a yağ ayrılır, geçer başka yana.
Burada hulûlî olm a ey luzııli adam!
Tanrı’da kendini yok eden biri olm az hulûlî.

«r ...r - it,
/

...

V' i ;; r '■ '

O İslâm güneşi şöyle dedi:
O güneş Bistam top rak larının burcunda doğdu.
“Ben zam an zam an üç defa
O tuz b in yıl yol aldım.
Şerefli arşın yolunu b an a açtıklarında
O rada da Bayezid çıktı karşım a.
Seslendim : Yarabbi, kaldır perdeyi.
Perde kalkınca Bayezid çıktı karşıma.”

XXX

S ordular ona: “Ey dergâhın has adamı!

Bir kul bu yolda T anrıya ne zam an ulaşır?”

XXX

D ediler ona: “Ey parlak güneş!

Bu denizde daha ilginç ne var?”
Dedi: D aha ilginç olan şey bence
Bu denizde kişinin bir işareti var.
B undan daha acayip bir sırrı nerede bulursun?
Bir şebnem i denizden ayrı bulursun.
Bu h u zu rd a üç dam la ile iki zan var.
H er d am lanın ayrı bir denizi var.
Bir: Z an n ı kötüyse, C ehennem ,
İki: Z an n ı iyiyse, C ennet var.
Ü çüncü dam la sırlar denizindedir.
O rad a can ile cisim uyanık değildir.
Küllün vahdet m akam ı kuşkusuz orasıdır.
Sen sensiz ol, “Terk et nefsini” h ü k m ü oradadır.
Bu uzak yolda senin bir nakdin olmalı.
C anında zevk, gözünde nur olmalı.
O liyakate sahip olabilirsen,
Burada da o cih an a yerleşebilirsin.
Burada yoldaşın h u zu r olursa,
G önlün o dergâha lâyık olabilir.
Aşk âlem inde salınır yürürsün,
Aşkın sağlam tem ellerine sahip olursun.
Ansızın soğuk bastırırsa yolda,
Ansızın sıcak bastırırsa yolda,
Aşk sana hem dem , yoldaş olunca
Soğuk, sıcak tesir etm ez sana.
D üşün, senden T anrı’ya yönelm ek istiyorsun
Ama her saat perişanlığa, tefrikaya düşüyorsun.
Sana hayat suyunu verdiler.
Sen böyle bir suda sığırtm açlık ediyorsun.
Köyde dolaşan sığırları
Topla sen, belki işin girer yoluna.
Eğer köye d o ğ ru gidiyorsan,
Niçin kethüdadan gafil kalıyorsun?
Dostum; bugün topla kendini
Yarın ateş düşm esin içine.
Toprağın altında gönlünü kan d o ldurunca
Bir dostun olm azsa, ne yapacaksın orada?
M ahrum kalm am ak için dağılma.
Yalnız kalm am ak için huzur ara.
H uzurlu gönül b u lu r selameti;
Perişan bir gönül nasıl bulur selameti?
T anrıyı o kadar anm alısm ki
O n u anm aktan O n d a kaybolmalısın.
G önlün Taıırı’yı sık sık anarsa
Dilin ahirette yoldaş olur canına.
Çok an O ’ııu, o aııışta kaybol.
D ünyanın ileri gelen dindarları böyle yaptı.
Tarikat sultanının sözünü dinle.
D in kom utanı, hakikat şah m ın sözünü dinle.
H er cüzde binlerce küll var
Küllde H akk’ın m ahcubu, m utlak m aşûk var.
İlginç olan şey, bu vilayetin güneşi
H idayet b u rcu n u n ışığını yansıtır.
Sözün Süleym anı, E bulhayr’m oğlu Ebu Saîd
M antıku’t-tay r’da dedi ki:
“H er işim de, h er halim de ben
Yıllarca o izi aradım durdum .
A radığım ı gördüğüm zam an kayboldum
D enize karışm ış bir dam la gibi oldum .
Şimdi sırlar perdesinde kayboldum .
Kaybolan biri kaybettiğini bulamaz.”

XXX

K ayboldunsa, kaybettiğini nasıl bulursun?

Yol p erd e arkasına geçince, nasıl bulursun.
Kimse bu yola ayak basm adı.
Kim sede istediği yola girecek ayak yok.
H angi sâlik, hangi yol?
B unun m isalini benden iste.
Ayarlı, kaliteli bir yaydan ok
Fırlar, gider hedefe dosdoğru.
H uzura gayri ihtiyarî varan kim se
Bu yolda ok gibi düz gider.
Sen Tanrı h u zu ru n d a olm aya çalış daim a
Yaşadığın b ir anı iki dünyaya satm a.
O heybeti, o izzeti düşün.
Böylece nefsini o rtad an kaldırabilirsin.
D üşün, aklını, m uhakem e gücünü kullan.
 lem de h er şeyin b ir olduğunu gör.
D ostum , ne sanıyorsun sen, bu dergâhta
Bir fark yoktur d ünyanın özü ile kabuğu arasında.
Öz ile kabuk b ir yerden geldiğine göre
N için biri oraya b iri buraya gitti?
Şunu iyi bil; öz ile kabuk birdir.
A m a senin g ö zü n d en gizlidir.
Tanrı tevhîd n u ru y la açarsa gözlerini,
Diline getirir İlahî seslenişi.
G özünde h er şey b ir olunca
A rtık nasıl şüphede kalabilirsin?
Kimde vardır o keskin göz?
Neye baksa O n u gördü o keskin göz.
Binlerce yıl geçti üstü n d en
Sonunda b irin in adı bir yere yükseldi.
Sen kendini bilm iyorsun; ben ne yapayım da
Bu şüpheyi sen in gönlünden söküp atayım?
Yüz yıl yaşasan da
G örm ezsin, bilm ezsin kendini.
İyiyi, kötüyü çokça görm üş
O tecrübeli büyük insan dedi ki:
Yaratan h e r neyi var ettiyse
Ö nde, arkada, yukarıda, aşağıda
Yıldızlar, felek, güneş, ay
D eniz, kara, dağ, sam an
Levh, kalem , arş, kürsü
R uhanî, kerrûbî, insan
Mey, bal, C ennet, huri
Ay, balık, ateş, nur
D oğu, batı, bu ikisi arasındaki her yer
“O l” em riyle var olan h er şey
İki dünyadaki sırlarn
Gizli veya açık lezzetler
İki âlem deki h er zerrede
Yedi denizdeki h er dam lada
H epsi sana güneş gibi ayan beyan gösterir
Sen b u n la rın hepsini ebedî görürsün.
A m a k ü çü cü k bir şeyi görem ezsin.
Senin senliğindir bu; senden gizli kalmalıdır.

G özün ilişirse kendi yüzüne

K endine aşkından dolayı gelirsin feryada.
Eğer b ir koku gerekiyorsa kendine,
Riyazet çek; âlem dolm u ştur seninle.
N için böyle hatalara d ü ştü n ama?
N için kulluktan uzak kaldın ama?
Yokluğu gördün, gözlerini çevirdin.
K endi varlığını yokluk zannettin.

131
D uyduğum a göre b ir papağanın
Karşısına bir ayna koyarlar.
Papağan aynaya bakınca
Ayna kendi gibi b irin i görür.
Sesi güzel, kafa dengi bir adam
Aynanın arkasından konuşm aya başlar.
O güzel papağan sanır ki
Bu ses aynadaki papağanın sesidir.
Bir söz duyunca sevinir.
Böylelikle konuşm ayı öğrenir.

***

Vücut da gizli bir aynadır.

Yokluk ayna için aynalıktır.
Kksik, m ükem m el h er ne suret varsa
Bu aynada o n u n aksi, hayâli vardır.
Sen ancak bir suretin aksini görürsün
Hep bu akislerle otu ru r, kalkarsın.
Sen sanırsın ki h er ses, her iş
A slından h ab erd ar olan akisten gelir.
Bütün varlıkları k endinden habersiz bil.
H er şeyi b irb irin in tılsım ı bil.
Sen aynanın karşısına oturunca
Ayna görmez, yüz görürsün.
Varlık zerre k ad ar ortaya çıksaydı,
Bu yüzden iki âlem tepe takla olurdu.
Varlık ateşe, d ünya eğirilm iş yüne benzer.
Yün ile ateş yan yana d u ru r mu?
D ünyada ve iki dünyada olan h er şey
Bir akistir; sen bu aksi g örürsün.
A kisten başka bir şey ilişirse gözüne,
H allâc-ı M ansûr gibi ateş düşer içine.
Zan p am u ğ u n u kulağından çıkarırsın,
M eyhane küpü gibi kaynam aya başlarsın.
İplik gibi baştanbaşa tek olursun.
 dem gibi pam uğu, iği terk edersin.
Siyah saçların pam uk gibi olunca
Ne baş kalır ne pam uk külahında.
Sen b ir p am u k tohum u bile etm ezsin.
Ne hallaçlık ne terzilik edersin.
P am uk seni kendinden uzaklaştırır.
O n u r senin yerine oturur.
Be hey fuzuli insan, am an ha
Benim sözlerim e bakıp hulûlî olma!
Hulûl ve ittihad burada haram dır.
A m a istiğrak işi burada yaygındır.
Aydınlık güneş olan yerde çerağ
Varlık ile yokluk arasında esirdir.
Sayıların, arazların bulunm adığı yerde
C isim lerin, eczanın, parçanın olmadığı yerde
Ne h ü k ü m verirsen öyle olursun.
Büyük, âlim , duası m akbul sen olursun.
H ak için hangi vasıfları etsen,
H akk’ı tavsifte aciz kalırsın.
Tanrı h akkında bildiğin vasıfları
Kendi vehim defterinden çıkarırsın.
Senin vehm ince, sen olursan, o olmaz.
O n u vasfedersen, bu iyi olmaz.
O n u n sıfatları ne o dur ne o n d an başkası
Nasıl söylersin O n u n sıfatlarını? O n u n zatım tanı.
O n u n la tanı O n u ; b u d u r yolu.
B udur m ân â isteyen canının yolu.
K apıdan çıktı bir ebleh, elinde m um la
Parıl parıl parlayan güneşi gördü gökyüzünde.
C ehaletinden sandı ki aklı sıra
G üneşi görm ek m ü m k ü n değil bu m u m olmazsa.

***

O n u n la tanı O n u , fâni ol.

F enânın kendisinde baki ol.
Fâni olursan, baki olursun.
H ep sen kalırsın, sen sensiz kalırsan.
M ihne şeyhi bir gün şöyle dedi:
Dünyayı b ir beden bil, aç gözünü.
Yer ile gök Bayezid’le dolu
A m a o rtalık tan kaybolm uştur o.

XXX

Ne diyeyim? Nasıl düştüm buraya?

C anım ı ateş dalgasına verdim burada.
Ne zam ana kadar oraya buraya gideceğim?
K endim den zerre kadar bir şey bulm uyorum .
Bu tehlikeli yolda çok gittim .
Bir avuç to p rak dışında insan görm edim .
Bir avuç topraktır, ortası hava.
Bedeni tılsım , canı hazine gibi.
Bir seram ik kabı güzelce süslerler
O n u ipekle, atlasla örterler.
Bunu nazarlık olarak kullanırlar
Ç ünkü nazarlık k ö tü göze engel olur.
Birisi uzaktan g ö rü rse onu,
Karşısında h u ri belirdi sanır.
İnsanlar kapıdan, bacadan görünce onu
A tarlar onu so n u n d a aşağıya.
Yere düştüğü zam an, istesen de
Birkaç kırık seram ikten başka şey görem ezsin.
O n u n dünyası ancak b ir nakıştır.
İçinde bulduğun sadece havadır.

Efendi! Bugün sen b ir nazarlıksın.

Bugün nazarlık gibi güzel yüzlüsün.
Ey yolda uyuyan! Sabretmelisin
Ansızın atıverirler seni bu yola.
H er ne kadar yerin to p rak altı olsa da
Temiz canın tem iz b ir yerden gelir.
Yazık! C evherin nakkaş levhasında
Rengini kaybetm iş tabiat pasıyla.
M elek görse senin cevherini
Tekrar secde eder senin kapma.
M eleklerin secde ettiği senin cevherin değil mi?
Senin başındaki halifelik tacı değil mi?
Halife çocuğusun, b ırak külhanı.
Gül bahçesine git; bırak dilenci tabiatını,
Padişahsan, padişahlığını bil.
Âdem ’in isyanını kendine nazarlık edin.
M ısır padişahlığı senin için.
Sen Y usuf gibisin. N eden kuyunun dibindesin?
Süleym an’ın yerinde şeytan olduğu için
Kendi m ülkünde ferm anın geçmiyor.
Yine o yüzüğü elde edersen,
Şeytanı, perisi girer senin em rine.
Başta da sonda da şahsın sen.
A m a zan perdesinde şaşı olm uşsun sen.
Biri iki, ikiyi yüz görüyorsun.
Bir ne, iki ne, yüz ne; tü m ü sensin sen.
 1

)J- -u v...
sS§V A

M
w >

ğ h
T / ff e s

/ ¿¿4 K\
".İm,

U stanın şaşı bir çırağı vardı.

Bir gün çırağını b ir yere yolladı.
“O rada bizim yağ dolu dam acanam ız var.
Ç abuk getir o n u ” dedi; çırak kalktı.
T arif edilen yere gitti şaşı
D am acanayı iki g ö rünce şaşırdı.
U stasının yanm a d ö n d ü , dedi:
“Ben iki dam acana gördüm , ne yapayım ?”
Usta sinirlendi, azarladı: “Uğursuz!
Kır birini, diğerini al getir.”
G ö rüşünde şüphesi yoktu çırağın.
Birini kırınca diğerini de göremedi.

> K endinden başka b ir şey görüyorsan,

*4 Sen de kendinin şaşısı olm uşsun, düşün! ~
r ^ f Neyi görüyorsan sen, osun sen.
A m a hataya düşm üşsün, biliyor m usun?
4 .V

~ 4 'îr. ~iL
^
Sr ■' ^ ' 4 138 İS"
" ^ r
Biri Bayezide bir soru sordu.
“Gizli veya aşikâr olan her bir şey
Arş, ferş, iki âlem, bunlar n edir?”
Dedi: “B unların hepsi benim . Ç ünkü ben öldüm.”
Bu tab iatım dağıldığında
H em b u âlem hem o âlem dağıldı.
Sen kalm azsan, hiçbir şey kalm az.
Ç ünkü sen hem bu cihan hem o cihansın.
Bu âlem yaratıldığından beri
 dem in kalıbı da bina edildi.
Şaşılası b ir yaratılış var senin aslında.
Bir çul ile atlas ulanm ıştır birbirine.
Pergel gibi yüz asır dönsen de
Senin vuslat yerin çıkm az ortaya.
G ökyüzünde, yeryüzünde olsan da
G örem ezsin gördüğünden başkasını.
C evherinde b ir göz açılsa,
İki âlemi saçarlar sana başlangıçta.
Senin o gözün açıldığında
İki âlem sende kaybolur, sen kendinde.
Bilm iyorsan, o cevher sensin.
Bu dünyadan, ö bür dünyadan üsttesin.
 r ;\'

D avud sordu izzet sahibi Tanrıya:

“H ikm et nedir halk ın yaratılışında?”
H itap geldi: “Bu gizli hâzineyi
-Ki bu biziz- halkın tanım ası için.”

XXX

Bir hâzineyi tanıyabilm ek için

K ülhana sokarsın başım zahmetle.
G önül gözün g ö rü r olsaydı,
O görm e gücü sana yakışırdı.
Baş gözünün n u ru y la bir şey gelmez ele.
Göz n u ru gerek senin gönlüne.
İsa ile eşekte baş gözü vardı
A m a İsa’nın gönül gözü bir başkaydı.
Sende bir gönül gözü bulunsaydı,
G örürdün bu yoldaki acayiplikleri.
O ö m rü n vasıflarını işitsen de
Anlayam azsın o nu görsen de.
H er an Tanrı h u z u ru n d a bulunursan,
Secde eder, kulluk hil’atini giyersin.
Ezelî ahde âşinâ isen,
N için o h uzurdan uzak kalırsın?
M ânâda can d oğanını âşinâ kıl.
Padişahın eline yaklaşm aya lâyık kıl.
D oğan davulundan ses gelince
O doğan uçm aya başlar şevkle.
G önlünü kaybedip cansız oturunca
Sultanın k o lu n d a o tu ru r daim a.
D oğanın b aşına külah geçirildiği sürece
Nasıl lâyık olur padişahın eline konmaya?
Yolu öğrenip görür olduğu zam an
Padişahın elinde zindeleşir gönlü.
İzzet gören doğan bilir ki
B undan önce ne sebeple m a h ru m kalmıştır?
Senin d o ğ an ın burada m a h ru m kalırsa,
Şah o nu yanm a çağırır mı?
Bu doğanı izzetle yetiştirdinse,
İzzet ile v erirsin şahın eline.
Yoksa şah sana verir cevabını
O zam an şahtan dolayı çekersin çok sıkıntı.
Bir gün şahın ak doğanı havalandı.
D osdoğru o yaşlı k ad ın ın evine vardı.
Yaşlı kadm görünce onu, kalktı yerinden
Aldı onu kucağına, ayağında bağ vardı.
O n u n önüne yem koydu
Suyunu verdi, b ir avuç arpa döktü.
D oğanın yiyeceği h e r türlü yemi
D oğan şahın elinden izzetle yerdi.
K adın o pençelerin sivriliğini gördü.
Yemleri nasıl topladığını gördü.
Kolayca yem tu tsu n diye pençesini kısalttı.
D oğan verilen yem leri yedi ama
Yüz sıkıntıyla çırpınm aya başladı.
Yaşlı kadm kanatlarını kesti, tüyünü yoldu.
Böylece doğanın b ir süre yanında kalm asını istedi.
Şahın askerleri h er b ir taraftan yetişti
D oğanı o halde gördükleri zaman
Şaha anlattılar k ad ın ın doğana ettiklerini,
Kadm yüzünden d oğanın nasıl perişan olduğunu.
Şah dedi: Böyle b irin e ne diyeyim ben?
Bir kötülük ancak bu kadar yapılır.

***

Ey naz içinde mışıl mışıl uyuyan!

Yaşlı kadının eline düştü doğanın.
Ben sabırlıyım; bu doğan ansızın
Yüz gayretle ulaşır şahın huzuruna.
Şahın h u zu ru n d a bilm em ne diyeceksin?
Şimdi uyuyorsun; yarın ne diyeceksin?
 Dokuzuncu Makale

Ey gaflet içinde kalan!

D ünya için d inini yele veren!
Kim dedi sana felekle didiş diye?
Ne zam ana kadar sürecek m e şh u r olm ak halk içinde?
O kadar boş düşünceler içindesin ki
Kendi tabiatına zarar verdin.
Tabiatını k u rb an et teslim ile
Kulak ver sen bu sözüme.
Baştan öğren m ânânın alfabesini
Şeriat n u ru y la yak gönül m um unu.
Gece yarısı yak gece renkli tavanı
Şu dar güvercin yuvasından uç dışarı.
Gaybm şerbeti gelirse boğazına,
Halk arasın d a kalm az m eşhurluğun.
Sana dünya malıyla din m i gerekli?
Sana o m u gerekli, bu m u gerekli?
Din arıyorsun; gönlün d ünyadan m est olmuş.
Bilmiyor m usun, ikisi b irden verilmez?
Senin gönlün ikiyüzlülüğe yakalanm ış.
Kibir ile zan dağının altında kalm ışsın.
Bir yüzü n ü dünyaya çevirm işsin,
Ö bür y ü zü n ü dine çevirm işsin.
Bu iki yüzlülüğü terk et artık.
Bir Tanrı için bir yüz gerek.
İki yüzlülük gönlüne k u sur getirir.
İnsanların en kötüsü ikiyüzlülerdir.
D elinin biri bir sokakta durdu.
Bir dünya halk h e r yöne gidiyordu.
A nsızın bu deli bağırm aya başladı:
“Bir yöne, bir yola gitm ek gerek.
H er yöne koşuşm ak da nedir?
Yüz yöne gitm ekle varılm az bir yere.”

XXX

Hey miskin! Bir gönlün, yüz yârin var.

Bir gönülle yüz işi nasıl yaparsın?
Bir gönülde olursa yüz türlü işin
Y ârinin aşkında sen yüz gönül ol.
M ahm ud u n h u zu ru n a zavallı bir deli geldi.
“Senin A yaza b en sırılsıklam âşığım ” dedi.
M ahm ud dedi ona: “Be sefil deh!
Bir lokm a için ne hallere düşm üşsün!
Bütün âlem yüzük kaşım ın altındadır.
Bütün yeryüzü benim m ülkiyetim dedir.
Benim üç yüz bin askerim var.
Silahım, atım , sayısız hâzinem var.
Benim bağlı d ö rt yüz filim var.
N edim lerim , hünerli hekim lerim var.
Bütün b u n larla birlikte seviyorum onu.
Hep özüm var; senin gibi kabuk sahibi değilim.
Benim böyle b ir m ülküm , saadetim var.
B enim kileri saydım; peki senin neyin var?”
Deli bu söze güldü, cevap verdi:
“G üneş balçıkla sıvanmaz.
Hey gafil! A şkta sen eğrisin, b e n doğruyum .
Bir deliden d o ğ ru sözü dinle şahım .
Ben çok açım ; sen ise doym uşsun ekmeğe.
Hiç şüpheye düşm ez, deli dersin bana.
Şimdi bile aşkım ın ateşi birdenbire
Bütün m ü lk ü n ü yakar bir ah ile.
Senin aşkın baş edem ez b enim aşkımla.
Sen âşık değil, dünya fatihi padişahsın.
G önlünde yüz şeye birden aşk olunca
Âşık sayılm azsın, o biçim olursun.
Benim gönlüm de iş güç derdi yok
Tüm kalbim i ona verdim ben.”
H er gönül Ayaz’ın yüzüne âşıktır.
Bu haliyle o aşkın hakkım verem em iştir.
Güzel bir darbım esel söyledi yaşlı H in d u
O nunla bu, bir araya gelmez ikisi.
O eşekçi gibi, bir eşeğe binm işsin.
Ö b ü r eşeğin ipini eline bağlamışsın.
Seni iki eşeğe gönül verm iş görüyorum .
İki eşeği kaybetm ekten korkm uyor m usun?
Bu yolu yüz tü rlü açıkladım sana.
C anının haberi yok b irinden ama.
G önlün bu k adar laftan birini dinleseydi,
Bu kadar konuşm aya hacet kalmazdı.
Bozukluk hep ölü gönüllerden geliyor.
N efsin istekleri gönülleri yoldan çıkarır.
H epsi bir tırn ak ü stü n e yazılabilir.
A m a bundan geçm ek kolay değildir.
Sırlarım ıza bak! Sır bilen nerede?
C anı gören, bilen biri nerede?
B ütün canlar o azam et sahibine fedadır.
Bu sırlardan bir esinti alır.
O lur olm az işlerle uğraşan biri
Kuşkusuz saçm a b u lu r bu sözleri.
K örün gözünde g örm e kuvveti olmaz.
Yarasa, arayıcılık işi yapamaz.
Feleğin böyle şeyleri vardır.
Perde arkasında çok acayiplikleri vardır.
Perde arkasında olm asına şaşmamalıdır.
Bu acayiplikler sayılam ayacak kadardır.
Perde arkasında sayısız sır vardır.
Sırlarının birini bile söylemez, saklar.
Bu sırrı çok araştırd ım ben.
Bir öm ür aradım am a bulam adım ben.
Ünlü, akıllı kim selerin h uzurunda
Bu konuyu çok dü şü n d ü k, yatırdık masaya.
Ne o gizli sır gösterdi yüzünü
Ne kıl ucu kadar m aksat göründü.
Bu sır burada söylenem ez.
Sırlar incisi b u rad a delinemez.
Bir h izm etkâr bir tabakla suskun suskun gidiyordu.
Tabağın ü stü n e bir serpuş geçirm işti.
Biri sordu: “Bu tabakta ne taşıyorsun?
Kıvırtm a; doğruyu söyle bana.”
H izm etkâr dedi: “Hey avare, sussana!
Sence b u serpuş niçin koyulm uştur?
Bu sırrı akıl yoluyla ararsan,
B ulabilirdin; açılırdı bu serpuş.”
Kim bilir, şu yaşlı felek
Yedi p erd e arkasında neler eder?
G ökyüzü ilginçliklerle doludur
O n u n h e r devresinde ayrı şey vardır.
D ört u n su rlu yer ile yedi katlı göğün önünde
Karşı durabilecek kol acaba kimde?
Feleğin işi torb ad an tavşan çıkarm aktır.
O nun işi hep böyle göz boyam aktır.
İçinde tu ttu ğ u o pergelle
Başı dönm üşlükte baş olm uştur.
Bu feleklerin devri nasıldır? Kim bilir?
H er d ev rin in altında gizli hangi çevir vardır?
Bu gül b ahçesinin gülleri yıldızlardır
Bizim nasibim iz işsizler gibi seyretm ektir.
H ünerli olanlar bilir bunu
O nun dön ü ş dışında başka işi vardır.
Felek çok aradı, koşturdu
H içbir yerde kaybettiğini bulam adı.
Bir bilgeye adam ın b iri kalp para verdi.
H akim onun h ak k ın d a şunları söyledi:
Seni öyle bir tuzağa d ü şü rü rü m ki
Etrafım da o zam an d ö rt dönersin!

***

Şu heybete bak! Felek b ir iz gördü.

Bir sıçrayışta bu k ad ar dolandı.
Yüz asır daha hızlı hızlı dönse,
D um andan ibaret olduğu için dum anda döner.
D ünyanın yüksekleri, alçakları olsa da
Koyu topraktır ya da m o r dum andır.
Felek ağır veya çabuk dönse de
Bu to p rak ile du m an arasında dönm ektedir.
Böyle kuvvetle d ö n en felekler
N eden bir avuç to p rak için döner?
D ostum , bu kadar kudretli bir m adde
Bir avuç deri ile d am ar için dönmez.
Böyle bir deniz bize karşı aciz olmaz.
Bir şebnem tanesi için asla dönm ez.
Sinek sanar ki kasap
O n u n için dükkân kapısını açar.
Ne diyeyim? Şaşılmaz T anrıya
Bir tane için değirm en çalıştırırsa.
Felek tem iz can için dönm ektedir.
Bu dönüş su ve to p rak için değildir.
Tanrı erleri gibi bas b u yola ayağını.
D önen şu felek o zam an hizm etkârındır.
A m a cihanın sahibi Tanrı birkaç günlüğüne
H apsetti seni yeryüzü zindanına.
Bir gün b u fâni zindandan geçtiğinde
O gül bah çesin in kadrini bileceksin iyice.
Canların cevher olduğu o m aden yüzünden
Felek u zun zam andır onun kapısında topraktır.
Felek o m ad en in yanında bir ferdir.
Felek o m ad en yüzünden laciverttir.
Cevheri anlam ak için çırpm ıyorsun.
Hal böyleyken o m adeni nasıl anlarsın?
G ökyüzünde nice yıldızlar vardır!
Bunlar dünyadan yüz on defa büyüktür.
Nice otuz bin yıl geçtikten sonra
H er biri gelir hareket ettiği noktaya.
G ökyüzünden bir taş atacak olsan,
Beş yüz yıl sonra düşer toprağa.
Yeryüzü b u dokuz m ine tavanın yanında
Benzer deniz üstünde yüzen haşhaşı kumaşa.
Bak bakalım , bu kum aşa lâyık mısın?
Kendi h aline gülsen, değer buna.
Haşhaşı k um aş giyiyorsun şişinerek
Böyle b ir kum aşı bir daha nerede bulacaksın?
Senin haşhaşî kum aştan nasıl haberin olur?
Ç ünkü b u n lara dikkat edecek gözün yoktur.
D okuz katlı, yıldızlı b u felekten
Sana ancak birazcık seyir düşer.
Bakıyordu dervişin biri
İlahî incilerle dolu b u denize.
Geceyi aydınlatan inci gibi yıldızlar gördü.
O nların ışığıyla gece gündüze dönm üştü.
Sanki yıldızlar d urm uş
İnsanlarla konuşuyordu.
“Hey gafiller! A m an uyanık olun!
Bu dergâhta bir gece uyanık olun.
N eden bu kadar uykuya düşkünsünüz?
K ıyam et gününe kadar uyuyacak m ısınız?”
Bu seyirle âşık dervişin yanağı
İnci saçan gözleriyle yıldız doldu.
Ters davranışlı felek h o şu n a gitti
Bülbül gibi dillendi, konuşm aya başladı.
T anrım , zindanının tavanı böyleyse,
Çin resim atölyeleri gibi güzelse,
Senin bahçenin dam ı acaba nasıldır?
Ç ünkü senin zindanın bile bahçedir.

