Poradnik Górnika

Autorzy:
Anna Bieda
Danuta Bielewicz
Angelika Druzgała
Alfons Dudek
Małgorzata Formela
Andrzej Goc
Andrzej Gonet
Zdzisław Herman
Dariusz Knez
Tomasz Kowalski
Iwona Kowalska-Kubsik
Anna Pikłowska
Mirosław Rzyczniak
Stanisław Stryczek
Aneta Sapińska-Śliwa
Tomasz Śliwa
Rafał Wiśniowski
Paweł Zapiór
Albert Złotkowski
PORADNIK
GÓRNIKA
NAFTOWEGO
Tom II
WIERTNICTWO
Praca zbiorowa
Redaktor tomu II Stanisław Stryczek
Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne
J]Jq Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego
i Gazowniczego
Kraków 2015
Rada Programowa: Stanisław Rychlicki - przewodniczący, redaktor naczelny ,
Stanisław Szafran - redaktor wydawniczy,
Stanisław Bednarz, Marek Hoffmann, Mieczysław Jakiel,
Andrzej Maksym, Jerzy Nalepa, Maciej Nowakowski,
Jarosław Polit, Stanisław Radecki, Jacek Stepek, Rafał
Wiśniowski, Waldemar Wójcik
Recenzent tomu II: Józef Raczkowski
Korekta: Jolanta Pawlikowska-Kostur

Skład i łamanie: Teresa Krochmal
Projekt okładki: Maciej Florek
Książka została wydana na zlecenie
Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA
W książce powołano się na strony internetowe aktualne w czasie jej pisania.
© Copyright by Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Przemysłu

Naftowego i Gazowniczego
Ali Right Reserved

Printed in Poland
Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za
pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych,
w tym również nie może być umieszczany ani rozpowszechniany w postaci cyfrowej zarówno
w Internecie, jak i w sieciach lokalnych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.
Wydawnictwo Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego

Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego
31-503 Kraków, ul. Lubicz 25
tel. +48 (12) 421 32 33, fax. +48 (12) 421 32 47
e-mail: sitpnig@sitpnig.pl, www.sitpnig.pl
Poradnik Górnika Naftowego (całość): ISBN 978-83-930991-0-8

Tom II: ISBN 978-83-930991-3-9
Spis treści
Przedmowa ............................................................................................................... ...13
W prowadzenie ..............................................................................................................15
Skróty i a k r o n im y ........................................................................................................20
Rozdział 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych - Stanisław

Stryczek, Albert Złotkow ski.......................................................................................... 25
1.1. Metoda o krę tn a ...................................................................................................... ... 27
1.1.2. Technika wierceń okrętnych............................................................................ 28
1.2. Metoda udarowa ...................................................................................................... 33
1.2.1. Metoda udarowa ręczna żerdziowa ............................................................ ... 33
1.2.2. Technika wierceń udarowych ręcznych ...................................................... ... 35
1.2.3. Narzędzia używane do wierceń udarowych ............................................... ... 36
1.2.4. Wiercenie udarowe na linie ............................................................................ 39
1.2.5. Technika wierceń udarowych na linie ......................................................... ... 41
1.2.6. Metoda udarowa płuczkowa ....................................................................... ... 43
1.2.7. Metoda udarowa z użyciem młotka wgłębnego . ........................................... 46
1.3. Metoda obrotowa .................................................................................................. ... 49
1.3.1. Wiercenie obrotowe s to ło w e ........................................................................... 52
1.3.2. Wiercenie obrotowe wrzecionowe ..................................................................57
1.3.3. Wiercenie z użyciem silnika w głębnego..........................................................59
1.4. Wiercenie otworów wielkośrednicowych ................................................................. 61
Literatura .......................................................................................................................... 63
Rozdział 2. Narzędzia wiercące - Rafał Wiśniowski, Stanisław Stryczek,
Angelika Druzgała, Tomasz Kowalski, Anna Bieda ................................................... 65
2.1. W s tę p ...................................................................................................................... .. 65
2.2. Podział narzędzi wiercących ze względu na konstrukcję...................................... .. 66
6 Spis treści
2.3. Narzędzia wiercące g ryzo w e................................................................................ 67

2.3.1. Świdry wiertnicze gryzowe z zębami frezowanym i.................................... 72
2.3.2. Świdry wiertnicze gryzowe z zębami słupkowymi ............................. . 78
2.3.3. Koronki wiertnicze g ryzo w e ......................................................................... 106
2.4. Narzędzia wiercące diamentowe ..................................................................... . . 1 0 7
2.4.1. Narzędzia wiercące z naturalnymi diamentami .........................................109
2.4.2. Narzędzia wiercące z ostrzami PDC (Polycrystalline DiamondCutłers) ... 111
2.4.3. Narzędzia wiercące z diamentami odpornymi termicznie (TSP)
(Thermally Stable Polycrystalline Diamond Cutters) ................................ 148
2.4.4. Koronki diamentowe ................................................................................... 150
2.4.5. Koronki skrawające..................................................................................... 158
2.5. Świdry używane w dolnych młotkach ...................................................................161
2.6. Narzędzia specjalne.............................................................................................. 187
2.6.1. Narzędzia specjalne do wierceń wielkośrednicowych ............................... 187
2.6.2. Narzędzia specjalne do poszerzania otworu .............................................189
2.6.3. Narzędzia specjalne - świdry hybrydow e.................................................. 190
2.7. Klasyfikacja świdrów gryzowych wg А Р І .............................................................. 191
2.8. Klasyfikacja świdrów gryzowych wg G L IN IK ........................................................193
2.9. Klasyfikacja świdrów diamentowych wg А Р І ........................................................ 193
2.10. Hydraulika świdrów gryzowych i P D C ..................................................................196
2.11. Wskaźniki techniczno - ekonomiczne wiercenia otw orów .................................. 197
Literatura.........................................................................................................................205
R o zd zia ł 3. P rze w ó d w ie rtn ic z y - Dariusz Knez, Rafał Wiśniowski, Stanisiaw

Stryczek, Angelika Druzgata ......................................................................................207
3.1. Elementy przewodu wiertniczego......................................................................... 207
3.2. Wykorzystanie metod numerycznych w projektowaniu procesu w iercenia......... 217
3.3. Wydłużenie podwieszonego przewodu wiertniczego ..........................................226
3.4. Obliczenie konstrukcji przewodu wiertniczego ....................................................226
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego......................................233
Literatura.........................................................................................................................276
R o zd zia ł 4. R u ry o k ła d z in o w e - Andrzej Gonet, Stanisiaw Stryczek,
Rafai Wiśniowski, Mirosław Rzyczniak, Paweł Zapiór, Tomasz Śliwa,
Aneta Sapińska-Śliwa.................................................................................................. 277
4.1. Rodzaje kolumn rur okładzinowych...................................................................... 278
4.2. Projektowanie schematu zarurowania otworu wiertniczego................................ 279
4.3. Kryteria stosowane w projektowaniu rur okładzinowych...................................... 280
4.4. Ciśnienia górotworu.............................................................................................. 282
4.5. Obliczenia wytrzymałościowe kolumn rur okładzinowych....................................287
4.5.1. Obliczanie wytrzymałości rur okładzinowych na ciśnienie zgniatające — 287
4.5.2. Obliczanie rur okładzinowych na siłę rozluźniającą połączenia gwintowe
lub wytrzymałość na rozciąganie rur w caliźnie ........................................ 294
4.5.3. Obliczenia wytrzymałościowe kolumny rur okładzinowych ze względu na
ciśnienie wewnętrzne .........................................................................298
4.6. Obliczanie wytrzymałościowe kolumny rur okładzinowych w dwuosiowym stanie
naprężeń wywołanym równoczesnym działaniem ciśnienia zgniatającego
i rozciągania osiow ego..........................................................................................300
4.7. Projektowanie schematu orurowania z uwzględnieniem kolumn rur
okładzinowych traconych tzw. linerów ..................................................................305
Spis treści 7
4.8. Projektowanie kolumny rur okładzinowych w środowisku gazów

toksycznych i korozyjnych ................................................................................... 308
4, 9. Projektowanie kolumny rur okładzinowych zapuszczanych do otworów
kierunkowych .........................................................................................................314
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń........................................ 316
4.10.1. Charakterystyka produkcji rur okładzinowych.......................................... 317
4.10.2. Odmiany wytrzymałościowe stali do produkcji rur okładzinowych.......... 317
4.10.3. Rury okładzinowe o wysokiej odporności na ciśnienie zgniatające........ 322
4.10.4. Rury okładzinowe z włókien szklanych .................................................... 333
4.10.4.1. Odporność na korozję i żywotność .......................................... 336
4.10.4.2. Wytrzymałość rur i grubość ściany .......................................... 336
4.11.4.3. Gładkość powierzchni............................................................... 336
4.10.4.4. Rozszerzalność cieplna ........................................................... 337
4.10.4.5. Przewodność cie p ln a ................................................................ 338
4.10.4.6. Ciężar ....................................................................................... 338
4.10.4.7. Transport, przechowywanie, łączenie i operacje wiertnicze . . . 338
4.10.4.8. Rury z włókien szklanych w otworach kierunkowych .............. 340
4.10.4.9. Połączenia rur z włókien szklanych ......................................... 341
4.10.4.10. Konstrukcje odwiertów z rurami z włókien szklanych i ze
stali w aspekcie przepływu H2S ............................................. 343
4.10.4.11. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem
szklanym) na bazie bezwodnika utwardzanego epoksydowo . 347
szklanym) na bazie aminy alifatycznej utwardzanej
epoksydowo............................................................................ 350
szklanym) na bazie aminy aromatycznej utwardzanej
epoksydowo............................................................................ 355
4.10.4.14. Aspekt ekonomiczny zastosowania rur z włókien szklanych .. 358
4.10.4.15. Pierwsze zastosowanie rur z włókien szklanych w otworze
wiertniczym w P o lsce ..............................................................358
4.10.5. Połączenia gwintowe rur okładzinowych .................................................360
4.10.6. Zasady przechowywania oraz przewozu rur okładzinowych................... 457
4.11. Dokumentacja operacji rurowania i cementowania otworów wiertniczych..........459
4.12. Dodatkowe dane tabelaryczne........................................................................... . 479
Literatura.........................................................................................................................582
Rozdział 5. Uzbrojenie techniczne, w yposażenie kolumn rur

okładzinowych, przygotow anie otworu do rurowania i cementowania -
Stanisław Stryczek, Rafał Wiśniowski, Małgorzata Formela, Anna Pikłowska,
Albert Złotkowski.......................................................................................................... 584
5.1. Analiza technik uzbrajania kolumn rur okładzinowych zapuszczanych
do otworu ............................................................................................................. 584
5.2. Czynniki wpływające na skuteczność cementowania kolumn rur okładzinowych. 585
5.2.1. Przygotowanie otworu do rurowania i cementowania...............................586
5.2.2. Prace pomocnicze przed rozpoczęciem rurowania...................................586
5.2.3. Przygotowanie osprzętu i rur okładzinowych ........................................... 587
5.3. Zapuszczanie rur okładzinowych do otworu wiertniczego...................................588
5.4. Uzbrojenie napowierzchniowe..............................................................................591
8 Spis treści
5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych ...........................................591

5.5.2. Zewnętrzne elementy uzbrojenia kolumny ................................................. 595
5.5.3. Głowice cementacyjne................................................................................. 597
5.5.4. Klocki cementacyjne.....................................................................................600
5.5.5. Mufy cementacyjne (cementowanie dwu-i wielostopniowe) ...................... 602
5.5.6. Manszety cementacyjne...............................................................................603
5.5.7. Pakery cementacyjne,. zwiercalne, odpinalne (wyciągalne)........................603
5.5.8. Dodatkowy osprzęt (stosowany w zależności od wybranej metody
cementowania kolum n)................................................................................ 614
5.6. Konstrukcje prowadników rur okładzinowych ....................................................... 614
5.7. Metody określania rozmieszczenia centralizatorów ..............................................627
5.7.1. Postanowienia o g ó ln e ..................................................................................627
5.7.1.1. Obliczenia stopnia niewspółosiowości rur .....................................628
5.7.2. Ciężar rur z uwzględnieniem sił wyporności................................................ 629
5.7.2.1. Postanowienia o g ó lne .....................................................................629
5.7.2.2. Równania og ó lne ............................................................................ 629
5.7.2.3. Om ówienie...................................................................................... 630
5.8. Obliczenia rozmieszczenia centralizatorów........................................................... 631
5.8.1. Postanowienia ogólne ................................................................................. 631
5.8.2. Ugięcie rur okładzinowych rozpatrywane w jednym wymiarze (1-D)
w prostym, nachylonym otworze bez uwzględnienia rozciągania osiowego 631
5.8.3. Ugięcie rur okładzinowych poddanych rozciąganiu, rozpatrywane
w jednym wymiarze (1-D) w prostym, nachylonym o tw orze ....................... 632
5.8.4. Ugięcie rur okładzinowych w otworze, rozpatrywane w dwóch wymiarach
(2 -D ).............................................................................................................. 632
5.8.5. Ugięcie rur w otworze rozpatrywane w trójosiowym stanie odkształceń
(3-D) .............................................................................................................633
5.9. Niektóre przypadki uszkodzenia prowadników podczas zapuszczania kolumny rur
okładzinowych........................................................................................................ 634
Literatura........................................................................................................................ 635
Rozdział 6. Technologia płuczek wiertniczych - Danuta Bielewicz, Alfons

Dudek, Andrzej Goc, Zdzisław Herman .....................................................................637
6.1. Zadania płuczek wiertniczych ................................................................................ 637
6.1.1. Oczyszczanie dna otworu ze zwiercin i ich transport na powierzchnię . . . . 638
6.1.2. Równoważenie ciśnienia górotworu i kontrola ciśnienia złożowego........... 638
6.1.3. Utrzymywanie komponentów płuczki i zwiercin w stanie zawieszenia
w czasie przerw w krążeniu płuczki i łatwe oddzielanie zwiercin w systemie
oczyszczania................................................................................................ 639
6.1.4. Minimalizacja uszkodzenia przepuszczalności złóż produktywnych
w strefie przyotworowej i zabezpieczenie prawidłowej ochrony złoża ........639
6.1.5. Utrzymanie stabilności ściany otw o ru .......................................................... 640
6.1.6. Chłodzenie, smarowanie (i wpływ na obniżenie ciężaru przewodu
wiertniczego na skutek siły wyporności)...................................................... 641
6.1.7. Przenoszenie energii hydraulicznej na dno otworu ................................... ..641
6.1.8. Kontrola korozji ............................................................................................641
6.1.9. Przyczynianie się do skutecznego cementowania oraz udostępnienia
złoża ............................................................................................................ 642
6.1.10. Minimalizowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne . . . 642
Spis treści ______________ :___________________________________________ 9
6.2. Parametry płuczek wiertniczych i przyrządy do ich pom iaru................................ 642

6.3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych......................................... 644
6.3.1. Pomiar parametrów technologicznych ....................................................... 644
6.3.2. Analizy chemiczne filtratu płynu wiertniczego............................................ 653
6.4. Badania specjalistyczne ....................... ................................................................662
6.5. Materiały stosowane w technologii płynów wiertniczych ..................................... 665
6.6. Rodzaje płuczek wiertniczych .............................................................................. 671
6.7. Podstawowe procedury działania przy skażeniach płuczki ................................ 675
6.8. Regulowanie gęstości płuczek wiertniczych ........................................................ 680
6.9. Ciecze do rekonstrukcji odw iertów ........................................................................685
6.10. Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe ............................................. 699
Literatura ....................................................................................................................... 708
Rozdział 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych -

Stanisław Stryczek, Rafał Wisniowski, Albert Złotkowski...................................... 709
7.1. W s tę p .................................................................................................................... 709
7.2. Wymagania stawiane zaczynom uszczelniającym stosowanym do uszczelniania
i wzmacniania górotworu ..................................................................................... 710
7.3. Za.czyny uszczelniające stosowane w technologiach wiertniczych..................... 715
7.4. Spoiwa stosowane do sporządzania zaczynów uszczelniających ......................716
7.5. Cementy wiertnicze ..............................................................................................717
7.5.1. Cementy wiertnicze w ujęciu historycznym................................................717
7.5.2. Cementy powszechnego użytku ................................................................728
7.5.2.1. Rodzaje cementów powszechnego u ż y tk u ................................... 729
7.5.2.2. Dodatki mineralne stosowane w cementach powszechnego użytku.. 730
7.5.3. Cementy portlandzkie ................................................................................ 732
7.5.4. Cementy portlandzkie wieloskładnikowe ...................................................732
7.5.5. Cementy hutnicze ...................................................................................... 734
7.5.6. Cementy pucolanowe ................................................................................ 734
7.5.7. Cementy wieloskładnikowe.........................................................................735
7.6. Domieszki do zaczynów cementowych................................................................ 738
7.6.1 Domieszki regulujące właściwości reologiczne zaczynu uszczelniającego . 740
7.6.2. Budowa i mechanizm działania domieszek dyspergujących..................... 742
7.6.3. Domieszki przyśpieszające........................................................................ 749
7.6.4. Domieszki opóźniające.............................. ................................................ 753
7.7. Dodatki do zaczynów cementowych.................................................................... 755
7.7.1. Dodatki zmniejszające gęstość zaczynu....................................................756
7.7.2. Dodatki zwiększające gęstość zaczynu..................................................... 760
7.7.3. Dodatki i domieszki modyfikujące filtrację zaczynu ...................................762
7.7.4. Dodatki przeciwdziałające spadkowi wytrzymałości.................................. 763
7.7.5. Dodatki ograniczające utratę (zaniki i ucieczki) zaczynu .......................... 764
7.8. Dodatki hydrauliczne............................................................................................ 765
7.9. Dodatki pucolanowe.............................................................................................767
7.10. Podstawowe środki do sporządzania zaczynów i płynów stosowanych przy
zabiegach cementowania.................................................................................... 770
7.11. Korozja chemiczna stwardniałych zaczynów cementowych w warunkach
otworowych.......................................................................................................... 776
7.11.1. Oddziaływanie związków chemicznych rozpuszczonych w wodach
złożowych na stwardniałe zaczyny cementowe .....................................777
10 Spis treści
7.11.2. Czynniki warunkujące podatność stwardniałych zaczynów cementowych

na procesy korozji chem icznej................................................................. 778
7.12. Badania laboratoryjne zaczynów cementowych ................................................ 781
7.12.1. Badania parametrów świeżych zaczynów cementowych...................... 785
7.12.2. Badania parametrów stwardniałych zaczynów cementowych .................795
7.12.3. Badania mikrofazowe, składu mineralogicznego i właściwości
minerałów budujących stwardniałe zaczyny uszczelniające.................. 797
7.13. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych ............................................. 801
7.13.1. Cementowanie jednostopniowe dwuklockowe ....................................... 805
7.13.2. Cementowanie wielostopniowe ..............................................................807
7.13.3. Cementowanie kolumn traconych ........................................................... 811
7.13.4. Cementowanie m anszetowe....................................................................813
7.13.5. Cementowanie doszczelniające (cementownie pod ciśnieniem,
docementowywanie).................................................................................815
7.14. Obliczanie jednostopniowego cementowania ..................................................... 819
7.14.1. Algorytm cementowania kolumn rur okładzinowych ............................... 821
7.14.2. Obliczanie parametrów jednostopniowego cementowania kolumny rur
okładzinowych.......................................................................................... 828
7.15. Zasady projektowania zabiegów cementowania kolumn rur okładzinowych -----836
7.15.1. Wytyczne do projektowania zabiegu cementowania .............................. 836
7.15.1.2. Technologia cementowania ......................................................837
7.15.2. Technika prowadzenia zabiegu cementowania....................................... 838
7.16. Sprzęt do cementowania kolumn rur okładzinowych.......................................... 840
Literatura.........................................................................................................................849
R o zd zia ł 8 .T e ch n o lo g ia w ie rc e n ia o tw o ró w -A n d rze j Gonet ...................... 852

8.1. Wpływ parametrów technologii wiercenia na wybrana wskaźniki wiercenia
o tw orów .................................................................................................................852
8.2. Dobór i selekcja świdrów ..................................................................................... 856
8.3. Opory przepływu cieczy newtonowskich w otworach wiertniczych .................... 885
8.4. Opory przepływu cieczy binghamowskich w otworach wiertniczych ................. 891
8.5. Opory przepływu uogólnionych cieczy newtonowskich w otworach
wiertniczych ......................................................................................................... 895
8.6. Dane i ograniczenia w projektowaniu hydraulicznych parametrów technologii
wiercenia otw o ró w ................................................................................................ 898
8.7. Kryteria optymalizacji hydraulicznych parametrów technologii wiercenia
otworów ............................................................................................................... 904
8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów
świdrami ...............................................................................................................913
8.9. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii rdzeniowania otworów
koronkam i............................................................................................................. 928
8.10. Zużycie św id ró w ....................................................................................................936
Literatura......................................................................................................................... 947
R o zd zia ł 9. W ie rc e n ie o tw o ró w k ie ru n k o w y c h - Andrzej G o n e t................. 949

9.1. W prowadzenie......................................................................................................949
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych ............................................................... 955
9.2.1. Profile typu „J” ............................................................................................ 956
9.2.2. Profile typu „S” ........................................................................................... 959
9.3. Planowanie trajektorii osi otworów kierunkowych ............................................. 971
Spis treści _____________ ;_________________ ____________________________ ' 11
9.3.1. Uwagi dotyczące trajektorii otworu kierunkowego .................................... 975

9.3.2. Ogólne zasady projektowania otworów kierunkowych i poziomych ............. 976
9.4. Wiercenie otworów kierunkowych........................................................................ 979
9.4.1. Kliny odchylające........................................................................................ .. 980
9.4.2. Silniki wgłębne ........................................................................................... .. 984
9.4.3. Zestawy z układem stabilizatorów................................................................ 988
9.4.4. Systemy samo sterowalne .......................................................................... .. 992
9.5. Wybrane elementy przewodu w iertniczego......................................................... .. 995
9.5.1. Ś w id ry .......................................................................................................... 995
9.5.2. Elementy dolnej części przewodu wiertniczego ........................................ 998
9.6. Pomiary położenia osi otworów kierunkowych.....................................................1017
9.6.1. Mechaniczne przyrządy pom iarowe........................................................... 1017
9.6.2. Magnetyczne przyrządy pomiarowe........................................... ...............1019
9.6.3. Żyroskopowe przyrządy pom iarowe........................................................... 1020
9.6.4. Systemy MW D/LW D................................................................................... 1021
9.7. Metody określania położenia osi otworów kierunkowych ................................... 1025
9.7.1. Przykład obliczeniowy ............................................................................... 1028
9.7.2. Projektowanie antykolizyjne grupy otworów ............................................. 1030
9.8. Najczęściej spotykane awarie i komplikacje w fazie wiercenia otworu
kierunkowego lub poziomego .............................................................................. 1033
Literatura ...................................................................................................................... 1038
R o zdzia ł 10. W ie rc e n ie o tw o ró w z za s to so w a n ie m m e to d y u d a ro w o -
-o b ro to w e j - Tomasz Śliwa, Tomasz Kowalski, Anna B ie d a ............................. 1041
10.1. Młotki wgłębne firmy Drillco Tools .................................................................... 1042
10.2. Młotki wgłębne firmy Atlas Copco .................................................................... 1045
10.3. Młotki wgłębne firmy B u lro c.............................................................................. 1048
10.4. Młotki wgłębne firmy Halco Rock T o o ls............................................................. 1050
10.5. Młotki Maxdrill ................................................................................................... 1051
10.6. Młotki firmy M in co n ............................................................................................ 1052
10.7. Młotki wgłębne firmy Numa .............................................................................. 1055
10.8. Młotki wgłębne firmy Rock H o g ........................................................................ 1057
10.9. Młotki wgłębne firmy Rockmore International.................................................. 1058
10.10. Młotki wgłębne firmy S a ndvik........................................................................... 1061
10.11. Młotki wgłębne firmy W assara.......................................................................... 1062
Literatura ...................................................................................................................... 1063
R o zd zia ł 11.K o m p u te ro w e w s p o m a g a n ie p ro je k to w a n ia h y d ra u lik i

o tw o ro w e j - Iwona Kowalska-Kubsik...................................................................1065
11.1. Preprocesor-modelowanie geom etrii............................................................. 1067
11.2. Solver-analiza m o d e lu .................................................................................... 1073
11.3 Postprocesory.................................................................................................... 1086
11.3.1 Postprocesor F U E N T ..............................................................................1086
11.3.2 Postprocesor C FD -P ost.......................................................................... 1089
Literatura....................................................................................................................... 1097
Tabele i jednostki ........................................................................................................ 1099
Skorowidz ................................................................................................................... 1125

Przedmowa
Motto:
... przy tak olbrzymim rozwoju przemysłu naftowego, silni

kapitałami i wiedzą konkurenci stają z nami do walki, nie
J już gdzieś tam za oceanami, ale tu, we własnym naszym
kraju, grozi nam utrata, nie tylko zasług-, przodownictwa,
ale nawet i tych zasobów, które są ukryte w łonie ziemi.
Przyjmijmy walką, ale zbrójmy się do niej, pracą i wiedzą,
a zwycięstwo zostanie przy nas.
Adolf Jabłoński -
Kopalnictwo Nafty, 1885
Rosnące zapotrzebowanie na płynne surowce energetyczne pociąga za sobą nasi

lenie akcji poszukiwań złóż węglowodorów, a to z kolei wymusza dużą dynamikę
rozwoju górnictwa otworowego. W górnictwie otworowym, podobnie jak w in
nych dziedzinach współczesnego przemysłu dąży się do zwiększenia wydajności,
szybkości i jakości, przy jak najniższych kosztach produkcji i dotrzymaniu wy
magań krótkich czasów realizacji zamówień. Skutkiem tego w technice i techno
logii wiertniczej ostatnich lat nastąpił zdecydowany postęp, dający posiadaczom
najnowszych rozwiązań przewagę konkurencyjną w pozyskiwaniu nowych atrak
cyjnych ofert działalności górniczej.
Wprowadzany postęp techniczny nie znajduje wystarczającego odbicia
w literaturze. Brak jest książek i podręczników umożliwiających dokształcanie
w zakresie nowoczesnej techniki wiertniczej. Wychodząc naprzeciw istniejące
mu w tym zakresie zapotrzebowaniu Zarząd Główny Stowarzyszenia Naukowo-
-Technicznego Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego
wydał w cyklu wydawniczym „Poradnik Górnika Naftowego” tom II pt. „Wiert
nictwo”, obejmujący obszerny zakres wiedzy z zakresu górnictwa otworowego.
Treść dzieła przedstawiona jest w jedenastu rozdziałach, uporządkowanych wg
ciągu technologicznego procesu wiercenia otworów. Każdy rozdział stanowi
wyodrębnioną część wiertnictwa, której układ treści wyczerpuje przedstawiany
zakres tematu. Zdefiniowane zostały podstawowe pojęcia techniki i technologii
wiertniczej. Wyczerpująco zostały wyłożone tematy opisujące metody wykony
14 Przedmowa
wania otworów, narzędzia i przewód wiertniczy, rury okładzinowe i uzbrojenie

otworów, płuczki wiertnicze i metody uszczelnienia otworów oraz technologie
wiercenia otworów.
Wydawca zawdzięcza zrealizowanie tego Oczekiwanego od kilkudziesięciu
lat dzieła naukowcom i praktykom, którzy z determinacją gromadzili konieczne
materiały do przekazania ich w najlepszej treści i formie osobom podejmującym
zawód naftowca i gazownika.
Podany tu zasób wiedzy teoretycznej i praktycznej może być przydat
ny dla osób zajmujących się zawodowo projektowaniem, realizowaniem prac
wiertniczych oraz wykonywaniem różnych prac serwisowych w odwiertach.
Przedstawione w tym tomie treści mogą być ważną pomocą dla pracowników
prowadzących nadzór techniczny i eksploatacyjny prac górniczych, a także dla
studentów kierunków górnictwo i geologia, inżynieria naftowa i gazownicza,
geoinżynieria, inżynieria środowiska i innych kierunków studiów, dla uczniów
techników naftowych i gazowniczych oraz wszystkich, którzy są zainteresowani
zagadnieniami górnictwa otworowego.
W imieniu Zarządu Głównego Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego
Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego jako wydawcy
dzieła dziękujemy redaktorowi tomu II prof. dr hab. inż. Stanisławowi Stryczkowi
i całemu Zespołowi Autorskiemu za trud włożony w opracowanie tej tak potrzeb
nej i poszukiwanej pracy oraz przekazanie w niej swojej wiedzy i doświadczeń.
Słowa uznania kierujemy do recenzenta książki prof. dr hab. inż. Józefa Racz
kowskiego za wnikliwe przeanalizowanie treści dzieła i wyeliminowanie możli
wych niedoskonałości. Dziękujemy członkom Komitetu Redakcyjnego Poradnika
Górnika Naftowego i Członkom Komitetu Naukowo-Technicznego ds. Górnictwa
Naftowego za wnoszenie inspirujących opinii o treści dzieła i precyzowanie jego
kształtu merytorycznego.
Szczególne podziękowania kierujemy do zarządów i gremiów kierowni
czych Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A., które w poczuciu
odpowiedzialności za podnoszenie wiedzy zawodowej kadr przemysłu naftowego
i gazowniczego oraz rozwój tej ważnej gałęzi gospodarki kraju przyjęły na siebie
ciężar sfinansowania dzieła i z życzliwym zainteresowaniem wspierały działania
SITPNiG zmierzające do pomyślnego zakończenia prac redakcyjnych.
Prezentowany II tom Poradnika Górnika Naftowego będzie ważną pomo
cą w poszerzaniu wiedzy i rozbudzaniu zainteresowań problematyką górnictwa
otworowego w środowisku zawodowym i całym społeczeństwie.
Sekretarz generalny SITPNiG Prezes SITPNiG

Redaktor wydawniczy PGN Redaktor naczelny PGN
dr inż. Stanisław Szafran prof. dr hab. inż. Stanisław Rychlicki

Wprowadzenie
Stanisław Stryczek'
Podstawą wzrostu potencjału gospodarczego kraju jest ciągłe odkrywanie, doku

mentowanie i zwiększenie zasobów surowcowych. Od wielkości wydobywanych
i przerabianych zasobów bogactw naturalnych zależy między innymi rozwój eko
nomiczny kraju i stopa życiowa społeczeństwa. Dokładne rozeznanie wielkości
tych zasobów i ich rozmieszczenia w skorupie ziemskiej jest bardzo ważnym ele
mentem planowania wykorzystania bazy surowcowej opartym głównie na techni
ce wykonywania otworów.
Są one realizowane dla różnych potrzeb działalności inżynierskiej, począwszy
od zastosowań geotechnicznych i geoinżynieryjnych poprzez budowlane, na roz
maitych górniczych aplikacjach kończąc. Ze względu na zróżnicowanie i specyfi
kę zastosowań otworów wiertniczych, nie dokonuje się szczegółowego podziału
otworów wiertniczych, obejmującego pełen obszar ich aplikacji, a jedynie ogra
nicza się do kilku głównych kryteriów kwalifikacyjnych. W zależności od celu
i przeznaczenia otwory wiertnicze można podzielić na: geologiczne, badawcze,
poszukiwawcze, eksploatacyjne oraz otwory wiercone dla celów specjalnych.
Biorąc pod rozwagę końcową głębokość wiercenia można wyróżnić otwo
ry: płytkie (wykonywane zestawami wiertniczymi ręcznymi lub maszynowo),
głębokie (wykonywane wiertnicami przewoźnymi lub stacjonarnymi) oraz super
głębokie (wykorzystujące wiertnice stacjonarne). Rozważając średnicę otwo
ru, otwory wiertnicze klasyfikować należy na: małośrednicowe (0 < lOOmm),
normalnośrednicowe (100 mm < 0 < 500 mm) oraz otwory wielkośrednicowe
( 0 > 500 mm).
Otwoiy do celów geologicznych, badawczych i poszukiwawczych surowców
kopalin stałych, są wiercone z zasady wiertnicami małośrednicowymi typu wrze
cionowego z zastosowanuiem techniki rdzeniowej w celu uzyskania próbek skał.
* Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie
16 Wprowadzenie
Otwory geologiczne i poszukiwawcze do celów górnictwa naftowego są

z reguły otworami normalnośrednicowymi i wierconymi metodą obrotową przy
użyciu świdrów i koronek głównie gryzowych i diamentowych.
Płytkie otwory wielkośrednicowe studzienne i odwodnieniowe wierci się
najczęściej metodą obrotową z normalnym lub odwrotnym obiegiem płuczki wy
wołanym pompą ssącą, pompą strumienicową lub podnośnikiem powietrznym
(gazodźwigiem, airlift’em).
Metodą obrotową wykonuje się otwory eksploatacyjne normalnośrednico-
we przeznaczone do wydobywania kopalin stałych poprzez rozpuszczanie np. sól
kamienna łub podziemnego wytapiania siarki.
Otwory normalnośrednicowe wykonywane są również w celu zamrożenia
słabozwięzłych i zawodnionych interwałów skalnych np.: kurzawki (otwory mro-
żeniowe).
Niezależnie od przeznaczenia otworu wiertniczego, jego głębokości oraz
średnicy wyróżnić można następujące obszary ich zastosowań:
• górnictwo podziemne, odkrywkowe i skalne,
• górnictwo naftowe i podziemne magazynowanie surowców płynnych;
• budownictwo, hydrotechnika oraz inżynieria i ochrona środowiska.
Dla potrzeb górnictwa podziemnego, odkrywkowego i skalnego wykonuje
się poziome, pionowe i kierunkowe otwory mało- normalno- i wielkośrednicowe.
Otwory mało- i normalnośrednicowe wykorzystuje się w celu:
• odgazowania pokładów węglowa,
• zgazowania węgla,
• odprężenia górotwór,
• zamontowania ładunków strzałowych,
• rdzeniowania (umożliwiające pobieranie próbek skalnych),
• uszczelniania i wzmacniania masywu skalnego.
Otwory wielkośrednicowe wiercone są jako szyby wydobywcze i wentyla
cyjne, odwadniające, komunikacyjne (chodniki, tunele, sztolnie, pochylnie).
Górnictwo otworowe wykorzystuje normalnośrednicowe otwory pionowe
i kierunkowe w celu poszukiwania, zbadania i rozpoznania struktur geologicz
nych, stanowiących naturalne pułapki dla surowców płynnych, a następnie racjo
nalnej eksploatacji złóż węglowodorów oraz zasobów geotermalnych.
Stare wyeksploatowane złoża surowców płynnych służą obecnie także
do magazynowania węglowodorów. Jako podziemne magazyny ropy naftowej
i gazu ziemnego mogą służyć również sztucznie utworzone kawerny wypłukane
w wysadach solnych.
Odrębny obszar aplikacji otworów wiertniczych przeznaczony jest dla
potrzeb różnego rodzaju prac inżynieryjnych, a w tym: geoinżynerii, budownic
twie, hydrotechnice, oraz w inżynierii i ochronie środowiska.
Płytkie otwory wiertnicze geotechniczne i geoinżynieryjne wykorzysty
wane są w procesie budowy i eksploatacji budowli na- i podpowierzchniowych.
Wprowadzenie 17
Wykonuje je się w celu: instalacji fundamentów, płyt mikropali i pali fundamen

towych oraz posadawiania podziemnych konstrukcji (stalowych, betonowych
i innych).
Wzrost zapotrzebowania na usługi wiertnicze, w poszczególnych branżach
działalności gospodarczej, sprzyja modyfikacji już istniejących technik i techno
logii oraz opracowywaniu nowych metod wykonywania otworów wiertniczych.
Obecne najnowsze rozwiązania techniczne dotyczą;
• urządzeń wiertniczych,
• przewodu wiertniczego,
• konstrukcji narzędzi wiercących,
• płynów wiertniczych (płuczek wiertniczych, zaczynów uszczelniaj ących),
• rur okładzinowych.
Pojawienie się nowych możliwości technicznych sprzyja rozwojowi tech
nologii głębienia otworów wiertniczych. Ze względów geologiczno -wiertniczych
(sypanie złabozwięzłych skał, wyciskanie plastycznych formacji górotworu,
przychwycenia przewodu wiertniczego łub rur okładzinowych, nieprzewidziane
katastrofalne zaniki płuczki lub przypływy płynu złożowego) wykonania otworu
nie można przeprowadzić w jednym procesie technologicznym. W związku z tym
wykonanie otworu przebiega odcinkami o stopniowo pomniejszanej średnicy.
W efekcie finalnym uzyskuje się kilkustopniową konstrukcję, w której parametry
geometryczne ostatniej, kolumny rur okładzinowych odpowiadają wymaganiom
inwestorskim.
W procesie wykonywania otworu wiertniczego niezbędne jest więc, dla
każdego odcinka otworu, przeprowadzenie cyklicznie następujących po sobie
operacji:
• głębienia otworu,
• jego uzbrojenia (rurowanie i cementowanie),
• ewentualnych badań otworowych.
Nowe rozwiązania technologiczne zmierzają do skrócenia czasu wykony
wania otworu o ściśle zaplanowanej przestrzennej trajektorii, zapewniając mini
malne koszty wiercenia i bezawaryjność prac.
Duży postęp w ostatnich latach nastąpił w technologiach wykonywania
otworów kierunkowych w tym multilateralnych. Do najnowszych rozwiązań
w tym zakresie zaliczyć należy technologie wykorzystujące przewód nawijany
(coiled tubing drilling), pozwalające na osiąganie bardzo dużych intensywności
przestrzennego skrzywienia otworów (małych promieni krzywizny).
Innym rodzajem rozwiązań technologicznych są wiercenia otworów piono
wych i kierunkowych z utrzymywaniem ciśnienia hydrostatycznego słupa płuczki
poniżej wartości ciśnienia złożowego (underbalance drilling). Jako płyn wiertni
czy wynoszący zwierciny może być zastosowana ciecz, piana, mgła, azot, natural
ny gaz ziemny, czy ropa naftowa (flow drilling). Zaletą tej technologii jest:
18 Wprowadzenie
• zwiększenie prędkości wiercenia,

• wydłużenie żywotności narzędzi wiercących,
• zmniejszenie zaników płuczki wiertniczej,
• minimalizacj a uszkodzenia strefy przyodwiertowej,
• uzyskiwanie większych wydajności płynu złożowego,
• wydłużenie żywotność oddanego do eksploatacji otworu wiertniczego,
• obniżenie kosztów inwestycyjnych.
Potrzeba skrócenia czasu wykonywania otworu oraz częsta koniczność ste
rowania jego trajektorią spowodowały opracowanie nowych technologii wiercenia.
Zagadnienia ujęte w Poradniku podzielono merytorycznie na XI roz
działów, z których każdy stanowi samodzielną całość i może być analizowany
w oderwaniu od pozostałych części. Cechą wspólną opracowanych rozdziałów jest
zarówno projektowy jak i inżynierski zapis omawianych zagadnień, na który skła
dają się: wzory, algorytmy obliczeniowe, tabele, rysunki i literatura uzupełniająca.
Założono, że Czytelnik zna zagadnienia wykładane na uczelniach technicznych
z zakresu mechaniki, wytrzymałości materiałów, górnictwa, mechaniki górotwo
ru, chemii oraz ma dobre przygotowanie z wiertnictwa.
Poszczególne rozdziały zawarte w Poradniku Górnika Naftowego tom П
„Wiertnictwo” dotyczą następujących zagadnień:
• Rozdział 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych,
• Rozdział 2. Narzędzia wiercące,
• Rozdział 3. Przewód wiertniczy,
• Rozdział 4. Rury okładzinowe,
• Rozdział 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzino
wych, przygotowanie otworu do rurowania i cementowania,
• Rozdział 6. Technologia płuczek wiertniczych,
• Rozdział 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych,
• Rozdział 8. Technologia wiercenia otworów,
• Rozdział 9. Wiercenie otworów kierunkowych,
• Rozdział 10. Wiercenie otworów z zastosowaniem metody udarowo-ob-
rotowej,
• Rozdział 11. Komputerowe wspomaganie projektowania hydrauliki otwo
rowej.
Podczas realizacji Poradnika szczególnie owocne były dyskusje zarówno
z Pracownikami naukowo dydaktycznymi Katedry Wiertnictwa i Geoinżynierii na
Wydziale Wiertnictwa Nafty i Gazu Akademii Górniczo Hutniczej im. Stanisława
Staszica w Krakowie jak i z krajowymi i zagranicznymi inżynierami praktykami
zatrudnionymi w szeroko rozumianym wiertnictwie.
Cennymi źródłami informacji o nowych technologiach w wiertnictwie był
aktywny udział autorów w seminariach organizowanych przez światowe specja
listyczne firmy naftowe, a także osobista współpraca poszczególnych autorów
z różnymi jednostkami naukowymi w kraju i za granicą.
Wprowadzenie 19
Poradnik Górnika Naftowego, tom П „Wiertnictwo” adresowany jest przede

wszystkim do kadry inżynieryjno-technicznej zatrudnionej w przemyśle nafto
wym, studentów studiów technicznych odpowiednich specjalności oraz do tych
wszystkich, którzy są zainteresowani tą problematyką.
W związku z bogatą literaturą dotyczącą zagadnień poruszanych w Porad
niku w języku angielskim, używanymi jednostkami anglosaskimi oraz stosowany
mi akronimami, w końcowej części Poradnika zostały zamieszczone wyjaśnienia
oraz tabele zawierające współczynniki przeliczeniowe jednostek SI. Dodatkową
uwagą redakcyjną jest wyjaśnienie, że jeżeli źródła nie zostały jednoznacznie
wskazane, to oznacza to, że pochodzą one od autorów danego rozdziału.
Autorzy Poradnika Górnika Naftowego - tom П „Wiertnictwo” pragną
złożyć wyrazy podziękowania Pracownikom Polskiego Górnictwa Naftowego
i Gazownictwa S.A. oraz Ехаїо Drilling S.A. i Instytutu Nafty i Gazu za wniesio
ny merytoryczny wkład w powstanie niniejszej pozycji literaturowej, w tym za
dostarczone materiały źródłowe, katalogi firm wiertniczych i serwisowych oraz
udział w dyskusjach poświęconych tematyce zawartej w Poradniku.
Na Naszą wdzięczność zasługują również nasze Koleżanki i nasi Koledzy
z Wydziału Wiertnictwa, Nafty i Gazu, w tym Katedry Wiertnictwa i Geoinżynie-
rii - którzy nie szczędzili nam życzliwych porad i krytycznych uwag, korzysta
jąc ze swego bogatego doświadczenia, w kontaktach z kadrą inżynierską branży
wiertniczej. Znaczący wkład podczas realizacji Poradnika, odegrali także niektó
rzy doktoranci studiujący na Studiach Doktoranckich na Wydziale Wiertnictwa,
Nafty i Gazu AGH w Krakowie.
Autorzy Poradnika Górnika Naftowego - tom II „Wiertnictwo” serdecznie
dziękują recenzentowi —prof. dr hab. inż. lózefowi Raczkowskiemu za bardzo
wnikliwą opinię i niezwykłe cenne uwagi, które doprowadziły do ostatecznego
zredagowania tego Poradnika i wyeliminowania nieścisłości i błędów.
Oddzielne słowa podziękowanie kieruję do mgr inż. lolanty Pawlikowskiej-
-Kostur oraz mgr inż. Alberta Złotkowskiego, którzy w sposób umiejętny praco
wali nad edycją tekstu, rysunków i tabel, poświęcając wiele godzin na cierpliwe
korekty kolejnych wersji tekstu, niezależnie od zespołu wydawniczego SITPNiG.
Szczególne słowa podziękowania za wysiłek organizacyjny, wytrwałości
oraz energię podczas wieloletniej realizacji Poradnika dedykujemy dr inż. Stani
sławowi Szafranowi.
Autorzy będą wdzięczni wszystkim Czytelnikom za wnioski i krytyczne
uwagi dotyczące zawartości merytorycznej w poszczególnych rozdziałach Po
radnika, za które z góry gorąco dziękujemy. Liczymy też, że ewentualne błędy
i niedoskonałości tego pierwszego wydania uda się wyeliminować w przypadku
kolejnego wydania, wraz z jego aktualizacją.
Redaktor tomu П
.. ........... prof. dr hab. inż. Stanisław Stryczek,

Skróty i akronimy
ANSYS ICEM CFD - (ang.) generator siatek system ANSYS

АРІ American Petroleum Institute - Amerykański instytut Naftowy
AV (ang.) apparent viscosity —lepkość pozorna
BCP (ang.) bottom cement pług - dolny klocek cementacyjny
BHA (ang.) bottom hole assembly —dolny zestaw przewodu
BOP (ang.) blow out preventer - prewenter (głowica przeciwwybucho
wa)
BOP (ang.) Blowout Prewenter —głowica przeciwerupcyjna
BOP (ang.) rams-rams - szczęki prewentera
BOP (ang.) sta c k - zestaw prewenterów
BP (ang.) burstpressure - ciśnienie rozrywające
BS (ang.) bit sub - łącznik nadświdrowy o połączeniu m x m
BSMF (ang.) Bending Stress Magnification Factor —współczynnik naprę
żeń zginających
BTC (ang.) buttress thread connection —połączenie gwintowe buttress
BWOC (ang.) weight o f cement —wagowo w stosunku do masy suchego
cementu
BWOW (ang.) weight o f mix water - wagowo w stosunku do masy cieczy
zarobowej
CBL (ang.) cement Bond log - profilowanie skuteczności zacementowa
nia rur
CD (ang.) casing drilling - wiercenie z równoczesnym rurowaniem
CMC (ang.) carboxymethyl cellulose - KMC karboksymetyloceluloza
CMT cement - cement
CP (ang.) collapse pressure —ciśnienie zgniatające
Skróty i akronimy 21
CRA (ang.) corrosion resistance alloy - stopy odporne na korozję

CSG (ang.) Casing - rury okładzinowe
DC (ang.) Drill collar - obciążnik
DC (ang.) electric drive - napęd elektryczny prądem stałym
DCs (ang.) drill collars —obciążniki
DD (ang.) Drift Diameterśrednica trzpienia kontrolnego
DP (ang.) drill pipę - przewód wiertniczy
DP (ang.) Drill Pipę - rura płuczkowa
DST (ang.) drill stem test - opróbowanie próbnikiem złoża/próbnik ru
rowy
DST (ang.) drill stem tester - próbnik złoża (rurowy)
ECP extemal casing packer —paker zewnątrz rurowy
ER (ang.) Ероху Resin —żywica epoksydowa
ER (ang.) Dextended reached drilling - wiercenie otworów o przedłu
żonym zasięgu
EU (ang.) external upset - przewód spęczony na zewnątrz
EU (ang.) External Upset —spęczanie na zewnątrz
F/C (ang.) float Collar - zawór pływakowy rur okładzinowych
FFP (ang.) Formation fracture pressure - ciśnienie szczelinowania
FG (ang.) Fiberglass włókno szklane
FH (ang.) Fuli Hole - łączniki z szerokim przelotem
GRL (ang.) gamma Ray log —profilowanie gamma
HB (ang.) Hardness Brinell - stopień twardości wg Brinella
HC (ang.) high collapse - wysokie ciśnienie zgniatające
HC (ang.) casinghigh collapse casing -rury okładzinowe o wysokiej
odporności na ciśnienie zgniatające
HDD przewierty kierunkowe
HEC hydroksymetyloceluloza
Hi-Vi-Pill (ang.) high viscositypili —płuczka (bufor) o podwyższonej lepkości
HP (ang.) high pressure - wysokie ciśnienie/wysokoprężny
HP (ang,)horse Power —moc w KM, koń mechaniczny
HPHT (ang.) high pressure high temperature —wysokie ciśnienia, wysokie
temperatury
HTHP (ang.) high temperature, high pressure - wysoka temperatura, wy
sokie ciśnienie —używane do symulowania warunków panujących
w otworze
HV (ang.) high viscosity - wysokiej lepkości
HWDP (ang.) heavy weight drill pipę - przewód grubościenny
HWDP (ang.) Heavy weight Drill Pipę —grubościenne rury płuczkowe
IADC (ang.) International Association o f Drilling Contractors —Między
narodowe Stowarzyszenie Kontraktorów Wiertniczych
IADC Report (ang.) daily drilling report - raport wiertniczy dobowy
ID (ang.) inside diameter - średnica wewnętrzna
22 Skróty i akronimy
ID (ang.) internal diameter - średnica wewnętrzna

IEU (ang.) Intemal-extemal upset - wewnętrznie-zewnętrznie spęczo-
ny (przewód)
IEU (ang.) Intemal Extemal Upset - spęczanie do wewnątrz i na ze
wnątrz
IF (ang.) internal-flush connection — złączka z pełnym (gładkim)
przelotem
IF (ang.) Intemal Flush —łączniki z jednakowym przelotem
IU (ang.) intemal upset —wewnętrznie spęczony (przewód wiertni
czy)
IU (ang.) Intemal Upset —spęczanie do wewnątrz
KMC karboksymetyloceluloza
KOP (ang.) Kick offpoint - głębokość (punkt) zboczenia otworu wiert
niczego
LCC (ang.) longitudinal compression-confined —siła ściskająca wzdłużna
w warunkach graniczonych możliwości odkształcenia poprzecznego
LCU (ang.) longitudinal compression-unconfined—siła ściskaj ąca wzdłuż
na w warunkach bez ograniczenia możliwości odkształcenia po
przecznego
LOT (ang.) leak o ff test - opróbowanie otworu (horyzontu) na chłonność
LP (ang.) liner pilot - prowadnik prowadzący kolumnę traconą
LT (ang.) longitudinal tension - siła rozciągająca wzdłużna
LTC (ang.) Long Thread Connection - połączenie długie stożkowe
zaokrąglone
LV (ang.) Iow viscosity - niskiej lepkości
MAASP (ang.) Махітит Alowable Annulus Surface Pressure - maksymal
ne dopuszczalne ciśnienie dławienia (na manifoldzie)
MLS/MLC (ang.) Mudline suspension/mudline connection - lewe połączenie
gwintowe lub lewy zamek do rozłączania kolumny rur okładzino
wych (mudline) nad dnem morskim
MMH płuczka wodorotlenkowa
MSE (ang.) Mechanical Specific Energy —mechaniczna energia właściwa
MT (ang.) Make-up Torąuemoment —skręcający
MTB oznaczenie zawartości aktywnych części bentonitu drill in fluids -
płuczki do dowiercania
N/U (ang.) nipple up - połączyć
NB (ang.) Neat Bit stabilizer - stabilizator nadświdrowy (z połącze
niem m x m)
NMDC (ang.) Non-magnetic drill Collar - obciążnik niemagnetyczny
NRV (ang.) non-return valve —zawór zwrotny
NRV (ang.) non-retum valve - zawór zwrotny, jednokierunkowy
NRV/BPV (ang.) Check Valve - zawór zwrotny
NW (ang.) nominał weightmasa jednostkowa
Skróty i akronimy 23
NWPC (ang.) non-welded possitive centralizer —prowadnik niespawany

ustalający
NWSC (ang.) non-welded straight centralizer — prowadnik niespawany
prosty
OD (ang.) outside diameter - średnica zewnętrzna
OPO (ang.) verburdenpressure, geostaticpressure —ciśnienie górotworu
AC (ang.) polyanionic celulose - polianionowa celuloza
PBTD (ang.) pług back true depth — aktualna głębokość korka cemento
wego (pierwotna/po zwierceniu) lub innego korka likwidacyjnego
- aktualny spod otworu
PCR (ang.) Power control room - główna sterowania
PDC (ang.) Polycrystalline Diamond Cutters —polikrystaliczne ostrza
diamentowe
PHPA częściowo hydrolizowany poliakryloamid
POOH (ang.) Pulling out o f the hole - wyciąganie
PSI (ang.) poundper square inch - font na cal kwadratowy
PV (ang.) plastic yiscosity —lepkość plastyczna
R/D (ang.) rig down — demontaż urządzenia wiertniczego/demontaż
osprzętu
R/R (ang.) Re-nin —zapuszczanie drugi raz tego samego świdra
R/U (ang.) rig up - montaż urządzenia wiertniczego / montaż osprzętu
REG/IF/FH (ang.) Regular - typu połączeń gwintowych wiertniczych
REG (ang.) R egular- łączniki z wąskim przelotem
RF (ang.) restoringforce - siła odpychająca
ROP (ang.) rate o f penetration!drilling rate —prędkość mechaniczna
wiercenia
RP (ang.) Reservoirpressure, Formation pressure: Ciśnienie złożowe,
SCC (ang.)iStretching Centralizer Collar —siła spęczające obejmę koł
nierza prowadnika
SF (&ng.)Starting Force - siła wprowadzajaca
SG (ang,)specific gravity —ciężar właściwy
SH (ang.)Slim Hole - otwór małośrednicowy
SHT (ang,)short trip - krótki marsz (np. podciągnięcie do buta rur i z po
wrotem)
SICP (ang,)shut-in casingpressure - ciśnienie w rurach (na manifoldzie)
przy zamkniętym otworze wiertniczym (rejestrowane w czasie
erupcji)
SIDPP (ang.)shut-in drill pipę pressure — ciśnienie głowicowe (na stoja
ku) przy zamkniętym otworze wiertniczym (rejestrowane w czasie
erupcji)
STC (ang,)Short Thread Connection - połączenie krótkie stożkowe
zaokrąglone
TBG (ang.)tubing - rurki wydobywcze (syfonów ld)
Skróty i akronimy
TCP (ang.)top cementingpług - górny klocek cementacyjny

TD (ang.) Termal Dilatability —rozszerzalność cieplna
TD (ang.)total depth = clepth out - głębokość końcowa
TD (ang,}Top Drive - górny napęd
TP (ang,)toolpusher - kierownik zmiany wiertniczej
TVD (ang.) true vertical depth - rzeczywista końcowa głębokość otworu
(w pionie)
WOB (ang.) weight on bit —nacisk (osiowy) na świder
WOC (ang.) wait on cement - oczekiwanie na związanie zaczynu cemento
wego (po zacementowaniu rur okładzinowych)
WP (ang.) workingpressure —ciśnienie robocze
WT (ang.) wali tickness - grubość ściany
YP (ang.) yeldpoint - granica płynięcia
YS (ang.) Yield Strenght - granica plastyczności
Rozdział 1
Metody wykonywania otworów

wiertniczych
Stanisław Stryczek1, Albert Złotkowski1
Metody wykonywania otworów można podzielić na klasyczne, szeroko stosowa

ne w praktyce oraz na metody niekonwencjonalne, mające mniejsze zastosowa
nie, bądź też będące w stadium prób. Klasyczne metody wykonywana otworów
można podzielić w zależności od:
• sposobu zwiercania skały na:
- okrętne,
- obrotowe,
- udarowe,
- udarowo-obrotowe,
- obrotowo-udarowe.
• rodzaju przewodu wiertniczego,
- na linie,
- na żerdziach wiertniczych,
- na przewodzie wiertniczym skręcanym (rurach płuczkowych),
- na nawijanym przewodzie wiertniczym (coiled tubing).
• wielkości średnicy wykonywanego otworu,
- małośrędnicowe (otwory o średnicy końcowej poniżej 0,143 m,
- normalno średnicowe (otwory o średnicy końcowej od 0,143 m do
0,5 m),
- wielkośrednicowe (otwory o średnicy końcowej powyżej 0,5 m).
• sposobu usuwania zwiercin z dna otworu,
- wiercenia na sucho z wykorzystaniem świdra do usuwania zwiercin,
1 Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie

1. Metody wykonywania otworów wiertniczych
— wiercenia na sucho z wykorzystaniem łyżki wiertniczej do usuwania

zwiercin,
— wiercenia na sucho z wykorzystanie kolumny ślimakowej do wyno
szenia zwiercin,
— wiercenia z użyciem płuczki wiertniczej (cieczy),
— wiercenia z użyciem gazu do wynoszenia zwiercin,
• siły napędowej używanej do wprawiania w ruch świdra:
— wiercenia ręczne,
— wiercenia mechaniczne.
• ze względu na sposób napędzania świdra:
— wprawienie w ruch obrotowy całego przewodu wiertniczego z po
wierzchni terenu,
— napęd świdra silnikiem wgłębnym.
• ze względu na sposób przekazania momentu obrotowego z powierzchni
terenu na przewód wiertniczy
— stołowe,
— wrzecionowe.
• ze względu na rodzaj silnika zastosowanego w otworze do napędu świ
dra:
— wiercenie przy użyciu silnika hydraulicznego naporowego,
— wiercenie przy użyciu turbowiertów,
— wiercenie przy użyciu elektrowiertów.
• ze względu na kierunek obiegu płuczki wiertniczej:
— wiercenie z prawym (normalnym) obiegiem płuczki wiertniczej,
— wiercenie z lewym (odwrotnym) obiegiem płuczki wiertniczej.
• ze względu na profil zwiercanej skłay:
— wiercenia pełnego przekroju świdrem
— rozwiercanie otworu wiertniczego (wiercenie poszerzaczami),
— wiercenia rdzeniowe.
• wiercenia udarowe można rozróżnić ze względu na liczbę udarów w jed
nostce czasu na:
— wolno-udarowe,
— szybko-udarowe.
• w wiercenie udarowe można wyróżnić miejsce wytwarzania udaru na:
— na powierzchni terenu,
— w otworze.
• podział ze względu na profil przestrzenny otworu
— pionowe (kierowane)
— pionowe,
— kierunkowe.
• podział wierceń ze względu na miejsce instalacji urządzenia wiertni
czego:
— lądowe,
1.1. Metoda okrętna 27
- wodne (ma płytkich akwenach śródlądowych)

- morskie.
• ze względu na cel wierconego otworu:
- poszukiwawcze,
- geologiczne,
- geotermalne,
- inżynierskie,
- ratunkowe.
Określenie metody wykonywania otworu powinno zawsze uwzględniać nie
tylko jeden czynnik, ze względu na który dokonuje się rozróżnienia od innych
metod wiercenia, ale zawierać opis precyzujący charakterystykę sposobu wyko
nywania otworu w oparciu o przedstawiony podział [1,2,5,13,25].
1.1. Metoda okrętna

Wiercenia okrętne jest to rodzaj wierceń obrotowych, gdzie siłą napędzającą
(wprawiającą w ruch obrotowy) świder jest siła człowieka. Wiercenia ręczne
stosuje się do wykonywania płytkich otworów wiertniczych. Współcześnie głę
bokość tych otworów nie przekracza 20 m, (choć znane są również otwory wy
konane ręcznie olcrętnie do głębokości 300 m). Średnice tych otworów wahają
się od 100 do 250 mm. Obecnie najczęściej wiercenia te wykonuje się przy bada
niach geotechnicznych, w celu określenia przydatności gruntu do budowy funda
mentów, przy poszukiwaniu wody lub surowców ceramicznych, bezwykopowych
metodach poprowadzenia instalacji pod już istniejącą infrastrukturą. Wierce
nia tego typu pozwalają urabiać skały miękkie i średnio-twarde, luźne, miękko
i twardoplastyczne.
Wiercenia okrętne (ręczne) wykonuje się przy użyciu wiertnicy. W skład
wiertnicy wchodzi trójnóg, czwómóg lub wciągarka wiertnicza zamontowana na
konstrukcji kratownicowej. Trójnóg i czwómóg lub maszty kratownicowe wy
konuje się współcześnie z profili metalowych, rzadziej drewnianych belek. Na
szczycie konstrukcji przewidziany jest uchwyt do zamontowania zdejmowanego
krążka linowego poprzez wyciągnięcie sworznia. Zdjęcie krążka umożliwia za
łożenie liny wiertniczej. Konstrukcja nośna wyposażona jest w drabinę umoż
liwiającą montaż i demontaż liny na krążku. Lina wiertnicza jednym końcem
zamocowana jest na bębnie wciągarki (windy) wiertniczej, a drugim końcem do
okrętki. Do niej z kolei wkręcona jest żerdź wiertnicza. Na końcu skręcanych ze
sobą żerdzi, stanowiących przewód wiertniczy, przykręcany jest świder. Ostatnia
górna żerdź uchwycona jest ściskami z rękojeściami zwanymi kluczem pokręt
nym dla ułatwienia obracania przewodem wraz ze świdrem w czasie wiercenia
[24].
28 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych
Rys. 1.1. Schemat konstrukcji (trójnogu) wykorzystywanego do wierceń okrętnych;

a) trójnóg; 1 - podpora trójnogu, 2 - wyciągarka, 3 - korona trójnogu, 4 - krążek obrotowy,
5 - lina wiertnicza, 6 - drabina, 7 - okrętka żerdziowa, 8 - żerdź wiertnicza, 9 - świder,
10 - klucz pokrętny, 11 - ramię klucza pokretnego, 12 - ściana otworu, b) przewód
żerdziowy [24]
1.1.2. Technika wierceń okrętnych

Pierwszą czynnością przy wierceniu okrętnym jest ułożenie na ziemi wokół miej
sca na otwór drewnianej podłogi z odpowiednim otworem, przez który powinny
przechodzić rury okładzinowe (kolumna blaszanka zabezpieczająca przed obsy
pywaniem się warstw słabo zwięzłych blisko powierzchni terenu) i świder do
wiercenia. Pod podłogą uprzednio należy wykopać otwór o głębokości ok. 1 m,
do którego zapuszcza się świder z krótką żerdzią. Na drugim końcu żerdzi mocuje
się klucz pokrętny (rys. 1.2).
Dwóch pomocników wiertacza rozpoczyna zwiercanie skały poprzez ob
racanie kluczem pokrętnym. Przy rozpoczęciu wiercenia należy zwracać uwagę
na pionowe położenie żerdzi wiertniczych i świdra. W skałach miękkich, gdzie
świder łatwo się zagłębia pomocnicy podają jeden drugiemu rękojeść klucza po
krętnego i nie chodzą wokół otworu. Przy wierceniu w skałach zwięzłych można
dolewać wodę do otworu w celu ich rozmiękczenia. Przed rozpoczęciem wierce
nia wykonuje się znak kredą na żerdzi wiertniczej. Gdy ten zniży się o odpowied
nią wysokość, przerywa się wiercenie, i wyciąga z otworu świder ze zwiercinami.
Zwierciny po oględzinach umieszcza się w skrzynkach, na których oznacza się
głębokość pobrania poszczególnej próbki skalnej w metrach. W miarę głębienia
otworu należy dodawać kolejne żerdzie wiertnicze. Długość normalnych żerdzi
wynosi od 2 do 4 m. Zestaw do wiercenia okrętnego powinien posiadać w kom
plecie również żerdzie o długości 0,5 i 1 m. Żerdzie wiertnicze mogą być skręcane
lub łączone bezgwintowo przy pomocy zamka odpowiedniego kształtu (rys. 1.3)
[24].
Rys. 1.2. Klucz pokrętny [24]
Rys. 1.3. a) Żerdzie wiertnicze łączone bezgwintowo oraz przy pomocy połączenia
gwintowego, b) przekrój poprzeczny połączenia bezgwintowego żerdzi wiertniczych
1 - żerdź, 2 - czop, 3 - żerdź, 4 - kielich, 5 - sworzeń, 6 - zamek sworznia [24]
W celu zabezpieczenia przed obsypywaniem się ścian otworu zapuszcza

się rury okładzinowe przy pomocy huczka (rys 1.4). Uchwycone są one na po
wierzchni podłogi wiertniczej przy pomocy ścisków (rys. 1.5).
Trójnóg zaopatrzony w wyciąg (kołowrót) ułatwia i przyspiesza wyciąga
nie, zapuszczanie, a także okresowe odrywanie świdra od dna otworu. Podnosze
nie i opuszczanie przewodu żerdziowego odbywa się przy pomocy elewatora do
wierceń okrętnych (rys. 1.6). Koniec liny kołowrotu zaopatrzony jest w okrętkę
żerdziową, pozwalającą swobodnie obracać się żerdziom wiertniczym (rys. 1.7).
зо 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych
Rys. 1.4. Huczek do rur okładzinowych, 1 - rura okładzinowa, 2 - sworzeń, 3 - kabłąk [24]
a) b)
Rys. 1.5. a) Ściski do rur okładzinowych, 1,2 - szczęki drewniane, 3,4 - śruby ściskające,
b) umocowanie rury okładzinowej nad podłogą wiertniczą w ściskach, 1 - rura okładzinowa,
2 - ściski do rur okładzinowych, 3 - podłoga wiertnicza, 4 - żerdź wiertnicza, 5 - widełki do
żerdzi wiertniczych [24]
Rys. 1.6. Elewatory do wyciągania żerdzi wiertniczych podczas prowadzenia wierceń

okrętnych, 1 - lina wiertnicza, 2 - okrętka żerdziowa, 3 - hak [24]
Rys. 1.7. Okrętka żerdziowa [24]
Podczas głębienia otworów metoda okrętną stosuje się świdry, których

konstrukcja umożliwia zarówno zwiercanie skały jak i podchwytywanie zwier
cin i utrzymanie ich w świdrze podczas transportu na powierzchnię terenu.
W zależności od twardości zwiercaniej skały, jej spójności, plastyczności, śred
nicy otworu stosuje się różnego typy świdry odznaczające się odpowiednią dla
siebie charakterystyką.
Świdry spiralne (zwykły, stożkowy, z osłoną rys. 1.8) przeznaczone są do
zwiercania skał miękkich, słabo i średnio zwięzłych. Świder stożkowy z osłoną
pozwala dodatkowo utrzymywać pochwycone zwierciny, nawet jeśli są w sta
nie półpłynnym. Świdry te odznaczają się wysokim postępem w skałach sypkich.
Trudne je oderwać od dna przy skałach plastycznych i półpłynnych. Świder stoż
kowy pozwala urabiać skały zwięzłe twarde [20].
a b c d
Rys. 1.8. Świdry spiralne, a - zwkły, b,c - stożkowy, d - z osłoną [24]
Świdry spiralno-rurowe oprócz organu urabiającego w kształcie ślimaka

posiadają górną część wykonaną jako rurę osłonową, często z przecięciem uła
twiającym oczyszczenie świdra ze zwiercin (rys. 1.9).
32 1, Metody wykonywania otworów wiertniczych
Rys. 1.9. Świdry spiralno-rurowe, 1 - ostrze urabiające, 2 - część rurowa [24]
Świder czółenkowy (rys 1.10) pozwala urabiać skały sypkie, umożliwia ich
podchwycenie w kielichu a następnie ich wyciągnięcie na powierzchnię.
PT~3
Rys. 1.10. Świder czółenkowy, 1 - kielich, 2 - czółenko, 3 - widełki z czopem,

4 - czop świdra [24]
Świdry talerzowy i skrzynkowy (rys. 1.11) pozwalają dobrze oczyszczać

otwór ze zwiercin. Charakteryzują się stosunkowo dużą średnicą zewnętrzną,
przez co używanie ich do skał twardych i zwięzłych nie jest łatwe. Zaleca się
stosowanie ich do utworów sypkich, luźnych i niezawodnionych.
Rys. 1.11. Świder a) talerzowy, b - skrzynkowy [24]

1.2. Metoda udarowa 33
1.2. Metoda udarowa

Wiercenie udarowe jest to metoda urabiania skał, w której głębienie otworu od
bywa się poprzez kruszenie skały na dnie otworu wiertniczego poprzez świder.
Ruchem świdra odpowiedzialnym za niszczenie struktury skały jest ruch posuwi
sto-zwrotny. Częstotliwość tych ruchów może wahać się w szerokich granicach
i wynosić od kilkudziesięciu udarów na minutę do kilkudziesięciu darów na 1 se
kundę. Wiercenie udarowe jest stosunkowo energochłonnym procesem o niskiej
sprawności, j ednak bardzo wydajnym w porównaniu do innych technik wiercenia,
szczególnie w skałach średnio twardych, twardych i bardzo twardych takich jak
wapienie, dolomity, piaskowce, łupki, gipsy, anhydryty, margle, skały magmowe.
Wiercenie udarowe oprócz ruchu posuwisto zwrotnego wymaga dodat
kowo ruchu obrotowego narzędzia urabiającego skałę. Ruch ten odpowiedzial
ny jest za równomierność kruszenia skały w całym przekroju kołowym otworu.
Szybkość obracania się narzędzia w znacznej mierze warunkuje jego konstrukcja
świdra, a dokładniej liczba ostrzy urabiających oraz technika wiercenia. Szybkość
ta może wahać się w granicach ok. kliku obrotów na minutę do kilkudziesięciu
obrotów na 1 s [3,9].
1.2.1. Metoda udarowa ręczna żerdziowa

Wiercenia udarowe ręczne stosuje się do wykonywani płytkich otworów sięgają
cych do kilkudziesięciu metrów. Urządzenie do wiercenia udarowego ręcznego
przedstawia rys. 1.12. Urządzenie takie składa się z trójnogu z zamontowanym
wahaczem z podwieszonym łańcuchem. Wahacz ten podwiesza się pomiędzy
dwiema nogami trójnogu. Oś obrotu wahacza jest odpowiednio przymocowana
na belkach podłużnych. Belki poprzeczne służą do regulowania skoku wahacza
przy wierceniu. Na drugim końcu wahacza podwieszona jest lina wraz z drąż
kiem służącym do swobodnego podnoszenia i opuszczania wahacza. Na łańcuchu
znajduje się okrętka żerdziowa połączona z żerdziami. Pomiędzy nogami trój
nogu na podłodze spoczywającej na belkach ustawiony jest kołowrót wiertniczy
z nawiniętą liną. Na jej końcu wisi hak wyciągowy służący do wyciągania żerdzi
z otworu wiertniczego. Na szczycie trójnogu podwieszony jest krążek linowy.
Urządzenie wiertnicze do wiercenia udarowego ręcznego na żerdziach konstruk
cyjnie przypomina trójnóg do wierceń okrętnych. Różnice w konstrukcji widocz
ne są jako dodatkowy mechanizm wahacza wprawianego w ruch również siłą
mięśni człowieka. W tym przypadku głębokość wiercenia zależy od masy żerdzi
podwieszonych pod wahaczem, gdyż w wierceniach tych udar na świder prze
noszony jest przy pomocy żerdzi i wymaga pionowego poruszania całym prze
wodem żerdziowym. Świder do wierceń udarowych ręcznych wykonywany jest
w kształcie płetwy mającej niewielką powierzchnię kontaktu ze skałą, przez co
duża energia jednostkowa przykładana do powierzchni urabianej skały powodu
je jej odkruszanie, bez względu na jej twardość. Wymaga to jednak wykonania
ostrza świdra z materiału o wysokiej odporności na udamość.
Rys. 1.12. Trójnóg z wahaczem do wierceń udarowych ręcznych na żerdziach, 1 - krążek

linowy, 2 - połączenie nóg trójnogu, 3 - wahacz, 4 - oś obrotu wahacza, 5 - klucz pokrętny,
6 - łańcuch, 7 - noga trójnogu, 8 - belki podłużne, 9 - belki poprzeczne, 10 - koniec wahacza
z przymocowaną liną, 11 -lin a , 12-drążek, 1 3 - okrętka żerdziowa, 14-żerdzie wiertnicze,
15 - podłoga wiertnicza, 16 - belki podporowe, 17 - kołowrót wiertniczy, 18 - lina wiertnicza,
19 - hak wiertniczy, 20 - pomost wieżowy wyższy - 21 - pomost wieżowy niższy [24]
Wiercenie udarowe ręczne na żerdziach polega na podnoszeniu i opuszcza

niu przewodu żerdziowego zakończonego obciążnikiem i świdrem udarowym,
Dzięki wahaczowi całość wprawiana jest w ruch posuwisto-zwrotny. Drewniany
wahacz umocowany między dwiema nogami trójnogu dodatkowo posiada krążek,
przez który przechodzi łańcuch popuszczadła (rys. 1.13). Popuszczadło służy do
przedłużania przewodu żerdziowego w czasie wiercenia. Po każdym uderzeniu
świdra w dno przewód żerdziowy jest obracany za pomocą klucza pokrętnego.
1.2. Metoda udarowa 35
Dzięki temu świder uderza w coraz to nowe miejsce, a przekrój otworu przybiera
kształt kolisty.
Rys. 1.13. Schemat metody wykonywania otworu metodą udarową

ręczną na żerdziach [24]
1.2.2. Technika wierceń udarowych ręcznych

Wiercenie udarowe ręczne stosuje się w skałach średnio twardych i twardych do
otworów o głębokości kilkudziesięciu metrów. Polega ono na kruszeniu skały
na dnie otworu za pomocą narzędzia zwanego świdrem udarowym. W skałach
suchych w celu lepszego zwiercania skały można wlewać do otworu niewiel
ką objętość wody. Należy to czynić przy pomocy łyżki wiertniczej. Do wierce
nia udarowego służy przewód żerdziowy zakończony obciążnikiem i świdrem.
36 ______________________________ 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych
W miarę zagłębiania się świdra przykręca się kolejne żerdzie wiertnicze. Podno
szenia i uderzanie świdrem o dno realizuje się przy pomocy ręcznego urządze
nia (trójnogu i wahacza). Realizacja oczyszczania dna otworu ze zwiercin opiera
się na zapuszczaniu łyżki wiertniczej, nabieraniu nią zwiercin i wydobywaniu na
powierzchnię. W celu umożliwienia prawidłowego wiercenia konieczne jest wy
konywanie szeregu czynności pomocniczych. Należą do nich następujące prace:
• zapuszczanie i wyciąganie żerdzi wiertniczych,
• wymiana świdra,
• pomiar głębokości wiercenia,
• usuwanie zwiercin łyżką wiertniczą i pobieranie próbek,
• rozszerzanie i kalibrowanie otworu,
• rurowanie otworu i zamykanie wody (poziomów wodonośnych).
Czynności przy wyciąganiu żerdzi mające na celu usunięcie zwiercin lub
zmianę świdra można podzielić na kilka zasadniczych faz, a mianowicie:
• podnoszenie przewodu za pomocą kołowrotu wiertniczego,
• podchwycenie widełkami przewodu wiszącego w otworze wiertniczym,
• odkręcenie kluczami wyciągniętych z otworu żerdzi,
• odstawienie na bok lub ułożenie na ziemi odkręconych żerdzi.
Wymiana świdra udarowego następuje po stępieniu ostrzy lub po rurowa
niu otworu. Wyciągnięty świder wiertacz powinien dokładnie obejrzeć, gdyż cha
rakter jego zużycia może świadczyć o właściwościach zwiercanych skał. Należy
pamiętać, aby przed ponownym skręceniem żerdzi i zapuszczeniem świdra doko
nać wyczyszczenia i nasmarowania połączeń gwintowych żerdzi.
Podczas zapuszczania świdra do otworu dokonuje się również pomiaru
głębokości otworu poprzez pomiar łącznej długości świdra, obciążnika i żerdzi
wiertniczych. Znajomość tej głębokości jest konieczna do określenia głębokości
pobrania próbek zwiercin, które magazynuje się w skrzynkach na próbki wiert
nicze.
Po zakończeniu wiercenia ruruje się otwór zabezpieczając go tym samym
przed obsypywaniem. Rury okładzinowe można również zapuścić wcześniej (za
stosować 2 lub 3 kolumny) jeśli zajdzie obawa obsypywania niestabilnych ścian
otworu. Do podtrzymywania rur okładzinowych służą ściski do rur okładzino
wych. Likwidację wykonanego odwiertu przeprowadza się wyciągając kolejne
kawałki rur okładzinowych oraz stopniowo zasypując go iłem. Ił ten musi być
ubijany w otworze, tak aby dobrze izolował poziomy wodonośne [24]
1.2.3. Narzędzia używane do wierceń udarowych

Przy wierceniu udarowym używane są następujące typy świdrów:
• świdry płaskie (rys. 1.14)
• świdry szczękowe,
1. 2. Metoda udarowa 37
• świdry krzyżowe,
• świdry mimośrodowe,
• świdry piramidalne,
• świdry zetowe,
• inne.
Rys. 1.14. Świder plaski [24]
Świdry płaskie używa się zwykle przy wierceniu w skałach średnio twar
dych. Kat zaostrzenia ostrza do skał miększych wynosi 60 - 80°, natomiast do skał
twardszych 80-100°. Świder ten wcina się w skałę podczas wiercenia. W związku
z tym nie wierci on okrągłego otworu. Dlatego też przed rurowaniem należy prze-
kalibrować (przerobić) otwór odpowiednim narzędziem poszerzającym.
Świdry szczękowe - pozwalają wiercić bardziej okrągłe otwory niż świdry
poprzednio opisane, gdyż posiadają oprócz ostrza podłużnego dwie szczęki (ostrza
poprzeczne) ułatwiające wiercenie okrągłego otworu (rys. 1.15). Do wiercenia
w skałach twardych używa się świdra szczękowego z ostrzem o kącie 120° [20].
Świdry krzyżowe posiadają dwa ostrza przecinające się pod kątem pro
stym. Stosuje się je z powodzeniem w skałach szczelinowatych. Świdry te należy
używać do wygładzania ścian otworu oraz kalibrowania (przerabiania) po innym
świdrze ścian otworu. Szczególnie należy użyć tego świdra przed rurowaniem
w celu sprawdzenia odpowiedniej średnicy otworu (przerobienia otworu).
Świdry piramidalne są używane do rozbijania i kruszenia większych okru
chów skalnych na dnie otworu. Mają kształt walca u góry, a u dołu ostrze w for
mie ostrosłupa. Posiadają stosunkowo masywną budowę, dzięki czemu skutecznie

mogą służyć do przebijania wkładek twardych skał.
90°
у
b)
Rys. 1.15. Świdry szczękowe do wiercenia a) w skatach twardych, b) w skałach średnio

twardych [24]
Świdry mimośrodowe wyróżniają się tym, że średnica otworu możliwa do

odwiercenia nimi jest większa od szerokości ich łopaty. Świdry te mają łopatę
i ostrze niesymetryczne względem osi przechodzącej przez czop i szyję dzięki
czemu łatwo wykonują otwór o średnicy większej od własnej szerokości. W prak
tyce często są używane, gdyż pozwalają wiercić otwór w skałach o średniej twar
dości, który potem łatwo zarurować.
Świdry zetowe mają ostrza w kształcie litery z. Są stosowane podobnie jak
świdry krzyżowe. Dobrze przerabiają ścianę otworu i przygotowują ją do rurowa
nia. Rys. 1.16. przedstawia wyglądy omawianych świdrów.
a) b) c) d)
Rys. 1.16. Świdry używane do wierceń udarowych
a) krzyżowy, b) mimośrodowy, c) piramidalny, d) zetowy [24]
Głębienie otworu metodą udarową suchą na żerdziach czy na linie byłoby

niemożliwe bez oczyszczania dna otworu ze zwiercin. Do tego celu każdorazowo
po rozdrobnieniu skał na dnie otworu (olc. kilka do kilkudziesięciu cm) zapusz
cza się łyżkę wiertniczą, która ma nabrać zwierciny i pozwolić wydobyć je na
powierzchnię.
Łyżka wiertnicza (rys. 1.17) jest to rura (1) do której przymocowany jest
zaostrzony pierścień zwany butem (2), w którym mieści się zawór. Zawór może
być klapowy lub kulowy. U góry łyżka zakończona jest widełkami (3) z czopem
(4). W celu lepszego wybrania zwiercin łyżkę zapuszcza się kilkakrotnie. Podczas
opuszczania uderza się łyżką o dno otworu. Zawór, w który wyposażona jest łyżka
zabezpiecza przed wypadnięciem pochwyconych zwiercin.
- t± .
Rys. 1.17. Łyżka wiertnicza a) widok zewnętrzny, b) łyżka z zaworem klapowy,

c) łyżka z zaworem kulowym [24]
1.2.4. Wiercenie udarowe na linie

Ze względu na długi czas trwania operacji zapuszczania i wyciągania przewodu
wiertniczego celem oczyszczenia dna otworu ze zwiercin, przewód wiertniczy
żerdziowy zastąpiono liną, początkowo konopną, a współcześnie stalową. Za
puszczanie zestawu urabiającego skałę (przyrządu wiertniczego) na linie oraz
usuwanie zwiercin przy jej pomocy okazało się wielokrotnie szybsze. Dodatkowo
w celu usprawnienia prowadzenia prac wiertniczych podczas wiercenia udarowe
go na linie w konstrukcji urządzeń wprowadzono 3 liny, które posiadają swoje
odpowiednie zadania:
• linę świdrową,
• linę łyżkową,
• linę ciężarową.
Dwa pierwsze wyciągi z liną jak nazwy mówią służyły do zapuszczania na
dno otworu świder, a następnie łyżkę wiertniczą w celu usunięcia zwiercin. Prace
te odbywały się bez konieczności zmiany narzędzia przymocowanego do liny.

Jednocześnie w czasie kiedy łyżka wiertnicza zapuszczana jest na dno otworu w
tym czasie dokonuje się oględzin świdra lub ewentualnej jego wymiany. Ostatnia
wymieniona lina służy do zapuszczania do otworu kolumn rur okładzinowych.
Schemat działania takiego urządzenia wiertniczego przedstawia rys. 1.18.
їв-—--ja
a —
20 — - Ї
■2i — |jm
Rys. 1.18. Urządzenie wiertnicze do wierceń udarowych na linie [24]
Wiertnica tego typu napędzana jest przez silnik (1), poprzez wał przystaw-
kowy (2). Moment obrotowy przenoszony jest na ten wał przy pomocy przekładni
pasowej. Z wału przystawkowego otrzymuje moment obrotowy wał główny zwa
ny korbowym za pomocą osadzonej na nim tarczy (4) i pasa (5). Z silnika przez
wał (2) przekazywany jest również moment obrotowy na wał bębnowy łyżkowy
(6). Bęben ten włącza się do ruchu przy pomocy ruchomego napinacza pasa (7)
i dźwigni. Na wale korbowym osadzone są tarcze pasowe (8) i (9). Z tarczy (8)
napędzany jest bęben świdrowy (10) i lina świdrowa. Bęben ten włączany jest
napinaczem (11). Z tarczy (9) napędza się bęben ciężarowy (12) włączany na-
pinaczem (13). Bęben łyżkowy (6) służy do wyciągania i zapuszczania łyżki do
oczyszczania dna otworu ze zwiercin. Bęben świdrowy (10) służy do zapuszcza
nia i wyciągania przyrządu wiertniczego. Bęben ciężarowy (12) do uruchamiania
wielokrążków podczas operacji rurowania otworu wiertniczego.
W celu wywołania w linie mchu posuwisto-zwrotnego wywołującego udar
działający poprzez świder na dno otworu z jednej strony na wale głównym (3)
osadzono korbę wiertniczą (14) z krążkiem szarpakowym (15) do podrywania
liny w czasie wiercenia. Podczas wiercenia przy obracaniu się wału głównego
korba z krążkiem szarpakowym powoduje szarpanie liny świdrowej w górę i w dół,
dzięki czemu następują udary świdra o dno otworu wiertniczego. Lina świdrowa
zamontowana jest jednym końcem na bębnie świdrowym (10), skąd przechodzi
pod krążek szarpakowy (15), przez krążek prowadnikowy (16) na krążek linowy
(17) umieszczony na koronie wieży wiertniczej. Drugim końcem lina jest umo
cowana w tulei pasterki (18) przyrządu łączącego nożyce (19) z liną świdrową
umożliwiającego swobodne obracanie się nożyc względem liny. Nożyce połączo
ne są z obciążnikiem (20) a ten ze świdrem udarowym (21) [7]
1.2.5. Technika wierceń udarowych na linie

Po ustawieniu i odpowiednim uzbrojeniu urządzenia wiertniczego do wierceń
udarowych na linie przystępuje się do rozpoczęcia wiercenia. W tym celu przy
rząd wiertniczy należy wprowadzić na dno otworu oraz ustawić go tak, aby deli
katnie oparł się o dno otworu. Następnie uruchamia się urządzenie i rozpoczyna
wiercenie. Wiertacz przez cały czas powinien śledzić pracę urządzenia oraz co
jakiś czas popuszczać linę utrzymującą przyrząd wiertniczy w otworze. Po od
wierceniu kilku - kilkudziesięciu cm, gdy zauważy się brak postępu, następuje
wyciągniecie przyrządu wiertniczego z świdrem poprze nawijanie liny świdrowej
na bęben. Następnie do otworu zapuszcza się łyżkę wiertniczą zamocowaną na
linie łyżkowej celem wybrania zwiercin. Po oczyszczeniu dna otworu następuje
ponowne zapuszczenie świdra i wznowienie głębienia otworu. Każdorazowo pod
czas wciągania liny należy znaczyć położenie liny co pozwala określić aktualną
głębokość otworu oraz postęp wiercenia. Brak postępu podczas wiercenia może
świadczyć o zużyciu narzędzia i konieczności wymiany na nowy lub ostrzenia.
W miarę wzrostu głębokości i kłopotów związanych z przewiercaniem ko
lejnych warstw do otworu zapuszcza się rury okładzinowe przy pomocy wyciągu
ciężarowego. Podobnie jak przy wierceniu udarowym na żerdziach do otworu
można dolewać niewielką objętość wody w celu polepszenia urabialności skał.
Urządzenia do wierceń udarowych na linie pozwalają odwiercić otwór do 1000 m.
Głębienie otworu metodą udarową na linie zakłada zamontowanie na końcu

liny świdrowej przyrządu wiertniczego. Przyrząd wiertniczy nazywany również
warsztatem wiertniczym jest to zestaw narzędzi, które zawiesza się na przewo
dzie linowy. W zależności od sposobu wiercenia i głębokości przyrząd wiertniczy
może składać się (rys. 1.19):
• ze świdra udarowego (1), łącznika (2) i pasterki (3),
• ze świdra udarowego (1), obciążnika świdra (4) i pasterld (3),
• ze świdra udarowego (1), obciążnika świdra (4), nożyc wiertniczych (5)
i pasterki (3).
Rys. 1.19. Zestawy elementów wchodzących w skład przyrządów wiertniczych

używanych do wierceń udarowych na linie [24]
Zestaw, jaki jest używany do wiercenia w głównej mierze zależy od aktu

alnej głębokości otworu oraz rodzaju przewiercanych skał. Świdry —(1 rys. 1.19)
używane do wierceń udarowych mechanicznych nie różnią się znacznie od
świdrów używanych podczas wierceń udarowych ręcznych. Jedynie materiał
z którego są wykonane powinien być znacznie trwalszy, pozwalający na długą
eksploatację.
Wśród elementów przyrządu wiertniczego można wyróżnić:
• Obciążnik - (4) rys. 1.19 —używany do zwiększenia udam na świder.
Wykonany jest w formie rury stalowej zakończony z jednej strony czo
pem a z drugiej mufą.
• Nożyce wiertnicze - (5) rys. 1.19 —których funkcja sprowadza się do
umożliwienia pobij ania świdra w przypadku wcięcia się go w skałę.
Pozwalają wtedy uwolnić przychwycone narzędzie zapobiegając tym
samym urwaniu liny.
• Pasterka —(3) rys. 1.19 - dająca możliwość swobodnego obracania się
przyrządu wiertniczego względem liny wiertniczej. Lina stalowa jest
rozpleciona i zalana kompozytem lutowniczym w górnej części paster
ki. Dolna część pasterki posiada mufę.
1.2.6. Metoda udarowa płuczkowa

Wiercenie udarowe z użyciem płuczki wiertniczej jest ro rodzaj wiercenia szyb
ko udarowego, w którym liczba uderzeń świdra o dno otworu na jedną minutę
jest większa od 100. Urządzenie do wiercenia szyblcoudarowego z płuczką składa
się z wiertnicy, jednej lub dwóch pomp płuczkowych, silników napędowych dla
wiertnicy i pomp, wieży wiertniczej oraz zbiorników do krążenia płuczki wiert
niczej z systemem oczyszczania. Przewód wiertniczy przy wierceniu udarowym
mechanicznym stanowią rury płuczkowe, które przenoszą udar z wiertnicy znaj
dującej się na powierzchni ziemi na świder pracujący na dnie otworu. Przez rury
płuczkowe tłoczy się płuczkę wiertniczą, która wynosi zwierciny na powierzchnię
terenu. Przy wierceniu tą metodą jako rur płuczkowych używa się rury stalowe
połączone przy pomocy połączeń zwornikowych. Dwie lub trzy rury płuczkowe
przy pomocy połączeń zwornikowych łączone są w pasy (rys. 1.20) [8,21].
Rys.1.20. Połączenie zwornikowe rur płuczkowych [24]

Połączenie zwornikowe zawsze składa się z dwóch części. Jedna z nich ma

z jednej strony mufę służącą do połączenia z rurą płuczkową, a z drugiej strony
czop do połączenia z mufą drugiego zwornika. Druga część połączenia zworniko
wego z drugiej strony posiada również mufę, dzięki której połączona jest z rurą
płuczkową. Gwint połączenia zwornikowego między czopem i mufą jest przysto
sowany do częstego skręcania (docinania) i rozkręcania. Dzięki temu połączenia
zwornikowe gwarantują długą żywotność przewodu wiertniczego podczas wyko
nywania prac wiertniczych.
Najważniejszą zaletą płuczkowych wierceń udarowych jest możliwość
sprawnego głębienia skał twardych oraz wykonywanie prostego profilu otworu
w trudnych warunkach. Warunki takie zachodzą w warstwach o dużym kącie upa
du oraz zróżnicowanej twardości. Współcześnie metoda ta znajduje zastosowanie
przy wykonywaniu płytkich pionowych otworów, gdzie ważne jest utrzymanie
pionowej osi otworu oraz w skałach twardych. Metoda ta ma jednak wady do któ
rych należą: częste urwania przewodu wiertniczego i nieregularna praca świdra na
dnie otworu, tworzenie dużych obciążeń udarowych przenoszonych na konstruk
cję urządzenia wiertniczego.
Do płuczkowych wierceń udarowych używa się wahaczem podobnie jak
przy wierceniu ręcznym. Wahacz w zespole z układem sprężyn cyklicznie pod
rywa cały przewód wiertniczy. Wahania wahacza wywoływane są poprzez silnik
i układ korbowy połączony podciągaczem z wahaczem. Urządzenie to wyposażo
ne jest w wieżę z wyciągiem pozwalającym prowadzić operacje dźwigowe. Wadą
tego rozwiązania jest, że przy wytwarzaniu udaru świdra należy poruszać całym
przewodem. Jest to energochłonne i powoduje przyspieszone zużycie elementów
przewodu wiertniczego.
Modyfikacją wiercenia udarowego na przewodzie wiertniczym z użyciem
płuczki do wynoszenia zwiercin jest zastosowanie do wytwarzania udaru tara
na wiertniczego napędzanego energią hydrauliczną przepływającej płuczki (rys.
1.21). Metodę tą nazywa się również wierceniem hydraulicznym. W metodzie
tej przewód wiertniczy nie porusza się (nie jest wprawiany w ruch posuwisto-
-zwrotny o wysokiej częstotliwości), natomiast udar świdra pochodzi od silnika
hydraulicznego (tarana wiertniczego) zawieszonego bezpośrednio nad świdrem.
Do zalet wiercenia udarowego hydraulicznego można zaliczyć mniej masywną
konstrukcję wiertnicy, która przenosi mniejsze obciążenia i nie ulega szybkiemu
zużyciu. Drugą znaczącą zaletą jest brak awarii przewodu wiertniczego, który nie
jest cyklicznie poruszany w górę i w dół. W zaletach również należy wymienić
większą energię uderzenia świdra.
Działanie tarana polega na udarze, który wywołuje nagłe zatrzymanie słu
pa wody będącego w ruchu przez chwilowe zamknięcie zaworu (1). Udar słu
pa wody udziela się świdrowi (2), który uderza o skałę. W rurze (3) połączonej
z łącznikiem (4) zamkniętej u dołu korkiem (5), w którym znajduje się kilka ka
nałów (6) dla przepływu wody, porusza się świder z obciążnikiem zakończony
tłokiem (7) umieszczonym w mrze. Tłok ma kilka kanałów (8) do wody zamy
kanych zaworem (1). Zwykle zawór ten jest otwarty w skutek działania sprężyny
(9), znajdującej się na trzonie zaworu. Woda wtłaczana rurami płuczkowymi prze
pływa przez kanały w tłoku i korku 5 na dno otworu. W chwili, gdy płynąca woda
nabierze odpowiedniej prędkości wywiera ona na zawór (1) ciśnienie dynamiczne
powodujące zgniecenie sprężyny zaworu (1). W tym momencie następuje udar
słupa wody na tłok (7), który przenosi uderzenie na świder. Równocześnie zostaje
ściśnięta sprężyna (10). Po wykonaniu pracy (udam) następuje reakcja, sprężyna
powoduje cofnięcie tłoka do góry. Płuczka rozpoczyna następny cykl przepływu
i proces się powtarza.
Rys. 1.21. Taran wiertniczy [24]
Podczas wierceń udarowych na rurach płuczkowych z płuczką wiertniczą

używa się świdrów o konstrukcji zbliżonej do tych używanych w wierceniach
na linie i na żerdziach. Zasadnicza różnica widoczna jest w wyposażeniu świ
drów do tego typu wierceń w dysze umożliwiające przepływ płuczki wiertniczej.
Płuczka, podobnie jak w klasycznych wierceniach obrotowych oraz odpowiednio
dobrana wielkość strumienia objętości płuczki wiertniczej wynosi zwierciny na
powierzchnię terenu.
Podczas wiercenia udarowego z płuczką wiertniczą na dno otworu do
prowadzana jest płuczka wiertnicza. Wymaga to zastosowania odpowiedniego
świdra, który posiada kanały płuczkowe. Płuczka wiertnicza pompowana przez
pompę tłokową lub wirową wypływa z kanałów świdra, oczyszcza dno ze zwier
cin oraz wynosi je na powierzchnię. Należy pamiętać, że ilość wynoszonych
zwiercin przez płuczkę wiertniczą nie może być mniejsza niż objętość urobionej
skały na dnie otworu, gdyż doprowadzi to do ustania cyrkulacji i przychwycenia
przewodu wiertniczego. Następnie płuczka kierowana jest na zespół urządzeń do
oczyszczania, a zwierciny odebrane od płuczki do zbiornika urobkowego. Wier
cenia udarowe z zastosowaniem płuczki wiertniczej nie są zalecane do wykony
wania otworów studziennych przeznaczonych do pozyskiwania wody dla celów
pitnych, gdyż płuczka przepływająca w otworze wnika do skał w ścianach otworu
powodując zanieczyszczenie wód. Jako płuczka w wierceniach za wodą dla speł
nienia warunku sterylności otworu może być używana czysta woda.
46 ________________________ ______ 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych
1.2 .7 . Metoda udarowa z użyciem młotka wgłębnego

Młotek wgłębny (DHH Downhole Hammer) jest wiertniczym urządzeniem uda
rowym. Umożliwia szybkie i proste wiercenie w skałach litych każdego typu (rys.
1.22).
Rys. 1.22. Młotek wgłębny [26]
Obecnie jest jednym z najlepszych jak i najczęściej używanych narzędzi

wiercących w wierceniach Otworów o głębokości rzędu 100 - 200 m, mało i nor
malno średnicowych. Bardzo dobrze spełnia swoją rolę przy zastosowaniu do
wierceń hydrogeologicznych, robotach inżynieryjnych, górnictwie podziemnym,
a także w kamieniołomach.
Jak sama nazwa wskazuje, młotek pracuje na dnie otworu na końcu przewo
du wiertniczego, gdzie bijąk uderza bezpośrednio w koronkę/świder, a ten następ
nie kruszy skały. Rozwiązanie techniczne i charakterystyka narzędzia umożliwia
transport zwiercin z dna otworu na powierzchnię za pomocą powietrza. Sprężone
powietrze jest kierowane poprzez mechanizm obrotowy umieszczony na masz
cie wiertnicy. Wydmuch sprężonego powietrza z młotka następuje poprzez dysze
i jest wykorzystywany do oczyszczania dna otworu ze zwiercin. Obroty nada
wane są dzięki mechanizmowi obrotowemu poprzez rury wiertnicze (przewód
wiertniczy). Siła nacisku przekazywana jest przez rury wiertnicze od urządzenia
wiertniczego [11,12].
Dla optymalnego wiercenia wybrana średnica DTH powinna być jak naj
bliższa średnicy wykonywanego otworu, co zapobiega obsypywaniu się ścianek
otworu, należy jednak uwzględnić przestrzeń potrzebną do transportu zwiercin na
powierzchnię.
Zaletami stosowania systemu dolnego młotka są:
• duża prędkość wiercenia,
• bardzo dobra skuteczność zwiercania skał,
• mała ilość wymaganego sprzętu,

• mały moment obrotowy,
■ brak konieczności używania obciążników,
• brak odchyleń otworów od osi pionowej;
Wśród wad tego systemu można nadmienić:
• wymagana bardzo dobra szczelność układu zasilającego,
• skomplikowana budowa narzędzia wiercącego,
• możliwość obsypywania się ścian otworu,
• możliwość łatwego uszkodzenia strefy przyotworowej.
1 2
Rys. 1.23. Ogólna budowa dolnego młotka. 1 - zawór zwrotny, 2 - pierścień,

3 - rura tłocząca powietrze, 4 - szczeliny wspomagające prowadzenie tłoka,
5 - szczeliny z koronką, 6 - zawór stopowy, 7 - tłok, 8 - cylinder ze stali odpornej
na ścieranie, 9 - pierścień [26]
Budowa świdra urządzeń do wierceń z młotkiem nie jest skomplikowana.

Elementy wchodzące w skład świdra to: zawór stopujący, trzon świdra i czoło
świdra, na którym umieszczone są spieki z węglików (iys. 1.23). Węgliki te maja
za zadanie zwiercać skałę. Świdry stosowane z dolnymi młotkami oprócz podzia
łu na rodzaj stosowanych ostrzy możemy podzielić ze względu na kształt (rys.
1.24):
• Wklęsłe przystosowane do wiercenia we wszystkich formacjach skal
nych (wklęsły kształt na środku świdra wspomaga wiercenie prostych
otworów),
• Wklęsłe przystosowane do skał miękkich i średnio twardych.
• Płaskie przystosowane do skał średnio twardych i twardych (mogą po
siadać nacięcia w celu zapobiegania zalepianiu w przypadku natrafienia
na miększe formacje skał,
• Wypukłe przystosowane do skał twardych (odznaczające się dużym po
stępem wiercenia).
Płaskie czoło Wklęsłe czoło W ypukłe czoło
Rys. 1.24. Typy świdrów używanych podczas wiercenia z użyciem młotka wgłębnego [29]
Ponieważ sprężone powietrze j est medium zasilaj ącym dolny młotek, a tak
że wynoszącym zwierciny z otworu, konieczne jest zastosowanie odpowiednio
wydajnych sprężarek, wytwarzające ciśnienie powietrza 1 - 2,4 MPa i wydajności
od 9 —120 m3/min. Parametry przykładowych sprężarek używanych do tego celu
przedstawiono w tab. 1.1.
Tabela 1.1. Parametry sprężarek używanych przy pracy z młotkami wgłębnymi [26]
Ciśnienie normalne Wydajność
Silnik
[psi / bar] [m3/min]
JD 4045 3 5 0 /2 4 40
CATC7 3 5 0 /2 4 69
CATC7 350 / 24 37
CATC9 174 /1 2 16
CATC18 3 5 0 /2 4 110
CAT C 18 Twin Turbo 350 / 24 128
CATC18 3 5 0 /2 4 82
CATC18 3 5 0 /2 4 109
CAT C18 Twin Turbo 3 5 0 /2 4 61
CAT C12 marinę 150 /1 0 14
CATC7 160/11 9
Zwierciny podczas tego typu wiercenia wynoszone są przez strumień po

wietrza zastępującego płuczkę wiertniczą. Należy jednak zwrócić uwagę na moż
liwość uszkodzenia ściany otworu zbyt wysokim ciśnieniem roboczym, a także
zwiercinami transportowanymi na powierzchnię, ponieważ nie jest ona zabezpie
czona jak w przypadku stosowania płuczek na bazie wody.
Zbyt małe ciśnienie, może nie dostarczyć dostatecznej siły do narzędzia
wiercącego potrzebnego do udarowego urabiania skał, większe zwierciny mogą
pozostawać na dnie otworu gdzie są ponownie urabiane przez świder, co powo
duje znaczny spadek prędkości wiercenia. Dodatkowo wyróżniamy dolne młotki
z prawym i lewym obiegiem powietrza jako płuczki.
1. 3. Metoda obrotowa 49
1.3. Metoda obrotowa

Wiercenie obrotowe polega na skrawaniu, kruszeniu i ścieraniu skały na dnie
otworu przy użyciu różnego rodzaju świdrów lub koronek rdzeniowych wykonu
jących ruch obrotowy. Podczas wiercenia obrotowego urobek z dna otworu wy
noszony jest przy pomocy płuczki wiertniczej na powierzchnię terenu. Istnieją
niszowe rozwiązania srosowane podczas wierceń płytkich wykorzystujące ko
lumnę ślimakową do usuwania zwiercin.
Wiercenia obrotowe można sklasyfikować:
• ze względu na przeznaczenie otworu (geotermalny, wydobywczy, rop
ny, gazowy, poszukiwawczy, geologiczny, inżynierski),
• ze względu na średnicę otworu (mało, normalno, wielkośrednicowe),
• ze względu na lokalizację silnika napędowego (silnik wgłębny, napęd
z powierzchni),
• ze względu na sposób przekazania momentu obrotowego na przewód
wiertniczy (stołowe, wrzecionowe),
• ze względu na orientację otworu wiertniczego (pionowy, kierunkowy),
• ze względu na liczbę den (jednodenny, wielodenny - multilateralny).
Wiercenie mało średnicowe (takie, w którym końcowa średnica otworu jest
mniejsza od 143 mm) wykorzystywane są jako otwory strzałowe podczas prac
w górnictwie, jako otwory służące do odgazowania złóż węgla kamiennego, otwo
ry do zamontowania elementów konstrukcyjnych zbrojenia ośrodka gruntowego,
(kotwy, gwoździe). Wiercenie tego typu odbywa się zazwyczaj jako wiercenie
wrzecionowe z użyciem płuczki wiertniczej i prawego obiegu płuczki [22].
Wiercenia normalno średnicowe (końcowa średnica otworu od 143 do 500
mm) stosuje się jako otwory geologiczno-Oposzukiwawcze w celu rozpoznania
i udostępnienia węglowodorów i wód oraz pobrania próbek rdzeni wiertniczych
[14,23].
Również często prace geoinżynieryjne wykonywane są w oparciu o otwory
normalno średnicowe wykonywane jednak bez użycia płuczki wiertniczej, a wy
korzystującej świdry ślimakowe wynoszące lub odcinające urobiony grunt. Wier
cenia takie stosowane są podczas wykonywania pali fundamentowych.
Otwory wielko średnicowe (końcowa średnica pow. 500 mm) znajdują za
stosowanie jako studnie odwadniające, szyby górnicze, elementy wzmocnienia
ośrodka gruntowego [13,22].
Przykładowe urządzenie wiertnicze do wierceń geologiczno-poszukiwaw
czych zostało przedstawione na rys. 1.25, a schemat rozmieszczenia urządzeń na
wiertni rys. 1.26.
Rys. 1.25. Wiertnica: 1-Korona (wielokrążek górny), 2-Pomocnicza lina wyciągowa (kitlajna),
З-Mostek wieżowy, 4-Lina odciągowa, 5-Wielokrążek ruchomy, 6-Gfowica płuczkowa, 7-Maszt,
8-Silniki z generatorami prądu, 9-Zbiornik paliwa, 10-Rozdzielnia prądu, 11-Hydrauliczny
akumulator zasuw prewentera, 12-Kajuta wiertacza, 13-Przewód wiertniczy, 14-Magistrala
(rurociąg) hydrauliczna płuczki wiertniczej i kabel zasilający silnik wyciągu wiertnicy,
15-Zbiornik na wodę, 16-Pompy płuczkowe, 17-Ześlizg, 18-Pomost rurowy, 19-Manifold,
20-Separator gazu, 21-Zbiorniki komponentów płuczkowych, 22-Zbiorniki płuczkowe, 23-Sita
płuczkowe wibracyjne, 24 Zbiornik urobkowy, 25-Rampa rurowa, 26-Rury płuczkowe [27]
Rys. 1.26. Schemat rozlokowania urządzeń zainstalowanych na wiertni;

1 - Wieża lub masz, 2 - urządzenie wiertnicze, 3 - silnik napędowy wyciągu i stołu wiertniczego,
4 - przekładnia, 5 - bęben wyciągowy, 6 - kajuta wiertacza, 7 - ześlizg, 8 - pomost rurowy,
9 - rampy rurowe, 10 - pompy płuczkowe, 11 - wirówka dekantacyjna, 12 - zbiorniki płuczkowe,
13 - mudcleaner, 14 - sita wibracyjne, 15 - manifold dławienia, 16 - degazator z flarą,
17 - zbiorniki urobkowe, 18 - leje hydrauliczne, 19 - Silnik z pompą oraz akumulatorami energii
hydraulicznej do zasilania prewenterów, 20 - zbiornik na wodę, 21 - agregaty prądotwórcze,
22 - sterownie prewenterów, 23 - odlewa, 24 - wyciągarka pomocnicza, 25 - pomieszczenie
socjalne, 26 - warsztat mechanika, 27 - magazyn rdzeni i próbek zwiercin, 28 —magazyn olejów
i smarów, 29 - biuro kierownika, 30 - biuro serwisów wiertniczych, 31 - stołówka, 32 - zbiornik
na paliwo, 33 - rurociąg płuczkowy, 34 - magazyn komponentów płuczkowych, 35 - boksy na
przewód wiertniczy, 36 - boksy na narzędzia i osprzęt wiertniczy, 37 - plac do składowania
komponentów płuczkowych, 38 - stojak płuczkowy, 39 - gęsia szyja, 40 - hak wiertniczy,
41 - wielokrążek dolny, 42 - pomost wieżowy, 43 - wielokrążek górny, - 44 - głowica płuczkowa,
45 - podbudowa, 47 - graniatka, 48 - prewenter, 49 - łącznik redukcyjny kołnierzowy,
50 - więźba rurowa, 51 - martwy koniec liny, 52 - lina bębnowa [rys. A. Zlotkowski]
Wraz z głębokością otworu, a te są największe przy wykonywaniu otworów

geologiczno-poszukiwawczych, rośnie stopień komplikacji prac. Współcześnie
otwory te posiadają głębokość do kilku kilometrów oraz podobną długość. Poję
cie długości otworu oznacza odległość mierzoną od wylotu otworu wiertniczego
po osi otworu do jego dna. Dla otworów kierunkowych długości otworów mogą
znacznie się różnić od ich głębokości. Przestrzenny przebieg otworu kierunkowe
go daje dodatkowo możliwość wwiercenia się w rejon złoża znacznie odległy od
zainstalowania urządzenia wiertniczego. Dodatkowo pozwala to na wykonywanie

wielu den otworu z jednego otworu głównego (otwory multilateralne). Wiercenie
otworów kierunkowych jest możliwe dzięki zastosowaniu silników wgłębnych
Wtedy to przewód wiertniczy nie obraca się, jednak przenosi moment obroto
wy. Silnik wgłębny zakończony jest krzywym łącznikiem umożliwiającym kie
rowanie trajektorią prowadzonego przewodu wiertniczego. Zaletami otworów
kierunkowych jest przede wszystkim precyzyjne udostępnianie złoża, możliwość
rozwiercania złoża równolegle do granic warstw, prowadzenie dwóch otworów
równolegle do siebie w niewielkiej odległości, wykonywanie otworów idealnie
pionowych [9,15,18].
1.3.1. Wiercenie obrotowe stołowe

Metoda stołowa wiercenia otworu zakłada zastosowanie przewodu wiertniczego
składającego się rur płuczkowych, obciążników oraz stabilizatorów. Do dolnego
końca kolumny rur dokręcony jest świder. Kolumna rur płuczkowych i obciąż
ników, zwana także przewodem wiertniczym, ma za zadanie przenoszenie ruchu
obrotowego na świder oraz doprowadzanie płuczki wiertniczej na dno otworu 19]
Przewód wiertniczy otrzymuje napęd od silnika (lub silników) za pośred
nictwem przekładni i stołu wiertniczego, umieszczonego na podłodze podbudowy
urządzenia wiertniczego. Stąd wiercenie to nazwane zostało wierceniem stołowym.
Ruch obrotowy stołu wiertniczego przenosi się na przewód wiertniczy za po
średnictwem grubościennej nuy płuczkowej o przekroju kwadratowym lub sześcio-
bocznym, zwanej graniatką. Przewód wiertniczy połączony jest z głowicą płuczkową,
która zawieszona jest na haku, a razem z nim na wielokrążku ruchomym (rys. 1.30).
Zapuszczanie i wyciąganie przewodu wiertniczego odbywa się za pomo
cą wyciągu wiertniczego i wielokrążkowego układu linowego. Do zapuszczania
i wyciągania przewodu wiertniczego oraz rur okładzinowych służy wieża/maszt
wiertniczy, pod którym zawieszony jest wielokrążek ruchomy wraz z hakiem
wiertniczym. Na haku zawieszona jest głowica płuczkowa lub elewator do rur
płuczkowych. Głowica płuczkowa służy do utrzymania w zawieszeniu przewodu
wiertniczego w czasie wiercenia oraz umożliwia jego swobodne obracanie się. Za
pośrednictwem głowicy płuczkowej odbywa się przetłaczanie płuczki wiertniczej
z powierzchni ziemi przez przewód wiertniczy do świdra pracującego na dnie
otworu. Płuczka wypływająca z kanałów lub dysz świdra oczyszcza dno otworu
z okruchów skalnych (zwiercin) i płynąc ku górze, przestrzenią pierścieniową
pomiędzy ścianą otworu a kolumną rur płuczkowych, wynosi zwierciny na po
wierzchnię terenu [4,10].
Do przetłaczania płuczki wiertniczej i do wywoływania jej krążenia (obie
gu) w otworze służą pompy płuczkowe, które są połączone z głowicą płuczkową
za pośrednictwem przewodów rurowych i giętkiego węża płuczkowego.
W miarę postępu wiercenia, czyli zwiększania się głębokości otworu, nastę
puje stopniowe przedłużanie przewodu wiertniczego przez dodawanie kawałków
rur płuczkowych. Gdy ostrza świdra ulegną stępieniu, postęp wiercenia zmniej
sza się lub czas pracy świdra dobiegł końca wówczas należy świder wyciągnąć
z otworu i wymienić na inny.
W celu zabezpieczenia ściany otworu przed obsypaniem się, jak również
w celu zamknięcia wód wgłębnych oraz wydobywania ropy naftowej lub gazu
ziemnego należy zapuścić do wykonanego otworu kolumny rur okładzinowych.
Kolumny tych rur zapuszcza się do głębokości ustalonej programem wiercenia.
Na kolumnie prowadnikowej montuje się więźbę rurową, która jest podstawą pod
prewenter. Zamontowanie prewentera daje możliwość zamknięcia wylotu otwo
ru wiertniczego w przypadku dopływu do niego płynu złożowego pod wysokim
ciśnieniem. Rozróżnia się prewentery szczękowe —posiadające szczęki pełne (do
zamknięcia całego światła otworu) oraz na przewód dopasowane indywidualnie
do średnicy stosowanego przewodu wiertniczego. Druga grupa prewenterów to
prewentery uniwersalne mające możliwość zamknięcia się na dowolnej średnicy
zewnętrznej rur płuczkowych [6]. Wyposażenie otworu wiertniczego przedstawia
rys. 1.27.
W związku z wymienionymi zasadniczymi czynnościami przy głębie
niu otworu metodą obrotową, urządzenie do tego rodzaju wiercenia składa się
z trzech zespołów mechanizmów, z których pierwszy służy do wiercenia, dru
gi do zapuszczania i wyciągania przewodu wiertniczego wraz ze świdrem oraz
do zapuszczania rur okładzinowych do odwiertu, trzeci zaś zespół maszyn służy
do wynoszenia okruchów skalnych (zwiercin) z dna odwiertu na powierzchnię
ziemi.
Do wykonywania wierceń geologiczno-poszukiwawczych służą urządze
nia wiertnicze, które umożliwiają wykonywanie otworów do kilku tysięcy me
trów głębokości. Urządzenia (zespół urządzeń) umożliwiające wykonywanie
otworów wiertniczych zainstalowane są na terenie wiertni, gdzie oprócz urządzeń
znajdują się magazyny materiałów płuczkowych, pomieszczenia socjalne, biuro
kierownictwa wiertni, warsztat mechanika, magazyny rur płuczkowych, zaplecze
socjalne oraz zbiorniki na olej napędowy oraz wodę.
Wśród urządzeń zainstalowanych na wiertni można wyróżnić:
• Wiertnicę, która wyposażona j est w wieżę lub maszt, wyciąg wiertniczy
z wielokrążkowym układem linowym oraz napęd przekazujący moment
obrotowy na przewód wiertniczy.
• Układ zbiorników do magazynowania, sporządzania, oczyszczania
płuczki wiertniczej ze zwiercin, pompowania płuczki i doprowadzania
jej przez głowicę płuczkową do przewodu wiertniczego,
• Zespół agregatów prądotwórczych zasilających urządzenia elektryczne
na wiertni w przypadku nie podłączenia do linii energetycznej zewnętrznej,
• Urządzenia umożliwiające zamknięcie wylotu otworu, a tym samym
odcięcie płynów w otworze od powierzchni terenu wraz z akumulatora
mi energii hydraulicznej i zestawu zaworów do upuszczania ciśnienia.
54 ______________________________ 1• Metody wykonywania otworów wiertniczych
• Ześlizgu do transportowania rur płuczkowych i okładzinowych do szy

bu, ramp rurowych, wyciągu pomocniczego.
W yposażen ie otworu oraz prew enter
Rys. 1.27. Wyposażenie otworu oraz prewenter: 1-Głowica przeciwerupcyjna uniwersalna lub
obrotowa, 2-Głowica przeciwerupcyjna szczękowa podwójna, З-Boczna linia odpuszczania
płynu złożowego z otworu 4-Kopanka (bodnia), 5-Kolumna wstępna, 6-Przewód wiertniczy,
7-świder [27]
Wiertnica do wykonywania wierceń geologiczno-poszukiwawczych posia

da maszt lub wieżę o wysokości kilkudziesięciu metrów. Na koronie masztu za
montowany jest wielokrążek górny z kilkoma kołami linowymi. Wewnątrz wieży/
masztu znajduje się wielokrążek ruchomy, który podczas nawijania liny na bęben
1. 3. Metoda obrotowa __ 55
podnosi się do góry. Drugi koniec liny nosi nazwę martwej liny i jest przymoco
wana na stałe do urządzenia wyciągowego. Wewnątrz wieży/masztu prowadzone
są prace dźwigowe umożliwiające zapuszczanie i wyciąganie z otworu elemen
tów przewodu płuczkowego i rur okładzinowych. Dolny ruchomy wielokrążek
połączony jest z hakiem wiertniczym z jednym rogiem głównym i dwoma po
mocniczymi. Róg główny służy do podwieszania głowicy płuczkowej i poniżej
przewodu wiertniczego podczas głębienia otworu. Boczne rogi pomocnicze służą
do podwieszenia zawiesi i elewatora oraz są wykorzystywane do prowadzenia
operacji wyciągania i zapuszczania. Centralnie nad otworem znajduje się podłoga
szybu z klocem wiertniczym, na którym ustawiane są wyciągnięte pasy przewodu
wiertniczego (pas składa się z 2, 3 lub 4 kawałków rur płuczkowych, w zależności
od wysokości wieży/masztu). W środkowej części podłogi umiejscowiony jest
stół wiertniczy, który przez wkłady wiertnicze przekazuje moment obrotowy na
przewód wiertniczy. Stół wiertniczy napędzany jest przez przekładnię oraz sil
nik, który również może służyć (służy) do napędu wyciągu wiertniczego (bębna
nawijającego linę). Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertnicze
go stołowego z rozdzielonym napędem spalinowym wyciągu, stołu obrotowego
i pomp płuczkowych przedstawia rys. 1.28, natomiast schemat rozwiązania kon
strukcyjnego urządzenia wiertniczego stołowego z elektrycznym napędem wycią
gu, stołu obrotowego i pomp płuczkowych przedstawia rys. 1.29.
Rys. 1.28 Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego stołowego

rozdzielonym napędem spalinowym wyciągu, stołu obrotowego i pomp płuczkowych
[rys. A. Zlotkowski]
Rys. 1.29. Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego stołowego

z elektrycznym napędem wyciągu, stołu obrotowego i pomp płuczkowych [rys. A. Zlotkowski]
Rys. 1.30. Szyb urządzenia wiertniczego z napędem stołowym: 1 - Wyciąg, 2 - Stół obrotowy,
3 - Graniatka, 4 - Głowica płuczkowa, 5 - Maszt, 6 - Hak, 7 - Gęsia szyja (wąż płuczkowy) [27]
1.3.2. Wiercenie obrotowe wrzecionowe

Drugim rozwiązaniem napędu przewodu wiertniczego jest rozwiązanie kon
strukcyjne wrzecionowe {top drive). Wrzeciono wprawiane jest w ruch ob
rotowy przy pomocy silników elektrycznych lub hydraulicznych. Silniki
elektryczne wykorzystują prąd elektryczny wytwarzany przez agregaty prą
dotwórcze, a silnik hydrauliczny przez olej tłoczony pompą napędzaną silni
kiem spalinowym lub elektrycznym. Do wrzeciona top drive’u podobnie jak
do głowicy płuczkowej doprowadzona jest płuczka wiertnicza, która trafia do
wnętrza rur płuczkowych, a dalej do dysz świdra. Istnieją rozwiązania kon
strukcyjne, które zakładają zastąpienie wyciągu linowego przez siłowniki hy
drauliczne. Wtedy głowica wrzeciona {top drive) podnoszona jest przy pomocy
tych siłowników, do których olej tłoczy pompa hydrauliczna napędzana przez
silnik spalinowy lub elektryczny. W przypadku zastosowania na wiertni sil
ników elektrycznych napędzających pompy płuczkowe, przewód wiertniczy
i wyciąg należy dodatkowo zaznaczyć, że prąd elektryczny generowany jest bez
pośrednio na wiertni z agregatów prądotwórczych dużej mocy [17]. Schemat
rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzecionowego ze spali
nowym napędem wyciągu, pompy top drive i pomp płuczkowych obrazuje rys.
1.31, rys. 1.32.
Rys. 1.31. Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego

wrzecionowego ze spalinowym napędem wyciągu, pompy top drive
i pomp płuczkowych [rys. A. Zlotkowski]
Rys. 1.32. Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzecionowego

z elektrycznym napędem wyciągu, top dme i pomp płuczkowych [rys. A. Złotkowski]
Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzeciono

wego z elektrycznym napędem wyciągu, top drive i pomp płuczkowych (rys. 1.33).
Rys. 1.33. Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzecionowego ze

spalinowym napędem wyciągu pomp hydraulicznych i pomp płuczkowych oraz
podnoszeniem wrzeciona wiertniczego siłownikami hydraulicznymi [rys. A. Złotkowski]
Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzecio

nowego ze spalinowym napędem wyciągu pomp hydraulicznych i pomp płuczko
wych oraz podnoszeniem wrzeciona wiertniczego siłownikami hydraulicznymi.
Widok szybu wiertniczego urządzenia do wierceń wrzecionowych przedstawia
rys. 1.34.
Rys. 1.34. Szyb urządzenia wiertniczego z napędem wrzecionowym (top drive):

1 - Podpora masztu, 2 - Konsola (pulpit) wiertacza, 3 - Czujnik ciężarowskazu,
4 - Automatyczny klucz do rur, 5 - Stół wiertniczy służący do prac podczas
zapuszczania lub wyciągania przewodu lub rur [27]
1.3.3. Wiercenie z użyciem silnika wgłębnego

Wykonywanie otworów kierunkowych uzależnione jest od zastosowania na końcu
przewodu wiertniczego silnika wgłębnego (rys. 1.36). Wtedy przewód wiertniczy
pozostaje nieruchomy, a silnik hydrauliczny wykorzystując energię hydraulicz
ną płuczki dostarczaną na dno otworu wprawia w ruch obrotowy świder. Użycie
silnika wgłębnego jest niezależne od typu stosowanego urządzenia wiertnicze
go. Wymogiem jaki stawia naporowy silnik hydrauliczny jest dostarczenie odpo
wiedniej mocy hydraulicznej poprzez płuczkę na dno otworu, a co z tego wynika
zinstąlowanie odpowiedniej liczby i mocy pomp płuczkowych na powierzchni.
Dodatkowo w celu bezawaryjnej pracy silnika należy utrzymywać niską zawar

tość grubej fazy stałej w płuczce, która znacznie przyspiesza zużycie silnika
i może spowodować jego awarię. W celu obniżenia zużycia silnika dodaje się do
płuczki środki smarne zmniejszające współczynnik tarcia. Jako, że koniec wału
silnika hydraulicznego obraca się ekscentrycznie poniżej silnika mocowany jest
wał przegubowy lub giętki wał połączony ze świdrem.
Wykonywanie otworów z zastosowaniem silnika wgłębnego za sprawą za
instalowanego układu elektronicznego kontrolującego trajektorię przebiegu osi
otworu jest precyzyjne i gwarantuje uzyskanie pożądanej trajektorii. Współcze
śnie również podczas wykonywania otworów pionowych stosuje się do wiercenia
silnik wgłębny, uzyskując dzięki niemu większe prędkości wiercenia [16]. Rys.
1.35. przedstawia wał wirnika silnika hydraulicznego.
Rys. 1.35. Wirnik naporowego silnika hydraulicznego [fot. A Zlotkowski]
Rys. 1.36. Schemat konstrukcji naporowego silnika hydraulicznego [28]
Historycznie jako silników wgłębnych używano elektrowiertów i turbo-

wiertów. Elektrowierty opierały się na silniku elektrycznym, gdzie znacznym
problemem było doprowadzenie prądu elektrycznego na znaczne głębokości do
otworu. Turbowierty wykorzystywały energię przepływającej płuczki oraz odzna
czały się dużą awaryjnością. Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia
1.4. Wiercenie otworów wielkośrednicowych 61
wiertniczego stołowego ze spalinowym napędem stołu, pomp płuczkowych i wy

ciągu, z zastosowaniem silnika wgłębnego przedstawia rys. 1.37.
Rys. 1.37. Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego stołowego ze

spalinowym napędem stołu, pomp płuczkowych i wyciągu,
z zastosowaniem silnika wgłębnego [rys. A.ZIotkowski]
1.4. Wiercenie otworów wielkośrednicowych

Otworami wiertniczymi wielkośrednicowymi nazywa się otwory, których koń
cowa średnica jest większa od 500 mm. Otwory wiertnicze wielkośrednicowe
o kierunku przebiegu zbliżonym do pionowego znajdują zastosowanie:
• w udostępnieniu wyrobisk podziemnych kopalń (szyby wydobywcze,
szyby wentylacyjne, szyby ewakuacyjne itd.) o średnicy do lOm,
• przy pompowaniu warstw wodonośnych podziemnych w celu obniżenia
poziomu wody i umożliwienia eksploatacji kopalń odkrywkowych lub
w celu wydobycia wody na skalę przemysłową, o średnicy od 1 do 3 m;
docelowo w otworach umieszcza się pompy wgłębne,
• wiercenie pali fundamentowych;. Otwory te charakteryzują się koniecz
nością szybkiego wykonania ze względu na słabo spoisty grunt, w któ
rym są wykonywane oraz średnicą od 0,5 do 3 m i głębokością do 100 m.
• jako otwory startowe do wykonania z nich wielu odgałęzień otworów
normalno średnicowych i zainstalowania w nim wgłębnego wyposaże
nia z odwiertów [13].
Otwory wielko średnicowe o średnicach 5^6 m lub więcej w zależności od

rodzaju napotkanych warstw geologicznych, a także od tego, czy teren i warstwy
skalne są obsuwające się i luźne, spójne i suche, wodonośne wykonuje się odpo
wiednio dobranymi technikami z wykorzystaniem obudów szczelnych lub tyl
ko przenoszących obciążenia mechaniczne. W przypadku przewiercania warstw
wodonośnych zachodzi konieczność zainstalowania obudowy i ciągłego pompo
wania wód pompami odśrodkowymi lub zamrożenia górotworu wokół wykony
wanego otworu. Na niewielkich głębokościach często stosowaną praktyką jest
wykonywanie zastrzyków cementowych wokół wierconego otworu wielkośred
nicowego przed rozpoczęciem procesu wiercenia.
Metoda zamrażania polega na utworzeniu wokół szybu obszaru zamro
żonego górotworu przez serię otworów normalno średnicowych prowadzonych
względem siebie równolegle w odstępach od 0,8 do 1,2 m, w których zawiesza się
przewody zamrażające.
Drugi sposób polega na uszczelnieniu luźnych, spękanych i zawodnionych
lub porowatych warstw przez wtłaczanie (iniekcję) do nich pod ciśnieniem zaczy
nu cementowego (mleczka), zawierającego różne dodatki modyfikujące parametry
reologiczne i czas wiązania. Wstrzykiwanie dokonywane jest poprzez wiercenie
otworów kierunkowych o małej średnicy dookoła projektowanego szybu. Zwykle
konsystencja zaczynu cementowego jest wyjątkowo płynna, umożliwiająca głę
bokie i rozległe wpływanie w pory międzyskalne.
Wykonując otwory wielkośrednicowe w celu modyfikacji parametrów
wytrzymałościowych podłoża (o małej średnicy 0,5 - 1,5 m) - (np. pale fun
damentowe Atlas) wykorzystuje się do wiercenia płuczkę wiertniczą jako ciecz
stabilizującą ściany otworu i służącą do wynoszenia zwiercin. Należy jednak pa
miętać, że podczas tego typu wiercenia, gdzie występuje naruszenie struktury wo
donośnej gruntu stosuje się płuczkę wiertniczą bezpieczną dla środowiska. [25]
Technika wiercenia wielkośrednicowego o dużej głębokości polega najczę
ściej na odwierceniu otworu pilotowego (np.: 12 1/4”) przy użyciu świdra gry
zowego lub PDC. Następnie otwór taki zostaje rozwiercony rozszerzaczem o 2,
3 lub 4 stopniowym, o średnicy wzrastającej od 26” poprzez 36”, 48” do 60”
(l,5m ). Główną trudnością tej metody jest zapewnienie krążenia płuczki wystar
czającej do oczyszczenia dna otworu również podczas wiercenia z największym
przewodem konwencjonalnym o średnicy 6 5/8”. Innym ze stosowanych rozwią
zań jest zastąpienie przewodu wiertniczego standardowego przez bardziej odpor
ny na duży moment skręcający o średnicy 13 3/8” o złączach kołnierzowych.
Montaż takich rur jest jednak wyj ątkowo długi i kłopotliwy.
Odmianą wiercenia wielkośrednicowego jest metoda pobierania rdzeni
o dużej średnicy. Korzyści tego typu operacji są szczególnie interesujące ze wzglę
du na małą powierzchnię zwiercania przez koronkę, gdzie wielkość zastosowanej
siły na jednostkę powierzchni skały może być o wiele wyższa niż przy zwiercaniu
całego przekroju skały, przez co otwór można głębić z większą prędkością. Poza
tym, w przypadku kiedy objętość zwiercin do wyniesienia jest mniejsza, wówczas
Literatura 63
szybkość wiercenia jest większa. Pozostaje jednak problem wynoszenia zwiercin

z dna otworu przy tego typie wierceń.
Wynoszenie zwiercin na powierzchnię podczas wykonywania otworów
wielkośrednicowych metodami górniczymi odbywa się specjalnie do tego przygo
towanymi czerpakami wprowadzanymi do otworu na wyciągu linowym. Metody
wiertnicze wymagające zastosowania płuczki wiertniczej do wynoszenia zwier
cin, napotykają na wiele problemów. Początkowo prawe krążenie płuczki było
wykorzystywane do głębienia otworów wielkośrednicowych, jednak ze względu
na niemożność wynoszenia zwiercin przy małej prędkości przepływu usiłowano
zwiększać lepkość płuczki, co nie było dobrym rozwiązaniem. Odwrotny obieg
płuczki zastosowany do wierceń wielkośrednicowych przyczynił się do lepszego
oczyszczania dna otworu, jednak wymógł stosowanie podnośnika powietrznego
lub pompy strumienicowej. Stosowanie podnośnika powietrznego wymaga uży
cia sprężarek i specjalnych przewodów wiertniczych umożliwiających dostarcze
nie powietrza na dno otworu. Metoda ta zakłada, że zwierciny zasysane są do
wnętrza przewodu wiertniczego i tam transportowane na powierzchnię. Wadą jed
nak pozostaje ograniczona głębokość wiercenia w przypadku stosowania pompy
strumienicowej, a w przypadku podnośnika powietrznego duża komplikacja za
puszczania przewodu wiertniczego z rurkami dostarczającymi powietrze na dno
otworu wiertniczego [23].
Rozwiązaniem przy rdzeniowym głębieniu otworu wielkośrednicowe
go jest wychwytywanie wypłukanych zwiercin z poza koronki i rdzeniówki do
zasypówki umieszczonej nad rdzeniówką, co eliminuje konieczność uzyskania
odpowiedniej prędkości przepływu płuczki w celu wynoszenia zwiercin na po
wierzchnię, Rdzeń jak i zwierciny usuwa się z otworu poprzez wyciągnięcie całe
go zestawu na powierzchnię i jego oczyszczenie.
Odspojenie rdzenia od dna otworu wykonuje się:
• poprzez urywanie poziomym urywakiem umieszczonym na końcu rdze-
niówki,
• przez częściowe odcięcie podstawy drutem diamentowym (system wy
korzystywany w kamieniołomach),
• poprzez udar lub kombinacje systemów poprzednich.
Metoda ta zasługuje na dalszy rozwój i może być skuteczna, a przede
wszystkim bardziej opłacalna w stosunku do innych metod wiercenia, szczególnie
w skałach twardych [25].
Literatura
1. Cząstka J.: Wiertnictwo Śląsk, Katowice 1975.
2. Cząstka J.: Zarys Wiertnictwa, Wydawnictwo Śląsk 1972.
3. Gonet A., Macuda J.: Wiertnictwo Hydrogeologiczne, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo Dydaktyczne
AGH, Kraków 2004.
4. Gonet A., Zięba A., Wójcik M., Pawlikowska J.: Technika i technologia Rdzeniowania otworów, Wydaw
nictwa AGH, Kraków 1996.
5. Gonet A., Zięba A., Wójcik M., Pawlikowska J.: Wiercenia Rdzeniowe, Uczelniane Wydawnictwa Nauko
wo Dydaktyczne, Kraków 2007.
6. Habrat Stefan.: Rury okładzinowe i wydobywcze. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1973.
7. Karlic S.: Maszyny i urządzenia wyciągowe w kopalnictwie naftowym, Państwowe wydawnictwa Technicz
ne, Stalinogród 1953.
8. Karlic S.: Narzędzia i elementy przewodu wiertniczego, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1973.
9. KruczekJ.: Geologiczna obsługa wierceń, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1971.
10. Makulski E.: Wiertnictwo normalnośrednicowe stołowe.
11. Miska S.: Zarys mechaniki zwiercania skał - skrypty uczelniane nr 515, Akademia Górniczo-Hutnicza im
Stanisława Staszica w Krakowie, Kraków 1976.
12. Praca zbiorowa pod redakcją Goneta A.: Metodyka identyfikacji potencjału cieplnego górotworu wraz z
technologią wykonywania i eksploatacji otworowych wymienników ciepła, Wydawnictwa AGH, Kraków
2011.
13. Raczkowski J.: Wiercenia Wielkośrednicowe, Państwowe wydawnictwo Naukowe Warszawa, Kraków
1970.
14. Stmiste K., Smolik S.: Hlbinne vrtanie, Wydawnictwo Alfa, Bratysława 1992.
15. Szostak L., Chrząszcz W., Wiśniowski R.: Narzędzia wiercące, Wydawnictwa AGH, Kraków 1996.
16. Szostak L., Chrząszcz W.: Wybrane zagadnienia wiercenia otworów kierunkowych, Wydawnictwa AGH,
Kraków 1998.
17. Szostak L.: Wiercenie głębokich Otworów, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1973.
18. Szostak L.: Wiercenie otworów kierunkowych, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1980.
19. Szostak L.: Wiertnictwo, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1989.
20. Tyczyński J.: Materiały na narzędzia i urządzenia wiertnicze, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1968.
21. Wojnar K., Władisławłew W.S.: Wiertnictwo, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1976.
22. Wojnar K.: Wiercenia ratunkowe w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowicel98Q.
23. Wojnar K.: Wiertnictwo obrotowe normalnośrednicowe i wielkośrednicowe, Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1967.
24. Wojnar K.: Wiertnictwo okrętne i udarowe, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964.
25. Wojnar K.: Wiertnictwo, Wydawnictwa AGH, Kraków 1997.
26. www.americanwestdrillingsupply.com z dnia 19.10.2015.
27. www.intemationalrig.com/oil-field-parts.php z dnia 19.10.2015.
28. www.studyblue.com/notes/note/n/ptgeo z dnia 19.10.2015.
29. http://www.techlinealaska.com/DTH__drill_bits.htmlzdnia 19.10.2015.
R o zdział 2
Narzędzia wiercące
Rafał Wiśniowski1, Stanisław Stryczek1, Angelika Druzgala

Tomasz Kowalski1Anna Bieda1
2.1. Wstęp
Świder lub koronka rdzeniowa jest głównym elementem przewodu wiertniczego,
zwiercającym skały. Od jego rodzaju, jakości i konstrukcji, doboru odpowied
niego typu, w zależności od fizyczno-mechanicznych właściwości skał, zależą
w znacznym stopniu wielkości osiąganych głównych wskaźników technolo
gii wiercenia otworów, a więc uwiertu świdrem lub koronką oraz mechanicznej
i marszowej prędkości wiercenia otworu.
Z tego powodu każde zwiększenie efektywności wykorzystania świdrów
przez ulepszenie jakości produkcji, racjonalną ich eksploatację, jak również uży
cie świdrów nowszych konstrukcji o większej wydajności, pozwala na dalszy
wzrost prędkości wiercenia otworów. Ma to szczególne znaczenie przy wierce
niu otworów głębokich pionowych i kierunkowych świdrami o małej średnicy,
zwłaszcza w przypadkach przewiercania skał twardych.
W przypadku wiercenia otworów głębokich pionowych i kierunkowych
stawiane są świdrom i koronkom rdzeniowym zwiększone wymagania technolo
giczne w zakresie jakości, liczby typów i to nie tylko w stosunku do świdrów gry
zowych z zębami frezowanymi i słupkowymi, lecz także w przypadku stosowania
świdrów diamentowych z naturalnymi diamentami oraz świdrów diamentowych
typu PDC z ostrzami z polikrystalicznych diamentów [8].
1Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie

66 2. Narzędzia wiercące
2.2. Podział narzędzi wiercących ze względu na

konstrukcję
Świdry i koronki rdzeniowe można podzielić według sposobu zwiercania skały
na:
• skrzydłowe,
• gryzowe,
• diamentowe:
— zbrojone naturalnymi diamentami,
— typu PDC z polikrystalicznymi diamentami,
— typu TSP z termicznie odpornymi ostrzami.
Zaś według sposobu urabiania skały (rys. 2.1) na:
Rys. 2.1. Schemat zwiercania skał różnymi rodzajami ostrzy: a) kruszenie przez ząb świdra
gryzowego, b) zwiercanie przez diament naturalny, c) skrawanie ostrzem typu PDC,
d) skrawanie ostrzem typu PDC model Balia Set, e) skrawanie ostrzem typu PDC
model mozaikowy, f) konwencjonalne ostrze świdra typu PDC, g) skrawanie ostrzem
typu PDC modelu King Cutter [8]
2.3. Narzędzia wiercące gryzowe '________ ____________________ _ _ _ _ 57
• skrawające,
• ścinające,
• frezujące,
• kruszące,
• o oddziaływaniu pośrednim.
2.3. Narzędzia wiercące gryzowe

Świdry gryzowe należą do narzędzi, które znalazły najszersze zastosowanie przy
wierceniu otworów metodą obrotową oraz z górnym i dolnym napędem. Pierw
sze tego typu świdry gryzowe wykonane były przez firmę Hughes w 1909 r.
w Stanach Zjednoczonych. Był to świder, którego zasadniczymi elementami były
dwie stożkowe rolki z wyfrezowanymi zębami, które przetaczając się po spodzie
otworu urabiały skałę. Ten świder zrewolucjonizował wiercenie obrotowe. Przede
wszystkim pozwalał na zwiększenie prędkości wiercenia. W 1910 r. powstanie
w Stanach Zjednoczonych pierwszego laboratorium badań nad rozwojem świ
drów gryzowych spowodowało ich szybki rozwój. Przeszły one cały szereg mo
dyfikacji konstrukcyjnych (rys. 2.2) przy równoczesnym doskonaleniu geometrii
uzębienia, łożysk, nasadek dyszowych, kształtu odkuwek, sposobu smarowania
i uszczelnienia łożysk oraz technologii wykonawstwa poszczególnych elementów
świdrów.
Rys. 2.2. Świdry gryzowe firmy Hughes produkowane w latach 1909 do 1979 [8]
W 1932 roku wprowadzono łożyska rolkowe gryzów, które w zdecydo

wany sposób przedłużyły żywotność świdrów. Kulki łożyska kulkowego, zabez
pieczającego gryz przed spadnięciem wprowadzono poprzez otwór wykonany
w łapie świdra (lys. 2.3). W 1933 roku wprowadzono świdry trójgiyzowe, które
praktycznie dominują w konstrukcji świdrów do dziś.
W 1951 roku wyprodukowane zostały świdry gryzowe z zębami słupko
wymi z twardych spieków, przeznaczone do wiercenia otworów w skałach bardzo
twardych i ściernych. W latach następnych, przez zmianę geometrii wierzchołków
słupków, świdry te doskonalono do zwiercania skał o różnej twardości, zbliżając
kształt i wysokość wierzchołków słupków do geometrii zębów.
ТТЯрОШ-У
łożyskowe
УпІУі
pierścień
uszczelniają
shipek zbrojenia
kołek
segmentu
zamykający
УпІУі
pierścień
osadczy
osłona membrany
caing
korek Zbiornika smara

jpieiscień pierścień
osadczy uszczelniający
czop gwintowy
Rys. 2.3. Przekrój świdra gryzowego[14]

2.3. Narzędzia wiercące gryzowe ___ 69
Następny krok został dokonany w roku 1959. Było to praktycznie pierw

sze i efektywne uszczelnienie łożysk świdra. Smarowanie łożysk z zamkniętego
zbiornika smaru wywołane ciśnieniem płuczki w otworze powodowało przedłu
żenie czasu pracy łożysk, w efekcie przedłużenie czasu pracy świdra.
Kolejnym problemem rozpracowywanym przez laboratoria było uzbroje
nie zarówno łap jak i gryzów świdra dla zachowania średnicy otworu w czasie
wiercenia i stopniowego zużywania się świdra. Sukces osiągnięto w roku 1966,
kiedy to wprowadzono świder HEEL PACS utrzymujący pełną średnicę otworu.
Dla zwiększenia prędkości wiercenia zajęto się kształtem słupków z węglików
spiekanych. W 1981 roku wprowadzono do produkcji słupki z węglików wolfra
mu w kształcie, który przypominał ostrze przecinaka.
Zmniejszenie powierzchni kontaktu słupków z dnem otworu, a tym samym
zwiększenie nacisku jednostkowego było kolejną przyczyną zwiększenia prędko
ści wiercenia.
Świdry gryzowe, w zależności od konstrukcji, dzielą się na jedno-, dwu-,
trój-, cztero- i wielogryzowe. Wykonywane są one z normalnym, centralnym
usytuowaniem otworów płuczkowych lub w rozwiązaniu dyszowym. Geometria
gryzów oraz zębów świdrów dostosowana jest do fizyczno-mechanicznych wła
ściwości skały.
Świdry dwugryzowe (rys. 2.4) produkowane są obecnie bardzo rzadko.
Przeznaczone one były do zwiercania wyłącznie skał bardzo miękkich. Przy
wierceniu tymi świdrami uzyskiwano znaczne odchylenie osi otworu od kierunku
pionowego i obecnie wycofuje się je z użycia. Oprócz tego charakteryzują się one
krótkim czasem pracy łożysk i zębów, w przypadku napotkania przewarstwień
skał twardych [8].
Świdry gryzowe dzielą się na pięć zasadniczych grup: do skał bardzo mięk
kich, miękkich, średnio twardych, twardych oraz bardzo twardych. Uwzględniając
zróżnicowanie zwiercalności skał, świdry gryzowe produkowane są w ponad 12
typach. Umożliwiają one efektywne rozkruszenie skał przy wierceniu otworów
w różnych warunkach techniczno-geologicznych.
Największe rozpowszechnienie przy wierceniu otworów normalno średni
cowych w poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego, zarówno w kraju jak
i za granicą, znalazły świdry trójgryzowe, które produkuje się obecnie głównie
z dyszowym płukaniem otworu.
Świdry czterogryzowe (rys. 2.5) były produkowane głównie przez firmę
Reed z przeznaczeniem do zwiercania skał o różnej twardości. Obecnie świdry
tego rodzaju nie są produkowane ze względu na występujące trudności konstruk
cyjne przy rozwiązaniu płukania dyszowego, z równoczesnym skierowaniem
strumienia płuczki między gryzami bezpośrednio na dno otworu. Ustępują one
pod względem wydajności świdrom trójgryzowym [8].
2. Narzędzia wiercące
a) b)
Rys. 2.4. Świdry dwugryzowe firmy Globe [8] a) do skał bardzo miękkich,
b) do skat średniej twardości
Rys. 2.5. Świder czterogryzowy firmy Reed [8]

2.3. Narzędzia wiercące gryzowe ________ ;_______________________ 71
Świdry gryzowe produkuje się o znormalizowanych średnicach od 95,0 do

660,4 mm. Najczęściej stosowanymi wymiarami świdrów gryzowych są średnice
od 171,5 do 222,3 mm, podczas gdy w latach wcześniejszych przeważały średnice
od 244,5 do 311,2 mm.
Zmniejszenie wymiarów świdrów, którymi wiercono długie odcinki otwo
rów, o średniej końcowej planowanej głębokości, nastąpiło wskutek konieczności
obniżenia ogólnych kosztów wiercenia otworu. Obecnie zarówno w kraju, jak i za
granicą występuje tendencja do wiercenia otworów świdrami o małych i zmniej
szonych średnicach.
Odpowiedni dobór wymiarów świdra ma duże znaczenie dla ekonomiki
wiercenia otworów. Wybór średnicy świdra zależny jest od głębokości wiercenia
otworu i twardości przewiercanych skał. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że
wytrzymałość świdra i sumaryczna powierzchnia ostrzy zmienia się proporcjo
nalnie do kwadratu średnicy świdra. Zmniejszenie średnicy świdra gryzowego
pociąga za sobą skrócenie czasu pracy łożysk, przez co uzyskuje się mniejszy
uwiert świdrem.
Konstrukcja łożysk świdrów gryzowych uzależniona jest od wymiarów
świdra i dostosowana do przenoszenia dużych obciążeń osiowych. W świdrach
o średnicy powyżej 254 mm występują dwa łożyska rolkowe (wałeczkowe) i jed
no kulkowe.
Świdry o średnicy poniżej 254 mm mają łożyska wałkowo-kulkowo-śli-
zgowe. W nowszych konstrukcjach zastosowano specjalne, odporne na ścieranie
tulejki i korki oporowe, osadzone wewnątrz wierzchołka gryzów (rys. 2.6).
5 4 3
Rys. 2.6. Łożysko świdra gryzowego 1 - gryz, 2 - wałeczek, 3 - kulka łożyskowa,

4 - tulejka, 5 - korek oporowy [8]
W przypadku zastosowania w świdrze łożyska ślizgowego, cylindryczną

i czołową powierzchnię czopów łap świdrów napawa się twardym metalem (spie
kiem).
Badania laboratoryjne oraz obserwacje przemysłowe wykazały, że w wy
niku znacznych obciążeń dynamicznych i statycznych, pochodzących od nacisku
osiowego, w czasie pracy świdra gryzowego z łożyskami wałeczkowymi wy
stępują często odpryski materiału zarówno z elementów tocznych, jak i z bieżni
łożyskowych (łuszczenie się warstwy nawęglonej i hartowanej). Wadę tę wyeli
minowano zastępując łożysko wałeczkowe łożyskiem ślizgowym (rys. 2.7). Do
bre wyniki pracy tego typu łożyska uzyskano po udoskonaleniu pierścieniowych
uszczelek gryzów i systemu smarowania łożysk.
Dalsze modyfikacje konstrukcji łożysk świdrów gryzowych wprowadziła
firma Hughes, która wykonała łożysko ślizgowe bez pierścieni segmentowych.
Łożyska te mają specjalne uszczelki sprężynowe typu Bellewille z przywulkani-
zowaną uszczelką gumową, odporną na wysoką temperaturę.
a) b)
Rys. 2.7. Świdry trójgryzowe firmy Glinik a) - z łożyskiem wałeczkowym,
b) - z łożyskiem ślizgowym [13]
2.3.1. Świdry wiertnicze gryzowe z zębami frezowanymi

Świdry trójgryzowe z zębami frezowanymi ze względu na ich krótką żywotność,
ale i niższą cenę przeznaczone są głównie do rozpoczynania wiercenia oraz zwier-
cania górnych miękkich i średnio twardych, interwałów otworu.
Świdry z zębami frezowanymi do miękkich skał charakteryzują się małą
ilością wysokich zębów na gryzie. Im świder przeznaczony jest do twardszych
skał, tym ilość zębów na gryzie rośnie, a wysokość zębów maleje (rys. 2.8).
2.3. Narzędzia wiercące gryzowe 73
a) b) c) d)
Rys. 2.8. Świdry gryzowe z zębami frezowanymi firmy Glinik [14],

a) - do skat bardzo miękkich, b) - do skał miękkich,
c) - do skał o średniej twardości, d) - do skał twardych
Tego typu świdry produkowane są z samooczyszczającym się uzębieniem,

przy czym gryzy mają kształt dwóch lub trzech stożków. Wszystkie świdry gry
zowe kalibrują ścianę otworu wiertniczego tylną częścią zębów gryzów. Świdiy
gryzowe, przeznaczone do zwiercania skał bardzo miękkich, miękkich i średnio
twardych, mają przesunięte osie czopów łap względem symetrii osi świdra w celu
zwiększenia poślizgu gryzów (rys. 2.9) [8].
a) b)
Rys. 2.9. Czynniki zwiększające poślizg gryzów świdrów do skał miękkich; a ) - tworzące
stożków gryzą przecinają się poza osią świdra, b) - oś obrotu gryzą przesunięta
względem osi świdra, 1 - oś obrotu gryzą, 2 - oś świdra, 3 - kąt wierzchołkowy
stożka właściwego gryzą, 4 - kąt wierzchołkowy stożka ściętego gryzą,
5 - kierunek obrotu gryzów, 6 - przesunięcie [8]
Średnicę i kąt przy wierzchołku gryzów dobiera się z warunku uzyskania

największej objętości elementów tocznych łożysk świdra. Wielkości te zależne
są również od kąta nachylenia osi czopów łap w stosunku do osi świdra i kąta
nachylenia gryzów względem osi otworu. Kąt nachylenia osi czopów łap dla
świdrów używanych do skał od bardzo miękkich do średnio twardych wynosi 51°,
zaś dla świdrów przeznaczonych do wiercenia w skałach twardych od 51° do 52°.
Poszczególne typy świdrów różnią się między sobą geometrią gryzów, wy
sokością, długością, podziałką i kątem zaostrzenia zębów. Świdry charakteryzują
się również zmiennym współczynnikiem pokrycia dna otworu wiertniczego zęba
mi, liczbą zębów na poszczególnych wieńcach gryzów, sposobem ich rozmiesz
czenia wzdłuż tworzących gryzów oraz sposobem utwardzania, wzmacniania
i napawania elementów pracujących świdra.
Za sprawą wspomnianego w punkcie 2.1.1. łożyska ślizgowego bez pier
ścieni segmentowych i wprowadzenia uszczelek sprężynowych typu Bellewille
z przywulkanizowaną uszczelką gumową w świdrze gryzowym, spowodowało
zwiększenie uwiertu świdrem oraz przedłużyło znacznie czas pracy świdra gryzo
wego z zębami frezowanymi (tab. 2.1 oraz tab. 2.2) [8].
Tabela 2.1. Typy świdrów gryzowych z zębami frezowanymi firmy Hughes [8]
Rodzaj uszczelnienia i typ łożyska
Uszczelka
Ф Czop Pierścień
Pierścień metalowa
świdra АРІ Łożysko
ty p u - O
[mm] Reg Łożysko nieuszczel-
Łożysko Łożysko Łożysko
wałeczko nione
ślizgowe wałeczkowe ślizgowe
we
95,2 2% - - - - DR 5
98,4 2 % - - - - DR5
104,7 2% - - - - DR5
114,3 2 % - - - - DR5
117,4 2 7/B - - - - DR 5
120,6 2 7/B J4 - - - DR 5
149,2 3V 2 J3 J4 - - - R4
152,4 3 ‘/2 J2 J3 J4 - - - R4
155,5 3 >/2 J2 J3 - - - R4R7
158,7 3V 2 ATJ-2 J3 - - - R2R3R4
165,1 3 v2 ATJ-1S J2 J3 - - - R4
171,4 3V 2 J2 J3 - - - R2
193,6 4V 2 - - - - -
ATJ-1ATJ-1S R1 R2
200,0 4V 2 - - -
A T M J3 R3R4
Tabela 2.1 cd.
Rodzaj uszczelnienia i typ łożyska
Uszczelka
Ф Czop Pierścień
Pierścień metalowa
świdra А РІ Łożysko
ty p u - 0
[mm] Reg Łożysko nieuszczel-
Łożysko Łożysko Łożysko
wałeczko nione
ślizgowe wałeczkowe ślizgowe
we
212,7 4 '/, J1 J3 J4 - - - R1R3R4
ATJ-1 ATJ-1S J2 R1R3

215,9 4 >/2 ATX-G3 - -
J3 J4 JG3 JG 4 R4R7
ATJ-1 ATJ-1S J2 R1
222,2 4 V2 - - -
J3 JG3 R3
241,3 ATJ-1 ATJ-1 S - - - -
ATJ-1 ATJ-1 S
250,8 - ATM-MG1S - R1R3
J2 J2T JG 3
269,8 6 s/8 ATJ-1 ATJ- 1S - - - -
279,4 6 5/8 ATJ-1 S - - - R1R3
R1 R 2 R 3
304,8 6 5/B - - - -
R4
ATJ-1 ATJ-1S
ATM-1
ATJ-2 J2 J2T АТХ-1 ATX-G1 R1 R 2 R 3
311,1 6% J3 J4 ATX-G3
ATM-Gl -
R4R7
ATM-G3
JG 2 JG3 JG 4
342,9 б 5/» ATJ-1 S - - - R1
352,0 6 5/8 - - - - R1
R1R2R3
374,6 7% ATJ-1 S - - -
R4
406,4 - ATX-G1 ATX-G3 - M AX-G3 -
АТХ-1 ATX-G3 MAX-G1 R1 R 2 R 3

444,5 П - -
ATX-G1 M AX-G3 R4
508,0 - - - - R2
558,8 П - - - - R1R3
584,2 - - - - -
609,6 - - - - R1
660,4 - - - - R1R3
711,2 - - - - R1 R3
Tabela 2.2. Typy świdrów gryzowych z zębami frezowanymi firmy Security
Ф Туру łożysk gryzów D la otworów

świdra
Nie Uszczelnione Uszczelnione Piono
Kierunkowych
uszczelnione wałeczkowe ślizgowe wych
[cal] [шш]
S4T - S44F - -
4% 120,6 M4 - M44NF - -
H7 - - - -
S33F, S44F
S3J, S4J, -
5 7/s 149,2 M44NF, H77SGF -
M 4NJ -
S33, S44F
S3J, S4J,
6 152,4 - M44NF - -
M 4NJ
S3J, S4J - S33 -
6 '/s 155,6 M 4NJ - M44NF - -

H 7J - - - -
S3J, S4J - S33, S44F - -
6 У, 158,7 M 4NJ - - - -
H 7J - - - -
S4TJ - S33, S44F - —
6 Уг 165,1
M44NF
6 Уз 168,3 S3J - S33F - -

S3J, S4J - S33F — —
6 % 171,4
M 4NJ
7% 193,7 S3J - - - -
S3SJ, S3J S33S, S33, S44 S33S, S33F, S44F DM M _
7% 200,0 M 4N J M 44N * - - -
H 7J H77 - - -
S3J S33, S44 - — —

8% 212,7
M 44N *
S33S*, S33, S44* S33SF, S33F* - -
S3SJ, S3J
8 Уі 215,9 SS44G, M 44N*,H77 M44NF - -
M 4N J
M M 44N G , H77SG - - _
S3SJ, S3J S33S, S33, S44* S33SF, S33F DM M -
8 Уа 222,3 M 4N J M 44N * - - -
H 7SGI H77, H77SG - - -
- M 44N S33SF -
9 ‘А 241,3 :
H77
S33S, S33, S44* -
S3SJ, S3J S33SF, S33F 2S3SJD
9% 250,8 M 44N
S4I S33TGF, S44GF S3SJD
H77 _
- SS33SG, S33S, S44 S33F - -

10 У» 269,8
S3SJ, S3J M 44M S33F -
M 4NJ - - -
11 279,4 :
H 7J
Tabela 2.2 cd.

