Prilog 2

OZNAČAVANJE ČELIKA PO JUS-u

Označavanje čelika i čeličnog liva je bilo propisano standardom JUS C.B0.002 iz 1986.
godine, kojim su bila definisana pravila za označavanje stanja i osobina čelika.
Čelici se označavaju nizom slovnih i brojčanih simbola, a oznaka se sastoji iz četiri dela :
Č.XXXX.X(X)-X(X)
1. Oznaka materijala (slovni simbol)
2. Oznaka vrste (osnovna oznaka)
3. Oznaka stanja (dopunska oznaka)
4. Ostale dopunske oznake (slovo, broj, kombinacija)
1. Slovni simbol Č (ČL), kojim se označuje čelik (čelični liv),
2. Osnovna oznaka koja ima četiri (pet) brojčana simbola za označavanje vrste i namene
čelika,
3. Dopunska oznaka, koja ima jedan (dva) brojčana (slovna) simbola za označavanje
stanja čelika
4. Ostale dopunske oznake (po potrebi) , za označavanje drugih karakteristika čelika
Osnovna klasifikacija čelika izvedena je prema hemijskom sadržaju elemenata, te su
prema tome čelici svrstani u dve grupe :
1. čelici sa negarantovanim (neutvrđenim) hem. sastavom i garantovanim mehaničkim
svojstvima i
2. čelici sa garantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

1
I Čelici sa negarantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima
Simbol na 1. mestu je :0
Simbol na 2. mestu označava zateznu čvrstoću čelika, odnosno minimalnu vrednost
zatezne čvrstoće koja je utvrđena za čelike u toplo oblikovanom ili normalizovanom
stanju. Ako je na 2. mestu 0, onda je u pitanju čelik bez garantovanih mehaničkih osobina
(trgovački kvalitet). Značenje simbola dato je u tabeli 1.
Tabela 1. Značenje simbola na 2. mestu osnovne oznake čelika sa negarantovanim hem.sastavom
Rm < 320 320 - 360 - 380 - 480 - 580 - 680 - 780 - > 880
(MPa) 360 380 480 580 680 780 880
Simbol 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Simboli na 3. , 4. i 5. mestu označavaju pripadnost čelika podgrupi.

Značenje simbola dato je u tabeli 2.

Tabela 2. Pripadnost čelika podgrupi

Simbol Podgrupa čelika

00 do 44 Ugljenični čelici bez utvrđenog sadržaja S i P
101 do 449 Slobodno
45 do 79 Za čelike iz ove podgrupe delimično se ograničava
451 do 799 sadržaj C, Si i Mn
80 do 99 Čelici sa ograničenim sadržajem S i P, delimično
801 do 999 utvrđenim sadržajem C, Si i Mn i sa legirajućim
elementima koji se dodaju radi postizanja specijalnih
mehaničkih svojstava
Primer: označavanje čelika Č.0345

Č.0345
1. ugljenični čelik (0)
2. sa zateznom čvrstoćom 380-480 Mpa (3)
3. sa ograničenim sadržajem S i P (45)

2
 II Čelici sa garantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

a) Ugljenični čelici
Simbol na 1. mestu je :1
Simbol na 2. mestu je desetostruka vrednost maksimalnog sadržaja ugljenika, zaokružena
na desetine (npr. brojčana vrednost za čelike sa sadržajem ugljenika C ≥ 0,90 % je 9).
Simboli na 3., 4. (i 5.) mestu označavaju namenu čelika (tabela 5.)

b) Legirani čelici
Simbol na 1. mestu (brojevi 2 - 9) označava najuticajniji legirani element. Značenje
simbola dato je u tabeli 3.
Tabela 3. Faktor uticajnosti legirajućeg elementa
Legirajući C Si Mn Cr Ni W Mo V Ostali
Element
Oznaka 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Najuticajnijim legirajućim elementom se smatra onaj element koji ima najveći poizvod
sadržaja i faktora uticajnosti. Značenje simbola dato je u tabeli 4.
Tabela 4. Brojčani simbol za najuticajnije elemente
Legirajući Si Mn Cr Ni W Mo V Co Ti Cu Al Ostali
element
Faktor 1 1 4 4 7 14 17 20 30 1 1 30
uticajnosti