XXX

A m a bu zindanın d am ın d a yıldızlar
İnsanların ö m rünü açıkça çalarlar.
Bu zindanda bedeli olan canım ız var.
O yüzden zindan d a m ın d a hırsızım ız var.
U zun zam andan beri ben zincirdeyim.
Felek sahanlığının sih rin i biliyorum.
Bu yedi katlı gökyüzünün yıldızları
Kükredi, çocukları ağlattı.
A ltın yıldızlı b u ceviz bir süre
Bu küm bette seyre doymadı.
Bizi bu yolda çocuk biliyorlar.
Boş yere k ü rek çekiyorlar.
Söyle, ne zam ana kadar feleğin oyun perdesi
H er gece b ir başka oyun sergileyecek?
Ay bazen incelir, bazen tepsi gibi olur.
Bazen kalkan bazen orak olur.
Bazen Başak b u rcu n d a güm üş orak olur.
Bazen Boğa b u rcu n d a altın değirm en olur.
Kim bilir feleğin bu zorlu padişahları
Niçin to p rak ta el pençe divan durur?
Kim bilir binlerce altın boncuk
Neden dokuz hokkanın içinde dolanır durur?
Bu denizde neden dalgıç oldular?
Semâ yok; niçin rakkas oldular?
Ne dönm ekten vazgeçerler
Ne savaş m eydanından çıkarlar.
H okkabaz gibi ne zam ana kadar oynayacaklar?
Bu dokuz hokkada birbirlerine ne kadar saldıracaklar?
Binlerce defa d ö n d ü durdular.
Ne biri fazlalaştı ne biri eksildi.
Zor bir yol, şaşırtıcı bir şey bu.
Bunu d ü şü n m ek ten gönlüm kan doldu.
O nlardan biri bile vazgeçmedi.
Acaba ne zam an ulaşacaklar m aksada?
Şevkli bir gönülle acizane dönerler
D önm ekten asla vazgeçmezler.
Başlarını yola koym uş suskunlardır.
Dilleri kesilm iş, yola düşm üşlerdir.
Hepsi de cübbeli sûfilere benzer
K endilerinden haberleri yok, susarlar.
Bu dönüşte ne sarhoş ne ayıktırlar. *
O hal ile ne uykuda ne uyanıktırlar. • ? ;

Gece g ü ndüz arayış içindedirler

M ahşere k ad ar canla aram aya devam ederler.
Sen gece güzel güzel uyurken onlar onun yolunda
O nun derg âh ın ın toprağını öperler.
G önlüm ; keskin görüşlü olmaya bak.
Bu düşm anlığın d ah a ne kadar sürecek?
Ne dersin, bu altın p u tlar
Böyle döne döne neyi ararlar?
Git, putların y ü zünden çevir gözünü.
Baş aşağı getir p u tların başını.
İbrah im gibi putları yere çal.
“B atanları sevm em” nefesini üfle.
Senin yaratılışla yok bir işin.
B ütün âleme yük m ü olacaksın?
T a n rın ın hikm etiyle ne işin var?
D arağacının altında olsan da konuşm a.
Yüz yıl düşünsen de
Kuru ot ile orm an yeli olursun.
M aksat bir kim se için m üm kün olsaydı,
C ahillikle yoldan uzak düşerdi.
A raştırm ayı bir kenara bırakırdı
H içbir işte revnak kalm azdı.
Sırları kıl ucu kadar bilm iyorsun.
C ahillikle neden bu işin peşinde koşuyorsun
Susm ak ve sabır senin yolundur.
B undan iyi bir seçenek bulamayacaksın.
Bu m ânânın sırrına karşı cüret gösterm e
Erkek aslan olsan, d önersin karıncaya.
Biliyorum çok sıkıntın var
Ellerin titriyor; bu halinle civa mı tutacaksın
Sen satrançta hiç kazanm adın.
Satranç oyununda p ratik yapmadın.
M adem satranç oynam ayı bilmezsin
Bir iki m erhale sonra aciz kalırsın.
Ne bilirsin onca kalenin niçin gittiğini.
N eden şahın her yönden avare kaldığını.
Bir yanda at görürsün, çevirm iş yüzünü
Bir yanda filin başa çıktığını.
K enarda görünce piyadeyi
Vezirin ata binip seni aldığını.
S atranç tahtası bir arşın uzunluğunda değil.
Sen o nda bile yüz sıkıntıyla aciz kaldın.
G özüne küçük görünen bu tahtada
Neyi kazanacağını bilm iyorsun.
Baş aşağı olan deniz tahtasında
O nun ne oyunları olduğunu ne bileceksin?
Sen yüz o y unu nasıl öngörebilirsin?
Sen ne geri gidersin ne ileriyi görürsün.
Satranç o y u n u n u bilm eyince
Feleğin oyunu karşısında apışır kalırsın.
Bir yönde Sam anyolu h arm anını
Bir yönde gökyüzünün altın tanesini.
İki kuş yem peşinde koşuyor.
Altısından biri uçuyor.
Başaktan h a rm an a buğday gelmiş.
İki çiftçi boğaları harm ana çekmiş.
Bir terazi buğdayı tartm ış.
O terazi hiç arpa tartm am ış.
Denize atm ış pençesinden bir kova.
Ç ıkarm ış orad an balık ile yengeç.
Koç oğlakla otlağa gitmiş.
Bir aslan tilki avına gelmiş.
Yay aslan sırtın d a çiftçilik yapmış.
Koç iki ayağım akrebin sırtına koymuş.
Çiftçilik yapm adan, saban sürm eden sen
Git haline razı ol; buralarda dolanm a.
Koç canını, gönlünü çok kebap etti.
Koç böyle kebapları çok pişirdi.
Boğa öfkeyle seni boynuzlayınca
Niçin b oğanın oyununa geleceksin?
İkizler yıldızım yendin diye
İstediğinin olacağına güvenme.
Sen yengecin pençesi altındasın.
Bu yüzden her an yam piri gitm ektesin.
Şimdi aslanın ağzında esirsin sen.
Şimdi aslan tutacağını ne bilirsin?
Gam çekm eden başaktan bir tane göremezsin.
Başak toplam azsan, bir arpa alam azsın.
Terazide kol g ü cü n ü n ne değeri var?
O seni ta n d ırd a n alıp teraziye çekti.
Akrep h ak k ın d a nasıl iyi zanda bulunulur?
Kendisi akrepleri diri diri göm m üştür.
Yay kirişi gerip ok atm aya hazırlandı mı
Bil ki canın kesinlikle tehlikededir.
Senin gözünü keçi o y u n u doldurm uş.
A m a bu keçi ağıldakilerini tehlikeye atıyor.
Kova sana dedi: “G ir kovaya, çık aya”
Kova gibi bu iple g ittin kuyu dibine.
Sen hokkabazın leğenindeki balık olduğun için
Leğene düşm üş karınca gibi esirsin.
İlginç şeyler yapan feleğin oyununu ne bilirsin?
Git, şaşkınlığını p arm ak ısırarak göster.
Bu süslü tahtanın k en arın a çekil.
N eden değerli vaktini boşa harcarsın?
Felek tahtasını seyre dalm ışsın.
Git, teslim ol; o zam an kurtulursun.
Felek tahtasında aciz kalırsın kesinlikle.
Bırak, teslim ol; daha ne kadar sürecek bu hal?
Bu yer tahtasında can tehlikesi var.
Z am an, kum saatinin k um u gibi akıyor.
Bu yer tahtasında o tu rm a şahlığa.
Bu sıcak kum da balık gibi pişersin yoksa.
Felek tahta, yer kum dur. H er gün
D ünyayı yakan güneş çeker kılıcını.
T ahta ile kum y ü zü n d en um utsuz gönlün var.
Başında kılıç çeken güneş var.
Bu sarayın m ensubu olm adığın için sonunda
B aşından olacaksın tah ta ile kum arasında.
H ayretinden gerçi baş ağrın var,
Boş yere yazık etm e başına.
îşitm iştim , b ir h ö d ü k köylü
Yoksulluk y ü zü n d en şehre geldi.
Köyde m inare görm em işti.
Şaşırdı, m inareyi seyre daldı.
Birine sordu: “Bu iyi bir ağaç.
H er halde m übarek biri dikti bunu.
Bu ağacın bakıcısı kim?
Bunun yaprağı, meyvesi nerede?”
O na şöyle cevap verdiler:
“Bu her yıl sürgün verir.
Birinin başı çok ağrırsa
İlacı, bu ağacın sürgünüdür.”
A dam çok ağladı çaresizlikle
Bu köylü baş ağrısından öldü!
“Git” dediler “Ç ık m inareye, al sürgünü
Böylece k u rtu lu rsu n baş ağrısından.”
Bu yum uşak huylu adam kalktı,
Etrafı seyrederek m inareye çıkm aya başladı.
Yarıya k adar çıkınca zavallı
D üştü m inareden, boynunu kırdı.
Bu saf adam cahillik belasıyla
Baş ağrısı y ü zü n d en oldu başından.
Bu zavallı o k ad ar baş ağrısı çekti
Baş ağrısı yoktu, başının belasından öldü.
Başından olm asının sebebi açıkçası
Küçük bir şey u ğ ru n a çok şeyi gözden çıkarmasıydı.

XXX

<
Ey elif gibi bir hiç ü stü n e düşen!
D ışın m inare gibi, için dolambaçlı.
Topal karınca gibi d üşm üşsün yola.
Kıl ü stü n d e çıkm aya çalışıyorsun aya.
A şırı sıcak ve rüzgâr var senin yolunda.
Fil bile sıcaktan, rüzgârdan perişan.
Yolunda rüzgâr varken sen karınca gibi
Bir kıl üstünde aya çıkıyorsun; kör m üsün?
Bir k ö r ne kadar böbürlense de
G eceleyin çukura düşü n ce ne yapacak?
Ne arıyorsun; bulam azsın sen kendini.
Ne oturuyorsun; k endinde ara sırrını.
H er şey senin üstünde, sen hiçin üstünde; işe bak!
Bir hiçin üstünde b u n ca yük nasıl olur; söyle.
Sen varsın; sen o acayip m acun değilsin.
Sen hiç değilsin am a hiçlik senin dışında değil.
Çok sır bilen o p ir şöyle dedi:
Sen ne kaybolursun ne çıkarsın ortaya.
Arş ı âlâ gibi izzetli olsan da
Seni bir hiçe alm azlar asla.
Küçücük b ir zerre olsan da
-Böyle dedi pir- kaybolm azsın asla.

XXX

Ne istiyorsun? Ne diyorsun? N eredesin?

Hey köylü; h ad d in i bilerek sözünü söyle.
Güzel konuşan bir im am m inberde
H er k o nudan söz ediyordu.
D elinin biri dedi ona: “Ne diyorsun?
Bu k adar laf ettin; ne arıyorsun?”
Cevap verdi ona hem en imam:
“K ırk yıldır ben sır söylerim .
H er vaazım dan önce gusül apdesti alırım.
N eden böyle bir m eclisim olm asın ki?”
M üflis m ecnun cevap verdi ona:
“Sen kırk yıl daha vaaz ver.
Al gusül apdestini, söyle sırları.
Bazen K urandan bazen hadisten söz et.
Kırk yıllık vaazın seksene çıkınca
Rüzgâr hızıyla gel b enim yanıma.
H ey ayran delisi! Sepet getir yanında.
Senin ayranını doldurayım sepete!”

XXX

Bir ö m ü r boyu bu sepeti ördün sen.

A m a sepette ayran b u ld u n sen!
Sepetin suda durur, bilm ezsin.
Başın uykudadır, bilm ezsin.
G üneş kırlarda çok doğar
D oğar am a kır güneşi anlam az.
Sabrederim ben içi hava dolu bu davul
Yırtılıp ses verm ez oluncaya kadar.
G özün sırları görecek olursa,
N e âlem kalır ne âlem deki varlıklar.
S:

¡'O h - '—
i,. ,;’J v U -' - 4 '(

Bir gece o ihtiyar çok inledi

Yarabbi ö n ü m d en bu perdeyi kaldır, dedi.
Ö nündeki perde kalkınca
Kat kat soğan gibi iki âlem gördü.
Başsız bir g ü ru h koşturuyordu.
Kanatsız b ir g ü ru h kanatsız uçuyordu.
Bir g ü ru h h er şeyi kucaklamış.
Bir g ü ru h okum aya baştan başlamış.
Bir dünya gördü, h er türlü insan
H er biri b ir yolda kaybolmuş.
İhtiyar bu m anzarayı gördü, ken d in d en geçti.
Baygınlıkla düştü, kan içinde yattı.
Acayip bir zam anda kaldı
Perde arkasında acayip şeyler gördü.
Bir öm ür böyle geçince, akıllı ihtiyar
Tanrı’dan o âlem i istedi tekrar.
İhtiyarın gözlerinden perde kalktı.
Sağda solda kim senin hayâlini görm edi.
O nca halkın b ed en in i kayıp gördü, can yoktu.
Ne bir iz vardı ne isim kalmıştı.
İnleyerek dedi: Ey sırları bilen!
O koşturan insanlar nereye gitti?
Sırlar âlem inden hitap geldi: p
“Evde kim seler yok.
Bir görüntüydü. O nlar görünüyordu.
O da kalm adı; zaten yok idiler.
Uzaktan serabı su gibi gördün.
O raya varınca susuzluktan öldün.

....
İki âlem kudret elim izde m um dur.
K üllün kudreti değişm ez, kudret iradeyle kaybolm az.
İstersek, göz açıp kapayana kadar
H er zerrede iki âlem var ederiz.
Yoksa kapıyı sıkıca kaparız.
Biz olunca, âlem de  dem de olmaz.

XXX-

Azizim! Bak, m uhtaç olm ayan Tanrı

Nasıl da canım ızla oynuyor?
Bak, korkusuz hizm etk âr oğlan
Yücelik dağından nasıl da geliyor!
O doru k lara kim çıkabilir?
O n u n fakirliği deniz gibi çalkalanıyor.
Yaşlı âlem de fakir ona derler.
O çocu k gibi sütten başka şey alamaz.
O n u r denizi şeyh şöyle dedi:
-Şeyhin m ezarı H arakan’dadır-
“Âlem de tam anlam ıyla fakir
Kendi fakrı ile gönlü kararm ış kişidir.”

Bunun anlam ını söyleyeyim sana.

Siyahın ü stünde b ir başka renk yoktur.
Fakirlik iki dünyada yüz karasıdır,
iki dünya terazide fakrın bir zerresi kadar çe
Ne diyeyim; Peygam ber gibi biri bile
Külli fakra ulaşam az; boşuna uğraşm a.
Senin yaptığın b an a oyun gibi geliyor.
Cılız atını arap atıyla yarıştırıyorsun.
Bu sırrı öğrenm eye lâyık değilsin, konuşm a.
İşine razı ol; vaktinin kıym etini bil.
Sırlar perd esin in etrafında az dolaş.
Fierkes bu sırların ehli olamaz.
M ânâlar d en izin in incisini bulam azsın.
Bulsan da o rad a batar kalırsın.
Bu sırların aslını arayan kişi
H âzinenin an ah tarın ı çarşıda arar.
Sır yoluyla iz kaybettikleri için
Bu izi nasıl sürersin a akıllım!
Bu sırra gizlice ulaşan biri
K aybeder ayak izini; sen bilem ezsin onu.
Kulağın kapıda, gözün yolda kalm ışsın.
İz sü r ki h er şeyden h ab erd ar pir bulasın.
Kapıyı açık bulm ak istiyorsan
Acizliğini dile getir b u lm ak için.
C anm üstünde sır abası yok.
C an d a böyle bir sırdan işaret yok.
Bu sırların incisini tanıyan kimse
O inciyi bu denize attı.
Bu denizdeki m ânâ incilerini
Kim biliyorsa söylesin, sen de öğren.
Bir iğne elli yılda doğruldu.
O iğne şim di deniz dibindedir.
Bu denizde nice gem iler yüzdü.
Su b aştan aşınca, denizin dibini boyladı.

XXX

Bu kon u d a çok kafa yorduk, çalıştık.

H am ahlat işlerim iz y ü zü nden iyice pişm edik.
Ç ok söyledik gönül ehliyiz diye.
H enüz eblehlikten kurtulam adık.
Türlü türlü üzüntüler çektik.
T oprakta çok yattık, çok kan içtik.
Ö rüm cekler gibi eve çok gittik.
Sinekler gibi çok m asal söyledik.
Kim uçuyorsa, biz de k anatlandık uçtuk.
Kim koşuyorsa, biz de koşturduk.
Bazen bir rintle m eyhanede bulunduk.
Bazen yüzüm üzü p u th an e kapısına sürdük.
Bazen H ıristiyanların zü n n arım bağladık.
Bazen H ıristiyan m an astırında oturduk.
Bazen kâfirlerle savaşta bulunduk.
Bazen taş üstünde ateşle durduk.
Bazen seccadeyi attık om zum uza
Bazen gönül denizinde kaynadık durduk.
Bazen çileye girdik, Kur an okuduk.
Bazen vahşiler gibi avare olduk.
Bazen baykuşla viranede bulunduk.
Bazen yün hırka ile kâşânede oturduk.
Bazen dikenlikte gönlüm üzü diken doldurduk.
Bazen çöle çıktık, canım ızı saçtık.
Bazen başım ızı dizim ize dayadık.
Bazen oturduk, h û çektik.
Bazen kıvançla arşın üstüne çıktık.
Bazen arlandık, halı altında yattık.
Bazen can doğanıyla uçtuk.
Bazen yüz kapıyı b ir ah ile açtık.
Bazen var, bazen yok idik.
Bazen ektik, bazen hiçlik biçtik.
Bu sırrı aram ak için çok dolaştık.
Şimdi um utsuzlukla geri döndük.
Bazen yiğitlik gösterdik, savaştık.
Şimdi bir koku alam adan görünm ez olduk.
Bu yolu çok defa baştan aldık.
Bu yolu gittik, b ir daha tekrarladık.
Ayın, yılın to k ad ın ı çok yedik.
Ağzına kadar zehir dolu kadehler içtik.
Ç ok dedik am a gönül sakinleşm edi.
Ç ok gittik am a yolun sonu gelmedi.
Şimdi u ydurduğum uz laflar da söylendi bitti.
İşi yüzüm üze gözüm üze bulaştırdık.
G urbetteki adam o yaşlı kadına gitti.
“Bir m acera söyle” deyince, kadın “Git şu rd an !” dedi.
“Şim di kimseyle konuşacak halim yok.
İpin ucunu kaçırdım ; nereden başlayacağım?”

XXX

Bak, bunca türlü türlü talepkâr

K apatm ış ağzım, başını uzatm ış.
Nasıl diyeyim; bunu söyleyecek dilim yok.
G ö n lü m kanadı; b una dayanacak canım yok.
Felek b u um utla çok koşturdu ama
B ulunm az dert yüzünden m atem elbisesi giydi.
Dağ bu hakikati öğrenm eye azm etse de
Yıkıldı sonunda; elinde hava kaldı.
D eniz gibi kim b u radan bir dam la aldıysa,
Susuzluk derdinden dudağı kurudu, öldü.
G üneşi söylesem, sararm ış bir yüzle
H er akşam bu dertle batar.
Ay ise görürsün, her ay
Şaşkınlıktan bu yolda elinden kalkan atar.
Yer ise üzüntüden başına toprak saçar.
Avare felek hayıflanır, m atem tutar.
A rşın ağzı kana bulanm ış am a midesi boş.
Levh yeniden yazmaya başlam ış, kalem bir hiç.
Azizin biri arş h ak k ın d a dedi ki:
Kara toprağa h er gün hitap gelir:
“O rada Tanrı’d an ne haber var?
H aber ver çünkü habersiz yaşanılmaz.”

*XX

H epim iz hayran, avare kaldık

Bu uçsuz bucaksız vadide kaldık.
G idenlerin hali nasıl? Kim bilir?
U yuyanların hayâli toprakta nasıl?
Hepsi, beyinleri sevda dolu olarak gitti.
Aydınlık çerağ gibi söndüler.
Hepim iz halka gibi kapıda asılı kaldık.
H epim iz kendi işim izde aciz kaldık.
Bu ne derm ansız b ir derttir!
Bu ne sonsuz b ir yoldur!
Hiç kim senin gidecek yolu yok.
Aşağıda toprağa girm ekten öte yol yok.
Kim bilir ne zehirli şerbetler
Bu kahırla boğazım ızdan geçecek.
 Onuncu Makale

Ben zavallı çok uyanıktım .

Bir ö m ü r boyu bunun peşindeydim .
Bu denizde çok gemi yüzdürdüm .
S onunda varımı yoğum u denize saçtım.
Yıllardır bu düşüncedeydim ben
Birçok hali öğrendim ben.
Herkes izleyici veya önderdir.
Am a hayrette iken yanyanadır.
Kimse İlahî sırdan haberd ar değil.
Bir baştan bir başa esirleriz biz.
Gayb ilmi gaybı bilenin ilmidir.
B unun için gayb ilmi perde arkasındadır.
Acayip b ir kıssa, üstü ö rtü lü bir iştir.
Bu düşüncedeyim ben bir zam andır.
Bunca koşuşturm adan sonra oturdum şimdi.
Ç ünkü bu vadinin sonu yoktur.
Bir süre parm aklarım la kazdım bu m adeni.
Bu k ad ar didindim am a bir şey görm edim .
G ö n lü m ü n m uradınca uyum adan bir an
Ben yaşadıkça hep bu gam ı çektim.
Feleğin m ihnet kitabını okuduğum için
K irpiklerim den kanlı yaş akıttım .
Bir an bile konuşam adan soldum .
Bir gece bile m utlu o lm adan yok oldum.
Bu lacivert hisar beni k ö k üm den sarstı.
Feleğin devri benim dallarım ı kırdı.
G ön lü m gündüzleri zam ane pazarında
Bir m u ra t okunu bile hedefe atmadı.
Felekten bir tatlı kadeh içtimse,
Binlerce zehirli şerbet içtim.
Ö m rü m boyunca gönül kanıyla yaşadım .
Ö m rü m boyunca rahat bir nefes alm adım .
Ö m rü m geldi geçti am a
G önlüm ün isteği b ir an bile gerçekleşm edi.
Başlangıçta d u ru m u m parlak olsa da
C anım dan sıkılır oldum sonunda.
Kalem gidince kâğıt ne işe yarar?
Kâğıdı ele alm akla ne olur?
Bu kam bur felek beni öyle avare etti ki
Kendim i kendi elim le öldürdüm .
Hey dünya! Sefillikle elinden geleni
Yap bakalım bana! Çok uyum suzsun!
Hey dünya! Bana biraz süre tanı
Senin yüzünden dolu dolu ağlayayım.
Benim ne yapabileceğim ortada.
Benim kanım ın akm ası ne işe yarar?
Ben ölürsem , dünya m atem tutm az.
Bir avuç kem iği âlem almaz.
G önül derdim i anlatm aya başlasam,
D ertlerim anlatm akla bitmez.
Benim d erdim in d erm anı yoktur.
İyisi mi sus, çü n k ü sonu yoktur.
K endim den d ah a ne kadar bahsedeyim ?
Ç ünkü bir şey bilm ediğim i biliyorum .
Kimim ben? Hiç kimse. Hiç kim seden de değ
G ünahı çok, ibadeti az her nefeste.
D inde geri kalm ış, dünyada öne çıkmış.
Kâfir gibi dünyasını, ahiretini kaybetm iş.
İçim heves dolu, gönlüm dirençsiz kalmış.
H er nefes alış verişte bir şey d ü şünürüm .
Z am an olur, T an rıy a yakarır, ağlarım .
Z am an olur, m eyhanede kafa çekerim .
Ne sûfi o lu ru m ne zünnarlı keşiş.
Bazen m escide giderim bazen m eyhaneye.
Ne kendim e ne b ir başkasına yaraşırım .
Ne iyiye ne kötüye yaraşırım .
Bütün değerli ö m rü m ü
H arcadım beş para etm ez bir şeye.
Ne yazık ki ö m rü m heves içinde telef oldu!
Benim gibi bir soysuzdan arlanarak öm rüm geçti.
Benim evim den hep d u m an çıktı.
H er bir şey benim d ivanım dan çıktı.
Saçlarım süt gibi ağardı, apak oldu.
A m a hırsım dan süt çocuğuna benziyorum .
G önlüm de katıyım, işe gelince gevşeğim.
Çok gittim am a hâlâ ilk adım dayım .
Yorgun ihtiyar b ir gün bir değirm en gördü.
G özü kapalı bir deve değirm en taşını çeviriyordu.
Bir nara atıp coştu ihtiyar.
N eden sonra ken d in e geldi.
Yârânına dedi: Şu başı dönm üş deve
Hal diliyle dedi ki bana:
Sabahtan akşam a kadar gittim.
H er halde çok yol aldım dedim.
G özüm ü açtıklarında bir de baktım.
O yürüyüşe rağm en ilk adım attığım yerdeyim .

XX*

H epim iz o ilk adım dayız.

H epim iz törenin, âdetin esiriyiz.
Bizim bekam ız bizim belamızdır.
Ç ünkü başım ıza ne gelirse, bizden gelir.
Sevincimiz, gam ım ız bizden gelir.
Başımıza ne gelirse, bizden gelir.
Ne olurdu bizim varlığım ız olmasaydı!
Ne yazık ki yok b ir faydası.
C anın varlığı b ed en in ölüm üne değmez.
Bir öm ür yaşam ak ölm eye değmez.
Varlığımız kuşkusuz bizim alçalışımızdır.
Bizim yokluğum uz varlığım ızdandır.
Varlığımız olm asaydı, varlık
Bunca yokluktan h u z u r bulurdu.
Hayran olan ben b u m ih net dolayısıyla hüzünlüyüm .

169
U zun zam andan beri gece gündüz böyleyim.
G ö n lü m ü n tüm isteği k end im d en fâni olmaktır.
Ç ü n k ü fânilikte bakilik vardır.
Ey saki! G önlüm kanadı; sen bilirsin.
Beni fâni etme; gerisini sen bilirsin.
Y ıldırım ın kıskançlığından canım dum anlanıyor.
Bu canım geç geldi, çabuk ölüyor.
H er yaşlı kadının kapısını çalıyordu Peygamber.
“Hatun! D uada beni de an.”
Bakar m ısın şu zor işe!
G üneş zerreden yardım istiyor!
İyi bil bunu: Avcı aslanlar
Bu yolda k arıncadan yardım istediler.
Senin derm anın, yok olmaktadır.
Senin yoklukta h u z u r bulm andır.
Fâni olup k en d in d en kurtulunca
D üşün d ü ğ ü n ü n de ötesinde rahata ereceksin.
Sen fâniydin, öyleyse varken fâni ol.
K endinde fâni oldun mu, kurtuldun dem ektir.
Ne dikensiz gül ne baş ağrıtm ayan m ey vardır.
Sen sen oldukça yapacağın çok iş vardır.
Senin düşm anın senden başkası değildir.
D üşm an hiç kim seyle düşüp kalkmaz.
Şenle senin aran d a b ir şey vardır.
Kenara çekil, çü n k ü burada can tehlikesi vardır.
Bu nasıl bir vadi? H er adım da çukur var!
Nasıl bir denizdir? Yolda yılanlar var!
Bu denizde ne b ed en ne can görünür.
Ne baş bellidir ne son görünür.
Feridun olsan, A frasyab olsan
Bu denizde sen de bir dam la susun.
Rüzgâr h arm an d an bir sam an kaptıysa,
Niçin ay boyunca böyle m atem tutarsın?
D in önderleri için de ölm ek var.
Bu denizde sam an çöpünün ne değeri var?
 Bilm iyorsan, istiğna ile bak.
vjls. Sam an çöpü için üzülm e, hey sam anlık köpeği!
^ Azizim! Sen olm ayınca sen bir hâzinesin, padişahsın. j
Tabiatında kendin için de b ir yer vardır. t"''''
D oğru fikri olursa, tabiatın alır o hâzineyi.
/4 Değilse, bırakır olduğu gibi o hâzineyi. k
N eden b u kadar fodulluk yaparsın?
H em zalim lik eder hem bilgisizlik gösterirsin?
O hazine niçin koyuldu, niçin alındı?
Senin b u n d a n niçin h ab erdar olm an gerekir?
Sen b u hâzinenin içinde değildin.
O h âzin en in nasıl değerlendirileceğini bilm iyordun.
Padişah hâzineyi koyup kaldırıyorsa,
N eden beyim bunca feryat eder durur?
Senin ö m rü n aziz olsa da, fazla konuşm a.
Şimdi bu sıra başka bir topluluktadır.
G üllük gülistanlık dünya bir tarladır.
Bu tarlada bazen hazan bazen bahar vardır.
Tohum ekilm eyegörsün, m utlaka yeşerir.
Bunun biri hasat edilirken, öbürü yetişir.
O lgunlaşıp bir süre öylece kaldılar.
Bir tohum gibi felek değirm eninin altında ezildiler.
Z am anenin davranışı işte böyledir.
Sen yegâne varlıksan, d ön yüzünü tek Tanrıya.
 On Birinci Makale

Efsane dolu bu eski m abed çok ho ştu r

Eğer arada ölüp gidecek biri değilsen.
Bu m ihnetler evinde m atem tutarız.
Ç ünkü bizi b ırakm az kendi halimize.
N ahoş ölüm peşim izde olmasaydı,
Yaşamak ne güzel olurdu!
Neşe vardır am a gam da başım ızda d ö n er durur.
Varlık vardır am a yok olm a korkusu da vardır.
Serkeş âlem de m utlu lu k arıyorsun
Bu âlem de m utlu lu k devri olmaz.
O n u n içimi hoş şarabını ateş bil.
O n u n b ü tü n m u tlu lu ğ u nu m utsuzluk bil.
 lem in gül suyu ile m iski gözyaşı ile kandır.
Gözyaşı ile k an d an m u tluluk beklem ek deliliktir.
Hoş öd ağacı k o kusunu alan kimse
M utlu olur am a ö d ü n aslı dum andır.
B urada atlasın veya siyah ipeğin olsa da
Bu nasıl afsun? Ç ü n k ü bir böceğin salyasıdır.
Balın hoş kokusu, tad ı vardır am a
Bal dediğin bal arısının artığıdır.
Felek burad a sana oyun oynar.
Köpek, gözüne p o stu değerli kunduz görünür.
Böceğin salgısı ipeği kan ile boyadın.
Rum atlası elde ettim , dedin.
Sana zam aneden hoş bir esinti gelse,
G öz çu k u ru n u to p rak la d o ld u ru r sonunda.
Bir süre için uyanıklık istersen
Ziyan görm eden elde edem ezsin uyanıklığı.
 - f,-.
7-
B ahtını denem ek için bir ceviz kırarsan,
H iç ceviz içi görm ezsin orada, neden?
Yüz kere denize balıklam a dalarsın,
İnci bulam az, eşek yüküyle kum çıkarırsın.
Kayaları yüz külünkle parçalarsın
Kayadan b ir gram altın çıkarm ak istersin.
Taştan böyle altın çıkarırsın
Bunu eline harçlık geçmesi için yaparsın.
H azine bulunsa da bulam azsın onu.
Bir ö m ü r boyu viranede yaşanır mı?
Bu gülistanda gül d erm ek istersen,
Elin k irp i sırtı gibi dikenle dolar.
D enizin zırhı rüzgâr esince görünür.
O zırh balıkta da bulunur.
Felek sırtın d a yüz kılıçla hazine verse, ne fayda?
Dağ kekliğinin de kılıç vardır başında.
Felek ha sana ha karıncaya kem er vermiş
İkiniz de bu kem er y ü zünden çıplaksınız.
Felek h a sana ha doğana külah vermiş.
İkiniz de bu külahla canınızı feda edersiniz.
G önlün ölm üş, belki gönlün canlanır diye
Yas tu ta r külah senin başında.
At külahı başından, yol hazırlığı yap.
Başında saç var, al külahı başından.
Taç verirse sana, maskaralıktır.
Başta b u lu n an taç horoz tacının ortağıdır.
H üthüt kuşu gibi bir ulağın olsa
Yüz kez alay eder başındaki taç sana.
Tahta geçersen, attab kum aşına bağlanma.
Ç ünkü taht da sana bir nevi bağ olur.
Taht düşkünlüğün ne zam ana kadar sürecek?
Saltanat düşkünlüğü de senin için bağdır.
Sana söylenen takdir sözleri boğazına geçmiş iptir.
Seni sem irten şey hastalık şişkinliğidir.
Burada kızıl altın hoşuna gidiyorsa, Y ■
K uyum cu gibi pota karşısında körüklem en gerek,
(¡özü n d en yağm ur gibi yaş dökülünce
İçindeki ateş ya alevlenir ya söner.
Lale gibi kızıl yüzlü olm an gerekirse,

".. ' '

Si. *
G önlü n ü n laleden d ah a siyah olm ası gerekir.
Tok iken, aç iken hep gam gördün.
D ünyayı hem doyasıya gördün hem görm edin.
Ö lüm süzlük pın arı âlem den lezzetlidir.
A m a bu pınar k aranlıkta görünm ez yerdedir.
G ördüğün tavus k u şu o güzelliğiyle
Yazık! Feda olm uş b ir iki kuru üzüme!
H üm a kuşu saltanat işareti taşır.
O da köpek gibi kem ikle yaşar.
O ndaki ateşi dev dalgalarla görürsün.
O ndaki nefesi toz to p rak kalkm ışken görürsün.
Bir kılıçta cevher varsa
O cevher dem irin aslındadır.
A dına Kâfur denilen zenci hizm etkâr
Siyahlıkta kuzg u n d an siyahtır.
A dına A m ber denilen diğer hizm etkâr
O n d an nahoş koku gelirse, gitmez senin hoşuna.
A dına Cevher denilen ö bür hizm etkâr
C ism i görünm eyecek kadar küçüktür.
Bu dünyanın h o şluklarını saydım sana.
Ben yaşarken bu kıssa yüzünden öldüm .
Biri o gam lı M ecnuna sordu:
“Âlem halkına ait bir ru m u z söyle.”
Cevap verdi M ecnun: “Bu harabenin halkı
Tüm ü hacam atçı şişesidir.
O usta hacam atçı gibi cahillikle
H oşça nefes çekerler kan ile, hava ile.”