Ф Typy łożysk gryzów D la otworów
świdra
Nie Uszczelnione Uszczelnione Piono
Kierunkowych
uszczelnione wałeczkowe ślizgowe wych
[cal] [mm]
1 1 5A 295,3 - S44G - - -
- -
12 304 S4TGJ SS33SG, S44 :
M 4 N J, H 7J M 4 4N G - - -
12 ‘/4 311,2 S3SJ, S3J S33S*, S33*, S44* S33SF* S33F* DM M S3SJD
S4TJ,
M 4 4N *, H77, SS33S S44F*
M 4 N .I
M 44N F*,
H7J SS33SG, SS33G - -
MS33SF
M M 44N G , M S33G H77F - -
13 'A 342,9 S3SJ SS33S, SS33SG - - -
13% 349,3 S3J, S4J - - - -
14 >A 368,3 - SS33S, SS33SG - - -

S33S, SS33S,
14 3A 374,7 S3SJ, S4J S33SF - -
SS33SG
M 4N J S44G - - -
15 381,0 S3J - - - -
M 4NJ - - - -
16 406,4 - SS33S*, SS44G - - -
- M M 44N G - - -
17 431,8 - S44*, M 44N - - -
S3SJ S33S, S33*, S44* - - -
M 4NJ M 44N * - - _
17 ‘/2 444,5
H 7J SS33S*, SS44G - - -
- M M 44N G , M S33G - - -
18 Уг 469,9 S3SJ - - - -
20 508,0 S3SJ - - - -
22 558,8 S3SJ - - - -
23 584,2 S3SJ SS33SG - - -
24 609,6 S3SJ SS33SG - - -

S3SJ, S4TJ SS33SG
26 660,4
M 4NJ -
28 711,2 S3SJ - - - -
‘ dostępne z napawaniem gryzów typu G - gage.
2.3.2. Świdry wiertnicze gryzowe z zębami słupkowymi

Za sprawą postępu w metalurgii udało się zastąpić zęby frezowane słupkami wy
konanymi z węglików spiekanych (rys. 2.10). Świdry tego typu stosowane były
uprzednio tylko do wiercenia otworów w bardzo twardych i ściernych skałach
(rogowce, piaskowce kwarcytowe).
Zmiana kształtu wierzchołków słupków i konstrukcji wieńców dla świdrów
słupkowych (w celu nadania gryzom i zębom kształtu zbliżonego do świdrów
gryzowych z zębami frezowanymi), przeznaczonych do zwiercania skał miękkich
i średnio twardych, przy równoczesnym ulepszeniu łożysk i wydłużeniu czasu ich
pracy, umożliwia stosowanie świdrów słupkowych do zwiercania skał o różnej
twardości (rys. 2.11).
Rys. 2.10. Świder gryzowy z zębami słupkowy firmy Baker & Hughes [17]
Produkcja słupków o rożnych kształtach pozwoliła na zwiększenie postępu

wiercenia, a co najważniejsze w połączeniu z łożyskami ślizgowymi wydłużyła
żywotność świdrów. Podobnie jak w świdrach z zębami frezowanymi świdry do
skał miękkich wyposażone są w słupki długie o kształcie ostrza w postaci przeci
naka. Świdry do skał średniotwardych wyposażone są w słupki o kształcie stożka.
Słupki świdra do skał twardych maja kształt czaszy i są bardzo krótkie.
Ilość słupków jest zdecydowanie większa niż w świdrach do skał miękkich czy
średniotwardych. Świdry te z uwagi na przeznaczenie do zwiercania skał bardzo
twardych mają również bardzo dobrze zabezpieczone słupkami części zewnętrzne
gryzów do utrzymywania średnicy świdra, a także łapy przed wycieraniem. Łapy
świdra niezależnie od napawania twardym stopem odpornym na ścieranie, dodat
kowo zabezpieczone są słupkami [8].
Świdry gryzowe z zębami frezowanymi i ze słupkami z twardych spieków

mają profile słupków i konstrukcję gryzów dostosowaną do skrawania skał mięk
kich, w wyniku uzyskania poślizgu gryzów po dnie otworu. W tym celu osie gry
zów rozmieszcza się ekscentrycznie lub przesuwa się osie obrotu gryzów w przód
względem osi świdra.
Przy sposobie urabiania skały przez ścinanie obserwuje się powtarzają
ce się, jednak nie rytmiczne, wzajemne oddziaływanie ostrzy świdra ze skałą.
W przypadku wiercenia otworu świdrami gryzowymi w wyniku działania mo
mentu obrotowego i pod wpływem poślizgu gryzów, energia kinetyczna obrotu
przemienia się w energię potencjalną, przy czym ilość energii potencjalnej prze
kracza wymaganą granicę wytrzymałości skały, przez co uzyskuje się jej urabia
nie również przez ścinanie i skrawanie.
f) g) h) i)
Rys. 2.11. Różne kształty i wysokości słupków świdrów gryzowych; a) - o zakończeniu

w postaci czaszy kuli, b) - łagodnego łuku, c) - ostrołuku, d) - stożka, e) - przecinaka
o kącie zaostrzenia 90°, f) - przecinaka grzebieniowego, g) - szpatułki, h) - przecinaka
tępego, i) - przecinaka ostrego [oprać, własne]
Przy wierceniu otworów głębokich bardziej efektywne okazały się świdry

gryzowe ze słupkami z węglika wolframu, w porównaniu ze świdrami gryzowy
mi z zębami frezowanymi. Przy eksploatacji świdrów gryzowych ze słupkami
z węglika wolframu uzyskano wydłużenie czasu pracy świdrów gryzowych przy
zwiercaniu skał twardych, w porównaniu ze świdrami gryzowymi z zębami fre
zowanymi.
W przypadku konieczności szybkiej zmiany typu świdra gryzowego w skałach

o zmieniającej się twardości i przy ograniczonym czasie na operacje dźwigowe
przewodu wiertniczego, wybór typu świdra może stanowić problem technologicz
ny. Jeżeli nie przyjmie się za podstawę czasu pracy świdra, to świdry gryzowe
z frezowanymi zębami są efektywniejsze i tańsze w porównaniu ze słupkowy
mi, przy wierceniu którymi w skałach miękkich i średniej twardości uzyskuje się
mniejszą mechaniczną prędkość wiercenia.
Szeroki zakres typowymiarów gryzowych świdrów słupkowych jak rów
nież zmiana ich ceny wpłynęły na to, że uwiert świdrem nie odgrywa decydującej
roli przy wyborze typu świdra. Z tego powodu przy wyborze typu świdra gry
zowego należy posługiwać się kosztem jednostkowym eksploatacji danego typu
świdra, uwzględniającym marszową prędkość wiercenia, koszt eksploatacji 1 go
dziny wiertnicy oraz cenę świdra.
Ważnym warunkiem dalszego zwiększania wskaźników pracy świdrów
gryzowych słupkowych z uszczelnionymi (rys. 2.12) i smarowanymi łożyskami
ze zbiorniczków smaru łożyskami jest wydłużenie czasu ich pracy. Zależy on od
dokładnej kontroli odchyłek wymiarów poszczególnych elementów świdra, włą
czając w to również odchylenia od koncentryczności.
») W
Rys. 2.12. Schemat uszczelniania łożysk świdrów gryzowych z zębami słupkowymi

firmy Hughes, a) - pierścienie uszczelniające łożysko gryzą,
b) - uszczelka metalowa profilowana [8]
W świdrach gryzowych przeznaczonych do zwiercania skał miękkich na

leży zmniejszać możliwość przedostawania się płuczki i zwiercin między gryz
a czop segmentu świdra, w miejscu umieszczenia uszczelnienia łożyska. W tym
celu należy przyjąć kompromisowe rozwiązanie przy wyborze długości łożyska,
które konstruktorzy zawsze starają się zwiększyć i oddalić od ściany otworu.
W tab. 2.3 zostały przedstawione świdry gryzowe słupkowe przeznaczone do
zwiercania skał miękkich, bardzo miękkich, średnich i twardych.
Czystość obróbki mechanicznej powierzchni bieżni łożyskowych jest bar

dzo ważnym czynnikiem wpływającym na czas pracy łożysk. Jednakowo i do
kładnie powinny być obrobione powierzchnie łożyskowe gryzów i obciążonej
strony czopów, co łatwo kontroluje się na profiłometrze. Duże znaczenie ma rów
nież jakość obróbki powierzchni pod uszczelnienia łożysk gryzów.
Nieobciążona strona czopa może być wykorzystana do uzyskania dodatko
wego zbiorniczka na smar. Nacisk osiowy na świder i liczba obrotów, stosowana
przy eksploatacji świdrów gryzowych słupkowych z zębami z twardych spieków,
w ostatnich kilkunastu latach zmieniły się. Koszt wykonania metra otworu wpły
nął na celowość zwiększania nacisku osiowego i liczby obrotów świdra, przy wa
runku polepszenia konstrukcji łożysk oraz zębów ze słupków z twardych spieków.
Świdry gryzowe z zębami ze słupków z twardych spieków początkowo
stosowano tylko w bardzo twardych skałach. Obecnie znajdują również zasto
sowanie przy wierceniu otworów w skałach miękkich. Dla tych typów świdrów
zwiększa się poślizg gryzów przez zmianę kąta pochylenia osi czopów, dokonu
je się przesunięcia w przód osi obrotu gryzów (rys. 2.9b) oraz zmianę kształtu
i zwiększenie wystawania wysokości słupków z twardych spieków ponad caliznę
gryzów.
W świdrach gryzowych słupkowych bardzo często stosuje się łożyska
uszczelnione i smarowane z dodatkowego zbiorniczka smaru. Schemat świdra
gryzowego z uszczelnionym łożyskiem, z dodatkowym doprowadzeniem sma
ru ze zbiorniczka wykonanego w segmencie świdra (rys. 2.13). Ubytek smaru
w łożyskach uzupełniany jest wskutek występowania różnicy ciśnień płuczki,
działającej na elastyczną przeponę oddzielającą smar od płuczki [8].
Rys. 2.13. Świder gryzowy z zębami słupkowymi firmy Hughes z uszczelnionymi łożyskami
ślizgowymi, smarowanymi z dodatkowego zbiorniczka smaru [8 ]
Tabela 2.3. Świdry gryzowe słupkowe przeznaczone do zwiercania skat miękkich, bardzo
miękkich, średnich i twardych [15]
Zalecana
Producent Zalecany nacisk Cechy
Średnica prędkość
nazwa /numer Kod IA D C na świder, szczególne/
[cal] obrotowa,
modelu świdra [kg/cm] przeznaczenie
[rpm]
Świdry z zębami słupkowymi
Miękkie i bardzo miękkie

Halliburton Security DBS
43A, 57/a, 6 , 6 'A,
EBXS(D)10 437 357,480-893,701 60-300 BW
6 'A,
EBXS(D)13 6 'A, 6У4, 7Ув, %'A,
8%, 9'A, 9%, 10%,
l l 5/», 12‘/4, 1354
EBXS(D)14 447 43/4, 57/«, 6, 6 'A, 6 'A 357,480-893,701 60-300 BW
EBXS(D)17 6 'A, 6 %, TA, 8%,
8 'A, 8%, 9'A, 9У«,
105/a, 11%, 12%
EBXS00 417 43/<, 5Уа, 6 , 6 'A, 6 'A 178,740-714,961 80-250 В
EBXS05 6 'A, 6У4, 75A, 7Vs,
S'A, 8У4, 9’/a, 10=/«,
12 ‘/4, ІЗ'Л
4%, 5Уа, 6, 61
/»,
EBXS06- 427 178,740-714,961 80-250 В
б'Л,
EBXS09 6!4 63A, TA, 8A,
83Л, 97/a, ЮУв, \2'A
EBXT(D)10 - 435 43/4, 5Уа, 6 , 6 'A, 6 'A 357,480-893,701 60-300 BW
EBXT(D)13 6 'A, 6 %,TA, TA,
/ ’, 8У4, 9Уа, 10%,
81
12/4, 13 'A
EBXT(D)14 - 445 143A, 16,17’/2, 20 357,480-893,701 60-300 BW
EBXT(D)17 2 2 ,2 4 , 26, 28
ЕВХТ00- 415 16, 17, 17Уа, 22 178,740-893,701 70-300 W
ЕВХТ05 22‘/4, 223/a, 23 'A,
24,26
ЕВХТ06- 425 14%, 16, 11'A, 20, 178,740-714,961 80-250 В
ЕВХТ09 22, 24, 26, 28

6, 6 'A, 6 'A, 6 'A,
EQ(D)10 - 437 357,480-893,701 60-300 BW
6 %,
EQ(D)13 TA, 8/2, 83/,, 9'A,

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[ipm]
9%, 105/«, 11%,

12%, 13%
4 %, 5%, 6, 6 'A,
EQ(D)14- 447 357,480-893,701 60-300 BW
6%,
EQ(D)17 6'A, 62A, ТА, 8%,
8%, 83A, 9%, 9%,
10%, l i 5/», 12‘/4
6, 6'A, 6% , 6'A,
EQ00 - 417 178,740-714,961 80-250 В
6%,
E005 TA, TA, &'A, Ш ,
9У», 10%, 12 'A,
13 'A
6, 6'A, 6'A, 6'A,
EQ06- 427 178,740-714,961 80-250 В
63A,
EQ09 ТА, 8%, 83A, 97A,
10%, 12%
FEBXS(D)16 447 8'A 357,480-893,701 60-300 BW
FXS(D)12 437 8 'A 357,480-893,701 60-300 BW
0 (D)10 - 437 6, 6'A, 6'A, 6'A, 6% 357,480-893,701 60-300 BW
Q(D)13 TA, &'A,83A, 9 'A,

97A, 10%, i m ,
12%, 13%
43A, 57/„, 6, 6'A,
Q(D)14- 447 357,480-893,701 60-300 BW
6'A,
Q(D)17 6'A, 6%, TA, 8A,
8 3A, 9 7/ b, 10% , 12%
6 , 6'A, 6'A, 6'A,

Q00-Q05 417 178,740-714,961 80-250 В
63A,
TA, 8% , 8% , 97/ b,
10%, 12%
XS(D)10- 437 4 3A, 5%, 6, 6'A, 6'A 357,480-893,701 60-300 BW
XS(D)13 6'A, 6%, TA, 814,
83A, 9 'A, 9 7/ b, 10% ,
11%, 12%, 13%

-
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
nazwa /numer K o d lA D C na świder, szczególne/
[cal] obrotowa,
[rpm]
4%, 57A, 6, 6%,

XS(D)14 - 447 357,480-893,701 60-300 BW
6%,
XS(D)17 6 'A, 6%, 77/e, 8Уг,
8%, 9%, 103/B, 12%

4%, 5%, 6, 6%,
XS00- 417 178,740-714,961 80-250 В
6%,
XS05 6 'A, 6%, ТА, 8 У2,

8%, 9V,, 105A , 12%
43A, 5%, 6 , 6 V4,
XS06- 427 178,740-714,961 80-250 В
6 'A,
XS09 6 'A, 63A, 7%, 8‘/4,
8%, 97», 105/s, 12%

XT(D)10 - 435 14%, 16, 17‘/z, 20, 357,480-893,701 60-300 BW
XT(D)13 22,24, 26, 28
XT(D)14- 445 14%, 1 6 ,17/4,20, 357,480-893,701 60-300 BW
XT(D)17 22,24,26,28
ХТ00- 415 13!4 14%, 16, 17, 178,740-893,701 70-300 в
ХТ05 17Й, 20,22, 24,
26,28
ХТ06- 425 14%, 16, 17‘Л , 20, 178,740-714,961 80-250 в
ХТ09 22, 24,26,28
ХТ08 425 17/4 178,740-714,961 80-250 в
ХТ12 435 16, 17/4,22, 24, 178,740-714,961 80-250 в
26,28
Hughes Christensen
GT-00 417 8% 357,480-893,701 140-70 w
GT-03 417 8Уа, 8%, 9%, 95Л, 357,480-893,701 140-70 w
12%, 20,16
GT-08 417 8'A 357,480-893,701 140-70 w
GT-09 437 ТА, 8!4, 8%, 9%, 357,480-893,701 140-70 w
12%, 20
GT-09C 427 ТА, 8%, 12% 357,480-893,701 140-60 WY
GT-18 447 ТА, 8'А, 8%, 9Ув, 357,481-1072,441 120-50 w

10і/., 115/в
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[ipm]
GT-18C 447 7% 357,481-1072,441 120-50 WY

GTX-00 417 26 178,740-1072,441 220-50 GMW
GTX-00 415 24,26 178,740-625,591 200-80 W
GTX-00H 415 1754 178,740-625,591 200-80 W
GTX-03 415 16, 1754, 20,22, 178,740-625,591 200-80 W
23, 24,26, 28, 30
GTX-03C 415 30 178,740-625,591 200-80 W
GTX-03H 415 16, 1714 22, 23 178,740-625,591 200-80 W
GTX-09 435 16,1754,20,22, 178,740-625,591 200-80 W
23,26
GTX-09H 435 16 178,740-625,591 200-80 W
GTX-łl 435 22 178,740-625,591 200-80 W
СТХ-11Н 435 16,1714,20,22, 28 178,740-625,591 200-80 W
GX-00 417 8У4 178,740-1072,441 220-50 GMW
GX-03 437 TA, 83/4 178,740-1072,441 220-50 BG M W
GX-09 437 854 178,740-1072,441 220-50 BGM W
GX-U 447 TA, 83/4 178,740-1072,441 220-50 BG M W
GX-11 435 8% 178,740- 625,591 200-80 W
GX-11H 447 TA 178,740-1072,441 220-50 BG M W
GX-18 447 TA, 854 178,740-1072,441 300-50 BGM W
GX-18C 447 TA 178,740-1072,441 300-50 BG M W
НХ-03 427 8% 178,740-1072,441 220-50 EG W
НХ-03С 427 8% 178,740-1072,441 220-50 EGW
НХ-09 437 T h, 854 178,740-1072,441 220-50 EGW
НХ-09С 437 TA, W 178,740-1072,441 220-50 EGW
HX-09CJ 437 8% 178,740-1072,441 220-50 EGW
МХ-00 417 Ш ,\ТА , 1714 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
МХ-03 - 417 854, 83/4, 954, 9%, 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
1214, 1754
6, 654, 654, TA,
МХ-09 437 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
8%,
954, 97/«, 10%,
l l 5/„,
16, 1754
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
МХ-09С 427 8Vi, 14% 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
MX-09CG 447 12% 178,740-1072,441 250-50 BGMWH
MX-09G 437 8'A, \7 '/i 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
МХ-09Н 437 67», 8%, 1714 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
МХ-11/11Н 447 7%, 12% 178,740-1072,441 220-50 BG M W H
МХ-11Н 447 127,, 14%, \T h 178,740-1072,441 220-50 BGMWH
МХ-18 447 57/», 6, 6 %, 6Z2, TA, 178,740-1072,441 220-50 BG M W H
83/», 97», 127,, 14%

МХ-18С 447 9V4 178,740-1072,441 220-50 BG M W H
МХ-18СН 447 8‘/ 2, 8% 178,740-1072,441 220-50 BGM W H

MX-18G 447 87. 178,740-1072,441 300-50 BGM W H
МХ-18Н 447 6, 67», 8%, 97», 178,740-1072,441 300-50 BGM W H

12%
MXL-00 417 Ш , 8%, 97», 1274, 178,740-1072,441 220-50 BGM W H

14%, 16, 1772
MXL-03 417 872, 8%, 97», 1274, 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
14%, 16, 17‘/2
MXL-05 417 872, 8%, 97», 1274, 178,740-1072,441 220-50 BG M W H
14%, 16, 177г
MXL-09 437 872, 8%, 97», 1274, 178,740-1072,441 220-50 BGMWH
14%, 16, 1772
MXL-11 447 872, 8%, 9%, 1274, 178,740-1072,441 220-50 BGMWH
14%, 16, 1772
MXL-18 447 872, 8%, 97», 1274, 178,740-1072,441 220-50 BGMWH
14%, 16, 177г

MXL-18H 447 872, 8%, 97», 1274, 178,740-1072,441 220-50 BGM W H
14%, 16, 17/2

STR-09C 427 6 357,480-893,701 250-80 GH W
STX-09 437 57b, 57», 6, 678, 674 178,740-1072,441 220-50 BGMW
STX-09 437 57г, 57», 6, 67», 674 357,481-1072,441 200-80 GH W
STX-09C 437 6/4 357,480-893,701 250-80 GHW
STX-09H 437 87з, 1774 178,740-1072,441 220-50 BGMW
STX-D9H 437 6, 67» 357,480-893,701 250-80 GH W

Tabela 2.3 cd.

Zalecana
nazwa /numer ICod IA D C na świder, szczególne/
[cal] obrotowa,
[rpm]
STX-18 447 3%, 6'/B, 6 'A 357,480-893,701 250-80 GH W

STX-18H 447 6'/« 357,480-893,701 250-80 GHW
Kingdream
FJT417 417 8!/2, l l 5/« 357,481-983,071 300-80 GL
FJT437 437 S'A 357,481-983,071 300-60 GL
FJT447 447 m 357,481-1072,441 300-60 CGLY
FJTS437 437 12'A 357,481-983,071 300-60 G
GA415 415 8>/2,1714 178,740-625,591 200-80 CG
GA435 435 VA,17lA 178,740-714,961 200-80 CG
GA445 445 17V4 178,740-714,961 200-80 G
GAT415G 415 17'A 178,740-625,591 200-80 CG
GAT435 435 ІЗ3/,, 14%, 17'A 178,740-714,961 200-80 CG
GJ415 415 17 'A 178,740-625,591 350-80 CG
GJ435 435 17 'A 178,740-714,961 350-80 CG
№ , 1 1 %, 1 2 %,
GJT415 415 178,740-625,591 350-80 CGL
17'A
GJT43 435 12'A, 17'A, 178,740-714,961 350-80 CG
GJT445 445 12'A 178,740-625,591 350-80 CG
HA417 417 4%, 5%, 8 'A, 83/b, 357,480-893,701 140-70 CGL
9'A, 10'A, 10%,
12 'Л
4%, 5'A, 57/„, 6,
HA437 437 357,480-893,701 140-60 CGL
6У4,
6У2, 77/., 8%, в'/а,
9‘4 97/b, 10!/b, 12>A
HA447 447 57/», 8%, 8!4 12'/, 357,481-983,071 140-60 CGLY
HA447GJ 447 83/4 357,481-983,071 140-60 GJ
HA447GX 447 814, 9'Л 357,481-983,071 140-60 G
HAT417 417 4%, 7%, 8Vź, 83Л, 357,480-893,701 140-70 CGL
9%, 10%, l ł , 12%

HAT427 427 7%, 9%, 12'Л 357,480-893,701 140-70 CG Y
HAT437 437 4Ув, 5Уз, 55/„, 6%, 357,481-983,071 140-60 CGL
6%, 77/в, 8У2, 8%,
? 7/я, 105
/ ., 1 1 , 12‘Л
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
nazwa /numer Kod IADC na świder, szczególne/
[cal] obrotowa,
[rpm]
HAT447 447 6'A, 7 7A, SYi, 8%, 357,481-983,071 140-60 CGLY
9'A, 12!4
HJ417 417 8/2, 9 'A, 9%, 12 % 357,480-893,701 280-70 CGL
HJ437 437 7%, 8'A, 8%, 9 'A, 357,480-893,701 280-60 CGL
9%, 9 У., 12'A

HJ447 447 8'A, 83Л, 9'A, 12% 357,481-983,071 240-60 GY
HJ447GX 447 9 'A, 95A, 12'A 357,481-983,071 240-60 G
HJS417GL 417 8‘A 357,480-893,701 280-70 GL
HJS437GL 437 8‘A 357,480-893,701 280-60 G
HJ5447GL 447 8‘A 357,481-983,071 240-60 G
HJT417 417 8'A, 9 %, 12'A 357,480-893,701 280-70 CGL
HJT437 437 8lA , 8 % , m , 357,480-893,701 280-60 CGL
12 'A
HJT447 447 8'A, 8 n/is, 12'/4 357,481-983,071 240-60 CGLY
6, 6'A, 6'A, TA,

MD437 437 357,481-983,071 300-60 GL
8 A,
83/4, 9 'A, 12%

6, 6'A, 6'A, TA,
MD447 447 357,481-983,071 240-60 GLM
8'A,
83A, 9 'A, 12 'A
ZJT417 417 8'A, l l 5/» 357,481-625,591 400-180 GL
ZJT437 437 8'A 357,481-536,221 400-100 GL
ZJT437EX 437 8'A, 8 “/i5, 357,481-625,591 400-100 GL
ZJT437X 437 8/2 357,481-536,221 400-100 GL
ZJT447 447 8/2 357,481-625,591 400-180 GL
ZJT5437X 437 8/2 357,481-536,221 400-100 GL
ReedHycalog
EMS43A 435 17/2, 16, 22 178,740-625,591 450-60 CGM NY
12/2j 15/2, 16,
EMS44H 445 178,740-625,591 450-60 CG M N X
17/2
HP41H 417 TA, 8/ 2, 83/, 357,481-983,071 200-60 X
HP43A 437 TA, 8/2, 12/4 357,480-893,701 200-60 X

R01A 417 8/2, 97» 357,481-983,071 200-60 X
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
R03A 417 ТА, &3A 357,481-983,071 200-60 X
R07A 427 12% 357,481-983,071 200-60 X

R09A 437 7%, 814, S3A, 9% 357,481-983,071 200-60 X
R12A 437 12%, 6% 357,480-893,701 200-60 X
R14 447 TA, 83A, 12% 357,480-893,701 200-60 xw
R14A 447 7%, Ш , 9A 357,480-893,701 200-60 X
R15A 447 814, Ш , 9%, 12'A 357,480-893,701 200-60 X
RD12 437W 814 357,480-893,701 180-60 ZW M G H
RD15 447W TA, 814, 83A, 9V», 268,110-983,071 200-60 ZW M G H
12'A
SL43H 437 6, 6 'A, 6 'A 357,480-893,701 200-60 G
T41 415M 16, 1714 178,740-625,591 450-60 CGM NY
T41 415M 16, 1714,22, 2ЗУ2, 357,480-893,701 350-60 CGM NYW
24,26
T42 425M 16, 1714, 22 357,480-893,701 450-60 CGM N YW
T43 435M 12/4, 14%, 16, 178,740-625,591 350-60 CG M N YW
17'A, 22, 26
T44 445M 12'A 143Л, 16, 178,740-625,591 350-60 CGM NXW
17,1714
TD43A 437 814 357,481-983,071 200-60 X
Smith Tool
15JS 445Х 20, 20% 178,740-893,701 70-140 X
F02T 417X 1 2 'A 178,740-893,701 220-50 X
F05 427Х TA 178,740-893,701 220-50 X
F10 437Х 8Vi 357,480-893,701 220-50 X
F10B 437Х 9A 357,480-893,701 220-50 xw

F12 437Х 8У4 357,480-893,701 220-50 X
F12Y 437Y ТА, 8У4 357,480-893,701 220-50 Y
F15 447Х 814 357,480-893,701 220-50 X
FG10 437Х 12% 178,740-893,701 280-50 BGHM X

FG15 447Х 12% 357,480-893,701 280-50 BGH M W X
FH16 447Х ТА, 8У
4 357,480-893,701 220-50 X
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
FH18 447Х T/s, 8% 357,480-893,701 220-50 X
F I 18 447Х TA 357,480-893,701 220-50 X
G02T 415Х \TA 178,740-714,961 300-50 BGHMX
G03B 415Х 16, 1TA 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
G04B 415Х 12'A 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
G08B 425Х 28 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
G10 435Х 12%, 17‘A 178,740-714,961 300-50 BGHM X
G10B 435Х 143A 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
G10T 435Х 17V4 178,740-714,961 300-50 BGHMX
G11YB 435Y \TA 178,740-714,961 300-50 BGHMW Y
G15 445Х 1714 178,740-714,961 300-50 BGHMX
G15B 445Х 17‘Л 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
G18 445Х 16 178,740-714,961 300-50 BGHMX
G18B 445Х 17‘/4 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
G18DBD 445Х 16 178,740-714,961 300-50 BGH M W X
GF05 427Х 12% 178,740-893,701 280-50 BGHMX
GF05B 427Х 12VS 178,740-893,701 280-50 BGHMW X

GF05WB 427Х 12'A 178,740-893,701 280-50 BGH M W X
GF06 427Х S'/2 178,740-893,701 280-50 BGHMX
GF06H 427Х m 178,740-893,701 280-50 BGHMX
GF08B 437Х S'A,8V, 178,740-893,701 280-50 BGHM W X
GF10B 437Х 8%, 12'A 178,740-893,701 280-50 BGHMW X

GF10HB 437Х 12 'A 357,480-893,701 280-50 BGHM W X
GF10SDB 437Х 12'A 357,480-893,701 280-50 BGHM W X
GF11YB 43 7Y 12'A 357,480-893,701 280-50 BGHM W Y
GF12T 437Х 12'A 357,480-893,701 280-50 BGHMX
GF15 447Х 8/4, 9=/„ 357,480-893,701 280-50 BGHMX
GF15B 447Х 12 'A 357,480-893,701 280-50 BGHM W X
GF15H 447Х 83A 357,480-893,701 280-50 BGHM X
GF15SD 447Х 8 'A, 12'A 357,480-893,701 280-50 BGHM W X

2.3. Narzędzia wiercące gryzowe '_______________ ^ _______ _ 91
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
GF15Y 447Y 1214 357,480-893,701 280-50 BGHMY
GF15YB 447Y 12 V, 357,480-893,701 280-50 BGHM W Y
GFI05B 427Х 11 178,740-893,701 280-50 BGHMW X

GFI08 437Х 8 'A 357,480-893,701 280-50 BGHM X
GFS01 417Х 12'/4 178,740-893,701 280-50 BGHM X
GFS04 417Х 12'/4 178,740-893,701 280-50 BGHMX
GFS04B 427Х 12‘Л 178,740-893,701 280-50 BGHM W X
GFS05 427Х 12‘A 178,740-893,701 280-50 BGHMX
GFS05B 427Х 8 'A, \2'A 178,740-893,701 280-50 BGHM W X
GFS06 427Х 8 'A 178,740-893,701 280-50 BGHMX
GFS10B 437Х 12'A, ІЗ'/а 357,480-893,701 280-50 BGHM W X
GFS11YB 437Y 121/4 357,480-893,701 280-50 BGHM W Y
GFS15 447Х 12'A 357,480-893,701 280-50 BGHM X
GFS15B 447Х 12'A 357,480-893,701 280-50 BGHMW X
GFSI01B 417X 12-/4 178,740-893,701 280-50 BGHMW X
GS01 415Х 15'Л 178,740-714,961 300-50 BGHMX
GS01B 415X 16 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
GS03B 415Х 16, 17‘/2 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
GS04B 415X 12%, 23'Л, 24,26 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
GS05 425Х 1514 178,740-714,961 300-50 BGHMX
GS05B 425Х 121/1, 16, 171/2, 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
GS08 425Х 28 178,740-714,961 300-50 BGHM X
GS08B 425Х 22 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
GS10 43bX 15‘Л 178,740-714,961 300-50 BGHMX
GSIOB 435Х 12'A, 14Vi, 14%, 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
16, 1714
GS11YB 43 5Y ITA 178,740-714,961 300-50 BG H M W Y
GS15B 445Х \2'A 178,740-893,701 300-50 BG H M W X
GS18 445Х 16, 1714, 26 , 27,28 178,740-893,701 300-50 BGHMX
GS18B 445Х 16,24 178,740-893,701 300-50 BGHMW X
GSI01B 415X 171/2 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
GSI15B 445Х 16 178,740-893,701 300-50 BG H M W X
MI5S 445Х 23 178,740-893,701 250-50 НМХ
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
MF05 427Х TA, 8'A, 9% 178,740-893,701 250-50 НМХ
MF05B 427Х 9V, 178,740-893,701 250-50 HMXW
MF05T 427Х 9V, 178,740-893,701 250-50 НМХ
MF10T 437Х 8 A, 9V, 357,480-893,701 250-50 НМХ
MF15 447Х 5A 357,480-893,701 250-50 НМХ
MF15B 447Х m 357,480-893,701 250-50 HM XW
MF15HB 447Х 105A 357,480-893,701 250-50 HMWX
MF15HT 447Х 10% 357,480-893,701 250-50 НМХ
MF15T 447Х 8'A 357,480-893,701 250-50 НМХ
MFS04 417Х 8'A 178,740-893,701 250-50 НМХ
MFS10T 437Х 8'A 357,480-893,701 250-50 НМХ
MG04B 415Х 24, 26 178,740-714,961 300-50 BGHM W X
MGS05 425Х 16 178,740-714,961 300-50 BGHMX
MGS12 435Х 22 178,740-714,961 300-50 BGHMW X
MGS18 445Х 26 178,740-893,701 300-50 BGHMX
XR10T 437Х 6, 6‘A , 6% 178,740-893,701 300-50 НМХ
XR15 447Х 43A, 5 'A, 6'A 178,740-893,701 300-50 НМХ
XR15T 447Х 5Ve, 6, 6'A, 6'A, 6'A 178,740-893,701 300-50 НМХ
XR15TY 447Y 6 178,740-893,701 300-50 HMY
ТІХ
M04G 417Х 12 'A 178,740-714,961 60-250 GMX
M05GP 417Х 8%, \2'A 178,740-804,331 60-250 G LM X
M08GP 427Х 8'A, 12'A 178,740-804,331 60-250 GLM X
M15GP 447Х 8'A, 12'A 178,740-893,701 60-250 GLM X
M10GP 437Х 8'A, 12'A 178,740-804,331 60-250 GLM X
MZ08GPC 425Х 16, 17'A 178,740-625,591 80-250 CGLM X
MZ10GPC 435Х 16,17'A 178,740-625,591 80-250 C G LM X
MZ15GPC 445Х 16, ll'A 178,740-625,591 80-250 CGLM X
X10G 437Х 8'A, 12'A 268,110-804,331 60-120 GX
X10GY 437Y 8'A, 12'A 268,110-804,331 60-120 GY
X15G 447Х 8'A, 12'A 268,110-893,701 60-120 GX

2.3. Narzędzia wiercące gryzowe ■
_______________ ;____________ ^ ____________ 93
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
XZ05GPC 415Х 17% 178,740-625,591 80-150 CG X

XZ08GPC 425Х 16,1714 178,740-625,591 80-150 C G LX
XZ10G 435Х 12Vi 178,740-714,961 80-250 GM X
XZ10GC 435Х 16,1714 178,740-625,591 80-150 CGX
XZ15G 445Х 12% 178,740-804,331 80-250 GMX
XZ15GC 445Х 16, 1714 178,740-625,591 80-150 CGX
Ulterra Bits
Z05 417Х 12% 268,110-714,961 50-240 A CG H LM
Z10 427Х 12% 268,110-714,961 50-240 A CGH LM
Z12 437Х m 268,110-714,961 50-240 A GHLM
Z15 437Х 6%, 12% 268,110-714,961 50-240 A CGH LM
Z18 447Х TA, 8%, 12% 357,480-893,701 50-240 A CGH LM
Varel
CH04 417Х 9%, 11 268,110-893,701 250-70 MW
CH04V 417Х 814, m , 12% 268,110-893,701 250-70 MW
CH09V 427Y TA, 8% 268,110-893,701 250-70 MW
CH12 437Х 131/2, 13% 268,110-893,701 250-60 MW
CH12V 437Х TA, 12% 268,110-893,701 250-60 MW
CH13V 437Y TA 268,110-893,701 250-60 MW
CH14 437Х 5% 268,110-893,701 250-60 MW
CH14V 437Х 814, 83/4,12% 268,110-893,701 250-60 MW
СНІ В 447Х 6 446,850-1072,441 250-60 MW
CH18V 447Х 7%, 8%, 12% 446,850-1072,441 250-60 MW
CR04 415X 16,17% 268,110-893,701 250-60 WM
CR12 435Х 14% 268,110-893,701 250-60 MW
CR13 435Y 16 268,110-893,701 250-60 MW

CR14 435Х 16 446,850-804,331 250-80 w
CR18 445Х 16,17%, 23 268,110-893,701 250-60 MW
CR20 445Х 17% 178,740-893,701 280-50 CM W
ETD14 437Х 43/4, 4%, 6'A, 83Л 357,480-804,331 160-60 w
ETR04 415Х 16 268,110-625,591 275-80 w
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
ETR14 435Х 16, 17’/ i, 22 , 22 %, 446,850-804,331 250-80 W

23, 24, 28
ETR18 445Х 17,17‘Л 446,850-804,331 250-80 W
Średnie
Haliburton Security DBS

EBXS(D)40 - 617 4%, 5%, 6 , 6'A, 536,221-1251,181 40-220 BWA
EBXS(D)45 6'A, 6'A, 63/4, TA,
Ш , 8 'A, 8%, 97/s,
10 =/,, 12/4
EBXT(D)40 - 615 14%, 16, 17'Л, 20, 536,221-1251,181 40-220 BW

EBXT(D)45 22, 24, 26,28
EBXT(D)46 - 625 14%, 16, 17, 17V4, 625,591-1251,181 40-150 BW
EBXT(D)51 20, 22, 24, 26, 28
6, 6'A, 6'A, 6'A,
EQ(D)40 - 617 536,221-1251,181 40-220 BWA
6%,
EQ(D)45 TA, 83/«, 8/2, 83/4,
97/a, 105/s, 12%
EQ(D)46 - 627 6 %, TA, 8!/ i, 83/4, 625,591-1251,181 40-150
EQ(D)51 12 %
EQ(D)52 - 637 8 / 2, 10 5/B, 1 2 % 714,961-1251,181 40-140

EQ(D)58
6 , 6 %, 6 %, 6 %,
EQ(D)61, 647 714,961-1251,181 40-140 BW
63/4,
63, 65, TA, 8/2, 83Л, 9Ув,
67, 69 105/a, 12/4
6, 6%, 6%, 6У2,

Q(D)40 - 617 536,221-1251,181 40-220 BWA
6У4,
Q(D)45 TA, 8%, 8У2, 8%,
97/a, 10%, 12, 12%

Q(D)46 - 627 6%, 6/2, TA, 8/ 2, 625,591-1251,181 40-150
Q(D)51 83/,, 12%
Q(D)52 - 637 6, 6%, 8У2, 83Л, 714,961-1251,181 40-140
2.3. Narzędzia wiercące gryzowe ___ 95
Tabela 2.3 cd.
ZalecaDa
nazwa /numer K o dlA D C na świder, szczególne/
[cal] obrotowa,
[rpm]
Q(D)58 TA, 9V,

6, 6 'A, 6 'A, 6 'A,
Q(D)61,63, 647 714,961-1251,181 40-140 BW
63A,
65, 67, 69 TA, 8'A, B>A, 9%,

10 Ув, 12 'A
4%, 5%, 6, 6‘/b,

XS(D)61, 63, 647 714,961-1251,181 40-140 BW
/,,
61
65,67,69 6‘A , 63/4, 7%, 8У2,
83/», 9%, 10%, 12‘/«

XT(D)40 - 615 143/4, 16,1714, 20, 536,221-1251,181 40-220 BW
XT(D)45 22, 24,26,28
XT(D)46 - 625 143/4, 16, 17, 17У2, 625,591-1251,181 40-150 BW

XT (D)51 20, 22,24, 26, 28
Hughes Christensen
GTX-40C 615 17/ l 178,740-1072,441 220-50 GW
GX-44C 617 TZs, 8/ 2, 83/ 4, 9 7/s, 178,740-1072,441 220-50 GW
11, 12>/4
GX-44CH 617 7У«, 83Л 178,740-1072,441 220-50 GW
GX-44G 617 8 >/2, 8У4, 1 1 % 178,740-1072,441 220-50 GW
GX-44H 617 7У» 178,740-1072,441 220-50 GW
GX-45C 617 7 7/в, 83/4 178,740-1072,441 220-50 GW
HR-38C 547 7 7/в, 8 Й, 8У4, 9Ув 178,740-1072,441 220-50 GW
HR-40C 627 83/4 178,740-1072,441 220-50 GW
HR-44 617 77/s, 8 '/2, 83Л, 97/b, 178,740-1072,441 220-50 GW
12%
МХ-40 627 T /l 178,740-1072,441 220-50 BGMW

MX-40CG 627 83/b, 8!/2, ЮУв 178,740-1072,441 220-50 BGMW
MX-40G 617 83/в, 12 178,740-1072,441 220-50 BGMW
МХ-44 627 12'A 178,740-1072,441 220-50 BGMW
MXL-44C 627 8 У2, 8У4, 97/a, 12 ‘/ 4, 178,740-1072,441 220-50 BGM W
14%, 16, 17/4
МХ-44С 627 12'A, 17'A 178,740-1072,441 220-50 BGM W

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
MX-44CG 627 12%, 14% 178,740-1072,441 220-50 BGM W
МХ-44СН 627 8% 178,740-1072,441 220-50 BGM W
MX-44G 627 8'/i 178,740-1072,441 220-50 BGMW
STX-40 617 5!/2, 6, 6‘/s, 6И 357,480-893,701 250-80 GW

3%, 4'A, 4%,
STX-40C 625 357,480-893,701 250-80 GW
5%, 6,
6%, 6У2, 6 'A, 6%
STX-40CG 627 4%, 6 'A 357,480-893,701 250-80 GW
STX-40DF 617 6 'A 357,480-893,701 250-80 GW
STX-40FD 6 'A 357,480-893,701 250-80 GW
STX-44C 625 УА, 4'A, 4%, 5%, 357,480-1072,441 250-80 GW
6%, 6%, 6‘/2
STX-44C 627 3%, 4%, 6 'A, 6 'A 178,740-1072,441 220-50 GW
XL40A 617 6 'A, 6 'A, 6 'A, TA, 178,740-983,071 150-50 AC
8%, 11, 12'/4
Kingdream
FJ617 617 8'/2 536,221-1161,811 220-40 GL
FJT617 617 8-/2 536,221-1161,811 220-40 CGL
GA615 615 11%, \TA 357,480-804,331 220-50 CG
GA625 625 1TA 357,480-893,701 200-80 CGLY
GAS615Y 615 \TA 357,480-804,331 220-50 CG Y

GAS625Y 625 1TA 357,480-893,701 200-80 CGY
GAT615 615 13'A, 13%, 14%, 357,480-804,331 220-50 CG
\TA
GAT615H 615 П'А 357,480-804,331 220-50 G
GJ615GC 615 16 357,480-804,331 300-80 CG
GJ615GH 615 12 'A 357,480-804,331 300-80 G
GJT615GH 615 1 2 'A, 16 357,480-804,331 300-80 G
HA617 617 4%, 4%, 4%, 5'/2, 536,221-1072,441 80-40 CGLY
5%, 6, 6 'A, 6 'A,

6 'A,
TA, TA, 8%, 8’Л,

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
m , 9'л, 9%, 12% 536,221-1072,441 80-40 CGLY

HA627 627 TA, 8%, 8 'A, 83A,
9 %, 12%
HA627GH 627 8/2 536,221-1072,441 80-40 G
HAS617G 617 6'A, 6'A, TA, 536,221-1072,441 80-40 GLY
8/2, Ш
HAS627GLY 627 6'A, TA, 8 'A, 8% 536,221-1072,441 80-40 GLY

HAT617G 617 4%, 4У,, 4%, 52/3, 536,221-1072,441 80-40 GLY
5І4, 5%, 5%, 6,
6'/», 6!/4, 6‘Л , 1 / 2,
TA, TA, 8/2, 8У4,

97A , 12'A
HF615GH 615 12'Л 357,480-804,331 220-50 G
6 , 6 'A, 6 / 2, TA,
HF617 617 536,221-1072,441 80-40 CGLSY
83/4,
9'A, 9V., 10%, 12‘/4

6, 6 'A, 6 / 2, TA,
HF617H 617 536,221-1072,441 80-40 CGLSY
83Л,
9'A, 97A, 10%, 12'A

HF625H 625 1 2 'A 357,480-893,701 200-80 GL
HF627 627 TA, 8 'A, 8Y4, 9'A, 536,221-1072,441 80-40 GLY
10%, 12'A
HF627GH 627 6, 6 'A, 6 'A, TA, 536,221-1072,441 80-40 G

814,
83/4, 12‘Л
HF627HM 627 8‘/2, 9'A 536,221-1072,441 200-40 G

HJ617 617 8'A, 83A, 9'A, 12'A 536,221-1072,441 220-40 CG
HJ617GH 617 8/2 536,221-1072,441 220-40 G
HJ627 627 8У2, 12, 12'Л 536,221-1072,441 200-40 CGLY
HJT617 617 8‘/2, 9'A, 12'A, 536,221-1072,441 220-40 GLY
12У16, 12%, 12%
HJT617GH 617 8 / 2, 9'A, 12% 536,221-1072,441 220-40 GL

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
HJT617GX 617 814 536,221-1072,441 220-40
MD617 617 6%, 614, 7%, 814, 536,221-1161,811 220-40 GLM Y
83/4, 9%, 12%
Q617 617 12% 536,221-1161,811 220-40 A CGLY
Q627 627 6, 6%, 12% 536,221-1072,441 80-40 ACGY
Q627H 627 5%, 6, 6% 536,221-1072,441 200-40 ACG
ReedHycalog
EMS62 625M 1714 357,480-625,591 450-50 CGM NY
ETS61A 615M l l 5/s 357,480-625,591 450-50 CGM NY
HP61A 617 . 77/b, 8%, 12, 12% 625,591-1072,441 120-40 X
HP62A 627 814, 105/в, 12% 625,591-1072,441 120-40 X
JA62 627A ТА, 87/b, 11 625,591-1072,441 70-40 AGX

R40 617 814, 83/4, 9% 625,591-1072,441 120-40 Y
R40A 617 6%, 6%, 6V4, 77/b, 625,591-1072,441 120-40 X
83/., 8%, 97/b, 12%
R44A 627 6%, 77/в, 814, 625,591-1072,441 120-40 Z
83/4, 97/b
R45 627 6%, TA, 814, 83/4, 625,591-1072,441 120-40 Y
11, 12%
R48 627 8% 625,591-1072,441 120-40 Y
SL61 617 6, 614 625,591-1072,441 120-40 Y
SL61A 617 6, Ш , 6%, 614 625,591-1072,441 120-40 X
SL62 627 414, 45/в, 43/,, 625,591-1072,441 120-40 Y
47/8, 6У8
SL62A 627 5=/., 6'/., 6%, 614 625,591-1072,441 120-40 GX
Smith Tool
4JS 615Х 12%, 1714 178,740-893,701 70-140 X
F40 617Х 12% 536,221-1251,181 160-50 X
F40YA 617Y 83/4, 87

/b 536,221-1251,181 160-50 AY
F45H 617Х TA 536,221-1251,181 160-50 X

F47 617Y 414 536,221-1251,181 160-50 Y
F47A 617Y 11 536,221-1251,181 160-50 AY

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
F47H 627Y 83/4, 12/4 536,221-1251,181 160-50 Y

F47HY 627Y 7%, 8/2, 83Л, 97/b, 536,221-1251,181 160-50 Y
I I /2
F47Y 617Y /.
105 536,221-1251,181 160-50 Y
F47YA 617Y 7%, 11,12/4 536,221-1251,181 160-50 AY
F50 627Х TA 536,221-1251,181 160-50 X
FH40 617Х TA, 8/2, 8%, 536,221-1251,181 160-50 X
9/ 4, 9Ув
FH43HY 627Y TA 536,221-1251,181 160-50 Y

FH43Y 627Y ТА, 8'Л, 8У4 536,221-1251,181 160-50 Y
FH45 617Х TA, 8/ 2, 83/4, 9/4 536,221-1251,181 160-50 X
FH50 627Х TA, 8/2, 83/4, 9/4, 536,221-1251,181 160-50 X
12/4
FH50HY 627Y 97/b 536,221-1251,181 160-50 Y

FHI45 617Х TA 536,221-1251,181 160-50 X
FHI50 627Х 83/4 536,221-1251,181 160-50 X
G40 615Х 12!/4 357,480-893,701 300-50 BGHMX
G40HY 615Х 12% 357,480-893,701 300-50 BGHMY

G40Y 615Y 12%, I 8/2 357,480-893,701 300-50 B GH M Y
GF40B 617Х 8У» 536,221-1161,811 280-50 BG H M W X
GF40H 617Х 8/2 536,221-1161,811 280-50 B GH M X
GF40YB 617Y 8/2 536,221-1161,811 280-50 BG H M W Y
GF45Y 627Y 8/2 536,221-1251,181 280-50 B GH M Y
GF45YB 627Y 83/a 536,221-1251,181 280-50 BG H M W Y
GF47Y 617Y 12/4 536,221-1251,181 280-50 BGHMY
GH40 615X 12/4 357,480-1072,441 300-50 BGH M X
MF45H 617Х TA 446,850-1072,441 250-50 НМХ
MF47 617Y 8/2 446,850-1072,441 250-50 HMY
MF4H 617Х TA 446,850-1072,441 250-50 НМХ
XR38 617Х 6/, 357,480-1072,441 270-40 НМХ

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
XR40 617Х 4У4, 6, 6%, 6‘/4, 357,480-1072,441 270-40 НМХ
6%, 6%
XR40TY 627Y 6 357,480-1072,441 270-40 HMY

4%, 5%, 5%, 6,
XR 40Y 627Y 357,480-1072,441 270-40 HMY
6%,
6%, 614
XR40YA 627Y 6%, 6'/2 357,480-1072,441 270-40 HMWY
XR 40YD D 627Y 5%, 6, 6 %
X R 45W Y 627Y 6% 357,480-1072,441 270-40 HMY
XR45Y 627Y 614 357,480-1072,441 270-40 HMY
4%, 5%, 6, б1
/.,
XR50 627Х 357,480-1072,441 270-40 НМХ
6%,
6%, 6%
XRH40Y 617Y 6 357,480-1072,441 270-40 HMY

ТІХ
K50G 627Х 3%, 4 178,740-446,850 40-60 GX
X40G 617Х 5=Л, 5%, 6%, 446,850-893,701 40-80 GX
734, 7%
X40G 617X 8'/2, 8%, 9%, 10%, 446,850-1072,441 40-80 GX

12%
X40G 617Х 15‘/2 357,480-983,071 40-80 GX
X50G 627Х 5% -7% 536,221-893,701 40-70 GX
X50G 627Х 814- 12% 536,221-1072,441 40-70 GX
Z40G 615Х 8% 446,850-983,071 40-120 GX

Tri-Max
TM613 613 414- 12% 357,480-804,331 60-120
TM615 615 414-12% 357,480-804,331 60-120
TM617 617 414 —12% 357,480-804,331 60-120
TM622 622 6 -17% 357,480-804,331 60-120

TM625 625 6-1214 357,480-804,331 60-120
Ulterra Bits
Z27K 527Y 12% 357,480-893,071 50-240 A CG H LM
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
Z28 527Х 7%, 8%, 97/s 357,480-893,071 50-240 A GHLM

Z29 527Х 77
/ a, 8% 357,480-893,071 50-240 AG H LM
Z30 537Х 37/в, 45/., 43/4, 61
/,, 357,480-893,071 50-240 ACGH LM
б'/4, 8Й, 12%
Varel
CH44 617Х б1
/», 6‘/4, 77/., 8У2, 446,850-1072,441 180-50 MW
83Л, 97/b, 12'/4
CH45 627Y 12У4, 1 2 3/b 446,850-1072,441 180-50 MW
CH45A 627A 77Л, 83Л, 8% 446,850-1072,441 180-50 AW
CH47 627Y 6%, 77/в, 8У2, 8У4 714,961-1161,811 90-50 MW
CH47A 627A 6%, б'Л 536,221-1072,441 140-50 AW
CH48 627Х 8У4 536,221-1072,441 140-50 MW
CH49 627Y 7У», 8У4 714,961-1161,811 90-50 MW
ETD44 617Х 5Ув, 6, бй, 6У4, 8У2 625,591-1072,441 80-50
ETD45A 627A 6‘/4, 63/b, 6'/2, 3,500-5,500 80-50 AW
1 0 5/b, 11
ETD47 627Y 43/4, 47/b 714,961-1161,811 40-70

ETD48 627Х 4 3/4, 47
/b, 57
/b 714,961-1161,811 75-50 W
ETR44 615X 17V4 625,591-1072,441 80-50 GW
Twarde

43/4, 57/b, 6, б'/в,
EBXS(D)71, 717 714,961-1340,551 35-140 BW
6'A,
73,75 6'A, 6У4, 77/s, 8V4,
8У,, 9Ув, 105/в, 12%
EBXT(D)71, 715 143/4, 16, 17V4, 20, 714,961-1340,551 35-140 BW

73,75 22, 24, 26, 28
EBXT(D)77, 735 143/,, 16, 17‘Л, 20, 714,961-1340,551 35-140 BW
79, 81 22, 24, 26, 28
EBXT(D)83, 745 143/4, 16, 17>/2, 20, 714,961-1340,551 35-140 BW

85, 87, 89 22, 24,26, 28
EBXT(D)91, 815 14%, 16, 17V4, 20, 804,331-1340,551 30-120 BW

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
93 22, 24, 26, 28
EBXT(D)95, 825 14%, 1 6 ,17/4, 20, 804,331-1340,551 30-120 BW
97 22, 24, 26,28
EBXT(D)99 835 14%, 16, 1714, 20, 804,331-1340,551 30-120 BW
22,24, 26, 28
6, 6%, 6%, 614,
EQ(D)71, 717 714,961-1340,551 35-140 BW
63/,,
73, 75 77
/ в, 814, 8%, 9%,
105/ b, 12%
6, 6'A, 6%, 614,
EQ(D)77, 737 714,961-1340,551 35-140 BW
6%,
79,81 7%, 814, 8У4, 97/a,
10%, 12%
6, 6%, 6%, 614,

EQ(D)83, 747 714,961-1340,551 35-140 BW
6%,
85, 87, 89 77/s, 814, 83/4, 97»,
105Л, 12%
6, 6'/», 6%, 614,

EQ(D)91, 93 817 804,331-1340,551 30-120 BW
6У4,
TA, 8%, 8%, 9%,

105/B, 12%
6, 6%, 6%, 614,
EQ(D)95, 97 827 804,331-1340,551 30-120 BW
6У4,
TA, SYi, 83Л, 9%,

10s/„, 12%
EQ(D)99 837 ТА, 83Л, 9%, 12% 804,331-1340,551 30-120 BW
6, 6%, 6%, 6I/2,

Q(D)71, 717 714,961-1340,551 35-140 BW
6У4,
73, 75 77Л, 814, 8У4, 9%,
10%, 12%
6, 6%, 6%, 614,

Q(D)77, 737 714,961-1340,551 35-140 BW
6У4,
79,81 TA, %'A, 8У4, 9%,

2.3. Narzędzia wiercące gryzowe __ 103
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
modelu świdra [lcg/cm] przeznaczenie
[rpm]
10%, 12 'A
6, 614, 6'А, 614,

Q(D)83, 85, 747 714,961-1340,551 35-140 BW
6%,
87, 89 7%, 814, 83/., 97/«,
10%, 12%
Q(D)91, 93
6, б1/», б'/4, 614,
817 804,331-1340,551 30-120 BW
63/4,
ТА, 8'А, 8%, 9%,
10%, 12%
6, 6%, 6%, 614,

Q(D)95, 97 827 804,331-1340,551 30-120 BW
б3/4,
7%, 8%, 83/4, 9%,
10%, 12%
Q(D)99 837 ТА, 814, 8% 804,331-1340,551 30-120 BW
4%, 57/в, б, 6'А,

XS(D)7ł, 717 714,961-1340,551 35-140 BW
6'А,
73,75 6'А, 63/4, ТА, 814,
8%, 9%, 10%, 12%
XT(D)71, 715 14%, 16, 1714, 20, 714,961-1340,551 35-140 BW
73,75 22,24,26,28
XT(D)77, 735 14%, 16, 1714, 20, 714,961-1340,551 35-140 BW
79,81 22, 24, 26, 28
XT(D)83, 85, 745 14%, 16, 1714, 20, 714,961-1340,551 35-140 BW
87, 89 22,24, 26,28
XT(D)91, 93 815 143/4, 16, 1714, 20, 804,331-1340,551 30-120 BW
22, 24, 26, 28
XT(D)95, 97 825 143/4, 16, 1714, 20, 804,331-1340,551 30-120 BW
22, 24, 26, 28
XT(D)99 835 14%, 16,1714,20, 804,331-1340,551 30-120 BW

Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
22,24, 26, 28
Hughes Christensen
GX-9 5 827 7%, 8 3/s, 8 ‘/ 2, 536,221-1251,181 90-50 GW
83/4, 9%
GX-99 837 7%, 8 Vź, 8 У4, 12Vi 536,221-1251,181 90-50 GW
HR-70 737 TA, 8 3/s, 8 Vź, 357,480-893,701 80-40 GW
83
/ 4, 97/s
HR - 8 8 817 77/», 8 3/a, 8V4, 536,221-1251,181 90-50 GW
8 У4 , 9%
HR-89 817 77/s, 83/b , 8!4, 536,221-1251,181 90-50 GW
8 3/ 4, 9Ув
HR-90 827 ТА, 8 3/в, 8 ‘Л, 536,221-1251,181 90-50 GW
8 У., 97/B
HR-98 827 8 У4 536,221-1251,181 90-50 GW
HR-99 837 TA, 8 ‘/ 2, 8 3/4, 12% 536,221-1251,181 90-50 GW
МХ-89 837 TA, 83/b, 8'/2, 357,480-893,701 80-40 GW

00
МХ-95 827 77Л, 8 3/в, 8 'Л, 536,221-1251,181 90-50 GW
8 3/ 4, 97/в
STX-70 737 43/4, 6'/2 357,480-893,701 80-40 GW
STX-77 737 4'А, 6 У

г 357,480-893,701 80-40 GW
STX - 8 8 837 6% 357,480-893,701 80-40 GW
STX-90 837 4'/в 357,480-893,701 80-40 GW
STX-99 837 6%, 6'А 357,480-893,701 80-40 GW
Kingdream
HA727 727 6 714,961-1251,181 70-40 GL
HA727GH 727 6 714,961-1251,181 70-40 GL
HA737G 737 43/4, 6і/ ,, 6‘Л, ТА, 714,961-1251,181 70-40 GLY
8 '/2, 8 У4, 97Л, 12%

HF737 737 4У«, 6 %, 614, 7%, 536,221-1251,181 200-40 GLY
Tabela 2.3 cd.
Zalecana
[cal] obrotowa,
[rpm]
8'A, 8%, 9Ув, 12'/4
HJ737GHL 737 8/2 536,221-1251,181 200-40 GHLY
ReedHycalog
R75 747 6%, 7Уа, 8/2, 625,591-1161,811 100-40 YZ
83/4, 9%
SL73 737 5 / 2, 6%, 6У2 625,591-1161,811 100-40 Y
Smith Tool
F68Y 737Y 7%, 8У4 536,221-1251,181 110-50 Y
X R 68H Y 737Y 6 /b , 6У2 357,480-1072,441 270-40 HMY

X R 68Y Т ії 6/8 357,480-1072,441 270-40 HMY
XR70Y 737Y 4%, 6, 6/s, 6/2 357,480-1072,441 270-40 HMY
XR75Y 737Y 6%, 6/2 357,480-1072,441 270-40 HMY

ТІХ
X65G 727Y 8 / 2, 12/4 536,221-1072,441 40-60 GY
X70G 737Y 5%, 5%, 73/» 536,221-893,701 40-60 GY
X70G 737Y 8 / 2, 12/4 536,221-1161,811 40-60 GY
Tri-Max
TM632 632 6 -1 2 /4 357,480-893,701 60-100
TM635 635 6 -1 2 /4 357,480-893,701 60-100
TM637 637 6 -1 2 /4 357,480-893,701 60-100
TM732 732 4 /2 -1 2 /4 357,480-893,701 60-100
TM737 737 4 /2 -1 2 /4 357,480-893,701 60-100
Ulterra Bits
4/s, 43/4, 5%, 6,
B7LRGSP 737Y 536,221-1161,811 120-240 A GHLM
6 /s ,
6%, 6/2 gryzowy
Z57K 637Y 45/s , 4 3/4, 6 1/», 6 /4 , 536,221-1072,441 50-220 ACGH LM
77/a, 83/s, 12/4
Z70K 737Y 43/ 4, 6 /s , 105/ s 536,221-1072,441 50-180 ACGHLM

2.3.3. Koronki wiertnicze gryzowe

Narzędzia gryzowe bardzo intensywnie rozwijają się od początku XX-wieku. Jed
nakże zdecydowanie szybciej i szerzej wchodzą do praktyki wiertniczej świdry
niż koronki gryzowe. W przypadku tych ostatnich można mówić o regresie i wy
pieraniu ich przez koronki skrawające czy diamentowe.
Zasadniczą częścią składową narzędzi gryzowych są gryzy o różnorodnej
konstrukcji, tak w zakresie łożysk, jak i zębów. Dzięki temu można je stosować
do skał o bardzo zróżnicowanej twardości, poczynając od skał bardzo miękkich,
poprzez skały średnie, na skałach bardzo twardych kończąc.
Produkuje się koronki gryzowe składające się z trzech, czterech, sześciu
i ośmiu rolek gryzowych. Koronka gryzowa, składającą się z sześciu gryzów po
siada dwa rodzaje gryzów, przeznaczonych do zwiercania zewnętrznej części dna
otworu i ściany oraz do zwiercania wewnętrznej części dna otworu i obróbki po
wierzchni rdzenia (rys. 2.14).
I _Ą±
Rys. 2.14. Sześciogryzowa koronka: 1 - korpus, 2 - gryz, 3 - łożysko [2]

2.4. Narzędzia wiercące diamentowe __ 107
Gryzy umieszcza się na przemian, tzn. jeden w kierunku ściany otworu,

a drugi w kierunku rdzenia. Przepływ płuczki odbywa się przez otwory, w strefę
pracy gryzów. Każdy z gryzów poprzez system łożysk ma połączenie z korpusem
koronki
Wspomniane rolki gryzowe są osadzone w układzie łożysk, który jest new
ralgiczną częścią narzędzi giyzowych. Decyduje on w głównej mierze o żywotno
ści narzędzi, a tym samym o techniczno-ekonomicznych wskaźnikach wiercenia
otworu. Oprócz tego konieczność zastosowania łożysk, często o różnej kon
strukcji, w istotny sposób wpływa na wymiary koronek. Dodatkowo troska o za
pewnienie bezpiecznej i długotrwałej pracy koronki zmusza konstruktorów do
budowy takich narzędzi, które mają stosunkowo dużą średnicę zewnętrzną wzglę
dem średnicy uzyskiwanego rdzenia.
Trzeba jednocześnie stwierdzić, że przy minimalizacji średnicy rdzenio
wania i maksymalizacji średnicy rdzenia, koronki gryzowe zdecydowanie prze
grywają z narzędziami skrawającymi i diamentowymi. Ponadto łożyska koronek
gryzowych często bywają przyczyną awarii lub komplikacji, pogarszając w ten
sposób wskaźniki wiercenia. Głównie z tych powodów zastosowanie w praktyce
wiertniczej koronek gryzowych od pewnego czasu systematycznie maleje. Naj
częściej można je jeszcze spotkać podczas rdzeniowania otworów normalnośred-
nicowych i to na niewielkiej głębokości wiercenia.
2.4. Narzędzia wiercące diamentowe

Znacznemu rozpowszechnieniu świdrów diamentowych utwardzanych natural
nymi diamentami sprzyjała zarówno duża różnorodność ich typów, jak i wzglę
dy ekonomiczne. Wiercąc świdrami diamentowymi otwory w skałach twardych,
zwięzłych i jednorodnych, występujących na dużych głębokościach, osiąga się
niższy koszt jednostkowy wiercenia otworu niż przy stosowaniu świdrów gry
zowych. Odznaczają się one stosunkowo niewielką liczbą typów i konstrukcji,
dostosowanych do wiercenia w zróżnicowanych warunkach techniczno-geolo-
gicznych.
Każdy świder diamentowy wykonuje się ręcznie, co pozwala na każdo
razowe adaptowanie go do konkretnych warunków wiercenia, przez dobranie
optymalnych wielkości i kształtów diamentów oraz zróżnicowanie sposobu ich
rozmieszczenia na powierzchni matrycy. Konstrukcję świdra diamentowego moż
na zmieniać przez zmianę kształtu matrycy i średnicy świdra, liczby konfiguracji
kanałów płuczkowych oraz przez dobranie odpowiedniej charakterystyki hydro-
mechanicznej.
Dla świdrów diamentowych zbrojonych diamentami naturalnymi, dla serii
„ Diakut”, Firma Smith Tool przewidziała sześć kształtów kadłubów matryco
wych (DM 120, DM 420, DM 620, DM 610, DM 520, DM 510) różniących się
sposobem rozmieszczenia kanałów płuczkowych (rys. 2.15).
Rys. 2.15. Typy matryc świdrów diamentowych z naturalnymi diamentami produkcji

Smith Tool serii „Diakut”; a) - DM 120, b) - DM 420, c) - DM 620, d) - DM 610,
e ) - D M 520, f ) - D M 5 1 0 [8]
Świdry diamentowe przeznaczone do wiercenia otworów głębokich

zbrojone są dużą liczbą drobnoziarnistych diamentów, umocowanych w metalu
matrycowym, składającym się z proszku twardych spieków na osnowie węglika
wolframu (rys. 2.16a). Skład twardego spieku, liczbę, wielkość ziaren oraz sposób
rozmieszczenia diamentów na powierzchni matrycy dobiera się w zależności od
fizyczno-mechanicznych właściwości zwiercanej skały.
W świdrach diamentowych przeznaczonych do zwiercania skał twardych
stosuje się drobnoziarniste diamenty, zaś do skał średniej twardości diamenty gru
boziarniste (rys. 2.16b). W zależności od stopnia ścieralności zwiercanej skały
dobiera się świdry diamentowe o normalnej i zwiększonej wysokości powierzchni
bocznej matrycy świdra, kalibrującej ścianę otworu wiertniczego.
Dla oceny przydatności narzędzi diamentowych do danych warunków
wiercenia otworów, wykorzystuje się następujące dane:
• rodzaj i liczbę ziaren diamentów,
• typ i kształt matrycy,
• stopień odsłonięcia diamentów,
• kształt geometryczny,
• sposób rozmieszczenia kanałów płuczkowych,
• rodzaj materiału matrycy.
Świdry diamentowe podzielić można na trzy grupy:
• świdry z diamentów naturalnych,
• świdry TSP (Thermally Stable Polycrystalline Diamond Cutterś),
• świdry PDC {Polycrystalline Diamond Cutters).
2.4. Narzędzia wiercące diamentowe 109
Rys. 2.16. Świdry diamentowe z naturalnymi diamentami a) świder firmy

Diamant Boart, typ TB 573 do skal twardych, b) świder firmy Smith,
typ DM 510 do skal średnio miękkich [8]
2.4.1. Narzędzia wiercące z naturalnymi diamentami

Do produkcji diamentowych narzędzi wiercących stosowane są diamenty naturalne
(rys. 2.17) gatunku borts, ballas, kongo, carbonado oraz diamenty syntetyczne.
Diamenty gatunku borts, mające kształt kulisty i pochodzące z Afiyki
Zachodniej, wyparły powszechnie stosowane diamenty carbonado, głównie ze
względu na niską cenę. Są one obecnie najbardziej rozpowszechnione w prze
myśle jako diamenty techniczne. Do utwardzania matryc świdrów i koronek dia
mentowych, przeznaczonych do wiercenia otworów w skałach średnio twardych,
stosuje się również tanie diamenty gatunku kongo.
Diamenty carbonado, pochodzące z Brazylii, są drobnoziarniste i porowa
te, tworzą skupiska kryształów zabarwionych na kolor brunatny, brunatno-czar-
ny lub czarny. Zabarwienie pochodzi od bezpostaciowego grafitu i ubocznych

domieszek. Diamentami carbonado utwardza się powierzchnie matryc świdrów
i koronek rdzeniowych, które są najbardziej narażone na zużycie ścierne w ska
łach twardych. Do utwardzania narzędzi diamentowych, wiercących w bardzo
twardych i trudno zwiercalnych skalach, stosuje się diamenty naturalne o handlo
wej nazwie premium.
Rys. 2.17. Świder z naturalnymi diamentami firmy Hughes [8]
Diamenty naturalne w czasie wiercenia otworu są wrażliwe na działanie

generowanego ciepła. W temperaturze od 500 do 800°C diamenty naturalne utle
niają się, a w temperaturze około 1450°C występuje zjawisko grafityzacji. Dia
menty naturalne przy stosunkowo małej odporności na uderzenia, charakteryzują
się dużą twardością i odpornością na ścieranie.
Twardość diamentu jest bardzo wysoka, a ich wielkość mierzona jest
w karatach (1 karat = 0,2 grama). Do produkcji narzędzi wiertniczych zwykle
2.4. Narzędzia wiercące diamentowe _ 111
używa się diamentów o wielkości 2 do 12 karatów. Wielkość i ilość diamentu

użytego do wyprodukowania świdra zależna jest przede wszystkim od średnicy
świdra, a także typu świdra. Świder do skał twardych będzie posiadał więcej dia
mentów, natomiast ich wielkość będzie mała. Małe diamenty pozwalają na osią
gnięcie dużego nacisku jednostkowego niezbędnego do urabiania skały. Świder
do skał miększych będzie posiadał mniejszą ilość większych diamentów, co po
zwala to na dobre oczyszczanie dna otworu.
Świdry diamentowe produkuje się ręcznie. Proces produkcji świdra dia
mentowego rozpoczyna się od wykonania matrycy grafitowej o odpowiednim
kształcie, z wykonanymi kanałami do przepływu płuczki. Następnie wg założone
go programu nawiercone zostają małe otwory, w których następnie umieszczane
są diamenty. Tak przygotowana matryca z diamentami wypełniana jest proszkiem
z węglików spiekanych i poddawane obróbce cieplnej, łączone z rdzeniem stalo
wym, na końcu którego nataczany jest gwint narzędziowy, zgodny z normą АРІ.
Istnieje ogromna ilość średnic, kształtów i typów świdrów diamentowych, prze
znaczonych do różnego rodzaju wierceń.
Używanie narzędzi z naturalnego diamentu jest dosyć popularne do skał
twardych. Wyjątek stanowią skały, w których występują gniazda pirytu, buły
krzemienne i tym podobne twarde nieciągłości, które powodują wyłamywanie
diamentów. Świdry z diamentu naturalnego urabiają skałę przez ścieranie.
2.4.2. Narzędzia wiercące z ostrzami PDC (Polycrystalline

Diamond Cutters)
Pierwsze świdry diamentowe z polikrystalicznymi ostrzami diamentowymi PDC
zastosowano w 1973 roku, przy czym były one konstrukcyjnie podobne kształtem
do świdrów utwardzanych diamentami naturalnymi. W 1978 roku rozpoczęto pro
dukcję świdrów diamentowych typu PDC z ostrzami skrawającymi wykonanymi
z płytki węglika wolframu z warstwowo wykrystalizowanymi syntetycznymi dia
mentami, które to ostrza mocowane były w gniazdach stalowego kadłuba. Niedo
godnością tej konstrukcji było erozyjne zużycie stalowego kadłuba przez płuczkę
oraz zwierciny znajdujące się na dnie otworu.
Obecnie świdry PDC posiadają dwa rodzaje kadłuba. Jest to wytwarzany
podobnie jak dla świdrów z diamentu naturalnego kadłub stalowy lub matryco
wy. Kadłub świdra napawa się twardym spiekiem, zaś powierzchnię kalibrującą
ścianę otworu chroni się przed ściernym zużyciem słupkami z węglika wolframu.
Kadłub matrycowy świdra typu PDC wykonuje się wg technologii, którą stosu
je się przy produkcji konwencjonalnych świdrów diamentowych z naturalnymi
diamentami. W tych konstrukcjach mogą być przewidziane wymienne nasadki
dyszowe oraz odciążeniowe kanały dla odprowadzenia przez płuczkę zwiercin
w przestrzeń pierścieniową otworu.
Odlane z węglika wolframu kadłuby matrycowe świdrów, wyposaża się

w ostrza z polikrystalicznymi diamentami o kształcie cylindrycznym. Polikry
staliczne ostrza diamentowe mocowane są metodą wprasowania i zakuwania
w otwory, wykonane w kadłubie, który jest napawany twardym spiekiem po za
kończeniu procesu technologicznego wykonania matrycy z węglika wolframu.
Osadzone na korpusie świdra ostrza PDC pod odpowiednim kątem i roz
mieszczone tak, aby pokrywały całe dno otworu powodują, że świdry PDC są
bardzo agresywne.
Dzięki świdrom PDC (rys. 2.18) osiąga się dzisiaj prędkości wiercenia nie
spotykane dotychczas. Jednakże ostrza PDC nie mogą być poddane temperaturze
powyżej 800 °С.
a) b)
Rys. 2.18. Świder PDC firmy Smith; a) od czoła, b) od frontu [16]
Na efektywność pracy świdrów diamentowych typu PDC wpływa kąt za

ostrzenia ostrzy, który im jest mniejszy, tym efektywniejsze działanie skrawa
jące ostrza. Przez kąt zaostrzenia rozumie się kąt zawarty między płaszczyzną
powierzchni ostrza z polikrystalicznymi diamentami a osią wstawnej nasadki.
Wyróżnia się trzy główne kształty geometryczne profilu roboczej, pierścieniowej
powierzchni kadłuba świdrów: płaską lub lekko wygiętą, stożkową lub bardzo
głęboko wygiętą oraz paraboliczną (rys. 2.19).
Stożkowy lub głęboko wygięty oraz paraboliczny profil świdra, charak
teryzuje się bardziej równomiernym rozłożeniem nacisku osiowego na elemen
ty skrawające, zapewnia lepszą stabilność pracy świdra przy ruchu obrotowym
i stały kierunek osi otworu. Świdry diamentowe typu PDC z profilem parabolicz
nym używane są przy wierceniu otworów turbowiertami.Na jakość pracy świdra
diamentowego typu PDC ma wpływ wielkość wystawania ostrzy nad powierzch
nią kadłuba. Zwiększenie ich wysokości sprzyja usuwaniu zwiercin z dna otwo
ru, jednak może wpływać na zmniejszenie ich wytrzymałości na naciski osiowe.
Efektywność oczyszczania świdra i dna otworu ze zwiercin uwarunkowana jest
wielkością mocy hydraulicznej wykorzystywanej w świdrze, w zależności od
wielkości stosowanego nacisku osiowego i prędkości obrotowej świdra.
a) b) c) cl) e)
Rys. 2.19. Schematy konstrukcyjne kadłubów i matryc świdrów diamentowych;
a) serii PS900, b) PS870/PM870, c) PS160/PM160, d) PS250/PM250, e) PS970 [8]
Parametry technologiczne świdra diamentowego typu PDC, zasadniczo

różnią się od parametrów świdrów gryzowych. Uwarunkowane są przede wszyst
kim różnicą w sposobie rozkruszania i wiercenia skał oraz typem świdra. Świ
der diamentowy PDC wykazuje oddziaływanie skrawające na skałę, podczas gdy
świder gryzowy głównie rozdrabnia i rozkrusza skałę.
Świdry diamentowe typu PDC wymagają stosowania mniejszych wielkości
nacisku osiowego i zwiększonej liczby obrotów i z tego powodu dużego momentu
obrotowego, w porównaniu ze świdrami gryzowymi. Świdrami diamentowymi
typu PDC (tab. 2.4) bardzo efektywnie zwierca się iłołupld, łupki, wapienie, anhy
dryty, kredę oraz margle. Częstym problemem technologicznym, występującym
przy wierceniu tymi świdrami, są hydratujące łupki i przewarstwienia twardych
piaskowców.
Jeżeli w przekroju geologicznym otworu występują przewarstwienia skał

twardych i ściernych, to świdry diamentowe typu PDC ulegają przedwczesnemu
zużyciu. Dla tego typu przypadków najkorzystniejsze jest stosowanie świdrów
o specjalnych konstrukcjach mieszanych, w których oprócz polikrystalicznych
ostrzy diamentowych przewidziane jest utwardzanie ostrzy drobnymi diamentami
naturalnymi. Świdry te mają podwójną strukturę skrawającą, przy czym każde
polikrystaliczne ostrze diamentowe wzmocnione jest ostrzem impregnowanym
diamentami naturalnymi [8].
Ważnym problemem przy eksploatacji świdrów diamentowych typu PDC
jest zjawisko oblepiania świdra plastyczną skałą ilasto-łupkową, w przypadku
wiercenia otworów z płuczką na osnowie wodnej. Płuczki na osnowie ropnej
przeciwdziałają takiemu zjawisku. Problem oblepiania świdra może być rozwią
zany przez optymalne powiązanie mocy hydraulicznej w dyszach świdra diamen
towego oraz przez zmianę charakterystyki konstrukcyjnej świdra diamentowego
typu PDC.
Procesowi doskonalenia świdrów diamentowych typu PDC oraz świdrów
diamentowych o konstrukcji mieszanej sprzyja intensywny rozwój modelowania
komputerowego. W tym celu opracowano specjalne programy modelujące i anali
zujące pracą świdra diamentowego typu PDC i jego elementów konstrukcyjnych,
w różnych możliwych sytuacjach dennych. Programy takie wykorzystuje się rów
nież w praktyce wiertniczej przy doborze modelu lub typu świdra diamentowego,
dla konkretnych geologiczno-technicznych warunków wiercenia otworu.
Tabela 2.4. Świdry PDC przeznaczone do zwiercania skał miękkich, bardzo miękkich, średnich
i twardych [14]
Zalecana
Producent, Zalecany nacisk Cechy
Kod Średnica, prędkość
nazwa /numer na świder szczególne/
IADC [cal] obrotowa,
modelu świdra [Ib/cal] przeznaczenie
[rpm]
Świdry PDC
Miękkie i bardzo miękkie
Bit-Tech SB H
DP-440-B1 M131 6'A 53,622-357,480 100-500 ADGM YW
DMI
DM313 M131 6% 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUI
DM316 TA 44,685-446,850 60-400 GHMIRSTUI
DM319 M121 8'A 44,685-446,850 60-400 GHMTUI
Dowdco
TM-244 M-122 TA, 8'A, 8% 44,685-446,850 60-350 DGHM YW

Tabela 2.4 cd.
Zalecana
IA D C [cal] obrotowa,
[rpm]
Świdry PDC
TM-246 M-122 6, 6 'A, 6'A, 6'A, 63A 44,685-446,850 60-350 DGHM VW
TM-255 M-123 6%, TA, 814, S%, 44,685-446,850 60-350 DGHM VW
9%, 12'Л
6, 6%, 6'A, 6'A,

TM-344 M-131 44,685-446,850 60-350 DGHM VW
6%,
TA, 8/4, 83/4
TM-533 M-122 TA, 8V4, 8% 44,685-446,850 60-350 DGHM YW

FA3565 S424 814, 12 'A 89,370-357,480 60-400 MVW
FA3663 S323 814 12% 89,370-357,480 60-400 MVW
FM2365/ M124 12% 62,559-357,480 60-400 MVW
FM3365
FMF3365/
FMH3365/
FMR3365
FM2365/ M224 9% 62,559-357,480 60-400 MVW
FM3365
FMF3365/
FMH3365/
FMR3365
FM2365/ M421 8% 62,559-357,480 60-400 MVW
FM3365
FMF3365/
FMH3365/
FMR3365
FM2446/ M131 12% 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3446
FMF3446/
FMH3446/
FMR3446
FM2465/ M323 6, 6'A, 814, 97/s, 35,748-625,591 60-400 MVW
FM3465 12%
...
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
FMF3465/
FMH3465/
FMR3465
FM2466/ M ili 12% 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3466
FMF3466/
FMH3466/
FMR3466
FM2545/ M333 97» 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3545
FMF3545/
FMH3545
FMR2563
FM2563/ M121 18>Л 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3563
FMF3563/
FMH3563/
FMR3563
FM2565/ M223 TA, 97», 83A, 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3565 8 'A, S3A,
FM3565/
FMH3565/
FMR3565
FM2565/ M423 77», 83/», &lA, 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3565 83A, 97»
FMF3565/
FMH3565/
FMR3565
FM2566/ M323 12У4 89,370-357,480 60-400 MVW
FM3566
FMF3566/
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
FMH3566/
FMR3566
57/», 6, 6'A, 6'A,

FM2643/ M331 89,370-357,480 60-400 MVW
6'A,
FM3643 63A, 9Vs
FMF3643/
FMH3643/
FMR3643
FM2648/ M231 12, 12% 89,370-357,480 60-400 MVW

FM3648
FMF3648/
FMH3648/
FMR3648
FM2662/ M 122 \TA 89,370-357,480 60-400 MVW

FM3662
FMF3662/
FMH3662/
FMR3662
FM2662/ M323 12'A 89,370-357,480 60-400 MVW

FM3662
FMF3662/
FMH3662/
FMR3662
FM2664/ M423 83A 89,370-357,480 60-400 MYW

FM3664
FMF3664/
FMH3664/
FMR3664
FM2862/ M121 143A, ll'/i 89,370-357,480 60-400 MVW

FM3862
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
FMF3862/
FMH3862/
FMR3862
FS2441/ S432 6, 6'A, 6'A, 6%, 8'Л 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2441
FS2461/ S322 814, 9%, \2'A 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2461
FS2463/ S323 814, 9V., 12'A, 14% 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2463
FS2465/ S424 814 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2465
FS2467/ S424 6'A 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2467
FS2543/ S133 12'A 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2543
FS2545/ S334 814 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2545
FS2563/ S323 9%, 12'/4, 1414, 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2563 14%,16, 1714
FS2565/ S424 814, 97», 121/4 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2565
FS2641/ S132 24 89,370-357,480 60-200 MVW
FSF2641
FS2645/ S434 81Л , 97/s 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2645
FS2661/ S 122 26 89,370-357,480 60-200 MVW
FSF2661
FS2663/ S323 12, 121/4, 1314, 16, 89,370-357,480 60-400 MVW
FSF2663 17, 1714
FS2665/ S124 20, 22 89,370-357,480 60-200 MVW
FSF2665
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
SE3321A S442 33Л 35,748-178,740 60-400 DVW

SE3363 M224 10% 62,559-357,480 60-400 MVWD
SE3363A S323 8%, 12% 62,559-357,480 60-400 MVWD
SE3431 M133 314 — 4% 35,748-178,740 60-400 DVW
SE3433 M133 4% 35,748-178,740 60-400 DVW
SE3441 M432 6, 6% 35,748-357,480 60-400 DVW
SE3442 M432 6, 6% 35,748-357,480 60-400 DVW
SE3451A S422 714, 8% 89,370-357,480 60-400 DVW
SE3452 M422 6, 6% 35,748-357,480 60-400 DVW
SE3461 M422 6-12% 35,748-536,221 60-400 DVW
SE3463A S433 12% 89,370-357,480 60-400 DVW
SE3463A S433 814,12% 89,370-357,480 60-400 DVW
Hughes Christensen
HC404 M233 ЗУв — 17'A 42,004-446,850 350-60 DGMW V
HC603 M233 6%, 8%, 12% 42,004-446,850 350-60 DGM W V
HC604 M233 6-1714 42,004-446,850 350-60 DGMW V
HCM404 M233 37/в- 17% 42,004-446,850 350-60 DGMW V
HCM604 M233 6-1714 42,004-446,850 350-60 DGM W V
HCR404 M233 37/в-1714 42,004-446,850 350-50 DGW VRST
HCR604 M233 6-17% 42,004-446,850 350-60 dgw yrst
ReedHycałog
DSR313 M132 6 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m
DSR416 M421, 6, 6%, 7%, 83/4, 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m
S222
DSR419 M222 6%, 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m
DSR519 M323, 77/s, 83/4 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m

S322
DSR619 M322, 7Ув, 8Й, Ш, 12% 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um

S323
DSX313 M132 6, 6%, 6%, 6% 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m

DSX319D 6 S224 8% 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
DSX416 M421, /», 6Vz, 77», 8%

61 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um
S222
DSX419 M323, 6%, 6%, 8V4, 8%, 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um

S222 121/4
DSX519 M323, 6%, T/t, 814, 8%, 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um
S323 9%, 9%, 12%, 14%,
17/2
DSX619 M322, 7%, 8'А, 8У4, 97», 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um
S323 11 ,11%, 12%,
14%, 171/2
DTX519 M323, 6% 134,055-983,071 Zmienna GHM VW U m

S322
DTX619 M323 8/2,8%, 97» 134,055-983,071 Zmienna GH M VW U m

S424
MSR416 M421, 77. 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um

S222
MSX619 M323, 12% 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m

S424
RSR519 M323, 872,12% 134,055-983,071 Zmienna RSTGHWUh

S322
RSR619 M323, 12% 134,055-983,071 Zmienna RSTGHWUh

S424
R S X 3 19 M422 12% 134,055-983,071 Zmienna RSTGHWUh

RSX419 M 222 97», 12% 134,055-983,071 Zmienna RSTGHWUh
RSX519 M323, 81/2,12% 134,055-983,071 Zmienna RSTGHWUh
S322
RSX619 M322, 8/ 2, 9%, 12%, 1314, 134,055-983,071 Zmienna RSTGHW Uh

S423 16, 17
SDX319 M422 814 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m

SDX419 M222 8/2, 97», 12% 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m
SDX519 M323, 12% 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
S322
SDX619 M322, 12 % 134,055-983,071 Zmienna GHM W Um

S423
TFX619 S422, 16,17'A,18'A 134,055-983,071 Zmienna GH M W U m
M422
Smith ( GeoDiamond)
M413 M121 3%, 77/», 8 'A 71,496-357,480 60-000 GM NU m VW
4'A, 4%, 5%,
M416 M121 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
5%, 6,
/8, 6 'A,
6 'A, 6 'A, 63
6 %, TA,8'A, 97A
M419 M12I 6 'A- 6 %, TA, 8% 71,496-357,480 60-600 GMNUW W
8 'A, 83A, 9'A, 9'A,
97», 105/», 12, l2 l/4
M513 M223 47/», 6, 6 'A, 6 'A, 6 'A, 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
TA, 8Va
6 , 6 'A, 6 'A, T/s,
M519 M223 71,496-357,480 60-600 GM NU IVW
83/»,
8/2, 83A, 9'A, 9%,

l l 5/», 12'A
M619 M223 TA, 8%, 8 'A, 83Л, 71,496-357,480 60-600 GMNUW W
97
/», 12, 12'A, 14'A,
143/4,1 6 ,17V4
MA619 M223 /», 75
6 'A, 6 У4, 67 /», 71,496-357,480 60-600 GMNUTVW
ТА, 83/», 8У2, 8%,
9'A, 9%, 10%
12'A, 13'A, 14%,
16, 17'Л
MAI513 M233 TA, 83/4 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
MAI619 M223 8'A 71,496-357,480 60-600 GM NU IVW

MASI513 M233 ТА, 8У4 71,496-357,480 60-600 GM NUhVW
MD519 M223 8'A,12'A,WA 71,496-357,480 60-600 GM NRSTUIYW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
MD619 M223 8‘Л , 914, 9Я 12%, 71,496-357,480 60-600 GMNRSTUIVW

1314, 16, 17,1714
MDA619 M223 12'A 71,496-357,480 60-600 GM NRSTU W W

GM NRSTUm -
M D M 16 M123 6'A 71,496-357,480 60-600
VW
GM NRSTUm -
MDI513 M233 5%, 6'A, 6'A, 71,496-357,480 60-600
VW
TA, 8%
MDI519 M223 8'Л, 8%, 14 71,496-357,480 60-600 GMNRSTUTVW
12'A,14'A, 16,
MDI619 M223 71,496-357,480 60-600 GM NRSTU W W
1714
Ш 413 M133 614 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
MI416 M123 6'A, 6'A, 6%, 75A, 71,496-357,480 60-600 GM NUm VW
ТА, 814
№ 419 M121 6'A, 814,9’/. 71,496-357,480 60-600 GMNUW W
MI513 M223 6'A, 6'A,TA, 8% 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
MI519 M123 814,8%, 97/в, 12% 71,496-357,480 60-600 GMNUTVW
MI619 M223 12/4,17 71,496-357,480 60-600 GMNUWW
MV513 M223 6'A, 6% 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
QSD5219 S223 9A x 10%, 12'A x 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW

14%, 1714 x 18%,
17x20, 16x20,
17x22, 1714x23
S416 S123 6% 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
S419 S121 8'Л, 11 'A, 12'A 71,496-357,480 60-600 GMNUTVW
S422 S121 57A, 6, 6'A, 83/s, 71,496-357,480 60-600 GM NU IVW
8/2, 12'A
S519 S123 6%,814, 1014, 12%, 71,496-357,480 60-600 GM NUmVW
ІЗ'Л, 14%,1514,
16, 17, 17‘Л
S522 S 121 8%, 9У», 12%, 16, 71,496-357,480 60-600 GMNUTVW
S619 S223 814, 12%, 1314, 71,496-357,480 60-600 G M W U IY W

2.4. Narzędzia wiercące diamentowe _____________ ;_______________________ 123
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
1TA
SD519 S123 16, 17'A 71,496-357,480 60-600 GM N RST U W W
SI419 S 121 8/4 71,496-357,480 60-600 GM N U IV W
SI619 S223 12%, ІЗ'Л 71,496-357,480 60-600 G M N U IY W
Tri-Max
Q-2 S644 т - іт / і 178,740-357,480 80-200 DGM
S-l S315 6-11'A 178,740-536,221 80-200 DGM
S-1S S315 6-17 'A 178,740-357,480 80-200 DGM
Ulterra Bits
MS 1344 M133 5'A, 6'A, 6'A, 53,622-357,480 60-250 GHMW V
ЄА.ЄА
MS 1646 M123 TA, 8'A 53,622-357,480 60-250 GH M W V
M S 1946 M223 12 'A 53,622-357,480 60-250 GH M W V
MS1957 M123 TA, 8'A, 83A 53,622-357,480 60-250 GH M W V
MS1957 M223 12'A 53,622-357,480 60-250 GHMW Y
United Diamond
UD313 S132 6'A 89,370-357,480 80-600 MGVU1
UD419 S122 6'A, 6'A 89,370-357,480 60-600 M GYUI
Varel
VTD416 M123 6, 6'A, 6'A, 6'A 89,370-357,480 60-400 RSTGM W
VTD419S S223 8'A, 12'Л 89,370-357,480 60-400 RSTGM W
VTD616S M323 ТА, 8'Л, 8%, 8%, 89,370-357,480 60-400 RST G M W
97A, 10%, 11 12,
12'A, 13%, 14%,
16, 11'A
VTD616S S123 11'A 17,874-357,480 60-121 RSTGM W
YTD519S Sili 97», 12/4,16,П'А 17,874-357,480 60-120 RSTGMW

VTD819S S123 26 17,874-357,480 60-120 RST GM W
Średnie
DMI
DM513 M233 57», 6'/» 71,496-446,850 60-400 GHMIRSTUm
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
DM519 M223 97/s 89,370-357,480 60-400 GHMIRSTUm

DM590 M242 3% 71,496-446,850 60-400 GHMIRSTUm
DM616 M223 9% 89,370-357,480 60-400 GHMIUm
DM719 M123 16 89,370-357,480 60-400 GHMIUm
DM719 M123 17 'A 89,370-446,850 60-400 GHMIUm
DM719 M223 8% 89,370-357,480 60-400 GHMIUm
DM719 M323 12 % 89,370-357,480 60-400 GHMIRSTUm
Dowdco
TM-376 M-333 7%, 8'A, 8%, 9%, 44,685-536,221 60-350 DGHMVW
12 %
TM-463 M-243 3%, 4 'A, 4%, 4%, 44,685-536,221 60-350 DGHMVW

4%, 6, 6%, 6%, 6У,
TM-473 M-243 4%, 6 , 6 'A, 6 'A, 6 У4 44,685-536,221 60-350 DGHMVW
TM-474 M-343 6, 6 ‘A, 6 'A, 6 У4, 7% 44,685-536,221 60-350 DGHMVW
TM-557 M-223 7Ув, 8А, 8У4 44,685-536,221 60-350 DGHMVW
TM-566 M-233 6 'A, 6 'A, 6 У4, 7%, 44,685-536,221 60-350 DGHMVW
814, 8У4, 9Уа, 11,
12 %
ТМХ-346 M-333 6 , 6 'A, 6 'A, 6 'A, 6% 44,685-536,221 60-350 DGHMYW
Smith ( GeoDiamond)
M711 M333 5%, 6 89,370-536,221 60-600 GMNUhVW
M713 M333 57/», 6%, 6 'A, TA, 89,370-536,221 60-600 GMNUhVW
8 'A, 8У4, 914, 97
/>,
10%, 12 %
6, 7%, 8%, 8 'A,
M716 M323 89,370-536,221 60-600 GMNUIVW
8 У4,
914, 9%, 10%, 11,

12 %, 14%, 16
M816 M323 ТА, 8У», 814, 8У4, 89,370-536,221 60-600 GMNUmYW

9%, 12%, 13%,
14'A, W A, 16,
1714
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
M819 M421 12'A, 14%, 17 14 89,370-536,221 60-600 GMNUTVW

M919 M423 16 89,370-536,221 60-600 GMNUIVW
MA613 M333 5%, 6, 6'A 89,370-536,221 60-600 GMNUmVW
43A, 5%, 5%, 6,
MA616 M223 89,370-536,221 60-600 GMNUmVW
6'A,
6'A, 6'A, 6%, 63A ,
ТА, Ш , 8'A, 8%,
9'A, 97», 105/b,
1214,
133Л, 14%, ll'A
MA816 M323 6, TA, 8Ув, 8'A 89,370-536,221 60-600 GMNUIVW
MA819 M323 8У4, 97s, 12 / 4, 89,370-536,221 60-600 GMNUIVW
13‘/ 2, 1414, 14У4,
16, 171/2, 1814
MA919 M223 TA, 814, 8%, 1 2 /4 , 89,370-536,221 60-600 GMNU1VW
143A , 16, 1714
MD613 M333 6, 814, 9'A 89,370-536,221 60-600 GMNRST
UmVW
6, 6'A, 6'A, 6 У4,
MD616 M223 89,370-536,221 60-400 GMNRST
TA,
TA, 8%, 814, 83Л, UmVW
9'A, 97», 10%, 12,
12'A, 14'A, 143A ,
16, 1714
6 , 6'A, 83/», 814,
MD816 M323 89,370-536,221 60-600 GMNRST
8 У4,
914,12'A, 1614, UmVW

1714, 18‘/s
MD819 M421 14У,, 143/4 89,370-536,221 60-600 GMNRST
UmVW
MD919 M423 8 У2, 914, 97a, 12'A, 89,370-536,221 60-600 GMNRST
1314, 143/, UmVW
MDI613 M333 б 3/ , , 814, 8 3/ b, 89,370-536,221 60-600 GMNRST

Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[ф т]
Świdry PDC
9'/2, 9% UmVW
MDI616 M323 m , 9'A, 9%, 97/b, 89,370-536,221 60-600 GMNRST

105/a, 12Ya, 14/4, UmVW
14%
MDI713 M333 5 7/b 89,370-536,221 60-600 GMNRST
MDI716 M223 814, 12'A, 14% 89,370-536,221 60-600 UhVW
GMNRST
UmVW
83A , 8 'A, 10%,
MDI816 M323 89,370-536,221 60-600 GMNRST
12'A,
13%, 171/2,181/s UmVW
MDI919 M423 814 89,370-536,221 60-600 GMNRST
U1VW
MDSI613 M333 57/» 89,370-536,221 60-600 GMNRST
UhVW
MDT613 M333 5% 89,370-536,221 60-2000 GMNRST
UmVW
MDT616 M323 12'A 89,370-536,221 60-2000 GMNRST
UmVW
MI613 M233 6 'Л, 77/b, 814, 8% 89,370-536,221 60-600 GMNUmVW
MI616 M323 77/g, 814, 8%, 97/s, 89,370-536,221 60-600 GMNU1VW
1214
MI711 M333 6 89,370-536,221 60-600 G M N U hW
МГ713 M333 6 'A 89,370-536,221 60-600 G M N U hW
MI716 M223 7%, 81/2, 8%, 12, 89,370-536,221 60-600 GMNUmW
12%, 14%
MI816 M323 12%, 1714 89,370-536,221 60-600 GMNUmVW
M1919 M423 16 89,370-536,221 60-600 GMNU1VW
MPR613 M333 &3A 89,370-536,221 60-600 GMNUmVW
MSI516 M323 6%, 77/s, 8% 89,370-536,221 60-400 G M N U hW
MV613 M333 6%, 614 89,370-536,221 60-600 GMNUmYW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
LADC [cal] obrotowa,
[rpm]
Świdry PDC
MV616 M223 6 'A, ТА, 814, 8% 89,370-536,221 60-400 GMNUmVW

MV716 M323 TA, 8'A, 83A, 97A, 89,370-536,221 60-600 GMNUmVW
1 1 , 12 %
MVI713 M333 6 'A 89,370-536,221 60-600 GMNUhVW

6 'A x l'A ,T A x
QDG5313 S333 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
8 'A,
9'A x 10'A, 105/8 x

1114, 10% xl2'/i,
12% x 1314
QDM3209 S243 23A x 3, 33A x 4'A, 35,748-536,221 60-600 GMNUhVW
43A x 5SA, 5% x 83A,
6 x 7 , 6% x 7%, 7 x
83A, TA x 8 'A, 8'A
x 9%, 9% x 11%,
10 % x 12 %, 12 % x
14%, 12% x 14%,

1314 x 1714, 1414
x 1714
QDM4209 M243 4'A 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
QDM4213 M132 7 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
QDMS4209 M243 4'A 71,496-536,221 60-600 GMNUhVW
QDR5313 S333 81/2x9%, 914 x 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
10%, 10 % x lll/z,
10% x 11 %, 10% x
12%, 12% x 14%,

1414 x 1714
QDRS5216 S243 20 71,496-536,221 60-600 GMNUhVW
QDS3209 S233 5%, 5% 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
QDS4209 S243 4% x 5%, 6 x 7 , 35,748-536,221 60-600 GMNUmVW
6 'А хТ А
QDS5209 S243 1 x 8%, TA x 8У2, 35,748-536,221 60-600 GMNUhYW

Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
SVi x 97«, 97s x

11%, 10% x 1214,
12% x 14 'A, 12/4 x
14%, 13‘Л х 17‘/і,
1414 x 17-/2
QDS5213 S233 121/4 x 14%, 14'Л 35,748-536,221 60-600 GMNUmVW
x 17-Л
QDS7213 S333 12/4 X 14-/4, 121/4 35,748-536,221 60-600 GMNUhVW
x 14-/2
QDS7313 S333 7-Л x 8-/2, 8-/2 x 35,748-536,221 60-600 GMNUmVW
9%, 9% x 10 -/2,
9-Л x 11, 10% x
12-/s, 10% x 12 -/4,
121/4 ХІЗ-Л, 12-Лх
13-/2, 14 x 17, 14'Л
x 17-/2, 1 6 x 2 0 ,
17x20
S613 S233 77», 8-/2, 8У4, 89,370-536,221 60-400 GMNUmVW
12-/4, 16
S616 S223 8‘Ą 11, 12-/4,16, 89,370-536,221 60-400 GMNUmVW
17-/2
S716 S223 8 -/2, 97», 121/4, 14% 89,370-536,221 60-400 GMNUmVW
S816 S223 14%, 16, 17-Л, 26 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
S819 S223 18-/2, 22, 23,26 71,496-536,221 60-400 GMNU1VW
SDI613 S233 17-/2 71,496-536,221 60-600 GMNRST
UmVW
SDI616 S223 1 3 ‘/2 71,496-536,221 60-600 GMNRST
UmVW
SH0516 S223 6 -/» x 8-/2, 8/2 X 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
10%, 12-Лх 17-/2
SH0519 S243 61/8 x 8 -/2, 8-/2 X 71,496-536,221 60-600 GMNU1YW

Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
12%, 8% x 14, 8%
x \VA, 97. x 12%,
12% x 143/4, 12%
x 17‘/2
SH 0716 S243 12% x 17 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
SI613 S233 16 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
SI616 S223 12% 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
SI816 S323 26 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
SI819 S223 23, 24 71,496-536,221 60-600 GMNU1VW
SSI616 S223 8% 71,496-536,221 60-600 GMNUhVW
SSI716 S223 77. 71,496-536,221 60-600 GMNUhYW
FM2844/ M433 97. 89,370-446,850 60-400 MVW
FM3844
FMF3844/
FMH3844/
FMR3844
FM2844/ M332 12% 89,370-446,850 60-400 MVW
FM3844
FMF3844/
FMH3844/
FMR3844
FM2845/ M433 8% 89,370-446,850 60-400 MVW
FM3845
FMF3845/
FMH3845/
FMR3845
FM2863/ M323 143/i 89,370-446,850 60-400 MVW
FM3863
FMF3863/
FMH3863/
FMR3863
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
FM2865/ M324 12% 89,370-446,850 60-400 MVW

FM3865
FMF3865/
FMH3865/
FMR3865
SE3831 M432 6 -1 2 /4 35,748-357,48 60-400 DVW
Hughes Christensen
HC305 M343 4%, 4/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC305Z M343 4'A, 4/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC306 M343 5%, 6 'A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC306Z M343 5%, 6 'A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC405 M333 4'A -T A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC405Z M333 4'A -TA 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC406 M333 6 - 12/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC406Z M333 6 - 12/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC407 M333 53/4-12/4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC407Z M333 5% - 12/4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC505 M323 TA, 8% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC505Z M323 ТА, 8У4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC506 start
M323 63/4 - 1 2 /4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
D12
HC506Z M323 6У4 - І 2/4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC507 M323 5% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC507Z M323 5% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC605 M323 6 / 4 - 17/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC605Z M323 6 / 4 - 17/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC606 M323 7% -18/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC606Z M323 T A -W A 42,004-446,850 350-50 DGMVW

HC607 M323 8% -17/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HC607Z M323 83/ b~17‘/2 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM405 M333 4 / b- 7 7/b 42,004-446,850 350-50 DGMVW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
HCM405Z M333 4'/b -T A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM406 M333 6-12V4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM406Z M333 6 —12/4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM407 M333 5Vt —12% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM407Z M333 53A —12% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM505 M323 TA, 8% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM505Z M323 ТА, 83Л 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM506 M323 6% -12% 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM506Z M323 6 'A —12‘A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM507 M323 53A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM507Z M323 53A 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM605 M323 6 % -1714 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM605Z M323 6 'A -17/4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM606 M323 TA-18'A 42,004-446,850 350-50 DGM VW
OO
s.
r-
HCM606Z M323 42,004-446,850 350-50 DGMVW

HCM607 M323 8% —17'/4 42,004-446,850 350-50 DGMVW
HCM607Z M323 42,004-446,850 350-50
00
DGMVW
HCR405 M333 4'A -T A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR405Z M333 4‘A —TA 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR406 M333 6 -12'A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR406Z M333 6 - 1 2 'A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR407 M333 5% -12% 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR407Z M333 5% -12% 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR505 M323 TA, 8% 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR505Z M323 TA, 8% 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR506 M323 63/4-12% 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR506Z M323 6% —12% 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR507 M323 53A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST

HCR507Z M323 53A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR605 M323 6'A -\7'A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR605Z M323 6% —1714 42,004-446,850 350-50 DGWYRST
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
m odelu świdra [Ib/cal] przeznaczenie
[rpm]
Świdry PDC
HCR606 M323 TA -18/4 42,004-446,850 350-50 DGWVRST

HCR606Z M323 TA - 1 8V4 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR607 M323 8% —ll'A 42,004-446,850 350-50 DGWVRST
HCR607Z M323 83A -1 T A 42,004-446,850 350-50 DGWYRST
ReedHycalog
DSR1013 M433 12'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSR1016 M422 14% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSR413 M122 6, 6'A 178,740-1072,441 GHMWUm
DSR513 M232, 6, 6'A, 6'A, 6'A, 178,740-1072,441 GHMWUm
S232 TA, S3A
6, 6'A, 6'A, 63A,
DSR516 M422, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
TA,
S322 8 'A, 8 3/4 , 9’A , 12'A
6, 6'A, 6'A, 6'A,
DSR613 M423 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
63A,
TA, 814, 8%
DSR616 M422, TA, 8V4, 83/,, 97/i, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S432 12'A
DSR711 M421 57/s, 6, 6'A, 6'A, 63A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSR713 M432 57A, 6, 6'A, 6'A, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
8'A, 83A
DSR716 M432 TA, 83A, 97A 178,740-1072,441 GHMWUm
DSR719 M422 12'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSR816 M323, 7%, 814, 8 3/4 , 10%, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S422 12%, 1314
DSR819 S322 12'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSR919 S434 14%, 16 178,740-1072,441 GHMWUm
DSX1013 M433 12, 12'A, 14%, 16 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSX1016 M433 14% 178,740-1072,441 GHMWUm
DSX408 M433 2%, 6 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSX411 S142 57», 6, 6% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSX413 S142 3%, 37/s, Ą'A, 4%, 6, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
6'A, 6'A, 6У,

DSX508 S242 З'А, УА, VA, 33A, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
ЗУа, 4'/>, 4'A, 4Уа,
4%, 47/a
D SX 511 S242 3 /*4, 4 1/», 4'A, 4Уа 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
4'A, 6, 6 '/e, 6 %,
DSX513 M232, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
б‘Л,
S232 TA, 8'A, 83A
6, 6'A, 6'A, 6'A,
DSX516 M422, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
63A ,
S322 67/a, TA, 8'A, 8У1,
9%, 12%
D SX 611 M323 43A , 6'A, 6'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSX613 M332 53A, 5'А, 5 7/b, 6, 6 1/., 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
6 I/4, 6'A, 6У4, 75/a,
7 7Л, 83/b, 8'A, 8У4,

97/«, ЮУв, 12'Л
DSX616 M422, 6'A, TA, 8'A, 83Л, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S432 9 7/b, 12, 12'A
DSX711 M422 53A, 5Ув, 6, 6'A, 6'A, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
6'A, 6У,
DSX713 M421, 57/b, 6, 6 %, 6 Й, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S232 83/a, 8'/г, 8У«, 9 7/b,
12, 12'Л 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

DSX716 M432 7Ув, 8I/2, 8У4,
9Уа, 12
DSX719 M423 ю 5/в, 12, 12%, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
143A, 16, 17
DSX816 M323, ТА, 8Уа, 8/ 2, 83Л, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S422 10!/в, 12, 12 -/4,
16, 18‘Л .
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
DSX819 S322 12 'A, 16, 1TA 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

DSX919 S434 W A, 17 'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DTX413 M122 33A 178,740-1072,441 Zmienna GHMVWUm
ОТХ516 M422, 6 'A 178,740-1072,441 Zmienna GHM W Um

S322 178,740-1072,441 Zmienna GHM W Um
DTX611 M232 6 'A
DTX613 M332 6 'A, GA, 8'A 178,740-1072,441 Zmienna GHM W Um

DTX616 M422, 9% 178,740-1072,441 Zmienna GHMW Um
S432
DTX711 M332 6 , 6 'A 178,740-1072,441 Zmienna GHM W Um

DTX713 M322 6 , 6 'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMW Um
DTX719 M422 12'A 178,740-1072,441 Zmienna GHM W Um

MSR413 M122 8/2 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
MSR513 M232, 6, 6 'A, TA 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S232
MSR516 M422, 8'/2, 83A 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

S322
MSR616 M422, 8 / 2, m 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

S432
MSR716 M432 12'A 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

MSX413 M122 TA, 8/2 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
M SX 511 S242 45/s 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
MSX513 M232, 6, 6 'A, TA 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S232
MSX516 M422, 8 'A, m 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S322
MSX616 M422, 8 / 2, S3A, 97/b 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

S432
MSX713 M322 83A 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
MSX716 M432 1214 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

RSR1013 M433 1814 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSR513 M232, 6, 6 'Л 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S232
RSR516 M422, 6 'A, 8 'Л, 12'A 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S322
RSR613 M332 5%, 6 'A, 8 'Л 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSR616 M422, 8 'Л, 8%, 97/в, 10%, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S432 12'А, 14%, 11'Л
RSR711 M332 5%, в'Л 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSR713 M322 8'Л, 8%, 9У» 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSR716 M432 8 'Л, 10%, 12'А, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
14%
RSR816 M323, 8 'Л, 12 'А, П'Л, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S422 14%, 1714, 18%
RSX1016 M432 14% 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSX413 M122 6Уа 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSX508 S232 3%, 3% 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSX513 M232 6, 6%, 6 'Л 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S232
RSX516 M422 6 'А, 6 'Л, 6%, ТА, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S322 8 'Л, 97/в, 12'А
RSX613 M232 5%, 6, 614, 8 ‘Л, 97/в 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSX616 M422 ТА, 8Ув, 8‘Л, 8%, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
S432 9Уг, 9Ув, 10%, 12'А,
13'Л, 1414, 14%,

16,1614,1714
5%, 57/в, 6, 6 ‘/в,

RSX711 M322 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
6%,
6%, 6%
RSX713 M422 6‘/в, 814, 8%, 97/в 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[ipm]
Świdry PDC
RSX716 M432 8 '/z, 10 %, 1 2 %, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
14%, 16, 16!/2
RSX719 M422 12 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
RSX816 S432 8%, 814, 12 ‘/ ,, ИІ/ 2, 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh

14%, 16, 17'Л,
18, 18'/», 1814,
1814,26
RSX819 S422 1214 178,740-1072,441 Zmienna RSTGHWUh
SDR516 M422, TA 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

S322
SDR613 M332 6 'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
SDX408 M433 ЗУ, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
SDX513 M232, 6% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

S232
SDX516 M422, TA, 8У, 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

S322
SDX613 M332 6 'A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

SGX616 M422, 8% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S432
SGX716 M432 10 5A 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

ST1513 M232, 83A, 814 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S232
STX1013 M432 5%, 6, 12, 12% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
STX613 S 132 б'Л, 81/2, 8У4, 9% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
STX616 M422, 6 'A, 8 'A, 8У4, 9% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
S432
STX711 M232 6 'A, 63/4 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm

TFR919 S422 14Уі, 16 178,740-1072,441 Zmienna GHWUh
TFX919 S432, 14Уі, 16, ПІ/2, 178,740-1072,441 Zmienna GHWUh

S422 22 , 26
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
W
Świdry PDC
Ulterra Bits
6, 6 'A, 6 'A, 6 'A,
MS1366 M233 53,622-536,221 60-250 GHMWV
6 %,
TA, 8 'A
MS1377 M223 6 'A, 6 'A 53,622-536,221 60-250 GHMWV
MS1655D M323 6 'A, 6 % 53,622-536,221 60-250 GHMWV
6, 6 'A, 6 'A, 6 'A,
MS 1666 M223 53,622-536,221 60-250 GHMWV
62A,
TA, 8 'A
MS1666D M423 TA, 8 'A 53,622-536,221 60-250 GHMWV
United Diamond
RR 16 S122 6 'A, TA, 8'A, 83A, 89,370-571,969 60-600 MGVUm
97A, 11, 12%
UD519 S122 6 'A, 6 'A, 6 'A, TA, 89,370-446,850 60-600 MGVUm
8 'A, 83A, 9'A, 97A,
12'A, 1 6 ,17/4,
18'A
Varel
VB409 M133 33A 44,685-357,480 60-600 RSTGM-
WKQUm
57A, 6, 6 'A, 6 'A,
VB413P M323 44,685-446,850 60-600 RSTGHM-
8%,
8 'A, 8% WKQUh
VTD1019 M323 1 6 ,П А 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
6, 6 'A, 6 'A, 6 'A,
VTD413 M132 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
TA,
8 'A, 83A
37A, 4'A, 4%, 57A,

VTD509 M232 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
6,
6 'A, 6 'A, 6 'A 89,370-446,850 60-400 RSTGMW
4'A, 4 ‘A, 43A, 57A,
YTD509 M332
6,
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
W
Świdry PDC
6 'A, 6■/., 6 'A
6, б1/», 6%, 614,

VTD513 M232 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
6 У 4,
7%, 814, 83/a, 83Л,

9Ув, 105/s, 12%,
13% 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
6, 77Л, 83/в, 8'Л,
VTD519 M222
83/4,
97/в, 11, 12%, ІЗ3/,,
143/4, 17'Л
VTD519 M323 17 'А 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
VTD619 M223 9% 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
VTD619 M323 77/в, 8%, 83Л, 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
8У,, 97/ в, 105/ в,
11, 12, 12%,
133/«,143/4,16,17V4
VTD716 M323 77/в, 83/4, 9Ув, 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
12%,16
VTD719 M323 814, 12% 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
VTD816 M323 8'Л, 83Л, 16 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
12, 12%, 13%,
VTD819 M323 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
1714
YTD916 M323 16 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
Twarde
Bit-Tech S B H
HP-440-B M342 ЗА, ЗУв, 33/4, 37/в, 35,748-536,221 60-600 ADFGHM-
4, 4'А, 4'А, 43/в,
NVW
414,
4Уа, 43/4, 57/в, 6,
6 'А,
6 'А, 6У2, 6У4
б, 6 'А, 6 'А, 6 'А,

HP-440- В ІЗ M232 35,748-536,221 60-600 ADGHMYW
63/4
2.4. Narzędzia wiercące diamentowe _____________________ ___________ _ 139
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
modelu świdra Pb/cal] przeznaczenie
[rpra]
Świdry PDC
DP-440- B2U M242 77A, 8 ‘Л, 8% 35,748-536,221 60-600 ADGMVW

DP-B45 M242 6 'A, TA, 8% 71,496-536,221 60-600 ADGMVW
DP-B 66 M242 TA, 8% 71,496-536,221 60-600 ADGMYW
DM I
DM513 M232 6 3A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM513 M233 6 'A, 8%, 8 'A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM513 M233 TA 35,748-446,850 60-400 GHMIRSTUm
DM613 M232 6 'A 35,748-536,221 200-900 GHMIUm
DM613 M233 12'A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM613 M332 6 'A, 6 3A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM613 M333 8%, 8У2, 9% 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM619 M223 12'A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM619 M323 1714 35,748-446,850 60-350 GHMIUh
DM690 M143 4 'A 35,748-536,221 200-900 GHMIUI
DM690 M242 4% 35,748-536,221 200-600 GHMIRSTUm
DM690 M342 5% 35,748-536,221 200-900 GHMIRSTUh
DM690 M343 TA 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUh
DM713 M333 TA, 83A, 8/ 2, 83A, 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
97A, 12%
DM713 M432 6 V8 , 6 'A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTUm
DM713 M433 9'A 35,748-446,850 60-350 GHMIUh
DM790 M443 57A 35,748-536,221 200-900 GHMIRSTUm
DM790 M443 6 'A, 6 'A, 6 'A, 63A 35,748-446,850 60-350 GHMIRSTm
DM819 M223 17 A 35,748-446,850 60-350 GHMIUh
Dowdco
TM-388 M-333 7%, 814, 83A, 9%, 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
12'A
TM-399 M-333 7%, 8 'A, 83A 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
TM-484 M-443 6 , 6 'A, 61А, 6У4 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
TM-488 M-443 6, 6 'A, 6 'A, 6У4 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
TM-588 M-423 97A, 11, 12% 44,685-625,591 60-350 DGHMYW
ТМХ-366 M-433 6, 6 'A, 6 'A, 6У, 44,685-625,591 60-350 DGHMYW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
ТМХ-388 M-333 7%, 8/4, 8V, 44,685-625,591 60-350 DGHMVW

ТМХ-566 M-423 ТА, 8'Л, SVa, 9%, 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
12 ‘A
ТМХ-577 M-322 TA, 8 'A, 8% 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
WM-599 M-323 ТА, 8 >A, 8% 44,685-625,591 60-350 DGHMVW
WMX-366 M-433 TA, 8'A, m 44,685-714,961 60-350 DGHMYW

FM2643i/ M433 5'A-6 89,370-536,221 100-400 VWM
FM3643i
FMF3643i/
FMH3643i/
FMR3643i
FM2762i/ M322 12'A 89,370-625,591 100-400 VWM
FM3762i
FMF3762i/
FMH3762i/
FMR3762i
FM2843i/ M433 12'/4 89,370-625,591 100-400 VWM
FM3843i
FMF3843i/
FMH3843i/
FMR3843i
SE3641i M433 53А Ш 89,370-536,221 100-400 DVWM
SE3653i M423 12 'A 44,685-625,591 50-150 DVWM
SE3663A S423 9%, 12‘/4, 17‘Л 44,685-625,591 50-150 DVWM
SE3843 M433 8 'A, 10%, 12'A, 44,685-625,591 50-150 DVWM
15 'A, 16
SE3863 M323 16 44,685-625,591 50-150 DVWM
Hughes Christensen
HC309 M443 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC309Z M443 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC309ZX M443 6 42,004-446,850 350-60 DGMYW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
HC407 M333 53A -12% 42,004-446,850 350-60 DGMVW

HC407Z M333 5% -12% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC407ZX M333 53A -12% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC408 M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC408Z M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC408ZX M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
11 ^^
00
HC409 M423 42,004-446,850 350-60 DGMVW

HC409Z M423 8% -1 2 42,004-446,850 350-60 DGMVW
i
OO
HC409ZX M423 42,004-446,850 350-60

Ю
DGMVW
HC507 M323 53Л - П / і 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC507Z M323 53A -17% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC507ZX M323 5% —17/4 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC508 M423 6 Й -1 7 Й 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC508Z M423 6% —17% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC508ZX M423 6'A-П 'А 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC509 M423 77», S/i 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC509Z M423 TA, S/i 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC509ZX M423 77», 8% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC607 M323 83/» -17% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC607Z M323 83/» -П 'А 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC607ZX M323 S3A - l T / i 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC608 M423 12-17% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC608Z M423 12 —17% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC608ZX M423 1 2-17/2 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC609 M423 10=/» -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC609Z M423 10*4-16 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HC609ZX M423 105/» -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM407 M333 53A -12% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM407Z M333 5% -12% 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM408 M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
HCM408Z M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM409 M423 8% -12 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM409Z M423 83/s -12 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM409ZX M423 8% -12 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM507 M323 53A -1 T A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM507Z M323 S3A —17‘Л 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM508 M423 12'A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM508Z M423 12'A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM509 M423 TA, 8'A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM509Z M423 TA, 8'A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM607 M323 83A -11'A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM607Z M323 83A -1 T A 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM608 M423 12 —1714 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM608Z M423 12-1TA 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM609 M423 10% -16 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCM609Z M423 10s/s - 1 6 42,004-446,850 350-60 DGMVW
HCR407 M333 53A-12'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR407Z M333 53A -12'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR408 M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR408Z M433 6 -1 6 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR409 M423 83/ b-1 2 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR409Z M423 83
A -12 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR507 M323 53A -17'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR507Z M323 53A -1 T A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR508 M423 12'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR508Z M423 12'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR509 M423 TA, 8 'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR509Z M423 TA, 8 'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR607 M323 83A -11'A 42,004-446,850 350-60 DGWVRST

HCR607Z M323 83/в —17‘Л 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR608 M423 12 —1714 42,004-446,850 350-60 DGWVRST
HCR608Z M423 12.—17‘Л 42,004-446,850 350-60 DGWYRST
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
Producent, Zalecany nacisk Cechy-
[rpm]
Świdry PDC
HCR609 M423 10 s/ b-1 6 42,004-446,850 350-60 DGWYRST

HCR609Z M423 105/s-16 42,004-446,850 350-60 DGWYRST
Smith ( GeoDiamond)
M1016 M423 12% 71,496-714,961 60-600 GMNUmVW
M811 M433 6 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
6, 6%, 6 'A, 63A,
M813 M333 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
TA,
8% , 8‘Л , 8%, 10!/в,
12, 12%, 14'A,

143A, 16'A, \TA
5%, 5Ув, 6,6%,
M913 M432 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
6 'A,
6 'A, TA, 83/s, 8%,

12,12% , 13'Л,
143/4, 16, 17, 17/2
M916 M423 8 3/s, 8 '/2 , 97b, 12% , 71,496-714,961 60-600 GMKUmVW
143/4
MA1016 M423 8%, 9%, 12, 12%, 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW

143/4, 16, 17%,
18%
MA913 M432 5lA, 53/4, 57/B, 6, 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
6%, 6%, 6 'A, 63/4,
7 >A, 73A , TA, 83/s,
8%, 8У4, 9%, 97s,

12%, 143Л
57b, 6 , 6 %, 6 ‘/ 2,
MA916 M423 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
TA,
TA, 83/,, 8‘Л , 83/4,
9%, 97в, 103/., 12,
12%, 12%, 143Л,
16,17
MD813 M333 53/4, 8'A, 12% 71,496-714,961 60-600 GMNRSTUhYW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
nazwa /num er na świder szczególne/
[rpm]
Świdry PDC
MD913 M433 814, 12% 71,496-536,221 60-600 GMNRSTUhVW

GMNRSTUm-
MD916 M423 m , 105A, 1214 71,496-536,221 60-600
VW
MDA913 M433 814 71,496-714,961 60-600 GMNRSTUhVW
5%, 8%, 121/4,
MDI813 M333 71,496-714,961 60-600 GMNRSTUhVW
14%,
1614
MDSI716 M223 8% 71,496-714,961 60-600 GMNRSTUhVW
MDT913 M433 814 71,496-714,961 60-2000 GMNRSTUhVW
GMNRSTUm-
MDT916 M223 1214 71,496-714,961 60-2000
VW
MI1016 M423 1214 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MI811 M333 6 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MI813 M333 6'/., 614, б3/», 10!/ s, 71,496-714,961 60-600 GMNUmVW
1214, 1414, 14%,
І 6 У2, \l'/i
MI913 M433 TA, 8%, 1214 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW

MI916 M423 12/4, 14,16 71,496-536,221 60-600 GMNUmVW
MSI1013 M433 12 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MSI611 M233 6 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MSI613 M433 6, 614, 614, TA 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
6, TA, TA, 814,
MSI616 M433 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
8%,
97A, 12%
MSI711 M433 57A, 6 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MSI716 M433 TA 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MSVI616 M433 8% 71,496-714,961 60-600 GMNUhVW
MTI613 M433 814 71,496-714,961 60-2000 GMNUmVW
814x9’/., 137/„
QDG7313 S333 35,748-536,221 60-600 GMNUmVW
x 17
14'Л x 1714
QDM 7313 M333 814 x 97/«, 10!/ 8 35,748-536,221 60-600 - GMNUmYW
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
1ADC [cal] obrotowa,
[rpm]
Świdry PDC
x 12%
QDR6313 S243 TA 35,748-536,221 60-600 GMNUmVW
QDRS6313 S243 TA 35,748-536,221 60-600 GMNUhVW
43/fa x 4%, 4'A x
QDS6309 S422 35,748-536,221 60-600 GMNUmYW
4%,
6 'A x 754, 6% x 8,
8 'A x 97A, 10% x

1154,
10% x 12,
1054 х 12'Л, 10% х
12'А, 12% х 1354
ReedHycalog
DSR811 M433 8 'A, 8% 178,740-1072,441 Zmienna GHMWUm
DSR813 M432 6, 6 'A, 6 'A, 6 %, 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
TA, 8'A, 83A, 97A,
12%, 17 'A
DSR908 S322 6 , 6 'A 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm

DSR913 S434 6 232,362-1251,181 GHMWUm
DSX1108 M443 12% 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
5%, 6, 6 'A, 6 'A,
DSX1208 M132 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
8 'A
DSX808 M442 8 'A, 9'A 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm

DSX811 M433 TA, 8%, 8 'A, 83/4 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
DSX813 M432, 57A, 6, 6 'A, 6 'A, 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
S432 TA, 8%, 854, 83/4,
9%, 10%, 12,
12%,
14%, 1754
554, 57A, 6, 6 'A,
DSX908 M232 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
6%,
6 'A, 8%, 854, 83/4
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
DSX913 S434 5%, 6 'A, 6 'A, SA, 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
9'A, l l 5/», 12%, 16

DSX916 S432 7% 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
RSR813 M432, 8%, 10 %, 12 'A 232,362-1251,181 Zmienna RSTGHWUh
S422
RSX813 M432, 83/«, 8%, 9'A, 10=/«, 232,362-1251,181 Zmienna RSTGHWUh
S422 12, 12%, 13%
SDX813 M432, 83/i 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
S422
SDX913 S434 12% 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
STX813 M432 12% 232,362-1251,181 Zmienna GHMWUm
TFX913 S432 16 232,362-1251,181 Zmienna GHWUh
Tri-Max
Q-1H S546 8%-12% 178,740-625,591 80-120 MDG
SM-1H S877 4%-12% 178,740-625,591 80-120 DG
HZ-90H S977 4/4-8% 178,740-625,591 80-200 HMD
United Diamond
UD516 S222 6 'A, 6 'A, 6 'A, 6V a, 89,370-625,591 40-600 MGYUmHF
TA, 8%, &A, 12,

12%, 14%
Varel
VB516 M313 12% 44,685-446,850 60-1,000 RSTDHGM
WKNQUh
VB613 M323 7%, 8%, 8%, 8% 44,685-536,221 60-600 RSTGMWK
QUm
VB613P M423 TA, 8%, 8 'A, 44,685-625,591 60-600 RSTGMWK
8%, 12% QUh
YB809 M333 57/s, 6, 6%, 6% 53,622-357,480 60-1,000 RSTDGH
MWKNQUh
Tabela 2.4 cd.
Zalecana
[rpm]
Świdry PDC
VB813 S423 16 44,685-446,850 60-600 RST
Expandable
VTD1013 M433 12 , 12 % 71,496-357,480 60-1,000 RSTGIMN

UhV
4'A, 4'A, 43A, 57/a,
VTD609 M332 89,370-446,850 60-400 RSTGMW
6,
6 'A, 6 'A, 6 'A
5'A, 5}A, 6 , 6 'A,

VTD613 M332 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
6 'A,
6 'A, 6 %, TA, 8%,

8'/2, 8У4, \2'A,
133/,
VTD709 M432 5Ув, 5 7/в, 6 , 6 Ув, 89,370-446,850 60-400 RSTGMW
6 '/«, 6 'A
6, 77/s, 8 'A, 83/»,

VTD713 M432 89,370-357,480 60-400 RSTGMW
83Л,
9 7/в, 105/ b, 12% ,
1 3 3/4
VTD813 M432 57/a, 6 , 6Ув, 6 Zt, 71,496-357,480 60-1,000 RSTGIMN

6 У2, 8У2 UhV
VTD813 M433 7У», 8У2, 83/в, 83/ 4, 71,496-357,480 60-1,000 RSTGIMN

9 7/b, 10% , 12У4, UhV
ІЗ3/»
VTD913 M433 ТА, 8У2, 83/в, 8У4, 71,496-357,480 60-1,000 RSTGIMN

9 7/в, Ю У в, 12‘Л, UhV
1 3 3/4
YTD913 M433 ТА, 8У2, 83/в, 83/ 4, 89,370-446,850 60-400 RSTGMW
9Ув, ЮУв, 12Уі,
1 3 3/4
2.4.3. Narzędzia wiercące z diamentami odpornymi

termicznie (TSP) (Thermally Stable Polycrystalline
Diamond Cutters)
Dużym osiągnięciem w zakresie zwiększenia odporności termicznej ostrzy z po
likrystalicznymi diamentami było wyprodukowanie świdrów diamentowych typu
PDC z termicznie odpornymi ostrzami (TSP), w których z przestrzeni między
ziarnami diamentów wytrawione zostały wtrącenia kobaltu. Ostrza te nie mają
podkładek z twardego spieku, więc nie występują obce materiały, ograniczające
odporność termiczną ostrzy świdrów diamentowych typu PDC i warunkujące ich
niedostateczną wytrzymałość na obciążenia dynamiczne. Z tego powodu świdry
diamentowe TSP mogą być używane również do zwiercania skał twardych i ścier
nych.
Wyprodukowano również odporny termicznie diamentowy materiał poli
krystaliczny, mający w swym składzie krzem, który nie zmniejsza odporności
termicznej materiału diamentowego podczas produkcji ostrzy i nie wymaga on
wytrawienia. Materiał diamentowy odznacza się wówczas strukturą bezporową.
W celu przeciwdziałania intensywnemu ściernemu zużyciu tych ostrzy ko
nieczne jest wywieranie dużych nacisków osiowych na świder. Termicznie od
pornych polikrystalicznych diamentów używa się obecnie zamiast diamentów
naturalnych, przy produkcji konwencjonalnych świdrów diamentowych typu
PDC.
Wskutek wytrawienia kobaltu, odporny termicznie diamentowy materiał
polikrystaliczny uzyskuje strukturę porowatą i z tego powodu granica jego wy
trzymałości jest o 20 do 50% mniejsza niż granica wytrzymałości materiału po
likrystalicznego, używanego przy produkcji świdrów standardowych typu PDC.
Obecnie odporne termicznie ostrza z polikrystalicznymi diamentami
umieszcza się na kadłubie świdra, przy ograniczonym ich wystawaniu nad po
wierzchnią kadłuba. W miarę zużywania się ostrzy, stopniowo tworzą się stępione
krawędzie-fazki.
Na skutek ograniczonego wystawania odpornych termicznie ostrzy
z polikrystalicznych diamentów nad powierzchnię kadłuba świdra, są one mniej
efektywne w porównaniu z ostrzami konwencjonalnych świdrów typu PDC przy
przewiercaniu skał plastycznych, skłonnych do oblepień elementów świdra.
Oprócz tego tworzenie się w czasie wiercenia otworu przytępionych krawędzi-fa-
zek, w miarę zużywania się ostrzy, warunkuje konieczność zwiększenia nacisku
osiowego na świder, w celu uzyskania optymalnej początkowej wielkości mecha
nicznej prędkości wiercenia.
Świdry diamentowe typu PDC z polikrystalicznymi ostrzami oraz świdry
diamentowe impregnowane różnią się od świdrów z ostrzami z polikrystalicznymi
diamentami odpornymi na temperaturę TSP (rys.20) tym, że podkładka ostrza
świdra konwencjonalnego typu PDC lub matryca świdra diamentowego impre
gnowanego ulega znacznie szybciej zużyciu aniżeli materiał diamentowy.
Rys. 2.20. Świder diamentowy z termicznie odpornymi diamentami firmy

Hughes Christensen [8]
W porównaniu z diamentami naturalnymi, termicznie odporne syntetyczne

polikrystaliczne diamenty odznaczają się bardziej ostrymi krawędziami, zacho
wując ich kształt w czasie zwiercania skał. Z tego powodu na świdry diamentowe
z termicznie odpornymi ostrzami (TSP) wymagany jest mniejszy nacisk osiowy,
aniżeli stosowany na świdry diamentowe z naturalnymi diamentami o konstrukcji
konwencjonalnej, jednak większy niż na świdry typu PDC z polikrystalicznymi
ostrzami diamentowymi.
Odporność termiczna świdrów diamentowych z ostrzami typu TSP wynosi
875°C w obecności tlenu i wody oraz do 1200°C w środowisku bez tlenu i bez
wody. Dzięki zwiększonej odporności termicznej świdry diamentowe z ostrzami
typu TSP można stosować do zwiercania skał twardych i ściernych, w których
eksploatacja świdrów diamentowych konwencjonalnych typu PDC jest nieefek
tywna. Użycie jednak świdrów diamentowych z ostrzami termicznie odpornymi
TSP, w skałach twardych i ściernych, jest często ograniczone.
Duże znaczenie przypisuje się wykorzystaniu termicznie odpornych dia
mentów polikrystalicznych w charakterze materiału skrawającego, przy produk
cji świdrów diamentowych np. świdrów diamentowych z termicznie odpornymi
mozaikowymi diamentowymi ostrzami produkcji firmy Hughes Christensen serii
M (M 437/T646).
2.4.4. Koronki diamentowe

Zasadniczymi częściami koronek diamentowych (rys. 2.21) są matryce, w któ
rych osadzone są diamenty, a korpus zakończony jest gwintem umożliwiającym
połączenie z rdzeniówką. O coraz szerszym stosowaniu w praktyce narzędzi
diamentowych decydują zalety diamentów oraz szybko rozwijająca się technika
i technologia wytwarzania koronek diamentowych.
Rys. 2.21. Koronka diamentowa: 1 - korpus, 2 - diamenty, 3 - matryca [2]
Zbrojone koronki diamentowe posiadają osadzone w powierzchniach robo

czych całe ziarna diamentów. Poszczególne ziarna diamentów są tak rozmieszczo
ne (rys. 2.22), aby zapewniały pełne pokrycie dna otworu ostrzami skrawającymi
i w miarę możliwości równoczesne zużywanie się dolnej części koronki diamen
towej.
Rys. 2.22. Różne sposoby rozmieszczenia diamentów w czole jednowarstwowych koronek;

a) promieniowy, b) spiralny, c) koncentryczny [2]
Powierzchnia czołowa koronki (rys. 2.23) stanowi jej zasadniczy element

roboczy, w którym osadza się większość diamentów. Diamenty osadzone są
w matrycy na powierzchni czołowej koronki w taki sposób, że 1/8 - 1/3 diamen
tu wystaje. Tę wielkość wystawania diamentów nazywa się odkryciem. Większe
odkrycie występuje w koronkach przeznaczonych do zwiercania miękkich i śred
nio twardych skał, a mniejsze odkrycie w koronkach dla skał twardych oraz skał
spękanych.
Koronki impregnowane (rys. 2.23c) zawierają proszek diamentowy, jed
nolicie rozmieszczony na pewnej długości części roboczej koronki. Podczas
zwiercania skał koronką impregnowaną jej czoło ulega zużyciu, stępione dia
menty wypadają, matryca ściera się, odsłaniając równocześnie kolejne diamen
ty przejmujące zwiercanie skał. Najczęściej matryce wykonane są z węglików
spiekanych. Zadaniem mafaycy jest utrzymywanie diamentów przy różnych co do
wartości naprężeniach występujących w procesie zwiercania skał. Jej zużycie nie
powinno być zbyt duże w porównaniu ze zużyciem diamentów. Równocześnie
współczynniki rozszerzalności cieplnej diamentów i matrycy powinny być jak
najbardziej zbliżone do siebie.
Również oznaczenia matryc są indywidualne i opracowywane przez produ
centów narzędzi diamentowych. Poniżej podano kilka przykładów. I tak Eastman
Christensen wyróżnia matryce: S, H, X. Szczegółowe dane przedstawia tab. 2.5.
Tabela 2.5. Standardowe rodzaje matryc koronek diamentowych stosowane przez firmę
Eastman Christensen [2]
Twardość wg
Kod Opis Zastosowanie
Rockwella
S miękka 20/30 ninieścieme, twarde i zbite formacje
H twarda 20/40 nieskonsolidowane, twarde formacje
X bardzo twarda 40/50 bardzo ścierne i twarde
Inny znany producent narzędzi diamentowych, firma Craelius, rozróżnia

matryce:
• miękkie - oznaczane H5,
• średnie - oznaczane H3,
• twarde - oznaczane HB.
Innym zasadniczym elementem koronek diamentowych są boczne po
wierzchnie, tj. zewnętrzna i wewnętrzna powierzchnia cylindryczna matrycy Po
wierzchnie te są zbrojone najczęściej diamentami ziarnistymi na długości około
kilkunastu milimetrów, mierząc od czoła matrycy (rys. 2.24). Niektórzy produ
cenci, ze względu na bardzo odpowiedzialne zadania stojące przed powierzchnia
mi bocznymi, stosują do ich zbrojenia diamenty o wyższej jakości niż do czoła
matrycy. Do zasadniczych zadań powierzchni bocznych zalicza się:
• utrzymanie stałej średnicy otworu,

• utrzymanie stałej średnicy rdzenia,
• stabilizację koronki w otworze.
...
e
» ::: v ;« ó.■д ; • \«
*V / »V*e
a)
Rys. 2.23. Schemat rozmieszczenia diamentów w koronce; a) podwójna

warstwa diamentów, b) powierzchniowa warstwa diamentów,
c) koronka impregnowana [2]
i 4
b)
Rys. 2.24. Zbrojenie powierzchni bocznych koronek diamentowych: a) koronka

ziarnista, b) koronka impregnowana; 1 - diamenty czołowe, 2 - diamenty boczne,
3 - matryca koronki ziarnistej, 4 - matryca koronki impregnowanej [2]
Jak wcześniej wspomniano dla narzędzi diamentowych niezmiernie waż

nym problemem jest system płukania koronki. Przepływająca płuczka m.in.
chłodzi diamenty i matrycę oraz oczyszcza dno otworu ze zwiercin. Zasadniczo
wyróżnia się boczny i czołowy system płukania w koronkach diamentowych (rys.
2.25). Koronki wykonane z bocznym systemem płukania mają kanały płuczkowe
w postaci rowków, a koronki z czołowym systemem płukania posiadają otwory
wzdłuż matrycy i rowki.
Wykonanie powyższych zadań marszu koronką nie wymaga poszerzania
otworu przy zapuszczaniu następnej koronki, nie utrudnia wejścia rdzenia do rury
rdzeniowej, a tym samym poprawia uzysk rdzenia i techniczno-ekonomiczne
czynniki rdzeniowania otworu.
2,4. Narzędzia wiercące diamentowe 153
Koronki z bocznym systemem płukania wykonuje się głównie do rdze-

niówek pojedynczych i podwójnych. Koronki tego typu doskonale nadają się do
zwiercania skał twardych i bardzo twardych. Ich system płukania nie osłabia wy
trzymałości, tak jak to ma miejsce w koronkach z czołowym systemem płukania,
w którym występują otwory łączące przestrzeń między zewnętrzną a wewnętrzną
rurą rdzeniową i czołem koronki. Natomiast zaletą czołowego systemu płukania
jest znaczne ograniczenie niekorzystnego oddziaływania płuczki wiertniczej na
rdzeń, dzięki czemu poprawia się uzysk rdzenia, zwłaszcza w skałach miękkich.
b)
Rys. 2.25. Systemy wypływu płuczki z koronek diamentowych:

a) system boczny, b) system czołowy [2]
W Polsce narzędzia diamentowe są produkowane z dużym powodzeniem

już od dłuższego czasu. Jednym z producentów koronek diamentowych jest
Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Geologicznej w Warszawie. Typo
we koronki diamentowe przestawiono na rys. 2.26 i 2.27, a ich dane techniczne
w tab. 2.6 - 2.8. Koronki typu KZ 412 posiadają matrycę o stromym, jednostron
nym stożku zewnętrznym. Czoło koronek jest uzbrojone wkładkami impregno
wanymi diamentami syntetycznymi i naturalnymi. Średnica wkładek wynosi
13,3 mm, a kąt natarcia wkładek impregnacyjnych od 11° do 15°. Koronki tego
typu są przeznaczone do rdzeniowania skał od bardzo miękkich do średnich.
Standardowe wymiary koronek 5 7/8” i 8 1/2”. Ośrodek Badawczo-Rozwojo
wy Techniki Geologicznej może wykonać koronki o innych wymiarach, zgodnie
z życzeniami zamawiającego.
Koronki diamentowe typu KD produkuje się o matrycach z okrągłym
kształtem czoła, które jest zbrojone diamentami o ziarnistości od 2 do 12 sztuk/
karat. Koronki tego typu są przeznaczone do rdzeniowania skał od bardzo mięk
kich do bardzo twardych.
Koronki impregnowane KI39Q mają matryce o płaskim profilu. Produko
wane są z diamentów syntetycznych i naturalnych. Przeznaczone są do rdzenio
wania ściernych skał twardych i bardzo twardych. W zależności od parametrów
wytrzymałościowych skał przewidzianych do rdzeniowania dostępne są dwie

twardości matryc, trzy koncentracje diamentów w matrycy oraz sześć więłlco-
ści ziam diamentów. Standardowa koronka typu KI39Q ma matrycę o średniej
twardości, średniej gęstości zbrojenia i o ziarnach wielkości 25-30 mesh (710-
600 mikronów). Konstrukcja koronek tego typu zapewnia przepływ promieniowy
płuczki wiertniczej [2].
o
Rys. 2.26. Koronka diamentowa K Z 412 produkcji OBRTG: a) widok czota koronki,
b) przekrój pionowy przez koronkę [2]
Tabela 2.6. Charakterystyka koronek KZ 412 [2]
Średnica 5 9 /1 6 x 2 5/8 5 7 /8 x 2 5/8 1 8 1 /2 x 4

[cal/mm] 141,4x66,7 49,2 x 66.7 215,9x101,6
A [mm] 291 293 363

В [mm] 211 250 250
C [mm] 55 75 75
D [mm] 123 179 179
M asa [kg] 15,3 41 41
Ilość wkładek impregnowanych Kategoria

Typ koronki Kod IADC
w zależności od średnicy koronki twardości skał
5 9/16” -24+27
bardzo
KZ 412 0165 5 7/8 ”-24+27
miękkie+średnie
8 l/2”-33
Rys. 2.27. Koronka diamentowa produkcji OBRTG 1 - KD 2 - K139 Q:

a) widok czota koronki, b) przekrój pionowy przez koronkę [2]
Tabela 2.7. Charakterystyka koronek KD [2]
Średnica 5 9 /1 6 x 2 5/8, 5 7 /8 x 2 5/8 8 1 /2x4

[cale/mm] 141,4x66,7 149,2 x 66,7 215,9x101,6
Konstrukcja
Przepływ promieniowy
hydrauliczna
A [mm] 254 256 328
В [mm] 204 204 240
C [mm] 27,5 27,5 49
D [mm] 123 123 179
Masa [kg] 12,5 13,5 39

156 ______________________________ 2. Narzędzia wiercące
Tabela 2.7 cd. Charakterystyka koronek KD [2]
Ilość ziaren na karat na

Typ koronki KodlADC Kategoria twardości skal
czole koronki
KD272 D6R2 2/4 bardzo miękkie
KD472 D6R5 4/6 miękkie
KD672 D6R6 6/8 średnie
KD872 D6R8 8/10 twarde
KD972 D6R9 10/12 bardzo twarde
Tabela 2.8. Charakterystyka koronek K139Q [2]
Średnica 5 9/16 x 2 5/8 5 7 /8 x 2 5/8

[cal/mtn] 141,4x66,7 149,2 x 66,7
Konstrukcja
Przepływ promieniowy
hydrauliczna
A (mm) 254 256

В (mm) 204 204
C (mm) 27,5 27,5
D (mm) 123 123
Masa (kg) 12,5 13,5
Wielkość diamentu natural

ТУр koronki KodlADC Kategoria twardości skal
nego lub syntetycznego
twarde
K139Q 09R8 710+600
i bardzo twarde, ścierne
Znacznie szerszą ofertę produkowanych koronek diamentowych przedsta

wia wiele firm światowych w zakresie przedmiotowym (tab. 2.9)
Tabela 2.9. Standardowe średnice koronek i poszerza czy diamentowych firmy Eastman
Christensen [2]
Średnica Średnica Średnica

Objętość 1 m3 otworu
Rozmiar zewnętrzna wewnętrzna poszerzacza
[cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [10‘3 m3]
RWT 1,175 29,8 0,735 18,7 0,7
EXBW 1,485 37,7 0,845 21,5 1,1
EWD3 1,485 37,7 0,835 21,5 1Д

ЕХМ 1,485 37,7 0,845 21,5 1,1
EWT 1,485 37,7 0,905 23,0 1,1
Tabela 2.9 cd.

Objętość 1 m3 otworu
Rozmiar zewnętrzna wewnętrzna poszerzacza
[cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [10-3 m3]
AXBW 1,890 48,0 1,185 30,1 1,8

AWD4.AWD3 1,890 48,0 1,136 28,9 1.8
AW34 1,890 48,0 1,320 33,5 1,8
AXEWL 1,844 46,8 1,015 25,8 1,859 47,2* 1,7
AWM 1,890 48,0 1,185 30,1 1,8
AXCWL,AWC 1,890 48,0 1,065 27,0 1,8
AQWL 1,890 48,0 1,065 27,0 1,8
200Hicor 2,082 52,9 1,375 34,9 2,2
BXBW 2,360 59,9 1,655 42,0 2,8
BWD4, BWD3 2,360 59,9 1,615 41,0 2,8
BW44 2,360 59,9 1,755 44,6 2,8
BXEWL 2,360 59,9 1,437 36,5 2,8
ВХМ 2,360 59,9 1,655 42,0 2,8
BXBWL, BWC3 2,360 59,9 1,432 36,4 2,375 60,3* 2,8
BQWL 2,360 59,9 1,432 36,4 2,8
BQ3WL 2,360 59,9 1,320 33,5 2,8
NXBW 2,980 75,7 2,155 54,7 4,5
NWD4.NWD3 2,980 75,7 2,060 52,3 4,5

NXEWL 2,969 75,4 2,000 50,8 4,5
NXM 2,980 75,7 2,155 54,7 4,5
NXBWL, NWC3 2,980 75,7 1,875 47,6 2,984 75,8* 4,5
NQWL,NV 2,980 75,7 1,875 47,6 4,5
NQWL2CORE 2,980 75,7 2,000 50,8 4,5
NV2, NQ3WL 2,980 75,7 1,775 45,1 4,5
HXBW 3,650 92,7 2,735 69,5 6,8
HWD4 3,650 92,7 2,400 61,1 6,8
HXBWL, HWD3 3,650 92,7 2,400 61,1 6,8
NCEWL 3,650 92,9 2,406 61,1 6,8
HQWL 3,790 96,3 2,500 63,5 3,672 93,3* 7,3
HQ3WL 3,790 96,3 2,406 61,1 7,3
CPWL 4,827 122,6 3,345 85,0 11,8
PQWL 4,827 122,6 3,345 85,0 11,8
PQ3WL 4,827 122,6 3,270 83,1 11,8
* średnice poszerzaczy należy dobierać do odpowiednich średnic zewnętrznych koronek rdzeniowych
2.4.5. Koronki skrawające

Koronki skrawające znajdują nadal szerokie zastosowanie w wiertnictwie, głów
nie dzięki prostej budowie, dużej łatwości wykonania i niskiej cenie.
Węgliki spiekane używane do produkcji koronek charakteryzują się bar
dzo wysoką twardością, która wynosi ponad 9 w skali Mohsa. Węgliki spiekane
oparte są na kobalcie jako metalu spajającym oraz na węgliku wolframu. Ilość
kobaltu wynosi od 2% do 15%. Ponadto stopy zawierają żelazo, chrom, mangan.
O twardości decyduje zawartość węglika wolframu, którego im jest więcej, tym
stop jest twardszy.
Węgliki specjalne wyrabiane są w postaci proszku napawanego na po
wierzchniach bocznych kadłuba koronki, w celu zapobiegania zmniejszaniu się
średnicy, lub w postaci kształtek urabiających skałę. Kształtki mogą przybrać
postać prętów, płytek lub słupków. Kształtki osadza się w odpowiednich otwo
rach na czole lub bokach korpusu koronki. Końce kształtek są odpowiednio za
ostrzone, co ma za zadanie zmniejszyć powierzchnię kontaktu ze skałą i ułatwić
tym samym skrawanie. Koronki słupkowe stosuje się zazwyczaj w skałach średnio
twardych. Koronkę słupkową z ostrzami w kształcie walców przedstawia rys. 2.28.
Koronki z ostrzami uformowanymi w postaci płytek mogą być stosowane
w skałach zarówno miękkich, jak i twardych. W skałach miękkich ostrza powin
ny być nachylone pod dodatnim kątem w stosunku do kierunku ruchu koronki.
W skałach o średniej twardości stosuje się koronki z ostrzami osadzonymi pio-
wiercenia nowo. W skałach twardych koronki powinny podłużny, posiadać ostrza
nachylone pod kątem ujemnym. Dodatnie nachylenie ostrzy w skałach miękkich
umożliwia dobre skrawanie skały i zapewnia dużą prędkość wiercenia. Nachyle
nie ostrzy z kątami ujemnymi do skał twardych ma zapobiegać ich wyłamywaniu
się. Koronki tego typu są przeznaczone do zwiercania skał od I do VIII, a nawet
IX kategorii zwiercalności (rys. 2.29) [2].
Wszystkie produkowane koronki skrawające są przeznaczone do zwierca
nia skał wydzielonych zasadniczo w trzech grupach (rys. 2.26), a mianowicie:
• grupa M powinna być stosowana do zwiercania skał miękkich,
• grupa CM-CT dobrze nadaje się do zwiercania skał mało ściernych i o śred
niej twardości,
• grupa CA powinna być przeznaczona do zwiercania ściernych skał o śred
niej twardości.
Każda grupa składa się z wyróżnionych typów koronek, różniących się
konstrukcją i przeznaczeniem (rys. 2.30). Porównanie koronek skrawających
z koronkami diamentowymi zastosowanych przy zwiercaniu różnych typów
skał —pozwala je wyjątkowo korzystnie ocenić, zwłaszcza podczas standar
dowego zwiercania skał miękkich. Stąd produkowane są koronki skrawające
o różnych średnicach, wynikających z różnorodnego przeznaczenia, i różnorod
nych typów.
Skały twarde
Skaty miękkie Skały średniotwarde
i bardzo twarde
Grupa CA
Grupa CM-CT
Grupa M
1 II II IV V VI VII VII IX X XI XII
Rys. 2.29. Obszary zastosowania różnych typów koronek skrawających

produkcji Machinoexport (Rosja) [2]
W Rosji ostrza koronek skrawających wykonuje się z twardego stopu typu

BK, składającego się z węglików wolframu i łączącego je kobaltu. W wiertnic
twie wykorzystuje się stopy BK-ЗА, BK-6, BK-8, i BK-15. Najczęściej ostrza
koronek skrawających produkuje się ze stopu BK-8. Cyfra w marce stopu oznacza
procentową zawartość kobaltu. Pozostałą część wypełnia węglik wolframu. Im
mniejsza jest zawartość kobaltu w stopie, tym wyższa jest twardość i odporność
na ścieranie przy równoczesnym wzroście kruchości.
W koronkach skrawających stosuje się ostrza o różnorodnych konfigu
racjach rozmiarów i kątów zaostrzenia w zależności od konstrukcji. W otwory
pierścienia koronki wtapia się ostrza tale, aby występowały one nad korpusem
koronki, pokrywały całą szerokość pierścienia koronki podczas zwiercania skał

oraz występowały na zewnątrz i do wnętrza korpusu koronki w celu obrabiania
ściany otworu i rdzenia na średnicy. Pomiędzy ostrzami w korpusie pierścienia
koronki są częste okna płuczkowe, a na zewnętrznej powierzchni korpusu rowki
dla przepływu płuczki wiertniczej.
b)
il rl■ Г Щ Ш
<0
U
Rys. 2.30. Różne typy koronek skrawających a) koronka grupy M,
b) koronka grupy CM-CT, c) koronka grupy CA [2]
W niektórych konstrukcjach koronek w oknach płuczkowych wtapia się

dodatkowe ostrza służące głównie do kalibrowania ściany otworu, nie uczestni
czą one w zwiercaniu dna otworu. Ostrza, które zwiercają dno otworu zwane są
podstawowymi. Wysokość ostrzy podstawowych nad korpusem koronki waha się
od 1,5 do 6 mm w przypadku czoła koronki i od 0,75 do 1,5 mm na bocznych
powierzchniach korpusu.
Względem osi obrotu koronki ostrza mogą być położone równolegle lub
przesunięte o pewien kąt (rys. 2.3 ld, e). Ponadto ostrza w korpusie mogą być
osadzone pod różnym kątem natarcia (rys. 2.3 la, b, c). Zazwyczaj ostrza koronek
do zwiercania skał miękkich i średniotwardych posiadają kąt zaostrzenia około
65°[2],
2.5. Świdry używane w dolnych młotkach 161
Rys. 2.31. Schemat rozmieszczenia ostrzy w koronkach skrawających: a) dodatni

kąt natarcia ostrza koronki, b) zerowy kąt natarcia ostrza koronki, c) ujemny
kąt natarcia ostrza koronki, d) równoległe położenie ostrza koronki,
e) przesunięte położenie ostrza koronki [2]
2.5. Świdry używane w dolnych młotkach

Świdry używane do wiercenia przy użyciu młotka wgłębnego produkowane są
między innymi przez firmę Atłas Copco Secoroc. Firma ta posiada szeroki wy
bór świdrów wiertniczych DTH, które pasują do wszystkich możliwych aplikacji.
Każdy świder wykonany jest precyzyjnie z wysokiej jakości stali stopowej, po
siada korpus wykonany w odpowiednich tolerancjach pasowań. Korpus świdra
obrabiany jest powierzchniowo cieplnie i chemicznie do wymaganej twardości.
Matryca świdra wyposażana jest w precyzyjne słupki. Dostępnych jest pięć pod
stawowych modeli świdrów:
• wypukły,
• z płaskim czołem,
• SpeedBit,
■ wklęsł,
• Rocket bit.
Zostały one zaprojektowane do zastosowań zależności od warunków pracy
(twardości skały).
Żywotność i stopień penetracji są najważniejszymi kryteriami w wyborze
właściwego świdra wiertniczego do konkretnej aplikacji. W większości przypad
ków, wiercenie nastawione jest na wysoką prędkość wiercenia i dlatego prefero

wane są takie cechy jak szybkie usuwanie zwiercin (SpeedBit) i model wypukły/
balistyczny zapewniający urabianie skały na dnie otworu bez efektu ponownego
rozdrabniania zwiercin (rys. 2.32).
W przypadku pracy z twardym i ściernym podłożem, modele płaskie
go czoła świdra odznaczają się dłuższą żywotność narzędzia, dzięki uzbrojeniu
bocznych powierzchni świdra słupkami o dużych rozmiarach. Ponadto świdry
SpeedBit pozwalają osiągać wyższe wartości wskaźników wiercenia poprzez za
stosowanie słupków balistycznych, lepiej wgniatającymi się w podłoże skalne.
Alternatywą dla tego świdra jest wklęsły model z kulistymi słupkami.
Świdry typu Rocket bit można wyposażyć w słupki balistyczne w celu po
prawienia parametrów wiercenia w przypadku natrafienia na wkładki (otoczaki)
o wysokiej twardości w otaczających miękkich skałach. Na rys. 2.32 przedstawio
no pięć podstawowych typów świdrów firmy Atlas Copco używanych w młotkach
wgłębnych. Dane techniczne świdrów przedstawiono w tab. 2.10 - 2.30.
Tabela 2.10. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlascopco z trzonkiem COP 32
[16]
Kąt pochyle
przedmuchowe
Liczba x średnica shipków,
Średnica nia słupków, Masa
Rowki
[mm/cal]
[°]
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Czoło Zewn. Wewn. [kg] [funt]
Płaskie czoło
85 3 3/8 8 x 11 (7/16) - 6x11 (7/16) 35 - 2 4,5 9,9
90 3 9/16 - - 7x11 (7/16) 35 - 2 4,6 10,1
100 3 15/16 - - 7x11 (7/16) 35 - 2 4,7 10,4
SpeedBit
85 3 3/8 8 x 11 (7/16) - 7x11 (7/16) 35 - 2 4,6 10,1
90 3 9/16 - - 7x11 (7/16) 35 - 2 4,6 10,1
100 3 15/16 - - 7x11 (7/16) 35 - 2 7,6 16,8
Wypukła balistyczna
85 3 3/8 7 x 11 (7/16) 4x11(7/16) 2x11(7/16) 40 20 2 4,4 9,7
90 3 9/16 7 x 12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 4,5 9,9
100 3 15/16 7 x 12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 4,8 10,6
Rocket bit
90 3 9/16 7 x 12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 5 11,0

2.5. Świdry używane w dolnych młotkach _ 163
Płaskie czoło SpeedBit ’ Wklęsłe czoło R ocketbit

balistyczna
Rys. 2.32. Podstawowe typy świdrów firmy Atlas Copco używanych

w młotkach wgłębnych
Płaskie czoło. Zastosowania - twarde i ścierne formacje, wszechstronnie.