Simbol na 2. mestu označava drugi po redu najuticajniji legirajući element. Za čelike

legirane jednim elementom oznaka je 1, a ako sadrže više legirajućih elemenata na drugo
mesto dolazi brojčani simbol drugog po redu najuticajnijeg elementa.
Simboli na 3., 4. (i 5.) mestu označavaju namenu čelika (tabela 5.)
Tabela 5. Brojčani simboli za podgrupe čelika
Simbol Podgrupa čelika
00 do 19 Ugljenični čelici sa utvrđenim sastavom i legirani čelici koji
101 do 199 nisu namenjeni termičkoj obradi
20 do 29 Ugljenični i legirani
201 do 299 čelici za cementaciju
30 do 39 Ugljenični i legirani
301 do 399 čelici za poboljšanje
40 do 59 Ugljenični i legirani
401 do 599 čelici za alate
60 do 69 Čelici sa naročitim fizičkim svojstvima
601 do 699 Slobodno za čelike koji ne pripadaju ostalim podgrupama
70 do 79 Hemijski postojani i
701 do 799 vatrootporni čelici

3
 80 do 89 Brzorezni čelici
801 do 899 Slobodno
90 do 99 Čelici za automate
901 do 999 Slobodno za čelike koji ne pripadaju ostalim podgrupama

OZNAČAVANJE ČELIKA PO SRPS/EN

SRPS je oznaka za standarde i srodne dokumente koje donosi Institut za standardizaciju
Srbije, (tačnije, to je skraćenica kojom počinju oznake ovih dokumenata).
Srpski standardi koji propisuju sistem za označavanje čelika su:SRPS EN 10027-1:2003
i SRPS EN 10027-2:2003 i oni su identični su evropskim standardima : EN 10027-
1:1992 i EN 10027-2:1992 i kao takvi su objavljeni 2003. godine uz dozvolu Evropskog
komiteta za standardizaciju (CEN/CENELEC). Pri tome treba napomenuti da je u
momentu stupanja na snagu (2003. god), standard imao oznaku JUS umesto SRPS, jer je
tada još uvek postojala državna zajednica Srbije i Crne Gore (SRJ, kasnije Srbija i Crna
Gora). Sa samostalnošću Srbije, standard kasnije (2012. godine) dobija oznaku SRPS
(srpski standard).
Postoje dva načina (standarda) za označavanje čelika prema SRPS/EN standardima :
SRPS/EN 10027-1, koji propisuje pravila za označavanje čelika slovnim i brojčanim
oznakama i
SRPS/EN 10027-2, kojim se utvrđuje sistem za dodeljivanje brojeva za označavanje
vrsta čelika

Označavanje čelika

SRPS/EN 10027

Slovna oznaka Brojčana oznaka

SRPS/EN 10027-1 SRPS/EN 10027-2

Grupa 1 Grupa 2

Nelegirani Niskolegirani Visokolegirani Brzorezni

čelici čelici čelici čelici
4

Slika 3. Označavanje čelika po SRPS/EN 10027

3.2.1 SRPS/EN 10027-1, OZNAČAVANJE ČELIKA SLOVIMA I BROJEVIMA
Ovim standardom utvrđuju se pravila za označavanje čelika slovnim i brojčanim
oznakama koje izražavaju neke osnovne karakteristike, na primer: osnovnu primenu,
mehaničke osobine, fizičke osobine, hemijske osobine, da bi čelici mogli da se
identifikuju na pregledan način.

Slika 4. Označavanje čelika po SRPS/EN 10027-1- grafički prikaz

Prema ovom standardu, čelici se označavaju, odnosno podeljeni su u 2 grupe :

Grupa 1 - čelici označeni na osnovu upotrebe i mehaničkih i fizičkih karakteristika i
Grupa 2 - čelici označeni na osnovu hemijskog sastava

5
 Grupa 1 - sistem za označavanje

Grupu 1 čine čelici koji se označavaju u saglasnosti sa njihovom primenom i mehaničkim i

fizičkim karakteristikama. Ova oznaka se sastoji iz jednog ili više slova, koja su u vezi sa
primenom čelika, a slede brojke koje su u vezi sa karakteristikama čelika.

Slika 5. Označavanje čelika iz Grupe 1- grafički prikaz

Simbol na 1. mestuosnovne oznake je slovo koje označava primenu čelika, a kada je čelik
specificiran u obliku odlivka stavlja se slovna oznaka G.