XXX

Yaraşır dünyadan çok bahsedersen.

Vakit hoş geçer onun b ir sırrım ararsan.
Yaraşır göğsün ateş dolarsa onunla.
Ağlarken gülersin sen onunla.
 lem de m utlu olm ak için ört sırrım .
Sus, gönül perdesi arkasında tut sözünü.
M utlu iken bir laf çıkarsa ağzından
Yüz gam gelir m utluluğun peşinden.
Ayrılık olm adan kavuşm ak nasip olmaz.
Dikensiz gül, sineksiz şeker olmaz.
Vefasız dünyanın yoktur nuru.
M atem tu ttu ru r; yoktur sevinci.
Sana güm üş verirse, taş olur elinde.
Sana kabul edilem ez bahaneler bulur.
Ö m rü m ü zd e m urada erm ek isteriz.
Bunun için bin m uratsızlık lafı okuruz.
M urat varsa, belanın ortasm dadır.
H azine varsa, ejderhanın altındadır.
Taht varsa, hiç de sağlam değildir.
Ö m ü r varsa, hiç de kalıcı değildir.
Vefasız dünya eğreti bir yerdir.
M erkezden kenara k ad ar hep sıkıntı, kederdir.
G am sız birini bulacak olursam ben,
Bir an elimi ona sü rm ek isterim ben.
Bir şeye sahip o lm ak gam ile yük getirir.
B enim sahip olduklarım bana gam getirir.
 dem yasak buğdayı yem em iş olsaydı,
İnsanoğlu böyle gam a m üptela olur m uydu?
 dem üç yüz yıl gam içinde kaldı.
Bir buğday u ğ ru n a toprağa kan döktü.
O ydu bizim babam ız, bizim aslımız.
Bir buğday için h e d e f oldu yüz belaya.
Bir lokm a istersen m utlulukla
İm kânsızdır bu; çü n k ü Â dem den doğdun.
O n u n yüz belasız buğdayı olm ayınca
G am çekm eden b ir lokm a nasip olm az sana.
Git, ağır gam yüküne razı ol.
Çalış çabala; can isterlerse, ver canını.
Sende o mertliği, o kuvveti görm üyorum .
O kuvvet olsa, g itm eden m ezara yükselirdin arşa.
Feleğin altını üstü n e getirsen de
H atırlam az kim se b ir avuç topraktan başka.
H ey tuzağa düşen! E linden ne gelir ki?
Sabırlı ol; sabret, bul huzuru.
Kim dedi sana k endini ateşe ver diye?
Başına toprak saçma; teslim ol kaderine.
Haydi, seyirci ol eğer akim varsa.
Divane olacaksan, d o ğ ru dürüst divane ol.
B unda bir m aksat görm üyorsan,
N e zam ana kadar başım yere vuracaksın?
G am lı adam! Başını yere vurm a.
Başını kerpiçe koyacaksın m ezarında.
Bu geçimsiz feleğin yüzüne vurm a.
Felek de senin yüzüne v u ru r sonra.
Ateş gibi didişm enin ne kârı var?
Ç ü n k ü h er p encereden çıkıyor dum an.
Bu k adar didişm e; m utsuz oldun zira.
Teslim ol; çünkü d üşm üşsün tuzağa.
Kanayan sarhoş gönlüm ! Kanamaya bak.
Ciğer kanı içm eden hallolm adı kim senin işi.
Seleflerden duym uştum ; yoksulun biri
Yılda b ir kez kavurm a çekerdi canı.
Yoksul adam ın eline para geçti.
Kalktı, kasap dükkânının yolunu tuttu.
Hayatı kaym ış o kasap
Yoksul adam a kötü et verdi.
Yaşlı yoksul ete şöyle bir baktı.
Et yerine ciğer ile kem ik gördü.
Hepsi ciğerdi; kasaptan et istem işti.
Sıkıntı çekm eden işler düzelir miydi?

XXX

G önlüm üz tüm üyle kana bulandı.

Bir avuç ciğer kanı içenden ne isterler ki?
Ne ağır yükü çekecek gücüm üz var
Ne canım ızda fakre dayanacak hal var.
Yârin gam ıyla gam bize arkadaş oldu.
Gam çekm ekten başka işim iz kalmadı.
Felek bizi öldürm eye niyetlenirse,
A şkının gam ını kefen diye çeker üstümüze.
D uyduğum a göre gön lü nü kaptırm ış bir âşık vardı.
G önülden yana bizim gibi nasipsiz kalm ıştı.
Ç ocuklar h er bir y andan taş attı ona.
D olu yağışı başlayıverdi o sırada.
Adam cağız kaldırdı başını gökyüzüne:
“Ben gafilin gönlünü aldın götürdün.
Ü stüm e taş ile dolu yağdırdın.
Şu çocuklarla sen de m i arkadaş oldun?”

Ne diyeyim, git h ad i sarhoş gafil.

Senin yârin uğraşm az seninle.
Sen yâr ehli değilsin; yâr uzakta.
Sen işten uzakta, iş senden uzakta.
Koy aklına, başı yüce güneş
Kimseye çevirm eyecektir yüzünü.
A nlı sanlı güneşin önü n de
Sivrisinek ile filin ne değeri var?
İyi bak sen m eselenin aslına.
D idişm e onunla; işini iyi bilen ustadır o.
Sözünü faş etm e, üstü örtülü söyle.
Bırak hayâl oyunu oynamayı.
M utluluk yoktur, gam a alıştır gönlünü.
Bir hem dem in yok; iyisi m i kapat ağzını.
Yiğidim, sözünü ö rtü lü söyle.
Sırrını her sefile söyleme.
K ararım şudur: Ben yaşadıkça
H em dem im le k o nuşurum rum uzla.
Benim le kafadar bir h em dem yok.
Elam an benim le oturan şu m ünafıklardan!
G ördüğüm üz zarar, düşüp kalktıklarım ızdan.
C ehennem azabımız, kötü arkadaşlardan.
G önlüm sus! M ahrem bulam ıyorsun.
Hiç konuşm a! H em dem bulam ıyorsun.
Tanrı erleri gibi alış şu üç şeyi yapmaya:
Susmak, sabırlı olmak, kanaat etmek.
Uzlete çekilen adam ın yolunu tut.
M ertsen, insanların alışkanlıklarını terk et.
D ünya düşkünleri yolunu keser senin.
O nlar ad am değil, fesat karılardır.
Bir tarafta bade, bir tarafta dilber
Böyle bir halk arasında nasıl zahid olursun?
Geç git şeytanların o turduğu yerden.
Bir dünya dolusu halk bağırıp çağıran şeytandır.
Biri eğlencededir, bir diğeri m usibette.
Dilleri, gönülleri yalan dolan ile çekiştirmede.
Dünya boş sözlerle doldu taştı.
Bütün âlem deve çıngırağına benzedi.
Bu yolda yüz binlerce baş top gibidir.
Ç alışm anın, konuşm anın yeri değildir.
Can dersen, kan içinde kalm ıştır.
Beden dersen, kapı dışında kalm ıştır.
Can ne yapacağını bilem ez haldedir.
Şu düşkün bedenden ne gelebilir?
Canlar kan içinde yüzm ektedir.
Kemik yığınlarından ne hasıl olabilir?
Büyük insanların yüzünde kanlı yaş var.
Şimdi tenkitçilerin onların y anında ne işi var?
Aklıyla yüz kelin başına külah olan biri
K örlüğünden bu yoldaki beyinsizler gibidir.
Kim M usa gibi körlere asâ olursa,
Bu yolun liravıınları yüzünden oku hedef şaşırır.
Senin yolunu kesenler o kadar çok değildir.
Bunları söylersem , d üşm anın ağlamaya başlar.
İster istem ez gitm en gerek bu yolda. Neden sapıyorsun?
Tevekkül et T anrıya. O senin hiç olduğunu bilir.
 Â şıkların yolunda y ü rü sen.
Bu yolda bir köpekten neyin eksik?
O köpek bu yolda b ir koku aldı.
Taşa, sopaya rağm en bu yoldan dönm edi.
N e yedi ne bir an gözünü yum du.
A shâb-ı K ehf’in koruyuculuğunu yaptı.
Bu yolun adam ıysan, gir bu yola.
Bas ayağını, feda ol o n u n yoluna.
D erlerse sana: Bizim yolum uzda
Aç başını sevinçle, at destârm ı.
Yüz ham le görüp atarsan kalkanını,
O divane gibi sen de olursun iffetli.

ISI
İS­
 O m ü m in dedi ki o divaneye:
“G üvencede olur kim giderse Kâbe’ye.”
O divane koşturdu o yolda.
M ekke’ye vardı, geldi Kâbe’n in karşısına.
H enüz Kâbe eşiğine ayağını basm ıştı ki
Başından kapıverdiler sarığını.
N ursuz fersiz bir bedevi gördü.
Elinde sarık, oradan hızla uzaklaşıyordu.
O divane başladı konuşmaya:
“İşte güvenlik neym iş anlaşıldı!
Sarığımı başım dan kapıp kaçtılar.
Böyle b ir yerde başım bende kalır mı?
G üvenlik alâmeti iyice belli oldu.
Kâbe’n in kapısında güvenlik neym iş, anlaşıldı.”

Yüz başın yolunda çevgen topu olduğu yerde

Sarığın, külahın güvencesinden bahsedilir mi?
Bu kapıda binlerce baş bir zerre etmez.
Binlerce deniz burada bir dam la etmez.
Binlerce can saçılır orada.
Sarıklar kapılır elbet o kapıda.
Sen baştan, deriden sıyrılm adıkça
G üvencede kalm azsın dostun dergâhında.
Senden bir saç teli bile kaldıkça
İyi belle bunu; güvenliğin olm az asla.
Bu yolun güvenlik işareti kuşkusuz şudur:
M iraç gecesindeki “Bırak k en d in i” sözüdür.
O rtaya çıkarsan, hayrar. kalırsın.
G izlenirsen, gizli kalırsın.

W. ¡il l'{
Bir aziz dedi ki: B ütün öm rüm ce ben
Bazen kendim i kaybettim bazen vecde geldim.
G izlendiğim zam an ben ben değildim.
O rtaya çıktığım zam an, vardım am a kârım neydi?
 On İkinci Makale

D ünya ve içindekiler esaslı yüktür.

Baş y ü k ü n ü n lâyığı ise ölüm dür.
D ar ve k aranlık m ezar iyi bir yerdir.
Sıratın da d ar olması gereklidir.
Sırat kıl gibi ince bir köprüdür.
C eh en n em in bu köprüye bağlantısı vardır.
G am denilen şeyi dünya gam ı sanırsın.
Bir de kıyam et gün ü n ü n gam ı vardır.
Bu anlam d a konuşacak halim iz yoktur.
Herkes gitti; oradan gelen biri yoktur.
Ne gidenlerden bir işaret vardır
Ne bu sonsuz vadiyi gören vardır.
Bir dünya dolusu can bu m ihnetle iki parça olm uştur.
Kim bilir? Bu ne büyük bir girdaptır!
Bir dünya dolusu baş bu yolda top olmuştur.
Kim bilir? Bu ne karanlık bir vadidir!
Bir dünya dolusu halk kana bulanm ıştır.
Kim bilir? Toprak altında nasıldırlar?
D ünyada yapılan, yapılmayan ne varsa
Hepsi p erd e arkasında bir oyundur.
Bunca ızdırap çekm ekten am aç nedir?
Bir m um gibi sönm ek kader değil midir?
Dünya bekası olm az hoş bir saraydır.
Baki olm adığı için bu bir beladır.
Bırak bu dünyayı, terk et bu sözü çabuk.
Bekası olm adığına göre terk et çabuk.
Var oldukça dünya yüzünden yoruldun.
Boşu b o şu n a didindin, kendini tükettin.
N e kahır çekm eden b ir lokm a yedin.
Ne zehir katılm am ış b ir şerbet içtin.
G önlüne binlerce k an seli aktı.
 lem yüzünden g önlünde fırtınalar esti.
İşbilir biriysen, düşü n b ir kere.
Ö lm ek m i yoksa yaşam ak mı iyi?
Binlerce gam çıktı karşına
B una karşın bir kez erd in mutluluğa.
B ütün dünya bir parça gam a değmez.
Bir parçaya değil, yarım arpaya değmez.
D ostum , dünya gam ını çok çekme.
Ç ünkü kalm ayacaktır dünyada kimse.
Bu gaddar dünya ile ne övünürsün?
Sen o m u rd ar akbaba değilsin.
D ünyanın bütü n to h u m larını toplam ışsın say.
Tohum ları elde ettikten sonra bırakm ışsın say.
Bir gün o yoksul adam hastalandı.
O nun işi o d u n kütüğü kırm aktı.
Gazzâlî h atırın ı sorm aya gitti.
Geldi, h astan ın başucuna oturdu.
Dedi ona: “iyileşirsin yine.
Üzülme.” H asta cevap verdi:
“Akıllı insan; diyelim ki iyileştim;
Kütük kırm ayacak m ıyım ben yine?”

Niçin istif eder durursun? S onunda

İstiflediklerin yıkılm ayacak m ı bir anda?
Kârına bakıp dünyadan h oşnut olma.
Adam san, dünya kârından zarar et, durm a.
Şunu iyi bil; b u yolun adamı
Z arardır bu dünyanın kazancı.
Kendi hiçliğinden kaçış yoktur.
Hiç olanın h içbir şeyi yoktur.
Din m aksattır büyük insanlara göre.
Dünya k ârın d an zarar etm ek kazançtır onlara göre.
Yüz yıllık ö m ü r sıkıntısını kâr gördüler.
Bu yüzden dünyada ahiret m ülkünü satın aldılar.
Hey! Fâni dünyada kalan sen!
Böyle alışveriş yap elinden geliyorsa.
Senin, b en im kazancım hep ziyan oldu.
Elam an senin, benim mal varlığım dan!
D oğduğum uzda ızdırap, telaş içindeyiz
Ö lürken hepim iz ayak altında eziliriz.
D ünya durdukça canlar gelecek.
Biri çıkarken biri içeri girecek.
D ünyanın sevinç ayı b u lut arkasındadır.
D ünyanın her işi d e rt ile hayıflanm adır.
D ünya dert dolu göğsüm üzle bizi
D erin uykuya d aldıracaktır bizi.
D ünya zalimliğiyle dünyayı yakabilir.
Bir k u rd a yırtıcılığı öğretm em ek gerekir.
Z am ane öyle bir sihir yapar ki
Kim se onun elini görem ez ortada.
Sol eliyle gösterir acayiplikleri.
Sen sağ ayağını bas önce güzelce.
Ne işin var senin o n u n sihirleriyle?
D ünya m akam ın değil, geçiş yerindir.
D ünya bu geçitte şam ata yapar.
Geç b u geçitten; dünya çok göz boyar.
Ç o cuk değilsen, bak ö n ü n e ardına.
D ostum , kargaşada d u rm a fazla.
Ne istiyorsun? Şaşkına dönm üşsün.
G önlün toprak içinde k ana bulanm ış.
Haydi, canım al, b u dünyayı terk et.
G örm ezden gel dünyayı; başkasına bırak.
Şu dönen felekten ne m ühleti istiyorsun?
Nasıl olsa onun karşısında kaybedeceksin.
Felek sonunda alm ayacağı bir şeyi
Başta insana verir mi?
Felek kanatlarını açm ış bir tavuskuşudur.
Bir dünya halkım kanatlarının üstüne koym uştur.
G ün d ü zü n bu gökyüzü m o r dum an rengidir.
Geceleyin kara su olur; başka ne olacaktı?
M orluk ile siyahlıkta kalm ışsın.
A ra yerde ölm üş kalm ışsın.
H aydi, b u abanoz renkli topaçtan
Bu yırtıcı terziden ne bekliyorsun?
D ah a ne kadar laf anlatacaksın gökyüzüne?
K uşkusuz atacaktır sen in lafını yere.
C anı olan h er gönül gökyüzü yüzünden
Varsa eli, kaldırdı gökyüzüne.
Felek, yıldız ateşleriyle dolu bir leğendir.
Senin harlı gönlün leğen ile kor altındadır.
Ayağın ateşte kalsaydı, değerdi.
Ateşli yaygı olan gökyüzünün altında kalsaydı.
Güneşe karşı başında külah olsaydı
Felek karşısında direnecek gücün olmazdı.
Benim gönlüm felek yüzünden öldü.
Nicelerini bu felek kaldırıp yere soktu.
Bu dönen kubbe kimi yukarı çıkartır?
Sonunda çıkardığının canım alır.
D ünya korkusuzca, hesapsızca kan döktü.
N icelerini kılıcıyla toprağın altına soktu.
Felek her an bir ey getirir sana.
H er saat bir bela getirir başına.
M üptela gibi acizlikle şaştım kaldım .
Gönül nasıl baş eder her bela ile?
Söyle daha ne kadar gam, keder çekeceğim?
Elaman g ü nden, geceden, aydan, yıldan!
Hiçbir sabah bize yaklaşmıyor.
G ünlerim iz hep karanlık gece oluyor.
G ecelerim i m utlulukla geçireceğim
Ama akşam b ir türlü gelmiyor.
Burada hiç hilal doğmuyor.
Doğan hilal de bizi aldatıyor.
Dokuz on yıllık gam ım ızı borç alacak
Bir yeni yıl gelm ek bilmiyor.
Ay, yıl, gündüz, gece lafına bak.
Şaşılası feleğin oyunlarına bak.
Akşam oldu m u köm ür koyarlar feleğin kucağ
Her gün yeniden köm ürleri yakarlar.
Bu uyum suz m anastır bir tan d ır yakmıştır.
O tan d ırd an yanm adan ekm ek çıkmaz.
Zam anede b u n d a n beter bir fitne yok.
Bu çem berde ipin geçeceği boşluk yok.
Sen b u radan kaçm ak istersen
Ayağın yok; nasıl kaçacaksın?
Kim dedi sana felek çem berinin etrafında dön
O felek selvi boyunu çem ber gibi büktü.
Çalkantılı denizi andıran gökyüzüne
D ef çem beri gibi kulağı küpeli hizm etkâr oldun.
Feleğin çem beri seni sarm ış,
Sen neden feleğin b o y n u n a kolunu dolarsın?
Ç em b er biçimli gökyüzü çok çem ber çevirdi.
H akk’ın kapısında halka gibi başını çok vurdu.
Elekçiler gibi çok eledi am a
K alburunda bir şey birikm edi.
Bu kederle sırtı çem ber gibi kam bur oldu.
G am yüzünden giysisi lacivert oldu.
O y u n için kalkm ak istiyorsun.
A sker gibi bu çem berden geçm ek istiyorsun.
Sen elifle çem beri birbirinden ayıram ıyorsun.
Ç em b er biçim li felekle uğraşm a.
Sen can çekişmeye başladığın zam an
Bu çem berden geçersin o zaman.
Bir ip yüz arşın olsa da
O çem berden geçecektir sonunda.
Vah bizim hayıflanm alarım ız, hilelerimiz!
Vah bizim çem berden geçtiğimiz devirlerim iz!
Hey dünya! Sende yam yam tabiatı var.
Ç ünkü bu kadar halkı besili tutm aktasın.
H er b irin i bolluk, n im e t içinde
B esledin am a so nunda yedin.
H ey dünya! Senden m e m n u n kalan kim?
Senin h er devrin cevirle geçiyor.
H ey dünya! Sen insan görünüm lü gulyabanisin.
Buğday görünür, arp a satarsın.
H ey dünya! Kim inle uzlaşacaksın?
Şu kam b u r halinle d ah a ne kadar oynayacaksın?
G önlüm ! Terk et dünyayı. N edir dünya düşkünlüğü
O n u n dönüşüyle hep zarar görecek m isin?
G ünlerin içinde dolandığı dokuz küp yüzü n d en
N eden kıvranıp m utsuz olacaksın?
Y aptıkların yüzünden dünya sana üzülm üyor.
N için onun yüzünden başına toprak atıyorsun?
Feleğin üstüne to p rak atsan, faydası ne?
Taş olsan, toprak içinde ufalanacaksın.
D ünya kim senin derdini dinlemez.
K im senin çaresizlik dışında yolu yoktur.
D ünyanın senin gibi çok dam adı var.
O nun hatıraları bayramla, düğünle doludur.
Ne seni b ir an m utlu görmeye dayanır,
Ne seni b ir an gam sız bırakır.
Yaşadığın sürece hep ızdırap verir sana.
Senin dünya ile ilgili işlerini koyar düzene.
Ö m rü n d e eline sadece bela geçtiğini görürsün.
Bir gün olsun gönlünün m urad ın ca oturam azsın.
O turacak olsan, zorla kaldırır seni yerinden.
İnlete inlete k o ştu ru r seni m ezara kadar.
Sen bu fâni dünyada o turduğun sürece
Yine o tu rarak gider am a halini anlam azsın.
Senin halin şu toz örneğine benzer:
Toz kond u ğ u zam an ortadan kalkar.
Sürekli d ö n en dokuz feleğin devrinden
N eden bu k ad ar şikâyet etm eli ki?
Felek senden de avaredir.
Böyle b irin d en yardım istenir mi?
Felek bir ö m ü r koşturdu ha koşturdu.
Bu baş d ö n m esin d en k urtulm ak istedi.
Kendine bakacak hali olm ayan felek
Seni nasıl naz içinde büyütecek?
Bir divane yolda giderken
Bir tarlada eşek başı gördü.
Sordu oradakilere: “Bu eşeğe ne olmuş?
Kafatası neden bu sırığa asılmış?”
D ediler ona: “Aslına bakarsan
Kölii gözü defetm ek için asıldı.”
D ivane işin aslını anlayınca
D edi onlara: “Hey ciğer yiyiciler!
Bu eşek hayatta olsaydı,
Böyle işlere çok gülerdi.
D em ek sizde eşek beyni varmış!
O yüzden eşek kafasını buraya asmışsınız.
O hayattayken kıçından sopa eksik olm azdı.
E şeğin ölüsü kötü göze nasıl engel olur?”

***

Sus artık, kadere razı ol; ne diyorsun?

Bir şey bildiğin yok; ne arıyorsun?
Bu işin peşine gölge gibi düşm e.
M u m u n gölgesi olur m u hiç?
Sen güneş değilsin gölge salacak.
G üneş gölgeyi, ebedi Tanrı da seni yok eder.
Sen kendi işinle ilgilenirsen
K endi kendinin belası olursun.
Perde dışında konuşacak olursan,
G ö n ü l perdesine kan bulaştırırsın.
Tedbir okunu yaya takıp durm a.
O o k senden çıkar, yine sana gelir.
 _ Af
y i>v-
'. t

W '4
'W
".'itVΫ!.

Bir gün gönlü daralm ış o köylü

Şehre geldi. Bir çalgıcı çeng çalıyordu.
Çalgıcının çeng çalması h o şuna gitti.
Ayağından çarığını çıkarıp çalgıcıya attı.
Çalgıcının başı yarılınca, çengi elinden bıraktı.
Köylünün bıyığını yakalayıp yoldu.
Zavallı köylü ister istem ez köyüne döndü.
C ehaletinden şişindi, böbürlendi.
“Ben şehri hiç beğenm edim !”
Beğenm ediği bıyıklarından belliydi!

Dünya üst üste yığılmış şişelere benzer.

Bir taş atarsan, şişeler üstüne düşer.
M ânâda sır ehli olmazsan,
Karanlıkta y u m ru k savurur d u ru rsu n .
Burada konuşacak olursan,
Âlemi k ö k ü n d en sarsarsın.
B edenindeki h er organın tuzakla değil mi?
Neden “Yedi organım dan k u rtu ld u m ” dersin?
Bedeninden b ir kıl başım eğerse,
Binlerce d ert yüz gösterir sana.
Bir parm ağın kesilecek olsa,
Aczinden çırp ın ır durursun.
Dokuz katlı feleğin altında duran şişe gibisin sen.
Tıpkı testiye girip vız vız eden arıya benzersin.
Senin hesabın kitabın ne? Aslın ne?

..V.., ■v.-
.)
D eğirm en taşı altında d u ra n şişe gibisin sen.
B ilm iyor m usun yaratılış pazarında
K udret taciri yok T anrı’d an başka?
Sen b ir yerlerden geldiğini sanıyorsun.
Bu nasıl zan böyle? Başın belada!
P encereden çıkan yarasa gibisin.
Eşik u cu n d an kapı ö n ü n e çıkıyorsun.
Yarasa bahçede b o stan d a dolanır biraz.
K onar h er meyve ağacının tepesine.
Bir saç kılı bulacak olsa bir yerde,
K endini padişah olm uş sanır.
K endinden başkasını görm ez ortalıkta.
Z am an ed en m utlu o lu r b ir saç ile.
A m a ateş yüzlü güneş
Y üzünü yere koyup b atınca
Y arasanın gönlündeki hile gider
M em esinden süt dökerek kaçar.

XXX

Ey gece gündüz yarasa gibi hareket eden!

Bir avuç ayak takım ı gibi düşünen!
Yarasa gibi birkaç kıla razı mı olacaksın?
K örlüğünle şirin ö m rü n ü zayi mi edeceksin?
Yarasa gibi gündüz körü, aciz
Gece gündüz körlüğün esiri m i olacaksın?
Ne güneşin yüzünü uzaktan görebilirsin
Ne gözün ışık huzm esini seçebilir.
Hiç duym adın mı cebbar güneş
Vahdet burcundan doğar?
G ö n lü n canına liyakat verm em iş.
G özün o nura nasıl dayanabilir?
Git, kendine yaraşanı yap.
O güneşin önünde b ir zerre ol.
Ey zerre! Çık, yüksel şu pencereden.
Sahip olduğun ev aydınlık değil.
Bu p encereden çıkm ak senin için uygundur.
D ünya sahrası günlük güneşliktir.
M ert olanlar gibi d ü şü n erek bir yol ararsın.
D önen feleğin d ar alanında dolanırsın.
Kendi yuvana doğru hareket edersin,
Bu âlem de kendi yerine ulaşırsın.
Bu m urdarlar evinin çevresinde dolanırsın.
Z am anenin tılsım larından korkm azsın.
Sen deniz görüyorsun, yine de sus.
A m a kabarm aya başlar diye korkuyorsun.
A zizin biri deniz k en arın da durdu.
D enizin h er bir tarafına göz gezdirdi.
D u rg u n m u durgun b ir deniz görüyordu.
D üşüncesi bile denizin sırrına erişm iyordu.
D enize dedi: “Ey engin varlık!
Senin dinginliğinden korkuyorum çok.
Şim di senin bir dalgan gelirse,
B irçok gemi batar senin yüzünden.”
 On Üçüncü Makale

Dünya m ülkü yüzük kaşının altında olsa da

Senin yerin toprağın altı olacak sonunda.
Kimse ebediyen kalam az dünyada.
Bilmiyorsan, bak bir kere m ezarlığa.
Dünyayı iki kapılı bir han bil.
Bir kapıdan girince çıkacaksın ö b ü r kapıdan.
Gaflet içinde uyuyorsun, hiçbir şeyden haberin yok.
Öleceksin istesen de istem esen de.
Kimin ölüm ü yaklaşırsa,
O na derler: C an çekişiyor.
Sen, can çekişen! Aç gözünü.
Ta başından beri can çekişiyordun.
İster dilenci ol ister şahlar şahı
Üç arşın patiska, on kerpiç olacak yoldaşın.
Tüm dünya senin m ülkün olsa da
Yolun düşecektir bu kapıya.
Ansızın çeneni bağladıklarında
Bütün dünya m ülkü masal olacak orada.
Sahip olduğun h e r şeyden ister istem ez
A yrılm an gerekecek sonunda.
Felek ne oyunlar oynam am ıştır ki!
K im senin b u n d a n kurtuluşu olmayacak.
Bu kadar dolam baçlı öm rüne bakıp
A ldanm a. Ç ü n k ü tem eli hiç üstünde.
Ebu Saîd Ebulhayr gidiyordu;
Eşeğinin sırtında cam yüklüydü.
Biri dedi ona: “Çok yavaş gidiyorsun.
Eşeğine ne yükledin ki böyle yavaşsın?”
D edi: “Neyim olacak? K ıvrım kıvrım gönlüm var.
Eşek b ir düşerse, hiçim olacak!”