Typowe podłoża - granit, twardy kamień wapienny, bazalt.
SpeedBit. Zastosowania - od średniej twardości do twardych i ściernych
formacji. Umożliwia większą produktywność. Cechy modelu —balistyczne słupki
z przodu. Typowe podłoża - granitowe, twarde wapienie, bazalt.
Wypukłe czoło, balistyczna. Zastosowania - miękka i średniej twardości
skała, nieścieralne podłoża. Duży postęp wiercenia. Typowe podłoża - kamień
wapienny, twardy kamień wapienny, łupki.
Wklęsłe czoło. Zastosowania - średniej twardości i twarde formacje, mniej
ścieralne, łamliwe formacje. Doskonała kontrola odchyleń w wierconym otworze.
Cechy modelu —HD-większe słupki obwodowe, DGR-podwójne (nachodzące)
rzędy obwodowe, tylko od 8 cali. Typowe podłoża - granit, twardy wapień, bazalt.
R ocket bit. Zastosowania - podłoża od miękkiego do średnio twardego,
umożliwia wyjątkowa produktywność, spękana skała. Cechy modelu - słupki ku
liste do twardych i ściernych formacji, słupki balistyczne dla podłoży miękkich.
Typowe podłoża - kamień wapienny, twardy kamień wapienny.
Tabela 2.11. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem COP
34 [16]
Kąt pochyle
Rowki prze
dmuchowe
Liczba x średnica słupków,

[mm/cal]
П
Płaskie czoło
90 3 9/16 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) 35 - 2 5,7 12,6
92 3 5/8 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) 35 - 2 5,7 12,6
95 3 3/4 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) 35 - 2 5,8 12,8
100 3 15/16 8x12,7 (1/2) - 7x12,7 (1/2) 35 - 2 6,0 13,2
105 4 1/8 8x14,5 - 7x12,7 (1/2) 35 V 2 6,2 13,7

Tabela 2.11 cd.
Kąt pochyle
Rowki prze
dmuchowe
[mm/cal]
П
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Czoło Zewn. Wewn. [kg] [font]
SpeedBit
92 3 5/8 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) 35 - 2 5,7 12,6
95 3 3/4 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) 35 - 2 5,8 12,8
100 3 15/16 8x12,7 (1/2) - 7x12,7 (1/2) 35 - 2 6,0 13,2
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) 35 - 2 6,2 13,7
Wypukły balistyczny
92 3 5/8 7x12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 5,5 12,1

95 3 3/4 7x12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 5,6 12,3
100 3 15/16 7x12,7(1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 5,7 12,6

105 4 1/8 7x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) 40 20 2 5,9 13,0
Rocket bit
95 3 3/4 7x12,7(1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 40 20 2 5,9 13,0
Tabela 2.12. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlascopco z trzonkiem DHD
3,5 [16]
Kąt pochyle
przedmuchowe
[mm/cal]
П Rowki
Stożek
Wewn
Zewn
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Czoło Stożek [kg]
Płaskie czoło
90 3 9/16 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) - 35 - - 2 5,08

92 3 5/8 - - - - 35 - - 2 5,08
95 3 3/4 - - - - 35 - - 2 5,09
100 3 15/16 - - 7x12,7 (1/2) - 35 - - 2 6,01
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - - - 35 - - 2 6,03
SpeedBit
92 3 5/8 8x12,7 (1/2) - 7x11 (7/16) - 35 - - 2 5,08
95 3% - - - - 35 - - 2 5,09
100 3 15/16 - - 7x12,7(1/2) - 35 - - 2 6,01
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - - - 35 - - 2 6,03
2.5. Świdry używane w dolnych młotkach 165
Tabela 2.12 cd.
Kąt pochyle
przedmuchowe
[mm/cal]
Rowki
П
Stożek
Wewn
Zewn
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Czoło Stożek [kg]
92 3 5/8 8x12,7 (1/2) 4x12,7 (5) 2x12,7 (1/2) - 40 20 - 3 5,05
95 3 3/4 - - - - 40 20 - 3 5,06
100 3 15/16 - - - - 40 20 - 3 5,06
105 4 1/8 7x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) - 40 20 - 3 5,08
Wklęsły
100 3 15/16 8x12,7 (1/2) - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 -20 2 5,02
Rocket bit
90 3 9/16 7x12,7 (1/2) 4x12,7 2x12,7 (1/2) - 40 20 - 2 5,01
95 3 3/4 - - - - 40 20 - 2 5,03
Tabela 2.13. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem COP
42 [16]
Liczba x średnica słupków, Kąt pochylenia

Średnica Rowki prze Masa
[mm/cal] słupków, [°] dmuchowe
Płaskie czoło
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) 35 - 2 8,1 17,9
110 4 5/16 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) 35 - 2 8,3 18,3
115 41/2 8x14,5 (9/16) - 8x12,7 (1/2) 35 - 2 8,5 18,7
125 4 15/16 8x14,5 (9/16) - 12,7x10 35 - 2 9,0 19,8
SpeedBit
105 41/8 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) 35 - 2 8,1 17,9
115 4 1/2 8x14,5 (9/16) - 8x12,7 (1/2) 35 - 2 8,5 18,7
130 5 1/8 8x14,5 (9/16) - 10x12,7(1/2) 35 - 2 9,2 20,3
105 4 1/8 7x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) 40 20 2 7,8 17,2
115 41/2 7x14,5 (9/16) 4x14,5(9/16) 3x14,5 (9/16) 40 20 2 8,1 17,9
110 4 5/16 7x14,5 (9/16) 4x12,7(1/2) 2x12,7(1/2) 40 20 2 8,3 18,3
130 5 1/8 9x12,7 (1/2) 6x12,7(1/2) 5x12,7(1/2) 40 20 3 7,3 18,3
Tabela 2.14. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlascopco z trzonkiem DHD 340A[16]
166
Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [°] Rowki Masa
________________________________________________________________________________________________________________________________
przedmu
[cm] [cal] Zewn. Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Środlc. Wewn. Stożek [kg] [funt]
chowe
Płaskie czoło
10 4 1/8 8x14,5 (9/16) - - 7x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 8,6 19,0
11 4 5/16 8x14,5 (9/16) - - 7x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 8,8 19,4
11 4 1/2 8x14,5 (9/16) - - 8x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 9,0 19,8
12 4 15/16 8x14,5 (9/16) - - 10x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 9,5 20,9
13 5 1/8 8x15,83 (5/8) - - 8x14,5 (9/16) - 35 - - - 2 9,9 21,8
SpeedBit
10 4 1/8 8x14,5 (9/16) - - 7x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 8,6 19,0
U 4 5/16 8x14,5 (9/16) - - 7x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 8,8 19,4
11 4 1/2 8x14,5 (9/16) - - 8x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 9,0 19,8
12 4 15/16 8x14,5 (9/16) - - 10x12,7 (1/2) - 35 - - - 2 9,7 21,4
Wklęsły
10 4 1/8 8x14,5(9/16) - - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 - - -20 2 8,6 19,0
11 4 5/16 8x14,5 (9/16) - - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 - - -20 2 8,6 19,0
11 4 1/2 8x14,5 (9/16) - - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 - - -20 2 9,0 19,8
12 4 3/4 8x14,5 (9/16) - - 4x12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 35 - - -20 2 9,1 20,1
13 5 1/8 8x15,83 (5/8) - - 4x14,5 (9/16) 3x14,5 (9/16) 35 - - -20 2 9,4 20,7
10 4 1/8 7x14,5 (9/16) - 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) - 40 - 20 - 2 8,3 18,3
U 4 5/16 7x14,5 (9/16) - 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) - 40 - 20 - 2 8,3 18,3
11 41/2 7x14,5 (9/16) - 4x14,5 (9/16) 3x14,5 (9/16) - 40 - 20 - 2 8,6 19,0
12 415/16 9x12,7 (1/2) - 6x12,7 (1/2) 5x12,7 (1/2) - 40 - 20 - 3 8,8 19,4
Tabela 2.14 cd.

przedmu
[cm] [cal] Zewn. Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Środk. Wewn. Stożek [kg] [funt]
chowe
13 5 1/8 9x12,7(1/2) - 6x12,7 (1/2) 5x12,7 (1/2) - 40 - 20 - 3 9,2 20,3
Rocket bit - balistyczny

11 4 5/16 8x12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) - 45 30 15 - 2 8,7 19,2
11 41/2 8x12,7 (1/2) 4x12,7(1/2) 2x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) - 45 30 15 - 2 8,9 19,6
Rocket bit —kulisty

11 4 1/2 8x14,5 (9/16) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) - 45 30 15 - 2 8,9 19,6
Tabela 2.15. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem DHD 350R [16]
Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cał] Kąt pochylenia słupków, [°] Rowki Masa
przedmuchowe
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek [kg] [funt]
Płaskie czoło
130 5 8x16(5/8) - 8x14,5 (9/16) - 35 - - 2 15,9 35,1
134 5 1/4 8x16(5/8) - 8x14,5 (9/16) - 35 - - 2 16,2 35,7
140 5 1/2 8x16 (5/8) - 10x14,5 (9/16) - 35 - - 2 16,6 36,6
146 5 3/4 8x16(5/8) - 10x14,5 (9/16) - 35 - - 2 17,0 37,5
149 5 3/4 8x16 (5/8) - 10x14,5 (9/16) - 35 - - 2 17,0 37,5
152 6 8x16 (5/8) - 8x16 (5/8) - 35 - - 2 17,8 39,2
SpeedBit
134 5 1/4 8x16 (5/8) - 8x14,5(9/16) - 35 - - 2 16,2 35,7
140 5 1/2 8x16 (5/8) - 10x14,5 (9/16) - 35 - - 2 16,6 36,6

2. Narzędzia wi
168
Tabela 2.15 cd.
____________________________________________________________________________________________________________________________
przedmuchowe
Wklęsły
130 5 8x16 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 3x14,5(9/16) 35 - -15 2 15,8 34,8
134 5 1/4 8x16 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 3x14,5 (9/16) 35 - -15 2 16,1 35,5
140 5 1/2 8x16 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 35 - -15 2 16,4 36,2
146 5 3/4 8x16 (5/8) - 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) 35 - -15 2 17,2 37,9
149 5 3/4 8x16(5/8) - 4x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 35 - -15 2 17,3 38,1
152 6 8x16(5/8) - 4x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 35 - -15 2 17,3 38,1
130 5 9x14,5 (9/16) 6x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) - 40 20 - 3 15,7 34,6
,140 5 1/2 9x14,5 (9/16) 6x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) - 40 20 - 3 16,3 35,9
146 5 3/4 9x16(5/8) 6x14,5 (9/16) 5x14,5(9/16) - 40 20 - 3 17,7 37,7
Tabela 2.16. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlascopco z trzonkiem DHD 360 [16]
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [font]
Płaskie czoło
152 6 8x16 (5/8) - 8x16 (5/8) - 35 - - 2 23,3 51,4
156 6 1/4 8x16(5/8) - 8x16(5/8) - 35 - - 2 23,5 51,8
159 6 1/4 8x16 (5/8) - 9x16(5/8) - 35 - - 2 23,8 52,5
165 6 2/4 8x16 (5/8) - 10x16(5/8) - 35 - - 2 25,2 55,6
165 6 2/4 10x16 (5/8) - 10x16 (5/8) - 35 - V 2 25,4 56,0
Tabela 2.16 cd.

Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [“] Rowki Masa
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [funt]
171 6 3/4 10x16 (5/8) - 9x16(5/8) - 35 - - 2 25,8 56,9
SpeedBit
156 61/4 8x16(5/8) - 8x16 (5/8) - 35 - - 2 23,5 51,8
165 6 1/2 10x16 (5/8) - 10x16 (5/8) - 35 - - 2 25,4 56,0
_
171 6 3/4 10x19 (3/4) - 9x16(5/8) - 35 - - 2 26,0 57,3
171 6 3/4 10x16 (5/8) - 9x16 (5/8) - 35 - - 2 25,8 56,9
Wklęsły
152 6 8x16(5/8) - 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) - - -15 2 23,1 50,9
154 6 8x16 (5/8) - 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) - - -15 2 23,2 51,2
156 6 1/4 8x16(5/8) - 4x16(5/8) 4x16 (5/8) - - -15 2 23,3 51,4
159 6 1/4 8x16(5/8) - 4x16 (5/8) 4x16(5/8) - - -15 2 23,6 52,0
165 6 1/2 8x16 (5/8) - 6x16 (5/8) 4x16 (5/8) - - -15 2 25,0 55,1
165 6 1/2 10x16 (5/8) - 6x16 (5/8) 4x16 (5/8) - - -15 2 25,2 55,6
171 6 3/4 10x16 (5/8) - 6x16 (5/8) 6x16 (5/8) - - -15 2 25,2 55,6
171 6 3/4 10x19(3/4) - 6x16(5/8) 6x16(5/8) - - -15 2 25,8 56,9
165 6 1/2 9x16(5/8) 6x16(5/8) 5x16(5/8) - - - - 3 24,8 54,7
Wypukły kulisty
165 6 1/2 10x19(3/4) 4x19 (3/4) 4x19(3/4) - - - - 2 25,3 55,8
171 6 3/4 9x19 (3/4) 6x19(3/4) 4x19 (3/4) - - - 3 25,5 56,2
2. Narzędzia wiercą
-
Tabela 2.17. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem DHD 380 [16]
170
Średnica Nr x średnica węglika, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [°] Rowki Masa
_______________________________________________________________________________________________________________________________
Krótki opis
[ram] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [funt]
Wklęsły
200 7 7/8 Węgliki kuliste 8x19(3/4) 6x19(3/4) 7x16 (5/8) - 35 15 10 2 45,5 100
203 8 Węgliki kuliste 8x19 (3/4) 6x19(3/4) 7x19 (3/4) - 35 15 10 2 477 105
203 8 Wszędzie Impac 8x19 (3/4) 6x19(3/4) 6x19(3/4) - 35 15 10 2 47,7 105
203 8 Przód DGR 10x19 4x19 (3/4) 4x19 (3/4) 4x16 (5/8) 35 15 20 2 19,5 109
216 8 1/2 Węgliki kuliste 10x19 6x19 (3/4) 10x16 - 35 15 10 2 48,6 107
219 8 5/8 Węgliki kuliste 10x19 4x19(3/4) 10x16 - 35 15 10 2 49,1 108

219 8 5/8 Przód DGR 10x19 6x19(3/4) 4x19 (3/4) 4x16(5/8) 35 15 20 2 52,7 116
222 8 3/4 Wszędzie Impac 10x19 6x19(3/4) 10x16 - 35 15 . 10 2 50,0 110
222 8 3/4 Węgliki kuliste 12x19 6x19 (3/4) 8x19(3/4) - 35 15 10 2 61,8 136
225 8 7/8 Wszędzie Impac 10x19 6x19 (3/4) 10x19 - 35 15 10 2 50,9 112
Standardowa głowica,
dodatkowe obwodowe
225 8 7/8 12x19 (3/4) 6x19(3/4) 8x19 (3/4) - 35 15 10 2 57,3 126
węgliki, wszędzie długie
węgliki, węgliki Impac
241 9 1/2 Węgliki kuliste 10x19 8x19(3/4) 9x19 (3/4) - 35 15 10 2 51,8 114
254 10 Węgliki kuliste 12x19 6x19(3/4) 12x19 - 35 15 10 2 54,5 120
254 10 Pizód DGR 10x19 5x19 (3/4) 4x19 (3/4) 6x16(5/8) 35 15 20 2 54,0 119
270 10 5/8 Węgliki kuliste 12x19 6x19(3/4) 12x19 - 35 15 10 2 72,3 159

Przód DGR, Brak 10x16
305 12 10x19(3/4) 6x19 (3/4) 10x19(3/4) 35 15 20 2 68,4 151
gwarancji na trzon (5/8)
Tabela 2.18. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem Misson SD 8 [16]
Średnica Krótki opis Nr x średnica węglika, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków [°] Rowki Masa
[mm] [cal] - Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [funt]
Płaskie czoło
203 8 HD 10x19(3/4) - 7x16(5/8) - 35 - - 2 45 99
219 8 5/8 HD 10x19 (3/4) - 7x16 (5/8) - 35 - - 2 47 103
Wklęsły
203 8 Przód DGR 10x19(3/4) 4x19 (3/4) 4x19 (3/4) 4x16(5/8) 35 15 20 2 45 99
219 8 5/8 Przód DGR 10x19(3/4) 4x19(3/4) 4x19(3/4) 4x16(5/8) 35 15 20 2 47 103
254 10 Przód DGR 10x19 (3/4) 5x19(3/4) 4x19 (3/4) 6x16 (5/8) 35 15 20 2 53 116
305 12 Przód DGR 10x19(3/4) 6x19 (3/4) 10x19 (3/4) 10x16 (5/8) 35 15 20 2 62 137
Średnica Nr x średnica węglika, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [°] Masa

Krótki opis Rowki przedmuchowe
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek [kg] [funt]
Wklęsły
251 9 7/8 Węgliki kuliste 12x19 (3/4) 6x19 (3/4) 11x19(3/4) 35 15 10 3 88,6 195
270 10 5/8 Węgliki kuliste 15x19 (3/4) 9x19(3/4) 12x19(3/4) 35 15 10 3 90,0 198
279 11 Węgliki kuliste 15x19(3/4) 12x19(3/4) 15x19 (3/4) 35 15 10 3 90,9 200

311 12 1/4 Węgliki kuliste 15x19 (3/4) 12x19 (3/4) 24x19 (3/4) 35 15 10 3 100,0 220
Średnica Krótki opis Nr x średnica węglika, [mm/cale] Kąt pochylenia słupków, [°] Rowki Masa
Wklęsły
279 11 Długie węgliki 12x19(3/4) 9x19 (3/4) 15x19(3/4) - 35 15 10 3 140 308
2. Narzędzia wie
Tabela 2.20 cd.
172
Średnica Krótki opis Nr x średnica węglika, [mm/cale] Kąt pochylenia słupków, [°] Rowki Masa
_____________________________________________________________________________________________________________________________ [________
302 11 7/8 Standardowe węgliki 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 14x19(3/4) - 35 15 10 3 151 333
311 12 1/4 Węgliki Impac 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 15x19(3/4) - 35 15 10 3 157 346
311 12 % Węgliki Stożkowe 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 15x19(3/4) - 35 15 10 3 157 346
311 12% Przód DGR 12x19(3/4) 9x19 (3/4) 12x19(3/4) 9x19 (3/4) 35 30 20 3 125 275
316 12 4/5 Standardowe węgliki 15x19 (3/4) 9x19 (3/4) 15x19(3/4) - 35 15 10 3 159 350
330 13 Standardowe węgliki 15x19 (3/4) 12x19(3/4) 19x19 (3/4) - 35 15 10 3 165 363
356 14 Standardowe węgliki 15x19(3/4) 12x19 (3/4) 22x19(3/4) - 35 15 10 3 178 391
Specjalny, mocny, stoż
375 14 3/4 kowy przód Cubex i ku 15x19(3/4) 12x19 (3/4) 28x19(3/4) - 35 15 10 3 209 460
liste węgliki obwodowe
381 15 Standardowe węgliki 15x19(3/4) 12x19 (3/4) 28x19(3/4) - 35 15 10 3 205 452
Wszystkie długi węgliki
444 17 1/2 18x19 (3/4) 9x19(3/4) 35x19(3/4) - 35 15 10 3 243 535
Impac
Wszystkie węgliki
444 17 1/2 18x19(3/4) 9x19 (3/4) 35x19 (3/4) - 35 15 10 3 243 535
stożkowe
Zabezpieczenie słupków
444 17 1/2 obwodowych, kuliste 18x19(3/4) 9x19(3/4) 35x19(3/4) - 35 15 10 3 243 535
węgliki
445 17 1/2 Przód DGR 18x19(3/4) 15x19(3/4) 21x19(3/4) - 35 15 10 3 228 502
Specjalny Cubex, na
451 17 3/4 obwodzie i czole węgliki 18x19(3/4) 9x19 (3/4) 35x19(3/4) - 35 15 10 3 268 590
wzmocnione
Tabela 2.21. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem DHD 112S [16]
Średnica Nr x średnica węglika, (mm/cale) Kąt pochylenia słupków, ° Masa

Krótki opis Rowki przedmuchowe
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek [kg] [font]
Płaskie czoło
495 19 1/2 Węglik kulisty 24x19 (3/4) 14x19 (3/4) 59x19 (3/4) 35 15 10 4 395 868
508 20 Węglik kulisty 24x19 (3/4) 14x19(3/4) 59x19(3/4) 35 15 10 4 395 870

Węglik kulisty,
508 20 zabezpieczenie na 24x19 (3/4) 14x19(3/4) 59x19(3/4) 35 15 10 4 398 876 .
obwodzie koronki
559 22 Węglik kulisty 24x19(3/4) 16x19(3/4) 69x19(3/4) 35 15 10 4 406 893
Węglik kulisty,
559 22 zabezpieczenie na 24x19 (3/4) 16x19(3/4) 69x19 (3/4) 35 15 10 4 406 893
obwodzie koronki
Tabela 2.22. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem QL 40 [16]
Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [°] Masa
Rowki przedmuchowe
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Czoło Stożek Zewn. Wewn. Stożek [kg] [funt]
P łaskie czoło
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) - 35 - - 2 9,9 21,8
110 4 5/16 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) - 35 - - 2 10,1 22,3
115 4 1/2 8x14,5 (9/16) - 8x12,7 (1/2) - 35 - - 2 10,2 22,5
125 415/16 8x14,5 (9/16) - 10x12,7 (1/2) - 35 - - 2 10,8 23,8
130 5 1/8 8x15,83 (5/8) - 8x14,5 (9/16) - 35 - - 2 11,2 24,7

SpeedBit
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) - 35 - - 2 9,9 21,8
110 4 5/16 8x14,5 (9/16) - 7x12,7 (1/2) - 35 - - 2 10,1 22,3

2. Narzędzia wierc
174
Tabela 2.22 cd.
Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [°] Masa
Rowki przedmuchowe
_________________________________________________________________________________________________________________________________
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Czoło Stożek Zewn, Wewn. Stożek [kg] [funt]
115 4 1/2 8x14,5 (9/16) - 8x12,7 (1/2) - 35 - - 2 10,3 22,7
125 4 15/16 8x14,5 (9/16) - 10x12,7 (1/2) - 35 - - 2 10,9 24,0
130 5 1/8 8x14,5 (9/16) - 10x12,7 (1/2 - 35 - - 2 10,9 24,0

W klęsły
105 4 1/8 8x14,5 (9/16) - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 - -20 2 9,9 21,8
110 4 5/16 8x14,5 (9/16) - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 - -20 2 9,9 21,8
115 4 1/2 8x14,5 (9/16) - 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) 35 - -20 2 10,2 22,5
125 4 15/16 8x14,5 (9/16) - 4x12,7 (1/2) 4x12,7 (1/2) 35 - -20 2 10,4 22,9
130 5 1/8 8x15,83 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 3x14,5 (9/16) 35 - -20 2 10,7 23,6
W ypukły balistyczny
105 4 1/8 7x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) - 40 20 - 2 9,6 21,2
110 4 5/16 7x14,5 (9/16) 4x12,7 (1/2) 2x12,7 (1/2) - 40 20 - 2 10,0 22,0
115 4 1/2 7x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 2x14,5 (9/16) - 40 20 - 2 9,9 21,8
125 4 15/16 9x12,7 (1/2) 6x12,7 (1/2) 5x12,7 (1/2) - 40 20 - 3 10,5 23,2
130 5 1/8 9x12,7 (1/2) 6x12,7 (1/2) 5x12,7 (1/2 - 40 20 - 3 10,0 22,1
Kąt pochylenia słupków,

Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cal] Rowki M asa
[°]
przedmuchowe
P łaskie czoło
130 5 1/8 8x16 (5/8) - 8x16 (5/8) - 35 - - 2 15,9 35,1
134 5 1/4 8x16(5/8) - 8x16 (5/8) - 35 - - 2 16,2 35,7
Tabela 2.23 cd.
Kąt pochylenia słupków,

Średnica Liczba x średnica słupków, [mm/cal] Rowki Masa
n
przedmuchowe
140 5 1/2 8x16 (5/8) - 10x16 (5/8) - 35 - 2 16,6 36,6
149 5 7/8 8x16 (5/8) - 9x14,5 (9/16) - 35 - 2 17,1 37,7
152 6 8x16 (5/8) - 8x16 (5/8) - 35 - 2 17,8 39,25
SpeedBit
134 5 1/4 8x16 (5/8) - 8x14,5 (9/16) - 35 - 2 16,2 35,7
140 5 1/2 8x16 (5/8) - 10x14,5 (9/16) - 35 - 2 16,6 36,6
W klęsły
130 5 1/8 8x16(5/8) - 4x14,5 (9/16) 3x14,5 (9/16) 35 - -15 2 15,8 34,8
134 5 1/4 8x16 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 3x14,5 (9/16) 35 - -15 2 16,1 35,5
140 5 1/2 8x16 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) 35 - -15 2 16,4 36,2
146 5 3/4 8x16 (5/8) - 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) 35 - -15 2 17,2 37,9
149 5 7/8 8x16 (5/8) - 4x14,5 (9/16) 4x16 (5/8) 35 - -15 2 17,5 38,6
152 6 8x16 (5/8) - 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) 35 - -15 2 17,7 39,0
W ypukły balistyczny
130 5 1/8 9x14,5 (9/16) 6x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) - 40 2 - 3 15,7 34,6
.140 5 1/2 9x14,5 (9/16) 6x14,5 (9/16) 4x14,5 (9/16) - 40 20 - 3 16,3 35,9
140 5 1/2 8x16(5/8) 4x16 (5/8) 3x16(5/8) - 35 20 - 2 16,2 35,7
146 5 3/4 9x16 (5/8) 6x14,5 (9/16) 5x14,5 (9/16) 35 20 - 17,1 37,7
- 3
2. Narzędzia wie
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg]
Płaskie czoło
152 6 8x16(5/8) 8x16(5/8) 35 2 22,3
156 6 1/4 8x16(5/8) 8x16 (5/8) 35 2 22,5
159 6 1/4 8x16 (5/8) 9x16 35 2 22,8
165 6 2/4 8x16(5/8) 10x16(5/8) 35 2 24,2
165 6 2/4 10x16 (5/8) 10x16(5/8) 35 2 24,4
165 6 2/4 10x16(5/8) 10x16(5/8) 35 2 24,4
171 6 3/4 10x16 (5/8) 9x16(5/8) 35 2 24,8
171 6 3/4 10x19 (3/4) 9x16 (5/8) 35 2 25,0
SpeedBit
156 6 1/4 8x16(5/8) 8x15,83 35 2 22,5
171 6 3/4 10x16(5/8) 9x16 (5/8) 35 2 24,8
Wklęsły
152 6 8x16 (5/8) 4x16(5/8) 4x16 (5/8) 35 -15 2 22,1
154 6 8x16 (5/8) 4x16 (5/8) 4x16(5/8) 35 -15 2 22,2
156 6 1/4 8x16 (5/8) 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) 35 -15 2 22,3
159 6 1/4 8x16 (5/8) 4x16 (5/8) 4x16 (5/8) 35 -15 2 22,6
165 6 2/4 8x16 (5/8) 6x16(5/8) 4x16(5/8) 35 -15 2 24,0
165 6 2/4 10x16(5/8) 6x16(5/8) 4x16(5/8) 35 -15 2 24,2
171 6 3/4 10x16 (5/8) 6x16 (5/8) 6x16 (5/8) 35 -15 2 24,2
171 6 3/4 10x19(3/4) 6x16 (5/8) 6x16(5/8) 35 -15 2 24,8
165 6 1/2 9x16 6x16 5x16 35 20 3 23,8
!
Tabela 2.24 cd.
2.5. Świdry używane w dolnych młotkach ___________ _________

[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Stożek Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg]
171 6 3/4 9x19(3/4) 6x19(3/4) 4x19 (3/4) 40 25 3 24,5
Wypukły kulisty
165 6 1/2 10x19 (3/4) 4x19(3/4) 4x19(3/4) 35 20 2 24,3
171 6 3/4 9x19(3/4) 6x19(3/4) 4x19(3/4) 40 25 3 24,5
Średnica Liczba x średnica węglika, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków, [°] Rowki Masa
Krótki opis
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [funt]
Płaskie czoło
210 8 1/4 Węglik Impac 10x19 6x19(3/4) 4x19(3/4) 35 15 10 2 55 121
216 8 1/2 Węglik Impac 10x19 6x19 (3/4) 5x19 (3/4) 35 15 10 2 49 108
241 9 1/2 Węglik Impac 12x19 6x19(3/4) 7x19(3/4) 35 15 10 2 58 128
254 10 Węglik Impac 12x19 6x19(3/4) 11x19(3/4) 35 15 10 2 53 117
254 10 Węglik Impac 12x19 6x19(3/4) 11x19(3/4) 35 15 10 2 55 120
Zabezpieczenie obwodu koronki i węgli
254 10 12x19(3/4) 6x19(3/4) 11x19(3/4) 35 15 10 2 55 120
kami do wstecznego rozwiercania
Wklęsły
200 7 7/8 Węgliki kuliste 8x19(3/4) 6x19 (3/4) 6x19(3/4) 35 15 10 2 47 103
Model z trzema skrzydłami, stożkowe
200 7 7/8 9x19(3/4) 6x19 (3/4) 5x19(3/4) 35 15 10 3 47 103
węgliki „miękka skala"
Model z trzema skrzydłami, stożkowe
177
200 7 7/8 węgliki „miękka skała”, kuliste na ob 9x19(3/4) 6x19(3/4) 5x19(3/4) 35 15 10 3 47 103
wodzie, stożkowy przód
178
Tabela 2.25 cd.
Krótki opis
_______________________________________________________________________________________________________________________________
Model z trzema skrzydłami, kuliste
200 7 7/8 9x19 (3/4) 6x19(3/4) 5x19 (3/4) 35 15 10 3 47 103
węgliki
Standardowa długość głowicy, koronka
200 7 7/8 wiertnicza typu jak dla pola naftowego 10x19(3/4) 6x19 (3/4) 7x19(3/4) 35 15 10 2 53 117
ze standardowym węglikiem
200 7 7/8 wiertnicza typu jak dla pola naftowego z 10x19(3/4) 6x19 (3/4) 7x19 (3/4) 35 15 10 2 53 117
węglikiem Impac
3/4 na obwodzie i w drugim rzędzie, na
200 7 7/8 12x19(3/4) 10x19(3/4) 5x15,9 (5/8) 35 15 10 2 53 117
stożku 5/8 Impac
203 8 Wszędzie węglik Impac 8x19(3/4) 6x19 (3/4) 6x19(3/4) 35 15 10 2 48 15
203 8 wiertnicza typu jak dla poia naftowego z 10x19(3/4) 6x19 (3/4) 7x19(3/4) 35 15 10 2 brak danych
węglikiem Impac
216 8 1/2 Węgliki kuliste 10x19(3/4) 6x19(3/4) 9x19 (3/4) 35 15 10 2 49 108
Koronka z długą głowicą ze standardo
219 8 5/8 10x19 (3/4) 6x19 (3/4) 8x19 (3/4) 35 15 10 2 61 134
wym węglikiem
222 8 3/4 Wszędzie węglik Impac 10x19(3/4) 6x19 (3/4) 9x19 (3/4) 35 15 10 2 50 110
Standardowa długość głowicy, z dodat
222 8 3/4 kowymi węglikami na obwodzie, wszę 12x19(3/4) 6x19(3/4) 8x19 (3/4) 35 15 10 2 50 110
dzie długie węgliki, standardowy węglik
225 8 7/8 Standardowa głowica ale z Impac 10x19 (3/4) 6x19 (3/4) 8x19(3/4) 35 15 10 2 49 108
dzie długie węgliki, standardowy węglik
Tabela 2.25 cd.

Krótki opis
dzie długie węgliki, węglik Impac
Standardowa długość głowicy, wszystkie
225 8 7/8 16x19(3/4) 8x19 (3/4) 10x19(3/4) 35 15 10 2 50 110
węgliki Impac
254 10 Przód DGR 10x19 (3/4) 5x19 (3/4) 10x19(3/4) 35 15 20 2 54 119
279 11 Wszędzie standardowe długie węgliki 12x19 (3/4) 6x19 (3/4) 12x19 (3/4) 35 15 10 2 62 136
Węgliki kuliste, węgliki do wstecznego
305 12 15x19(3/4) 9x19(3/4) 15x19(3/4) 35 15 10 3 65 144
rozwiercania otworu 5/03
Wypukły
200 7 7/8 Węgliki kuliste 14x15,9 18x15,9 35 15 10 2 48 105
222 8 3/4 Węgliki kuliste 14x19(3/4) 6x19 (3/4) 13x19(3/4) 35 15 10 2 51 112
Trzy skrzydła, zabezpieczenie na obwo
254 10 dzie przed tylnym wydmuchem i węgliki 12x19(3/4) 6x19(3/4) 13x19(3/4) 35 15 10 3 59 130
do wstecznego rozwiercania
Tabela 2.26. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem TD 90 [16]
Krótki opis
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [font]
WMęsły
Standardowa głowica, 12 na obwodzie,

222 8 3/4 12x19(3/4) 6x19(3/4) 8x19 (3/4) 35 15 10 2 59,1 130,0
6 rzędów 2, wszędzie węgliki Impac
Głowica odzyskująca, 12 na obwodzie,

222 8 3/4 12x19(3/4) 6x19(3/4) 8x19(3/4) 35 15 10 2 59,1 130,0
2. Narzędzia wi
Tabela 2.26 cd.
180
Krótki opis
_____________________________________________________________________________________________________________________________ ________ _________

Standardowa głowica, 12 na obwodzie,
225 8 7/8 12x19(3/4) 6x19 (3/4) 8x19 (3/4) 35 15 10 2 59,1 130,0
Specjalna głowica, 16 na obwodzie,
225 8 7/8 8 rzędów 2, w pozostałych miejscach Im 16x19(3/4) 8x19 (3/4) 10x19(3/4) 35 15 10 2 59,1 130,0
pac, zawór stopowy z chwytem stożkowym
Głowica odzyskująca, 12 na obwodzie,
225 8 7/8 12x19 (3/4) 8x19 (3/4) 10x19 (3/4) 35 15 10 2 59,1 130,0
6 rzędów 2, wszystkie węgliki Impac
Specjalnie odzyskiwanie głowicy, 16 na
225 8 7/8 16x19(3/4) 8x19 (3/4) 10x19(3/4) 35 15 10 2 59,1 130,0
obwodzie, 8 rzędów 2, pozostałe Impac
Standardowa głowica, gwint ratunkowy,
251 9 7/8 12x19(3/4) 6x19(3/4) 11x19(3/4) 35 15 10 3 68,6 151,0
wszędzie węglik Impac
Standardowy gwint, gwint ratunkowy,
270 10 5/8 15x19(3/4) 9x19(3/4) 12x19(3/4) 35 15 10 3 79,5 175,0
279 11 15x19(3/4) 12x19(3/4) 15x19(3/4) 35 15 10 3 78,6 173,0
311 12 1/4 15x19(3/4) 12x19(3/4) 24x19 (3/4) 35 15 10 3 89,5 197,0
Standardowy gwint, gwint ratunkowy, wszę
314 12 3/8 15x19(3/4) 12x19 (3/4) 24x19(3/4) 35 15 10 3 93,2 205,0
dzie węglik Impac
Średnica Liczba x średnica węglika, [mm/cal] Kąt pochylenia słupków [°] Rowki Masa
Krótki opis
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [funt]
[kg]
Wgłębiona
311 12 1/4 Węgliki obwodowe 1 cal 15x19(3/4) 12x19 18x19 35 15 10 3 190 417
Długa głowica z systemem odzyski
311 12 1/4 15x19(3/4) 9x19(3/4) 15x19 (3/4) 35 15 10 3 203 446
wania, standardowy węglik
311 12 1/4 15x19(3/4) 9x19(3/4) 15x19 (3/4) 35 15 10 3 203 446
wania, węglik Impac
Długa głowica z węglikami Impac
311 12 1/4 15x19 (3/4) 9x19 (3/4) 15x19(3/4) 35 15 10 3 213 469
wszędzie
Długa głowica z kulistymi słupkami
311 12 1/4 na obwodzie i stożkowymi węglikami 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 15x19 (3/4) 35 15 10 3 213 469
z przodu
314 12 3/8 Wszędzie węgliki 3/4” 15x19(3/4) 12x19 18x19 35 15 10 3 191 421
Wszędzie węgliki 3/4” Impac na
314 12 3/8 15x19(3/4) 9x19(3/4) 15x19(3/4) 35 15 10 3 191 421
obwodzie, standardowe z przodu
314 12 3/8 Węgliki obwodowe 1 cal 15x19 (3/4) 12x19 18x19 35 15 10 3 192 423
314 12 3/8 15x19 (3/4) 9x19 (3/4) 15x19 (3/4) 35 15 10 3 203 447
wania, wszystkie węgliki Impac
316 12 4/5 Węgliki kuliste 15x19 (3/4) 9x19 15x19 35 15 10 3 190 419
Wszystkie węgliki Impac, głowica
316 12 4/5 15x19(3/4) 9x19 15x19 35 15 10 3 190 419
standard
316 12 4/5 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 15x19 (3/4) 35 15 10 3 205 451
316 12 4/5 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 15x19(3/4) 35 15 10 3 205 451
2. Narzę
182
Tabela 2.27 cd.
________________________________________________________________________________________________________________________________
Krótki opis
Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [funt]
[mm] [cal] [kg]
Długa głowica ze stożkowymi
316 12 4/5 15x19(3/4) 9x19(3/4) 15x19(3/4) 35 15 10 3 213 469
wzmocnionymi węglikami wszędzie
330 13 Węgliki kuliste 15x19 (3/4) 9x19 19x19 35 15 10 3 196 431
343 13 1/2 Węgliki Impac 15x19 (3/4) 9x19 21x19 35 15 10 3 202 444
343 13 1/2 15x19(3/4) 9x19 (3/4) 21x19 (3/4) 35 15 10 3 217 477
349 13 3/4 Węgliki Impac 15x19 (3/4) 9x19 (3/4) 21x19 (3/4) 35 15 10 3 204 449
368 14 1/2 15x19 (3/4) 12x19 (3/4) 28x19(3/4) 35 15 10 3 231 508
375 14 3/4 Węgliki kuliste 15x19(3/4) 12x19 28x19 35 15 10 3 239 526
375 13 3/4 15x19(3/4) 12x19 (3/4) 28x19(3/4) 35 15 10 3 253 557
381 15 Węgliki kuliste 15x19 (3/4) 12x19 28x19 35 15 10 3 237 521
381 15 Węgliki kuliste 15x25,4 (1”) 12x19 28x19 35 15 10 3 238 523

,381 15 15x19(3/4) 12x19 (3/4) 28x19(3/4) 35 15 10 3 256 563
wania, wszystkie węgliki standardowe
391 15 3/8 Węgliki obwodowe 1 cal 15x25,4(1) 12x19 28x19 35 15 10 3 244 536
Standardowe węgliki na elemencie ka
413 16 1/4 15x25,4(1) 12x19(3/4) 32x19 (3/4) 35 15 10 3 257 566
librującym koronki, pozostałe Impac
413 16 1/4 Odzyskiwanie na podcięciu 15x19(3/4) 12x19 32x19 35 15 10 3 232 510
444 17 1/2 Węgliki obwodowe 1 cal 18x25,4 (1) 9x19 35x19 35 15 10 3 282 621
Tabela 2.27 cd.
Krótki opis
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [kg] [font]
Wzmocnione, kuliste słupki na obwo
444 17 1/2 18x25,4 (1) 9x19(3/4) 35x19(3/4) 35 15 10 3 282 621
dzie, węgliki na stożku
444 17 1/2 18x19(3/4) 9x19(3/4) 35x19 (3/4) 35 15 10 3 282 621
wania, standardowy węglik
444 17 1/2 18x19(3/4) 9x19 (3/4) 35x19(3/4) 35 15 10 3 282 621
wania, węglik Impac
Wklęsły przód, koronka z długą gło
444 17 1/2 wicą ze standardowymi węglikami 18x19(3/4) 9x19(3/4) 35x19 (3/4) 35 15 10 3 282 621
wszędzie
Specjalne ze standardowymi węglika
451 17 3/4 18x19(3/4) 9x19(3/4) 35x19 (3/4) 35 15 10 3 297 653
m i wszędzie maks. na obwodzie 17,75
Specjalne ze wzmocnionym obwodo
451 17 3/4 18x19(3/4) 9x19(3/4) 35x19 (3/4) 35 15 10 3 289 635
wym stożkiem, węgliki czołowe
Specjalne z węglikami Impac wszę
451 17 3/4 18x19(3/4) 9x19(3/4) 35x19 (3/4) 35 15 10 3 289 635
dzie
Standardowe węgliki 1” na obwodzie,
457 18 18x25,4(1) 9x19(3/4) 35x19(3/4) 35 15 10 3 287 632
w pozostałych miejscach Impac
Głowica typu odzyskującego, węgliki
457 18 18x25,4(1) 9x19(3/4) 35x19 (3/4) 35 15 10 3 295 649
obwodowe I cal, pozostałem Impac
Węgliki obwodowe 1 cal, wszędzie
464 18 1/4 18x25,4(1) 9x19 (3/4) 35x19(3/4) 35 15 10 4 299 658
standardowe węgliki
483 19 Węgliki obwodowe 1 cal, 20x25,4 (1) 16x19(3/4) 41x19(3/4) 35 15 10 4 330 727
483 19 Węgliki obwodowe 1 cal, 20x25,4(1) 16x19(3/4) 41x19(3/4) 35 15 10 4 318 700
208 20 Węgliki obwodowe 1 cal, 20x25,4 (1) 16x19(3/4) 45x19 (3/4) 35 15 10 4 342 753
2. Narzędzia wie
Tabela 2.27 cd.
-j 84
Krótki opis
____________________________________________________________________________________________________________________________ _ _ _ _ _
[mm] [cal] Zewn. Wewn. Przedni Zewn. Wewn. Stożek przedmuchowe [funt]
[kg]
Węgliki obwodowe 1 cal i dodatkowo
508 20 20x25,4 (1) 16x19 (3/4) 45x19 (3/4) 35 15 10 4 342 753
wzmocnione
559 22 Węgliki obwodowe 1 cal, 20x25,4 (1) 16x19(3/4) 54x19(3/4) 35 15 10 4 375 825
Kąt pochylenia słupków

Średnica Liczba x średnica węglika, [mm/cal] Rowki Masa
Krótki opis H
przedmuchowe
438 17 1/4 Węgliki kuliste 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 24x25,4 (1) 35 15 10 4 340 750
444 17 1/2 Głowica odzyskująca 16x25,4(1) 12x25,4(1) 24x25,4(1) 35 15 10 4 340 750
444 17 1/2 Węgliki kuliste 16x25,4(1) 12x25,4(1) 24x25,4(1) 35 15 10 4 392 863
Standardowe węgliki, dłuższy
457 18 16x25,4 (1) 12x25,4(1) 23x25,4(1) 35 15 10 4 396 872
gwint ratunkowy contra 17 1/2
Bardzo wytrzymałe kuliste
457 18 16x25,4(1) 12x25,4(1) 23x25,4(1) 35 15 10 4 396 872
węgliki
Kuliste słupki na obwodzie,
457 18 stożkowe na czole, standardowy 16x25,4(1) 12x25,4 (1) 23x25,4(1) 35 15 10 4 396 872
gwint ratunkowy
464 18 1/4 Węgliki kuliste 16x25,4(1) 12x25,4(1) 20x25,4 (1) 35 15 10 4 400 880
Kuliste słupki na obwodzie,
464 18 1/4 stożkowe czoło, stożkowy 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 20x25,4(1) 35 15 10 4 400 880
gwint ratunkowy
Kuliste słupki na obwodzie i w
464 18 1/4 drugim rzędzie, stożkowe czoło, 16x25,4(1) 12x25,4(1) 20x25,4 (1) 35 15 10 4 400 880
stożkowy gwint ratunkowy
Tabela 2.28 cd.

Kąt pochylenia słupków
Średnica Liczba x średnica węglika, [mm/cal] Rowki Masa
Krótki opis [°]
przedmuchowe
Kuliste słupki na obwodzie i w
drugim rzędzie, wzmocnione
464 18 1/4 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 20x25,4 (1) 35 15 10 4 400 880
(10%) stożkowe czoło, stożko
wy gwint ratunkowy
Standardowy węglik, dłuższy
470 18 1/2 16x25,4(1) 12x25,4(1) 20x25,4(1) 35 15 10 4 402 886
gwint ratunkowy contra 17 1/2
Wyjątkowo wytrzymałe kuliste
470 18 1/2 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 20x25,4 (1) 35 15 10 4 402 886
węgliki
Kuliste na obwodzie, stożkowe

470 18 1/2 czoło, standardowy gwint ra 16x25,4(1) 12x25,4 (1) 20x25,4(1) 35 15 10 4 402 886
tunkowy
483 19 Węgliki kuliste 16x25,4(1) 12x25,4 (1) 30x25,4 (1) 35 15 10 4 431 950
521 20 1/2 Węgliki kuliste 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 32x25,4 (1) 35 15 10 4 511 1126
559 22 Węgliki kuliste 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 38x25,4 (1) 35 15 10 4 522 1150
559 22 16x25,4 (1) 12x25,4 (1) 38x25,4 (1) 35 15 10 4 511 1125
węgliki
578 22 3/4 Węgliki kuliste 16x25,4(1) 12x25,4 (1) 38x25,4 (1) 35 15 10 4 505 1113
660 26 20x25,4(1) 12x25,4 (1) 50x25,4(1) 35 15 10 4 577 1270
węgliki
Specjalna konstrukcja głowicy,
26 wyjątkowo wytrzymałe kuliste 24x25,4 (1) 18x25,4(1) 51x25,4(1) 35 15 10 6 608 1338
2 .5 . Świdry używane
660
węgliki
T0J
QL 200S [16]
1
o
o
co
_ł
O
E
Tabela 2.29. Dane techniczne świdrów wiertniczych DTH firmy Atlas Copco z trzonkiem
o
£
N
O
O
CL
O
O
<
>4
E
•e
Ф
a
! S
o s p ,
3o Iop aяЄ
•m i-*
ІЗ* q ^
po *3 2
0c
CU
Q
co
СЧ
re
o
X
5
.ra
2.6. Narzędzia specjalne ____ 187
2.6. Narzędzia specjalne

W wiertnictwie oprócz klasycznych świdrów i koronek stosuje się również na
rzędzia specjalistyczne. Narzędzia kombinowane często można spotkać podczas
wykonywania otworów wielkośrednicowych.
2.6.1. Narzędzia specjalne do wierceń

wielkośrednicowych
Wierceniem wielkośrednicowym nazywamy wiercenie otworów o końcowej
średnicy nie mniejszej niż 600 mm. Końcowa średnica może dochodzić do 8 m,
a głębokość do ponad 1000 m. Wiercenia tego typu znalazły zastosowanie w gór
nictwie podziemnym, w wiertnictwie studziennym oraz przy drążeniu tuneli. Do
wierceń studziennych z odwrotnym (lewym) obiegiem płuczki mogą być stoso
wane świdry skrawające. Mogą one posiadać dwa, trzy lub cztery skrzydła jak
również mogą być jedno i wielostopniowe oraz mimośrodowe (rys. 2.33). Ostrza
skrawające, zużywające się wskutek ściernego działania skały mogą być utwar
dzane materiałami o wysokiej twardości i odporności na ścieranie. Utwardzanie
przeprowadza się przez napawanie elektryczne lub gazowe. Na rys. 2.33 przedsta
wiono przykłady świdrów wielkośrednicowych skrawających.
Rys. 2.33. Narzędzia skrawające do wierceń wielkośrednicowych z odwrotnym obiegiem

płuczki, a) świder trójskrzydłowy, b) świder czteroskrzydtowy c) świder mimośrodowy [4]
Do wiercenia otworów wielkośrednicowych używane są również świdry

gryzowe. Mają one różną konstrukcję, która zależy od tego czy są one przezna
czone do bezstopniowego, jednostopniowego (rys. 2.34) czy też wielostopnio
wego zwiercania całej powierzchni dna otworu. Świdry do zwiercania pełnej
powierzchni dna otworu składają się z kadłuba, do którego przymocowane są od
dołu wymienne gryzy, a od góry kołnierz do połączenia z obciążnikami. Gryzy
świdrów połączone są z korpusem za pomocą śrub. Pozwala to szybko wymię-
nić zużyte gryzy oraz wielokrotnie wykorzystać korpus świdra. Wymienne gry
zy posiadają najczęściej kształt ściętego stożka, a dostosowanie ich do rodzaju
przewiercanych skał polega głównie na zmianie podziałki zębów. Jedynie gryzy
przeznaczone do skał bardzo twardych posiadają zęby słupkowe wykonane z wę
glików spiekanych [4].
Rys. 2.34. Wielkośrednicowy świder gryzowy przeznaczony do pełnego

i jednostopniowego zwiercania dna otworu [4]
Świdry z wielostopniowym zwiercaniem dna stosowane są do wiercenia

otworów o dużych średnicach. Wykonywane są zazwyczaj jako świdry dwu-, lub
trójstopniowe (rys. 2.35).
b)
Rys. 2.35. Świdry wielkośrednicowe wielostopniowe: a) świder dwustopniowy
typu Hydropol-Krąków dwustopniowy, b) świder trójstopniowy do skał twardych [4]
2.6. Narzędzia specjalne 189
Pierwszy stopień wykonywany jest zwykle ze świdra trójgryzowego o kon

strukcji podobnej do świdra przeznaczonego do wierceń normalnośrednicowych.
Drugi i kolejne stopnie mogą posiadać jeden wieniec gryzów o dużych wymiarach
lub kilka wieńców gryzów o małych wymiarach.
2.6.2. Narzędzia specjalne do poszerzania otworu

Do poszerzania otworu stosowane są tzw. świdry poszerzacze, składające się
z dwóch głównych części: pilotującej i poszerzającej (rys. 2.36). Element pilotu
jący jest nieuzbrojony i wchodzi w już odwiercony otwór o mniejszej średnicy,
a właściwy rozszerzak uzbrojony jest w gryzy i wierci otwór do planowanej
średnicy.
Rys. 2.36. Świder - rozszerzak o średnicy 6,2 m: 1 - rama stalowa, 2 - kadłub,

3 - element pilotujący, 4 - gryzy, 5 - uchwyt [4]
Innym przykładem świdra specjalistycznego jest świder pozwalający na

rozszerzanie otworu w czasie wiercenia firmy Baker & Hughes RWD (ream while
drilling) (rys.2.37), jak również firmy Glinik (rys. 2.38).
Rys. 2.37. RWD firmy Baker & Hughes [17]

Rys. 2.38. Poszerzacz firmy Glinik [14]
2.6.3. Narzędzia specjalne - świdry hybrydowe

Ograniczone użycie świdrów diamentowych typu PDC do przewiercania skal
miękkich i nieściemych skał średniotwardych uwarunkowało, oprócz świdrów
diamentowych z termicznie odpornymi ostrzami (TSP), wyprodukowanie świ
drów o specjalnej konstrukcji, tzw. świdrów hybrydowych, przeznaczonych do
wiercenia otworów w skałach twardych i ściernych, również z płuczką na osno
wie wodnej.
Przykładem takiego świdra jest świder firmy Baker & Hughes (rys. 2.39).
Świder ten jest świdrem impregnowanym zwiercającym skałę przez ścieranie.
Rys. 2.39. Świder hybrydowy firmy Baker & Hughes [17]

2.7. Klasyfikacja świdrów gryzowych wg АРІ 191
2.7. Klasyfikacja świdrów gryzowych wg АРІ

Nowa klasyfikacja kodowa świdrów trójgryzowych dokonana w 1987 przez
Międzynarodowe Zrzeszenie Kontraktorów Wiertników - IADC (APE/IADC
Nr 16143) włącza do oznaczeń cztery indeksy (trzy cyfrowe i jeden literowy)
(tab. 2.10), podczas gdy uprzednia klasyfikacja z 1972 roku zawierała tylko trzy
indeksy cyfrowe. Poprzednie określenia indeksowe trzema cyframi pozostały
niezmienione. Przez dodanie litery do poprzedniego kodu IADC, otrzymuje się
informacją uzupełniającą charakterystyką świdra gryzowego[8].
Pierwszy indeks. Cyfry 1-3 charakteryzują świdry gryzowe ze stalowymi,
frezowanymi zębami i odpowiadają wzrostowi twardości skał, a cyfry 4 - 8 - świ
dry gryzowe z zębami słupkowymi z twardych spieków, które również odpowia
dają wzrostowi twardości skał.
Drugi indeks. Cyfry 1 —4 określają podklasyfikację typu świdra w za
leżności od twardości skał, w każdej z ośmiu klas typów świdra, oznaczanych
pierwszą literą.
Trzeci indeks. Cyfry 1 - 9 oznaczają typ łożysk gryzów oraz wskazują na
obecność lub brak utwardzenia zewnętrznej części gryzów kształtkami z twarde
go spieku:
Dodatkowe litery oznaczają czwarty indeks kodu:
A - świdry gryzowe z łożyskami ślizgowymi, przeznaczone do wiercenia
otworów z płuczką powietrzną,
C - świdry ze środkowym płukaniem,
D - świdry specjalne przeznaczone do wiercenia otworów kierunkowych,
E —świdry dyszowe z wymiennymi nasadkami dyszowymi,
F —świdry dyszowe ze wzmocnionym utwardzaniem zewnętrznej części
gryzów,
J - świdry dyszowe z nasadkami dyszowymi skierowanymi pod kątem
względem dna otworu,
R - świdry ze wzmocnionymi spawkami, przeznaczone dla udarowo-obro-
towego wiercenia otworów,
S - świdry ze zwykłymi stalowymi, frezowanymi zębami,
X —świdry ze słupkami z twardego spieku o zakończeniu w postaci klina,
Z - świdry ze słupkami z twardego spieku o różnych ich zakończeniach,
oprócz kształtu klinowego i stożkowego.
Tabela 2.31. Klasyfikacja świdrów wg kodu IADC [4]

Odmiany wg własności konstrukcyjnych
M
І2 o o
M -c
N O
•€
I?
Q w •й1 ■ fr
■Й-.І
•s EJ
aj u
Klasyfikacja świdrów wg kodu IADC §O, &
<D 'S £
a i 'I
N O
Rodzaj skały Podklasy

Skały miękkie o niskiej i
wytrzymałości na
ściskanie i wysokiej
zwiercalności
Skały o średniej twar

dości i wysokiej zwier
calności
Skały twarde półścieme

lub ścierne
Skały bardzo miękkie
Skały miękkie do
średniotwardych o
niskiej wytrzymałości
na ściskanie
Skały miękkie do
średniotwardych o
wysokiej wytrzymałości
na ściskanie
Skały twarde półścieme

lub ścierne
Skały bardzo twarde i

ścierne
2.9. Klasyfikacja świdrów diamentowych wg АРІ 193
2.8. Klasyfikacja świdrów gryzowych wg GLINIK

Świdry gryzowe produkowane są przez wiele firm na świecie. W Polsce jedynym
producentem jest firma „Narzędzia i Urządzenia Wiertnicze Glinik Sp. z o.o”.
Każdy z producentów stosuje inne oznaczenia dla produkowanych przez siebie
świdrów. Dlatego też Międzynarodowa Organizacja Kontraktorów Wiertników
{The InternationalAssociation o f Drilling Contractors - IADC) wprowadziła kla
syfikację świdrów opartą o trzy cyfry i jedna literę (tab. 2.32)
Tabela 2.32. Klasyfikacja według firmy Glinik [14]
Kategoria twardości skal

BARDZO MIĘKKIE (BM)
MIĘKKIE (M)
ŚREDNIE (S)
TWARDE (T)
BARDZO TWARDE (BT)

Cechy konstrukcji świdra i ich symbole
Zęby wieńców kalibrujących w kształcie litery T (T)
Wieńce kalibrujące wzmocnione słupkami (Z)

Uzębienie Czoła gryzów zbrojone słupkami (H)
Słupki urabiające z węglików spiekanych (G)
Słupki urabiające z węglików spiekanych stożkowe (GY)

Nieuszczelnione (-)
Łożysko Uszczelnione (X)
Łożysko uszczelnione ślizgowe (SX)
Wkładka stabilizująca Zęby wzmocnione, dodatkowa stabilizacja (M)
Dodatkowa dysza centralna (C)
Płukanie
Do wierceń z płuczką powietrzną (P)
2.9. Klasyfikacja świdrów diamentowych wg АРІ

Nowa klasyfikacja świdrów diamentowych z naturalnymi diamentami, świdrów
diamentowych typu PDC z polikrystalicznymi diamentowymi ostrzami oraz świ
drów diamentowych typuTSP z odpornymi na temperaturę polikrystalicznymi
ostrzami diamentowymi, dokonana przez International Assotiation o f Drilling
Contractors —IADC (SPE/IADC 1987N 16142), zastępuje poprzednią klasyfika
cję z 1981 roku, która obejmowała tylko świdry diamentowe zbrojone diamenta
mi naturalnymi, które są obecnie używane do wiercenia w ściernych i twardych
skałach [8].
Klasyfikacja świdrów diamentowych oparta jest na czterech indeksach

i powiązana z klasyfikacją świdrów trójgryzowych (1987 r.).
Pierwszy indeks. Literami D, M, S, T, O określa się typ elementów skra
wających oraz materiał kadłuba lub matrycy świdra diamentowego. W świdrach
diamentowych typu PDC elementy skrawające mogą być utwardzane różnymi
materiałami, np. może być użyta polikrystaliczna kompozycja diamentowa oraz
diamenty naturalne, dla zwiększenia odporności ostrzy lub elementów świdra ka
librujących ścianę otworu.
Oznaczenia literowe pierwszego indeksu:
D —świder diamentowy z naturalnymi diamentami, kadłub matrycowy wy
konany technologią prasowania temperaturowego,
M - świder diamentowy typu PDC (polikrystaliczne ostrza diamentowe);
kadłub matrycowy wykonany technologią prasowania temperaturowe
go,
S —świder diamentowy typu PDC; kadłub stalowy,
T — świder diamentowy typu TSP (termicznie odporne polikrystaliczne
ostrza); kadłub matrycowy wykonany technologią prasowania tempe
raturowego,
O - pozostałe typy świdrów diamentowych.
Drugi indeks. Cyfry od 1 do 9 charakteryzują typ profilu kadłuba świdra
diamentowego (tab. 2.33.).
Trzeci indeks. Cyfry od ł do 9 oznaczają rodzaj hydrauliki świdra diamen
towego (tab. 2.34).
1. Wypływ płuczki: strumieniowy, dyszowy z nasadkami, zwykłe środko
we płukanie.
2. Rozmieszczenie ostrzy dla łopat, skrzydeł, żeber, matryca płaska (tab.
2.34).
Zamiast cyfr 6 i 9 mogą być użyte litery R, X, O, które odpowiadają w za
sadzie świdrom diamentowym typu TSP.
Tabela 2.33. Indeksy cyfrowe oznaczające ksztait kadłuba i wysokość stożków świdra
diamentowego [8]
W ysokość stożka głównego

W ysokość stożka kalibrującego
D uża Średnia M ała
ścianę otw oru
|
~
QO
O
1/4D 1/8D
—
Duża: 3/8 D 1 2 3
Średnia: 1 /& D -3 /8 D 4 5 6
M ała: 1/8D 7 8 9
D - średnica świdra diamentowego.
2.9. Klasyfikacja świdrów diamentowych wg АРІ __________________ _________ 1 9 5
Tabela 2.34. Indeksy hydrauliki świdra i rozmieszczenia ostrzy na kadłubie świdra [8]
W ym ienne Płukanie Płukanie

R ozm ieszczenie ostrzy
nasadki dyszow e strum ieniow e środkow e
U m ieszczono obw odow o od pow ierzchni

1 2 3
płaskiej pow yżej 25,4 [mm]
Ż ebra 0 grubości m niejszej od 25,4 [mm] 4 5 6
Płaskie - um ieszczone obw odow o od

7 8 9
pow ierzchni płaskiej poniżej 25,4 [mm]
Litery R, X, O oznaczają:
R - promieniowo usytuowane kanały płuczkowe;
X - poprzecznie usytuowane kanały płuczkowe;
O - świdry diamentowe impregnowane.
Czwarty indeks. Cyfry od 0 do 9 określają wielkość ostrzy i ich twardość
(tab. 2.35).
Wielkości diamentów naturalnych oraz wysokość wystawania elementów
skrawających świdrów diamentowych typu PDC oraz wielkości ostrzy zestawio
no w tabeli 2.36.
Przykład: Świder LX 291 firmy Diamant Boart ma kod M 269. Oznacza
to świder diamentowy typu PDC o ostrzach z diamentami polikrystalicznymi
i kadłubem wykonanym technologią prasowania temperaturowego (M), ze śred
nią wysokością środkowego stożka i dużą wysokością stożka kalibrującego ścianą
otworu (2), z normalnym środkowym płukaniem (6). Skrawające elementy świdra
mają małą wielkość i dużą twardość (9).
Świder D 24 Firmy Christensen ma kod D 4X9. Oznacza to świder z na
turalnymi diamentami, z kadłubem wykonanym technologią prasowania tempera
turowego (D), o dużej wysokości stożka głównego i o średniej wysokości stożka
kalibrującego (4), z poprzecznymi kanałami płuczkowymi (X). Skrawające ele
menty świdra mają małą wielkość i dużą twardość (9).
Tabela 2.35. Indeksy wielkości i twardości ostrzy [8]
Twardość ostrzy
W ielkość ostrzy
M ała Średnia Duża
D uża 1 2 3
Średnia 4 5 6
M ała 7 8 9
Tabela 2.36. Wielkości diamentów naturalnych i wysokość wystawiania elementów skrawających

świdrów diamentowych typu PDC [8]
D iam enty naturalne D iam enty syntetyczne

W ielkość ostrzy
W ysokość w ystaw ania elem entów
Ilość diam entów na 1 karat
skraw ających [mm]
D uże 3 9,5 [mm]
Średnie 3... 7 9,5... 15,8 [mm]
M ałe 7 9,5 [mm]
2.10. Hydraulika świdrów gryzowych i PDC

Podstawowym zadaniem w trakcie głębienia otworu jest usunięcie zwiercin ze
spodu otworu. Pracujący na spodzie otworu świder powinien urabiać skałę, a nie
rozdrabniać zalegającego na dnie urobku. Zadanie to spełnia krążąca w otworze
płuczka wiertnicza. W konwencjonalnych rozwiązaniach świdrów płuczka prze
pływa przez jeden otwór umieszczony centralnie. Płuczka skierowana jest pomię
dzy gryzy świdra.
Nows 2ym rozwiązaniem są świdry dyszowe. Doprowadzona na spód otwo
ru płuczka przepływa przez dysze, które powodują zwiększenie prędkości wy
pływającej płuczki, doprowadzenie jej na spód otworu i wyczyszczenie spodu
z zalegających zwiercin. Prędkość wypływu płuczki z dysz wynosi 6 0 -1 5 0 m/s.
Najczęściej w świdrze montowane są trzy dysze. Rozmieszczone są po
między łapami świdra, a wylot ich skierowany jest pomiędzy gryzy. W świdrach
0 dużych średnicach, szczególnie do skał bardzo miękkich montowana jest czwar
ta dysza centralna w osi świdra, której wylot skierowany jest pomiędzy wierz
chołki gryzów świdra. Przeciwdziała to zalepieniu i oczyszczaniu spodu otworu
1 środkowej części świdra.
W dotychczasowych konstrukcjach świdrów stosowane było wiele rozwią
zań. Jednym z nich był kierunek wypływu płuczki z dysz. Innym rozwiązaniem
są dysze przedłużone. Powodują on doprowadzenie płuczki bliżej spodu otworu,
a tym samym lepsze oczyszczanie otworu. Wadą jednak takiego rozwiązania było
urywanie dysz w trakcie zapuszczania, bądź przerabiania otworu. Każde rozwią
zanie jest dobre, które w efekcie powoduje lepsze oczyszczanie spodu otworu.
Zastosowanie rozwiązania należy dobrać do każdego przypadku indywidualnie.
Na dobór rozwiązania wpływa wiele czynników takich jak: stan techniczny otwo
ru, rodzaj przewiercanych skał, moc pomp płuczkowych itp. Dysze świdrów są
wymienne i wykonane z bardzo odpornych materiałów na ścieranie, najczęściej
z węglika wolframu lub ceramiczne.
2.11. Wskaźniki techniczno - ekonomiczne wiercenia otworów 197
2.11. Wskaźniki techniczno - ekonomiczne wiercenia

otworów
Na techniczno-ekonomiczne wskaźniki wiercenia otworów może w znacznym
stopniu wpłynąć polepszenie techniki i technologii wykonawstwa otworów,
powodujące zmniejszenie wielkości nakładów na prace wiertnicze i na zmianę
struktury kosztów.
Znaczny wzrost poziomu technicznego w wiertnictwie oraz wydatne zwięk
szenie techniczno-ekonomicznych wskaźników wiercenia i wykonawstwa otworów
może być osiągnięte tylko w wyniku stałego doskonalenia techniki i technologii
wiercenia otworów. Polegać ono powinno na maksymalnym wykorzystaniu
obecnie eksploatowanych zespołów wiertnicy i narzędzi, systematycznym uno
wocześnieniu przez wytwórców poszczególnych zespołów wiertnicy i sprzętu,
wdrażaniu przez przemysł nowych rozwiązań konstrukcyjnych i technologicz
nych oraz stosowaniu mechanizmów automatyzujących operacje dźwigowe, pro
ces wiercenia i wykonawstwa otworu.
Wskaźnikiem i wykładnikiem stosowanej technologii wiercenia otworu
mogą być ilościowe i jakościowe wskaźniki pracy świdrów i koronek gryzowych,
skrzydłowych, diamentowych z naturalnymi i syntetycznymi diamentami, cha
rakteryzujące ich efektywność pracy w danych warunkach geologicznych i przy
różnych wielkościach stosowanych parametrów technologii wiercenia.
Dla prawidłowej analizy efektywniejszego wykorzystania poszczególnych
modeli typów i rodzajów świdrów i koronek rdzeniowych konieczna jest ciągła
rejestracja osiąganych wskaźników pracy narzędzi wiercących, pracy wiertnic
oraz wielkości stosowanych parametrów technologii wiercenia otworów. Ocena
jakości pracy różnych rodzajów modeli i typów świdrów oraz koronek rdzenio
wych, jak również poziomu technologii wiercenia otworów, może być dokonana
przez porównanie osiąganych techniczno-ekonomicznych wskaźników wiercenia
otworów.
Najważniejszymi wskaźnikami charakteryzującymi efektywność wierce
nia i wykonawstwa głębokich otworów pionowych i kierunkowych oraz stanu
techniczno-organizacyjnego prac wiertniczych są: uwiert jednostkowy, mecha
niczna chwilowa, średnia i marszowa prędkość wiercenia otworu oraz techniczny,
przemysłowy i ogólny postęp wiercenia otworu. Ważnym wskaźnikiem technicz
no-ekonomicznym jest koszt 1 m otworu z tytułu eksploatacji w danym marszu
określonego narzędzia wiercącego (świdra lub koronki rdzeniowej).
Mechaniczna chwilowa prędkość wiercenia otworu. Wskaźnik ten dla
świdrów i koronek rdzeniowych przy wierceniu otworu daną średnicą, określony
jest przy stałych, optymalnych parametrach technologii wiercenia otworu. Wyra
ża on przyrost głębokości otworu w jednostce czasu:
v = -----[cm/minl (2.1)
AT
gdzie: AH - przyrost głębokości otworu, [cm],

AT - jednostka czasu, [min].
W przemysłowych warunkach otworowych proces zwiercania skał okre
ślonym narzędziem wiercącym, jest bardzo złożony. Dla danej średnicy otwo
ru chwilowa mechaniczna prędkość wiercenia otworu uzależniona jest od wielu
czynników geologicznych i technicznych:
• jakości, typu, modelu, rodzaju i konstrukcji narzędzia wiercącego,
• fizyczno-mechanicznych właściwości i parametrów wytrzymałościo
wych zwiercanej skały,
• zmiany w przekroju geologicznym fizyczno-mechanicznych właści
wości i zwiercalności skał w miarę wzrostu głębokości otworu, spo
wodowanej wielkością ciśnienia górotworu, ciśnienia hydraulicznego
i dynamicznego płuczki, ciśnienia porowego i ciśnienia płynu złożowe
go, temperaturą oraz chemicznym oddziaływaniem płuczki,
• parametrów technologii wiercenia otworu: wielkości nacisku osiowego,
liczby obrotów świdra, jakości i wielkości strumienia objętości płuczki
tłoczonej do otworu,
• sposobu oczyszczania w czasie wiercenia dna otworu ze zwiercin oraz
również od efektyności usuwania osadu iłowego, w przypadku stosowa
nia płuczek iłowych,
• wielkości wykor2ystywanych w czasie wiercenia na dnie otworu para
metrów hydraulicznych pomp płuczkowych: mocy hydraulicznej stru
mieni płuczki kierowanych na dno otworu, siły ciśnienia dynamicznego
oraz prędkości wypływu płuczki z dysz lub nasadek świdra,
• różnicy ciśnienia hydraulicznego słupa płuczki w otworze i ciśnienia
płynu złożowego.
Mechaniczna chwilowa prędkość wiercenia w przypadku wiercenia otworu
świdrami gryzowymi uzależniona jest od typu, modelu, konstrukcji i średnicy
świdra, a w szczególności od:
• liczby gryzów,
• podziałld,
• wysokości,
• kąta zaostrzenia zębów,
• sposobu zwiększania odporności świdra na zużycie zębów na zewnętrz
nych i wewnętrznych wieńcach gryzów,
• sposobu rozmieszczenia zębów na powierzchni stożków gryzów,
• wielkości poślizgu zębów po dnie otworu,
• wielkości pokrycia dna otworu zębami.
Wielkość poślizgu zębów świdra uwarunkowana jest kształtem geome
trycznym gryzów, sprzężeniem zębów na poszczególnych stożkach, wielkością
przesunięcia osi obrotu gryzów w stosunku do osi geometrycznej świdra oraz
wysokością i podziałką zębów.
2.11. Wskaźniki techniczno - ekonomiczne wiercenia otworów _ 199
Mechaniczna chwilowa prędkość wiercenia otworu uzyskiwana w cza

sie trwania marszu, przy stosowaniu stałych wartości parametrów technologii
wiercenia, uwarunkowana jest stopniem zużycia elementów pracujących świdra
skrzydłowego, gryzowego lub diamentowego. W miarę upływu czasu, wskutek
przyrostu powierzchni oporowej ostrzy lub zębów świdrów, mechaniczna chwilo
wa prędkość wiercenia maleje.
Uwiert jednostkowy. Ocena poszczególnych metod wiercenia otworu
oraz efektywność wykorzystania parametrów technologii wiercenia obrotowego,
głównie nacisku osiowego i liczby obrotów świdra, przy zapewnieniu efektyw
nego oczyszczania dna otworu ze zwiercin, może być dokonana przez określenie
wielkości uwiertu jednostkowego, uzyskanego w czasie jednego obrotu świdra
lub koronki rdzeniowej. Wskaźnik uwiertu jednostkowego określa się następują
cym wzorem:
(2 .2 )
n AT
gdzie: vt - mechaniczna chwilowa prędkość wiercenia, [cm/min],
AH - przyrost głębokości otworu, [cm],
A T —przyrost czasu wiercenia otworu, [min],
n - liczba obrotów świdra lub koronki rdzeniowej, [obr/min].
Wartości wskaźnika uwiertu jednostkowego rosną w miarę zwiększania
wielkości jednostkowego nacisku osiowego i są proporcjonalne lub maleją ze
wzrostem liczby obrotów narzędzia wiercącego. Wskaźnik ten stosuje się często
do analizy efektywności pracy poszczególnych rodzajów, modeli oraz typów świ
drów i koronek rdzeniowych lub dla oceny wielkości wskaźnika zwiercalności
skał. Charakteryzuje on wielkość mechanicznej chwilowej prędkości wiercenia
otworu, przypadającej na jeden obrót świdra lub koronki rdzeniowej.
Maksymalne wartości wskaźnika uwiertu jednostkowego zależą od rodza
ju i parametrów wytrzymałościowych zwicrcanej skały, sposobu oddziaływania
zębów lub ostrzy świdra względnie koronki rdzeniowej na skałę, kształtu geome
trycznego zębów narzędzi gryzowych, ostrzy narzędzi diamentowych typu PDC
oraz od wielkości wykorzystywanych parametrów technologii wiercenia otworu,
warunkujących stopień oczyszczania dna otworu ze zwiercin i osadu iłowego.
Mechaniczna średnia prędkość wiercenia otworu. Wskaźnik ten okre
śla iloraz liczby metrów odwierconych danym świdrem lub koronką rdzeniową
w ciągu danego marszu do czasu pracy narzędzia wiercącego na dnie otworu:
'ir
■Sr
=—
у i
[m/h] (2.3)
gdzie: H - uwiert świdrem lub koronką rdzeniową, uzyskany w danym marszu,

[m],
T —czas pracy świdra lub koronki rdzeniowej na dnie otworu, [h].
Mechaniczna średnia prędkość wiercenia otworu o danej średnicy, w określo

nych warunkach techniczno-geologicznych, charakteryzuje efektywność zwierca
nia skały danym rodzajem, modelem i typem świdra, od występującej w danym
interwale wiercenia głębokości otworu, przy wykorzystywaniu określonych wiel
kości parametrów technologii wiercenia otworu.
Wielkość tego wskaźnika w danym marszu zależy od wielu czynników,
a przede wszystkim od: fizyczno-mechanicznych właściwości skały, rodzaju, mo
delu, jakości i typu świdra lub koronki rdzeniowej, wielkości wykorzystywanych
parametrów technologii wiercenia jakości i parametrów Teologicznych płuczki
oraz od stopnia oczyszczania dna otworu z urobku, zwiercin i osadu iłowego.
Mechaniczna, średnia prędkość wiercenia otworu uzyskiwana w danej ska
le uwarunkowana jest głównie długotrwałością pracy poszczególnych elementów
świdra (diamentów, zębów lub ostrzy) lub koronki rdzeniowej, określających
efektywny czas przebywania świdra lub koronki rdzeniowej na dnie otworu oraz
wielkością stosowanego nacisku osiowego i liczby obrotów świdra.
Marszowa prędkość wiercenia otworu. Wartość wskaźnika marszowej
prędkości wiercenia otworu zależy od poziomu technologii wiercenia, wydajności
stosowanych świdrów lub koronek rdzeniowych, długości rdzeniówki, głęboko
ści i średnicy otworu, mocy napędowej zespołów wiertnicy, sposobu organizacji
i czasu trwania operacji dźwigowych przewodu wiertniczego oraz od mechani
zacji czynności przy zapuszczaniu i wyciąganiu świdra lub koronki rdzeniowej.
Marszową prędkość wiercenia określa się następującym wzorem:
v„, = ~ zr~ zr [m/h] (2.4)

ZW
gdzie: T^, - oznacza sumaryczny czas zużyty na: operacje dźwigowe zapuszczania
i wyciągania przewodu wiertniczego, płukanie otworu, dodawanie po
jedynczej rury płuczkowej lub obciążnika oraz na zmianę świdra lub
koronki rdzeniowej, [h].
Marszowa prędkość wiercenia otworu jest podstawowym wskaźnikiem tech
nicznym, który określa jednoznacznie tempo głębienia otworu. We wzorze na mar
szową prędkość wiercenia, po odpowiednim przekształceniu licznika (H = v,_ T),
otrzymuje się następującą zależność:
(2.5)
1+ j i i
T
Jak wynika z przytoczonego powyżej wzoru, na marszową prędkość wier

cenia otworu decydujący wpływ mają dwie wielkości: uzyskiwana średnia me
chaniczna prędkość wiercenia otworu i iloraz wartości czasu zużytego na operacje
dźwigowe zapuszczania i wyciągania przewodu wiertniczego do czasu efektyw
nej pracy świdra lub koronki rdzeniowej na dnie otworu wiertniczego.
W celu osiągnięcia maksymalnej wartości marszowej prędkości wiercenia

otworu należy dążyć do uzyskania: dużej wielkości uwiertu świdrem lub koronką
rdzeniową i maksymalnej mechanicznej średniej prędkości wiercenia otworu oraz
do skrócenia czasu na operacje dźwigowe i czynności wiertnicze przy zapuszcza
niu i wyciąganiu przewodu wiertniczego.
Marszowa prędkość wiercenia otworu maleje szybko ze wzrostem głę
bokości otworu i w miarę zwiększania się twardości skały. W tych warunkach
zmniejsza się średnia mechaniczna prędkość wiercenia, maleje uwiert świdrem
lub koronką rdzeniową oraz wzrasta czas na operacje dźwigowe przy zapuszcza
niu i wyciąganiu przewodu wiertniczego. W celu utrzymania tego wskaźnika na
stosunkowo wysokim poziomie należy przy wierceniu głębokich otworów stoso
wać świdry lub koronki rdzeniowe, którymi osiąga się duże uwierty np. świdry
i koronki diamentowe lub świdry gryzowe ze słupkami z twardych spieków.
Techniczna prędkość wiercenia otworu. Wskaźnik ten wykorzystuje się
często dla oceny poziomu techniki i technologii wiercenia otworów. Charakte
ryzuje on również poziom organizacyjno-techniczny pracy załóg wiertniczych
i możliwości produkcyjne danej wiertnicy oraz efektywność wykorzystania zdol
ności pracy wydajnych narzędzi wiercących.
Techniczna prędkość wiercenia otworu może odnosić się również do okre
su miesięcznego. Wskaźnik ten obejmuje tylko produkcyjny czas wiercenia otwo
ru i określa się go następującym wzorem:
H
vT = ---------------------[m/h] (2.6)
Т + Т^ + Тгс+ Т / ^ ’
gdzie: H - sumaryczna liczba metrów odwierconych w danym otworze lub w okre
ślonym czasie kalendarzowym, [m],
T —sumaryczny czas pracy świdrów i koronek na dnie otworu, [h],
T^ - sumaryczny czas zużyty na operacje dźwigowe i czynności przy za
puszczaniu i wyciąganiu przewodu wiertniczego, [h],
Trc - sumaryczny czas zużyty na operacje dźwigowe i prace związane z oru-
rowaniem i cementowaniem otworu, [h],
Tp - sumaryczny czas zużyty na czynności i prace pomocnicze w czasie
wiercenia otworu, na zmianę liny wielokrążkowej, zmianę średnicy
przewodu wiertniczego, pomiary geofizyczne, zapuszczanie próbni
ków złoża, pomiar średnicy i kąta skrzywienia osi otworu itp., [h].
Przemysłowa prędkość wiercenia otworu. Wskaźnik ten określa się na
stępującym wzorem:
H
VP = ^ ™ [ m / h ] (2.7)
T + T
zw + Trc + Tp + Ts 1 J ^ 1
gdzie: Ts —czas zużyty na przestoje, remonty zespołów i elementów wiertnicy,
usuwanie komplikacji wiercenia otworu oraz awarii wiertniczych
i maszynowych, [h].
Wskaźnik przemysłowej prędkości wiercenia otworu odzwierciedla fak

tyczną efektywność głębienia otworu. Charakteryzuje stan techniki wiercenia
otworu z uwzględnieniem poziomu prac technologiczno-organizacyjnych oraz
obejmuje zarówno produkcyjny jak i nieprodukcyjny czas wiercenia otworu.
Bardzo często wskaźnik ten podaje się w odniesieniu do miesięcznego
okresu czasu i określa się go jako postęp przemysłowy, oznaczający liczbę me
trów otwoai odwierconego daną wiertnicą w miesiącu
H p = 720'vp [m] (2.8)

Podobnie określa się wskaźnik postępu technicznego, Mnożąc techniczną
prędkość wiercenia otworu przez 720.
H r = 720-v [m] (2.9)

Ogólna prędkość wiercenia otworu. Wskaźnik ten odnosi się do bilansu
czasu wiercenia otworu daną wiertnicą, bądź do danego asortymentu otworów
(poszukiwawczych, geologicznych lub eksploatacyjnych). Ogólną prędkość wier
cenia otworu określa się wzorem:
H
[m/h] (2.10)
Т + Т ^ + Т г'+ ^ + Т '+ Т ^ + Т ^
gdzie: T - czas zużyty na próby w otworze, wywołanie produkcji, badania

i pomiary geofizyczne po osiągnięciu planowanej głębokości otwo
ru, jeżeli te prace wykonywane były przy użyciu wiertnicy, którą
został odwiercony otwór, [h],
Tmd - czas zużyty na likwidację otworu, transport, montaż i demontaż
wiertnicy, [h].
Wskaźnik ogólnej prędkości wiercenia otworu odnosi się z zasady do okre
su rocznego i wówczas przedstawia on liczbę metrów otworów, jaką odwiercą się
w roku kalendarzowym daną wiertnicą.
W praktyce wiertniczej, przy analizach działalności zakładów lub przed
siębiorstw wiertniczych, często stosuje się wskaźnik rotacji wiertnic, ujmujący
wskaźnik ich wykorzystania przy wierceniu otworów.
Wskaźnik ten przedstawia iloraz iloczynu wiertnico-miesięcy efektywnej
pracy wiertnicy na otworze do czasu kalendarzowego, ujmującego liczbę wiertni
co-miesięcy ewidencyjnych.
W ydajność świdrów i koronek rdzeniowych. Z techniczno-ekonomicz-
nego punktu widzenia ocena efektywności pracy różnych modeli, typów i rodza
jów świdrów lub koronek rdzeniowych w poszczególnych marszach może być
jednoznacznie określona wielkością kosztu wiercenia lub rdzeniowania 1 m otwo
ru. Porównanie jakości świdrów lub koronek rdzeniowych tylko na podstawie
wartości uwiertu, czasu pracy, wielkości osiąganego wskaźnika średniej mecha--.
nicznej lub marszowej prędkości wiercenia otworu nie daje z punktu widzenia
ekonomicznego jednoznacznego określenia.
Efektywność pracy danego modelu, rodzaju i typu świdra lub koronki rdze
niowej, w dowolnym interwale głębokości otworu, dla danego przekroju geolo
gicznego może być określona kosztem jednego metra wiercenia otworu, który
oprócz wskaźników technicznych ujmuje również cenę świdra oraz koszt eksplo
atacji jednej godziny wiertnicy. Tak rozumiany koszt jednego metra otworu dla
danego marszu narzędziem wiercącym, określa się wzorem:
(T + T ) Q + q
K = \ ------ [zł/m] (2.11)
H
gdzie: Q - koszt jednej godziny eksploatacji wiertnicy, [zł/h],

q - cena świdra lub koronki rdzeniowej, [zł]; (dla świdra i koronki diamen
towej odlicza się wartość odzysku diamentów),
H - liczba metrów otworu uwierconych w danym marszu świdrem lub ko
ronką rdzeniową, [m],
T - czas pracy świdra lub koronki rdzeniowej na dnie otworu, [h],
Tzw - czas zużyty na operacje dźwigowe zapuszczania i wyciągania zw prze
wodu wiertniczego, [h].
W wielu przypadkach, np. w celu optymalnego doboru rodzaju i typu świ
dra lub koronki rdzeniowej, porównania danej metody wiercenia otworu, względ
nie stosowania dodatkowego wyposażenia wiertnicy w celu określenia kosztu
1m otworu, można posłużyć się wskaźnikiem średniej mechanicznej prędkości
wiercenia, przy uwzględnieniu dodatkowych kosztów, związanych z eksploatacją
narzędzi wiercących:
{T + T M Q + B + C) + q r i; .
K = ------- [zł/m] (2.12)
H
gdzie: K - koszt 1 m otworu określany z tytułu eksploatacji narzędzia wiercącego

w danym marszu, [zł/m],
В - koszt jednej godziny pracy dodatkowego sprzętu lub narzędzi np. spe
cjalnego wyposażenia wiertnicy przy wierceniu z płuczką powietrzną,
amortyzatora drgań, turbowiertu lub wgłębnego silnika hydrauliczne
go, [zł/h],
C - koszt wynikający np. z dodatkowej instalacji pompy płuczkowej lub
sprężarki w celu polepszenia warunków usuwania zwiercin z dna
otworu, [zł/h],
vir - średnia uzyskiwana mechaniczna prędkość wiercenia otworu, [m/h],
H - uwiert w danym marszu świdrem lub koronką rdzeniową, [m],
Q - koszt eksploatacji 1 godziny wiertnicy, [zł/h].
W określonych techniczno-geologicznych warunkach wiercenia otwo

ru np. no dużych głębokościach, przy małych średnicach otworu, w skałach
średniotwardych i twardych, można uzyskać korzystniejsze techniczno-ekono-
miczne wskaźniki wiercenia otworu przy stosowaniu wiercących narządzi dia
mentowych z naturalnymi diamentami lub narządzi diamentowych typu PDC,
zamiast powszechnie używanych narządzi gryzowych.
W celu wykazania, przy jakich wielkościach uwiertu i średniej mechanicz
nej prędkości wiercenia narzędzia diamentowe mogą wiercić ekonomiczniej od
świdrów lub koronek gryzowych, dokonuje się porównania kosztów jednego me
tra otworu z tytułu eksploatacji danego narzędzia wiercącego
(2.13)
gdzie: K - koszt jednego metra otworu z tytułu eksploatacji w danym marszu

narzędzia wiercącego typu gryzowego, [zł/m],
K d - koszt jednego metra otworu z tytułu eksploatacji narzędzia diamen
towego w tym samym interwale przekroju geologicznego, [zł/m],
H i —uwiert narzędziem diamentowym, [m],
vd - średnia mechaniczna prędkość wiercenia otworu uzyskiwana
narzędziem diamentowym, [m/h],
qd —cena narzędzia diamentowego pomniejszona o wartość odzysku
diamentów ze zużytego świdra lub koronki, [zł],
Q - koszt jednej godziny eksploatacji wiertnicy, [zł/h],
Тп„ —czas zużyty na operacjo dźwigowe przewodu wiertniczego przy zw
zapuszczaniu i wyciąganiu narzędzia wiercącego, [h].
Z równania powyższego można po uprzednim przekształceniu określić
równoważny uwiert narzędziem diamentowym
(2.14)
Opierając się na powyższej formule w układzie współrzędnych H d= / ( v rf),

można wykreślić krzywą rentowności dla narzędzia diamentowego w postaci hi
perboli. Pionowa asymptota daje minimalną wartość średniej mechanicznej pręd
kości wiercenia, gdy uwiert narzędziem diamentowym rośnie do nieskończoności
i wówczas —Q /v d 0, więc
vd = ~ [m/h] (2.15) .
A„g
Literatura 205
Poziomą asymptotę krzywej rentowności określa się z warunku, gdy śr e d

nia mechaniczna prędkość wiercenia otworu narzędziem diamentowym rośnie do
nieskończoności, więc Q /v d = 0. Wówczas minimalny ekonomicznie uwiert na
rzędziem diamentowym równa się
H d J ^ 9 l 3 ± [ m] (2.16)
Кш
M aksymalny uzysk rdzenia. Kryterium maksymalnego uzysku rdzenia

opiera się na detekcji zjawisk wpływających na mszczenie rdzenia. Zapropono
wane modele uwzględniają 3 główne przyczyny zmniejszonych uzysków rdzenia
wynikające bezpośrednio z procesu wiercenia rdzeniowego, tj. klinowanie rdze
nia w aparacie rdzeniowym, erozyjne niszczenie rdzenia oraz niestabilna praca
narzędzi na dnie otworu. Klinowanie rdzenia powoduje zwiększone opory wejścia
rdzenia do rury wewnętrznej, w następstwie czego może dochodzić do niszcze
nia (kruszenia, wyciskania) i wypłukiwania materiału skalnego wewnątrz koronki
rdzeniowej. Erozyjne oddziaływanie strumienia przepływającej płuczki zmniej
sza średnicę rdzenia, uniemożliwiając urwanie go i zabezpieczenie przez urywak.
W niektórych przypadkach może dochodzić do całkowitego wypłukania rdzenia.
Niestabilna praca narzędzi na dnie otworu kruszy rdzeń, zwiększając prawdopo
dobieństwo klinowania, lub zmniejsza jego średnicę. Parametrami pozwalającymi
wykryć erozyjne oddziaływanie płuczki jest strumień objętości tłoczonej płucz
ki (Q) oraz ciśnienie tłoczenia pompy płuczkowej (C). W przypadku klinowania
i niestabilnej pracy narzędzia na dnie otworu wyznacznikiem jest relacja wartości
parametrów mechanicznych, takich jak nacisk (P) i obroty (u), oraz wielkości bez
pośrednio z nich wynikające, tj. chwilową prędkość wiercenia (V) oraz moment
oblotowy (M).
Literatura
1. Cząstka J.: Wiertnictwo,, Wyd. Śląsk, Katowice, 1996.
2. Gonet A., Zięba A., Pawlikowska J., Wójcik M.: Technika i technologia rdzeniowania otworów. Skrypty
Uczelniane AGH nr 1451, Kraków, 1996.
3. Gonet A., Wiercenie rdzeniowe.
4. Gonet A., Macuda J: Wiertnictwo hydrogeologiczne, Wyd. AGH, Kraków 1995.
5. Gonet A., Projektowanie otworów wiertniczych, Wyd. AGH, Kraków 2004.
6. Janc D.: Optymalizacja procesu rdzeniowania pod względem uzysku rdzenia w warunkach w warunkach
geologicznych rejonu koncesyjnego obszarów miedzionośnych KGHM POLSKA MIEDŹ S.A., rozprawa
doktorska, Kraków, 2014.
7. Szostak L.: Technologia wiercenia głębokich otworów,, Wyd. Śląsk, Katowice, 1969.
8. Szostak L., Chrząszcz W., Wiśniowski R.: Narzędzia wiercące, Wyd. AGH Kraków, 1996.
9. Szostak L.: Techniczno —ekonomiczne zagadnienia wiercenia głębokich otworów. Zeszyty naukowe AGH
nr 84, Kraków, 1964.
10. Szostak L.: Wiertnictwo,, Wyd. Geologiczne, Warszawa, 1989.
11. Wojnar K.: Wiertnictwo, technika i technologia., PWN, Warszawa - Kraków, 1993.
12. Wojnar K.: Wiercenia ratunkowe w górnictwie, Wyd. Śląsk, Katowice, 1980.
13. Wojnar K.: Wiertnictwo.
14. www.niuw.glinik.pl.
15. www.lonestarbit.com/media/drillbitclassifier.pdf
16. www.atlascopco.com
Rozdział З
Przewód wiertniczy
Dariusz Knez1, Rafał W iśniowskiStanisław Stryczek1, Angelika Druzgała1
3.1. Elementy przewodu wiertniczego

W skład przewodu wiertniczego wchodzą następujące elementy: graniatka, rury
płuczkowe, grubościenne rury płuczkowe, obciążniki, zworników, łączniki, stabi
lizatory i amortyzatory drgań.
Przewód wiertniczy spełnia kilka zadań, między innymi przenosi moment
obrotowy od stołu wiertniczego do narzędzia wiercącego, częścią swojego cięża
ru wywiera nacisk osiowy na narzędzie wiercące, jest kanałem doprowadzającym
płuczkę wiertniczą na dno otworu, jest też nośnikiem aparatury pomiarowej.
Graniatka (rys. 3.1) używana jest podczas wiercenia stołowego. Może być
o przekroju kwadratowym lub sześciokątnym. Jej głównym zadaniem jest prze
niesienie momentu obrotowego ze stołu wiertniczego poprzez przewód wiertni
czy na narzędzie wiercące. Produkowana jest według dwóch znormalizowanych
długości: 12,5 m albo 16,8 m. Połączenie z głowicą płuczkową dokonywane jest
poprzez górny gwint (zawsze lewoskrętny), natomiast gwint dolny prawoskrętny
lub lewoskrętny (lewy w przewodach ratunkowych). Top Drive (TD) jest wypo
sażeniem urządzenia wiertniczego pozwalającym na przekazanie napędu na prze
wód wiertniczy z wyeliminowaniem graniatki. Prace nad jego budową rozpoczęły
się w roku 1981 a w latach 90-tych nastąpił szybki rozwój wielu konstrukcji.
Wyodrębnia się trzy typy ze względu na napęd silników:
• zasilane prądem stałym,
• zasilane prądem zmiennym,
• o napędzie hydrauliczny.
Ze względu na konstrukcję można wyróżnić:

208 3 Przewód wiertniczy
• małe i duże systemy TD projektowane dla konkretnych urządzeń wiert

niczych,
• samodzielne systemy TD (Portable Top Drive) znajdujące zastosowanie
w różnych urządzeniach wiertniczych.
Rys. 3.1. Graniatka: a) o przekroju kwadratowym, b) o przekroju sześciokątnym

[rys. własny]
Współczesne systemy TD mogą dysponować mocą około 800 tyś W, udźwi

giem 1000 ton oraz momentem obrotowym około 70 tyś. Nm.
TD umożliwia zwiększenie szybkości montażu połączeń gwintowych prze
wodu wiertniczego oraz zwiększenie bezpieczeństwa czynności wiertniczych.
Każdorazowo można dokręcać pas przewodu wiertniczego o długości 18 do
27 m. Do operowania rurami płuczkowymi używane są siłowniki przez co mini
malizowany jest wkład pracy ludzkiej oraz prawdopodobieństwo zajścia wypad
ku w tego rodzaju zadaniach. Możliwość zamknięcia prewentera na przewodzie
wiertniczym (zamiast na graniatce o przekroju kwadratowym lub sześciokątnym)
zmniejsza zużycie elementów BOP a także wydatnie podnosi bezpieczeństwo
wykonania zabiegów opanowania przypływu płynów złożowych do otwo
ru wiertniczego. Szczególnie trudne warunki zapuszczania rur okładzinowych
3.1. Elementy przewodu wiertniczego. , 209
i cementowania mogą być pokonane dzięki obracaniu rurami przy użyciu TD.
W wierceniach kierunkowych nie ma konieczności ponownej orientacji dolnego
zestawu przy każdorazowym dodawaniu pasa rur płuczkowych. Bardzo ważną
zaletą jest możliwość równoczesnego obracania przewodu w trakcie jego zapusz
czania, wyciągania, przerabiania otworu kierunkowego co znacznie zmniejsza
opory tarcia i możliwość przychwycenia. Dużo krótszy czas jest wymagany do
wznowienia cyrkulacji płuczki wiertniczej przez co można uzyskać lepszą kon
trolę nad ciśnieniami w otworze i zmniejszyć prawdopodobieństwo zajścia przy
chwycenia przewodu wiertniczego.
Rury płuczkowe (Drill p ipę D P )są następnym elementem (idąc od góry)
przewodu wiertniczego przejmującym różne obciążenia, powodujące w nim zło
żone naprężenia. Pojedyncze rury płuczkowe dzieli się na 3 kategorie długości
nie licząc zworników, mianowicie 22ft (6,7m), 30 ft (9,14m) i 40fit(12,19m).
Rury płuczkowe wykonuje się w znormalizowanym szeregu średnicy zewnętrz
nej: 60,325[mm] (2%”), 73,025[mm] (27/8”), 88,9[mm] (ЗУ2”), 101,6[mm]
(4”), 114,3[mm] (4У2”), 127[mm] (5”), 139,7[mm] (SW 1), 152,4[mm] (6”),
168,275[mm] (65/s”). Parametrem charakterystycznym rur płuczkowych jest ich
ciężar przypadający na jednostkę długości. Zależy on od grubości ścianki rury, jej
długości oraz od rozmiarów i typu zworników. Ciężar jednostkowy rury płucz
kowej wylicza się z iloczynu sumy ciężaru rury płuczkowej i ciężarów zworni
ków i całkowitej długości rury płuczkowej. Gatunki rur płuczkowych oznacza się
kodem literowym wskazującym wytrzymałość rury płuczkowej na rozciąganie.
Wyróżnia się cztery podstawowe gatunki rur płuczkowych (tab. 3.1).
Tabela 3.1. Gatunki rur płuczkowych [4]
Granica plastyczności Wytrzymałość na rozciąganie

Gatunki stali
[kPa] [psi] [kPa] [psi]
75 (E) 517,1 (75) 689,5 (100)
95 (X) 655,0 (95) 723,9 (105)
105(G) 723,9 (105) 792,9(115)
135(S) 930,8 (135) 999,7 (145)
Zworniki są elementami służącymi do połączenia rur płuczkowych. Są to

połączenia gwintowe o gwincie stożkowym. Zworniki rur płuczkowych posiadają
charakterystyczne podtoczenia pod elewator. Zworniki rur płuczkowych spełniają
kilka funkcji. Umożliwiają bezpieczne zawieszenie całkowitego ciężaru zestawu
wiertniczego, posiadają odpowiednią wytrzymałość na naprężenia rozciągające
oraz skręcające, zapewniać szczelność połączenia, powodują jak najmniejsze
straty przepływu płuczki.
Rury płuczkowe starszych konstrukcji miały nakręcane zworniki, jednak
wycofano się z tej technologii, ze względu na małą szczelność połączeń gwinto
wych oraz ze względu na ich małą wytrzymałość zmęczeniową. Obecnie zwor
niki łączy się z m r am i płuczkowymi metodą zgrzewania przy zastosowaniu łuku

elektrycznego oraz metodą zgrzewania ciernego. W metodzie łuku elektrycznego,
ustawione współosiowo elementy rozgrzewane są przy użyciu cewki indukcyj
nej, a między nimi wytwarza się łuk elektryczny. Po osiągnięciu odpowiedniej
temperatury, oba elementy są ze sobą ściskane odpowiednią siłą zapewniającą
połączenie rozgrzanych metali. W celu uzyskania odpowiednich właściwości wy
trzymałościowych spoiny, szybko się ją ochładza. Metoda zgrzewania ciernego
polega na zetknięciu rury z obracającym się zwornikiem. Ciepło tarcia podnosi
temperaturę rury do temperatury zgrzewania i następuje połączenie tych elemen
tów. Rury płuczkowe są szczególnie narażonym elementem przewodu wiertni
czego przejmującym różne obciążenia, powodujące w nim złożone naprężenia.
Ponieważ gwinty ze względu na karb są szczególnie osłabione to konieczne jest
zwiększenie grubości ścianki w miejscach połączeń zwornikowych w porów
naniu z calizną rury. Według noim АРІ wykonuje się rury płuczkowe: intem al
upset (IU), extem al upset (EU), intem al extem al upset (IEU). Rury płuczkowe
ze zgrzewanymi zwornikami produkowane są według normy АРІ Std 7 i mają
następujące połączenia zwornikowe: REG (.Regular), FH (FuliHole), IF (Intem al
Flush). Pierwsze dwa mają profil gwintu w kształcie lekko spłaszczonej, zaokrą
glonej litery V. Pomimo tego samego typu gwintu, nie są one ze sobą skręcalne.
Czop zwornika REG jest w zbliżony do stożka, natomiast zwornik typu FH do
trapezu. Dla narzędzi zgodnych z normami АРІ wytrzymałość zworników po
winna być taka sama j ak wytrzymałość rury płuczkowej. Dla wszystkich narzędzi
o standardach АРІ minimalna granica plastyczności powinna wynosić 827,4 MPa.
Skręcenie czopa z mufą musi być wykonane na tyle mocno, aby zapewnić całko
witą szczelność połączenia w trakcie wiercenia. Połączenie gwintowe musi speł
niać warunki wytrzymałości na rozciąganie, zginanie i ciśnienie płuczki (rys. 3.2).
Szczelność połączenia zwornikowego uzyskuje się przez dokręcenie zworników
z odpowiednim momentem skręcającym, potrzebnym do dociśnięcia do siebie
płaszczyzn czołowych zworników.
Rys. 3.2. Połączenie gwintowe

[rys. własny]
Grubościenne rury płuczkowe (Heavyweight drill pipę HWDP) są pośred

nim elementem przewodu wiertniczego, pomiędzy rurami płuczkowymi a obciąż
nikami. Różnice wymiarów dla standardowej rury płuczkowej i grubościennęj
rury płuczkowej przedstawiono w tab. 3.2.
3.1. Elementy przewodu wiertniczego. 211
HWDP cechują się zwiększoną grubością ścianki oraz dwukrotnie dłuższy

mi zwornikami, w porównaniu z standardowymi rurami płuczkowymi (rys. 3.3).
Dodatkowym elementem konstrukcyjnym grubościennych rur płuczkowych jest
umieszczone na środku rury specjalne uzbrojenie zapobiegające nadmiernemu
zużyciu rury oraz zmniejsza niebezpieczeństwo przychwycenia przewodu.
Tabela 3.2. Porównanie niektórych wymiarów standardowej rury płuczkowej i grubościennej rury
płuczkowej [4]
Średnica Średnica
Średnica Ciężar jednej Średnica Grubość ścianki
wewnętrzna zewnętrzna
nominalna stopy wewnętrzna
zwornika zwornika
[N] [lbs] [m] [in] [m] [in]
[m] [in] [m] [in]
5 "HWDP 239 (53,7) 0,076 (3) 0,025 (1) 0,0778 (3 '//') 0,1651 (6 ‘/z")
5” DP 87(19,5) 0,1087 (4,276) 0,0092 (0,362) 0, 0826 (3 'A") 0,1651 (6 W )
Ш
Rys. 3.3 Grubościenna rura płuczkowa
[rys. własnyj
Średnica zewnętrzna grubościennych rur płuczkowych nie różni się od

średnicy standardowych rur płuczkowych. Konstrukcja grubościennych rur
płuczkowych pozwala na ich zastosowanie w podobnym celu jak obciążników,
ale w odmiennych warunkach. Mogą one być użyte podczas wiercenia otworów
małośrednicowych. Zastosowanie grubościennych rur płuczkowych zmniejsza
ryzyko przychwycenia przewodu poprzez zmniejszoną powierzchnię kontaktu
rury płuczkowej ze ścianą wierconego otworu. Podczas wiercenia otworów kie
runkowych o dużym kącie krzywizny pozwalają one na mniejszy moment obro
towy. Stosowane są chętnie jako element przejściowy pomiędzy obciążnikami
a rurami płuczkowymi. Przez zmniejszenie oporów tarcia umożliwiają wierce
nie z większymi prędkościami obrotowymi i mniejszym momentem obrotowym.
Zastosowanie grubościennych rur płuczkowych ma na celu stopniowe zmniejsza
nie przekroju poprzecznego przewodu wiertniczego. Ponieważ grubościenne rury
płuczkowe mogą być wyciągane z takimi samymi prędkościami, co standardowe
rury płuczkowe to umożliwiają zwiększenie prędkości wyciągania przewodu.
Obciążnik ma dużo większą grubość ścianki rury w porównaniu z HWDP
i DP. Na jego końcach wytaczane są połączenia gwintowe jako czop i mufa.
Powinny charakteryzować się twardością wg. Brinella od 255 do 341 HB. Ob
ciążniki służą do wywierania nacisku osiowego na świder, utrzymują kolumnę
rur płuczkowych w stanie rozciągania. Przez znaczną grubość swojej ścianki
powodują podwyższoną sztywność dolnego zestawu przewodu wiertniczego.
Wyróżniamy obciążniki gładkie oraz obciążniki z podtoczeniami pod elewator,
lub kliny. Produkowane są w dwóch długościach: 9,14m (30 ft) i 12,19m (40 ft).
W praktyce stosuje się często obciążniki specjalne takie jak obciążniki spi
ralne, kwadratowe i niemagnetyczne. Obciążniki spiralne są to obciążniki
z wyfrezowanymi kanałami, znajdującymi się na linii śrubowej umieszczonymi na
tworzącej obciążnika co 120°. Kanały pozwalają na 4% zmniejszenie ciężaru jed
nego metra obciążnika, w stosunku do typowego obciążnika. Stosuje się je w celu
zmniejszenia niebezpieczeństwa przychwycenia przez mniejszą powierzchnię
styku ściany obciążnika ze ścianą otworu. Obciążniki niemagnetyczne wykonuje
się ze stopów niemagnetycznych co eliminuje zaburzenia pola magnetycznego.
Pozwala to na umieszczenia w nich aparatury pomiarowej. Na końcach wytacza
ne są połączenia gwintowe w postaci czopa i mufy. Po zakończeniu wytaczania,
połączenia gwintowe poddawane są procesowi fosforyzowania, który zapobiega
zacieraniu się gwintów podczas ich skręcania. Gwinty wszystkich połączeń gwin
towych obciążników poddaje się krążkowaniu przez co zwiększa się zmęczenio
wą wytrzymałość połączenia gwintowego.
Stabilizatory mają średnicę zbliżoną do średnicy świdra. Są to krótkie ele
menty przewodu wiertniczego, rozlokowane bezpośrednio nad świdrem i w róż
nych punktach kolumny obciążników. Stabilizatory nadświdrowe charakteryzują
się połączeniem mufa-mufa co pozwala na połączenie ze świdrem i obciążnikiem.
Zaletą stabilizatorów tulejowych (rys. 3.4) jest możliwość wielokrotnej wymiany
tulei z ożebrowaniem.
Są więc bardziej ekonomiczne, niż stabilizatory z żebrami frezowanymi.
Stabilizatory z żebrami spawanymi (rys. 3.5.) mają wykonane kadłuby ze stali
chromowo-molibdenowej, które poddawane są obróbce cieplnej. Trzy przyspa-
wane żebra ze stali miękkiej ustawione są pod kątem 30°. Żebra stabilizatora są
utwardzone, w celu zwiększenia okresu ich używalności. Stabilizatory z żebrami
frezowanymi (rys. 3.6.), wykonane z jednego kawałka stali stopowej, są używa
ne głównie w skałach twardych, w których pracują nieefektywnie stabilizatory
z żebrami spawanymi.
Rys. 3.4. Stabilizator tulejowy

[rys. własny]
W twardych ściernych skałach używane są stabilizatory rolkowe (rys.3.7).

Dzięki zastosowaniu rolek zmniejszają tarcie na ścianie otworu wiertniczego
przez co umożliwiają także utrzymanie nominalnej średnicy wiercenia. Wpływają
również na zredukowanie momentu obrotowego kolumny przewodu wiertnicze
go. Używa się ich jako stabilizatorów nadświdrowych, w rejonach geologicznych,
gdzie wiercenie otworu jest utrudnione.
Stabilizatory mają za zadanie utrzymywać przewód wiertniczy w osi
otworu, zmniejszać prawdopodobieństwo jego przychwycenia, minimalizować
wyboczenie, utrzymywać stałą średnicę otworu, obniżać wibracje przewodu. Sta
bilizatory typu Key-seat Wiper (rys. 3.8.) mają specjalne przeznaczenie. Używane
są do wiercenia otworów kierunkowych w przypadku gdy mogą zaistnieć wręby
na ścianie otworu.
Zaleca się stosowanie ich nad kolumną obciążników. Składają się z kor
pusu i żebrowanej, ruchomej tulei. Średnicę tulei należy dobierać tak by była
6 do 13 mm większa od średnicy obciążników. W dolnej części korpusu wykonany
jest zamek do łączenia tulei stabilizatora. Podciągając przewód tuleję zapina się
w zamku. Obraca się ona wówczas wraz z przewodem co pozwala na poszerzanie
otworu wiertniczego podczas wyciągania przewodu. W przypadku zaklinowa
214 _________________________________________________ 3 Przewód wiertniczy
nia w wyrobisku można również próbować uwolnić przewód ruchem posuwisto

zwrotnym wywołując udar tuleją.
Rys. 3.5. Typowy stabilizator przewodu wiertniczego z żebrami spawanymi

[rys. własny]
z:
i
i
i
Rys. 3.6. Stabilizator z żebrami frezowanymi

[rys. własny]
Rys. 3.7. Stabilizator rolkowy

[rys. własny]
lii
■
Rys. 3.8. Stabilizator typu Key-seat Wiper
[rys. własny]
Łączniki wykorzystywane są do łączenia ze sobą elementów. Stosuje się

je w przypadku różnicy średnic lub gwintów poszczególnych elementów w prze
wodzie wiertniczym. Mogą one być typu czop-mufa, mufa-mufa lub czop-czop.
Nożyce wiertnicze stosowane są aby wywołać udar na część przewodu
wiertniczego. Wykorzystuje się je głównie do zwalczania awarii i komplikacji
wiertniczych. W niektórych sytuacjach mogą także służyć do stabilizacji naci
sku na narzędzie wiercące. Nożyce wiertnicze dzieli się na: nożyce mechanicz
ne, nożyce hydrauliczne, nożyce hydromechaniczne. Są one głównie stosowane
w otworach kierunkowych, o podwyższonym ryzyku wystąpienia komplikacji
wiertniczych. W nożycach mechanicznych znajduje się ruchomy trzpień, który
służy do wywołania udaru poprzez uderzenie w krawędź tulei (rys. 3.9). Zwolnie
nie trzpienia następuje po przekroczeniu charakterystycznej siły z jaką wyciągany
jest przewód wiertniczy.
C=_____ ГІ
Rys. 3.9. Schemat nożyc mechanicznych

[rys. wtasny]
Nożyce hydrauliczne działają na zasadzie udaru hydraulicznego płynu

o niskiej ściśliwości. Nie mają one stałej wartości siły z jaką następuje ich urucho
mienie, ale może ona być płynnie regulowana.
Nożyce hydromechaniczne są połączeniem nożyc hydraulicznych i me
chanicznych. Uruchomienie udaru w górę przewodu może na przykład nastę
pować przy użyciu mechanizmu hydraulicznego, a w dół przy użyciu elementu
mechanicznego nożyc.
3.2. Wykorzystanie metod numerycznych w projektowaniu procesu wiercenia 217
3.2. Wykorzystanie metod numerycznych

w projektowaniu procesu wiercenia
Projektowanie procesu wiercenia opiera się na danych terenowych toteż należy
pamiętać, że metody numeryczne są na tyle przydatne na ile mamy dostęp do
poprawnie zebranych danych. Analizę procesu wiercenia można przeprowadzić
korzystając z ogólnie dostępnych narzędzi takich jak np. MS Ехсеї jak i bardzo
zaawansowanego oprogramowania jak niezwykle złożone pakiety komputerowe
czołowych firm wiertniczych takich jak Baker Hughes, Halliburton, Schlumber-
ger czy Weatherford.
Test zwiercalności, który umożliwia określenie optymalnego nacisku na
świder jest przykładem prostej metody, która może być zastosowana w pierwszej
grupie wyżej wspomnianych sposobów analizy. Zgodnie z sugestią Lubińskie
go, test wykonuje się w celu ustalenia wielkości nacisku na świder i prędkości
obrotowej potrzebnej do zwiększenia prędkości wiercenia. Mimo, że wykonanie
testu wymaga zatrzymania urządzenia i wiąże się ze stratą czasu, to jest on bardzo
ważnym elementem, gdyż po ponownym uruchomieniu urządzenia pracownicy
będą pewni, że stosują optymalny nacisk osiowy na świder, a to umożliwi w kon
sekwencji zwiększenie prędkości mechanicznego wiercenia. Test ten zwykle musi
być prowadzony w formacji o zbliżonych parametrach do interwału w którym
wykorzystywane będą zoptymalizowane wartości.
Procedura testu zwiercalności podana przez firmę Chevron:
1. wybór głębokości, na jakiej ma być prowadzony test zwiercalności,
gdzie spodziewany jest odcinek o jednolitej litologii,
2. w czasie wiercenia z dotychczasowym naciskiem na świder, należy za
blokować hamulec i określić czas potrzebny do zmiany nacisku o 10%.
Jest to tzw. charakterystyczny czas.
3. zwiększyć nacisk na świder do początkowej wartości z testu. Wartość ta
powinna być przynajmniej o 20% większa od obecnie używanej.
4. Kontynuować wiercenie z tą wartością nacisku na świder dostatecznie
długo by ustaliły się warunki pracy świdra. Dopuszczalny czas to zwy
kle jedna charakterystyczna wartość czasu na 10% wzrostu nacisku na
świder, np. przedział czasu równy dwukrotnej wartości czasu charakte
rystycznego zostanie zużyty w przypadku 20% zwiększenia nacisku na
świder.
5. Zablokować hamulec i utrzymać stałą wartość prędkości obrotowej.
Zapisać czas za każdym razem, gdy wartość nacisku na świder spada
o 17800 N(4000 lbf). Jeżeli wskazania ciężarowskazu fluktuują, jako
wartość nacisku należy przyjąć wartość średnią. Test należy kontynu
ować do chwili zmiany przynajmniej o 50% wartości początkowego na
cisku na świder.
6. Zrobić wykres zależności Дt od nacisku na świder P lub prędkości wier
cenia v od nacisku na świder P Z odchyleniem od linii prostej możemy
mieć do czynienia dla wysokich wartości nacisku na świder jeżeli nastą

pi zmiana warunków pracy narzędzia wiercącego.
7. Jeżeli czas pozwoli, test należy powtórzyć dla różnych prędkości wierce
nia. Jeżeli w pierwotnym teście zaobserwowano nieliniowe zachowanie
przy dużych wartościach nacisku, w drugim teście należy zastosować
mniejsze wartości prędkości obrotowej, w przeciwnym wypadku w dru
gim należy użyć wyższej wartości prędkości obrotowej.
Z prawa Ноок'а wynika następująca postać równania na prędkość wierce
ша;
ni L -A P
v = — = ---------— Гт/sl (3.1)
AT E -Ą -A t
gdzie; E - moduł Younga dla przewodu wiertniczego, [Pa],

A - pole przekroju przewodu wiertniczego, [m2],
L - długość przewodu wiertniczego, [m],
t - czas wiercenia, [min],
Ps - nacisk na świder, [N],
Na rys. 3.10. poniżej przedstawiono przykładowy wykres zależności pręd
kości wiercenia od nacisku na świder. Można zauważyć, że wykres ma postać
zbliżoną do liniowej do chwili osiągnięciu optymalnej wartości nacisku na świder.
W tym punkcie wykres prędkości wiercenia przestaje być w liniowej zależności
od nacisku na świder. O takiej sytuacji mówi się, że został osiągnięty punkt opty
malny, 1j. prędkość wiercenia przestała układać się w zależność liniową odkąd
wzrosła wartość nacisku na świder. Od tego momentu ma miejsce także przyspie
szone zużycie świdra.
Czynniki wpływające na poprawne znalezienie punktu optymalnego to:
• oczyszczanie dna otworu,
• osiadanie zwiercin na ścianie otworu,
• ograniczenia wypływające z maksymalnych parametrów urządzenia
wiertniczego,
• nadmierne drgania,
• nadmierne zużycie świdra.
Widząc o tym inżynier może zmniejszyć prędkość wiercenia w celu ogra
niczenia tempa zużywania się świdra. Istnieje kilka sposobów na podniesienie
punktu optymalnego w celu zwiększenia prędkości wiercenia:
• zwiększenie strumienia objętości pompowanej płuczki dla lepszego
oczyszczania otworu ze zwiercin,
• wymiana uszkodzonego lub zużytego świdra,
• właściwe umieszczenie stabilizatorów w celu ograniczenia drgań prze
wodu i świdra.
3.2. Wykorzystanie metod numerycznych w projektowaniu procesu wiercenia _____ 219
P s (k N )
Rys. 3.10. Przykładowe dane z testu zwiercalności [rys. własny]
Elementy wpływające na dobre przygotowanie testu zwiercalności to:

• poprawne określenie parametrów mechanicznych formacji,
• dobranie dobrego zakresu wartości nacisku na świder,
• oszacowanie przewidywanego zużycia świdra.
W przypadku gdy test zwiercalności został dobrze zaplanowany i przepro
wadzony to punkt optymalny powinien znaleźć się w obszarze ІП jak na rys. 3.11.
Rys. 3.11. Trzy obszary pracy świdra: I- nieadekwatnie dobrany świder lub parametry
jego pracy, II - zakres efektywnej pracy świdra, III- obszar umożliwiający znalezienie
parametrów optymalnych [rys. własny
Rozwinięcie testu zwiercalności doprowadziło do sformułowania pojęcia

Mechanicznej energii właściwej (Mechanical Specific Energy MSE), definiowa
nej jako ilość energii potrzebnej do zwiercenia jednostld objętości skały. Koncep
cję i wzór na MSE wprowadził R. Teale w 1964 r. Mechaniczna energia właściwa
jest wskaźnikiem efektywności zwiercania opartym na stosunku wkładu takich
elementów wiercenia jak prędkość obrotowa, nacisk na świder i wynikający
z tego moment, oraz wyniku ich działania (w postaci prędkości wiercenia). Dla
określonego świdra, płuczki, litologii i profili otworu można ustalić linię podsta
wową dla MSE, podczas gdy prędkość wiercenia jest maksymalizowana przez
zastosowanie kombinacji parametrów wiercenia. Jakiekolwiek odchylenie od li
nii podstawowej, w postaci wzrostu MSE, wskazuje na obniżoną efektywność
wiercenia. Może to być spowodowane licznymi czynnikami, np. nadmiernym
zużyciem lub oklejaniem się świdra, dynamiką wiercenia, zmianą litologii, niedo
statecznym oczyszczaniem otworu ze zwiercin. Obliczanie i monitorowanie me
chanicznej energii właściwej w czasie rzeczywistym (na podstawie otworowych
danych pomiarowych oraz danych uzyskanych w trakcie wiercenia) umożliwia
podejmowanie optymalnych decyzji wiertniczych wtedy, gdy zajdzie taka potrze
ba. Analiza MSE może pomóc w ustaleniu czy świder jest zużyty lub uszkodzony.
Będzie również przydatna przy doborze właściwego nacisku na świder do dane
go rodzaju skał, doborze ilości obrotów w zależności od rodzaju świdra i prze
wiercanych skał, pomoże uniknąć kłopotów ze złą cyrkulacją płuczki. Obliczenia
MSE zależą od wartości momentu, prędkości obrotowej, średnicy otworu, pręd
kości wiercenia i nacisku na świder. Jeżeli stosujemy silnik, jako dane wejściowe
potrzebne są również: stosunek prędkości do wielkości przepływu, maksymal
ny moment znamionowy i maksymalne znamionowe ciśnienie różnicowe. Dla
danej MSE konieczne jest spełnienie następujących dwóch warunków: moment
musi być podany w odpowiednich jednostkach (N-m lub ft lbs) a działający silnik
wgłębny musi mieć ustawioną maksymalną wartość znamionową dla momentu
i ciśnienia różnicowego. W każdym przypadku wartość MSE zależy od jakości
kalibracji danych wejściowych. Równanie na MSE można wyrazić w odniesieniu
do pola powierzchni świdra, prędkości obrotowej i obliczonego momentu:
P 2 it- N - T
MSE = [Pa] (3.2)
-^в Ав ' v
gdzie; AB- pole powierzchni świdra, [m2],
N -prędkość obrotowa, [obr/s],
T - zmierzony moment, [Nm],
v —chwilowa prędkość wiercenia, [m/s],
Ps —nacisk osiowy na świder, [N].
Zaawansowanych programów komputerowych wymaga precyzyjne obli
czenie momentu obrotowego i sił osiowych. Działają one w przewodzie wiertni
czym podczas zapuszczania, wyciągania czy wiercenia otworu.
3.2. Wykorzystanie metod numerycznych w projektowaniu procesu wiercenia 221
M o m e n t o b ro to w y m o ż n a w y lic z y ć z o gó ln ego w z o ru [ 8 ]:
(3.3)
gdzie: r - moment obrotowy [Nm],

Fn - siła normalna [N],
r - promień danego elementu [m],
/i - współczynnik tarcia [-],
A - liniowa prędkość obwodowa [m/s],
тло
Aл = k D Ьг
----
60
D - średnica zewnętrzna elementu [m],
obr - prędkość obrotowa przewodu [obr/min],
V - prędkość wypadkowa [m/s],
v = J t 2+ a 2 (3.5)
Zakłada się, że siły tarcia działające na przewód wiertniczy działają w kie

runku przeciwnym do ruchu przewodu. Zwrot wektora siły tarcia może przyjąć
kierunek:
• w górę na osi przewodu,
• w dół na osi przewodu,
• w kierunku stycznym do kierunku ruchu obrotowego przewodu wiert
niczego.
Siłę tarcia w ogólnym przypadku oblicza się na podstawie wzoru:
(3.6)
gdzie: Fd - siła tarcia, [N],

T —prędkość zapuszczania lub wyciągania przewodu, [m/s].
Siła boczna jest to siła reakcji ściany otworu wiertniczego działająca na
element przewodu wiertniczego. Rys. 3.12 przedstawia uproszczony rozkład
sił działających na przewód wiertniczy leżący na ścianie otworu o pewnym
kącie odchylenia osi od kierunku pionowego. Jeżeli działające siły pozostają
w równowadze to element przewodu pozostaje w spoczynku. Siła normalna działa
w kierunku prostopadłym do osi otworu wiertniczego. Ciężar Q przedstawio
nego elementu skierowany jest w kierunku wektora siły ciężkości. Trzecią siłą
działającą na element przewodu wiertniczego jest siła tarcia, która zawsze działa
w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu rozpatrywanego przewodu. Przewód
nie porusza się na skutek zrównoważenia siły wypadkowej. Siła tarcia jest wprost
proporcjonalna do współczynnika tarcia działającego pomiędzy ścianą otworu
wiertniczego a elementem przewodu.
Rys. 3.12. Uproszczony rozkład sit działających na przewód wiertniczy
Awaria przewodu wiertniczego najczęściej wywołana jest zmęczeniem

materiału elementów przewodu. Decydującym czynnikiem tutaj jest cykliczna
zmiana naprężeń obracającego się przewodu wiertniczego, przy pewnym pro
mieniu krzywizny. Występują wówczas mikropęknięcia w strukturze krysta
licznej materiału. Powstają one na skutek cyklicznej zmiany naprężeń zarówno
ściskających jak i rozciągających.
Najważniejsze czynniki wpływające na wielkość momentu obrotowego
i sił osiowych to:
• parametry płuczki wiertniczej,
• trajektoria osi otworu,
• nacisk osiowy na świder.
Dwa najpopularniejsze podejścia to model opierający się o teorię Dawson’a
oraz modelem sztywnego przewodu {stiff string model). Pierwszy z nich traktuje
przewód wiertniczy jako elastyczną linę wykazującą brak sztywności. Zakłada sie
w nim, że siły tarcia działają w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu przewo
du wiertniczego. W obliczeniach przyjmuje się określone wartości siły powodu
jącej wyboczenie danego elementu. Drugi model, nazywany modelem sztywnego
przewodu (stiff string model), uwzględnia siły boczne pochodzące z ugięcia ko
lumny rur w krzywoliniowej części otworu. Oba podejścia znalazły zastosowanie
w dwóch największych pakietach programów firm Halliburton i Schlumberger.
Porównując wyniki symulacji komputerowej z wartościami pochodzącymi
z pomiarów należy wziąć pod uwagę sprawność układu olinowania urządzenia
wiertniczego. Wpływa ona na rejestrowane obciążenia haka wiertniczego. Wska

zania ciężarowskazu podczas zapuszczania przewodu do otworu różnią się od
wskazania ciężarowskazu podczas wyciągania tego samego zestawu. Różnica po
między nimi spowodowana jest oporami występującymi w układzie olinowania.
W praktyce może ona wynieść nawet 20 % rzeczywistego obciążenia. Istotnym
czynnikiem wpływającym na wskazania ciężarowskazu są lokalne zmiany krzy
wizny otworu. Wywołują one naprężenia w przewodzie wiertniczym związane
z efektem prostowania jego elementów pod wpływem naprężeń rozciągających
lub efektem uginania się przewodu pod wpływem naprężeń zginaj ących. Wielkość
naprężeń zależy od współczynnika naprężeń zginających (BSMF) i jest oblicza
na przez oprogramowanie przy użyciu ilorazu maksymalnego ugięcia przewodu
w danym odcinku otworu przez intensywność skrzywienia osi tego odcinka.
Współczynnik BSMF stosuje się do obliczania naprężeń w uginanym przewo
dzie przy założeniu, że średnica połączeń jest większa od średnicy rury. Wówczas
krzywizna przewodu jest większa od krzywizny osi otworu. Dla dokładnych ob
liczeń naprężeń w przewodzie używa się współczynnika BSMF, który koryguje
różnicę krzywizny osi otworu i krzywizny przewodu. Wykorzystanie w oprogra
mowaniu opcji modelu stiff string powoduje, że w obliczeniach uwzględniana jest
siła boczna w danym elemencie przewodu wywołana reakcją przewodu na ugięcie
w danym odcinku otworu.
Niektóre programy umożliwiają uwzględnienie w obliczeniach wpływu
smamości płuczki wiertniczej na wielkość tarcia. Ma to znaczenie dla precyzyj
nego obliczenia oporów podczas zapuszczania, wyciągania i obracania przewodu
w otworze. Zaawansowane rozwiązania pozwalają również na uwzględnienie kil
ku rodzajów cieczy w otworze, dodatkowych ciśnień oraz różnicy gęstości pły
nu pomiędzy przestrzenią pierścieniową a wnętrzem przewodu wiertniczego. Ta
ostatnia sytuacja ma znaczenie dla uwzględnienia wpływu ilości zwiercin a przez
to prędkości wiercenia oraz obecności płynów złożowych w płuczce. Wpływ na
naprężenia w przewodzie ma także różnica ciśnień występujących wewnątrz prze
wodu i ciśnienia w przestrzeni pierścieniowej. Co z kolei związane jest z:
• systemem cyrkulacji płuczki,
• stratami ciśnienia na świdrze,
• stratami ciśnienia wewnątrz przewodu wiertniczego,
• stratami ciśnienia w przestrzeni pierścieniowej.
Dodatkowe siły osiowe w przewodzie wiertniczym mogą pochodzić od
ciśnienia głowicowego, natomiast dodatkowe siły ściskające rury wywołane są
ciśnieniem głowicowym w przestrzeni pierścieniowej. Wszystkie te powyższe
czynniki można uwzględnić w obliczeniach programu zaznaczając odpowied
nie opcje. Bardzo istotny wpływ ma odpowiednie rozmieszczenie stabilizatorów.
Większość oprogramowania pozwala na zdefiniowanie parametrów elementów
centrujących. Należy pamiętać o rozróżnieniu stabilizatorów obrotowych lub nie-
obrotowych.
Współczynniki tarcia występujące wzdłuż otworu mogą być obliczane na

podstawie danych z wiercenia. Pozwala to na kalibrację wyników obliczeń uzy
skanych w trakcie symulacji. Kluczowe znaczenie mają tutaj pomiary:
• wartości ciężaru na haku,
• momentu obrotowego stołu wiertniczego.
Zalecane jest odczytywanie danych bez użycia narzędzi redukujących
wpływ sił tarcia na przewód wiertniczy. Istotne znaczenie ma wprowadzanie
danych wiarygodnych aby uniknąć błędnych lub nierzeczywistych wyników
obliczeń. Dobrze aby przewód wiertniczy znajdował się w całej długości zaru-
rowanego odcinka otworu kiedy odczytywane są wartości obciążeń, które wy
korzystywane będą do obliczeń współczynnika tarcia dla zarurowanego odcinka
otworu wiertniczego.
Skręcenie poszczególnych elementów przewodu wiertniczego można wy
znaczyć z zależności:
77
©=— (3.7)
JG
gdzie: 0 - kąt skręcenia danego odcinka przewodu, [rad],
L —długość danego odcinka przewodu, [m],
T - moment obrotowy, [Nm],
J - biegunowy moment bezwładności, [m41,
G - moduł sztywności, [Pa].
Natomiast wartość modułu sztywności można wyznaczyć ze wzoru:
G = ——— (3.8)
2 + 2v
gdzie: v —współczynnik Poisson’a, [-],
E —moduł sprężystości, [Pa].
Dla uzyskania optymalnej prędkości wiercenia i dobrego oczyszczania
otworu ze zwiercin konieczne jest poprawne zaprojektowanie parametrów hy
draulicznych procesu wiercenia. Aby uzyskać założoną prędkość wiercenia przy
użyciu świdrów PDC zazwyczaj konieczne jest osiągnięcie wymaganego stru
mienia objętości przepływu płuczki wiertniczej. Natomiast w przypadku pozo
stałych świdrów jednym z krytycznych czynników jest dobranie odpowiednich
średnic dysz świdra. Oczyszczanie otworu ze zwiercin może być osiągnięte przez
zastosowanie odpowiednich parametrów Teologicznych płuczki wiertniczej oraz
minimalnego strumienia objętości przepływającej płuczki wiertniczej. Należy
pamiętać, że prędkość wiercenia jest ściśle związana z doborem parametrów hy
draulicznych technologii wiercenia.
Tłoczona płuczka wiertnicza zarówno w armaturze napowierzchniowej jak
i w przewodzie wiertniczym i przestrzeni pierścieniowej podlega siłom tarcia,
na skutek czego występują straty ciśnienia na drodze jej przepływu. Najprostsze

programy komputerowe obliczają te straty dla modelu cieczy Binghamowskiej.
Bardziej zaawansowane rozwiązania pozwalają na uwzględnienie wielu innych
modeli od cieczy Newtonowskiej do takich jak ciecz Casssona, Ostwalda de Vaele
czy Herschel-Bulkley.
Programy największych firm wiertniczych takich jak Baker Hughes, Hal
liburton, Schlumberger czy Weatherford pozwalają na optymalizacje hydrau
licznych parametrów technologii wiercenia, obliczenie minimalnego strumienia
przepływu płuczki dla oczyszczania otworu i efektywnego wynoszenia zwiercin
z otworu, analizę hydrauliki pod względem efektu tłokowania związanego z ope
racjami wyciągowymi. Najczęściej stosowanymi podejściami optymalizacji stru
mienia objętości przepływu płuczki oraz konfiguracji dysz świdra są kryteria:
• maksymalnej mocy hydraulicznej w dyszach świdra,
• maksymalnego parcia dynamicznego płuczki w dyszach świdra,
• maksymalnej prędkości wypływu płuczki z dysz świdra,
• procentowego spadku ciśnienia na świdrze w odniesieniu do całkowite
go spadku ciśnienia w układzie cyrkulacji płuczki.
Na ich podstawie wykonywane są symulacje których wyniki mogą być
przedstawione w formie graficznej lub tabelarycznej. Jednym z celów wyzna
czania strumienia objętości przepływającej płuczki oraz konfiguracji dysz świdra
jest optymalne wykorzystanie ciśnienia tłoczenia pomp płuczkowych. Ciśnienie
pomp płuczkowych powinno równoważyć straty ciśnienia na skutek oporów prze
pływu (spadki ciśnienia w przewodzie wiertniczym, przestrzeni pierścieniowej
oraz armaturze napowierzchniowej) oraz straty ciśnienia na świdrze.
Efektywne wynoszenie zwiercin uzyskamy przy minimalnej prędkości
przepływu płuczki w przestrzeni pierścieniowej o największej powierzchni prze
kroju. W każdym punkcie przestrzeni pierścieniowej w otworze prędkość prze
pływu płuczki musi być większa od wyznaczonej granicy Jeżeli to możliwe,
w przestrzeni pierścieniowej stosowne jest unikanie przepływu turbulentnego, co
określa górną granicę w postaci maksymalnego strumienia objętości przepływają
cej płuczki wiertniczej. Programy komputerowe umożliwiają wybór dysz świdra
tak aby uzyskać największe przybliżenie do całkowitego pola powierzchni prze
kroju ekwiwalentnego.
W otworach wiertniczych odchylonych od pionu siła wypadkowa działająca
na zwierciny zawsze będzie skierowana ku ścianie otworu wiertniczego. Z tego
powodu algorytmy obliczania parametrów hydraulicznych procesu oczyszczania ze
zwiercin są dużo bardziej skomplikowane niż w przypadku otworów pionowych.
Większość programów pozwala na określenie procentowego udziału zwiercin
w płuczce dla przestrzeni pierścieniowej otworu. Stopień koncentracji zwiercin,
grubość ich warstwy na ścianie otworu, minimalny strumień objętości płuczki zapo
biegający koncentracji zwiercin na ścianie otworu są określane na podstawie takich
danych jak: trajektoria otworu, wymiary przestrzeni pierścieniowej, itp.
3.3. Wydłużenie podwieszonego przewodu

wiertniczego
Wydłużenie przewodu pod własnym ciężarem
t}
A =0,0785— (3.9)
2E
gdzie: L - długość kolumny [m],
E -m o d u ł Younga (moduł sprężystości podłużnej) = 210 000 [MPa],
Aa - w metrach = 1,87- 10-7L2.
Skrócenie przewodu ze względu na wyporność w płuczce
(3.10)
gdzie: db - ciężar właściwy płuczki,

L - długość kolumny przewodu (m),
E —moduł = 210 000 [MPa],
V - współczynnik Poissona (0,3 dla stali),
Ab- w metrach = - 0,334-10 ~7dbL2.
Wydłużenie przewodu ze względu na temperaturę
Л ,= 11,88-10-6І 4 (3.11)
gdzie: L —długość kolumny przewodu [m],
d, ~ zmiana temperatury płuczki.
Całkowite wydłużenie przewodu
A = A a + A b +A, (3.12)
A = L 2- 10-7( 1 ,8 7 - 0,334<4)11,8 -10-6M (3.13)
3.4. Obliczenie konstrukcji przewodu wiertniczego

A . P aram etry konstrukcji przewodu
a. Przewidywana długość kolumny przewodu.

b. Średnica otworu.
c. Ciężar właściwy płuczki.
d. Wymagany współczynnik bezpieczeństwa na rozciąganie przewodu.
3.4. Obliczenie konstrukcji przewodu wiertniczego _____________ ______ _______227
e. Wymagany współczynnik bezpieczeństwa na zginanie.

f. Długość kolumny obciążników, ich średnica zewnętrzna, wewnętrzna
i ciężar jednego metra.
g. Wymiary przewodu wiertniczego i jego klasa.
B. Obciążenie rozciągające
T —0,981 ■10 3(LdpP Dp + LdcP dc) k (3.14)
gdzie: T - ciężar zanurzonego w płuczce przewodu wiertniczego poniżej górne

go końca dolnej sekcji [103 daN],
Ldp —długość rozważanej sekcji kolumn przewodu wiertniczego [m],
Ldc - długość kolumny obciążników [m],
P Dp —ciężar jednego metra kolumny rur płuczkowych powietrzu [kg/m],
PBC-c ię ż a r jednego metra kolumny obciążników powietrzu [kg/m],
k -współczynnikwyporności [-].
C. Dopuszczalne obciążenie, współczynnik bezpieczeństwa, maksymalne

przeciążenie przewodu wiertniczego
Ta = 0 ,9 T e (3.15)
gdzie: Ta —maksymalne dopuszczalne obciążenie rozciągające przewodu wiertni
czego [103 daN],
Te~ granica plastyczności elementów przewodu wiertniczego [103 daN],
R T= T a- T (3.16)
gdzie: RT—maksymalne przeciążenie dla danego przewodu wiertniczego [ 103daN],
F .= J T (3.17)
gdzie: Fs - współczynnik bezpieczeństwa na rozciąganie dla przewodu wiertniczego.
D. Maksymalna głębokość wiercenia

Uwzględniając typ przewodu wiertniczego, ciężar i wymagany współczynnik
bezpieczeństwa maksymalna długość kolumny przewodu jest obliczana według
wzoru:
0,9Ге -103 pd c - l dc
4 * ,-= є ,. ; (3-18)
F, ’^dp ' ^
lub
( 0 ,9 ? ;- д г )і0 3 pDC.LDC
bD Pnm x p , p ( 3- L y )
DP K DP
228 ______________________________________ ____________ 3 Przewód wiertniczy
gdzie: LBPmax - maksymalna długość (długość w metrach) danego przewodu,

uwzględniająca współczynnik bezpieczeństwa, mechaniczne
własności rur płuczkowych, ciężar obciążników i ciężar właści
wy płuczki. і I
Zestaw przewodu wiertniczego ;
Jeżeli przewód wiertniczy składa się z sekcji rur o różnym wymiarze nominalnym
gatunku lub klasie zużycia, to najsłabsza sekcja musi być ponad obciążnikami
jego maksymalna długość jest obliczona jak wyżej.
Mocniejsza sekcja jest umieszczana powyżej, powyżej jej maksymalna
długość może być obliczona z powyższego równania. W równaniu tym do wyra
żenia P ’Ldc dodajemy ciężar najsłabszej części.
E. Zgniecenia przewodu spowodowane ciśnieniem hydrostatycznym w prze
strzeni pierścieniowej
(3.20)
Fc
gdzie: P cl —graniczne ciśnienie zgniatające [Kpa],

P ca - maksymalne dopuszczalne ciśnienie zgniatające,
Fc —współczynnik bezpieczeństwa na zgniatanie.
Gdy poziom płynu wewnątrz i na zewnątrz przewodu jest równy, ciśnienie
zgniatające (równe hydrostatycznemu ciśnieniu różnicowemu) jest równe zero.
Jeżeli nie ma płynu wewnątrz przewodu (np. w czasie opróbowania), ci
śnienie zgniatające wynosi:
P c = 9 ,8 lZ -d (3.21)
gdzie: P c —ciśnienie zgniatające [kPa],

Z - głębokość pionowa [m],
d - ciężar właściwy płuczki [kg/l].
F. Wytrzymałość na skręcanie
Moment obrotowy przenoszony na przewód nie powinien przekraczać aktualne
go momentu przy docinaniu połączeń twomikowych. Dla zestawu różnych ty
pów przewodu moment skręcający na stole obrotowym powinien być limitowany
względem najniższej wartości momentu stosowanego przy docinaniu połączeń
twomikowych.
Deformacja spowodowana skręcaniem

Poniższy wzór może być użyty w celu obliczenia liczby obrotów powodują
cych deformację przewodu spowodowaną jego skręcaniem z pominięciem tarcia
i zworników:
3.4. Obliczenie konstrukcji przewodu wiertniczego 229
(3.22)
gdzie: n - liczba obrotów,

M - przenoszony na przewód moment obrotowy [daNm],
L - długość kolumny przewodu [m],
lo/R - biegunowy wskaźnik wytrzymałości [mm3],
D - średnica zewnętrzna przewodu [cal].
Graniczny moment przy skręcaniu przewodu z uwzględnieniem naprężeń
rozciągających
W pewnych sytuacjach, takich jak wiercenie bardzo głębokich otworów, czy
otworów bardzo odchylonych od pionu może być konieczne przeniesienie wyż
szego momentu na przewód wiertniczy. Przewód wiertniczy musi wytrzymać oba,
rozciągające i skręcające obciążenia. Kryterium stosowania przez АРІ jest nastę
pujące:
(3.23)
gdzie: Yp - granica plastyczności,
n - naprężenia normalne,
t - naprężenia styczne.
Następujący wzór można stosować w celu obliczenia dopuszczalnego mo
mentu skręcającego:
2
f—т ^ + f--
M 1
UJ [ k j
gdzie: T - obciążenie rozciągające w rurze płuczkowej,

Te - granica plastyczności na rozciąganie,
M - moment skręcający przenoszony przez rurę płuczkową,
Me - moment skręcający przy maksymalnym dopuszczalnym naprężeniu.
Obliczanie maksymalnego dopuszczalnego momentu dla obciążenia roz
ciągającego T i własnościach mechanicznych rury płuczkowej:
(3.25)
Obliczanie maksymalnego dopuszczalnego obciążenia rozciągającego dla

momentu skręcającego M i własności mechanicznych rury płuczkowej:
Przykłady obliczania konstrukcji przewodu wiertniczego

Parametry konstrukcji
Głębokość =3800m ,
Średnica otworu = 8 l/ i
Ciężar właściwy =1,16;
Dopuszczalne obciążenie przewodu wiertniczego = 30- 103daN;
Współczynnik bezpieczeństwa na zgniatanie =1,15;
Wymiary obciążników = 6 3A x 2 I3/ie;
Długość obciążników = 185 m.
Do obliczenia długości obciążników może być użyty następujący wzór:
105WOB
(3.27)
1
PN DC‘
gdzie: L dc - długość obciążników [m],

WOB - maksymalny nacisk na świder [t],
a —kąt odchylenia otworu od pionu,
FPN —pozycja punktu neutralnego jako procent całkowitej długości ko
lumny obciążników,
PDC - ciężar jednego metra obciążników [kg/m],
k - współczynnik wyporu hydrostatycznego.
I. Podane wartości liczbowe
a = 3 stopnie
WOB = 2 0 1
Fptt = 85%
k = 0,852
P dc = 149,8 kg/m
2 0 - 10-
L, = 185 m lub 20 sztuk obc.
'DC (0,998)(85)(149,8)0,852
П. Wymiar rur płuczkowych, ciężar i ich gatunek

Przewód: 5 cali x 19,50 funt/stopa, gat. E, NC 50, klasa II
P DPI =31,06 kg/m
Te] = 120,3 103 daN
P ct = 30000 kPa
Obliczanie maksymalnej długości rur płuczkowych przy uwzględnieniu
dopuszczalnego obciążenia przewodu:
103(0,9-120,3 - 30)1,02 (85-149,8)
= 2125m
0,852-31,06 31,06
3.4. Obliczenie konstrukcji przewodu wiertniczego ___________________________ 231
Widoczne jest, że będą potrzebne rury płuczkowe o większej wytrzymało

ści w celu osiągnięcia 3800 m. Np. mogą być użyte następując rury:
5 cal x 19,50 font/stopa, gat. X, NC50, klasa Premium,
PDP2 = 31,83 kg/m,
Te2 = 175,6 103 daN.
Obliczanie maksymalnej długości rur płuczkowych przy uwzględnieniu
dodatkowego obciążenia (МОР) i ciężaru pierwszej sekcji:
103(0,9-175,6-30)1,02 (2125-31,06)+ (185-149,8)
іпрі —----------------------------------------------------------------------=1872 m
Dn 0,852-31,83 31,83
Głębokość 3800 m może być zatem osiągnięta przy użyciu tego zestawu
przewodu wiertniczego z uwzględnieniem podanych warunków.
Zestawienie ciężarów i wymiarów przewodu wiertniczego w tab. 3.3:
Tabela 3.3. Zestawienie ciężarów i wymiarów przewodu wiertniczego
Długość [m] Ciężar w powietrzu [t] Ciężar w płuczce [t]

Obciążniki
185 27,7 23,6
PDC= 149.8 kg/m
sekcja 1 rur
płuczkowych
5" x 19,50 gat. E 2125 66,0 56,2
Klasa II
PDn = 31,06 kg/m
sekcja 2 гаг
płuczkowych
5” x 19,50 gat. X 1490 47,4 40,4
Klasa Premium
PDn = 31,06 kg/m
Razem 3800 141,1 120,2
III Ciśnienie zgniatające

Dla sekcji pierwszej granicznym ciśnieniem zgniatającym jest:
Р сЛ = 38MPa (3.28)
Maksymalne ciśnienie hydrostatyczne oddziałujące na pierwszy zestaw rur
płuczkowych jest:
P h = 9,81 -1,16 (3800 -1 8 5 )
P ;, = 41140kPa = 41,14MPa
Pusty przewód nie może być zapuszczony do końcowej głębokości otworu.
Obliczanie maksymalnej głębokości, do której można zapuścić pusty prze
wód sekcji pierwszej z uwzględnieniem współczynnika bezpieczeństwa 1.15:
38000
L, = 2904 m.
9,8 M ,16-1,15
IV. Połączone działanie obciążeń rozciągających i skręcających

Rozważmy ten problem przy zastosowaniu górnego napędu głowicy podczas wy
ciągania przewodu na obrotach. W tym przypadku połączenie działania obciążeń
rozciągających i skręcających może być bardzo znaczące.
Przewód znajduje się na spodzie otworu.
Maksymalne dopuszczalne obciążenie rozciągające na powierzchni:
120,3 + 30 = 150,3-103 daN.
Moment skręcający przy maksymalnym dopuszczalnym naprężeniu pierw
szej sekcji przewodu:
Me = 3790 daNm.
Moment obrotowy przy docinaniu połączeń gwintowych zworników:
1900 daNm.
Obciążenie pierwszej sekcji rur płuczkowych:
(56,2 + 23,6) 0,981 + 30 = 108,3 • 103 daN.
Granica plastyczności przy rozciąganiu:
Ta = 120,3 103 daN
(3.29)
Graniczny moment skręcający powinien wynosić 1650 daNm

Obliczenie maksymalnego momentu skręcającego z uwzględnieniem do
datkowego obciążenia rozciągającego, równego 15* 103 daN.
Obciążenie pierwszej sekcji rur płuczkowych:
(56,2 + 23,6) 0,981 + 15 = 93,3 • 103 daN
Limitem momentu skręcającego pozostanie minimalny moment stosowa

ny przy docinaniu przewodu t.j. 1900 daNm.
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego_______________________ 233
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu

wiertniczego
Tabela 3.4. Właściwości i odmiana wytrzymałościowa stali [2]
G ranica plastyczności M inim alna

wytrzym ałość
R u ry płuczkow e: M inim alna M aksym alna na rozciąganie
[psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa]
Odmiana
w ytrzym ałościow a stali
75000 517 105000 724 100000 689
E-75
95000 655 125000 862 105000 724
Х-95
105000 724 135000 931 115000 793
G105
135000 931 165000 1138 145000 1000
S-135
Zworniki 120000 827 - - 140000 965
O b ciążn ik i i łączn ik i
p rz e jść
Średnica zewn. [cale]
110000 758 - - 140000 965
3 1/8 do 6 7/8
100000 689 135000 931
7 do 11
Tabela 3.5. Zestawienie rur płuczkowych według АРІ oraz geometria spęczeń [2]
Masa nom inalna
Gr. ścianki rury
Rodzaj spęczenia
Śr. wew. rury
3M
płuczkowej
płuczkowej
nom inalna
Średnica
І
CS
S
IU EU IEU
a
[cal] [mm] [lb/ft] [mm] [mm] o Dzew Dwew. Dzew. Dwew. Dzew. Dw ew
2 3/8 60,3 6,65 7,11 46,1 E 67,5 46,1
2 7/8 73,0 10,40 9,19 54,6 E 73,0 33,3 81,8 54,6
3 1/2 88,9 9,50 6,45 76,0 E 88,9 57,2 97,1 76,0
3 1/2 88,9 13,30 9,35 70,2 E 88,9 49,2 97,1 66,1

234
ш
4 1/2
4 1/2
Ui Ul Ul
О
(D-
5 1/2
6 5/8
5 1/2
[cal]
6 5/8
6 5/8
4 1 /2
3 1/2
Średnica Ш
_______________________________________________________________________________________________________________________________ _______ _________ _________

W
nom inalna ’сл
[mm]
1 0 1 ,6
114,3
127,0
114,3
127,0
114,3
139,7
о
139,7
168,3
168,3
ON to 00
00 а
OO J-J
UJ o 40
[lb/ft]
2 0 ,0 0
15,50
25,60
13,75
14,00
21,90
16,60
25,20
24,70
16,25
25,20
19,50
27,70
M asa nom inalna
Gr. ścianki rury
11,40
10,92
12,70
10,54
6 ,8 8
8,38
8,56
7,52
9,17
9,19
8,38
9,19
8,38
! płuczkowej
Śr. wew. rury
100,5
1 0 1 ,6
108,6
1 1 2 ,0
121,4
151,5
151,5
118,6
149,9
6 6 ,1
OO
97,2
92,5
Ф*. I płuczkowej
oo
X
1
W W W W W W trt W W W w tu O dm iana wytrzm . stali
9co
D zew Dwew. Dzew. Dwew. Dzew. D w ew

1 0 1 ,6
114,3
127,0
00
' ‘ 00
40
ca
49,2
69,8
OO
95,2
Ul
127,0
127,0
127,0
114,3
97,1
' ' 8-
«Е.
СЛ
Я T3
4T>
100,5
oo ON o
97,2
92,5
' ' 4^ ON N
fl>
00 P
121,4
118,3
131,8
141,3
131,8
176,0
141,3
176,0
176,0
H
c
1 0 1 ,6
1 0 1 ,6
135,0
135,0
135,0
76,2
80,2
93,7
87,3
'
Tabela 3.6. Spęczane rurki wydobywcze dla małośrednicowych przewodów wiertniczych [2]
Średnica w ew nętrzna
Masa ze zw ornikam i
Rozciąg, na granicy
Wytrz. cieśn.. zewn.