Tabela 6. Prvi simbol osnovne oznake čelika Grupe 1

Simbol Vrsta čelika prema karakteristikama
S Konstrukcioni čelici
P Čelici za opremu pod pritiskom
L Čelici za cevovode
E Čelici za mehaničke konstrukcije
B Betonski čelici
Y Čelici za prednaprezanje betona
R Čelici za šine ili u obliku šina
H Hladnovaljani pljosnati proizvodi od čelika visoke čvrstoće za
oblikovanje u hladnom stanju
D Pljosnati proizvodi za hladno oblikovanje
T Fini lim, beli lim, hromirani lim (proizvodi od čelika za ambalažu)
M Čelici za primenu u elektrotehnici

Simbol na 2. mestu osnovne oznake je broj (tri cifre) koji označava mehaničke
karakteristike čelika i to :
- najmanju vrednost utvrđenu za napon tečenja u N za opseg najmanjih debiljna, za
S,P,L,E čelike
Primeri :S355JO, P265NB, L360QB, E295

- vrednost utvrđenu za napon tečenja (Re) u N/mm², za B čelike

Primer :B500A

- vrednost utvrđena za zateznu čvrstoću (Rm) u N/mm², za Y čelike

6
 Primer :Y1770C

- najmanju vrednost utvrđenu za zateznu čvrstoću (Rm) u N/mm², za R čelike

Primer :R0900Mn

- najmanju vrednost utvrđenu za napon tečenja (Re) u N/mm² ili ako je specificirana
samo zatezna čvrstoća (Rm) slovo T iza kojeg se piše broj koji označava najmanju
vrednost utvrđenu za zateznu čvrstoću (Rm) u N/mm² za H čelike

Primer :H420M
- jedan od tri simbola : C (za hladnovaljane proizvode), D (za toplovaljane proizvode
namenjene za oblikovanje u hladnom stanju ili X (za proizvode za koji nisu specificirani
uslovi za valjanje) za D čelike
Primer :DC04EK

- slovo H i broj koji predstavlja utvrđenu srednju vrednost tvrdoće za jednostruko

redukovane proizvode ili broj koji predstavlja nazivnu vrednost utvrđenu za napon
tečenja (Re) u N/mm² za dvostruko redukovane proizvode - za T čelike

Primer :TH52, T660

- najveći dozvoljeni gubitak (x 100) u W/kg, nazivna debljina (x 100) u mm i slovo (A,
D, E, N, S, P) kojim se označava vrsta magnetskog čelika za M čelike

Primer :M400-50A
Označavanje čelika Grupe 1. može se bolje sagledati iz sledeće tabele :

7
 Osnovna oznaka Dodatna oznaka
Slovna ozn. Mehanička svojstva Prvi deo Drugi deo
S= Čelici za opštu primenu Temp. C = specijalno
Energija udara u Joule oblikovanje u hladnom
Konstruk- ispitiv.
cioni čelik Primer: S355J0 27 J 40 J 60 J ºC stanju
G= liveni JR KR LR + 20 D = prevlaka nanesena
čelik (ako je Najmanja vrednost J0 K0 L0 0 potapanjem u rastvor
potrebno) napona tečenja (Re), u E = za emajliranje
J2 K2 L2 - 20
N/mm2, za opseg F = za kovanje
J3 K3 L3 - 30
najmanjih debljina (tri H = šuplji profili
brojke) J4 K4 L4 - 40 L = za niske
J5 K5 L5 - 50 temperature
J6 K6 L6 - 60 M = termomehaničko
A = otvrdnjavanje termičkim oblikovanje
taloženjem N = normalizovanje ili
M = termomehaničko valjanje normalizaciono
N = normalizovanje ili normalizaciono valjanje
valjanje O = offshore (za naftne
Q = kaljenje i otpuštanje platforme)
G = druge osobine, kada se zahteva - P = potporni zid
sa 1 ili 2 naredne cifre. Q = kaljenje i
otpuštanje
S = za brodogradnju
T = za cevi
W = otpornost prema
atmosferskoj koroziji
Slova i brojke =
Hemijske oznake za
propisane dodatne
elemente, npr. Cu daje
se zajedno sa 10 puta
uvećanom srednjom
vrednošću njegovog
sadržaja (zaokruženo
na 0,1).
P= Čelici za sudove pod M = termomehaničko valjanje H = povišena
G= liveni pritiskom N = normalizovanje ili normalizaciono temperatura
čelik (ako je valjanje L = niska temperatura
potrebno) Primer: P265NB Q = kaljenje i otpuštanje R = temperatura
B = boce za gas okoline
Najmanja vrednost S = jednostavne sudove pod pritiskom X = niska i povišena
napona tečenja (Re), u T = cevi temperatura
N/mm2, za opseg G = druge osobine, kada se zahteva -
najmanjih debljina (tri sa 1 ili 2 naredne cifre.
brojke)
L= Provodne cevi M = termomehaničko valjanje Klasa zahteva (slovo)
Primer: L360QB N = normalizovanje ili normalizaciono ukoliko se zahteva
Najmanja vrednost valjanje stavlja se jedna brojka
napona tečenja (Re), u Q = kaljenje i otpuštanje
N/mm2, za opseg G = druge osobine, kada se zahteva -
najmanjih debljina (tri sa 1 ili 2 naredne cifre.
brojke)