***

Ö m rü n temeli hava ü stü n d e değil mi? Hiçtir.

Bakar m ısın bu hiçin yüz tü rlü işine!
Bu öm ürle senin canın şad oluyor.
Ö lüm gelince, em in ol, hava oluyor!
İskender Şeddini çeksen de
Ne vaktinden önce ne so n ra gidersin.
Senin ölüm ün önceden planlanm ıştır.
D oğ u m u n d an birkaç g ün sonraya ayarlanm ıştır.
Bir dalı ortadan ikiye ayırsan,
Başka daim yüreği titrer korkudan.
Feleğin dönüşü sana biraz süre tanır.
Bu b ir avuç kem iğin fazla süresi yoktur.
D ünyanın her işi, zerreden güneşe kadar
Sanki d ü n yaşanm am ış gibi çabuk geçer.
İskender de olsan bu fâni dünya
Sana İskenderiye kum aşından kefen giydirir.
İsfendiyar gibi çelik bedenli olsan,
Ö lü m ü beklersin ö n ü n d e sonunda.
D ağ değilsin; yüce b ir dağ olsan da
Çaresizlikten sam an çöpüne dönersin.
D eniz değilsin; mavi deniz olsan da
Bulanırsın, h arap olursun.
Aslan değilsin; kükreyen aslan olsan da
Sen feleğin tilkiliklerini bilmezsin.
Fil değilsin; fil avcısı olsan da
N em rud gibi b ir sivrisinek yüzünden ölürsün.
Sen güneş değilsin; sende bu olgunluk olsa da
Bir devir son ra yok oluşun görünür.
Ay değilsin; parlak ay olsan da
Tutulm a vakti geldi mi, tutulursun.
Örs değilsin; örs ile çekiç olsan da
Ö lüm gelince yürüyüşün değişir, sendelersin.
Sağlam, sert, keskin dem ir değilsin.
Olsan da, paslandın mı, dökülürsün.
Aslan tabiatlı, fi 1 güçlü biri olsan da
K urtların, m ezarın venıi olacaksın.
("anım b edenden alıp çıkardıklarında
Seni kefen içinde kurtlara götürürler.
Kefen içinde yatıp ezildin mi
Sen iyi yersin am a sopa yersin!
Toprak olsan, ateş soyundan olsan,
Bu lacivert dolapta hava gibisin.
Nice meyve ağacının çiçeği döküldü bir ateşle.
Dökülen çiçekler yem oldu kurtlara.
Daha ne kadar kaçarsın keçi gibi dağ beline?
İster istem ez hazırlanacaksın ölüm e.
D üşün bakalım , bunca kadın ile erkek
Nereye gittiler dertli yüreklerle?
Tüm âlem sahrasında bir başlan bir başa
Hep uyuyanlar görüyorum baştan başa.
Bütün yeryüzü fersah fersah
(iüm ıiş bedenler, siyah zülüflerle dolu.
Bütün dağlarda, kırlarda adım başı
Selvi boylu, badem gözlü birini görüyorum .
Hiçbir kırda h içbir yer yoktur ki
Yolunun toprağında kanlı bir gönül olmasın.
Nerede bir bitki yeşermişse,
Her yaprağından bir ah sesi geliyor.
Y eryüzünün toprakları azizlerin toprağı
Azizler yaprak olm uş, âlem yaprak döküyor.
Biri o divaneden istedi köyde
“T a n rın ın işinden h ab er ver bize”
Şövle dedi divane: “H aberdar olduğum da
T anrı’yı çömlekçi olarak gördüm bu yolda.
Kafatasını birleştirdi hikm etiyle.
Bıraktı rüzgâra sonra; oldu param parça!"

Yeıdeıı bir avuç toprak alırsan,

( laınlı toprağa bir kıssa sorarsan,
I lüııgür hüngür ağlar bulut gibi.
11er bir zerreden gelir hayıflanm a sesi.
Bu gönül parlatan felek ilk günden beri
( ¡ece gündüz söker halkın iflahını.
Sanırsın, yeryüzünde h er toprak zerresi
Korkusuzca dile getirir halini.
Bizi toprak altına attın sonunda.
Senin de başına gelecek aynı şey yakın zam anda.
Hey gafiller! Nasıl kabul ettiniz
Bizi toprağın altına tıktınız?
Biz de sizin gibiydik başlangıçta.
Siz de bizim gibi olacaksınız sonunda.
Bir padişah delinin birini gördü.
Bir kafatasını yol üstüne koym uştu.
Deliye dedi: “Ne yapacaksın bu kafatasına?
Neler kuruyorsun kafatası hakkında?”
Şaha dedi: “Padişahım , düşündüm de
Seni benim le m eslektaş kabul ettim .
Bilm iyorum , ben im gibi yoksul birin in kellesi mi
Yahut senin gibi bir padişahın kellesi mi?
Ö m rü m boyunca âlem de dolaştım durdum .
Senin de benim de kısm etim üç arşınlık kefenmiş.
O rdun, m ülkün, ülken olsa da
İki som un ekm ek sen yedin, iki de ben.
Sen de benim gibi koşturup duruyorsun.
Ne yapacaksın bunları? At üstünden.
Hepsini ü stü n d en atm azsan,
Yarın hepsi boyn u n d a halka olacak.
Sakalar gibi o m zu n a tulum almışsın.
Taşıdığın su yarın sana ateş olacak.

XXX

Azizim; gam ını gör; derdini dinleyen nerede?

Ö m ür rüzgâr gibi geçti; uyanıklığın nerede?
Yaşadın bir süre; ö m ü r bittiğinde
Hiçbir şey kalm ayacak; sende de öyle olacak.
Göz yoluyla dök gönül kanını.
Çünkü elekçinin elediği toprak olacaksın.
Felek bu kadar uygunsuz olmasaydı
T oprak böyle güm üş kollu olm azdı.
G önlüm ; uyum a; söz dinle artık.
Bunca gidenlerden ibret al artık.
Ö lenlerin m ezarına çok gittin yüz naz ile.
Senin m ezarına gelir gelecek nesiller.
Ö m rü n uzun diye ne caka satıyorsun?
C an çekişirken çok yalvaracaksın.
Ö m rü n yüz veya yirmi yıl olsa da
Bu birkaç nefeslik ö m ü rd en hâsılın nedir?
Eğer nasibin yüz yıl ise
Şim di aldığın nefese bak, gerisi havadır.
B ütün ö m rü n d e gam var, ö m ü r ise kısa.
Acı ölüm le öm rün şirin olur o zaman.
G am d an kanlı yaş akar yüzüme.
Bilm iyorum , bu sözleri nasıl söyleyeyim.
Fâni zindanda ölüm korkusundan
Ö ld ü m ben yaşam aktayken.
Nice canlar bedende Nil nehri gibi
Kabarıp taşıyor gök kubbenin altında.
Ö m ü r tenceresinin kapağı hep açık diye
Ecel kedi gibi elini uzatıyor cana.
Ne yapacağım ben? G eçim siz dünyada
K edinin utandığı yok; tencere ise açık.
H aydi gönlüm , ne kadar kaynayacaksın tencere gibi?
S uskunluktan kendine bir kapak edin.
Bu bela tenceresinde piştin yüz dert ile.
Tuz gibi bu tencereye lâyık biriyim.
H ey günahkâr! (¡önlün tencere dibinden kara.
Siyah gönüllü! Tencereni kaldır ocaktan.
Tenceren taşlı, didişiyorsun hâlâ.
H er tencerede bulunan kepçe gibisin.
Ne diyeyim ; her h alükârda ısrarcısın.
Israrın d an vazgeçmek bilm iyorsun.
H er saat bir başka can koy.
Boş sözlerle vakit geçirme.
Sofrandan, kâsenden ne kadar bahsedeceksin?
Vazgeç böyle ham hayâllerden.
B ütün padişahlığın ile m ülkün
Fasulye ile darıdan değersizdir.
C anın gibi sevdiğin m ülkün
Para etmez; ölü m peşindedir.
Dünya sahrası senin m ülkün olduysa,
Sonunda sığm ağın iki arşın toprak olacak.
Toprak olm ak için doğm adın mı annenden?
N eden ısrarla bağlar, seyir köşkleri yaparsın?
İhtiyacına göre ev yapan kimse
Evinde gül gibi hayatını sürdürür.
Evini yapm ışsan yam açta bir yere
Seyir köşkünü neden yaptın yükseğe?
Kendi başlangıcından, sonundan haberdar değilsin.
Toprak ile kan arasında sıkışıp kalm ışsın.
Kendi başlangıcına, kendi sonuna bak.
A rkanda ne vardı? Ö nünde ne olacak?
Senin kanlı yerin ilkin ana rahm iydi.
Kan seni yıkadı, kandan toprağa geldin.
Kandan m eydana gelirsin başlangıçta
Yoldaki toprağın altına gireceksin sonunda.
Toprak ile kan arasında kim m utluluk arar?
Aklı başında biri bu konuda sana ne söyler?
Ne gaflettir bu! Bunca sorun varken
Toprak ile kan arasındayken işini yürüttün.
Temiz veya kirli olarak gitsen de
Kandan geldin, toprağa gittin.
Neden kan ile toprak arasında m utluluk ararsın?
Bir kulsun sen; neden özgürlük ararsın?
Bendeler gibi el pençe divan dur.
Çünkü âdem oğlu gamsız kalamaz.
Hâzineni doldursaıı da altınla, güm üşle.
Sıkıntı çekm eden su bile içemeyeceksin.
Hazırla kendini; kapı açılmıştır.
Gevşeklik etm e; işin zor olacaktır.
Bu kadar lafın sana ne yararı olur?
Git, kendi elinle bir şeyler yap çabuk.
Kendi elinle bir şeyler yaparsan
Bir işi yiiz bin kez yapm ış olursun.
A dam ın birinin çok parası vardı, vasiyet etti:
“Ben ölünce m allarım ı M u h ta ra götürün.
O bunları ihtiyaç sahiplerine ulaştırır.
Reis olduğu için kim haklıdır, bilir.”
B ütün parayı M uh tara götürdüler.
O paradan bir m angır aldı.
Dedi: “Hayattayken o adam
Şu kadarcığını verseydi eliyle,
Bu kadar parayı P eygam berin verm esinden
Çok daha iyi olurdu.”
 On Dördüncü Makale

Ey yoldan uzak düşm üş gafil!

Ansızın gaflet içinde öleceksin.
Gaflet içinde terk edeceksin hayatı.
Yazık doğrusu böyle gafil kalırsan!
Yaşama arzusuyla bir öm ür koştun.
Ama hayattan istediğini alamadın.
G özün özlem ler içinde yolunu arar.
İşte o zam an tepetakla olur.
D ünyanın yırtık giysisi içindesin.
Sen ırıânâsızca hep davada kaldın.
Birisi yolda yırtık pırtık giysi görse, alırdı.
O n u n işi yırtık giysi toplam aktı.
Paçavra dolu evine bir gece
Bir k o r ateş düştü.
Paçavralar yanarken o da yandı.
İki dünyada kim ü zülür buna?

XXX

H ey y ırtık toplayan! N eden paçavra toplarsın

Ne zam ana kadar paçavra içinde oturacaksın
G özlerin yolda paçavra arar.
H em sen yanarsın ansızın h em paçavralar.
Ö lünce kurtulacağım sanıyorsun.
M usibete düşm üşsün; nasıl kurtulursun.
İyi bil bunu; canın çıkınca
Z erre zerre tufan gelecek başına.
H er b ir zerre seni boş bırakm ayacak.
H er zerren can çekişmeye başlayacak.
M ezarından seni k ald ırdıklarında zorla
Yalın ayak, baş açık, m ahşer sahrasında
Kendi harm an ın ı böyle ateşe verdin ya
Ne yaptığını bilm iyorsun kendi bedenine.
N efsinin gulyabaniliği ne k ad ar sürecek?
D ünya düşkünlüğün ne k ad ar sürecek?
Ö m rü n ü yitirdin sen b o şu boşuna.
Kendi haline ağlarsan, yeridir.
D ünyada kıym etli olan bir nefes var.
İşte o bir nefesin kıym etini bilm elisin.
Gaflet içinde u m ursam adın onu.
Sen bilm iyorsun bir nefesin değerini.
Bazen m ucize bazen kanıt gösterdiler.
Bazen Tevrat, bazen Kur an gösterdiler.
İyiden, kötüden seni haberdar ettiler.
Senin için H ak k a giden yolu kısalttılar.
A nlattılar sana neyi, nasıl, niçin yapacağını.
İsteklerinin gözüne mil çek; T anrıya ibadete koyul.
Bunca zahm et, b u n ca rica
Senin kibirlenm en için değildi.
Böbürlenm e p azarın d a salınıyorsun.
Kimse sana ne ad vereceğini bilemiyor.
Buruş kırış bir elbise giyersin.
Çulu, kefeni hiç düşünm ezsin.
Elin, ayağın kırılm adıkça
D oymazsın ekm eğe, giysiye, m akam a.
Senin böyle başın, böyle ayağın oldukça
H er şeyin zararını, kârım hesapladıkça
Sen toprak tabiatlı, bunca zan içindeyken
Başını koyup ö ld ü n mü, bırakacaksın h e r şeyi.
M utlusun, g u ru r rüzgârına kapılm ışsın.
Ama ellerin bom b o ş kalacak.
U ykuda olduğun için sözden anlam ıyorsun.
Kefene sarıldığın vakit de anlam ayacaksın.
Sözden anlıyorsan, git, çalış, çaba göster.
Bu âlem den azığım yanında götür.
Bir ibadetle k u rtu ld u ğ u n u sanıyorsun.
G afletinden boş boş oturuyorsun.
D ostum , bu h alin sana hiç yakışmıyor.
Bu dünyayı terk ederken tem iz olm ak gerek.
Feryadın, su sm anın faydası yoktur.
Senin varlığının iyileşecek du ru m u yoktur.
D u yduğum a göre T an rıy a yakın bir ihtiyarın
Bir gece şiddetli diş ağrısı tuttu.
Sabahlara kadar feryat etti
D erken hatıftan bir ses h itap etti.
“Bir gece başını yastığa koym adın.
N eden Tanrı hakkında ileri geri konuştun?”
Ertesi gece ihtiyar utandığı için Tanrı’d an
Kapattı ağzını, hiç konuşm adı.
Diş ağrısından dolayı ciğeri yanıyordu.
Ama T anrı’dan utandığı için başını eğmişti.
H atıftan yine bir ses duydu.
“T an rıy a karşı sabırlı olmaya m ı başladın?”

Başımıza acayip bir iş gelmiştir.

Biz bu işe devam etmişizdir.
Ne söylenebilir ne susulabilir.
Ne haberli ne habersiz kalınabilir.
A dem oğullarm ın başına gelen bu hal
Bu zor iş kim in başına gelm iştir?
Söyle; insan kim dir? Bir zavallı.
Bir avuç toprak, bir sürelik öm ür.
D üzene sokulm uş bir avuç kem ik.
O n u n ü stü n e bir deri gerilmiş.
Bir avuç dam ar ile sinir b ir araya gelmiş.
Bu d ü zen ek bazen balgam bazen ter döker.
Bir eliyle yüz naz içinde azık yer.
Bir eliyle yıkar, k endinden defeder.
Söz verirse, d u rm az sözünde.
M utluluğu ü rem e organında.
Tuvalet o n u n rahatlam a yeridir.
Rahatladı m ı dışkısını asmalığa döker.
Cariye ile kadınla sohbet ederse,
Bilirsin sen, h av an d a su döver.
İpek böceği kozasından kefen yapar.
“Ben ipekli giysi giyerim” der.
G önül kanıyla dışarıdan altın getirir.
Ecel geldi m i altım o ndan geri alır.
B ütün görm e gücü, tuzlu iç yağı olan göz
B ütün işitm e gücü, bir parça kıkırdak.
Ayağına bir diken batacak olsa,
Diken onu oracıkta yere mıhlar.
Biraz fazla yem ek yiyecek olsa,
Karnı ağrılar içinde kalır.
Az yiyecek olsa, zayıflıktan, halsizlikten
Beden sağlığından um udunu keser.
Ölü veya diri b ir an kalmıştır.
Bütün öm rü b ir ana rehin olm uştur.
Ne bir an soğuğa dayanabilir.
Ne sıcağa dayanabilir.
Ne bir işte sabrı vardır
Ne bekleyecek takati vardır.
K arınca gibi zayıf, yılan gibi zehirlidir.
Başında sam an gibi zan dağı vardır.
Yüz zorlukla bu zindanda doğm uştur.
Çok can çekişm iş, sonunda can verm iştir.
 )î-
.-./İV4-

O m ân âlar bilen M ecnuna sordu biri:

“Bu h alk kim dir? Bu dünya işi nedir?”
Şöyle dedi M ecnun: “B ütün bu işler ayrandır.
Ayran ü stü n e birden sinekler üşüşm üştür.”

XXX

İçine d üştüğüm üz vadi nasıl bir vadidir?

Kendi yüzüm üzden ayak izlerini kaybetmişiz.
Bu vadide kendi kendim izin gulyabanisiyiz.
D aha ilk g ü nden kendim izle meşgulüz.
Aciz k ald ık m ı feryat ederiz.
Bela geçti m i unutuveririz.
Yazık ki bizim dünya telaşım ızda
G am ım ız çok, hâsılım ız yoktur.
G özünden yüz denizlik yaş döksen
Allah bilir ya sen bir hiçsin.

Azizim , eline bir kabak geçirirsen

O n u n ü stü n d e göz, yüz yaparsın.
Kabağı buzla doldurur, öyle tutarsın.
Böylece kabak dam la dam la yaş döker.
Bu yaşlar yağm ur kadar çok olsa da
K im senin gözünde yoktur değeri.
Biz de k u d retin yanında böyleyiz.
Bazen güleriz bazen yaş dökeriz.

XXX

Binlerce gönül bu ateşte kebap olmuştur.

Kim b u b ir dam la suya b ir şey diyebilir?
Senin gözyaşınla T an rın ın hükm ü değişmez.
Ne diyorsun? Kimlesin? Neredesin?
İki dünya yok olsa da
T anrfnm ne kazancı ne zararı olur.
Rızkını alırlarsa önünden,
Kendini kıyaslam azsm Tanrı yla bir daha.
İnlesen de inlem esen de olan olm uştur.
Bütün nakışlar o pergelle işlenmiştir.
Razı ol da zam an seni cezalandırm asın.
Kaderde yazılan yazılmış; sen ne yapabilirsin?
Neden arada b ir zorda kaldığında
Hayrette kahp feryat edersin?
Hep soruyorsun. Bu nasıl, o nasıldır?
Neden bu doğru, baş aşağı durm aktadır?
G özün varsa, aç iyice gözünü.
G özünü açtıktan sonra düşün yine.
Varlıkların dinginliğine bak bir an.
Her zerrenin aslındaki sebata bak.
Aklın, ayırt etm e gücün kalmamışsa,
Neden olan biten h er şeyi soruyorsun?
AttÛr! Can sokağının yolunu tut.
Dünyayı önem sem e; bırak, dünyayı düşm an alsın.
Sen akbaba değilsin; bırak m urdarı.
Dünyayı insan yiyen deve bırak.
Süleyman’ın yüzüğü kaybolduğum la
Bir avuç cin senden, kötü huylu insandan kurtuldu.
Yokluk pazarına bas ayağını.
Bir avuç tecrübesiz, ham insanda ne arıyorsun?
Batıl olan ne varsa, kaldır önünden.
Hak yolunu tut; kuıiııl kendinden.
Niçin canın âlem yüzünden tehlikededir?
Alemden sana gelen azık yeterlidir.
Bu bunam ış nefis olmasaydı,
Azık kaygın, ü zü n tü n olmazdı.
Geç kendinden, din yoluna bas avağını.
P uttur bu kâfir nefis; çal yere onu.
Din yolunda zerre kadar gevşeklik gösterm e.
D oğruluktan başka şey alınm az dinde.
K eram et sahibi olan birinden işittim.
Yalıudinin biri m eyhaneye gitti bir gün.
M eyhanede harabe bir yer vardı.
Burası rintlerin kum ar oynadığı yerdi.
İki kişi otu rm u ştu kum ara.
Koym uştu her biri güm üşü, altım bir kenara.
Yahudi de oturdu onlarla kum ara.
Bütün parasım kaybetti kum arda.
Bir evi, bir bağı vardı; kaybetti ikisini.
H içbir şeyi kalmadı, iflas etti,
filinde altın, güm üş kalm ayınca
Sıra göze geldi; bir gözünü kaybetti.
Her nesi varsa gitti elinden.
Bir gözünü kaybetti, kör oldu.
O na dediler: “Böyle aciz kaldın.
M üslüm an ol, kendi dinini terk et.”
Bu sözü duyunca Yahudi öfkeyle
Bir y u m ru k attı M üslüm anm gözüne.
'D ilediğin her şeyi yap
Ama dinim hakkında bana lal söyleme.”

Bir Yahudi Yahudilikte bövleyse

Din ehli olan nasıldır, bilm iyorum .
Bir gözü kalana kadar h er şeyi kaybetti.
Ama gönlünü dininden koparm adı.
Ky bu toprağın kum arhanesinde
Varını yoğunu böyle kaybeden!
Bazen ay gibi p arlak yüzünü kaybettin
Bazen siyah zülüflerini kaybettin.
Gençliğini, o k gibi düzgün boyunu
Bu yolda kaybedip ihtiyar oldun.
N urlu gönlünü aydınlık gözünle
Gaflet içinde k aybettin külhan köşesinde.
Kirlettin şehvetle kendini.
Gaflete bulaştırdın canınla bedenini.
Ey hurafelerin adam ı, vakit geldiyse
M eyhane sokağından çıkar başını.
 On Beşinci Makale

Yazık ki yolu gören gözün yok!

Şirin ö m rü n ü gaflet içinde geçiriyorsun.
Gaflet içinde geçirdin b ir zam anı
M ezarda m ı bir şeyler yapacaksın?
Ey işlerinde hırsa kapılan!
Elif gibi düzgün boyun bükülm üş.
Şimdi ibadet etm enin sebebi
Ani gelecek ölüm den k o rkm an mı?
Çok sevindin, hayattan kâm aldın.
Şimdi yaşlandın, aciz kaldın.
Hey ihtiyar! Ne zam ana kadar ilaç yapacaksın
G itm ek zorundasın. Ne tedbir alacaksın?
Hey ihtiyar! Hırsın zerre k ad ar azalmadı.
Sanki sütten kesilm emiş çocuksun.
Yaşını başını almış insan için hırs çirkindir.
A pak saçlarla günaha girilir mi?
Şaşkın ihtiyar! M adem saçların ağarmış
Bu halinle günaha girerim deme.
A vucunda ateşli bir azık var.
Yaşlı halinde elinde kadeh var.
M adem acı su ile bedenini yıkıyorsun.
Kendi tuzlu gözyaşmla kefenini yıka.
Tilkilik ederim deme; rah at dur.
Z am ane gözden düşürm esin seni.
K orkm uyor m usun bu dünya sokağından?
Sen gafili kapıp ortadan kaldıracaklar?
Sen güzelce oturm uşsun, felek koşturm akta.
Sen yem toplayan kuşsun, ö m rü n uçmakta.
Uyum uşsun am a yaşın gelmiş elliye
Uyan şimdi, çünkü zam anı geldi.
Gerçi dünyada ö m ü r boyu kan ağladın
Ama şimdi ağlam an yeterli değildir.
Şu fâni dünyadaki iş nasıl bir iştir?
Bu dünyanın işi ö b ü r dünyanın işidir.
Kendi haline yan; kim se üzülmez sana.
Ne diyeyim sana? Cîerçekten de böyle biri yoktur.
Bir işin çıkmışsa, bu senin işindir.
Senin işin kim senin u m u ru değildir.
Senin ölüm ünle b irinin gönlü yaralanırsa,
K endinden korkar, çünkü ölüm önündedir.
Senin ölüm üne çok ağlayan kişi
Kendi ölüm ünden korkar, zarı zarı ağlar.
Zam an olur, dudak gülmeyi bırakır.
Zam an olur yüz d u d ak güler.
İhtiyar! İşin var! Kan iç.
idinden geliyorsa, im anla canını kurtar.
Arkadaşın, eşin d ostun olmayacak.
Sen kendinle ebediyen başbaşa kalacaksın.
Korkm uyor m usun, yarın bu ateşteyken sen
Herkes seni bugü n k ü gibi yanında mı tıılacak?
Şimdi diyeceğimi dedim , hem en gittim .
Ekinim i ektim am a haşatım ı bilm iyorum .
Şimdi benim işim konuşmakladır.
İbadel edecek olsam , takatim yoktur.
A rlık başım da kavak yelleri esmiyor.
Ç ünkü toprağın altına girm em gerekiyor.
Şimdi öm rüm pilim pırtısını topladı.
Toprağa gittim , elim de hava kaldı.
Şimdi sevinçli veya gamlı gittimse,
A rzulu bir gönülle toprağa giltim.
Gam dolu cihan beni çok gam landırdı.
K am bur felek sırtım ı iki büklüm etti.
Benim gamım d ah a ne kadar sürecek?
Bir iş yaparsam , clilimle yapabilirim.
D inin, dünyanın sırrım çok araştırdım .
D ine ulaşam adım ; o nda geri kaldım.
Nefesim soğudu, gönül elim den çıktı.
Yaşlılıktan saçlarım a ak düştü.
Misk gibi saçlarım apak oldu.
Kefen lâzım çünkü beyaz kâfurum var.
Saçlarım kâfur gibi bem beyaz oldu.
Rskiden simsiyahtı, bem beyaz oldu.
Saçlarım bem beyaz olunca
Dünya ana benim için m em esini siyaha boy
Yaşlılık yüzünden düşkün biri oldum .
Elim den tutacak birini bulam az oldum.
G ençler güzel güzel !at dokunduruyor.
Laf d o k u n d u ru p yüreğime ateş düşürüyor.
Ama ben sabırlıyım. Ç ünkü onlar da
Benim gibi biçare, perişan olacaklar!
Bir delikanlı uzaktan b ir ihtiyar gördü.
Beli yay gibi iki büklüm olmuştu.
G ençlik havasıyla dedi: “İhtiyar!
Bu yayı kaça satarsın? Gel, al paranı.”
Delikanlıya dedi ihtiyar: “Hey gidi hayat hey!
Bunu bana bedava verdiler.
Paran yanında kalsın delikanlı.
Yarın sana da bedava verecekler!”

XXX

Yaşım altmışa gelmişse, yok zararı.

Ben bu yaşım da iki büklüm , yay gibi oluyorsam ,
Yetmiş yaşı da görebilirim demektir.
Böyle bir av kim in eline geçmiştir?
O kçu yüzüğüyle ok düzgün atılır.
Benim yaşıma gelince bel yay gibi bükülür.
O kçu yüzüğü ve ok ile kuvvet artar.
Bu yaşla, bu belle gönül yarası artar.
Yaşlılık dolayısıyla derdim çoğaldı am a
Sırtım dışında h içb ir yerim kam burlaşm adı.
Bir iklimin benim le olduğunu sandım .
Bu iklim in yarısında ben olduğum u anladım .
Yaşlılık oturdu kucağım a çarçabuk.
Başım dan böyle d u m an hiç çıkm am ıştı.
Ö m rü m ü n duvar kenarında uzattım elimi
Ö m ü r gelip geçince, nedir bunun hâsılı?
Ö m rü m ü n şarap testisi tortulandı.
Ne güç kuvvet ne yiğitlik kaldı.
 ■s'k ( } " i ;v ■ -A / (

"f:
Z am an zam an şehvetle uzatırdım elimi
w,,> Takatsiz kalınca, bundan da nasipsiz kaldım . i w
B undan son ra da hayır gelmez benden.
Bir zam anlar çok hayır gelm işti benden. T:'''
Yenilmeyecek ne çok şey yedim , gitti.
Yapılmayacak ne çok şey yaptım , gitti. ■V
_ ' V'
G önül ateşim le ciğerim den d u m an çıktı.
Hızlı gitm işim ama bunu geç anladım .
Ö ngörülü bir aklım olsa da
Ö nüm de hangi gam var, nasıl bileyim?
G özden uyku, gönülden h u zu r gitti.
S o n u m nasıl olacak? B i li n i y o r u m .
Ölüm korkusuyla yüreğim eriyor.
Eşeğim topal, yolum çok uzun.
Gençlik günlerim i hatırlıyorum .
Çeııg gibi her m akam da feryat ediyorum .
Biliyorum , ecel çökm üştür üm üğüm e.
Ç ünkü ö m rü m yeterince uzun sürm üştür.
Yazık ki dünya sebepleri yüzünden
Bu dünya girdabına düşm üşüm .
K endim de b ir hazine arıyordum .
Bu h âzin en in perdesi kalktı gözüm ün önünden.
Bir gece uzattım elimi hâzineye.
Cansız kalıverdim . Yazık, ne çok zahm et çekmiştim!
G önlüm de yüz hasretle dünyadan gittim.
H ayret dışında dünyadan ne kalacaktır geriye?