Średnica zewn. na
Grubość ścianki
granicy plastycz.
Ciśn. wewn. (2)

Mom. skręć, na
Pole przekroju
zew nętrzna
(zgniat.) (2)
nom inalna
W yporność
Pojem ność
spęczaniu
Średnica
piast. (2)
M asa
[funt/ rura spęczanie

[cal] [mm] [cal] [kg/m] [mm] [mm2] [l/m] [l/m] [103daN] [103daN] [MPa] [MPa]
stopa] [mm] [mm]
1,050 26,7 1,55 3,91 2,20 18,9 17,5 36,5 280 0,280 0,280 15,8 89 141 139
1,315 33,4 2,30 4,55 3,36 24,3 21,4 42,8 413 0,464 0,428 23,4 168 131 131
1,660 42,2 3,29 5,03 4,77 32,1 22,2 47,6 588 0,810 0,607 33,4 310 115 116
1,900 48,3 4,19 5,56 6,10 37,2 23,8 55,5 746 1,085 0,777 42,3 455 111 111
1) Te przewody wiertnicze wywodzą się ze spęczanych do wewnątrz i na zewnątrz rurek wydobywczych po przyspawaniu zworników АРІ - typu numerycznego: NC 10,
3 Przewód wiertniczy
NC 12, NC 13 i N C 16.
Wyspecyfikowane wymiary dla spęczeń nie muszą być zgodne z wymiarami średnicy wewnętrznej i zewnętrznej po przyspawaniu zwornika.
Wymiary spęczeń zostały wybrane w celu przystosowania ich do wielu wewnętrznych średnic zworników oraz dla utrzymania wystarczającej powierzchni przekroju
strefy spawanej p o końcowej obróbce zestawu.
(2) Te rury zwykle wykonane ze stali N-80, własności mechaniczne rur podane są dla tego gatunku stali.
mm x 0.0394 = cal kg/m x 0.672 - funt/stopa mm2 x 0.00155 = cal2 l/m x 0.0805 = gal/stopa l/m x 0.00192 = baryłka/stopa
daN x 2.25 = funt daN/m x 7.38 = funt.stopa bar x 14.5 = psi
Tabela 3.7. Klasyfikacja rur płuczkowych oraz wydobywczych, stosowanych jako przewód
wiertniczy [2]
Klasa Premium IClasa druga Klasa trzecia

Stan techniczny rury
Dwa białe paski Żółty pasek Pomarańczowy pasek
I Zewnętrzny stan rur:
A. Zużycie ścianki Pozostała ścianka nie Pozostała ścianka nie Jakiekolwiek wady
względem średnicy mniejsza niż 80% mniejsza niż 70% i uszkodzenia
zewnętrznej wykluczają zaliczanie
do klasy drugiej
B. Wcięcia i zmiażdżenia nie więcej niż 3% śred. nie więcej niż 4% śred.
zew. zew.
C. Zróżnicowanie średnicy
w miejscu pracy klinów:
1. Zgniecenia nie więcej niż 3% śred. nie więcej niż 4% śred.
zewn. zewn.
2. Przewężenie nie więcej niż 3% śred. nie więcej niż 4% śred.
zewn. zewn.
D. Naprężenia powodujące
zróżnicowanie średnicy:
1. Rozciąganie nie więcej niż 3% nie więcej niż 4% śred.
zmniejszenia śred. zewn.
2. Odpalanie ładunków zewn. nie więcej niż 4% śred.
nie więcej niż 3% zewn.
zwiększenia śred. zewn.
E. Nacięcia, wgłębienia,
korozja:
1. Spód zaokrąglony pozostała ścianka nie pozostała ścianka nie
mniejsza niż 80% mniejsza niż 70%
2. Spód zaostrzony
a) wzdłużnie pozostała ścianka nie pozostała ścianka nie
mniejsza niż 80% mniejsza niż 70%
b) poprzecznie pozostała ścianka nie pozostała ścianka nie
mniejsza niż 80% mniejsza niż 70%, a dł.
nie przekr. 10% obwodu
F. Pęknięcia zmęczeniowe żadne żadne żadne
II Stan techniczny
wewnątrz rur:
A. Wżery korozyjne pozostała ścianka nie pozostała ścianka nie
ścianki mniejsza niż 80% mniejsza niż 70%
mierzona od podstawy mierzona od podstawy
najgł. szczeliny najgł. szczeliny
B. Erozja i zużycie pozostała ścianka nie pozostała ścianka nie

ścianki mniejsza niż 80% mniejsza niż 70%
C. Pęknięcia zmęczeniowe żadne żadne żadne
Uwaga: Dla wszystkich wymiarów, ciężarów i gatun (ów. Wymiary nominalne są podstawą dla
wszystkich obliczeń.
Tabela 3.8. Geometryczna charakterystyka rur płuczkowych (Korpusy i zworniki nowych rur płuczkowych) [2]
Spęczenie
Biegunowy
Masa Średnica i odmiana Typ D vcw Przybliżona masa
moment
nominalna wewnętrzna wytrzym. zwornika zwornika
ppreios
rury ze zwornikiem
o soątuo
Borapgjs
bezwł.
stali
qim oM Z m” q
•zjdod nfoJ^szid
•Z-ЦЛаі ^ iuze^ sm
BlUipZJSIMOęJ £
£
g
&
J3
C
o
[шш]
O
O
\
00
cd
O.
Гс?
uHj
o.
"Sb
ЇЇ m
E f-
ЇЇ m
m
E oo
■ЧІ-
Z/l in
^3 CN
E VO
<N
On P
m
oo
2 3/8 4,85 1,995 50,67 842 653421 21662 NC26 (IF) 85.7 44,5 7,89 5,30
(60,33) WO 85.7 50.8 7,59 5,10
OH 79,4 50.8 7,29 4,90
SL-H90 82,6 50.8 7,44 5,00
6,65 1,815 46,11 1189 856775 28403
Г-"
NC26 (IF) 85,7 44.5 10,44 7,02
OH 82,6 44.5 10,27 6,90
PAC 73,0 34,9 10,12 6,80
Z
Є, 85,7 44,5 10,58 7,11
«5 И 82,6 46,0 10,42 7,00
У OG
S oON
NC26 (IF) 85,7 44,5 10,58 7,11

SL-H90 82,6 46,0 10,42 7,00
2 7/8 6,85 5,51 2,441 62,01 1169 1340977 36724 NC31 (IF) 104.8 54,0 11,16
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego
(73,03) WO 104.8 61.9 10,86

OH 95.3 61.9 10,27
o o o o
SL-H90 98.4 61.9 10,57

K r-" vo t"-"
rn Cn ^
10,40 2,151 54,65 1843 1916 866 52495 NC31 (IF) 104,8 54,0 16,21
ON
10,89
ON
OH 98.4 54.8 15.78 10,60
p D P P P P D P p p P P P P P P P
SL-H90 98.4 54.8 15.78 10,60

XH 108,0 47,6 | 16,67 11,20
NC26 85,7 44,5 15,48 10,40
w w щ w й ta к H W W w щ w w w H w w Й Й Й
o м w ta w W W W X X O o w w ta ta td ta w ta w ta
PAC 79,4 38,1 15,33 10,30

m
104,8 50.8 16,49 11,08

& o
D D
X X
W W
S
98,4 54.8 16,22 10,90

237
Tabela 3.8 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
EU G NC31 (IF) 104,8 50,8 16,49 11,08

2 7/8
EU G SL-H90 101,6 50,8 16,22 10,90
(73,03)
EU S NC31 (IF) 111,1 41,3 17,18 11,54
EU S SL-H90 104,8 41,3 16,82 11,30
3 1/2 9,50 6,45 2,992 76,00 1671 2856744 64269 EU E NC38 (IF) 120,7 68,3 15,76 10,59
(88.90) EU E NC38(WO) 120,7 76,2 15,38 10,33
EU E OH 114,3 76,2 14,88 10,00
EU E SL-H90 117,5 76,2 15,18 10,20
13,30 9,35 2,764 70,20 2337 3747837 84316 EU E NC38 (IF) 120,7 68,3 20,76 13,95
EU E OH 120,7 68,3 20,76 13,95
EU E XH 120,7 61,9 21,13 14,20
IU E NC31 (SH) 104,8 54,0 20,24 13,60
EU X NC38 (IF) 127,0 65,1 21,75 14,62

EU X SL-H90 120,7 65,1 21,13 14,20
EU G NC38 (IF) 127,0 61,9 21,89 14,71

EU G SL-H90 120,7 65,1 21,13 14,20
EU S NC38 (IF) 127,0 54,0 22,21 14,92

EU S SL-H90 127,0 54,0 22,21 14,92
EU s NC40 (4FH) 136,5 61,9 22,77 15,30
66,10 2776 4257912 95791 EU E NC38 (IF) 127,0 65,1 24,65 16,56
15,50 11,40 2,602
EU X NC38 (IF) 127,0 61,9 25,05 16,83
EU G NC38 (IF) 127,0 54,0 25,37 17,05
EU S NC40 (4FH) 139,7 57,2 26,17 17,59
6,65 3,476 88,30 1984 4492846 88442 EU E NC46 (IF) 152,4 82,6 20,09 13,50
4 11,85
EU E NC46(W O) 146,1 87,3 19,79 13,30
(101,60)
EU E 133,4 88,1 18,10 12,16
OH
IU E H90 139,7 71,4 19,50 13,10
Tabela 3.8 cd. co

Ul
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 -4
Ш
cr
4 14,00 8,38 3,340 84,84 2454 5374730 105802 EU E NC46 (IF) 152,4 82,6 23,65 15,89 CD
CD
(101,60) EU E OH 139,7 82,6 22,32 15,00 ■o
IU E NC40 (FH) 139,7 71,4 22,39 15,05
CL
IU E SH 117,5 65,1 21,43 14,40 Ш
Ef
EU X NC46 (IF) 152,4 82,6 24,10 16,19 CD
IU X NC40 (FU) 133,4 68,3 22,74 15,28

IU X H90 139,7 71,4 23,22 15,60
O
СГ
EU G NC46 (IF) 152,4 82,6 24,10 16,19

IU G NC40(FH) 139,7 61,9 23,59 15,85 3
5*
IU G H90 139,7 71,4 23,22 15,60 •o
EU S NC46 (IF) 152,4 76,2 24,44 16,42 CD
IU S NC40(FH) 139,7 50,8 24,00 16,13

?O
o,
IU s H90 139,7 71,4 23,22 15,60 c
4 1 /2 13,75 6,88 3,958 100,54 2322 6725 300 117 678 EU E NC50 (IF) 161,9 95,3 22,91 15,39 CD
(114,30) EU E NC50 (WO) 155,6 98,4 22,03 14,80 3-
EU E OH 146,1 100,8 20,98 14,10 • N
15,20 CD
IU E H90 152,4 82,6 22,62 CO
o
16,60 8,56 3,826 97,18 2844 8 000 523 139 992 EU E NC50 (IF) 161,9 95,3 26,78 18,00
EU E NC50 (IF) 168,3 95,3 27,49 18,47
EU E OH 149,2 95,3 25,45 17,10
IE U E NC46 (XH) 158,8 82,6 27,34 18,37
IEU E FH 152,4 76,2 27,00 18,14
IEU E H90 152,4 82,6 26,64 17,90
IEU E NC38 (SH) 127,0 68,3 25,00 16,80
EU X NC50 (IF) 161,9 95,3 27,33 18,36
EU X NC50 (IF) 168,3 95,3 28,05 18,85
IEU X NC46 (XH) 158,8 76,2 27,71 18,62
IEU 1 FH 152,4 76,2 27,02 18,16 ГО
co
CD
Tabela 3.8 cd. 4^
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
4 1/2 16,60 8,56 3,826 97,18 2844 8 000 523 139 992 ffiU X H90 152,4 82,6 26,79 18,00
(114,30) EU G NCSO (IF) 161,9 95,3 27,33 18,36
EU G NC50 (IF) 168,3 95,3 28,05 18,85
IEU G NC46 (XH) 158,8 76,2 27,71 18,62
IEU G FH 152,4 76,2 27,02 18,16
IEU G H90 152,4 82,6 26,79 18,00
EU S NC50 (IF) 161,9 88,9 27,72 18,63
EU S NC50 (IF) 168,3 88,9 28,44 19,11
IEU S NC46 (XH) 158,8 69,9 28,02 18,83
IEU S FH 158,8 63,5 28,30 19,02
IEU S H90 152,4 76,2 27,02 18,16
4 1/2 20,00 10,92 3.640 92.46 3 547 9 581 665 167 658 EU E NC50 (IF) 161.9 92.1 32.19 21.63
(114,30) EU E NC50 (IF) 168.3 92.1 32.91 22.11
IEU E NC46 (XH) 158.8 76.2 32.92 22.12
IEU E FH 152.4 76.2 32.24 21.66
IEU E H90 152.4 76.2 32.24 21.66
EU X NC50 (IF) 161.9 88.9 32.88 22.09
EU X NC50 (IF) 168.3 88.9 33.60 22.58
IEU X NC46 (XH) 158.8 69.9 33.66 22.62
IEU X FH 152.4 63.5 33.26 22.35
IEU X H90 152.4 82.6 32.29 21.70
EU G NC50 (IF) 161.9 88.9 32.88 22.09
EU G NC50 (IF) 168.3 88.9 33.60 22.58
IEU G NC46 (XH) 158.8 63.5 33.95 22.81
IEU G FH 152.4 63.5 33.26 22.35
IEU G H90 152.4 76.2 32.59 21.90
EU S NC50 (IF) 168.3 76.2 34.31 23.06
IEU S NC46 (XH) 158.8 57.2 34.20 22.98
Tabela 3.8 cd.
3.5. Tabele
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
5 19,5 9,19 4,275 108,62 3401 11873714 186 988 IEU E NC50 (XH) 161.9 95.3 31.06 20.87
(127) IEU E NC50 (XH) 168.3 95.3 31.77 21.35
przydatne
IEU E 5 1/2 FH 177.8 95.3 33.19 22.30
IEU X NC50 (XH) 161.9 88.9 31.33 21.39
IEU X NC50 (XH) 168.3 88.9 32.55 21.87
do obliczania
IEU X 5 1/2 FH 177.8 95.3 33.58 22.56
IEU G NCSO (XH) 165.1 82.6 32.55 21.87
IEU G NC50 (XH) 168.3 82.6 32.92 22.12
IEU G 5 1/2 FH 177.8 95.3 33.58 22.56
5 19,5 9,19 4,275 108,62 3401 11873714 186988 IEU S NCSO (XH) 168,3 69,9 33,57 22,56
przewodu w ie rtn ic z e g o
(127) IEU S 5 1/2 FH 184,2 88,9 34,86 23,42
25,60 12,7 4,000 101,60 4560 15078604 237458 IEU X NCSO (XH) 165,1 76,2 41,40 26,88
IEU X NC50 (IF) 168,3 73,2 41,77 27,35
IEU X 5 1/2 FH 177,8 88,9 42,48 28,30
IEU G NC50 (XH) 168,3 69,9 42,08 28,28
IEU G 5 1/2 FH 184,2 88,9 43,32 29,11
IEU S 5 1/2 FH 184,2 82,6 43,73 29,39
5 1/2 21,90 9,17 4,778 121,36 3760 16096385 230442 IEU E FH 177,8 101,6 35,41 23,79
(139,70 IEU X FH 177,8 95,3 36,33 24,41
IEU G FH 184,2 88,9 37,59 25,26
IEU S FH 190,5 76,2 39,25 26,37
24,70 10,54 4,670 118,62 4277 17955483 257058 IEU E FH 177,8 101,6 39,16 26,31
IEU X FH 184,2 88,9 41,29 27,75
IEU G FH 184,2 88,9 41,29 27,75
IEU S FH 190,5 76,2 42,94 28,85
6 5/8 25,20 8,38 5,965 151,52 4210 26981773 320677 IEU E FH 203,2 127,0 41,00 27,55
(168,28) IEU X FH 203,2 127,0 41,00 27,55
IEU G . FH 209,6 120,7 42,57 28,61
242
Tabela 3.8 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
______________________________________________________________________________________________________________________________
6 5/8 25,20 8,38 5,965 151,52 4210 IEU S
26981773 FH
320677 215,9 107,9 44,70 30,04
(168,28) mu E FH 203,2 127,0 43,76 29,41
IEU X FH 209,6 120,7 45,32 30,45
IEU G FH 209,6 120,7 45,32 30,45
IEU S FH 215,9 107,9 47,44 31,88
* Biegunowy moment bezwładności = 7t/32(Dzew.4 - Dwew.4), rc/32[(Dzew.4—Dwew.4/ Dzew.)
** Biegunowy wskaźnik = mm x 0.0394 = cale mm3 x 0.00155 = cale2 mm3 х 6Л0'5 = cale3 mm4 x 2.40 10 6 = cale4
mm x 0,0394 = cal mm2 x 0,00155 = cale2 mm3 x 6,10 10'5 = cale3 mm4 x 2,40 10‘6= cale4
Tabela 3.9. Nowa (N), kłasa premium (P) i klasa 2 (2) rur płuczkowych, [2]
Moment skręcający na granicy piast Rozciąganie na granicy piast
zewnętrzna
nominalna
Śred.nica
Klasa
M asa
E 95 105 135 E 95 105 135
[103 [103 [103

[cal] [lb/ft] - [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [lb] [lb] [lb] [lb] [103daN]
daN] daN] daN]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
2 3/8 4,85 N 4763 645 6033 817 6668 904 8574 1162 97817 43,5 123902 55,1 136944 60,9 176071 78,3
P 3725 505 4719 639 5215 707 6705 909 76893 34,2 97398 43,3 107650 47,8 138407 61,5
2 3224 437 4083 553 4513 612 5802 786 66686 29,6 84469 37,5 93360 41,5 120035 53,3
6,65 N 6250 847 7917 1073 8751 1186 11251 1525 138214 61,4 175072 77,8 193500 86,0 248786 110,6
P 4811 652 6093 826 6735 913 8659 1173 107616 47,8 136313 60,6 150662 67,0 193709 86,1
2 4130 560 5232 709 5782 783 7434 1007 92871 41,3 117636 52,3 130019 57,8 167167 74,3
2 7/8 6,85 N 8083 1095 10238 1387 11316 1533 14549 1971 135902 60,4 172143 76,5 190263 84,6 244624 108,7
Tabela 3.9 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
P 6332 858 8020 1087 8865 1201 11397 1544 106946 47,5 135465 60,2 149725 66,5 192503 85,6
2 5484 743 6946 941 7677 1040 9871 1338 92801 41,2 117549 52,2 129922 57,7 167043 74,2
10,40 N 11554 1566 14635 1983 16176 2192 20798 2818 214344 95,3 271503 120,7 300082 133,4 385820 171,5
P 8858 1200 11220 1520 12401 1680 15945 2161 166535 74,0 210945 93,8 233149 103,6 299764 133,2
2 7591 1029 9615 1303 10627 1440 13663 1851 143557 63,8 181839 80,8 200980 89,3 258403 114,8
3 1/2 9,50 N 14146 1917 17918 2428 19805 2684 25463 3450 194264 86,3 246068 109,4 271970 120,9 349676 155,4 _
P 11094 1503 14052 1904 15531 2104 19968 2706 152979 68,0 193 774 86,1 214 171 95,2 275 363 122,4
2 9612 1302 12176 1650 13457 1823 17302 2344 132793 59,0 168 204 74,8 185 910 82,6 239 027 106,2
3 1/2 13,30 N 18551 2514 23498 3184 25972 3519 33392 4525 271569 120,7 343 988 152,9 380 197 169,0 488 825 217,3
P 14361 1946 18191 2465 20106 2724 25850 3503 212150 94,3 268 723 119,4 297 010 132,0 381 870 169,7
2 12365 1675 15663 2122 17312 2346 22258 3016 183398 81,5 232 304 103,2 256 757 114,1 330 116 146,7
15,50 N 21086 2857 26708 3619 29520 4000 37954 5143 322775 143,5 408 848 181,7 451 885 200,8 580 995 258,2
P 16146 2188 20452 2771 22605 3063 29063 3938 250620 111,4 317 452 141,1 350 868 155,9 451 115 200,5
2 13828 1874 17515 2373 19359 2623 24890 3373 215967 96,0 273 558 121,6 302 354 134,4 388 741 172.8
4 11,85 N 19 474 2 639 24 668 3 343 27 264 3 694 35 054 4 750 230 755 102,6 292 290 129,9 323 057 143,6 415 360 184,6
P 15310 2 075 19 392 2 628 21 433 2 904 27 557 3 734 182 016 80,9 230 554 102,5 254 823 113,3 327 630 145,6
2 13 281 1 800 16 823 2 280 18 594 2 520 23 907 3 239 158 132 70,3 200 301 89,0 221 385 98,4 284 638 126,5
14,00 N 23 288 3 156 29 498 3 997 32 603 4418 41 918 5 680 285 359 126,8 361 454 160,6 399 502 177,6 513 646 228,3
P 18 196 2 466 23 048 3 123 25 474 3 452 32 752 4 438 224 182 99,6 283 963 126,2 313 854 139,5 403 527 179,3
2 15 738 2 133 19 935 2 701 22 034 2 986 28 329 3 839 194 363 86,4 246 193 109,4 272 108 120,9 349 852 155,5
15,70 N 25 810 3 497 32 692 4 430 36 134 4 896 46 458 6 295 324 118 144,1 410 550 182,5 453 765 201,7 583 413 259,3
3 Przewód wiertnic
244
Tabela 3.9 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
P 20 067 2 719 25 418 3444 28 094 3 807 36 120 4 894 253 851 112,8 321 544 142,9 355 391 158,0 456 931 203,1
2 17 315 2 346 21 932 2 972 24 241 3 285 31 166 4 223 219 738 97,7 278 335 123,7 307 633 136,7 395 528 175,8
4 1/2 13,75 N 25 907 3 510 32 816 4 447 36 270 4 915 46 633 6319 270 034 120,0 342 043 152,0 378 047 168,0 486 061 216,0
P 20 403 2 765 25 844 3 502 28 564 3 870 36 725 4 976 213 258 94,8 270 127 120,1 298 561 132,7 383 864 170,6
2 17715 2 400 22 439 3 041 24 801 3 361 31 887 4 321 185 389 82,4 234 827 104,4 259 545 115,4 333 701 148,3
16,60 N 30 807 4 174 39 022 5 288 43 130 5 844 55 453 7 514 330 558 146,9 418 707 186,1 462 781 205,7 595 004 264,4
4 1/2 P 24 139 3 271 30 576 4 143 33 795 4 579 43 450 5 888 260 165 115,6 329 542 146,5 364 231 161,9 468 297 208,1
2 20 908 2 833 26 483 3 588 29 271 3 966 37 634 5 099 225 771 100,3 285 977 127,1 316 080 140,5 406 388 180,6
20,00 N 36 901 5 000 46 741 6 333 51 661 7 000 66 421 9 000 412 358 183,3 522 320 232,1 577 301 256,6 742244 329,9
P 28 683 3 887 36 332 4 923 40 157 5 441 51 630 6 996 322 916 143,5 409 026 181,8 452 082 200,9 581 248 258,3
2 24 747 3 353 31 346 4 247 34 645 4 694 44 544 6 036 279 502 124,2 354 035 157,3 391 302 173,9 503 103 223,6
22,82 N 40 912 5 544 51 821 7 022 57 276 7 761 73 641 9 978 471 239 209,4 596 903 265,3 659 734 293,2 848 230 377,0
P 31 587 4 280 40 010 5 421 44 222 5 992 56 856 7 704 367 566 163,4 465 584 206,9 514 593 228,7 661 620 294,1
2 27 161 3 680 34 404 4 662 38 026 5 153 48 890 6 625 317 497 141,1 402 163 178,7 444 496 197,6 571 495 254,0
5 16,25 N 35 044 4 749 44 389 6015 49 062 6 648 63 079 8 547 328 073 145,8 415 559 184,7 459 302 204,1 590 531 262,5
P 27 607 3 741 34 969 4 738 38 650 5 237 49 693 6 733 259 155 115,2 328 263 145,9 362 817 161,3 466 479 207.3
2 23 974 3 249 30 368 4 115 33 564 4 548 43 154 5 847 225316 100,1 285 400 126,8 315 442 140,2 405 568 180,3
19,50 N 41 167 5 578 52 144 7 066 57 633 7 809 74 100 10 041 395 595 175,8 501 087 222,7 553 833 246,1 712070 316,5
P 32 285 4 375 40 895 5 541 45 199 6 125 58 113 7 874 311 535 138,5 394 612 175,4 436 150 193,8 560 764 249,2
2 27 976 3 791 35 436 4 802 39 166 5 307 50 356 6 823 270 432 120,2 342 548 152,2 378 605 168,3 486 778 216,3
25,60 N 52 257 7 081 66 192 8 969 73 159 9913 94 062 12 746 530 144 235,6 671 515 298,5 742 201 329,9 954 259 424,1
P 40 544 5 494 51 356 6 959 56 762 7 691 72 979 9 889 414 690 184,3 525 274 233,5 580 566 258,0 746 443 331,8
2 34 947 4 735 44 267 5 998 48 926 6 630 62 905 8 524 358 731 159.4 454 392 202,0 502 223 223,2 645 715 287,0
Tabela 3.9 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
,5 1/2 19,20 N 44 074 5 972 55 826 7 564 61 703 8 361 79 332 10 750 372 181 165,4 471 429 209,5 521 053 231,6 669 925 297,7
P 34 764 4711 44 035 5 967 48 670 6 595 62 575 8 479 294 260 130,8 372 730 165,7 411 965 183,1 529 669 235,4
2 30 208 4 093 38 263 5 185 42 291 5 730 54 374 7 368 255 954 113,8 324 208 144,1 358 335 159,3 460 717 204,8
21,90 N 50 710 6 871 64 233 8 704 70 994 9 620 91 278 12 368 437 116 194,3 553 681 246,1 611 963 272,0 786 809 349,7
5 1/2 P 39 863 5 401 50 494 6 842 55 809 7 562 71754 9723 344 780 153,2 436 721 194,1 482 692 214,5 620 604 275,8
_
34 582 4 686 43 804

2 5 936 48 414 6 560 62 2f7 8 435 299 533 133,1 379 409 168,6
_
419 346 186,4 539 160 239,6
24,70 N 56 574 7 666 71 660 9710 79 204 10 732 101833 13799 497 222 221,0 629 814 279,9 696 111 309,4 894 999 397,8
P 44 320 6 005 56 139 7 607 62 048 8 408 79776 10810 391285 173,9 495 627 220,3 547 799 243,5 704 313 313,0
2 38 383 5 201 48 619 6 588 53 737 7281 69 090 9 362 339 533 150,9 430 076 191,1 475 347 211,3 611 160 271,6
6 5/8 25,20 N 70 580 9 564 89 402 12 114 98 812 13 389 127044 17 215 489 464 217,5 619 988 275,6 685 250 304,6 881035 391,6
P 55 766 7 556 71 522 9 691 79 050 10711 101635 13 772 387 466 172,2 490 790 218,1 542 452 241,1 697 438 310,0
2 48 497 6 571 61 430 8 324 67 896 9 200 87295 11 829 337 236 149,9 427 166 189,9 472 131 209,8 607 026 269,8
27,70 N 76 295 10 338 96 640 13 095 106813 14473 137330 18 608 534 199 237,4 676 651 300,7 747 877 332,4 961 556 427,4
P 60 192 8 156 77 312 10 476 85450 11579 109864 14 887 422 419 187,7 535 064 237,8 591 387 262,8 760 354 337,9
2 52 308 7 088 66 257 8 978 73 231 9 923 94 155 12 758 367 455 163,3 465 443 206,9 228,6
514 437 661 419 294,0
(1) N: Na podst. wytrzymałości na ścinanie wynoszącej 57,7% minimalnej granicy plastyczności i grubości nominalnej.
P: Na podst. wytrzymałości na ścinanie wynoszącej 57,7% minimalnej granicy plastyczności i równomiernego zużycia na średnicy : 20/% moment skręcający oraz
20% rozciąganie.
2: Na podst wytrzymałości na ścinanie wynoszącej 57,7% minimalnej granicy plastyczności i równomiernego zużycia na średnicy : 30/% moment skręcający oraz
30% rozciąganie.
1 - na podstawie równomiernego zużycia —20% dla klasy premium i 30% dla klasy drugiej;
2 - na podsttawie wytrzymałości na ścinanie wynoszącej 57,7% minimalnej granicy plastyczności oraz równomiernego zużycia - 20% dla klasy premium i 30% dla klasy
drugiej;
3 - na podst. równomiernego zużycia - 20% dla klasy premium i 30% dla klasy drugiej;
daN x 2.25 —fiant daNm x 7.38 = funt stopa MPa x 145 = psi.
3
246
Tabela 3.10. N ow a (N), k lasa prem ium (P) i klasa 2 (2) rur płuczkowych, ciśnienie z g n iatające i rozryw ające [2]
Ciśnienie rozrywające Ciśnienie zgniatające

zewnętrzna
nominalna
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Średnica
CU
Masa
C/J
ЯЗ
a
E 95 105 135 E 95 105 135
[in] [Ib/ft] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
2 3/8 4,85 N 11 040 76,1 13 984 96,4 15 456 106,6 19035 131,2 10500 72,4 13 300 91,7 14 700 101,4 18 900 130.3
P 8 522 58.8 10 161 70.1 10912 75,2 12891 88,9 9 600- 66.2 12 160 83,8 13 440 92,7 17 280 119,1
2 6 852 47.2 7 996 55,1 8 491 58,5 9664 66,6 8 400 57,9 10 640 73,4 11 760 81,1 15 120 104,2
6,65 N 15 599 107,6 19 759 136,2 21 839 150,6 28079 193,6 15 474 106,7 19 600 135,1 21 663 149,4 27 853 192,0
P 13 378 92,2 16 945 116,8 18 729 129,1 24080 166,0 14 147 97,5 17 920 123,6 19 806 136,6 25 465 175,6
2 12 138 83,7 15 375 106,0 16 993 117,2 21849 150,6 12 379 85,4 15 680 108,1 17 331 119,5 22 282 153,6
i 2 7/8 6,85 N 10 467 72,2 12 940 89,2 14 020 96,7 17034 117,4 9 907 68,3 12 548 86,5 13 869 95,6 17 832 122,9
P 7 640 52,7 9017 62,2 9 633 66,4 11186 77,1 9 057 62,4 11 473 79,1 12 680 87,4 16 303 112,4
2 6 055 41,7 6 963 48,0 7 335 50,6 8123 56,0 7 925 54,6 10 039 69,2 11 095 76,5 14 265 9874
10,40 N 16 509 113,8 20 911 144,2 23 112 159,4 29716 204,9 16 526 113,9 20 933 144,3 23 137 159,5 29 747 205,1
P 14 223 98,1 18016 124,2 19912 137,3 25602 176,5 15 110 104,2 19 139 132,0 21 153 145,8 27 197 187,5
2 12 938 89,2 16388 113,0 18 113 124,9 23288 160,6 13 221 91,2 16 746 115,5 18 509 127,6 23 798 164,1
3 1/2 9,50 N 10 001 69,0 12 077 83,3 13 055 90,0 15748 108,6 9 525 65,7 12 065 83,2 13 335 91,9 17 145 118,2
P 7 074 48,8 8 284 57,1 8813 60,8 10093 69,6 8 709 60,0 11 031 76,1 12 192 84,1 15 675 108,1
2 5 544 38,2 6 301 43,4 6 596 45,5 7137 49,2 7 620 52,5 9 652 66,5 10 668 73,6 13716 94,6
13,30 N 14 113 97,3 17877 123,3 19 758 136,2 25404 175,2 13 800 95,1 17 480 120,5 19 320 133,2 24 840 171,3
P 12015 82,8 15218 104,9 16 820 116,0 21626 149,1 12617 87,0 15 982 110,2 17 664 121,8 22 711 156,6
2 10 858 74,9 13753 94,8 15 042 103,7 18396 126,8 11040 76,1 13 984 96,4 15 456 106,6 19 872 137,0
Tabela 3.10 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
3 1/2 15,50 N 16 774 115,7 21247 146,5 23 484 161,9 30194 208,2 16 838 116,1 21 328 147,1 23 573 162,5 30 308 209,0
P 14 472 99,8 18331 126,4 20 260 139,7 26049 179,6 15 394 106,1 19 499 134,4 21 552 148,6 27 710 191,1
2 13 174 90,8 16 686 115,0 18 443 127,2 23712 163,5 13 470 92,9 17 062 117,6 18 858 130,0 24 246 167,2
4 11,85 N 8381 57,8 9978 68,8 10708 73,8 12618 87,0 8 597 59,3 10 889 75,1 12036 83,0 15474 106,7
P 5704 39,3 6508 44,9 6827 47,1 7445 51,3 7 860 54,2 9 956 68,6 11004 75,9 14148 97,5
2 4311 29,7 4702 32,4 4876 33,6 5436 37,5 6878 47,4 8712 60,1 9629 66,4 12380 85,4
14,00 N 11354 78,3 14382 99,2 15896 109,6 20141 138,9 10828 74,7 13716 94,6 15159 104,5 19491 134,4
P 9012 62,1 10795 74,4 11622 80,1 13836 95,4 9 900 68,3 12540 86,5 13860 95,6 17820 122,9
2 7295 50,3 8570 59,1 9134 63,0 10520 72,5 8 663 59,7 10973 75,7 12128 83,6 15593 107,5
15.70 N 12 896 88,9 16 335 112,6 18 055 124,5 23 213 160,0 12 469 86,0 15 794 108,9 17 456 120,4 22 444 154,7
P 10 914 75,2 13 825 95,3 15 190 104,7 18 593 128,2 11 400 78,6 14 440 99,6 15 960 110,0 20 520 141,5
2 9 531 65,7 11468 79,1 12 374 85,3 14 840 102,3 9 975 68,8 12 635 87,1 13 965 96,3 17 955 123,8
4 1/2 13,75 N 7 173 49,5 8412 58,0 8 956 61,7 10 283 70,9 7 904 54,5 10012 69,0 11 066 76,3 14 228 98,1
P 4 686 32,3 5 190 35,8 5 352 36,9 5 908 40,7 7 227 49,8 9 154 63,1 10 117 69,8 13 008 89,7
2 3 397 23,4 3 845 26,5 4016 27,7 4 287 29,6 6 323 43,6 8 010 55,2 8 853 61,0 11 382 78,5
16,60 N 10 392 71,7 12 765 88,0 13 825 95,3 16 773 115,6 9 829 67,8 12 450 85,8 13 761 94,9 17 693 122,0
P 7 525 51,9 8 868 61,1 9 467 65,3 10 964 75,6 8 987 62,0 11 383 78,5 12 581 86,7 16 176 111,5
2 5 951 41,0 6 828 47,1 7 185 49,5 7 923 54,6 7 863 54,2 9 960 68,7 11 009 75,9 14 154 97,6
20,00 N 12 964 89,4 16421 113,2 18 149 125,1 23 335 160,9 12 542 86,5 15 886 109,5 17 558 121,1 22 575 155,6
P 10 975 75,7 13 901 95,8 15 350 105,8 18 806 129,7 11 467 79,1 14 524 100,1 16 053 110,7 20 640 142,3
2 9 631 66,4 11 598 80,0 12 520 86,3 15 033 103,6 10 033 69,2 12 709 87,6 14 047 96,9 18 060 124,5
22,82 N 14815 102,1 18 765 129,4 20 741 143,0 26 667 183,9 14 583 100,5 18 472 127,4 20417 140,8 26 250 181,0
3 Przewód wiert
Tabela 3.10 cd.
248
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
________________________________________________________________________________________________________________________________________
4 1/2 P 12 655 87,3 16 030 110,5 17718 122,2 22 780 157,1 13 333 91,9 16 889 116,4 18 667 128,7 24 000 165,5
2 11 458 79,0 14514 100,1 16 042 110,6 20510 141,4 11 667 80,4 14 779 101,9 16 333 112,6 21 000 144,8
5 16,25 N 6 938 47,8 8 108 55,9 8 616 59,4 9 831 67,8 7 770 53,6 9 842 67,9 10 878 75,0 13 986 96,4
P 4 490 31,0 4 935 34,0 5 067 34,9 5 661 39,0 7 104 49,0 8 998 62,0 9 946 68,6 12 787 88,2
2 3 275 22,6 3 696 25,5 3 850 26,5 4 065 28,0 6 216 42,9 7 874 54,3 8 702 60,0 11 189 77,1
19,50 N 9 962 68,7 12 026 82,9 12 999 89,6 15 672 108,1 9 503 65,5 12 037 83,0 13 304 91,7 17 105 117,9
P 7 041 48,5 8 241^ 56,8 8 765 60,4 10 029 69,1 8 688 59,9 11 005 75,9 12 163 83,9 15 638 107,8
2 5 514 38,0 6 262 43,2 6 552 45,2 7 079 48,8 7 602 52,4 9 629 66,4 10 643 73,4 13 684 94,3
25,60 N 13 500 93,1 17 100 117,9 18 900 130,3 24 300 167,5 13 125 90,5 16 625 114,6 18 375 126,7 23 625 162,9
P 11458 79,0 14 514 100,1 16 042 110,6 20 510 141,4 12 000 82,7 15 200 104,8 16 800 115,8 21 600 148,9
2 10 338 71,3 12 640 87,1 13 685 94,4 16 587 114,4 10 500 72,4 13 300 91,7 14 700 101,4 18 900 130,3
5 1/2 19,20 N 6 039 41,6 6 942 47,9 7 313 50,4 8 093 55,8 7 255 50,0 9 189 63,4 10156 70,0 13 058 90,0
P 3 736 25,8 4 130 28,5 4 336 29,9 4 714 32,5 6 633 45,7 8 401 57,9 9 286 64,0 11 939 82,3
2 2 835 19,5 3 128 21,6 3 215 22,2 3 265 22,5 5 804 40,0 7351 50,7 8 125 56,0 10 447 72,0
21,90 N 8 413 58,0 10019 69,1 10 753 74,1 12 679 87,4 8 615 59,4 10912 75,2 12 061 83,2 15 507 106,9
P 5 730 39,5 6 542 45,1 6 865 47,3 7 496 51,7 7 876 54,3 9 977 68,8 11 027 76,0 14 177 97,7
2 4 334 29,9 4 733 32,6 4 899 33,8 5 464 37,7 6 892 47,5 8 730 60,2 9 649 66,5 12 405 85,5
24,70 N 10 464 72,1 12 933 89,2 14 013 96,6 17 023 117,4 9 903 68,3 12 544 86,5 13 865 95,6 17 826 122,9
P 7 635 52,6 9 011 62,1 9 626 66,4 11 177 77,1 9 055 62,4 11 469 79,1 12 676 87,4 16 298 112,4
2 6 050 41,7 6 957 48,0 7 329 50,5 8 115 56,0 7 923 54,6 10 035 69,2 11 092 76,5 14 261 98,3
6 5/8 25,20 N 4 788 33,0 5 321 36,7 5 500 37,9 6 036 41,6 6 538 45,1 8 281 57,1 9 153 63,1 11 768 81,1
P 2 931 20,2 3 252 22,4 3 353 23,1 3 429 23,6 5 977 41,2 7 571 52,2 8 368 57,7 10 759 74,2
2 2 227 15.4 2 343 16,2 2 346 16,2 2 346 16,2 5 230 36,1 6 625 45,7 7 322 50,5 9 414 64,9
T ab ela 3.10 c d .
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
6 5/8 27,70 N 5 894 40,6 6 755 46,6 7 103 49,0 7 813 53,9 7 172 49,4 9 084 62,6 10 040 69,2 12 909 89,0
P 3 615 24,9 4 029 27,8 4 222 29,1 4 562 31,5 6 557 45,2 8 306 57,3 9 180 63,3 11 803 81,4
2 2 765 19,1 3 037 20,9 3 113 21,5 3 148 21,7 5 737 39,6 7 267 50,1 8 032 55,4 10 327 71,2
Obliczenia na podstawie formuły АРІ 5 C3
N; Nominalna średnica wewnętrzna I zewnętrzna
P: Grubość ścianki minimum 80% grubości ścianki nominalnej. _ _
2: Grubość ścianki minimum 70% grubości ścianki nominalnej.

T ab ela 3.11. Z a le c a n a m inim alna śred n ica zew n ętrzn a i m om ent sk ręca ją cy przy docinaniu połączeń przyspaw anych zworników, w oparciu
o m om ent sk ręca ją cy n a granicy plastyczności dla mufy zw ornika i rury płuczkowej [2]
Rura płuczkowa Zwornik klasy 1 Zwornik klasy premium Zwornik klasy 2

Min. szer.
! Grubość ścianki
Min. szer. czoła

pow. oporowej
wytrzym. stali
przy ekscentr.
docinaniu (1)
moment przy
wytarciu (2)
czoła pow.
i odmiana
nominalna
Spęczenie
Zalecany
Średnica
Typ zwornika Zalecany Zalecany

Min. oporowej Min. Dt™
Dzew. Dwew. moment przy moment przy
zwornika przy zwornika
docinaniu (1) docinaniu ( 1)
ekscentr.
wytarciu (2)
[cal] [Ib/ft] - - [in] [mm] [in] [mm] [ftlb] [daNm] [in] [mm] [in] [mm] [ft.lb] [daNm’ [in] [mm] [in] [mm] [ft.lb] [daNm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
4.85 EU 75 NC26 3 3/8 3 85,7 1 3/4 44,5 4125 В 559 3 1/8 79,4 3/64 1,2 1945 264 3 3/32 78,6 1/32 0,8 1689 229
4,85 EU 75 WO 3/8 85,7 2 50,8 2541 P 344 3 1/16 77,8 1/16 1,6 1994 270 3 1/32 77,0 3/64 1,2 1746 237
4,85 EU 75 2 3/8 0HLW 3 1/8 79,4 2 50,8 2716 P 368 3 76,2 1/16 1,6 1723 233 2 31/32 75,4 3/64 1,2 1481 201
3.5. Tabele
4,85 EU 75 2 3/8 SL-H90 3 1/4 82,6 2 50,8 3042 P 412 2 31/32 75,4 1/16 1,6 1996 270 2 15/16 74,6 3/64 1,2 1726 234
6,65 1U 75 2 3/8 PAC2 2 7/8 73,0 1 3/8 34,9 2803 P 380 2 25/32 70,6 9/64 3,6 2455 333 2 23/32 69,1 7/64 2,8 2055 278
6,65 EU 75 NC26 3 3/8 85,7 1 3/4 44,5 4125 В 559 3 3/16 81,0 5/64 2,0 2467 334 3 5/32 80,2 1/16 1,6 2204 299
6,65 EU 75 2 3/8 SL-H90 3 1/4 82,6 2 50,8 3042 P 412 3 1/32 77,0 3/32 2,4 2549 345 2 31/32 75,4 1/16 1,6 1996 270
przydatne
6,65 EU 75 2 3/8 OHSW 3 1/4 82,6 1 3/4 44,5 3783 В 513 3 1/16 77,8 3/32 2,4 2216 300 3 1/32 77,0 5/64 2,0 1967 267
do oblicz
250
Tabela 3.11 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 U 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
_______________________________________________________________________________________________________________________________
2 3/8 6,65 EU 95 NC26 3 3/8 85,7 1 3/4 44,5 4125 В 559 3 1/4 82,6 7/64 2,8 3005 407 3 7/32 81,8 3/32 2,4 2734 370
6,65 EU 105 NC262 3 3/8 85,7 1 3/4 44,5 4125 В 559 3 9/32 83,3 1/8 3,2 3279 444 3 1/4 82,6 7/64 2,8 3005 407
2 7/8 6,85 EU 75 NC31 4 1/8 104,8 2 1/8 54,0 7074 P 959 3 11/16 93,7 5/64 2,0 3154 427 3 21/32 92,9 1/16 1,6 2804 380
6,85 EU 75 2 7/8 WO 41/8 104,8 2 7/16 61,9 4209 P 570 3 5/8 92,1 5/64 2,0 3216 436 3 19/32 91,3 1/16 1,6 2876 390
6,85 EU 75 2 7/8 OHLW1 3 3/4 95,3 2 7/16 61,9 3290 P 446 3 1/2 88,9 7/64 2,8 3297 447 3 7/16 87,3 5/64 2,0 2804 380
6,85 EU 75 2 7/8 SL-H90 3 7/8 98,4 2 7/16 61,9 4504 P 610 3 1/2 88,9 3/32 2,4 3397 460 3 7/16 87,3 1/16 1,6 2666 361
10,40 EU 75 NC31 4 1/8 104,8 2 1/8 54,0 7074 P 959 3 13/16 96,8 9/64 3,6 4597 623 3 3/4 95,3 7/64 2,8 3867 524
10,40 IU 75 2 7/8ХН 4 1/4 108,0 1 7/8 47,6 7853 P 1064 3 23/32 94,5 9/64 3,6 4357 590 3 21/32 92,9 7/64 2,8 3664 496
10,40 IU 75 NC262 3 3/8 85,7 1 3/4 44,5 4125 В 559 3 3/8 85,7 11/64 4,4 4125 559 3 11/32 84,9 5/32 4,0 3839 520
10,40 EU 75 2 7/8 OHSW2 3 7/8 98,4 2 5/32 54,8 5194 P 704 3 19/32 91,3 5/32 4,0 4411 598 3 9/16 90,5 7/64 2,8 3941 534
10,40 EU 75 2 7/8 SL-H90 3 7/8 98,4 2 5/32 54,8 6732 P 912 3 19/32 91,3 9/64 3,6 4529 614 3 17/32 89,7 7/64 2,8 3770 511
10,40 IU 75 2 7/8 PAC2 3 1/8 79,4 1 1/2 38,1 3424 P 464 3 1/8 79,4 15/64 6,0 3424 464 3 1/8 79,4 15/64 6,0 3439 466
10,40 EU 95 NC31 4 1/8 104,8 2 50,8 7895 P 1070 3 29/32 99,2 3/16 4,8 5726 776 3 27/32 97,6 5/32 4,0 4969 673
10,40 EU 95 2 7/8 SL-902 3 7/8 98,4 2 5/32 54,8 6732 P 912 3 11/16 93,7 3/16 4,8 5702 773 3 5/8 92,1 5/32 4,0 4915 666
10,40 EU 105 NC31 4 1/8 104,8 2 50,8 7895 P 1070 3 15/16 100,0 13/64 5,2 6110 828 3 7/8 98,4 11/64 4,4 5345 724
10,40 EU 135 NC31 4 3/8 111,1 1 5/8 41,3 10086P 1367 4 1/16 103,2 17/64 6,7 7694 1043 4 101,6 15/64 6,0 6893 934
3 1/2 9,50 EU 75 NC38 4 3/4 120,7 3 76,2 7595 P 1029 4 13/32 111,9 1/8 3,2 5773 782 4 11/32 110,3 3/32 2,4 4797 650
9,50 EU 75 NC38 4 3/4 120,7 2 11/16 68,3 10843 P 1469 413/32 111,9 1/8 3,2 5773 782 4 11/32 110,3 3/32 2,4 4797 650
9,50 EU 75 3 1/2 OHLW 4 3/4 120,7 3 76,2 7082 P 960 4 9/32 108,7 1/8 3,2 5340 724 4 1/4 108,0 7/64 2,8 4868 660
9,50 EU 75 3 1/2 SL-H90 4 5/8 117,5 3 76,2 7469 P 1012 4 3/16 106,4 7/64 2,8 5521 748 4 5/32 105,6 3/32 2,4 5003 678
13,30 EU 75 NC38 4 3/4 120,7 2 11/16 68,3 10843 P 1469 4 1/2 114,3 11/64 4,4 7274 986 4 7/16 112,7 9/64 3,6 6268 849
13,30 IU 75 NC312 4 1/8 104,8 2 1/8 54,0 7074 P 959 4 101,6 15/64 6,0 6893 934 3 15/16 100,0 13/64 5,2 6110 828
13,30 EU 75 3 1/2 OHSW 4 3/4 120,7 2 11/16 68,3 10300P 1396 4 13/32 111,9 3/16 4,8 7278 986 411/32 110,3 5/32 4,0 6229 844
13,30 EU 75 3 1/2 H 90 5 1/4 133,4 2 3/4 69,9 14043 P 1903 4 17/32 115,1 1/8 3,2 7064 957 4 1/2 114,3 7/64 2,8 6487 879
13,30 EU 95 NC38 5 127,0 2 9/16 65,1 12057P 1634 4 19/32 116,7 7/32 5,6 8822 1195 4 17/32 115,1 3/16 4,8 7785 1055
13,30 EU 95 3 1/2 SL-902 4 5/8 117,5 2 11/16 68,3 11073P 1500 4 3/8 111,1 13/64 5,2 8742 1185 4 5/16 109,5 11/64 4,4 7647 1036
13,30 EU 95 3 1/2 H90 5 1/4 133,4 2 3/4 69,9 14043 P 1903 4 5/8 117,5 11/64 4,4 8826 1196 4 9/16 115,9 9/64 3,6 7646 1036
Tabela 3.11 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
3 1/2 13,30 EU 105 NC38 5 127,0 2 7/16 61,9 13221P 1791 4 21/32 118,3 1/4 6,4 9879 1339 4 19/32 116,7 7/32 5,6 8822 1195
13,30 EU 135 NC40 5 3/8 136,5 2 7/16 61,9 17858P 2420 5 127,0 9/32 7,1 12569 1703 4 29/32 124,6 15/64 6,0 10768 1459
13,30 EU 135 NC38 5 127,0 2 1/8 54,0 15902P 2155 413/16 122,2 21/64 8,3 12614 1709 4 23/32 119,9 9/32 7,1 10957 1485
15,50 EU 75 NC38 5 127,0 2 9/16 65,1 12057 P 1634 4 17/32 115,1 3/16 4,8 7785 1055 4 15/32 113,5 5/32 4,0 6769 917
15,50 EU 95 NC38 5 127,0 2 7/16 61,9 13221P 1791 4 21/32 118,3 1/4 6,4 9879 1339 4 19/32 116,7 7/32 5,6 8822 1195
15,50 EU 105 NC38 5 127,0 2 1/8 54,0 15902P 2155 4 23/32 119,9 9/32 7,1 10957 1485 4 5/8 4 117,5 15/64 6,0 9348 1267
15,50 EU 105 NC40 5 1/4 133,4 2 9/16 65,1 16616 P 2251 4 15/16 125,4 1/4 6,4 11363 1540 27/32 123,0 13/64 5,2 9595 1300
15,50 EU 135 NC40 5 1/2 139,7 2 1/4 57,2 19616P 2658 5 3/32 129,4 21/64 8,3 14419 1954 4 31/32 126,2 17/64 6,7 11963 1621
4 11,85 EU 75 NC46 6 152,4 3 1/4 82,6 19937P 2701 5 7/32 132,6 7/64 2,8 7843 1063 5 5/32 131,0 5/64 2,0 6476 878
11,85 EU 75 4 WO 5 3/4 146,1 3 7/16 87,3 17186P 2329 5 7/32 132,6 .7/64 2,8 7843 1063 5 5/32 131,0 5/64 2,0 6476 878
11,85 EU 75 4 OHLW 5 1/4 133,4 3 15/32 88,1 13186P 1787 5 127,0 9/64 3,6 7866 1066 4 15/16 125,4 7/64 2,8 6593 893
11,85 IU 75 4H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185P 2871 4 7/8 123,8 7/64 2,8 7630 1034 4 27/32 123,0 3/32 2,4 6962 943
14,00 IU 75 NC40 5 1/4 133,4 2 13/16 71,4 13968 P 1893 413/16 122,2 3/16 4,8 9017 1222 4 3/4 120,7 5/32 4,0 7877 1067
14,00 EU 75 NC46 6 152,4 3 1/4 2,6 19937P 2701 5 9/32 134,1 9/64 3,6 9233 1251 5 7/32 32,6 7/64 2,8 7843 1063
14,00 IU 75 4 SH2 4 5/8 117,5 2 9/16 65,1 9016 P 1222 4 7/16 112,7 15/64 ,0 8782 1190 4 3/8 111,1 13/64 5,2 7817 1059
14,00 EU 75 4 OHSW 5 1/2 139,7 3 1/4 82,6 16236 P 2200 5 1/16 128,6 11/64 4,4 9131 1237 5 127,0 9/64 3,6 7839 1062
14,00 IU 75 4H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185P 2871 4 15/16 125,4 9/64 3,6 8986 1218 4 7/8 123,8 7/64 2,8 7630 1034
14,00 IU 95 NC40 5 1/4 133,4 2 11/16 68,3 15319P 2076 4 15/16 125,4 1/4 6,4 11363 1540 4 27/32 123,0 13/64 5,2 9595 1300
14,00 EU 95 NC46 6 152,4 3 1/4 2,6 19937P 2701 5 3/8 136,5 3/16 4,8 11363 1540 5 5/16 134,9 5/32 4,0 9937 1346
14,00 IU 95 4H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185 P 2871 5 1/32 27,81 3/16 4,8 11065 1499 4 31/32 126,2 5/32 4,0 9673 1311
14,00 IU 105 NC40 5 1/2 139,7 2 7/16 61,9 17858P 2420 5 127,0 9/32 7,1 12569 1703 4 29/32 124,6 15/64 6,0 10768 1459
14,00 EU 105 NC46 6 152,4 3 1/4 82,6 19937P 2701 5 7/16 138,1 7/32 5,6 12813 1736 5 11/32 135,7 11/64 4,4 10647 1443
14,00 IU 105 4H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185P 2871 5 3/32 129,4 7/32 5,6 12481 1691 5 1/32 127,8 3/16 4,8 11065 1499
14,00 EU 135 NC46 6 152,4 3 76,2 23399 P 3171 5 9/16 141,3 9/32 7,1 15787 2139 5 1/2 139,7 1/4 6,4 14288 1936
15,70 IU 75 NC40 5 1/4 133,4 2 11/16 68,3 15319 P 2076 4 7/8 123,8 7/32 5,6 10179 1379 4 25/32 121,4 11/64 4,4 8444 1144
3 Przewód wiert
Tabela 3.11 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
:4 15,70 EU 75 NC46 6 152,4 3 1/4 82,6 19937P 2701 5 5/16 134,9 5/32 4,0 9937 1346 5 1/4 133,4 1/8 3,2 8535 1157
15,70 IU 75 4H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185 P 2871 4 31/32 126,2 5/32 4,0 9673 1311 4 29/32 124,6 1/8 3,2 8305 1125
15,70 IU 95 NC40 5 1/2 139,7 2 7/16 61,9 17858P 2420 5 127,0 9/32 7,1 12569 1703 4 29/32 124,6 15/64 6,0 10768 1459
15,70 EU 95 NC46 6 152,4 3 76,2 23399 P 3171 5 7/16 138,1 7/32 5,6 12813 1736 5 11/32 135,7 11/64 4,4 10647 1443
15,70 IU 95 4 H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185 P 2871 5 3/32 129,4 7/32 5,6 12481 1691 5 1/32 127,8 3/16 4,8 11065 1499
15,70 EU 105 NC46 6 152,4 3 76,2 23399 P 3171 5 15/32 138,9 15/64 6,0 13547 1836 5 13/32 137,3 13/64 5,2 12085 1638
15,70 IU 105 4H90 5 1/2 139,7 2 13/16 71,4 21185 P 2871 5 5/32 131,0 1/4 6,4 13922 1886 5 1/16 128,6 13/64 5,2 11770 1595
15,70 IU 135 NC46 6 152,4 2 5/8 66,7 26982 В 3656 5 21/32 143,7 21/64 8,3 18083 2450 5 17/32 140,5 17/64 6,7 15035 2037
15,70 EU 135 NC46 6 152,4 2 7/8 73,0 25038 P 3939 5 21/32 143,7 21/64 8,3 18083 2450 5 17/32 140,5 17/64 6,7 15035 2037
4 1/2 16,60 IEU 75 4 1/2 FH 6 152,4 3 76,2 20620 P 2794 5 3/8 136,5 13/64 5,2 12125 1643 5 9/32 134,1 5/32 4,0 10072 1365
16,60 IEU 75 NC46 6 1/4 158,8 3 1/4 82,6 19937P 2701 5 13/32 137,3 13/64 5,2 12085 1638 5 11/32 135,7 11/64 4,4 10647 1443
16,60 IEU 75 4 1/2 OHSW 5 7/8 149,2 3 3/4 95,3 16162P 2190 5 7/16 138,1 13/64 5,2 11862 1607 5 3/8 136,5 11/64 4,4 103751 1406
16,60 EU 75 NC50 6 5/8 168,3 3 3/4 95,3 22361P 3030 5 23/32 145,3 5/32 4,0 11 590 1570 5 11/16 144,5 9/64 3,6 10773 1460
16,60 IEU 75 4 1/2 H-90 6 152,4 3 1/4 82,6 23126P 3134 5 11/32 135,7 3/16 4,8 12215 1655 5 9/32 134,1 5/32 4,0 10642 1442
16,60 IEU 95 4 1/2 FH 6 152,4 2 3/4 69,9 23695 P 3211 5 1/2 139,7 17/64 6,7 14 945 2025 5 13/32 137,3 7/32 5,6 12821 1737
16,60 IEU 95 NC46 6 1/4 158,8 3 1/4 82,6 19937P 2701 5 17/32 140,5 17/64 6,7 15035 2037 5 7/16 138,1 7/32 5,6 12813 1736
16,60 EU 95 NC50 6 5/8 168,3 3 3/4 95,3 22361 P 3030 5 27/32 148,4 7/32 5,6 14926 2022 5 25/32 146,8 3/16 4,8 13245 1795
16,60 IEU 95 4 1/2 H-90 6 152,4 3 76,2 26969 P 3654 5 15/32 138,9 1/4 6,4 15441 2092 5 3/8 136,5 13/64 5,2 13102 1775
16,60 IEU 105 4 1/2 FH 6 152,4 2 3/4 69,9 23695 P 3211 5 9/16 141,3 19/64 7,5 16391 2221 5 15/32 138,9 1/4 6,4 14231 1928
16,60 IEU 105 NC46 6 1/4 158,8 3 76,2 23399 P 3171 5 19/32 142,1 19/64 7,5 16546 2242 5 1/2 139,7 1/4 6,4 14288 1936
16,60 EU 105 NC50 6 5/8 168,3 3 3/4 95,3 22361P 3 030 5 29/32 150,0 1/4 6,4 16633 2254 5 13/16 147,6 13/64 5,2 14082 1908
16,60 IEU 105 4 1/2 H-90 6 152,4 3 76,2 26969 P 3 654 5 1/2 139,7 17/64 6,7 16264 2204 5 7/16 138,1 15/64 6,0 14625 1982
16,60 IEU 135 NC46 61/4 6 158,8 2 3/4 69.9 26615 P 3606 5 25/32 146,8 25/64 9,9 21230 2877 5 21/32 143,7 21/64 8,3 18083 2450
16,60 EU 135 NC50 5/8 168,3 3 1/2 88.9 26674 P 3614 61/16 154,0 21/64 8,3 21017 2848 5 31/32 151,6 9/32 7,1 18367 2489
Tabela 3.11 cd.
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego ____ 253

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
4 1/2 20,00 IEU 75 4 1/2 FH 6 152,4 3 76,2 20620 P 2794 5 15/32 1/4 6,4
138,9 14231 1928 5 3/8 136,5 13/64 5,2 12125 1643
20,00 IEU 75 NC46 6 1/4 158,8 3 76,2 23399P 3171 5 1/2 139,7 1/4 6,4 14288 1936 5 13/32 137,3 13/64 5,2 12085 1638
20,00 EU 75 NC504 1/2 6 5/8 168,3 3 5/8 92,1 24549 P 3326 5 13/16 147,6 13/64 5,2 14082 1908 5 3/4 146,1 11/64 4,4 12415 1682
20,00 IEU 75 H-90 6 152,4 3 76,2 26969 P 3654 5 13/32 137,3 7/32 5,6 13815 1872 5 11/32 135,7 3/16 4,8 12215 1655
20,00 IEU 95 4 1/2 FH 6 152,4 2 1/2 63,5 26528 P 3595 5 5/8 142,9 21/64 8,3 17861 2420 5 17/32 140,5 9/32 7,1 15665 2123
20,00 IEU 95 NC46 6 1/4 158,8 2 3/4 69,9 26615P 3606 5 21/32 143,7 21/64 8,3 18083 2450 5 9/16 141,3 9/32 7,1 15787 2139
20,00 EU 95 NC50 6 5/8 168,3 3 1/2 88,9 26674 P 3614 5 15/16 150,8 17/64 6,7 17497 2371 5 7/8 149,2 15/64 6,0 15776 2138
20,00 IEU 95 4 1/2 H-90 6 152,4 3 76,2 26969 P 3654 5 9/16 141,3 19/64 7,5 17929 2429 5 15/32 138,9 1/4 6,4 15441 2092
20,00 IEU 105 NC46 6 1/4 158,8 2 1/2 63,5 29578 P 4008 5 23/32 145,3 23/64 9,1 19644 2662 5 5/8 142,9 5/16 7,9 17311 2346
20,00 EU 105 NC50 6 5/8 168,3 3 1/2 88,9 26674 P 3614 6 1/32 153,2 5/16 7,9 20127 2727 5 29/32 150,0 1/4 6,4 16633 2254
20,00 EU 135 NC50 6 5/8 168,3 2 7/8 73,0 34520 P 4678 6 7/32 158,0 13/32 10,3 25569 3465 6 3/32 154,8 11/32 8,7 21914 2969
5 19,50 IEU 75 NC50 6 5/8 168,3 3 3/4 95,3 22361 P 3030 5 7/8 6,0
149,2 15/64 15776 2138 5 13/16 147,6 13/64 5,2 14082 1908
19,50 IEU 95 NC50 6 5/8 168,3 3 1/2 88,9 26674 P 3614 6 1/32 153,2 5/16 7,9 20127 2727 5 15/16 150,8 17/64 6,7 17497 2371
19,50 IEU 95 5 H-90 6 1/2 165,1 3 1/4 82,6 30732 P 4164 5 27/32 148,4 19/64 7,5 19862 2691 5 3/4 146,1 1/4 6,4 17116 2319
19,50 IEU 105 NC50 6 5/8 168,3 3 1/4 82,6 30730 P 4164 6 3/32 154,8 11/32 8,7 21914 2969 6 152,4 19/64 7,5 19224 2605
19,50 IEU105 5 H-90 6 1/2 165,1 3 76,2 34805 P 4716 5 29/32 150,0 21/64 8,3 21727 2944 5 13/16 147,6 9/32 7,1 18940 2566
19,50 IEU 135 NC50 6 5/8 168,3 2 3/4 69,9 38036 P 5154 6 5/16 160,3 29/64 11,5 28381 3846 6 3/16 157,2 25/64 9,9 24645 3339
19,50 IEU135 5 1/2 FH 7 1/4 184,2 3 1/2 88,9 43328 P 5871 6 3/4 171,5 3/8 9,5 28737 3894 6 5/8 168,3 5/16 7,9 24412 3308
25,60 IEU 75 NC50 6 5/8 168,3 3 1/2 88,9 26674 P 3614 6 1/32 153,2 5/16 7,9 20127 2727 5 15/16 150,8 17/64 6,7 17497 2371
25,60 IEU 75 5 1/2 FH 7 177,8 3 1/2 88,9 37520 В 5084 6 1/2 165,1 1/4 6,4 20205 2738 6 13/32 162,7 13/64 5,2 17127 2321
25,60 IEU 95 NC50 5 1/2 6 5/8 168,3 3 76,2 34520 P 4678 6 7/32 158,0 13/32 10,3 25569 3465 6 3/32 154,8 11/32 8,7 22914 2969
25,60 IEU 95 FH 7 177,8 3 1/2 88,9 37742 В 5114 6 21/32 169,1 21/64 8,3 25483 3453 6 9/16 166,7 9/32 7,1 22294 3021
25,60 IEU 105 NC50 5 1/2 6 5/8 168,3 2 3/4 69,9 38036 P 5154 6 9/32 159,5 7/16 11,1 27437 3718 6 5/32 156,4 3/8 9,5 23728 3215
25,60 IEU105 FH 7 1/4 184,2 3 1/2 88,9 43328 P 5871 6 23/32 170,7 23/64 9,1 27645 3746 6 5/8 168,3 5/16 7,9 24412 3308
м
Ol
Tabela 3.11 cd. 20 21 22
13 14 15 16 17 18 19
10 12
13/16 173,0і 13/32 10,3 ,30943 4193
82,6 47230 В 6400 15/16 176,2 15/32 11,90 35446 4803
25,60 IEU 135 5 1/2 FH 7 1/4 184,2 3 1/4
13/32 162,7 13/64 5,2 17127 2321
177,8 101,6 33412 Pl 4527 15/32 164,3 15/64 5,95 19172 2598
IEU 75 5 1/2 FH
6 5/8 168,3 5/16 7,94 24412 3308 17/32 165,9 17/64 6,7 21246 2879
IEU 95 5 1/2 FH 177,8 3 3/4 95,3 37742 Bl 51X4
6 3/32 154,8 9/32 7,1 21349 2893
21,90 177,8 3 1/2 34820 P! 4718 6 3/16 157,2 21/64! 1,33 24414І 3308
IEU 95 5 1/2H-90
233501 3164 І
[43328 P 5871 6 23/32 170,7і 9,13 27645 3746 6 19/32 167,5 19/64 7,5
IffiU 105 5 1/2 FH 1/4 184,2 3 1/2
6 13/16 173,0 13/32 10,3 30943 4193
5 1/2 76,2 52059 P! 7054 6 15/16 176,2 15/32 11,91 35446 4803
IEU 135 5 1/2 FH 7 1/2 190,5
164,3 15/64 6,0 19172 2598
177,8 101,6 33412 Pl 4527 6 9/16 166,7 9/32 7,14 22294 3021 6 15/32
IEU 75 5 1/2 FH
167,5 19/64 7,5 123350 3164
43328 P 5871 6 23/32 170,7 23/64 9,13 27645 3746 6 19/32
5 1/2 FH 7 1/4 184,2 3 1/2
24,70 IEU 95 169,9 11/32 '26560 3599
43328 P| 5871 6 25/32 172,2 25/64 9,92 29836 4043 6 11/16
IEU 105 5 1/2 FH 7 1/4 184,21 3 1/2
6 7/8 174,6 7/16 11,1 133180 4496
76,2 52302 Pl 7087 7 1/32 178,61 33/64 13,10 38901 5271
IEU 135 5 1/2 FH 7 1/2 190,5'
3 633 7 3/8 187,3' 7/32 5,6 ,24100' 3266
5 953 7 7/16 188,9 1/4 6,35 26810'
6 5/8 FH 1203,2 5 127.0 43934P 4004
IEU 75 8,73 35139 4 761 7 1/2 190, 9/32 7,1 І29552
12.03,2' 5 127.0 ,43934 P 5 953 7 5/8 193,7 11/32
IEU 95 6 5/8 FH 192, 21/64 8,3 І33730 4570
6 949 7 11/16 195,3 3/8 9,53 37983 5147 7 19/32
6 5/8 25,20 6 5/8 FH 8 1/4 ,209,6] 4 3/4 120,7 51280P 5733
IIEU 105| 6532 7 25/32 197 27/64 10,7 142312
108.0 '65012 P 8 809 7 29/32 1200,8, 31/64 12,30 48204І
IEU 35 6 5/8 FH 8 1/2 215,9, 4 1/4
713/32 188, 15/64 6,0 І25451 3449
,203,: 5 127.0 43934P 5 953 7 1/2 190,5 9/32 7,14 29552 4004
IEU 75 6 5/8 FH 9,53 37983 5147 7 9/16 192, 5/16 7,9 І32329І 4381
711/16 195,3 3/8
IEU 95 6 5/8 FH 8 1/4 209.1 4 3/4 120,7 51280P 6 949 721/32 194, 23/64 9Д 36556І 4953
6 5/8 27,70 8 1/4 209.1 4 3/4 120 , 51280P 6 949
7 3/4 196,9’ 13/32 10,32 40860 5537 “O
IEU105 6 5/8 FH 727/64 188, 29/64 11,5 45241 6130
|203,2] 17/32 13,49 52714 7143
|IEU135| uo, u| 6512
1/4 | i108.0
ч4 ич . | 8ц 809 , -
uj i ł P o
IEU135| 66 5/8FH
5/8 FH І 88 1/Z
1/2 |ZIJ,y|
215. г . ,_____ , _____ i______ ____________
ie średnic zewnętrznych (OD) mniejszych niż wymienione w tabeli mogą być dopuszczone ze względu na szczególne wymagania serwisowe.
1. Stosowanie śreoniu zcwnû^,,^.. ..— j — ------- „
' ’■— ш-ятйг.7лусЬ ńanreżeń skręcających niż 80% ogólnie używanych.
2. Wymiary zworników przedstawionych w tabeli posiadają niższy wskaźnik granicznych naprężeń skręcających в S
5'
3. Zalecany moment skręcający 72000 psi
Д
3-
o
co
£
NC46*
NC40*
NC38*
NC35
Ol
NC77
NC70
NC61
NC56
NC44
2
2 3/8 REG
3 1/2 REG
2 7/8 REG 1 V-0,040
6 5/8 REG
4 1/2 REG
6 5/8 FH
8 5/8 REG
7 5/8 REG
5 1/2 REG
5 1/2 FH
1 1/2 REG
NC23
2; 2 СГ
O
U\ O Numer połączenielub wymiar
i o* UJ G
O On
* CO СГ
(D
<: <: <: <: <: <; *D
V-0,038R
0S0‘0-A
<: <: <: £ fi <;

O © p O o O p o p o p 0 O o p p p p o p p p
5 .Л> O o oUJ oUJ “U 0J 0UJ “U
oJ U 0J »<
Ja “o
L/l oUl oUł O
Ul
o
Ul O o
4*.
“o oUl
4^ U oUl oOJ UJ oUJ UJ oUJ Typ gwintu CL
O o o o o O O O l Ul 00 1 co 00 oo 00 00 oo oo 00 00 co
i2. j^ Ш
Cu O pi pi pi pi pi & pi pi pa P3 pi
O- <£> CL
4^ 4^ 4* 4^ Ui Ul Ul Ul ON On 4b. i 4*. 4^ 4X 4* 4^ 4b. 4^ 4*. 4^ 4^ Ilość nitek gwintu na [cal] fra* 3I . O
O
1 іб,бб
to O"
25,00
25,00
25,00
25,00
16,66
16,66
25,00
25,00 I 110,9
25,00
25,00
16,66
16,66
25,00
25,00
16,66
іб,бб
16,66
16,66
12,50
16,66
16,66
16,66
jo Ul
Ui Zbieżność [%]
o oo o_
l 112,2
128,1 1 133,4
103,4
[mm]
196,6
142,6
117,5
Średnica podziałowa
146,2
132,9
194,7
170,5 1 177,8
Ul
165,6
142,0
•o _Ul 40 00 00
ОО 04 ON OJ to
vo 40 O NO NO NO ON Ol 40 p On JO *o
C
“to ON OJ NO 00 “00 “00 gwintu czopa u nasady я

CD
£
203,2
202,0
122,8
108,7
102,0
163,5
149,3
117,5 1 114,3
152,2
140,2
117,5
—1 o\
171,5
148,0
00
00 •O ON UJ
On ON Іо JO
оо
Ul Ul 00
>o
On Ul Ul Maks. średnica czopa
O
Cl
40 to '‘-O V Ul oo o c
j
1
Średnica podtoczenia u Ф
130,4
105,6
159,2
198,8
1 8 1 ’4
144,9
119,6
149,4
137,4
199,1
175,0
114,7
--4 ON UJ 40 O
40 JO O n ON
UJ O
ON 4^ UJ 4^
oo 3.
00 Ю D
V vo "to UJ 00 O Oo 40 nasady czopa +/- 0.40
o‘
•3 s N
0
[mm]
147,7 1 152,4
128,6
103,7
Min. średnica czopa na

162,0
114,3
131,0
117,5
150,4
167,8
144,5
110,1
43 Ul 4^ OJ to 40 00 00 -4 On UN ££>
Ds.
W on CO
o\ p Ul 4^ ON jO 00 NO Ul 40 O to O
oo Ui O ON O 00 "•U <1 UJ tfe. V wierzchołku TO
D
O
ts 5 ‘
' 114,3
O
101,6
139,7
127,0
114,3
114,3
114,3
165,1
136,5
127,0
120,6
108,0
127,0
127,0
133,4
40 oo -o Ul OJ V
UO
03 -4
Ul 00 On p 00 l 0° On ON ВH1 "ьN
i Dł. czopa + 0 -3 ,1 8 $
Л)
w to N3 co “to to to “to И П
j 117,5
155,6
142,9
168,3
117,5
117,5
Min. długość gwintu

117,5
139,7
136,5
130,2
123,8
<1
130,2
130,2
UJ
111,1
40 40 -O o 40 40
4^ OO JO 40 40 'W
Uł Ul ь
00 JO 40 4^ p p Я t»
4^ O 00 lo oo V V V t3 Ч mufy
130,2
130,2
£
168,3
155,6
142,9
130,2
130,2
Pogłębienie mufy
111,1
142,9
123,8
0 40 40 'g1 b
142,9
136,5
149,2
Ul o 40 On u» OO jO 4*. JO JO Д
to tO 4*. JO ON 4*. n + 9,25 - 0
ЧО V 00 00 o Ul 00
1
204,8
204,4
165,1
134,9
103,6
124,6
119,1
110,3
Średnica wewn. mufy

150,0
154,0
141,7
00 -o ON
173,9
180,2
I ‘6 II
40 •чі On UJ So U) 40
p j-J oo й OJ J-J o ON jO ' 4*. a\ 1Г to M
Ul 00 OJ to o UJ oo OO to cr> O 3 0 + 0,79-0,40 Ol
СЛ
256 ______________________________ 3 Przewód wiertniczy
T a b e la 3 .1 2 a . P o łą c z e n ia n u m ery czn e (NC)
NC26 2 3/8 IF NC40 4FH
NC31 2 7/8 IF NC46 4IF
NC38 3 1/2 IF NC50 4 1/2IF

mm x 0,0394 = cal
T a b e la 3 .1 3 . K ształty i w ym iary gwintów (АРІ S p e c . 7, 4 0 edycja, listopad 2001)
Szerokość
Promień zaokrąglenia
przytępionej lub
w rogach po
przytępieniu
spłyconej części
grzbietu gwintu
nie przytępiony
Wys. spłycenia
gwintu
Promień dna
Wys. gwintu
Wys. gwintu
Przytępienie
, przytępiony
dna zarysu
1Zbieżność (mm/m)
grzbiet
bruzda
zarysu
Kształt gwintu
Pitch p
r ± 0,20
CO-sJ*
I ІГ
H = hs F cn=F CS FnTF „ Гт=Гп
[mm]
1
V-0,038R 6,350 166,67 5,48653 3,00484 0,96520 1,42649 1,65 - 0,97 0,38
V-0,038R 6,350 250,00 5,47063 3,08308 0,96520 1,42235 1,65 - 0,97 0,38
V-0,040 5,080 250,00 4,37650 2,99319 0,50800 0,87531 1,02 - 0,51 0,38
V-0,050 6,350 250,00 5,47063 3,74150 0,63500 1,09413 1,27 - 0,64 0,38
V-0,050 6,350 166,67 5,48653 3,75422 0,63500 1,09731 1,27 - 0,64 0,38
V-0,055 4,233 125,00 3,66268 1,42000 1,03124 1,20904 1,40 1,19 - 0,38
Wymiary w poniższych tabelach podane są jedynie dla identyfikacji rodza

ju gwintu. Szczegóły odnośnie średnic zewnętrznych i wewnętrznych zworników,
średnic części cylindrycznej u podstawy gwintu czopa oraz długości części gwin
towanych, które różnią się tylko dla tego samego kształtu gwintu w zależności od
producenta, nie zostały poniżej przedstawione.
T a b ela 3 .1 4 . C h arak tery sty k a niektórych gwintów zworników nie objętych norm am i АРІ
Czop Ilość
M ufa M om ent
W ym iar Zbieżność nitek K ształt
C Qc CD docinania
[cal] ^ d ) [%] gw intu na gw intu
[mm] [mm] [mm] [daNm]
[cal]
Extra Hole (XH ) style
2 7/8 84,5 79,2 85,3 16,66 4 V-0,065 760-950
3 1/2 96,8 91,5 98,4 16,66 4 V-0,065 975-1220
4 1/2 122,8 117,5 124,6 16,66 4 V-0,065 1950-2440
5 133,3 128,1 134,9 16,66 4 V-0,065 2140-2515

3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego 257
Tabela 3.14 cd.

Czop Ilość
M ufa M om ent
W ym iar Z bieżność nitek K ształt
C Qc (!) docinania
[cal] [%] gw intu na gw intu
[mm] [mm] [mm] [daNm]
[cal]
Double Streamline style
3 1/2 84,5 79,2 85,3 16,66 4 V-0,065 570-705
4 98,7 93,4 99,6 16,66 4 V-0,065 870-1080
4 1/2 108,7 103,4 110,3 16,66 4 V-0,065 1060-1330
5 1/2 133,3 128,1 134,9 .16,66 4 V-0,065 1900-2370
Slim Hole (SH) style
2 7/8 73,1 67,8 74,6 16,66 4 V-0,065 390-490
3 1/2 86,1 80,8 87,7 16,66 4 V-0,065 650-800
4 96,8 91,5 98,4 16,66 4 V-0,065 870-1080
4 1/2 102,0 96,7 103,6 16,66 ------ 4 '^ 0 7 0 6 3 '- -1 0 6 0 -B 3 0 - -
Hughes H90 style
3 1/2 104,8 99,8 106,4 16,66 3 1/2 H 90 1300-1630
4 114,3 109,3 115,9 16,66 3 1/2 H90 2000-2450
4 1/2 122,8 117,8 124,2 16,66 3 1/2 H90 2200-2700
Reed Wide Open ( WO) style
2 3/8 71,5 66,2 72,6 16,66 4 V-0,065 245-300
2 7/8 84,5 79,3 85,7 16,66 4 V-0,065 405-515
3 1/2 102,0 967 103,6 16,66 4 V-0,065 730-S20
4 122,8 117,5 124,6 16,66 4 V-0,065 670-2050
4 1/2 133,3 128,1 134,9 16,66 4 Y-0,065 900-2370
(1) Identyczne do zdefiniowanej charakterystyki połączeń АРІ
mm x 0,0394 = cal daNm x 7.38 = Ib.ft
T ab ela 3 .1 4 . C h arak tery styka niektórych gwintów zw orników nie objętych norm am i АРІ (c.d.)[2]
W ym iar Czop M ufa Zbieżność Ilość nitek K ształt gw intu M om ent

C Q c(4 gw intu n a docinania
[cal] [mm] [mm] [mm] (%) [cal] [daN m ]
American Open Hole ( OH)

2 3/8 12,5 4 260-325
69,8 65,7 71,4
2 7/8 12,5 4 specjalny gw int 490-610
79 9 75 8 81 8
12,5 4 am erykański 650-810
3 1/2 98,8 94,7 100,4
12,5 4 1520-1900
A 116,3 112,2 117,9
12,5 4 1170-1460
124,8 120,7 126,6
4 1/2
T a b e la 3 .1 4 c d .
Czop Ilość nitek
Wymiar Zbieżność Specjalny gwint Moment docinania
i \ Fm C ( l) gwintu na
[cal] [%] firmy Hydrii [daNm]
[mm] [mm] [cal]
Hydrii IF
2 3/8 71,3 100,0 4,17 3 dwustopniowy 525
2 7/8 80,8 100,0 4,17 3 J .W . 730
3 1/2 97,5 100,0 4,17 3 j.W. 895
4 1/2 132,1 101,6 4,17 3 j.w. 1550
Hydrii ETU
3 1/2 95,0 107,9 4,17 3 dwustopniowy 895
4 118,4 109,6 4,17 3 J .W 1550
4 1/2 120,4 112,7 4,17 3 j.w. 1550
5 1/2 148,2 139,7 4,17 2 j.w. 2060
Hydrii SH
2 7/8 71,3 100,0 4,17 3 dwustopniowy 580
3 1/2 80,8 100,0 4,17 3 j.w. 730
4 97,5 100,0 4,17 3 j.w. 895
4 1/2 106,5 104,8 4,17 3 j.w. 1180
5 1/2 132,1 101,6 4,17 3 j.w. 1550
Hydrii F
2 3/8 48,9 65,1 4,17 3 jednostopniowy 215
2 7/8 60,1 90,5 4,17 3 dwustopniowy 365
3 1/2 71,3 101,6 4,17 3 j.w. 580
4 84,8 100,0 4,17 3 j.w. 730
4 1/2 97,5 100,0 4,17 3 j.w. 895
5 1/2 118,4 106,4 4,17 3 j.w. 1550
(1) Identyczne do zdefiniowanej charakterystyki połączeń АРІ
mm x 0.0394 = cal daN.m x 7.38 = lb.ft
T a b e la 3 .1 5 . Z estaw ien ie zam ienialnych p o łączeń Z pow ierzchnią oporow ą, sto so w an y ch

w wiertnictwie [2] ___
Nazwa połączenia Średnica Ilość
Zbież
podstawy nitek Kształt Połączenia
ność
Wymiar stożka czopa gwintu gwintu (1) zamienialne z (2)
Typ Dl na cal
[cal] [mm] [cal] [mm] - [%] - -
V-0,065 2 7/8 SH
2 3/8 73,1 4 16,66
(V-0,038R) NC 26
V-0,065 3 1/2 SH
2 7/8 86,1 4 16,66
Intemal (V-0,038R) NC 31
Flush V-0,065 4 1/2 SH
3 1/2 102,0 4 16,66
(IF) (V-0,038R) NC 38
Jednakowy
V-0,065 4 1/2 EH
przelot 4 122,8 4 16,66
(V-0,038R) NC 46
5 EH
V-0,065
4 1/2 133,4 4 16,66 NC 50
(V-0,038R)
5 1/2 DS
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego 259
Tabela 3.15 cd.
Fuli Hole
(FH) 4 V-0,065 4 1/2 DS
108,7 4 16,66
szeroki przelot (V-0,038R) NC 40
2 7/8 84,5 V-0,065

4 16,66 3 1/2 DS
(V-0,038R)
Exłra Hole V-0,065 4 SH
3 1/2 96,8 4 16,66
(XH) (V-0,038R) 4 1/2 EF
EH
4 1/2 V-0,065 4 IF
Duży 122,8 4 16,66
(V-0,038R) NC 46
przelot
4 1/2 IF
5 V-0,065
133,4 4 16,66 NC 50
(V-0,038R)
5 1/2 DS
2 Hi V-0,065 2 3/8 IF
73,1 4 16,66
(V-0,038R) NC 31
Slitn Hole 3 1/2 V-0,065 2 7/8 IF
86,1 4 16,66
(SH) (V-0,038R) NC 31
Wąski
4 V-0,065 3 1/2 EH
przelot 96,8 4 16,66
(V-0,038R) 4 1/2 EF
4 1/2 V-0,065 3 1/2 IF

102,0 4 16,66
(V-0,038R) NC 38
3 1/2 V-0,065
- - 84,5 4 16,66 2 7/8 EH
Double (V-0,038R)
Streamline V-0,065 4 FH
4 1/2 - - 108,7 4 16,66
(DS) (V-0,038R) NC 40
Podwójny
gwint 4 1/2 IF
5 1/2 V-0,065
- - 133,4 4 16,66 5 EH
(V-0,038R)
NC 50
26 73,1 4 16,66 2 3/8 IF

- V-0,038R
2 7/8 SH
31 86,1 4 16,66 2 7/8 IF

V-0,038R
3 1/2 SH
Numbered 38 102,0 3 1/2 IF
4 16,66 V-0,038R
Connection 4 1/2 SH
(NC)
40 108,7 4 4 FH
Połączenie 16,66 V-0,038R
4 1/2 DS
numeryczne
46 122,8 4 IF
4 16,66 V-0,038R
4 1/2 EH
4 IF
50 133,4 4 16,66 V-0,038R 5 EH
5 1/2 DS
(1) Połączenia z dwoma kształtami gwintu mogą być obrabiane obu kształtów gwintu bez wykorzystania za
miany.
(2) Połączenia numeryczne (NC) mogą być wykonane tylko z kształtem gwintu V-0,038R, mm x 0.0394 = cal.
T a b ela 3 .1 6 . O bciążniki cylindryczne. W ym iary i ciężary [2]
N u m er obciążnika Średnica Średnica D ługość Średnica Stosunek

zewn. w ewn. + /-0 .1 5 czopa po określający
( 1) D d L sfazow aniu wytrz. po
+/- 0.4 D f łączenia na
zginanie
[cal] [nim] [cal] [mm] [m] [mm] BSR]
N C 2 3 -3 1 3 1/8 79,4 1 1/4 31,8 9,1 76,2 2,57
N C 26 - 35 (2 3/8 IF) 3 1/2 88,9 1 1/2 38,1 9,1 82,9 2,42
N C 3 1 - 4 1 (2 7/8 IF) 4 1/8 104,8 2 50,8 9,1 100,4 2,43
N C 3 5 -4 7 4 3/4 120,7 2 50,8 9,1 114,7 2,58
N C 38 - 50 (3 1/2 IF) 5 127,0 2 1/4 57,2 9,1 121,0 2,38
N C 4 4 -6 0 6 152,4 2 1/4 57,2 9,1 lub 9,4 144,5 2,49
N C 44 - 60 6 152,4 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 144,5 2,84
N C 44 - 62 6 1/4 158,8 2 1/4 57,2 9,1 lub 9,4 149,2 2,91
N C 46 —62 (4 IF) 6 1/4 158,8 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 150,0 2,63
N C 46 - 65 (4 IF) 6 1/2 165,1 2 1/4 57,2 9,1 lub 9.4 154,8 2,76
N C 46 - 65 (4 IF 6 1/2 165,1 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 154,8 3,05
N C 46 - 67 (4 IF) 6 3/4 171,5 2 1/4 57,2 9,1 lub 9,4 159,5 3,18
N C 5 0 - 7 0 (4 1/2 IF) 7 177,8 2 1/4 57,2 9,1 lub 9,4 164,7 2,54
N C 50 - 70 (4 1/2 IF) 7 177,8 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 164,7 2,73
N C 50 - 72 (4 1/2 IF) 7 1/4 184,2 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 169,5 3,12
N C 5 6 -7 7 7 3/4 196,9 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 185,3 2,70

N C 5 6 - 80 8 203,2 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 190,1 3,02
6 5/8 REG 8 1/4 209,6 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 195,7 2,93
N C 6 1 -9 0 9 228,6 2 13/16 71,4 9,1 lub 9,4 212,7 3,17
7 5/8 R E G 9 1/2 241,3 3 76,2 9,1 lub 9,4 223,8 2,81
N C 70 - 97 9 3/4 247,7 3 76,2 9,1 lub 9,4 232,6 2,57

N C 7 0 - 100 10 254,0 3 76,2 9,1 łub 9,4 237,3 2,81
8 5/8 R E G 11 279,4 3 76,2 9,1 lub 9,4 266,7 2,84
BSR - Bending Strength Rado - wskaźnik wytrzymałości na zginanie.
(1) Numer obciążnika składa się z 2 części oddzielonych pauzą. Część pierwsza określa numer połączenia nu
merycznego (NC). Druga część, składająca się z dwu (lub trzech) cyfr, określa średnicę zewn. wyrażoną
w calach i dziesiątych jego częściach. Połączenia pokazane w nawiasach w kol. 1 nie są częścią numeru
obciążników; wskazują one na wymienialność obciążników wykonanych ze standardowymi połączeniami
numerycznymi (NC). Jeżeli połączenia pokazane w nawiasach w kolumnie 1 są wykonane z gwintem typu
V-0,038R to są one identyczne do połączeń numerycznych (NC). Obciążniki o średnicach zewnętrznych
8 1/4" i 9 1/2" są przedstawione w tabeli tylko z połączeniami 6 5/8” i 7 5/8” Regular, ponieważ nie ma połą
czeń numerycznych mieszczących się w zalecanym zakresie wytrzymałości na zginanie,
mm x 0,0394 = cal m x 3,28 = stopa
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego___________ ________ 261
O On 40 m O r> m On Tt- 0
■4j- [— m O" u-T 0
m 40 r~ ON 0 rnN cf
© (N C •^r
CN CS
ІЛ 40 CN CS 40_ O r- r~ m On in 0
5! CN CN ? r- m ON OO ON 40 r^- rf- 40
m in 00 ON 0 cs m Wl 40 00 on m тг
On = CN cs CN
r- 4П m m 40 00 »n CS O O O 40 _
3 1/2
On, 40 CN ON 1n cs" 40 0 " in O" CN oo" in

00 ON O CN m 40 r> On 0 CN m
00 CS CS CN cs
O 40 •З- (N ON 40 m O
00 40
in C
r-
Г^S m m
ІЛ 00 n
m m 40 o 40 CN 00 O in
CN ON m ON 40 CS On cs r- 40 CN 00 >n cs
m 00 00 0 CS m m ІЛ 40 00 ON CN ^ł* 40
CS CN CS CS
o m 0
»n 40
00 40 00 m 00 r^- rn ON •'3-
CN OO m f- 00 CS "Ф CN On 4 r- O n Ul
r- 00 On CN m m m t— 00 0
0
CN ćs CN CN 40
m m
cs
oo m vo ITi m cs 0 CO 00 o-
0 vn m O m On U-J 40
o r- ■'t 40 m r- m 0 CS OO 0 40 00 40
40 Г- OO CS OO in 00 CN 40 O 40
1
m
fN r- r- 00 ON 0 C N CS m 40 r- On 0 Ol f-
m *n
CS CN CS CN
r~> 40 ON On fN
jn ? 00, O m
Г-; ON vn 5 CS, ? 4. r-
00 CS 00
CS, ON 0
o CN p- Г-* 00 O CS m m ■cf 40 c^> ON 0 CS m vr> t—
cd - fN CN CS CS CN
1 <n 40 in m 0 r* r- O >o CN ON 40 m On in 0 40
C m ГП 4гГ ^T r~-
On oC On 0 " 5" 7-Г 00" rn 00 ■"Ф 0
o —_ -4 — — CN CS CS fN CN
ocd O ON 00 Г-~ 40 wi CS ON 0 CN r^- CS 00 m — r- m OO
Tf4 irT 40 00 0 40" rn ON 40 O” 00 00" oC 4П- CN oC
•iu fN rn
vo 40 r-« 00 ON O m m ТҐ m r~ ON CN 40 r*
fN C N CS fN fN
>n 0 O ON Г-* 40 ON r~ r- rn ON m O
ui <л in Ю cn ІП rn 0 CN C
mN O
CN
N O On 40 r~ ■'З- 4П CN ■«3*
Г-
fN m 'З- 40 40 г-ї 00 O cs m in 40 P- 00 O m 40 OO
cs CN fN CN CN CN
o ГП r- ■^r •4f m CN 0 00 r~~- >n CS ON 40 m O NO CS r- m

CS o" Г-" ■4f m m m in Г-Т ON iW fN 00 in 00 m f-" m OO" Tłr Г-Ї 00"
—— - CN CN CS CS cs CS
in 40 0 40 f- 40 40 m m r- r~ 0 0m CS O
m 0 O
in
m ■ n 40 m ON m
m 0 40
'3' i4- 'З- m 40 ГП m cs, CN 00 00 in r~ m CS m
— § У} V) vn NO r- 00 On 0 m »n 40 40 00 ON CS m Г- ON
CN CS CN CN CN CS
[kg/m] [2]
m 10 40 00 ON On m 0 O 0 ON 00 r~- 40 in m 0 — m 00 40 m ON 40 CN 00 ON
4
00* m 40 ON rn CT\ 40 •'tf- 00 CN Г" 0 O O CN 40 CS On m
40 cs Щ 00 1n
r- «П ON
0
CN 00 On O
m CN CS m in m 40 CN m in (N CN fN 40 Г- ON
00 0
- CN CN CS cs rs
31,75 1
1 49,72 1
40 m m
74,33
35,80
29,58
1 83,53
1 1/4
61,47
65,63
42,51
NO чол
Tabela 3.17. Masy obciążników
40" C Г-"
CN mN* in
O O CS r— in 40 Ю O r- f- r- 40 40 40 1n m cs O 00 OO O »n m O r- m O
■'3- on 00 00 O f- ON 40 t— 00 «Л r- m Ю CS 40 O 40 CN ON r^- ON UN
-J in
r- 40
in vn m 40 40 r- 00 ON O CN m VJ іл 40 [— r- On O
CS CS m m m m
CN CN rs
vn 40 OO 0
cs CN cs
0 m 0 OO in 0 in O «Л 0 vn 0 Ю m O O OЮ O
-Ę 0m 0CN 00
m ON CS 40 Г~~ On rn 40 O m t- 0 Г- ON CS OO O tn
in 00 CN »n
0 0
in On fN
N r- r- 00 00 ON O O O CS CN m m m in 40 40 40 Г- l>- OO ON ON 0 O fN
ca - cs CN CS fN
1U
*ćd 00 00 <N 00 <N fN 5! 00 rs 00 rj CJ ТГ
fS m m m m rt Tj- tJ- T ТГ Tf ІЛ Vł VI m n© 40 40 40 vo 40 r- r~> r-> r~ 00 00 00 00
Tabela 3.17 cd.
Średnica zew. Średnica wewnętrzna [cal] i [mm]
1 1 1/4 1 1/2 1 1/3 2 2 1/4 2 1/2 2 3/4 2 4/5 2 7/8 3 3 1/4 3 1/2 3 3/4 4
[cal] [mm] 25,40 31,75 38,10 44,45 50,80 57,15 63,50 69,85 71,44 73,03 76,20 82,55 88,90 95,25 101,60
9 1/4 234.95 336,36 328,16 324,43 320,20 315,48 310,26 308,87 307,46 304,54 298,32 291,61 284,40 276,70
9 1/2 241,30 355,01 346,80 343,07 338,85 334,12 328,90 327,52 326,11 323,18 316,97 310,26 303,05 295,34
9 3/4 247,65 374,15 365,94 362,22 357,99 353,27 348,04 346,66 345,25 342,33 336,11 329,40 322,19 314,48
10 254,00 393.79 381,85 377,63 372.91 367,68 366,30 364.89 361.97 355,75 349,04 341,83 334,12
10 1/2 266,70 434,56 422,63 418,40 413,68 408,46 407,07 405,66 402,74 396,52 389,81 382,60 374,89
10 3/4 273,05 455,69 443,76 439,53 434,81 429,59 428,20 426,79 423,87 417,65 410,94 403,73 396,03
11 279,40 477,32 456,44 451,22 449,83 448,42 445,50 439,28 432,57 425,36 417,65
1 1 1/4 285,75 499,44 478,56 473,34 471,96 470,54 467,62 461,41 454,70 447,49 439,78
12 304,80 568.80 547.92 542,70 541,32 539.90 536.98 530,77 524,06 516,85 509,14
14 355,60 775,64 749,54 748,16 746,74 743,82 737,61 730,89 723,68 715,98
T a b e la 3.18. R o w ek o d p rężający w połączeniach obciążników [2]

Odl. między czołem połączenia a rowkiem w mufie L (1) Średnica czopa mierzona w rowku D„n (2)
Numer, wymiar i typ połączenia
[cal] [mm] [cal] [mm]
NC 35 3 3/8 85,7 3 15/64 82,2
NC 38 —3 1/2 IF 3 5/8 92,1 3 33/64 89,3
NC 40 —4 FH 4 1/8 104,8 3 25/32 96,0
NC 44 41/8 104,8 4 3/16 106,4
NC 46 - 4 IF 41/8 104,8 4 21/64 109,9
NC 5 0 - 4 1/2 IF 4 1/8 104,8 4 3/4 120,7
NC 56 4 5/8 117,5 5 19/64 134,5
NC 61 5 1/8 130,2 5 55/64 148,8 co
NC 70 5 5/8 142,9 6 47/64 171,1 "0
NC 77 6 1/8 155,6 7 27/64 188,5 CD
4 1/2 FH 3 5/8 92,1 4 13/64 106,8 ?O'

123,4 Cl
5 1/2 REG 4 3/8 111,1 4 55/64
6 5/8 REG 4 5/8 117,5 5 27/64 137,7 CD
7 5/8 REG 4 7/8 123,8 6 13/32 162,7 3.
8 5/8 REG 4 7/8 123,8 7 18/64 184,9 3o '
N
(1) Tolerancja + 0 - 3 ,2 mm (+ 0 - 1/8 ) (2) Tolerancja + 0 -0 ,8 mm (+ 0 - 1/32) *<
T a b e la 3.19. O bciążniki spiralne (Drilco) [2] co

Ol
P ole przekroju p oprz. 'O
-O a> LenD ługość cylindrycznych końców 5*
dla obciążników o d 3 7/8” to 7” •q cr
Średnica zew. Głębokość Skok nacięć CD.
a CD
nacięcia e 2 -3 u Od strony czopa Od strony m ufy "O
X) H
[cal] [mm] N *Я
t [mm] [mm] [mm] *<
C5 и o o.
ł-J
a M in
m
\ М ах Min М ах 3*
CD
120' o.
3 7/8 1,98 ± 0 ,7 9 o
3 praw y 914.4 ± 2 5 ,4 o
/ 4 do 4 3/8 4,76 d= 0,79 cr
/ 3 praw y 914.4 ± 2 5 ,4
4 1/2 do 5 1/8 5,56 ± 0 ,7 9
3 praw y 965,2 ± 2 5 ,4
i 5 1/4 do 5 3/4 6,35 ± 0,79 340,8 457,2 457,2 609,6
5 7/8 do 6 3/8
3 praw y 1068,8 ± 2 5 ,4 Ш
7 ,1 4 ± 1,59 ■a
.- ■ O D — —------ 3 1068.4 ± 2 5 ,4
6 1/2 do 7 7,14 ± 1,59 Я
0
*
3 praw y 1168.4 ± 2 5 ,4
7 7,94 ± 1,59
Pole p rzek ro ju poprz,

dla obciążników od 7 1/8” to 12” CD
Д
з.
o‘
4, N
Ш
Ю
O
7 1/8 do 7 7/8 8,73 ± 1,59 3 praw y 1625,6 ± 2 5 ,4
(/ / / / / у/ 8 do 8 7/ 8 9,53 ± 1,59 3 praw y 1727,2 ± 2 5 ,4
120° 9 do 9 7/8 10,32 ± 2 ,3 8 3 praw y 1828,8 ± 2 5 ,4 304,8 457,2 457,2 609,6
I 10 do 10 7/8 11,11 ± 2 ,3 8 3 praw y 1930,4 ± 2 5 , 4
s /Ą i 11 do 12 11,91 ± 2 ,3 8 3 praw y 2032,0 ± 2 5 ,4
/
-e V l
1 o d ---------->h
Г
OО
)
Uwaga: Ciężar obciążnika spiralnego będzie mniejszy o ok. 4% - mm x 0.0394 = cal CO
to
cn
T ab ela 3.20. W ycięcia w obciążnikach pod kliny i elew ator wymiary otw orów w elew atorach [2]
Wymiary
Otwory w elewatorze
Zakres średnic zew nętrznych OD Elewator Kliny
Górny (3) Dolny (3)
A (1) R C (2) В (1) D (2) +2; - 0
+0: -1
[cal] [mm] [mm] O [mm] [mm]
[mm] [mm]
5,6 3,2 4 4,8 3,5 OD - 7,9 OD + 3,2

4 do 4 5/8
6,4 3,2 5 4,8 3,5 OD - 9,5 OD + 3,2
4 3/4 do 5 5/8
7,9 3,2 6 6,4 5 OD - 12,7 OD + 3,2
5 3/4 do 6 5/8
9,5 4,8 7,5 6,4 5 O D -1 4 OD + 3,2
6 3/4 do 8 5/8
11,1 6,4 9 6,4 5 OD - 15,9 OD + 3,2
8 3/4 i wyżej
(1) Wymiary А і В podane są dla nowych obciążników.
(2) Kąty C i D są przybliżone i podane informacyjnie.
OD - średnica zewnętrzna podana jest dla nowych obciążników
T ab ela 3.21. Z alecany m o m en t przy dokręcaniu (1) połączeń gwintowych obciążników z pow ierzchnią oporow ą [2]
Minimalny moment przy dokręcaniu
Połączenie
Średnica wewnętrzna
Wymiar
Średnica zew. 1 1 1/4 1 1/2 1 3/4 2 2 /4 2 /2

Typ
[ft.Ib] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [fUb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm]
[cal] [cal] [mm]
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
1 2 3 4
3 76,2 *2508 340 *2508 340 *2508 340

АРІ NC23 3 1/8 79,4 *3330 451 *3330 451 2647 359
3 1/4 82,6 4 000 542 3387 459 2647 359
2 3/8 Regularny 3 76,2 *2241 304 *2241 304 1749 237
T ab ela 3.21 cd .
3.5. Tabele przydatne do obliczania przewodu wiertniczego ____ _________

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
3 1/8 79,4 *3028 410 2574 349 1749 237
2 3/8 Regularny
3 1/4 82,6 3 285 . 445 2574 349 1749 237
3 76,2 *3797 514 *3797 514 2 926 396
2 7/8 РАС3 3 1/8 79,4 *4966 673 4151 562 2 926 396
3 1/4 82,6 5 206 705 4151 562 2 926 396
2 3/8 АРІ IF 3 1/2 88,9 *4606 624 *4606 624 3697 501
АРІ NC26 3 3/4 95,3 5501 745 4668 633 3697 501
3 1/2 88,9 *3838 520 *3838 520 *3838 520
2 7/8 Regularny 3 3/4 95.3 5766 781 4951 671 4002 542
3 7/8 98.4 5766 781 4951 671 4002 542
2 7/8 EH 3 3/4 95.3 *4089 554 *4089 554 *4089 554
3 1/2 DS 3 7/8 98.4 *5352 725 *5352 725 *5352 725
2 7/8 MO 41/8 104,8 *8059 1092 *8059 1092 7433 1 007
2 7/8 АРІ IF 3 7/8 98,4 *4640 629 *4640 629 *4640 629 *4640 629
АРІ NC31 4 1/8 104,8 *7390 1001 *7390 1001 *7390 1001 6853 929
4 1/8 104,8 *6466 876 *6466 876 *6466 876 *6466 876 5685 770
3 1/2 Regularny 4 1/4 108,0 *7886 1069 *7886 1069 *7886 1069 7115 964 5685 770
4 1/2 114,3 10471 1419 9514 1289 8394 1137 7115 964 5685 770
4 1/4 108,0 *8858 1200 *8858 1200 8161 1106 6853 929 5391 730
3 1/2 SH
4 1/2 114,3 10286 1394 9307 1261 8161 1106 6853 929 5391 730
4 1/2 114,3 *9038 1225 *9038 1225 *9038 1225 7411 1004
АРІ NC35 4 3/4 120,7 12273 1663 10826 1467 9202 1247 7411 1004
5 127,0 12273 1663 10826 1467 9202 1247 711 1004
4 1/4 108,0 *5161 699 *5161 699 *5161 699 *5161 699
3 1/2 EH 4 1/2 114.3 *8479 1149 *8479 1149 *8479 1149 8311 1126
4 SH 4 3/4 120,7 *12074 1636 11803 1599 10144 1375 8311 1126
265
3 1/2 MO 5 127,0 13283 1800 11803 1599 10144 1375 8311 1126
5 1/4 133.4 13283 1800 11803 1599 10144 1375 8311 1126
266
Tabela 3.21 cd.
_______________________________________________________________________________________________________________________________
Połączenie
Średnica wewnętrzna obciążników
Wymiar
Тур Średnica zew. 1 3/4 2 2 1/4 2 1/2 2 13/16
[cal] - [cal] [mm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [fUb] [daNm] [ft.lb] [daNm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
3 1/2 АРІ EF 4 3/4 120.7 *9986 1353 *9986 1353 *9986 1353 *9986 1353 8315 1127
АРІ NC38 5 127,0 * 13949 1890 *13949 1890 12907 1749 10977 1487 8315 1127
4 1/2 SH 5 1/4 133,4 16207 2196 14643 1984 12907 1749 10977 1487 8315 1127
5 1/2 139.7 16207 2196 14643 1984 12907 1749 10977 1487 8315 1127
3 1/2 H-901' 4 3/4 120,7 *8786 1191 *8786 1191 *8786 1191 *8786 1191 *8786 1191
5 127,0 *12794 1734 *12794 1734 *12794 1734 *12794 1734 10408 1410
5 1/4 133,4 *17094 2316 16929 2294 15137 2051 13151 1782 10408 1410
3 1/2 Н-904 5 1/2 139,7 18522 2510 16929 2294 15137 2051 13151 1782 10408 1410
4 5 127.0 *10910 1478 *10910 1478 *10910 1478 *10910 1478 *10910 1478
FH
АРІ 5 1/4 133.4 *15290 2072 *15290 2072 *15290 2072 14969 2028 12125 1643
NC40
4 5 1/2 139,7 *19985 2708 18886 2559 17028 2307 14969 2028 12125 1643
MO
4 1/2 5 3/4 146.1 20539 2783 18886 2559 17028 2307 14969 2028 12125 1643
DS
6 152.4 20539 2783 18886 2559 17028 2307 14969 2028 12125 1643
5 1/4 133.4 *12590 1706 *12590 1706 *12590 1706 *12590 1706 *12590 1706
H-904
5 1/2 139.7 *17401 2358 *17401 2358 *17401 2358 *17401 2358 16536 2241
5 3/4 146,1 *22531 3053 *22531 3053 21714 2942 19543 2648 16536 2241
6 152.4 25408 3443 23671 3207 21714 2942 19543 2648 16536 2241
6 1/4 158.8 25408 3443 23671 3207 21714 2942 19543 2648 16536 2241
4 1/2 АРІ Regularny 5 1/2 139.7 *15576 2111 *15576 2111 *15576 2111 *15576 2111 *15576 2111
5 3/4 146,1 *20609 2793 *20609 2793 *20609 2793 19601 2656 1629 2253
6 152,4 25407 3443 23686 3209 21749 2947 19601 2656 16629 2253
6 1/4 158.8 25407 3443 23686 3209 21749 2947 19601 2656 16629 2253
Tabela 3.21 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
АРІ NC44 5 3/4 146.1 *20895 2831 *20895 2831 *20895 2831 *20895 2831 18161 2461
6 152,4 *26453 3584 25510 3457 23493 3183 21257 2880 18161 2461
6 1/4 158,8 27300 3699 25510 3457 23493 3183 21257 2880 18161 2461
6 1/2 165.1 27300 3699 25510 3457 23493 3183 21257 2880 18161 2461
41/2 АРІ FH 5 1/2 139.7 *12973 1 758 *12973 1758 *12973 1 758 *12 973 1 758 *12 973 1 758
5 3/4 146.1 *18119 2 455 *18119 2455 *18119 2 455 *18 119 2 455 17 900 2 425
6 152,4 *23605 3 199 *23605 3199 23028 3 120 19 921 2 699 17 900 2 425
6 1/4 158.8 27294 3 698 25272 23028 3 120 19 921
_
3424 2 699 17 900 2 425

61/2 165.1 27294 3 698 25272 3424 23028 3 120 19 921 2 699 17 900 2 425
4 1/2 EH 5 3/4 146.1 *17738 2404 *17738 2404 *17738 2404 *17738 2404
АРІ NC46 6 152.4 *23422 3174 *23422 3174 22426 3039 20311 2752
4 АРІ IF 6 1/4 158,8 28021 3797 25676 3479 22426 3039 20311 2752
4 1/2 SIF 6 1/2 165.1 28021 3797 25676 3479 22426 3039 20311 2752
5 DS 6 3/4 171.5 28021 3797 25676 3479 22426 3039 20311 2752
Tabela 3.21 cd.

Połączenie
Średnica wewnętrzna obciążników
Wymiar
Typ Średnica zew. 2 1/4 2 1/2 2 13/16 3 3 1/4 3 1/2 3 3/4
[cal] - [cal] [mm] [ft.lb] [daNm] [ftlb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ftlb] [daNm] [fUb] [daNm] [ft.lb] [daNm] [ftlb] [daNm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
4 1/2 H-90' 5 3/4 146,1 *18019 2442 *18019 2442 *18019 2442 *1819 2442
6 152,4 *23681 3209 *23681 3209 23159 3138 21051 2852
6 1/4 158,8 28732 3893 26397 3577 23159 3138 21051 2852
6 1/2 165,1 28732 3893 26397 3577 23159 3138 21051 2852
6 3/4 171,5 28732 3893 26397 3577 23159 3138 21051 2852
3 Przewód wiert
Tabela 3.21 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
5 H-904 6 1/4 158,8 *25360 3436 *25360 3436 *25360 3436 *25360 3436 23988 3250
6 1/2 165,1 *31895 4322 *31895 4322 29400 3984 27167 3681 23988 3250
5 H-904 6 3/4 171,5 35292 4782 32825 4448 29400 3984 27167 3681 23988 3250
7 177,8 35292 4782 32825 4448 29400 3984 27167 3681 23988 3250
4 1/2 APIIF 6 1/4 158,8 *23004 3117 *23004 3117 *23004 3 117 *23004 3117 *23004 3117
АРІ NC50 6 1/2 165,1 *29679 4022 *29679 4022 *29679 4022 *29679 4022 26675 3614
5 EH 6 3/4 171,5 *36742 4979 35824 4854 32277 4374 29966 4060 26675 3614
5 MO 7 177,8 38379 5200 35824 4854 32277 4374 29966 4060 26675 3614
5 1/2 DS 7 1/4 184,2 38379 5200 35824 4854 32277 4374 29966 4060 26675 3614
5 S-IF 7 1/2 190,5 38379 5200 35824 4854 32277 4374 29973 4061 26675 3614
5 1/2 H-904 6 3/4 171,5 *34508 4676 *34508 4676 *34508 4676 34142 4626 30781 4171
7 177,8 *41993 5690 40117 5436 36501 4946 34142 4626 30781 4171
7 1/4 184,2 42719 5788 40117 5436 36501 4946 34142 4626 30781 4171
7 1/2 190,5 42719 5788 40117 5436 36501 4946 34142 4626 30781 4171
5 1/2 АРІ 6 3/4 171,5 *31941 4328 *31941 4328 *31941 4328 *31941 4328 30495 4132
Regularny 7 177,8 *39419 5341 *39419 5341 36235 4910 33868 4589 30495 4132
7 1/4 184,2 42481 5756 39866 5402 36235 4910 33868 4589 30495 4132
7 1/2 190,5 42 81 5756 39866 5402 36235 4 910 33868 4589 30495 4132
5 1/2 АРІ 7 177,8 *32762 4439 *32762 4439 *32762 4439 *32762 4439 *32762 4439
FH 7 1/4 184,2 *40998 5555 *40998 5555 *40998 5555 *40998 5555 *40998 5555
7 1/2 190,5 *49661 6729 *49661 6729 47756 6471 45190 6123 41533 5628
7 3/4 196,9 54515 7387 51687 7004 47756 6471 45190 6123 41533 5628 co
АРІ NC56 7 1/4 184,2 *40498 5488 *40498 5488 *40498 5488 *40498 5488
"0
Я
CD
7 1/2 190,5 *49060 6648 48221 6534 4680 6190 4 058 5699 $O'
7 3/4 196,9 52115 7062 48221 6534 45680 6190 42058 5699 CL
8 203,2 52115 7062 48221 6534 45680 6190 42058 5699
CD
6 5/8 АРІ 7 1/2 190,5 ' *46399 6287 *46399 6287 *46399 6287 *46399 6287
•3
Regularny 7 3/4 196,9 *55627 7538 53346 7228 50704 6870 46936 6360 o’
Tabela 3.21 cd. CO

СЛ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Ю
C 1
6 5/8 АРІ 8 203,2 57393 7777 53346 7228 50704 6870 46936 6360 ęoJ_
Regularny 8 1/4 209,6 57393 7777 53346 7228 50704 6870 46936 6360
Ф
T3
6 5/8 H-904 7 1/2 190.5 *46509 6302 *46509 6302 *46509 6302 *46509 6302 *Д<
CL
7 3/4 196,9 *55708 7549 *55708 7549 53629 7267 49855 6755 Ш
8 203,2 60321 8174 56273 7625 53629 7267 49855 6755
8 1/4 209.6 60321 8174 56273 7625 53629 7267 49855 6755
АРІ NC61 8 203.2 *55131 7470 *55131 7470 *55131 7470 *55131 7470
O
ct;
8 1/4 209.6 *65438 8867 *65438 8867 *65438 8867 61624 8350 o'
N
8 1/2 215,9 72670 9847 68398 9268 65607 8890 61624 8350 Q)
5m‘
8 3/4 222.3 72670 9847 68398 9268 64607 8754 61624 8350
9 228.6 72670 9847 68398 9268 65607 8890 61624
*o
8350
CD -
5 1/2 APIIF 8 203.2 *56641 7675 *56641 7675 *56641 7675 *56641 7675 *56641 7675 £O
8 1/4 209.6 *67133 9097 *67133 9097 *67133 9097 63381 8588 59027 7998 CL
C
8 1/2 215,9 74626 10112 70277 9523 67436 9138 63381 8588 59027 7998
8 3/4 222.3 74626 10112 70277 9523 67436 9138 63381 8588 59027 7998 CD
Д.
9 228.6 74626 10112 70277 9523 67436 9138 63381 8588 59027 7998
9 1/4 235,0 74626 10112 70277 9523 67436 9138 63381 8588 N
59027 7998 CD
(O
6 5/8 АРІ FH 8 1/2 215,9 *67789 9186 *67789 9186 *67789 9186 *67789 9186 *67789 9186 67184 9104 O
8 3/4 222.3 *79544 10778 *79544 10778 *79544 10778 76706 10394 72102 9770 67184 9104
9 228,6 88582 12003 83992 11381 80991 10974 76706 10394 72102 9770 67184 9104
9 1/4 235,0 88582 12003 83992 11381 80991 10974 76706 10394 72102 9770 67184 9104
9 1/2 241.3 88582 12003 83992 11381 80991 10974 76706 10394 72102 9770 67184 9104
АРІ NC70 9 228.6 *75781 10268 *75781 10268 *75781 10268 *75781 10268 *75781 10268 *75781 10268
9 1/4 235.0 *88802 12033 *88802 12033 *88802 12033 *88802 12033 *88802 12033 *88802 12033
9 1/2 241.3 *102354 13869 *102354 13869 *102354 13869 101107 13700 96214 13037 90984 12328
9 3/4 247,7 113710 15408 108841 14748 105657 14317 101107 13700 96214 13037 90984 12 328
10 254.0 113710 15408 108841 14748 105657 14317 101107 13700 96214 13037 90984 12 328
10 1/4 260.4 113710 15408 108841 14748 105657 14317 101107 13700 96214 13037 90984 12 328
N3
G>
CD
270
Tabela 3.21 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
_______________________________________________________________________________________________________________________________
АРІ NC77 10 254.0 *108194 14660 *108194 14660 *108194 14660 *108194 14660 *108194 14660 *108194 14660
10 1/4 260.4 *124051 16809 *124051 16809 *124051 16809 *124051 16809 *124051 16809 *124051 16809
10 1/2 266,7 *140491 19037 *140491 19037 *140491 19037 140488 19036 135119 18309 129375 17530
10 3/4 273.1 154297 20907 148965 20185 145476 19712 140488 19036 135119 18309 129375 17530
11 279.4 154297 20907 148965 20185 145476 19712 140488 19036 135119 18309 129375 17530
7 H-904 8 203,2 *53454 7243 *53454 7243 *53454 7243 *53454 7243 *53454 7243 *53454 7243
8 1/4 209,6 *63738 8637 *63738 8637 *63738 8637 *63738 8637 60971 8262 56382 7640
8 1/2 215,9 *74478 10092 72066 9765 69265 9386 65267 8844 60971 8262 56382 7640
7 5/8 АРІ 8 1/2 215,9 *60402 8185 *60402 8185 *60402 8185 *60402 8185 *60402 8185 *60402 8185
Regularny 8 3/4 222.3 *72169 9779 *72169 9779 *72169 9779 *72169 9779 *72169 9779 *72169 9779
9 228,6 *84442 11442 *84442 11442 *84442 11442 84221 11412 79536 10777 74529 10099
9 1/4 235,0 96301 13049 91633 12416 88580 12003 84221 11412 79536 10777 74529 10099
9 1/2 241.3 96301 13049 91633 12416 88580 12003 84221 11412 79536 10777 74529 10099
7 5/8 H-904 9 228,6 *73017 9894 *73017 9 894 *73017 9894 *73017 9894 *73017 9894 *73017 9894
9 1/4 235,0 *86006 11654 *86006 11 654 *86006 11654 *86006 11654 *86006 11654 *86006 11654
9 1/2 241,3 *99508 13483 *99508 13 483 *99508 13483 *99508 13483 *99508 13483 96285 13047
8 5/8 АРІ 10 254,0 *109345 14816 *109345 14 816 *109345 14816 *109345 14816 *109345 14816 *109345 14816
Regularny 10 1/4 260,4 *125263 16973 *125263 16 973 *125263 16973 *125263 16973 *125263 16973 125034 16942
101/2 266,7 *141767 19210 *141767 19210 141134 19124 136146 18448 130277 17653 125034 16942
8 5/8 H-904 10 1/4 260,4 * *113482 15377 *113482 15 377 *113482 15377 *113482 15377 *113482 15377 *113482 15377
10 1/2 266,7 *130063 17624 *130063 17 624 *130063 17624 *130063 17624 *130063 17624 *130063 17624
7 H-904 8 3/4 222,3 68061 9222 *68061 9222 67257 9113 62845 8516 58131 7877
9 228,6 74235 10059 71361 9670 67257 9113 62845 8516 58131 7877
7 5/8 АРІ 9 1/4 235.0 *73099 9905 *73099 9905 *73099 9905 *73099 9905
Regularny 9 1/2 241,3 *86463 11716 *86463 11716 82457 11173 77289 10473
9 3/4 247,7 91789 12438 87292 11828 82457 11173 77289 10473
10 254.0 91789 12438 87292 11828 82457 11173 77289 10473
'■k .i..- ............. -ii* . " ■■

’
Tabela 3.21 cd.

1 2 1 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
7 5/8 H-904 9 3/4 247.7 *91667 12421 *91667 12421 *91667 12421 *91667 12421 *91667 12 421
10 254,0 *106260 14398 *106260 14398 *106260 14398 104171 14115 98804 13 388
10 1/4 260,4 117112 15869 113851 15427 109188 14795 104171 14115 98804 13 388
10 1/2 266.7 117112 15869 113851 15427 109188 14795 104171 14115 98804 13 388
8 5/8 АРІ 10 3/4 273,1 *112883 15296 *112883 15296 *112883 15296 *112883 15296
Regularny 11 279,4 *130672 17706 *130672 17706 *130672 17706 *130672 17706
_
8 5/8 H-904 11 1/4 285.8 147616 20002 14243 1930 136846 18543 130871 17733
10 3/4 273,1 *92960 12596 *92960 12596 *92960 12596 *92960 12596
11 279,4 *110781 15011 *110781 15011 *110781 15011 *110781 15011
11 1/4 285.8 *129203 17507 *129203 17507 *129203 17507 *129203 17507
* Wartości m om entów skręcających poprzedzone gwiazdką oznaczają, ż e mufa jest słabszym elementem połączenia dla danej średnicy wewn. i zewn.
Dla pozostałych wartości momentu skręcającego, słabszym elem entem jest czop. Dla danego typu połączeń i tej sam ej średnicy zewn. I wewn. ob
ciążników stosujem y te sa m e wartości momentu przy skręcaniu. Np. dla połączeń 2 3/8 АРІ IF, АРІ NC 26 i 2 7/8 Slim Hole obciążników 3 1 /2 x 1 1/4'
stosujem y ten sam m om ent przy skręcaniu równy 624 (kNm) gdzie mufa jest słabszym elem entem połączenia.
, (1) Podstaw ą do obliczenia zaleconego momentu przy skręcaniu jest stosow anie sm aru do gwintów zaw ierającego 40 - 60% sproszkow anego m eta
licznego cynku lub 60% drobno sproszkow anego metalicznego ołowiu. Założono, ż e wszystkie połączenia gwintowe i powierzchnie oporowe zo stan ą
dokładnie pokryte sm arem oraz, że zastosow ana zostanie formuła zaw arta w Dodatku 2, paragraf A8 a naprężenie w czopie lub mufie wynosić będzie
430 875 kPa w zależności, który z elem entów jest słabszy.
(2) W artość norm alnego momentu przy skręcaniu jest podana w tabeli +10%. W yższe wartości momentu m ogą być zastosow ane tylko w nadzwyczajnych
okolicznościach.
(3) W artość m o m e n tu przy skręcaniu podana dla połączenia 2 7/8 PAC uwzględnia występowanie siły 603 225 kPa oraz innych czynników wyszczegól
nionych w uw ad ze u dołu kolumny.
(4) W artość m om entu przy skręcaniu podana dla połączenia H 90 uwzględnia występowanie siły 387 400 kPa oraz innych czynników wyszczególnionych
w uw adze u dołu kolumny.
ю
—i
Tabeia 3.22. Grubościenne rury płuczkowe (Drilco, Oddział firmy Smith Inernationai Inc.) [2] N
D
N>
Charakterystyka - zakres drugi
Wymiar Rura grubościenna Zwornik
nominalny Nominalny wymiar rury Centralne Spęczanie Własności mech. grubościennej rury Średnica Średnica
(A) grubościennej spęczanie na końcach płuczek zewn. (E) wewn.
Średnica Grubość Pole przekr. średnica rury średnica Rozciąg, na Mom. skręć, na Połączenie
wewn. (B) ścianki poprz. zewnętrzna zewnętrzna granicy plastyczn. granicy plastyczn.
[cal/mm) [cal/mm] [mm] [mm2] [cal, mm] [cal, mm] [103daN] [daN’m] [cal, mm] [cal, mm)
3 1/2 2 1/16 4 3 5/8 NC38 4 3/4 2 3/16
18,2 4051 153 2654
(88,9) (52,4) (101,6) (92,1) (3 1/2 IF) (120,7) (55,6)
4 2 9/16 4 1/2 4 1/8 NC40 5 1/4 2 11/16
18,2 4779 181 3747
(101,6) (65,1) (114,3) (104,8) (4 FH) (133,4) (68,3)
41/2 2 3/4 5 4 5/8 NC46 8 1/4 2 7/8
22,2 6427 244 5520
(114,3) (69,9) (127,0) (117,5) (4 IF) (158,8) (73,0)
5 3 5 1/2 5 1/8 NC50 6 1/2 3 1/8
25,4 8106 307 7660
(127,0) (76,2) (139,7) (130,2) (4 1/2 IF) (165,12) (79.4)
Charakterystyka - zakres drugi (c.d.)
Wymiar Zwornik Masa Zalecany Objętość

nominalny Właściwości mech. rura + zwornik moment
Wyporność Pojemność Wyporność
(A) przy materiału rury
Rozciąg, na Mom. skręć, na jednostkowy 30 stóp całkowita
Połączenie docinaniu
granicy plastyczn. granicy plastyczn.
[cal/mm] [10MaN] [daN'm] [kg/m] [kg] [daN'm] [l/m] [l/m] [l/m]
3 1/2 NC38 333 2383 37,7 344,3 1342 7,00 2,19 4,81
3 Przewód
(88,9) (3 1/2 IF)
4 NC40 316 3190 44,2 404,2 1797 9,01 3,37 5,64
(101,6) (4 FH)
4 1/2 NC46 456 5260 61,0 557,9 2956 11,66 3,87 7,79
wiertniczy
(H4.3) (4 IF)
5 NC50 563 6966 73,4 670,9 3985 13,97 4,61 9,36
(127,0) (4 1/2 IF)
T ab ela 3.22 c d . G ru b o ścien n e rury płuczkow e (Drilco, O ddział firmy Sm ith Inernationai Inc.) [2]
3 -5- Tabele przydatne

Charakterystyka - zakres trzeci
Rura grubościenna „Heavy> weighf Zwornik
Wymiar Własności mech. grubościennej
Nominalny wymiar rury grubościennej Centralne Spęczanie
nominalny rury płuczek
(A) spęczanie na końcach Średnica zewn.
Średnica Grubość Pole przekr. średnica rury średnica Rozciąg, Mom. skręć, na Połączenie (E) Średnica wewn.
zewnętrzna zewnętrzna na granicy granicy plastyczn.
do obliczania
wewn. (B) ścianki poprz. [cal, mm] [cal, mm]
[cal, mm] [mm] [mm2] [cal, mm] [cal, mm] plastyczn.
[cal/mm] [daN-m]
[103daN]
4 1/2 2 3/4 5 4 5/8 NC46 61/4 2 7/8
22,2 6427 244 5520
(114,3) (69,9) (127,0) (117,5) (4 IF) (158,8) (73,0)
5 3 5 1/2 5 1/8 NC50 6 1/2 3 1/8
przewodu w ie r tn ic z e g o ________ __________ 2 7 3
25,4 8106 307 7660

(127,0) (76,2) (139,7) (130,2) (4 1/2 IF) (165,1) (79,4)
Charakterystyka - zakres trzeci

Zwornik Masa Objętość
Wymiar Właściwości mech. Zalecany
rura + zwornik
nominalny moment przy Wyporność
Mom. skręć, docinaniu Wyporność Pojemność
(A) Rozciąg, na gra materiału
Połączenie na granicy jednostkowy 30 stóp całkowita
nicy plastyczn. rury
plastyczn. [daN'm]
[cal/mm] [(103daN] [l/m]
[daN*m] [kg/m] [kg] [l/m] [l/m]
41/2 NC46
456 5260 59,4 796,3 2956 11,66 3,87 7,57
(114,3) (4 IF)
5 NC50
563 6966 72,2 968,0 3985 13,81 4,61 9,20
(127,0) (4 1/2 IF)
mm x 0.0394 = cal mm2 x 0.00155 = cal2 daN.m x 7.38 = Ib.ft daN x 2.25 = lb
kg/m X 0.672 = lb/ft kg x 2.20 = lb I/m x 0.0805 = gal/ft I/m x 0.00192 = bbl/ft
274
Tabela 3.23. Graniatki [2]
Górne połączenie - mufa, Dolne połączenie - czop, Część graniatki
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Długość
Rozmiar Średni. gwint lewoskrętny gwint prawoskrętny przenosząca napęd Masa
graniatki wewn. [kg]
Średn. zewn. Wzdłuż
G E Całkowita A Część wielok. В Wielkość i typ Wielkość i typ Średn. zewn. (C) Po przek.
(C) bloków
[cal] [cal]
Std. Atl. Std. Atl. Std. Atl. Std Atl Std. Atl. Std. Atl. Std. Atl. Std Atl
graniatka o przekroju kwadratu
21/2 12,19 - 11,28 - 6 5/8 REG 4 1/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC26 2 3/8 IF 3 3/8 - 2 1/2 3 9/32 404 358
3 1 1/4 12,19 - 11,28 - 6 5/8 REG 4 1/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC31 2 7/8 IF 4 1/8 - 3 3 15/16 490 445
3 1/2 1 3/4 12,19 - 11,28 - 6 5/8 REG 4 1/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC38 3 1/2 IF 4 3/4 - 3 1/2 4 17/32 600 552
4 1/4 2 1/4 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 4 1/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC46 4 IF 6 1/4 - 41/4 5 9/16 840 788
5 1/4 2 13/16 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG - 7 3/4 NC50 4 1/2 IF 6 3/8 5 1/4 6 29/32 1260
3 1/4 NC56 5 1/2 FH 7 :
graniatka o przekroju sześciokąta foremnego
3 1 1/2 12,19 11,28 6 5/8 REG 41/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC26 2 3/8 IF 3 3/8 _ 3 3 3/8 440 395
3 1/2 1 3/4 12,19 - 11,28 - 6 5/8 REG 4 1/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC31 2 7/8 IF 41/8 - 3 1/2 3 15/16 567 532
41/4 2 1/4 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 4 1/2 REG 7 3/4 5 3/4 NC38 3 1/2 IF 4 3/4 - 4 1/4 4 25/32 886 840
- 5 1/4 3 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 7 3/4 - NC46 4 IF 6 - 5 1/4 5 29/32 990 -
5 1/4 3 1/4 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 7 3/4 - NC50 4 1/2 IF 61/8 - 5 1/4 5 29/32 965 -
51/4 2 13/16 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 7 3/4 - NC46 4 IF 6 1/4 - 5 1/4 5 29/32 1007 -
51/4 2 13/16 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 7 3/4 - NC50 4 1/2 IF 6 3/8 - 5 1/4 5 29/32 1007 -
6 3 1/2 12,19 16,46 11,28 15,54 6 5/8 REG 7 3/4 - NC56 5 1/2 IF 7 - 6 6 13/16 1095 ■
std, - standardowa, alt. = alternatywa

m x 3,28 -sto p a kg x 2,20 = flint
T ab ela 3.24. W ytrzym ałość graniatek (1) [2]
Cieśn. wew.
Wymiar Minimalna Rościąganie na granicy Moment skręcający na Zginanie na
Czop (dolne połączenie) Przy napr.
i typ Średnica zalecana średn. plastyczności granicy plastyczności gr. Piast.
Plastyczn.
graniatki wewnętrzna zewn. Rur okl.
Średni. dolny część dolny czop część część część
(2)
[cal] [cal] Typ i wymiar zewn. [cal] czop (3) wieloboczna (3) wielob. wieloboczna wieloboczna
[cal] [daN] [103daN] [daN] [103daN] [m*daN] [MPa]
kwadr.
2 1/2 1 1/4 NC 26 (2 3/8 IF) 3 3/8 4 1/2 185 198 1310 1680 1680 205,5
3 1 3/4 NC 31 (2 7/8 IF) 4 1/8 5 1/2 238 256 1960 2670 2710 175,8
3 1/2 2 1/4 NC 38 (3 1/2 IF) 4 3/4 6 5/8 322 323 3080 3930 4010 153,1
4 1/4 2 13/16 NC 46 (4 IF) 6 1/4 8 5/8 468 466 5335 6810 7000 134,5
41/4 2 13/16 NC 50 (4 1/2 IF) 6 3/8 8 5/8 632 466 7760 6810 7000 134,5
51/4 3 1/4 5 1/2 FH 7 9 5/8 715 758 9900 13700 13940 142,0
sześciok.
3 1 1/2 NC 26 (2 3/8 IF) 3 3/8 41/2 158 240 1125 2780 2520 184,1
3 1/2 1 7/8 NC 31 (2 7/8 IF) 4 1/8 5 1/2 220 316 1815 4270 3880 175,8
41/4 2 1/4 NC 38 (3 1/2 IF) 4 3/4 6 5/8 322 466 3080 7700 6980 172,4
5 1/4 3 NC 46 (4 IF) 6 1/4 8 5/8 426 671 4805 13870 12610 142,0
51/4 3 1/4 NC 50 (4 1/2 IF) 6 3/8 8 5/8 512 621 6335 13030 11880 142,0
6 3 1/2 5 1/2 FH 9 5/8 650 861 8990 20400 18580 125,5
7
1. Żadna z wartości nie jest skorygowana współczynnikami bezpieczeństw a. Wartości oparte s ą na minimalnej granicy plastyczności na rozciąganie,
równej 758 MPa (110 000 psi) i 620 MPa (90 000 psi) dla części wielobocznej (przenoszącej napęd) oraz wytrzymałości na ścinanie równej 57,7% mini
malnej granicy plastyczności na rozciąganie.
2. Należy spraw dzić prześwit pomiędzy protektorem gumowym zam ontowanym na łączniku ochronnym pod graniatką a średnicą wewnętrzną rur okładzi
nowych.
2. Obliczona powierzchnia poddana rozciąganiu znajduje się na dnie zarysu gwintu —3/4 cala od powierzchni oporowej czopa.
3. daN x 2,25 = Ib daNm x 7.38 = ib.ft MPa x 145 = psi
ho
-'•j
cn
3 Przewód wie
Literatura
1. Bourgoyne A. T.: Applied Drilling Engineering SPE, Richardson 1991.
2. Gabolde G., N guyen J.P., D rilling Data Handbook., Institut Francais du Petrole Publications, 1999/2006.
3. Gonet A.: Technologia stołowego wiercenia otworów kierunkowych w świetle badań m odelowych i w arun
ków geologicznych. Zeszyty Naukowe AGH W iertnictwo N afta Gaz, Z .3 ,1987.
4. Gonet A., Stryczek S., R zyczniakM .: Projektowanie otworów wiertniczych. U czelniane Wydawnictwa N a
ukowo-Dydaktyczne AGH, 2004.
5. Gonet A .s R zyczniakM , Stryczek S.: Zadania do ćwiczeń z wiertnictwa. Uczelniane W ydawnictwa N auko
wo-Dydaktyczne AGH, 1997.
6. M itchell R.F., M iska S.Z.: Fundamenta/s o f DriKing Engineering, SPE, Richardson 2011.
7. W iśniowski R.: Wybrane aspekty projektowania konstrukcji otworów kierunkowych z wykorzystaniem
technik numerycznych, Uczelniane W ydawnictwa N aukowo-Dydaktyczne AGH, 2002.
8. Wellplan Software Help, Halliburton 2014.
Rozdział 4
Rury okładzinowe
Andrzej Gonet1, Stanisław Stryczek1, Rafał Wiśniowski1, Mirosław Rzyczniak1,
Paweł Zapiór1, Tomasz Śliwa1, Aneta Sapińska-Śliwa1
Zabezpieczenie ścian otworu wiertniczego przed zaciśnięciem lub rozmyciem

przez płuczkę realizuje się poprzez zapuszczenie rur okładzinowych. Dodatko
wo rury okładzinowe i ich późniejsze uszczelnienie zaczynem uszczelniającym
pozwalają zamknąć interwały, do których może zachodzić ucieczka płuczki
wiertniczej lub z których może dopływać płyn złożowy do otworu. Uzbrojenie wy
lotu otworu w rury okładzinowe jest podstawą do zamocowania więźby rurowej,
a następnie prowadzenia bezpiecznego wiercenia z użyciem głowic przeciw erup-
cyjnych.
Cała konstrukcja otworu musi zostać przemyślana i zaprojektowana jesz
cze przed rozpoczęciem wiercenia. Planowana końcowa średnica wewnętrzna
kolumny eksploatacyjnej, jak również spodziewane komplikacje podczas wierce
nia warunkują liczbę kolumn oraz średnicę zewnętrzną początkowej kolumny. To
z kolei wpływa na dobór urządzenia wiertniczego do wykonania otworu w aspek
cie udźwigu urządzenia oraz średnicy przelotu stołu wiertniczego.
Dlatego też na etapie sporządzania projektu zarurowania otworu wiertni
czego należy przewidzieć i uwzględnić wszystkie czynniki warunkujące długości
kolumn, rodzaj materiału z którego są wykonane, grubości ścianek rur, ich średni
ce oraz zamocowanie na nich dodatkowego wyposażenia.

278 4. Rury okładzinowe
4.1. Rodzaje kolumn rur okładzinowych

Kolumna wstępna zapuszczana jest do izolacji luźnych pokładów i wód przypo
wierzchniowych.
Wstępne kolumny rur okładzinowych należy sprawdzić tylko pod kątem
ciśnienia zgniatającego w jednoosiowym stanie naprężeń, gdy głębokość ich za
puszczania przekracza 50 m, przyjmując [15,22,23]:
• całkowite opróżnienie rur okładzinowych;
• jako ciśnienie zgniatające - ciśnienie hydrostatyczne płuczki wypełnia
jącej otwór wiertniczy podczas rurowania.
Kolumna prowadnikowa zapuszczana jest do odizolowania warstw wo
donośnych trzecio- i czwartorzędowych o słabej zwięzłości. Wyżej wymieniona
kolumna pozwala na montaż więźby rurowej i głowic przeciwerupcyjnych. Pro-
wadnikowe kolumny rur okładzinowych należy obliczać w jednoosiowym stanie
naprężeń na:
• ciśnienie zgniatające, przyjmując pełne opróżnienie kolumny rur okła
dzinowych. Jako ciśnienie zgniatające należy traktować ciśnienie hydro
statyczne płuczki wypełniającej otwór wiertniczy podczas rurowania;
• siłę rozluźniającą połączenia gwintowe;
• wytrzymałość na rozciąganie w caliźnie rur;
• ciśnienie wewnętrzne.
Kolumna techniczna (pośrednia) służy do rurowania tej części otworu,
w której mogą zaistnieć komplikacje spowodowane niestabilnością ściany otworu,
kawemowaniem, przewiercaniem soli plastycznych, warstw chłonnych. Zmniej
sza niebezpieczeństwo w trakcie prowadzenia robót wiertniczych po nawierceniu
skał zbiornikowych o dużym ciśnieniu płynu złożowego. Zapobiega samowypły-
wom gazu ziemnego, ropy naftowej lub wód złożowych, eliminując wystąpienie
zjawiska szczelinowania utworów nadległych. W niektórych przypadkach, gdy
kolumna jest bardzo długa (duży ciężar kolumny, niskie gradienty ciśnień itp.)
może być zapuszczana kolumna rur traconych, tzw. liner podwieszony powyżej
buta rur kolumny poprzedniej. Techniczne kolumny rur oblicza się w dwuosio
wym stanie naprężeń na:
• ciśnienia zgniatające;
Kolum na eksploatacyjna przeznaczona jest do oddzielenia poziomu pro
duktywnego od wszystkich pozostałych warstw, uszczelnienia tego poziomu oraz
eksploatację płynu złożowego (ropy naftowej, gazu ziemnego, wody złożowej).
Kolumny eksploatacyjne mogą mieć również formę kolumn traconych - linerów.
Eksploatacyjne kolumny rur oblicza się w dwuosiowym stanie naprężeń na:
4.2. Projektowanie schematu zarurowania otworu w ie rtn ic ze g o __________________ 279
• ciśnienia zgniatające;
4.2. Projektowanie schematu zarurowania otworu

wiertniczego
Na wstępny schemat zarurowania otworu wiertniczego składają się średnice no
minalne poszczególnych kolumn rur okładzinowych i średnice świdrów, którymi
przewidywane jest wiercenie pod dane kolumny oraz głębokości ich zapuszcza
nia. Dobór poszczególnych schematów zarurowania otworu wiertniczego, jale też
ich kombinacji uzależniony jest od:
• warunków geologicznych,
• poziomu stosowanej techniki wiercenia (warunkującego stosowanie mi
nimalnych prześwitów między poszczególnymi średnicami k o lum n rur
okładzinowych),
• wymiarów średnic świdrów, rur okładzinowych oraz grubości ścianek
tych rur pozostających do dyspozycji.
Opracowanie schematów zarurowania otworu wiertniczego zaczyna się
od spodu otworu, czyli ustala się najpierw średnicę eksploatacyjnej (technicz
nej) kolumny rur okładzinowych, przyjmując za podstawę głębokość, na którą
ma ona być zapuszczana. Po ustaleniu średnicy znamionowej kolumny rur okła
dzinowych dobiera się średnicę świdra, którym ma być wiercony interwał otworu
umożliwiający zapuszczenie tej kolumny rur [5,6].
Średnicę otworu wiertniczego, a zatem i średnicę świdra do jego odwierce
nia, wyznacza się wzorem:
D 0 = D m+ k[m \ (4.1)
gdzie: D B- średnica otworu wiertniczego (świdra) [m],
D m- zewnętrzna średnica złączki (kielicha - rury) rur okładzinowych [m],
k - prześwit [m]: /с є (0,016[m]-K),095[m]) - dla otworów normalno-śred-
nicowych, ктє (0,1 [m]^0,2[m]) - dla otworów wielkośrednicowych.
Przy projektowaniu schematu zarurowania otworu wiertniczego ważny jest
również dobór prześwitu pomiędzy świdrem, a średnicą wewnętrzną kolumny
rur okładzinowych. Ma to szczególne znaczenie przy projektowaniu kolumn rur
okładzinowych o różnych grubościach ścianki. Wielkość tego prześwitu zależy
od tolerancji, z jaką wykonuje się rury okładzinowe i świdry, przyjmuje się ją
w granicach od 0,002 do 0,006 m [9,11,18].
Poprawnie dobrana konstrukcja otworu wiertniczego powinna umożliwić
bezpieczne Odwiercenie OtWOrU do planowanej głębokości przy m in im a ln ym
stopniu ryzyka dla ludzi i środowiska oraz przy optymalnym poziomie prac wiert
niczych.
Ogólny schemat postępowania zmierzający do ustalenia bezpiecznej kon
strukcji otworu wiertniczego powinien być następujący:
• na podstawie analizy warunków geologicznych, szczególnie rozkładów
gradientów ciśnienia złożowego i szczelinowania oraz analizy innych
trudności wiertniczych, należy ustalić liczbę kolumn rur okładzinowych
i głębokości ich zapuszczania,
• po ustaleniu średnicy ostatniej kolumny rur okładzinowych należy okre
ślić średnice pozostałych kolumn rur,
• w warunkach wierceń geologiczno-poszukiwawczych na terenie słabo
rozpoznanym zaleca się ustalenie jednej kolumny rezerwowej.
Typowe schematy średnic kolumn rur okładzinowych używanych do zaru-
rowania otworów wiertniczych przedstawia tab 4.1.
Tabela 4.1. Typowe schematy zarurowania otworów wiertniczych [1,10]
Średnica zewnętrzna rur kolumny
wstępnej prowadnikowej technicznej eksploatacyjnej
18 V,” із V 9 7 ,” 5 '/,”
473,10 [mm] 339,72 [mm] 244,5 [mm] 139,7 [mm]
16” 10 % ” 7” 5” (4 V2”)
406,4 [mm] 273,05 [mm] 177,8 [mm] 127,0 [mm] (114,3 [mm])
16” 11%” 8 7 ,” 5 Vj”
406,4 [mm] 298,45 [mm] 219,08 [mm] 139,7 [mm]
20” 13V 9 7 ,” 7” (5 V2”)
508,0 [mm] 339,72 [mm] ' 244;5 [mm] 177,8 [mm] (139,7 [mm])
4.3. Kryteria stosowane w projektowaniu rur

okładzinowych
Podstawowymi kryteriami doboru rur okładzinowych jest kwestia rodzaju, wiel
kości i złożoności obciążeń zewnętrznych, które muszą być przeniesione podczas
zapuszczania, cementowania i długoletniej eksploatacji rur okładzinowych przy
szłego odwiertu. Projektowanie lub dobór poszczególnych kolumn rur okładzi
nowych musi opierać się na obszernej analizie danych źródłowych, które można
pogrupować w 5 kategorii kryteriów, potrzebnych do wzorów obliczeniowych lub
do skorzystania z odpowiednich programów komputerowych, jakie stosuje się
współcześnie do projektowania rur [3,4,16], _
4.3. Kryteria stosowane w projektowaniu rur okładzinowych 281
Kryteria geologiczno-złożowe:
• wielkość i rozkład ciśnień porowych;
• wielkość i rozkład ciśnień szczelinowania;
• wielkość i rozkład temperatury statycznej;
• strefy występowania skał plastycznych (iłów, soli oraz łupków);
• strefy występowania skał chłonnych;
• występowanie stref nasyconych wodami słodkimi;
• chemiczna stabilizacja skał/wrażliwość łupków (rodzaj płuczki i czas
kontaktu płuczki ze skałą w trakcie wiercenia otworu);
• strefy ucieczek płuczki i spodziewane natężenie tych ucieczek;
• występowanie tzw. zgazowania podpowierzchniowego (ang. shalow gas)\
• występowanie stref z zawartością gazów kwaśnych (H2S i C02);
• inne zjawiska występujące na obszarze Karpat i Przedgórza mające
wpływ na dobór kolumny rur okładzinowych.
Wymagania dotyczące minimalnych średnic:
• minimalna średnica otworu dla bezpiecznego osiągnięcia projektowa
nych celów (m.in. posadowienia buta poszczególnych kolumn rur);
• maksymalna średnica geofizycznych sond pomiarowych;
• średnica projektowanych rur wydobywczych;
• rodzaj stosowanych systemów uzbrojenia wgłębnego (pakerowe lub
bezpakerowe);
• wymagania dot. rodzaju stosowanego pakera i pozostałego sprzętu wy
posażenia wgłębnego (przy pakerowym uzbrojeniu otworu);
• zastosowanie Podpowierzchniowego Zaworu Bezpieczeństwa (w skr.
PZB);
• inne wymagania dotyczące wyposażenia wgłębnego stosownie do obo
wiązujących przepisów bezpieczeństwa czy też sprawdzonych praktyk.
Kryteria dla wierceń kierunkowych i poziomych:
• lokalizacja otworu na powierzchni;
• cele geologiczne do osiągnięcia;
• trajektoria otworu.
Dane związane z wydobyciem:
• skład chemiczny wydobywanej cieczy;
• rodzaj stosowanego płynu pakerowego (gęstość);
■ skrajne przypadki największych obciążeń rur wydobywczych, jakie
mogą mieć miejsce w czasie zapuszczania uzbrojenia otworu, eksplo
atacji oraz operacji rekonstrukcji otworu;
• przewidywana żywotność uzbrojonego otworu lub przewidywana czę
stotliwość rekonstrukcji otworu.
Inne kryteria:
• wymagania dotyczące parametrów technicznych urządzenia wiertnicze
go lub do rekonstrukcji oraz jego wyposażenia;
• kryteria jakościowe dotyczące technicznego odbioru rur okładzinowych;
• kryteria doboru rur wg kategorii określonych w АРІ lub równoważnych
normach EN oraz w innych normach;
• kryteria jakościowe rur w zależności od oferty potencjalnych dostaw
ców (VAM,Tenaris Hydrill);
• kryteria cenowe (analiza ekonomiczna projektowania);
• wymagania zawarte w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia
(tj. SIWZ).
4.4. Ciśnienia górotworu

Dokładne projektowanie konstrukcji otworu wiertniczego rozpoczyna się po spo
rządzeniu planu inżynierskiego, który uwzględnia dane geologiczne oraz warunki
technologiczne rejonu wierceń. Na podstawie uzyskanych i obliczonych danych
sporządza się wykres w układzie współrzędnych: wartości poszczególnych gra
dientów ciśnień (złożowego, geostatycznego, szczelinowania, hydrostatycznego
słupa płuczki) w funkcji głębokości otworu wiertniczego. Wykreślone zależności
są podstawą do projektowania konstrukcji otworu wiertniczego ze względu na
występujące warunki ciśnieniowe.
W podpunktach od a. do d. podano sposoby obliczania poszczególnych ci
śnień niezbędnych do projektowania konstrukcji otworów wiertniczych [22,23]
a. Ciśnienie złożowe
Ciśnienie złożowe jest to ciśnienie, pod jakim znajduje się płyn złożo
wy w poziomie stanowiącym skałę zbiornikową. Przykładowy rozkład
gradientów ciśnień złożowych w otworze wiertniczym w zależności od
głębokości przedstawiono na rys. 4.1.
Ciśnienie złożowe Pz oblicza się wzorem
P z = H- G2 [Pa] (4.2)
gdzie: H —głębokość spągu warstwy, dla której oblicza się wartość ciśnie
nia złożowego [m],
Gz- gradient ciśnienia złożowego w analizowanej warstwie [Pa/m].
b. Ciśnienie hydrostatyczne słupa płuczki
Ciśnienie hydrostatyczne jest to ciśnienie wywierane przez słup płuczki
wiertniczej (cieczy wiertniczej) o wysokości H i ciężarze właściwym y.
Wartości ciśnień hydrostatycznych obliczono wzorem
Pi, = H- G„ [Pa] (4.3)

4.4. Ciśnienia górotworu 283
Rys. 4.1. Rozkład ciśnień w otworze wiertniczym [17]
c. Ciśnienie geostatyczne
Ciśnienie geostatyczne jest to ciśnienie wywierane przez skały stanowią
ce nadkład wraz z płynami znajdującymi się w tych skałach.
Ciśnienie geostatyczne wywierane przez skały stanowiące nadkład jest
sumą iloczynów ciężaru właściwego przewierconych skał i ich miąższo
ści, co można zapisać wzorem
P g = s 1 L h i ' P . [P a l ( 4 -4 )
1=1
gdzie: hi - miąższość poszczególnych warstw (typów skał) [m],

Pt - gęstość skał danej warstwy, [kg/m3],
g —przyspieszenie ziemskie [m/s2].
Zgodnie ze wzorem (4.4) wartość ciśnienia nadkładu rośnie wraz z głę
bokością i gęstością poszczególnych skał. Stąd dla dobrze rozeznanego profilu
litologicznego otworu wiertniczego należy dokonać następujących obliczeń za
leżnych od:
• miąższości pokładów skał sprężystych i ich porowatości,

• miąższości pokładów skał plastycznych i ich stopnia skompaktowania.
Do ustalenia zależności gęstości skał sprężystych typu porowatego (np.
piaskowce) od ich porowatości można się posłużyć wykresem przedstawionym
na rys. 4.2; z kolei do ustalenia gęstości (masy) skał plastycznych (np. łupków) od
głębokości - wykresem przedstawionym na rys. 4.3.
Jak widać (krzywa rozkładu gęstości łupków), występuje sfera nieokreślo
na (od 0,0 m do 200,0 m), w której nie można określić dokładnej gęstości (masy)
łupków. Dla obliczenia ciśnienia i gradientu ciśnienia geostatycznego w tej strefie
należy przyjmować wartość średnią gęstości równą 2040 kg/m3.
porowatość, %
Rys. 4.2. Zależność gęstości masy skał od porowatości [17]
Na rys. 4.4. przedstawiono krzywą zmian gęstości (masy) łupków od głę

bokości przy założeniu, że seria łupków od 200 do 6000 m jest jednorodna.
4.4. Ciśnienia górotworu 285
d. Ciśnienie szczelinowania
Ciśnienie szczelinowania jest to ciśnienie, przy którym występuje znisz
czenie skały pod wpływem przekroczenia wytrzymałości szkieletu skały
i przezwyciężenia ciśnienia płynu wypełniającego tę skałę (w wiertnic
twie przez ciśnienie szczelinowania należy rozumieć takie ciśnienie,
przy którym występuje chłonność lub ucieczka płuczki). Wielkość ci
śnienia szczelinowania uzależniona jest od typu i wielkości skał. Ciśnie
nie to oblicza się wzorem
Pe = P ł + ^ ( P g - P I )[M Pa] (4.5)
gdzie: Pa - ciśnienie szczelinowania warstwy [MPa],

Pz - ciśnienie złożowe [MPa],
Pg —ciśnienie geostatyczne (górotworu) [MPa],
v - liczba Poissona.
gęstość, kg/m1
Rys. 4.3. Zależność gęstości łupków, iłów i iłowców od głębokości ich zalegania [17]
Rys. 4.4. Krzywa kompakcji łupków dla jednorodnego pokładu ilastego [17]
• Dla formacji sprężystych (np. piaskowce zbite) ciśnienie określa się

wzorem
(Pt - Ą ) [MPa] (4.6)
• Dla formacji o dobrych właściwościach filtracyjnych płynu wypełnia

jącego otwór wiertniczy ciśnienie szczelinowania określa się wzorem
^ = ^ + |( ^ - ^ ) [ M P a ] (4.7)
• W wypadku występowania piaskowców o różnym stopniu zailenia

przyjmuje się współczynnik Poissona w granicach 0,28-Ю,30 (rośnie
ze wzrostem zailenia), a wielkość ciśnienia szczelinowania oblicza się
wzorem
= p , + [0,389-0,428] • (Pg - Pz) [MPa] (4.8)

4.5. Obliczenia wytrzymałościowe kolumn rur o kładzinow ych______________ ______ 287
• W warstwach plastycznych (np. czerwone iły solne, sole, iły itp.) ciśnie
nie szczelinowania oblicza się z następującej nierówności
p u Ї Ps (4.9)
4.5. Obliczenia wytrzymałościowe kolumn rur

okładzinowych
Do obliczeń wytrzymałościowych kolumn rur okładzinowych należy stosować
te kryteria, które zapewniają założony stopień bezpieczeństwa w różnych fazach
robót, w tym podczas opanowywania erupcji płynu złożowego i oddziaływania
na rury siarkowodoru i dwutlenku węgla, a także w trakcie przyszłej eksploatacji
złoża. Dla osiągnięcia celów postawionych w rozdziale 4.2. należy zaprojektować
kolumny rur okładzinowych zgodnie z ich przeznaczeniem. Przez metodę projek
towania kolumny rur okładzinowych należy rozumieć ustalenie:
• typu połączenia gwintowego,
• materiału rur okładzinowych (gatunku stali oraz grubości ścianek),
• długość poszczególnych odcinków kolumny rur (sekcji) o różnych gru
bościach ścianek.
4.5.1. Obliczanie wytrzymałości rur okładzinowych na

ciśnienie zgniatające
W warunkach działania obciążeń zgniatających, pochodzących od zewnętrzne
go ciśnienia hydrostatycznego słupa płuczki wiertniczej lub płynu złożowego,
uszkodzenie kolumny rur okładzinowych może nastąpić w wypadku przekrocze
nia granicy plastyczności lub wytrzymałości stali. Odkształcenie sprężyste rury
okładzinowej występuje pod wpływem działania ciśnienia zewnętrznego, którego
wartość zależy tylko od stosunku średnicy zewnętrznej rury do grubości ścian
ki, nie zależy natomiast od granicy plastyczności stali, z której wykonano rurę
okładzinową. Zgniecenie rury okładzinowej przy odkształceniach plastycznych
występuje przy małych wartościach ilorazu średnicy zewnętrznej rury do grubości
ścianki D z/b, zaś zgniecenie rury przy odkształceniach sprężystych - przy dużych
wartościach ilorazu D: /b. Rury okładzinowe o mniejszych średnicach produko
wane są zazwyczaj ze stali o dużej wartości granicy plastyczności.
Wzory АРІ, służące do obliczenia wielkości ciśnienia zgniatającego rury
okładzinowe są wzorami empirycznymi i według biuletynu АРІ (5.C.2, wyd.
11,1974) mogą mieć różną postać.
W obszarze zgniatania (odkształcenia) plastycznego, w którym decydu
jący wpływ na zgniatanie mają wymiary rur okładzinowych (D i b) oraz granica
plastyczności stali Re, wyróżnia się dwa obszary:
1. W obszarze pierwszym odkształceń plastycznych ciśnienie zewnętrzne,

które powoduje powstanie na wewnętrznej ściance rury okładzinowej
naprężeń odpowiadających najmniejszej granicy plastyczności, oblicza
się wzorem
-1
P = 2R [Pa] (4.10)
gdzie: P_ -m inim alne obliczeniowe ciśnienie zgniatające [Pa],

D. - nominalna zewnętrzna średnica rury okładzinowej [m],
b' - nominalna grubość ścianki rury okładzinowej [m],
R - minimalna wartość granicy plastyczności dla poszczegól
nych gatunków stali (tab. 4.2.) [Pa].
Wzór (4.10) stosuje się przy ilorazie (Ą/Z») według tab. 4.3.
2. W obszarze drugim odkształceń plastycznych, w których przecinają się
krzywe obszaru plastyczności z krzywą sprężystości, do obliczeń naj
mniejszego ciśnienia zewnętrznego, powodującego najmniejsze zgnia
tanie, stosuje się wzór
A'
- B ' —C [Pa] (4.11)
Ą
b
Oznaczenia wartości współczynników A \ В' i C oraz ilorazu ( Ą /b) są

przedstawione w tab. 4.4. Pozostałe oznaczenia takie same jak we wzorze (4.10).
Tabela 4.2. Własności mechaniczne stali (objętych normami АРІ) używanych do produkcji rur
okładzinowych [ 10]
O dm iana w ytrzym ałościow a G ranica plastyczności W ytrzym ałość na rozciąganie

stali Д [MPa] Rm [MPa]
H -40 275,57 413,84
J-55 379,52 516,81
K-55 379,52 655,08
C-75 516,81 655,08
L-80* 550,00 660,00
M -80 551,13 689,41

4.5. Obliczenia wytrzymałościowe kolumn rur okładzinowych 289
Tabela 4.2 cd.
O dm iana w ytrzym ałościow a G ranica plastyczności W ytrzym ałość na rozciąganie

stali Rc [MPa] Rm [MPa]
MW -C-90* 620,00 690,00
C-95 655,08 723,73
M W -C-95* 655,08 760,00
P-105 723,73 827,68
P-110 758,05 862,00
M W -125* 860,00 930,00
M W -140* 965,00 1030,00
V-150 1034,60 1103,25
M W -155* 1070,00 1140,00

*StaIe nie objęte normą АРІ
Tabela 4.3. Obszar stosowania wzoru na ciśnienie zgniatające w granicy plastyczności [10]
G atunek stali * W artość ilorazu G atunek stali W artość ilorazu

( A /6 ) w g А РІ (D.Jb)
H-40 16,40 lub mniej P-110 12,44 lub mniej
H -50* 15,24 lub mniej P-120* 12,21 lub mniej
J-K-55 14,81 lub mniej Q-125 12,11 lub mniej
I-K-60* 14,44 lub mniej Q-130* 12,02 lub mniej
J-K-70* 13,85 lub mniej S-135 11,92 lub mniej
C-75&E 13,60 lub mniej S-140* 11,84 lub mniej
L-N-80 13,38 lub mniej S-150* 11,67 lub mniej
C-90 13,01 lub mniej S-155* 11,59 lub mniej
С-Т-95&Х 12,85 lub mniej S-160* 11,52 lub mniej
С-Т-100&Х* 12,70 lub mniej S-170* 11,37 lub mniej
P-105&G 12,57 lub mniej S-180* 11,23 lub mniej
‘ Przedstawione gatunki stali nie są gatunkami АРІ, ale są gatunkami stosowanymi lub gatunkami
rozważonymi do stosowania i są przedstawione dla celów informacyjnych.
W obszarze przejściowym, w którym zgniatanie zależy od E, Re oraz

D r i b, (czynnik E nie występuje we wzorze obliczeniowym, lecz wpływa na po
chylenie krzywej opisanej równaniem). W obszarze przejściowym między ob
szarem sprężystych i plastycznych odkształceń, najmniejsze ciśnienie zgniatające
określa się wzorem
p* = R . -в [Pa] (4.12)
Wartości współczynników А і В oraz ilorazu (D J b ) przedstawiono w tab.