8
E= Čelici za mehaničke G = druge C = pogodnost za Tabela 10
konstrukcije osobine, kada se izvlačenje u hladnom
Primer: E295 zahteva - sa 1 ili 2 stanju
Najmanja vrednost naredne cifre.
napona tečenja (Re), u
N/mm2, za opseg
najmanjih debljina (tri
brojke)

B= Betonski čelici Tabela 10

Primer: B500A

Najmanja vrednost
napona tečenja (Re), u
N/mm2, za opseg
najmanjih debljina (tri
cifre)

Y= Čelici za C = hladnovučena žica Tabela 13

prednaprezanje betona H = šipke oblikovane u toplom stanju ili
prednapregnute
Primer: Y1770C Q = kaljena i otpuštena žica
S = užad
Najmanja vrednost G = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili
zatezne čvrstoće (Rm) u 2 naredne cifre.
N/mm2

R= Čelici za šine M = viši sadržaj Mn Q = kaljenje i

Cr = legiran hromom otpuštanje
Primer: R0900Mn Slova i brojke =
G = druge osobine, kada se
Najmanja vrednost zahteva - sa 1 ili 2 naredne
zatezne čvrstoće (Rm) u cifre.
N/mm2 (slede četiri cifre,
eventualno nula se stavlja
spreda)

H(T)= Hladnovaljani pljosnati M = termomehaničko valjanje i valjanje Tabela 9

proizvodi od čelika u hladnom stanju
visoke čvrstoće za B = otvrdnjavanje starenjem
oblikovanje u hladnom P = sa fosforom
stanju X = dvofazni (čelik)
Primer: H420M Y = sa slobodnim intersticijama
Najmanja vrednost G = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili
granice tečenja (Re) u 2 naredne cifre.
N/mm2 (slede tri
brojke)Najmanja vrednost
zatezne čvrstoće (Rm) u
N/mm2 (HT i tri brojke
slede)

9
D= Pljosnati proizvodi za D = za nanošenje prevlake u toplom stanju Tabele 9 i 10
hladno deformisanje (potapanjem u rastop)
EK = za uobičajeno emajliranje
Primer: DC04EK ED = za direktno emajliranje
C = hladnovaljano, iza su H = za šuplje profile
dva mesta T = za cevi
D = valjano u toplom Slova i brojke =
stanju za direktno Hemijski simbol utvrđenog legirajućeg
oblikovanje u hladnom elementa, na primer Cu, sa jednim brojem
stanju, iza su dva mesta koji predstavlja desetostruku srednju vred.
X = proizvod za koji nisu (zaokrugljeno na 0,1%) od utvrđenog opsega
specificirani uslovi za sadržaja tog elementa
valjanje, iza su dva mesta G = druge osobine, kada se zahteva
T(H)= Limovi i trake za Dodatne oznake nisu predviđene. Dodatne oznake
pakovanje nisu predviđene.
Primer: T660
Nazivna vrednost napona
tečenja (Re) N/mm2(slede
tri brojke), za dvostruko
redukovane proizvode
Primer: TH52
Propisana vrednost
tvrdoće za jednostruko
redukovane proizvode
(TH i slede dve brojke)
M= Elektrolimovi i trake Napomene: Dodatne oznake
Za magnetnu indukciju pri 50 Hz od 1.5 nisu predviđene.
Primer: M400-50A Tesla
A = neorijentisana struktura (zrno)
Najveći dozvoljeni D = nelegiran poluproizvod (bez završnog
gubitak u promeni žarenja)
polariteta u W/kg x 100 E = legiran poluproizvod (bez završnog
(slede četiri cifre) žarenja)
100 x nazivna debljina u N = normalno orijentisana struktura (zrno)
mm Za magnetnu indukciju od 1,7 T pri
Oba podatka su frekvenciji od 50 Hz
razdvojeni crticom. S = orijentisana struktura (zrno) sa visokom
permeabilnošću
P = orijentisana struktura, sa niskom
permeabilnošću