Başım ızdaki sevda ne boş sevdadır!

Başım ızdaki düşünce ne zor düşüncedir!
Kendi devrim izin zararı biziz.
Kendi önüm üzdeki engel biziz.
5 ;• İşini y ü züne gözüne bulaştıranlarız.
H epim iz kendi yüzüm üze âşığız.
Dünya beşiğim iz; hepim iz çokça uyuruz.
Gaflet sarhoşluğuyla hepim iz harabız.
Tanrım , kıyam etten önce bana
O m ân âd an birazcık nasip et bana.

-İX i, ... :i f - ~
W '- i t
 O n A ltıncı Makale

D ostum , yolunda çok kum var.

H er bir kum tanesinden kurtul.
Kum yükünü bir bir çekersen.
Bir dağı çekm ekten kolaydır.
Nefis isteği, kibir, şehvet, hırs
Yalan, öfke, cim rilik, gaflet, bolluk
Hepsi pusu k u rm u ştu r yoluna.
Hepsi gafil avlam ak ister seni.
Bu kum lar bir araya gelirse,
Bir dağ olur, altında ezer seni.
G önlün din yolundaysa, sakın
C ehennem ateşinin dağı bu dağdır.
İyi bil şunu, ne kadar dünya süsü varsa,
Hepsi bulanıklık getirir senin canına.
Bizzat yetiştirm ediğin şeyi neden istersin?
Bizzat kaybetm ediğin şeyi neden ararsın?
Tanrı sana verdiği b ir dirhem i
Senden alırsa ey kendi benliğine düşen!
D ünya senin haktanım azlığım bilir.
İki dünya senin nankörlüğünü bilir.
Burada bir gram altınla m est olm uşsun.
O ranın yüz m ülkünü elinden kaçırm ışsın.
Senin asıl yerin bu dünya değil.
Dünyaya aldanm ak doğru değil.
Vefasız dünya b ir geçitten ibarettir.
Yolculukta bunca tah am m ülün nedir?
Akıllım! Sen b ir can ile bedensin.
K ülhan ortasında yanan bir çerağsın.
Bu külhan senin bahçen olacaksa,
Senin çerağın yansın bu külhanda.
Can yakan, cazibeli dokuz kat felek
Bir gün seninle düğün yapacaksa,
Yaparsa seninle düğün, bağır hem en.
Bağır “C)ıı kâsesi bir paraya!”
Âlemin derinliklerindeki Yunus isen
Yerin balığın karnıysa, ses çıkarm a.
Ay yüzlü bir Yustıl isen,
K a n a a t et k ı ı y u d i b i n d e k i o d a c ı ğ a ,
bi r a/ , sıı, biı e k m e k l e y e t i n .
Neden ziyana bakıp hesap yaparsın?
tü m lü k rızkın yarım ekm ek olsa da
D ünyanın bütün işi nam us ile namdır.
Git, her gün, yarım ekm eğini kazan.
Sonra otur, ö bür dünyanın işine yönel.
Kim kanaat içinde feragat ederse,
Başına ay ile güneşten taç giyer.
O fakir tekkeden çıktı dışarı
Başında eski püskü bir külah vardı.
Biri şaka yollu dedi: “Hey akıllım!
Külahını bana kaça satarsın?”
O din dervişinin cevabı şu oldu:
“Dünyayı versen de satm am bunu.
Niceleri bu külahın alıcısı oldu.
D ünyanın karşılığında istiyorlar bunu.
Satm ıyorum çü n k ü d ah a çok eder bu.
Bunun bir ipliği iki dünyanın m ücevherine değer.
Ne bilirsin, benim başım da ne var?
Benim başım yok, başım da taç var.”

XXX

G önlüm ; derdin varsa, uyanık ol.

Uyum ak, yem ek içm ek için getirm ediler seni.
Diyelim ki bütün âlem i yedin
Savaşsan da ölü m d en kurtulam ayacaksın.
Sana senden ne k ad ar zarar gelecek? K endinin âfetisin.
Âfet sensin; kalk kendi önünden.
Söyle, utanm azlık, küstahlık ne zam ana kadar?
Ne taş yüreklisin! Keseksin sanki!
Eğri veya doğru ü stü n e düşeni yap.
D oğru yaptıklarında sorgulam a olm ayacak.
Yolunun toprağı b ir gün yatak olacak sana.
Bu çarkıfelek seni döndürm eye başladı.
Bir gram altına k arşın yüz ayrık otu attı.
Köpeğe sordular: “Paran var m ı?” Köpek sıkılarak
Bazen b ağ ırır bazen kavga ederdi.

***

Köpek p ara utancından feryat ederse,

Bir gram altın için efendi nasıl m utlu olur?
Köpek p ara utancından bağırır, dalaşır.
Para az da olsa sana haykırır.
Bir yerden eline birkaç k uruş geçerse,
O değersiz para yüzünden sesin yükselir.
Yüz kese altın saçsan da
İşin d o ğ ru su tutum lu olm aktır.
Ey dünya düşkünü adam! Sarhoşsun.
Bu dünya düşkünlüğünden ne göreceksin?
İsteklerine kapılan insan! N için puta taparsın?
Kâfirler gibi puta yüzünü dönm üşsün.
N için kâfirlerin yolunu tutuyorsun?
Sen paraya tapıyorsun, kâfirler puta.
Yüz b atm an lık put altın değildir kâfirlerin katında.
D indar adam! Bir gram altın, altındır gözünde.
Haydi, dünyayı dünya d üşk ü n ü n e bırak.
Altını, p u tu kâfirlerin avucuna bırak.
Altın put yapm aktan başka işe yaramaz.
Put, atılm aktan başka işe yaram az.
Yüz altın hâzinesini önüne alsan da
Yoksul olarak öleceksin son nefesinde.
O d i v a n e s o r u s o r d u şa ha :
“Paıayı mı seversin yoksa günahı m ı? ”
,Şah d e d i : “ P a r a d a n h a b e r d a r o l a n k i m s e
K u ş k u s u / d a h a ç o k se v e r parayı.”
Ş a h a d e d i deli : “A k l ı n v a r s a n i ç i n
G ü n a h ı g ö tü rü p parayı bırakıyorsun?”

( . ¡ i ma l ı m ı y a n ı n d a m e z a r a g ö t ü r d ü n .
B ütün paralan bıraktın, öldün.
S e n i n c a n ı n ı t e s l i m e t m e n gerek.
P a r a y l a p ul la d o l u d ü n y a d a n m a k s a t n e t i n ?
Sen dünyayla o rtak olmayacaksın.
( ¡it, h ı r l o k m a , b i r h ı r k a y l a ye l i n .
T o p rak üstünde, hasır ü stü n d e olsan da
P a d i ş a h s ı n d ü n y a ile d ü ş ü p k a l k m a d ı k ç a .
Z ah m ets iz e k m e k bu lam ay acağ ın a göre
K m eks iz ü s t ü n e çul g e ç i r e m e y e c e ğ i n e g ö r e
N e d e n kendini sıkıntıya soktun?
K e n d i n i kara tal ih in k u c a ğ ı n a attın.
H ı r k a n var, b i r l a m e k m e ğ i n var.
F a z l a s ı n ı i s t e m e k ş a n ş ö h r e t i çi n di r .
N i ç i n i n s a n l a r a b a ğ l a n ı p ge r i k a l d ı n ?
C i ğ e r i n k a n la n d ı , g ö n l ü n hırsla d ol d u .
B i r g r a m a l t ı n i ç i n g ö n l ü n i ki p a r ç a o l u y o r .
“O p a r a l ı a d a m d ı r ” d e n i l m e s i n i i s t i y o r s u n .
H e y g a m l ı a d a n ı ! Y a r ı m e k m e k i çi n
N eden yüzsııyunu toprağa dökersin?
Azizim, s a m a n ç ö p ü ka d ar m i n n e t yükü
Yü z m i h n e t d a ğ ı n d a n a ğ ı r ç e k e r .
Bir soru sordu o perişan halliye:
“Sen neyi seversin?” Dedi: “Küfürü.
Bana ne verirlerse versinler
Küfürden başkasına m in net etmem.”

İnsanlara neden bu kadar bağlısın?

G örünüşe göre sen bu halka m uhtaçsın.
Bir gün parasız, çulsuz kalırsan,
Kimse üç kuruş için elinden tutmaz.
Açlıktan yarı ölü yarı diri olsan da
Yarını ekm ek elde edem ezsin.
Bir gün iki ekm ek u ğ ru n a
Aşağılık insanlar çö k tü rü rler seni yere.
Bak, Yüce Tanrı kerem iyle
N am azda kaç kere çö k tü rür seni yere?
Senin gözün beylerde, hanlarda.
Nasıl can ile canan olur gönlünde?
H andan ekm ek alırsan, sofranın bereketi kaçar.
A bartılm ış sofra elbette uğursuz olur.
Şahın sofrasında neden böyle dolanırsın?
Bu asalaklar b ir avuç aciz, sefil, m iskindir.
Bir âşık divanenin y anına gitti o şah
“H ey divane! Dile b en d en bir şey.
G üneş benim tacım dır, gökyüzü atım.
Bağışlamam için n eden bir şey istem ezsin?”
Şaha dedi divane:”Ey bolluk içinde uyuyan!
Bugün sinekleri b en d en uzak tut.
Şu sinekler beni o k ad ar ısırdı ki
D ünyada ısırılacak başkasını görm ediler sanki!”
Şah dedi: “Bu b enim işim değil.
Sinekler benim h ü k m ü m d e değil.”
D ivane dedi ona: “Topla pilini pırtını.
Sen benden yüz m isli acizsin!
Senin bir sineğe h ü k m ü n geçmiyor.
Git haydi, utan padişahlığından!”

***

Tüccarın, şahın etrafın d a ne dolanırsın?

A dam san, böylelerinden uzaklaşırsın.
G örüyorsun nice insan aralıksız
D ünya için talepkâr olm uştur.
Hepsi bir türlü gam keder içinde
Bir arpayı bir arpaya katm aktadır.
İnsanın tabiatı h er yerde alışkandır.
H er insan bir âdet öğrenm eye meyyaldir.
O nları hallerine bakıp anlarsan
Sen de cehaletinden hırsa kapılırsın.
Z engin senin gözünde paralıdır.
Yoksul ise yüz sıkıntı içindedir.
İkisinden dolayı kârda, zararda değilsin.
Peki n e d en bedeninde can üzü n tü sü yok?
H ırs u ğ ru n a yoksulundan, zengininden
Sana d ö n en nedir, iyi bak.
Ö m rü n d e n o n yıl azalacak olsa,
G am çekm ezsin m alın çok olsa da.
Senin m alın öm rü n d en , canından fazla.
B ilm iyorum b u nasıl cinnet, nasıl sevdadır?
Ey habersiz! Ne zam ana kadar oturacaksın?
Yakin sahibiysen, kanaat etm elisin.
Yastık yoksa, koy başını kerpiç üstüne.
Bir güzel yoksa, idare et bir çirkinle.
M adem y arım ekm eğin var, yarım canınla
Nasıl d e n k geliyorsa, dünyayı öyle yaşa.
O yoksul bir gece ta n d ırd a yattı.
Sam ur kürke sarınm ış b ir şah gördü.
Kış mevsimiydi, şiddetli ayaz vardı.
Şaha dedi yoksul: “Ey akıllı şah.
Sen soğuktan habersiz olsan da
Biz de geçirdik bu geceyi bir şekilde!”

***

A zizim , şu dönen m ab ed in dibinde

M ert gibi sabırlı ol, kan aat et.
Yiğitçe sabret, o tu r yerinde.
İçeri koşturm a, o tu r orada.
Bir bilge rum uzla anlatm ış bunu.
H er işte sabırlı olm ak m akbuldür.
İnsanların acizliği h ep konuşm aktan gelir.
Bu söz akıl için güneş gibidir.
İnsanoğlunun canı hırsla koşturur.
 dem ’in hırsıyla buğday meselesini gör.
G önlünde hırsa yer verm eseydin
M e’vâ C ennetinden uzak düşer miydin?
H ırs bize Âdem’den m iras kalmıştır.
Bu ne bitm ez sıkıntı, ne zor iştir!
 £} _9, Jö...
İh-' A .'\
V...ı?

%p

Kendi kulağım la duydum herkesten:

Bir karıncaya yılda bir tane yeter.
H ırsından toprakta pencere açar.
Bazen buğday, bazen arpa, darı çeker.
Eğer zam aneden bir fırtına koparsa,
Ne o ne pencere ne tane kalır.
Yılda bir tane ona yeterse,
Bir taneden fazlasını aram ak haram dır.

O k arıncanın hali insana örnek oldu.

O k arıncanın bedeni, aklı, gücü yoktu.
Kendi h ırsın ın eline yakalanmış.
Şana şöhrete, iyiye kötüye yakalanm ış.
Ansızın ölüm gelir çatar ona.
Terk eder h er neyi varsa.
H angisini daha çok seviyorsa ¡¿<,
Gönlü o n d an m uradını alamaz,
i Ecel ansızın canını alınca
D ünyanın h er işini bitirm iş olur.
Ne o ne o n u n hırsı kalır. ¥p-
Efendi nerede? Yüz yoksul geride!
4 4
xr,.( 5 v~- x ( .*
229
D uyduğum a göre gözü keskin bir fare
K edilerin pençesinden kan ağlıyordu.
D aracık bir delikten çıktı dışarı.
O n u n darlığından dünya daralmıştı.
O n u n zannınca evin b ir köşesinde
Tesadüfen bir y u m u rta saklanmıştı.
Yürüdü, yum urtaya yaklaştı.
Y um urtayı yerinden oynatm ak m üm kün değildi.
N e pençesi yum urtaya işliyordu
Ne dişleri yum urtayı kesebiliyordu.
U zun bir süre y u m u rtan ın çevresinde döndü.
Acayip bir hile yaptı, geri döndü.
Geldi, bir başka fareye seslendi.
O n u n kulağına bu hab eri fısıldadı.
Fare geldi, y u m u rtan ın altına girdi.
İki eliyle iki ayağı y um urtaya kem er oldu.
Ö b ü r fare tuttu o n u n kuyruğunu
Yuvanın ağzına k ad ar çekti onu.
D ışarıda kedinin biri yatm ıştı pusuya.
M eğer o aslan yürekli kinliydi o fareye.
Fırladı yerinden fareye doğru
A m a fare deliği dasdaracıktı.
K ediden korktu, sıkıştı daracık yerde
Kedi o fareyi yakaladı y u m u rta ile.
Kedi pençesiyle ayırdı y um urtadan onu.
H ırsından gam ından k u rtardı fareyi.
Bakar m ısın, o zalim nasıl didindi!
Sonunda kendi oyununa nasıl geldi!
O rehber insan uygun ö rnek verdi.
Sıçan ile fikri bozuk sıçan örneğini verdi.

***

Ey gece g ü n d ü z hırs içinde koşan!

K arınca ile fare gibi hile peşinde koşan!
H ırsın b aşına yular olmuş.
Senin h ırsın var, devenin de yuları.
Gece g ü n d ü z yıldız gibi g ü ndüz körüsün.
K arınca gibi gece gündüz h ırsın ın esirisin.
Böyle kan ağlam anı nim et bilm e.
Elam an farenin, karıncanın, insanın hırsından!
Elam an şu sinek yiyen örüm ceklerden!
Hepsi de akbaba gibi m urdar peşinde.
Elam an b ir avuç kem ik ayıklayıcının hırsından!
Hepsi de kılıksız, köpek tabiatlı.
Kan içen m ide olmasaydı,
İnsan böyle zavallı olur muydu?
Gece g ü n d ü z koşuşturm aya başlam ış,
İşi gücü m ideyi d oldurm ak olm uş.
Su ile ekm ek derdine düşm üş.
Şu C ehennem bir zam an dolsun istemiş.
İnsanın ken d in e çektirdiği her zahm etten
Ağır basar m id en in istedikleri.
M iden senden ateş ile dum an çıkarır.
Bu C ehen n em d en o C ehennem e sıçratır.
Sûfi görürse senin sürçm eni
Kuşkusuz seninle âşık atm aya kalkar.
D oldur m ideni. Sende bir yürek varsa,
Uzakta d u ru r yüreğin senden daim a.
Sen nefis ö k üzünü besiye çekm işsin.
O na secde etm ek için zünnar kuşanm ışsın.
Sâmirî hile ile altından yaptı o buzağıyı.
İnsanlar eşekliğinden o buzağıya secde etti.
N efsinin buzağısı doym adıkça
Yüz ibadet etsen de seni rahat bırakm az.
K arnın doyup da rahatlarsan,
S ırtından ağır bir yükü atarsın.
Senin canın beden kuy u suna düşm üştür.
C an ın bir iple kuyuya sarkmıştır.
N efsinin kurdunu hile ile alt et.
Ç ık kuyudan, onu baş aşağı et.
Tilki gibi kuyuda kalırsan,
N efsinin kurdu kuyu dibinde parçalar seni.
Yol ü stünde bereketli bir kuyu vardı.
Bir ipin iki u cu iki kovaya bağlıydı.
Yukarıdan boş kova indiğinde
Ö bür kova kuyudan dolm uş olarak çıkardı.
Bir avare tilki oradan geçiyordu.
Nasıl olduysa, o kuyuya düşüverdi.
Kuyunun dibinde kovayı gördü, içine oturdu.
Kovanın ipine sımsıkı tutundu.
Bir yaşlı k u rt o sırada kuyu başına geldi.
Kuyuya bir tilkinin düştüğünü gördü.
Tilkiye dedi: “Bizi özledinse, söyle
Ben mi ineyim ? Yoksa sen m i yukarı çıkarsın?
Kuyudan çıkarsan, senin için daha iyi olur.
Böyle bir çölde benim gibi k u rt dostun olması daha iyi.”
Yüreği daralm ış tilki cevap verdi ona:
“Benim ayağım sakat, iyisi m i sen gel aşağıya.”
Kurt hareketli kovaya o turdu hem en
O k yaydan fırlar gibi hareketlendi kova.
Kurt hızla kuyunun dibine inerken
Tilki de aynı hızla çıkıyordu yukarıya.
Yol ortasında birbirlerine kavuştular
O rada birb irlerin in yüzünü gördüler.
O zalim k u rt başladı konuşmaya:
“Hey tilki! Beni yalnız bırakm a!”
Hilekâr tilki cevap verdi ona:
“Sen gidedur, bekle beni, gelirim az sonra.”
O kavgacı k u rt am an bulabilir mi?
Kurt tilkiyle barış yapabilir mi?
Kova yıldırım hızıyla iniyordu aşağı.
Ö b ü r kova fırtınaydı sanki, çıkıyordu yukarı.
K urt kuyunun dibine varm ıştı.
Tilki ona bakarken yukarıdaydı.
Yaşlı k u rdun derm anı ne olabilirdi?
Böyle bir d u ru m u n d erm anı olamazdı.
O huysuz k urt kuyuya düştüğünde
Ağzı laf yapan tilki k u rtard ı yakayı.

***

Bedenin bir kuyudur, canın düşm üş ona.

Nefis kurduna kaybettirm iştir izini.
Söyle, canın Allah’ın ipine tutunsun.
Bakarsın bela k u y usundan kurtulursun.
Bu nefis külhanda kalm ış köpektir.
K em ik uğruna b edende kalmıştır.
Ü stünde incir kuşunun kemiği olsa da
E m in olma, bir köpek yatıyor yanında!
C) kedi kebabı gözüne kestirdi.
Sofradan kebabı kaptığı gibi kaçtı.
Biri kedinin yolunu kesm ek istedi.
O kediyi kıskıvrak yakalam ak istedi.
Bir aziz kediyi gördü uzaktan.
Kediyi yakalam ış, dövüyordu o adam .
Adama dedi: “(¡önlünde kararın kalm am ış.
İşin düşe düşe bu kediye m i düşm üş?
A kopek tabiatlı geçimsiz adam!
Kediye kebap çaldıran köpeği döv döveceksen.”

Bir tazı ile o tu rm ak ne hoş!

Kafadar biri olup tazıyla otu rm ak ne hoş!
İğne y u ttu rm ak için gelirler köpeğin yanına.
İğneyi y u ttu rd u lar mı kılıçlarını denerler köpekte.
Sen köpeklere karşı çok aslanlık ettin.
Ama nefis köpeğin bir işe yaram adı.
Bağla nelis köpeğini, rızkın hazırdır.
Oysa sen bağlısın, nefis köpeğin salınmış!
M üptelalar gibi aciz kalıyorsun.
Bu halle azığını nasıl çıkaracaksın?
Sen rızık veren Tanrı’ya güven.
Sabretmeyi bil, sakin ol daima.
Tanrı kâfir olanın rızkını verirken
Senin gibi akıllı birinin rızkını verm ez mi?
İyiliksever biri bize anlattı.
Çöl yolunda bir kuyu vardı.
K uyudan su çektiğim sırada
A nsızın yüzüğüm düşüverdi kuyuya.
Birini kuyuya indirdim .
K uyunun dibindeki çam u ru araştırsın dedim .
“H epsini doldur kovaya, çekeyim yukarı.
Bakarsın çam ur arasında bulurum yüzüğü.”
K uyudan birkaç kova çam ur çektim.
Ç am u r içinde yüzüğü çok aradım .
Ç am u r içinde bir karataş gördüm .
Pırıl pırıl, cilalı bir taştı gördüğüm .
D eğerli taş m ıdır acaba derken
Elim den düştü yere, kırıldı.
İkiye ayrıldı, o rtasın d an bir kurtçuk çıktı.
K urtçuğun ağzında yeşil bir yaprak vardı.

***

Ne büyük nim et verici T anrıdır ki

Taşın içindeki k urtçuğu yaşatır.
Çöl yolundaki karanlık kuyuda
Taşın, çam urun içindeki kurtçuğu yaşatır.
H ey hırslı! T an rın ın rızık verm e gücünü gör.
O n u n lütfunu, kalıcı nim etini, bağışım gör.
D indar bir kadın vardı; kocası seyahate çıktı.
Ne kocası, ııe yiyecek azığı kalm ıştı.
Biri dedi ona: “Yalnızsın, zordasın.
Ekmeğin yok, paran yok, ne yapacaksın?”
Kadın cevap verdi: “Ben yalnız değilim.
Taıırı’ya yakın bir yerdeyim.
Kocam olm asa da rızkım gelir.
Rızık yiyen gitti am a rızık veren buradadır.”

Be adam! Bir kadından da geridesin.

Vah sana vah! Sen neden böylesin?
Uygun olan, olm ayan işlerin yüzünden
Senin ben im ihtiyacım bela olm uş başımıza.

237
Bu hikâyeyi bir dervişten duydum .
D edi ki: Kâbe’yi tavaf ediyordum .
N urla yoğrulm uş bir derb eder
Beli iki büklüm olm uş, saçlar ağarmış.
Y anım da az çok bir şeyler vardı.
D ünya malı olarak b ir de m isvak vardı.
O n a dedim : “Eski to p rak ihtiyar!
Bu m isvağı ister m isin? Senin olsun.”
C evap verdi bana o söz bilir ihtiyar:
“Ben ihtiyaç kapısını nasıl açarım?
İhtiyaç kapısı açılırsa yüzüm e,
Sonsuza kadar kapanm az bir daha bana.
Bu kapıyı yüz yıl önce kapadım ben.
Bu yaşım da bu kapıyı nasıl açarım ben?”

***

Sen ölm ezsen, hırsın azalm ak bilmez.

H ırs derdinin m erhem i topraktır.
H ırs yokuşu uzun bir yokuştur.
E m eller ardı arkası kesilm ez arzulardır.
İpek böceğine bak; genç yaşta
Saklar kendini kefen altına.
K endi hırsından, avareliğinden
Sollar, sağ, arkalar ön olur.
D olaşm aktan b ed en in d e takat kalm ayınca
Koyar kendini kendi eliyle mezara.
Flam ingonun hali g üldürür beni.
D eniz k enarında, başı önde dikilir.
Çektiği m ihnetlere dalm ış gitm iştir.
“Su içersem , deniz eksilir” der.
Bu m ânâda sen kendinin flam ingosusun.
M ihnet çekm ede flam ingodan ileridesin.
Sen de ateş içinde d u ran flam ingosun.
Şimdi sahip olduklarını ye iç güzelce.
M utlu olm aya bak bir an, bırak didinm eyi.
Bugün yemeye bak, yarını görecek m isin?
Dünya malı olarak bir şey bırakm a.
Bir iğne yüzünden yakalanm adı m ı İsa?
C öm ertlik el. Pintilerin başları
Yakışır fil ayağı altında kalmaya.
C anlarında öyle bir düğüm vardır ki
Kimse görem e/, onların y ü /ü n iin güldüğünü.
Pintilerin pintilikleri yüzünden sürekli
Bir araya gelm ez dünya ile dinleri.
Eşekliklerinden olacak, buğday pazarında
Bir arpa verm ez de can verirler, bak şu işe!
Bizim şehirde p in tin in b iri hastalandı.
Bu adam ın elli kese altın dinarı vardı.
Ö zg ü r düşünceli biri b en den bir istekte bulundu.
O pinti için şerbet yapm am ı istedi.
A dam beni o p in tin in yanına götürdü.
D ertle boğuşan yüz yaşında birini gördüm .
H ırs derdinin hastalığıyla yatıyordu.
Yatağında aygın baygın yatıyordu.
G önlü ölüm e yaklaşm ış,
H er bir yanı kararıp m orarm ış.
Pintiliği yüzüne aksetm iş,
Yemek yem em ekten dudağı m orarm ış.
Yanında bir şişe gülsuyu buldum .
Şişenin ağzını çam urla sıkıca kapamış.
Birine dedim: “Şişenin ağzındaki çam uru çıkar.
H astanın yüzüne gülsuyu serp.”
H asta adam korkudan bağırdı:
“Ç am u ru çıkarm a sakın şişenin ağzından!
O çam u ru çıkarırsan şişenin ağzından
Kalbim i sökm ekten b eter edersin bana.
Bu güzel koku yüzünden gönlüm hastadır.
G ülsuyu serpm e bana, canım ateştedir.”
Bunu söyledikten son ra bu âlemi terk etti.
B ilm iyorum sonra onun hali ne oldu.
O zavallıyı yıkayıp tem izlediler.
Bin güçlükle götürüp toprağa verdiler.
S onra o gülsuyu şişesini getirdiler.
G ülsuyunu onun m ezarına döktüler.
Gülsuyuyla m ezar toprağı ıslanınca
O bîçarenin k ö r gönlü daha da kör oldu.
G ülsuyunu şişeden çıkarm ak istem iyordu.
O gülsuyuyla toprağı bari gül koksundu.
G ülsuyundan bir dam la eksilm esin istedi.
O gülsuyuyla m ezarında dikenler bitti.

***

Pintilerin sonu ne olur, söyledim.

Bakar m ısın, ne güzel bir sır söyledim!
 On Yedinci Makale

İki yanak toprakta döküleceğine göre

İki yanağınızı toprağa s ü rü n azizler.
D ü şü n ü n o zamanı, toprakta
D ö k ü lü r yanaklarınız gül yaprağı gibi.
O anda ne inleyebilirsiniz
Ne O n u n önünde y ü zünüzü toprağa sürebilirsiniz.
Şim di sizin kudretiniz varken
G ece gündüz bu şekilde huzurdayken
N için T anrıya ibadette gevşeklik gösterirsiniz?
Elinizi kıvrak tutun Tanrı eriyseniz.
Sen işine yarayacak b ir şey yaptığın zam an
İftih ar edebilirsin adam lığınla.
İstersen çok ibadet edebilirsin.
A m a kırk saatin birinde ibadet edersin.
Y anında hiç yoldaşın kalmayacak.
G önül yangısı ile seher ahları kalacak.
Sen hiçbir gece ibadet kaygısıyla
Sabaha kadar uyanık tutm azsın kendini.
D ostum , uyum a ki uyanasın.
Sırları öğrenm eye lâyık olasın.
N eden uyudun sen? U zun öm rü n olsa da
Ö lüm uykusundan uyanam ayacaksm .
Git, m ezara at kendi uykunu.
Böylelikle uyandırırsın aklını.
Bak, aciz kalan şu güneş bile
U ykudan gözlerini hiç kızartm adı.
Senin güneş gibi böyle d erdin olsa,
U ykusuzluktan sararm ış yüzün olur.
Hey gece gündüz d em eden uyuyan!
Yaşlılık sabahı oldu, sen hâlâ uykudasın.
K orkm uyor m usun, ölüm seni uyutacak?
G önlünü u yutup perişan edecek.
Sen uykudasın; uyanık olanlar gitti.
Azizler, vefalılar gitti.
Sen başına b u y ru k bir dünyanın torbasm dasm .
Kalp akçe gibi yerinde kalmışsın.
Gaflet içinde didişip duruyorsun.
Ağzın kalabalık, başın sevdalarla dolu.
Diyelim ki gece u y udun sabaha kadar;
U yudunsa n ed en geç vakte kadar uyudun?
D ostum , sabah vakti gevşeklik gösterm e.
Em insin, sağlığın da yerinde.
Sabahleyin seher yeli esince
İstediğini elde edersin o saatte.
O dergâhtan giyilen hilat
Sabah olduğu zam an giyilir.
Gece bitip de sabah vakti yaklaşınca
Toprak zerreleri başlar kaynaşmaya.
H akikatin kokusunu alan gönül
Alışır o saatte uyanık kalmaya.
Senin yolun o dergâha gidiyorsa,
Sabah vakti k an a bulanm ış bir ahtır.
G önlüm , o an d a uykuyu terk et.
Bir ah çek, H arem kapısının halkasını vur.
Kanlı göğsünden tem iz bir nefes ver.
Böyle sabah çok olur am a sen de m ezarda olursun.
Gece oldu m u tu t o halkayı.
Z incire v u r sen coşkulu gönlünü.
Ya da divane g ö nlünün çöz bağını.
Hoşça, arzu dolu olarak feryat et.
Çöz dilini, T an rıy a sırrını söyle.
G önlünün eski gam larını açıkla.
M utlusun; yağm ur gibi dolu dolu ağla.
Belki g ö n lü n d en perde kalkar böylelikle.
O anda çektiğin ah kabul görürse,
Dünya ile içindekilerden h o ştu r o an.
A zizim , ö m rü n geçti; anla artık.
G ece gündüz uykuda olm a artık.
G eceleyin uykuda, g ü ndüz gaflet uykusundasm .
Gaflete batm ış insan! U tan, utan!
Hey uyuyan! Uyuma! Bu kadar günah yeter sana.
N eden uyudun? M ezarın yatak olarak yeter sana.
Binlerce azizin nurlu canı
Fedadır sabah kalkanların secdegâhına.
Ne lezzettir bu! K aranlık gecelerde
N iyazını sunarsın H akka.
Ne hoştur, toprağa sürersin yüzünü!
İnleyerek eda edersin nam azını.
B ütün ufuklar dinginleşm iştir.
Senin yolun T anrıya uzanm ıştır.
Tanrı h u zu ru n d a niyaz elini açmışsın.
Bazen ağlam aktasın bazen nam azdasın.
Böyle bir anda, Tanrı’nın huzu ru n d a
M ahlukat uyurken bir sen kalırsın.
Gafiller yataklarında uyurken
Sen Tanrı ile sırdaş olursun.
K aranlık gecede Tanrı ile başbaşalık ne güzel!
K endinden uzakta, O n a yakın olm ak ne güzel!
B undan daha iyi işin olabilir mi?
Bir gece O n u n h u zu ru n d a olm ak ne güzel!
Yüz gece nefsinin isteği ile uyanık kalsan
Bu işin içinde küçük bir şehvet olurdu.
N efsin, heveslerin için yüz kere uyanık kaldın.
Bir geceni de Tanrı için uyanık geçir.
D uyduğum a göre kâm il bir pir vardı.
Diğer pirler gibi gafil kalm am ıştı.
Ne gece uyur ne gündüz dinlenirdi.
Gece, gündüz kim se onu uyur görm ezdi.
Biri sordu ona: “Ey gönül parlatan pir!
Niçin gece, g ü ndüz hiç uyum azsın?”
O na dedi: “Bilen insan uyumaz.
C ennet ile C ehennem onun üstünde, altında.
Birini h a rla n d ım d u ru rlar aşağıda.
Ö bürünü süsler, donatırlar.
Şu zam anede C en n et ile C ehennem arasında
Nasıl uykum gelir, söyler m isin bana?
Kimse benim adım ı deftere yazm adı.
Ben bu iki yerden hangisinin m ensubuyum ?
( ¡önlüm parlıyor, canım ateş içinde.
Bu d u ru m d a nasıl uyku girer gözüme?
G önlüm de, can ım d a yangın olduğu sürece
Benim uyum am tepetakla olm am a sebep olur.”