4.5. Pozostałe oznaczenia analogiczne jak we wzorze (4.10).
Tabela 4.4. Współczynniki wzoru i zakresy DJb dla ciśnienia zgniatającego w zakresie
plastycznym [10]
C W artość ilorazu
G atunek stali * A' B’
[Pa] (D Jb)
H -40 2,950 0,0465 5198830 16,40 do 27,01
H-50* 2,976 0,0515 7281120 15,24 do 25,63
J-K-55 2,991 0,0541 8315370 14,81 do 25,01
J-K-60* 3,005 0,0566 9349620 14,44 do 24,42
J-K -70* 3,037 0,0617 11418120 13,85 do 23,38
C-75& E 3,054 0,0642 12452370 13,60 do 22,91
L-N-80 3,071 0,0667 13479725 13,38 do 22,47
C-90 3,106 0,0718 15541330 13,01 do 21,69
С-Т-95& Х 3,124 0,0743 16575580 12,85 do 21,33
С-Т-100& Х* 3,143 0,0768 17602935 12,70 do 21,00
P-105& G 3,162 0,0794 18630290 12,57 do 20,70
P-110 3,181 0,0819 19664540 12,44 do 20,41
P-120* 3,219 0,0870 21726145 12,21 do 19,88
Q-125 3,239 0,0895 22760395 12,11 do 19,63
Q-130* 3,258 0,0920 23794645 12,02 do 19,40
S -I3 5 3,278 0,0946 24S28895 11,92 do 19,18
S-140* 3,297 0,0971 25863145 11,84 do 18,97

Tabela 4.4 cd.
C W artość ilorazu
G atunek stali * A" B'
[Pa] {D.Jb)
S-150* 3,336 0,1021 27945335 11,67 do 18,57
S-155* 3,356 0,047 28986580 11,59 do 18,37
S-160* 3,375 0,1072 30034620 11,52 do 18,19
S-170* 3,412 0,1123 32130700 11,37 do 17,82
S-180* 3,442 0,1173 34240570 11,23 do 17,47

W obszarze odkształceń sprężystych, w którym uszkodzenie (zgniece

nie) jest zależne od współczynnika sprężystości E, granicy plastyczności stali
R , wartości ilorazu (D.Jb ) wzór na ciśnienie zewnętrzne, powodujące najmniej
sze zgniatanie rury okładzinowej, ma postać
323619,45-106
A f Al_j
ь уь
Tabela. 4.5. Współczynniki wzoru i zakresy Dz Ib dla ciśnienia zgniatającego w zakresie

przejściowym [ 10]
W artość ilorazu
G atunek stali * A В
( D Jb )
H -40 2,063 0,0325 27,01 do 42,64
H-50* 2,003 0,0347 25,63 do 38,83
J-K -55 1,989 0,0360 25,01 do 37,21
J-K-60* 1,983 0,0373 24,42 do 35,73
J-K -70* 1,984 0,0403 23,38 do 33,17
C-75& E 1,990 0,0418 22,91 do 32,05
L-N -80 1,998 0,0434 22,47 do 31,02
C-90 2,017 0,0466 21,69 do 29,18

С-Т-95& Х 2,029 0,0482 21,33 do 28,36
С-Т-100& Х* 2,040 0,0499 21,00 do 27,60
P-105& G 2,053 0,0515 20,70 do 26,89

Tabela 4.5 cd.
W artość ilorazu
G atunek stali * A В
CD Jb )
P-110 2,066 0,0532 20,41 do 26,22
P -120* 2,092 0,0565 19,88 do 25,01
Q-125 2,106 0,0582 19,63 do 24,46
Q-130* 2,119 0,0599 19,40 do 23,94
S-135 2,133 0,0615 19,18 do 23,44
S-140* 2,146 0,0632 18,97 do 22,98
S-150* 2,174 0,0666 18,57 do 22,11
S-155* 2,188 0,0683 18,37 do 21,70
S-160* 2,202 0,0700 18,19 do 21,32
S-170* 2,231 0,0734 17,82 do 20,60
S-180* 2,261 0,0769 17,47 do 19,93

Tabela 4.6 Zakres Dz /b dla zgniatania sprężystego [10]
W artość ilorazu G atunek stali W artość ilorazu

G atunek stali *
(Dz /b) w g АРІ (Dz /b)
H -40 42,64 lub więcej P-110 26,22 lub więcej
H -50* 38,83 lub więcej P-120* 25,01 lub więcej
J-K -55 37,21 lub więcej Q-125 24,46 lub więcej
J-K -60* 35,73 lub więcej Q-130* 23,94 lub więcej
J-K -70* 33,17 lub więcej S-135 23,44 lub więcej
C-75& E 32,05 lub więcej S-140* 22,98 lub więcej
L-N -80 31,02 lub więcej S-150* 22,11 lub więcej
C-90 29,18 lub więcej S-155* 21,70 lub więcej
С-Т-95& Х 28,36 lub więcej S-160* 21,32 lub więcej
С-Т-100& Х* 27,60 lub więcej S-170* 20,60 lub więcej
P-105& G 26,89 lub więcej S-180* 19,93 lub więcej

‘ Gatunki przedstawione bez oznaczenia literowego nie są gatunkami АРІ, ale są gatunkami
stosowanymi lub gatunkami rozważonymi do stosowania i są przedstawione dla celów informacyjnych.
Wzór (4.13.) stosuje się, gdy wartości ilorazu (Ą /b) odpowiadają danym
zawartym w tab. 4.6. Pozostałe oznaczenia analogiczne jak we wzorze (4.10).
Znając wartości dopuszczalnych ciśnień zgniatających rurę (wzory 4.10
- 4.13) dla poszczególnych gatunków stali i grubości ścianek rur o założonej śred
nicy nominalnej, oblicza się dopuszczalną głębokość zapuszczenia rur o danej
grubości ścianek z danego gatunku stali z następującego wzoru
(4.14)
gdzie: Hdj - dopuszczalna głębokość zapuszczenia rury okładzinowej z uwagi na

ciśnienie zgniatające dla г-tej grubości ścianki [m],
P - dopuszczalne ciśnienie zgniatające dla г'-tej grubości ścianki [Pa],
у - ciężar właściwy płuczki wiertniczej wypełniającej otwór przed ruro
waniem [N/m3],
n - współczynnik bezpieczeństwa na zgniatanie.
Dla warunków krajowych rury okładzinowe, produkowane zgodnie z PN,
mają takie same wartości współczynników jak wg АРІ, wynoszące:
• dla kolumn prowadnikowych n = 1,0,
• dla kolumn technicznych i eksploatacyjnych n = 1,1.
Stosowane w byłym ZSRR wartości współczynników bezpieczeństwa na
ciśnienia zgniatające wynoszą od 1,15 do 1,5. Najczęściej przejmowane są warto
ści 1,15,1,20 i 1,30. Współczynnik bezpieczeństwa na ciśnienie zgniatające może
być również określony wzorem
n = -^ (4.15)
P-
gdzie: P - obliczona wytrzymałość rur okładzinowych na ciśnienie zgniatające
[Pa],
P2 - ciśnienie zewnętrzne działające na rurę okładzinową w otworze wiert
niczym, równe ciśnieniu hydrostatycznemu słupa cieczy za rurami
[Pa].
Po obliczeniu dopuszczalnej głębokości zarurowania Нд dla różnych gru
bości ścianek danej kolumny oblicza się długości poszczególnych sekcji rur we
dług wzoru
ht = H d - H di+l [m] (4.16)
Ze względu na ciśnienia zgniatające otrzymuje się kolumnę rur okładzino
wych złożoną z rur o najgrubszych ściankach u dołu i najcieńszych u góry.
4.5.2. Obliczanie rur okładzinowych na siłę rozluźniającą

połączenia gwintowe lub wytrzymałość na
rozciąganie rur w caliźnie
Do obliczenia siły rozluźniającej połączenia gwintowe typu złączkowego wg nor
my GOST stosuje się wzór F.J. Jakowlewa w postaci:
[N] (4.17)
gdzie: P —siła rozluźniająca połączenie gwintowe rur złączkowych z gwintem

stożkowym [N],
D — obliczeniowa średnica rury (średnia średnica rury w płaszczyźnie
pierwszego pełnego pracującego zwoju gw intu-piąty zwój od punktu
zbiegu gwintu) [m],
D , = D v + 2b, + hx [m] (4.18)
b - obliczeniowa grubość ścianki rury (grubość ścianki rury w płaszczyź

nie pierwszego pracującego wrębu gwintu - na piątym od początku
zwoju gwintu o pełnym zarysie), dla stożkowatości (Vis = 0,0625m),
b. = b - h - 5 - 10-‘[m] (4.19)
b - grubość ścianki rury w części nienagwintowanej [m],

hI - wysokość robocza gwintu (tab. 4.7),
Re - granica plastyczności materiału (tab. 4.2, tab. 4.59 - tab. 4.61) [Pa],
/ — obliczeniowa długość pełnych zwojów gwintu (długość gwintu do
płaszczyzny podstawowej - do zwoju o pełnym profilu) [m],
l = L - M [ m] (4.20)
L —całkowita długość gwintu (tab. 4.62 - tab. 4.65) [m],

M - odległość od czoła mufy do płaszczyzny, przechodzącej przez punkt
dociągu ręcznego (tab. 4.7) [m],
a - kąt zawarty między kierunkiem płaszczyzny roboczej gwintu i osią
rury tzw. kąt oporowy wynoszący 62,5°,
ęo - kąt tarcia metalu o metal wynoszący 18°.
Wzór Thomasa, służący do obliczania najmniejszej siły rozluźniającej po
łączenie złączkowe rur okładzinowych, ma postać:
4.5. Obliczenia wytrzymałościowe kolumn rur okładzinowych _________________ 295
gdzie: P r - siła rozluźniająca połączenie gwintowe rur złączkowych z gwintem

stożkowym [N],
D s - średnia średnica rury w części nagwintowanej [m]
D s = Ar + ґ) M (4-22)
gdzie: Ą - zewnętrzna średnica rury okładzinowej [m],

l —długość pracującej części gwintu (tab. 4.62 —tab. 4.64) [m],
t - głębokość gwintu = wysokość robocza gwintu (tab. 4.7) [m],
k - zbieżność gwintu stożkowego (dla zbieżności 1:16; /c = 0,0625),
bs - średnia grubość ścianki w części nagwintowanej [m]
b*=b\ f +' ) [m] (4‘23)

Pozostałe oznaczenia jak we wzorze (4.17).
Tabela 4.7, Wartości niektórych wymiarów gwintów dla rur okładzinowych wg PN-75/G-53075
oraz PN-6-/G-02027: Gwinty stożkowe o zbieżności 1:16 i kącie rozwarcia 60° [10]
Oznaczenia Gwint 8 zwojów na 1 cal skok Gwint 10 zwojów na 1 cal

gwintu pojedynczego skok gwintu pojedynczego
p = 0,003175 p = 0,00254
Wysokość gwintu
(wysokość zarysu ostrego) 2.75-10-3 2Д 996-10'3
H = 0,866 -p [m]
Wysokość robocza gwintu
(wysokość teoretyczna
zarysu gwintu) 1.81-10-3 1,412 -10~3
/i, = ft, = 0,626-p - 0,178-10-3 [m]
Odległość od czoła złączki połączenia

do płaszczyzny dociągu ręcznego 4 1 /2 - 7" 7 5 /8 - 2 0 "
M [m ] 0,01788 0,01801
Najmniejszą siłę rozluźniającą połączenie złączkowe rur okładzinowych

z gwintem stożkowym oblicza się również za pomocą wzoru Mannesmanna
n -D ■b ■R
Pr = ----------- 2-----------------[N] (4.24)
0,4 + l,3 -^ -ctg (a +<p)
Oznaczenia jak we wzorze (4.17)

Wytrzymałość na rozciąganie połączeń złączkowych rur okładzinowych
z gwintem stożkowym o zarysie 60° (o profilu zaokrąglonym) krótkim i długim
oblicza się ze wzorów:
wytrzymałość na rozerwanie
P r = 0,95 • Rm A [N] (4.25)
gdzie: P - minimalna wytrzymałość połączenia na rozerwanie [N],

R - minimalna doraźna wytrzymałość materiału rur (tab. 4.2,
tab. 4 .5 9 - tab. 4.61) [Pa],
A - powierzchnia przekroju poprzecznego ścianki rury pod ostat
nim pełnym zwojem gwintu [m2],
A = f [ Ф ’ - ° ’00362)2 - A v ] K 1 (4.26)
gdzie: D - nominalna zewnętrzna średnica rury okładzinowej [m],

D - nominalna wewnętrzna średnica rury okładzinowej [m],
wytrzymałość połączenia gwintowego na rozluźnienie
9,0-10-7Д-°'59 •j? 0,102-lO-5 -R, л

P. =9,316-10 “A-L [N] (4.27)
5 0 I + 14Ą IOOL + І Щ j
gdzie: P r - najmniejsza wytrzymałość połączenia na rozluźnienie [N],

Re - minimalna granica plastyczności materiału rur, (tab. 4.2, tab.
4.59-ta b . 4.61) [Pa],
L - współpracująca długość gwintu[m]; L = LĄ~ M dla połączenia
znamionowego według normy АРІ Stp. 5B (tab. 4.63), PN-
-71/G-02075 (tab. 4.62 i tab. 4.64),
Z,4 - całkowita długość gwintu (do zniknięcia gwintu) (tab. 4.63
—tab. 4.64),
M - odległość od czoła złączki do płaszczyzny podstawowej (do-
.. ciągu ręcznego) (tab. 4.7) [m].
Ponieważ górne odcinki kolumny rur okładzinowych są najbardziej na
rażone na rozluźnianie połączenia gwintowego, należy je projektować przy
uwzględnieniu siły rozluźniającej połączenia gwintowe rur okładzinowych o da
nej grubości ścianki. Sprawdzenie kolumny rur okładzinowych na rozluźnienie
połączenia gwintowego rozpoczyna się od drugiego odcinka (sekcji) od dołu wg
wzoru:
h2 = P’^ k 'Q' [m] (4.28)

к 'Чг
gdzie: h - dopuszczalna długość drugiej sekcji rur okładzinowych (licząc
od dołu) z uwagi na siłę rozluźniającą połączenie gwintowe
[m],
Prl - siła rozluźniająca połączenie gwintowe rur okładzinowych (wzór

4.17, 4.21, 4.24, 4.25, 4.27) dla drugiego od dołu odcinka kolum
ny rur okładzinowych [N],
Q1 - ciężar pierwszego odcinka kolumny rur okładzinowych w powie
trzu (rzadziej uwzględnia się siłę wyporu hydrostatycznego płucz
ki wiertniczej) [N].
Przy uwzględnieniu siły wyporu hydrostatycznego słupa płuczki wiertni
czej ciężar pierwszego odcinka kolumny wynosi
\
1- — [N] (4.29)
gdzie: Aj - długość pierwszej sekcji kolumny rur okładzinowych [m],

qsl —ciężar 1 m rur okładzinowych wraz z mufą dla pierwszego odcinka rur
[N/m],
у - ciężar właściwy materiału, z którego wykonano rury okładzinowe [N/ m3];
dla stali ys = 76,982-103 [N/m3],
у - ciężar właściwy płuczki wiertniczej [N/m3],
q2 - ciężar jednostki długości rury okładzinowej wraz ze złączką dla drugiego
odcinka rur [N/m], przy uwzględnieniu siły wyporu hydrostatycznego
pozorny ciężar jednostkowy rury okładzinowej oblicza się z wzoru
\
1_Ł [N/m] (4.30)

Ч2 ~ Чг
. y .j
k —współczynnik bezpieczeństwa na rozluźnienie połączenia gwintowe
go rur okładzinowych; współczynnik k w zależności od stosowanego
wzoru do obliczenia przyjmuje wartości:
- dla wzoru Jakowlewa к = 1,3;
- dla wzoru Szumiłowa k = 1,5;
- dla wzoru Thomasa k = 2,0;
- dla wzoru Mannesmanna k - 2,2;
- dla wzorów zalecanych przez normy АРІ: к = 2,0 - dla rur okła
dzinowych krajowych, skręcanych bez użycia momentomierza;
к = 1,75 —dla rur krajowych skręcanych z użyciem momentomie
rza oraz rur importowanych o złączkach wg norm АРІ bez użycia
momentomierza; k = 1,6 - dla rur importowanych o złączkach wg
АРІ skręcanych z użyciem momentomierza.
Wartość współczynnika k powinna być powiększona o współczynnik
z, uwzględniający tarcie rur okładzinowych o ścianę otworu wiertniczego oraz siły
powstałe przy końcu cementowania kolumny rur w chwili zetknięcia się dwóch
klocków cementacyjnych (z є [1,01^-1,05]). Przy zastosowaniu współczynnika
z, dopuszczalną długość sekcji rur okładzinowych, z uwagi na siłę rozluźniającą,

oblicza się według wzoru
Pr, - f e Z a
h = ------- 7J ± - [m] (4.31)
z - k - q ,.
Jeżeli obliczona długość sekcji jest większa niż h., to wówczas długość
tego odcinka determinowana jest wytrzymałością na ciśnienie zgniatające i należy
przyjąć wartość mniejszą, tzn. h,. Analogicznie należy obliczać długość następ
nych odcinków sekcji kolumny rur okładzinowych. W sytuacji, gdy jest mniejsza
od h., należy przyjąć długość odcinka h \ a dla następnego odcinka, tzn. i +1,
dokonuje się zwiększenia grubości ścianki lub zmiany gatunku stali.
4.5.3. Obliczenia wytrzymałościowe kolumny rur

okładzinowych ze względu na ciśnienie wewnętrzne
Po uwzględnieniu ciśnienia zgniatającego oraz siły rozluźniającej połączenia
gwintowe należy dokonać sprawdzenia poszczególnych sekcji rur okładzinowych
na ciśnienie wewnętrzne (na rozrywanie) przez obliczanie współczynnika s, zwa
nego współczynnikiem bezpieczeństwa na ciśnienie wewnętrzne, wzorem
S= ^ (4.32)
-‘o
gdzie: P —najmniejsze ciśnienie powodujące rozerwanie (dopuszczalne ciśnienie
wewnętrzne) rur okładzinowych (wzór 4.36) [Pa],
P o - ciśnienie wewnętrzne na określonej głębokości otworu wiertniczego [Pa],
Według wymagań norm АРІ wartość współczynnika s powinna być więk
sza od:
• 1,0 dla kolumny prowadnikowej,
• 1,0 dla kolumny technicznej,
• 1,1 dla kolumny eksploatacyjnej.
Ciśnienie wewnętrzne oblicza się jako różnicę między ciśnieniem złożo
wym, traktowanym w tym przypadku jako maksymalne ciśnienie wewnętrzne
w rurach (w przypadku nieznanego ciśnienia złożowego, wartość ciśnienia należy
obliczać wg wzorów przedstawionych poniżej), a ciśnieniem zewnętrznym panu
jącym poza kolumną rur okładzinowych (ciśnienie hydrostatyczne słupa wody)
w najwyższym punkcie sekcji kolumny rur okładzinowych
(4.33)
gdzie: P t) —ciśnienie złożowe, traktowane jako maksymalne ciśnienie jakie panuje
wewnątrz kolumny rur.
Przy nieznanej wartości ciśnienia złożowego m aksym alne ciśnienie p a

nujące w ew nątrz kolum ny rur oblicza się ze w zoru
P„; = P , = G -H [Pa] (4.34)

gdzie: Gz — gradient ciśnienia złożowego danego rejonu wierceń [Pa/m],
H - głębokość zapuszczania kolumny rur okładzinowych, tzn. głębokość
zapuszczania kolumny technicznej przy projektowaniu kolumny
prowadnikowej lub głębokość spodu otworu w przypadku projekto
wania ostatniej kolumny eksploatacyjnej [m],
Pz - w praktyce przemysłowej jako ciśnienie zewnętrzne panujące poza
kolumną rur okładzinowych przyjmuje się ciśnienie hydrostatyczne
słupa wody
P = t f fa7 ,JP a] (4.35)

gdzie: Hh, - głębokość zapuszczenia sekcji kolumny rur (koniec sekcji, licząc od
dołu) [m],
yiv - ciężar właściwy wody [N/m3].
Najmniejsze ciśnienie powodujące rozerwanie od wewnątrz rur okładzi
nowych, wykonanych zgodnie z normami АРІ, PN, oblicza się przy pomocy
przekształconego współczynnika Barlowa, do którego wprowadzono współczyn
nik 0,875, uwzględniający dopuszczalną minusową odchyłkę grubości ścianki
(12,5%). Wzór określający wytrzymałość rur na ciśnienie wewnętrzne ma postać
Pw = 0,875 f = 1,7 5 ^ - [Pa] (4.36)

l Ą J A
gdzie: Re - najmniejsza granica plastyczności materiału rur [Pa],
b —nominalna grubość ścianki rury okładzinowej [m],
D . - nominalna zewnętrzna średnica rury okładzinowej [m].
Głębokość sekcji rur okładzinowych przy założonym (ustalonym współ
czynniku j ) oblicza się według wzoru
M (4.37)
gdzie: yw - ciężar właściwy wody [N/m3].

Wzór 4.37 można zapisać w postaci
Dla przewiercanych pokładów soli należy przyjmować górne wartości

ciężaru właściwego płynu znajdującego się na zewnątrz obliczanej kolumny rur
okładzinowych. Ponadto każdą eksploatacyjną kolumnę rur okładzinowych nale
ży dodatkowo sprawdzić na rozrywanie ciśnieniem wewnętrznym, uwzględniając
obecność w kolumnie rur cieczy nadpakerowej o określonym ciężarze właściwym
oraz rozszczelnienie rur wydobywczych i wystąpienie w przestrzeni nadpakero
wej pod głowicą odwiertu pełnego spodziewanego ciśnienia głowicowego.
4.6. Obliczanie wytrzymałościowe kolumny rur

okładzinowych w dwuosiowym stanie naprężeń
wywołanym równoczesnym działaniem ciśnienia
zgniatającego i rozciągania osiowego
Wytrzymałość na zgniatanie w dwuosiowym stanie naprężeń powinna być
zmniejszona z uwagi na występujące obciążenia osiowe kolumny rur okładzino
wych powyżej słupa cementu. W dwuosiowym stanie naprężeń oblicza się rury
okładzinowe, które znajdują się na głębokości od wylotu otworu do przekroju
neutralnego. Kolumna rur okładzinowych w dwuosiowym stanie naprężeń w jej
części rozciąganej, powinna spełniać również dodatkowe warunki:
• przewidywane oddziaływanie na kolumnę rur warstw geologicznych
o anomalnie wysokich gradientach ciśnień złożowych powyżej 0,013
[MPa/m];
• głębokość zapuszczania kolumny rur przekracza:
- 1500 m dla rur o średnicach powyżej 1IV",
- 2500 m dla rur o średnicach od 9Ys" do 11%",
- 3500 m dla rur o średnicach mniejszych od 95/a",
• planowana jest eksploatacj a bez zastosowania pakera.
Głębokość dla dwuosiowego stanu naprężeń, na której znajduje się prze
krój neutralny Hm oblicza się następująco:
H n = A - H + { \ - A ) - H 7 s ~ Yp [m] (4.39)
Ys
gdzie: H - głębokość zapuszczenia kolumny rur okładzinowych [m],
у —ciężar właściwy materiału rur okładzinowych, [N/m3],
(dla stali ys = 77000 [N/m3])
j - ciężar właściwy płuczki wypełniającej otwór podczas rurowania otworu
P [N/m3].
A - współczynnik opróżniania kolumny rur okładzinowych,
• A = 1 (pełne opróżnienie kolumny rur okładzinowych) jeśli:
4.6. Obliczanie wytrzymałościowe kolumny rur okładzinowych w dwuosiowym. 301
- przewidziane jest oddziaływanie na eksploatacyjną kolumnę rur okła

dzinowych poziomów o anormalnie wysokich gradientach ciśnień
złożowych (powyżej 0,013 [MPa/m]),
- planowana jest eksploatacja złoża bez zastosowania pakera,
- planowana jest eksploatacja złoża z zastosowaniem pakera, wówczas
należy przyjmować A = 1 na odcinku od spodu kolumny rur okładzi
nowych do głębokości zapięcia pakera.
• A = 0,5 (przy opróżnieniu kolumny rur okładzinowych do połowy) -
w tym przypadku musi być zapewnione sukcesywne uzupełnianie
płuczki wewnątrz kolumny rur okładzinowych.
• Dopuszcza się przyjmowanie innej wartości współczynnika^ np. zakła
dając opróżnienie kolumny rur okładzinowych do połowy głębokości
otworu odwiercanego pod projektowaną kolumnę rur okładzinowych.
Sposób obliczenia wybranej sekcji rur okładzinowych w dwuosiowym sta
nie naprężeń jest następujący:
a. obliczanie długości/-tej sekcji kolumny rur okładzinowych wzorem 4.39,
b. założenie głębokości Lj, na której znajduje się przekrój sprawdzanej sek
cji rur okładzinowych,
c. wyznaczenie pola F przekroju poprzecznego j - tej sekcji lub sąsiedniej
sekcji (j + 1), o ile jest ona o mniejszej wytrzymałości od /-tej sekcji,
wzorem:
(4.40)
gdzie: Ds - skorygowana średnica rury [m]

D s = D 2- w - 0 ,0 0 1 [m ] (4.41)
Dz - zewnętrzna średnica kolumny rur okładzinowych [m],
w - wysokość robocza gwintu [m], dla rur z gwintem stożkowym
o zbieżności 1:16 i kącie zarysu 60° należy przyjąć:
- dla gwintów o 8 zwojach na cal: w = 0,00181 [m],
- dla gwintów o 10 zwojach na cal: w = 0,001412 [m].
d. obliczanie wzorem 4.42 ciężaru /-tej sekcji rur okładzinowych i ciężaru
Qcj wzorem 4.43 części kolumny rur okładzinowych znajdującej się na
głębokości występowania przekroju neutralnego do głębokości otworu
wynikającej z założenia dokonanego w punkcie b:
Q j~ h ' % = h ' mi (4.42)
fl*=E3#[N ] (4.43)
gdzie: lj - długość j-tej sekcji kolumny rur okładzinowych [m],
qj -ciężar 1 mj-tej sekcj i kolumny rur okładzinowych w powietrzu [N/m],

rrij—masa 1 mj-tej sekcji kolumny rur okładzinowych w powietrzu [N/m],
e. obliczenie naprężeń rozciągających Sr przy wykorzystaniu wzoru:
“ 10~6 [MPa] (4.44)
f. określenie ilorazu xs naprężeń rozciągających SrJ i granicy plastyczności

R ej, tj.
(4.45)
g. obliczenie wzorem ilorazu ys ciśnienia zgniatającego wynikającego

z dwuosiowego stanu naprężeń P'zgj i dopuszczalnego ciśnienia zgniata
jącego Pzgj (odczytanego z tabel wytrzymałości dla rur):
(4.46)
2
Wartośćуу można szybko wyznaczyć, odczytując odpowiednie dlax,pola
w tab. 4.8. Do wzoru należy wstawić wartość procentową zamienioną na
ułamek dziesiętny.
h. obliczenie dopuszczalnego ciśnienia zgniatającego w dwuosiowym sta
nie naprężeń, wzorem:
p 'zgj = V j ' p z g j [M P a] (4.47)
i. wyznaczenie ciśnienia zgniatającego PZWJ- działającego na górny koniec
y-tej sekcji rur okładzinowych (wzór 4.48-50),
Jeśli dana sekcja rur znajduje się nad strefą występowania warstw plastycz
nych (np. iłów lub soli), w strefie tych warstw lub pod tą strefą i gdy ciężar właści
wy płuczki jest większy od gradientu ciśnienia bocznego warstw plastycznych to:
P-,g, = НЛ -УР - 10- s [MPa] (4.48)

Pod pojęciem strefy występowania iłów plastycznych lub soli rozumie się
odcinek otworu powiększony o 50 m powyżej i 50 m poniżej ich występowania.
Gdy głębokość zapuszczania sekcji rur okładzinowych znajduje się w stre
fie występowania iłów plastycznych lub soli i gdy ciężar właściwy płuczki jest
mniejszy od gradientu ciśnienia warstwy plastycznej, wówczas:
P ™ = H dt ■g r (4.49)
Jeżeli głębokość zapuszczania sekcji rur okładzinowych znajduje się poni
żej strefy występowania warstw plastycznych i gdy ciężar właściwy płuczki jest
mniejszy od gradientu ciśnienia warstwy plastycznej, wtedy:
4.6. Obliczanie wytrzymałościowe kolumny rur okładzinowych w dwuosiowym... 303
Pzwi = (Hd, - L - 100) yp- 10-6+ ( I + 100) gr [MPa] (4.5 0)
gdzie: gr - gradient ciśnienia warstw plastycznych, który należy przyj

mować:
- 0,0157 [MPa/m] dla głębokości do 1000 m, (sg = 1,6)
- 0,0182 [MPa/m] dla głębokości od 1000 m do 2500 m, (sg=l,86)
- 0,0196 [MPa/m] dla głębokości od 2500 m do 3500 m, (sg = 2,0)
- 0,0226 [MPa/m] dla głębokości większej od 3500 m. (sg = 2,3)
Hdt - dopuszczalna głębokość zapuszczania /-tej sekcji rur okładzino
wych [m],
L - miąższość warstwy plastycznej [m],
yp - ciężar właściwy płuczki wypełniającej otwór podczas rurowania [N/m3],
sg - gęstość względna (specific gravity )
j. sprawdzenie współczynnika bezpieczeństwa n ' na ciśnienie zgniatające
w dwuosiowym stanie naprężeń z przyjętym współczynnikiem bezpie
czeństwa n na ciśnienie zgniatające:
P'.
r' = - f - > n (4.51)
zwj
k. należy dążyć do tego, aby współczynnik bezpieczeństwa n ’ był tylko

niewiele wyższy od współczynnika bezpieczeństwa n. Powyższy stan
można uzyskać zmieniając głębokość, na której znajduje się sprawdzany
przekrój sekcji rur okładzinowych (punkt b) i kontynuując obliczenia do
punktu j.
Schematycznie elipsę obrazującą rozkład naprężeń w dwuosiowym ukła
dzie przedstawiono na rys. 4.5. W tab. 4.8. opisano liczbowo efekt wpływu rozcią
gania rur na ich wytrzymałość na zgniatanie dla drugiej ćwiartki elipsy.
Tabela 4.8. Efekt wpływu rozciągania rur na ich wytrzymałość na zgniatanie (dla drugiej ćwiartki
elipsy) [15]
Xj Уі Уі Xj Yj
0,005 99,80 0,220 87,10 0,435 70,80
0,010 99,50 0,225 88,80 0,440 70,30
0,015 99,30 0,230 86,70 0,445 69,90
0,020 99,00 0,235 86,30 0,450 69,50
0,025 98,70 0,240 85,60 0,455 69,10
0,030 98,40 0,245 85,30 0,460 68,60
0,035 98,20 0,250 85,00 0,465 68,20
0,040 97,90 0,255 84,70 0,470 67,80
0,045 97,60 0,260 84,30 0,475 67,30
Tabela 4.8 cd.
Уі Уі Xj Уі
0,050 97,30 0,265 83,90 0,480 66,90
0,055 97,00 0,270 83,60 0,485 66,40
0,060 96,80 0,275 83,20 0,490 65,90
0,065 96,50 0,280 82,80 0,495 65,50
0,070 96,20 0,285 82,50 0,500 65,00
0,075 95,90 0,290 82,10 0,505 64,50
0,080 95,60 0,295 81,70 0,510 64,10
0,085 95,30 0,300 81,30 0,515 63,60
0,090 95,10 0,305 81,00 0,520 63,10
0,095 94,80 0,310 80,60 0,525 62,60

0,100 94,50 0,315 80,30 0,530 62,10
0,105 94,20 0,320 79,90 0,535 61,70
0,110 93,90 0,325 79,60 0,540 61,20

0,115 93,60 0,330 79,20 0,545 60,70
0,120 93,30 0,335 78,80 0,550 60,20
0,125 93,00 0,340 78,40 0,555 59,70
0,130 92,70 0,345 78,00 0,560 59,20
0,135 92,40 0,350 77,70 0,565 58,70

0,140 92,10 0,355 77,30 0,570 58,10
0,145 91,80 0,360 76,90 0,575 57,60
0,150 91,50 0,365 76,50 0,580 57,10
0,155 91,20 0,370 76,10 0,585 58,60
0,160 90,90 0,375 75,80 0,590 58,10
0,165 90,60 0,380 75,40 0,595 55,50
0,170 90,30 0,385 75,00 0,600 55,00
0,175 89,90 0,390 74,60 0,605 54,50
0,180 89,60 0,395 74,20 0,610 54,00
0,185 89,30 0,400 73,70 0,615 53,50
0,190 89,00 0,405 73,30 0,620 52,90
0,195 88,70 0,410 72,90 0,625 52,40

0,200 88,40 0,415 72,50 0,630 51,90
0,205 88,10 0,420 72,00 0,635 51,40
0,210 87,70 0,425 71,60 0,640 50,90
0,215 87,40 0,430 71,20 0,645 50,30
x. - iloraz naprężeń rozciągających i granicy plastyczności;
у - % całkow itego dopuszczalnego ciśnienia na zgniatanie.
4.7. Projektowanie schematu orurowania z uwzględnieniem kolumn ru r. 305
OSIOWE NAPRĘŻENIA - PROCENT GRANICY PLASTYCZNOŚCI

Xj - iloraz nap rężeń rozciągających lub
śc isk a ją c y c h i granicy plastyczności
Rys. 4.5. E lipsa dw uosiow ego sta n u n a p rę ż e ń [15]
4.7. Projektowanie schematu orurowania

z uwzględnieniem kolumn rur okładzinowych
traconych tzw. linerów
W miarę wzrostu głębokości otworu przy projektowaniu schematu orurowania
należy uwzględnić możliwość zapuszczenia do otworu kolumn rur traconych, co
znacznie wpływa na zmniejszenie kosztu orurowania otworu głębokiego. Oprócz
tego przy zapuszczonej w otworze kolumnie rur traconych, możliwe jest uzy
skanie większych prędkości wiercenia, przez utrzymywanie w czasie wiercenia
następnego odcinka otworu wymaganych ciśnień oraz tłoczenie optymalnych
strumieni objętości płuczki, przy mniejszych stratach ciśnienia na pokonanie
oporów przepływu. Ogólnie wykonanie kolumny rur okładzinowych traconych
wymaga zastosowania wieszaka (mechanicznego lub hydraulicznego) wraz
z pakerem uszczelniającym do podwieszenia kolumny rur.
Uwzględnienie w schemacie orurowania otworu kolumn rur traconych
umożliwia projektowanie równo wytrzymałej kolumny przewodu wiertniczego,
która dopuszcza większe ogólne przeciążenie kolumny, w porównaniu z konwen

cjonalną kolumną rur płuczkowych o jednakowej średnicy. Oprócz tego przy za
puszczeniu do otworu kolumny rur płuczkowych, w celu podwieszenia kolumny
rur traconych powyżej buta w poprzedniej kolumnie rur okładzinowych, istnieje
możliwość zmniejszenia sił rozciągających w rurach traconych przypowierzch
niowych tj. możliwe jest stosowanie zwykłych standardowych połączeń gwinto
wych rur kolumny traconej. Jeżeli do otworu głębokiego zapuszcza się kolumnę
rur okładzinowych do wierzchu otworu, to występują znaczne trudności z wy
borem danych odnośnie grubości ścianek, gatunku stali, typu połączenia gwin
towego oraz z określeniem wymaganego współczynnika bezpieczeństwa, który
odzwierciedla złożone powiązanie kosztów orurowania otworu i stopnia ryzyka.
Obecnie stosuje się następujące wielkości minimalnych i dopuszczalnych współ
czynników bezpieczeństwa wytrzymałości rur okładzinowych ńa:
• rozciąganie połączenia gwintowego 1,8;
• rozrywanie od działania ciśnienia wewnętrznego 1,312;
• zgniecenie rur od ciśnienia zewnętrznego 1,125.
Najmniejsze wielkości współczynnika bezpieczeństwa projektuje się na
zgniecenie, ponieważ czyste zgniecenie zacementowanych rur okładzinowych
następuje bardzo rzadko. Przypadki zgniecenia rur okładzinowych w otworach
najbardziej prawdopodobne są na dużych głębokościach, jednak nie przedstawia
ją one zagrożenia dla ludzi. Z tego powodu przyjmuje się współczynnik bezpie
czeństwa około 1,1.
Zalecane dopuszczalne obciążenia rozciągające, działające w kolumnie rur
okładzinowych przy powierzchni otworu, odnoszą się do najbardziej niesprzyja
jących sytuacji, uwzględnianych przy projektowaniu schematu orurowania. Przy
projektowaniu technicznych kolumn rur okładzinowych nie uwzględnia się efek
tów wynikających z trójosiowego stanu naprężeń, jak również efektów od naprę
żeń rozciągających w wyniku zmiany temperatury i ciśnienia. Obecnie stosowane
metody analizy trójosiowego stanu naprężeń uzyskują coraz większe zastosowa
nie, przy czym przyjmuje się, że naprężenia działające według trzech głównych
płaszczyzn sumują się, w wyniku czego granica plastyczności stali rur okładzino
wych może zostać przekroczona. Bardziej proste jednoosiowe analizy wykazują,
że ugięcie traconej kolumny rur okładzinowych w punkcie nagłej zmiany kąta
skrzywienia osi otworu, jak również zmiany temperatury i ciśnienia w otworze,
wywołują zwiększenie naprężeń rozciągających, działających w kolumnie rur tra
conych.
Tego rodzaju dodatkowe obciążenia przy projektowaniu kolumn rur okła
dzinowych uwzględnia się bardzo rzadko. Projektanci zalecają zamiast tego sto
sowanie zwiększonych wielkości współczynnika bezpieczeństwa na rozciąganie.
W obliczeniach wytrzymałościowych kolumny rur traconych na ciśnienie we
wnętrzne rozciągające, najczęściej przyjmuje się średnie wielkości współczyn
ników bezpieczeństwa. Komplikacje w otworze w wyniku rozrywania kolumny
4.7. Projektowanie schematu orurowania z uwzględnieniem kolumn rur 307
rur ciśnieniem wewnętrznym występują częściej, niż w wyniku ich zgniecenia

i wynikają dopiero w procesie realizacji przedsięwzięć kontroli odwiertu w czasie
eksploatacji poziomu produktywnego oraz przy ucieczkach cieczy w kolumnie
rur wydobywczych. Tego typu uszkodzenia kolumny rur okładzinowych powstają
zwykle w pobliżu wylotu odwiertu i przedstawiają duże niebezpieczeństwo dla
załogi.
Analiza głównego równania określającego stabilność kolumny rur okła
dzinowych wskazuje, że dla kolumny rur traconych o dowolnej średnicy, sta
bilność jest funkcją nie tylko ściskania osiowego (lub rozciągania) lecz również
wewnętrznego lub zewnętrznego ciśnienia. Oznacza to, że kolumna rur traconych
może ulec ugięciu przy działaniu na nią sił ściskających lub zachować stabilność
przy oddziaływaniu na nią obciążeń rozciągających.
W czasie wiercenia otworu średnia temperatura w kolumnie rur traconych
może wzrastać, ponieważ w przestrzeni pierścieniowej otworu przepływa płuczka
gorąca. Wzrost temperatury w otworze sprzyja ściskaniu kolumny rur traconych.
Rury tracone przy nagrzaniu będą starać się wydłużać, jednak o ile nie był cemen
towany środkowy odcinek kolumny rur traconych, wystąpi dodatkowa siła ści
skająca. Obliczenia wykazują, że przy zwiększeniu temperatury o 4°C, swobodny
odcinek kolumny rur traconych może ulec wyboczeniu (ugięciu). Z powyższe
go można wnioskować, że w czasie wiercenia odcinka otworu poniżej buta ko
lumny rur traconych, kolumna rur traconych będzie przez cały czas wyboczona.
Duże obciążenia rejestrowane na haku wiertniczym, które mogą być przyczyną
komplikacji w otworze na odcinku nieorurowanym, faktycznie będą powodować
w czasie wiercenia otworu tarcie kolumny przewodu wiertniczego o powierzchnię
wyboczonej kolumny rur traconych. W wyniku zużycia ściernego, może nastąpić
uszkodzenie kolumny rur traconych przez ich rozerwanie. Wynika stąd wniosek,
że przy projektowaniu kolumn rur traconych, przy prawie jednakowych warun
kach, zawsze należy wybierać rury okładzinowe o większej grubości ścianki.
Inny rodzaj awarii może wystąpić przy wymianie płuczki (np. o gęstości
1140 kg/m3) np. na wodę. Dowodzi to, że na kolumnę rur traconych może działać
anormalnie wysokie ciśnienie w strefie górnej, zrównoważone przez słup płucz
ki o gęstości 2220 kg/m3, a nie tylko ciśnienie złożowe w dolnej strefie otworu.
Dla projektanta schematu orurowania otworu wynika stąd wniosek, że zawsze
należy dopuszczać możliwość i uwzględniać przy projektowaniu założenie, że
w górnej części kolumny rur traconych lub w pobliżu buta technicznej kolumny
rur okładzinowych, może wystąpić ucieczka cieczy. Trzeci typ awarii może wy
stąpić, kiedy kolumna rur traconych ulega uszkodzeniu w wyniku rozszerzenia
promieniowego rur traconych pod wpływem działania różnicy ciśnienia i efektu
temperaturowego, występującego przy wykonywaniu zabiegów intensyfikują
cych przypływ płynu złożowego do otworu.
W celu dokładniejszego sposobu projektowania kolumn rur traconych
w otworach głębokich i zmniejszeniu ryzyka uszkodzeń mechanicznych rur tra
conych należy:
• zakładać, że hydrauliczne szczelinowanie skal może wystąpić w pobliżu

buta kolumny rur okładzinowych tj. kolumna rur traconych powinna
wytrzymać maksymalne ciśnienie występujące w otworze bezpośrednio
powyżej tego buta rurowego;
• upewnić się, że techniczna kolumna rur okładzinowych i kolumna rur
traconych jest w rzeczywistości niestabilna; należy więc sprawdzić czy
nie wystąpiło wyboczenie ostatniej, podczas wiercenia otworu poniżej
jej buta rurowego i opracować przedsięwzięcia dla kontroli jej zużycia;
• ocenić możliwość powtórnego wykonania operacji zakończeniowych
w otworze, w wyżej występujących poziomach skał zbiornikowych
i rozważyć przy tym efekty promieniowego wyboczenia kolumny n a
traconych pod wpływem różnicy ciśnienia wewnątrz i na zewnątrz ko
lumny rur traconych oraz temperaturowego rozszerzenia ich w czasie
zabiegów intensyfikacji przypływu płynu złożowego lub w przypadku
likwidowania erupcji płynu złożowego, co jest szczególnie ważne dla
kolumn rur traconych o dużej średnicy zewnętrznej.
4.8. Projektowanie kolumny rur okładzinowych

w środowisku gazów toksycznych i korozyjnych
Poziom ropny, gazowy lub wodonośny, a w szczególności taki, w którym prze
widywane jest występowanie siarkowodoru, może być dowiercany przy takiej
konstrukcji otworu i uzbrojenia jego wylotu, które umożliwiają opanowanie
przewidywanego ciśnienia i korozyjnego działania płynu złożowego. Podstawą
doboru gatunku stali rur przy projektowaniu jest uwzględnianie charakterystyki
agresywności środowiska w otworze, rodzaju kolumny i warunków eksploatacyj
nych. Jednym z często występujących gazów jest H2S. W zależności od stężenia
siarkowodoru w gazie zmienia się nominalna wytrzymałość stali rur. Na rys. 4.6
podano zależność zmiany nominalnej wytrzymałości rur w zależności od stężenia
siarkowodoru w gazie. W umiarkowanych warunkach agresywności zaleca się
stosowanie stali gatunków: J-55, C-75, L-80 i specjalnych. Przy dużym stopniu
agresywności powinny być stosowane stale gatunków C-75, L-80 i specjalnych.
W warunkach bardzo dużej agresywności powinny być stosowane stale gatunków
specjalnych objętych tylko normami producentów. Odpowiednie wymagania co
do zastosowania rur okładzinowych w środowisku kwaśnym H2S są zawarte w
normie NACE Standard MR 0175. Norma ta określa, co należy rozumieć przez
środowisko kwaśne H2S (tab. 4.9) i dotyczy wymagań dla materiałów narażonych
na siarczkową korozję naprężeniową. Aby określić środowisko kwaśne H2S, nale
ży wyznaczyć ciśnienie parcjalne H,S w gazie wg wzoru:
Ciśnienie parcjalne H2S = {zawartość molowa H2S w gazie)-{ciśnienie denne gazu)

4.8. Projektowanie kolumny rur okładzinowych w środowisku gazów toksycznych .. 309
przykład: ciśnienie denne = 14000 psi1, zawartość H2S = 5 ppm2

ciśnienie parcjalne = (5/1000000) ■14000 = 0,07 psia
Otworem gazowym należy uważać otwór, w którym wykładnik gazowy

przekracza 5000 normalnych stóp sześciennych gazu na baryłkę wydobytej ropy
(891 nm3/m3). Należy również podkreślić, że środowisko zakwalifikowane jako
kwaśne musi zawierać wodę w postaci cieczy - nie dotyczy „suchego” gazu za
wierającego H2S.
Tabela 4.9. Definicja środowiska kwaśnego H2S [15]
Definicja środowiska kwaśnego dla otworów gazowych:
Całkowite ciśnienie Ciśnienie parcjalne HjS

Środowisko kwaśne
w systemie [psi] [psia]
<65 < 0,05 Nie

<65 > 0,05 Nie
>65 <0,05 Nie
>65 > 0,05 Tak
Definicja środowiska kwaśnego dla otworów ropnych:
Całkowite ciśnienie Ciśnienie parcjalne HjS M olowy % HjS Środowisko kwaśne

w systemie [psi] [psia] w gazie
<265 < 0,05 < 15 Nie

<265 > 0 ,0 5 <10 <15 Nie
>265 < 0,05 <15 Nie
>265 > 0,05 - Tak
- >10 - Tak
- - >15 Tak
Ograniczenia temperaturowe dla stali stosowanych w kwaśnym środowi

sku H2S dla standardu NACE MR-0175-91 przedstawia tab. 4.10.
Na rys. 4.5. przedstawiającym kryterium doboru gatunku stali rur okładzi
nowych ze względu na klasyfikacje agresywności środowiska kwaśnego, stopień
wykorzystania nominalnej wytrzymałości w % należy rozumieć jako % odniesio
ny do nominalnej wytrzymałości na ciśnienie wewnętrzne (maksymalne ciśnienie
wewnętrzne rur). Na rys. 4.6. przedstawiono poglądowy przykład doboru stali rur
okładzinowych dla przewidywanego krótkotrwałego kontaktu z H2S, a na rys. 4.7.
przykład doboru stali rur okładzinowych dla przewidywanego ciągłego kontaktu
z medium złożowym.
1 1 psi = 0,0068948 [MPa]
2 lppm = 0,0001%
Rys. 4.6. Klasyfikacja agresywności środowiska kwaśnego (siarkowodorowego). Kryterium

doboru gatunku stali rur okładzinowych [15]
Tabela 4.10. Akceptowane stale dla rur okładzinowych w środowisku H2S wg NACE MR0175.
Materiały wyszczególnione w tej tabeli są akceptowalne w określonych warunkach
środowiska ich zastosowania [15]
Dla wszystkich Temperatura pracy ra

tem peratur111 Temperatura 65°C i więcej Temperatura 80”C i więcej Temperatura 107"C i więcej
Norma АРІ 5CT Norma АРІ 5 C T - stal Norma А РІ 5CT - stal Norma АРІ 5CT - stal
- stal H-40l3> N-80 (hartowana i od H-40, N-80, P-105, Q-125 (5>
J-S5, K-55, puszczana), C-95 Inne, P-110 Inne, firmowe,
C-75 (typ 1,2,3) firmowe, opatentowane opatentowane stale,
L-80 (typ 1), stale, hartowane i od hartowane i odpuszczane
C-90 (typ X), puszczane z maksymalną z maksymalną
T-95 (typ 1) wytrzymałością wytrzymałością
Re = 110 k s i|4) R e = 140 k s i 14)
1 - odpowiednia udamość może być wymagana przez inne standardy przy niskich temperaturach,
2 - ciągła, minimalna temperatura pracy, dla temperatur niższych wybrać stal z kolumny po lewej
stronie,
3 - dozwolona maksymalna wytrzymałość Re = 80 k s i (4),
4 —1 M Pa = 0,145 ksi,
5 - stal Q-125 musi zawsze: mieć wytrzymałość Re nie większą niż 150 ksi(4), być hartowana i odpusz
czana, być stopem bazującym na chromie i molibdenie (stop węglowo-molibdenowy jest nieak-
ceptowalny).
--------------------- --------------------- 1 Rozmiar rur
wg spec N ACE MR-0175-91 gatunek stali
_____________ połączenie gwintowe
4.8. Projektowanie kolumny rur okładzinowych w środowisku gazów toksycznych
Rys. 4.7. Poglądowy przykład doboru stali rur okładzinowych dla przewidywanego krótkotrwałego kontaktu z H2S [15]
311
Temperatura
Nie polecane w obecności H-S, zastosowanie zgodne z NACE 01-75
Rys. 4.8 A. Przykład doboru stali rur okładzinowych dla przewidywanego

ciągłego kontaktu z medium złożowym [15]
4.8. Projektowanie kolumny rur okładzinowych w środowisku gazów toksycznych .. 313
Rys. 4.8 B. Przykład doboru stali rur okładzinowych dla przewidywanego ciągłego
kontaktu z medium złożowym [15]
4,9. Projektowanie kolumny rur okładzinowych

zapuszczanych do otworów kierunkowych
Przy projektowaniu kolumn rur okładzinowych zapuszczanych do otworów kie
runkowych należy uwzględniać nadwyżkę udźwigu urządzenia wiertniczego, jaka
jest przewidziana w stosunku do pionowego otworu wiertniczego.
Rys. 4.9. Przykładowy profil otworu kierunkowego [15]

4. 9. Projektowanie kolumny rur okładzinowych zapuszczanych do otworów.. 315
W otworach kierunkowych należy używać w strefach zmian krzywizny otwo

ru, nowe i wystarczająco grubościenne rury okładzinowe z odpowiednio wytrzy
małym połączeniem gwintowym, w celu zabezpieczenia przed rozluźnieniem
połączeń i nadmiernym wytarciem. Obliczenia wytrzymałościowe kolumny rur
okładzinowych dla otworów kierunkowych zaleca się przeprowadzać tak, jak dla
otworów pionowych, biorąc pod uwagę wertykalną głębokość otworu, którą na
leży przeliczać na długość otwory liczoną po przewodzie, a tym samym i długość
poszczególnych sekcji rur okładzinowych. Współczynniki bezpieczeństwa ze
względu na ciśnienie zgniatające i ciśnienie wewnętrzne zaleca się przyjmować
takie same dla otworów kierunkowych, jak i pionowych. Współczynniki bezpie
czeństwa ze względu na rozciąganie dla otworów kierunkowych oblicza sie na
stępującym wzorem:
<4'52)
gdzie: kk - współczynnik bezpieczeństwa ze względu na rozciąganie dla kolumny

rur zapuszczanej do otworu kierunkowego,
k - współczynnik bezpieczeństwa ze względu na rozciąganie dla kolumny
rur zapuszczanej do otworu pionowego,
W - współczynnik odczytywany z tab. 4.11. [10 m/°],
z„ - intensywność odchylenia osi otworu [°/10 m],
ia =J^1.10[°/10m ] - (4.53)
gdzie: Aa - zmiana kąta odchylenia między dwoma sąsiednimi punktami pomia

rowymi [°],
1 — odległość między sąsiednimi punktami pomiarowymi [m].
Sposób obliczania współczynnika bezpieczeństwa dla otworów kierunko
wych ze względu na rozciąganie dla kolumny rur okładzinowych jest następujący:
• należy podzielić oś otworu kierunkowego na interwały o jednakowych
intensywnościach odchylenia i wyróżnić wartość największą iam. Jeżeli
interwał z iamjest pierwszy od wylotu otworu (rys. 4.9), to kolumnę rur
okładzinowych o długości odZ^ do L oblicza się z uwzględnieniem war
tości intensywności kąta odchylenia otworu nie biorąc pod uwagę ia2
oraz 4з , itd.,
• gdy ial = 4m, to odcinek kolumny rur okładzinowych L { —Z3 oblicza się
biorąc pod uwagę ial, zaś odcinek kolumny Z, - Z, - z uwzględnieniem
Za2’
• jeżeli ial < ial < ia3, to odcinek kolumny Z, ~ L 3 oblicza się uwzględnia
jąc wartość ia i , L3 - L5 przy io l , a i . - Z przy iaV
Tabela 4.11. Wartości współczynnika spadku wytrzymałości połączenia złączkowego rur

okładzinowych (w 10 m /°) od intensywności kąta odchylenia osi otworu i = °/ 10 m
dla rur okładzinowych [15]
Zewn.
średnica ru r O dm iana w ytrzym ałościow a stali
okładzinow ych
H -40 J-55 K-55 C-75 N -80 C-95 P-105 P-110 V-150

[m]
028 039-1 039-11 056 077
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0,114 0,082 0,060 0,060 0,044 0,041 0,035 0,031 0,030 0,022
0,127 0,103 0,072 0,072 0,051 0,047 0,039 0,035 0,033 0,023
0,140 0,111 0,079 0,079 0,057 0,053 0,044 0,040 0,038 0,027
0,146 0,111 0,079 0,079 0,057 0,053 0,044 0,040 0,038 0,027
0,168 0,123 0,088 0,088 0,064 0,060 0,050 0,045 0,043 0,031
0,219 0,180 0,129 0,129 0,093 0,087 0,073 0,066 0,062 0,045
0,245 0,206 0,149 0,149 0,109 0,103 0,086 0,078 0,074 0,054
0,273 0,226 0,165 0,165 0,122 0,115 0,097 0,088 0,084 0,062
0,259 0,259 0,187 0,187 0,137 0,128 0,107 0,097 0,093 0,067
0,324 0,284 0,207 0,207 0,152 0,143 0,120 0,109 0,104 0,076
0,340 0,298 0,217 0,217 0,159 0,149 0,126 0,114 0,109 0,080
0,351 0,316 0,227 0,227 0,166 0,155 0,130 0,117 0,112 0,081
0,377 0,342 ' 0,246 0,246 0,180 0,168 0,141 0,127 0,122 0,088
0,407 0,368 0,267 0,267 0,196 0,184 0,154 0,140 0,133 0,098
0,426 0,407 0,295 0,295 0,216 0,202 0,170 0,154 0,147 0,107
0,508 0,495 0,361 0,361 0,265 0,249 0,210 0,190 0,181 0,133
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich

połączeń
Postęp wierceń naftowych, nie jest możliwy bez równoczesnego rozwoju kon
strukcji i produkcji rur wiertniczych, w tym rur okładzinowych. O jakości rur
okładzinowych w znacznej mierze decydują ich połączenia gwintowe. Zada
nia, jakie spełniają wyroby rurowe w otworach geologiczno-poszukiwawczych
i eksploatacyjnych wymagają połączeń szczelnych oraz wytrzymałych.
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń 317
Czynnikami wpływającymi na optymalne zaprojektowanie kolumny rur

okładzinowych jest dobra znajomość właściwości fizyko-mechanicznych mate
riału, z którego wykonane są wyroby rurowe, konstrukcji połączeń gwintowych,
metodyki obliczeń wytrzymałościowych, sposobu badań i kontroli, zasad ich
użytkowania na powierzchni, jak również zasad eksploatacji i ochrony w otworze
wiertniczym.
4.10.1. Charakterystyka produkcji rur okładzinowych

W zależności od sposobu wytwarzania rur okładzinowych rozróżnia się rury wal
cowane (bez szwu) oraz rury spawane. Rury walcowane stanowią większość rur
przeznaczonych do wierceń prowadzonych w poszukiwaniu złóż ropy naftowej
i gazu. Wykonuje się je techniką obróbki plastycznej na gorąco. W celu uzyskania
dużych dokładności kształtów i wymiarów oraz odpowiednich właściwości me
chanicznych, rury te poddawane są dodatkowo obróbce na zimno.
Rury spawane (w zasadzie tylko rury o dużych średnicach) wykonuje się
stosując:
• spawanie przez prasowanie na gorąco brzegów wzdłuż rury. Tak wyko
nane rury przechodzą przez odpowiednie walce, gdzie wraz z przemiesz
czaniem trzpienia wewnętrznego wygładzona zostaje ich powierzchnia
wewnętrzna i zewnętrzna;
• spawanie elektryczne, tj. kontaktowe, pod dociskiem lub przez zgrze
wanie bez użycia obcego materiału łączącego. Wykonane w ten sposób
rury mogą być poddawane obciążeniom porównywalnym z dopuszczal
nymi obciążeniami rur walcowanych.
4.10.2. Odmiany wytrzymałościowe stali do produkcji rur

okładzinowych
W celu poprawnego zaprojektowania konstrukcji otworu zarówno pionowego,
jak i kierunkowego, niezbędna jest znajomość właściwości materiału, z którego
wykonywane są rury okładzinowe. Normy АРІ i PN obejmujące stale do produk
cji rur okładzinowych, szczególnie stale o wyższej jakości (granica plastyczności
wyższa niż 568 MPa), podają jedynie wymagania co do właściwości mechanicz
nych materiału. Oznaczenia stali (marki stali) stosowane w tych normach nie są
więc symbolami gatunków stali, lecz tylko ich odmian wytrzymałościowych.
Rury używane w tych wierceniach powinny odznaczać się wysoką wytrzy
małością na rozciąganie, co zależy od twardości stali i granicy jej plastyczności.
Dokładne granice plastyczności dla danego rodzaju stali do produkcji rur okładzi
nowych podane zostały w tab. 4.2. Celowe jest również uwzględnianie wpływu
temperatury na zmianę wartości granicy plastyczności stali. Zależność ta, różna
dla różnych stali, występuje już w zakresie temperatur panujących w otworach
wiertniczych rys. 4.10.
Zakres zmian temperatury, f c ]
Rys 4.10. Wpływ temperatury na zmianę wartości granicy plastyczności R„ stali [35]
Dla odcinka rur okładzinowych znajdujących się w otworze w tempera

turze statycznej powyżej 120°C, należy uwzględnić poprawkę na zmniejszenie
granicy plastyczności korzystając z wykresu (rys.4.10) albo obliczyć na pomocą
wzoru (4.54) i (4.55):
Re, = R e- 0,0016279• ( T - 273)2-0,16279 • ( Г - 273) [MPa] (4.54)
Re, = R e- 0,0016279 • t2 - 0,16279 [MPa] (4.55)

gdzie: Re —granica plastyczności materiału rur (tab. 4.2, tab. 4.11) [MPa],
Re, - granica plastyczności w temperaturze t [MPa],
T - temperatura statyczna w otworze [K],
t - temperatura statyczna w otworze [°С].
Wytrzymałość plastyczną większą od określonej w normie jako mak
symalna dla danej stali można uzyskać przez niewłaściwą technologię, np.
nierównomierne rozłożenie składników uszlachetniających, niezamierzone harto
wanie w czasie walcowania, niezbyt dokładną obróbkę cieplną itp., zmniejszając
w konsekwencji w pewnych warunkach eksploatacji jej odporność, szczególnie
w przypadku występowania siarkowodoru oraz wytrzymałość zmęczeniową.
Wprowadzone przez АРІ największe dopuszczalne wartości granicy plastycz
ności miały zapobiec używaniu rur o nieprawidłowo zawyżonych parametrach
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń ___________________ 319
wytrzymałościowych i powstawaniu nieprzewidzianych uszkodzeń. Przykładowe

parametry rur okładzinowych ulepszanych cieplnie przedstawiono w tab. 4.11.
Tabela 4.11. Parametry rur okładzinowych ulepszanych cieplnie [29]
Zakres granicy Tw ardość w stopniach

G atunek i m arka stali
plastyczności HRC
- ksi [MPa] -
L80 * 80 (552) 9 5 (6 5 5 ) <23
V M 80SS 80 (552) 95 (655) <22

C90 * 90 (621) 105 (724) < 2 5 ,4
V M 90 S 90 (621) 105 (724) <24
V M 90 SS 90 (621) 105 (724) <24
T95 * 95 (655) 110(758) < 2 5 ,4
V M 95 S 95 (655) 110(758) <25
V M 95 SS 95 (655) 110(758) <25
V M 95 SS-D 95 (655) 110(758) <25
V M 100 SS 1 0 0(690) 115(792) <28
V M 110SS 110(758) 125 (862) <30
V M 110 SS-D 110(758) 120 (828) <30
V M 125 SS 125 (862) 135 (931) <34
V M 80 HCS 80 (552) 95 (655) <22

V M 80 HCSS 80 (552) 9 5 (6 5 5 ) <22
V M 90 HCS 90 (621) 105 (724) <24
V M 90 HCSS 9 0 (6 2 1 ) 105 (724) <24
V M 95 HCS 9 5 (6 5 5 ) 110(758) <25
VM 95 HCSS 9 5 (6 5 5 ) 110(758) <25
V M 110 HCSS 110(758) 125(862) <30
L80 13 Cr* 80 (552) 9 5 (6 5 5 ) <23
V M 80 13CR 8 0 (5 5 2 ) 9 5 (6 5 5 ) <23
Tabela 4.11 cd.
Z akres granicy Twardość w stopniach

G atunek i m arka stali
plastyczności H RC
- ksi [MPa] -
V M 85 13CR 85 (586) 100 (690) <24
V M 90 13CR 90 (621) 1 05(725) <26
V M 95 13CR 95 (655) 110(758) <28
V M 95 13CRSS 9 5 (6 5 5 ) 110(758) <30
V M 110 13CRSS 110(758) 125 (862) <34
V M 22 65* 65 (450) 90 (620) <26
V M 22 110 110(760) 140 (965) <36
V M 22 125 125 (860) 150(1035) <37
V M 22 140 140 (965) 160(1105) <38
V M 25 75* 75 (520) 100 (690) <26
V M 25 125 1 25(860) 150(1035) <37
V M 25 140 140 (965) 160(1105) <38
V M 25S 80* 80 (550) 105 (725) <28
V M 25S 125 125 (860) 1 50(1035) <37
V M 25S 140 140 (965) 160(1105) <38
V M 28 110 110(760) 140 (965) <35
V M 28 125 125 (860) 150(1035) <37
V M 28 135 135 (930) 155 (1070) <38
V M 825 110 110(760) 135 (930) <35
V M 825 120 120 (830) 145 (1000) <37
V M G 3 110 110(760) 130 (900) <35
V M G3 125 125 (860) 145 (1000) <37
V M G 50 110 110(760) 130 (900 <35
V M G 50 125 125 (860) 145 (1000) <37

Rury okładzinowe ze stali odmiany H-40 i J-55 wykonuje się ze stali wę
glowych. Ich właściwości mechaniczne wynikają głównie ze składu chemiczne
go, a nie obróbki cieplnej.
Do produkcji rur ze stali C, N i P można stosować:
• Stale stopowe oraz obróbkę cieplną (normalizowanie lub normalizowa
nie z odpuszczaniem),
• Stale węglowe lub niskostopowe oraz ulepszane cieplnie (hartowane
i odpuszczane).
Wymagane właściwości fizyczno-mechaniczne omawianych odmian wy
trzymałościowych stali osiąga się więc, częściowo przez zastosowanie odpowied
niego składu chemicznego, a częściowo przez obróbkę cieplną.
Istotnym udogodnieniem w identyfikacji rur, szczególnie w warunkach te
renowych, jest barwny kod paskowy sporządzony dla różnych odmian wytrzyma
łościowych rur okładzinowych. Pozwala on bardzo łatwo i szybko zidentyfikować
daną rurę, uniknąć ewentualnej pomyłki oraz skrócić czas zestawiania kolumny
rur okładzinowych. Podstawowe właściwości stali oraz oznaczenia barwnym ko
dem paskowym według norm АРГprzestawiono na rys. 4.11 oraz tab. 4.69.
Rys. 4.11. Identyfikacja rodzaju odmian wytrzymałościowych firmy N/allourec

za pomocą barwnego kodu paskowego dla: a) rur okładzinowych
z końcem gładkim, b) połączeń gwintowych [27]
4.10.3. Rury okładzinowe o wysokiej odporności na

ciśnienie zgniatające
Rury okładzinowe przenoszą wiele złożonych o różnej wielkości obciążeń, ta
kich jak: obciążenia osiowe, ściskanie, zginanie, skręcanie, ciśnienie wewnętrzne.
W przypadku, gdy wiercenie prowadzi się w bardzo trudnych warunkach geolo
gicznych, obliczenia wytrzymałościowe rur okładzinowych należy przeprowadzić
dla trójosiowego stanu naprężeń, jeżeli którykolwiek z poniższych warunków jest
spełniony:
• ciśnienie wewnętrzne przewyższa 82,7 [MPa],
• stosunek średnicy zewnętrznej do grubości ścianki jest niższy niż 15,
• temperatura przewyższa 121 [°С],
• rury narażone są na obecność H2S,
• zachodzi jednoczesne ściskanie poosiowe kolumny i ciśnienie we
wnętrzne rozrywające.
Jeśli wielkość tych obciążeń jest tak wysoka, iż występować może pro
blem z doborem rur okładzinowych produkowanych zgodnie z standardami АРІ,
w pierwszym przypadku należy rozważyć zmianę: gatunku stali na wyższy (N-80
na P-110) lub grubości ścianki ruiy (np. z 11,05 mm do 12,51 mm). Następnym
sposobem rozwiązania powyższego problemu jest zastosowanie rur o wysokiej
odporności na ciśnienie zgniatające. Decyzja o zastosowaniu w danym otworze
rur HC powinna mieć szczególne uzasadnienie techniczne, a w drugiej kolejno
ści ekonomiczne. Zastosowanie powyższych rur HC w szczególności dotyczy
następujących przypadków:
• wiercenie otworów poszukiwawczych (gdzie mamy do czynienia z nie
do końca znanymi ciśnieniami geostatycznymi);
• wiercenie otworów tzw. slim hole (specjalne szablonowanie jest istotne
z uwagi na dobór poszczególnych kolumn rur okładzinowych);
• wiercenie otworów głębokich ze spodziewanymi wysokimi ciśnieniami
złożowymi (wymagane stosowanie wysokich reżimów technologicz
nych, zapewniających skuteczne dowiercenie otworu);
• wiercenie otworów z skrajnie wysokimi gradientami ciśnień geostatycz-
nych (przy przewiercaniu skał plastycznych tj. sole i iły - polskie utwo
ry cechsztynu).
W tabelach 4.12 —4.13 przedstawione zostały podstawowe wymiary oraz
dopuszczalne ciśnienia zgniatające dla poszczególnych rur okładzinowych firmy
Yallourec.
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń _ _ _ _____________ 323
Os CS
Ol N ‘Л 0\ CS 10 OO CS
£i
O' O
04 t-н
40 CS
00 OS 40
Tabela 4.12. Charakterystyka rur o wysokiej odporności na ciśnienie zgniatające firmy Vallourec serii HCS - HCSS [29]
CS CS CS CN 40 CO
oo (N
Ї-- o>
OO On 40 40 OO 40
CO 40 OS
a
OS Ch Q\ 40
40 00 40 lo ~
CS OO Ю CS. 40 O
es" CO 40 oo" CS oo (S oo CS
\r\ 40 OO
OS CS CS V) OO
40 OS tn
40 m
■sf 40 f-
СП in 40
JEh
Os
os 40 m
•S #*§ o es Os óo Г- 40
5!
-wй Iа? -b
& fio co co ro ''Ф rn rn
N M
^4 tn 40 CS
«o as ro os 40 m O 40 *
—Г Г" 40
cs cs co M rn -'t co cn 'ńJ
- ю
o o'
cs cs cs
rn
00"
40
'Сł-й
Л5 CS
■'Ф
324
Tabela 4.12 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
__________________________________________________________________________________________________________________________
7 177,8 29,0 0,408 6,059 8040 55,434 8850 61,019 9400 64,811 10370 71,499
32,0 0,453 6,000 9340 64,397 10320 71,154 11160 76,945 12180 83,978
35,0 0,498 5,879 10630 73,291 11790 81,289 12910 89,011 13990 96,458
38,0 0,540 5,795 11840 81,634 13160 90,735 13800 95,148 15690 108,179
41,0 0,590 5,695 13280 91,562 14790 101,973 15530 107,076 17700 122,037
42,7 0,625 5,625 14290 98,526 15930 109,833 16740 115,418 19120 131,828
7 3/5 193,7 26,4 0,328 6,844 4960 34,198 5210 35,922 5210 35,922 5210 35,922
29,7 0,375 6,750 6200 42,747 6770 46,678 7040 48,539 7800 53,779
33,7 0,430 6,640 7660 52,814 8420 58,054 8790 60,605 9830 67,775
39 0,500 6,500 9510 65,569 10520 72,533 11010 75,911 12420 85,633
41 0,537 6,426 10490 72,326 11620 80,117 12180 83,978 13790 95,079
42,8 0,562 6,376 11150 76,877 12370 85,288 12970 89,425 14720 101,491
45,3 0,595 6,310 12020 82,875 13360 92,114 14020 96,664 15940 109,902
47,1 0,625 6,250 12810 88,322 14260 98,319 14970 103,215 17050 117,556
51,2 0,687 6,126 14420 99,422 16120 111,143 16940 116,797 19340 133,345
55,3 0,750 6,000 15740 108,523 17700 122,037 18690 128,863 21640 149,203
59,2 0,812 5,876 17030 117,418 19160 132,104 20230 139,481 23420 161,475
7 3/4 196,9 46,1 0,595 6,500 11770 81,151 13070 90,114 13710 94,527 15580 107,420
8 5/8 219,1 36 0,400 7,700 5640 38,886 6130 42,265 6370 43,920 6580 45,368
40 0,450 7,625 6810 46,953 7460 51,435 7770 53,572 8640 59,571
44 0,500 7,500 7980 55,020 8780 60,536 9170 63,225 10280 70,878
49 0,557 7,386 9310 64,190 10290 70,947 10770 74,257 12140 83,702
52 0,595 7,310 10200 70,327 11300 77,911 11830 81,565 13390 92,321
Tabela 4.12 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
9 5/8 244,5 43,5 0,435 8,599 5400 37,232 5860 40,403 6080 41,920 6080 41,920
47 0,472 8,525 6180 42,610 6740 46,471 7090 48,884 7570 52,193
53,5 0,545 8,500 7710 53,159 8470 58,399 8950 61,708 9900 68,258
58,4 0,595 8,375 8750 60,329 9660 66,603 10360 71,430 11360 78,324
59,4 0,609 8,251 9050 62,398 9990 68,879 10450 72,050 11770 81,151 __
61,1 0,625 8,219 9380 64,673 10370 71,499 10850 74,808 ' 12240 84,392
_________
64,9 0,672 8,125 10370 71,499 11490 79,221 12030 82,944 13620 93,907
70,3 0,734 8,001 11660 80,393 12960 89,356 13590 93,700 15440 106,455
9 3/4 247,7 59,2 0,595 8,500 8590 59,226 9480 65,362 9910 68,327 11140 76,808
9 7/8 250,8 62,8 0,625 8,500 9050 62,398 10000 68,948 10780 74,325 11780 81,220
67,5 0,678 8,500 9550 65,845 10560 72,809 11050 76,187 12480 86,047
10 254,0 60,3 0,595 8,654 8290 57,158 9130 62,949 9540 65,776 10710 73,843
62,2 0,618 8,608 8750 60,329 9650 66,534 10090 69,568 11360 78,324
67,2 0,672 8,500 9840 67,844 10890 75,084 11400 78,600 12880 88,804
68,7 0,688 8,500 10160 70,051 11250 77,566 11790 81,289 13330 91,907
79,5 0,795 8,500 12320 84,943 13700 94,458 14380 99,147 16360 112,798
10 3/4 273,1 51 0,450 9,694 4730 32,612 4790 33,026 4790 33,026 4790 33,026
4. Rury
55,5 0,495 9,625 5570 38,404 6060 41,782 6290 43,368 6440 44,402
60,7 0,545 9,504 6510 44,885 7120 49,091 7410 51,090 8220 56,675
okładzinowe
65,7 0,595 9,500 7450 51,366 8180 56,399 8530 58,812 9540 65,776
68,8 0,636 9,322 8220 56,675 9050 62,398 9460 65,224 10610 73,153
73,2 0,672 9,250 8890 61,294 9820 67,707 10270 70,809 11560 79,703
j
CM 00 Ю 'П o o oo •
'd’ m CM un Г-
40 r- o ON m CM r- ІП t—
ON m o_ 40 ■
'4- 40^ M* rn тГ un On 40 m 40 w-
і oo cn
o 4 CM un CM cm” CM o rn" cn rn 4o" CN lin
On o rl- CM cn LO 40 m wn wn r«* CM
r—1 1
—11
O o o o o o o o o O o c> O o O
ON Tf 00 oo On 40 vn r^* 40 CM m
oo o cm r-~ co r- f- CM C^- CN un U~i r~ ON ON Un ГП
m rj- m ^r 40 r- oo C
— 40 r- oo o cm m cm <s rn
CM
cn oo un ■
'Sf
r o CM m , r- m r~
ON On t^~ cn 40 40 40 o On
cn ’
—^ 00 40я >
—• СМЛ CM un CN cc cn 40 <n oo m oo
o" o" in CM CN CN On cc cm" 00 —Г wn o" ю" ’—Г
00 On CM CM cn ■rh «П -s
j- "3* Ln 40 ł-H CN CM CN cn
1
—1
O
MD
O
t-«
o
40
O
co
o o O
cn
o
t--
o
o
o
Г-
o
CM
o o
o CM
o o
m
O -rf
O O
40 O cm CM t"- 00 o o ■
^ł* m r- On
cn oo cn ■'
3- 40 r~~- Г- Г- 40 Г- Г-- On CM m m ’Ф
ON oo ON m rj- Г-- On u~i CN o 00 rn wn r- CM

m Г-
Г-;
t— t~
- CN wn
CM 40n rf oo CN cd
O ф On in Г"
CM ’
Ол ІЛ CM on cn
■st 40 vo oo m co
4o" >n ON CN CN o" г -
~л CM 40* 40 On CM un
Г-- 00 t
—1 CM cn Tf in T
l- 40 CM CN CM rn cn
o o o o O o O o o o o O O o o
cn t-» o oo CN n
1 un m »n m lo O CM cn
■*
fr m CM o On 00 ŁO r- On o in c->
CM Г- cn •4t V> 40 r- 40 wn 40 t— On CN cn
oo іл t-* 40 ON in m ON CM O in r-
40 CM Tf 40 Г- On o oo r~~ On m r^-
cn 'ś- o 40 CM •П CM^ vn >n 40 CD rn СП 40 VI oo
ON ї> 4o" cm" (N r-" cn С-Г (N Г-" CN in 4o" r-T vrT
Ô t-* o CN m cn ■^r Tf cn T^* CM oj cm cn cn
1
—1
O O o O o o O o O o O o O O o
40 cn oo 00 oo lo 00 ON Г-- 00 On Tj- CM cn
O CM cn CN 40 ■4
1- CM oo ■^Ґ V) >n Г- On ON ЧП
O m m U-l 40 40 40 40 40 oo CM m cm cm m
40 in to O 00 un o 40 o oo o
CM CM CM CN rn m CN un 40 CM m CM
o un r-^ 40л 40 "3- rrl 40^ 40 40 r-~ 40^
on4 ON oo cT o' O cT cT O o" o" O o 4 <~T — -7 cm"
■4
j- t-* m v> ON CM oo CM Г» ON o l> cn CM
cn On cn cn 00 cn 00 oo OO o m On
r-^ с-*
л °„ «Л *n 40 wn m in 40 r- Tf 'Л
o o* o* o~ o o" cT o" o o" o" o" o" o4 o" cT
CN cn °я. 00 l
/*ł 'O
o wn »n cn 40 00 CM t
—
ON in Ю 40 ЧО f- r- r
-. t-» 4cT r-T «r
>
r- oo r- 40 oo vn 40
in *o
’
'"1
« 40^ OO С»
Tabela 4.12 cd.
m 00 rn
Г-» O n o O f
\J
CM CM cn m m
oo
cn cn CM rn
o ,-и CN
1
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń ________ _ _ _ _ _ _ 327
c~
*- >n i— i m cs m co ^ 40 Tf 40 CS
cs ^ -rj- es 40 cs r- m m oo cs Ł
o oo 40 i—^ co oj co Ol o CN 40 o
'sf
~
os 40 m oo in 04 o ' co rn er —Г cT
CS ^ *Л ІП 40 40 t*- cs cn
o o o o o o o o o o
—< 0 4
C S Г-» 0fr-0-
■4J- 4 0
O
m
04
oo
04
r-
O O
© 10
t-*
oo
On
40
— cs m ^ чп r-
f-ł vo
m
ЧО »0
cs --з- cs
40 40 CS
m N ю м m m
rs
OO
40
CS
o
Г-Ч
04 os
OO CS 04 m 04 O T— 1 o Г -» o
CS cn Tl* Tt* 40
O o O o O o o o o o o O o o o
00 m 04 04 r-* Г-- o On 04 o o t- -
o
in
o
14 $0 o Ю 00
1 r-
CS CS r t* 1Л O n m OO oo
00 ’Ф 40 r- r- oo 00 04 1—11 1
— cs
o
m
04
40 00
04 Г'- m oo m m 40 40 40 4-і 40 04
cs CS r- 40 rs
■чґ 40 CS CS »n
ГП m
CS
oo
40
CS
o
Tt-
40
CS
rt* t-» 04 m 40 o 40 m 04 o _| 04 40
m
CS ^1- ■'
3- U~> V) in 40 1 1 CS m m »o
O o o o o o o o
<N O ОЧ On o O 04
oo oo oo rn 0 0 r ->
’- ч >—•1 c s
o
m
V"»
-sf
Г-»
>o
40
40
H C\ tO oM 4m
04 O 00 o
a\ Ол O
^ m40 00
0 m
CS 4 0~
‘O (S
CS
>n 04
40 in
to rn vf
O^ O
o
*0.<4 ri
*-*' 4cTcs" ГП
^ Ю іл ln OO* ГП 04
cs rn m ■'З* 4 л
o O 04 04 o o o m
Г-.CS
<n 40 ГП
—н
OO f-
CS
г ^ т о о -н т ^ н о
rn rs m m o o o i/n ©
CS os_ oo^ t— c- 4n m cs o
N CS N M N CS CN *'fr rf" ’-Ф Tt
00 in CS lo 40 lo
V) OO CS m 04 40 r- wn i-i
rj* in 1/-) 40 t-~
o o o
O 04 co oo r-*
N
oo On
0\
o> С-» oo os
O
Tabela 4.12 cd.
VO
Tabela 4.13. Charakterystyka rur o wysokiej odporności na ciśnienie zgniatające firmy Vallourec serii HC [29]
Masa HC SERIES
Średnica
nominal
zewnętrzna YM 80HC YM 95HC VM110HC VM 125HC VM 140HC
na
[in] [mm] [Ib/ft] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa] [psi] [MPa]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
4 1/2 114,3 11,6 8230 56,744 9270 63,914 10220 70,464 10820 74,601 11530 79,497
13,5 10260 70,740 12080 83,289 12970 89,425 13810 95,217 15020 103,559
15,1 12640 87,150 14460 99,698 16210 111,764 17330 119,486 18950 130,656
5 127,00 15 9060 62,467 10250 70,671 11350 78,255 12040 83,013 13030 89,839
18 12080 83,289 13790 95,079 15440 106,455 16490 113,695 18000 124,106
21,4 15500 106,869 17820 122,865 20080 138,447 21540 148,513 23680 163,268
23,2 17210 118,659 20030 138,102 22610 155,890 24300 167,543 26780 184,642
24,1 18000 124,106 21000 144,790 23980 165,336 25780 177,747 28440 196,087
5 1/2 139,7 17 8160 56,261 9190 63,363 10140 69,913 10720 73,912 11340 78,187
20 10530 72,602 12380 85,357 13340 91,976 14210 97,975 15460 106,593
23 12770 88,046 14610 100,732 16380 112,936 17520 120,796 19160 132,104
26 15300 105,490 17590 121,279 19810 136,585 21250 146,514 23360 161,062
29,7 18390 126,795 21450 147,893 24520 169,059 26510 182,780 29260 201,741
4. Rury
6 5/8 168,28 24 7680 52,952 8620 59,433 9470 65,293 10000 68,948 10040 69,223
28 9920 68,396 11250 77,566 12510 86,253 13310 91,769 14330 98,802
okładzinowe
32 11910 82,117 13600 93,769 15220 104,938 16250 112,040 17760 122,451
7 177,8 23 5880 40,541 6110 42,127 6110 42,127 6110 42,127 6П0 42,127
26 7350 50,676 8230 56,744 8620 59,433 9230 63,639 9230 63,639
Tabela 4.13 cd.
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 U n 13
7 177,8 29 8850 61,019 10250 70,671 11070 76,325 11750 81,013 12670 87,357
32 10320 71,154 12150 83,771 13060 90,046 13900 95,837 15120 104,249
35 11790 81,289 13800 95,148 15160 104,525 16070 110,799 17540 120,934
38 13160 90,735 15070 103,904 16900 116,521 18090 124,726 19810 136,585
41 14790 101,973 16990 117,142 19110 131,759 20490 141,274 22510 155,201
42,7 15930 109,833 18330 126,381 20660 142,446 22180 152,926 24390 168,163
7 3/5 193,68 26,4 5210 35,922 5210 35,922 5210 35,922 5210 35,922 5210 35,922
29,7 6770 46,678 7550 52,055 7890 54,400 7890 54,400 7910 54,538
33,7 8420 58,054 9490 65,431 10480 72,257 11100 76,532 11960 82,461
39 10520 72,533 11960 82,461 13320 91,838 14190 97,837 15430 106,386
41 11620 80,117 13260 91,424 14830 102,249 15830 109,144 17270 119,072
42,8 12370 85,288 14140 97,492 15840 109,213 16930 116,728 18500 127,553
45,3 13360 92,114 15310 105,559 17180 118,452 18390 126,795 20140 138,860
47,1 14260 98,319 16360 112,798 18400 126,864 19710 135,896 21630 149,134
____ _________
51,2 16120 111,143 18550 127,898 20910 144,169 22450 154,787 24700 170,301
55,3 17700 122,037 20660 142,446 23470 161,820 25230 173,955 27830 191,881
59,2 19160 132,104 22360 154,167 25550 176,161 27680 190,847 30880 212,910
7 3/4 196,85 46,1 13070 90,114 14970 103,215 16790 115,763 17960 123,830 19660 135,551
8 5/8 219,08 36 6130 42,265 6580 45,368 6580 45,368 6580 45,368 6580 45,368
40 7460 51,435 8360 57,640 9180 63,294 9490 65,431 9490 65,431
44 8780 60,536 9920 68,396 10970 75,635 11630 80,186 12560 86,598
329
49 10290 70,947 11690 80,600 13020 89,770 13860 95,561 15060 103,835
330
Tabela 4.13 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
_______________________________________________________________________________________________________________________________ _______ _________ _________

8 5/8 219,08 52 11300 77,911 12880 88,804 14380 99,147 15340 105,766 16720 115,280
9 5/8 244,48 43,5 5860 40,403 6080 41,920 6080 41,920 6080 41,920 6080 41,920
47 6740 46,471 7420 51,159 7660 52,814 7820 53,917 7830 53,986
53,5 8470 58,399 9850 67,913 10550 72,740 11180 77,083 11500 79,290
58,4 9660 66,603 11390 78,531 12160 83,840 12930 89,149 14010 96,596
59,4 9990 68,879 11340 78,187 12610 86,943 13420 92,528 14560 100,388
61,1 10370 71,499 11790 81,289 13130 90,528 13980 96,389 15190 104,731
64,9 11490 79,221 13100 90,321 14640 100,939 15620 107,696 17040 117,487
70,3 12960 89,356 14830 102,249 16630 114,660 17790 122,658 19470 134,241
9 3/4 247,65 59,2 9480 65,362 10740 74,050 11920 82,186 12660 87,288 13710 94,527
9 7/8 250,83 62,8 10000 68,948 11780 81,220 12620 87,012 13420 92,528 14570 100,457
67,5 10570 72,878 12010 82,806 13380 92,252 14740 101,629 15500 106,869
10 254 60,3 9130 62,949 10330 71,223 11440 78,876 12150 83,771 13130 90,528
62,2 9650 66,534 10940 75,429 12160 83,840 12920 89,080 14010 96,596
67,2 10890 75,084 12400 85,495 13830 95,354 14740 101,629 16050 110,661
68,7 11250 77,566 12830 88,460 14320 98,733 15280 105,352 16660 114,867
79,5 13700 94,458 15700 108,248 17640 121,624 18890 130,242 20710 142,790
10 3/4 273,05 51 4790 33,026 4790 33,026 4790 33,026 4790 33,026 4790 33,026
55,5 6060 41,782 6440 44,402 6440 44,402 6440 44,402 6440 44,402
60,7 7120 49,091 7960 54,882 8680 59,846 8680 59,846 8680 59,846
65,7 8180 56,399 9210 63,501 10160 70,051 10750 74,119 11390 78,531
68,8 9050 62,398 10240 70,602 11340 78,187 12030 82,944 13000 89,632
Tabela 4.13 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
10 3/4 273,05 73,2 9820 67,707 11140 76,808 12380 85,357 13160 90,735 14280 98,457
79,2 11130 76,739 12690 87,494 14160 97,630 15100 104,111 16450 113,419
85,3 12470 85,978 14260 98,319 15170 104,593 17070 117,694 18660 128,656
109 17300 119,279 20160 138,998 22770 156,994 24470 168,715 26200 180,643
11 3/4 298,45 54 3280 22,615 3280 22,615 3280 22,615 3280 22,615 3280 22,615
60 4710 32,474 4710 32,474 4710 32,474 4710 32,474 4710 32,474
65 5920 40,817 6180 42,610 6180 42,610 6180 42,610 6180 42,610
71 6850 47,229 7650 52,745 8070 55,641 8070 55,641 8070 55,641
75 7550 52,055 8470 58,399 9310 64,190 9730 67,086 9730 67,086
11 7/8 301,63 71,8 6730 46,402 7510 51,780 7810 53,848 7810 53,848 7810 53,848
12 304,8 68 5950 41,024 6240 43,023 6240 43,023 6240 43,023 6240 43,023
73 6750 46,540 7530 51,918 7850 54,124 7850 54,124 7850 54,124
76 7150 49,298 8000 55,158 8750 60,329 8750 60,329 8750 60,329
86,5 9000 62,053 10170 70,120 11260 77,635 11950 82,392 12920 89,080
12 3/4 323,85 57,6 2520 17,375 2520 17,375 2520 17,375 2520 17,375 2520 17,375
65,1 3730 25,717 3730 25,717 3730 25,717 3730 25,717 3730 25,717
70,1 4720 32,543 4720 32,543 4720 32,543 4720 32,543 4720 32,543
12 7/8 327,03 66,6 3690 25,442 3690 25,442 3690 25,442 3690 25,442 3690 25,442
61 2130 14,686 2130 14,686 2130 14,686 2130 14,686 2130 14,686
68 2980 20,546 2980 20,546 2980 20,546 2980 20,546 2980 20,546
13 3/8 339,73 72 3900 26,890 3900 26,890 3900 26,890 3900 26,890 3930 27,096
77 4540 31,302 4540 31,302 4540 31,302 4540 31,302 4540 31,302
. 80,7 5350 36,887 5350 36,887 5350 36,887 5350 36,887 5350 36,887
4. Rury
40 СЧ ON CS
•'ф
•'3-' 00 Г"» ON
<N CN
i l/l 40 in >n cn on co
m ro co io >n 40 co co
m v j 40 cn es
4© m 40
c-» io i— i oo 40 40 rN ON o
ro O
O (N r- ІУ
")
vo co r- o CN 40 O чф I—1
oC cn m" ON O i—
H O ro CN
1 CN ГО in
o
c-~
o
r-- >o 40 40 CS >o

40 40 40
40 40 ON (
O
ON
т-*
00
m
On
40
On
(_
On
00
40 40 in 40 ON
40 CN CN 00 <N CS ON
O CN 40 O 40 r —l ro
ON O ___i ON 40 oo
CN ro cn rT n
l
O
ON
00
cn 2 ON OO 00
O -H
Tabela 4.13 cd.
4.10.4. Rury okładzinowe z włókien szklanych

Jednym z większych problemów w instalacjach naftowych, a ostatnio również
w coraz popularniejszych systemach geotermalnych jest korozja rur. Rozwiąza
niem problemu mogą być stosowane od lat sześćdziesiątych XX wieku, i stale
ulepszane, rury z włókien szklanych utwardzanych żywicami syntetycznymi.
Rury kompozytowe (z włókien szklanych), w porównaniu do tradycyjnych
rur stalowych, odznaczają się doskonałą odpornością chemiczną na środowiska
korozyjne, jakimi są zasiarczone gazy ziemne, wody geotermalne itp. Umożli
wiają one niemal całkowicie opanować problem jakim jest korozja, a tym samym,
znaczne zmniejszyć koszty eksploatacji i konserwacji otworów. Eliminują rów
nież problem skażenia strefy przyotworowej produktami korozji.
Kompozyty o osnowie wzmacnianej włóknami są wielofazowymi struk
turami. Ich mikrostrukturę kształtuje się celowo dla uzyskania materiałów przy
datnych do lekkich i niezawodnych konstrukcji mechanicznych. Mikrostruktura
zapewniać musi wysoką wytrzymałość mechaniczną i sztywność przy małym
ciężarze. Składowymi elementami takich kompozytów są osnowa i długie lub
krótkie włókna. Nazwa włókno odnosi się do polikrystalicznych lub monokrysta-
licznych ciał stałych, dla których stosunek minimalnej długości do maksymalnej
średnicy jest większy niż 10.
Osnowa, w której umieszczone są włókna, nadaje kompozytowi jego ze
wnętrzną postać i makroskopowo monolityczną budowę. Jej funkcja polega na
tym, że przejmuje ona zewnętrzne obciążenia mechaniczne i przekazuje je włók
nom. Dzięki swej postaci i swoistym metodom otrzymywania, włókna mają
wytrzymałość mechaniczną o jeden do dwóch rzędów wielkości wyższą niż lite
polikryształy takich samych faz. Przy takich właściwościach, funkcjonowanie
włókien jako elementów przejmujących obciążenia mechaniczne pozwala nadać
kompozytom sztywność, wytrzymałość i odporność na kruche pękanie w stopniu
nieosiągalnym przez samą osnowę.
Produkowane z włókien szklanych rury wiertnicze (rys. 4.12) oraz rury sto
sowane w instalacjach powierzchniowych (tys. 4.13) zawierają trzy składniki. Są
to:
• żywica epoksydowa,
• szkło (włókna),
• czynnik utwardzający.
Zadania poszczególnych składników zestawiono w tab. 4.14.
Wiązania poprzeczne czynnika utwardzającego przekształcają żywice
w ciało stałe, które z kolei hermetyzuje i chroni włókna szklane przed wpływem
chemikaliów z otoczenia. Na rys. 4.14. przedstawiono sposób nawijania włókna
szklanego w procesie produkcji rur z włókien szklanych [7], a na rys. 4.15. przed
stawiono metodę podwójnego kąta nawijania włókna szklanego.
Tabela 4.14. Składniki włókien szklanych i ich zadania [13]
Składnik włókna Zadanie

wprowadza ogólną wytrzymałość oraz temperaturową i chemiczną
Żywica epoksydowa
odporność produktu
wprowadza wysoką wytrzymałość oraz zdolność do przenoszenia
Szkło
obciążeń mechanicznych
łączy kompozyty oraz przekształca je w lity produkt, chroni

Utwardzacz szkło przed chemicznym oddziaływaniem, odpowiada za cieplne
przewodnictwo produktu
Rys. 4.12. Rury okładzinowe z włókien szklanych ze złączkami [26]
Rys. 4.13. Kolana z włókien szklanych do instalacji powierzchniowych [26]

Rys. 4.14. Nawijanie włókna szklanego w procesie produkcji rur [7]
Rys. 4.15. Podwójny kąt (0° i 70°) nawijania włókna szklanego

w procesie produkcji rur [7]
Firma STAR produkuje trzy rodzaje rur z włókien szklanych, bazujące na

trzech różnych substancjach chemicznych: aminach aromatycznych, alifatycz
nych oraz bezwodnikach. Dostępne jest dzięki temu szerokie spektrum produk
tów o zróżnicowanych parametrach fizycznych i chemicznych. Rury z włókien
szklanych charakteryzują się wieloma zaletami stosowania. Główną ich zaletą jest
odporność na korozję, znacznie większa niż w przypadku rur stalowych. Innymi
zaletami stosowania rur z włókien szklanych, w porównaniu do rur stalowych,
są: niski ciężar, niskie opory przepływu, brak przewodności prądu elektrycznego,
oraz według producentów rur, niskie koszty instalacji.
4.10.4.1. Odporność na korozję i żywotność

Odporność na korozję i duża żywotność jest to główna zaleta stosowania rur
z włókien szklanych w otworach wiertniczych. Nawet ulepszane gatunki stali nie
są całkowicie odporne na środowisko chemiczne (H2S, C 02, solanka) często in
tensyfikowane wysoką temperaturą. Przy intensywności korozji wżerowej stali
sięgającej nawet 30 mm/rok, włókno szklane odznacza się zerowym stopniem
intensywności.
Odporność chemiczna dzieli się na trzy podstawowe kategorie w zależno
ści od środowiska:
• odporność na środowisko kwaśne,
• odporność na środowisko zasadowe,
• odporność na działanie rozpuszczalników.
Oczekiwana żywotność instalacji z rur z włókien szklanych to co najmniej
20 lat. Bardzo dobra odporność na korozję praktycznie eliminuje koszty związane
z ochroną przed korozją, konserwacją, a także pozwala uniknąć zanieczyszczania
strefy przyodwiertowej produktami korozji.
4.10.4.2. Wytrzymałość rur i grubość ściany

W większości przypadków wewnętrzna średnica rur z włókien szklanych jest
większa niż w obudowie stalowej otworów stosowanej w podobnych zakresach
ciśnień. Jest to wynikiem procesu wytwarzania. Rury są nawijane na trzpień tej
samej średnicy, który używany jest dla rur o wyższych klasach ciśnienia. Tak więc
osiągnięcie większej wytrzymałości przez rurę nie związane jest jak w rurach
stalowych przez zwiększenie grubości ścianki korpusu, ale zwiększeniu ulega
średnica zewnętrzna rury.
4.11.4.3. Gładkość powierzchni

Ze względu na proces produkcji —nawijania włókien (tzw. wędrujące włókna)
z żywicy epoksydowej, wnętrze rur kompozytowych jest bardzo gładkie i nie ko
roduje. Skutkuje to małymi spadkami ciśnienia dla danego natężenia przepływu
i zmniejszonymi wymaganiami związanymi z mocą pompowania lub liczbą stacji
pomp w rurociągach. Ponadto ze względu na gładkiej rury przepływ odznacza

się większą prędkością minimalizuje osadzanie się parafiny, asfaltenów, hydratów
lub innych rodzajów substancji na wewnętrznych ściankach rur [13,14].
Dzięki gładkiej powierzchni wewnętrznej rury z włókien szklanych od
znaczają się znacznie lepszymi parametrami przepływu, niż rury stalowe. W tab.
4.15. przedstawiono dane porównujące współczynniki Hazen’a Williams’a dla
rur z włókien szklanych i rur stalowych oraz chropowatości absolutne.
Tabela 4.15. Współczynnik Hazena Williams'a oraz chropowatość absolutna dla rur z włókien
szklanych i rur [7]
Stal lekko Stal mocno

Włóko szklane Nowa stal
skorodowana skorodowana
Średnia chropowatość
0,0015 0,045 0,575 2
absolutna e , ш ш
Współczynnik Hazena
150 120 100 80
Williams’a (C), -
Bardzo dobra charakterystyka przepływu skutkuje następującymi możli

wościami w porównaniu do rur stalowych:
• zmniejszenie średnicy rur, a więc obniżenie kosztów,
• zmniejszenie mocy pompy lub liczby pomp,
• zwiększenie prędkości przepływu, co zmniejsza tempo tworzenia się
osadów na powierzchni wewnętrznej rur.
4.10.4.4. Rozszerzalność cieplna

Współczynnik rozszerzalności cieplnej rur kompozytowych ma wartość pomię
dzy takim samym współczynnikiem dla rur ze stali węglowej i stali nierdzewnej.
Wynosi on 15,7 (im/m/°C. Oznacza to, że, w odniesieniu do rozszerzalności ciepl
nej, zachowanie rur z włókien szklanych nie różni się znacznie od tych dwóch
wariantów stalowych [26]. Właściwości termiczne kompozytów, stali węglowej
i stali nierdzewnej są podane w tab. 4.16.
Tabela 4.16. Termiczne własności włókien szklanych i stali [2]
Parameter Włókno szklane Stal węglowa Stal nierdzewna

Rozszerzalność cieplna [fim/m/K] 15,7 12,1 17,3
Ciepło właściwe [kJ/kg/K] 0,96 0,42 0,50
Przewodność cieplna [W/m/K] 0,31 40 10,7
Gęstość [kg/m3] 1960 7750 8030
Niska rozszerzalność termiczna jest istotna w szczególności w konstrukcjach

otworów wiertniczych podczas cementowania rur okładzinowych (wzrost tempera
tury), w czasie eksploatacji przy zmiennej temperaturze (np. eksploatacja wody ter
malnej i przestoje), przy rozszerzalności gazów (eksploatacja gazu ziemnego) [19].
4.10.4.5. Przewodność cieplna

Szybkość przepływu ciepła przez materiał przy danej różnicy temperatury jest
odwrotnie proporcjonalna do gęstości materiału. W porównaniu do stali kompo
zyty zapewniają dobrą izolację termiczną, co może być szczególnie istotne w in
stalacjach nisko temperaturowych. Na przykład w eksploatacji wody mineralnej
w sanatoriach, efekt schłodzenia w rurach z włókien szklanych jest bardzo niski,
tak, że temperatura wody na głowicy jest prawie równa temperaturze złożowej.
Także niskie straty ciepła i niskie spadki temperatury w podziemnym ropociągu
przy transporcie ropy z dużą zawartością parafiny umożliwiają poprawny przesył
ropy bez osadzania parafin na ścianach. W otworach geotermalnych eksploatują
cych wody termalne spadki temperatury wody są również niekorzystne.
4.10.4.6. Ciężar
Znaczącą różnicę rur z włókien szklanych i stalowych stanowi ich ciężar. Kom
pozyty stosowane do wytwarzania rur z włókien szklanych mają gęstość 1960
kg/m3. Gęstość stali węglowej dochodzi do 7750 kg/m3 a stali nierdzewnych do
8030 kg/m3. Tak więc rury kompozytowe są istotnie lżejsze od obu rodzajów stali.
Na przykład jeden metr rury okładzinowej o średnicy 1" ze stali (wg АРІ) waży
około 29,8 kg, a podobna rura wykonana z włókna szklanego, waży tylko 13,7 kg.
Niższa masa kompozytów w porównaniu do stali daje kilka dodatkowych możli
wości. Biorąc pod uwagę, że wyporność włókien szklanych jest znacznie wyższa
w gęstej płuczce, ciężar kolumny rur może być o 1/3 mniejszy niż ze stali. Niższa
gęstość materiału rur prowadzi do ułatwienia montażu, transportu i postępowania
z takimi rurami w porównaniu ze stalowymi. Dodatkowo wykorzystanie rur kom
pozytowych oznacza, że całkowita masa udźwigu urządzenia wiertniczego może
być znacznie mniejsza w porównaniu do udźwigu przy rurach stalowych. Umoż
liwia to korzystanie z urządzeń z niższym udźwigiem dopuszczalnym i obniża
jednostkowy koszt transportu, zastosowanego olinowania i koszt jednej godziny
pracy urządzenia. Tak więc całkowite koszty związane z pracami wiertniczymi
zmniejszą się [24,33].
4.10.4.7. Transport, przechowywanie, łączenie i operacje

wiertnicze
Rury z włókien szklanych, ze względu na podatność na uszkodzenie mechaniczne,
wymagają specjalnych procedur w trakcie składowania, transportu oraz manipulo
wania. Wiąże się to z odpowiednim ich zabezpieczeniem, a także dostosowaniem
standardowych urządzeń stosowanych w wiertnictwie do pracy z rurami z włó
kien szklanych.
Rury z włókien szklanych wymagają znacznie ostrożniejszego transportu
niż rury stalowe, gdyż są wrażliwe na udar. Wszelkie uszkodzenia powierzchni
mogą negatywnie wpłynąć na ich parametry wytrzym ałości owe lub nawet mogą
sprawić, że nie będą zdatne do użytku.
Podczas transportu należy przestrzegać następujących zaleceń:

• rury należy układać na gładkiej powierzchni, pozbawionej wszelkich
drobnych przedmiotów mogących uszkodzić ich powierzchnię,
• przekładki (rozporki) powinny być wyściełane miękkim materiałem
(wykładzina, pianka),
• powinny być mocowane tylko taśmami (lub linami manilowymi), blisko
przekładek, dla rur do 40 ft co najmniej 4 razy,
• należy kontrolować i ewentualnie ponownie napinać mocowania co
około 100 km.
Ze względu na niską masę rur kompozytowych w porównaniu do stali
koszty transportu są niższe. Przede wszystkim niższa jest masa na metr kwadra
towy, a zatem koszt wysyłki (statkiem) i transportu na przyczepie jest niższy.
Niska waga rur kompozytowych umożliwia szybki i niezawodny montaż rurocią
gów bez potrzeby wykorzystywania ciężkiego sprzętu do układania rur w rowach.
W związku z tym instalacja rurociągów ma minimalny wpływ na środowisko
i może być stosowana bez zakłóceń np. na obszarze lasu.
Przy składowaniu rur należy pamiętać o zaleceniach:
• składować na gładkiej powierzchni,
• układać przekładki między rurami,
• ewentualnie obłożyć pomost rurowy wieży drewnem aby zabezpieczyć
rury przed ostrymi krawędziami,
• stosować cztery stojald równomiernie rozmieszczone, aby uniknąć wy
gięcia rur (zwłaszcza w przypadku długiego składowania),
• należy zabezpieczać gwinty rur aby uniknąć zmiany wymiarów,
• przy dłuższym składowaniu, możliwe jest zabezpieczenie powierzchni
rur przed odbarwieniem pod wpływem działania promieni UV.
Wpływ promieni słonecznych na rury jest ograniczony do przebarwień
powierzchniowych. Rury z włólden szklanych mogą być przechowywane na ze
wnątrz przy użyciu podobnych metod, jak dla rur stalowych. Główna różnica w
porównaniu do przechowywania nierdzewnych rur jest to, że jest bardziej podatny
na uszkodzenia spowodowane przez osoby trzecie. Więc najlepiej jeśli obszar ma
gazynowania jest ogrodzony. W tab. 4.17. przedstawiono zmiany jakie zachodzą
na powierzchni rur z włókien szklanych pod wpływem promieni UV, bez zmian
innych własności fizycznych.
Rury z włókien szklanych, ze względu na podatność na uszkodzenie me
chaniczne, wymagają specjalnych procedur w trakcie manipulowania. Wiąże się
to z odpowiednim ich zabezpieczeniem, a także dostosowaniem standardowych
urządzeń stosowanych w wiertnictwie do pracy z rurami z włókien szklanych.
Wszelkie uszkodzenia powierzchni mogą negatywnie wpłynąć na ich parametry
wytrzymałościowe lub nawet mogą sprawić, że nie będą zdatne do użytku. Pod
czas operacji na wiertni:
należy zachować szczególną ostrożność, nie dopuścić do wykrzywiania

rur,
można używać standardowych urządzeń pod warunkiem, że są zabez
pieczone przeciw mechanicznym uszkodzeniom rur.
Tabela 4.17. Rury z włókna szklanego badane promieniami ultrafioletowymi [7]
Czas składowania, rok Stan rur
0,5 zmiana koloru z zielonego na „opalony”
1 kołnierz rury ma kolor „matowy opalony” i błyszczące włókna
2 50% powierzchni rury ujawnia błyszczące włókna
3 90% powierzchni rury ujawnia błyszczące włókna
zewnętrzna warstwa postrzępiona, nie nastąpi dalsza degradacja, rura

5
sprawna w 100%
Rury kompozytowe muszą być ze sobą skręcane, podobnie jak wg АРІ rury
stalowe, z jednym wyjątkiem. Używany moment obrotowy w porównaniu do stali
jest bardzo niski, jak wykazano w tab. 4.18.
Tabela 4.18. Moment obrotowy rury o średnicy gwintu 7" [7]

Rury kompozytowe Ruty stalowe
Jednostka
optymalny minimalny maksymalny optymalny minimalny maksymalny
[Ft-lbf] 525 420 735 2910 2540 3180
[N-m] 714 572 1000 3958 3454 4325
4.10.4.8. Rury z włókien szklanych w otworach kierunkowych

Rury kompozytowe są bardziej elastyczne ze względu na niski moduł Younga
w stosunku do stali. Z powodu geometrii uzwojeń (rys. 4.15) rury z włókien szkla
nych mają dwie wartości modułu, jeden w kierunku osiowym i jeden w kierunku
radialnym. W kierunku osiowym, moduł sprężystości ma wartość 20.700 MPa,
a w kierunku radialnym 31.100 MPa. Współczynnika Poissona dla rur okładzi
nowych z włókien szklanych jest równy 0,25. Minimalny promień gięcia (і?ші„)
może być obliczony [7] według następującego wzoru:
(4.56)
24 ■£
gdzie: - minimalny promień gięcia, [ft],
D q - zewnętrzna średnica rury, [in],
e - dopuszczalne obciążenie.
4.10.4.9. Połączenia rur z włókien szklanych

Istnieją cztery rodzaje połączeń rur z włókien szklanych:
• ACT - zaawansowany gwint kompozytowy,
• PGT - gwint precyzyjnie szlifowany,
• SSS - gwint super szczelny,
• T.A.B. - połączenie gwintowe klejone.
Połączenie ACT
Ulepszony wzór formowanego połączenia gwintowego wytwarzany z kompozytu
składającego się z epoksydu, grafitu, materiału ceramicznego (rys. 4.16). Tworzy
wa te wraz ze smarem na bazie Teflonu oraz tolerancją zgodną z ACT, zapewniają
wyjątkową szczelność dla cieczy i gazów pod wysokim ciśnieniem oraz dosko
nałe skręcanie i rozkręcanie. Technologia wytwarzania tego połączenia gwinto
wego zapewnia wyższą wytrzymałość na ścinanie oraz odporność chemiczną.
Połączenie gwintowe ACT wytwarzane jest zgodnie ze standardami АРІ EUE
10RD, EUE 8RD, OD 8RD. Połączenie oferowane głównie jako nie dzielone ale
również jako łącznik dla wgłębnych elementów rurowych. Stosowane w rurach
okładzinowych.
Rys. 4.16. Połączenie ACT [36]
Połączenie PGT
Produkowany z użyciem numerycznych szlifierek (rys. 4.17), dzięki czemu tole
rancja PGT dopuszcza przy skręcaniu, stosowanie tylko i wyłącznie smarów na
bazie Teflonu. To ulepszenie większości typowych połączeń gwintowych z włó
kien szklanych wymagających stosowania taśm Teflonowych pokrytych smarem
na bazie Teflonu. Połączenie gwintowe PGT -wytwarzane jest zgodnie ze stan-
dardami АРІ EUE 10RD, EUE 8RD, OD 8RD. Stosowane w instalacjach napo-
wierzchniowych.
Rys. 4.17. Połączenie PGT [36]
Połączenie SSS
Trwały, niezawodny, samo-utwierdzająca się mechanicznie uszczehca typu o-ring;
SSS jest połączeniem niezawodnym w każdych warunkach atmosferycznych (rys.
4.18). Standardowo zaopatrzone w o-ring typu Buna-N dla temperatur do 200°F
(93°C), dostępne również specjalne o-ringi odporne na wysokie koncentracje C 0 2
i H2S. Rozmiary rur od 2” do 6” z gwintem modyfikowanym 1” ACME, natomiast
od 8” do 12” z gwintem 2 ”. Stosowane w instalacjach napowierzchniowych.
Rys. 4.18. Połączenie SSS [36]

Połączenie T.A.B.
T.A.B. jest podstawową metodą łączenia dla rur o średnicach od 2” do 6” Red
Thread II (rys. 4.19). Wytwórnia dostarcza z połączeniami o specjalnym po
dwójnym profilu gwintu, zapewniającym szybkie, niezawodne montowanie.
W połączeniu ze specjalną formułą kleju epoksydowego, T.A.B. stanowi do
bre połączenie przeciwdziałające rozłączeniu w czasie utwardzania. Dla rur od
8” do 16” stosuje się metodę połączenia mufa - czop. Rury dostarczane z jednym
końcem typu mufa, a drugim typu stożek. Klej epoksydowy stosowany jako za
bezpieczenie połączenia. Stosowane w instalacjach napowierzchniowych.
Rys. 4.19. Połączenie T.A.B. [36]
4.10.4.10. Konstrukcje odwiertów z rurami z włókien szklanych

i ze stali w aspekcie przepływu H2S
Budowa typowego odwiertu eksploatacyjnego zawiera kolumnę eksploatacyjną
rur okładzinowych oraz rury wydobywcze. Rozważać więc można cztery przypadki:
• rury okładzinowe i rury wydobywcze wykonane z włókien szklanych,
• rury okładzinowe wykonane z włókien szklanych, rury wydobywcze
wykonane ze stali,
• rury okładzinowe wykonane ze stali, rury wydobywcze wykonane z włó
kien szklanych,
• rury okładzinowe i ruiy wydobywcze wykonane ze stali.
Budowa typowego odwiertu eksploatacyjnego przedstawiona została na
rys. 4.20. Na rys. 4.21 - 4.22 schematycznie przedstawiono cztery przypadki kon
strukcji odwiertu.
344 ________________________________________________ 4. Rury okładzinowe
Rys. 4.20. Schemat odwiertu eksploatacyjnego przewiercającego

interwał z dopływem H2S [27]
Przypadek 1
Rury okładzinowe i rury wydobywcze wykonane z włókien szklanych (rys. 4.21).
W przypadku, gdy konstrukcja odwiertu i rury wydobywcze wykonane będą
z włókien szklanych, należy spodziewać się migracji gazu (na zasadzie dyfuzji)
z przestrzeni pozarurowej (górotworu) do przestrzeni pierścieniowej pomiędzy
orurowaniem odwiertu a kolumną rur wydobywczych, a następnie do wnętrza
rur wydobywczych, zgodnie z gradientem stężeń. Przeprowadzone badania wy
kazały, że w tym przypadku nie nastąpi korozja orurowania. Nastąpi natomiast
niewielki (ok. 1%) wzrost masy rur [38].
Rys. 4.21. Przekrój przez odwiert o konstrukcji wg przypadku 1 - dyfuzja H2S

zgodnie z gradientem ciśnień parcjalnych p., p2, p3, p4, p5 [38]
Przypadek 2
Rury okładzinowe wykonane z włókien szklanych, rury wydobywcze wykonane
ze stali (rys. 4.22). Jeśli rury okładzinowe wykonane będą z włókien szklanych,
siarkowodór będzie migrował do przestrzeni pierścieniowej na zasadzie dyfuzji.
Spowoduje to wytworzenie agresywnego środowiska korozyjnego, które będzie
oddziaływać destrukcyjnie na rury wydobywcze.
Rys. 4.22. Przekrój przez odwiert o konstrukcji wg przypadku 2 - w obudowie

odwiertu dyfuzja H2S zgodnie z gradientem ciśnień parcjalnych p,, pz, p3
i możliwość korozji wżerowej w kolumnie wydobywczej [38]
Przypadek 3
Rury okładzinowe wykonane ze stali, rury wydobywcze wykonane z włókien
szklanych (rys. 4.23).

odwiertu możliwość korozji wżerowej i w kolumnie wydobywczej dyfuzja
H2S zgodnie z gradientem ciśnień parcjalnych p3, p4, p5 [27]
Przypadek 4
Rury okładzinowe i rury wydobywcze wykonane ze stali (rys. 4.24). W przypad
ku, gdy do orurowania odwiertu zastosowane zostaną rury wykonane ze stali,
dopływ siarkowodoru z przestrzeni pozarurowej do przestrzeni pierścieniowej
może odbywać się poprzez drobne nieszczelności w obrębie rur okładzinowych.
Absorpcja siarkowodoru w cieczy nadpakerowej prowadzi do wytworzenia agre
sywnego środowiska powodującego korozję.

odwiertu i w kolumnie wydobywczej możliwość korozji wżerowej [27]
Wszystkie wymienione powyżej typy konstrukcji odwiertu mają pewne

wady. W przypadku dopływu siarkowodoru do odwiertu - stosunkowo najko
rzystniejsze wydaje się zastosowanie konstrukcji typu 1 lub 2. W wyeliminowaniu
wad tych konstrukcji kluczową rolę odgrywać będzie dobór cieczy nadpakero-
wej. Najkorzystniejszym wydaje się zastosowanie cieczy nadpakerowej na bazie
węglanu potasu. Ciecz taka charakteryzuje się wysoką adsorpcją siarkowodoru
oraz stosunkowo niewielką zmianą pH wywoływaną zaabsorbowanym gazem.
Wysokie pH cieczy ma duże znaczenie, ponieważ powoduje, iż siarkowodór
w takich warunkach występuje w postaci zdysocjowanych siarczków (ok. 98%
przy pH~12 i tylko 0,0001% przy pH~5). Ciecz nadpakerowa na bazie roztworu
chlorku sodu.
Mimo, że porównanie rur wykonanych z włókien szklanych z rurami stalo
wymi, w aspekcie ich odporności na agresywne środowisko korozyjne, wykazuje
wyższość tych pierwszych, należy również uwzględnić inne aspekty wynikające
m.in. z właściwości tworzywa, z którego rury są wykonane. Niższa wytrzymałość
rur z włókiem szklanych w porównaniu z rurami stalowymi powoduje, że obecnie
rury takie mogłyby być stosowane w stosunkowo płytkich odwiertach, do głębo
kości ok. 2000-2500 metrów.
Ograniczeniem w stosowaniu rur z włókien szklanych mogą być również
techniczne warunki transportu, wykonywania operacji dźwigowych, montażo
wych i cementacyjnych. Do korzyści wynikających z zastosowania rur z włókien
szklanych, oprócz odporności chemicznej, należy zaliczyć również możliwość
stosowania urządzeń wiertniczych o mniejszym udźwigu (ze względu na mniej
szy ciężar w porównaniu z rurami stalowymi).
4.10.4.11. Parametry techniczne rur kompozytowych

(z włóknem szklanym) na bazie bezwodnika
utwardzanego epoksydowo
Opis produktu:
• ciśnienie maksymalne P max= 2500 PSI = 17,2 MPa,
• żywica: bezwodnik utwardzany epoksydowo,
• wzmocnienie: włókno szklane,
• połączenie: АРІ 8rd, połączenie całkowite,
• długość całkowita: 30 ft (9,1 m), АРІ,
• osprzęt: wybór АРІ - gwintowanych łączników, złączek, zgrubiaków,
• temperatura maksymalna Тшох= 150° F = 65,6° C,
• dostępne średnice: VA do 9% cali.
Własności fizyczne:
• gęstość p = 122 Lbs/cu ft = 1960 kg/m3.
Własności termiczne:
• współczynnik przewodności termicznej X = 0,2 BTU/(ft • hr ■°F),
X = 0,122 J/(s-m-K),
• współc2ynnik rozszerzalności termicznej e =12,5xl06 (in/in/°F),
e = 22,6 • 10-6 (mm/mm/°C).
Współczynniki przepływu:
• Hazen Williams C = 150,
• bezwzględna chropowatość = 0,00021 cala = 1,7 1 10'5mm.
Moduły znamionowe:
• moduł sprężystości
- obwodowy = 3,5 • 106 PSI = 24,1 GPa,
— osiowy = 1,5 • 106PSI = 10,3 GPa,
• liczba Poisson’a = 0,38
Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie
bezwodnika utwardzanego epoksydowo przedstawia tab. 4.19a i 4.19b.
Tabela 4.19 a. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie

bezwodnika utwardzanego epoksydowo [7]
Wymiary rur
Wymiary Średnica
rura-gwint Średnica Średnica Grubość połączenia
Prześwit rury Masa rury*
wewnętrzna zewnętrzna ścianki
[cal] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [łbs/ft] [kg/m] [cal] [mm]
Seria 1250-A C T
2 2 3/8 2,00 (50,8) 1,91 (48,4) 2,29 (58,2) 0,15 (3,7) 0,88 (1.3) 3,15 (80,0)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,34 (59,3) 2,78 (70,6) 0,17 (4,4) 1,25 (1,9) 3,65 (92,7)
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,88 (73,0) 3,41 (86,5) 0,20 (5,2) 1,80 (2,7) 4,41 (112,1)
4 4 1/2 3,91 (99,3) 3,79 (96,1) 4,43 (112,6) 0,26 (6,6) 2,96 (4,4) 5,52 (140,3)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,38 (136,5) 6,20 (157,4) 0,35 (8,8) 5,64 (8,4) 7,75 (196,8)
8 8 5/8 7,50 (190,5) 7,38 (187,3) 8,43 (214,1) 0,46 (11,8) 9,93 (14,8) 10,04 (255,0)
Seria 1500-A C T
1 1/2 1,90 1,50 (38,1) 1,41 (35,7) 1,73 (44,0) 0,12 (2,9) 0,55 (>8) 2,63 (66,7)
2 2 3/8 2,00 (50,8) 1,91 (48,4) 2,35 (59,6) 0,17 (4,4) 1,04 (1,5) 3,21 (81,5)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,34 (59,3) 2,84 (72,0) 0,20 (5,2) 1,46 (2,2) 3,77 (95,7)
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,88 (73,0) 3,46 (88,0) 0,23 (5,9) 2,06 (3,1) 4,53 (115,0)
4 4 1/2 3,91 (99,3) 3,79 (96,1) 4,49 (114,0) 0,29 (7,4) 3,32 (4,9) 5,70 (144,7)
5 5 1/2 4,74 (120,4) 4,61 (117,2) 5,49 (139,5) 0,38 (9,6) 5,07 (7,6) 6,62 (168,2)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,38 (136,5) 6,31 (160,3) 0,41 (10,3) 6,59 (9,8) 7,98 (202,6)
8 8 5/8 7,50 (190,5) 7,38 (187,3) 8,54 (217,0) 0,52 (13,3) 11,16 (16,6) 10,21 (259,4)
Tabela 4.19 a.
Wymiary rur
Wymiary Średnica
rura-gwint Średnica Średnica Grubość połączenia
Prześwit rury Masa rury*
[cal] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [Ibs/ft] [kg/m] [cal] [mm]
Seria 1750-A C T
1 1/2 1,90 1,50 (38,1) 1,41 (35,7) 1,79 (45,5) 0,15 (3,7) 0,68 (1,0) 2,69 (68,2)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,34 (59,3) 2,89 (73,5) 0,23 (5,9) 1,67 (2,5) 3,88 (98,6)
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,88 (73,0) 3,58 (90,9) 0,29 (7,4) 2,56 (3,8) 4,64 (118,0)
4 4 1/2 3,91 (99,3) 3,79 (96,1) 4,61 (117,0) 0,35 (8,8) 3,98 (5,9) 5,87 (149,2)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,38 (136,5) 6,49 (164,7) 0,49 (12,5) 7,96 (11,9) 8,21 (208,5)
Seria 2000-A C T
1 1/2 1,90 1,50 (38,1) 1,41 (35,7) 1,85 (46,9) 0,17 (4,4) 0,81 (1,2) 2,74 (69,7)
2 2 3/8 2,00 (50,8) 1,91 (48,4) 2,41 (61,1) 0,20 (5,2) 1,23 (1,8) 3,38 (85,9)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,34 (59,3) 2,95 (75,0) 0,26 (6,6) 1,89 (2,8) 4,00 (101,5)
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,88 (73,0) 3,64 (92,4) 0,32 (8,1) 2,83 (4,2) 4,76 (120,9)
4 41/2 3,75 (95,3) 3,63 (92Д) 4,56 (115,9) 0,41 (10,3) 4,55 (6,8) 6,05 (153,6)
Tabela 4.19 b. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie

bezwodnika utwardzanego epoksydowo [7]
Siła rozluźniająca
Ciśnienie wewnętrzne Ciśnienie zgniatające
połączenie gwintowe
Pojemność
Maksymalne [Bbls/103ft]
Znamionowe Maksymalne Znamionowe Znamionowe Maksymalne
fonty [kg] [m3/km]
[psi] [MPa] [psi] [MPa] [firnt] [kg] [funt] [kg] [psi][MPa] [psi][MPa]
Seria 1250-A C T
1250 (8,6) 3600 (24,8) 8000 (3629) 35000 (15876) 1300 (9,0) 3300 (22,8) 3,90 (2,0)
1250 (8,6) 3600 (24,8) 12000 (5443) 45000 (20412) 1200 (8,3) 3200 (22,1) 5,70 (3,0)
1250 (8,6) 2700 (18,6) 17000 (7711) 60000 (27216) 1000 (6,9) 2700 (18,6) 8,70 (4,5)
1250 (8,6) 2700 (18,6) 29000 (13154) 90000 (40824) 1000 (6,9) 2600 (17,9) 14,90 (7,8)
1250 (8,6) 2700 (18,6) 54000 (24494) 140000 (63504) 800 (5,5) 2200 (15,2) 29,40 (15,3)
1250 (8,6) 2700 (18,6) 98000 (44453) 215000 (97524) 800 (5,5) 2100 (14,5) 54,70 (28,5)
Seria 1500-A C T
1500 (10,3) 3600 (24,8) 5000 (2268) 20000 (9072) 1500 (10,3) 3900 (26,9) 2,20 (1,1)
1500 (10,3) 3600 (24,8) 10000 (4536) 35000 (15876) 2000 (13,8) 5400 (37,2) 3,90 (2,0)
1500 (10,3) 3600 (24,8) 14000 (6350) 45000 (20412) 1900 (13,1) 4800 (33,1) 5,70 (3,0)
1500 (10,3) 3600 (24,8) 20000 (9072) 60000 (27216) 1500 (10,3) 3900 (26,9) 8,70 (4,5)
1500 (10,3) 3600 (24,8) 32000 (14515) 90000 (40824) 1400 (9,7) 3500 (24,1) 14,90 (7,8)
1500 (10,3) 3600 (24,8) 51000 (23134) 130000 (58968) 1600 (11,0) 4200 (29,0) 21,80 (11,4)
Tabela 4.19 b.
Siła rozluźniająca
połączenie gwintowe Pojemność
Maksymabe [Bbls/103ft]
Znamionowe Maksymalne Znamionowe Znamionowe Maksymalne
fonty [kg] [m3/km]
[psi] [MPa] [psi] jMPa] [funt] [kg] [funt] [kg] [psi][MPa] [psi][MPa]
1500 (10,3) 3600 (24,8) 64000 (29030) 140000 (63504) 1300 (9.0) 3400 (23,4) 29,40 (15,3)
1400 (9,7) 2700 (18,6) 107000 (48535) 215000 (97524) 1100 (7,6) 2900 (20,0) 54,70 (28,5)
Seria 1750-A C T
1750 (12,1) 4500 (31,0) 6000 (2722) 20000 (9072) 2250 (15,5) 7200 (49,6) 2,20 (1,1)
1750 (12,1) 4500 (31,0) 16000 (7258) 45000 (20412) 2250 (15,5) 7000 (48,3) 5,70 (3,0)
1750 (12,1) 4500 (31,0) 25000 (11340) 60000 (27216) 2250 (15,5) 7200 (49,6) 8,70 (4,5)
1750 (12,1) 3600 (24,8) 39000 (17690) 90000 (40824) 2250 (15,5) 5800 (40,0) 14,90 (7,8)
1750 (12,1) 3600 (24,8) 70000 (31752) 140000 (63504) 2250 (15,5) 5900 (40,7) 29,40 (15,3)
Seria 2000-A C T
2000 (13,8) 5400 (37,2) 7000 (3175) 20000 (9072) 2500 (17,2) 11900 (82,1) 2,20 (1Д)
2000 (13,8) 4500 (31,0) 11000 (4990) 35000 (15876) 2500 (17,2) 8300 (57,2) 3,90 (2,0)
2000 (13,8) 4500 (31,0) 18000 (8165) 45000 (20412) 2500 (17,2) 9600 (66,2) 5,70 (3,0)
2000 (13,8) 4500 (31,0) 28000 (12701) 60000 (27216) 2500 (17,2) 9400 (64,8) 8,70 (4,5)
2000 (13,8) 4500 (31,0) 45000 (20412) 90000 (40824) 2500 (17,2) 9800 (67,6) 13,70 (7,1)
* Masa rur uwzględniająca połączenie typu mufa - czop.

(z włóknem szklanym) na bazie aminy alifatycznej
utwardzanej epoksydowo
Opis produktu:
• ciśnienie maksymalne P mnx= 4000 PSI = 27,6 MPa,
• żywica: amina alifatyczna utwardzana epoksydowo,
• połączenie: АРІ 8rd, gwintowane i sprzężone połączenie,
• długość całkowita: 30 ft (9,1 m), zakres АРІ 2,28 do 32 ft,
• temperatura maksymalna Tmax = 200°F = 93,3°C,
• dostępne średnice: 1V2 do 95/g cali.
Własności iizyczne:
• gęstość p — 122 Lbs/cu ft = 1960 kg/m3,
• współczynnik przewodności termicznej X = 0,2 BTU/(ft • hr • °F),
X = 0,122 J/(s'nrK ),
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń ____________ ;______ 351
• współczynnik rozszerzalności termicznej e = 8,7 • 10"6 (in/in/°F),

e = 15,7 ■10"6 (mm/mm/°C).
• bezwzględna chropowatość = 0,00021 cala = 1,7 ■10‘5mm.
Moduły znamionowe:
— obwodowy =4,5 • 106PSI = 31,1 GPa,
- osiowy = 3,0 ■106 PSI = 20,7 GPa.
• liczba Poisson’a =0,25.
aminy alifatycznej utwardzanej epoksydowo przedstawiono w tab 4.20a. i 4.20b.
Tabela 4.20 a. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie aminy
alifatycznej utwardzanej epoksydowo [7]
Wymiary rur Średnica Średnica

Wymiary
Średnica Prześwit Średnica Grubość połączenia połączenia
rura-gwint Masa rury*
wewn. rury zewn. ścianki IJ T&C
[cal] [cal] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [kg/m] [lbs/ft] [cal] [mm] [cal] [mm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Seria 1000 —ACT
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 2,64 (67,1) 0,14 (3,6) 1,10 (1,6) 3,80 (96,5) 3,80 (96,5)
3 3 1/2 2,94 (74,7) 2,82 (71,5) 3,26 (82,8) 0,16 (4,1) 1,50 (2,2) 4,35 (110,5) 4,60 (116,8)
3 1/2 4 3,33 (84,6) 3,21 (81,4) 3,74 (95,0) 0,21 (5,3) 2,40 (3,6) - - 5,00 (127,0)
4 4 1/2 3,85 (97,8) 3,73 (94,6) 4,27 (108,5) 0,21 (5,3) 2,60 (3,9) 5,60 (142,2) 5,80 (147,3)
5 5 1/2 4,74 (120,4) 4,62 (117,2) 5,23 (132,8) 0,25 (6,4) 3,70 (5,5) - - 6,25 (158,8)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,38 (136,5) 6,02 (152,9) 0,26 (6,6) 4,80 (7,1) 7,45 (189,2) 7,55 (191,8)
6 7 5,93 (150,6) 5,81 (147,4) 6,57 (166,9) 0,32 (8,1) 6.00 (8,9) 7,90 (200,7) 8,00 (203,2)
S 8 5/8 7,74 (196,6) 7,62 (193,4) 8,49 (215,6) 0,38 (9,7) 8,50 (12,6) 9,60 (243,8) 9,70 (246,4)
Serial 500-A C T
1 1/2 1,90 1,44 (36,6) 1,35 (34,2) 1,74 (44,2) 0,15 (3,8) 0,70 (1,0) 2,60 (66,0) 2,80 (71,1)
2 2 3/8 1,94 (49,3) 1,85 (46,9) 2,33 (59,2) 0,19 (4,8) 1,10 (1,6) 3,20 (81,3) 3,25 (82,6)
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 2,72 (69,1) 0,18 (4,6) 1,30 (1,9) 3.80 (96,5) 3,80 (96,5)
3 3 1/2 2,94 (74,7) 2,82 (71,5) 3,34 (84,8) 0,20 (5,1) 1,90 (2,8) 4,45 (113,0) 4,60 (116,8)
3 1/2 4 3,33 (84,6) 3,21 (81,4) 3,77 (95,8) 0,22 (5,6) 2,50 (3,7) - - 5,00 (127,0)
4 41/2 3,85 (97,8) 3,73 (94,6) 4,42 (112,3) 0,29 (7,4) 3,50 (5,2) 5,80 (147,3) 5,80 (147,3)
5 5 1/2 4,74 (120,4) 4,62 (117,2) 5,41 (137,4) 0,34 (8,6) 4,90 (7,3) - - 6,60 (167,6)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,38 (136,5) 6,20 (157,5) 0,35 (8,9) 5,70 (8,5) 7,65 (194,3) 7,90 (200,7)
6 7 5,93 (150,6) 5,81 (147,4) 6,72 (170,7) 0,39 (9,9) 7,00 (10,4) 8,40 (213,4) 8,40 (213,4)
Tabela 4.20 a (cd).
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
8 9 5/8 7,74 (196,6) 7,58 (192,6) 8,78 (223,0) 0,52 13,2) 13,2 (19,6) 11,4 (289,6 11,5 (292,1)
Serial750 —ACT
2 2 3/8 1,94 (49,3) 1,85 (46,9) 2,33 (59,2) 0,19 (4,8) 1,20 (1,8) 3,30 (83,8) 3,40 (86,4)
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 2,78 (70,6) 0,21 (5,3) 1,60 (2,4) 3,90 (99,1) 4,00 (101,6)
3 3 1/2 2,94 (74,7) 2,82 (71,5) 3,39 (86,1) 0,22 (5,6) 2,00 (3,0) 4,50 (114,3) 4,80 (121,9)
3 1/2 4 3,33 (84,6) 3,21 (81,4) 3,90 (99,1) 0,28 (7,1) 3,10 (4,6) - - 5,25 (133,4)
4 4 1/2 3,85 (97,8) 3,73 (94,6) 4,43 (112,5) 0,29 (7,4) 3,60 (5,4) 6,00 (152,4) 6,10 (154,9)
5 5 1/2 4,74 (120,4) 4,62 (117,2) 5.48 (139,2) 0,37 (9,4) 5,40 (8,0) - - 7,00 (177,8)
Seria 2000-A C T
1 1/2 1,90 1,44 (36,6) 1,35 (34,2) 1,74 (44,2) 0,15 (3,8) 0,70 (1,0) 2,70 (68,6) 2,80 (71,1)
2 2 3/8 1,94 (49,3) 1,85 (46,9) 2,37 (60,2) 0,22 (5,6) 1,40 (2,1) 3,40 (86,4) 3,40 (86,4)
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 2,78 (70,6) 0,21 (5,3) 1,60 (2,4) 4,00 (101,6) 4,00 (101,6)
3 3 1/2 2,94 (74,7) 2,82 (71,5) 3,44 (87,4) 0,25 (6,4) 2,30 (3,4) 4,70 (119,4) 4,80 (121,9)
3 1/2 4 3,33 (84,6) 3,21 (81,4) 3,91 (99,3) 0,29 (7,4) 3,20 (4,8) - - 5,25 (133,4)
4 4 1/2 3,85 (97,8) 3,73 (94,6) 4,56 (115,8) 0,36 (9,1) 4,40 (6,5) 6,20 (157,5) 6,10 (154,9)
5 5 1/2 4,74 (120,4) 4,62 (117,2) 5,48 (139,2) 0,37 (9,4) 5,50 (8,2) - - 7,00 (177,8)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,38 (136,5) 6,38 (162,1) 0,44 (11,2) 7,30 (10,9) 8,00 (203,2) 8,25 (209,6)
6 7 5,93 (150,6) 5,81 (147,4) 6,93 (176,0) 0,50 (12,7) 9,20 (13,7) 8,70 (221,0) 8,75 (222,3)
8 9 5/8 7,74 (196,6) 7,58 (192,6) 9,08 (230,6) 0,67 (17,0) 16,1 (24,0) 11,8 (298,5) 11,9 (302,3)
Seria 2500-A C T
1 1/2 1,90 1,44 (36,6) 1,35 (34,2) 1,89 (48,0) 0,23 (5,8) 1.10 (1,6) 2,80 (71,1) 2,90 (73,7)
2 2 3/8 1,94 (49,3) 1,85 (46,9) 2,47 (62,7) 0,27 (6,9) 1,70 (2,5) 3,50 (88,9) 3,60 (91,4)
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 2,90 (73,7) 0,27 (6,9) 2,00 (3,0) 4,20 (106,7) 4,20 (106,7)
3 3 1/2 2,94 (74,7) 2,82 (71,5) 3,58 (90,9) 0,32 (8,1) 2,90 (4,3) 4,90 (124,5) 5,10 (129,5)
3 1/2 4 3,33 (84,6) 3,21 (81,4) 4,05 (102,9) 0,36 (9,1) 3,90 (5,8) - - 5,55 (141,0)
4 4 1/2 3,85 (97,8) 3,73 (94,6) 4,68 (118,9) 0,42 (10,7) 5,10 (7,6) 6,50 (165,1) 6,40 (162,6)
Seria 3000 —ACT
1 1/2 1,90 1,44 (36,6) 1,35 (34,2) 1,87 (47,5) 0,21 (5,3) 1,10 (1,6) 3,00 (76,2) 3,05 (77,5)
2 2 3/8 2,94 (74,7) 1,85 (46,9) 3,44 (87,4) 0,25 (6,4) 2,30 (3,4) 3,70 (94,0) 3,70 (94,0)
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 2,98 (75,7) 0,31 (7,9) 2,40 (3,6) 4,40 (111,8) 4,40 (111,8)
3 3 1/2 2,94 (74,7) 2,82 (71,5) 3,70 (94,0) 0,38 (9,7) 3,50 (5,2) 5,10 (129,5) 5,25 (133,4)
3 1/2 4 3,33 (84,6) 3,21 (81,4) 4,16 (105,7) 0,41 (10,4) 4,40 (6,5) - - 5,85 (148,6)
4 5 1/2 3,85 (97,8) 4,62 (117,2) 4,83 (122,7) 0,49 (12,4) 6,80 (10,1) - - 7,60 (193,0)
Tabela 4.20 a (cd).
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Seria 3500 -A C T
1 1/2 1,90 1,44 (36,6) 1,35 (34,2) 1,96 (49,8) 0,26 (6,6) 1,30 (1.9) 3,20 (81,3) 3,15 (80,0)
2 2 3/8 1,94 (49,3) 1,85 (46,9) 2,57 (65,3) 0,31 (7,9) 2,10 (3,1) 3,85 (97,8) 3,90 (99,1)
2 1/2 2 7/8 2,37 (60,2) 2,28 (57,8) 3,07 (78,0) 0,35 (8,9) 2,80 (4,2) 4,60 (116,8) 4,60 (116,8)
3 4 1/2 2,94 (74,7) 3,73 (94,6) 3,83 (97,3) 0,45 (11,4) 5,00 (7,4) - - 7,00 (177,8)
3 1/2 4 1/2 3,33 (84,6) 3,73 (94,6) 4,28 (108,7) 0,48 (12,2) 5,60 (8,3) - - 7,00 (177,8)
4 5 1/2 3,85 (97,8) 4,62 (117,2) 5,04 (128,0) 0,60 (15,2) 8,20 (12,2) - - 7,90 (200,7)
* Masa rur uwzględniająca połączenie typu mufa - czop.
Tabela 4.20 b. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie

aminy alifatycznej utwardzanej epoksydowo [7]
Siła rozluźniająca połączenie

gwintowe Pojemność
Znamionowe Maksymalne Znamionowe Maksymalne Znamionowe Maksymalne [Bbls/lOOOft]
[psi] [MPa] [psi] [MPa] [fanty’ [kg] [funty] [kg] [psi] [MPa] [psi] [MPa]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Seria 1000 —ACT
1000 (6,9) 3800 (26,2) 8000 (3629) 40000 (18144) 1000 (6,9) 3000 (20,7) 5,40 (2,8)
1000 (6,9) 3600 (24,8) 11500 (5216) 63000 (28577) 1000 (6,9) 2900 (20,0) 8,40 (4,4)
1000 (6,9) 4100 (28,3) 15000 (6804) 80000 (36288) 1000 (6,9) 3200 (22,1) 10,8 (5,6)
1000 (6,9) 3600 (24,8) 20000 (9072) 95000 (43092) 1000 (6,9) 2900 (20,0) 14,4 (7,5)
1000 (6,9) 3500 (24,1) 38000 (17237) 100000 (45360) 1200 (8,3) 2700 (18,6) 21,8 (И.4)
1000 (6,9) 3200 (22,1) 45000 (20412) 110000 (49896) 1000 (6,9) 2500 (П,2) 29,4 (15,3)
1000 (6,9) 3500 (24,1) 60000 (27216) 120000 (54432) 1000 (6,9) 2800 (19,3) 34,2 (17,8)
1000 (6.9) 3200 (22,1) 90000 (40824) 175000 (79380) 1000 (6,9) 2500 (17,2) 58,1 (30,3)
Serial500-A C T
1500 (10,3) 6600 (45,5) 5000 (2268) 20000 (9072) 1500 (10,3) 5200 (35,9) 2,00 (1,0)
1500 (10,3) 6300 (43,4) 11500 (5216) 42000 (19051) 2400 (16.5) 5000 (34,5) 3,70 (1,9)
1500 (10,3) 4800 (33,1) 14000 (6350) 55000 (24948) 2000 (13,8) 3800 (26,2) 5,40 (2,8)
1500 (10,3) 4500 (31,0) 18500 (8392) 71000 (32206) 1600 (11,0) 3500 (24,1) 8,40 (4,4)
1500 (10,3) 4300 (29,6) 25000 (11340) 85000 (38556) 1800 (12,4) 3400 (23,4) 10,8 (5,6)
1500 (10,3) 4800 (33,1) 34000 (15422) 95000 (43092) 1800 (12,4) 3800 (26,2) 14,4 (7,5)
1500 (10,3) 4600 (31,7) 48000 (21773) 120000 (54432) 1800 (12,4) 3600 (24,8) 21,8 (П.4)
1500 (10,3) 4200 (29,0) 60000 (27216) 125000 (56700) 1800 (12,4) 3300 (22,8) 29,4 (15,3)
1500 (10,3) 4300 (29,6) 75000 (34020) 140000 (63504) 1800 (12,4) 3400 (23,4) 34,2 (17,8)
1500 (10,3) 4400 (30,3) 25000 (11340) 200000 (90720) 1800 (12,4) 3500 (24,1) 58,1 (30,3)
Tabela 4.20 b (cd).