Tabela 7. Označavanje čelika Grupe 1

Tabela 8. Dodatna oznaka - oznake za specijalne zahteve
Oznaka Značenje
+H Sposobnost za kaljenje (prokaljivost)
+Z15 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 15 %
+Z25 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 25 %
+Z35 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 35 %
NAPOMENA: Oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+). Ove oznake se odnose na specijalne
zahteve za nešto što predstavlja uobičajenu karakteristiku čelika. Iz praktičnih razloga ove oznake su
svrstane u oznake za proizvode od čelika.

10
Tabela 9. Dodatna oznaka - oznake za vrste prevlaka

Oznaka Značenje
+A Prevlaka od aluminijuma nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+AR Prevlaka od aluminijuma nanesena oblaganjem
+AS Prevlaka od legure aluminijum-silicijum
+AZ Prevlaka od legure cink-aluminijum (> 50% Al )
+CE Prevlaka od hrom/hrom-oksida nanesena elektrolitičkim postupkom (ECCS)
+CU Prevlaka od bakra
+IC Neorganska prevlaka
+OC Organska prevlaka
+S Prevlaka od kalaja nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+SE Prevlaka od kalaja nanesena elektrolitičkim postupkom
+T Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+TE Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena elektrolitičkim postupkom
+Z Prevlaka od cinka nanesena toplim postupkom (galvanizacijom)
+ZA Prevlaka od legure cink-aluminijum (> 50% Zn ) nanesena toplim postupkom (potapanjem
u rastop)
+ZE Prevlaka od cinka nanesena elektrolitičkim postupkom
+ZF Prevlaka od legure cink-železo nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+ZN Prevlaka od legure cink-nikal nanesena elektrolitičkim postupkom
NAPOMENA: Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+); Da bi se izbeglo mešanje sa ostalim oznakama,
ispred ovih oznaka može se staviti slovo S, na primer: +SA.

Tabela 10. Dodatna oznaka - oznake za stanje posle obrade

Oznaka Značenje Oznaka Značenje
+A Žareno radi omekšavanja (smanjenje tvrdoće) +NT Normalizovano i otpušteno
+AC Žareno radi globulizacije (sferoidizacije) +P Otvrdnjavanje termičkim taloženjem
ugljenika
+AR Neobrađeno posle valjanja (bez posebnih +Q Kaljeno
uslova valjanja ili termičke obrade)
+AT Žareno radi rastvaranja +QA Kaljeno na vazduhu
+C Otvrdnjavanje hladnom obradom +QO Kaljeno u ulju
+Cnnn Otvrđavanje hladnom obradom da bi se +QT Kaljeno i otpušteno
dobila najmanja zatezna čvrstoća od nnn, u
N/mm²
+CR Valjano u hladnom stanju +QW Kaljeno u vodi
+DC Uslov za isporuku – izbor proizvođača +RA Žareno radi rekristalizacije
+FP Termički obrađeno radi dobijanja feritno- +S Termički obrađeno radi sečenja makazama
perlitne strukture i tvrdoće u određenom (obrezivanja) u hladnom stanju
opsegu
+HC Valjano u toplom stanju i otvrdnuto u +T Otpušteno
hladnom stanju
+I Termički obrađeno na konstantnoj +TH Termički obrađeno za dobijanje tvrdoće u
temperaturi (izotermički) određenom opsegu
+LC Ravnanje (dresiranje) ili vučenje u hlad.stanju +U Neobrađeno
+M Termomehanički oblikovano +WW Prerađeno u toplom stanju
+N Normalizovano ili normalizaciono oblikovano
NAPOMENA: Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+); Da bi se izbeglo mešanje sa ostalim
oznakama, ispred ovih oznaka može se staviti slovo T, na primer: +TA.