** A

Binlerce ü n lü n ü n tem iz canı

Gece ibadeti yapanların halvetine fedadır.
Azizim; ne kadar uyuyacaksın? Aç gözünü.
Başını dizine daya, düşün, gir halvete.
Gece boyunca havanda su dövenler gibi
O bir avuç p erişan insandan olma.
N eden uyudun m ehtaplı gecede?
 .ât
■ A-'-i

Bu uykudan ne geçecek eline?

H iç d üşünm ez m isin, ö m rü n sona erince
Nice m ehtap doğacak senin m ezarında?
U yku seni kefen içine çekmiş.
M ezarına ay ışığı vuracak.
U ykusu gelen kişi d ü şü n ü r bir kere. h.
,\İ)
Ay ışığı çok vuracaktır m ezarına.
M ehtaplı gecede uykun m u geliyor?
 şıklar az uyur m ehtaplı gecede.
Âşık uyum uş, m aşuk uyanıktır.
D erse akıllı biri, hiç d o ğ ru olmaz.
Ne m aşuğu, ne âşığı? Bu ne biçim laf?
Toprağa ne tem iz kişiler girer!
Sen nefis ile heves k ü lh an ının adamısın.
Nasıl o lur da padişah âşıklarından sayılırsın?
D uyduğum a göre vaktiyle bir padişah vardı.
Bu padişahın ay gibi güzel yüzü vardı.
Çevgen oynam ak için çıktı dışarı.
O nun y ü zü n d en h er an yüz gönül kanadı.
Güzellik to p u n u m eydana attığında
Felek o n u n topuyla çevgen oynadı.
Yanağı dünyayı süslem ekten söz ederdi.
O nun güzelliği dünyaya çelme atardı.
Akıl o n u n yolu n u n toprağına oturm uş.
Ter onun ay y üzüne konm uş.
A şkının gam ı yararsız bir sevdaydı.
Lâl renkli dudağı dum ansız helvaydı.
Sarhoşun biri o m eydanda dolaşıyordu.
O nu seyrederek hayran kalıyordu.
Bir gün m u m gibi yanan bir derbeder
-Ki zavallı sabaha kadar külhan yakardı. -
Uzaktan güzel p adişahın yüzünü gördü.
O n u n başına neler neler gelmedi!
O n u n aşkı can ın a ateş düşürdü.
O nu derm ansız zorlu derde düşürdü.
Gönlü aşk içinde delilik m acunu yaptı.
Yanağı yaştan yüz türlü kan yaptı.
Kâfur gibi ciğerinden soğuk nefes geliyordu.
Uzaktan özlem ateşiyle yanıyordu.
Aklı karışm ış, şaşm ış kalmıştı.
Gönlü ateşler içinde kalmıştı.
C ehennem gibi yanan canıyla nefes verdi.
Sarhoşlukla ü stü n ü param parça etti.
O sarhoş âşık çırpındı durdu.
C an ın ın yerine giysisi geldi eline.
D ünya gözünde karardı.
Sarhoşlukla yere düştü, bayıldı.
Nasıl çırpınırsa kan ile to p ra k içinde
Yol üstündeki yarı boğazlanm ış tavuk,
O zavallı âşık da öyle çırpındı durdu.
Bu ne aşktır! Bu ne derttir! Bu nasıl iş?
S onunda on gün on gece bu şekilde
Sabaha kadar yattı to p rak üstünde.
Birazcık kendine geldiğinde
Tekrar düştü sarhoşluk coşkusuna.
Feryat ediyor, her yana koşuyordu.
Yere yağm ur gibi gözyaşı döküyordu.
Su şeddi gibi sahrada kalm ıştı.
Yağmur gibi sahraya gözyaşı saçıyordu.
G önlü b u sahranın dışındaydı.
Bedeni kan sahrasına bağlıydı.
Gözyaşıyla sahra çam ur içinde kalmış.
D ünya dolusu dert gönül sahrasına yerleşmiş.
Ne sırrını açacağı bir m ah rem vardı.
Ne rum uzlu konuşacağı bir göniildeşi vardı.
Yemeden içm eden kesilmiş, uyum az olm uştu.
Ama b u n u söyleyecek cesareti yoktu.
G önlüne diyordu: “Âlemi parlatan bir şahtır.
Bugün bütü n âlem onun m ülküdür.
Padişahlığıyla ferm an verirse,
O rdu toplar sayılamayacak kadar.
O n u n bir adam ı bana gelirse,
O n u n karşısında direnç gösterem em .
K ülhandan çıkar dışarı bir dilenci
Böyle bir padişaha vuslat um uduyla.
Bu sırrı açıkça söyleyecek olsam ,
A nında eder beni parça parça.
Ne yapayım? Nasıl edeyim ? İşim düştü.
Eşeğim çam ura saplandı, yüküm düştü.”
Ve böylece on yıl boyunca
Padişaha aşkından vazgeçmedi.
H er gece sabaha, her sabah akşam a kadar
Kapısında durdu, dedi: Yarabbi!
Kararı, uykusu, h u z u ru gitti.
Adı sonunda kötüye çıktı.
Şahın akıllı b ir veziri vardı.
Vezir onu görünce hem en tanıdı.
A m a kıvrak zekâlı şahtan korktuğu için
Bu meseleyi ortaya getirm edi.
Bir gün “Açılın, k enara çekilin” sesleri arasında
Tüm sahrada toz to p rak kalktı havaya.
Zam anın Y usuf’u çıktı meydana.
Beşikteki güneş gibiydi sayvanının altında.
Külhan işçisi koştu hem en yanm a.
Gönlü, canı laf doluydu am a dili tutulm uştu.
O yuncu şah alınca eline çevgeni,
Zavallının can ın d an söktü yüreğini.
Zülüflerinin kıvrım ın d an alınca kokuyu
Top gibi kend in d en geçip yuvarlanıyordu.
Veziri tam fırsatını buldu.
Külhan işçisinin halini rum uzlu söyledi.
“On yıldır senin aşkınla gece gündüz
Ne uyudu ne m u m gibi yanm aktan usandı.
Bu zavallı senin iyiliğini isteyenlerdendir.
O na padişahlara yakışır şekilde iyi davran.
Üstü başı dökülüyor olsa da
Topunu bir kez atıver ona.
Böyle bir yâr utanç verici olsa da
Garip olm az bu d u ru m şahlarca.”
Padişah lütfetti, sürdü atını.
Bu zavallıya d o ğ ru attı topunu.
Âşığa dedi: “T opum u at bana.
Neden ağzın açık kaldın böyle?”
Padişahtan bu sözü duyunca zavallı
Toprağa düştü, kıvranm aya başladı.
G özlerinden yağm ur gibi yaş boşandı.
Kavak yaprağı gibi titrem eye başladı.
("anından yüz kadeh kanı giysisine dökm üş.
Bütün dünya onun çevresine toplanm ış.
Dertli dertli soğuk nefes veriyordu.
O kalabalıkta halden hale giriyordu.
S on u n d a toz toprak içinde perişanlıkla
G eri götürdüler onu külhanına.
G önlü keder denizine dalm ıştı.
G özlerinden akan sanki dağ pınarıydı.
Hava o n u n nefesiyle soğum uştu.
Felek o n u n yüzünden sararm ıştı.
S onunda o zavallı bir ay boyunca
D ağ altında kalmış sam an çöpü gibi yaşadı.
Bir gün padişah vezirine dedi:
“O yoksul galiba bizden korktu.
Gel, o n u n külhanını arayalım.
Biraz âşığım ızla sırlaşalım.
 şıklar b ir coşarsa zira
Koskoca fil esir olur karıncaya.”
Bu ne devlettir! Başı yüce bir güneş
Kendi zerresinin yanına gidiyor.
Padişah külhana doğru hareket edince
G önlü daralm ış külhancıya haber geldi.
G özü padişahın cem âline ilişince
T itredi, oraya yığıldı kaldı.
Padişah o âşığın yüzüne baktı
Başını kucağına alıp ağladı.
O n u n coşkulu gönlüne m erhem oldu.
Kendisi öldürüyor, kendisi m atem tutuyordu.
Kendi varlığına yol bulunca
Başını padişahın kucağında bulunca
Pervane o sıcaklığa nasıl dayanır?
Parlak m u m u n alevine kendini atar.
Böyle b ir şahın vuslatına takati yoktu.
Bir ah çekti; ahi göklere yükseldi.
G özyaşlarından yüzüne gülsuyu çarptı.
Bir n ara attı, orada ru h u n u teslim etti.
O hayran âşıktan iki nefes çıktı.
Biri cansız, biri canlı çıktı.

***

K ülhancı gibi aciz olan sen

Senin şahın vuslatına dayanacak gücün yok.
H ey toprak parçası! Hanı hayâle kapılm a.
O tem iz Tanrı senden m üstağnidir.
Temiz kişilerin yaptığı ibadet
Bir avuç toprağın yoluna fedadır.
H itap geldi: Ey Tanrı katının temizleri!
H ep birlikte secde edin Âdeme.
K endi istiğnam ızla b ir parça toprağa
B unca tem iz secdeyi saçtık.
Bizim zatım ız b u n lard an m üstağnidir.
Secdenin, nam azın ne yeri vardır?
Külhancı! Git, k ü lh an ın ı yak.
Bu ateşte yüz ağıtla yan.
Bu yalan dolan ne zam ana kadar sürecek?
Ç ünkü sarhoşlar çok boş konuşur.
Sultan seni düşünür, sana yönelirse,
Ne canın var ne yerin; ne yaparsın?
Ne o n u n h u zu ru n a getirecek canın var
Ne onu yanm a getirecek yerin var.
D uyduğum a göre bir fare çölde
G ördü sahipsiz bir deve.
Yularım sımsıkı tuttu, koştu.
Deve ardından güzel güzel yürüdü.
O n u deliğinin olduğu yere kadar getirdi.
Deveyi sığdıracak yer değildi, ne çare?
Deve dedi ona: Hey yolunu şaşırmış!
İşte geldim ; yerin hani?
Kendi acizliğinden h ab erin yok.
Beni yiyecek diye getirdin evine.
Bir pencere daracık deliğe nasıl sığar?
Benim gibi bir deve iğne deliğinden nasıl geçer?

***

Git, canından bu yükü kaldır.

Bu işte orantısızlık olm uştur.
Zavallı fare; sus, konuşm a.
A ldatam azsın benim gibi deveyi.
Hey karınca! Git, kendine bir yuva ara.
Sana lâyık olan taneden söz et.
H ey karınca! H avalara girm işsin sen!
Ayağın yere basm ıyor; b u yüzden neşelisin.
 On Sekizinci Makale

Mülk, hazine, p ara ile m ağrur olma.

Senin gibi nicelerini hatırlar dünya.
N urlu canınla ibadet et Tanrıya.
İbadet edilesidir Tanrı; ondan uzak durm a.
H er işinde T an rıy ı an.
Yaşadıkça T anrıyı akim dan çıkarm a.
Bir işte yardım isteyeceksen, O ndan iste.
Ç ünkü b u ndan d ah a iyi bir dergâh bulam azsın.
D ostum , kendi h alinden m em nunsan,
İyi bil ki bu h oşnutluk, O n u n hoşnutluğudur.
İbadete alıştır kendini; günahtan uzak dur.
G ünahın varken ibadet n u r verm ez sana.
Ç ok keskin olm a; çabuk öfkelenme.
Hiç kimseyle de uğraşıp didişme.
Birine kin güdüp göğsüne ateş düşürm e.
Gece gündüz y an ar d u ru rsu n yoksa.
H ırsın esiri o lu ru m deme.
Yoksa tem iz canın bıkar bedeninden.
H içbir şekilde yalan söyleme.
Ç ünkü b u ndan b eter günah olamaz.
Kıskançlık tab iatın d a ağır basarsa,
G önlün doyar artık yaşamaya.
Bir işi ister istem ez yapacaksan,
Nasıl sonlanır b u iş; bak ona.
Sabırsızlık yü zü n d en gönlün çok yaralıysa,
Sabırlı ol; her şeyin b ir vakti vardır.
K endine bir arkadaş seçm ek istiyorsan,
Ü zülm em ek için akıllı birini seç.
Z am anede yüz ehil olm ayanın arasına gir.
Böylece onların arasından b ir ehil bulabilirsin.
Yüz kere denem edikçe kim seyi
Etm e kendi sırlarına ortak.
Bir ahm ağa değer veririm dem e.
Ç ünkü ahm ak ham lığından düşer hataya.
E blehlerin yanında sırrını söylem e asla.
A hm aklara cevap verm e asla.
İzin verm e avam ın, köylünün sana baskın çıkm asına.
Ç ünkü b u n lar insanı can ından bezdirir zulümle.
Taş gibi ağır ol, hiç koşma.
Civa gibi o yana bu yana kaçm a.
Akıl ölçüsünde kalmaya cesaret edersen
Lacivert boya gibi kaynar, pişersin.
Bir parça su olan m enini dökm e.
Sende kalsın, destek olsun sana.
Ne zam an şehvete gelecek olsan
Kendi benliğinden uzaklaşırsın.
D ilini konuşm aya fazla alıştırm a.
O tuz dişinle dilini bağla, konuşturm a.
Ö nce d üşün, sözünü söyle sonra.
Çok soruya, konuşm aya alışma.
Bir söz söyleyeceksen, tatlı tatlı söyle.
Güzel söylem ek her iyiliğin aslıdır zira.
H içbir şekilde sırrını kadına açma.
Ç ünkü kadın sırrını herkese söyler açıkça.
Ç ocuğuna yaşı küçükken öğret dinini.
O yaşta öğrenm ek taş ü stüne yazı nakşetm ektir.
O ğlunu kötü arkadaştan uzak tut.
Ç ünkü insan kötü arkadaşla günahkâr olur.
Saygılı ol yaşlı insanlara.
Bu sözü anlarsın yaşlılık çağında.
Az konuş; konuşacaksan güzel konuş.
İyi, k ö tü her ağzına geleni söyleme.
Ö ğren büyüklerin sözlerini.
H er bir nükteden çıkar ibret dersi.
Kim bir h ü n e r öğrenm ekte zahm et çekmişse,
Ver hâzineni, öğren onun hünerini.
Seninle şeref bulan bir kim seyi
Feleğin yaptığı gibi rezil etm e cahillikle.
Biri sana bir söz söylerse, düşün.
“Ben bunu daha önce de duym uştum ” deme.
Ç ok denediğin, kabul ettiğin kimseyi
Sakın bir daha denem eye kalkma!
D edikoducuyu y anm a yaklaştırm a.
Senin için de kötü k o nuşur sonunda.
C ahil insanla işin olm asın asla.
Sonra öm ür tö rp ü sü olm asın sana.
Biri sana nasıl kötü iş yapılır, söylerse,
İzin verme; uzaklaştır onu yanından.
D edikoducuyu yaklaştırm a yanma.
Yoksa her gün dolar seni diline.
Kimseyi ayıplama; gizlidir bu.
Tanrı onu nasıl yarattığını bilir.
H erkese bakarken öyle bak ki
H er beteri kendinden iyi gör.
Kimse hakkında kötü düşünm e, iyi düşün.
Halim selim ol; en küçükten küçük ol.
Herkese karşı şefkatli ol rağbetle.
G üneş gibi herkese gönder ışığını.
G önül K âbesinin âbat olm asını istersen,
G önülden anlayanın gönlünü kendinle şad et.
N am ahrem e bak m ak tan kaçır gözünü.
Bir yanlış bakışla yüz günaha girme.
Gıybet etme; boş boş küfür etme.
Sonunda kalırsın yoksa hasret içinde.
İyilik ederek b ir m u m yakarsan,
O iyilikle sen de m u m gibi parlarsın.
Ö m rü n ü boş yere harcarım deme.
Kimse bilm edi zira hayatın değerini.
Cevap verirken senden küçüklere iyi davran.
Böylece senin davranışın da beğenilir olur.
K onuşurken kim seyi aşağılama.
İşbilir biriysen, alçakgönüllü ol.
Kimseyi küçüm seyerek bakm a.
H em tavuskuşu h em sinek gerekli hayatta.
Kimseye d u ru p d u ru rk en yakışıksız söz etme.
Kimseye boş yere ü züp incitme.
Bir ah m a k gelirse yanm a,
O n u n yanında başla büyüklenm eye.
Bir Tanrı eri gelirse yanına,
A lçakgönüllü ol, to p rak et kendini.
B irinin çevresinde çok dolanırsan,
Rezil olursun eğer aziz olsan da.
H er ö n ü n e gelene ilgi gösterirsen,
Başın çok ağrır işin sonunda.
Yaşlılara yakın ol elinden geldikçe.
G ençlikten haberdar olan onlardır zira.
Yoksullara mal yardım ında bulun.
M alın yılan, zehir olup dönm esin sana.
Bir zengin gelirse saygıyla yanına,
H ü rm et etm e ona parası var diye.
Yorgun bir fakir gelirse yanına,
Hal h a tır sor; onun kalbini kırm a.
B irinin sende birazcık hakkı olsa,
H içbir şekilde üstündeki hakkı unutm a.
Bir karıncayı bile küçüm seyip böbürlenm e.
K arınca gibi düşkünsün sen Kudret karşısında.
İyi görüşlü ol eğer aklın başındaysa.
Ayıpsız birini arıyorsan; T anrı’d ır ancak.
H içbir işte nankörlük etine.
H akşinas biriysen, razı ol kadere.
Ansızın canın sıkılmaya başlarsa,
M ezarlığa git, bir süre ağla.
Gülm e; hüzünlü ol yaşadıkça.
Bir köşeye iliş, kal yalnız başına.
Beladan k urtulm ak istiyorsan,
lisirleri k u rtar zindandan.
Siyasette kal bir zaman.
Sonra geri kalmayasın üzüntüyle.
Kimseyle çok konuşup didişm e.
Çok inatçılık etm ek yaram az bir işe.
Ç ocuğunu saygısız biri olarak yetiştirme.
Yoksa kendi incini atm ış olursun çamura.
Cevap verirken hem en atılm a öne.
Şarttır bu; biraz bekle hele.
C öm ertlik et; kim in eli açıksa,
O n a C ehennem lik d em em nasıl olur reva?
G önlünü hoş tut sen yaşadıkça.
Ç ünkü hoşn u tlu k tükenm ez hazinedir.
K endini övüp göklere çıkarma.
Bil kendini; b ir avuç su ile topraksın.
Yaralama gönlünü boş düşüncelerle.
Ç ünkü gereğinden çok düşünüyorsun.
Eski üzüntüleri k en d in e d ert etme.
Ç ünkü onlara bak arak bir şey geçm ez ele.
İsa gibi gül, yüzü n d e güller açsın.
Eşektir asık suratlı, som urtkan kimse.
Tanım ıyorsan birini, elinden geldikçe
İyi veya kötü y ö nlerini söyleme.
G önlü diri biriysen, sır perdesinde
İyilik dışında ölm üş kişi arkasından konuşm a.
Sarhoş konuşur da güzel konuşursa,
D inle onu; sarh o ştu r deyip geçme.
H akkında kötü d ü şü n en düşm anın varsa
Susturm aya çalış o n u güzellikle.
Sakın düşm anını küçüm sem eye kalkma!
Bir şule bir şehri y akar baştanbaşa.
İyilik yapmaya çalış insanlara.
Has iyiliği Tanrı rızası için yap.
H er neyi terk ettiysen, elinden geldiğince
D üşünm e artık onu, iş bilir biriysen.
Yolda yürürken başın olsun önde.
İnsanları görm e, ilgilen kendinle.
Zam anlı zam ansız fazla yem ek yeme.
Kuşkusuz fazla yem ek seni yer sonra.
Akşam uyum ak için yattığında
Kelim e-i şahadet getir içtenlikle.
Sabah oldu m u kalk uykudan.
U yanık olm ak iyidir uyuyan m u rd ar olm aktan.
N am az vakti geldiği zam an
Bâtıl düşüncelerle nam azını etm e ziyan.
Sürekli ahiret düşüncesinde ol.
K urtulm uştur kim ahireti düşündüyse.
H er zam an v aktinin kıym etini bil.
D üşün, kendi k o n tro lü n ü yitirme.
 %

D ışını tem iz tut, uy şeriata.

Uzak d u r tabiatın pisliklerinden.
M ânen tem iz tut içini de
U tan d ırm asın seni, için anlaşılırsa.
Ö ylesine değerlendir vaktini ki
“Gel” denildiğinde, h em en çık yola.
Paralı olsan, padişah olsan,
Yapman gereken şeyi yap.
C an çekişirken dilin tutulursa,
U nutm aya çalış bütü n düşünceleri.
O an korkm a, um utlu ol.
Çerağını tu t sen o güneşe.
Kim can verirse m utlulukla,
Ç ok lezzetler alır ebedîlikte.
Bir atasözü vardır; yakışır buraya:
G üleryüzlü olm ak gerek can çekişirken de.
N asihatim i küçüm sem e gaflet ile.
Bir b ir uygula, al nasibini.
İşin varsa senin sırlar yolunda
Kimseyi b u yadigârdan kıym etli bilme.
Bil b u n ların hepsini, o tu r sessizce.
Kapat ağzım , sakinleş önce.
Sabretm eyi meslek edin; b u d u r yol.
Susmayı m eslek edin; b u d u r hakikat.

-sc, ! > ,'T "

Ç:
Akıllı biri Çin’de gitti bir ihtiyarın yanm a.
Dedi: “H aberdar et beni hakikatten yana.”
<) tarikat piri cevap verdi ona.
“O n cüz vardır h akikatin m ânâsında,
iyi dinlersen, anlatayım sana.
Biri az konuşm aktır, dokuzu susmaktır.”

** *

Şahların elinde susm a doğanı vardır.

Bülbül şakıdığı için kafestedir.
C anın teslimiyete alışırsa,
H er zerren başlar seninle konuşm aya.
P ınar gibi ne zam ana kadar kaynayacaksın?
D eniz olursun eğer susarsan.
İnci çıkarm ak isteyen b u denizde
Nefesini tutm alıd ır dalgıçlık edecekse.
 Bitiriş

A ttâr şu m ânâlar denizinden

Dil elm asıyla inciler çıkarırsın.
 lem de iftihar etm ek yakışır sana.
Seninle sona erdi bu Esrârnâm e.
Ters tabiatlı gökkubbe altında
Kimse söyleyemez bu m invalde.
Şairlik gü cü m o kadar fazla ki
Söylediğim bir m ânâdan yüz orijinal m ânâ çıkar.
D üşünce dünyam da öyle sarhoşum ki
Uyku girm ez asla gözlerime.
Az veya çok, gece uykusu bilm em .
Bir y an ım d an öbür yanım a d ö n er dururum .
M ânâları çıkarırım belleğim den.
Belki so n u n d a biraz u y u rum derim .
Şu incilere bak; çıkar canım ın deryasından.
D ilim den peşpeşe dökülür durur.
Bak şu lalız güzelliğine, sırların keşfine.
Bak terkiplerin, sözlerin m ânâsına.
Bir söz söyleyecek olsak, yüz yıl boyunca
Sözlerimiz o haliyle bakir kalacak.
Bizden ne k adar bahsedersen, zikir olarak kalır.
Am a m ânâların aslı bâkir olarak kalır.
Akıllı insan! Gel, bak şu söze bir kere.
Eski lafları kim söylüyor; b u n a bak.
Bir şey ne kadar eskirse, kaditleşir.
D ünyanın lezzetleri yeni şeylerdedir.
Âlem yaratıldığından beni b en im gibi
H atırlam ıyorum söz ustası şair çıktığını.
Söz için şairde İsa düşüncesi olmalı.
D oğuracaksa, M eryem gibi bakire olmalı.
Bu sözler takdirin ötesindedir.
Bu tatlı sözlerin coşkusu vardır.
Kim ben fakiri gö rm ek istiyorsa,
Benim görüntüm latif şiirlerimdir.
Kendi şiirlerim den örn ek gösterdim.
H er konuda sır incilerim i gösterdim.
Sır ehli biriysen, aç gözünü.
Dalgıçlık et, sözün sırrını çıkar.
İflas sofrasını yaydım ben.
Ç ok divanelikler e ttim ben.
N erede bir gönül ehli? Yalnızlık köşesinde
Bir an otursun b u d e rt içinde benimle.
Attâr! D aha ne k ad ar böyle konuşacaksın?
Bir sözünü bir sözüne bağlayacaksın?
Senin toprak gibi olm anı isterim.
Ayaklar altında tem izlenm eni isterim.
Yolun toprağı gibi ol herkesin ayağı altında.
Alçakgönüllü ol; susm ayı meslek edin.
H er iki konuda da sabırlı ol daima.
Sabretm en gerekiyor kısacası.
Kim birkaç gün sabrederse, kavuşur nim ete.
H akk’ı düşünerek sabret daima.
H ak ile, kendinle m eşgul ol daima.
H er an zinde olm ak istiyorsan,
Tanrı’nın adını hiç d üşürm e dilinden.
H er an Tanrı korkusuyla, um ut içinde yaşarsan,
Ebedî sermayeyi elde edersin Tanrı katında.
H er an nur alabileceğin halde
Neden olm azsın sürekli Tanrı huzurunda?
Yüz şeyden şeref bulsan da
Tanrı h u zu ru n d a olm aktan iyi ne var başka?

261
O divane gönüllü gidiyordu sevinçle.
G özü ilişti o m aharetli bakkala.
Sordu ona: “M übarek adam!
Beyaz şeker ile badem için var m ı?”
Bakkal dedi: “İkisinden de çokça var.
Am a alıcısı çıkarsa.”
Deli dedi ona: “Sen ne yapıyorsun?
N eden iki güzel şeyi hoşça yem iyorsun?
Bu ikisini satarsan yüz naz ile
Bu ikisinden hoş olan ne alacaksın?”

***

G önlünün, canının altındaki h e r nefeste

Kim bilir, ne sırlar saklıdır!
Sırlarla dolu binlerce denizi
Bir nefeste elde edebilirsin.
Bu öğüt yeter sana iki âlemde.
Tanrı o lm adan bir nefes çıkm az canından.
Sen bu nefeslere saygılı olursan,
Bu saygıyla seni getirirler sultanlığa.
Tanrı’yı an; daha ne kadar şiir söyleyeceksin?
Susmayı m eslek edin; daha ne kadar konuşacaksın?
Şiir m ükem m elliğin d o ru ğ u n d a olsa da
İyi bakarsan, “erkeklerin hayız hali”dir.
İyi bil şunu; kitabındaki her h a rf
Puttur; p u t kuşkusuz senin engelindir.
Şimdi uyan sarhoşluk uykusundan.
B undan böyle vazgeç putperestlikten.
Yazık ki bir öm ür geçti, bir ânı
H er iki âleme değer; b u doğrudur.
Benim öm ür satın alm am gerekseydi,
Bir an uyuyacak vaktim olmazdı.
Ö m rü m d en geriye b ir an kalmışsa,
Bilirim ki daha yüz âlem kalmıştır.
N için bunca sözü söylüyorum ki?
Biliyorum çünkü; b u g ü n okum am gerek.
Söyle daha ne k adar söyleyeyim?
K endime bir h a rf o kursam ben
Kğer ahiretten olsaydı haberim ,
Sözlerim bu k adar renkli olmazdı.
Ne yazık ki bildiğim i uygulam adım !
İbadet vakti kendi gam ım ı çekmedim.
Yüz yıl din yolunda y ürüsem de
Nasıl istiğfar edeceğim i bilem iyorum .
Her nefesim için istiğfar edecek olsam,
Bir ö m ü r istiğfar edebilir miyim? Bilmem.
A m a benim T anrım kerem sahibidir.
G ünahım büyük olsa da bağışlayıcıdır.
Şaşılmaz buna, ebedî fazlıyla
Bir beytim le bağışlayıcı olursa bana.