? 8 10 11 12
1
3
4 5 6 7 9 13
Seria 1750-A C T
1750 (12,1) 6300 (43,4) 12000 (5443) 43000 (19505) 2400 (16,5) 5000 (34,5) 3,70 (1,9)
1750 (12Д) 5700 (39,3) 16000 (7258) 56000 (25402) 2200 (15,2) 4500 (31,0) 5,40 (2,8)
1750 (12,1) 4900 (33,8) 21000 (9526) 72000 (32659) 1900 (13,1) 3900 (26,9) 8,40 (4,4)
1750 (12,1) 5500 (37,9) 30000 (13608) 85000 (38556) 1800 (12,4) 4300 (29,6) 10,8 (5,6)
1750 (12,1) 4900 (33,8) 38000 (17237) 100000 (45360) 2000 (13,8) 3900 (26,9) 14,4 (7,5)
1750 (12,1) 5100 (35,2) 53000 (24041) 125000 (56700) 2000 (13,8) 4000 (27,6) 21,8 (11,4)
2000 (13,8) 5600 (38,6) 18000 (8165) 58000 (26309) 2400 (16,5) 4400 (30,3) 5,40 (2,8)
2000 (13,8) 5400 (37,2) 25000 (11340) 74000 (33566) 2300 (15,9) 4300 (29,6) 8,40 (4,4)
2000 (13,8) 5600 (38,6) 34000 (15422) 90000 (40824) 2300 (15,9) 4400 (30,3) 10,8 (5,6)
2000 (13,8) 5900 (40,7) 45000 (20412) 100000 (45360) 2300 (15,9) 4700 (32,4) 14,4 (7,5)
2000 (13,8) 5100 (35,2) 53000 (24041) 130000 (58968) 2000 (13,8) 4000 (27,6) 21,8 (11,4)
2000 (13,8) 5200 (35,9) 70000 (31752) 140000 (63504) 2200 (15,2) 4100 (28,3) 29,4 (15,3)
2000 (13,8) 5400 (37,2) 90000 (40824) 150000 (68040) 2200 (15,2) 4300 (29,6) 34,2 (17,8)
2000 (13,8) 4900 (33,8) 160000 (72576) 210000 (95256) 2200 (15,2) 4400 (30,3) 58,1 (30,3)
Seria 2500-A C T
2500 (17,2) 9300 (64,1) 10000 (4536) 25000 (11340) 3300 (22,8) 7400 (51,0) 2,00 (1,0)
2500 (17,2) 8300. (57,2) 17000 (7711) 47000 (21319) 3300 (22,8) 6700 (46,2) 3,70 (1,9)
2500 (17,2) 7000 (48,3) 22000 (9979) 60000 (27216) 3000 (20,7) 5600 (38,6) 5,40 (2,8)
2500 (17,2) 6800 (46,9) 30000 (13608) 80000 (36288) 2600 (17,9) 5400 (37,2) 8,40 (4,4)
2500 (17,2) 6700 (46,2) 40000 (18144) 90000 (40824) 2700 (18,6) 5300 (36,5) 10,8 (5,6)
2500 (17,2) 6800 (46,9) 55000 (24948) 110000 (49896) 2700 (18,6) 5400 (37,2) 14,4 (7,5)
Seria 3000-A C T
3000 (20,7) 8900 (61,4) 11000 (4990) 30000 (13608) 3700 (25,5) 7100 (49,0) 2,00 (1,0)
3000 (20,7) 5400 (37,2) 25000 (11340) 50000 (22680) 2300 (15,9) 4300 (29,6) 8,40 (4,4)
3000 (20,7) 8000 (55,2) 26500 (12020) 65000 (29484) 3400 (23,4) 6300 (43,4) 5,40 (2,8)
3000 (20,7) 7900 (54,5) 36500 (16556) 88000 (39917) 3200 (22,1) 6300 (43,4) 8,40 (4,4)
3000 (20,7) 7600 (52,4) 45000 (20412) 90000 (40824) 3200 (22,1) 6100 (42,1) 10,8 (5,6)
3000 (20,7) 7800 (53,8) 66000 (29938) 120000 (54432) 3200 (22,1) 6200 (42,7) 14,4 (7,5)
Seria 3500 - ACT
3500 (24,1) 10500 (72,4) 13000 (5897) 35000 (15876) 4400 (30,3) 8500 (58,6) 2,00 (1,0)
3500 (24,1) 9500 (65,5) 21500 (9752) 53000 (24041) 3900 (26,9) 7600 (52,4) 3,70 (1,9)
3500 (24,1) 8900 (61,4) 30000 (13608) 68000 (30845) 3700 (25,5) 7100 (49,0) 5,40 (2,8)
3500 (24,1) 9100 (62,7) 44000 (19958) 115000 (52164) 3700 (25,5) 7300 (50,3) 8,40 (4,4)
3500 (24,1) 8600 (59,3) 50000 (22680) 110000 (49896) 3600 (24,8) 6900 (47,6) 10,8 (5,6)
3500 (24,1) 9200 (63,4) 78000 (35381) 125000 (56700) 3600 (24,8) 7400 (51,0) 14,4 (7,5)

(z włóknem szklanym) na bazie aminy aromatycznej
utwardzanej epoksydowo
Opis produktu:
• ciśnienie maksymalne Pmra= 2500 PSI = 17,2 MPa,
• żywica: amina aromatyczna utwardzana epoksydowo,
• połączenie: АРІ 8rd, połączenie całkowite,
• długość całkowita: 30 fit (9,1 m), АРІ,
• temperatura maksymalna Tmax = 200° F = 93,3° C,
■ dostępne średnice: 1V2 do 95/a cala.
• współczynnik przewodności cieplnej
X = 0,23 BTU/(ft ■hr ■°F),
A. = 0,14 J/(s-m-K),
• współczynnik rozszerzalności termicznej
e = 8,8xl0-6 (in/in/°F),
e = 15,8 ■10-6 (mm/mm/°C).
• bezwzględna chropowatość = 0,00021 [in] = 1,7 • 10-5 mm
Moduły znamionowe:
- obwodowy = 3,2 • 106PSI = 22,8 GPa,
- osiowy = 1,82 • 106PSI = 12,6 GPa.
• Liczba Poisson ’a = 0,3 8
aminy aromatycznej utwardzanej epoksydowo przedstawiono w tab. 4.2la i 4.2lb.
Tabela 4.21 a. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie aminy
aromatycznej utwardzanej epoksydowo [7]
Wymiary rur
Wymiary Średnica
Średnica Średnica Grubość
rura-gwint Prześwit rury Masa rury* połączenia
[cal] [cal] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [lbs/ft] [kg/m] [cali [mm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Seria 1250-A C T
2 2 3/8 2,00 (50,8) 1,96 (49,8) 2,29 (58,2) 0,15 (3,7) 1,04 (1,5) 3,23 (82,0)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,36 (59,9) 2,79 (70,9) 0,18 (4,6) 1,51 (2,2) 3,82 (97,0)
Tabela 4.21 a. (cd)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,94 (74,7) 3,42 (86,8) 0,21 (5,3) 2,17 (3,2) 4,54 (115,3)
4 4 1/2 3,91 (99,3) 3,85 (97,8) 4,43 (112,6) 0,26 (6,6) 3,43 (5,1) 5,72 (145,3)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,44 (138,2) 6,22 (158,0) 0,36 (9,1) 6,39 (9,5) 7,93 (201,4)
8 9 5/8 7,98 (202,7) 7,91 (200,9) 9,02 (229,2) 0,52 (13,3) 13,44 (20,0) 11,46 (291,2)
Seria 1500-A C T
1 1/2 1,90 1,50 (38,1) 1,44 (36,6) 1,77 (44,9) 0,13 (3,4) 0,72 (1.1) 2,72 (69,0)
2 2 3/8 2,00 (50,8) 1,96 (49,8) 2,38 (60,5) 0,19 (4,9) 1,32 (2,0) 3,34 (84,9)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,36 (59,9) 2,86 (72,6) 0,21 (5,5) 1,77 (2,6) 3,89 (98,8)
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,94 (74,7) 3,52 (89,5) 0,26 (6,6) 2,63 (3,9) 4,67 (118,7)
4 4 1/2 3,91 (99,3) 3,85 (97,8) 4,56 (115,8) 0,32 (8,2) 4,21 (6,3) 5,89 (149,6)
6 6 5/8 5,50 (139,7) 5,44 (138,2) 6,37 (161,8) 0,44 (11,0) 7.69 (П.4) 8,17 (207,5)
8 9 5/8 7,98 (202,7) 7,91 (200,9) 9,23 (234,5) 0,63 (15,9) 16,05 (23,9) 11,79 (299,5)
Seria 1750-A C T
1 1/2 1,90 1,50 (38,1) 1,44 (36,6) 1,81 (46,1) 0,16 (4,0) 0,82 (1,2) 2,78 (70,7)
2 2 3/8 2,00 (50,8) 1,96 (49,8) 2,42 (61,4) 0,21 (5,3) 1,45 (2,2) 3,42 (86,9)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,36 (59,9) 2,92 (74,1) 0,24 (6,2) 2,03 (3,0) 4,06 (103,1)
3 3 1/2 3,00 (76,2) 2,94 (74,7) 3,58 (90,9) 0,29 (7,4) 2,95 (4,4) 4,82 (122,4)
8 9 5/8 7,98 (202,7) 7,91 (200,9) 9,45 (240,1) 0,74 (18,7) 19,04 (28,3) 12,28 (311,9)
Seria 2000-A C T
1 1/2 1,90 1,50 (38,1) 1,44 (36,6) 1,87 (47,5) 0,19 (4,7) 0,97 (1,4) 2,86 (72,7)
2 1/2 2 7/8 2,43 (61,7) 2,36 (59,9) 2,95 (75,0) 0,26 (6,6) 2,15 (3,2) 4,14 (105,2)
Seria 2500 - ACT
2 2 3/8 1,88 (47,8) 1,96 (49,8) 2,48 (63,1) 0,30 (7,7) 2,03 (3,0) 3,74 (95,0)
2 1/2 2 7/8 2,23 (56,6) 2,16 (54,9) 2,95 (74,9) 0,36 (9,1) 2,89 (4,3) 4,44 (112,8)
3 3 1/2 2,72 (69,1) 2,67 (67,8) 3,58 (90,9) 0,43 (10,9) 4,18 (6,2) 5,36 (136,1)
4 4 1/2 3,35 (85,1) 3,29 (83,6) 4,39 (1П.6) 0,52 (13,3) 6,33 (9,4) 6,77 (172,0)
ł Masa rur uwzględniająca połączenie typu mufa - czop.

Tabela 4.21 b. Parametry techniczne rur kompozytowych (z włóknem szklanym) na bazie aminy
aromatycznej utwardzanej epoksydowo
Siła rozluźniająca połączenie
Ciśnienie wewnętrzne Ciśnienie zgniatające Pojemność
gwintowe
Znamionowe Maksymalne Znamionowe Maksymalne Znamionowe Maksymalne
[Bbls/ [m3/
[psi] [MPa] [psi] [MPa] [funt] [kg] [funt] [kg] [psi] [MPa] [psi] [MPa] lOOOft] km]
Seria 1250-A C T
1250 (8,6) 3400 (23,4) 7000 (3175) 22000 (9979) 850 (5,9) 2149 (14,8) 3,90 (2,0)
1250 (8,6) 3400 (23,4) 11000 (4990) 33000 (14969) 900 (6,2) 2277 (15,7) 5,70 (3,0)
1250 (8,6) 3300 (22,8) 16000 (7258) 48000 (21773) 750 (5,2) 1915 (13,2) 8,70 (4,5)
1250 (8,6) 3200 (22,1) 26000 (11794) 78000 (35381) 650 (4,5) 1701 (И.7) 14,80 (7,7)
1250 (8,6) 3200 (22,1) 60000 (27216) 120000 (54432) 650 (4,5) 1604 (11,1) 29,40 (15,3)
1250 (8,6) 3200 (22,1) 90000 (40824) 180000 (81648) 650 (4,5) 1606 (11,1) 61,80 (32,2)
Seria 1500-A C T
1500 (10,3) 4200 (29,0) 5000 (2268) 15000 (6804) 1500 (10,3) 3813 (26,3) 2,20 (1,1)
1500 (10,3) 4200 (29,0) 10000 (4536) 30000 (13608) 1800 (12,4) 4675 (32,2) 3,90 (2,0)
1500 (10,3) 4200 (29,0) 13500 (6124) 40000 (18144) 1500 (10,3) 3739 (25,8) 5,70 (3,0)
1500 (10,3) 4000 (27,6) 20000 (9072) 60000 (27216) 1400 (9,7) 3586 (24,7) 8,70 (4,5)
1500 (10,3) 4000 (27,6) 32000 (14515) 96000 (43546) 1200 (8,3) 3151 (21,7) 14,80 (7,7)
1500 (10,3) 3800 (26,2) 75000 (34020) 150000 (68040) 1100 (7,6) 2746 (18,9) 29,40 (15,3)
1500 (10,3) 3800 (26,2) 105000 (47628) 210000 (95256) 1000 (6,9) 2689 (18,5) 61,80 (32,2)
Seria 1750-A C T
1750 (12,1) 4800 (33,1) 6000 (2722) 18000 (8165) 1900 (13,1) 4954 (34,2) 2,20 (1,1)
1750 (12,1) 4800 (33,1) 11000 (4990) 33000 (14969) 1900 (13,1) 4954 (34,2) 3,90 (2,0)
1750 (12,1) 4600 (31,7) 15000 (6804) 46000 (20866) 1750 (12,1) 4429 (30,5) 5,70 (3,0)
1750 (12,1) 4500 (31,0) 22000 (9979) 68000 (30845) 1600 (11,0) 4005 (27,6) 8,70 (4,5)
1750 (12,1) 4400 (30,3) 115000 (52164) 230000 (104328) 1600 (11,0) 4229 (29,2) 61,80 (32,2)
Seria 2000-A C T
2000 (13,8) 5400 (37,2) 7000 (3175) 22000 (9979) 2500 (17,2) 7880 (54,3) 2,20 (1Д)
2000 (13,8) 5000 (34,5) 17000 (7711) 51000 (23134) 2100 (14,5) 5356 (36,9) 5,70 (3,0)
Seria 2500 —ACT
2500 (17,2) 7000 7000 15500 (7031) 46000 (20866) 3000 (20,7) 15782 (108,8) 3,40 (1,8)
2500 (17,2) 7000 7000 20000 (9072) 59800 (27125) 3000 (20,7) 15998 (110,3) 4,80 (2,5)
2500 (17,2) 6800 6800 28000 (12701) 85100 (38601) 3000 (20,7) 15108 (104,2) 7,20 (3,8)
2500 (17,2) 6800 6800 40000 (18144) 120000 (54432) 3000 (20,7) 14614 (100,8) 10,90 (5,7)
4.10.4.14. Aspekt ekonomiczny zastosowania rur z włókien

szklanych
W porównaniu do rur ze stali węglowej cena zakupu rur z włókien szklanych jest
o 20-30 % wyższa. Z drugiej strony koszty transportu, koszty instalacji i utrzymania
są znacznie niższe. Jednakże całkowity koszt inwestycyjny projektu z włóknami
szklanymi jest taki sam lub większy niż projektu ze stali węglowej. W odnie
sieniu do stali nierdzewnej, różnica jest stosunkowo niewielka, a nawet niższa.
W dłuższej perspektywie jednak rury kompozytowe dają korzystniejsze przepły
wy pieniężne z powodu braku korozji i niskich kosztów utrzymania. Cykl życia
stali węglowej jest krótszy w środowiskach korozyjnych, w ten sposób amortyza
cja przy rurach kompozytowych jest znacznie niższa w porównaniu do stali.
Technologia wiercenia przy rurach okładzinowych z włókien szklanych wy
maga użycia większej średnicy w porównaniu do rur stalowych, co może zwięk
szyć koszty. Konieczna jest również specjalna technologia cementowania rur
z włókien szklanych. Łączny długoterminowy bilans ekonomiczny musi brać pod
uwagę wiele czynników. Są wśród nich takie, które mogą zwiększać lub zmniej
szać całkowite nakłady inwestycyjne i/lub koszty eksploatacyjne. Ich zestawienie
pokazano w tab. 4.22.
Table 4.22. Ekonomiczne zalety i wady zastosowania rur okładzinowych z włókna szklanego
i stali [2]
Wzrost Spadek
Koszt rur,
Koszt transportu Koszt transportu
Nakłady (ze względu na odległość), (ze względu na ciężar),
inwestycyjne Koszt wiercenia Koszt urządzenia wiertniczego
(ze względu na średnicę rur), (ze względu na udźwig),
Koszty cementowania,
Koszt ochrony korozyjnej,

Koszty operacyjne -
Koszt pompowania.
4.10.4.15. Pierwsze zastosowanie rur z włókien szklanych

w otworze wiertniczym w Polsce
Program prac według którego realizowany był projekt geotermalny Toruń TG-1
zakładał użycie rur z włókien szklanych zamiast standardowo wykorzystywanych
do tego celu rur stalowych. Pomimo wysokiej ceny za zastosowaniem rur kompo
zytowych przemawiało wiele argumentów. Rury wykonane z włókna szklanego
są odporne na korozję spowodowaną agresywnymi pokładami i wodami podziem
nymi, można je również stosować w temperaturze nie przekraczającej 100°C,
a w czasie eksploatacji wód termalnych nie osadza się na ścianach sól i inne za
nieczyszczenia.
Zastosowanie rur kompozytowych wpływa pozytywnie na obniżenie strat

przepływu które rzutują na zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych sprężarek
i pomp. Ponadto przy zachowaniu niskiego ciężaru jednostkowego rury z włókien
szklanych charakteryzują się wysoką odpornością na obciążenia osiowe. Stoso
wanie rur z włókna szklanego możliwe jest w każdych warunkach klimatycznych,
a w trakcie eksploatacji nie wymagają konserwacji i ochrony katodowej, ich ży
wotność określana jest na około 20 lat. Jako ruiy okładzinowe oraz wydobywcze
można je zapuszczać do głębokości około 3000 m, a ciśnienie robocze w środo
wisku korozyjnym nie powinno przekraczać 24 MPa.
Pierwsze w Polsce zastosowanie nar z włókien szklanych miało miejsce
we wrześniu 2008 r. w otworze geotermalnym Toruń TG -1 . Po dowierceniu
do głębokości 400 m przystąpiono do zapuszczania rur okładzinowych o śred
nicy 16”.
W celu ochrony połączeń gwintowych w czasie skręcania rur szczegól
ną uwagę zwrócono na dokładne ich sprawdzenie i oczyszczenie oraz delikatne
i centryczne wprowadzenie czopa rury do mufy. Z obawy przed uszkodzeniem
gwintu wstępnego skręcania dokonywano za pomocą kluczy pasowych, a do koń
cowego docięcia połączenia użyty został klucz hydrauliczny z kontrolowanym
momentem skręcania.
Podczas zapuszczania konieczne było sukcesywne dopełnianie płuczką
kolumny rur z włókien szklanych, które miało na celu zabezpieczenie kolumny
przed pływaniem.
Po zapuszczeniu kolumny rur do otworu wykonano zabieg cementowania.
Specjalny zaczyn cementowy przeznaczony do otworów geotermalnych z do
datkami obniżającymi przepuszczalność oraz podnoszącymi odporność kamie
nia cementowego na wysokie temperatury wtłoczono przez przewód wiertniczy
5” uzbrojony w „żądło” i wytłoczono poza rury. Pomimo obaw pierwsze w Pol
sce zapuszczenie i zacementowanie rur z włókien szklanych przebiegło zgodnie
z planem i zakończyło się niewątpliwie sukcesem. W tab. 4.23 przedstawiono
dla porównania parametry rur z włókien szklanych i stalowych. Tab. 4.24 i 4.25
zawierają parametry rur z włókien szklanych różnych producentów.
Tabela 4.23. Porównanie podstawowych parametrów rur z włókna szklanego i stali [8]
W łókno szklane,
P aram etr Jednostka Stal K-55 Stal K-55
RB 1500
[mm] 408,4 406,4 406,4

Średnica zew nętrzna
[in] 16,08 16 16
[mm] 367,8 387,35 384,1

Średnica w ew nętrzna
[in] 14,48 15,25 15,12
Tabela 4.23 cd.
[mm] 20,32 9,52 11,13

G rubość ścianki
[in] 0,80 0,375 0,438
Ciężar [kg/m] 50,33 94,9 109,5
W ytrzym ałość n a
[MPa] 10,34 15,6 18,2
ciśnienie w ew nętrzne
W ytrzym ałość n a
[MPa] 5,17 4,5 5,24
ciśnienie zew nętrzne
Zakres tem peratur [°С] -50 +100 - -
Tabela 4.24. Techniczne dane rur kompozytowych firmy STAR [8]
Producent STAR Anhydride Aliphatic Aromatic

Resin Aminę Aminę
Maksymalna temperatura 65°C 93 °С 99°C

robocza (150°F) (200°F) (210°F)
M aksym alne ciśnienie 20,6 M P a 27,6 M P a 17,2 M Pa

robocze (3000 psi) (4000 psi) (2500 psi)
R ozm iary rur 1/4” - 8 ” 1 ‘A ” - 8” 1 / 2" - 8”
Tabela 4.25. Dane techniczne rur z włókien szklanych firmy CENTRON [8]
P roducent C E N T R O N R ury w ydobyw cze R ury okładzinow e
Anhydride 65°C (150°F) Anhydride 65°C (150°F)

M aksym alna tem peratura robocza
Aromatic 98°C (210°F) Aromatic 98°C (210°F)
M aksym alne ciśnienie 24,1 M Pa 17,2 M Pa

robocze (3500 psi) (2500 psi)
R ozm iary rur 11Л ” - 4 1Л ” 4 W —1ОУ4”
4.10.5. Połączenia gwintowe rur okładzinowych

Połączenia złączkowe z gwintem stożkowym zaokrąglonym
Połączenia złączkowe АРІ z gwintem stożkowym zaokrąglonym - krótkim
lub długim są najmniej sprawne z obecnie używanych. Rury z gwintem długim
przenoszą obciążenia osiowe wyższe o 15 - 20% w porównaniu z rerami z gwin
tem krótkim. Złączki wykonuje się na ogół ze stali tej samej odmiany wytrzy
małościowej co i rury, za wyjątkiem złączek ze stali J-55 do rur ze stali H-40.
Wysokość gwintu rur okładzinowych jest stała dla wszystkich średnic, zatem
gwintowanie osłabia bardziej rury o cienkich ściankach. Rury z połączeniami
typu АРІ z gwintem stożkowym zaokrąglonym odznaczają się następującymi pa
rametrami użytkowymi:
• niską wytrzymałością na rozciąganie połączenia gwintowego wynoszą
cą w przypadku gwintu krótkiego 54^85%, a gwintu długiego 60^96%
wytrzymałości rury gładkiej; zwiększenie wytrzymałości połączenia
wymaga zwiększenia grubości ścianek rur, a tym samym zwiększenia
zużycia stali;
• małą szczelnością połączenia, powodującą ograniczenie przydatności
w wierceniach prowadzonych w celu poszukiwania, bądź eksploatacji
ropy naftowej i gazu. Przy zastosowaniu smarów (kitów) uszczelniają
cych można osiągnąć jednak szczelność tych połączeń dla wody i gazu
ziemnego o ciśnieniu rzędu 20 MPa, a w temperaturach niskich (20-
30°C), nawet 30 MPa;
• nagłą zmianą i powiększeniem o ok. 20 mm średnicy zewnętrznej ko
lumny rur na połączeniach;
• trudnością współosiowego ustawienia rur w czasie skręcania połączeń
(nie nadają się do wielokrotnego użycia z powodu zacierania gwintów).
Połączenie złączkowe АРІ z gwintem stożkowym przedstawia rys. 4.25.
Wymiary połączenia złączkowego z gwintem długim stożkowym zaokrąglonym
podano w tab. 4.26. W tab. 4.27 podano zalecane momenty skręcające dla połą
czenia złączkowego z gwintem długim stożkowym zaokrąglonym.
Rys. 4.25. Połączenie złączkowe АРІ z gwintem stożkowym [37]

362 _________________________________________________ 4. Rury okładzinowe
Tabela 4.26. Wymiary połączenia złączkowego z gwintem długim stożkowym zaokrąglonym [37]
Średnica Średnica
M asa Średnica Grubość D ługość liczba
zew. rury zew nętrzna
n o m i w ew nętrzna ścianki złączki zw ojów
okładzinow ej złączki
nalna d t n a [cal]
D W
[cal]
[mm] [Ibs/ft] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] szt
4 1/2 114,3 11,6 3,996 101,50 0,250 6,35 5,000 127,00 6,250 158,75 8
13,50 3,917 99,50 0,290 7,37 5,000 127,00 6,250 158,75 8
5 127,0 13,00 4,496 114,20 0,253 6,43 5,563 141,30 6,500 165,10 8
15,00 4,409 112,00 0,296 7,52 5,563 141,30 6,500 165,10 8
18,00 4,275 108,60 0,362 9,19 5,563 141,30 6,500 165,10 8
21,40 4,125 104,80 0,437 11,10 5,563 141,30 6,500 165,10 8
23,20 4,047 102,80 0,478 12,14 5,563 141,30 6,500 165,10 8
24,10 4,000 101,60 0,500 12,70 5,563 141,30 6,500 165,10 8
5 1/2 139,7 15,50 4,948 125,70 0,275 6,99 6,050 153,67 6,750 171,45 8
17,00 4,893 124,30 0,304 7,72 6,050 153,67 6,750 171,45 8
20,00 4,775 121,30 0,361 9,17 6,050 153,67 6,750 171,45 8
23,00 4,673 118,70 0,415 10,54 6,050 153,67 6,750 171,45 8
6 5/8 168,3 20,00 6,051 153,70 0,288 7,32 7,390 187,70 7,250 184,15 8
24,00 5,921 150,40 0,352 8,94 7,390 187,70 7,250 184,15 8
28,00 5,791 147,10 0,417 10,59 7,390 187,70 7,250 184,15 8
32,00 5,673 144,10 0,475 12,07 7,390 187,70 7,250 184,15 8
7 177,8 23,00 6,362 161,60 0,317 8,05 7,656 194,46 7,250 184,15 8
26,00 6,275 159,40 0,362 9,19 7,656 194,46 7,250 184,15 8
2 9,00 6,181 157,00 0,408 10,36 7,656 194,46 7,250 184,15 8
32,00 6,094 154,80 0,453 11,51 7,656 194,46 7,250 184,15 8
35,00 6,007 152,60 0,498 12,65 7,656 194,46 7,250 184,15 8
38,00 5,921 150,40 0,540 13,72 7,656 194,46 7,250 184,15 8
7 5/8 193,7 26,40 6,968 177,00 0,328 8,33 8,500 215,90 7,500 190,50 8
29,70 6,877 174,70 0,375 9,53 8,500 215,90 7,500 190,50 8
33,70 6,767 171,90 0,430 10,92 8,500 215,90 7,500 190,50 8
39,00 6,625 168,30 0,500 12,70 8,500 215,90 7,500 190,50 8
42,80 6,500 165,10 0,562 14,27 8,500 215,90 7,500 190,50 8

Tabela 4.26 cd.

Średnica Średnica
M asa Średnica Grubość D ługość liczba
zew. rury zew nętrzna
nom i w ew nętrzna ścianld złączki zw ojów
okładzinowej złączki
nalna d t na [cal]
D W
[cal]
[mm] [Ibs/ft] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] szt
7 5/8 193,7 45,30 6,437 163,50 0,595 15,11 8,500 215,90 7,500 190,50 8
47,10 6,374 161,90 0,625 15,88 8,500 215,90 7,500 190,50 8
8 5/8 219,1 32,00 7,925 201,30 0,352 8,94 9,625 244,47 7,750 196,85 8
36,00 7,822 198,70 0,400 10,16 9,625 244,47 7,750 196,85 8
40,00 7,728 196,30 0,450 11,43 9,625 244,47 7,750 196,85 8

44,00 7,625 193,68 0,500 12,70 9,625 244,47 7,750 196,85 8
49,00 7,515 190,90 0,557 14,15 9,625 244,47 7,750 196,85 8
9 5/8 244,5 36,00 8,925 226,70 0,352 8,94 10,625 269,87 7,750 196,85 8
40,00 8,838 224,50 0,395 10,03 10,625 269,87 7,750 196,85 8
43,50 8,759 222,50 0,435 11,05 10,625 269,87 7,750 196,85 8
47,00 8,681 220,50 0,472 11,99 10,625 269,87 7,750 196,85 8
53,50 8,539 216,90 0,545 13,84 10,625 269,87 7,750 196,85 8
20 508,0 94,00 19,125 485,80 0,438 11,13 21,000 533,40 9,000 228,60 8
106,50 19,000 482,60 0,500 12,70 21,000 533,40 9,000 228,60 8
133,00 18,732 475,80 0,633 16,08 21,000 533,40 9,000 228,60 8
Tabela 4.27. Zalecane momenty skręcające dla połączenia złączkowego z gwintem długim
___________ stożkowym zaokrąglonym [37]______________________________
Średnica M asa Jakość M om ent skręcający
zew nętrzna nom inalna stali • [min.] opt. m ax
[cal] [Ibs/ft] - [ft-lbs] [Nm] [ft-lbs] [Nm] [ft-lbs] [Nm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9
4 1 /2 11,60 J-55 1220 1654 1620 2196 2030 2752
11,60 K-55 1350 1830 1800 2440 2250 3050
11,60 C-75 1610 2182 2150 2915 2690 3647
13,50 C-75 1950 2643 2600 3525 3250 4406
11,60 L-80 1670 2264 2230 3023 2790 3782
13,50 L-80 2030 2752 2710 3674 3390 4596
11,60 N -80 1710 2318 2280 3091 2850 3864
Tabela 4.27 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
4 1/2 13,50 N -80 2070 2806 2760 3742 3450 4677
11,60 C-90 1840 2494 2450 3321 3060 4148
13,50 C-90 2230 3023 2970 4026 3710 5030
11,60 C-95 1940 2630 2580 3498 3230 4379
13,50 C-95 2350 3186 3130 4243 3910 5301
11,60 P-110 2270 3077 3020 4094 3780 5124
13,50 P-110 2750 3728 3660 4962 4580 6209

15,10 P-110 3300 4474 4400 5965 5500 7456
15,10 Q-125 3680 4989 4910 6657 6140 8324

5 13,00 J-55 1370 1857 1820 2467 2280 3091
15,00 J-55 1670 2264 2230 3023 2790 3782
13,00 K -55 1510 2047 2010 2725 2510 3403

15,00 K-55 1850 2508 2460 3335 3080 4175
15,00 C-75 2220 3009 2960 4013 3700 5016
18,00 C-75 2830 3836 3770 5111 4710 6385
21,40 C-75 3500 4745 4660 6318 5830 7904
24,10 C-75 4040 5477 5390 7307 6740 9138
15,00 L-80 2310 3131 3080 4175 3850 5219
18,00 L-80 2950 3999 3950 5355 4910 6657
21,40 L-80 3650 4948 4860 6589 6080 8243
24,10 L-80 4210 5707 5610 7606 7010 9504
15,00 N -80 2360 3199 3140 4257 3930 5328
18,00 N -80 3000 4067 4000 5423 5000 6779
21,40 N -80 3710 5030 4950 6711 6190 8392
24,10 N -80 4290 5816 5720 7755 7150 9694
15,00 C-90 2540 3443 3380 4582 4230 5735
18,00 C-90 3240 4392 4310 5843 5390 7307
21,40 C-90 4000 5423 5340 7240 6670 9043
23,20 C-90 4410 5979 5880 7972 7350 9965
24,10 C-90 4630 6277 6170 8365 7710 10453
15,00 C-95 2670 3620 3560 4826 4450 6033
18,00 C-95 3410 4623 4550 6168 5690 7714
21,40 C-95 4220 5721 5620 7619 7030 9531
Tabela 4.27 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
5 24,10 C-95 4880 6616 6500 8812 8130 11022
15,00 P -110 3130 4243 4170 5653 5210 7063
18,00 P-110 3980 5396 5310 7199 6640 9002
21,40 P-110 4940 6697 6580 8921 8230 11158
24,10 P-110 5700 7728 7600 10304 9500 12880
18,00 Q-125 4450 6033 5930 8040 7410 10046
21,40 Q-125 5510 7470 7340 9951 9180 12446
23,20 Q-125 6070 8229 8090 10968 10110 13707
24,10 Q-125 6370 8636 8590 11646 10610 14385
5 1/2 15,50 J-55 1630 2209 2170 2942 2710 3674
17,00 J-55 1850 2508 2470 3348 3090 4189
15,50 K -55 1790 2426 2390 3240 2990 4053
17,00 K -55 2040 2765 2720 3687 3400 4609
17,00 C-75 2450 3321 3270 4433 4090 5545
20,00 C-75 3020 4094 4030 5463 5040 6833
23,00 C-75 3550 4813 4730 6413 5910 8012
17,00 L-80 2560 3470 3410 4623 4260 5775
20,00 L-80 3150 4270 4200 5694 5250 7118
23,00 L-80 3700 5016 4930 6684 6160 8351
17,00 N -80 2610 3538 3480 4718 4350 5897
20,00 N -80 3210 4352 4280 5802 5350 7253
23,00 N -80 3770 5111 5020 6806 6280 8514
17,00 C-90 2820 3823 3750 5084 4690 6358
20,00 C-90 3470 4704 4620 6263 5780 7836
23,00 C-90 4070 5518 5420 7348 6780 9192
17,00 C-95 2970 4026 3960 5369 4950 6711
20,00 C-95 3650 4948 4870 6602 6090 8256
23,00 C-95 4290 5816 5720 7755 7150 9694
17,00 P-110 3470 4704 4620 6263 5780 7836
20,00 P-110 4270 5789 5690 7714 7110 9639
23,00 P-110 5010 6792 6680 9056 8350 11321
23,00 Q-125 5600 7592 7460 10114 9330 12649
6 5/8 20,00 J-55 2000 2711 2660 3606 3330 4514
Tabela 4.27 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
6 5/8 24,00 J-55 2550 3457 3400 4609 4250 5762
20,00 K -55 2180 2955 2900 3931 3630 4921

24,00 K -55 2790 3782 3720 5043 4650 6304
24,00 C-75 3400 4609 4530 6141 5660 7673

28,00 C-75 4140 5613 5520 7484 6900 9355
32,00 C-75 4790 6494 6380 8650 7980 10819

24,00 L-80 3550 4813 4730 6413 5910 8012
28,00 L-80 4320 5857 5760 7809 7200 9761
32,00 L-80 5000 6779 6660 9029 8330 11293

24,00 N -80 3610 4894 4810 6521 6010 8148
28,00 N -80 4400 5965 5860 7945 7330 9938
32,00 N -80 5080 6887 6770 9178 8460 11470
24,00 C-90 3910 5301 5210 7063 6510 8826
28,00 C-90 4760 6453 6350 8609 7930 10751
32,00 C-90 5510 7470 7340 9951 9180 12446
24,00 C-95 4120 5585 5490 7443 6860 9300
28,00 C-95 5020 6806 6690 9070 8360 11334
32,00 C-95 5810 7877 7740 10494 9680 13124
24,00 P-110 4810 6521 6410 8690 8010 10860
28,00 P-110 5860 7945 7810 10588 9760 13232
32,00 P-110 6780 9192 9040 12256 11300 15320
32,00 Q-125 7580 10277 10110 13707 12640 17137
7 23,00 J-55 2350 3186 3130 4243 3910 5301
26,00 J-55 2750 3728 3670 4975 4590 6223
23,00 K-55 2560 3470 3410 4623 4260 5775
26,00 K-55 3010 4081 4010 5436 5010 6792
23,00 C-75 3120 4230 4160 5640 5200 7050
26,00 C-75 3670 4975 4890 6629 6110 8284
29,00 C-75 4220 5721 5620 7619 7030 9531
32,00 C-75 4750 6440 6330 8582 7910 10724
35,00 C-75 5270 7145 7030 9531 8790 11917
38,00 C-75 5750 7795 7670 10399 9590 13002
23,00 L-80 3260 4419 4350 5897 5440 7375
26,00 L-80 3830 5192 5110 6928 6390 8663
Tabela 4.27 cd.
ł 2 3 4 5 6 7 8 9
7 29,00 L-80 4400 5965 5870 7958 7340 9951
32,00 L-80 4960 6724 6610 8961 8260 11199
35,00 L-80 5510 7470 7340 9951 9180 12446
38,00 L-80 6010 8148 8010 10860 10010 13571
23,00 N -80 3320 4501 4420 5992 5530 7497
26,00 N -80 3890 5274 5190 7036 6490 8799
29,00 N -80 4480 6074 5970 8094 7460 10114
32,00 N -80 5040 6833 6720 9111 8400 11388
35,00 N -80 5600 7592 7460 10114 9330 12649
38,00 N -80 6110 8284 8140 11036 10180 13802
23,00 C-90 3590 4867 4790 6494 5990 8121
26,00 C-90 4220 5721 5630 7633 7040 9544
29,00 C-90 4860 6589 6480 8785 8100 10982
32,00 C-90 5470 7416 7290 9883 9110 12351
35,00 C-90 6070 8229 8090 10968 10110 13707
38,00 C-90 6620 8975 8830 11971 11040 14968
23,00 C-95 3790 5138 5050 6846 6310 8555
26,00 C-95 4450 6033 5930 8040 7410 10046
29,00 C-95 5120 6941 6830 9260 8540 11578
32,00 C-95 5760 7809 7680 10412 9600 13015
35,00 C-95 6400 8677 8530 11565 10660 14453
38,00 C-95 6980 9463 9310 12622 11640 15781
26,00 P-110 5200 7050 6930 9395 8660 11741
29,00 P-110 5980 8107 7970 10805 9960 13503
32,00 P-110 6730 9124 8970 12161 11210 15198
35,00 P-110 7470 10127 9960 13503 12450 16879
38,00 P-110 8150 11049 10870 14737 13590 18425
35,00 Q-125 8360 11334 11150 15117 13940 18900
38,00 Q-125 9120 12365 12160 16486 15200 20608
7 5/8 26,40 J-55 2600 3525 3460 4691 4330 5870
26,40 K-55 2830 3836 3770 5111 4710 6385
26,40 C-75 3460 4691 4610 6250 5760 7809
29,70 C-75 4070 5518 5420 7348 6780 9192
33,70 C-75 4760 6453 6350 8609 7940 10765
Tabela 4.27 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9
7 5/8 39,00 C-75 5630 7633 7510 10182 9390 12731
42,80 C-75 6390 8663 8520 11551 10650 14439
47,10 C-75 7150 9694 9530 12920 11910 16147
26,40 L -80 3620 4908 4820 6535 6030 8175
29,70 L-80 4250 5762 5670 7687 7090 9612
33,70 L-80 4980 6751 6640 9002 8300 11253

39,00 L-80 5900 7999 7860 10656 9830 13327
42,80 L-80 6680 9056 8910 12080 11140 15103
47,10 L-80 7480 10141 9970 13517 12460 16893
26,40 N -80 3680 4989 4900 6643 6130 8311
29,70 N -80 4310 5843 5750 7795 7190 9748
33,70 N -80 5060 6860 6740 9138 8430 11429
39,00 N -80 5980 8107 7980 10819 9980 13531
42,80 N -80 6800 9219 9060 12283 11330 15361
47,10 N -80 7600 10304 10130 13734 12660 17164
26,40 C-90 3990 5409 5320 7212 6650 9016
29,70 C-90 4690 6358 6250 8473 7810 10588
33,70 C-90 5500 7456 7330 9938 9160 12419
39,00 C-90 6500 8812 8670 11754 10840 14697
42,80 C-90 7380 10005 9840 13341 12300 16676
45,30 C-90 7840 10629 10450 14168 13060 17706
47,10 C-90 8250 11185 11000 14913 13750 18642
26,40 C-95 4200 5694 5600 7592 7000 9490
29,70 C-95 4940 6697 6590 8934 8240 11171
33,70 C-95 5790 7850 7720 10466 9650 13083
39,00 C-95 6860 9300 9140 12392 11430 15497
42,80 C-95 7780 10548 10370 14059 12960 17571
47,10 C-95 8690 11782 11590 15713 14490 19645
29,70 P-110 5770 7823 7690 10426 9610 13029
33,70 P-110 6760 9165 9010 12215 11260 15266
39,00 P-110 8000 10846 10660 14453 13330 18073
42,80 P-110 9080 12310 12100 16405 15130 20513
47,10 P-110 10150 13761 13530 18344 16910 22926
39,00 Q-125 6960 12148 11940 16188 14930 20242
Tabela 4.27 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
7 5/8 42,80 Q-125 10160 13775 13550 18371 16940 22967
45,30 Q-125 10790 14629 14390 19510 17990 24391
47,10 Q-125 11360 15402 15150 20540 18940 25679
8 5/8 32,00 J-55 3130 4243 4170 5653 5210 7063
36,00 J-55 3650 4948 4860 6589 6080 8243
32,00 K -55 3390 4596 4520 6128 5650 7660
36,00 K-55 3950 5355 5260 7131 6580 8921
36,00 C-75 4860 6589 6480 8785 8100 10982
40,00 C-75 5570 7551 7420 10060 9280 12581
44,00 C-75 6260 8487 8340 11307 10430 14141
49,00 C-75 7040 9544 9390 12731 11740 15917
36,00 L-80 5090 6901 6780 9192 8480 11497
40,00 L-80 5820 7890 7760 10521 9700 13151
44,00 L-80 6560 8894 8740 11849 10930 14819
49,00 L -80 7370 9992 9830 13327 12290 16663
36,00 N -80 5160 6996 6880 9328 8600 11660
40,00 N -80 5910 8012 7880 10683 9850 13354
44,00 N -80 6650 9016 8870 12026 11090 15036
49,00 N -80 7480 10141 9970 13517 12460 16893
36,00 C -90 5620 7619 7490 10155 9360 12690
40,00 C-90 6440 8731 8580 11632 10730 14547
44,00 C-90 7240 9816 9650 13083 12060 16351
49,00 C-90 8140 11036 10850 14710 13560 18384
36,00 C-95 5920 8026 7890 10697 9860 13368
40,00 C-95 6780 9192 9040 12256 11300 15320
44,00 C-95 7630 10344 10170 13788 12710 17232
49,00 C-95 8580 11632 11440 15510 14300 19388
40,00 P-110 7910 10724 10550 14303 13190 17883
44,00 P-110 8900 12066 11860 16080 14830 20106
49,00 P-110 10010 13571 13350 18100 16690 22628
49,00 Q-125 11220 15212 14960 20283 18700 25353
9 5/8 36,00 J-55 3400 4609 4530 6141 5660 7673
40,00 J-55 3900 5287 5200 7050 6500 8812
36,00 K -55 3670 4975 4890 6629 6110 8284
Tabela 4.27 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
9 5/8 40,00 K-55 4210 5707 5610 7606 7010 9504
40,00 C-75 5210 7063 6940 9409 8680 11768
43,60 C-75 5820 7890 7760 10521 9700 13151
47,00 C-75 6390 8663 8520 11551 10650 14439
53,50 C-75 7490 10155 9990 13544 12490 16934
40,00 L-SO 5450 7389 7270 9856 9090 12324
43,50 L-80 6100 8270 8130 11022 10160 13775
47,00 L-80 6700 9083 8930 12107 11160 15130
53,50 L-80 7850 10643 10470 14195 13090 17747
40,00 N -80 5530 7497 7370 9992 9210 12487
43,50 N -80 6190 8392 8250 11185 10310 13978
47,00 N -80 6790 9206 9050 12270 11310 15334
53,50 N -80 7970 10805 10620 14398 13280 18005
40,00 C-90 6030 8175 8040 10900 10050 13625
43,50 C-90 6740 9138 8990 12188 11240 15239
47,00 C-90 7400 10033 9870 13381 12340 16730
53,50 C-90 8680 11768 11570 15686 14460 19605
40,00 C-95 6350 8609 8470 11483 10590 14358
43,50 C-95 7110 9639 9480 12853 11850 16066
47,00 C-95 7800 10575 10400 14100 13000 17625
53,50 C-95 9150 12405 12200 16540 15250 20676
43,50 P-110 8300 11253 11060 14995 13830 18750
47,00 P-110 9100 12337 12130 16446 15160 20554
53,50 P-110 10670 14466 14220 19279 17780 24106
47,00 Q-125 10200 13829 13600 18439 17000 23048

53,50 Q-125 11960 16215 15950 21625 19940 27035
20 94,00 J-55 9070 12297 - - - -
106,50 J-55 10570 14330 - - - -
133,00 J-55 13800 18710 - - - -
94,00 K-55 9550 12948 - - - -
106,50 K-55 11130 15090 - - - -
133,00 K-55 14530 19700 - - - -
Połączenie złączkowe typu Buttress

Połączenie rur okładzinowych typu Buttress jest połączeniem złączkowym
(rys. 4.26). Gwint typu Buttress nacinany jest na końcach rur nie wymagających
specjalnego przygotowania (spęczania, zwężania, rozszerzania itp.) i posiada
zaiys trapezowy, niesymetryczny. Gwint złączek pracuje na całej długości na
gwintowanej długości czopa (rury). Wynika to z jednakowej zbieżności na peł
nej długości gwintu złączki. Gwint Buttress ma 8 zwojów na cal oraz zbieżność
1:16, czyli 6,25%. Wyjątek stanowi gwint rury 16" (406,4 mm) o zbieżności 1:12.
Rur tych używa się w przypadku występowania dużych obciążeń osiowych. Wy
trzymałość na rozciąganie połączeń tego typu w stosunku do wytrzymałości rury
gładkiej wynosi 85+92% i zwiększa się w połączeniach o mniejszych średnicach.
Rys. 4.26. Połączenie złączkowe typu Buttress [37]
Połączenie typu Buttress odznacza się dużą szczelnością ze względu na

minimalne luzy konstrukcyjne między gwintem czopa i mufy, które można wy
pełniać smarem uszczelniającym. Smary uszczelniające sporządzane są z żywic
epoksydowych i spełniają swoją rolę w temperaturach do 120°C. Z tych wzglę
dów połączenie Buttress należy uważać za gazoszczelne w zakresie ciśnień do ok.
40 MPa. Można je natomiast traktować jako w pełni szczelne dla wody.
Przykładem połączenia złączkowego typu Buttress jest połączenie
TenarisXP™ Buttress (rys. 4.27.). Wymiary połączenia złączkowego Tenaris
XP™ Buttress podano w tab. 4.28. Siły rozluźniające połączenie Tena>isXP™
Buttress przedstawiono w tab. 4.29. W tab. 4.30. podano dopuszczalne momenty
skręcające dla wyżej wymienianego połączenia.
Rys. 4.27. Połączenie TenarisXP™ Buttress [28]
Tabela 4.28. Wymiary połączenia TenarisXP™ Buttress [28]

M asa Grubość Średnica D ługość
zew. trzpienia w ew nętrzna
nom in. ścianki w ew nętrzna złączki
rury kontrolnego połączenia
[cal] [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12
4 1/2 10,50 0,224 5,7 4,052 102,9 3,927 99,7 5,000 127,0 9,075 230,5
11,60 0,250 6,4 4,000 101,6 3,875 98,4 5,000 127,0 9,075 230,5
12,60 0,271 6,9 3,958 100,5 3,833 97,4 5,000 127,0 9,075 230,5
13,50 0,290 7,4 3,920 99,6 3,795 96,4 5,000 127,0 9,075 230,5
15,10 0,337 8,6 3,826 97,2 3,701 94,0 5,100 129,5 9,075 230,5
5 13,00 0,253 6,4 4,494 114,1 4,369 111,0 5,563 141,3 9,325 236,9
15,00 0,296 7,5 4,408 112,0 4,283 108,8 5,563 141,3 9,325 236,9
18,00 0,362 9,2 4,276 108,6 4,151 105,4 5,720 145,3 9,325 236,9
21,40 0,437 11,1 4,126 104,8 4,001 101,6 5,720 145,3 9,325 236,9
4 . 10 . Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń _____________;______ 373
Tabela 4.28 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12
5 23,20 0,478 12,1 4,044 102,7 3,919 99,5 5,820 147,8 9,325 236,9
24,10 0,500 12,7 4,000 101,6 3,875 98,4 5,820 147,8 9,325 236,9
5 1/2 15,50 0,275 7,0 4,950 125,7 4,825 122,6 6,050 153,7 9,450 240,0
17,00 0,304 7,7 4,892 124,3 4,767 121,1 6,050 153,7 9,450 240,0
20,00 0,361 9,2 4,778 121,4 4,653 118,2 6,100 154,9 9,450 240,0
23,00 0,415 10,5 4,670 118,6 4,545 115,4 6,200 157,5 9,450 240,0
26,00 0,476 12,1 4,548 115,5 4,423 112,3 6,300 160,0 9,450 240,0
6 5/8 20,00 0,288 7,3 6,049 153,6 5,924 150,5 7,390 187,7 9,825 249,6
24,00 0,352 8,9 5,921 150,4 5,796 147,2 7,390 187,7 9,825 249,6
28,00 0,417 10,6 5,791 147,1 5,666 143,9 7,390 187,7 9,825 249,6
32,00 0,475 12,1 5,675 144,1 5,550 141,0 7,420 188,5 9,825 249,6
7 23,00 0,317 8,1 6,366 161,7 6,241 158,5 7,656 194,5 10,200 259,1
26,00 0,362 9,2 6,276 159,4 6,151 156,2 7,656 194,5 10,200 259,1
29,00 0,408 10,4 6,184 157,1 6,059 153,9 7,750 196,9 10,200 259,1
32,00 0,453 11,5 6,094 154,8 5,969 151,6 7,750 196,9 10,200 259,1
35,00 0,498 12,6 6,004 152,5 5,879 149,3 7,890 200,4 10,200 259,1
38,00 0,540 13,7 5,920 150,4 5,795 147,2 7,890 200,4 10,200 259,1
7 5/8 26,20 0,328 8,3 6,969 177,0 6,844 173,8 8,500 215,9 10,575 268,6
29,70 0,375 9,5 6,875 174,6 6,750 171,5 8,500 215,9 10,575 268,6
33,70 0,430 10,9 6,765 171,8 6,640 168,7 8,500 215,9 10,575 268,6
39,00 0,500 12,7 6,625 168,3 6,500 165,1 8,500 215,9 10,575 268,6
42,80 0,562 14,3 6,501 165,1 6,376 162,0 8,650 219,7 10,575 268,6
45,30 0,595 15,1 6,435 163,4 6,310 160,3 8,650 219,7 10,575 268,6
47,10 0,625 15,9 6,375 161,9 6,250 158,8 8,650 219,7 10,575 268,6
8 5/8 32,00 0,352 8,9 7,921 201,2 7,796 198,0 9,625 244,5 10,825 275,0
36,00 0,400 10,2 7,825 198,8 7,700 195,6 9,625 244,5 10,825 275,0
40,00 0,450 11,4 7,725 196,2 7,600 193,0 9,625 244,5 10,825 275,0
44,00 0,500 12,7 7,625 193,7 7,500 190,5 9,625 244,5 10,825 275,0
49,00 0,557 14,1 7,511 190,8 7,386 187,6 9,625 244,5 10,825 275,0
9 5/8 36,00 0,352 8,9 8,921 226,6 8,765 222,6 10,625 269,9 10,825 275,0
40,00 0,395 10,0 8,835 224,4 8,679 220,4 10,625 269,9 10,825 275,0
Tabela 4.28 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12
9 5/8 43.50 0,435 11,0 8,755 ^222,4 8,599 218.4 10.625 269.9 10.825 275.0
47,00 0,472 12,0 8,681 220,5 8,525 216.5 10.625 269.9 10.825 275.0
53.50 0,545 13,8 8,535 216,8 8,379 212,8 10.625 269.9 10.825 275.0
58,40 0,595 15,1 8,435 214,2 8,279 210,3 10.625 269.9 10.825 275.0
40.50 0,350 8,9 10,050 255,3 9,894 251,3 11.750 298.5 10.825 275.0
10 3/4 45.50 0,400 10,2 9,950 252,7 9,794 248,8 11.750 298.5 10.825 275.0
51,00 0,450 11,4 9,850 250,2 9,694 246,2 11.750 298.5 10.825 275.0
11 3/4 47.00 0,375 9,5 11,000 279.4 10,844 275.4 12.750 323.9 10.825 275.0
54.00 0,435 11,0 10,880 276.4 10,724 272.4 12.750 323.9 10.825 275.0
60.00 0,489 12,4 10,772 273,6 10,616 269,6 12.750 323.9 10.825 275.0
13 3/8 54,50 0,380 9,7 12,615 320,4 12,459 316,5 14.375 365.1 10.825 275.0
61,00 0,430 10,9 12,515 317,9 12,359 313,9 14.375 365.1 10.825 275.0
68,00 0,480 12,2 12,415 315,3 12,259 311,4 14.375 365.1 10.825 275.0
72,00 0,514 13,1 12,347 313,6 12,191 309,7 14.375 365.1 10.825 275.0
16 75.00 0,438 11,1 15,124 384,1 14,936 379.4 17.000 431.8 10.825 275.0
84.00 0,495 12,6 15,010 381,3 14,822 376.5 17.000 431.8 10.825 275.0
Tabela 4.29. Siły rozluźniające połączenia TenarisXP™ Buttress [26]
G ranica plastyczności stali
5 5 [ksi] 80 [ksi] 90 [ksi] 95 [ksi] 110 [ksi] 125 [ksi]
Średnica M asa
O bciążalność połączenia gw intow ego
zew nętrzna nom in.
[cal] [mm] [lb/ft] №
1 2 3 4 5 6 7 9
4 1 /2 10,50 75298 109318 122926 129730 150142 170554
11,60 83462 121111 136080 143791 166471 189151
12,60 89813 130637 146966 155131 179626 204120
13,50 95710 139255 156492 165110 191419 217274
15,10 109771 160121 180079 190058 219996 249934

5 13,00 94349 136987 154224 162389 188244 214099
15,00 109318 158760 178718 188698 218182 248119
18,00 131544 191419 215460 227254 263088 298922
21,40 156492 227254 255830 269892 312530 355169
23,20 169193 246305 277150 292572 338839 385106

Tabela 4.29 cd.
1 2 3 4 5 6 7 9
5 24,10 176450 256284 288490 304819 352901 400982
5 1/2 15,50 112493 163750 184162 194594 225439 255830
17.00 123833 180079 202759 213646 247666 281232
20.00 145606 211378 238140 251294 290758 330674
23.00 165564 240408 270799 285768 330674 376034
26.00 187337 272614 306634 323870 374674 425930

6 5/8
20,00 142884 208202 234058 247212 286222 325231
24.00 173275 251748 283046 298922 346097 393271
28.00 202759 295294 332035 350633 405972 461311
32,00 229068 332942 374674 395539 458136 520279

7 23.00 166018 241315 271706 286675 332035 377395
26.00 188244 273974 307994 325231 376488 428198
29.00 210924 306634 344736 364241 421394 479002
32.00 232243 337932 380570 401436 464940 528444
35.00 253562 369230 415498 438178 507578 576979
38.00 273521 397807 447250 472198 547042 621432

7 5/8 26,20 187790 273067 307087 323870 375127 426384
29.70 213192 309809 348818 367870 426384 484445
33.70 242676 352901 396900 418673 484898 551124
39,00 279418 405972 456775 482177 558382 634586
42,80 311170 452693 508939 537516 622339 707162
45,30 327953 476734 536609 566093 655452 745265
47,10 342922 498960 561103 592402 685843 779285

8 5/8 32.00 228161 332035 373313 394178 456322 518918
36.00 257645 375127 421848 445435 515743 586051
40.00 288490 419580 471744 498053 576526 655452
44.00 318427 463126 521186 549763 636854 723492

49.00 351994 512114 576526 608278 704441 800604
9 5/8 36.00 255830 371952 418673 441806 511661 581515
40.00 285768 415498 467662 493517 571536 649555

Tabela 4.29 cd.
1 2 3 4 5 6 7 9
9 5/8 43.50 313438 455868 512568 541145 626422 712152
47,00 338386 492610 554299 584690 677225 769759
53.50 387828 564278 634586 669967 775656 881345
58,40 420941 612360 689018 727574 842335 957096
10 3/4 40.50 285314 415044 466754 492610 570629 648194
45.50 324324 471744 531166 560650 649102 737554
51,00 363334 528444 594670 627329 726667 825552
11 3/4 47.00 334303 486259 547042 577433 668606 759780
54.00 385560 561103 631411 666338 771574 876809
60.00 431374 627782 706255 745265 863201 980683
13 3/8 54,50 386921 562918 633226 668606 773842 879530
61,00 436363 634586 713966 753430 872726 991570
68,00 484898 705802 793800 837799 970250 1102702
72,00 518011 753430 847778 894953 1036022 1177546
16 75.00 534341 777017 874087 922622 1068228 1214287
84.00 601474 874994 984312 1039198 1202947 1367150
Tabela 4.30. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia TenarisXP™ Buttress [28]
M om ent skręcający
Gatunek stali
jednostkow a
zew nętrzna
Średnica
Grubość
ścianki
M asa
m iam alna optym alna m aksym alna
[in] [lb/ft] [in] [psi] [lb-ft] [Nm] [lb-ft] [Nm] [lb-ft] [Nm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 1/2 10,0 0,224 55 000 4730 6413 5250 7118 5780 7837
80 000 4880 6616 5420 7349 5960 8081
90 000 5520 7484 6130 8311 6740 9138
95 000 5520 7484 6130 8311 6740 9138
110 000 5630 7633 6250 8474 6880 9328
125 000 5720 7755 6360 8623 7000 9491
11,6 0,250 55 000 5090 6901 5660 7674 6230 8447
80 000 5280 7159 5870 7959 6460 8759
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 1/2 11,6 0,250 90 000 5990 8121 6650 9016 7320 9925
95 000 5990 8121 6650 9016 7320 9925
110 000 6110 8284 6790 9206 7470 10128
125 000 6230 8447 6920 9382 7610 10318
12,6 0,271 55 000 5350 7254 5940 8054 6530 8853
80 000 5550 7525 6170 8365 6790 9206
90 000 6310 8555 7010 9504 7710 10453
95 000 6310 8555 7010 9504 7710 10453
110 000 6440 8731 7160 9708 7880 10684
125 000 6590 8935 7320 9925 8050 10914
13,5 0,290 55 000 5620 7620 6240 8460 6860 9301
80 000 5840 7918 6490 8799 7140 9681
90 000 6640 9003 7380 10006 8120 11009

95 000 6640 9003 7380 10006 8120 11009
110 000 6800 9220 7550 10236 8310 11267
125 000 6950 9423 7720 10467 8490 11511
15,1 0,337 55 000 6600 8948 7330 9938 8060 10928
80 000 6850 9287 7610 10318 8370 11348
90 000 7790 10562 8650 11728 9520 12907
95 000 7790 10562 8650 11728 9520 12907
110 000 7960 10792 8840 11985 9720 13179
125 000 8140 11036 9040 12257 9940 13477
5 13 0,253 55 000 7590 10291 8430 11430 9270 12568
80 000 7820 10602 8690 11782 9560 12962
90 000 7970 10806 8850 11999 9740 13206
95 000 7970 10806 8850 11999 9740 13206
110 000 8110 10996 9010 12216 9910 13436
125 000 8240 11172 9160 12419 10080 13667
15 0,296 55 000 8430 11430 9370 12704 10310 13978
80 000 8730 11836 9700 13151 10670 14467
90 000 8910 12080 9900 13423 10890 14765
95 000 8910 12080 9900 13423 10890 14765
110 000 9090 12324 10100 13694 11110 15063
125 000 9270 12568 10300 13965 11330 15361
18 0,362 55 000 10480 14209 11640 15782 12800 17354
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 18 0,362 80 000 10840 14697 12040 16324 13240 17951
90 000 11050 14982 12280 16649 13510 18317
95 000 11050 14982 12280 16649 13510 18317
110 000 11260 15267 12510 16961 13760 18656
125 000 11480 15565 12750 17287 14030 19022
2 1,4 0,437 55 000 11740 15917 13040 17680 14340 19442
80 000 12210 16555 13570 18398 14930 20242
90 000 12490 16934 13880 18819 1 5270 20703
95 000 12490 16934 13880 18819 1 5270 20703
110 000 12770 17314 14190 19239 15610 21164
125 000 13060 17707 14510 19673 15960 21639
23,2 0,478 55 000 13010 17639 14460 19605 15910 21571
80 000 13510 18317 15010 20351 16510 22385
90 000 13810 18724 15340 20798 16870 22873
95 000 13810 18724 15340 20798 16870 22873
110 000 14100 19117 15670 21246 17240 23374
125 000 14410 19537 16010 21707 17610 23876
24,1 0,500 55 000 13360 18114 14840 20120 16320 22127
80 000 13880 18819 15420 20907 16960 22995
90 000 14200 19253 15780 21395 17360 23537
95 000 14200 19253 15780 21395 17360 23537
110 000 14520 19686 16130 21869 17740 24052
125 000 14830 20107 16480 22344 18130 24581
5 1/2 15,5 0,275 55 000 8390 11375 9320 12636 10250 13897
80 000 8690 11782 9660 13097 10630 14412
90 000 8870 12026 9860 13368 10850 14711
95 000 8870 12026 9860 13368 10850 14711
110 000 9050 12270 10060 13640 11070 15009
125 000 9230 12514 10260 13911 11290 15307
17 0,304 55 000 8960 12148 9950 13490 10950 14846
80 000 9310 12623 10340 14019 11370 15416
90 000 9520 12907 10580 14345 11640 15782
95 000 9520 12907 10580 14345 11640 15782
110 000 9740 13206 10820 14670 11900 16134
125 000 9950 13490 11050 14982 12160 16487
20 0,361 55 000 10300 13965 11440 15511 12580 17056
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 1/2 20 0,361 80 000 10740 14561 11930 16175 13120 37788
90 000 11010 14928 12230 16582 13450 18236
95 000 11010 14928 12230 16582 13450 18236
110 000 11270 15280 12520 16975 13770 18670
125 000 11540 15646 12820 17382 14100 19117
23 0,415 55 000 11880 16107 13200 17897 14520 19686
80 000 12380 16785 13760 18656 15140 20527
90 000 12680 17192 14090 19103 15500 21015
95 000 12680 17192 14090 19103 15500 21015
110 000 12980 17599 14420 19551 15860 21503
125 000 13280 18005 14760 20012 16240 22018
26 0,476 55 000 13590 18426 15100 20473 16610 22520
80 000 14160 19198 15730 21327 17300 23456
90 000 14510 19673 16120 21856 17730 24039
95 000 14510 19673 16120 21856 17730 24039
110 000 14850 20134 16500 22371 18150 24608
125 000 15200 20608 16890 22900 18580 25191
6 5/8 20 0,288 55 000 8310 11267 9230 12514 10150 13762
80 000 8600 11660 9560 12962 10520 14263
90 000 8790 11918 9770 13246 10750 14575
95 000 8790 11918 9770 13246 10750 14575
110 000 8970 12162 9970 13518 10970 14873
125 000 9150 12406 10170 13789 11190 15172
24 0,352 55 000 9590 13002 10650 14439 11720 15890
80 000 10010 13572 11120 15077 12230 16582
90 000 10260 13911 11400 15456 12540 17002
95 000 10260 13911 11400 15456 12540 17002
110 000 10510 14250 11680 15836 12850 17422
125 000 10760 14589 11960 16216 13160 17843
28 0,417 55 000 10730 14548 11920 16161 13110 17775
80 000 11270 15280 12520 16975 13770 18670
90 000 11600 15727 12890 17476 14180 19225
95 000 11600 15727 12890 17476 14180 19225
110 000 11930 16175 13260 17978 14590 19781
125 000 12260 16622 13620 18466 14980 20310
32 0,475 55 000 11800 15999 13110 17775 14420 19551
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 5/8 32 0,475 80 000 12460 16893 13840 18765 15220 20636
90 000 12840 17409 14270 19348 15700 21286
95 000 12840 17409 14270 19348 15700 21286
110 000 13240 17951 14710 19944 16180 21937
125 000 13630 18480 15140 20527 16650 22574
7 23 0,317 55 000 11570 15687 12860 17436 14150 19185
80 000 12080 16378 13420 18195 14760 20012
90 000 12380 16785 13760 18656 15140 20527

95 000 12380 16785 13760 18656 15140 20527
110 000 12680 17192 14090 19103 1 5500 21015
125 000 12990 17612 14430 19564 15870 21517
26 0,362 55 000 12650 17151 14060 19063 15470 20975
80 000 13280 18005 14750 19998 16230 22005
90 000 13640 18493 15160 20554 16680 22615

95 000 13640 18493 15160 20554 16680 22615
110 000 14020 19009 1 5580 21124 17140 23239
125 000 14400 19524 16000 21693 17600 23862
29 0,408 55 000 14330 19429 15920 21585 17510 23740

80 000 15030 20378 16700 22642 18370 24906
90 000 15450 20947 17170 23279 18890 25611
95 000 15450 20947 17170 23279 18890 25611
110 000 15880 21530 17640 23917 19400 26303
125 000 16300 22100 18110 24554 19920 27008
32 0,453 55 000 1 5320 20771 17020 23076 18720 25381
80 000 16140 21883 17930 24310 19720 26737
90 000 16630 22547 18480 25056 20330 27564
95 000 16630 22547 18480 25056 20330 27564
110 000 17130 23225 19030 25801 20930 28377
125 000 17610 23876 19570 26533 21530 29191
35 0,498 55 000 17290 23442 19210 26045 21130 28648

80 000 18150 24608 20170 27347 22190 30086
90 000 18680 25327 20750 28133 22830 30953
95 000 18680 25327 20750 28133 22830 30953
110 000 19200 26032 21330 28920 23460 31807
125 000 19710 26723 21900 29692 24090 32662
1 38 0,540 55 000 18170 24635 20190 27374 22210 30113

Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 38 0,540 80 000 19140 25950 21270 28838 23400 31726
90 000 19730 26750 21920 29720 24110 32689
95 000 19730 26750 21920 29720 24110 32689
110 000 20310 27537 22570 30601 24830 33665
125 000 20890 28323 23210 31469 25530 34614

7 5/8 26,2 0,328 55 000 13900 18846 15440 20934 16980 23022
80 000 14430 19564 16030 21734 17630 23903
90 000 14740 19985 16380 22208 18020 24432
95 000 14740 19985 16380 22208 18020 24432
110 000 15060 20419 16730 22683 18400 24947
125 000 15380 20852 17090 23171 18800 25489
29,7 0,375 55 000 15300 20744 17000 23049 18700 25354
80 000 15970 21652 17740 24052 19510 26452
90 000 16360 22181 18180 24649 20000 27116
95 000 16360 22181 18180 24649 20000 27116
110 000 16770 22737 18630 25259 20490 27781
125 000 17160 23266 19070 25855 20980 28445
33,7 0,430 55 000 16800 22778 18670 25313 20540 27849
80 000 17630 23903 19590 26560 21550 29218
90 000 18140 24595 20150 27320 22170 30058
95 000 18140 24595 20150 27320 22170 30058
110 000 18630 25259 20700 28065 22770 30872
125 000 19130 25937 21250 28811 23380 31699
39 0,500 55 000 18530 25123 20590 27916 22650 30709
80 000 19580 26547 21760 29503 23940 32458
90 000 20210 27401 22450 30438 24700 33489
95 000 20210 27401 22450 30438 24700 33489
110 000 20840 28255 23150 31387 25470 34533
125 000 21470 29109 23850 32336 26240 35577
42,8 0,562 55 000 21110 28621 23450 31794 25800 34980
80 000 22250 30167 24720 33516 27190 36865
90 000 22930 31089 25480 34546 28030 38004
95 000 22930 31089 25480 34546 28030 38004
110 000 23620 32024 26240 35577 28860 39129
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 5/8 42,8 0,562 125 000 24310 32960 27010 36621 29710 40281
45,3 0,595 55 000 21870 29652 24300 32946 26730 36241
80 000 23110 31333 25680 34817 28250 38302
9 0 000 23850 32336 26500 35929 29150 39522
95 000 23850 32336 26500 35929 29150 39522
110 000 24600 33353 27330 37055 30060 40756

125 000 25340 34356 28160 38180 30980 42003
47,1 0,625 55 000 22450 30438 24940 33814 27430 37190
80 000 23780 32241 26420 35821 29060 39400

90 000 24580 33326 27310 37027 30040 40729
95 000 24580 33326 27310 37027 30040 40729
110 000 25370 34397 28190 38221 31010 42044
125 000 26170 35482 29080 39427 31990 43373
8 5/8 32,00 0,352 55 000 16440 22290 18270 24771 20100 27252
80 000 17150 23252 19060 25842 20970 28432

90 000 17580 23835 19530 26479 21480 29123
95 000 17580 23835 19530 26479 21480 29123
110 000 18000 24405 20000 27116 22000 29828
125 000 18420 24974 20470 27754 22520 30533
36 0,4 55 000 18080 24513 20090 27238 22100 29964
80 000 18960 25706 21070 28567 23180 31428
90 000 19490 26425 21660 29367 23830 32309
95 000 19490 26425 21660 29367 23830 32309
110 000 20020 27143 22240 30153 24460 33163
125 000 20550 27862 22830 30953 25110 34045
40 0,45 55 000 19670 26669 21850 29625 24040 32594
80 000 20740 28120 23040 31238 25340 34356
90 000 21380 28987 23750 32201 26130 35428
95 000 21380 28987 23750 32201 26130 35428
110 000 22020 29855 24470 33177 26920 36499
125 000 22660 30723 25180 34139 27700 37556
44 0,5 55 000 21150 28676 23500 31862 25850 35048
80 000 22410 30384 24900 33760 27390 37136
90 000 23170 31414 25740 34899 28310 38383
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8 5/8 44 0,5 95 000 23170 31414 25740 34899 28310 38383
110 000 23920 32431 26580 36038 29240 39644
125 000 24680 33462 27420 37177 30160 40891
49 0,557 55 000 ' 22730 30818 25250 34234 27780 37665
80 000 24210 32824 26900 36472 29590 40119
90 000 25100 34031 27890 37814 30680 41596
95 000 25100 34031 27890 37814 30680 41596
110 000 26000 35251 28890 39170 31780 43088
125 000 26890 36458 29880 40512 32870 44566
9 5/8 36 0,352 55 000 16760 22724 18620 25245 20480 27767
80 000 17300 23456 19220 26059 21140 28662
90 000 17620 23890 19580 26547 21540 29204
95 000 17620 23890 19580 26547 21540 29204
110 000 17940 24323 19930 27021 21920 29720
125 000 18260 24757 20290 27510 22320 30262
40 0,395 55 000 18210 24689 20230 27428 22250 30167
80 000 18860 25571 20960 28418 23060 31265
90 000 19250 26099 21390 29001 23530 31902
95 000 19250 26099 21390 29001 23530 31902
110 000 19650 26642 21830 29598 24010 32553
125 000 20040 27171 22270 30194 24500 33218
43,5 0,435 55 000 19470 26398 21630 29326 23790 32255
80 000 20240 27442 22490 30492 24740 33543
90 000 20700 28065 23000 31184 25300 34302
95 000 20700 28065 23000 31184 25300 34302
110 000 21160 28689 23510 31875 25860 35061
125 000 21620 29313 24020 32567 26420 35821
47 0,472 55 000 20570 27889 22850 30980 25140 34085
80 000 21440 29069 23820 32296 26200 35522
90 000 21970 29787 24410 33096 26850 36404
95 000 21970 29787 24410 33096 26850 36404
110 000 22490 30492 24990 33882 27490 37271
125 000 23020 31211 25580 34682 28140 38153
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9 5/8 53,5 0,545 55 000 22550 30574 25060 33977 27570 37380
80 000 23650 32065 26280 35631 28910 39197
90 000 24310 32960 27010 36621 29710 40281
95 000 24310 32960 27010 36621 29710 40281
110 000 24970 33855 27740 37610 30510 41366
125 000 25630 34750 28480 38614 31330 42478
58,4 0,595 55 000 23810 32282 26460 35875 29110 39468
80 000 25070 33990 27850 37760 30640 41542
90 000 25810 34994 28680 38885 31550 42776
95 000 25810 34994 28680 38885 31550 42776
110 000 26570 36024 29520 40024 32470 44023
125 000 27320 37041 30350 41149 33390 45271
10 3/4 40,5 0,35 55 000 17690 23984 19660 26655 21630 29326
80 000 18370 24906 20410 27672 22450 30438
90 000 18770 25449 20860 28282 22950 31116
95 000 18770 25449 20860 28282 22950 31116
110 000 19170 25991 21300 28879 23430 31767
125 000 19580 26547 21750 29489 23930 32445

45,5 0,4 55 000 19520 26466 21690 29408 23860 32350
80 000 20370 27618 22630 30682 24890 33746
90 000 20870 28296 23190 31441 25510 34587
95 000 20870 28296 23190 31441 25510 34587
110 000 21380 28987 23760 32214 26140 35441
125 000 21890 29679 24320 32973 26750 36268

51 0,45 55 000 21200 28743 23560 31943 25920 35143
80 000 22240 30153 24710 33502 27180 36851
90 000 22850 30980 25390 34424 27930 37868
95 000 22850 30980 25390 34424 27930 37868

110 000 23470 31821 26080 35360 28690 38898
125 000 24090 32662 26770 36295 29450 39929
11 3/4 47 0,375 55 000 19660 26655 21840 29611 24020 32567
80 000 20570 27889 22850 30980 25140 34085

90 000 21110 28621 23460 31807 25810 34994
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 3/4 47 0,375 95 000 21110 28621 23460 31807 25810 34994
110 000 21660 29367 24070 32635 26480 35902
125 000 22210 30113 24680 33462 27150 36810

54 0,435 55 000 21910 29706 24340 33001 26770 36295
80 000 23090 31306 25650 34777 28220 38261
90 000 23790 32255 26430 35834 29070 39414
95 000 23790 32255 26430 35834 29070 39414
110 000 24500 33218 27220 36905 29940 40593

125 000 25200 34167 28000 37963 30800 41759
60 0,489 55 000 23790 32255 26430 35834 29070 39414
80 000 25210 34180 28010 37976 30810 41773
90 000 26060 35333 28960 39264 31860 43196

95 000 26060 35333 28960 39264 31860 43196
110 000 26920 36499 29910 40553 32900 44606

125 000 27770 37651 30860 41841 33950 46030
13 3/8 54,5 0,38 55 000 21610 29299 24010 32553 26410 35807
80 000 22840 30967 25380 34411 27920 37854
90 000 23580 31970 26200 35522 28820 39075
95 000 23580 31970 26200 35522 28820 39075
110 000 24320 32973 27020 36634 29720 40295
125 000 25060 33977 27840 37746 30620 41515
61,00 0,43 55 000 23730 32174 26370 35753 29010 39332
80 000 25250 34234 28050 38031 30860 41841
90 000 26160 35468 29070 39414 31980 43359
95 000 26160 35468 29070 39414 31980 43359
110 000 27070 36702 30080 40783 33090 44864
125 000 27980 37936 31090 42152 34200 46369
68 0,48 55 000 25720 34872 28580 38749 31440 42627
80 000 27540 37339 30600 41488 33660 45637
90 000 28640 38831 31820 43142 35000 47454
95 000 28640 38831 31820 43142 35000 47454
110 000 29730 40308 33030 44783 36330 49257

125 000 30820 41786 34240 46423 37660 51060
Tabela 4.30 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
13 3/8 72 0,514 55 000 27020 36634 30020 40702 33020 44769
80 000 29050 39387 32280 43766 35510 48145

90 000 30270 41041 33630 45596 36990 50152
95 000 30270 41041 33630 45596 36990 50152

110 000 31480 42681 34980 47427 38480 52172
125 000 32710 44349 36340 49270 39970 54192
16 75 0,438 55 000 27940 37882 31040 42085 34140 46288
80 000 29840 40458 33160 44959 36480 49460
90 000 31000 42030 34440 46694 37880 51358
95 000 31000 42030 34440 46694 37880 51358
110 000 32140 43576 35710 48416 39280 53257

125 000 33280 45122 36980 50138 40680 55155
84 0,495 55 000 30770 41719 34190 46355 37610 50992
80 000 33160 44959 36840 49948 40520 54938
90 000 34600 46911 38440 52118 42280 57324
95 000 34600 46911 38440 52118 42280 57324
110 000 36030 48850 40030 54273 44030 59697

125 000 37470 50802 41630 56443 45790 62083
Połączenie Extreme-Line
Połączenie Extreme-Line (rys. 4.28) należy do połączeń bezzłączkowych. W kon
strukcji tej zmniejszona jest o połowę liczba elementów gwintowanych w stosun
ku do połączeń API-8 Rd lub Buttress. Również dzięki tej konstrukcji zmniejszyła
się średnica zewnętrzna złącza rur. W rozwiązaniu typu normalnego stanowi ona
94,2 - 96,6% średnicy złączek API-8 Rd lub Buttress. Daje to możliwość sto
sowania bardziej zawężonego szeregu kolumn rur i zmniejszenia początkowych
średnic otworów wiertniczych.
Na spęczonych końcach rur, wykształconych w formie czopa lub kielicha
(mufy) nacina się gwinty. Gwint połączenia Extreme-Line ma profil trapezowy,
symetryczny; gwinty tego typu produkuje się w różnych wymiarach dla różnych
średnic rur. Rury 5+7 Ув" (127,0+193,7 mm) mają gwint o 6 zwojach na 25,4mm
(skok gwintu p = 4,233 mm) i zbieżności 1:8 (12,5%), natomiast rury 8 5/8n+10 %"
(219,1+ 273,0 mm) mają gwint o 5 zwojach na 25,4 mm (skok gwintu p = 5,08
mm) i zbieżności 1: 9,6 (10,4%). Najważniejsza cechą charakterystyczną połą
czeń jest ich gazoszczelność, którą zachowują nawet po kilkakrotnym rozkręce
niu złącza, jak również przy równoczesnym działaniu obciążeń rozciągających
i zginających oraz przy dużych zmianach temperatury. Połączenie Extreme-Line

jest wodoszczelne już przy dociągu ręcznym.
Rys. 4.28. Połączenie gwintowe Extreme-Line [37]
Ponadto korzystnymi dla użytkownika cechami charakterystycznymi połą

czenia Extreme-Line są:
• prawie gładki z zewnątrz obrys kolumny rur;
• mniejsza niż w połączeniach złączkowych średnica zewnętrzna połą
czenia;
• duża wytrzymałość połączenia na obciążenia rozciągające wynosząca
prawie 100% wytrzymałości rury gładkiej.
Podstawowe wymiary połączenia gwintowego Extreme-Line podano w tab.
4.31. W tab. 4.32. podano dopuszczalne momenty skręcające połączenia Extre-
me-Line.
Tabela 4.31. Wymiary połączenia gwintowego Extreme-Line [37]

jednostkowa
Ilość zwojów
Średnica
Masa
na cal
Średnica Średnica Grubość Długość Wysokość

zewn.
zewn. wewn ścianki połączenia gwintu
połączenia
[cal] [mm] [Ib/ft] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [szt.]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
5 127,0 15,00 4,409 112,00 0,296 7,52 5,358 136,10 11,417 290 4,590 116,59 6
127,0 18,00 4,275 108,60 0,362 9,19 5,358 136,10 11,417 290 4,590 116,59 6
5 1/2 139,7 15,50 4,948 125,70 0,275 6,99 5,858 148,80 11,417 290 4,590 116,59 6
Tabela 4.31 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
5 1/2 139,7 17,00 4,893 124,30 0,304 7,72 5,858 148,80 11,417 290 4,590 116,59 6
139,7 20,00 4,775 121,30 0,361 9,17 5,858 148,80 11,417 290 4,590 116,59 6
139,7 23,00 4,673 118,70 0,415 10,54 5,858 148,80 11,417 290 4,590 116,59 6
6 5/8 168,3 24,00 5,921 150,40 0,352 8,94 7,000 177,80 11,417 290 4,590 116,59 6
168,3 28,00 5,791 147,10 0,417 10,59 7,000 177,80 11,417 290 4,590 116,59 6
168,3 32,00 5,673 144,10 0,475 12,07 7,000 177,80 11,417 290 4,590 116,59 6
7 177,8 23,00 6,362 161,60 0,317 8,05 7,389 187,70 11,417 290 4,590 116,59 6
177,8 26,00 6,275 159,40 0,362 9,19 7,389 187,70 11,417 290 4,590 116,59 6
177,8 29,00 6,181 157,00 0,408 10,36 7,389 187,70 11,417 290 4,590 116,59 6
177,8 32,00 6,094 154,80 0,453 11,51 7,389 187,70 11,417 290 4,590 116,59 6
177,8 35,00 6,007 152,60 0,498 12,65 7,531 191,30 13,385 340 4,590 116,59 6
177,8 38,00 5,921 150,40 0,540 13,72 7,531 191,30 13,385 340 4,590 116,59 6
7 5/8 193,7 26,40 6,968 177,00 0,328 8,33 8,011 203,50 11,417 290 4,590 116,59 6
193,7 29,70 6,877 174,70 0,375 9,53 8,011 203,50 11,417 290 4,590 116,59 6
193,7 33,70 6,767 171,90 0,430 10,92 8,011 203,50 11,417 290 4,590 116,59 6
193,7 39,00 6,625 168,30 0,500 12,70 8,011 203,50 11,417 290 4,590 116,59 6
8 5/8 219,1 32,00 7,925 201,30 0,352 8,94 9,118 231,60 15,944 405 6,062 154,00 5
219,1 36,00 7,822 198,70 0,400 10,16 9,118 231,60 15,944 405 6,062 154,00 5
219,1 40,00 7,728 196,30 0,450 11,43 9,118 231,60 15,944 405 6,062 154,00 5
219,1 44,00 7,625 193,70 0,500 12,70 9,118 231,60 15,944 405 6,062 154,00 5
219,1 49,00 7,515 190,90 0,557 14,15 9,118 231,60 15.944 405 6.062 154,00 5
9 5/8 244,5 40,00 8,838 224,50 0,395 10,03 10,098 256,50 15,944 405 6,062 154,00 5
244,5 43,50 8,759 222,50 0,435 11,05 10,098 256,50 15,944 405 6,062 154,00 5
244,5 47,00 8,681 220,50 0,472 11,99 10,098 256,50 15,944 405 6,062 154,00 5
244,5 53,50 8,539 216,90 0,545 13,84 10,098 256,50 15.944 405 6.062 154,00 5
10 3/4 273,1 45,50 9,948 252,70 0,400 10,16 11,460 291,10 19,488 495 6,062 154,00 5
273,1 51,00 9,854 250,30 0,450 11,43 11,460 291,10 19,488 495 6,062 154,00 5
273,1 55,00 9,759 247,90 0,495 12,57 11,460 291,10 19.488 495 6.062 154,00 5
4 . 10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń ___________________ 389
Tabela 4.32. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia gwintowego Extreme-Line [37]
Średnica Moment skręcający

Gatunek stali
zewn. min. opt. max.
[cal] [mm] - [ft-lbs] [Nm] [ft-lbs] [Nm] [ft-lbs] [Nm]
5 127 J-55, K-55 2500 3389 2700 3660 3000 4067
C-75, L-80, N-80, C-90 3000 4067 3200 4338 3500 4745
C-95, P-110 3500 4745 3700 5016 4000 5423
Q-125 4000 5423 4200 5694 4500 6101
5 1/2 139,70 J-55, K-55 2500 3389 2700 3660 3000 4067
C-75, L-80, N-80. C-90 3000 4067 3200 4338 3500 4745
C-95, P-110 3500 4745 3700 5016 4000 5423
Q-125 4000 5423 4200 5694 4500 6101
6 5/8 168,28 J-55, K-55 3000 4067 3200 4338 3500 4745
C-75, L-80, N-80, C-90 3500 4745 3700 5016 4000 5423
C-95, P-110 4000 5423 4200 5694 4500 6101
Q-125 4500 6101 4700 6372 5000 6779
7 177,80 J-55, K-55 3000 4067 3200 4338 3500 4745
C-75, L-80, N-80, C-90 3500 4745 3700 5016 4000 5423
C-95, P-110 4000 5423 4200 5694 4500 6101
Q-125 4500 6101 4700 6372 5000 6779
7 5/8 193,68 J-55, K-55 3500 4745 3700 5016 4000 5423
C-75, L-80, N-80, C-90 4000 5423 4200 5694 4500 6101
C-95, P-110 4500 6101 4700 6372 5000 6779
Q-125 5000 6779 5200 7050 5500 7456
8 5/8 219,08 J-55, K-55 4000 5423 4200 5694 4500 6101
C-75, L-80, N-80, C-90 4500 6101 4700 6372 5000 6779
C-95, P-110 5000 6779 5200 7050 5500 7456
Q-125 5500 7456 5700 7728 6000 8134
9 5/8 244,48 J-55, K-55 4500 6101 4700 6372 5000 6779
C-75, L-80, N-80, C-90 5000 6779 5200 7050 5500 7456
C-95, P-110 6000 8134 6200 8406 6500 8812
Q-125 6500 8812 6700 9083 7000 9490

Połączenie spawane BlueDock™ Connector

Połączenie spawane BlueDockTH Connector (rys. 4.29) jest połączeniem typu
Premium, stosowanym głównie w rurach okładzinowych pod kolumnę wstępną
i prowadnikową. Konstrukcja połączenia zapewnia niezawodne działanie w otwo
rach w bardzo głębokich akwenach morskich, w środowisku wysokich ciśnień
i temperatur oraz otworach głębokich. Dostępne w zakresie średnic: 18” —38”.
Posiada uszczelnienie typu metal - metal oraz dodatkowe uszczelnienie elastome
rowe (powyżej średnicy 24”). Konstrukcja gwintu zapewnia wysoką odporność
na cykliczne naprężenia zginające/rozciągające/ściskające.
Podstawowe wymiary połączenia spawanego BlueDock™ Connector po
dano w tab. 4.33. W tab. 4.34 podano dopuszczalne momenty skręcające i siły
rozluźniające połączenia BlueDockm Connector.
Rys. 4.29. Połączenie spawane BlueDock™ Connector [29]

Tabela 4.33. Wymiary połączenia spawanego BlueDock™ Connector [29]
—i
Rura Połączenie gwintowe
Średnica Grubość
Średnica Długość
s
Śred. trzpienia | Średnica
.5
В
rj
E
IE O
zewn. ścianki
ot
Średnica wewn. połączenia
zewn. wewn.
Bązoii
kontrolnego
BUMOpOMZ
I
s
I
U
u
tO
fśp
szt.
Cj
13
' [шш]
13
13
u
13
13
j [ШШ]
13
1 [mm]
JD
łu i
1Q 1
r-1
-
O
40
-
m
0\
00
CN
r-~
m
<o
U~)
CN
m
18 0,500 12,7 17,00 431.8 16,81 427.1 20,00 508.0 16.75 425.5 17.38 441.5 370 167.8
457,2
m
0,625 15,9 16,75 425,5 16,56 420,7 20,00 508.0 16.75 425.5 17.38 441.5 391 177,4
402
m
0,688 17.5 16,62 422,2 16,44 417,5 20,00 508.0 16,62 422,2 17.38 441.5 182,3
412 186.9
rn
0,750 , 19.1 16,50 419,1 16,31 | 414,4 20,00 508.0 16,50 419,1 17.38 | 441.5
423
m
0,812 20.6 16,38 416,0 16,19 411.2 20,00 508.0 16,38 416,0 17.38 441.5 191.9
rn
0,875 22.2 16,25 412.8 16,06 408,0 20,00 508.0 16,25 412,8 17.38 441.5 434 196.9
^
16,68 423.7 364 165.1
H
20 0,438 19,12 485.7 18,94 481.0 21,62 549.1 18.40 467.4
508 467.4 16,68 423.7 366 166,0
0\
0,468 19,06 484.2 18,88 479.5 21,62 549.1 18.40
19.00 482,6 I 18,81 477,9 21,62 549.1 18.40 467.4 16,68 423.7 367 166.5
Ґ—
0,500
^
0,625 18.75 476.3 18.56 471.5 21,62 549.1 18.40 467.4 16,68 423.7 374 169.6
N V) h
16,68 423.7 377 171.0
ІЛ
0,688 18,62 473,0 18,44 468,3 21,62 549.1 | 18.40 467.4
549.1 18.40 467.4 16,68 423.7 380 172.4
і—
0,750 18.50 469,9 18.31 465.2 21,62
467.4 16,68 423.7 384 174.2
O»" O
0,812 18.38 466.8 18.19 462.0 21,62 549.1 18.40
466.1 17.86 453.7 483 219.1
-H
0,750 18.50 469.9 18.31 465.2 21.95 557.6 18,35
18,23 463,0 17.86 453.7 497 225.4
40
0,812 18.38 466.8 18.19 462.0 21.95 557.6
1,000 18.00 457,2 17,81 452.5 21.95 557.6 18,00 457.2 17.86 453.7 540 244,9
c n m m m m m m c n c n m m
17.86 453.7 568 257.6
vo
446.1 21.95 557.6 17,75 450,9
О-Г o" «П cc
17.75 450.9 17.56
391
1,125
195,0
I 347,0
221,4
250,4
247,2
362,0
295,3
203,7
269,9
282,6
331,6
391,9
250,8
268,5
296,2
212,3
321,1
317,5
270,3
254,5
326,1
258,1
vO 0
0
m
40 m O OS OO no m OO m OO m Os m O os
in cn 40 00 Ш rt\ wn O 40 OS to 40 40 Os 40 O
m 40 Tf ■
'3- ^f Tf 4П in 40 40 f- f- r- r- OO 4П 1/4 in U") m 40 Г"- r~
Tl* cn
ro cn cn cn cn m en cn cn cn m m m m m rn m m cn cn m m
r- c-~ Os Os Os cr f- c-« r- 00 00
m m U"> ІГ) U~l ir> m en cn m m cn cn cn in m m W)
1 1 m m CN U") »n in u-i 00
Tf* Tl* Tf Tf Tf Tf Tf Tf xt Tf Tf ,ś f Tl* Tf Tl ті- ті- T}* Tl* Tf тГ
40 40 r- r- Г" r- 40 4П 40 40 40 in m m W) en cn cn m
ОО OO r- Г" r- OO 00 00 00 OO 0
r-> r- 40 r- Г- I"- r- r- Os os Os os r^- h- r- r~ r- r^
T—
1 1 1
Wł 00 cn СП os 00 00 0 h- m 40 m in Tf cn
cn cn 40 m en 00 tn CN »n fN 40 0 0 0 Os
cn CN 0 0 Os OO »n m rf t—“ r~- r- 40 40 40
ті* ті* in Ю 4П U~t ІЛ Tf Tf un ІЛ in m un ‘n tn 10 m 40 40 40
O o o 0 U4 cn cn 0 0 O Г" un 0 0 40 40 40 40 40 un
m o 40 m (N (N r- V) 00 m Tf TT cn
0 0 0
1
f- Г— O O OS Os
CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN
40 .
40 Tf Tf Tf Tl* Tf Tl* Os o\ Os
r- r- vi m V4 00 00 00 00 00 m O
»n 0 0 O 0 0 0 O 40 40
W1 m 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 r- Г--
•n VI CN <N CN rg vn Ł/-J »o t/~l

Cs Os OO OO 00 os П\ Os
cn cn cn en cn m cn cn 40 vo 40 40
CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN
oo ' 00 co
m 0 cn ns 40 Os r*«-
Os r- os 40 гч ГЧ cn 4П Г- 00 cn O Г" OO
cn CN os
Tl* t J* 40 m m u~> Tf Tf m 4П u-> 40 40 40 40 40 40 40 40 40
40 Tf Os Os 40 40 40 Os 40 Os
40
rn °°«
4П Tf m °°« 4 \ 00 co in Г
Пл ° ° „ in ? СП OO m n
4o" 0" os" os OO* ТГ
1—
1 1—1
r-" 0 “ o " cT cT oC O"
CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN
m oo 00 Г-- 40 4 0 0 r~- c n
■ 40 00 m
m
5f
ті*
m wn
Tf
00
V) vn «Л v> m v» 0 in
Tf
CN
00
00 40
m un Tl* m
■'tf- «П m «П
00
CN
40
CN
V©
CN
40 40
O
40
Г-
40
r^
40
Г-
40
o o V) fN 0 00 00 0 »o oin 0 m
in cn m 0 0 0 r~ m 0 so LO m O m cn
r- Г- 0 Os
CN 1Os
—t OS
■
“1
fN
CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN cN CN
oo os m 40 40 00 00
m _T OO m r- Os O O in 00 _r 00 lO 00 00 m r^- O l/l
cn m CN m cn CN CN cn cn CN CN »4П
—1 CN
O o m 00 0 rs CN 0 in 0 0 O m 0 OO
in in
in <© in 40 40 r-^ 00, 40^
Tabela 4.33 cd.
CN o b r- 00
0 cT 0 " 0 " O o - cT 0 " 0 O* o " 0
558,8
660,4
609,6
711,2
508
CN
20
24
26
28
- CN
00 in r-^ CN rn oo 04 CN 40^ CN CN ro 00 oo
40 ■rf no OO C-" vo" o" vn 04
m m o CN ГО ^r 00 oo 04 Г" co o
m 'Zt ■'З* ir> U~) ю in Ю 40 40 40 40 04 04 04
1299
1279
1296
1268
1352
1313
1331
2094
1414
1373
2135
2177
738
775
942
952
922
983
901
lO
Tj- m m CN CN CN CS CN CN CS CS CN CN CS CN CN CN CN CN CN
00 OO o O O o O , . CN CN O
CS CN CS CN O O
m m Ul 04 On Os 0\ Os 00 oo 00 40 40
u-i Г- Г" r- rs CN CS CS
'Ф Tt- -ЧІ- •st rf ІЛ ю lO ІЛ >n 40 un m in 40 40 40
40 40 40 40 40 o o CN
CN OO 00 oo С» oo^ r- c-- r- ■'ф ■st
t - '' oo" oo" oo" oo" oo" o 1 cT o* o" o" C3 o"
CS CS CN CS CS CN CN CN CN CS CN CS
o 40 ІГ1 ŁO Ю in «Л lO Г-- t"- r-~ Г--

1-H m 40 40 40 40 40 04 04 Г-- r- r- o
r- f- oo
r*- Г~- Г- 40 40 40 00 00 OO 00 oo 00 Г- Г' r-
o m r—1 o Ю m m 04 04 04 04
O F-H CN CN CN o r-- t~- r-* «—< *—1 r—l 1—1 r^- r- t—
40 *o 00 oo 00 oo oo 40 40 40 CS CN CS CS o
CN CN CN CN cn m m m m m rO m m
04 04 — CN CN CN CS CN CN cs cs CN CS cs
o\ Г-: r- r-~ Г-« 04 04 40 40
»n m (N СЧ CN CN CS ■s}-
oo oo oo oo OO 04 04 04 04 04 04 04 04
o o Ю 40 40 40 40 m v> »n »n m in
m ю in in CS CN CS CS CN CS CN CN CN CN CN CS
CN CN CS CN CN r-~ r~- r-
m m m en CO co m m m m m m m m m m
o r-~ 04 to CN o to ,, , oo , 04 -n- 04 io u->

cs oo
(N wn v> Оч 40 40 o m _ Г- oo OO CN
m CN 04 00 in wn
r~- 40 40 OO oo oo 00 oo oo 00 oo 00
MD . . os (
40 40 40 04 40
lO m oo m m oo m '— J, 00 *n cn oo oo m co
oo oo r-- r-- ■'Ф
CN CN CN CN CN CS m m гл ro m cn m cn СП
OO 40 m 04 00 CS 04 m 00 c^- cs 40 m 04 CS CN in oo
m 00 »n m m r~
m m 04 oo oo r^-
r- t-» r-- c-- t-~ 40 40 oo oo 00 00 OO oo oo oo oo
ю o o <o o oo o ю o in oo o U")
r- in m o r- LO O m o r- in o o ІЛ1 o
oo 00 oo r-> r- ’ф
CN CN CN CN CN CS m m m m m m m m m
CN r-> 04 40 40 oo 04 40 40 O
O 40 00
<N in <N IJ-i o\ O in 00 1-4 oo »n O in 00 oo
CN m rO CN CS <N m m m m
w-j o O Vł o CN o v> o o V) CN o m
t~" o CN
Tabela 4.33 cd.
CN O
O in 40 oo o 1—1 cs in 40 O
O o CN m r- o
o 1 o o o O O o CS
CN
762
28
30
36
- Tt
r- 04
394
Tabela 4.34. Dopuszczalne momenty skręcające i siły rozluźniające połączenia spawanego BlueDockm Connector [29]
Siła rozluźniająca połączenia gwintowego (xl000)
— --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------— ---------- --------------- 4. Rury okładzinowe

Średnica Średnica Moment skręcający
70 [ksi] 90 [ksi]
zewn. wewn.
minimalny optymalny maksymalny Х52 Х56 Х65 Х70 Х80
[in] [mm] [cal] [mm] [fi-lb] [Nm] [ft-Ib] [Nm] [ft-lb] [ft-lb] [lb] [kg] [lb] [kg] [lb] [kg] [lb] [kg] [lb] [kg]
] 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
18 457,2 0,500 12,7 50000 67791 55000 74570 60000 81349 1435 651 1556 706 1795 814 1932 876 2213 1004
0,625 15,9 53000 71858 58000 78637 64000 86772 1781 808 1931 876 2228 1011 2398 1088 2746 1246
0,688 17,5 54000 73214 59000 79993 65000 88128 1953 886 2118 961 2443 1108 2630 1193 3012 1366
0,750 19,1 56000 75926 62000 84061 67000 90840 2122 963 2300 1043 2654 1204 2857 1296 3272 1484
0,812 20,6 58000 78637 64000 86772 70000 94907 2289 1038 2482 1126 2863 1299 3082 1398 3530 1601
0,875 22,2 60000 81349 66000 89484 72000 97619 2457 1114 2664 1208 3074 1394 3309 1501 3790 1719
20 508,0 0,438 11,1 50000 67791 55000 74570 60000 81349 1405 637 1524 691 1758 797 1892 858 2167 983
0,468 11,9 50000 67791 55000 74570 60000 81349 1499 680 1625 737 1875 851 2019 916 2312 1049
0,500 12,7 50000 67791 55000 74570 60000 81349 1599 725 1734 787 2000 907 2153 977 2466 1119
0,625 15,9 50000 67791 55000 74570 60000 81349 1986 901 2153 977 2484 1127 2674 1213 3062 1389
0,688 17,5 50000 67791 55000 74570 60000 81349 2179 988 2363 1072 2726 1237 2934 1331 3360 1524
0,750 19,1 50000 67791 55000 74570 60000 81349 2368 1074 2567 1164 2962 1344 3189 1447 - -
0,750 19,1 50000 67791 55000 74570 60000 81349 2555 1159 2770 1256 - - - - - -
0,812 20,6 50000 67791 55000 74570 60000 81349 - - - - - - - - 3651 1656
0,812 20,6 51000 69147 56000 75926 61000 82705 - - - - 3196 1450 3441 1561 3940 1787
1,000 25,4 57000 77282 63000 85417 68000 92196 3116 1413 3378 1532 3898 1768 4196 1903 4805 2180
1,125 28,6 62000 84061 68000 92196, 74000 100331 3482 1579 3776 1713 4356 1976 4690 2127 5370 2436
Tabela 4.34 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
20 508,0 1,250 31,8 63000 85417 69000 93551 76000 103042 3844 1744 4168 1891 4808 2181 5176 2348 - -
1,500 38,1 68000 92196 75000 101686 82000 111177 4551 2064 4934 2238 - - - - - -
22 558,8 0,625 15,9 55000 74570 61000 82705 66000 89484 2191 994 2375 1077 2741 1243 2950 1338 3379 1533
0,688 17,5 58000 78637 64000 86772 70000 94907 2405 1091 2607 1183 3008 1364 3238 1469 3708 1682
0,750 19,1 60000 81349 66000 89484 72000 97619 2614 1186 2834 1286 3270 1483 3520 1597 4031 1828
0,812 20,6 63000 85417 69000 93551 76000 103042 2821 1280 3059 1388 3529 1601 3800 1724 - -
-
0,812 20,6 56000 75926 62000 84061 67000 90840 - - - - - - - - 4351 -

1,000 25,4 62000 84061 68000 92196 74000 100331 3444 1562 3734 1694 4308 1954 4638 2104 5311 2409
1,125 28,6 65000 88128 72000 97619 78000 105754 3851 1747 4176 1894 4818 2185 5187 2353 5939 2694
1,250 31,8 66000 89484 73000 98975 79000 107110 4254 1930 4612 2092 5321 2414 5728 2598 6560 2976
1,500 38,1 70000 94907 77000 104398 84000 113889 5043 2288 5468 2480 6308 2861 - - - -
24 609,6 1,000 25,4 63900 86637 70000 94907 77000 104398 - - - - - - - - 5817 2639
1,125 28,6 66600 90297 73000 98975 80000 108465 4220 1914 4576 2076 5279 2395 5684 2578 6508 2952
1,250 31,8 74000 100331 81000 109821 89000 120668 4663 2115 5057 2294 5834 2646 6281 2849 7192 3262
1,500 38,1 76000 103042 84000 113889 91000 123379 5535 2511 6001 2722 6924 3141 7454 3381 - -
26 660,4 0,625 15,9 50000 67791 55000 74570 60000 81349 2601 1180 2820 1279 3253 1476 3503 1589 4011 1819
0,688 17,5 50000 67791 55000 74570 60000 81349 2856 1295 3097 1405 3573 1621 3846 1745 4404 1998
0,750 19,1 50000 67791 55000 74570 60000 81349 3106 1409 3367 1527 3885 1762 4182 1897 4789 2172
0,812 20,6 50000 67791 55000 74570 60000 81349 3354 1521 3637 1650 4196 1903 4517 2049 5172 2346
1,000 25,4 50000 67791 55000 74570 60000 81349 4100 1860 4445 2016 5129 2327 5521 2504 - -
28 711,2 0,625 15,9 50000 67791 55000 74570 60000 81349 2806 1273 3042 1380 3510 1592 3779 1714 4327 1963
4.10.
Tabela 4.34 cd.
396
-
o
r-
t"
m
m
cs
CS
m
04
40
04
-'3-
20
VO
CO
28 711,2 0,750 19.1 52000 70503 57000 77282 62000 84061 3352 1520 3634 1648 4193 1902 4514 OO
2048 5169 2345
0,812 20,6 53000 71858 58000 78637 64000 86772 3620 1642 3926 1781 4529 2054 4876 2212 5583 2532
0,875 22.2 55000 74570 61000 82705 66000 89484 3892 1765 4220 1914 4869 2209 5242 2378 6002 2723
1,000 25,4 57000 77282 63000 85417 68000 92196 4428 2009 4801 2178 5539 2512 5963 2705
o
o
O
i 30 762,0 0,500 12.7 74570 60000 81349 65000 88128 2419 1097 2623 1190 3026 1373 3258 1478 3730 1692
in
0,625 15,9 74570 60000 81349 65000 88128 3011 1366 3265 1481 3766 1708 4055 1839 4643 2106
o o
oO oO
inW\
0,750 19.1 74570 60000 81349 65000 88128 3598 1632 3901 1769 4500 2041 4845 2198 5548 2517
o
oO
0,812 20,6 74570 60000 81349 65000 88128 3887 1763 4214 1911 4862 2205 5234 2374 5994 2719
in0
o
oO
4t
1,000 25,4 79993 65000 88128 71000 96263 4756 2157 5157 2339 5949 2698 6405 2905 7334 3327
o
oO
->
1,125 28,6 90840 74000 100331 80000 108465 5327 2416 5776 2620 6664 3023 7174 3254 8215 3726
o
oO
C'-
1,250 31.8 90840 74000 100331 80000 108465 5893 2673 6390 2899 7372 3344 7937 3600 9089 4123
o
oO
r'-
1,500 38.1 90840 74000 100331 80000 108465 7011 3180 7602 3448 8770 3978 9442 4283 10811 4904
36 914,4 0,625 15,9 67000 90840 74000 100331 80000 108465 3626 1645 3931 1783 4536 2058 4883 2215 5591 2536
0,812 20,6 67000 90840 74000 100331 80000 108465 4686 2126 5081 2305 5862 2659 6310 2862 7226 3278
1,000 25.4 67000 90840 74000 100331 80000 108465 5740 2604 6223 2823 7180 3257 7730 3506 8851 4015
1,125 28,6 67000 90840 74000 100331 80000 108465 6434 2918 6976 3164 8049 3651 8665 3930 9922 4501
1.500 38.1 67000 90840 74000 100331 80000 108465 7123 3231 7724 3504 8911 4042 9593 4351 10985 4983
1.500 38.1 82000 111177 90000 122024 98000 132870 8487 3850 9202 4174 11429 5184
1,750 44.5 82000 111177 90000 122024 98000 132870 10616 4815 13087 5936
2,000 50,8 82000 111177 90000 122024 98000 132870 9829 4458 10658 4834 12296 5577 13237 6004 15158 6876
4. Rury okładzinowe
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń _________________ _ 397
Połączenie Wedge 513™

Połączenie Wedge 513™ (rys. 4.30) aplikowane może być do zarurowania ko
lumny: technicznej, produkcyjnej lub traconej. Dostępne jest w rozmiarach:
4 V ” do 16”. Wysoki zakres naprężeń ściskających oraz odwrotny kształt gwintu
trapezowego, pozwala na zastosowanie do wszystkich rodzajów kolumn rur tra
conych Uszczelnienie metal-metal zapewnia pełną szczelność dla medium gazo
wego przy wysokich obciążeniach osiowych. Połączenie Wedge 513THmoże być
zastosowane w:
• Otworach na akwenach głębokich (ang. deepwater wells),
• Otworach głębokich i/lub w warunkach HP/HT,
• Otworach przedłużonego zasięgu i horyzontalnych (ang. extended
reached wells),
• Otworach w formacjach łupkowych (ang. shale ),
• Metodzie wiercenia z równoczesnym rurowaniem (ang. casing drilling ).
Rys. 4.30. Połączenie Wedge 513™ firmy TenarisHydril [29]

Przykładowe wymiary połączenia Wedge 513™ przedstawiono w tab. 4.35.

W tab. 4.36. przedstawiono siły rozluźniające połączenia, a zalecane momenty
skręcające w tab. 4.37.
Tabela 4.35. Wymiary rur okładzinowych z połączeniem Wedge 513™ firmy TenarisHydril [28]
Średnica Średnica
Średnica Masa Grubość Średnica
trzpienia wewnętrzna
zewn. nominalna ścianki wewnętrzna
kontroinego połączenia
[cal] [lb/ft] [kg/m] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm] [cal] [mm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4 1/2 11,60 17,3 0,250 6,4 4,000 101,6 3,875 98,4 3,918 99,5
(114,3) 12,60 18,8 0,271 6,9 3,958 100,5 3,833 97,4 3,876 98,5
13,50 20,1 0,290 7,4 3,920 99,6 3,795 96,4 3,838 97,5
15,10 22,5 0,337 8,6 3,826 97,2 3,701 94,0 3,744 95,1
16,60 24,7 0,375 9,5 3,750 95,3 3,625 92,1 3,668 93,2
17,00 25,3 0,380 9,7 3,740 95,0 3,615 91,8 3,658 92,9
18,80 28,0 0,430 10,9 3,640 92,5 3,515 89,3 3,558 90,4
21,50 32,0 0,500 12,7 3,500 88,9 3,375 85,7 3,418 86,8
5 15,00 22,4 0,296 7,5 4,408 112,0 4,283 108,8 4,327 109,9
(127,0) 18,00 26,8 0,362 9,2 4,276 108,6 4,151 105,4 4,194 106,5
20,30 30,2 0,408 10,4 4,184 106,3 4,059 103,1 4,103 104,2
21,40 31,9 0,437 11,1 4,126 104,8 4,001 101,6 4,045 102,7
23,20 34,6 0,478 12,1 4,044 102,7 3,919 99,5 3,963 100,7
24,10 35,9 0,500 12,7 4,000 101,6 3,875 98,4 3,919 99,5
26,70 39,8 0,562 14,3 3,876 98,5 3,751 95,3 3,795 96,4
5 1/2 17,00 25,3 0,304 7,7 4,892 124,3 4,767 121,1 4,813 122,3
(139,7) 20,00 29,8 0,361 9,2 4,778 121,4 4,653 118,2 4,698 119,3
23,00 34,3 0,415 10,5 4,670 118,6 4,545 115,4 4,590 116,6
26,00 38,7 0,476 12,1 4,548 115,5 4,423 112,3 4,468 113,5
7 26,00 38,7 0,362 9,2 6,276 159,4 6,151 156,2 6,199 157,5
(177,8) 29,00 43,2 0,408 10,4 6,184 157,1 6,059 153,9 6,093 154,8
32,00 47,7 0,453 11,5 6,094 154,8 5,969 151,6 6,034 153,3
35,00 52,2 0,498 12,6 6,004 152,5 5,879 149,3 5,913 150,2
38,00 56,6 0,540 13,7 5,920 150,4 5,795 147,2 5,829 148,1
7 5/8 29,70 44,3 0,375 9,5 6,875 174,6 6,750 171,5 6,800 172,7
(193,7) 33,70 50,2 0,430 10,9 6,765 171,8 6,640 168,7 6,675 169,5
39,00 58,1 0,500 12,7 6,625 168,3 6,500 165,1 6,535 166,0
42,80 63,8 0,562 14,3 6,501 165,1 6,376 162,0 6,411 162,8
45,30 67,5 0,595 15,1 6,435 163,4 6,310 160,3 6,345 161,2
47,10 70,2 0,625 15,9 6,375 161,9 6,250 158,8 6,285 159,6
Tabela 4.35 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
7 3/4
46,10 68,7 0,595 15,1 6,560 166,6 6,435 163,4 6,535 166,0
(196,8)
8 5/8
40,00 59,6 0,450 11,4 7,725 196,2 7,600 193,0 7,665 194,7
(219,1)
9 3/8
39,00 58,1 0,400 10,2 8,575 217,8 8,450 214,6 8,540 216,9
(238,1)
9 5/8 47,00 70.0 0,472 12,0 8,681 220,5 8,525 216,5 8,566 217,6
(244,5)
53,50 79,7 0,545 13,8 8,535 216,8 8,379 212,8 8,541 216,9
58,40 87.0 0,595 15,1 8,435 214,2 8,279 210,3 8,320 211,3
9 7/8 62,80 93,6 0,625 15,9 8,625 219,1 8,469 215,1 8.541 216.9
(250,8)
65,10 97,0 0,650 16,5 8,575 217,8 8,419 213,8 8.541 216.9
10 68,42 101,9 0,688 17,5 8,624 219,0 8,468 215,1 8.541 216.9
(254,0)
68,80 102,5 0,700 17,8 8,600 218,4 8,444 214,5 8.541 216.9
101/8
79,29 118,1 0,795 20,2 8,535 216,8 8,379 212,8 8,541 216,9
(257,2)
10 3/4 55,50 82,7 0,495 12,6 9,760 247,9 9,604 243.9 9,665 245.5
(273,1)
60.70 90,4 0,545 13,8 9,660 245,4 9,504 241,4 9,546 242.5
65.70 97,9 0,595 15,1 9,560 242,8 9,404 238.9 9,542 242,4
11 3/4 60,00 89,4 0,489 12,4 10,772 273,6 10,616 269,6 10,666 270.9
(298,5)
65,00 96,9 0,534 13,6 10,682 271,3 10,526 267,4 10,666 270.9
11 7/8
71,80 107,0 0,582 14,8 10,711 272,1 10,555 268,1 10,665 270,9
301,6)
12 3/4
88,00 131,1 0,672 17,1 11,406 289,7 11,250 285,8 11,291 286,8
(323,9)
13 3/8 68,00 101.3 0,480 12,2 12,415 315,3 12,259 311,4 12,303 312,5
(339,7)
72,00 107.3 0,514 13,1 12,347 313,6 12,191 309,7 12,294 312,3
13 5/8
88,20 131,4 0,625 15,9 12,375 314,3 12,188 309,6 12,295 312,3
(346,1)
14 99,60 148,4 0,700 17.8 12,600 320.0 12,413 315.3 4 2 ,4 5 6 316,4
(355,6)
104,20 155.3 0,734 18,6 12,532 318.3 12,345 313.6 12,388 314,7
112,60 167.8 0,797 20,2 12,406 315.1 12,219 310.4 12.293 312.2
113.00 168.4 0,800 20,3 12,400 315,0 12,213 310.2 12.293 312.2
115.00 171.4 0,812 20,6 12,376 314.4 12,189 309.6 12.293 312.2
116.00 172.8 0,820 20.8 12,360 313,9 12,173 309.2 12.293 312.2
16 95.00 141,6 0,566 14,4 14,868 377.6 14,681 372.9 14.793 375.7
(406,4)
96.00 143,0 0,575 14.6 14,850 377,2 14,663 372,4 14.793 375.7
102,90 153.3 0,625 15,9 14,750 374.7 14,563 369.9 14,605 371,0
109,00 162.4 0,656 16.7 14,688 373,1 14,501 368,3 14,643 371,9
400 ________________________________________________________ 4. Rury okładzinowe
Tabela 4.36. Sity rozluźniające połączenia gwintowego Wedge 513™ firmy Tenaris Hydrii [28]
Granica plastyczności stali
55 [ksi] 80 [ksi] 90 [ksi] 95 [ksi] 110 [ksi] 125 [ksi]
Średnica Masa
Obciążenie połączenia gwintowego
zewn. nominalna
[cal] (mm) [lb/ft] [kg/m] [kg]
4 1/2 11,60 17.3 51710.4 74844,0 84369.6 88905,6 102967.2 117028.8

(114,3) 12,60 18,8 56246.4 82101,6 92080,8 97524,0 112946.4 128368.8
13.50 20,1 57153,6 83008,8 93441.6 98884,8 114307.2 129729,6
15,10 22,5 69400.8 100699.2 113400,0 119750.4 138801.6 157852.8
16,60 24,7 78472.8 114307.2 128368,8 135626.4 156945.6 178264.8
17,00 25.3 79380.0 115214,4 129729.6 136987,2 158306.4 180079.2
18,80 28,0 86184.0 125647.2 141069.6 149234.4 172368.0 195955.2
21.50 32,0 98431,2 143337,6 161481.6 170100,0 197316.0 224078,4
5 15.00 22,4 65772.0 95256,0 107503.2 113400.0 131090.4 149234.4

(127,0) 18.00 26,8 83916.0 122018.4 137440.8 144698.4 167378.4 190512,0
20,30 30,2 88905.6 129276.0 145605,6 153770.4 177811,2 202305.6
21,40 31.9 97977.6 141976.8 160120.8 168739,2 195501.6 221810.4
23,20 34,6 105688,8 154224.0 173275.2 183254.4 212284.8 240861.6
24,10 35.9 108864,0 158306.4 178264.8 188244.0 218181.6 247665.6
26,70 39,8 125647,2 182800.8 205480.8 216820,8 250840.8 285314.4
5 1/2 17.00 25.3 77565,6 112946,4 127461,6 134265,6 155584.8 176450,4
(139,7)
20.00 29,8 92988,0 134719.2 151956,0 160120,8 185522,4 210924,0
23.00 34.3 105235.2 152863.2 171914.4 181440,0 210016.8 238593.6
26.00 38,7 118843.2 173275.2 194594.4 205480,8 238140,0 270345.6
7 (177,8) 26,00 38.7 117482.4 171007.2 192326.4 202759.2 234964.8 267170.4
29.00 43.2 129729.6 188697,6 211831,2 224078.4 259005,6 294386.4
32.00 47.7 147873.6 215460,0 242222.4 255830.4 296200.8 336571.2
35.00 52.2 156492,0 228160,8 256737,6 270799.2 313891,2 356529,6
38.00 56,6 171914.4 250387.2 281232,0 297108,0 344282,4 391003.2
7 5/8 29.70 44,3 127915.2 185976.0 209109,6 220903.2 255830.4 290757.6
(193,7) 33.70 50,2 145152,0 210924.0 237232,8 250387.2 289850.4 329767.2
39,00 58.1 173275.2 251748.0 283046,4 298922,4 346096.8 393271.2
42,80 63,8 203666.4 296654,4 333396.0 351993.6 407786.4 463125.6
45,30 67,5 203666.4 296200.8 333396.0 351540,0 406879,2 462672.0
47,10 70.2 203666.4 296200.8 333396.0 351993.6 407332.8 462672.0
7 3/4(196,8) 46,10 68,7 202759,2 295293,6 332035,2 350632,8 405518,4 461311,2
8 5/8 (219,1) 40,00 59,6 178718,4 259912,8 292118,4 308448,0 356983,2 405518,4
9 3/8 (238,1) 39,00 58,1 165564,0 240861,6 271252,8 286221,6 331581,6 376488,0
Tabela 4.36 cd.
Granica plastyczności stali
Średnica Masa
Obciążenie połączenia gwintowego
zewn. nominalna
[cal] (mm) [lb/ft] [kg/m] [kg]
9 5/8 47,00 70.0 208656,0 303912,0 342014,4 360612,0 417765,6 474919.2

(244,5) 53,50 79,7 234511,2 341560,8 383745,6 405518.4 469476,0 533433,6
58,40 87.0 264902,4 385106,4 433188,0 457682.4 529804,8 601927.2
9 7/8 62,80 93,6 283500,0 412776.0 464486.4 489888,0 567453.6 644565,6
(250,8) 65,10 97,0 283953,6 412776.0 464486.4 490341,6 567453.6 645019,2
10 68,42 101,9 319788.0 465393.6 523454.4 552484.8 639576,0 727120.8
(254,0) 68,80 102,5 319788.0 465393.6 523454.4 552484.8 640029,6 727120.8
101/8
79,29 118,1 352900,8 513021,6 577432,8 609638,4 705801,6 801964,8
(257,2)
10 3/4 55,50 82,7 242222,4 352447,2 396446.4 418672,8 484444,8 550670,4
(273,1) 60.70 90,4 289396.8 420940.8 473558.4 499867.2 578793.6 657720.0
65.70 97,9 289396.8 420940.8 473558.4 499867.2 578793.6 657720.0
11 3/4 60,00 89,4 283500.0 412322.4 464032.8 489434,4 567000.0 644112,0
(298,5)
65,00 96,9 283500.0 412322.4 464032.8 489888,0 567000.0 644565,6
11 7/8
71,80 107,0 318427,2 463125,6 520732,8 550216,8 636400,8 723492,0
(301,6)
12 3/4
88,00 131,1 398714,4 580154,4 652730,4 689018,4 797882,4 906292,8
(323,9)
13 3/8 68,00 101.3 307994.4 448156,8 503949.6 532072,8 615988.8 700358,4
(339,7) 72,00 107.3 321602.4 467661,6 526629.6 555660,0 643204.8 731203,2
13 5/8
88,20 131,4 382838,4 556567,2 625968,0 660895,2 765676,8 870004,8
(346,1)
14 99,60 148,4 462672,0 673142,4 757058.4 799243.2 925344,0 1051444,8
(355,6) 104,20 155.3 462218,4 672688,8 756604,8 798789.6 924890,4 1050991.2
112,60 167.8 516196.8 751161.6 844603,2 891777.6 1032393.6 1173463.2
113.00 168.4 532072.8 774295,2 870912.0 919447.2 1064145.6 1209751.2
115.00 171.4 532072.8 773841.6 870912.0 918993.6 1064145.6 1209297,6
116.00 172.8 531619,2 773841.6 870458.4 918993.6 1064145.6 1208844,0
16 95.00 141,6 435456.0 633679.2 712605.6 752068,8 870912,0 989301,6
(406,4) 96.00 143,0 435456.0 632772,0 712152,0 751615,2 870458,4 988848,0
102,90 153.3 472651,2 688111.2 773841.6 816933.6 946209,6 1075032.0
109.00 162.4 493970,4 718502,4 808315,2 853221.6 987487,2 1122660.0
Tabela 4.37. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia W edge 513™ [28]
Średnica Masa Grubość Moment skręcający

zewn. jednostkowa ścianki Minimalny Optymalny Maksymalny
[cal] [Ib/ft] [kg/m] [in] [mm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm]
4 1/2 11,60 17,28 0 ,2 5 0 6 ,4 2800 3796 3400 4610 4900 6643
12 ,6 0 18,77 0,2 7 1 6,9 3000 4067 3600 4881 5300 7186
13 ,5 0 2 0 ,1 2 0 ,2 9 0 7 ,4 3900 5 288 4700 6372 6800 9219
15 ,1 0 2 2 ,5 0 0 ,3 3 7 8,6 5100 6 915 6100 8270 8900 12067
16 ,6 0 2 4 ,7 3 0 ,3 7 5 9,5 6000 8135 7200 9762 10500 14236
1 7 ,0 0 2 5 ,3 3 0 ,3 8 0 9 ,7 6100 8 270 7300 9897 10700 14507
1 8 ,8 0 2 8 ,0 1 0,430 10,9 6800 9219 8200 11118 11900 16 1 3 4
2 1 ,5 0 3 2 ,0 4 0 ,5 0 0 12,7 6700 9084 8000 10846 11700 15863

5 1 5 ,0 0 2 2 ,3 5 0 ,2 9 6 7,5 4700 6372 5600 7 592 8200 11118
1 8 ,0 0 2 6 ,8 2 0 ,3 6 2 9,2 6500 8813 7800 10575 11400 15456
2 0 ,3 0 3 0 ,2 5 0 ,4 0 8 10,4 7700 10440 9200 12473 13500 18303
2 1 ,4 0 3 1 ,8 9 0 ,4 3 7 11,1 8200 11118 9800 13287 14400 19524
2 3 ,2 0 3 4 ,5 7 0 ,4 7 8 12,1 7700 10440 9200 12473 13 5 0 0 18303

2 4 ,1 0 35,91 0 ,5 0 0 12,7 8000 10 846 9 600 13 0 1 6 14000 18981
2 6 ,7 0 3 9 ,7 8 0 ,5 6 2 14,3 11000 14914 13200 17897 19300 26167
5 1/2 1 7 ,0 0 2 5 ,3 3 0 ,3 0 4 7,7 5100 6915 6100 8270 8900 12067

2 0 ,0 0 2 9 ,8 0 0,361 9,2 7000 9491 8400 11389 12300 16676
2 3 ,0 0 3 4 ,2 7 0 ,4 1 5 10,5 8400 11389 10100 13694 14700 19930
2 6 ,0 0 3 8 ,7 4 0 ,4 7 6 12,1 8200 11118 9800 13287 14400 19524
7 2 6 ,0 0 3 8 ,7 4 0 ,3 6 2 9,2 7900 10711 9500 12880 13800 18710
2 9 ,0 0 4 3 ,2 1 0 ,4 0 8 10,4 7900 10711 9500 12880 13800 18710
3 2 ,0 0 4 7 ,6 8 0 ,4 5 3 11,5 107 0 0 14 507 12800 17 3 5 4 18700 25353

3 5 ,0 0 5 2 ,1 5 0 ,4 9 8 12,6 11700 15863 14000 18981 20000 27116
3 8 ,0 0 5 6 ,6 2 0 ,5 4 0 13,7 149 0 0 20201 17900 24269 26000 35251
7 5/8 2 9 ,7 0 4 4 ,2 5 0 ,3 7 5 9,5 9000 1 2 202 10800 14643 15800 21422

3 3 ,7 0 50,21 0 ,4 3 0 10,9 8700 11795 10400 14100 15200 20608
3 9 ,0 0 58,11 0 ,5 0 0 12,7 12 5 0 0 1 6 948 15000 20337 22000 29828
4 2 ,8 0 6 3 ,7 7 0 ,5 6 2 14,3 17 0 0 0 23049 20000 27116 30000 40674

4 5 ,3 0 6 7 ,5 0 0 ,5 9 5 15,1 18 0 0 0 24404 22000 29828 32000 43386
4 7 ,1 0 7 0 ,1 8 0 ,6 2 5 15,9 18 8 0 0 25489 23000 31183 33000 44741
7 3/4 4 6 ,1 0 6 8 ,6 9 0 ,5 9 5 15,1 18000 24404 22000 2 98 2 8 32000 43386
8 5/8 4 0 ,0 0 5 9 ,6 0 0 ,4 5 0 11,4 12 0 0 0 1 6 270 14400 19524 21000 28472
9 3/8 3 9 ,0 0 58,11 0 ,4 0 0 10,2 10 1 0 0 13694 12100 16405 17700 23998
9 5/8 4 7 ,0 0 7 0 ,0 3 0 ,4 7 2 12,0 140 0 0 18981 16800 22777 25000 338 9 5

4 . 1 0 . Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń ______________________ 403
Tabela 4.37 cd.
Średnica Masa Grubość Moment skręcający

zewn. jednostkowa ścianki Minimalny Optymalny Maksymalny
[cal] [Ib/ft] [kg/m] [in] [mm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm]
9 5/8 5 3 ,5 0 79 ,7 2 0,5 4 5 13,8 18000 24404 22000 29828 32000 43386

5 8 ,4 0 8 7 ,0 2 0,5 9 5 15,1 21000 28472 25000 33895 37000 50 1 6 5
9 7/8 6 2 ,8 0 9 3 ,5 7 0 ,6 2 5 15,9 22000 29828 26000 35251 39000 52 8 7 6
6 5 ,1 0 9 7 ,0 0 0 ,6 5 0 16,5 22000 29828 26000 35251 39000 528 7 6
10 6 8 ,4 2 101,95 0 ,6 8 8 17,5 24000 32539 29000 39 3 1 8 42000 56944
6 8 ,8 0 102,51 0 ,7 0 0 17,8 25000 33895 30000 40674 44000 596 5 5
10 1/8 7 9 ,2 9 118 ,1 4 0,7 9 5 2 0 ,2 33000 44741 40000 54232 58000 78 6 3 6
10 3/4 5 5 ,5 0 8 2 ,7 0 0,4 9 5 12,6 18000 24404 22000 29828 32000 43386
6 0 ,7 0 9 0 ,4 4 0 ,5 4 5 13,8 23000 31183 28000 37962 40000 542 3 2
6 5 ,7 0 9 7 ,8 9 0 ,5 9 5 15,1 25000 33895 30000 40674 44000 596 5 5
11 3/4 6 0 ,0 0 8 9 ,4 0 0 ,4 8 9 12,4 20000 27116 24000 32539 35000 47453
6 5 ,0 0 96 ,8 5 0 ,5 3 4 13,6 22000 29828 26000 35251 39000 52876
11 7/8 7 1 ,8 0 106,98 0 ,5 8 2 14,8 30000 40674 36000 48809 53000 71857
12 3/4 8 8 ,0 0 131,12 0 ,6 7 2 17,1 37000 50165 44000 59655 650 0 0 88127
13 3/8 6 8 ,0 0 101,32 0 ,4 8 0 12,2 24000 32539 29000 39318 42000 56944
7 2 ,0 0 107,28 0 ,5 1 4 13,1 26000 35251 31000 42030 46000 62 3 6 7
13 5/8 8 8 ,2 0 131,42 0 ,6 2 5 15,9 42000 56944 50000 67790 74000 100329
14 9 9 ,6 0 148,40 0 ,7 0 0 17,8 44000 596 5 5 53000 71857 77000 104397
1 0 4 ,2 0 155,26 0 ,7 3 4 18,6 46000 62367 55000 74569 81000 109820
112 ,6 0 167,77 0 ,7 9 7 2 0 ,2 48000 65078 58000 78 6 3 6 84000 113887
113 ,0 0 168,37 0 ,8 0 0 2 0 ,3 48000 65078 58000 78636 84000 113887
115,00 171,35 0 ,8 1 2 2 0 ,6 58000 78636 70000 94 9 0 6 102000 138292
116 ,0 0 1 72 ,8 4 0 ,8 2 0 20 ,8 59000 79 9 9 2 71000 96262 103000 139647
16 9 5 ,0 0 141,55 0 ,5 6 6 14,4 44000 59 6 5 5 53000 71857 77000 104397
9 6 ,0 0 1 4 3 ,0 4 0 ,5 7 5 14,6 45000 61011 54000 732 1 3 79000 107108

1 0 2 ,9 0 1 53 ,3 2 0,6 2 5 15,9 47000 63723 56000 759 2 5 8 20 0 0 111176
1 0 9 ,0 0 162,41 0 ,6 5 6 16,7 48000 65078 58000 78636 84000 113887
Połączenie Wedge 625 TH

Połączenie Wedge 625™ (rys. 4.31) jest to połączenie stosowane głównie w otwo
rach w formacjach łupkowych, najczęściej z odcinkiem horyzontalnym. Połącze
nie dostępne w zakresie średnic: 4 54” - 7”. Rury okładzinowe z połączeniem
Wedge 625™, mogą być zastosowane w otworze jako kolumna produkcyjna lub
kolumna rur traconych. Wytrzymałość na ciśnienia zgniatające oraz rozrywające
zapewnia podwójne uszczelnienie typu metal - metal. Wytrzymałość na napręże

nia rozciągające i ściskające zapewnia coraz mniejsza wysokość gwintu, zarówno
na początku, jak i na końcu połączenia.
Rys. 4.31. Połączenie Wedge 625™ firmy Tenaris Hydrii [28]
Przykładowe wymiaiy połączenia Wedge 625™ podano w tab. 4.38, w tab.

4.39 siły rozluźniające, a dopuszczalne momenty skręcające połączenia gwinto
wego Wedge 625™ przedstawiono w tab. 4.40.
Tabela 4.38. Wymiary połączenia Wedge 625™ firmy Tenaris Hydrii [28]
Nazwa — Rura okładzinowa

Średnica Średnica Pole
Masa Średnica zewn. wewn. przekroju
Średnica Grubość Średnica
jednost- trzpienia mufy połączenia połączenia
zewn. ścianki wewn.
-kowa kontrolnego
[in] [lb/ft] [b] [in] [in] [in] [in] [in]
4 1/2 13,50 0,29 3,92 3,795 4,714 3,849 3,491
15,10 0,337 3,826 3,701 4,724 3,755 3,971

5 18,00 0,362 4,276 4,151 5,242 4,206 4,827
21,40 0,437 4,126 4,001 5,256 4,056 5,719
23,20 0,478 4,044 3,919 5,276 3,974 6,166
5 1/2 20,00 0,361 4,778 4,653 5,739 4,709 5,35

4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń _____________________ 405
Tabela 4.38 cd.
Nazwa Rura okładzinowa

Średnica Średnica Pole
Masa Średnica zewn. wewn. przekroju
Średnica Grubość Średnica
jednost- trzpienia mufy połączenia połączenia
zewn. ścianki wewn.
-kowa kontrolnego
[in] [lb/ft] [in] [in] [in] [in] [in] [in]
5 1/2 23,00 0,415 4,67 4,545 5,766 4,601 6,053
26,00 0,476 4,548 4,423 5,788 4,479 6,762
Tabela 4.39. Siły rozluźniające połączenia Wedge 625™ [28]
Nazwa Dopuszczalne obciążenie

Średnica Masa
zewn. jednostkowa
[in] [lb/ft] x 1000 [lb]
4 1/2 13,50 192 279 314 332 384 436
15,10 218 318 357 377 437 496
5 18,00 265 386 435 458 531 603
21,40 . 315 457 515 543 629 715
23,20 339 493 555 586 678 771
5 1/2 20,00 295 428 482 509 588 669
23,00 333 484 545 575 666 757
26,00 372 541 608 643 743 845
Tabela 4.40. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia gwintowego Wedge 625™ [28]
Moment skręcający
Masa
Średnica Grubość
jednost min. optym. maksymalny
zewn. ścianki
kowa
- - 55 [ksi] 80[ksi] 90 [ksi] 95 [ksi] 110 [ksi] 125 [ksi]
[in] [lb/ft] [in] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb]
4 1/2 13,5 0,29 8000 9600 13000 11300 12000 12000 13500 14000
15,1 0,337 9000 10800 15000 13500 14300 15000 15800 15800
5 18 0,362 10000 12000 13500 15800 16500 17300 17500 17500
21,4 0,437 11000 13200 15800 18800 19300 19300 19300 19300
23,2 0,478 12000 14400 17300 21000 21000 21000 21000 21000
5 1/2 20 0,361 11000 13200 15800 18800 19300 19300 19300 19300
23 0,415 12000 14400 18000 21000 21000 21000 21000 21000
26 . 0,476 14000 16800 20000 25000 25000 25000 25000 25000
Połączenie МАС II firmy Tenaris Hydrii

Połączenie МАС II (rys. 4.32) jest połączeniem kielichowym, używanym w ru
rach okładzinowych pod kolumny produkcyjne, techniczne oraz dodatkowe.
Konstrukcje połączenia wraz z rurą okładzinową o zwiększonej grubości ścianld
stosuje się:
• w wyjątkowych warunkach geologicznych, tj. plastyczne warstwy soli,
• środowisku wysokich ciśnień i temperatur,
• w otworach głębokich.
Rys. 4.32. Połączenie МАС II firmy Tenaris Hydrii [26]
Wysoką wytrzymałość uzyskuje się poprzez odpowiednie zakończenie

muchy i czopa. Gwint składa się głównie z połączenia typu Buttress, z dodatko
wym uszczelnieniem w połowie wysokości mufy i czopa. Konstrukcję połączenia
gwintowego kielichowego МАС II przedstawiono na rys. 4.32. Podstawowe wy
miary oraz siły rozluźniające połączenia gwintowe МАС П podano w tab. 4.41,
a dopuszczalne momenty skręcające podano w tab. 4.42.
40 oo vo m in CS 40 CS rn CS CN CS ON
-'3- m on on CS CS CN
OO ^ Ol ON
m oo rn ^ ON CS ОО ІП
r- o O n oo
O
oo
ł™H
on on on
Tf -4 in \o t—I r-- t'" cn oo rn m

t -H ІЛ ІЛ Tf CO >Л rn m cs oo
lO 40 r-* t-- oo r-* oo On oo O n On On
m *ri 40 CN
o cs oo f-. m
oo оо oo O n
CN O n 'O m oo o cN oo u-i in -чЗ- ’З- Оч

40 cs oo 40
J&1 O oo on On
m h ' t Ю CN ^ Ю 40 lO ON CS o
40 00 in ON •Sf O n cn Г-- o m m c-~
"3- 'sf -ęf ■'3- >n V4 40 40 C-* W-J W-J in
połączenia МАСИ firmy Tenaris Hydrii [28]
in r- O n oo
in m CS 40 O 40 m On O t-- 40
°°« CN o oo oo m on o 1 °Яч ^ ^
■
Рн§ 1e оо” oo on on on o
D-
o o o o
ON CN O n f-« CS On On t h ^ 00
CN г-^ CN w Of oy ^ N C-^ 40 40 «Л
rn u-Г vT in in ^ ^ irT vT to u-T
r- oo m CS m ON o OO
40
r~-
rs
ON
0o 0o in
ON ON ON ON
m
On
wi
CN
o
m
o
r-
CN CS
in in in v~\ »n in 40 40 40 40 40 40 40 r -- r - Г- t--
O
_
ca .K
ii) ЬО wn in un «n
t— i/1 I— Ю CS o ON CN On m
°0 l> cn CN «-Н © 40 40 in to
1o lа- нg rn* cn" u-Г irT u-T un in u-T un
- f i l
_
Tabela 4.41. Wymiary oraz sity rozluźniające
■§ 00 un rn CN l 0_ oo^ rn
Tf rn «П in i/-} in V"T •O in In in
CN V) CN CN Ю . O CN in W
51 40 CN
LTl 40
— • 40 CS
OO ir> 40
OO
40
J S
Tt 40л rn in C~- CS
rn on" CN «Л
cn cs m m m
408 __________ ____________________________________________ 4. Rury okładzinowe
m OO Cf\ 40 ІЛ 40 40
1/-1 40 40
oo in m
oo On On m 40 r- O oo
Г- i Ol OJ Ol
9 22
r- m o
o o OJ CN O 1-^ ł-H OJ m m
1—
1 1-4 1-. 1m-й 1 '1
1— 1 ■1 ■1
1—
04 CN 40 40 40 40 40 oJ
^ 4o in m 04 >/■) OJ
O O -H oj <n m ^r
oo oo cn m
04 04 On
vi m 40 oo
04 04 in oo m m
40 "3- m m (•4 40
40 m m OJ oo ■^r O
O
r-M 1-4 i F—| OJ Ol m ■*r
1-1
40 O O 40 O 40
40 OJ ON O- •«t OJ
^ CS O
irT irT irT vT vT V"T 40 40 40 40*
04 04 04
m m m m m 04 04 On 04
VI 1o >-и »o
o o- Ln OJ o r-.
un n CS o cc rf
i/-T «П 4-f in l/~T in і, 4 0 40 40 4 0 и П Ю * / 1 » Л 40"
(N
in in m >n »rs 40 40 40 40"
r-» On O 04
cT o" — o"
o
Tabela 4.41 cd.
cT
V~) \П in
4П
04 m
40 rn •чґ o 40 V> o (— CN CN 00 r-> 00 r- CS

Vi o r~- (N CN Tf r- cn 00 CN O v> 04 ■sr CN m 0 rn
40 00 04 CN m m •«d- 40 40 00 O 0 m Vj 40 r-» 0
CN CN CN <N CN CN CN CN CN CN CS
r- oo 40 O Tf CN in oo 04 Г- 40 O 40
t CN OO
m m oo m 40 V» 40 04 m Г-- o 40 O m 40 CS CS O 00
V> r- OO 04 o o CN •^r 40 Г- 00 04 O CN m VI r-
CN CN CN CN CS
00 CN 04 Г-» o -'3- m 04 00 00 O r-
| VI t
CN vi r- ОЧ o 00 »o 00 CN m r- 00 CN 40 40 O CN 0 On ■^1*
CN m Tt* 40 40 Г-- r- CN CN m v> in VI r- 04 0 CN Vł
CN
CN 04 CN 04 o CN m O un Г- 04 O O 04 O m
04 04 CN CS 04 f: 04 40 Г- ''3- Г- Г-» On CN 04 m 40
CN ^ł* Ю Vt 40 40 O CN m VI 40 OO OO CS Tj*
O vi CN m V) CN m 40 04 m CN 00 OO m O
o 40 VI 40 in CN oo o t-- 40 00 0 O OO 04 O
O CN m •4f VI o O CS m Vł 40 40 O m
1 *“ 1 r~< oŃ 2
CN 04 Г- O m 40 m CS
OO 00 f- •'Ф
C\ CN 04 40 rn l— o ГҐ o 00 0 40 0 r2 V4 On
f- Г-* 00 04 On 40 c-~ Г-- 00 00 04 04
1—
1 r- 00
On 04 Tj- Vł 40 CN Г-» m m o o t— O 00 04 m m Vł
m 00 o 40 40 40 04 m '^r CN VI c-> 04 V4 40
00 CN t-; 04 in r-~^ Г -; о я O 0 «П СЧ 40^ CN
m" vT 40" oo" oo" rn rn rt-" 40" 40" OO*" 0" m" 40"
ł-H F-t i—t 1—
1 1—1!
1—1 *“ 1 *—> CN CN 1-4
V| ln V> O t"- VI O in r-- c-~ m 40

r- CN On £ CN O CN On o Г- Vł CN O Г-- wn CN
r-^ 40^ Vl VI rn CN CN ©л 04 DO VJ in rn
Г-- 4 .
r-*" r-" 4cT 40" 40* 4o" 40* 00 oo" oo" oo" oo" oo" Г-" Г -" r-n Г-" 00" 04"
o "rj- r-> VI m m On m i>- 0 04 CN 00 V) r-

o- V) Vł 4 '3 _ r-> r- 00 40 40 04 O 04 0\
40 C3 сз CD O O o oo oo 00 04 0 <0 On ’—І On 0 2 On
00 oC On 04 04 oC 04 On" 04 04" 0" 0" 0 O 0 0" 0"
on
1 1 -—I t-H
40 o 40 O 40 o o 04
t 04 1Л
t 04 Vł Vł On O
CN o г-~ VI CN o V) r- v> CN 0 40 un CN 0 40 Vł
o 00 r-> 40 in Tf CN CN CN r—1 Ол 04 OOn Г-- 40_ in •^r CS
v> Г-" K 4cT 40" 40* 4cT 4o " 00 OO* oo" 00" oo" t-" r->" r->" Г -" 00" 04"
v> v> un VI VI r- V) !-»• V» r- r- V) V»

m CN o t" - v> CN f- m o r-- 00 Vj CN m 0 00 4П CS 0
CN o co c-^ 40^ in rn CN C n
> 04 ї> 40^ V0
r-" Г-? r-" 40" 40* 40* 40" co oo" oo" 00" 00 OO 00 Г -" r^-" r-^ ro 04
Г- o CS Vł t-- o VI VI 04 wn CN •'3’ O r-~ 04 CN V) CN

00 Vł r- m o CN ON o CN Г- m v> On VI CN 00 CN r--
ГП 40 r- 00 oo ON Ол On ІП 40^ 40 40 0 r- l> 00 04 04 40^ 40
o" o O o" o" 1 1—1 o O O O 0 0" O 0 O 0 O O"
o o o o o o o o o o O 0 0 O 0 O 0 O O
Г -; wn г-»л V) CN '—^ 04 rn 40 00 CD rn CN
,_ r і—Г 0" r—T 0 1—•
Tabela 4.41 cd.
CN oo" cn oo" CN С-Г cn oo" 04 vT 40 CN ГП

m 40 40 Г~- oo oo V) V) 40 40 t— r- Г- 00 OO 04 40 r-
00 00 00
m rn
in
00 04 04 0
m fN r j- m o CS On oo cn CS CS o o Г-
co VI ON m LTi oo cn On On in ON m ON rv Г- ON
CS CS M- 40 o o cn 40 On cn »л 40 ON
CS CS CS CS CS CS m CS cn CS CS CS cn m cn rn cs CS cn
r- CS On oo r- Tf 40 o "sf "3- ON o o cn cn
m r-> OO 5* m 40 40 r-- 40 r-> o ’ф "З- m cn
oo cn o m Tj- 40 lo CO m Ю r^- оо ON m m oo
CS CS CS CS CS CS CS CS CS CS CS CS CS rn cs cs CS
m On m cn r-» CS W) o 40 ln On >л ON in ON
CN ćs o On cn 40 in On CS cn CS cn CS
40 t— t— oo o m cn o cs m m o CS "З"
CS CS cs CS CS CS CS cs CS CS CN CS CS CS
40 CS CS CS F— m cs CS cn r- CS Г- o 00 un cs cn Г- CS
m CS in m O o 00 00 o 40 Tt- On o- On o Г-- CS o
Wl 40 40 r- On o o cn r~ ON o CS CS ON cn
CS CS CS CS CS CS CS CS CN CS CS
•o , oo r- in ON t oo t^. On 40
o cn c- t-- cn CS
O 40 40 m ON oo cn in -'3- r- CS 40 cn oo o oo
cn wn 40 f- ON 00 o in r- cn o o CN r-~ 00 o
ł-4 CS CS CS CS CS CS
o 40 «Л cn CS oo o r- I— ON cs un Г-
r- 40 CS cn o cn oo cn СП o 40 Г- On o
o o CS m cs o CS cn ■4fr to CS
_ r- o o ■ęj"
40 40 ”'Ф Г- f- o CS o cn ON 40 m ©
40 cs 40 r- 00 m 4T> o 00 o m On oo
oo o o cn 1—1 cs CS 40 40 >n rn CS vn Г-* w‘i.
cn in in
Г -" oo" oo ON ,—r CS en" irT on" cn l/“T un" 40" oo" r-H cn" m"
1-4 '"H CS CS CS CS CS CS CS CS CS CS cs CS CS CS
o CS O 40 CS 40 CS o 40 CS 40 CS 40 o CS 40 CS 40 CS
r-- o r- r- 40 CS o o- o Г- V~1 CS oo o o Г- m
r- CN cs^ 1—1 Ол oo r-«n 40^ in CS o ON m »n CS, ON
° \ On
0\ O n" a\ оГ oo co oo" 00 oo" o" o" ON On On
" oŃ4 I-H Т—Г o"
1—1 1 *“ 1
40 r- a> m m o rs 40 [—■ m r~- o 40 CS o

t U~) m
Г-- m U~\ cn cs 00 OO cn ON 00 40 CS cn cn m ON oo oo
40 © '—1 CN^ CSn CSK CS CS Ол >—1 csn rn cn rn cn о л 1-* CN
rS ,_Г •—< ,_: ,_ r 1—< t r-H __Г cs" cs" Г'Г cs" cn cn cn
CS cs" cs"
11 1-41 ' 1 1—1 *“ 1 r-t 1—4 1 1—1
■'3' 40 o 40 o 40 ■*3* o 40 o 40 o 40 o 40 o 40
ON CS ON o r- Ul CS On o CS o o- o CS o CS o Г"
r~> .—1 CD C3 oo r-^ 40 m wn 1—1 o oo r- Г- 40 1—* o oo
On on ON ON oo" oo" oo oo" cn o" o" O n" o\ On ON On ,—1 ,-T o"
© CS O 40 CS 40 CS o 40 CS 40 CS 40 o CS 40 CS 40 CS
LO oo m m cn o 00 in cn in СП o 40 oo U-ł 00 in cn
■ęj* m CS cs„ i—> o_ ON r-^ r-^ 40, rs У-* ©n ON oo Г -; 40 CS r—1 ©л
a> On On" ON oT OO oo" oo" oo" o o o ON ON ON On" ^-1 __r »—Г
1 1—1
o O Г- On CS •'3* o Г- r- ON CS in Г-- r- ON
o cn U~i On LO CS oo o m ON ln CS 00 -4- cn ON un
r- r-^ t— OO Г- cn Ch ON ON r- 00
m ° \
o " ©" o" cT o" o" o" 1-4 o" o" o" o" o" o" —< o" o" o"
o o o o © o o o o o o o o o o o o o o
04 CSn 00 cn <4 r-4 ° \ cn r- On »Л «—< іл ln C\ CN r -n T—1
Tabela 4.41 cd.
cs »n ON o" in r Г -" cs" oo" o " __r rn On ■'Ф ^_r On

r-— Г-* 00 oo On ON o o o 00 ON o o 1—1 w-1 On o o
'' 1—1 * 1-4
m cn m
o 1—
H CS
1 *“
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń ______________________ 411
r- cs 40 ro
r-H
00 cs
vo O CS
•чг ’З"
CS CS CS CN
40
cs
00
ro
CS
cs
G\
cn
40 Tf 00 ,t
ГО O Г-
40
CS CN CN (N CS CS CN CN ГО
1/1 40 oo wo ON 40 00 O 40 OO
"?Г CN Г" t— CS CS On ON 40 40 ro іл ON O
40 40 On 00 o CO •n r- ON o ON ro
CS CN CS CN 1 CN CN CS CN CS CS ГО CN CN
in cs oo m
40 OO ON i
-sj- ON DO in 40
40 40 oo On 40
ІЛ cs CN co CS CS 40 ON
CS CS CS 40 t— r--
40 «Л 40 40 On »—* OO «Л
in OO
cs cs ro ro CN CN ro ro
On i/~i
ro
CN
On 40 oo 40 40 40 40
m on ro m O O O
c~- r- c--
cn rn ro m ro co 40 40 40
1 ,-4
■'З*'
to on >n cs oo
o o O o o o o o o © o o
1Л < J\ On m ro 1—
11 r> Tl* 00 cn vo 'O ON rn
ro
Tabela 4.41 cd.
40 o r- CS o OO in o oo
CN ro ro ON o o ro
1 ł-H 1
412 ______ __ _______________________________________________ 4. Rury okładzinowe
Tabela 4.42. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia МАС II firmy Tenaris Hydrii [28]
Masa Grubość Jakość M oment skręcający

Średnica
zewn. jednostkowa ścianki stali minimalny optymalny maksymalny
[cal] [Ib/ft] [cal] [ksi] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 1/2 2 8 ,4 0,530 55 4100 5559 4500 6101 4900 6644
80 5200 7050 5700 7728 6200 8406
90 5700 7728 6300 8542 6800 9220
95 5900 7999 6500 8813 7100 9626
110 6600 8948 7300 9897 7900 10711
125 7300 9897 8000 10847 8800 11931
29,7 0,562 55 4700 6372 5200 7050 5600 7593
80 6100 8270 6700 9084 7300 9897
90 6600 8948 7300 9897 7900 10711
95 6900 9355 7600 10304 8300 11253
110 7700 10440 8500 11524 9200 12474
125 8500 11524 9400 12745 10200 13829
32,6 0,625 55 5500 7457 6100 8270 6600 8948
80 7100 9626 7800 10575 8500 11524
90 7800 10575 8600 11660 9400 12745
95 8100 10982 8900 12067 9700 13151
110 9100 12338 10000 13558 10900 14778
125 10000 13558 11000 14914 12000 16270
35,3 0,687 55 5900 7999 6500 8813 7100 9626
80 7600 10304 8400 11389 9100 12338
90 8300 11253 9100 12338 10000 13558
95 8600 11660 9500 12880 10300 13965
110 9600 13016 10600 14372 11500 15592
125 10700 14507 11800 15999 12800 17354
36,4 0,705 55 6000 8135 6600 8948 7200 9762
80 7700 10440 8500 11524 9200 12474
90 8400 11389 9200 12474 10100 13694
95 8700 11796 9600 13016 10400 14101
110 9700 13151 10700 14507 11600 15727

125 10800 14643 11900 16134 13000 17626
38 0,75 55 6200 8406 6800 9220 7400 10033
80 8000 10847 8800 11931 9600 13016
90 8700 11796 9600 13016 10400 14101
95 9100 12338 10000 13558 10900 14778

Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 1/2 38 0,75 110 10100 13694 11100 15050 12100 16405
125 11200 15185 12300 16677 13400 18168
40,5 0,812 55 6500 8813 7200 9762 7800 10575
80 8300 11253 9100 12338 10000 13558
90 9100 12338 10000 13558 10900 14778
95 9400 12745 10300 13965 11300 15321
110 10500 14236 11600 15727 12600 17083
125 11600 15727 12800 17354 13900 18846
6 5/8 36,7 0,562 55 6500 8813 7200 9762 7800 10575
80 7900 10711 8700 11796 9500 12880
90 8400 11389 9200 12474 10100 13694
95 8700 11796 9600 13016 10400 14101
110 9500 12880 10500 14236 11400 15456
125 10300 13965 11300 15321 12400 16812
40,2 0,625 55 7500 10169 8300 11253 9000 12202
80 9500 12880 10500 14236 11400 15456
90 10300 13965 11300 15321 12400 16812
95 10700 14507 11800 15999 12800 17354
110 11900 16134 13100 17761 14300 19388
125 13100 17761 14400 19524 15700 21286
43,7 0,687 55 9000 12202 9900 13423 10800 14643
80 11400 15456 12500 16948 13700 18575
90 12400 16812 13600 18439 14900 20202
95 12900 17490 14200 19253 1 5500 21015
110 14400 19524 15800 21422 17300 23456
125 15900 21558 17500 23727 19100 25896
47,1 0,75 55 9800 13287 10800 14643 11800 15999
80 12700 17219 14000 18981 1 5200 20608
90 13800 18710 1 5200 20608 16600 22507
95 14400 19524 15800 21422 17300 23456
110 16200 21964 17800 24134 19400 26303
125 17900 24269 19700 26710 21500 29150
50,4 0,812 55 10200 13829 11200 15185 12200 16541
80 13300 18032 14600 19795 16000 21693
90 14600 19795 16100 21829 17500 23727
95 15200 20608 16700 22642 18200 24676
110 17000 23049 18700 25354 20400 27659
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 5/8 50,4 0,812 125 18900 25625 20800 28201 22700 30777
53,7 0,875 55 10500 14236 11600 15727 12600 17083

80 13900 18846 15300 20744 16700 22642
90 1 5200 20608 16700 22642 18200 24676
95 15900 21558 17500 23727 19100 25896

110 18000 24405 19800 26845 21600 29286
125 20000 27116 22000 29828 24000 32540

65,8 1,125 55 12600 17083 13900 18846 15100 20473
80 16400 22235 18000 24405 19700 26710

90 17900 24 2 69 19700 26710 21500 29150
95 18600 25218 20500 27794 22300 30235
110 20900 28337 23000 31184 25100 34031
125 23200 31455 25500 34573 27800 37692
7 41 0,59 55 7000 9491 7700 10440 8400 11389
80 8900 12067 9800 13287 10700 14507
90 9700 13151 10700 14507 11600 15727
95 10000 13558 11000 14914 12000 16270
110 11200 15185 12300 16677 13400 18168
125 12300 16677 13500 18304 14800 20066
42,7 0,625 55 8000 10847 8800 11931 9600 13016
80 10100 13694 11100 15050 12100 16405
90 10900 14778 12000 16270 13100 17761
95 11400 15456 12500 16948 13700 18575
110 12600 17083 13900 18846 15100 20473
125 13900 18846 15300 20744 16700 22642
44 0,64 55 7600 10304 8400 11389 9100 12338
80 9700 13151 10700 14507 11600 15727
90 10600 14372 11700 15863 12700 17219
95 11000 14914 12100 16405 13200 17897
110 12300 16677 13500 18304 14800 20066
125 13600 18439 15000 20337 16300 22100
4 5 ,4 0,67 55 8500 11524 9400 12745 10200 13829
80 10900 14778 12000 16270 13100 17761
90 11800 15999 13000 17626 14200 19253
95 12300 16677 13500 18304 14800 20066
110 13700 18575 15100 20473 16400 22235
125 15100 20473 16600 22507 18100 24540
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 46,4 0,687 55 8700 11796 9600 13016 10400 14101
80 11300 15321 12400 16812 13600 18439
90 12400 16812 13600 18439 14900 20202
95 12900 17490 14200 19253 1 5500 21015
110 14400 19524 15800 21422 17300 23456
125 16000 21693 17600 23862 19200 26032
49,5 0,73 55 9400 12745 10300 13965 11300 15321

80 12400 16812 13600 18439 14900 20202
90 13600 18439 15000 20337 16300 22100
95 14200 19253 15600 21151 17000 23049
110 16100 21829 17700 23998 19300 26167
125 17900 24269 19700 26710 21500 29150
50,1 0,75 55 9800 13287 10800 14643 11800 15999
80 12700 17219 14000 18981 1 5200 20608
90 13800 18710 1 5200 20608 16600 22507
95 14400 19524 15800 21422 17300 23456
110 16200 21964 17800 24134 19400 26303
125 17900 24269 19700 26710 21500 29150
53,6 0,812 55 11300 15321 12400 16812 13600 18439
80 14400 19524 15800 21422 17300 23456
90 15600 21151 17200 23320 18700 25354
95 16200 21964 17800 24134 19400 26303
110 18100 24540 19900 26981 21700 29421
125 19900 26981 21900 29692 23900 32404
57,1 0,875 55 11400 15456 12500 16948 13700 18575
80 14800 20066 16300 22100 17800 24134
90 16200 21964 17800 24134 19400 26303
95 16900 22913 18600 25218 20300 27523
110 19000 25761 20900 28337 22800 30913
125 23000 28472 23100 31319 25200 34167
60,5 0,937 55 12500 16948 13800 18710 15000 20337

80 15900 21558 17500 23727 19100 25896
90 17200 23320 18900 25625 20600 27930

95 17900 24269 19700 26710 21500 29150
110 20000 27116 22000 29828 24000 32540
125 22000 29828 24200 32811 26400 35794
63,9 1 55 12600 17083 13900 18846 15100 20473

Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 63,9 1 80 16400 22235 18000 24405 19700 26710
90 17900 24269 19700 26710 21500 29150
95 18600 25218 20500 27794 22300 30235
110 20900 28337 23000 31184 25100 34031
125 23200 31455 25500 34573 27800 37692
7 5/8 45,3 0,595 55 8100 10982 8900 12067 9700 13151
80 10300 13965 11300 15321 12400 16812