11
 Grupa 2 - sistem za označavanje
Grupu 2 čine čelici koji se označavaju u saglasnosti sa svojim hemijskim sastavom.
Čelici su prema ovom sistemu podeljeni u četiri podgrupe u zavisnosti od sastava
legirajućih elemenata.
1. Nelegirani čelici
Čelici sa srednjim sadržajem mangana <1%
Oznaka se sastoji od slova C i broja koji označava procentualni sadržaj ugljenika (x 100).
Primer :C45

2. Niskolegirani čelici
Čelici sa srednjim sadržajem mangana ≥1%, nelegirani čelici za obradu na automatima i
legirani čelici (izuzev brzoreznih čelika) gde je sadržaj svakog legirajućeg elementa
manji od 5%.
Slovna oznaka se sastoji od broja koji je 100 puta uvećan i specificira prosečni sadržaj
ugljenika, koga sledehemijski simbolikoji predstavljaju legirajuće elemente koji
karakterišu čelik (po opadajućem redosledu vrednosti njihovih sadržaja), praćeno sa
brojevima koji pokazuju vrednosti sadržaja indiciranih vrednosti sadržaja legirajućih
elemenata. Ovi kasniji brojevi predstavljaju, respektivno, prosečni procentni sadržaj
indicirajućeg elementa, uvećan faktorom koji zavisi od elementa, kao što je prikazano u
tabeli 11.
Tabela 11. Faktori za legirajuće elemente

Element Faktor
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W 4
Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr 10
Ce, N, P, S 100
B 1000

Brojevi koji se odnose na razl. elemente su zaokruženi na najbliži ceo broj i odvojeni su
crticom.

Primer :45CrMoV6-7

12
3. Visokolegirani čelici
Legirani čelici (osim brzoreznih) gde je sadržaj bar jednog legirajućeg elementa ≥ 5%.
Oznaka počinje slovom X, sledi broj koji je 100 puta uvećan procentni sadržaj ugljenika,
koga slede hemijski simboli koji predstavljaju legirajuće elemente po opadajućem
redosledu u zavisnosti od njihovog sadržaja. Ovde broj predstavlja, respektivno, prosečan
procentni sadržaj indiciranih elemenata, zaokruženih na najbliži broj i razdvojeni
crticom.
Primer :X5CrNiMo18-12

4. Brzorezni čelici
Oznaka se sastoji od slova HS koga slede brojevi koji pokazuju vrednosti procentnih
sadržaja legirajućih elemenata po redosledu: volfram (W), molibden (Mb), vanadijum
(V), kobalt (Co). Svaki broj predstavljaprosečni procentni sadržaj respektivnog elementa,
zaokruženog na najbliži ceo broj, sa brojevima različitih elemenata razdvojenih crticama.
Napomena :
Za obe grupe (Grupa 1 i Grupa 2), ukoliko ispred imena čelika stoji slovo G, onda se
čelik odnosi na liv.
Primer :HS10-4-3-10

13
Tabela 12. Označavanje čelika Grupe 2
Osnovna oznaka Dodatna oznaka
Oznaka Sadržaj C Prvi deo Drugi deo
1. C= Nelegirani čelici sa srednjim E = propisani max. S-sadržaj Slova i cifre =
Nelegirani G=liveni čelik sadržajem Mn < 1% izuzev R = propisani opseg S-sadržaja Hemijski simbol
čelici (ako je kod čelika za obradu na D = za žicu za izvlačenje utvrđenog
potebno) automatima C = za oblikovanje u hladnom legirajućeg
stanju elementa, na
Primer: C35E S = za opruge primer Cu, sa
T = za alate jednim brojem
100x srednji utvrđeni sadržaj W = za žicu za elektrode koji predstavlja
ugljenika. ako opseg sadržaja G = ostale karakteristike, a ako desetostruku
ugljenika nije utvrđen, mora se je potrebno u nastavku je 1 ili 2 srednju
izabrati odgovarajuća mesta vrednost (zaokru
reprezentativna vrednost. Iza oznake E i R može biti žuje se na 0,1) od
jedno mesto koje predstavlja utvrđenog opsega
100x najveći ili srednji sadržaj S sadržaja tog
zaokrugljeno na najbliži 0,1%. elementa
2. G = liveni Nelegirani čelici sa srednjim Legirajući elementi: Dodatni simboli
Niskolegirani čelik sadržajem Mn ≥1%, nelegirani Slova = Hemijski simboli nisu predviđeni.
čelici (ako je čelici za obradu na automatima legirajućih elemenata koji
potrebno) i legirani čelici (osim karakterišu čelik i iza kojih su:
brzoreznih) kod kojih je Brojke = brojevi, razdvojeni
sadržaj svakog legirajućeg crticom, koji predstavljaju
elementa < 5%. srednji sadržaj elemenata, u %,
umnožen sledećim faktorima:
Primer: 28Mn6 Element Faktor
Cr, Co, Mn, Ni, Si,W 4
100x srednji utvrđeni sadržaj Al, Be, Cu, Mo, Nb, 10
ugljenika. ako opseg sadržaja Pb, Ta, Ti, V, Zr
ugljenika nije utvrđen, mora se
Ce, N, P, S 100
izabrati odgovarajuća
B 1000
reprezentativna vrednost.
3. X= Legirani čelici (osim brzorez- Legirajući elementi:
Visokolegirani G = liveni nih) kod kojih je sadržaj bar Slova = Hemijski simboli za
čelici čelik jednog od legirajućih karakteristične legirajuće
(ako je elemenata ≥ 5% elemente poređani po
potrebno) Primer: X5CrNi18-10 opadajućem sadržaju elementa
100x srednji utvrđeni sadržaj (pri istoj vrednosti sadržaja
ugljenika. ako opseg sadržaja uzima se alfabetski redosled
ugljenika nije utvrđen, mora se elementa).
izabrati odgovarajuća Brojke = Brojevi, razdvojeni
reprezentativna vrednost. crticom, koji predstavljaju