263
İşitm iştim ben, Tuşlu Firdevsî
-ki hikâyecilikte ciddî işler çıkardı-
Yirmi beş yıl kalem inin ucuyla
Şahnam e’yi döktürüyordu.
Şahnam e bitince öm rü n ü n so nuna geldi.
Şeyh Ebulkasım büyüklerin büyüğüydü.
İhtiyaç sahibi b ir ihtiyar olsa da
Din yoluyla ona ibadet etm edi.
Ebulkasım dedi: “Firdevsî çok söyledi.
Hep soysuz ateşperestleri övdü.
A teşperestleri överek geçirdi bir öm rü.
Ö lüm vakti gelince, dinden habersiz öldü.
Ben o n u n h akkında riyakâr olam am .
Böyle b ir şairin cenaze nam azını kılamam.
Zavallı Firdevsî’yi alıp götürdüler.
O nu karanlık toprağa defnettiler.
O gece şeyh rüyasında gördü Firdevsî’yi.
Gözleri yaşlı, şeyhin h u zu ru n a geldi.
Başında z ü m rü t rengi bir taç vardı.
Ü stünde yemyeşil bir giysi vardı.
Şeyhin karşısına oturdu, şöyle dedi:
“Ey canı yakîn nuruyla aydınlanan!
Benim gibi m uhtaç birinin kılm adın namazını.
N am azım ı kılm adığın için utanıyorsun.
Senin T anrın m eleklerle dolu bir cihanı
Ruhanî feyziyle yoğurulm uş m elekleri
G önderdi. İşte sana T an rın ın lütfü!
O m elekler toprağım da secde ettiler.
Yüksek C ennete gitm e beratım ı verdiler.
“Firdevsî C ennete girecek” dediler.
H itap geldi: “Ey yaşlı Firdevsî!
Seni yanından kovarsa o Tuşlu pîr,
Ben seni kabul ettim ; b u yüzden güzelce yattın.
Ç ünkü benim birliğim i bir beytinle ikrar ettin.

T anrı’nın fazlından u m u d u n u kesme.

Cim riliği bizim fazlım ıza tanık getirme.
İyi bil şunu; sırların adam ıysan,
Asi az olur, fazilet ise çok.
Eğer tüm halkı bağışlarsam ,
Bir avuç dışında bağışlam am ış olurum .
Tanrım , Sen A ttâr’ı bilirsin.
Şiirlerinde hep senin birliğini söyler.
Senin nuru n la bir şua gösterir.
Firdevsî gibi hikâyeler anlatır.
Firdevsî gibi senin bol bağışınla
C ennete gönder A ttâr’ı fazlınla.
Firdevs C ennetine İlliyyîn derler.
O C ennete sıdk m akam ı, din kasrı derler.

265
 &

97. Hikâye

Yaşlı m ı yaşlı b ir ihtiyara sordum

Soruyu sord u ğ u m d a vefatı yakındı.
“Ey gamlı insan! Yoldaşın kim dir?
M ezar yolunda azığın nedir?”
Cevap verdi: “H abersizlikten ben
Dolu bir gönül götürüyorum , ellerim boş.”

Tanrım , ben b u hayret m abedinde

O ihtiyar gibiyim elim boş, kalbim dolu.
Ebedî yol azığından yana elim bom boş.
Senin fazlınla um ut dolu bir gönlüm var.
Tanrım , u m u d u m u boşa çıkarm a.
G önlüm ün hacetini kabul et kerem inle.
Aydınlık tu t canım ı nurla.
G önlüm ü zinde kıl huzurunla.
Saçm alıklarım a rağm en kabul et beni huzuruna.
Sorunlarım ın arasında yakîn ver bana.
Beni k u rta r benden İlahî yardım ınla.
Kendi n u ru n la berat ver tahkik ile.
G önlüm ü sırlar m ahrem i kıl.
Gaflet u y k usundan uyandır beni.
Aydınlat gönlüm ü Tanrılığınla.
Zenginleştir gönlüm ü kanaat ile.
Ruhum u aldıklarında hem nefes ol bana.
O aciz halim de koş im dadım a. .
Canım dünya ile ilişiğini kestiğinde
Beni im an nuruyla tu t o anda.
İm an ile toprağa girdiğim de ben
K orkum olm asın dünya dolusu suçum dan.
T anrım , bizler bîçareleriz.
Bu hengâm ede biz seyirci gibiyiz.
H epim iz C ennetlik veya C ehennem lik olsak da
Sen bilirsin; çünkü bizi yaratan sensin.
Kim bilir; m ânâ, takva sahibi kimdir?
H angim iz m esuttur, hangim iz azgındır?

267
 £■
rl-'i

98. Hikâye

Can çekişm e halinde bir ihtiyar h ü n g ü r hüngür ağladı.

Sordular ona: “İhtiyar! A ğlam anın sebebi nedir?”
Şöyle cevap verdi: “Yüz yıldır ben
Her halükârda bir kapıyı çaldım.
Şimdi o kapı birdenbire açılacak.
O hasret yüzünden hüngür h ü n g ü r ağlıyorum.
Sadece haberciar değilim, bu kapı
Saadet yoksa şakavet kapısı olarak mı açılacak?
Bu felekten düşüyorum şimdi ben.
Y eryüzünün neresine ineceğim? Bilmiyorum.
Benim halim altı yüzlü tavla zarına benzer.
Bakalım bu zarın hangi tarafı gelecek?”

Canı bedenini terk ettiği anda

İki âlem de birbirinden ayrıldı.
Bu tarafta b eden baygınlığına daldı.
Ö bür tarafta can suskunluğuna daldı.
B irbirinden ayrılan iki şey, kim bilir
Neredeydi? Nereye geldi? Nereye gitti?
Yiğidim! Sana zararı olmaz
“İyi uykular delikanlı!” dersen.
Bir yerden bir beyit hoşuna giderse,
Dua edersin ben bîçareye de.
Bir zam an benim ihtiyacımı karşılar.
Sana hiçbir şekilde zarar gelmez.
Çabuk giden d u a yaklaştı mı

> .V “■ -Nf./
t. .
K aranlık toprakta n u r olur bana.
B ana rahatlık, sana sevap getirir.
C ezalandırılacaksam , k u rtuluşum olur.
Sen fâni dünyada hoşça otururken
Ben toprakta nasıl saklı kalırım?
Ö nüm üzde ne nahoş bir yol vardır!
Ne kadar şefkatsiziz biz kendimize!
O derviş ne güzel söylemiş!
“Tanrı’d an üç şey dilerim.
Biri, uykuda selam etle ölmek.
İkincisi, ölüm de kıyamete kadar uyum ak.
Ü çüncüsü, söylemeye değm ez şeyi
Ne diyeyim? Ç ünkü söylemeye gelmez.

Tanrım , yüreği sağlam olsun fazlınla

Kim bizden iyilikle bahsederse.
Bu şaire b ir d u a ederse,
O tem iz düşünceli insan ışık içinde kalsın.
K adehinde kan varsa, kalk
Kanlı gözyaşlarını bizim toprağım ıza dök.
Ç ünkü bizden sonra vefalı azizler
Bizim toprağım ızda çok ağlarlar.
G önülden bize hitap ederler.
A m a m ezarım ızdan onlara cevap gelmez.
Ne acılar çekip gittiler!
Dert, h ü zü n ile toprak altında yattılar.
Şimdi biz de çok acı çekip gittik.
D ert, h ü zü n ile toprak altında yattık.
Çok konuştuk, suskunluğu tercih ettik.
Konuşm a m akam ından susm a m akam ına geldik.
Toprak altında çok suskun vardır.
O nlardan kim seyi d u ru m d an haberli görm üyorum .
Binlerce tem iz can tem iz kalıplarıyla
Bunca to p rak dolu yüze fedadır.
N eden bu k ad ar söylemek gerekiyor ki?
Nasıl olsa to p rak altında uyum ak gerek.

270
O bilgili üstattan işittim .
A bbâdî can çekişmeye başlayınca
A bbâse hem en geldi başucuna.
O n u n son dem lerinde olduğunu gördü.
Ecel seliyle baygın düşm üştü.
Bülbül gibi şakıyan dili konuşm az olm uştu.
O n a dedi: Ey sözü sohbeti güzel insan!
K onuşurken'ağzından bal dam lardı.
Sen söz ustalarının y an m a oturdun mu
Tüm söz ustalarının elini bağlardın.
N eden böyle suskun o ld un şimdi?
O büyük hırsın k onuşm akta mıydı?
Son nefesleri sırasında sordum babam a:
“N asılsın?” Dedi: “Nasıl olayım oğlum?
H ayretten ne yapacağım ı bilem iyorum .
G önlüm kayboldu, gerisini bilem iyorum .
Şu çok d enenm iş yay
Benim gibi ihtiyarın koluyla çekilmiyor.
 lem in içip durduğu böyle bir deniz
Benim gibi b ir dam layla kabarm ıyor.”
O na dedim : “Bir şeyler söyle ama.
Çevgen to p u gibi avare oldum am a!”
Bana cevap verdi: “Bilgili evladım ;
T a n rın ın fazlıyla h er konuda h ü n e rin var.
Ö m rü m boyunca gafletle kendim i gösterdim.
Ne diyeyim? Ö m rü m boyunca saçmaladım.”
Son nefesinde şöyle dedi babam :
“Allahım! M uham m ede iyi bak!”
Babam b u n u söyledi, annem “A m in” dedi.
D aha so n ra şirin canı ondan ayrılıverdi.

Tanrım ; babam ile an nem in dediklerini

Kabul et, v u r kabul m ü h rü n ü ona.
B oynum g ü n ah altında olsa da
Bu iki ihtiyarın duası yol m uskasıdır bana.
Yarabbi, bu iki güçsüz ihtiyarı gör.
Ben gencin canını onlara bağışla.
Temiz yürekli o ihtiyarı hoş tut.

272
O n u n im an ışığını o n a m um yap.
İm an ile onun saçları apak oldu.
O n u um utsuzluk karanlığında bırakma.
Yine senin dergâhına d ü ştü işi.
K endi fazlınla koru onu.
O d ar m ezarda hem nefes ol ona.
Tut elinden onun o yer altında.
K efenini üstünde C en n et giysisine dönüştür.
O n u n üstüne rahm et y ağm urunu yağdır.
O n u n zayii bedeni to p rağ a karıştı.
Tem izlik yağdır o n u n şerefli canına.
N u r ü stüne nur olan M ustafa'nın canından
O n u n canına ulaştır Sûr-i İsrafil esintisini.
G ünahını affet, canını kuvvetli tut.
O n u n gönlünü din n u ru y la aydınlat.

* AA

T anrım , şahların yanın d a yoksul adam

Kılıcı, patiskası ile kucak kucağa.
Ben gördüm , ölüp giden insanlar
Hepsi bir kılıç, bir patiskada yattılar.
Bedenim keleıı ile patiska getirdi.
Dilim elmas gibi kılıç getirdi.
Şim di patiska ile kılıç getirdim ben.
Ç ok yürek dağı, hayâl kırıklığı getirdim ben.
İster çağır ister kov; sen bilirsin.
H em kovabilir hem çağırabilirsin.
B undan daha dertli sözü kim se görm em iştir.
B unun her beytinden k an dam lam ıştır.
 Sözlük

Abbâdî: Kutbeddîn Muzaffer bin Erdeşîr-i Abbâdî (491-547/ 1098-1152). Büyük sûfı şeyhlerden ve
Horasan vaizlerindendir. Mervli olan Abbâdî “Em ir” veya “Emir Abbâdî” adıyla m eşhur oldu. Güzel
konuşması darbımesel halini aldı. Din konusunda kayıtsız kalmakla suçlanan Abbâdî’nin şarabın
m übah olduğuna dair bir de risale yazdığı söylenir. Sultan Sencer’in elçisi olarak Bağdat’a gitti. H a­
life el-Muktefâ li emrillah’m teveccühüne m azhar oldu. Birçok siyasi sorunda arabuluculuk görevini
üstlendi.
Abbas-ı Debs: Dilencilikte ısrarın sembolü olarak kullanılır. Kaynaklara göre on ikinci yüzyıldan önce
yaşadığı anlaşılmaktadır. Arap kabilelerinden birine (Devs) mensup olduğu sanılan Abbas dilencili­
ğin ilkesini koymuştu: “Her yerde dilenebilirsin. H er yerde herkesten her şeyi alabilirsin.”
Abbâse: Ebu M uhammed Abbas bin M uhammed Assârî (460-549/ 1068-1154). Abbâse-i Tûsî olarak
da bilinir. On ikinci yüzyılda yetişen âlim, arif ve vaizlerden biridir.
Abdullah: Hz. M uhammed’in babası.
Acı su: Şarap.
Âdem - Mehdî: Birlikte kullanıldığında dünyanın başı ve sonu kastedilir.
Âdem’in isyanı: Kur anda “Âdem kendi yaratanına isyan etti ve yoldan çıktı” âyetine gönderme yapılır.
Altın yüzük: Peygamber altın yüzük takmaması için insanları uyarmıştı. Vaktiyle kendisinin taktığı
altın yüzük herkesin dikkatini çekince, eliyle yüzüğü gizlemiş, eve gidince çıkarıp atmıştı.
Amber: Kaşalot denilen ve daha çok mürekkep balığı ile beslenen bir balina türünden amber elde
edilir. Eskiden Hars edebiyatında buna gâvanber (am ber sığırı) denilirdi.
Âsaf: Süleyman Peygamberin güçlü veziri. Edebiyatta vezirler daima bu vezire benzetilir.
Ashâb-ı Kehf: Devrin putperest padişahı Dakyanus’un zulm üne m aruz kalan Hıristiyanlardan birkaçı
onun elinden kaçarak bir mağaraya sığınmış ve burada ibadete çekilerek Mesih’in öğretilerini uygu­
lamışlardı. Bunların yanında bekçilik yapan bir de köpek vardı. Tanrı bu topluluk ile köpeği üç yüz
küsur yıl uyuttu. Uyandıklarında uykularının birkaç saat sürdüğünü sandılar. İçlerinden biri ekmek
ve yiyecek satın almak üzere Âmid şehrine geldi. Üstündeki Dakyanus dönem ine ait paranın geçmez
akça olduğunu anladı, bütün şehrin Hıristiyan olduğunu gördü. Halk Dakyanus’tan lanetle bahsedi­
yordu. Âmidliler bu Hıristiyanları şehre davet ettiler ve onlara saygıda kusur etmediler.
Attab kumaşı: Eskiden Irak’ta dokunan bir cins kumaş.
Avân: Zalim, bozguncu insan; zalim devlet görevlisi. O nuncu yüzyılda İran’d a avânlara ayyâr da d en i­
lirdi. İraıılılar böyle insanların kıyamet günü köpek şeklinde dirileceklerine inanırlardı.
Ayak şişmesi: Çok namaz kılm aktan dolayı Hz. M uham m ed’in ayaklarının şiştiği rivayet edilir.
Ayaz: (¡azneli Mahııuıd’un sevdiği gulamlarından biriydi. Edebiyatta sezgisi, aklı ve güzelliği ile tan ı­
nır.
Aynelyakîn: (¡örerek elde edilen kesin bilgi. Tasavvufta ariflerin derecesi.
Âzer: İIz. İbrahim’in putperest ve put heykelcisi babası. İnanışa göre o da m ahşerde köpek şeklinde
dirilecektir.
Belam: Hz. Musa devrinde yaşayan ve duaları kabul olunan biriydi. Allah’ın varlığım kabul eden
Belam secde ettiği zaman gözünün önündeki bütün perdeler kalkıyor, yerin altını ve gökyüzünün
derinliklerini görebiliyordu. Musa zalimlerin şehri olan el-Belka’ya yönelince halk Musa’nın sertli­
 ğinden korktu; Belam’d an Musa’ya beddua etmesini rica etti. Belam da Musa’ya beddua etti. Bunun
üzerine İsrailoğulları ihtilafa düştüler ve savaşmaktan vazgeçtiler. Bu olayın ardından Belam’ın dili
köküyle birlikte ağzından düştü ve T anrının ona verdiği özellikler ortadan kalktı. Efsaneye göre kı­
yamette Ashâb-ı Kehf (Yedi Uyurlar)’m köpeği Cennete gidecektir. Köpek necis olduğu ve Cennete
girmemesi gerektiği için bu köpeğin derisi Belam’ın üzerine geçirilecek, Belam Cehennem e gönde­
rilirken , Belam’m derisinin üstüne geçirildiği köpek Cennete girecektir.
Bırak kendini: Miraç gecesi mülakat sırasında Hz. M uham m ede gelen hitap. U truk nefsek (Bırak
kendini!).
Bistam pîri: Ünlü sûfi Bayezid-i Bistâmî.
Boyacı İsa: Hz. İsa’nın mesleği boyacılıkmış. Annesi Meryem onu çocukken bir boyacı ustasına çırak
verdi. Bir gün ustası yokken İsa farklı renklerdeki bütün giysilerini aynı renkteki boya küpüne attı.
Ustası geri dönünce çok şaşırdı bu hale. Ancak İsa o küpten her giysiyi istenilen renge boyanmış
olarak çıkardı.
Burak: Hz. M uham m ed’i Miraç gecesi Tanrı katma götüren binit.
Cennet-Cehennem: Enes bin Malike C ennetin gökyüzünde mi yoksa yeryüzünde mi olduğu soruldu.
“Hangi gökyüzü, hangi yeryüzü Cenneti içine alabilir ki?” cevabını verdi. “Peki, nerede?” diye tekrar
sorulunca, “C ennet yedinci kat gökyüzünün üstünde, Büyük Arşın altındadır” dedi. Kutâde ise Ce­
hennem in yerin yedinci katının altında yer aldığını söyledi.
Çemberden geçmek: Eskiden talim sırasında askerler çemberden geçirilir, böylece kıvraklık kazan­
maları sağlanırmış.
Çeng: Şekil bakım ından arpa benzeyen ve kucakta çalman, Doğu kökenli eski bir müzik aleti.
D eniz zırhı: Rüzgârla denizin dalgalanması, deniz yüzeyinde zırh görüntüsü oluşturması. Balık pulla­
rı da edebiyatta örgülü zırha benzetilir.
Dokuz küp: Dokuz felek. Bunlar Ay, Utarid (Merkür), Zühre (Venüs), Güneş, Merih (Mars), Müşteri
(Jüpiter), Zühal (Satürn), Felekülburûc ve Felek-i Atlas’tan ibarettir.
Dokuz perde: Dokuz kat gökyüzü.
D ört cevher: D ört unsur: Hava, su, ateş, toprak.
D ört ile dokuz: D ört unsur (Hava, su, ateş, toprak) ve dokuz kat gökyüzü.
D ört meydan: D ört ana yön. Kuzey, güney, doğu, batı.
Dum ansız helva: Olgunlaşmış meyve.
Ebced alfabesi: Bilinen Arap alfabesinden başka bir de her harfin sayısal değerle donatıldığı ve sırası baş­
ka türlü olan bir alfabe vardır. Elif, be, cim ve dal sırasıyla devam ettiği için bu alfabeye ebced alfabesi
adı verilir. Bu sıralamaya göre harfler şu sayısal değeri alır: Elif 1, be 2, cim 3, dal 4, güzel he 5, vav 6, ze
7, ha-yı hutti 8, tı (tâ-yı müellef) 9, ya 10, kef 20, lam 30, mim 40, nun 50, sin 60, ayn 70, fe 80, sad 90,
kaf (kaf-ı nıenkut) 100, re 200, şin 300, te 400, peltek se 500, hı 600, zal 700, zad 800, zı (za-yı müellef)
900, gayn 1000. Türkçe ve Farsça tarih düşürm e beyitlerinde pe harfi be harfi ile, çe harfi cim harfiyle,
je harfi ze harfi ile, gef (kâf-ı fârisî) harfi kef harfi ile aynı sayısal değere sahip olarak hesaplanır.
Ebubekir: îlk halife, Hz. Aişe’nin babası, Hz. M uham m ed’in kayınpederi ve can dostu. Hz. Muham-
m ed vefatından önce Ebubekir’i cemaate im am lık etmekle görevlendirdi. Bir defasında hasta haliyle
mescide geldi. Cem aatin sesinden Hz. M uham m ed’in geldiğini anlayan Ebubekir kenara çekilerek
imamlığı Hz. M uham m ede bırakmak istediyse de Peygamber’in emriyle cemaate nam az kıldırmaya
devam etti. Mekke zenginlerinden biri olan Ebubekir tüm mal varlığını İslam dininin yayılması
uğrunda harcadı. Edebiyatta sadakat ve fedakârlığın sembollerinden biri oldu.
Ebu Said: Fazlullah bin Ebulhayr. On birinci yüzyılda yaşayan büyük sûfilerdendir. O nun yaşam öy­
küsü ve kerametleri “Esrâruttevhîd fi m akâm âti eş-Şeyh Ebî Said” [Şeyh Ebu Said’in makamelerinde
tevhid sırları] adlı kitapta anlatılır.
Elest: T anrının bütün ruhlara “Elestu birabbikum ” [Ben sizin Rabbiniz değil miyim?] diye sorması
üzerine bütün ruhların “Belâ” [Evet] diye cevap vermesi.
Elin ayağın konuşması: İnanışa göre mahşer günü insanın organları onun yaptıklarına tanıklık edecektir.
Emin: Hz. M uham m ed’in lakabı.
Feleğin rükû’u: Gökyüzünün eğri olması.
Feridun: Eski İran padişahı. Mitolojiye göre zalim D ahhâk’i öldürdü.
Firdrevs: C ennetin bir bölümü. Farsça kökenli bu sözcük Arapçaüan başka Batı dillerine i l e ş e k i l
değiştirerek geçmiştir. Paradise vb.
Gayret kubesi: T anrının kıskançlık özelliği.
Gölgesiz: Rivayete göre Hz. M uham m ed güneşte durduğu zaman gölgesi düşmezmiş.
Güneş - at: Eskiden güneş ata binen bir süvari olarak düşünülürdü. Avestada, Hint kitaplarında ve
eski Yunanda güneş bir atla veya kuvvetli atlar tarafından çekilen bir arabayla birlikte tasavvur edı
lirdi. Avestada güneş hızlı atlarla tasvir edilmiştir. Bu tasavvur bütün Hint-A vrupa ve bazı Saını
kavimlerde vardır. Eski Yunanlılar güneş tanrısı Helios’u -Romalılar buna Sol derdi- altın miğlcrli,
başından ışık saçan ve arabaya binm iş bir delikanlı şeklinde tasavvur ederlerdi. Doğu edebiyatların
da güneş ışığı mızrağa, güneş ise savaş arabası kullanan savaşçıya benzetilir.
Hakkelyakîn: Cenneti ve cennetlikleri görerek bilgi sahibi olma. Bütün varlıklardan yüz çevirip
fenâfillah mertebesine ulaşanların derecesi.
Halifelik tacı: Âdem peygamberin bir diğer adı Halifetullah (Allalı’m halifesi)’dir. Dolayısıyla insan da
halifenin oğlu olarak değerlendirilir.
Hanut: Ölülerin kefen içlerine koyulan antiseptik m adde.
Harkan: İranda Bistam’a bağlı bir köy.
Haşhaşî kumaş: Eskiden İran’ın Curcan bölgesinde dokunan kaliteli bir kumaş.
Hızır pınarı: Ölümsüzlük suyunun çıktığı kaynak. Rivayete göre Hızır, Karanlıklar Ülkesine giderek
bu pınardan su içmiş ve ölümsüz olmuştu.
Hulûlî: T anrının ruhunun Âdem’e, peygamberlere ve Hz. M uham m ede geçtiğine inanan. Bazı aşırı
Şiîler T anrının ruhunun Hz. Ali’ye ve evlatlarına geçtiğine inanır. Hulûlîlerin bir kısmı tenasuha,
ruhların insan bedenlerinde dolaştığına inanır. İslâm âleminde Hulûliye adıyla tanınan bu büyük
topluluk uzun bir süre görüşlerini yaymaya çalıştı; onlara inananların sayısı büyük rakamlara ulaştı.
Hulûlîlik tasavvufa ve Şiîliğe de nüfuz etti. 0.-10. yüzyıl sûfilerinden Hallac-ı M ansur’un görüşlerin­
de hulûlîlik akidelerine sıkça rastlanır.
Hüma kuşu: Efsanevî bir kuş olan hüm a kimin başına konarsa, ona mutluluk ve saltanat kapıları açılır.
Devlet kuşu da denilen bu efsanevî kuş kemikle beslenirmiş.
İblis- ibadet; İblis binlerce yıl ibadet etmiş, Tanrı katının salih kullarından ve büyük meleklernden
biri olmuştu. O zamanki adıyla Azâzil, Âdem yaratıldığında kendini ondan büyük gördüğü için ona
secde etm em iş ve Cennetten kovulmuştu.
İğne-Mesih: İsa tecrid halinde yaşayan bir peygamberdi. Gökyüzüne yükseltilirken yanında bir iğne
olduğu anlaşıldı. Dünya ile ilgili bir nesne olduğu için gökyüzünün dördüncü katma geldiği sırada
bir em irle bu katta durduruldu, daha yükseğe çıkartılmadı.
İki buğday: Doğu edebiyatlarında Âdem’in yasak meyve olarak belirtilen buğdayı Cennette yemesi
nedeniyle oradan kovulduğu dile getirilir. Bir başka rivayette yeryüzüne indirilen Âdem acıkmış, o
sırada Mikail veya Cebrail bir avuç buğday getirerek “Toprağı işle, bu buğdayları ek, çocuklarının
rızkını çıkar” demiş, daha sonra buğday unundan ekm ek yapmayı öğretmiştir. Bir başka yorum a
göre, buğday şekil itibarıyla vajinaya benzediği için Havva ile cinsel ilişkide bulunmuştur. Buğday
ile yasak kavramı arasında böyle bir bağlantı kurulm uştur.
İkilinin İkincisi: Hz. M uham m ed’in Sevr mağarasında birlikte gizlendiği arkadaşı Hz. Ebubekir.
İlahî Dîvan: K uran-ı Kerim.
İlahî sesleniş: Bayezid-i Bistâmî’nin şathiyatından biri. “Benim zatım münezzehtir. Benim makamım
ne yücedir!”
İlliyyûn: T anrıya yakın olanlar.
İlınülyakîn: Kesin bilgi. Tasavvufta âlimlerin derecesi.
İnci-çerağ: Eskiden incilerin geceleri çerağ gibi aydınlattığına inanılırdı.
İnci-yağmur: Eski bir inanışa göre yağmur damlası istiridyenin içine düşerse, bu damla inciye d ö n ü ­
şürmüş.
İncir kuşunun kemiği: İnanışa göre mehtaplı bir gecede incir kuşunun kemiği çocuğun üstüne asılır­
sa, çocuk çirkin bile olsa, insanlar tarafından çok sevilirmiş.
İskender Şeddi: Çinlilerin Türk akınlarına engel olmak için yaptığı Çin şeddi. Edebiyatta ve mitolo­
jide başka bir set olarak gösterilen bu yapı ile Çin Şeddi arasında çok fark vardır. Dinî mitolojiye
göre Zülkarneyn (İskender) T anrının emriyle dünyayı dolaşıyor, insanları Tanrıya inanm aya davet
ediyordu. Yolunun üzerinde bulunan ve Yecuc ile Mecuc’un yaşadığı topraklara uğradı. Yecuc ile
Mecuc, Yâfes bin Nuh’un evlatlarıydı. Tufandan sonra oraya gelip yerleşmiş ve çoğalmışlardı. İnsan
yüzlü bu çıplak varlıklar, uyurken kulaklarının birini altlarına alır, öbür kulaklarıyla yüzlerini ör­
terlerdi. Bu tanrı tanımaz, dinsiz varlıklar etrafa saldırır, fesat çıkarırlardı. Zülkarneyn oraya gelince
Müslümanları yüreklendirdi, onlara ne yapılabileceğini sordu. O nlar da “Bu iki dağın arasına öyle
bir set çek ki bu saldırgan kavim bu tarafa geçenlesin” dediler. Bunun üzerine Zülkarneyn demir
parçalan getirtip iki dağın arasına yığdırdı. Bunların üstüne kurşun parçaları koydurdu. Sonra dev
ateş potalarını bu yığıntıya yaklaştırıp körüklerle ateşi kurşunlara yönlendirdi. Eriyen kurşunlar
demirle kaynaştı. Sonunda Yecuc Mecuc kavminin geçemeyeceği bir set meydana geldi.
Kâbe kavseyn: Bir yayın iki ucu arası. Bununla Hz. M uham m ed’in Tanrıya yakınlığına gönderme
yapılır.
Kadimlik: K uranın bir özelliği de diğer kutsal kitaplardan mânâca kadîm olmasıdır. Bu yüzden
Kuran-ı Kadîm de denilir.
Kalem: Tanrının yarattığı ilk şey kamış kalemdi. Tanrı heybetiyle bakınca kamış kalemin ucu yarıldı.
Kaleme “Git” emri gelince, levh-i mahfuza gitti; kıyamet gününe kadar olacak her şeyi oraya yazdı.
Keskin göz: Bu tamlama ile Hz. Ali’nin “Neye baksam, onda Yüce Tanrı’yı gördüm” sözüne gönderme
yapılır.
Kırk hac: Tezkiretül-evliyâcla geçen bir hikâyeye göre Şeyh Abulkasım Nasrâbâdî vekaleten kırk kez
hacca gitmişti. Bir gün Mekke’d e aç, susuz, cılız bir köpek gördü. Şeyhin köpeğe verecek bir şeyi
yoktu. “Kırk haccımı kim bir ekmeğe alır?” diye seslendi çevresine. Biri geldi, şahit huzurunda onun
kırk haccını bir ekmeğe satın aldı. Şeyh de ekmeği köpeğe yedirdi. Görm üş geçirmiş biri onu uzak­
tan izledi. Yerinden kalktı, gelip Şeyhe bir yum ruk attı. “Be hey ahmak! Kırk haccını bir ekmeğe
satarak bir iş yaptığım mı sanıyorsun? Benim babam (Âdem) Cenneti ik buğdaya sattı. Bu ekmekte
en az bin buğday var!” diye çıkıştı. Şeyh bu sözden çok utanıp bir köşeye çekildi.
Kırk kişi: Âlemin sayelerinde baki olduğu din önderi, veli gibi kimselerden oluşan kırk kişi.
Kocakarı dini: Kaç, nasıl, niçin gibi soruların bulunmadığı sıkı itikad. Bir uydurma hadiste “İmanınız
kocakarı imanı gibi olsun” denilmiştir.
Kurtçuk: Hz. Musa’nın üç küçük çocuğu vardı. Bir gün “Ben öldükten sonra acaba çocuklarım a ne
olacak?” diye geçirdi içinden. O sırada Cebrail inerek “Ey Kelîmullah! Çocuklarım mı düşünüyor­
sun? Deniz kenarına in, asânı denize vur, acayip şeyler göreceksin” dedi. Musa sahile giderek asasını
denize vurdu. Deniz yarıldı. Denizin derinliklerinde büyük bir kaya göründü. Cebrail “Şimdi asânı
o kayaya vııı” dedi. Musa asâsmı kayaya vurunca, koskoca kaya ikiye ayrıldı, ortasından kırmızı bir
kurtçuk çıktı. Kurtçuğun ağzında yeşil bir yaprak vardı. Cebrail “Böyle zayıf bir kurtçuğu denizin
derinliklerinde hem de bir kayanın içinde zayi etmeyen Tanrı senin çocuklarını da zayi etm ez” dedi.
Lacivert dolap: Gökyüzü.
Lâyezâl: Ölümsüz Tanrı.
Ledünnî ilim: Kula Tanrı tarafından ilham edilen ilim.
Levh: Kur’ân-ı Kerim ve nefs-i külliye. Dört türlü levh vardır. 1. Kaza levhi. Buna akıl levhi de denir. 2.
Kader levhi. Buna levh-i mahfuz da denir. 3. Semavî cüz’î nefis levhi. Bu âlemde olan her şey orada
yazılıdır. 4. Heyûla levhi. Şehadet âlemine ait levh. İnanışa göre levh-i mahfuzun kenarı bembeyaz
inci ve yakutlarla çevrelenmiştir. Uzunluğu yer ile gök arası, genişliği doğu ile batı arası kadardır. Bu
levhte nurdan kalem kullanılır. Levh-i m ahfuz Matriyun adlı bir melek tarafından korunm aktadır.
Levlâk: Allah’ın Hz. M uham m ed hakkındaki hitabı. Levlâke lemâ halaktu’l-eflâk |Sen olmasan gökleri
yaratmazdım.]
Mantıku’t-tayr: Kı.ş dili. Kuranda Nemi sûresinde geçen âyete gönderme yapılır. Süleyman’ın
 Davud’un varisi olduğu, ona kuş dilinin öğretildiği, her şeyden verildiği, bunun T anrının açık lütuf
ve bağışı olduğu belirtilir. Israiloğullarının peygamberi olan Hz. Süleyman insanlara, cinlere, bütün
kuşlara hükmederdi,
Meleklerin tavusu: Cebrail.
Memeyi siyaha boyamak: Eskiden süt çocuğunu sütten kesmek için meme başına bitkilerden elden
edilen siyah bir madde sürülürm üş. Bu maddeyi tadan çocuğun ağzı acır, bir daha süt içmek iste­
mezmiş.
Meryem’in hamile kalışı: Rûhülkudiis Cebrail, Meryem’in iki yakasına üfürünce Meryem İsa’ya h a­
mile kalmıştı.
Me’vâ Cenneti: Sekiz Cennetten biri.
Mihne, Mihene: İran’d a Ebîverd ile Serahs arasında yer alan, birçok sûfi ve âlim çıkaran bir köy.
Mihne şeyhi: Ebû Saîd Ebu’l-Hayr.
Muhtar: Hz. Muhammed.
Muhammed: Feridüddin Attâr’ın adı.
Mustafa: Hz. Muhammed. (Diğer adlan Ahmeıl, M ahtnud).
Nazarlık: Eskiden İran’d a kış sonu ile bahar başlangıcına doğru bir seramik testi göz değmesine karşı
resimlenerek damdan sarkıtılırmış.
Nizâmülmülk: Bilgeliği ve devlet yönetimindeki başarısı ile tanınan Büyük Selçuklu veziri.
Nur denizi şeyh: Şeyh Ebu’l-Hasan I laı kânî.
Nutfe: Meni, sperm.
Ok temreni: Hz. Ali yaptığı harplerden birinde yaralanmış, bir bacağına temrenli ok saplanmıştı. Ke­
miğe kadar dayanmış temreni çıkarmak çok acı verirdi. Bunun için Hz. Ali’nin namaza durm asını
beklediler. Namazda kendini T anrıya verip dünya ile ilgisini kesince bir hekim tarafından bacağına
saplanmış ok temreni çıkarıldı.
Od: Tütsü olarak kullanılan hoş kokulu bir ağaç.
Ömer-zehir: Hz. Ömer bile bile zehir içmiş ama zehir ona tesir etmemişti.
Öriimcek-perdedarlık: Hz. M uham m ed Ebııbekir’le Medine'ye hicret ederken Sevr mağarasına sığın­
mışlardı. O sırada bir örüm cek mağara ağzına ağını örmüş, düşm anlan bu ağa bakarak mağarada
insan bulunmayacağına kanaat getirmişler ve oradan uzaklaşmışlardı.
Rabbin kiıtı? Müslüman akaidine göre, vefat eden M üslüman toprağa verildikten sonra Nekir ile Mün-
ker adlı sorgu melekleri gelerek “Men rabbııke ve mâ dîn” [Rabbin kim? D inin ne?] diye sorarlar.
Rahme ten li’l-âlemîn: Hz. M uhammed. K uranda “Vemâ erselnâke illâ rahm eten li’l-âlemîn” (21/107)
[Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik| âyetine işaret edilir.
Rahş: Şehname’d e Rüstem pehlivanın atı.
Rızık yiyen: Ünlü sııfilerden Hâtem-i Asam karısına “Ben savaşa gidiyorum. Sana ne kadar nafaka
bırakayım?” diye sordu. Karısı “Yaşayacağın kadar” deyince Hâtem “Yaşamak benim elimde değil”
dedi. Karısı “Yaşamak senin elinde değilse, rızık vermek de senin elinde değil” dedi. Hâtem yola çık
tıktan sonra karısının yanma yaşlı bir kadın geldi, “Hâtem sana ne kadar rızık bıraktı?” diye sorunca,
Hâteın’in karısı “Hâtem rızık yiyen biridir. Rızık veren burada; bir yere gitmedi ki!” cevabını verdi.
Rûhülemin: Cebrail.
Rûhülkudüs: Cebrail.
Rüstem: Şehname’d e savaşçılığıyla sahneye çıkan Zal oğlu Rüstem Pehlivan.
Sâmirî: Büyücülüğü, tanrıtanımazlığı, insanları yoldan çıkarması, yalancılığı, yaptığı buzağı heyke­
line insanları ibadet ettirmesiyle tanınır. Firavunun bir kehanete inanarak bütün erkek çocukları
öldürttüğü günlerde doğdu. Annesi onu bir mağarada sakladı. Cebrail seksen ay boyunca Sâmirfyi
büyüttü. Ailesine Cebrail tarafından teslim edildiği için kavminin değer verdiği biri oldu. Sâmirî bir
gün Musa’d an, Cebrail’in ayağını bastığı toprak alınıp herhangi bir nesneye sürülürse, o nesnenin
dile geleceğini işitmiş, Firavunun denizde boğulduğu gün Cebrail’in bastığı topraktan alıp sakla­
mıştı. Hz. Musa Tanrı’d an ayetler ve İlahî hüküm ler getirmek üzere otuz günlüğüne Tur Dağına
gitmiş, kardeşi Harun’u da kendi yerine bırakmıştı. M usa verdiği otuz günlük süreyi kırk güne çıka­
 rınca Sâmirî bunu fırsat bildi. Sakladığı topraktan buzağı biçim inde bir kalıp yaptı. Bunun üstüne
odun koyarak ateş yaktı ve İsrailoğullarından herkesin bu ateşe bir altın dinar atmasını istedi. Kim­
se ateşin altında kalıp saklı olduğunu bilm eden ateşe para attı. Eriyen altınlarla kalıp dolunca ateş
söndürüldü. Bir süre sonra Sâmirî küllerin arasından buzağı biçimli kalıbı çıkardı. Cebrail’in ayak
bastığı toprak katıldığı için altın buzağı heykeli konuşmaya başladı. Sâmirî tam bu sırada devreye
girerek “İsrailoğulları! İşte sizin Tanrınız budur. Buna tapın.” dedi. İnsanlar hayretler içinde kalarak
buzağıya tapmaya başladılar. Harun’un bütün çabaları sonuçsuz kaldı. Kırkıncı gün dolduğunda
Tur Dağından dönen Musa İsrailoğullarmın yoldan çıktığım görünce kardeşini azarladı, Sâmirî’yi
cezalandırdı. İsrailoğulları ise kırk yıl boyunca çöllerde şaşkın şaşkın dolaştı. Bu konu hakkında
daha geniş bilgi ve bibliyografya için bk. Prof. Dr. Nimet Yıldırım, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı
Yayınevi, İstanbul 2006, s. 604-606.
Sekâkum rabbukum: K urandaki “Vesekâkum rabbuhum şerâben tahûrâ” (76/21) [Rableri ona terte­
miz bir içecek içirdi] âyetine gönderme yapılır. Selçuklu ve Osmanlı çeşmelerinin üstünde bu âyet
yer alır.
Sekiz bahçe: Sekiz Cennet.
Seyyid: Hz. Muhammed.
Seyyidlerin seyyidi: Hz. Muhammed.
Sivrisinek: N em rud’un burnundan, beynine sivrisinek girerek ölüm üne sebep olmuştu. Rivayete göre
N em rud tanrılık iddiasında bulunup da “İbrahim ’in tanrısıyla savaşacağım” dediğinde T anrının
gönderdiği bir sivrisinek N em rud’un burnundan girip beynine kadar gitti. Efsaneye göre dört yüz
yıl boyunca N em rud’a işkence etti. Sonunda bu azaba dayanamayan N em rud gürzle başına vurul­
m asını emretti. Gürz darbesi sonucunda beyni dağılarak öldü.
Sofistâîler: Milattan önce beşinci yüzyılda Yunan filozoflarından oluşan bir topluluk. Politikacıların
eğitimi için gerekli olan zorunlu bilimleri öğreten bu topluluk zaman içinde her şeye şüpheyle bak­
maya başladı.
Sûr-i İsrafil: Büyük meleklerden İsrafil’in kıyamette dirilişin başlangıcını bildireceği büyük boru.
Süleyman: Hayvanların dilini bilen ve hayvanlar âlemine hükm eden Süleyman Peygamber.
Süleyman-yüzük: Hz. Süleyman’ın padişahlığı ve kudreti yüzüğünde toplanmıştı. Bu yüzük bir süre
devin eline geçmiş, dev Süleyman’ın tahtına otururak padişahlık sürmüştü. Süleyman deniz kena­
rında aciz bir halde balık tutarak yaşamını sürdürüyordu. Nihayet bir gün Tanrının inayetiyle o yü­
züğü avladığı bir balığın karnında buldu ve tekrar eski gücünü kazanarak padişahlık tahtına oturdu.
Teiniz bahçe: Hz. M uham m ed’in türbesinin bulunduğu alan, Ravza-i mutahhara.
Tuzla-köpek: Bir fıkıh hükm üne göre necis kabul edilen köpek tuzlaya düşerse, dönüşüm geçirerek
tuz haline gelir ve temiz olur.
Ukbâ: Âhiret âlemi.
Uyumamak: Anlatıldığına göre sûfi Ahmed-i Harb öm ründe bir gece bile uyumamıştı. “Birazcık din-
lensen, iyi olur” dediler ona. “Birisi için yukarıda Cenneti süslüyorlar, aşağıda Cehennem ateşini
harlandırıyorlar. Ve o ne tarafa ait olduğunu bilmiyor. Böyle bir yerde gözüne nasıl uyku girer?”
cevabını verdi.
Üç yüz yıl: Âdem uyarıya rağmen yasak ağaçtan yeyince Cennetten kovulup yeryüzüne gönderildi.
T anrının gazabına uğrayan Âdem üç yüz yıl boyunca ağladı, tövbe etti, yalvardı, yakardı. Sonunda
tövbesi kabul edildi.
Vird: Dilden düşürülmeyen dua.
Yağ-göz: Hz. Ali’nin bir sözüne gönderme yapılır. “Şu insanoğlu şaşılası bir varlıktır. Bir yağla görür,
etle konuşur, kemikle (kıkırdakla) işitir.”
Yaratılış ayı: Hz. M uhammed.
Yedi değirmen: Yedi gezegen.
Yedi deniz: Eskiler dünya sularını yedi denize bölmüşlerdi. 1. H int Denizi, 2. Umman denizi, 3. Kul-
züm , Kızıldeniz. 4. Berber Denizi, 5. Okyanus Denizi, Atlas Okyanusu, Karanlıklar Denizi. 6. Kos-
tantiniyye Denizi, Rum Denizi, Akdeniz. 7.Karadeniz.
Yedi kapılı saray: Gökyüzü.
Yedi organ: Baş, göğüs, sırt, iki el, iki ayak. Kskilerin inancına göre bedendeki yedi ana organ.
Yeryüzünün secdesi: Yeryüzünün gökyüzüne karşı konum u.
Yusuf: Yusuf Peygamber kardeşleri tarafından kuyuya atılınca, dibe düşm eden Cebrail yetişip onu
tutmuş, yine Tanrı tarafından gönderilen bir melek de kuyu dibindeki küçücük mekânda Yusuf’u
yalnız bırakmamıştı.
Yüzük-ay: Hz. M uham m ed’in parm ağını aya doğru uzatarak ayı ikiye böldüğü mucizeye gönderme
yapılır.
Yüzük-namaz: Hz. Ali’nin nam az kılarken bir dilenciye yüzük bağışlaması hadisesine gönderme ya­
pılır.
Zahit: Dünya ile bağlarını kopararak ibadete çekilen kişi.
Zebur: Davud Peygambere inen kutsal kitap.
Zenci: Nekir ile Münker adlı sorgu melekleri.
Zünnar: Hıristiyan keşişlerinin bellerine kuşandıkları yün iplikten örme bağ.
Zünnûreyn: İki nur sahibi. Hz. M uhammed'in Rııkiye ve Ummukulsum adlı kızlarıyla evli olduğu için
bu lakabı aldı.
 Attâr’ın Esrârnâmede’ki Görüşleri