90 11100 15050 12200 16541 13300 18032
95 11500 15592 12700 17219 13800 18710
110 12800 17354 14100 19117 15400 20880
125 14100 19117 1 5500 21015 16900 22913
47,1 0,625 55 8800 11931 9700 13151 10600 14372
80 11300 15321 12400 16812 13600 18439
90 12300 16677 13500 18304 14800 20066
95 12800 17354 14100 19117 15400 20880
110 14400 19524 15800 21422 17300 23456
125 15900 21558 17500 23727 19100 25896
51,2 0,687 55 10300 13965 11300 15321 12400 16812
80 13000 17626 14300 19388 15600 21151
90 14100 19117 1 5500 21015 16900 22913
95 14600 19795 16100 21829 17500 23727
110 16200 21964 17800 24134 19400 26303
125 17900 24269 19700 26710 21500 29150
52,8 0,712 55 10300 13965 11300 15321 12400 16812
80 13400 18168 14700 19931 16100 21829
90 14600 19795 16100 21829 17500 23727
95 1 5200 20608 16700 22642 18200 246 7 6
110 17100 23184 18800 25489 20500 277 9 4
125 18900 25625 20800 28201 22700 30777
55,3 0,75 55 11400 15456 12500 16948 13700 18575
80 14800 20066 16300 22100 17800 241 3 4
90 16200 21964 17800 24134 19400 26303
95 16900 22913 18600 25218 20300 27523
110 19000 25761 20900 28337 22800 30913
125 21000 28472 23100 31319 25200 34167
59,2 0,812 55 12800 17354 14100 19117 15400 20880
80 16700 22642 18400 24947 20000 27116
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 5/8 59,2 0,812 90 18200 24676 20000 27116 21800 29557
95 19000 25761 20900 28337 22800 30913
110 21400 29015 23500 31862 25700 34845
125 23700 32133 26100 35387 28400 38505
63,2 0,875 55 14600 19795 16100 21829 17500 23727
80 18700 25354 20600 27930 22400 30370
90 20400 27659 22400 30370 24500 33218
95 21200 28743 23300 31591 25400 34438
110 23600 31997 26000 35251 28300 38370
125 26100 35387 28700 38912 31300 42437
66,9 0,937 55 14700 19931 16200 21964 17600 23862
80 19200 26032 21100 28608 23000 31184
90 21000 28472 23100 31319 25200 34167
95 21900 29692 24100 32675 26300 35658
110 24600 33353 27100 36743 29500 39997
125 27300 37014 30000 40675 32800 44471
70,7 1 55 15700 21286 17300 23456 18800 25489
80 20200 27388 22200 30099 24200 32811
90 22000 29828 24200 32811 26400 35794
95 22900 31048 25200 34167 27500 37285
110 25600 34709 28200 38234 30700 41624
125 28300 38370 31100 42166 34000 46098
7 3/4 46,1 0,595 55 8000 10847 8800 11931 9600 13016
80 10100 13694 11100 15050 12100 16405
90 11000 14914 12100 16405 13200 17897
95 11400 15456 12500 16948 13700 18575
110 12700 17219 14000 18981 1 5200 20608
125 14000 18981 15400 20880 16800 22778
48,6 0,64 55 9300 12609 10200 13829 11200 15185
80 12000 16270 13200 17897 14400 19524
90 13100 17761 14400 19524 15700 21286
95 13600 18439 15000 20337 16300 22100
110 1 5200 20608 16700 22642 18200 24676
125 16800 22778 18500 25083 20200 27388
8 70,8 0,937 55 16900 22913 18600 25218 20300 27523
80 21200 28743 23300 31591 25400 34438
90 22900 31048 25200 34167 27500 37285
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8 70,8 0,937 95 23700 32133 26100 35387 28400 38505
110 26300 35658 28900 39183 31600 42844

125 28900 39183 31800 43115 34700 47047
8 1/16 74,2 0,98 55 18000 24405 19800 26845 21600 29286
80 23000 31184 25300 34302 27600 37421
90 25000 33895 27500 37285 30000 40675
95 26000 35251 28600 38776 31200 42302
110 29000 39319 31900 43251 34800 47182
125 32000 43386 35200 47725 38400 52063
8 5/8 54 0,625 55 10200 13829 11200 15185 12200 16541
80 13000 17626 14300 19388 15600 21151
90 14100 19117 1 5500 21015 16900 22913
95 14600 19795 16100 21829 17500 23727
110 16200 21964 17800 24134 19400 26303
125 17900 24269 19700 26710 21500 29150
58,7 0,687 55 12500 16948 13800 18710 15000 20337
80 15900 21558 17500 23727 19100 25896
90 17200 23320 18900 25625 20600 27930
95 17900 24269 19700 26710 21 500 29150
110 20000 27116 22000 29828 24000 32540
125 22000 29828 24200 32811 26400 35794
63,5 0,75 55 14600 19795 16100 21829 17500 23727
80 18400 24947 20200 27388 22100 29964
90 19900 26981 21900 29692 23900 32404
95 20600 27930 22700 30777 24700 33489
110 22900 31048 25200 34167 27500 37285
125 25200 34167 27700 37556 30200 40946
68,1 0,812 55 15000 20337 16500 22371 18000 24405
80 20000 27116 22000 29828 24000 32540
90 22000 29828 24200 32811 26400 35794
95 23000 31184 25300 34302 27600 37421
110 26000 35251 28600 38776 31200 42302
125 29000 39319 31900 43251 34800 47182
72,7 0,875 55 18000 24405 19800 26845 21600 29286

80 23000 31184 25300 34302 27600 37421
90 25000 33895 27500 37285 30000 40675
95 26000 35251 28600 38776 31200 42302
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8 5/8 72,7 0,875 110 29000 39319 31900 43251 34800 47182
125 32000 43386 35200 47725 38400 52063
77,1 0,937 55 19400 26303 21300 28879 23300 31591
80 25300 34302 27800 37692 30400 41217
90 27600 37421 30400 41217 33100 44878
95 28800 39048 31700 42979 34600 46911
110 32400 43929 35600 48267 38900 52741
125 35900 48674 39500 53555 43100 58436
81,5 1 55 21400 29015 23500 31862 25700 34845
80 27600 37421 30400 41217 33100 44878
90 30100 40810 33100 44878 36100 48945
95 31400 42573 34500 46776 37700 51114
110 35100 47589 38600 52335 42100 57080
125 38800 52606 42700 57893 46600 63181
83,2 1,025 55 22500 30506 24800 33624 27000 36607
80 29100 39454 32000 43386 34900 47318
90 31800 43115 35000 47454 38200 51792
95 33100 44878 36400 49352 39700 53826
110 37000 50165 40700 55182 44400 60198
125 41000 55589 45100 61147 49200 66706
9 5/8 58,4 0,595 55 8700 11796 9600 13016 10400 14101
80 10900 14778 12000 16270 13100 17761
90 11900 16134 13100 17761 14300 19388
95 12300 16677 13500 18304 14800 20066
110 13700 18575 15100 20473 16400 22235
125 15000 20337 16500 22371 18000 24405
59,4 0,609 55 10300 13965 11300 15321 12400 16812
80 13400 18168 14700 19931 16100 21829
90 14600 19795 16100 21829 17500 23727
95 1 5200 20608 16700 22642 18200 24676
110 17100 23184 18800 25489 20500 27794
125 18900 25625 20800 28201 22700 30777
61,1 0,625 55 10800 14643 11900 16134 13000 17626
80 14000 18981 15400 20880 16800 22778
90 15300 20744 16800 22778 18400 24947
95 16000 21693 17600 23862 19200 26032
110 18000 24405 19800 26845 21600 29286
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9 5/8 61,1 0,625 125 19900 26981 21900 29692 23900 32404
64,9 0,672 55 13500 18304 14900 20202 16200 21964

80 16900 22913 18600 25218 20300 27523
90 18200 24676 20000 27116 21800 29557
95 18900 25625 20800 28201 22700 30777
110 21000 28472 23100 31319 25200 34167
125 23000 31184 25300 34302 27600 37421
70,3 0,734 55 14900 20202 16400 22235 17900 24269
80 19200 26032 21100 28608 23000 31184
90 20900 28337 23000 31184 25100 34031
95 21 7 0 0 29421 23900 32404 26000 35251
110 24300 32946 26700 36200 29200 39590
125 26 9 0 0 36472 29600 40132 32300 43793
7 1 ,6 ' 0,75 55 15900 21558 17500 23727 19100 25896
80 20 2 0 0 27388 22200 30099 24200 32811
90 21900 29692 24100 32675 26300 35658
95 22 7 0 0 30777 25000 33895 27200 36878
110 25300 34302 27800 37692 30400 41217
125 27900 37827 30700 41624 33500 45420
75,6 0,797 55 17000 23049 18700 25354 20400 27 6 5 9
80 22 0 0 0 29828 24200 32811 26400 35794
90 24 0 0 0 32540 26400 35794 28800 39048
95 250 0 0 33895 27500 37285 30000 40675
110 28 0 0 0 37963 30800 41759 33600 45555
125 31000 42030 34100 46233 37200 50436
80,8 0,859 55 19100 25896 21000 28472 22900 31048
80 24800 33624 27300 37014 29800 40403
90 271 0 0 36743 29800 40403 32500 44064
95 28300 38370 31100 42166 34000 46098
110 31700 42979 34900 47318 38000 51521
125 35 1 0 0 47589 38600 52335 42100 57080
86 0,922 55 21500 29150 23700 32133 25800 34980
80 28100 38098 30900 41895 33700 45691
90 30800 41759 33900 45962 37000 50165
95 32100 43522 35300 47860 38500 52199
110 36000 48809 39600 53690 43200 58571
125 40000 54233 44000 59656 48000 65079
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9 5/8 91 0,984 55 23800 32268 26200 35522 28600 38776
80 30900 41895 34000 46098 37100 50301
90 33800 45827 37200 50436 40600 55046
95 35200 47725 38700 52470 42200 57216
110 39400 53419 43300 58707 47300 64130
125 43700 59249 48100 65215 52400 71045
9 7/8 62,8 0,625 55 11500 15592 12700 17219 13800 18710
80 14500 19659 16000 21693 17400 23591
90 15700 21286 17300 23456 18800 25489
95 16300 22100 17900 24269 19600 26574
110 18100 24540 19900 26981 21700 29421
125 19900 26981 21900 29692 23900 32404
10 3/4 73,2 0,672 55 14600 19795 16100 21829 17500 23727
80 18700 25354 20600 27930 22400 30370
90 20400 27659 22400 30370 24500 33218
95 21200 28743 23300 31591 25400 34438
110 23600 31997 26000 35251 28300 38370
125 26100 35387 28700 38912 31300 42437
75,9 0,7 55 16600 22507 18300 24811 19900 26981
80 20700 28065 22800 30913 24800 33624
90 22400 30370 24600 33353 26900 36472
95 23200 31455 25500 34573 27800 37692
110 25600 34709 28200 38234 30700 41624
125 28100 38098 30900 41895 33700 45691
79,2 0,734 55 18000 24405 19800 26845 21600 29286
80 23000 31184 25300 34302 27600 37421
90 25000 33895 27500 37285 30000 40675
95 26000 35251 28600 38776 31200 42302
110 29000 3931 9 31900 43251 34800 47182
125 32000 43386 35200 47725 38400 52063
80,8 0,75 55 19000 25761 20900 28337 22800 30913
80 24000 32540 26400 35794 28800 39048
90 26000 35251 28600 38776 31200 42302
95 27000 36607 29700 40268 32400 43929
110 30000 40675 33000 44742 36000 48809
125 33000 44742 36300 49216 39600 53690
85,3 0,797 55 20300 27523 22300 30235 24400 33082
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10 3/4 85,3 0,797 80 25800 34980 28400 38505 31000 42030
90 28000 37963 30800 41759 33600 45555

95 29100 39454 32000 43386 34900 47318
110 32400 43929 35600 48267 38900 52741
125 35700 48403 39300 53284 42800 58029
91,2 0,859 55 23500 31862 25900 35116 28200 38234
80 30100 40810 33100 44878 36100 48945
90 32800 44471 36100 48945 39400 53419

95 34100 46233 37500 50843 40900 55453
110 38000 51521 41800 56673 45600 61825
125 42000 56944 46200 62639 50400 68333
97,1 0,922 55 26820 36363 29500 39997 32200 43657
80 33920 45989 37300 50572 40700 55182
90 36760 49840 40400 54775 44100 59792
95 38180 51765 42000 56944 45800 62096
110 42440 57541 46700 63317 50900 69011
125 46700 63317 51400 69689 56000 75926
102,9 0,984 55 28500 38641 31400 42573 34200 46369
80 36900 50030 40600 55046 44300 60063
90 40200 54504 44200 59927 48200 65350
95 41900 56809 46100 62503 50300 68198
110 47000 63723 51700 70096 56400 76468
125 52000 70503 57200 77553 62400 84603
104,3 1 55 27500 37285 30300 41081 33000 44742

80 35900 4 8 674 39500 53555 43100 58436
90 39200 53148 43100 58436 47000 63723
95 40900 55453 45000 61012 49100 66571
110 46000 62368 50600 68604 55200 74841
125 51000 69147 56100 76061 61200 82976
108,7 1,047 55 30200 40946 33200 45013 36200 49081
80 39100 53012 43000 58300 46900 63588
90 42600 57758 46900 63588 51100 69282
95 44400 60198 48800 66164 53300 72265
110 49800 67520 54800 74299 59800 81078
125 55100 74706 60600 82163 66100 89620
11 3/4 87,5 0,734 55 19300 26167 21200 28743 23200 31455
80 24800 33624 27300 37014 29800 40403
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
U 3/4 87,5 0,737 90 27000 36607 29700 40268 32400 43929
95 28100 38098 30900 41895 33700 45691
110 31400 42573 34500 46776 37700 51114
125 34700 47047 38200 51792 41600 56402
94 0,797 55 24200 32811 26600 36065 29000 39319
80 30300 41081 33300 45149 36400 49352
90 32800 44471 36100 48945 39400 53419
95 34000 46098 37400 50708 40800 55317
110 37600 50979 41400 56131 45100 61147
125 41300 55995 45400 61554 49600 67249
100,5 0,859 55 26700 36200 29400 39861 32000 43386
80 34000 46098 37400 50708 40800 55317
90 36900 50030 40600 55046 44300 60063
95 38300 51928 42100 57080 46000 62368
110 42700 57893 47000 63723 51200 69418
125 47100 63859 51800 70231 56500 76604
107,1 0,922 55 30000 40675 33000 44742 36000 48809
80 38200 51792 42000 56944 45800 62096
90 41500 56266 45700 61961 49800 67520
95 43200 58571 47500 64401 51800 70231
110 48100 65215 52900 71723 57700 78231
125 53000 71S58 58300 79044 63600 86230
111,5 0,945 55 33800 45827 37200 50436 40600 55046
80 42700 57893 47000 63723 51200 69418
90 46200 62639 50800 68876 55400 75112
95 48000 65079 52800 71587 57600 78095
110 53400 72401 58700 79587 64100 86908
125 58700 79587 64600 ^ 8 7 5 8 6 70400 95450
113,5 0,984 55 32500 44064 35800 48538 39000 52877
80 41900 56809 46100 62503 50300 68198
90 45600 61825 50200 68062 54700 74163
95 47500 64401 52300 70909 57000 77282
110 53200 72130 58500 79315 63800 86501
125 58800 79722 64700 87721 70600 95721
119,9 1,047 55 35400 47996 38900 52741 42500 57622
80 46300 62774 50900 69011 55600 75383
90 50600 68604 55700 75519 60700 82298
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 \ 5 6 7 8 9 10
11 3/4 119,1 0,47 95 52800 71587 58100 78773 63400 85959
110 \59400 80536 65300 88535 71300 96670
125 '(55900 89348 72500 98297 79100 107245
12 3/4 94,2 0,734 55 22100 29964 24300 32946 26500 35929

80 27800 37692 30600 41488 33400 45284
90 30100 40810 33100 44878 36100 48945
95 31300 42437 34400 46640 37600 50979

110 34700 47047 38200 51792 41600 56402
125 38100 51657 41900 56809 45700 61961
101,7 0,797 55 27500 37285 30300 41081 33000 44742

80 34100 46233 37500 50843 40900 55453
90 36800 49894 40500 54911 44200 59927
95 38100 51657- 41900 56809 45700 61961
110 42000 56944 46200 62639 50400 68333
125 46 0 0 0 62368 50600 68604 55200 74841
109,1 0,859 55 32200 43657 35400 47996 38600 52335
80 40100 54368 44100 59792 48100 65215
90 43200 58571 47500 64401 51800 70231
95 44800 60741 49300 66842 53800 72943
110 49600 67249 54600 74028 59500 80671
125 54300 73621 59700 80942 65200 88399
116,5 0,922 55 34200 46369 37600 50979 41000 55589
80 43100 58436 47400 64266 51700 70096
90 46 6 0 0 63181 51300 69553 55900 75790
95 48400 65622 53200 72130 58100 78773
110 53800 72943 59200 80264 64600 87586
125 59100 80129 65000 88128 70900 96127
123,7 0,984 55 39000 52877 42900 58165 46800 63452
80 49000 66435 53900 73079 58800 79722
90 53000 71858 58300 79044 63600 86230
95 55000 74570 60500 82027 66000 89484
110 61000 82705 67100 90975 73200 99246
125 67000 90840 73700 99924 80400 109008
130,9 1,047 55 41000 55589 45100 61147 49200 66706

80 51000 69147 56100 76061 61200 82976
90 55000 74570 60500 82027 66000 89484
95 57000 77282 62700 85010 68400 92738
4 .10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń 425
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
12 3/4 130,9 1,047 110 63000 85417 69300 93958 75600 102500
125 69000 93551 75900 102907 82800 112262
137,9 1,109 55 43500 58978 47900 64944 52200 70774
80 56900 77146 62600 84874 68300 92602
90 62200 84332 68400 92738 74600 101144
95 64900 87993 71400 96805 77900 105618
110 73000 98975 80300 108872 87600 118770
125 81000 109821 89100 120803 97200 131786
13 3/8 92,5 0,672 55 20000 27116 22000 29828 24000 32540
80 25000 33895 27500 37285 30000 40675
90 27000 36607 29700 40268 32400 43929
95 28000 37963 30800 41759 33600 45555
110 31000 42030 34100 46233 37200 50436
125 34000 46098 37400 50708 40800 55317
100,3 0,734 55 25400 34438 27900 37827 30500 41352
80 31300 42437 34400 46640 37600 50979
90 33600 45555 37000 50165 40300 54639
95 34800 47182 38300 51928 41800 56673
110 38400 52063 42200 57216 46100 62503
125 41900 56809 46100 62503 50300 68198
108,1 0,797 55 27000 36607 29700 40268 32400 43929
80 34200 46369 37600 50979 41000 55589
90 37100 50301 40800 55317 44500 60334
95 38600 52335 42500 57622 46300 62774
110 42900 58165 47200 63995 51500 69825
125 47200 63995 51900 70367 56600 76739
115,7 0,859 55 32500 44064 35800 48538 39000 52877
80 40900 55453 45000 61012 49100 66571
90 44200 59927 48600 65893 53000 71858
95 45900 62232 50500 68469 55100 74706
110 51000 69147 56100 76061 61200 82976
125 56000 75926 61600 83518 67200 91111
123,4 0,922 55 35900 48674 39500 53555 43100 58436
80 45500 61690 50100 67926 54600 74028
90 49400 66977 54300 73621 59300 80400
95 51300 69553 56400 76468 61600 83518
110 57000 77282 62700 85010 68400 92738
Tabela 4.42 cd.
2 2 3 4 5 6 7 8 9 10
13 3/8 123,4 0,992 125 62800 85145 69100 93687 75400 102229
130,8 0,984 55 40100 54368 44100 59792 48100 65215

80 50800 68876 55900 75790 61000 82705
90 55100 74706 60600 82163 66100 89620
95 57300 77688 63000 85417 68800 93280
110 63700 86366 70100 95043 76400 103584
125 70100 95043 77100 104534 84100 114024
138,3 1,047 55 44700 60605 49200 66706 53600 72672
80 57000 77282 62700 85010 68400 92738

90 61900 83925 68100 92331 74300 100737
95 64300 87179 70700 95856 77200 104669
110 71700 97212 78900 106974 86000 116600
125 79100 107245 87000 117956 94900 128667

145,6 1,109 55 47 3 0 0 64130 52000 70503 56800 77010
80 60000 81349 66000 89484 72000 97619
90 65100 88264 71600 97077 78100 105889
95 67700 91789 74500 101008 81200 110092
110 75300 102093 82800 112262 90400 122566
125 82900 112397 91200 123651 99500 134904

14 99,6 0,7 55 23300 31591 25600 34709 28000 37963
80 28800 39048 31700 42979 34600 46911

90 31000 42030 34100 46233 37200 50436
95 32100 43522 35300 47860 38500 52199

110 35400 47996 38900 52741 42500 57622
125 38700 52470 42600 57758 46400 62910
104,2 0,734 55 26200 35522 28800 39048 31400 42573
80 32300 43793 35500 48132 38800 52606
90 34800 47182 38300 51928 41800 56673

95 36000 48809 39600 53690 43200 58571
110 39600 53690 43600 59114 47500 64401
125 43300 58707 47600 64537 52000 70503
112,6 0,797 55 31700 42979 34900 47318 38000 51521
80 39000 52877 42900 58165 46800 63452
90 41900 56809 46100 62503 50300 68198

95 43300 58707 47600 64537 52000 70503
110 47700 64673 52500 71180 57200 77553
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich p o łą c z e ń _____________________ 427
Tabela 4.42 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
14 112,6 0,797 125 52100 70638 57300 77688 62500 84739
16 109 0,656 55 23500 31862 25900 35116 28200 38234
80 27900 37827 30700 41624 33500 45420
90 29600 40132 32600 44200 35500 48132
95 30500 41352 33600 45555 36600 49623
110 33200 45013 36500 49487 39800 53962
125 35800 48538 39400 53419 43000 58300
118 0,715 55 27500 37285 30300 41081 33000 44742
80 33100 44878 36400 49352 39700 53826
90 35400 47996 38900 52741 42500 57622
95 36500 49487 40200 54504 43800 59385
110 39800 53962 43800 59385 47800 64808
125 43200 58571 47500 64401 51800 70231
128,6 0,781 55 32500 44064 35800 48538 39000 52877
80 39100 53012 43000 58300 46900 63588
90 41800 56673 46000 62368 50200 68062
95 43100 58436 47400 64266 51700 70096
110 47000 63723 51700 70096 56400 76468
125 51000 69147 56100 76061 61200 82976
137,9 0,843 55 36700 49759 40400 54775 44000 59656
80 44000 59656 48400 65622 52800 71587
90 46900 63588 51600 69960 56300 76333
95 48300 65486 53100 71994 58000 78637
110 52700 71452 58000 78637 63200 85688
'125 57100 77417 62800 85145 68500 92874
147,3 0,906 55 38300 51928 42100 57080 46000 62368
80 46000 62368 50600 68604 55200 74841
90 49100 66571 54000 73214 58900 79858
95 50700 68740 55800 75655 60800 82434
110 55300 74977 60800 82434 66400 90026
125 59900 81213 65900 89348 71900 97483
Połączenie bezzłączkowe ULTRA SF™

Połączenie ULTRA SF™ (rys. 4.33) jest połączeniem klasy Premium, którego
konstrukcja w połowie wysokości połączenia posiada dodatkowe uszczelnienie,
zabezpieczając jednocześnie przed zerwaniem gwintu podczas skręcania połącze
nia. Wpływa to także na większą wytrzymałość połączenia na naprężenia ści
428 4. Rury okfadzinowe
skające, w przeciwieństwie do naprężeń rozciągających. Kształt niesymetryczny

odwróconego gwintu trapezowego wpływa na większą wytrzymałość połączenia
na ciśnienie wewnętrzne i rozrywające, w porównaniu do zalecanych wartości ci
śnień przez АРІ. Podstawowe wymiary połączenia bezzłączkowego ULTRA SF™
podano w tab. 4.43. W tab. 4.44 podano siły rozluźniające połączenia gwintowe
ULTRA SF™.
Rys. 4.33. Połączenie bezzłączkowego ULTRA SF™ [29]
Tabela 4.43. Podstawowe wymiary połączenia bezzłączkowego ULTRA SF™ [29]
Połączenie
Średnica
Średnica Masa Grubość Średnica Średnica Średnica
trzpienia
zewn. jednostkowa ścianki wewn. zewn. wewn.
kontrolnego
[in] [lb/ft] [in] [in] [in] [in] [in]
4 1/2 12,6 0,271 3,958 3,833 4,66 3,914
13,5 0,29 3,920 3,795 4,654 3,876
15,1 0,337 3,826 3,701 4,656 3,782
17,0 0,38 3,740 3,615 4,669 3,696
18,8 0,43 3,640 3,515 4,672 3,596

5 15,0 0,296 4,408 4,283 5,159 4,364
18,0 0,362 4,276 4,151 5,170 4,232

Tabela 4.43 cd.
Połączenie
Średnica
Średnica Masa Grubość Średnica Średnica Średnica
trzpienia
zewn. jednostkowa ścianki wewn. zewn. wewn.
kontrolnego
5 20,3 0,408 4,184 4,059 5,193 4,140

20,8 0,422 4,156 4,031 5,193 4,112
21,4 0,437 4,126 4,001 5,193 4,082
23,2 0,478 4,044 3,919 5,193 4,00
24,1 0,50 4,00 3,875 5,193 3,956
5 1/2 17 0,304 4,892 4,767 5,664 4,848
20 0,361 4,778 4,653 5,653 4,734
23 0,415 4,67 4,545 5,713 4,626
26 0,476 4,548 4,423 5,714 4,504
26,8 0,50 4,50 4,375 5,694 4,456
29,7 0,562 4,376 4,251 5,714 4,332
6 5/8 24 0,352 5,921 5,796 6,795 5,877
28 0,417 5,791 5,666 6,845 5,747
32 0,475 5,675 5,55 6,855 5,631
33,0 0,50 5,625 5,5 6,822 5,581
34,5 0,525 5,575 5,45 6,886 5,531
36,7 0,562 5,501 5,376 6,887 5,457
7 23,0 0,317 6,366 6,241 7,175 6,322
26,0 0,362 6,276 6,151 7,164 6,232
29,0 0,408 6,184 6,059 7,22 6,14
32,0 0,453 6,094 6,00 7,254 6,061
35,0 0,498 6,004 5,879 7,211 5,96
38,0 0,54 5,92 5,795 7,28 5,876
41,0 0,59 5,82 5,695 7,292 5,776
42,7 0,625 5,75 5,625 7,291 5,706
7 5/8 26,4 0,328 6,969 6,844 7,786 6,925
29,7 0,375 6,875 6,75 7,785 6,831
33,7 0,43 6,765 6,64 7,833 6,721
39,0 0,50 6,625 6,50 7,927 6,581

Tabela 4.43 cd.
P ołączen ie
Średnica
Średnica M asa Grubość Średnica Średnica Średnica
trzpienia
zewn. jednostkow a ścianki wewn. zewn. wewn.
kontrolnego
7 5/8 4 2 ,8 0,5 6 2 6,501 6 ,3 7 6 7 ,9 2 4 6,457
45,3 0,595 6 ,4 3 5 6,31 7 ,9 2 4 6,391
47,1 0,625 6,3 7 5 6,25 7,923 6,331
7 3/4 46,1 0,595 6 ,5 6 6,5 8 ,0 5 4 6,539
Tabela 4.44. Sity rozluźniające połączenia gwintowe ULTRA SF™ [29]

jednostlcowa
Siła rozluźniająca połączenia gwintowe

Masa
Średnica
wewn.
L -80 T-95 P-110 Q-125
[cal] pb/ft] [lb] [kg] [lb] [kg] [lb] [kg] [lb] [kg]
4 1/2 12,6 260500 118163 309400 140344 358200 162480 407100 184661
13,5 276000 125194 327700 148645 379500 172141 431200 195592
15,1 326700 148191 388000 175997 449300 203802 510600 231608
17 372100 168785 441900 200446 511700 232107 581400 263723

18,8 393900 178673 467800 212 1 9 4 541700 245715 615600 279236
5 15 315700 143202 374900 170055 434100 196908 493300 223761

18 395800 179535 470000 213192 544200 246849 618500 280552
20,3 429200 194685 509700 231200 590100 267669 670600 304184

20,8 444500 201625 527800 239410 611200 277240 694500 315025
21,4 460100 208701 546400 247 8 4 7 632600 286947 718900 326093

23,2 502800 228070 597100 270845 691400 313619 785600 356348
24,1 525000 238140 623500 282820 721900 327454 820400 372133

5 1/2 17 362100 164249 430000 195048 497900 225847 565800 256647
20 424500 192553 504200 228705 583800 264812 663400 300918
23 496200 2 250 7 6 589200 267261 682300 309491 775300 351676
26 569600 258371 676400 306815 783200 355260 890000 403704

26,8 583200 264540 692600 314163 801900 363742 911300 413366
29,7 613000 278057 727900 330175 842900 382339 957800 434458

6 5/8 24 513600 232969 609900 276651 706200 320332 802500 364014
28 610900 277104 725400 329041 840000 381024 954500 432961
32 703600 319153 835500 378983 967400 438813 1099300 498642
Tabela 4.44 cd.
jednostkowa
Siła rozluźniająca połączenia gwintowe
Masa
Średnica
wewn.
L-80 T-95 P-110 Q-125
[cal] [Ib/ft] [lb] [kg] [lb] [kg] РЧ [kg] [lb] [kg]

6 5/8 33 711800 322872 845300 383428 978800 443984 1112200 504494
34,5 734700 333260 872400 395721 1010200 458227 1147900 520687
36,7 787000 356983 934600 423935 1082100 490841 1229700 557792
7 23 492700 223489 585100 265401 677500 307314 769900 349227
26 554600 251567 658600 298741 762600 345915 866600 393090
29 633600 287401 752400 341289 871200 395176 990100 449109
32 724900 328815 860900 390504 996800 452148 1132700 513793
35 761000 345190 903700 409918 1046400 474647 1189100 539376
38 817800 370954 971200 440536 1124500 510073 1277900 579655
41 903800 409 9 6 4 1073300 486849 1242700 563689 1412200 640574
42,7 954700 433052 1133700 514246 1312700 595441 1491700 676635
7 5/8 26,4 543700 246622 645600 292844 747600 339111 849500 385333
29,7 624500 283273 741600 336390 858700 389506 975800 442623
33,7 718800 326048 853500 387148 988300 448293 1123100 509438
39 847000 384199 1005800 456231 1164600 528263 1323500 600340
42,8 951200 431464 1129500 512341 1307900 593263 1486200 674140
45,3 1004800 455777 1193200 541236 1381600 626694 1570100 712197
47,1 1053100 477686 1250600 567272 1448000 656813 1645500 746399
7 3/4 46,1 1007800 457138 1196800 542868 1385700 628554 1574700 714284
Połączenie TM K CWB
Zaprojektowana konstrukcja połączenia złączkowego TM K CWB (rys. 4.34) po
siada pełną wytrzymałość na naprężenia rozciągające i zginające oraz 80% wy
trzymałości na naprężenia ściskające.
Konstrukcja połączenia gwintowego TMK CWB jest przykładem połą
czenia bez uszczelnienia metal-metal. Do prawidłowego skręcenia wyrobów
rurowych wymagany jest wysoki moment obrotowy. Ponadto kolumna rur okła
dzinowych z połączeniem gwintowym TMK CWB ma na całej długości jedna
kową średnicę wewnętrzną (brak skęczeń). Główne zastosowanie połączenia
gwintowego TM K CWB:
• wiercenie rurami okładzinowymi,
• wiercenie w formacjach łupkowych,
• wiercenie w formacjach piasków bitumicznych.
Rys. 4.34. Zarys połączenia złączkowego TMK CWB [29]
Tab. 4.45 przedstawia podstawowe wymiary połączenia gwintowego TMK

CWB, natomiast dopuszczalne momenty skręcające połączenia w zależności od
jakości stali podane są w tab. 4.46.
Tabel 4.45. Podstawowe wymiary połączenia gwintowego TMK CWB [29]

Rura Połączenie
Średnica Masa Grubość Pole Pole Średnica średnica Długość Średnica

zewn. nominalna ścianki przekroju przekroju wewn. zewn. trzpienia
czopa mufy kontrol.
[cal] [mm] [lb/ft] [kg/m] [cal] [mm] [mm2] [mm2] [mm] [mm] [mm] [mm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
9 5/8 244,48 36 53,57 0,352 8,94 6615 11664 226,60 269,88 327,00 222,63
40 59,53 0,395 10,03 7388 11664 226,60 269,88 327,00 220,45
43,5 64,73 0,435 11,05 8103 11664 226,60 269,88 327,00 218,41
47 69,94 0,472 11,99 8757 11664 224,90 269,88 327,00 216,53
53,5 79,62 0,545 13,84 10028 11664 221,00 269,88 327,00 212,83
58,4 86,91 0,595 15,11 10888 11664 219,00 269,88 327,00 210,29
Tabela 4.45 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
9 5/8 244,8 59,4 88,4 0,609 15,47 11130 11664 218.30 269.88 327.00 209,57
64,9 96,58 0,672 17,07 12195 11664 215.30 269.88 327.00 206,37
12 3/4 323,9 44,42 66,1 0,335 8.5 8422 16237 309.70 351.00 327.00 302.93
49,46 73,6 0,374 9.5 9383 16237 309.70 351.00 327.00 300.93
56,99 84,8 0,435 11,0 10859 16237 306.70 351.00 327.00 297.93
63,97 95,2 0,489 12,4 12152 16237 304.70 351.00 327.00 295,13
71,84 106,9 0,55 14,0 13628 16237 301.70 351.00 327.00 291.93
13 3/8 339,73 54,5 81,1 0,38 9,65 10007 15982 323.60 365.12 327.00 316,46
61 90,78 0,43 10,92 11280 15982 321.60 365.12 327.00 313,92
68 101,19 0,48 12,19 12543 15982 318.60 365.12 327.00 311,38

72 107,15 0,514 13,06 13669 15982 316.60 365.12 327.00 309,64
Tabela 4.46a. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia TMK CWB [29]
Nr Średnica Masa Grubość Moment skręcający

zewn. nominalna ścianki 55 [ksi]
minimalny optymalny maksymalny
- [in] [mm] [lb/ft] [kg/m] [in] [mm] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb]
1 9 5/8 244,48 36,0 53,57 0,352 8,94 21700 17300 23800 17600 26400 19500
2 40,0 59,53 0,395 10,03 25700 20500 28200 20800 31300 23100
3 ' 43,5 64,73 0,435 11,05 28000 22300 30800 22700 34200 25200
4 47,0 69,94 0,472 11,99 32100 25600 35300 26000 39200 28900
5 53,5 79,62 0,545 13,84 40400 32200 44400 32700 49300 36400
6 58,4 86,91 0,595 15,11 42000 33400 46200 34100 51300 37800
7 59,4 88,4 0,609 15,47 43000 34200 47300 34900 52500 38700
8 64,9 96,58 0,672 17,07 49100 39100 54000 39800 59900 44200
9 12 3/4 323,9 44,42 66,1 0,335 8,5 25800 20500 28650 21100 31500 23200
10 49,46 73,6 0,374 9,5 28800 22900 32000 23600 35200 26000
11 56,99 84,8 0,435 11,0 41950 33400 46600 34400 51250 37800
12 63,97 95,2 0,489 12,4 47300 37700 52550 38800 57800 42600
13 71,84 106,9 0,55 14,0 64350 51200 71500 52700 78650 58000
14 13 3/8 339,73 54,5 81,1 0,38 9,65 49500 39400 54400 40100 60400 44500
15 61,0 90,78 0,43 10,92 57500 45800 63200 46600 70200 51800
16 68,0 101,19 0,48 12,19 67000 53300 73600 54300 81700 60300
17 72,0 107,15 0,514 13,06 74300 59200 81700 60300 90700 66900
Tabela 4.46b. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia gwintowego TMK CWB[29] (cd.)
Moment skręcający [Nm / ft-lb] Moment skręcający
80 [ksi] 95 [ksi]
Nr
minimalny optymalny maksymalny minimalny optymalny maksymalny
[Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb]
1 27000 19900 29700 21900 33000 24300 29500 21800 32400 23900 36000 26500
2 32000 23600 35200 26000 39100 28800 34900 25700 38400 28300 42600 31400
3 35000 25800 38500 28400 42700 31500 38200 28200 42000 31000 46600 34400
4 40100 29600 44100 32500 49000 36100 43800 32300 48100 35500 53400 39400
5 50400 37200 55400 40900 61500 45400 55000 40600 60400 44500 67000 49400
6 52500 38700 57700 42600 64000 47 2 0 0 57200 42200 62900 46400 69800 51500
7 53800 39700 59100 43600 65600 48400 58700 43300 64500 47600 71600 52800
8 61400 45300 67500 49800 74900 55200 67000 49400 73600 54300 81700 60300
9 31800 23500 35350 26100 38900 28 7 0 0 34200 25200 38000 28000 41800 30800
10 35550 26200 39500 29100 43450 32000 38250 28200 42500 31300 46750 34500
11 46400 34200 51550 38000 56700 41 8 0 0 50400 37200 56000 41300 61600 45400
12 52300 38600 58100 42800 63900 47100 56850 41900 63150 46600 69450 51200
13 65700 48500 73000 53800 80300 59200 72000 53100 80000 59000 88000 64900
14 52600 38800 57800 42600 64200 47 3 0 0 59400 43800 65300 48200 72500 53500
15 64100 47300 70400 51900 78100 57600 69000 50900 75800 55900 84100 62000
16 72900 53800 80100 59100 88900 65600 79900 58900 87800 64700 97500 71900
17 89100 65700 97900 72200 108700 80200 91500 67500 100600 74200 111700 82400
Tabela 4.46c. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia gwintowego TMK CWB [29] (cd.)
Nr Moment skręcający
110 [ksi] 125 [ksi]

- [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb]
1 32500 24000 35700 26300 39600 29200 35100 25900 38600 28500 42800 31600
2 38500 28400 42300 31200 47000 34700 41700 30800 45800 33800 50800 37500
3 42000 31000 46200 34100 51300 37800 45600 33600 50100 36900 55600 41000
4 48200 35500 53000 39100 58800 43400 52100 38400 57300 42300 63600 46900
5 60500 44600 66500 49000 73800 54400 65500 48300 72000 53100 79900 58900
6 63100 46500 69300 51100 76900 56700 68300 50400 75000 55300 83300 61400
Tabela 4.46c.
7 64600 47600 71000 52400 78800 58100 69900 51500 76800 56600 85200 62800
8 73700 54400 81000 59700 89900 66300 79900 58900 87800 64700 97500 71900
9 35400 26100 39350 29000 43300 31900 50000 36900 54900 40500 60900 44900
10 39600 29200 44000 32400 48400 35700 55900 41200 61400 45300 68200 50300
11 54900 40500 61000 45000 67100 49500 64600 47600 71000 52400 78800 58100
12 61900 45600 68800 50700 75700 55800 72900 53800 80100 59100 88900 65600
13 81450 60100 90500 66700 99550 73400 82300 60700 90400 66700 100300 74000
14 62400 46000 68600 50600 76100 56100 68300 50400 75100 55400 83400 61500
15 75500 55700 83000 61200 92100 67900 83300 61400 91500 67500 101600 74900
16 87300 64400 95900 70700 106400 78500 94700 69800 104100 76800 115600 85300
17 95200 70200 104600 77100 116100 85600 115800 85400 127300 93900 141300 104200
Tabela 4.46d. Dopuszczalne momenty skręcające połączenia gwintowego TMK CWB [29] (cd.)
Moment skręcający
Nr 140 [ksi] 150 [ksi]
- [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] [ft-lb] [Nm] •[ft-lb]
1 41900 30900 46000 33900 51200 37800 43500 32100 47800 35300 53100 39200
2 49600 36600 54600 40300 60600 44700 51500 38000 56700 41800 63000 46500
3 54300 40000 59700 44000 66200 48800 56400 41600 62000 45700 68700 50700
4 62200 45900 68400 50400 76000 56000 64600 47600 71000 52400 78900 58200
5 78100 57600 85900 63300 95300 70300 81100 59800 89200 65800 99000 73 000
6 81400 60000 89400 65900 99200 73200 84500 62300 92900 68500 103000 76000
7 83400 61500 91600 67600 101700 75000 86600 63900 95200 70200 105600 77900
8 95200 70200 104600 77100 116100 85600 98900 72900 108700 80200 120600 88900
9 49300 36400 54800 40400 60300 44500 51200 37800 56900 42000 62600 46200
10 55100 40600 61200 45100 67300 49600 57200 42200 63600 46900 70000 51600
11 71900 53000 79900 58900 87900 64800 74700 55100 83000 61200 91300 67300
12 81100 59800 90100 66400 99000 73 000 84200 62100 93500 69000 102900 75900
13 101800 75100 113200 83500 124500 91800 105800 78000 117500 86700 129300 95400
14 81500 60100 89600 66100 99500 73400 84700 62500 93100 68700 103400 76300
15 99400 733 0 0 109100 80500 121100 89300 103200 76100 113300 83600 125700 92700
16 113000 83300 124200 91600 137800 101600 117400 86600 129000 95100 143100 105500
17 138100 101800 151700 111900 168500 124300 143500 105800 157600 116200 175000 129100
Połączenie złączkowe VAM TOP

Połączenie złączkowe VAM TOP (rys. 4.35) jest stosowane w wyrobach rurowych
pod kolumny techniczne oraz eksploatacyjne. Uszczelnienie typu metal - metal,
znajdujące się na końcu czopa, zapewnia gazoszczelność, nawet w najcięższych
warunkach. Szczelność pozostaje taka sama, w przypadku wielokrotnego skręca
nia/rozkręcania rur okładzinowych. Konstrukcja gwintu kompensuje naprężenia
wywołane: ciśnieniem gazu w otworze, temperaturą, naprężeniami zginającymi
i ściskającymi. Połączenie dostępne w zakresie średnic: 5" do 16", produkowane
są ze stali węglowych lub stali odpornych na korozję.
Podstawowe wymiary połączenia złączkowego VAM TOP podano w tab.
4.47. W tab. 4.48 podano siły rozluźniające połączenia gwintowego VAM TOP.
2.3ЛГ 5"
Rys. 4.35. Zarys połączenia złączkowego VAM TOP [29]
Tabela 4.47. Podstawowe wymiary połączenia złączkowego VAM TOP [31]
Śred. Śred. Śred. Pole

Masa Długość Pole
Średnica trzpienia zewn. wewn. przekroju
jednost Grubos'ć ścianki połącze przekroju
zewn. kontrol połącze połącze połącze
kowa nia rury
nego nia nia nia
[cal], (mm) [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [cal] [cal] [cal] [cal2] [cal2]
5” 13,00 0,253 6,43 4,369 5,400 4,439 10,394 3,773 3,856
127,00
15,00 0,296 7,52 4,283 5,470 4,392 10,394 4,374 4,462
18,00 0,362 9,19 4,151 5,577 4,392 10,394 5,275 5,385
20,30 0,408 10,36 4,059 5,648 4,307 10,394 5,886 6,009

Tabela 4.47 cd.

Średnica trzpienia zewn. wewn.
jednost Grubość ścianki połącze przekroju przekroju
kowa nia rury
nego nia nia nia
[cal], (mm) [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [cal] [cal] [cal] [cal2] [cal2]
5 20,80 0,422 10,72 4,031 5,669 4,283 10,394 6,069 6,202
127,0 21,40 0,437 4,001 5,691 4,256 10,394 6,264 6,395
11,10
23,20 0,478 12,14 3,919 5,750 4,181 10,394 6,791 6,925
24,10 0,500 12,70 3,875 5,781 4,142 10,394 7,069 7,211
5 1/2” 14,00 0,244 6,20 4,887 5,876 4,931 10,748 4,029 4,115
139,70 15,50 4,825
0,275 6,99 5,929 4,896 10,748 4,514 4,608
17,00 0,304 7,72 4,767 5,978 4,896 10,748 4,962 5,069
20,00 0,361 9,17 4,653 6,071 4,896 10,748 5,828 5,944
23,00 0,415 10,54 4,545 6,156 4,801 10,748 6,630 6,756
26,00 0,476 12,09 4,423 6,248 4,691 10,748 7,513 7,659
26,80 0,500 12,70 4,375 6,283 4,648 10,748 7,854 8,007
28,40 0,530 13,46 4,315 6,327 4,594 10,748 8,275 8,437
29,70 0,562 14,27 4,251 6,372 4,535 10,748 8,718 8,888
5 3/4” 18,10 0,304 7,72 5,017 6,264 5,173 9,528 5,201 5,298
146,05 19,70 0,335 8,51 4,955 5,138
6,317 9,528 5,699 5,823
21,80 0,375 9,53 4,875 6,382 5,091 9,528 6,335 6,471
6 5/8” 20,00 0,288 7,32 5,924 7,081 6,049 10,866 5,734 5,845
168,28 23,20 0,330 8,38 5,840 7,154 6,049 10,866 6,526 6,659
24,00 0,352 8,94 5,796 7,191 6,049 10,866 6,937 7,080
28,00 0,417 10,59 5,666 7,297 5,931 10,866 8,133 8,289
32,00 0,475 12,07 5,550 7,390 5,825 10,866 9,177 9,357
36,70 0,562 14,27 5,376 7,524 5,669 10,866 10,705 10,924
7” 23,00 0,317 8,05 6,250 7,488 6,325 11,535 6,655 6,786
177,80 26,00 0,362 9,19 6,151 7,565 6,325 11,535 7,549 7,693
29,00 0,408 10,36 6,059 7,644 6,325 11,535 8,449 8,634
32,00 0,453 11,51 6,000 7,717 6,242 11,535 9,317 9,512
35,00 0,498 12,65 5,879 7,787 6,161 11,535 10,172 10,376
38,00 0,540 13,72 5,795 7,852 6,087 11,535 10,959 11,172
41,00 0,590 14,99 5,695 7,929 5,996 11,535 11,881 12,124
42,70 0,625 15,88 5,625 7,980 5,933 11,535 12,517 12,764
7 5/8” 26,40 0,328 8,33 6,844 8,132 6,919 11,732 7,519 7,680
193,68 29,70 0,375 9,53 6,750 8,213 6,919 11,732 8,541 8,716
33,70 0,430 10,92 6,640 8,305 6,919 11,732 9,720 9,917
Tabela 4.47 cd.

Średnica trzpienia zewn. wewn. przekroju
jednost Grubość ścianki połącze przekroju
kowa nia rury
nego nia nia nia
[cal], (mm) [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [cal] [cal] [cal] [caP] [cal2]
7 5/8” 35,80 0,465 11,81 6,570 8,362 6,856 11,732 10,460 10,664
293,68 39,00 0,500 12,70 6,500 8,419 6,793 11,732 11,192 11,416
42,80 0,562 14,27 6,376 8,518 6,683 11,732 12,470 12,726
45,30 0,595 15,11 6,310 8,569 6,622 11,732 13,141 13,412
47,10 0,625 15,88 6,250 8,614 6,567 11,732 13,744 14,023
7 3/4", 196,85 46,10 0,595 15,11 6,500 8,693 6,750 11,850 13,374 13,642
8 5/8” 36,00 0,400 10,16 7,700 9,266 7,980 13,189 10,336 10,560
219,08 40,00 0,450 11,43 7,625 9,350 7,890 13,189 11,557 11,797
44,00 0,500 12,70 7,500 9,433 7,799 13,189 12,763 13,017
49,00 0,557 14,15 7,386 9,526 7,697 13,189 14,118 14,395
52,00 0,595 15,11 7,310 9,587 7,630 13,189 15,010 15,311
9 5/8” 36,00 0,352 8,94 8,765 10,188 8,998 13,189 10,254 10,466
244,48 40,00 0,395 10,03 8,750 10,264 8,925 13,189 11,454 11,699
43,50 0,435 11,05 8,599 10,333 8,858 13,189 12,559 12,814
47,00 0,472 11,99 8,525 10,396 8,726 13,189 13,572 13,838
53,50 0,545 13,84 8,500 10,520 8,638 13,189 15,546 15,877
58,40 0,595 15,11 8,375 10,600 8,637 13,189 16,879 17,214
9 7/8” 62,80 0,625 15,88 8,469 10,907 8,835 12,953 18,162 18,519
250,83 65,30 0,650 16,51 10,949 8,789 12,953 18,838
8,419 19,229
66,40 0,661 16,79 8,397 10,965 8,770 12,953 19,134 19,501
66,90 0,668 16,97 8,383 10,978 8,758 12,953 19,322 19,738
67,50 0,678 17,22 8,363 10,992 8,740 12,953 19,590 19,975
68,00 0,694 17,63 8,331 11,018 8,700 12,953 20,017 20,418
68,90 0,700 17,78 8,319 11,028 8,701 12,953 20,177 20,589
70,50 0,720 18,29 8,279 11,059 8,663 12,953 20,708 21,134
72,00 0,725 18,42 8,269 11,067 8,656 9,409 20,841 21,271
10” 67,20 0,672 17,07 8,500 11,116 8,866 12,953 19,693 20,099
254,00 68,70 0,688 17,48 8,468 11,142 8,838 12,953 20,127 20,547
71,80 0,722 18,34 8,400 11,195 8,777 12,953 21,045 21,478
10 3/4” 45,50 0,400 10,16 9,875 11,400 10,122 13,268 13,006 13,273
273,05 51,00 0,450 11,43 9,694 11,488 10,031 13,268 14,561 14,865
55,50 0,495 12,57 9,625 11,565 9,951 13,268 15,947 16,255
60,70 0,545 13,84 9,504 11,652 9,862 13,268 17,473 17,834
Tabela 4.47 cd.
Śred.Śred. Śred. Pole

Średnica trzpienia
zewn. wewn. przekroju
jednosth Grubość ścianki połącze przekroju
kowa nia rury
nego nia nia nia
[cal], (mm) [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [cal] [cal] [cal] [cal2] [саГ-]
10 3/4” 65,70 0,595 15,11 9,404 11,734 9,772 13,268 18,982 19,353
273,05
71,10 0,650 16,51 9,294 11,825 9,671 13,268 20,625 21,027
73,20 0,672 17,07 9,250 11,862 9,631 13,268 21,276 21,723
10 7/8”, 276,23 72,00 0,656 16,66 9,407 11,951 9,751 13,701 21,060 21,491
11 3/4” 54,00 0,435 11,05 10,724 12,463 11,067 13,425 15,463 15,796
298,45
60,00 0,489 12,42 10,625 12,557 10,970 13,425 17,300 17,653
65,00 0,534 13,56 10,625 12,636 10,890 13,425 18,816 19,211
71,00 0,582 14,78 10,430 12,719 10,803 13,425 20,420 20,857
11 7/8” 67,80 0,550 13,97 10,619 12,787 10,986 13,425 19,568 19,941
301,63
71,80 0,582 14,78 10,555 12,844 10,929 13,425 20,648 21,089
13 3/8” 61,00 0,430 10,92 12,359 14,085 12,715 13,386 17,487 17,842
339,73
68,00 0,480 12,19 12,259 14,175 12,624 13,386 19,445 19,852
72,00 0,514 13,06 12,250 14,236 12,563 13,386 20,768 21,213
77,00 0,550 13,97 12,119 14,299 12,498 13,386 22,160 22,625
13 3/8” 80,70 0,580 14,73 12,059 14,350 12,443 13,386 23,314 23,777
339,73
85,00 0,608 15,44 12,003 14,400 12,394 13,386 24,386 24,888
86,00 0,625 15,88 11,969 14,429 12,362 13,386 25,035 25,556
92,00 0,672 17,07 11,875 14,510 12,277 13,386 26,818 27,392
13 5/8”, 346,08 88,20 0,625 15,88 12,250 14,681 12,614 13,386 25,525 26,065
14” 82,20 0,560 14,22 12,693 14,878 13,098 15,906 23,644 24,130
355,60
82,50 0,562 14,27 12,689 14,882 13,096 15,906 23,726 24,223
86,00 0,600 15,24 12,613 14,943 13,037 15,906 25,258 25,653
93,00 0,650 16,51 12,513 15,030 12,947 15,906 27,261 27,691
96,90 0,670 17,02 12,473 15,069 12,900 15,906 28,058 28,622
100,00 0,700 17,78 12,413 15,114 12,856 15,906 29,248 29,695
106,00 0,750 19,05 12,313 15,199 12,768 15,906 31,220 31,710
114,00 0,800 20,32 12,213 15,281 12,677 15,906 33,175 33,689
15” 92,50 0,580 14,73 13,653 15,994 14,077 13,071 26,275 26,798
381,00
107,00 0,675 17,15 13,463 16,161 13,906 13,071 30,377 31,025
16” 84,00 0,495 12,57 14,823 16,862 15,233 12,520 24,112 24,597
406,40
95,00 0,566 14,38 14,679 16,992 15,107 12,520 2 7 ,444 28,050
Tabela 4.48. Siły rozluźniające połączenia gwintowego VAM TOP [31]
Średnica Masa Siła rozluźniająca połączenie (x l0 0 0 )

Grubość
zewn jednost 55 80 90 95 110 125 140 150
ścianki
kowa P si] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi]
[in], (mm) [lb/ft] [cal] [lb]
5” 13,00 0,253 208 302 340 358 415 472 528 566
127,00
15,00 0,296 241 350 394 416 481 547 612 656
18,00 0,362 290 422 475 501 580 659 739 791
20,30 0,408 324 471 530 559 647 736 824 883
20,80 0,422 334 486 546 577 668 759 850 910
21,40 0,437 345 501 564 595 689 783 877 940
23,20 0,478 374 543 611 645 747 849 951 1019
24 ,1 0 0,500 389 566 636 672 778 884 990 1060
5 1/2” 14,00 0,244 222 322 363 383 443 504 564 604
139,70
15,50 0,275 248 361 406 429 497 564 632 677
17,00 0,304 273 397 447 471 546 620 695 744
20,00 0,361 321 466 525 554 641 729 816 874
23,00 0,415 365 530 597 630 729 829 928 995
26,00 0,476 413 601 676 714 826 939 1052 1127
26,80 0,500 432 628 707 746 864 982 1100 1178
28,40 0,530 455 662 745 786 910 1034 1159 1241
29,70 0,562 479 697 785 828 959 1090 1221 1308
5 3/4” 18,10 0,304 286 416 468 494 572 650 728 780
146,05
19,70 0,335 313 456 ~ 513 541 627 712 798 855
21,80 0,375 348 507 570 602 697 792 887 950
6 5/8” 20,00 0,288 315 459 516 545 631 717 803 860
168,28
23,20 0,330 359 522 587 620 718 816 914 979
24,00 0,352 382 555 624 659 763 867 971 1041
28,00 0,417 447 651 732 773 895 1017 1139 1220
32,00 0,475 505 734 826 872 1009 1147 1285 1377
36,70 0,562 589 856 963 1017 1178 1338 1499 1606
7" 23,00 0,317 366 532 599 632 732 832 932 998
177,80
26,00 0,362 415 604 679 717 830 944 1057 1132
4 . 1 0 . Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich p o łą c z e ń ______________________________ 441
Tabela 4.48 cd.

Grubość
zewn jednost 55 80 90 95 110 125 140 150
ścianki
kowa [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi]
7” 29,00 0,408 465 676 760 803 929 1056 1183 1267
177,80
32,00 0,453 512 745 839 885 1025 1165 1304 1398
35,00 0,498 559 814 915 966 1119 1272 1424 1526
38,00 0,540 603 877 986 1041 1205 1370 1534 1644
41,00 0,590 653 950 1069 1129 1307 1485 1663 1782
42,70 0,625 688 1001 1127 1189 1377 1565 1752 1878
7 5/8” 26,40 0,328 414 602 677 714 827 940 1053 1128
193,68
29,70 0,375 470 683 769 811 940 1068 1196 1281
33,70 0,430 535 778 875 923 1069 1215 1361 1458
35,80 0,465 575 837 941 994 1151 1308 1464 1569
39,00 0,500 616 895 1007 1063 1231 1399 1567 1679
42,80 0,562 686 998 1122 1185 1372 1559 1746 1871
45,30 0,595 723 1051 1183 1248 1446 1643 1840 1971
47,10 0,625 756 1100 1237 1306 1512 1718 1924 2062
7 3/4”
46,10 0,595 736 1070 1204 1271 1471 1672 1872 2006
196,85
8 5/8” 36,00 0,400 568 827 930 982 1137 1292 1447 1550
219,08
40,00 0,450 636 925 1040 1098 1271 1445 1618 1734
44,00 0,500 702 1021 1149 1212 1404 1595 1787 1914
49,00 0,557 776 1129 1271 1341 1553 1765 1977 2118
52,00 0,595 826 1201 1351 1426 1651 1876 2101 2252
9 5/8” 36,00 0,352 564 820 923 974 1128 1282 1436 1538
244,48
40,00 0,395 630 916 1031 1088 1260 1432 1604 1718
43,50 0,435 691 1005 1130 1193 1381 1570 1758 1884
47,00 0,472 746 1086 1221 1289 1493 1697 1900 2036
53,50 0,545 855 1244 1399 1477 1710 1943 2176 2332
58,40 0,595 928 1350 1519 1604 1857 2110 2363 2532
9 7/8"
62,80 0,625 999 1453 1635 1725 1998 2270 2543 2724
250,83
Tabela 4.48 cd.
Średnica M asa Siła rozluźniająca połączenie (x l0 0 0 )

Grubość
zewn jednost 80
55 90 95 110 125 140 150
ścianki
[in], (mm] [lb/ft] [cal] [lb]
9 7/8” 65,30 0,650 1036 1507 1695 1790 2072 2355 2637 2826
250,83
66,40 0,661 1052 1531 1722 1818 2105 2392 2679 2870
66.90 0,668 1063 1546 1739 1836 2125 2415 2705 2898
67.50 0,678 . 1077 1567 1763 1861 2155 2449 2743 2939
68,00 0,694 1101 1601 1802 1902 2202 2502 2802 3003
68.90 0,700 1110 1614 1816 1917 2219 2522 2825 3027
70.50 0,720 1139 1657 1864 1967 2278 2589 2899 3106
72,00 0,725 1146 1667 1876 1980 2293 2605 2918 3126
10” 67,20 0,672 1083 1575 1772 1871 2166 2462 2757 2954
254,00
68,70 0,688 1107 1610 1811 1912 2214 2516 2818 3019
71,80 0,722 1157 1684 1894 1999 2315 2631 2946 3157
10 3/4” 45.50 0,400 715 1040 1171 1236 1431 1626 1821 1951
273,05
51,00 0,450 801 1165 1310 1383 1602 1820 2039 2184
55.50 0,495 877 1276 1435 1515 1754 1993 2233 2392
60.70 0,545 961 1398 1573 1660 1922 2184 2446 2621
65.70 0,595 1044 1519 1708 1803 2088 2373 2657 2847
71,10 0,650 1134 1650 1856 1959 2269 2578 2888 3094
73,20 0,672 1170 1702 1915 2021 2340 2660 2979 3191
10 7/8”,
72,00 0,656 1158 1685 1895 2001 2317 2633 2948 3159
276,23
113/4” 54.00 0,435 850 1237 1392 1469 1701 1933 2165 2319
298,45 60.00 0,489 952 1384 1557 1644 1903 2163 2422 2595
65.00 0,534 1035 1505 1693 1788 2070 2352 2634 2822
71.00 0,582 1123 1634 1838 1940 2246 2553 2859 3063
11 7/8” 67.80 0,550 1076 1565 1761 1859 2152 2446 2740 2935
301,63 71.80 0,582 1136 1652 1858 1962 2271 2581 2891 3097
13 3/8” 61,00 0,430 962 1399 1574 1661 1924 2186 2448 2623
339,73
68,00 0,480 1069 1556 1750 1847 2139 2431 2722 2917
72.00 0,514 1142 1661 1869 1973 2284 2596 2908 3115
77.00 0,550 1219 1773 1994 2105 2438 2770 3102 3324
80,70 0,580 1282 1865 2098 2215 2565 2914 3264 3497
85.00 0,608 1341 1951 2195 2317 2682 3048 3414 3658
86.00 0,625 1377 2003 2253 2378 2754 3129 3505 3755
Tabela 4.48 cd.

Grubość
zewn jednost 55 80 90 95 110 125 140 150
ścianki
13 3/8”
92,00 0,672 1475 2145 2414 2548 2950 3352 3755 4023
339,73
13 5/8”
88,20 0,625 1404 2042 2297 2425 2808 3191 3574 3829
346,08
14” 82,20 0,560 1300 1892 2128 2246 2601 2956 3310 3547
355,60 82,50 0,562 1305 1898 2135 2254 2610 2966 3322 3559
86,00 0,600 1389 2021 2273 2400 2778 3157 3536 3789
93,00 0,650 1499 2181 2453 2590 2999 3408 3817 4089
96,90 0,670 1543 2245 2525 2666 3086 3507 3928 4209
100,00 0,700 1609 2340 2632 2779 3217 3656 4095 4387
106,00 0,750 1717 2498 2810 2966 3434 3903 4371 4683
114,00 0,800 1825 2654 2986 3152 3649 4147 4645 4976
15” 92,50 0,580 1445 2102 2365 2496 2890 3284 3679 3941
381,00 107,00 1671
0,675 2430 2734 2886 3341 3797 4253 4557
16” 84,00 0,495 1326 1929 2170 2291 2652 3014 3376 3617
406,40 95,00 0,566 1509 2196 2470 2607 3019 3431 3842 4117
Połączenie złączkowe VAM HP
W : I
biutai
■IЧ*—:>
----- Rys. 4.36. Połączenie złączkowe VAM HP [31]

Połączenie złączkowe VAM HP (rys. 4.36) jest przykładem połączenia

z zarysem gwintu trapezowego zaokrąglonego z podwójnym uszczelnieniem typu
metal-metal. Zaprojektowane i używane na złożach o ekstremalnych ciśnieniach
i temperaturach lub w środowisku korozyjnym, np. H2S. Posiada dodatkowe
uszczelnienie na środku powierzchni gwintu. Duża wysokość gwintu daje bardzo
dobrą wytrzymałość na naprężenia rozciągające oraz zginające. Podstawowe wy
miary połączenia złączkowego VAM HP przedstawia tab. 4.49. Tab. 4.50 podaje
siły rozluźniające połączenia gwintowego.
Tabela 4.49. Podstawowe wymiary połączenia złączkowego VAM HP [31]
Średnica
Masa Średnica Średnica Pole Pole
Średnica Grubość trzpienia Długość
jednost zewn. wewn. przekroju przekroju
zewn. ścianki kontrol połączenia
kowa połączenia połączenia rury połączenia
nego
w . [lb/ft] [in] [in] [in] [in2]

[mm] [in] [in] [m 2]
(mm)
7 5/8” 51,20 0,687 17,45 6,126 8,094 6,309 15,906 14,975 11,675
(193,68) 55,30 0,750 19,05 6,000 8,120 6,124 16,614 16,199 12,436
10 1/8”
- 0,800 20,32 8,500 11,070 8,593 18,071 23,436 23,563
(257,18)
10 3/4” 71,10 0,650 16,51 9,294 11,437 9,631 17.047 20,624 18,555
(273,05) 73.20 0,672 17,07 9,250 11.470 9,616 17.047 21,275 19,156
79.20 0,734 18,64 9,126 11,344 9,337 17,874 23,097 19,308
85,30 0,797 20,24 9,000 11.470 9,352 18,012 24,921 21,674
100,40 0,960 24,38 8,674 11.470 9,085 18,425 29,526 23,510
110.20 1,050 26,67 8,494 11,491 8,871 18,819 31,997 25,598
11 7/8”
- 0,930 23,63 9,859 12,900 10,124 20,197 31,983 31,977
(301,63)
Tabela 4.50. Siły rozluźniające połączenia złączkowego VAM HP [31]

Średnica Grubość
Siła rozluźniająca (x l0 0 0 lb)
zewn. ścianki
55 80 85 90 95 100 110 125 140 150
[in], (mm) [in] [mm]
[ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi]
7 5/8” 0,687 17,45 642 934 992 1051 1109 1167 1284 1459 1634 1751
(193,68) 0,750 19,05 684 995 1057 1119 1181 1244 1368 1555 1741 1865
10 1/8”
0,800 20,32 1296 1885 2003 2121 2238 2356 2592 2945 3299 3534
(257,18)
10 3/4” 0,650 16,51 1021 1484 1577 1670 1763 1856 2041 2319 2598 2783
(273,05)
0,672 17,07 1054 1533 1628 1724 1820 1916 2107 2395 2682 2873
0,734 18,64 1062 1545 1641 1738 1834 1931 2124 2414 2703 2896
4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich połączeń _______ .______________ 445
Tabela 4.50 cd.

Średnica Grubość
Siła rozluźniająca (x l0 0 0 lb)
zewn. ścianld
55 80 85 90 95 100 110 125 140 150
{in], (mm) [in] [mm]
[ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi]
10 3/4” 0,797 20,24 1192 1734 1842 1951 2059 2167 2384 2709 3034 3251
(273,05) 0,960 24,38 1293 1881 1998 2116 2233 2351 2586 2939 3291 3527
1,050 26,67 1408 2048 2176 2304 2432 2560 2816 3200 3584 3840
11 7/8”
0,930 23,63 1759 2558 2718 2878 3038 3198 3517 3997 4477 4796
(301,63)
Połączenie złączkowe VAM UW ST

Połączenie VAMHWST (rys. 4.37) jest połączeniem złączkowym klasy Pre
mium, dostępnym w zakresie średnic: 5”- 1 4 ”. Posiada grube, stożkowe połączenie
z uszczelnieniem typu metal - metal na czołowej części czopa. Połączenie złączko
we VAM HWST znajduje zastosowanie w rurach okładzinowych grubościennych
pod kolumnę eksploatacyjną i dodatkową. Połączenie VAM HWST zachowuje
swoje cechy gazoszczelne do temperatury 250°C, co daje możliwość aplikacji
w środowisku wysokich ciśnień, wysokich temperatur.
Rys. 4.37. Zarys połączenia złączkowego VAM HWST [31]
Podstawowe wymiary połączenia VAM HWST podano w tab. 4.51.

446
Tabela 4.51. Wymiary oraz sity rozluźniające połączenia HWST [31]
_____________________________________________________________________________________________________________________________
Średnica Masa Grubość ścianki Średnica Średnica Długość Pole Pole Siły rozluźniające połączenie
zewn. jednostkowa wewn. zewn. połączenia przekroju przekroju (Х І000 lb.)
połączenia połączenia połączenia rury
80 90 95 110 125
[cal] (mm) [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [cal] [cal] [caP] [cal2]
[ksi] [ksi] [ksi] [ksi] [ksi]
5” 30,20 0,650 16,51 3,575 5,839 11,105 8,883 9,080 NA 799 844 977 1 110
(127,00) 32,15 0,700 17,78 3,475 5,882 11,477 9,456 9,650 NA 851 898 1 040 1 182
34,00 0,750 19,05 3,375 5,925 11,850 10,014 10,225 NA 901 951 1 102 1 252
35,88 0,800 20,32 3,275 5,969 12,221 10,556 10,804 ■ NA 950 1 003 1 161 1 320
5 1/2” 31,40 0,600 15,24 4,175 6,276 11,380 9,236 9,455 NA 831 877 1 016 1 155
(139,70) 32,60 0,625 15,88 4,125 6,307 11,380 9,572 9,767 NA 861 909 1 053 1 196
33,67 0,650 16,51 4,075 6,343 11,380 9,904 10,118 792 891 941 1 089 1 238
35,30 0,687 17,45 4,001 6,394 11,380 10,388 10,630 831 935 987 1 143 1 299
35,88 0,700 17,78 3,975 6,406 11,477 10,556 10,799 844 950 1 003 1 161 1 320
38,00 0,750 19,05 3,875 6,449 11,850 11,192 11,427 895 1 007 1 063 1 231 1 399
40,16 0,800 20,32 3,775 6,492 12,221 11,812 12,056 945 1 063 1 122 1299 1 477
40,50 0,812 20,62 3,751 6,504 12,309 11,959 12,220 957 1 076 1 136 1 315 1495
42,21 0,850 21,59 3,675 6,535 12,594 12,417 12,687 NA 1 118 1 180 1 366 1 552
43,22 0,875 22,23 3,625 6,555 12,781 12,714 12,984 NA 1 144 1 208 1 398 1 589
44,22 0,900 22,86 3,575 6,575 12,966 13,006 13,280 NA 1 171 1236 1 431 1 626
6 5/8” 41,48 0,650 16,51 5,200 7,516 11,105 12,201 12,481 976 1 098 1 159 1 342 1 525
(168,28) 47,10 0,750 19,05 5,000 7,618 11,850 13,843 14,161 1 107 I 246 1315 1 523 1 730
49,77 0,800 20,32 4,900 7,665 12,221 14,640 14,959 1 171 1 318 1 391 1 610 1 830
52,43 0,850 21,59 4,800 7,681 13,225 15,421 15,767 1 234 1 388 1465 1 696 1 928
Tabela 4.51 cd.
zewn. jednostkowa wewn. zewn. połączenia przekroju przekroju ( x l000 lb.)
80 90 95 110 125
[cal] (mm) [lb/ft] [cal] [mm] [cal] [cal] [cal] [cal2] [cal2]
6 5/8” ■ 55,03 0,900 22,86 4,700 7,744 13,225 16,187 16,531 1 295 1 457 1 538 1 781 2 023
(168,28) 57,58 0,950 24,13 4,600 7,807 13,225 16,937 17,300 1 355 1 524 1 609 1 863 2 117
60,08 1,000 25,40 4,500 7,728 13,072 17,671 18,053 1 414 1 590 I 679 1 944 2 209
7” 44,08 0,650 16,51 5,575 7,850 11,986 12,967 13,237 1 037 1 167 1232 1 426 1 621
(177,80) 46,00 0,670 17,02 5,535 7,870 12,162 13,324 13,595 1 066 1 199 1266 1 466 1 666
46,40 0,687 17,45 5,501 7,890 12,311 13,625 13,936 1 090 1 226 1294 1 499 1 703
47,10 0,700 17,78 5,475 7,902 12,425 13,854 14,158 1 108 1 247 1 316 1 524 1 732
49,50 0,730 18,54 5,415 7,929 12,689 14,379 14,672 1 150 1294 1366 1 582 1 797
50,10 0,750 19,05 5,375 7,949 12,865 14,726 15,033 1 178 1 325 1 399 1 620 1 841
52,97 0,800 20,32 5,275 7,996 13,306 15,582 15,911 1247 1402 1480 1 714 1 948
53,60 0,812 20,62 5,251 8,008 13,409 15,785 16,126 1 263 1421 1 500 1 736 1 973
55,83 0,850 21,59 5,175 8,043 13,746 16,423 16,791 1 314 1 478 1 560 1 806 2 053
57,24 0,875 22,23 5,125 8,063 13,967 16,837 17,182 1 347 1 515 1 600 1 852 2105
58,63 0,900 22,86 5,075 8,087 14,186 17,247 17,624 1 380 1 552 1 638 1 897 2 156
60,67 0,937 23,80 5,001 8,118 14,511 17,847 18,233 1 428 1 606 1 695 1 963 2 231
61,38 0,950 24,13 4,975 8,130 14,625 18,056 18,457 1 444 1 625 1 715 1 986 2 257
64,08 1,000 25,40 4,875 8,091 13,472 18,850 19,239 1 508 1 697 1 791 2 074 2 356
7 5/8” 52,10 0,700 17,78 6,100 8,539 12,425 15,229 15,545 1 218 1 371 1447 1 675 1 904
(193,68) 52,80 0,712 18,08 6,076 8,551 12,529 15,463 15,777 1 237 1 392 1469 1 701 1 933
55,30 0,750 19,05 6,000 8,591 12,865 16,199 16,548 1 296 1 458 1 539 1 782 2 025
4. Rury
okładzi
Tabela 4.51 cd.
448
_ _ _ _ _ _ ___________________________________________________________________________________________________________
zewn. jednostkowa wewn. zewn. połączenia przekroju przekroju (ХІ000 Ib.)
80 90 95 110 125
7 5/8” 58,31 0,800 20,32 5,900 8,638 13,306 17,153 17,501 1 372 1 544 1 630 1 887 2144
(193,68) 59,20 0,812 20,62 5,876 8,650 13,409 17,380 17,734 1 390 1 564 1 651 1 912 2 173
61,50 0,850 21,59 5,800 8,685 13,746 18,092 18,456 1447 1 628 1 719 1 990 2 262
64,64 0,900 22,86 5,700 8,732 14,186 19,014 19,411 1 521 1 711 1 806 2 092 2 377
64,95 0,905 22,99 5,690 8,736 14,231 19,106 19,496 1 528 1 720 1 815 2 102 2 388
67,72 0,950 24,13 5,600 8,780 14,625 19,922 20,370 1 594 1 793 1 893 2 191 2 490
9 5/8” 64,90 0,672 17,07 8,125 10,551 12,816 18,901 19,341 1 512 1 701 1 796 2 079 2 363
(244,48) 66,72 0,700 17,78 8,069 10,579 13,061 19,627 20,023 1 570 1 766 2 159
1 865 2 453
70,30 0,734 18,64 8,001 10,618 13,360 20,502 20,951 1 640 1 845 1 948 2 255 2 563
71,80 0,750 19,05 7,969 10,634 13,502 20,911 21,344 1 673 1 882 1 987 2 300 2 614
75,60 0,797 20,24 7,875 10,685 13,914 22,104 22,576 1 768 1 989 2100 2 431 2 763
75,90 0,800 20,32 7,869 10,689 13,942 22,180 22,667 1 774 1 996 2 107 2 440 2 773
79,66 0,850 21,59 7,769 10,740 14,382 23,432 23,926 1 875 2 109 2 226 2 578 2 929
83,86 0,900 22,86 7,669 10,791 14,822 24,669 25,188 1 974 2 220 2 344 2 714 3 084
88,02 0,950 24,13 7,569 10,843 15,261 25,891 26,454 2 071 2 330 2 460 2 848 3 236
10 3/4” 85,30 0,797 20,24 9,000 11,803 14,392 24,921 25,482 2 001 2 251 2 376 2 741 3 126
(273,05) 90,30 0,850 21,59 8,894 11,858 14,891 26,437 27,012 2 115 2 379 2 512 2 908 3 305
91,20 0,859 21,82 8,876 11,866 14,977 26,692 27,246 2 135 2 402 2 536 2 936 3 337
94,68 0,900 22,86 8,794 11,909 15,361 27,850 28,443 2 228 2 507 2 646 3 064 3 481
99,70 0,950 24,13 8,694 11,961 15,831 29,248 29,875 2 340 2 632 2 779 3217 3 656
Tabela 4.51 cd.
zewn. jednostkowa wewn. zewn. połączenia przekroju przekroju (Х І000 lb.)
80 90 95 110 125
1 0 %” 100,40 0,960 24,38 8,674 11,969 15,924 29,526 30,118 2 362 2 657 2 805 3 248 3 691 _
_
(273,05) 110,20 1,050 26,67 8,494 11,941 14,578 31,997 32,668 2 560 2 880 3 040 3 520 4 000
11 %" 77,06 0,650 16,51 10,294 12,650 13,012 22,667 23,173 1 813 2 040 2153 2 493 2 833
(298,45) 82,61 0,700 17,78 10,194 12,705 13,482 24,300 24,795 1 944 2 187 2 309 2 673 3 038
88,11 0,750 19,05 10,094 12,764 13,952 25,918 26,502 2 073 2 333 2 462 2 851 3 240
93,56 0,800 20,32 9,994 12,819 14,422 27,520 28,134 2 202 2 477 2 614 3 027 3 440
98,95 0,850 21,59 9,894 12,874 14,891 29,107 29,768 2 329 2 620 2 765 3 202 3 638
104,29 0,900 22,86 9,794 12,925 15,361 30,678 31,327 2 454 2 761 2 914 3 375 3 835
109,58 0,950 24,13 9,694 12,976 15,831 32,233 32,886 2 579 2 901 3 062 3 546 4 029
13 3/8” 94,76 0,700 17,78 11,819 14,346 13,482 27,874 28,517 2 230 2 509 2 648 3 066 3 484
4. Rury
(339,73) 101,13 0,750 19,05 11,719 14,402 13,952 29,747 30,361 2 380 2 677 2 826 3 272 3 718
107,44 0,800 20,32 11,619 14,461 14,422 31,604 32,299 2 528 2 844 3 002 3 476 3 951
113,70 0,850 21,59 11,519 14,516 14,891 33,446 34,150 2 676 3 010 3177 3 679 4181
okładzinowe
119,91 0,900 22,86 11,419 14,571 15,361 35,272 36,005 2 822 3 174 3 351 3 880 4 409
122,01 0,917 23,29 11,385 14,591 15,520 35,889 36,658 2 871 3 230 3 409 3 948 4 486
126,06 0,950 24,13 11,319 14,626 15,831 37,083 37,863 2 967 3 337 3 523 4 079 4 635
14" 120,00 0,850 21,59 12,113 15,146 14,891 35,115 35,824 2 809 3 160 3 336 3 863 4 389
(355,60) 125,92 0,900 22,86 12,013 15,205 15,361 37,039 37,854 2 963 3 334 4 074 4 630
3519
132,41 0,950 24,13 11,913 15,260 15,831 38,948
Щ
39,798 3116 3 505 3 700 4 284 4 869

4 .1 0
Połączenie ULTRA DQX™

Złączkowe połączenie Ultra DQX™ (rys. 4.38) zaprojektowano do pracy przy
wysokich obrotach, w odcinkach o dużej intensywności skrzywienia, występu
jących w odwiertach poziomych (najczęściej w formacjach łupkowych). Różna
wysokość gwint trapezowego odwrotnego oraz dodatkowe uszczelnienie na czo
le czopa sprawia, iż połączenie to jest gazoszczelne, szczególnie przy wysokich
ciśnieniach. Gatunki stali wpływają na bardzo dobrą pracę połączenia, podda
wanego wszystkim rodzajom naprężeń w szczególnie wymagających ciężkich
warunkach geologicznych.
Wymiary połączenia ULTRA DQX ™ podano w tab. 4.52. W tab. 4.53 po
dano dopuszczalne momenty skręcające oraz siły rozluźniające połączenia gwin
towego.
Tabela 4.52. Podstawowe wymiary połączenia Ultra DQX™ [29]
długość gwintu
Średnica zewn.
Pole przekroju
połączenia
Całkowita
Średnica Masa
Grubość ścianki
zewn. nominalna
calizny połą
rury czenia
[in] [mm] [lb/ft] [kg/m] [in] [mm] [mm] [mm] [mm2] [mm2]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 1/2 114,3 10,5 15,65 0,224 5,7 127,00 191,6 1941,3 2969,0
11,6 17,28 0,25 6,4 127,00 191,6 2153,5 2969,0
12,6 18,77 0,271 6,9 127,00 191,6 2322,5 2969,0
13,5 20,12 0,29 7,4 127,00 191,6 2474,8 2969,0
15,1 22,50 0,337 8,6 127,00 191,6 2843,2 2969,0

5 127,0 15,0 22,35 0,296 7,5 141,30 208,1 2821,9 3768,4
18,0 26,82 0,362 9,2 141,30 208,1 3403,2 3768,4
21,4 31,89 0,437 11,1 141,30 208,1 4041,2 3768,4
23,2 34,57 0,478 12,1 141,30 208,1 4381,2 3768,4
24,1 35,91 0,5 12,7 141,30 214,5 4560,6 3816,1

5 1/2 139,7 15,5 23,10 0,275 7,0 153,67 209,4 2912,2 4062,6
17,0 25,33 0,304 7,7 153,67 209,4 3201,2 4062,6
20,0 29,80 0,361 9,2 153,67 209,4 3759,9 4062,6
23,0 34,27 0,415 10,5 153,67 209,4 4277,3 4062,6

6 5/8 168,3 20,0 29,80 0,288 7,3 187,71 216,5 3699,3 6522,6
Tabela 4.52 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 5/8 168,3 23 ,2 34 ,5 7 0,33 8,4 187,71 21 6 ,5 4 2 1 0 ,2 6 5 2 2 ,6
2 4 ,0 3 5 ,7 6 0,3 5 2 8,9 187,71 21 6 ,5 4 4 7 5 ,4 6 5 2 2 ,6
2 4 ,6 3 6 ,6 5 0 ,3 6 2 9,2 187,71 2 1 6 ,5 4 5 9 5 ,4 6 5 2 2 ,6
2 8 ,0 4 1 ,7 2 0,4 1 7 10,6 187,71 21 6 ,5 5 2 4 7 ,0 6 5 2 2 ,6
2 9 ,0 43,21 0,4 3 2 11,0 187,71 21 6 ,5 5 4 22,5 6 5 2 2 ,6
3 2 ,0 4 7 ,6 8 0,4 7 5 12,1 187,71 21 6 ,5 5 9 2 0 ,5 6 5 2 2 ,6

7 177,8 2 3 ,0 34 ,2 7 0,3 1 7 8,1 194 ,46 2 2 6 ,6 4 2 9 3 ,5 6 1 2 9 ,7
2 6 ,0 3 8 ,7 4 0,3 6 2 9,2 194 ,46 2 2 6 ,6 4 8 7 0 ,2 6 1 2 9 ,7
2 9 ,0 43,21 0,4 0 8 10,4 194 ,4 6 22 6 ,6 5 4 5 0 ,9 6 1 2 9 ,7
32 ,0 47 ,6 8 0,4 5 3 11,5 194 ,46 2 2 6 ,6 6 0 1 0 ,9 61 29,7
35 ,0 52 ,1 5 0,4 9 8 12,6 194 ,46 2 2 6 ,6 6 5 6 2 ,5 6 1 2 9 ,7
3 8 ,0 56 ,6 2 0 ,5 4 13,7 194 ,4 6 22 6 ,6 7 0 7 0 ,2 6 1 2 9 ,7
7 5/8 193,7 2 6 ,4 3 9 ,3 4 0,3 2 8 8,3 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 4 8 5 0 ,9 8635,5
29 ,7 4 4 ,2 5 0,375 9,5 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 5 5 1 0 ,2 8635,5
33 ,7 50,21 0,43 10,9 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 6 2 7 0 ,9 8635,5
35 ,8 5 3 ,3 4 0,4 6 5 11,8 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 6 7 4 8 ,3 8635,5
3 9 ,0 58,11 0,5 12,7 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 7 2 2 0 ,5 8635,5
42 ,8 6 3 ,7 7 0,5 6 2 14,3 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 8 0 4 5 ,0 8635,5
45 ,3 6 7 ,5 0 0,5 9 5 15,1 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 8 4 7 7 ,9 8635,5
47,1 70 ,1 8 0,6 2 5 15,9 2 1 5 ,9 0 2 4 0 ,9 8 8 66,9 8635,5

8 5/8 219,1 3 2 ,0 4 7 ,6 8 0,3 5 2 8,9 2 4 4 ,4 8 ‘ 2 4 0 ,9 5 9 0 2 ,5 10930,9
3 6 ,0 5 3 ,6 4 0,4 10,2 2 4 4 ,4 8 2 4 0 ,9 6 6 68,3 10930,9
4 0 ,0 5 9 ,6 0 0,45 11,4 2 4 4 ,4 8 2 4 0 ,9 7 4 5 6 ,0 10930,9
4 4 ,0 6 5 ,5 6 0,5 12,7 2 4 4 ,4 8 2 4 0 ,9 8 2 3 4 ,0 10930,9
4 9 ,0 73,01 0 ,5 5 7 14,1 2 4 4 ,4 8 2 4 0 ,9 9 1 0 8 ,2 10930,9

9 5/8 2 4 4 ,5 3 6 ,0 5 3 ,6 4 0 ,3 5 2 8,9 2 6 9 ,8 8 2 4 0 ,9 6 6 1 5 ,4 12141,9
4 0 ,0 5 9 ,6 0 0,3 9 5 10,0 2 6 9 ,8 8 2 4 0 ,9 7 3 89,5 12141,9

4 3 ,5 64 ,8 2 0 ,4 3 5 11,0 2 6 9 ,8 8 2 4 0 ,9 8 1 0 2 ,4 12141,9
4 7 ,0 70 ,0 3 0,4 7 2 12,0 2 6 9 ,8 8 24 0 ,9 8 7 5 6 ,0 12141,9
53,5 7 9 ,7 2 0,5 4 5 13,8 2 6 9 ,8 8 24 0 ,9 1 0029,5 12141,9

Tabela 4.52 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9 5/8 2 4 4 ,5 5 8 ,4 87,02 0,5 9 5 15,1 2 6 9 ,8 8 2 4 0 ,9 10889,5 12141,9
10 3/4 2 7 3 ,1 4 0 ,5 60 ,3 5 0,35 8,9 2 9 8 ,4 5 2 4 3 ,5 7 3 77,3 13544,5
4 5 ,5 6 7 ,8 0 0,4 10,2 2 9 8 ,4 5 2 4 3 ,5 8 3 90,8 13544,5
5 1 ,0 75 ,9 9 0,45 11,4 2 9 8 ,4 5 243,5 9 3 9 4 ,0 13544,5
5 5 ,5 82 ,7 0 0,4 9 5 12,6 2 9 8 ,4 5 2 4 3 ,5 10288,2 13544,5
60,7 9 0 ,4 4 0,5 4 5 13,8 2 9 8 ,4 5 243,5 11272,7 13544,5
65 ,7 9 7 ,8 9 0,5 9 5 15,1 2 9 8 ,4 5 24 3 ,5 1 2246,2 13544,5
11 3/4 2 9 8 ,5 4 7 ,0 70,03 0,3 7 5 9,5 3 2 3 ,8 5 2 3 8 ,4 8 6 4 5 ,7 14670,3
5 4 ,0 80 ,4 6 0,4 3 5 11,0 3 2 3 ,8 5 2 3 8 ,4 9 9 7 6 ,0 14670,3
6 0 ,0 8 9 ,4 0 0,4 8 9 12,4 3 2 3 ,8 5 2 3 8 ,4 11161,1 14670,3
54 ,5 81,21 0,38 9 ,7 3 6 5 ,1 3 24 0 ,9 1 0008,2 16682,5
13 3/8 3 3 9 ,7 6 1 ,0 9 0 ,8 9 0,43 10,9 3 6 5 ,1 3 24 0 ,9 11281,7 16682,5
6 8 ,0 1 01 ,3 2 0,48 12,2 3 6 5 ,1 3 2 4 0 ,9 1 2544,9 1 6682,5
7 2 ,0 107,28 0 ,5 1 4 13,1 3 6 5 ,1 3 2 4 0 ,9 13398,5 16682,5
Rys. 4.38. Połączenie złączkowe Ultra DQX™ [29]

4.10. Charakterystyka rur okładzinowych oraz ich p o łą c z e ń ______________ _______ 453
Tabela 4.53a. Dopuszczalne momenty skręcające oraz siły rozluźniające połączenia

żłączkowego Ultra DQX™ [29]
J-55 L-80
Siła
Moment skręcający Moment skręcający
rozluźniająca
Średnica Masa
zewn. nominalna optymalny graniczny graniczna optymalny graniczny
[ft-lb] [ft-lb] [lb] [ft-lb] [ft-lb]
[in] [mm] [lb/ft] J-55 L-80
1 2 3 4 5 6 7 8
4 1/2 114,3 10,5 2900 4600 240700 4 900 7 900
11,6 3300 5300 267000 6 000 9 500
12,6 3700 5900 288000 6 800 10 800

13,5 4000 6400 306800 7 500 12 000
15,1 4800 7600 352600 9 200 14 800
5 127,0 15,0 5000 8000 349900 9 100 14700
18,0 6400 10200 422000 12 200 19 500
21,4 7800 12500 467300 15 500 24 800
23,2 8600 13700 467300 17 200 27 500
24,1 9000 14300 473200 18 100 29 000
5 1/2 139,7 15,5 5200 8300 361100 9 500 15 200
17,0 5900 9500 397000 11 200 17 900
20,0 7400 11800 466300 14 400 23 100
23,0 8600 13900 503800 17 400 27 800
6 5/8 168,3 20,0 7800 12600 458700 14 500 23 200
23,2 9400 15100 522100 18 100 29 000
24,0 10200 16400 555000 19 900 31 900
24,6 10600 16900 569800 20 800 33 200
28,0 12600 20100 650600 25 300 40 400
29,0 13100 21000 672400 26 500 42 300
32,0 14600 23400 603900 29 900 47 800
7 177,8 23,0 9300 15000 532400 18 000 28 700
26,0 11200 17900 603900 22 200 35 500
29,0 13100 20900 676000 26 400 42 300
32,0 14900 23800 745400 30 500 48 800
35,0 16600 26600 760000 34 400 55 100

38,0 18200 29100 760000 38 100 60 900
Tabela 4.53a (cd).
1 2 3 4 5 6 7 8
7 5/8 193,7 2 6 ,4 11000 176 0 0 601500 2 0 4 00 32 7 0 0
2 9 ,7 13 3 0 0 21400 683300 2 5 7 00 41 2 0 0
33,7 16 0 0 0 25700 777600 31 800 50 900
35,8 17700 28300 836800 35 600 57 0 00
3 9 ,0 19300 31000 895400 39 4 00 63 0 0 0
42,8 22200 35500 997600 45 800 73 4 0 0
4 5 ,3 23700 37900 10 5 1 3 0 0 4 9 2 00 78 800
47,1 25000 40000 1 0 70800 5 2 300 83 6 00

8 5/8 2 1 9 ,1 3 2 ,0 15200 24300 731900 2 9 3 00 4 6 9 00
3 6 ,0 18300 29200 826900 3 6 3 00 58 100
4 0 ,0 21400 34200 924600 43 4 0 0 69 5 0 0
4 4 ,0 24500 39200 1 021000 5 0 4 00 80 7 0 0
4 9 ,0 27900 44700 1 129400 58 2 00 93 2 0 0

9 5/8 2 4 4 ,5 3 6 ,0 18 1 0 0 28900 820400 35 800 57 3 0 0
4 0 ,0 21500 34500 916300 43 7 00 69 900
43,5 24700 39600 10 0 4 7 0 0 50 9 00 81 4 0 0
4 7 ,0 27600 44200 1 085800 57 500 92 000
53,5 33200 53200 1 243700 70 3 00 112 4 0 0
5 8 ,4 37000 59200 1 350300 78 800 126 100

10 3/4 273,1 4 0 ,5 21400 34200 914800 43 100 69 0 0 0
4 5 ,5 26500 42400 1 0 40500 5 4 600 87 4 0 0
5 1 ,0 31500 50400 1 1 64900 66 000 105 6 0 0
55,5 35900 57400 1275800 7 6 100 121 7 0 0
60,7 40800 65200 13 9 7 8 0 0 87 100 139 4 0 0
65,7 45500 72900 15 1 8 6 0 0 98 0 00 156 8 00
11 3/4 2 9 8 ,5 4 7 ,0 28200 45100 10 7 2 1 0 0 58 800 9 4 100
5 4 ,0 35500 56800 12 3 7 0 0 0 75 300 120 5 0 0
6 0 ,0 41900 67100 13 8 4 0 0 0 89 900 143 9 0 0

13 3/8 3 3 9 ,7 54,5 36200 57900 1 2 41100 7 6 6 00 122 6 0 0
6 1 ,0 44100 70600 13 9 9 0 0 0 9 4 6 00 151 4 0 0
68,0 51900 83100 15 5 5 6 0 0 112 500 179 9 0 0
72,0 57200 91500 16 6 1 4 0 0 1 24 40 0 199 100

Tabela 4.53b. Dopuszczalne momenty skręcające oraz siły rozluźniające połączenie

złączkowego Ultra DQX™ (cd.)
---------------- 1
.i. P-110 Q-125
asa non
nalna
Średnica Siła Moment Siła Moment
zewn. rozluźniająca skręcający rozluźniająca skręcający
s granicz. zrywające optym. granicz. granicz. zrywające optym. granicz.
[cal] [mm] [lb/ft] [lbs] [lbs] [ft-lbs] [ft-lbs] [lbs] [lbs] [ft-lbs] [ft-lbs]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4 1/2 114,3 10,5 331000 365500 4500 7200 376100 398100 4900 7900
11,6 367200 405400 5400 8600 417200 441600 6000 9500
12,6 396000 437300 6100 9800 450100 476300 6800 10800
13,5 421900 465900 6700 10800 479400 507400 7500 12000
15,1 484800 535400 8300 13200 550900 583100 9200 14800
5 127,0 15,0 481200 529100 8300 13200 546800 576800 9100 14700
18,0 580200 638000 10900 17500 659300 695600 12200 19500
21,4 642500 703200 13800 22100 730100 767500 15500 24800
23,2 642500 703200 15300 24600 730100 767500 17200 27500
24,1 650600 712200 16100 25800 739400 777200 18100 29000
5 1/2 139,7 15,5 496500 543800 8600 13800 564300 593400 9500 15200
17,0 545900 597800 10100 16100 620300 652300 11200 17900
20,0 641100 702100 12900 20600 728500 766100 14400 23100
23,0 692700 755100 15500 24800 787100 824800 17400 27800
6 5/8 168,3 20,0 630700 684200 13100 21000 716700 748300 14500 23200
23,2 717900 778800 16200 26000 815800 851700 18100 29000
24,0 763100 827800 17800 28600 867100 905300 19900 31900
24,6 783500 850000 18600 29700 890300 929600 20800 33200
28,0 894600 970500 22500 36100 1016600 1061400 25300 40400
29,0 924500 1003000 23600 37800 1050600 1096900 26500 42300
32,0 1009500 1095200 26600 42500 1147200 1197800 29900 47800
7 177,8 23,0 732100 791700 16100 25800 831900 866500 18000 28700
26,0 830400 898000 19800 31700 943600 982900 22200 35500
29,0 929400 1005100 23600 37700 1056200 1100100 26400 42300
32,0 1024900 1108400 27100 43400 1164700 1213100 30500 48800
35,0 1045100 1123900 30600 49000 1187600 1231700 34400 55100
38,0 1045100 1123900 33800 54100 1187600 1231700 38100 60900
7 5/8 193,7 26,4 827100 889700 18400 29500 939900 975000 20400 32700
Tabela 4.53b (cd).
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
7 5/8 193,7 29,7 939500 1010700 23100 36900 1067700 1107500 25700 41200
33,7 1069200 1150200 28400 45500 1215000 1260400 31800 50900
35,8 1150600 1237700 31800 50900 1307500 1356300 35600 57000
39,0 1231100 1324400 35100 56100 1399000 1451300 39400 63000
42,8 1371700 1475700 40800 65300 1558800 1617100 45800 73400
45,3 1445500 1555000 43700 70000 1642600 1704000 49200 78800
47,1 1472300 1572100 46400 74300 1673100 1725800 52300 83600

8 5/8 219,1 32,0 1006300 1073400 26300 42100 1143600 1178600 29300 46900
36,0 1136900 1212700 32400 51900 1292000 1331600 36300 58100
40,0 1271300 1356000 38700 61900 1444600 1488900 43400 69500
44,0 1403900 1497400 44800 71800 1595300 1644300 50400 80700
49,0 1553000 1656500 51700 82800 1764700 1818900 58200 93200

9 5/8 244,5 36,0 1128000 1192800 32000 51200 1281800 1312500 35800 57300
40,0 1259900 1332300 38900 62300 1431700 1466000 43700 69900
43,5 1381500 1460900 45300 72500 1569900 1607500 50900 81400
47,0 1493000 1578800 51100 81700 1696500 1737200 57500 92000
53,5 1710100 1808400 62300 99700 1943300 1989900 70300 112400
58,4 1856700 1963500 69900 111800 2109900 2160500 78800 126100

10 3/4 273,1 40,5 1257900 1317300 38400 61500 1429400 1452900 43100 69000
45,5 1430700 1498200 48600 77800 1625800 1652400 54600 87400
51,0 1601700 1677400 58600 93800 1820200 1850000 66000 105600
55,5 1754200 1837100 67500 107900 1993400 2026100 76100 121700
60,7 1922000 2012800 77200 123500 2184100 2219900 87100 139400
65,7 2 088000 2186700 86700 138800 2372800 2411700 98000 156800

11 3/4 298,5 47,0 1474100 1530200 52200 83600 1675100 1691300 58800 94100
54,0 1700900 1765700 66800 106800 1932900 1951600 75300 120500
60,0 1903000 1975400 79700 127500 2162400 2183400 89900 143900

13 3/8 339,7 54,5 1706500 1746200 67900 108700 1939200 1936800 76600 122600
61,0 1923600 1968300 83800 134100 2185900 2183200 94600 151400
68,0 2139000 2188700 99500 159200 2430700 2427700 112500 179900

72,0 2284400 2 337600 110000 176100 2596000 2592800 124400 199100
4.10.6. Zasady przechowywania oraz przewozu rur

okładzinowych
Wszystkie wyroby rurowe należy odpowiednio przechowywać oraz transporto
wać, w celu uniknięcia ich uszkodzeń. Podczas transportu lądowego należy upew
nić się, iż wysokość stosu rur jest mniejsza od wysokości słupów naczepy (rys.
4.39). Poprawne ułożenie stosu rur na lądzie (rys. 4.43) umożliwia prawidłowe
przeprowadzenie inspekcji połączeń gwintowych, zgodności rur oraz badania
średnicy rur trzpieniem kontrolnym. W celu ochrony wyrobów rurowych stosuje
się specjalne protektory i opaski na gwinty (rys. 4.40), których położenie spraw
dza się przed każdorazowym załadunkiem, bądź rozładunkiem. Do prawidłowe
go magazynowania rur stosuje się drewniane podpórki oraz pasy z miękkiego
materiału o odpowiedniej wytrzymałości np. nylonu. Po każdorazowym załadun
ku należy upewnić się, czy nie ulegną zniszczeniu: przewożone rury, powłoki
oraz oznakowanie w postaci kolorowego kodu paskowego na wyrobie rurowym.
Celem stosowania wszystkich metod ochrony jest zabezpieczenie ładunku przed
przemieszczeniem podczas transportu. Dokładne wytyczne magazynowania oraz
transportu rur okładzinowych regulują przepisy prawne danego kraju.
W praktyce przemysłowej wszystkie narzędzia oraz miejsca magazyno
wania rur ze stopów odpornych na korozję (ang. CRA) powinny być wykonane
z materiału niemetalicznego, w celu zminimalizowania zanieczyszczenia żela
zem, chociaż nie ma to większego wpływu na korozję materiału danego wyro
bu. W przypadku długotrwałego magazynowania, zaleca się przechowywać rury
w środowisku zamkniętym np. w magazynie. Podstawowym warunkiem ochrony
wyrobów rurowych przed korozją jest sprawdzanie warunków, w jakich przecho
wywane są wyroby rurowe. W celu zabezpieczenia powierzchni gwintu przed ko
rozją, w pierwszym etapie producent zapewnia pokrycie połączeń cienką warstwą
wyrobów smarnych. W trakcie inspekcji sprawdza się także, czy we wnętrzu nie
ma ciał obcych, z uwagi na niebezpieczeństwo podczas przenoszenia rur w pozy
cji pionowej. Na rys. 4.41 pokazany jest sposób ułożenia lin na powierzchni rury
okładzinowej podczas transportu na terenie wiertni lub platformy wiertniczej.
Rury okładzinowe powinny być przechowywane w stosie rur przynajmniej
0,5m nad ziemią, aby uchronić wyroby rurowe przed zanieczyszczeniem, ciałami
obcymi, wodami powierzchniowymi lub roślinnością. Każdy pas rury musi być
zabezpieczony na każdym końcu przez kliny bezpieczeństwa w odległości 1/4
długości rur z każdej strony, aby zapobiec przemieszczeniu się rur podczas trans
portu. Kliny o wymiarach 4 x 4 (lOOmm x lOOmm) powinny być drewniane lub
plastikowe. Na terenie wiertni, zarówno w środowisku lądowym, jak i morskim
obszar przeznaczony na przechowanie rur jest bardzo mały. Dlatego bardzo waż
nym aspektem staje się planowanie dostaw wyrobów rurowych na teren wiertni.
Szczególnie w środowisku morskim bardzo ważnym problemem jest także po
prawne ułożenie wyrobów rurowych, w celu ich prawidłowego magazynowania.
W tym przypadku stosuje się metalowe ramy transportowe (rys. 4.42), ułożone
przynajmniej na dwóch warstwach, przy czym pierwsza warstwa od ramy powin

na być wykonana z drzewa.
4.11. Dokumentacja operacji rurowania i cementowania otworów wiertniczych ____ 459
Rys. 4.42. Metalowe ramy wykorzystywane do transportu rur okładzinowych [31]
D rew niane M urowana Betonowa

podkłady podstawa podstawa
kolejowe w sparta w sparta
podstawą podstawą
drzew ianą drzewianą
Rys. 4.43. Ułożenie wyrobów rurowych w stos w środowisku lądowym [31]
4.11. Dokumentacja operacji rurowania

i cementowania otworów wiertniczych
Proces rurowania otworu wiertniczego jest nieodzownie połączony z procesem
cementowania. Decyzje dotyczące wyboru metod i środków prowadzenia zabie
gów rurowania i cementowania powinny być podejmowane w oparciu o dokładne
rozpoznanie sytuacji panujących w otworze, posiadane środki techniczne i wła
sne doświadczenia. Wszystkie projekty i protokoły wraz z załącznikami należy
gromadzić w dokumentacji wiercenia w celu późniejszego przekazania ich wła
ścicielowi odwiertu. Projekt rurowania i cementowania stanowi podstawę przygo
towania i wykonania prac na podstawie „Projektu rurowania” (Zał. 6a i 6b) oraz
musi być bezpośrednio dozorowane przez kierownika wiertni (względnie osobę
dozoru wyższego wyznaczoną przez Kierownika Ruchu Zakładu). Wstępne dane
do wykonania zabiegów rurowania i cementowania obejmują:
• profilowanie krzywizny otworu,

• profilowanie średnicy otworu (badanie kawemomierzem),
• podstawowe dane geologiczne (Zał. 4),
• wstępne dane do zabiegu cementowania,
• metiyke zapuszczonych rur okładzinowych z uwzględnieniem elementów
uzbrojenia kolumny (Zał. 3).
Bezpośrednio po ukończeniu zabiegu rurowania oraz cementowania rur na
leży sporządzić „Protokół z przeprowadzonego rurowania otworu” (Zał. 2). Dla
kolumn wstępnych lub prowadnikowych dopuszcza się stosowanie skróconego
projektu oraz „Protokołu rurowania i cementowania” (zał. 6a i 6b). Rurowanie
otworów wiertniczych kolumnami technicznymi i eksploatacyjnymi należy pro
wadzić przy zainstalowanej głowicy przeciwerapcyjnej z zamknięciem na za
puszczane rury okładzinowe, jeśli stwierdzono występowanie:
• poziomów gazo- i roponośnych,
• innych płynów złożowych o anormalnych gradientach ciśnień.
W przypadku zapuszczania kolumny traconej należy zainstalować głowicę
przeciwerupcyjną ze szczękami odpowiadającymi wymiarowi przewodu wiertni
czego, na którym zapuszczana jest kolumna rur okładzinowych.
Przed rozpoczęciem dalszego wiercenia otworu, względnie przed rozpoczę
ciem opróbowania otworu, należy sporządzić „Protokół z czynności wykonywa
nych po ukończeniu cementowania rur” (zał. 8). Protokół z badań laboratoryjnych
cieczy wyprzedzających, zaczynów cementowych i kamienia cementowego
przedstawiony w zał. 7a i zał. 7b powinien zawierać pomiary następujących pa
rametrów:
• procentowy skład zaczynu,
• ciężar właściwy zaczynu,
• stosunek wodnocementowy,
• konsystencję (początek gęstnienia),
• wolną wodę (АРІ),
• filtrację HTHP (АРІ),
• reologię badaną za pomocą wiskozymetru obrotowego,
• wytrzymałość na ściskanie 24 h, 48 h lub ciągły zapis wytrzymałości
wykonywany przyrządem do badań nieniszczących.
Załączniki przedstawione poniżej, obejmują wzory podstawowych doku
mentów i protokołów wykorzystywanych do projektowania oraz wykonania za
biegu rurowania kolumn rur okładzinowych, zalecenia dotyczące prawidłowego
przygotowania i wykonania tego procesu, a także prac, jakie powinny być wyko
nane po zabiegu cementowania.
ZAŁĄCZNIK NR 1 [15]
dnia.
P R O JE K T RUROWANIA
w otworze.............................................rurami ф...................... ”,................. mm

od głębokości.................................. m do głębokości................................ m.
1. DANE OTW ORU:

Urządzenie wiertnicze typ........................................o udźwigu.......... , ......kN
Głębokość zapuszczenia poprzedniej kolumny ru r.................................... m,
średnica........................................... ” ................................................... mm.
Średnica wewnętrzna poprzedniej kolumny rur.............................mm.
Głębokość otworu..........................m o średnicy............................ mm.
Średnia otworu................................................mm wg kawemomierza.
Rodzaj płuczki..................... ,gęstość........... G/cm3, wiskoza...............s/l 000,
filtracja........... cm3/30 min, pH....... zasolenie......... g/l, ту..............lb/100 ft2
Krzywizna otworu.................................................................................................
Dodatkowe uwagi .
ąq 2 _______________________________________________________ 4. Rury okładzinowe
2. PR O JEK T RUROWANIA:
Zestawienie kolumny rur
Typ połączenia
Grubość Długość Od Do Ciężar Ciężar Zaleć.
zapuszczania
Producent
Kolejność
sekcji mom.
Materiał
ścianki sekcji głęb. głęb. 1 mb
rur rury rur w KGm
pow. D
[mm] [m] [m] [m] [KG] T [lbs/ft]
Razem
Sposób zabezpieczenia dolnego odcinka rur........................................

Rodzaj smaru użytego do skręcania rur................................................
Współczynniki bezpieczeństwa:
n (wspl. pzg) ................ k (wspł. rozł. połącz.)..............,s (wspł. pwew)
3. UZBROJENIE KOLUMNY RUR:
Lp. Nazwa Typ N a głęb. Lp. Nazwa Typ Na głęb.

uzbrojenia [m] uzbrojenia [m]
uszczelnienie
1 But do rur 6
rur traconych
mufa
2 Zawór zwrotny 7
dwustopniowa
Pierścień
3 8
oporowy
Paker
4 9 centralizatory
zewnętrzny
Wieszak rur
5 10
traconych
Rury zapuszczać z prędkością ....................................... m/s

W czasie zapuszczania rury dopełniać...................... c o .....................................
W czasie zapuszczania przepłukać otwór przez rury na głęb...................................
Sprawdzić szczelność zaworu zwrotnego i odpuścić z rur do...........................MPa
Wypłukać prewenter i więźbę z zaczynu cementowego..........................
Zamknąć przestrzeń poza rurową za pomocą.............................
Dotłoczyć do przestrzeni pozarurowej...... m3 , pozostawiając ciśnienie .... MPa
Dodatkowe uw agi.......................................................................................................
Za rurowanie otworu odpowiada..........................................

Za cementowanie rur w otworze odpowiada........................
Koordynator Prac z ramienia Kierownika Ruchu Zakładu:
Projekt opracował Projekt zatwierdził

ZAŁĄ CZN IK N R 2 [15]
. d n ia.
PROTOKOŁ
Z PR ZE PRO W A D ZO N E G O RUROWANIA O T W O R U .
Głębokość zapuszczonej kolumny rur 0 ............” ; .................... mm

w interwale od głębokości..................m do głębokości ................ m
Rurowanie rozpoczęto d n ia................r. o godz............. ,
ukończono dnia ....................r. o godz.....................
1. Do otworu zapuszczono następujące rury 0 mm.
Lp. Grubość Średnica Ilość Głębokość Ciężar Ciężar Moment

połączeń
Materiał
rur lm b. rur odcinka skręcania

gwint.
ścianki wewn. od do
Typ
rur w pow. w pow. [kGm]

[mm] [mm] [m] [m] [m] [T] [T]
RAZEM
2. Pierwszych... sztuk rur zostało zabezpieczonych przed rozkręceniem w sposób
3. Rury skręcono na smarze
4. Uzbrojenie kolumny rur ..
a) but rur ty p u ..................................... na głębokości.................. m.

b) zawór zwrotny ty p u .................... ... na głębokości.................. m.
c) zawór zwrotny ty p u .................... ... na głębokości.................. m.
d) bezpiecznik rurowyu.................. ....na głębokości.................. m.
e) pierścień oporowy ty p u .............. na głębokości.................m.

f) paker zewnętrzny..................... na głębokości................. m.
g) wieszak rur traconych ty p u .......... na głębokości.................m.
h) centrałizatory sprężynowe typu - ............szt
rozmieszczenie według programu centralizacji S.C................................
i) skrobak ty p u ........................................... , ilo ść.......... sztuk,
rozmieszczenie zgodnie z program em................................
Uwaga: Mufę kolumny rur prowadnikowej ustawić na głębokości.................. m
poniżej powierzchni terenu.
5. Więźba rurowa typu ................ ciśnienie ........... MPa.
6. Rury były kontrolowane szablonem: .................. 0 , ............... mm.
7. Objawy w czasie zapuszczania rur : .............................................................
8. Płukanie otworu po zapuszczeniu na głębokości:............. m ,................ min.
z wydatkiem ..................... przy ciśnieniu......................
9. Właściwości płuczki: rodzaj............., gęstość............. G/cm3, wiskoza .... s'1.
p H ............., filtracja ...... cm3/30 m in , zasolenie ...... g/l.
10. Uwagi: .................................................................................................................
Przedstawiciele Wykonawcy:
Przedstawiciel Zamawiającego:
ZA ŁĄ CZN IK N R 3 [15]
...................... dnia,
WYKAZ - METRYKA
zapuszczonych rur okładzinowych z uwzględnieniem elementów uzbrojenia
kolumny
Lp. Średnica Długość Długość Głębokość Grubość Gatunek Rodzaj Uwagi

P
zewn. rury narastająca od spodu ścianki stali połączenia
M s kolumny otworu rury
rury
2
- - [mm] M [m] [m] [mm] - - -

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ZAŁĄ CZN IK N R 4 [15]
.......................... d n ia .....................
ZAŁOŻENIA GEOLOGICZNE
do projektu rurowania otw oru......................... ruram i......” .................. mm
od głębokości..............m do głębokości.................m i cementowania od

głębokości...............m do głębokości..............m
Gradient ciśnienia złożowe
Interwał wymagający szcze

gólnie dobrego zacemento
Gradient ciśnienia szczeli
Przewidywane przypływy
Gradient ciśnienia geosta-

Temp. dynamiczna
ropy, gazu, solanki
go lub porowatość
Przepuszczalność
Temp. statyczna
Stratygrafia
Głębokość
Litologia
tycznego
nowania
wania
o stęż.
[m] [mD] [K] [°С] CK] r a ąs [mg/l]
[MPa/m] [MPa/m] [MPa/m] [m]
Opracował
Zatwierdził
..................dnia.
PROTOKÓŁ NR .....
z badań wytrzymałościowych rur okładzinowych.
1. Charakterystyka rur okładzinowych rur okładzinowych:

1.1 Średnica zewnętrzna rur....................... ".............................. mm.
1.2 Grubość ścianki rur .............................................................mm.
1.3 Gatunek stali.................................................................................
1.4 Typ i rodzaj złącza.......................................................................
2. Próbie poddano*:
2.1 Rury nowe nieposiadające atestu.
2.2 Rury nowe, których atest podaje nie odpowiednie ciśnienie próbne.
2.3 Rury używane................................
*-niepotrzebne skreślić
3. Sposób badania:
3.1 Przebadano..................szt. rur o łącznej długości................................. m.
3.2 Stosowane ciśnienie próbne.................MPa p rzez...............................s.
4. Wyniki badania:
Po sprawdzeniu powierzchni rur, stanu gwintów i próbie ciśnienia wnętrznego
uznano rury za:
4.1 Nadające się do rurowania szt. o łącznej długości ........................ m.
(Zostały oznakowane na złączce białym malowanym ręcznie pasem)
4.2 Wybrakowane......... szt. o łącznej długości........... m.
(Zostały oznakowane na złączce pasem czerwonym malowanym ręcznie)
Prowadzący badania:
Stanowisko Imię i nazwisko Podpis

ZAŁĄCZNIK NR 6 A [15]
..............................., dnia
PRO JEK T
rurowania i cementowania kolumny ru r............. w otworze.....
1. Głębokość otworu : - ................................ m

2. Średnica nominalna otworu : - ................................ ... mm
3. Płuczka : - ................................
gęstość................. lepkość............. filtracja
4. Dotychczasowe zarurowanie :
5. Dane dotyczące kolumny zapuszczanych rur:

Głębokość zapuszczenia kolumny r u r .......................... ..... m.
Średnica i rodzaj ru r:.......................................................
Moment skręcający połączenia rur:................................ KGm.
6. Uzbrojenie kolumny:
- but rurow y....................................................................
- łącznik rurowy z gniazdem żąd ła.............................. .....szt.
- centralizatory................................................................. ....szt.
-pierścienie ustalające do centralizatorów................... .... szt.
7. Opis technologii cementowania:

Cementowanie prowadzone będzie
Przygotować ,wody zarobowej
Do objętości .dodać:
Parametry zaczynu cementowego
Cementowanie będzie przeprowadzone ... stopniowo z użyciem ....klocków
cementacyjnych, wg projektu przedstawionego przez .
Wysokość korka cementowego w rurach m.
UWAGA:
Dalsze wiercenie można rozpocząć po stwierdzeniu związania próbek cementu
i uzbrojeniu otworu zgodnie z Planem Ruchu oraz wykonaniu próby szczelności
zapuszczonej kolumny rur.
Do chwili wyjścia obciążników z rur wiercenie prowadzić na zaniżonych para
metrach.
Projekt sporządził Zatwierdził

4.11. Dokumentacja operacji rurowania i cementowania otworów wiertniczych 471
ZAŁĄCZNIK NR 6b [15]
dnia...........
PROTOKÓŁ
z rurowania i cementowania kolumny rur w otworze
I. STAN OTWORU:
1. Głębokość otworu ......... m
2. Średnica nominalna odwiertu .......... mm
3. D o t y c h c z a s o w e zarurowanie:
a ) : ...... m średnica: ...........mm
b ) : ...... m średnica: ...........mm
4. Płuczka: .................................
Ciężar właściwy: ....... wiskoza ......... filtracja ...........
II. RUROWANIE OTWORU:

Rozpoczęto dnia:..............godz.............. ukończono dnia: ..............godz.
ІП. DANE TECHNICZNE ZAPUSZCZANIA RUR OKŁADZINOWYCH:
Uzbrojenie rur: typ buta (zawór zw rotny):..........................................
Zapuszczono kolumnę rur 0 : ................................
Długość Głębokość Gat. Rodzaj Grubość Waga Ciężar Rodzaj

odcinka zapuszczenia stali połączenia ścianki 1 m rur odcinka połą-
Lp. rur od do rur kolumny rur czenia
[m] [m] [mm] [kg] [kg]
1 2 3 4 5 6 7 8 9
ilość zabezpieczonych rur od spodu:

472 ______________________ 4. Rury okładzinowe
IV. CEMENTOWANIE:
1. Wtłaczanie zaczynu cementowego (data i marka cementu):
a) rozpoczęto godz............................. przy ciśn................... atm.

b) ukończono godz............................. przy ciśn................... atm.
c) użyto ton: ......................... innych środków kg: ..........
d) średni ciężar zaczynu cementowego: ............................
2. Wytłoczenie zaczynu cementowego (data): .........................
a) początek godz.............................. ciśnienie ................. atm.

b) koniec godz.................................. ciśnienie ................. atm.
c) ilość m3przybitki: ..........................m3 (woda, płuczka)
d) zasuwy zamknięto o godz......................

e) zarządzono stójkę godz...........................
f) czy cement wyszedł do wierzchu: .......
U w a g i : Cementowanie prowadzono przez
Przedstawiciel Zamawiającego:
ZAŁĄCZNIK NR 7 a [15]
.............................. dnia .............r.
PRO TOKÓŁ N R ......................

Z BADAŃ LABOLATORYJNYCH CIECZY BUFOROW EJ
Zleceniodawca: ......................................... - zlecenie n r ......................................

Wiertnia: ...................................................
Głębokość: ...................... m ( rury ..............)
Temp. dynam.: ....................... °С
1. SKŁAD CIECZY BUFOROW EJ
Składnik Ilość zaw artość w % Ilość n a 1 m3 wody
Woda z wiertni
* BWOW - tzn. w stosunku do ilości wody wziętej do sporządzenia buforu,

Uwaga: .........................................................................................................
2. REOLOGIA CIECZY BUFOROW EJ:

O broty Temp. 20“C Tem p.......... °С
600
300
200
100
60
30
6
3
PV
YP
3. GĘSTOŚĆ CIECZY B U F O R O W E J-..................................g/cm3
Badania w ykonał: ............................. Badania zatwierdził:

ZAŁĄCZNIK NR 7 b [15]
.......................... dnia
PROTOKÓŁ N R .....................
Z BADAŃ LABORATORYJNYCH ZACZYNU
i KAMIENIA CEMENTOWEGO
Zleceniodawca: ......................................... - zlecenie nr ...........

Wiertnia: .....................................................................................
Głębokość: ...................... m ( ru ry .................. )
Temp.dyn. ...................... °С
Ciśnienie: ...................... MPa
1. Skład zaczynu cementowego

Z aw artość w
Lp. Składnik Dość Zaw. w l t mieszaniny
%
1. . Woda z wiertni
2.
3.
4.
5.
6.
Cement t y p ..................
7. In n e ...................................
* -B W O C tj. w stosunku do ilości cementu

** - BWOM tj. w stosunku do mieszaniny cementu i
*** —BWOW tj. w stosunku do ilości wody .
UWAGA: na kolejność dodawania poszczególnych składników

w/m = ......................................
2. Wyniki badania zaczynu cementowego.

gęstość - ..................... g/cm3
rozlewność - ..................... m
objętość zaczynu — ...............................ml (ilość slclad. z tabelki).

odstój wody - ................% p o ................. godz.
filtracja zaczynu HTHP ( ................°С) —................. ml / 30 min.
Czas gęstnienia w warunkach otworopodobnych :
Czas dojścia temperatury wynosił ................godz....................min.
35 BC ................ min.
100 BC
Wytrzymałość kamienia cementowego w temp............ °С, ciśn............. MPa

(typ analizatora).
- Wytrzymałość na ściskanie po 24 h - ................ MPa

- po 48 h - ................ MPa
- Wytrzymałość na ściskanie 3,5 MPa (wsp. k) po ................ h
Reologia zaczynu cementowego wykonana na wiskozymetrze Itypl /modeli.

O broty Odczyt w 20 °С Odczyt w .........°С
600
300
200
100
60
30
6
3
PV
YP
Badania Wykonał: Badania Zatwierdził:

4 /6 ________________________________________________________ 4. Rury okładzinowe
.................................d n ia................
PROTOKÓŁ
z czynności wykonanych po cementowaniu rur <j>..........." ............ mm w otworze

.............................w dniu................... przed przystąpieniem d o .............................
1. STAN OTWORU
1.1. Głębokość............... m, średnica otworu ................................ mm
1.2. Rury zapuszczone od głębokości.........do głębokości.......najmniejszą

średnicą wewnętrzną r u r ................mm
1.3. Rury cementowe od głęb............do głęb................. zaczynem .............
1.4. Zaczyn cementowy................ do wierzchu. Zabieg ukończono d n ia............

wyszedł —nie wyszedł
................ o godz..........................
1.5. Ciśnienie końcowe cement, na głow icy..... MPa.
P o ...........godz. ciśn............... MPa
1.6. Ciśnienie końcowe po cement, w przestrzeni pierścieniowej....... MPa,

p o ........godz............... MPa, p o .............. godz.............. MPa
1.7. Po ukończeniu cementowania rury b y ły .............................................

pozostawione na elewatorze —
postawione w kłinach —postawione w więźbie - zawieszone na wielokrążku
1.8. Przestrzeń pierścieniową zamknięto............przy pom ocy..............................

tak-nie
1.9. W czasie oczekiwania na związanie zauważono.............................................

4.11. Dokumentacja operacji rurowania i cementowania otworów wiertniczych ___ 477
2. CZYNNOŚCI WYKONANE PO CEMENTOWANIU RUR
2.1. W d n iu ...............o godz............. otwarto głowicę cementacyjną i zauważono
otwór spokojny —wypływ z otworu —czego —w ilości
2.2. W d n iu ....................... o godz............ postawiono rury w klinach więźby

rurow ej..........ty p u ............ na ciśn................ MPa, przy napięciu...............t.
2.3. W d n iu .............o godz............. otwarto przestrzeń pierścieniową i zauważono
otwór spokojny —wypływ z otworu —czego —w ilości
2.4. W d n iu ...........o god z................................... pomiar temperatury w otworze

wykonano —nie wykonano
stwierdzając strop cementu za rurami w głęb...............m
2.5. W d n iu ...............o godz............. uzbrojono wylot otworu w ............................

prewenter -
.............................................na ciśnienie robocze.................. MPa
zasuwę - głowicę ekspl.
2.6. W d n iu ..................... o godz............ zapuszczono do otworu przewód ф ........”
ze świdrem....... ф mm. Na przewodzie były umieszczone............skrobaki

tak-nie
osadu cementowego ty p u .............................
Przewód schodził..........................................................................................
bez trudności —utykał w głębokości —stanął w głębokości
2.7. Stwierdzono strop korka w rurach w glęb. m, czyli było m korka

2 . 8 . W d n iu .................... o godz.................. przy ilo ści........................ mb korka

................................................próbę ciśnienia w kolumnie rur
wykonano - nie wykonano
Ciśnienie...........MPa p o ...........min. spadło d o ................ MPa, p o ..........min.
d o ............... MPa, p o ............... min. d o .....................MPa.
W czasie próby rury były wypełnione od głębokości.... m do głębokości.... m
czym
2.9. Zwiercanie korka rozpoczęto d n ia............................... o godz........................
tj.............................godz. po ukończeniu cementowania.
W czasie zwiercania:
O bciążniki Św ider P a ra m e try zwiercania
Od głęb. Do głęb. Średnica Średnica Długość śśrednica Nacisk Prędkość Wydaj. Gęstość
przew. Typ obrot. płuczki
[m] [m] [mm] [mm] [m] [mm] M [obr/min] [l/s] [g/cm3]
Korek był związany......................................................................................................

słabo —mocno —nie zwązany
2.10. Po zwiercaniu korka do głębokości.........m zauważono w otworze objawy:
2.11. Dodatkowe czynności wykonane po cementowaniu z przed przystąpieniem

d o .........................................................................................................................
dalszego wiercenia —prób
Przedstawiciel Zamawiającego: .
4.12. Dodatkowe dane tabelaryczne 479
4.12. Dodatkowe dane tabelaryczne

W tab. 4.54 - 4.57 przedstawiono parametry konstrukcyjne rur okładzinowych
używanych w przemyśle naftowym i wydobywczym. Tab. 4.58 opisuje podsta
wowe właściwości wytrzymałościowe i twardość rur oraz złączek. Właściwości
wytrzymałościowe stali nie objętych normami PN, АРІ, przedstawia tab. 4.59.
Tab. 4.70 zawiera skład chemiczny stali dla poszczególnych grup i odmian wy
trzymałościowych, z których wytwarza się wyroby rurowe. Zalecane momenty
skręcające powszechnie stosowanych połączeń rur okładzinowych wg. АРІ RP5C
opisuje tab. 4.71.
Własności mechaniczne stali używanych do produkcji rur okładzinowych
i wydobywczych wg polskich norm lub byłych krajów ZSRR przedstawiono
w tab. 4.60 i 4.61. Tab. 4.66. opisuje ogólnie dane wytrzymałościowe dla wybra
nych gatunków rur okładzinowych. Ponadto w każdej rurze okładzinowej bada
się średnicę wewnętrzną na wysokości połączenia. Wymiary trzpieni kontrolnych
wg polskiej normy z wyszczególnieniem rodzaju badanego gwintu przedstawia
tab. 4.67. W tab. 4.62 - 4.65 przedstawione są podstawowe wymiary połączeń
rury okładzinowej w zależności od rodzaju gwintu oraz kraju, w którym dane
połączenie jest stosowane. Zakres długości rur okładzinowych stosowanych
w wiertnictwie przedstawia tab. 4.68. W tab. 4.72 przedstawiono charakterystykę
rur okładzinowych z połączeniem gwintowym HCP-1 w zależności od wielkości
średnicy zewnętrznej. Szczególnie w procesie cementowania ważna jest znajomość
pojemności poszczególnych przestrzeni w otworze wiertniczy, opisanych w tab.
4.73-4.76.
Tabela 4.54. W ym iary rur: z gwintam i krótkimi i złączkam i lub z gładkimi końcam i o ra z m asa,
p o jem n o ść i w yporność je d n e g o m etra rury [15]
Wymiary
Wymiary rur Masy Pojemności
złączek
Masa rury z gładki- i
i
Ciężar znamionowy
Średnica zewnętrzna
Dodatek na gwinty
Grubość śoianld
Pojemność rury
Wyporność rury
Masa złączld
wewnętrzna
mi końcami
Wyporność
zewntrzna
całkowita
całkowita
i złączkę
Średnica
Średnica
Długość
[cal] [mm] [PPF] [mm] [mm] [kg/m] [kg] [mm] [mm] [l/m] [l/m] [l/m]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
4-1/2 114,3 9,50 5,21 103,9 13,99 1,91 3,62 127,0 158,6 8,48 1,78 10,26
10,50 5,69 102,9 15,27 1,73 8,32 1,94
11,60 6,35 101,6 17,03 1,54 8,11 2,15
5 127,0 11,50 5,59 115,8 16,76 2,54 4,66 141,3 165,1 10,54 2,13 12,67
13,00 6,43 114,2 19,03 2,18 10,23 2.44
Tabela 4.54 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
5 127,0 15,00 7,52 112,0 22,10 1,91 9,84 2,83
5-1/2 139,7 14.00 6,20 127.3 20,41 2,45 5,23 153,7 171,4 12,73 2,60
15,50 6,98 125,7 22,86 2,18 12,42 2,91 15,33
17.00 7,72 124.3 25,06 2,00 12,13 3,20
6-5/8 168,3 20,00 7,32 153,6 28.98 4,99 9,12 187,7 184,2 18,54 3,70 22,24
24,00 8,94 150,4 34.98 4,36 17,76 4,48
7 177,8 17.00 5,87 166,1 25,01 4,54 8,38 194,5 184,2 21,66 3,17 24,83
20.00 6,91 164,0 29,20 4.27 21,12 3,71
23.00 8,05 161,7 33,90 3,63 20,54 4,29
26.00 9,19 159,4 38,25 3.27 19,96 4,87
7-5/8 193,7 24,00 7,62 178,4 34,88 7,17 12,29 215,9 190,5 25,01 4,45 29,46
26,40 8,33 177,0 37,95 6,90 24,61 4,85
8-5/8 219,1 24.00 6.72 205.7 35,09 10,71 16,28 244,5 196,8 33,22 4,47 37,69
28.00 7.72 203,6 40,14 10,08 32,57 5,12
32.00 8,94 201,2 46,13 9,44 31,79 5,90
36.00 10,16 198.8 52,55 8,81 31,03 6,66
9-5/8 244,5 32,30 7,92 228,6 46,09 11,08 18,02 269,9 196,8 41,06 5,88 46,94
36.00 8,94 226,6 51,71 10,44 40,33 6,61
40.00 10,03 224,4 57,83 9,72 39,55 7,39
10-3/4 273,1 32,75 7,10 258.9 46.57 13,17 20,78 298,4 203,2 52,63 5,93 58,56
40.50 8,89 255.3 57,99 11,99 51,18 7.38
45.50 10,16 252.7 66,13 11,08 50,17 8.39
51,00 11,43 250,2 73.57 10,26 49,16 9.40
55.50 12,57 247.9 80,94 9,44 48,27 10,29
60.70 13,84 245.4 88,50 8,53 47,29 11,27
65.70 15,11 242.8 96,12 7,63 46,31 12,25
11-3/4 298,5 42.00 8,46 281,5 60,79 13,44 22,64 323,8 203.2 62,28 7,68 69,96
47.00 9,52 279.4 67,70 12,53 61,32 8,64
54.00 11,05 276.5 77,99 11,35 59,98 9,98
60.00 12,42 273.6 87,48 10,26 58,80 11,16
13-3/8 339,7 48.00 8,38 322.9 68,63 15,07 25.66 356,1 203,2 81,92 8,73 90,65
54,50 9,65 320,4 78,94 13.98 80,64 10,01
61.00 10,92 317.9 88,38 12,89 79,37 11,28
68,00 12,19 315,3 98,53 11,71 78,10 12,55
72,00 13,06 313,6 105,51 10.99 77,24 13,41
16 406,4 65,00 9,52 387,4 92,98 19,34 34,91 431,8 228,6 117,85 11,87 129,72
Tabela 4.54 cd.
16 406,4 75.00 11,13 384,1 108,20 17,34 34,91 431,8 228,6 115,90 13,82 129,72
84.00 12,57 381,3 122,36 15,53 114,16 15,56
18-5/8 473,0 87,50 11,0 451,0 125,32 33,41 54,00 508,0 228,6 159,73 16,04 175,77
20 508,0 94.00 11.13 485,7 136,01 21,34 43,42 533,4 228,6 185,31 17,37 202,68
106,50 12,70 482.6 155.12 18,89 182,92 19,76
133.00 16.13 475.7 195,30 13,62 177,76 24,92
T a b ela 4 .5 5 . W ym iary rur: z gwintam i długimi i złączkam i lub z gładkimi końcam i o ra z m a s a ,

p o je m n o ść i w yporność je d n e g o m etra rury [15]
Wymiary rur Masy Wymiary Pojemności

złączek
Masa rury z gład
gwinty i złączkę
Wyporność rury
Pojemność ruiy
Grubość ścianki
kimi końcami
Masa złączki
znamionowy
wewnętrzna
Wyporność
zewnętrzna
Dodatek na
zewnętrzna
całkowita
całkowita
Średnica
Średnica
Średnica
Długość
Ciężar
[cal] [mm] PPF [mm] [mm] [kg/m] [kg] [mm] [mm] [l/m] [l/m] [l/m]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
4 1/2 114,3 11,60 6,35 101,6 17,03 1,73 4,15 127,0 177,8 8,11 2,15 10,26
13,50 7,37 99,6 19,51 1,45 7,79 2,47
15,10 8,56 97,2 1,27 7,42 2,84
5 127,0 13,00 6,43 114,2 19,03 2,63 5,75 141,3 196,8 10,23 2,44 12,67
15,00 7,52 112,0 22,10 2,36 9,84 2,83
18,00 9,19 108,6 26,73 1,91 9,27 3,40
5-1/2 139,7 15,50 6,98 125,7 22,86 2,63 6,37 153,7 203,2 12,42 2,91 15,33
17,00 7,72 124,3 25,06 2,45 12,13 3,20
20,00 9,17 121,4 29,61 2,00 11,57 3,76
23,00 10,54 118,6 33,45 1,45 11,05 4,28
6-5/8 168,3 20,00 7,32 153,7 29,03 6,17 11,34 187,7 222,2 18,54 3,70 22,24
24,00 8,94 150,4 34,98 5,45 17,76 4,48
28,00 10,59 147,1 41,22 4,63 16,99 5,25
32,00 12,06 144,1 46,61 4,00 16,32 5,92
7 177,8 23,00 8,05 161,7 33,90 4,72 10,83 194,5 228,6 20,54 4,29 24,83
26,00 9,19 159,4 38,25 4,27 19,96 4,87
29,00 10,36 157,1 42,93 3,63 19,38 5,45
32,00 11,51 154,8 47,16 3,00 18,82 6,01

Tabela 4.55 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
7 177,8 35.00 12,65 152,5 51,33 2,54 10,83 194,5 228,6 18,27 6,56 24,83
38.00 13,72 150,4 55,44 2,00 17,76 7,07
7-5/8 193,7 26,40 8,33 177,0 37,95 8,63 15,63 215,9 235,0 24,61 4,85 29,46
29.70 9,52 174,6 43,15 7,90 23,95 5,51
33.70 10,92 171,8 49,14 7.17 23,19 6,27
39,00 12,70 168,3 56,69 6.17 22,24 7,22
8-5/8 219,1 32.00 8,94 201,2 46,13 12,53 21,66 244,5 254,0 31,79 5,90 37,69
36.00 10,16 198,8 52,55 11,62 31,03 6,66
40.00 11,43 196,2 58,39 10,81 30,24 7,45
44.00 12,70 193.7 64,64 9.90 29,46 8,23
49.00 14,15 190.8 71,28 8.90 28,58 9,11
9-5/8 244,5 36.00 8,94 226,6 51,71 14,53 25,45 269,9 266,7 40,33 6,61 46,94
40.00 10,03 224.4 57,83 13.62 39,55 7,39
43.50 11,05 222.4 63,34 12,80 38,84 8,10
47.00 11,99 220.5 68,80 12,08 38,18 8,76
53.50 13,84 216,9 78,51 10.62 36,91 10,03
20 508 94.00 11.13 485,8 136,01 27,78 57,54 533,4 292,1 185,31 64,31 202,68
106,50 12,70 482.6 155,12 24,88 182,92 66,70
133.00 16.13 475.7 195,30 18,43 177,76 71,86
T ab ela 4 .5 6 . W ym iary rur: z gwintam i trapezow ym i lub z gładkim i końcam i o ra z m a s a , p o jem n o ść

i w y p o rn o ść je d n e g o m etra rury [15]
Wymiary
Wymiary rur Masy Pojemności
złączek
Długość całkowita
gładkimi końcami
gwinty i złączkę
Średnica wewn.
Wyporność rury
Pojemność rury
Średnica zewn.
znamionowy
Masa złączki
Masa rury z
zewnętrzna
Dodatek na
Wyporność
całkowita
Średnica
Grubość
ścianki
Ciężar
[cal] [mm] PPF [mm] [mm] [kg/m] [kg] [mm] [mm] [l/m] [l/m] [l/m]
1 2 3 4 5 6 7 s 9 10 11 12 13
4-1/2 114,3 10,50 5,69 102,9 15,27 2,27 4,59 127,0 225,4 8,32 1,94 10,26
11,60 6,35 101,6 17,03 2,09 8,11 2,15
13,50 7,37 99,6 19,51 1,82 7,79 2,47
Tabela 4.56 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
4 1/2 114,3 15,10 8,56 97,2 22,31 1,45 4,59 127,0 225,4 7,42 2,84 10,26
5 127,0 13.00 6,43 114,2 19,03 3.00 5,90 141,3 231,8 10,23 2,44
15.00 7,52 112,0 22,10 2,63 9,84 2,83 12,67
18.00 9,19 108,6 26,73 2.00 9,27 3,40
5-1/2 139,7 15,50 6,98 125,7 22,86 2,91 6,42 153,7 235,0 12,42 2,91 15,33
17.00 7,72 124.3 25,06 2,63 12,13 3,20
20.00 9,17 121.4 29,61 2,09 11,57 3,76
23,00 10,54 118,6 33,45 1,54 11,05 4,28
6-5/8 168,3 20,00 7,32 153,6 29,03 6,54 11,10 187,7 244,5 18,54 3,70 22,24
24.00 8,94 150,4 34,98 5,72 17,76 4,48
28.00 10,59 147.1 41,22 4,81 16,99 5,25
32,00 12,06 144.1 46,61 4,09 16,32 5,92
7 177,8 23.00 8,05 161.7 33,90 4,99 10,54 194,5 254,0 20,54 4,29 24,83
26.00 9,19 159.4 38,25 4,36 19,96 4,87
29.00 10,36 157,1 42,93 3,72 19,38 5,45
32.00 11,51 154.8 47,16 3,09 18,82 6,01
35.00 12,65 152.5 51,33 2,54 18,27 6,56
38.00 13,72 150,4 55,44 1,91 17,76 7,07
7-5/8 193,7 26,40 8,33 177,0 37,95 9,35 15,8 215,9 263,5 24,61 4,85 29,46
29.70 9,52 174,6 43,15 8,54 23,95 5,51
33.70 10,92 171,8 49,14 7,72 23,19 6,27
39,00 12,70 168,3 56,69 6,63 22,24 7,22
8-5/8 219,1 32.00 8,94 201,2 46,13 12,80 20,86 244,5 269,9 31,79 5,90 37,69
36.00 10,16 198,8 52,55 11,89 31,03 6,66
40.00 11,43 196,2 58,39 10.99 30,24 7,45
44.00 12,70 193.7 64,64 10,08 29,46 8,23
49.00 14,15 190.8 71,28 8.99 28,58 9,11
9-5/8 244,5 36.00 8,94 226,6 51,71 14,07 23,15 269,9 269,6 40,33 6,61 46,94
40.00 10,03 224.4 57,83 13.17 39,55 7,39

43.50 11,05 222.4 63,34 12,35 38,84 8,10
47.00 11,99 220.5 68,80 11,62 38,18 8,76

53.50 13,84 216,8 78,51 10.17 36,91 10,03
10-3/4 273,1 40.50 8,89 255,3 57,99 15,62 25,74 298,4 269,9 51,18 7.38 58,56
45.50 10,16 252,7 66,13 14,44 50,17 8.39
T a b ela 4 .5 6 c d .
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
10-3/4 273,1 51,00 11,43 250,2 73,57 13,35 25,74 298,4 269,9 49,16 9,40 58,56
55,50 12,57 247,9 80,94 12,26 48,27 10,29
60.70 13,84 245,4 88,24 47,29 11,27
65.70 15,11 242,8 96,84 46,31 12,25
11-3/4 298,5 47.00 9,52 279.4 67,70 16,25 28,03 322,8 269,9 61,32 8,64 69,96
54.00 11,05 276.4 77,99 14,71 59,98 9,98
60.00 12,42 273,6 87,48 13,44 58,80 11,16
13-3/8 339,7 54,50 9,65 320,4 79,94 18.25 31,76 365,1 269,9 80,64 10,01 90,65
61,00 10,92 317,9 88,38 16,71 79,37 11,28
68,00 12,19 315,3 98,53 15.25 78,10 12,55
72,00 13,06 313,6 105,51 14,35 77,24 13,41
16 406,4 75.00 11,13 384,1 108,20 20,70 39,75 431,8 269,9 115,90 13,82 129,72
84.00 12,57 381,3 122,36 17,98 114,16 15,56
18-5/8 473,0 87,50 11,05 451,0 125,32 39,23 62,67 508,0 269,9 159,73 16,04 175,77
20 508,0 94.00 11.13 485,7 136,01 24,88 50,09 533,4 269,9 185,31 64,31 202,68
106,50 12,70 482.6 155,12 21.97 182,92 66,70
133.00 16.13 475.7 195,30 15.98 177,76 71,86
T a b ela 4 .5 7 . W ym iary rur: z e spęczonym i końcam i z gwintam i gazoszczelnym i o ra z m asa,

p o je m n o ść i w yporność je d n e g o m etra rury [15]
Wymiary rur Masy Wymiary spęczanych końców Pojemności

gładkimi końcami 1
Dodatek na gwinty 1
^
i
i
Grubość ścianki
1 Wyporność rury
Średnica wewn.
Pojemność rury
Średnica zewn.
zmanionowy
Masa rury z
Wyporność
i spęczanie
całkowita
Ciężar
M В C Ln
_.
[cal] [mm] PPF [mm] [kg/m] [kg] [mm] [l/m] [l/m] [l/m]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
5 127,0 15,00 7,5 112,0 22,10 2,09 136,1 106,9 107,6 203,2 9,84 2,83 12,67
18,00 9,2 108,6 26,73 0,64 136,1 9,27 3,40
5-1/2 139,7 15,50 7,0 125,7 22,86 2,63 148,8 120,5 121,2 203,2 12,42 2,91 15,33
17,00 7,7 124,3 25,06 2,18 119,7 120,3 12,13 3,20
20,00 9,2 121,3 29,61 0,64 119,7 120,3 11,57 3,76
23,00 10,5 118,7 33,45 0,00 117,3 118,0 11,05 4,28
6-5/8 168,3 24,00 8,9 150,4 34,98 1,54 177,8 147,1 147,8 203,2 17,76 4,48 22,24
28,00 10,6 147,6 41,22 0,09 145,8 146,5 16,94 5,25
Tabela 4.57 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
6-5/8 168,3 32,00 12,1 144,1 46,61 -0,64 177,8 142,8 143,8 203,2 16,32 5,92 22,24
7 177,8 23.00 8,0 161,6 33,90 2,72 187,7 157.0 157.7 203,2 20,54 4,29 24,83
26.00 9,2 159,4 38,25 1,27 157.0 157.7 19,96 4,88
29.00 10.4 157,0 42,93 0,27 155,8 156,5 19,38 5,45
32.00 11.5 154,8 47,16 -0,27 153,5 154,2 18,82 6,01
35.00 12,6 152,6 51,33 0,45 191,3 151.1 151.8 203,2 18,27 6,56
38.00 13,7 150,4 55,44 -0,09 149.1 149.8 17,76 7,07
7-5/8 193,7 26,40 8,3 177,0 37,95 2,91 203,5 172.3 172.9 203,2 24,61 4,85 29,46
29.70 9,5 174,7 43,15 1,18 172.3 172.9 13,85 5,51
33.70 10,9 171,9 49,14 0,00 170,6 171,2 23,19 6,27
39,00 12,7 168,3 56,69 -1,00 167,0 167,7 22,24 7,22
8-5/8 219,3 32.00 8,9 201.3 46,13 5,99 231,6 196.5 197.2 279,4 31,79 5,90 37,69
36.00 10,2 198.7 52,55 3,45 196.5 197.2 31,03 6,66
40.00 11,4 196.3 58,39 1,82 194,9 195,6 30,24 7,45
44.00 12,7 193.7 64,64 0,73 192.4 193.1 29,46 8,23
49.00 14,1 190,9 71,28 -0,36 189.5 190.2 28,58 9,11
9-5/8 244,5 40.00 10,0 224.5 57,83 4,81 256,5 220.4 221,0 279,4 39,55 7,39 46,94
43.50 11,0 222.5 63,34 2,45 220.4 221,0 38,84 8,10
47.00 12,0 220.5 68,80 1,00 219,3 219,9 38,18 8,76
53.50 13,8 216,9 78,51 -0,54 215.5 216,2 36,91 10,03
10-3/4 273,1 45.50 10,2 252,7 66,13 9,62 291,1 249.7 250,3 323,8 50,17 8.39 58,56
51,00 11,4 250,3 73,57 8,35 247,1 247,8 49,16 9.40
55.50 12,6 247,9 80,94 7,17 244.8 245,5 48,27 10,29
T a b e la 4 .5 8 . W łaściw ości w ytrzym ałościow e i tw ard o ść rur o ra z z łącze k [15]
R* R„
Twardość
O dm iana [M Pa]1* [MPa]
G rupa
w ytrzym ałościow a m ax
m inim um m ax m inim um
H RC HB
I H-40 276 552 414
J-55 379 552 517
K-55 379 552 655
N -80 552 758 689
II L-80-1 552 655 655 23 241
III P-110 758 965 862 -
IV Q -125-1 860 1035 960 2)
T a b e la 4 .5 8 c d .
'> W przypadku braku wyraźnej granicy plastyczności (R c ) należy ją określić przy w ydłuże
n iu w ynoszącym 0,5% długości pom iarow ej, m ierzonej za pom ocą ekstensom etru lub cyrkla
traserskiego,
2) D opuszczalna różnica tw ardości nie pow inna przekraczać 3.0 HRC.
T a b e la 4 .5 9 . W łaściw ości w ytrzym ałościow e stali nie objętych norm am i PN, АРІ [1, 17]
O dm iana G ranica plastyczności W ytrzym ałość na rozciąganie

w ytrzym ałościow a stali Rc [MPa] R „ [MPa]
C-80 551,13 689,41
N -80 m odyfik. 558,98 696,27
C-90 620,76 703,14
S-95 655,08 758,05
SOO-95 661,95 764,92
SOO-125 867,89 1005,18
Q-125 862,00 931,63
E H S-140 961,05 1196,41
U H S-170 1176,80 1274,86
Х -200 1372,93 1931,91
T a b e la 4 .6 0 . W łasności m ech a n ic z n e stali używ anych do produkcji rur okładzinow ych

i w ydobyw czych w edług norm polskich [17]
O dm iana w ytrzym ałościow a G ranica plastyczności R , W ytrzym ałość na rozciąganie

stali [MPa] Rm [MPa]
055 313,81 539,37
065 382,46 637,43
070 549,17 686,47
088 755,11 862,99
T a b e la 4 .6 1 . W łasności m e c h a n ic z n e stali używ anych w b. Z S R R do produkcji rur okładzinow ych

i w ydobyw czych o ra z z łącze k do tych rur [17]
O dm iana G ranica plastyczności W ytrzym ałość na

Rury
w ytrzym ałościow a stali Re [MPa] rozciąganie R m [MPa]
S 313,81 539,37
okładzinowe
D 372,65 637,43
T a b e la 4.61 c d .
K (Em ) 490,33 686,47

okładzinow e
E 539,37 735,50 i
wydobyw cze
Ł 637,43 784,53
M 735,50 882,60
okładzinow e
N 931,65 1078,73
T a b ela 4 .6 2 . W ym iary p o łączen ia rury okładzinow ej z e złączk ą z gw intem krótkim (Rok): Gwinty
rur okładzinow ych złączkow ych [10] Liczba skoków na długości
Odległość od czoła rury do

płaszczyźnie podstawowej
Całkowita długość gw intu

płaszczyzny podstawowej
Zewnętrzna średnica rury
Średnica podziałowa w
złączld do płaszczyzny
Wiellcość gwintu Rok
Grubość ścianki rury
Długość gwintu rury

wg PN-75/H -74233
Odległość od czoła
o pełnym zarysie
(dł. robocza)
25,4 ■! O-3 [m]
podstaw ow ej
rury
[in] [mm] [10-3 m] - [10-3 m]
4 1 /2 114,3 5,2 8 111,864 23,39 43,60 50,80 17,88

i pozostałe 39,27 59,40 66,70
5 127,0 5,6 8 124,546 36,09 56,30 63,50 17,88

i pozostałe 42,44 62,60 69,90
5 1/2 139,7 w szystkie 8 137,246 45,62 65,80 73,00 17,88
6 5/8 168,3 w szystkie 8 165,821 51,97 72,10 79,40 17,88
7 177,8 5,9 8 175,346 32,92 53.10 60,30 17,88

i pozostałe 51,97 72.10 79,40
7 5/8 193,7 w szystkie 8 191,114 53,44 75,30 82,60 18,01
8 5/8 219,1 6,7 8 216,514 47,09 69,00 76,20 18,01
i pozostałe 56,62 78,05 85,70
9 5/8 244,5 w szystkie 8 214,914 56,62 78,50 85,70 18,01
10 3/4 273,0 7,1 8 270,489 40.79 62,60 69,00 18,01
i pozostałe 59.79 81,70 88,90
11 3,4 298,4 w szystkie 8 295,889 59,79 81,70 88,90 18,01
13 3/8 339,7 wszystkie 8 337,164 59,79 81,70 88,90 18,01
16 406,4 w szystkie 8 403,839 72,49 94,40 101,60 18,01
18 5/8 476,1 11,1 8 470,514 72,49 94,40 101,60 18,01
20 508,0 11,1 8 505,439 72,49 94,40 101,60 18,01
T a b e la 4 .6 3 . W ym iary połączenia rury okładzinow ej z e złą c z k ą z gw intem krótkim (Rok): Gwinty

rur okładzinow ych złączkow ych [10]
Zewnętrzna średnica rury
złączki do płaszczyzny
Wielkość gwintu Rok
długości 25,4 -10'3 m

Grubość ścianki rury
Średnica podziałow a
Długość gwintu rury

rury do płaszczyzny
wg PN-75/H -74233
Całkowita długość
Liczba skoków na
o pełnym zarysie
w płaszczyźnie
podstawowej
podstawowej
podstawowej
(dł. robocza)
gwintu rury
[in] [10-3 m] - [10-3 mj
4 1/2 114,3 w szystkie 8 111,864 48,79 69,00 76,2 17,88
5 127,0 w szystkie 8 124,546 58,52 78,50 85,7 17,88
5 1/2 139,7 w szystkie 8 137,246 61,79 81,70 88,9 17,88
6 5/8 168,3 w szystkie 8 165,821 71,02 91,20 98,4 17,88
7 177,8 w szystkie 8 175,346 74,19 94,40 101,6 17,88
7 5/8 193,7 w szystkie 8 191,114 75,67 97,50 104,8 18,01
8 5/8 219,1 w szystkie 8 216,514 85,19 107,1 114,3 18,01
9 5/8 244,5 w szystkie 8 214,914 91,54 113,4 120,7 18,01
T a b e la 4 .6 4 W ym iary połączeń gwintowych rur okładzinow ych typu АРІ z gw intem krótkim
i długim [10]
(wielkość znamionowa)
Czop (rura) [10J m] Złączka [10'3m]
rury do środka złączki

Grubość ścianek rury
Zewn. średnica rury
Odległość od końca
okiadzinowej
średnica podziałowa gwintu
średnica podtoczenia czoła
szerokość od końca rury do

w płaszczyźnie dociągu
efektywna
ręcznego gwint dbgi
złączki gwint długi
całkowita
robocza
środka złączki
długość długość
długość
gwintu
gwintu
gwint gwint gwint gwint gwint gwint

[cal] [10‘3m] [10-3m] [10'3m]
krótki długi krótki długi krótki długi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 u 12 13
41/2 114,3 5,21 50,80 - 43,56 - 111,846 158,8 - 116,7 3,97 28,6
pozostałe 66,68 76,20 59,44 68,96 111,846 158,8 177,8 116,7 3,97 -
5 127,0 5,59 63,50 - 56,26 - 124,546 165,1 - - 4,76 19,0
pozostałe 69,85 85,72 62,61 78,49 124,546 165,1 196,8 129,4 4,76 12,7
51/2 139,7 wszystkie 73,02 88,90 65,79 81,66 137,246 171,5 203,2 142,1 3,18 12,7
6 5/8 168,3 wszystkie 79,38 98,42 72,14 91,19 165,821 184,2 222,2 170,7 6,35 12,7
Tabela 4.64 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
7 177,8 5,87 60,32 101,60 65,09 - 175,346 184,2 - - - 31,8
pozostałe 79,38 - 72,14 94,35 175,346 184,2 228,6 180,2 4,76 12,7
7 5/8 193,7 wszystkie 82,55 104,78 75,31 97,54 191,114 190,5 235,0 196,1 5,35 12,7
8 5/8 219,1 6,71 76,20 - 68,96 - 216,514 196,8 - 221,5 7,14 22,2
pozostałe 85,72 114,3 78,48 107,06 216,514 196,8 254,0 221,5 7,14 12,7
9 5/8 244,5 wszystkie 85,72 120,65 78,48 113,41 241,914 196,8 266,7 246,9 7,14 12,7
10 3/4 273,0 7,09 69,85 - 62,61 - 270,489 203,2 - 275,4 7,14 31,8
pozostałe 88,90 - 81,66 - 270,489 203,2 - 275,4 7,14 12,7
11 3/4 298,4 wszystkie 88,90 - 81,66 - 295,889 203,2 - 300,8 7,14 12,7
13 3/8 339,7 wszystkie 88,90 - 81,66 - 337,164 203,2 - 342,1 7,94 12,7
16 406,4 wszystkie 101,60 - 87,14 - 403,839 228,6 - 408,8 7,94 12,7
18 5/8 473,0 11,05 101,60 - 94,36 - 470,514 228,6 - 475,5 7,94 12,7
20 508,0 wszystkie 101,60 133,35 94,36 126,11 505,439 228,6 292,1 510,4 7,94 117
Tabela 4.65. P o d staw o w e wym iary wielkości połączeń rur okładzinow ych produkcji byłego
Z SR R [10]
Zew nętrzna D ługość gw intu

okładzinowej (wielkość
Zewn. średnica rury
zejścia gwintu przy

znamionowa rury)
skręcaniu ręcznym
średnica gw intu na
złączki do punktu
Średnica gwintu
w płaszczyźnie
podstawowej
czole czopa całkowita z pełnym profilem

w ydłużony
w ydłużony
w ydłużony
norm alny
norm alny
norm alny
gwint
gw int
gwint
gwint
gwint
gwint
[10-3 m] [10-3 m] [10'3 m]