14
 srednji sadržaj elemenata, u %,
zaokrugljeno na najbliži ceo
broj.
4. HS = Brzorezni čelici Dodatne oznake nisu Dodatne oznake
Brzorezni Primer: HS2-9-1-8 predviđene. nisu predviđene.
čelici Brojevi, koji su razdvojeni
crticama, predstavljaju % sadržaj
legirajućih elemenata po
sledećem redosledu: W,Mo,V,Co

3.2.2 SRPS/EN 10027-2, OZNAČAVANJE ČELIKA - BROJČANI SISTEM

U ovom delu evropskog standarda SRPS/EN 10027 utvrđuje se sistem za dodeljivanje
brojeva za označavanje vrsta čelika. U standardu se daju struktura brojčanih oznaka
čelika, kao i organizacija za njihovo registrovanje, dodeljivanje i proširivanje. Ovaj
sistem se naziva brojčani sistem, a za svaku vrstu čelika dodeljuje se samo jedna brojčana
oznaka.
Broj se sastoji od fiksnog broja cifara i zato je mnogo pogodniji za elektronsku obradu
podataka.
Broj jeoblika : 1.XXXX gde se 1. odnosi na čelik, a ostali brojevi se odnose na druge
vrste materijala. Prve dve cifre koje slede "1" označavaju grupu čelika.
1.XXXX(XX)
1. Glavna grupa materijala (1 za čelik, čel.liv)

2. Grupa čelika

3. Registrovani broj čelika

(brojevi u zagradi su obezbeđeni za neku buduću upotrebu)

Tabela 13. Primeri za brojčanu oznaku čelika

Nelegirani čelici
Osnovni čelici 1.00XX - osnovni čelici
Kvalitetni čelici 1.01XX - opšti konstrukcioni čelici sa Rm < 500 N/mm2

Specijalni čelici 1.11XX - konstrukcioni, za sudove pod pritiskom i inženjerski čelici sa

C < 0.50%
Legirani čelici
Kvalitetni čelici 1.08XX - čelici sa specijalnim fizičkim karakteristikama
Specijalni čelici
Alatni čelici 1.23XX - Cr-Mo, Cr-Mo-V ili Mo-V čelici

Razni čelici 1.35XX - čelici za ležajeve

15
Nerđajući i 1.46XX - hemijski otporni i otporni na visoke temperature Ni čelici
vatrootporni
čelici
Konstrukcioni, za 1.51XX-Mn-Si ili Mn-Cr čelici
sudove pod
pritiskom i
inženjerski čelici

Finalne cifre u brojčanoj oznaci čelika su dodeljene sekvencionalno. Danas se koriste

samo dve cifre, ali napravljeno je pravilo za proširenje sistema sa još dve brojke ukoliko
se u budućnosti poveća broj vrsta čelika.

16
Tabela 14. Označavanje čelika brojčanim oznakama po SRPS/EN 10027 - Grupa čelika

17