Akıl: 1. Sırlar divanının önsözüdür. 2. Akıl bir çocuksa, aşk onun ustasıdır.
Akıl-aşk: Akıl sudur, aşk ateştir. Bu yüzden akıl ile aşk yanyana duramaz.
Altın: Altın put yapmaktan başka işe yaramaz. Altın put ise atılmaktan başka işe yaramaz.
Arif: Ariflerin kemâli yokluktadır.
Aşk: 1. Aşk mânâ âleminin simurgudur; hayatın iksiridir. 2. Aşk kapıdan girdi mi akıl bacadan kaçar.
3. Aşkın ilacı gözyaşı ile sabırdır. Aşkta bekleyiş olmasa aşk oyununun canlılığı kalmaz.
Ben: İnsanda ben kalmadığı zaman can ile beden yolunda ikilik kalmaz.
Bilgi: 1. Canı kuvvetlendirir. 2. Kim bilgiden söz açarsa, gönlünden huzur nuru gelir.
Bir: Her şey bir sayesinde bakidir.
Bitkiler: Cansız varlıkların özüdür.
Bülbül: 1. Bülbül kendi güzel sesinin sarhoşudur. 2. Bülbül şakıdığı için kafestedir.
Cansız varlıklar: Hava, su, ateş ve toprak olmak üzere dört unsurun özüdür.
Dert: Cennet gelininin mehiridir.
Din: Dinde ne şekil ne illet vardır. Din teslim olmaktan başka bir şey değildir.
Düşman: İnsanın düşmanı kendisinden başkası değildir.
Dünya: 1. Dünya İblis’in mukataalı yeridir. 2. Dünya aşk sultanının zaptiyeleriyle doludur. 3. Bu d ü n ­
ya öbür dünyanın tarlasıdır. 4. Bu dünya tarlasında bazen hazan bazen bahar vardır. 5. Dünya bir
zindandır. Tanrı, insanları birkaç günlüğüne yeryüzü zindanına hapsetmiştir. 6. Dünya bir m ih­
netler evidir. 7. Dünya bekası olmayan hoş bir saraydır. Bakî olmadığı için aynı zam anda beladır.
8. Dünya makam değil, bir geçiş yeridir. 9. Dünya bir gelindir; dam atların sayısı belli değildir. 10.
Dünya iki kapılı bir handır. Bir kapısından giren öbür kapıdan çıkmak zorundadır.
Eşya: İnsanın gözüne ters görünür.
Fâni olmak: İnsan yaşarken fâni olursa kurtulur, rahata kavuşur. İnsan dünyaya gelmeden önce fâniydi.
Felek: 1. Feleğin işi torbadan tavşan çıkarmaktır. 2. Felek temiz can için döner. 3. Felek sonunda alm a­
yacağı bir şeyi baştan insana vermez.
Gönül: Hak işaretlerinin görüntü yeri.
Gönül gözü: Gönül gözü açık olan sefih olarak ölmez.
Göz: 1. Göz yağdan oluşan bir maddedir. T anrının kudret eli o yağı görme organı haline getirir. 2.
İnsan gözüyle bir şeyi gördüğünü sanır. Oysa gördüğü şey bir misalden ibarettir.
Güvenlik: Tanrı yolunda güvenliğin parolası “Bırak kendini” sözüdür.
Hakikat: 1. Öngörülü olmak, kendinden geçip kendinle olmaktır. 2. Hakikatin on cüzü vardır. Biri az
konuşmak, dokuzu susmaktır.
Hayvanlar: Bitkilerin özünden var olmuştur.
Hırs: 1. İnsanın öbür âlemden buraya doğumuyla getirdiği hastalıktır. 2. Hırs bize Âdem’d en miras
kalmıştır. 3. Phrs derdinin merhemi topraktır.
Huzur: Huzurlu gönül esenliğe kavuşur.
İki âlem: İki âlemde insana üç şey gereklidir: Bilmek, uygulamak, aynelyakin.
İlim: 1. İnsanın kurtuluş kaynağı. 2. İlimsiz zahit şeytanın maskarasıdır. 3. İlmi olan ilmiyle amel
etmelidir. 4. Din ilmiyle zerre kadar amel etm ek amelsiz eşek yükü ilimden iyidir.
İnsan: 1. İnsan bir avuç topraktır, ortası havadır. Bedeni tılsım, canı hazinedir. 2. Âdem soyundan gel­
diği için insan halife çocuğudur. 3. İnsan dediğin bir avuç toprak ile bir sürelik ömürdür. 4. İnsanın
mutluluğu üreme organındadır. Rahatlama yeri tuvalettir.
insanlar: Hayvanların özünden var olmuştur.
İsa: insan İsa peygamber gibi yaşarken ölmelidir.
Kanaat: 1. Kanaat ile dünya nim etlerinden feragat eden kişi başına ay ile güneşten taç giyer. 2. Yakîn
sahibiysen, kanaat et. Yastık yoksa, başını kerpiç üstüne koy.
Kurt: İnsanın kötü huyudur.
Minnet: Saman çöpü kadar minnet yükü yüz mihnet dağından ağır çeker.
Muhakkik: M uhakkik iki âlemi bütün olarak bir şey görür.
Mutluluk: Dünyada mutluluk diye bir şey yoktur. Bu yüzden insan gönlünü gama alıştırmalıdır.
Namaz: Uzun yolun azığıdır.
Nefes: Canın kemâle ermesi için olmazsa olmaz.
Nefis: 1. İnsan nefsi bir eşektir. Kşeğiıı kıılıı olmaya yaşamak denmez. 2. Fâni nefis ölürse, bakî gönül
hayat bulur. 3. Nefis canın sohbet arkadaşıdır.
Oyun: Dünyada yapılan, yapılmayan ne varsa hepsi perde arkasında oynanan bir oyundur.
Öfke: Cehennem ateşidir.
Ölmek: 1. İnsan gitti mi tam gitti demektir. Bir d.ılıa dünyaya geri dönüş m üm kün değildir. 2. İnsan
öldü mü ebedî diri olur. 3. Gidenlerden bir kişi geri gelmemiştir. Onların başına ne geldiğini göste­
ren bir işaret bile yoktur.
Ölüm: 1. Ö lüm insanı beden hastalığından kurtarır. 2. Ölüm çok (inceden planlanmıştır. İnsan ne
vaktinden önce ne vaktinden sonra ölür.
Ömür: 1. Ö m ür yirmi yıl veya yüz yıl olmuş, fark etmez; çok kısadır. 2. Gam dolu öm ürde insan aldığı
nefesin kıymetini bilmelidir.
Perdedar: Ö rüm cek perdedardır. Hz. M uhammede perdedarlık yaparak, kâfirlerin onu bulmasına
engel olmuştur.
Rızık: 1'anrı, kâfirlerin rızkını verirken O n a inananların rızkım da verir.
Söz: 1. Söz ilimle süslenmelidir. 2. Söz örtülü, rumuzlu söylenmelidir.
Şiir: (Şair) Erkeklerin hayız halidir.
Tanrı: 1. Tanrı can içindedir ama kimse canı göremez. 2. İnsan Tanrıyı kendi vehimlerine göre tavsif
eder. Doğru olanı Tanrının zatını tanımaktır.
Tanrı’nın tevfiki: İnsanlar T anrının tevfiki sayesinde hayatta başarılı olabilir.
Toprak: 1. 'Toprak olan insan tem iz olur, arınır. 2. İnsan annesinden toprak olm ak için doğar.
Ukbâ: Dünyada ölen insan ukbâda doğar.
Üç şey: İnsan üç şeyi yapmaya alışmalıdır: Susmak, sabırlı olmak, kanaat etmek.
Varlık: 1. İnsanoğlunun yokluğu varlığındadır. 2. Varlığımız bizim alçalışımızdır.
Viicııt: İnsan vücudu gizli bir aynadır. Eksik veya mükemmel her ne varsa bu aynada onun aksi, hayâli
vardır.
Yankı: İnsanın âlemde işittiği her şey bir yankıdan ibarettir.
Yıldız: 1. Yıldızlar dünyadan çok büyüktür. Nice otuz bin yıl geçtikten sonra yörüngelerinde çıkış
noktalarına gelirler. 2. Dünya zindanının damındaki yıldızlar insanların öm rünü çalar. 3. Yıldızlar
gece gündüz dönerler ve sürekli olarak arayış içindedirler.
Zamansızlık: Zamansızlık denilen yerde yüz yıl ile bir an aynıdır.
 Dizin

A D
A bbâdî 271,275 D av u d 27, 47, 140, 279, 281
Abbâse 271,275 D ü ld ü l 28, 38
Abbas-ı D ebs 88, 275 D ü n y a 15, 20, 22, 24, 30, 35, 36, 38, 43,48, 49,
A bdullah 23,275 52, 70, 92, 94, 98, 99, 110, 112, 143, 180, 184,
 dem 13, 22, 23, 27, 42, 55, 59, 75, 117, 133, 1 8 6 ,1 8 7 ,1 8 8 ,1 8 9 ,1 9 2 , 193,196, 202,205,215,
137, 160, 177, 228, 251, 275, 277, 278, 280, 282, 217, 218, 226, 238, 239, 243, 248, 277, 281, 282,
283 283
Affan oğlu O sm an 37
Ali 26, 38, 39, 61, 277, 278, 279, 280, 281 E
Allah 14, 21, 56, 61, 72, 77, 85, 124, 209, 234, E bubekir 34, 35, 61, 276, 277, 279
275, 277, 278 E bû Kuhâfe 35
Arş-ı âlâ 157 E bu Saîd Ebulhayr 197
Âsaf 54, 275 E lh am d 38
Ashâb-ı K ehf 32, 181, 275, 276
Attâr 9, 10, 1 1, 32, 55, 83, 98, 121, 210, 260, F
2 6 1 ,2 6 5 ,2 7 9 ,2 8 2 F erid u n 171,277
Ay 23, 24, 50, 61, 131, 151, 164, 188, 198, 219, Firdevsî 264, 265
246, 276
Ayaz 145,275 G
Âzer 62, 275 Gazzâlî 186
G üneş 90, 145, 158, 171, 191, 226, 255, 276,
B 277
Bayezid 127, 135, 139, 276, 277
Bayezid-i Bistâm î 276, 277 H
Belam 62, 275, 276 H ak 17, 23,27, 28, 29, 31, 35, 36, 37,38, 57, 73,
Bilâl (-i H abeşî) 26, 61 8 1 ,8 4 , 102, 133,210, 26 1 ,2 8 2
Bistam 66, 127, 276, 277 Halil İb rah im 27
Bulfeş-i Ç agânî 90 H allaç (-ı M ansur) 277
Burak 28, 276 H ark an 277
H attâb 36
C-Ç H aydar 34
Cebrail 24, 25, 28, 29, 30, 62, 277, 278, 279, H ızır 2 5,277
280, 281 H in d istan 124
C ehennem 2 7 ,6 1 ,9 9 , 116, 127, 180,218,231, H û d a 39, 72
245, 247, 276, 280, 283
C ennet 24, 27, 29, 45, 61, 62, 63, 73, 76, 78, 79, I- Í

99, 107, 127, 131, 245, 273, 276, 280, 282 İblis 18, 19, 26, 43, 106, 116, 277, 282
Cibrîl-i E m în 23 İb ra h im 27, 1 5 2 ,275,280
Çin 1 2 4 ,1 2 5 ,1 5 0 ,2 5 9 ,2 7 8 İlliyyîn 265
İsa 1 3 ,2 7 ,4 0 ,1 0 0 ,1 4 0 ,2 3 9 ,2 5 7 ,2 6 1 ,2 7 6 , 277, Sıbgatullah 37
279, 283 Sıddık 26, 35
İsfendiyar 197 Sırat 184
İskender 197,278 Sûr-i İsrafil 273, 280
İslâm 10, 127, 277 Süleyman 24, 27, 79, 137, 210, 275, 278, 279,
İsm ail 27 280
Şiblî 77
K
Kâbekavseyn 29 T
K erbelâ 37 Tevrat 206
K ızıldeniz 26, 36, 280 Tuşlu Firdevsî 264
K u ra n 23, 25, 26, 36, 37, 158, 162, 206, 275, Türkistan 124
277, 278, 279, 280
U -Ü
M Ü m ran 27
M ah m ud 145,275,279
M ehdî 42, 275 Y
M ekke 25, 32, 117,182, 276, 278 Yunus 219
M eryem 1 3 ,2 6 1 ,2 7 6 ,2 7 9 Yusuf 70, 1 3 7 ,2 1 9 ,2 4 9 , 281
M esih 27, 275, 277
M e’vâ C enneti 279 Z
M ısır 70, 137 Z ebur 27,281
M u h am m ed 9, 11, 22, 25, 31, 32, 33, 60, 64, Zühal 30,276
65, 272, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 283 Ziileyha 70
M usa 27, 69, 98, 180, 275, 276, 278, 279, 280 Z ünnîıreyn 37,281
M ustafa 9, 35, 64, 66, 96, 273, 279

N
N eın ru d 198, 280
Nil nehri 201
N izâm ülm iilk 279

O -Ö
O sm an 2 6 ,3 4 ,3 7
Ö m er 2 6 ,3 4 ,3 6 ,6 1 ,2 7 9

P
P ervin 24

R
R ahş 56,279
R ûhülkudüs 29, 30, 279
R üstem 38, 56, 279

s-ş
Sâm irî 2 3 1,279,280
AYRINTI
"Doğu klasikleri arasında yer alan Esrârnâme [Sırlar Kitabı],

yazıldıktan sonra birçok Fars ve Türk şairini etkilemiştir. Mevlânâ'nın

çocuk yaşta iken edindiği bu kitabın onda bıraktığı izler Mesnevî'ye

aynen yansımıştır. Daha önce aynı tarzda yazılan ve İranlı şair Senâî-
i Gaznevî'ye ait H adîkatu'l-hakîkat[G m ^m Bahçesi] da bu eserin

kaleme alınmasında etkili olmuştur. İşlenen bazı konularda Hayyam

etkisi açıkça görülmektedir. Attâr'ın edebî hayatının birinci ve en

verimli döneminde kaleme alınan bu tasavvufî mesnevî, sembollerle,
üstü kapalı ibarelerle doludur.

Bu çeviride yararlanılan iki bilimsel neşrin açıklamalar bölümünde

bunlar izah edilmeye çalışılmışsa da bazı yerlerde Esrârnâme'yl

yayımlayanlar da işin içinden çıkamamışlardır. Zaman zaman basit
bir konu veya kelime uzun uzun tefsir edilirken, çapraşık ve üstü

kapalı ifadeler ya atlanmış ya da bir iki cümleyle geçiştirilmiştir.

Esrârnâme'nin çevirisinde iki yol izlenebilirdi. Birinci yolda, bu

manzum eser neşren çevrilir, beyitler arasında bağlantı kurularak
paragraf çevirisi yapılabilirdi. İkinci yol ise her beytin nazmen çevirisini

yapmaktı. Biz ikinci yolu tercih ettik. Tasavvuf terminolojisine ait

kelimelere dokunmadan, serbest vezinle, mümkün olduğu kadar

kafiye tutturarak, herkesin anlayabileceği bir âşık edebiyatı dilini
tercih ettik."
Mehmet Kanar