1 2 3 4 5 6 7 8 9
114 112,566 111,105 110,542 67,0 76 51,250 60,125 9,5
127 125,266 123,617 122,617 70,0 86 54,125 70,125
140 137,966 136,130 135,130 73,0 89 57,125 73,125
146 144,316 142,292 141,104 76,0 95 60,125 79,125
168 166,541 164,298 163,111 79,5 98,5 63,625 82,625
178 176,066 173,823 172,448 79,5 101,5 63,625 85,625
194 191,941 189,511 188,105 82,5 105 66,625 89,125 11,0
219 217,341 214,692 212,911 86,0 114,5 70,125 98,625
CD
4*-
CD
O
4*.
!
a
S
£
$ 'З £ 5 3 S £ 5 S ON
40
-O
oo
•P*
UJ
N3
to
Ul
OJ
-
S 5 S Й
І І З K£ S й
-2
Vi
101,6 48,3 1410 1446 1041

oo
04
11,60 17,3 (2-T-95
e
^
66,5 1622 1662 1263

04
99,6
w
oo
20,1 1C-T-95
OJ
13,50
vo
e
«
M Ul Ю .§ 1
1864 1909 1863

<1
97,2 87,9
04
00
15,10 22,5 iC-T-95
e
vo
J jJ
i
2 S fi
O OJ I—
1632 73,7 92.9 1714 1240

ON -vo “н-
101,6
04
11,60 17,3 P-110

OO
4^ W w
vo
UJ
13,50 20,1 P-110 99,6 1877 85,6 92.9 1970 1503

OO
OJ
vo
Ul
2
m
W W W
15,10 22,5 P-110 97,2 2157 99,4 92.9 2263 2157

04
L /l
L /l
Ul
04
O
^
11,60 17,3 Q-125 101,6 55.2 1855 83,8 105.5 1866 1339
04
w
£-*
U)
Ui
04
o
13,50 20,1 Q-125 99,6 80,0 2134 97,2 105.5 2145 1624
15,10 22,5 Q-125 97,2 109.2 2451 113,0 105.5 2464 1949
-=
40 40 tO UJ VO
810 29.2
04 W 40 J-J 04 Ul
Ul
§O
11,50 J-55
І 1 £ ■“
~
3
Wytrzymałość na ciśnienie
wewnętrzne Pw
925 33,6 47.0 1121 810

Jednostkowa masa rury
fi
rur na ciśnienie
rozluźnienie Pr
gwintowego na
13.00 J-55
Wytrzymałość
00 Ш V
Wytrzymałość
& Й 5
rozerwanie w caliźnie
Grubość ścianld rury
Wytrzymałość rur na
Zewn. średnica rur
połączenia
okładzinowych
1070 39.3 47.0 1302 992
C
15.00 J-55
okładzinowej
Gatunek stali
zgniatające
1
18.00 J-55 1290 48,0 48.0 1569 1264
11,50 17,1 K-55 115,8 21,1 810 29.2
tó OJ
13.00 19,4 K-55 114,1 28,5 925 33,6 47.0 1375 894
АРІ
calizna BTC BTC 15.00 22,3 K-55 112,0 38,3 1070 39.3 47.0 1595 1096
LTC
Ю
Co
18.00 26,8 K-55 108,6 50,9 1290 48,0 48.0 1922 1396
£L
TT
[шш]
[kg/m] [mm] [MPa]
5
[MPa] [MPa]
1
s00 КaЗ
1
1s
fi €
1
1314
1
1557
11
40 -J
11
15.00 22,3 L-80
s в
OO
ЧО
OJ
w
-~4
41.
04
Ul
O
-
1674
OJ
tO
18.00 26,8 L-80 1877
-
4 1/2 114.3
fi 1
9.50 J-55 5,21 103.9 22,8 676 30,2 N-80 7,52 112,0 1557 57,2 68.4 1760 1383
5
22,3
8
,
68.4 1762
СЛ
108,6 1877 69,8 2121
-F^
10.50 9,19
-s
J-55 5,69 102.9 27,6 738 33,0 903 26,8 N-80
8
.
22,3* C-90 7,52 112,0 54,0 1753 64,3 76.9 1797 1383
-fc*
11,60 J-55 6,35 15.00
&
101,6 34,2 818 36,9
Й
S
1000
18.00 26,8* C-90 9,19 108,6 79,4 2111 78,6 76.9 2165 1762
—
ОЧ 00
9.50 14.2
У w
K-55
■
■
103.9 676
Й
30,2
'
3
C£
40 Ю
00 00
-s £ 1 fi
15.00 C-T-95 7,52 112,0 55.8 1850 1888 1452
S\o
10.50 15,6 K-55
-ii
®
102.9 738 33,0 1108
'
18.00 C-T-95 9,19 108,6 82.8 2229 2275 1850
W
eUl
11,60 17.3
4*
K-55 101,6 818
j*
36,9
S
1230
8
15.00 P-110 7,52 112,0 61,1 2140 78,6 94.0 2237 1728
9‘10t
04 -O Ul
11,60 17,3
■-
1188 53,6 67.6
1
942
1
" fi e
18.00 P-110 9,19 108,6 92,7 2580 96,0 94.0 2695 2202
9‘66
13,50 20,1
-S
oo
5 5
1366 62,2 67.6 65,4 2433 89,3 106,8 2438 1867
s
1143 7,52 112,0
1
15.00
ęę
Z'L6
15,10 22,5 1568 72,3 67.6 1371 18.00 9,19 108,6 102,2 2931 109,1 106,8 2938 2378
1
i
29,5
5
127.3 21,5 986
OJ
6,20
v°
Ul
11,60 N-80 6,35 14.00 20,9 J-55
-»
101,6 1188 53,6 67.6 1351
5
992
15,50 23,1 J-55 6,98 125,7 27.9 1103 33,2 42.6 1334 965
13,50 N-80 7,37 99,6 1366 62,2 67.6 1553 1203
€
17.00 25,3 J-55 7,72 124.3 33.9 1214 36,7 42.6 1465 1097
15,10
fi
N-80 8,56 97,2 1570 72,3 67.6 1784 1444
Й 046 ,
14.00 20,9 K-55 6,20 127.3 21,5 986 29,5
11,60 17,3 C-90 6,35 101,6 47.0 1336 60.3
!
-J
1376 992
ь
15,50 23,1 K-55 6,98 125,7 27.9 1103 33,2 1628 1063
13,50 20,1 C-90 7,37 99,6 64.1
-J
-S
1535 70,0 1582 1203
C\
17.00 25,3 K-55 7,72 124.3 33.9 1214 36,7 178Sl 1208
15,10 22,5 C-90
1
8,56
§
"J
97,2 84,3 1766 81.3 1817
a
1444
OJ
U)
s
<1
K
b
&
w
124,3
o
w
s
17,00
r
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 ' 7 8 9 10 11 12 13
5 1/2 139,7 20,00 29,8 L-80 9,17 121,4 60,9 2073 63,4 62,0 2236 1852
23,00 34,3 L-80 10,54 118,6 76,9 2358 72,8 62,0 2450 2173
17,00 25,3 N-80 7,72 124,3 43,3 1766 53,3 62,0 1984 1546
20,00 29,8 N-80 9,17 121,4 60,9 2073 63,4 62,0 2463 2331
23,00 34,3 N-80 10,54 118,6 76,9 2358 72,8 62,0 2578 2234
17,00 25,3 C-90 7,72 124,3 46,4 1986 60,0 69,8 2030 1583
20,00 29,8 C-90 9,17 121,4 66,4 2333 71,3 69,8 2385 1950
23,00 34,3 C-90 10,54 118,6 85,4 2656 81,9 69,8 2578 2288
17,00 25,3 C-T-95 7,72 124,3 47,8 2097 63,3 73,7 2134 1662
20,00 29,8 C-T-95 9,17 121,4 69,1 2464 75,2 73,7 2506 2047
23,00 34,3 C-T-95 10,54 118,6 89,1 2802 86,5 73,7 2707 2402
17,00 25,3 P-110 7,72 124,3 51,4 2429 73,3 85,3 2526 1979
20,00 29,8 P-110 9,17 121,4 76,6 2851 87,1 85,3 2967 2437
23,00 34,3 P-110 10,54 118,6 100,1 3243 100,1 85,3 3223 2860
17,00 25,3 Q-125 7,72 124,3 54,5 2758 83,3 96,9 2756 2137
20,00 29,8 Q-125 9,17 121,4 83,4 3241 99,0 96,9 3238 2632
23,00 34,3 Q-125 10,54 118,6 110,8 3686 113,8 96,9 3481 3089
6 5/8 168,3 20,00 29,8 J-55 7,32 153,6 20,5 1401 28,9 46,5 1666 1182
24,00 35,7 J-55 8,94 150,4 31,4 1697 35,3 46,5 2014 1514
20,00 29,8 K-55 7,32 153,6 20,5 1401 28,9 46,5 2017 1292
24,00 35,7 K-55 8,94 150,4 31,4 1697 35,3 46,5 2439 1655
24,00 35,7 L-80 8,94 150,4 39,7 2469 51,3 67,7 2631 2102
28,00 41,7 L-80 10,59 147,1 56,3 2894 60,7 67,7 3084 2562
32,00 47,7 L-80 12,06 144,1 71,2 3267 69,2 67,7 3482 2965
24,00 35,7 N-80 8,94 150,4 39,7 2469 51,3 67,7 2737 2138
28,00 41,7 N-80 10,59 147,1 56,3 2896 60,7 67,7 3209 2605
32,00 47,7 N-80 12,06 144,1 71,2 3267 69,2 67,7 3623 3015
24,00 35,7 C-90 8,94 150,4 42,3 2776 57,7 76,2 2814 2311
28,00 41,7 C-90 10,59 147,1 61,2 3256 68,3 76,2 3299 2816
32,00 47,7 C-90 12,06 144,1 78,1 3674 77,9 76,2 3724 3260
24,00 35,7 C-T-95 8,94 150,4 43,4 2931 60,9 80,4 2958 2427
28,00 41,7 C-T-95 10,59 147,1 63,4 3436 72,1 80,4 3468 2957
32,00 47,7 C-T-95 12,06 144,1 81,4 3879 82,2 80,4 3916 3423
24,00 35,7 P-110 8,94 150,4 46,3 3394 70,5 93,1 3498 2851
28,00 41,7 P-110 10,59 147,1 6 9,9 3979 83,5 93,1 4101 3474
32,00 47,7 P-110 12,06 144,1 91,3 4492 95,2 93,1 4630 4021
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
6 5/8 168,3 24,00 35,7 Q-125 8,94 150,4 48,5 3857 80,1 101,9 3826 3120
28,00 41,7 Q-125 10,59 147,1 75,8 4521 94,9 101,9 4485 3802
32,00 47,7 Q-125 12,06 144,1 100,3 5105 108,2 101,9 5064 4401
7 177,8 20,00 29,8 J-55 6,91 164,0 15,7 1406 25,8 - - -
23,00 34,3 J-55 8,05 161,7 22,5 1628 30,0 40,1 1921 1390
26,00 38,7 J-55 9,19 159,4 29,8 1846 34,3 40,1 2179 1633
20,00 29,8 K-55 6,91 164,0 15,7 1406 25,8 - - -
23,00 34,3 K-55 8,05 161,7 22,5 1628 30,0 40,1 2319 1517
26,00 38,7 K-55 9,19 159,4 29,8 1846 34,3 40,1 2630 1782
23,00 34,3 L-80 8,05 161,7 26,4 2368 43,7 58,3 2514 1933
26,00 38,7 L-80 9,19 159,4 37,3 2685 49,9 58,3 2851 2271
29,00 43,2 L-80 10,36 157,1 48,4 3007 56,2 58,3 3192 2612
32,00 47,7 L-80 11,51 154,8 59,3 3317 62,5 58,3 3522 2943
35,00 52,1 L-80 12,65 152,5 70,2 3621 68,7 58,3 3703 3266
38,00 56,6 L-80 13,72 150,4 78,6 3901 74,5 58,3 3703 3565
23,00 34,3 N-80 8,05 161,7 26,4 2368 43,7 58,3 2614 1965
26,00 38,7 N-80 9,19 159,4 37,3 2685 49,9 58,3 2964 2308
29,00 43,2 N-80 10,36 157,1 48,4 3007 56,2 58,3 3318 2655
32,00 47,7 N-80 11,51 154,8 59,3 3317 62,5 58,3 3661 2991
35.00 52,1 N-80 12,65 152,5 70,2 3621 68,7 58,3 3898 3320
38,00 56,6 N-80 13,72 150,4 78,6 3901 74,5 58,3 3703 3565
23,00 34,3 C-90 8,05 161,7 27,8 2665 49,2 65,6 2692 2131
26,00 38,7 C-90 9,19 159,4 39,6 3020 56,1 65,6 3052 2503
29,00 43,2 C-90 10,36 157,1 52,3 3381 63,3 65,6 3417 2880
32,00 47,7 C-90 11,51 154,8 64,6 3732 70,3 65,6 3770 3244
35,00 52,1 C-90 12,65 152,5 77,0 4073 77,3 65,6 3898 3600
38,00 56,6 C-90 13,72 150,4 88,3 4389 83,8 65,6 3898 3930
23,00 34,3 T-C-95 8,05 161,7 28,6 2811 51,9 69,3 2830 2246
26,00 38,7 T-C-95 9,19 159,4 40,5 3189 59,2 69,3 3209 2638
29,00 43,2 T-C-95 10,36 157,1 53,9 3570 66,8 69,3 3593 3035
32,00 47,7 T-C-95 11,51 154,8 67,1 3939 74,2 69,3 3964 3419
35,00 52,1 T-C-95 12,65 152,5 80,3 4299 81,6 69,3 4092 3795
38,00 56,6 T-C-95 13,72 150,4 92,7 4631 88,5 69,3 4092 4142
23,00 34,3 P-110 8,05 161,7 30,7 3256 60,1 80,2 3345 2622
26,00 38,7 P-110 9,19 159,4 42,8 3692 68,6 80,2 3793 3080
29,00 43,2 P-110 10,36 157,1 58,7 4132 77,3 80,2 4247 3543
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
7 177,8 32,00 47,7 P-110 11,51 154,8 74,4 4559 85,9 80,2 4686 3992
35,00 52,1 P-110 12,65 152,5 89,7 4978 94,4 80,2 4872 4430
38,00 56,6 P-110 13,72 150,4 104,4 5364 102,4 80,2 4872 4836
23,00 34,3 Q-125 8,05 161,7 32,1 3701 68,3 81,3 3661 2911
26,00 38,7 Q-125 9,19 159,4 44,5 4195 78,0 81,3 4152 3420
29,00 43,2 Q-125 10,36 157,1 62,9 4697 87,9 81,3 4648 3934
32,00 47,7 Q-125 11,51 154,8 80,8 5182 97,6 81,3 5128 4432
35,00 52,1 Q-125 12,65 152,5 98,8 5658 107,3 81,3 5262 4919
38,00 56,6 Q-125 13,72 150,4 115,6 6094 116,4 81,3 5262 5369
7 5/8 193,7 26,40 39,3 J-55 8,33 177,0 19,9 1839 28,5 46,4 2150 1539
26,40 39,3 K-55 8,33 177,0 19,9 1839 28,5 46,4 2583 1675
26,40 39,3 L-80 8,33 177,0 23,4 2675 41,5 67,5 2823 2144
29,70 44,2 L-80 9,52 174,6 33,0 3041 47,5 67,5 3209 2522
33,70 50,2 L-80 10,92 171,8 45,2 3458 54,4 67,5 3649 2953
39,00 58,1 L-80 12,70 168,3 60,7 3983 63,3 67,5 4202 3495
26,40 39,3 N-80 8,33 177,0 23,4 2675 41,5 67,5 2931 2177
29,70 44,2 N -80 9,52 174,6 33,0 3041 47,5 67,5 3331 2561
33,70 50,2 N-80 10,92 171,8 45,2 3458 54,4 67,5 3789 2999
39,00 58,1 N-80 12,70 168,3 60,7 3983 63,3 67,5 4363 3550
26,40 39,3 C-90 8,33 177,0 24,9 3011 46,7 76,0 3027 2365
29,70 44,2 C-90 9,52 174,6 34,7 3421 53,4 76,0 3441 2782
33,70 50,2 C-90 10,92 171,8 48,6 3890 61,2 76,0 3913 3258
39,00 58,1 C-90 12,70 168,3 66,3 4481 71,2 76,0 4506 3856
26,40 39,3 T-C-95 8,33 177,0 25,6 3176 49,3 80,2 3183 2493
29,70 44,2 T-C-95 9,52 174,6 35,5 3611 56,4 80,2 3618 2932
33,70 50,2 T-C-95 10,92 171,8 50,1 4106 64,6 80,2 4114 3434
39,00 58,1 T-C-95 12,70 168,3 68,8 4730 75,2 80,2 4738 4064
26,40 39,3 P-110 8,33 177,0 27,1 3679 57,1 87,4 3760 2909
29,70 44,2 P-110 9,52 174,6 36,8 4181 65,3 87,4 4273 3422
33,70 50,2 P-110 10,92 171,8 54,1 4755 74,8 87,4 4860 4008
39,00 58,1 P-110 12,70 168,3 76,3 5476 87,0 87,4 5597 4744
26,40 39,3 Q-125 8,33 177,0 27,9 4181 64,9 87,4 4120 3259
29,70 44,2 Q-125 9,52 174,6 39,1 4751 74,2 87,4 4683 3833
33,70 50,2 Q-125 10,92 171,8 57,6 5403 85,0 87,4 5325 4489
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
7 5/8 193,7 39,00 58,1 Q-125 12,70 168,3 83,2 6223 98,9 87,4 6133 5313
8 5/8 219,1 24,00 35,7 J-55 6,72 205,7 9,4 1698 20,3 - - -
28,00 41,7 J-55 7,72 203,6 13,0 1944 23,4 - - -

32,00 47,7 J-55 8,94 201,2 17,4 2237 27,1 - - -
36,00 53,6 J-55 10,16 198,8 23,8 2529 30,8 46,2 2911 2161
24,00 35,7 K-55 6,72 205,7 9,4 1698 20,3 - - -
28,00 41,7 K-55 7,72 203,6 13,0 1944 23,4 - - -
32,00 47,7 K-55 8,94 201,2 17,4 2237 27,1 - - -
36,00 53,6 K-55 10,16 198,8 23,8 2529 30,8 46,2 3468 2342
36,00 53,6 L-80 10,16 198,8 28,3 3679 44,8 67,2 3841 3016
40,00 59,6 L-80 11,43 196,2 38,1 4113 50,4 67,2 4295 3454
44,00 65,5 L-80 12,70 193,7 47,9 4542 56,0 67,2 4743 3886
49,00 73,0 L-80 14,15 190,8 59,1 5025 62,3 - 5250 4370
36,00 53,6 N-80 10,16 198,8 28,3 3679 44,8 67,2 3981 3062
40,00 59,6 N-80 11,43 196,2 38,1 4113 50,4 67,2 4451 3506
44,00 65,5 N-80 12,70 193,7 47,9 4542 56,0 67,2 4915 3944
49,00 73,0 N -80' 14,15 190,8 59,1 5025 62,3 - 5440 4440
36,00 53,6 C-90 10,16 198,8 29,3 4137 50,4 75,6 4130 3331
40,00 59,6 C-90 11,43 196,2 40,5 4626 56,7 75,6 4618 3815
44,00 65,5 C-90 12,70 193,7 51,6 5109 63,0 75,6 5099 4292
49,00 73,0 C-90 14,15 190,8 64,4 5654 70,1 - 5640 4830
36,00 53,6 C-T-95 10,16 198,8 30,1 4368 53,2 77,4 4344 3512
40,00 59,6 C-T-95 11,43 196,2 41,4 4884 59,8 77,4 4857 4021
44,00 65,5 C-T-95 12,70 193,7 53,3 5393 66,4 77,4 5364 4523
49,00 73,0 C-T-95 14,15 190,8 66,8 5965 74,0 - 5930 5090
36,00 53,6 P-110 10,16 198,8 32,4 5058 61,6 77,4 5125 4097
40,00 59,6 P-110 11,43 196,2 44,0 5654 69,2 77,4 5730 4691
44,00 65,5 P-110 12,70 193,7 58,1 6245 76,9 77,4 6328 5278
49,00 73,0 P-110 14,15 190,8 73,9 6908 85,7 - 7000 5940
36,00 53,6 Q-125 10,16 198,8 34,1 5747 69,9 77,4 5627 4592
40,00 59,6 Q-125 11,43 196,2 45,8 6426 78,7 77,4 6292 5258
44,00 65,5 Q-125 12,70 193,7 62,0 7095 87,4 77,4 6949 5915
49,00 73,0 Q-125 14,15 190,8 80,5 7851 97,4 - 7690 6650
9 5/8 244,5 36,00 53,6 J-55 8,94 226,6 13,9 2509 24,3 41,9 2842 2015
40,00 59,6 J-55 10,03 224,4 17,7 2802 27,2 41,9 3174 2312
1 43,50 64,8 J-55 11,05 222,4 22,4 3073 30,0 1 41,9 3482 2587
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
9 5/8 244,5 47,00 70,0 J-55 11,99 220,5 26,8 3321 32,5 41,9 3763 2839
53,50 79,7 J-55 13,84 216,8 35,4 3803 37,6 41,9 4309 3328
58,40 87,0 J-55 15,11 214,2 41,3 4129 41,0 41,9 4679 3659
36,00 53,6 K-55 8,94 226,6 13,9 2509 24,3 41,9 3358 2175
40,00 59,6 K-55 10,03 224,4 17,7 2802 27,2 41,9 3750 2496
43,50 64,8 K-55 11,05 222,4 22,4 3073 30,0 41,9 4114 2793
47,00 70,0 K-55 11,99 220,5 26,8 3321 32,5 41,9 4446 3065
53,50 79,7 K-55 13,84 216,8 35,4 3803 37,6 41,9 5091 3593
58,40 87,0 K-55 15,11 214,2 41,3 4129 41,0 41,9 5528 3950
40,00 59,6 L-80 10,03 224,4 21,3 4075 39,6 60,9 4212 3233
43,50 64,8 L-80 11,05 222,4 26,3 4470 43,6 60,9 4620 3619
47,00 70,0 L-80 11,99 220,5 32,8 4831 47,3 60,9 4992 3971
53,50 79,7 L-80 13,84 216,8 45,6 5531 54,6 60,9 5717 4655
58,40 87,0 L-80 15,11 214,2 54,4 6005 59,7 60,9 6207 5117
40,00 59,6 N-80 10,03 224,4 21,3 4075 39,6 60,9 4356 3279
43,50 64,8 N-80 11,05 222,4 26,3 4470 43,6 60,9 4778 3670
47,00 70,0 N-80 11,99 220,5 32,8 4831 47,3 60,9 5163 4027
53,50 79,7 N-80 13,84 216,8 45,6 5531 54,6 60,9 5912 4721
58,40 87,0 N-80 15,11 214,2 54,4 6005 59,7 60,9 6419 5190
40,00 59,6 C-90 10,03 224,4 22,4 4584 44,6 63,2 4540 3574
43,50 64,8 C-90 11,05 222,4 27,6 5028 49,1 63,2 4980 4000
47,00 70,0 C-90 11,99 220,5 34,4 5434 53,3 63,2 5382 4389
53,50 79,7 C-90 13,84 216,8 49,0 6223 61,5 63,2 6163 5146
58,40 87,0 C-90 15,11 214,2 59,0 6757 67,1 63,2 6691 5657
40,00 59,6 C-T-95 10,03 224,4 23,0 4840 47,0 63,2 4776 3768
43,50 64,8 C-T-95 11,05 222,4 28,5 5307 51,8 63,2 5239 4217
47,00 70,0 C-T-95 11,99 220,5 35,0 5736 56,2 63,2 5662 4627
53,50 79,7 C-T-95 13,84 216,8 50,5 6568 64,9 63,2 6483 5424
58,40 87,0 C-T-95 15,11 214,2 61,2 7132 70,8 63,2 7039 5963
40,00 59,6 P-110 10,03 224,4 24,0 5603 54,5 63,2 5629 4394
43,50 64,8 P-110 11,05 222,4 30,5 6146 60,0 63,2 6174 4918
47,00 70,0 P-110 11,99 220,5 36,6 6641 65,1 63,2 6673 5396
53,50 79,7 P-110 13,84 216,8 54,7 7606 75,1 63,2 7641 6326
58,40 87,0 P-110 15,11 214,2 67,2 8258 82,0 63,2 8296 6955
40,00 59,6 Q-125 10,03 224,4 24,3 6367 61,9 63,2 6194 4929
43,50 64,8 Q-125 11,05 222,4 31,9 6984 68,2 63,2 6794 5516
Tabela 4.66 cd.
X 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
9 5/8 244,5 47,00 70,0 Q-125 11,99 220,5 38,8 7547 74,0 63,2 7342 6053
53,50 79,7 Q-125 13,84 216,8 58,2 8643 85,4 63,2 8407 7095
58,40 87,0 Q-125 15,11 214,2 72,7 9384 93,2 63,2 9128 7801
10 3/4 273,1 51,00 76,0 J-55 11,43 250,2 18,7 3562 27,8 37,9 3965 2867
55,50 82,7 J-55 12,57 247,9 23,4 3901 30,6 37,9 4341 -
60,70 90,4 J-55 13,84 245,4 28,7 4274 33,6 37,9 4757 -
65,70 97,9 J-55 15,11 242,8 33,9 4643 36,7 37,9 5168 -
51,00 76,0 K-55 11,43 250,2 18,7 3562 27,8 37,9 4638 3082
55,50 82,7 K-55 12,57 247,9 23,4 3901 30,6 37,9 5078 -
60,70 90,4 K-55 13,84 245,4 28,7 4274 33,6 37,9 5564 -
65,70 97,9 K-55 15,11 242,8 33,9 4643 36,7 37,9 6045 -
51,00 76,0 L-80 11,43 250,2 22,2 5182 40,4 51,4 5293 4019
55,50 82,7 L-80 12,57 247,9 27,7 5674 44,4 51,4 5796 -
60,70 90,4 L-80 13,84 245,4 35,6 6217 48,9 51,4 6350 -
65,70 97,9 L-80 15,11 242,8 43,4 6754 53,4 51,4 6899 -
51,00 76,0 N-80 11,43 250,2 22,2 5182 40,4 51,4 6153 5461
55,50 82,7 N-80 12,57 247,9 27,7 5674 44,4 51,4 5980 -
60,70 90,4 N-80 13,84 245,4 35,6 6217 48,9 51,4 6552 -
65,70 97,9 N-80 15,11 242,8 43,4 6754 53,4 51,4 7118 -
51,00 76,0 C-90 11,43 250,2 23,5 5829 45,5 51,4 5723 4447
55,50 82,7 C-90 12,57 247,9 28,7 6383 50,0 51,4 6267 -
60,70 90,4 C-90 13,84 245,4 37,6 6994 55,0 51,4 6866 -
65,70 97,9 C-90 15,11 242,8 46,6 7598 60,1 51,4 7459 -
51,00 76,0 C-T-95 11,43 250,2 24,0 6153 48,0 51,4 6022 4688
55,50 82,7 C-T-95 12,57 247,9 29,6 6738 52,8 51,4 6594 -
60,70 90,4 C-T-95 13,84 245,4 38,5 7382 58,1 51,4 7225 -
65,70 97,9 C-T-95 15,11 242,8 48,0 8020 63,4 51,4 7849 -
51,00 76,0 P-110 11,43 250,2 25,3 7126 55,6 51,4 7089 5465
55,50 82,7 P-110 12,57 247,9 31,9 7802 61,1 51,4 7762 -
60,70 90,4 P-110 13,84 245,4 40,4 8549 67,3 51,4 8504 -
65,70 97,9 P-110 15,11 242,8 51,6 9286 73,4 51,4 9239 -
51,00 76,0 0-125 11,43 250,2 25,9 8096 63,1 51,4 7818 6135
55,50 82,7 Q-125 12,57 247,9 33,4 8865 69,4 51,4 8560 -
60,70 90,4 Q-125 13,84 245,4 41,9 9713 76,4 51,4 9379 -
65,70 97,9 0-125 15,11 242,8 54,7 10553 83,5 51,4 10190 -
498 ________ 4. Rury okładzinowe
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
11 3/4 298,5 54,0 80,36 J-55 11,05 276,4 14,3 3783 24,6 34,9 4143 -
60,00 89,29 J-55 12,42 273,6 18,4 4232 27,6 34,9 4634 -
65,00 96,73 J-55 13,56 271,3 22,7 4602 30,2 34,9 5040 -
54,0 80,36 K-55 11,05 276,4 14,3 3783 24,6 34,9 4802 -
60,00 89,29 K-55 12,42 273,6 18,4 4232 27,6 34,9 5371 -
65,00 96,73 K-55 13,56 271,3 22,7 4602 30,2 34,9 5841 -
54,0 80,36 L-80 11,05 276,4 16,9 5503 35,7 43,4 5562 -
60,00 89,29 L-80 12,42 273,6 21,9 6156 40,2 43,4 6222 -
65,00 96,73 L-80 13,56 271,3 26,7 6694 43,9 43,4 6766 -
54,0 80,36 N-80 11,05 276,4 16,9 5503 35,7 43,4 5727 -
60,00 89,29 N-80 12,42 273,6 21,9 6156 40,2 43,4 6406 -
65,00 96,73 N-80 13,56 271,3 26,7 6694 43,9 43,4 6966 -
54,0 80,36 C-90 11,05 276,4 17,4 6191 40,2 43,4 6031 -
60,00 89,29 C-90 12,42 273,6 23,2 6925 45,2 43,4 6746 -
65,00 96,73 C-90 13,56 271,3 27,9 7531 49,3 43,4 7336 -
54,0 80,36 C-T-95 11,05 276,4 17,6 6535 42,4 43,4 6348 -
60,00 89,29 C-T-95 12,42 273,6 23,7 7310 47,7 43,4 7100 -
65,00 96,73 C-T-95 13,56 271,3 28,8 7949 52,1 43,4 7721 -
54,0 80,36 P-110 11,05 276,4 17,7 7567 49,1 43,4 7462 -
60,00 89,29 P-110 12,42 273,6 24,9 8464 55,2 43,4 8348 -
65,00 96,73 P-110 13,56 271,3 30,8 9204 60,3 43,4 9078 -
54,0 80,36 Q-125 11,05 276,4 17,7 8599 55,8 43,4 8248 -
60,00 89,29 Q-125 12,42 273,6 25,4 9619 62,8 43,4 9226 -
65,00 96,73 Q-125 13,56 271,3 32,3 10460 68,5 43,4 10033 -
13 3/8 339,7 61,0 90,78 J-55 10,92 317,9 10,6 4278 21,3 31,0 4559 3069
68,0 101,20 J-55 12,19 315,3 13,4 4757 23,8 31,0 5070 3483
72,0 107,15 J-55 13,06 313,6 15,4 5083 25,5 31,0 54,17 -
61,0 90,78 K-55 10,92 317,9 10,6 4278 21,3 31,0 5201 3272
68,0 101,20 K-55 12,19 315,3 13,4 4757 23,8 31,0 5784 3714
72,0 107,15 K-55 13,06 313,6 15,4 5083 25,5 31,0 6180 -
61,0 90,78 L-80 10,92 317,9 11,5 6222 31,0 34,0 6180 4320
68,0 101,20 L-80 12,19 315,3 15,6 6919 34,6 34,0 6872 4903
72,0 107,15 L-80 13,06 313,6 18,4 7393 37,1 34,0 7343 -
61,0 90,78 N-80 10,92 317,9 11,5 6222 31,0 34,0 6340 4371
68,0 101,20 N-80 12,19 315,3 15,6 6919 34,6 34,0 7050 4961
72,0 107,15 N-80 13,06 313,6 18,4 7393 37,1 34,0 7533 -
61,0 90,78 C-90 10,92 317,9 11,5 7000 34,9 34,0 6731 4790
Tabela 4.66 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
13 3/8 339,7 68,0 101,20 C-90 12,19 315,3 16,0 7783 39,0 34,0 7485 5436
72,0 107,15 C-90 13,06 313,6 19,2 8317 41,7 34,0 7998 -
61,0 90,78 C-T-95 10,92 317,9 11,5 7388 36,8 34,0 7088 5050
68,0 101,20 C-T-95 12,19 315,3 16,1 8216 41,1 34,0 7881 5732
72,0 107,15 C-T-95 13,06 313,6 19,5 8779 44,1 34,0 8421 -
61,0 90,78 P-110 10,92 317,9 11,5 8555 42,7 34,0 8316 5882
68,0 101,20 P-110 12,19 315,3 16,1 9513 47,6 34,0 9248 6676
72,0 107,15 P-110 13,06 313,6 19,9 10165 51,0 34,0 9882 -
61,0 90,78 Q-125 10,92 317,9 11,5 9722 48,5 34,0 9224 6613
68,0 101,20 Q-125 12,19 315,3 16,1 10810 54,1 34,0 10257 7505
72,0 107,15 Q-125 13,06 313,6 19,9 11551 58,0 34,0 10960 -
16 406,4 75,00 112,0 K-55 11,13 384,1 7,0 5239 18,2 24,5 5920 -
84,00 125,0 K-55 12,6 381,3 9,7 5899 20,5 24,5 6666 -
84,00 125,0 L-80 12,6 381,3 10,2 8580 29,9 24,5 8280 -
84,00 125,0 N-80 12,6 381,3 10,2 8580 29,9 24,5 8444 -
18V, 473,1 87,50 130,22 K-55 11,05 451,0 4,3 6082 15,5 24,1 6350 -
96,50 143,61 K-55 12,32 448,4 6,0 6763 17,3 24,1 7060
114,0 169,65 K-55 14,71 443,7 9,8 8033 20,6 24,1 8386 5645
136,0 202,4 K-55 17,60 437,9 14,4 9550 24,7 24,1 9970 -
139,0 206,86 K-55 18,29 436,5 15,5 9910 25,7 24,1 10346 -
96,50 143,61 L-80 12,32 448,4 6,0 9837 25,1 24,1 9214 -
114,0 169,65 L-80 14,71 443,7 10,4 11684 30,0 24,1 10944 7569
136,0 202,4 L-80 17,60 437,9 17,1 13891 35,9 24,1 13012 -
139,0 206,86 L-80 18,29 436,5 18,7 14414 37,3 24,1 13502 -
96,50 143,61 N-80 12,32 448,4 6,0 9837 25,1 24,1 9336 -
114,0 169,65 N-80 14,71 443,7 10,4 11684 30,0 24,1 11090 7643
136,0 202,4 N-80 17,60 437,9 17,1 13891 35,9 24,1 13185 -
139,0 206,86 N-80 18,29 436,5 18,7 14414 37,3 24,1 13681 -
114,0 169,65 C-95 14,71 443,7 10,4 13875 35,6 24,1 12770 8872
136,0 202,4 C-95 17,60 437,9 17,8 16496 42,6 24,1 15182 -
139,0 206,86 C-95 18,29 436,5 19,8 17117 44,3 24,1 15754 -
114,0 169,65 P-110 14,71 443,7 10,4 16065 41,3 24,1 14885 10324
136,0 202,4 P-110 17,60 437,9 18,0 19100 49,4 24,1 17698 -
139,0 206,86 P-110 18,29 436,5 20,2 19819 51,3 24,1 18363 -
20 508.0 94,0 139,9 K-55 11,13 485,7 3,6 6588 14,5 16,0 6581 4249
106,5 158,5 K-55 12,70 482,6 5,3 7494 16,6 16,0 7486 4950
Tabela 4.66. cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
20 508,0 118,5 176,4 K-55 14,30 479,4 7,6 8411 18,7 - - -

133,0 197,9 K-55 16,13 475,7 10,3 9463 21,1 16,0 9442 6463
147,0 218,8 K-55 18,01 472,0 13,1 10513 23,5 - - -
169,0 251,5 K-55 20,62 466,8 17,2 11973 26,9 16,0 11960 8412
106,5 158,5 L-80 12,70 482,6 5,3 10900 24,1 16,0 10049 6659
118,5 176,4 L-80 14,30 479,4 7,6 12234 27,2 - - -
133,0 197,9 L-80 16,13 475,7 11,1 13748 30,6 16,0 12675 8696
147,0 218,8 L-80 18,01 472,0 15,1 15292 34,2 - - -
169,0 251,5 L-80 20,62 466,8 20,8 17415 39,2 16,0 16055 11317
106,5 158,5 N-80 12,70 482,6 5,3 10900 24,1 16,0 10146 6722
118,5 176,4 N-80 14,30 479,4 7,6 12234 27,2 - - -
133,0 197,9 N-80 16,13 475,7 11,1 13748 30,6 16,0 12797 8777
147,0 218,8 N-80 18,01 472,0 15,1 15292 34,2 - - -
169,0 251,5 N-80 20,62 466,8 20,8 17415 39,2 16,0 16210 11424
118,5 176,4 C-95 14,30 479,4 7,6 14528 32,3 - - -
133,0 197,9 C-95 16,13 475,7 11,1 16326 36,4 16,0 14859 10198
147,0 218,8 C-95 18,01 472,0 15,5 18159 40,6 - - -
169,0 251,5 C-95 20,62 466,8 22,3 20680 46,5 16,0 18322 13273
118,5 176,4 P-110 14,30 479,4 7,6 16821 37,4 - - -
133,0 197,9 P-110 16,13 475,7 11,1 18904 42,1 16,0 17290 11865
147,0 218,8 P-110 18,01 472,0 15,5 21026 47,1 - - -
169,0 251,5 P-110 20,62 466,8 23,3 23945 53,9 16,0 21812 15442
Tabela 4.67 Wymiary trzpieni kontrolnych do rur okładzinowych wg. PN-93/H-74233 [18]
• rury z gładkimi końcami —P
• rury z gwintami krótkimi - S
• rury z gwintem długim - L
• rury z gwintem trapezowym —В
• średnica wewnętrzna rury —d
Średnica zewnętrzna rury Wymiary trzpienia kontrolnego
średnica długość
[mm]
do 219,1 d - 3 ,2 152
244,5 do 339,7 d - 4 ,0 305
406,5 i powyżej d - 4 ,8 305
Tabela 4.68. Zakres długości rur [15]
Zakres długości O znaczenie zakresu Dopuszczalna M inim alna
długości różnica długości długość
[mm]
[mm] dla m inim um 95% dostaw y
4 9 0 0 -7 6 0 0 RI 1800 5500
7 6 0 0 -1 0 4 0 0 RII 1500 8500
1 0 4 0 0 -1 4 6 0 0 RIII 1800 11000
Tabela 4.69. Cechowanie rur, kolory i liczba pasów [15]
O dm iana w ytrzym ałościow a L iczba i k o lo r pasków
H -40 b ez znakow ania barw nego
J-55 jed en jasn o zielony
K-55 dw a jasn o zielone
N -80 jed en czerw ony
L-80-1 jed en czerw ony i jed en brązow y
P-110 jed en biały
Q -125-l je d e n pom arańczow y
Tabela 4.70. Skład chemiczny dla poszczególnych grup i odmian wytrzymałościowych [15]
Odm iana Skład chem iczny, %
Grupa
w ytrzym ałościow a C Mn Si P s Cr Ni Mo Cu
M aksim um
I H -40 0,030 0,030
J-55 0,030 0,030
K-55 0,030 0,030
N -80 0,030 0,030
II L-80-1 0,43 ч 1,90 0,45 0,030 0,030 - 0,25 - 0,25
Ш P -1 1 0 - - - 0,030 0,030 - - - -
IV Q - 125-1 0,35 1,00 - 0,020 0,010 1,20 0,99 0,75 -
11Z aw artość w ęgła m oże być zw iększona do m aksim um 0,50% , jeżeli rura je s t hartow ana w oleju.
Tabela 4.71. Zalecane momenty skręcające połączeń rur okładzinowych wg. АРІ RP5C [15,19]
M asa M om ent skręcający

W ym iar G atunek
nom . ze K rótki gw int D ługi gw int
nom . stali
złączką Optym. M in. М ах. Optym. M in. М ах.
[m m ], [cal] [kg/m] - [Nm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9
114,3 14.2 J-55 1370 1030 1710
4 І4 15,6 J-55 1790 1340 2240 2200 1650 2750
17.3 J-55 2090 1570 2620
14.2 K -55 1520 1140 1900
15,6 K -55 1980 1490 2480 2440 1830 3050
17.3 K -55 2300 1740 2890
17,3 C-75 2920 2180 3650
20,1 C-75 3530 2640 4410
17,3 L /N -80 3090 2320 3860
20,1 L /N -80 3740 2810 4680
17,3 C-95 3500 2630 4380
20,1 C-95 4240 3190 5300
17,3 P-110 4090 3080 5120
20,1 P-110 4960 3730 6210
22,5 P -110 5970 4470 7460
127,0 17,1 J-55 1800 1360 2250 2470 1860 3090
5 19,4 J-55 2290 1720 2860 3020 2260 3780
22,3 J-55 2810 2100 3510
17,1 K -55 1990 1490 2490 2730 2050 3400
19,4 K -55 2520 1900 3610 3340 2510 4180
22,3 K -55 3090 2320 3860
22,3 C -75 4010 3010 5020
26,8 C-75 5110 3840 6390
22,3 L /N -80 4260 3200 5330
26,8 L/N -80 5420 4070 6780
22,3 C-95 4830 3620 6030
26,8 C-95 6170 4620 7710
22,3 P-110 5650 4240 7060
26,8 P-110 7200 5400 9000
139,7 20,9 J-55 2330 1750 2920 2940 2210 3670
5 23,1 J-55 2740 2060 3430 3350 2510 4190
25,3 J-55 3100 2330 3880
Tabela 4.71. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9
139,7 20,9 K -55 2560 1930 3200 3240 2430 4050
5 Уг 23,1 K -55 3010 2260 3770 3690 2770 4610
25,3 K -55 3420 2560 4270
25.3 C-75 4430 3320 5550
29,8 C-75 5460 4090 6830
34.3 C-75 6410 4810 8010
25,5 L/N -80 4720 3540 5900
29,8 L/N -80 5800 4350 7250
34,3 L/N -80 6810 5100 8510
25.3 C-95 5370 4030 6710
29,8 C-95 6600 4950 8260
34.3 C-95 7760 5820 9690
25.3 P-110 6260 4700 7840
29,8 P-110 7710 5790 9640
34.3 P-110 9060 6790 11320
168,3 29,8 J-55 3320 2490 4150 3610 2710 4510
6 Ув
35,7 J-55 4260 3200 5330 4610 3460 5760
29,8 K -55 3620 2710 4530 3930 2960 4920
35,7 K-55 4640 3480 5800 5040 3780 6300
35.7 C-75 6140 4610 7670
41.7 C-75 7480 5610 9360
47.7 C-75 8650 6490 10820
35.7 L/N -80 6520 4890 8150
41.7 L/N -80 7950 5970 9940
47.7 L/N -80 9180 6890 11470
35.7 C-95 7440 5590 9300
41.7 C-95 9070 6810 11330
47.7 C-95 10490 7880 13120
35.7 P-110 8690 6520 10860
41.7 P-110 10590 7950 13230
47.7 P -110 12260 9190 15320
177,8 29,8 J-55 3170 2390 3970
7
34,3 J-55 3850 2890 4810 4240 3190 5300
38,7 J-55 4530 3400 5670 4980 3730 6220
29,8 K-55 3440 2590 4310
Tabela 4.71. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9
177,8 34,3 K-55 4190 3150 5230 4620 3470 5780

7 6170 5440 4080 6790
38,7 K-55 4940 3700
34,3 C-75 5640 4230 7050
38.7 C-75 6630 4980 8280
43,2 C-75 7620 5720 9530
47.7 C-75 8580 6440 10720
52,1 C-75 9530 7150 11920
56,6 C-75 10400 7800 13000
34,3 L/N -80 5990 4500 7500
38.7 L/N -80 7040 5270 8800
43,2 L/N -80 8090 6070 10110
47.7 L/N -80 9110 6830 11390
34,3 C-95 6850 5140 8560
38.7 C-95 8040 6030 10050
43,2 C-95 9260 6940 11580
47.7 C-95 10410 7810 13020
52,1 C-95 11570 8680 14450
56,6 C-95 12620 9460 15780
38.7 P-110 9400 7050 11740
43,2 P-110 10810 8110 13500
47.7 P-110 12160 9120 15200
52,1 P-110 13500 10130 16880
56,6 P-110 14740 11050 18430
193,7 39,3 J-55 4270 3200 5340 4690 3530 5870

7 s/e
39,3 K -55 4640 3480 5800 5110 3840 6390
39,3 C-75 6250 4690 7810
44.2 C-75 7350 5520 9190
50.2 C-75 8610 6450 10770
58,1 C-75 10180 7630 12730
39,3 L/N -80 6640 4990 8310
44.2 L/N -80 7800 5840 9750
50.2 L/N -80 9140 6860 11430
58,1 L/N -80 10820 8110 13530

Tabela 4.71. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9
193,7 39,3 C-95 7590 5690 9490
1%
44.2 C-95 8930 6700 11170
50.2 C-95 10470 7850 13080
58,1 C-95 12390 9300 15500
44.2 P-110 10430 7820 13030
50.2 P-110 12220 9170 15270
58,1 P-110 14450 10850 18070
219,1 35.7 J-55 3310 2480 4140

8 %
47.7 J-55 5040 3780 6300 5650 4240 7060
53,6 J-55 5880 4420 7360 6590 4950 8240
35.7 K-55 3570 2670 4460
47.7 K-55 5450 4090 6820 6130 4600 7660
53,6 K-55 6350 4760 7930 7130 5360 8920
53.6 C-75 8790 6590 10980
59.6 C-75 10060 7550 12580
65,5 C-75 11310 8490 14140
73,0 C-75 12730 9540 15920
53.6 L/N -80 9530 7000 11660
59.6 L/N -80 10680 8010 13350
65,5 L/N -80 12030 9020 15040
73,0 L/N -80 13520 10140 16890
53.6 C-95 10700 8030 13370
59.6 C-95 12260 9190 15320
65,5 C-95 13790 10340 17230
73,0 C-95 15510 11630 19390
59,6 P-110 14300 10720 17880
65,5 P -110 16080 12070 20110
73,0 P-110 18100 13570 22630
244,5 53.6 J-55 5340 4010 6680 6140 4610 7670

9%
59.6 J-55 6130 4600 7660 7050 5290 8810
53.6 K-55 5740 4300 7170 6630 4980 8280
59.6 K-55 6590 4950 8240 7610 5710 . 9500

Tabela 4.71. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9
244,5 59.6 C-75 9410 7060 11770
9%
64,8 C-75 10520 7890 13150
70,0 C-75 11550 8660 14440
79.7 C-75 13540 10160 16930

59.6 L/N -80 9990 7500 12490
64,8 L/N -80 11190 8390 13980

70,0 L/N -80 12270 9210 15330
79.7 L/N -80 14400 10810 18010

59.6 C-95 11480 8610 14360
64,8 C-95 12850 9640 16070
70,0 C-95 14100 10580 17630
79.7 C-95 16540 12410 20680
64,8 P-110 15000 13250 18750

70,0 P-110 16450 12340 20550
79,7 P-110 19280 14470 24110

273,0 60,3 J-55 5690 4270 7120
10%
67,8 J-55 6680 5020 8350
76,0 J-55 7660 5750 9570
60,3 K -55 6100 4580 7630
67,8 K -55 7160 5370 8950

76,0 K -55 8220 6170 10280
76,0 C-75 10250 7690 12810
82,7 C-75 11430 8570 14290
76,0 L/N -80 10900 8180 13630
82,7 L/N -80 12130 9100 15170
76,0 C-95 12570 9420 15710
82,7 C-95 13990 10490 17490
76,0 P-110 14640 10980 18300
82,7 P-110 16310 12230 20390

90,4 P-110 18140 13610 22680
97,9 P-110 19960 14970 24950

4.12. Dodatkowe dane tabelaryczne __________________________ ____________ 507
Tabela 4.71. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9
298,4 70,0 J-55 6470 4850 8080
11 3/4
80.4 J-55 7700 5780 9630
89.4 J-55 8800 ,6600 11000
70,0 K -55 6900 5180 8620

80.4 K -55 8220 6170 10280
89.4 K-55 9400 7050 11740
89,4 C-75 11780 8840 14720
89,4 L/N -80 12530 9400 15660
89,4 C-95 14450 10850 18070

339,7 81,2 J-55 6970 5230 8720
13%
90,8 J-55 8070 6050 10090
101,2 J-55 9150 6860 11440

81,2 K -55 7420 5560 9270
90,8 K -55 8580 6440 10720
101,2 K -55 9730 7310 12180
107,2 C-75 13260 9950 16580
107,2 L/N -80 14100 10580 17630
107,2 C-95 16320 12240 20410

406,4 112 J-55 9630 7230 12040
16
125 J-55 11080 8310 13840
112 K-55 10200 7650 12740
125 K-55 11730 8800 14660

473,1 130 J-55 10220 7670 12790
18%
130 K -55 10770 8080 13460
508,0 140 J-55 10630 7970 13290 12300 9220 15370
20
159 J-55 12380 9290 15470 14330 10750 17770
198 J-55 16160 12120 20200 18710 14030 23390
140 K-55 11170 8380 13960 12950 9710 16190
159 K-55 13020 9760 16270 15090 11320 18860
198 K -55 16990 12740 21230 19700 14780 24620
Tabela 4.72. Charakterystyka rur okładzinowych z połączeniem gwintowym HCP-1 [15]
508
Tabela 4.72 a. Wymiary rur okładzinowych z połączeniem gwintowym HCP-1 [15]
__________________________________________________________________________________________________________________________
RURA ZŁĄCZKA
jednostkow y
zewnętrzna
Średnica
Ciężar
G rubość Średnica Średnica Grubość Średnica w e Średnica Średnica w e

ścianki wewnętrzna G rubość ścianki
trzpienia ścianki w nętrzna wewnętrzna wnętrzna
t d kontrolnego t t
D d
[in]
[Ib/ft] [in] [mm] [in] [mm] [in] [mm] А РІ HCz.S.A. [in] [mm] [in] [mm] [in] [mm] [in] [mm]
[mm]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
5” 13,00 0,253 6,43 4,494 114,15 4,389 110,87 - - 5,687 141,80 4,469 113,50 10,512 267,0 4,252 108,00
15,00 0,296 7,52 4,408 111,96 4,283 108,79 - - 5,587 141,90 4,469 113,50 10,512 267,0 4,252 108,00
18,00 0,362 9,19 4,276 108,61 4,151 106,44 - - 5,587 141,90 4,429 112,50 10,512 287,0 4,252 108,00
20,30 0,408 10,36 4,184 106,28 4,059 103,11 - - 5,587 141,90 4,323 109,80 10,512 267,0 4,252 108,00
20,80 0,422 10,72 4,156 105,56 4,031 102,39 - - 5,587 141,90 4,323 109,80 10,512 267,0 4,252 108,00
21,40 0,437 11,10 4,126 104,80 4,001 101,63 - - 5,587 141,90 4,323 109,60 10,512 267,0 4,252 108,00
23,20 0,478 12,14 4,044 102,72 3,915 99,54 - - 5,587 141,90 4,323 109,80 10,512 267,0 4,252 108,00
24,10 0,500 12,70 4,000 101,60 3,875 98,43 - - 5,587 141,90 4,323 109,80 10,512 267,0 4 ,2 5 2 і 106,00
7” 23,00 0,317 8,05 6,386 161,70 6,241 158,52 - - 7,681 195,10 8,437 163,50 11,457 291,0 4,724 120,00
177,8 26,00 0,362 9,19 6,276 159,41 6,151 156,24 - - 7,681 195,10 6,397 162,50 11,457 291,0 4,724 120,00
29,00 0,408 10,36 6,184 157,10 6,059 153,90 - - 7,681 195,10 6,350 181,30 11457 291,0 4,724 120,00
32,00 0,453 11,51 6,094 154,78 5,969 151,61 - - 7,681 195,10 6,350 161,30 11457 291,0 4,724 120,00
35,00 0,496 12,65 6,004 152,50 5,879 149,33 - - 7,681 195,10 6,350 161,30 11457 291,0 4,724 120,00
1
38,00 0,540 13,72 5,920 150,37 5,795 147,19 - - 7,681 195,10 Г 6,350 161,30 11,457 291,0 4,724 120,00
41,00 0,590 14,98 5,820 147,83 5,695 144,65 - - 7,681 195,10 6,360 161,30 11457 291,0 4,724 120,00
44,00 0,640 16,25 5,720 145,30 5,595 142,12 - - 7,681 195,10 6,350 161,30 11457 291,0 4,724 120,00
Tabela 4.72 a. (cd)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
9” 46,00 0,670 17,02 5,660 143,76 5,535 140,5 - - 7,681 195,10 6,350 161,30 11457 291,0 4,724 120,00
244,5 40,00 0,395 10,03 8,535 224,41 8,679 220,45 - - 10,650 270,70 9,000 228,60 12,087 307,0 5,039 128,00
43,50 0,435 11,05 8,755 222,36 8,599 218,41 - - 10,660 270,50 8,956 227,50 12,087 307,0 5,039 128,00
47,00 0,472 11,99 8,681 220,50 8,525 216,54 - - 10,650 270,50 8,956 227,50 12,087 307,0 5,039 128,00
53,50 0,545 13,84 8,535 216,79 8,379 212,63 - - 10,650 270,50 8,956 227,50 12,087 307,0 5,039 128,00
56,40 0,595 15,11 6,435 214,25 8,279 210,29 - - 10,650 270,50 8,956 227,50 12,087 307,0 5,039 128,00
59,40 0,609 15,47 8,407 213,54 8,251 209,58 - - 10,650 270,60 8,956 227,50 12,087 307,0 6,039 128,00
61,10 0,625 15,88 8,375 212,73 8,219 208,76 - - 10,650 270,50 8,956 227,50 12,087 307,0 5,039 128,00
Tabela 4.72b Charakterystyka rur okładzinowych z połączeniem gwintowym HCP-1 [15]
C iężar obliczeniow y Pole przekroju poprzecznego G ranica plastyczności korpusu rury

jednostkow y
zewnętrzna
Średnica
Ciężar
C iężar rury
Przyrost
z gładkimi Ciężar J/K
ciężaru Rury Złączki N 80 L80 C95 P110
końcami złączki 55
Wpe ew
[in], [mm] [Ib/ft] [Ib/ft] [kg/m] [Ib] [kg] [Ib] [kg] [sq.łn.] [mm2] [sq.ln.] [mm2] X 1000 [Ib]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
5” 13,00 12,84 19,11 9,13 4,14 17,95 8,14 3,773 2434 5,499 3548 208 302 302 358 415
15,00 14,88 22,14 8,07 3,66 17,95 8,14 4,374 2822 5,499 3548 241 350 350 418 481
18,00 17,95 26,71 #.53 2,96 18,01 8,17 5,275 3403 5,499 3548 290 422 422 501 580
20,30 20,01 29,78 5,67 2,57 18,23 8,27 5,886 3797 5,499 3548 302 440 440 522 605
20,80 20,63 30,70 5,35 2,43 18,23 8,27 6,069 3915 5,499 3548 302 440 440 522 605
21,40 21,32 31,73 4,99 2,26 18,23 8,27 6,264 4041 5,499 3548 302 440 440 522 605
23,20 23,11 34,39 4,05 1,64 18,23 8,27 6,791 4381 5,499 3548 302 440 440 522 605
4. Rury
okładzin
5Ю
Tabela 4.72 b. (cd)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
______________________________________________________________________________________________________________________________
5 24,10 24,05 35,79 3,56 1,61 18,23 8,27 7,069 4560 5,499 3548 302 440 440 522 605
7” 23,00 22,65 33,71 14,66 6,65 31,13 14,12 6,655 4294 9,066 5849 366 532 532 632 732
177,8 26,00 25,66 38,23 13,09 5,94 31,26 14,18 7,546 4870 9,066 5849 415 604 604 717 830
29,00 28,75 45,79 11,50 5,22 31,39 14,24 8,449 5451 9,066 5849 466 676 676 803 929
32,00 31,70 47,18 9,85 4,47 31,39 14,24 9,317 6011 9,066 5849 499 725 725 861 997
35,00 34,61 51,51 8,21 3,72 31,39 14,24 10,172 6663 9,086 5849 469 725 725 881 997
38,00 37,29 56,49 6,71 3,04 31,39 14,24 10,959 7070 9,066 5849 496 725 725 861 997
41,00 40,39 60,11 4,97 2,2S 31,39 14,24 11,881 7665 9,066 5849 499 725 725 861 997
44,00 43,47 64,89 3,24 1,47 31,39 14,24 12,783 8247 9,066 5849 499 725 725 861 997
9” 46,00 45,29 67,40 2,22 1,01 31,39 1424 13,325 8507 9,068 5849 496 725 725 861 997
244,5 40,00 38,97 58,00 34,65 15,72 64,38 29,20 11,454 7390 18,208 11747 630 916 916 1088 1260
43,50 42,73 63,59 32,75 14,86 64,68 29,34 12,559 6103 16,206 11747 691 1005 1006 1193 1361
47,00 46,18 66,73 30,72 13,93 64,68 29,34 13,572 8756 18,208 11747 746 1066 1066 1289 1493
53,50 52,90 76,73 28,77 12,14 64,66 29,34 15,546 10030 18208 11747 655 1244 1244 1477 1710
58,40 57,44 85,48 24,11 10,94 64,68 29,34 16,879 10890 18,208 11747 928 1350 1360 1604 1857
59,40 56,70 87,36 23,56 10,69 64,68 29,34 17,255 11132 18,208 11747 949 1380 1380 1639 1697
61,10 6006 89,41 22,56 10,23 64,66 29,34 17,675 11403 18,206 11747 972 1414 1414 1679 1944
Tabela 4.72 c. Zalecane momenty skręcające połączenia gwintowego HCP-1[15]
Ciężar J/K55 N/L80 C95 P110

Średnica
jednost
zew.
kow y min. opt. max. min. opt. max. min. opt. max. min. opt. max.
[in], [mm] lb/ft [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb] [ft-lb]
5” 13,00 3780 4200 4620 4110 4560 5010 4370 4850 5330 4560 5060 5560
15,00 4230 4700 5170 4630 5140 5650 4820 5350 5880 5020 5570 6120
Tabela 4.72 c. (cd)
5 18,00 5140 5710 6280 5540 6150 6760 5800 6440 7080 6060 6730 7400
20,30 6190 6870 7550 6840 7590 8340 7170 7960 8750 7470 8300 9130
20,80 6320 7020 7720 6840 7590 8340 7170 7960 8750 7830 8700 9570
21,40 6450 7160 7870 7170 7960 8750 7470 8300 9130 7830 8700 9570
23,20 8840 7890 8340 7470 8300 9130 7830 8700 9570 8150 9050 9950
24,10 8840 7590 8340 7470 8300 9130 7830 8700 9570 8460 9400 10340
7” 23,00 5800 6220 6840 6320 7020 7720 6840 7590 8340 7170 7960 8570
177,8
26,00 6510 7230 7950 7470 8300 9130 7830 8700 9570 8480 9400 10340
29,00 7470 8300 9130 8460 9400 10340 9150 10190 11150 9850 10890 11850
32,00 8150 9050 9950 9150 10150 11150 9850 10850 11850 10450 11550 12650
35,00 8400 9400 10340 9500 10500 11500 10100 11200 12300 10860 11950 13050
38,00 8780 9750 10720 10100 11200 12300 10460 11550 12650 11100 12300 13500
4 1 ,00 9500 10500 11500 10450 11550 12650 11100 12300 13500 11700 18000 14300
4 4 ,0 0 11100 12300 13500 12450 13750 15050 13060 14450 15850 13700 15200 16700
9” 4 6,00 11700 13000 14300 12700 14100 15500 13050 14450 15850 13700 15200 16700
244,5
40,00 9600 10500 11500 11100 12300 13500 12100 13400 14700 13050 14450 15650
43,50 10650 11950 13050 12700 14100 15500 13700 15200 16700 14400 15900 17400
47,00 11100 12300 13500 13050 14450 15850 14400 15900 17400 14400 15900 17400
53,50 12100 13400 14700 14400 15900 17400 14400 15800 17400 14400 15800 17400
58,40 12100 13400 14700 14400 15900 17400 14400 15900 17400 14400 15900 17400
59,40 12100 13400 14700 14400 15900 17400 14400 15900 17400 14400 15900 17400
61,10 12100 13400 14700 14400 19900 17400 14400 15900 17400 14400 15900 17400
4. Rury
okładzi
Tabela 4.73. Pojemność rur okładzinowych [12]
Ś rednica C iężar Średnica Średnica Pojem ność jednostkow a

zew nętrzna znam ionow y w ew nętrzna trzpienia przestrzeni
kontrolnego
[cal] [mm] [lb/ft] [kg/m; [cal] [mm] [cal] [mm] [gal/ft; [bbl/ft] [ft3/ft] [dm 3/m]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13
4 V4 114,3 9,50 14,2 4,090 103,9 3,965 100,7 0,6825 0,0162 0,0912 8,473
4 'A 10,50 15,6 4,052 102,9 3,927 99,7 0,6699 0,0159 0,0895 8,315
11,60 17,3 4,000 10 1,6 3,875 98,4 0,6528 0,0155 0,0872 8,101
13,50 20,1 3,920 99,6 3,795 96,4 0,6269 0,0149 0,0838 7,785
15,10 22,5 3,826 97,2 3,701 94,0 0,5972 0,0142 0,0798 7,414
16,60 24,7 3,754 95,4 3,629 92,2 0,5750 0,0136 0,0768 7,135
18,80 28,0 3,640 92,5 3,515 89,3 0,5406 0,0128 0,0722 6,708
*4 % 120,7 16,00 23,8 4,082 103,7 3,957 100,5 0,6798 0,0161 0,0908 8,436
5 127,0 11,50 17,1 4,560 115,8 4,435 112,6 0,8484 0,0202 0,1134 10,535
5 13,00 19,4 4,494 114,1 4,369 11 1,0 0,8240 0,0196 0 ,110 1 10,229
5 15,00 22,4 4,408 112,0 4,283 108,8 0,7928 0,0188 0,1059 9,838
5 18,00 26,8 4,276 108,6 4,151 105,4 0,7460 0,0177 0,0997 9,262
*5 20,30 30,2 4,184 106,3 4,059 103,1 0,7142 0,0170 0,0954 8,863
*5 20,80 31,0 4,156 105,6 4,031 102,4 0,7047 0,0167 0,0942 8,751
*5 2 1 ,0 0 31,3 4,154 105,5 4,029 102,3 0,7040 0,0167 0,0941 8,742
*5 23,20 34,6 4,044 102,7 3,919 99,5 0,6672 0,0158 0,0892 8,287
*5 24,20 36,1 4,000 101,6 3,875 98,4 0,6528 0,0155 0,0872 8,101
*5 Уг 139,7 13,00 19,4 5,044 128,1 4,919 124,9 1,0380 0,0247 0,1387 12,886
5Уг 14,00 20,9 5,012 127,3 4,887 124,1 1,0249 0,0244 0,1370 12,728
*5Уг 15,00 22,4 4,974 126,3 4,849 123,2 1,0094 0,0240 0,1349 12,533
5 'Л 15,50 23,1 4,950 125,7 4,825 122,6 0,9997 0,0238 0,1336 12,412
5Уг 17,00 25,3 4,892 124,3 4,767 12 1,1 0,9764 0,0232 0,1305 12,124
5 Уг 20 ,0 0 29,8 4,778 121,4 4,653 118,2 0,9314 0,0221 0,1245 11,566
5 Уг 23,00 34,3 4,670 118,6 4,545 115,4 0,8898 0,0211 0,1189 11,046
*5 Уг 26,00 38,7 4,548 115,5 4,423 112,3 0,8439 0 ,0 20 0 0,1128 10,479
*5 У 146,1 14,00 20,9 5,290 134,4 5,165 131,2 1,1417 0,0271 0,1526 14,177
*5 У, 17,00 25,3 5,190 131,8 5,065 128,7 1,0990 0,0261 0,1469 13,647
*5 У» 19,50 29,1 5,090 129,3 4,965 126,1 1,0570 0,0251 0,1413 13,127
*5 У 22,50 33,5 4,990 126,7 4,865 123,6 1,0159 0,0241 0,1358 12,616
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 5,399 137,1 1,2450 0,0296 0,1664 15,459
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 5,375 136,5 1,2342 0,0293 0,1649 15,320
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 5,325 135,3 1,2119 0,0288 0,1620 15,050
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 5,299 134,6 1,2003 0,0285 0,1604 14,902
*6 20 ,0 0 29,8 5,352 135,9 5,227 132,8 1,1687 0,0278 0,1562 14,511
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 5,115 129,9 1,1203 0,0266 0,1497 13,908
*6 26,00 38,7 5,140 130,6 5,015 127,4 1,0779 0,0256 0,1441 13,387
Tabela 4.73 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13
*6% 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 6,010 152,7 1,5356 0,0365 0,2052 19,064
бУв 20,00 29,8 6,049 153,6 5,924 150,5 1,4929 0,0355 0,1995 18,534
*6Ув 22,00 32,8 5,989 152,1 5,864 148,9 1,4634 0,0348 0,1956 18,172
бУв 24,00 35,8 5,921 150,4 5,796 147,2 1,4304 0,0340 0,1912 17,763
*бУв 26,00 38,7 5,855 148,7 5,730 145,5 1,3987 0,0333 0,1869 17,364
б Ув 28,00 41,7 5,791 147,1 5,666 143,9 1,3683 0,0325 0,1829 16,992
*6% 29,00 43,2 5,761 146,3 5,636 143,2 1,3541 0,0322 0,1810 16,815
6Ув 32,00 47,7 5,675 144,1 5,550 141,0 1,3140 0,0312 0,1756 16,314
7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 6,413 162,9 1,7440 0,0415 0,2331 21,656
7 20,00 29,8 6,456 164,0 6,331 160,8 1,7005 0,0404 0,2273 21,117
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 6,273 159,3 1,6701 0,0397 0,2232 20,736
7 23,00 34,3 6,366 161,7 6,241 158,5 1,6535 0,0393 0,2210 20,532
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 6,211 157,8 1,6379 0,0390 0,2189 20,336
7 26,00 38,7 6,276 159,4 6,151 156,2 1,6070 0,0382 0,2148 19,956
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 6,089 154,7 1,5754 0,0375 0,2106 19,565
7 29,00 43,2 6,184 157,1 6,059 153,9 1,5603 0,0371 0,2085 19,370
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 6,029 153,1 1,5452 0,0367 0,2065 19,184
7 32,00 47,7 6,094 154,8 5,969 151,6 1,5152 0,0360 0,2025 18,813
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 5,923 150,4 1,4924 0,0355 0,1995 18,534
7 35,00 52,2 6,004 152,5 5,879 149,3 1,4708 0,0350 0,1966 18,265
7 38,00 56,6 5,920 150,4 5,795 147,2 1,4299 0,0340 0,1911 17,754
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 5,711 145,1 1,3896 0,0330 0,1857 17,252
*7% 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 7,000 177,8 2,0712 0,0493 0,2768 25,716
7 У. 24,00 35,8 7,025 178,4 6,900 175,3 2,0135 0,0479 0,2691 25,000
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 6,844 173,8 1,9815 0,0471 0,2648 24,601
7 Ув 29,70 44,3 6,875 174,6 6,750 171,5 1,9284 0,0459 0,2577 23,941
7% 33,70 50,2 6,765 171,8 6,640 168,7 1,8672 0,0444 0,2496 23,189
7 Ув 39,00 58,1 6,625 168,3 6,500 165,1 1,7907 0,0426 0,2393 22,232
*7 Ув 45,30 67,5 6,435 163,4 6,310 160,3 1,6895 0,0402 0,2258 20,977
*7% 196,9 45,30 67,5 6,560 166,6 6,500 165,1 1,7558 0,0418 0,2347 21,804
*8 203,2 26,00 38,7 7,386 187,6 7,261 184,4 2,2258 0,0529 0,2975 27,639
*8 ‘/в 206,4 28,00 41,7 7,485 190,1 7,360 186,9 2,2858 0,0544 0,3055 28,382
*8% 32,00 47,7 7,385 187,6 7,260 184,4 2,2252 0,0529 0,2974 27,629
*8 ■/. 35,50 52,9 7,285 185,0 7,160 181,9 2,1653 0,0515 0,2894 26,886
*8 ‘/в 39,50 58,9 7,185 182,5 7,060 179,3 2,1063 0,0501 0,2815 26,152
*8 Ув 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 8,066 204,9 2,7374 0,0652 0,3659 33,993
*8 Ув 24,00 35,8 8,097 205,7 7,972 202,5 2,6749 0,0636 0,3575 33,213
8 5/в 28,00 41,7 8,017 203,6 7,892 200,5 2,6223 0,0624 0,3505 32,563
8 Ув 32,00 47,7 7,921 201,2 7,796 198,0 2,5599 0,0609 0,3422 31,791
8 Уз 36,00 53,6 7,825 198,8 7,700 195,6 2,4982 0,0594 0,3339 31,020
*8Ув 38,00 56,6 7,775 197,5 7,650 194,3 2,4664 0,0587 0,3297 30,630
8 Ув 40,00 59,6 7,725 196,2 7,600 193,0 2,4348 0,0579 0,3254 30,231
*8% 43,00 64,1 7,651 194,3 7,526 191,2 2,3883 0,0568 0,3192 29,655
8 Ув 44,00 65,6 7,625 193,7 7,500 190,5 2,3721 0,0564 0,3171 29,460
8% 49,00 73,0 7,511 190,8 7,386 187,6 2,3017 0,0548 0,3077 28,586
Tabela 4.73 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
8 5A 219,1 49,00 73,0 7,511 190,8 7,386 187,6 2,3017 0,0548 0,3077 28,586
228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 8,134 206,6 2,8039 0,0667 0,3748 34,820
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 8,040 204,2 2,7407 0,0653 0,3664 34,040
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 7,994 203,0 2,7100 0,0645 0,3622 33,649
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 7,876 200,1 2,6321 0,0626 0,3518 32,683
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 7,656 194,5 2,4899 0,0592 0,3328 30,918
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 8,907 226,2 3,3512 0,0797 0,4479 41,611
9% 32,30 48,1 9,001 228,6 8,845 224,7 3,3055 0,0787 0,4418 41,045
9 5/a 36,00 53,6 8,921 226,6 8,765 222,6 3,2470 0,0773 0,4346 40,376
*9% 38,00 56,6 8,885 225,7 8,760 222,5 3,2209 0,0766 0,4305 39,995
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 8,679 220,4 3,1847 0,0758 0,4257 39,549
9 Уа 43,50 64,8 8,755 222,4 8,599 218,4 3,1273 0,0744 0,4180 38,833
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 8,525 216,5 3,0747 0,0732 0,4110 38,183
9 5/в 53,50 79,7 8,535 216,8 8,379 212,8 2,9721 0,0707 0,3973 36,910
9% 58,40 87,0 8,435 214,2 8,279 210,3 2,9029 0,0691 0,3880 36,046
9% 61,10 91,0 8,375 212,7 8,219 208,8 2,8617 0,0681 0,3825 35,535
9 5/ s 71,80 107,0 8,125 206,4 7,969 202,4 2,6934 0,0641 0,3600 33,445
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 9,228 234,4 3,5928 0,0855 0,4802 44,612
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 10,036 254,9 4,2382 0,1009 0,5665 52,630
*10% 35,75 53,3 10,136 257,5 9,980 253,5 4,1917 0,0998 0,5603 52,054
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 9,894 251,3 4,1209 0,0981 0,5508 51,171
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 9,794 248,8 4,0393 0,0961 0,5399 50,158
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 9,694 246,2 3,9585 0,0942 0,5291 49,155
*10% 54,00 80,5 9,784 248,5 9,628 244,6 3,9056 0,0929 0,5221 48,505
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 9,604 243,9 3,8865 0,0925 0,5195 48,263
10% 60,70 90,4 9,660 245,4 9,504 241,4 3,8073 0,0906 0,5089 47,278
10% 65,70 97,9 9,560 242,8 9,404 238,9 3,7288 0,0887 0,4984 46,303
*10% 71,10 105,9 9,450 240,0 9,294 236,1 3,6435 0,0867 0,4870 45,244
*11 % 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 10,994 279,2 5,0723 0,1207 0,6780 62,988
11% 42,00 62,6 11,084 281,5 10,928 277,6 5,0125 0,1193 0,6700 62,245
11 % 47,00 70,0 11,000 279,4 10,844 275,4 4,9368 0,1175 0,6599 61,307
11% 54,00 80,5 10,880 276,4 10,724 272,4 4,8297 0,1149 0,6456 59,978
11 % 60,00 89,4 10,772 273,6 10,616 269,6 4,7343 0,1127 0,6328 58,789
*11 % 65,00 96,9 10,682 271,3 10,526 267,4 4,6555 0,1108 0,6223 57,814
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 11,228 285,2 5,2875 0,1258 0,7068 65,664
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 12,282 312,0 6,3119 0,1502 0,8437 78,382
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 12,204 310,0 6,2330 0,1484 0,8332 77,407
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 12,126 308,0 6,1546 0,1465 0,8227 76,431
*13 54,00 80,5 12,220 310,4 12,064 306,4 6,0926 0,1450 0,8144 75,660
Tabela 4.73 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 12,559 319,0 6,5962 0,1570 0,8817 81,913
13 % 54,50 81,2 12,615 320,4 12,459 316,5 6,4928 0,1545 0,8679 80,631
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 12,359 313,9 6,3903 0,1521 0,8542 79,358
13% 68,00 101.3 12,415 315,3 12,259 311,4 6,2886 0,1497 0,8406 78,094
13 % 72.00 107.3 12,347 313,6 12,191 309.7 6,2199 0,1480 0,8314 77,240
*13 % 77.00 114.7 12,275 311.8 12,119 307.8 6,1476 0,1463 0,8218 76,348
*13% 83.00 123.7 12,175 309.2 12,019 305,3 6,0478 0,1440 0,8084 75,103
*13% 85.00 126.7 12,159 308.8 12,003 304.9 6,0319 0,1436 0,8063 74,908
*13 % 98.00 146,0 11,937 303.2 11,781 299,2 5,8137 0,1384 0,7771 72,195
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 13,156 334,2 7,2649 0,1729 0,9711 90,218
16 406,4 Г65,00 96,9 15,250 387,4 15,062 382,6 9,4885 0,2259 1,2684 117,838
*16 70.00 104.3 15,198 386.0 15,010 381.3 9,4239 0,2243 1,2598 117,039
16 75.00 111,8 15,124 384.1 14,936 379.4 9,3324 0,2222 1,2475 115,896
16 84.00 125,2 15,010 381,3 14,822 376.5 9,1922 0,2188 1,2288 114,159
*16 109.00 162.4 14,688 373.1 14,500 368,3 8,8021 0,2095 1,1766 109,310
* 18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 17,667 448.7 13,007 0,3096 1,7387 161,530
18% 87.50 130,4 17,755 451,0 17,567 446,2 12,862 0,3062 1,7193 159,728
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 17,467 443.7 12,717 0,3027 1,7000 157,935
*20 508,0 90.00 134.1 19,166 486,8 18,978 482.0 14,9872 0,3568 2,0035 186,131
20 94.00 140.1 19,124 485,7 18,936 481.0 14,9216 0,3552 1,9947 185,314
20 106,50 158,7 19,000 482.6 18,812 477,8 14,7288 0,3506 1,9689 182,917
20 133.00 198.2 18,730 475.7 18,542 471.0 14,3131 0,3407 1,9133 177,751
*21 Vi 520,7 92,50 137.8 20,710 526.0 20,522 521,3 17,4992 0,4166 2,3393 217,328
*21 '/2 103.00 153,5 20,610 523,5 20,422 518,7 17,3307 0,4126 2,3167 215,228
*21 Уг 114.00 169.9 20,510 521.0 20,322 516,2 17,1629 0,4086 2,2943 213,147
*24 Уг 622,3 100,50 149,7 23,750 603,3 23,562 598,5 23,0137 0,5479 3,0764 285,807
*24 Уг 113,00 1 168,4 123,650 600,7 23,462 595,9 22,8203 0,5433 3,0506 283,410
♦Wymiary nie zgodne z Normą АРІ.
Tabela 4.74 Pojemności pomiędzy rurami okładzinowymi w przestrzeni pierścieniowej [12]
Rura okładzinowa
wewn. zewnętrzna
Średnica Średnica Ciężar Średnica Pojemność jednostkowa

zewn. zewn. znamionowy wewn. przestrzeni
[cal] [mm] [cal] [mm] [lb/ft] [kg/m] [cal] [mm] [gal/ft] [bbVft] [ft3/ft] [dm3/m]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4 'A *5 Уг 139,7 13.00 19.4 5,044 128,1 0,2118 0,0050 0,0283 2,629
(114,3) 5 ‘/2 14.00 20,9 5,012 127.3 0,1987 0,0047 0,0266 2,471
*5 ‘/2 15.00 22.4 4,974 126.3 0,1832 0,0044 0,0245 2,276
5 14 15,50 23,1 4,950 125,7 0,1735 0,0041 0,0232 2,155
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4 14 5 'A 139,7 17,00 25,3 4,892 124,3 0,1502 0,0036 0,0201 1,867
(114,3) 5 14 20,00 29,8 4,778 121,4 0,1052 0,0025 0,0141 1,310
5 23,00 34,3 4,670 118,6 0,0636 0,0015 0,0085 0,790
*5% 146,1 14,00 20,9 5,290 134,4 0,3156 0,0075 0,0422 3,921
*5V, 17,00 25,3 5,190 131,8 0,2728 0,0065 0,0365 3,391
* 5 3A 19,50 29,1 5,090 129,3 0,2308 0,0055 0,0309 2,871
*5% 22,50 33,5 4,990 126,7 0,1897 0,0045 0,0254 2,360
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 0,4188 0,0100 0,0560 5,203
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 0,4080 0,0097 0,0545 5,063
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 0,3857 0,0092 0,0516 4,794
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 0,3741 0,0089 0,0500 4,645
*6 20,00 29,8 5,352 135,9 0,3425 0,0082 0,0458 4,255
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 0,2941 0,0070 0,0393 3,651
*6 26,00 38,7 5,132 130,4 0,2484 0,0059 0,0332 3,084
* 6 3/8 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 0,7094 0,0169 0,0948 8,807
6% 20,00 29,8 6,049 153,6 0,6667 0,0159 0,0891 8,278
* 6 5/« 22,00 32,8 5,989 152,1 0,6372 0,0152 0,0852 7,915
6% 24,00 35,8 5,921 150,4 0,6042 0,0144 0,0808 7,507
* 6 5/B 26,00 38,7 5,855 148,7 0,5725 0,0136 0,0765 7,107
6% 28,00 41,7 5,791 147,1 0,5421 0,0129 0,0725 6,735
*6% 29,00 43,2 5,761 146,3 0,5279 0,0126 0,0706 6,559
6 Ye 32,00 47,7 5,675 144,1 0,4878 0,0116 0,0652 6,057
7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,9178 0,0219 0,1227 11,399
7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,8743 0,0201 0,1169 10,860
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,8439 0,0197 0,1128 10,479
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,8273 0,0193 0,1106 10,275
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,8117 0,0186 0,1085 10,080
1 26,00 38,7 6,276 159,4 0,7808 0,0178 0,1044 9,699
*1 28,00 41,7 6,214 157,8 0,7492 0,0175 0,1002 9,309
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,7341 0,0171 0,0981 9,114
*1 30,00 44,7 6,154 156,3 0,7190 0,0171 0,0961 8,928
1 32,00 47,7 6,094 154,8 0,6890 0,0164 0,0921 8,556
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,6622 0,0158 0,0885 8,222
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,6446 0,0153 0,0862 8,008
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,6037 0,0144 0,0807 7,497
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,5634 0,0134 0,0753 6,996
*7 5/s 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,2450 0,0296 0,1664 15,459
7 5/s 24,00 35,8 7,025 178,4 1,1873 0,0283 0,1587 14,744
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 1,1553 0,0275 0,1544 14,344
7% 29,70 44,3 6,875 174,6 1,1022 0,0262 0,1473 13,685
7% 33,70 50,2 6,765 171,8 1,0410 0,0248 0,1392 12,932
7% 39,00 58,1 6,625 168,3 0,9645 0,0230 0,1289 11,975
*8 % 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,9112 0,0455 0,2555 23,737
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,8487 0,0440 0,2471 22,956
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4% 8% 219,1 28,00 41,7 8,017 203,6 1,7961 0,0428 0,2401 22,306
(120,7) 8 Ув 32,00 47,7 7,921 201,2 1,7337 0,0413 0,2318 21,535
8 Уг 36,00 53,6 7,825 198,8 1,6720 0,0398 0,2235 20,764
*8 s/a 38,00 56,6 7,775 197,5 1,6402 0,0391 0,2193 20,374
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,6086 0,0383 0,2150 19,974
*8Ув 43,00 64,1 7,651 194,3 1,5621 0,0372 0,2088 19,398
8 У, 44,00 65,6 7,625 193,7 1,5459 0,0368 0,2067 19,203
8 У, 49,00 73,0 7,511 190,8 1,4755 0,0351 0,1973 18,330
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 0,3244 0,0077 0,0434 4,032
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 0,3136 0,0075 0,0419 3,893
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 0,2913 0,0069 0,0389 3,614
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 0,2798 0,0067 0,0374 3,475
*6 20,00 29,8 5,352 135,9 0,2481 0,0059 0,0332 3,084
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 0,1997 0,0048 0,0267 2,481
*6 26,00 38,7 5,132 130,4 0,1540 0,0037 0,0206 1,914
*6 Уз 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 0,6151 0,0146 0,0822 7,637
6 У, 20,00 29,8 6,049 153,6 0,5723 0,0136 0,0765 7,107
*6 Уг 22,00 32,8 5,989 152,1 0,5429 0,0129 0,0726 6,745
6 У, 24,00 35,8 5,921 150,4 0,5098 0,0121 0,0682 6,336
*6Уг 26,00 38,7 5,855 148,7 0,4781 0,0114 0,0639 5,937
6 У, 28,00 41,7 5,791 147,1 0,4477 0,0107 0,0598 5,556
*6 Уг 29,00 43,2 5,761 146,3 0,4336 0,0103 0,0580 5,388
б Уг 32,00 47,7 5,675 144,1 0,3934 0,0094 0,0526 4,887
1 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,8235 0,0196 0,1101 10,229
1 20,00 29,8 6,456 164,0 0,7800 0,0186 0,1043 9,690
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,7496 0,0178 0,1002 9,309
1 23,00 34,3 6,366 161,7 0,7329 0,0175 0,0980 9,104
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,7174 0,0171 0,0959 8,909
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,6865 0,0163 0,0918 8,528
*1 28,00 41,7 6,214 157,8 0,6549 0,0156 0,0875 8,129
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,6397 0,0152 0,0855 7,943
*1 30,00 44,7 6,154 156,3 0,6246 0,0149 0,0835 7,757
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,5946 0,0142 0,0795 7,386
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,5679 0,0135 0,0759 7,051
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,5502 0,0131 0,0736 6,838
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,5093 0,0121 0,0681 6,327
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,4691 0,0112 0,0627 5,825
*1Уь 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,1507 0,0274 0,1538 14,288
7 Уг 24,00 35,8 7,025 178,4 1,0930 0,0260 0,1461 13,573
7 У» 26,40 39,3 6,969 177,0 1,0610 0,0253 0,1418 13,174
7 У» 29,70 44,3 6,875 174,6 1,0079 0,0240 0,1347 12,514
ІУг 33,70 50,2 6,765 171,8 0,9467 0,0225 0,1266 11,762
7 Ув 39,00 58,1 6,625 168,3 0,8702 0,0207 0,1163 10,805
*8 203,2 26,00 38,7 7,386 187,6 1,3052 0,0311 0,1745 16,212
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4 3A *8% 206,4 28,00 41,7 7,485 190,1 1,3653 0,0325 0,1825 16,955
(120,7) *8 У, 32,00 47,7 7,385 187,6 1,3046 0,0311 0,1744 16,202
*8 % 35,50 52,9 7,285 185,0 1,2448 0,0296 0,1664 15,459
*8 Vś 39,50 58,9 7,185 182,5 1,1857 0,0282 0,1585 14,725
*8 5/s 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,8168 0,0433 0,2429 22,566
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,7544 0,0418 0,2345 21,786
8 SA 28,00 41,7 8,017 203,6 1,7018 0,0405 0,2275 21,135
8 5A 32,00 47,7 7,921 201,2 1,6393 0,0390 0,2191 20,355
8V, 36,00 53,6 7,825 198,8 1,5777 0,0376 0,2109 19,593
*8% 38,00 56,6 7,775 197,5 1,5458 0,0368 0,2066 19,194
8 SA 40,00 59,6 7,725 196,2 1,5142 0,0361 0,2024 18,804
*8% 43,00 64,1 7,651 194,3 1,4678 0,0349 0,1962 18,228
8 =/« 44,00 65,6 7,625 193,7 1,4516 0,0346 0,1940 18,023
8% 49,00 73,0 7,511 190,8 1,3812 0,0329 0,1846 17,150
5 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,7240 0,0172 0,0968 8,993

(127,0) 7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,6805 0,0162 0,0910 8,454
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,6501 0,0155 0,0869 8,073
1 23,00 34,3 6,366 161,7 0,6335 0,0151 0,0847 7,869
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,6179 0,0147 0,0826 7,674
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,5870 0,0140 0,0785 7,293
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,5554 0,0132 0,0743 6,903
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,5403 0,0129 0,0722 6,708
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,5252 0,0125 0,0702 6,522
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,4952 0,0118 0,0662 6,150
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,4684 0,0112 0,0626 5,816
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,4508 0,0107 0,0603 5,602
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,4099 0,0098 0,0548 5,091
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,3696 0,0088 0,0494 4,589
*7 % 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,0512 0,0250 0,1405 13,053
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 0,9935 0,0237 0,1328 12,338
7 5/s 26,40 39,3 6,969 177,0 0,9615 0,0229 0,1285 11,938
IV , 29,70 44,3 6,875 174,6 0,9084 0,0216 0,1214 11,278
*1% 33,70 50,2 6,765 171,8 0,8472 0,0202 0,1133 10,526
7% 39,00 58,1 6,625 168,3 0,7707 0,0184 0,1030 9,569
*8% 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,7174 0,0409 0,2296 21,331
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,6549 0,0394 0,2212 20,550
8 5/s 28,00 41,7 8,017 203,6 1,6023 0,0382 0,2142 19,900
8% 32,00 47,7 7,921 201,2 1,5399 0,0367 0,2059 19,129
8 5/s 36,00 53,6 7,825 198,8 1,4782 0,0352 0,1976 18,358
*8% 38,00 56,6 7,775 197,5 1,4464 0,0344 0,1934 17,967
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,4148 0,0337 0,1891 17,568
* 8 5/b 43,00 64,1 7,651 194,3 1,3683 0,0326 0,1829 16,992
8% 44,00 65,6 7,625 193,7 1,3521 0,0322 0,1808 16,797
8 5/a 49,00 73,0 7,511 190,8 1,2817 0,0305 0,1713 15,914
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,7839 0,0425 0,2385 22,157
(127,0) *9 38,00 56,6 8,196 208,2 1,7207 0,0410 0,2300 21,368
40,00 59,6 8,150 207,0 1,6900 0,0402 0,2259 20,987
45,00 67,1 8,032 204,0 1,6121 0,0384 0,2155 20,021
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,4699 0,0350 0,1965 18,255
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 2,3312 0,0555 0,3116 28,949
9% 32,30 48,1 9,001 228,6 2,2855 0,0544 0,3055 28,382
9% 36,00 53,6 8,921 226,6 2,2270 0,0530 0,2977 27,657
*9 Ув 38,00 56,6 8,877 225,5 2,1951 0,0523 0,2934 27,258
9 У, 40,00 59,6 8,835 224,4 2,1647 0,0515 0,2894 26,886
9 У, 43,50 64,8 8,755 222,4 2,1073 0,0502 0,2817 26,171
9 У, 47,00 70,0 8,681 220,5 2,0547 0,0489 0,2747 25,520
9 У, 53,50 79,7 8,535 216,8 1,9521 0,0465 0,2610 24,248
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,5728 0,0613 0,3439 31,949
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 3,2182 0,0766 0,4302 39,967
*1 0 % 35,75 53,3 10,136 257,5 3,1717 0,0755 0,4240 39,391
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 3,1009 0,0738 0,4145 38,508
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 3,0193 0,0719 0,4036 37,496
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 2,9385 0,0700 0,3928 36,492
*1 0 % 54,00 80,5 9,784 248,5 2,8856 0,0687 0,3858 35,842
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 2,8665 0,0683 0,3832 35,600
*10 % 60,70 90,4 9,660 245,4 2,7873 0,0664 0,3726 34,616
*1 0 % 65,70 97,9 9,560 242,8 2,7089 0,0645 0,3621 33,640
5V i 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,5098 0,0121 0,0682 6,336
(139,7) 7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,4663 0,0111 0,0623 5,788
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,4359 0,0104 0,0583 5,416
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,4193 0,0100 0,0560 5,203
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,4037 0,0096 0,0540 5,017
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,3728 0,0089 0,0498 4,627
- *7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,3412 0,0081 0,0456 4,236
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,3261 0,0078 0,0436 4,051
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,3110 0,0074 0,0416 3,865
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,2810 0,0067 0,0376 3,493
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,2542 0,0061 0,0340 3,159
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,2366 0,0056 0,0316 2,936
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,1957 0,0047 0,0262 2,434
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,1554 0,0037 0,0208 1,932
*7% 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 0,8370 0,0199 0,1119 10,396
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 0,7793 0,0186 0,1042 9,680
7 У» 26,40 39,3 6,969 177,0 0,7473 0,0178 0,0999 9,281
7 У» 29,70 44,3 6,875 174,6 0,6942 0,0165 0,0928 8,621
7 5/в 33,70 50,2 6,765 171,8 0,6330 0,0151 0,0846 7,860
7 У, 39,00 58,1 6,625 168,3 0,5565 0,0133 0,0744 6,912
*8% 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,5032 0,0358 0,2009 18,664
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5 Уі 8% 219,1 24,00 35,8 8,097 205,7 1,4407 0,0343 0,1926 17,893
(139,7) 8% 28,00 41,7 8,017 203,6 1,3881 0,0331 0,1856 17,243
8% 32,00 47,7 7,921 201,2 1,3257 0,0316 0,1772 16,462
8V, 36,00 53,6 7,825 198,8 1,2640 0,0301 0,1690 15,701
* 8% 38,00 56,6 7,775 197,5 1,2322 0,0293 0,1647 15,301
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,2006 0,0286 0,1605 14,911
* 8% 43,00 64,1 7,651 194,3 1,1541 0,0275 0,1543 14,335
8% 44,00 65,6 7,625 193,7 1,1379 0,0271 0,1521 14,131
8’/, 49,00 73,0 7,511 190,8 1,0675 0,0254 0,1427 13,257
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,5697 0,0374 0,2098 19,491
38,00 56,6 8,196 208,2 1,5065 0,0359 0,2014 18,711
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 1,4758 0,0351 0,1973 18,330
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 1,3979 0,0333 0,1869 17,364
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,2557 0,0299 0,1679 15,598
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 2,1170 0,0504 0,2830 26,292
95/. 32,30 48,1 9,001 228,6 2,0713 0,0493 0,2769 25,725
95/ B 36,00 53,6 8,921 226,6 2,0128 0,0479 0,2691 25,000
*9% 38,00 56,6 8,877 225,5 1,9809 0,0472 0,2648 24,601
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 1,9505 0,0464 0,2607 24,220
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 1,8931 0,0451 0,2531 23,514
95/
^ 78 47,00 70,0 8,681 220,5 1,8405 0,0438 0,2460 22,854
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 1,7379 0,0414 0,2323 21,581
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,3586 0,0562 0,3153 29,292
103/4 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 3,0040 0,0715 0,4016 37,310
* 10V4 35,75 53,3 10,136 257,5 2,9575 0,0704 0,3954 36,734
10V4 40,50 60,3 10,050 255,3 2,8867 0,0687 0,3859 35,851
103/4 45,50 67,8 9,950 252,7 2,8051 0,0668 0,3750 34,839
103/4 51,00 76,0 9,850 250,2 2,7243 0,0649 0,3642 33,835
* 103/4 54,00 80,5 9,784 248,5 2,6714 0,0636 0,3571 33,176
103/4 55,50 82,7 9,760 247,9 2,6523 0,0632 0,3546 32,943
* 103/4 60,70 90,4 9,660 245,4 2,5731 0,0613 0,3440 31,959
* io 3/4 65,70 97,9 9,560 242,8 2,4947 0,0594 0,3335 30,983
5% 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,3951 0,0094 0,0528 4,905

(146,1) 7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,3516 0,0084 0,0470 4,366
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,3212 0,0076 0,0429 3,986
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,3045 0,0073 0,0407 3,781
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,2890 0,0069 0,0386 3,586
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,2581 0,0061 0,0345 3,205
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,2265 0,0054 0,0303 2,815
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,2113 0,0050 0,0282 2,620
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,1962 0,0047 0,0262 2,434
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,1662 0,0040 0,0222 2,062
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,1395 0,0033 0,0186 1,728
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,1218 0,0029 0,0163 1,514
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
7 177,8 38,00 56,6 5,920 150,4 0,0809 0,0019 0,0108 1,003

53/4
(146,1) *7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,0407 0,0010 0,0054 0,502
*7*/, 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 0,7223 0,0172 0,0966 8,974
24,00 35,8 7,025 178,4 0,6646 0,0158 0,0888 8,250
26,40 39,3 6,969 177,0 0,6326 0,0151 0,0846 7,860
75/a
29,70 44,3 6,875 174,6 0,5795 0,0138 0,0775 7,200
7і/.
33,70 50,2 6,765 171,8 0,5183 0,0123 0,0693 6,438
7%
39,00 58,1 6,625 168,3 0,4418 0,0105 0,0591 5,491
*8 203,2 26,00 38,7 7,386 187,6 0,8768 0,0209 0,1172 10,888
*8‘/, 206,4 28,00 41,7 7,485 190,1 0,9369 0,0223 0,1252 11,631
*gi/B 32,00 47,7 7,385 187,6 0,8762 0,0209 0,1171 10,879
*8'/, 35,50 52,9 7,285 185,0 0,8164 0,0194 0,1091 10,136
*87, 39,50 58,9 7,185 182,5 0,7573 0,0180 0,1012 9,402
*85/s 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,3884 0,0331 0,1856 17,243
24,00 35,8 8,097 205,7 1,3260 0,0316 0,1773 16,472
4 28,00 41,7 8,017 203,6 1,2734 0,0303 0,1702 15,812
W* 32,00 47,7 7,921 201,2 1,2109 0,0288 0,1619 15,041
36,00 53,6 7,825 198,8 1,1493 0,0274 0,1536 14,270
*85/„ 38,00 56,6 7,775 197,5 1,1174 0,0266 0,1494 13,880
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,0858 0,0259 0,1452 13,490
*8s/s 43,00 64,1 7,651 194,3 1,0394 0,0247 0,1389 12,904
44,00 65,6 7,625 193,7 1,0232 0,0244 0,1368 12,709
85/8
8VS 49,00 73,0 7,511 190,8 0,9528 0,0227 0,1274 11,836
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,4550 0,0346 0,1945 18,070

38,00 56,6 8,196 208,2 1,3918 0,0331 0,1861 17,289
40,00 59,6 8,150 207,0 1,3611 0,0324 0,1820 16,908
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 1,2832 0,0306 0,1715 15,933
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,1410 0,0272 0,1525 14,168
*9Vg 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 2,0023 0,0477 0,2677 24,870
32,30 48,1 9,001 228,6 1,9566 0,0466 0,2616 24,303
36,00 53,6 8,921 226,6 1,8981 0,0452 0,2537 23,569
*95/„ 38,00 56,6 8,877 225,5 1,8661 0,0444 0,2495 23,179
95/a 40,00 59,6 8,835 224,4 1,8358 0,0437 0,2454 22,798
43,50 64,8 8,755 222,4 1,7784 0,0423 0,2377 22,083
95/B
47,00 70,0 8,681 220,5 1,7257 0,0411 0,2307 21,433
9%
^9S/ 8 53,50 79,7 8,535 216,8 1,6232 0,0386 0,2170 20,160
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,2439 0,0534 0,3000 27,871
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 2,8892 0,0688 0,3862 35,879
*103/4 35,75 53,3 10,136 257,5 2,8428 0,0677 0,3800 35,303
103/4 40,50 60,3 10,050 255,3 2,7719 0,0660 0,3706 34,430
103/4 45,50 67,8 9,950 252,7 2,6903 0,0641 0,3596 33,408
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5% 10% 273,1 51,00 76,0 9,850 250,2 2,6096 0,0621 0,3488 32,405
(146,1) *10 % 54,00 80,5 9,784 248,5 2,5567 0,0609 0,3418 31,754
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 2,5376 0,0604 0,3392 31,513
*10 % 60,70 90,4 9,660 245,4 2,4583 0,0585 0,3286 30,528
*10% 65,70 97,9 9,560 242,8 2,3799 0,0567 0,3181 29,552
6 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,2752 0,0066 0,0368 3,419

(152,4) *7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,2317 0,0055 0,0310 2,880
1 22,00 32,8 6,398 162,5 0,2013 0,0048 0,0269 2,499
*1 23,00 34,3 6,366 161,7 0,1847 0,0044 0,0247 2,295
1 24,00 35,8 6,336 160,9 0,1691 0,0040 0,0226 2,100
*7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,1382 0,0033 0,0185 1,719
7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,1066 0,0025 0,0143 1,329
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,0915 0,0022 0,0122 1,133
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,0764 0,0018 0,0102 0,948
*7 5/i 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 0,6024 0,0143 0,0805 7,479
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 0,5447 0,0130 0,0728 6,763
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 0,5127 0,0122 0,0685 6,364
7% 29,70 44,3 6,875 174,6 0,4596 0,0109 0,0614 5,704
7% 33,70 50,2 6,765 171,8 0,3984 0,0095 0,0533 4,952
7 s/ b 39,00 58,1 6,625 168,3 0,3219 0,0077 0,0430 3,995
*8 203,2 26,00 . 38,7 7,386 187,6 0,7570 0,0180 0,1012 9,402
*8'/» 206,4 28,00 41,7 7,485 190,1 0,8170 0,0195 0,1092 10,145
*8 '/s 32,00 47,7 7,385 187,6 0,7564 0,0180 0,1011 9,392
*8‘/« 35,50 52,9 7,285 185,0 0,6965 0,0166 0,0931 8,649
*8 ‘/s 39,50 58,9 7,185 182,5 0,6375 0,0152 0,0852 7,915
*85/a 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,2686 0,0302 0,1696 15,756
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,2061 0,0287 0,1612 14,976
8% 28,00 41,7 8,017 203,6 1,1535 0,0275 0,1542 14,326
8% 32,00 47,7 7,921 201,2 1,0911 0,0260 0,1459 13,555
8 5/a 36,00 53,6 7,825 198,8 1,0294 0,0245 0,1376 12,783
*8 Уа 38,00 56,6 7,775 197,5 0,9976 0,0238 0,1334 12,393
8 s/a 40,00 59,6 7,725 196,2 0,9660 0,0230 0,1291 11,994
* 8 3/a 43,00 64,1 7,651 194,3 0,9195 0,0219 0,1229 11,418
8 5/a 44,00 65,6 7,625 193,7 0,9033 0,0215 0,1208 11,223
8 s/ b 49,00 73,0 7,511 190,8 0,8329 0,0198 0,1113 10,340
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,3351 0,0318 0,1785 16,583
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 1,2719 0,0303 0,1700 15,794
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 1,2412 0,0296 0,1659 15,413
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 1,1633 0,0277 0,1555 14,446
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,0211 0,0243 0,1365 12,681
*9 Va 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 1,8824 0,0448 0,2516 23,374
9 !/a 32,30 48,1 9,001 228,6 1,8367 0,0437 0,2455 22,808
9 5/a 36,00 53,6 8,921 226,6 1,7782 0,0423 0,2377 22,083
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
6 *9% 244,5 38,00 56,6 8,877 225,5 1,7463 0,0416 0,2334 21,684
(152,4) 9 V, 40,00 59,6 8,835 224,4 1,7159 0,0409 0,2294 21,312
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 1,6585 0,0395 0,2217 20,597
9 У» 47,00 70,0 8,681 220,5 1,6059 0,0382 0,2147 19,946
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 1,5033 0,0358 0,2010 18,674
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,1240 0,0506 0,2839 26,375
1 0 3/4 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 2,7694 0,0659 0,3702 34,393
* 1 0 3/4 35,75 53,3 10,136 257,5 2,7229 0,0648 0,3640 33,817
10 У» 40,50 60,3 10,050 255,3 2,6521 0,0631 0,3545 32,934
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 2,5705 0,0612 0,3436 31,921
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 2,4897 0,0593 0,3328 30,918
* 1 0 3/4 54,00 80,5 9,784 248,5 2,4368 0,0580 0,3258 30,268
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 2,4177 0,0576 0,3232 30,026
*10% 60,70 90,4 9,660 245,4 2,3385 0,0557 0,3126 29,041
* 1 0 3/4 65,70 97,9 9,560 242,8 2,2601 0,0538 0,3021 28,066
6 5/8 7% 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 0,2805 0,0067 0,0375 3,484
(168,3) 7 5/ b 24,00 35,8 7,025 178,4 0,2228 0,0053 0,0298 2,769
7 5A 26,40 39,3 6,969 177,0 0,1908 0,0045 0,0255 2,369
7 Ув 29,70 44,3 6,875 174,6 0,1377 0,0033 0,0184 1,709
7 Уа 33,70 50,2 6,765 171,8 0,0765 0,0018 0,0102 0,948
*8 203,2 26,00 38,7 7,386 187,6 0,4350 0,0104 0,0582 5,407
*8 ■/, 206,4 28,00 41,7 7,485 190,1 0,4951 0,0118 0,0662 6,150
*8 '/s 32,00 47,7 7,385 187,6 0,4344 0,0103 0,0581 5,398
* 8 ‘/в 35,50 52,9 7,285 185,0 0,3746 0,0089 0,0501 4,654
*8 У, 39,50 58,9 7,185 182,5 0,3155 0,0075 0,0422 3,921
*8 Ув 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 0,9466 0,0225 0,1265 11,752

8 Ув 24,00 35,8 8,097 205,7 0,8842 0,0211 0,1182 10,981
8 Уа 28,00 41,7 8,017 203,6 0,8316 0,0198 0,1112 10,331
8 Ув 32,00 47,7 7,921 201,2 0,7691 0,0183 0,1028 9,550
8У» 36,00 53,6 7,825 198,8 0,7075 0,0168 0,0946 8,789
*8 Ув 38,00 56,6 7,775 197,5 0,6756 0,0161 0,0903 8,389
8 Ув 40,00 59,6 7,725 196,2 0,6440 0,0153 0,0861 7,999
*8 Ув 43,00 64,1 7,651 194,3 0,5976 0,0142 0,0799 7,423
8 Ув 44,00 65,6 7,625 193,7 0,5814 0,0138 0,0777 7,219
8 5/в 49,00 73,0 7,511 190,8 0,5110 0,0122 0,0683 6,345
228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,0132 0,0241 0,1354 12,579
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 0,9500 0,0226 0,1270 11,799
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 0,9193 0,0219 0,1229 11,418
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 0,8414 0,0200 0,1125 10,452
55,00 82,0 7,812 198,4 0,6992 0,0166 0,0935 8,686
*9 Уа 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 1,5605 0,0372 0,2086 19,380

9 Уа 32,30 48,1 9,001 228,6 1,5148 0,0361 0,2025 18,813
9 5/а 36,00 53,6 8,921 226,6 1,4563 0,0347 0,1947 18,088
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
6 5/8 *9 % 244,5 38,00 56,6 8,877 225,5 1,4243 0,0339 0,1904 17,689
(168,3) 9 Ув 40,00 59,6 8,835 224,4 1,3940 0,0332 0,1863 17,308
9 Ув 43,50 64,8 8,755 222,4 1,3366 0,0313 0,1787 16,602
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 1,2839 0,0306 0,1716 15,942
9 Ув 53,50 79,7 8,535 216,8 1,1814 0,0281 0,1579 14,669
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 1,8021 0,0429 0,2409 22,380
10 % 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 2,4474 0,0583 0,3272 30,398
*10% 35,75 53,3 10,136 257,5 2,4010 0,0572 0,3210 29,822
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 2,3302 0,0555 0,3115 28,939
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 2,2486 0,0535 0,3006 27,927
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 2,1678 0,0516 0,2898 26,923
*10% 54,00 80,5 9,784 248,5 2,1149 0,0504 0,2827 26,264
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 2,0958 0,0499 0,2802 26,031
*10% 60,70 90,4 9,660 245,4 2,0165 0,0480 0,2696 25,047
*10% 65,70 97,9 9,560 242,8 1,9381 0,0461 0,2591 24,071
7 *8 Ув 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 0,7382 0,0176 0,0987 9,170
(177,8) 8% 24,00 35,8 8,097 205,7 0,6757 0,0161 0,0903 0,839
8 У» 28,00 41,7 8,017 203,6 0,6231 0,0148 0,0833 7,739
8 Ув 32,00 47,7 7,921 201,2 0,5607 0,0133 0,0750 6,968
8 Ув 36,00 53,6 7,825 198,8 0,4990 0,0119 0,0667 6,197
*8 Ув 38,00 56,6 7,775 197,5 0,4672 0,0111 0,0625 5,806
8 Ув 40,00 59,6 7,725 196,2 0,4356 0,0104 0,0582 5,407
*8 У» 43,00 64,1 7,651 194,3 0,3891 0,0093 0,0520 4,831
8 Ув 44,00 65,6 7,625 193,7 0,3729 0,0089 0,0499 4,636
8 Ув 49,00 73,0 7,511 190,8 0,3025 0,0072 0,0404 3,753
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 0,8047 0,0192 0,1076 9,996
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 0,7415 0,0177 0,0991 9,207
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 0,7108 0,0169 0,0950 8,826
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 0,6329 0,0151 0,0846 7,860
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 0,4907 0,0117 0,0656 6,094
*9У8 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 1,3520 0,0322 0,1807 16,788
9% 32,30 48,1 9,001 228,6 1,3063 0,0311 0,1746 16,221
9 У, 36,00 53,6 8,921 226,6 1,2478 0,0297 0,1668 15,496
*9 Ув 29,30 43,7 9,063 230,2 1,3520 0,0322 0,1807 16,788
9 У» 32,30 48,1 9,001 228,6 1,3063 0,0311 0,1746 16,221
9 Ув 36,00 53,6 8,921 226,6 1,2478 0,0297 0,1668 15,496
*9 Ув 38,00 56,6 8,877 225,5 1,2159 0,0289 0,1625 15,097
9 Ув 40,00 59,6 8,835 224,4 1,1855 0,0282 0,1585 14,725
9 У, 43,50 64,8 8,755 222,4 1,1281 0,0269 0,1508 14,010
9 Ув 47,00 70,0 8,681 220,5 1,0755 0,0256 0,1438 13,359
9 Ув 53,50 79,7 8,535 216,8 0,9729 0,0232 0,1301 12,087
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 1,5936 0,0379 0,2130 19,788
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 2,2390 0,0533 0,2993 27,806
*10% 35,75 53,3 10,136 257,5 2,1925 0,0522 0,2931 27,230
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
7 10% 273,1 40,50 60,3 10,050 255,3 2,1217 0,0505 0,2836 26,347
(177,8) 10% 45,50 67,8 9,950 252,7 2,0401 0,0486 0,2727 25,335
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 1,9593 0,0467 0,2619 24,331
*1 0 % 54,00 80,5 9,784 248,5 1,9064 0,0454 0,2549 23,681
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 1,8873 0,0449 0,2523 23,439
*1 0 % 60,70 90,4 9,660 245,4 1,8081 0,0430 0,2417 22,455
*1 0 % 65,70 97,9 9,560 242,8 1,7297 0,0412 0,2312 21,479
*11 % 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 3,0732 0,0732 0,4108 38,165
11% 42,00 62,6 11,084 281,5 3,0133 0,0717 0,4028 37,421
11 % 47,00 70,0 11,000 279,4 2,9376 0,0699 0,3927 36,483
11 % 54,00 80,5 10,880 276,4 2,8305 0,0674 0,3784 35,154
11 % 60,00 89,4 10,772 273,6 2,7351 0,0651 0,3656 33,965
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 3,2883 0,0783 0,4396 40,840
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 4,3127 0,1027 0,5765 53,559
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 4,2338 0,1008 0,5660 52,583
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 4,1554 0,0989 0,5555 51,608
*13 54,00 80,5 12,220 310,4 4,0934 0,0975 0,5472 50,837
13% 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 4,5970 0,1095 0,6145 57,089
13% 54,50 81,2 12,615 320,4 4,4936 0,1070 0,6007 55,807
13% 61,00 90,9 12,515 317,9 4,3911 0,1045 0,5870 54,534
13% 68,00 101,3 12,415 315,3 4,2894 0,1021 0,5734 53,271
13% 72,00 107,3 12,347 313,6 4,2207 0,1005 0,5642 52,416
*13 % 83,00 123,7 12,175 309,2 4,0486 0,0964 0,5412 50,279
7 3/s *8 % 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 0,3652 0,0087 0,0488 4,534
(193,7) 8% 24,00 35,8 8,097 205,7 0,3028 0,0072 0,0405 3,763
8У, 28,00 41,7 8,017 203,6 0,2502 0,0060 0,0334 3,103
8% 32,00 47,7 7,921 201,2 0,1877 0,0045 0,0251 2,332
8% 36,00 53,6 7,825 198,8 0,1261 0,0030 0,0169 1,570
*8 % 38,00 56,6 7,775 197,5 0,0942 0,0022 0,0126 1,171
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 0,4318 0,0103 0,0577 5,361
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 0,3686 0,0088 0,0493 4,580
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 0,3379 0,0080 0,0452 4,199
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 0,2600 0,0062 0,0348 3,233
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 0,1178 0,0028 0,0157 1,459
*9 У» 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 0,9791 0,0233 0,1309 12,161

9% 32,30 48,1 9,001 228,6 0,9334 0,0222 0,1248 11,594
9% 36,00 53,6 8,921 226,6 0,8749 0,0208 0,1170 10,870
*9% 38,00 56,6 8,877 225,5 0,8429 0,0201 0,1127 10,470
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 0,8126 0,0193 0,1086 10,089
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 0,7552 0,0180 0 ,10 10 9,383
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 0,7025 0,0167 0,0939 8,724
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 0,6000 0,0143 0,0802 7,451
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 1,2207 0,0291 0,1632 15,162
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
7 5/8 10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 1,8660 0,0444 0,2495 23,179
(193,7) *1 0 % 35,75 53,3 10,136 257,5 1,8196 0,0433 0,2432 22,594
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 1,7488 0,0416 0,2338 21,721
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 1,6672 0,0397 0,2229 20,708
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 1,5864 0,0378 0,2121 19,705
*1 0 % 54,00 80,5 9,784 248,5 1,5335 0,0365 0,2050 19,045
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 1,5144 0,0361 0,2024 18,804
*1 0 % 60,70 90,4 9,660 245,4 1,4351 0,0342 0,1918 17,819
*1 0 % 65,70 97,9 9,560 242,8 1,3567 0,0323 0,1814 16,853
* l l 3/4 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 2,7002 0,0643 0,3610 33,538
11% 42,00 62,6 11,084 281,5 2,6403 0,0629 0,3530 32,795
11 % 47,00 70,0 11,000 279,4 2,5647 0,0611 0,3428 31,847
11 % 54,00 80,5 10,880 276,4 2,4575 0,0585 0,3285 30,519
11У 4 60,00 89,4 10,772 273,6 2,3621 0,0562 0,3158 29,339
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 2,9154 0,0694 0,3897 36,204
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 3,9398 0,0938 0,5267 48,932
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 3,8609 0,0919 0,5161 47,947
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 3,7824 0,0901 0,5056 46,972
*13 54,00 80,5 12,220 310,4 3,7205 0,0886 0,4974 46,210
13% 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 4,2240 0,1006 0,5647 52,462
13% 54,50 . 81,2 12,615 320,4 4,1207 0,0981 0,5509 51,180
13% 61,00 90,9 12,515 317,9 4,0182 0,0957 0,5372 49,907
13% 68,00 101,3 12,415 315,3 3,9164 0,0932 0,5236 48,644
13% 72,00 107,3 12,347 313,6 3,8477 0,0916 0,5144 47,789
*13% 83,00 123,7 12,175 309,2 3,6757 0,0875 0,4914 45,653
8 *9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 0,1927 0,0046 0,0258 2,397
(203,2) *9 38,00 56,6 8,196 208,2 0,1295 0,0031 0,0173 1,607
40,00 59,6 8,150 207,0 0,0988 0,0024 0,0132 1,226
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 0,7400 0,0176 0,0989 9,188
9% 32,30 48,1 9,001 228,6 0,6943 0,0165 0,0928 8,621
9% 36,00 53,6 8,921 226,6 0,6358 0,0151 0,0850 7,897
*9% 38,00 56,6 8,877 225,5 0,6039 0,0144 0,0807 7,497
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 0,5735 0,0137 0,0767 7,126
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 0,5161 0,0123 0,0690 6,410
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 0,4635 0,0110 0,0620 5,760
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 0,3609 0,0086 0,0482 4,478
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 0,9816 0,0234 0,1312 12,189
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9і 1,6270 0,0387 0,2175 20,206
*1 0 % 35,75 53,3 10,136 257,5 1,5805 0,0376 0,2113 19,630
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 1,5097 0,0359 0,2018 18,748
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 1,4281 0,0340 0,1909 17,735
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 1,3473 0,0321 0,1801 16,732
*1 0 % 54,00 80,5 9,784 248,5 1,2944 0,0308 0,1730 16,072
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 1,2753 0,0304 0,1705 15,840
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
8 *10 3/< 273,1 60,70 90,4 9,660 245,4 1,1961 0,0285 0,1599 14,855
(203,2) *10 V, 65,70 97,9 9,560 242,8 1,1177 0,0266 0,1494 13,880
*11 % 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 2,4612 0,0586 0,3290 30,565
11 3/4 42,00 62,6 11,084 281,5 2,4013 0,0572 0,3210 29,822
11 V, 47,00 70,0 11,000 279,4 2,3256 0,0554 0,3109 28,884
1 1 У, 54,00 80,5 10,880 276,4 2,2185 0,0528 0,2966 27,555
1 1 3/< 60,00 89,4 10,772 273,6 2,1231 0,0505 0,2838 26,366
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 2,6763 0,0637 0,3578 33,241
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 3,7007 0,0881 0,4947 45,959
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 3,6218 0,0862 0,4842 44,984
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 3,5434 0,0844 0,4737 44,008
*13 54,00 80,5 12,220 310,4 3,4814 0,0829 0,4654 43,237
13% 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 3,9850 0,0949 0,5327 49,489
1 3 3/ 8 54,50 81,2 12,615 320,4 3,8816 0,0924 0,5189 48,207
13 3/ 8 61,00 90,9 12,515 317,9 3,7791 0,0900 0,5052 46,935
1 3 3/ 8 68,00 101,3 12,415 315,3 3,6774 0,0876 0,4916 45,671
13% 72,00 107,3 12,347 313,6 3,6087 0,0859 0,4824 44,816
* 1 3 3/ 8 83,00 123,7 12,175 309,2 3,4366 0,0818 0,4594 42,680
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 0,1105 0,0026
8V , 0,0148 1,375
(206,4) *9 38,00 56,6 8,196 208,2 0,0473 0,0011 0,0063 0,585
*9 Уз 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 0,6578 0,0157 0,0879 8,166
9 5/« 32,30 48,1 9,001 228,6 0,6121 0,0146 0,0818 7,599
9 5/ 8 36,00 53,6 8,921 226,6 0,5536 0,0132 0,0740 6,875
*9% 38,00 56,6 8,877 225,5 0,5216 0,0124 0,0697 6,475
9 =/8 40,00 59,6 8,835 224,4 0,4913 0,0117 0,0657 6,104
9 s/ 8 43,50 64,8 8,755 222,4 0,4339 0,0103 0,0580 5,388
9 Ув 47,00 70,0 8,681 220,5 0,3812 0,0091 0,0510 4,738
9 54 53,50 79,7 8,535 216,8 0,2787 0,0066 0,0373 3,465
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 0,8994 0,0214 0,1202 11,167
10 3/, 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 1,5447 0,0368 0,2065 19,184
* 1 0 3/4 35,75 53,3 10,136 257,5 1,4983 0,0357 0,2003 18,608
1 0 3/4 40,50 60,3 10,050 255,3 1,4275 0,0340 0,1908 17,726
1 0 3/4 45,50 67,8 9,950 252,7 1,3459 0,0320 0,1799 16,713
1 0 3/4 51,00 76,0 9,850 250,2 1,2651 0,0301 0,1691 15,710
* 1 0 3/4 54,00 80,5 9,784 248,5 1,2122 0,0289 0,1620 15,050
1 0 3/4 55,50 82,7 9,760 247,9 1,1931 0,0284 0,1595 14,818
* 1 0 3/4 60,70 90,4 9,660 245,4 1,1138 0,0265 0,1489 13,833
* 1 0 3/4 65,70 97,9 9,560 242,8 1,0354 0,0247 0,1384 12,858
*11 3/4 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 2,3789 0,0566 0,3180 29,543
l l 3/4 42,00 62,6 11,084 281,5 2,3190 0,0552 0,3100 28,800
l l 3/4 47,00 70,0 11,000 279,4 2,2434 0,0534 0,2999 27,862
11 3/4 54,00 80,5 10,880 276,4 2,1362 0,0509 0,2856 26,533
11 3/4 60,00 89,4 10,772 273,6 2,0408 0,0486 0,2728 25,344
Tabela 4.74 cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
8 ■/, *12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 2,5941 0,0618 0,3468 32,219
(206,4) *13 330,2 40.00 59,6 12,438 315.9 3,6185 0,0862 0,4837 44,937
*13 45.00 67,1 12,360 313.9 3,5396 0,0843 0,4732 43,962
*13 50.00 74.5 12,282 312,0 3,4611 0,0824 0,4627 42,986
*13 54.00 80.5 12,220 310,4 3,3992 0,0809 0,4544 42,215
13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 3,9027 0,0929 0,5217 48,467
13% 54,50 81,2 12,615 320,4 3,7994 0,0905 0,5079 47,185
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 3,6969 0,0880 0,4942 45,913
13У. 69.00 101.3 12,415 315,3 3,5951 0,0856 0,4806 44,649
13 % 72.00 107.3 12,347 313,6 3,5264 0,0840 0,4717 43,822
*13% 83.00 123,7 12,175 309,2 3,3544 0,0799 0,4484 41,658
8% *9% 244,5 29.30 43.7 9,063 230,2 0,3161 0,0075 0,0423 3,930
(219,1) 9% 32.30 48,1 9,001 228,6 0,2704 0,0064 0,0361 3,354
9 5/s 36.00 53.6 8,921 226,6 0,2119 0,0050 0,0283 2,629
*9% 38.00 56.6 8,877 225,5 0,1799 0,0043 0,0241 2,239
9% 40.00 59.6 8,835 224.4 0,1496 0,0036 0,0200 1,858
9% 43,50 64.8 8,755 222.4 0,0922 0,0022 0,0123 1,143
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 0,5577 0,0133 0,0746 6,931
10% 273,1 32.75 48.8 10,192 258.9 1,2030 0,0286 0,1608 14,939
*10 % 35.75 53.3 10,136 257.5 1,1566 0,0275 0,1546 14,363
10% 40.50 60.3 10,050 255.3 1,0858 0,0259 0,1451 13,480
1 0 3/ 4 45.50 67.8 9,950 252.7 1,0042 0,0239 0,1342 12,468
10% 51.00 76,0 9,850 250,2 0,9234 0,0220 0,1234 11,464
*1 0 % 54.00 80,5 9,784 248.5 0,8705 0,0207 0,1164 10,814
10% 55.50 82,7 9,760 247.9 0,8514 0,0203 0,1138 10,572
*1 0 % 60.70 90.4 9,660 245.4 0,7721 0,0184 0,1032 9,588
*1 0 % 65.70 97.9 9,560 242.8 0,6937 0,0165 0,0927 8,612
*11 % 298,5 38.00 56.6 11,150 283,2 2,0372 0,0485 0,2723 25,297
11 % 42.00 62.6 11,084 281.5 1,9773 0,0471 0,2643 24,554
11% 47.00 70,0 11,000 279.4 1,9017 0,0453 0,2542 23,616
11 % 54.00 80,5 10,880 276.4 1,7945 0,0427 0,2399 22,287
11 % 60.00 89,4 10,772 273.6 1,6991 0,0405 0,2271 21,098
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 2,2524 0,0536 0,3011 27,973
*13 330,2 40.00 59,6 12,438 315.9 3,2768 0,0780 0,4380 40,692
*13 45.00 67,1 12,360 313.9 3,1979 0,0761 0,4275 39,716
*13 50.00 74.5 12,282 312,0 3,1194 0,0743 0,4170 38,741
*13 54.00 80.5 12,220 310,4 3,0575 0,0728 0,4087 37,969
13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 3,5610 0,0848 0,4760 44,222
13% 54,50 81,2 12,615 320,4 3,4577 0,0823 0,4622 42,940
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 3,3552 0,0799 0,4485 41,667
13% 68,00 101.3 12,415 315,3 3,2534 0,0775 0,4349 40,404
13% 72.00 107.3 12,347 313,6 3,1848 0,0758 0,4257 39,549
*13% 83.00 123,7 12,175 309,2 3,0127 0,0717 0,4027 37,412
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
9 *10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 0,2880 0,0069 0,0385 3,577
(228,6)
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 0,9334 0,0222 0,1248 11,594
*1 0 % 35,75 53,3 10,136 257,5 0,8869 0,0211 0,1186 11,018
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 0,8161 0,0194 0,1091 10,136
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 0,7345 0,0175 0,0982 9,123
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 0,6537 0,0156 0,0874 8,120
*1 0 % 54,00 80,5 9,784 248,5 0,6008 0,0143 0,0803 7,460
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 0,5817 0,0139 0,0778 7,228
*1 0 % 60,70 90,4 9,660 245,4 0,5025 0,0120 0,0672 6,243
*1 0 % 65,70 97,9 9,560 242,8 0,4241 0,0101 0,0567 5,268
*11 % 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 1,7676 0,0421 0,2363 21,953
U % 42,00 62,6 11,084 281,5 1,7077 0,0407 0,2283 21,210
11 % 47,00 70,0 11,000 279,4 1,6320 0,0389 0,2182 20,271
11 % 54,00 80,5 10,880 276,4 1,5249 0,0363 0,2038 18,934
11 % 60,00 89,4 10,772 273,6 1,4295 0,0340 0,1911 17,754
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 1,9827 0,0472 0,2650 24,619
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 3,0071 0,0716 0,4020 37,347
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 2,9282 0,0697 0,3914 36,362
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 2,8498 0,0679 0,3810 35,396
*13 54,00 80,5 12,220 310,4 2,7878 0,0664 0,3727 34,625
13% 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 3,2914 0,0784 0,4400 40,877
13 % 54,50 81,2 12,615 320,4 3,1880 0,0759 0,4262 39,595
13% 61,00 90,9 12,515 317,9 3,0855 0,0735 0,4125 38,322
13% 68,00 101,3 12,415 315,3 2,9838 0,0710 0,3989 37,059
13% 72,00 107,3 12,347 313,6 2,9151 0,0694 0,3897 36,204
*13 % 83,00 123,7 12,175 309,2 2,7430 0,0653 0,3667 34,068
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 3,9601 0,0943 0,5294 49,183
*16 406,4 55,00 82,0 15,376 390,6 6,3412 0,1510 0,8477 78,754
16 65,00 96,9 15,250 387,4 6,1837 0,1472 0,8266 76,794
*16 70,00 104,3 15,198 386,0 6,1191 0,1457 0,8180 75,995
16 75,00 111,8 15,124 384,1 6,0276 0,1435 0,8058 74,861
16 84,00 125,2 15,010 381,3 5,8874 0,1402 0,7870 73,115
9% 10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 0,4584 0,0109 0,0613 5,695
(244,5) *10% 35,75 53,3 10,136 257,5 0,4120 0,0098 0,0551 5,119
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 0,3412 0,0081 0,0456 4,236
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 0,2596 0,0062 0,0347 3,224
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 0,1788 0,0043 0,0239 2,220
*1 0 % 54,00 80,5 9,784 248,5 0,1259 0,0030 0,0168 1,561
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 0,1068 0,0025 0,0143 1,329
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
9% * 1 1 3Л 298,5 38.00 56.6 11,150 283,2 1,2926 0,0308 0,1728 16,054

(244,5) 11 % 42.00 62.6 11,084 281.5 1,2327 0,0294 0,1648 15,310
11 % 47.00 70,0 11,000 279.4 1,1571 0,0275 0,1547 14,372
11% 54.00 80,5 10,880 276.4 1,0499 0,0250 0,1404 13,044
11 % 60.00 89,4 10,772 273.6 0,9545 0,0227 0,1276 11,854
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 1,5078 0,0359 0,2016 18,729
*13 330,2 40.00 59,6 12,438 315.9 2,5322 0,0603 0,3385 31,448
*13 45.00 67,1 12,360 313.9 2,4533 0,0584 0,3280 30,472
*13 50.00 74.5 12,282 312,0 2,3748 0,0565 0,3175 29,497
*13 54.00 80.5 12,220 310,4 2,3129 0,0551 0,3092 28,726
13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 2,8164 0,0671 0,3765 34,978
13% 54,50 81,2 12,615 320,4 2,7131 0,0646 0,3627 33,696
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 2,6106 0,0622 0,3490 32,423
13% 68,00 101.3 12,415 315,3 2,5089 0,0597 0,3354 31,160
13% 72.00 107.3 12,347 313,6 2,4402 0,0581 0,3262 30,305
*13% 83.00 123,7 12,175 309,2 2,2681 0,0540 0,3032 28,168
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 3,4852 0,0830 0,4659 43,284
16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 5,8662 0,1397 0,7842 72,855
16 65.00 96,9 15,250 387,4 5,7088 0,1359 0,7632 70,904
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 5,6442 0,1344 0,7545 70,095
16 75.00 111,8 15,124 384.1 5,5527 0,1322 0,7423 68,962
16 84.00 125,2 15,010 381,3 5,4125 0,1289 0,7235 67,215
9% *18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 8,2821 0,1972 1,1072 102,862
(244,5) *18 87.50 130,4 17,088 431,4 8,1338 0,1937 1,0873 101,013
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 7,9920 0,1903 1,0684 99,258
*18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 9,2273 0,2197 1,2335 114,596
18% 87.50 130,4 17,755 451,0 9,0820 0,2162 1,2141 112,794
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 8,9376 0,2128 1,1948 111,001
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 11,1419 0,2653 1,4895 138,379
10 *11 % 298,5 38.00 56.6 11,150 283,2 0,9924 0,0236 0,1327 12,328
(254,0) 11 % 42.00 62.6 11,084 281.5 0,9325 0,0222 0,1247 11,585
11 % 47.00 70,0 11,000 279.4 0,8568 0,0204 0,1145 10,637
11% 54.00 80,5 10,880 276.4 0,7497 0,0178 0,1002 9,309
11 % 60.00 89,4 10,772 273.6 0,6543 0,0156 0,0875 8,129
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 1,2075 0,0287 0,1614 14,995
*13 330,2 40.00 59,6 12,438 315.9 2,2319 0,0531 0,2984 27,722
*13 45.00 67,1 12,360 313.9 2,1530 0,0513 0,2878 26,737
*13 50.00 74.5 12,282 312,0 2,0746 0,0494 0,2773 25,762
*13 54.00 80.5 12,220 310,4 2,0126 0,0479 0,2690 24,991
13% 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 2,5162 0,0599 0,3364 31,253
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
10 13% 339,7 54,50 81,2 12,615 320,4 2,4128 0,0574 0,3225 29,961
(254,0) 13% 61,00 90,9 12,515 317,9 2,3103 0,0550 0,3088 28,688
1 3 3/ b 68,00 101.3 12,415 315,3 2,2086 0,0526 0,2952 27,425
13% 72.00 107.3 12,347 313,6 2,1399 0,0509 0,2861 26,580
*13% 83.00 123,7 12,175 309,2 1,9678 0,0469 0,2631 24,443
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 3,1849 0,0758 0,4258 39,558
*16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 5,5660 0,1325 0,7441 69,129
16 65.00 96,9 15,250 387,4 5,4085 0,1288 0,7230 67,169
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 5,3439 0,1272 0,7144 66,370
16 75.00 111,8 15,124 384.1 5,2524 0,1251 0,7021 65,227
16 84.00 125,2 15,010 381,3 5,1122 0,1217 0,6834 63,490
*18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 7,9818 0,1900 1,0670 99,128
*18 87.50 130,4 17,088 431,4 7,8336 0,1865 1,0472 97,288
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 7,6918 0,1831 1,0282 95,523
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 10,8417 0,2581 1,4493 134,644
\ 0 3A *11 % 298,5 38.00 56.6 11,150 283,2 0,3574 0,0085 0,0478 4,441
(273,1) 11 % 42.00 62.6 11,084 281,5 0,2975 0,0071 0,0398 3,698
11 Va 47.00 70,0 11,000 279.4 0,2218 0,0053 0,0297 2,759
11% 54.00 80,5 10,880 276.4 0,1147 0,0027 0,0153 1,421
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 0,5725 0,0136 0,0765 7,107
*13 330,2 40.00 59,6 12,438 315.9 1,5970 0,0380 0,2135 19,835
*13 45.00 67,1 12,360 313.9 1,5180 0,0361 0,2029 18,850
*13 50.00 74.5 12,282 312,0 1,4396 0,0343 0,1924 17,875
*13 54.00 80.5 12,220 310,4 1,3776 0,0328 0,1842 17,113
13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 1,8812 0,0448 0,2515 23,365
13% 54,50 81,2 12,615 320,4 1,7779 0,0423 0,2377 22,083
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 1,6754 0,0399 0,2240 20,810
13% 68,00 101.3 12,415 315,3 1,5736 0,0375 0,2104 19,547
1 3 3/в 72.00 107.3 12,347 313,6 1,5049 0,0358 0,2012 18,692
*13% 83.00 123,7 12,175 309,2 1,3329 0,0317 0,1782 16,555
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 2,5500 0,0607 0,3409 31,671
*16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 4,9310 0,1174 0,6592 61,242
16 65.00 96,9 15,250 387,4 4,7736 0,1137 0,6381 59,281
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 4,7090 0,1121 0,6295 58,482
16 75.00 111,8 15,124 384.1 4,6174 0,1099 0,6173 57,349
16 84.00 125,2 15,010 381,3 4,4773 0,1066 0,5985 55,602
*18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 7,3469 0,1749 0,9821 91,240
*18 87.50 130,4 17,0.88 431,4 7,1986 0,1714 0,9623 89,401
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 7,0568 0,1680 0,9434 87,645
*18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 8,2921 0,1974 1,1085 102,983
18% 87.50 130,4 17,755 451,0 8,1468 0,1940 1,0891 101,181
*18% 96.50 143,8 117,655 448,4 8,0024 0,1905 1,0698 99,388
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
10 V4 20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 10,2067 0,2430 1,3644 126,757

(273,1) *21 'A 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 12,7843 0,3044 1,7090 158,771
*21 'A 103.00 153,5 20,610 523,5 12,6157 0,3004 1,6865 156,681
*21 Й 114.00 169.9 20,510 521.0 12,4480 0,2964 1,6640 154,591
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 13,6602 0,3252 1,8261 169,650
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 13,4978 0,3214 1,8044 167,634
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 13,3258 0,3173 1,7814 165,497
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 17,2945 0,4118 2,3119 214,782
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 17,1016 0,4072 2,2861 212,386
*24 l/2 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 18,4930 0,4403 2,4721 229,666
*24 lA 100,50 149,7 23,750 603,3 18,2988 0,4357 2,4462 227,259
*24 lA 113,00 168,4 23,650 600,7 18,1054 0,4311 2,4203 224,853
13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 0,9632 0,0229 0,1288 11,966
(298,5) 13% 54,50 81,2 12,615 320,4 0,8599 0,0205 0,1150 10,684
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 0,7574 0,0180 0,1012 9,402
13 % 68,00 101.3 12,415 315,3 0,6556 0,0156 0,0876 8,138
13% 72.00 107.3 12,347 313,6 0,5869 0,0140 0,0785 7,293
*13 % 83.00 123,7 12,175 309,2 0,4149 0,0099 0,0555 5,156
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 1,6320 0,0389 0,2182 20,271
16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 4,0130 0,0955 0,5365 49,842
16 65.00 96,9 15,250 387,4 3,8556 0,0918 0,5154 47,882
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 3,7910 0,0903 0,5068 47,083
16 75.00 111,8 15,124 384.1 3,6994 0,0881 0,4945 45,941
16 84.00 125,2 15,010 381,3 3,5593 0,0847 0,4758 44,203
*18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 6,4289 0,1531 0,8594 79,841
*18 87.50 130,4 17,088 431,4 6,2806 0,1495 0,8396 78,001
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 6,1388 0,1462 0,8206 76,236
*18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 7,3741 0,1756 0,9858 91,584
18 % 87.50 130,4 17,755 451,0 7,2288 0,1721 0,9664 89,781
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 7,0844 0,1687 0,9470 87,979
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 9,2887 0,2212 1,2417 115,358
*21 '/2 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 11,8663 0,2825 1,5863 147,372
*21 Уг 103.00 153,5 20,610 523,5 11,6977 0,2785 1,5638 145,282
*21 Уг 114.00 169.9 20,510 521.0 11,5300 0,2745 1,5413 143,191
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 12,7423 0,3034 1,7034 158,251
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 12,5798 0,2995 1,6817 156,235
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 12,4078 0,2954 1,6587 154,098
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 16,3765 0,3899 2,1892 203,383
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 16,1836 0,3853 2,1634 200,986
*24 'Л 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 17,5750 0,4185 2,3494 218,266
*24 Уг 100,50 149,7 23,750 603,3 17,3808 0,4138 2,3235 215,860
*24 >A 113,00 168,4 23,650 600,7 17,1874 0,4092 2,2976 213,454
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
12 13% 339,7 48.00 71,5 12,715 323,0 0,7210 0,0172 0,0964 8,956
(304,8) 13% 54,50 81,2 12,615 320,4 0,6176 0,0147 0,0826 7,674
13% 61.00 90,9 12,515 317,9 0,5151 0,0123 0,0689 6,401
13% 68,00 101.3 12,415 315,3 0,4134 0,0098 0,0553 5,138
13% 72.00 107.3 12,347 313,6 0,3447 0,0082 0,0461 4,283
*13% 83.00 123,7 12,175 309,2 0,1726 0,0041 0,0231 2,146
*14 355,6 50,00 74,5 13,344 338,9 1,3897 0,0331 0,1858 17,261
*16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 3,7708 0,0898 0,5041 46,832
16 65.00 96,9 15,250 387,4 3,6133 0,0860 0,4830 44,872
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 3,5487 0,0845 0,4744 44,073
16 75.00 111,8 15,124 384.1 3,4572 0,0823 0,4622 42,940
16 84.00 125,2 15,010 381,3 3,3170 0,0790 0,4434 41,193
*18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 6,1866 0,1473 0,8270 76,831
*18 87.50 130,4 17,088 431,4 6,0384 0,1438 0,8072 74,991
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 5,8966 0,1404 0,7883 73,235
*18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 7,1319 0,1698 0,9534 88,574
18% 87.50 130,4 17,755 451,0 6,9866 0,1663 0,9340 86,771
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 6,8421 0,1629 0,9147 84,978
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 9,046 0,2154 1,2093 112,348
*21 Уг 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 11,6241 0,2768 1,5539 144,362
*21 Уг 103.00 153,5 20,610 523,5 11,4555 0,2727 1,5314 142,272
*21 ‘/4 114.00 169.9 20,510 521.0 11,2877 0,2688 1,5089 140,181
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 12,5000 0,2976 1,6710 155,241
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 12,3376 0,2938 1,6493 153,225
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 12,1656 0,2897 1,6263 151,088
*24 609,6 Г 100,50 149,7 23,226 589,9 16,1342 0,3841 2,1568 200,373
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 15,9413 0,3796 2,1310 197,976
*24 Уі 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 17,3327 0,4127 2,3170 215,256
*24 Уг 100,50 149,7 23,750 603,3 17,1385 0,4081 2,2911 212,850
*24 Уг 113,00 168,4 23,650 600,7 16,9451 0,4035 2,2652 210,444
13 *16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 2,7508 0,0655 0,3677 34,160
(330,2) 16 65.00 96,9 15,250 387,4 2,5933 0,0617 0,3467 32,209
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 2,5287 0,0602 0,3380 31,401
16 75.00 111,8 15,124 384.1 2,4372 0,0580 0,3258 30,268
16 84.00 125,2 15,010 381,3 2,2970 0,0547 0,3071 28,531
*18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 5,1666 0,1230 0,6907 64,168
*18 87.50 130,4 17,088 431,4 5,0184 0,1195 0,6709 62,329
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 4,8766 0,1161 0,6519 60,563
*18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 6,1119 0,1455 0,8170 75,902
18% 87.50 130,4 17,755 451,0 5,9666 0,1421 0,7976 74,099
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 5,8221 0,1386 0,7783 72,306
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 8,0265 0,1911 1,0730 99,685
Tabela 4.74 cd.
ł 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
13 *21 'A 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 10,6041 0,2525 1,4176 131,699
(330,2) *21 'A 103.00 153,5 20,610 523,5 10,4355 0,2485 1,3950 129,600
*21 'A 114.00 169.9 20,510 521.0 10,2677 0,2445 1,3726 127,519
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 11,4800 0,2733 1,5347 142,578
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 11,3176 0,2695 1,5129 140,553
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 11,1456 0,2654 1,4899 138,416
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 15,1142 0,3599 2,0205 187,711
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 14,9213 0,3553 1,9947 185,314
*24 'A 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 16,3127 0,3884 2,1807 202,594
*24 'A 100,50 149,7 23,750 603,3 16,1185 0,3838 2,1547 200,178
*24 'A 113,00 168,4 23,650 600,7 15,9251 0,3792 2,1289 197,781
13 Ув *16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 2,3472 0,0559 0,3138 29,153
(339,7) 16 65.00 96,9 15,250 387,4 2,1898 0,0521 0,2927 27,193
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 2,1252 0,0506 0,2841 26,394
16 75.00 111,8 15,124 384.1 2,0337 0,0484 0,2719 25,260
16 84.00 125,2 15,010 381,3 1,8935 0,0451 0,2531 23,514
*18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 4,7631 0,1134 0,6367 59,151
*18 87.50 130,4 17,088 431,4 4,6148 0,1099 0,6169 57,312
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 4,4730 0,1065 0,5980 55,556
* 18 % 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 5,7083 0,1359 0,7631 70,894
18 Ув 87.50 130,4 17,755 451,0 5,5630 0,1325 0,7437 69,092
*18 Ув 96.50 143,8 17,655 448,4 5,4186 0,1290 0,7244 67,299
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 7,6229 0,1815 1,0190 94,668
*21 'А 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 10,2005 0,2429 1,3636 126,683
*21 Уг 103.00 153,5 20,610 523,5 10,0319 0,2389 1,3411 124,592
*21 !/2 114.00 169.9 20,510 521.0 9,8642 0,2349 1,3186 122,502
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 11,0765 0,2637 1,4807 137,561
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 10,9140 0,2599 1,4590 135,545
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 10,7421 0,2558 1,4360 133,409
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 14,7107 0,3503 1,9665 182,694
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 14,5178 0,3457 1,9407 180,297
*24 Уг 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 15,9092 0,3788 2,1267 197,577
*24 'А 100,50 149,7 23,750 603,3 15,7150 0,3742 2,1008 195,171
*24 Уг 113,00 168,4 23,650 600,7 15,5216 0,3696 2,0749 192,764
14 16 406,4 55.00 82,0 15,376 390,6 1,6492 0,0393 0,2205 20,485

(355,6) 16 65.00 96,9 15,250 387,4 1,4917 0,0355 0,1994 18,525
*16 70.00 104,3 15,198 386.0 1,4271 0,0340 0,1908 17,726
16 75.00 111,8 15,124 384.1 1,3356 0,0318 0,1785 16,583
16 84.00 125,2 15,010 381,3 1,1954 0,0285 0,1598 14,846
Tabela 4.74 cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
“ 1
14 *18 457,2 78,00 116,2 17,194 436,7 4,0650 0,0968 0,5434 50,483
(355,6) *18 87.50 130,4 17,088 431,4 3,9168 0,0933 0,5236 48,644
*18 96.50 143,8 16,986 434,0 3,7750 0,0899 0,5046 46,879
*18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 5,0103 0,1193 0,6698 62,226
18% 87.50 130,4 17,755 451,0 4,8650 0,1158 0,6504 60,424
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 4,7205 0,1124 0,6310 58,622
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 6,9249 0,1649 0,9257 86,000
*21 'A 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 9,5025 0,2262 1,2703 118,015
*21 'A 103.00 153,5 20,610 523,5 9,3339 0,2222 1,2475 115,896
*21 'A 114.00 169.9 20,510 521.0 9,1661 0,2182 1,2253 113,834
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 10,3784 0,2471 1,3874 128,894
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 10,2160 0,2432 1,3657 126,878
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 10,0440 0,2391 1,3427 124,741
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 14,0126 0,3336 1,8732 174,026
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 13,8197 0,3290 1,8474 171,629
*24 Vi 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 15,2111 0,3622 2,0334 188,909
*24 'A 100,50 149,7 23,750 603,3 15,0169 0,3575 2,0075 186,503
*24 'A 113,00 168,4 23,650 600,7 14,8235 0,3529 1,9816 184,097
16 *18% 473,1 78,00 116,2 17,855 453,5 2,5623 0,0610 0,3425 31,819
(406,4) 18% 87.50 130,4 17,755 451,0 2,4170 0,0575 0,3231 30,017
*18% 96.50 143,8 17,655 448,4 2,2725 0,0541 0,3038 28,224
20 508,0 94,00 140,1 19,124 485,7 4,4769 0,1066 0,5985 55,602
*21 'A 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 7,0545 0,1680 0,9430 87,608
*21 'A 103.00 153,5 20,610 523,5 6,8859 0,1639 0,9205 85,517
*21 'A 114.00 169.9 20,510 521.0 6,7181 0,1600 0,8981 83,436
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 7,9304 0,1888 1,0601 98,486
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 7,7680 0,1850 1,0384 96,470
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 7,5960 0,1809 1,0154 94,334
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 11,5646 0,2753 1,5460 143,628
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 11,3717 0,2708 1,5202 141,231
*24 Vi 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 12,7631 0,3039 1,7062 158,511
*24 'A 100,50 149,7 23,750 603,3 12,5689 0,2993 1,6802 156,096
*24 'A 113,00 168,4 23,650 600,7 12,3755 0,2947 1,6544 153,699
18 *21 'A 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 4,2801 0,1019 0,5722 53,159
(457,2) *21 'A 103.00 153,5 20,610 523,5 4,1115 0,0979 0,5496 51,059
*2 l'A 114.00 169.9 20,510 521.0 3,9437 0,0939 0,5272 48,978
*22 558,8 92,50 137,8 21,222 539,0 5,1560 0,1228 0,6893 64,038
Tabela 4.74 cd.
1 | 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
18 *22 558,8 103.00 153,5 21,128 536,7 4,9936 0,1189 0,6675 62,013
(457,2) *22 114.00 169,9 21,028 534,1 4,8216 0,1148 0,6446 59,885
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 8,7902 0,2093 1,1751 109,170
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 8,5973 0,2047 1,1493 106,773
*24 Уі 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 9,9887 0,2378 1,3353 124,053
*24 '/4 100,50 149,7 23,750 603,3 9,7945 0,2332 1,3093 121,638
*24 >/2 113,00 168,4 23,650 600,7 9,6011 0,2286 1,2835 119,241
18% *21 ‘/2 546,1 92,50 137.8 20,710 526.0 3,3461 0,0797 0,4473 41,556
(473,1) *21 '/2 103.00 153,5 20,610 523,5 3,1776 0,0757 0,4248 39,465
*21 >/2 114.00 169.9 20,510 521.0 3,0098 0,0717 0,4024 37,384
*22 558,8 92,50 137.8 21,222 539.0 4,2221 0,1005 0,5644 52,434
*22 103.00 153,5 21,128 536,7 4,0597 0,0967 0,5427 50,418
*22 114.00 169.9 21,028 534.1 3,8877 0,0926 0,5197 48,282
*24 609,6 100,50 149,7 23,226 589,9 7,8563 0,1871 1,0502 97,567
*24 113,00 168,4 23,124 587,3 7,6634 0,1825 1,0244 95,170
*24 14 622,3 88,00 131,1 23,850 605,8 9,0548 0,2156 1,2105 112,459
*24 14 100,50 149,7 23,750 603,3 8,8606 0,2110 1,1845 110,044
*24 14 113,00 168,4 23,650 600,7 8,6672 0,2064 1,1586 107,637
Tabela 4.75 Pojemności w przestrzeni pierścieniowej pomiędzy ścianą otworu wiertniczego,

a kolumną rur okładzinowych [12]
Średnica Średnica otworu Pojem ność jednostkow a

zew. rury w iertniczego przestrzeni
okładzinow ej
[cal] ([m m ]) [cal] [mm] [gal/ft] [bbl/ft] [ft3/ft] [dm 3/m]

1 2 3 4 5 6 7
4 'A 5 127,0 0,1938 0,0046 0,0259 2,406
(114,3) 5'/, 130,2 0,2454 0,0058 0,0328 3,047
SV4 133,4 0,2983 0,0071 0,0399 3,707
5% 136,5 0,3525 0,0084 0,0471 4,376
s ’/a 139,7 0,4080 0,0097 0,0545 5,063
5% 142,9 0,4647 0,0111 0,0621 5,769
5% 146,1 0,5227 0,0124 0,0699 6,494
4 149,2 0,5820 0,0139 0,0778 7,228
6 152,4 0,6426 0,0153 0,0859 7,980

6 ‘4 155,6 0,7044 0,0168 0,0942 8,751
6 '/4 158,8 0,7675 0,0183 0,1026 9,532
6% 161,9 0,8319 0,0198 0,1112 10,331
61/, 165,1 0,8976 0,0214 0,1200 11,148
6% 168,3 0,9645 0,0230 0,1289 11,975
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
4Й 171,5 1,0327 0,0246 0,1381 12,830

6%
(114,3) 6% 174,6 1,1022 0,0262 0,1473 13,685
7 177,8 1,1730 0,0279 0,1568 14,567

181,0 1,2450 0,0296 0,1664 15,459
71/B
184,2 1,3183 0,0314 0,1762 16,370
W4
187,3 1,3929 0,0332 0,1862 17,299
73/8
7V2 190,5 1,4688 0,0350 0,1963 18,237
193,7 1,5459 0,0368 0,2067 19,203
7%
196,9 1,6243 0,0387 0,2171 20,169
7%
200,0 1,7040 0,0406 0,2278 21,163
7?/ s
8 203,2 1,7850 0,0425 0,2386 22,167
206,4 1,8672 0,0445 0,2496 23,189
sl/8
209,6 1,9507 0,0464 0,2608 24,229
gl/4
212,7 2,0355 0,0485 0,2721 25,279
g3/8
8% 215,9 2,1216 0,0505 0,2836 26,347
219,1 2,2089 0,0526 0,2953 27,434
g3/4 222,3 2,2975 0,0547 0,3071 28,531
8% 225,4 2,3874 0,0568 0,3192 29,655
9 228,6 2,4786 0,0590 0,3313 30,779

231,8 2,5710 0,0612 0,3437 31,931
9,/8
235,0 2,6647 0,0634 0,3562 33,092
91/4
238,1 2,7597 0,0657 0,3689 34,272
9 ‘/, 241,3 2,8560 0,0680 0,3818 35,470
244,5 2,9535 0,0703 0,3948 36,678
9%
247,7 3,0523 0,0727 0,4080 37,904
93/4
250,8 3,1524 0,0751 0,4214 39,149
10 254,0 3,2538 0,0775 0,4350 40,413

io % 257,2 3,3564 0,0799 0,4487 41,686
10% 260,4 3,4603 0,0824 0,4626 42,977
10% 263,5 3,5655 0,0849 0,4766 44,278
10V2 266,7 3,6720 0,0874 0,4909 45,606
10% 269,9 3,7797 0,0900 0,5053 46,944
10% 273,1 3,8887 0,0926 0,5198 48,291
10% 276,2 3,9990 0,0952 0,5346 49,666
11 279,4 4,1106 0,0979 0,5495 51,050

282,6 4,2234 0,1006 0,5646 52,453
nl/8
285,8 4,3375 0,1033 0,5798 53,865
П1/4
288,9 4,4529 0,1060 0,5953 55,305
113/8
11% 292,1 4,5696 0,1088 0,6109 56,754
295,3 4,6875 0,1116 0,6266 58,213
115/8
298,5 4,8067 0,1144 0,6426 59,699
113/4
l l 7/a 301,6 4,9272 0,1173 0,6587 61,195
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
4Й 12 304,8 5,0490 0,1202 0,6750 62,710

(114,3) 12‘/s 308,0 5,1720 0,1231 0,6914 64,233
12% 311,2 5,2963 0,1261 0,7080 65,775
12% 314,3 5,4219 0,1291 0,7248 67,336
12% 317,5 5,5488 0,1321 0,7418 68,915
12% 320,7 5,6769 0,1352 0,7589 70,504
12% 323,9 5,8063 0,1382 0,7762 72,111
12% 327,0 5,9370 0,1414 0,7937 73,737
13 330,2 6,0690 0,1445 0,8113 75,372

13'/, 333,4 6,2022 0,1477 0,8291 77,026
13% 336,6 6,3367 0,1509 0,8471 78,698
13% 339,7 6,4725 0,1541 0,8653 80,389
13% 342,9 6,6096 0,1574 0,8836 82,089
13% 346,1 6,7479 0,1607 0,9021 83,808
13% 349,3 6,8875 0,1640 0,9207 85,536
13% 352,4 7,0284 0,1673 0,9396 87,292
14 355,6 7,1706 0,1707 0,9586 89,057

147g 358,8 7,3140 0,1741 0,9777 90,831
14% 362,0 7,4587 0,1776 0,9971 92,634
14% 365,1 7,6047 0,1811 1,0166 94,445
14% 368,3 7,7520 0,1846 1,0363 96,275
14% 371,5 7,9005 0,1881 1,0561 98,115
14% 374,7 8,0503 0,1917 1,0762 99,982
14% 377,8 8,2014 0,1953 1,0964 101,859
15 381,0 8,3538 0,1989 1,1167 103,745

15'/, 384,2 8,5074 0,2026 1,1373 105,659
15% 387,4 8,6623 0,2062 . 1,1580 107,582
15% 390,5 8,8185 0,2100 1,1789 109,523
15% 393,7 8,9760 0,2137 1,1999 111,474
15% 396,9 9,1347 0,2175 1,2211 113,444
15% 400,1 9,2947 0,2213 1,2455 115,711
15% 403,2 9,4560 0,2251 1,2641 117,439
16 406,4 9,6186 0,2290 1,2858 119,455

4 3A 5 127,0 0,0994 0,0024 0,0133 1,236
(120,7) 130,2 0,1511 0,0036 0,0202 1,877
5%
5% 133,4 0,2040 0,0049 0,0273 2,536
5% 136,5 0,2582 0,0061 0,0345 3,205
5% 139,7 0,3136 0,0075 0,0419 3,893
5% 142,9 0,3704 0,0088 0,0495 4,599
5% 146,1 0,4284 0,0102 0,0573 5,323
5% 149,2 0,4877 0,0116 0,0652 6,057
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
4% 6 152,4 0,5482 0,0131 0,0733 6,810
(120,7) 155,6 0,6101 0,0145 0,0816
6 '/. 7,581
158,8 0,6732 0,0160 0,0900 8,361
161,9 0,7376 0,0176 0,0986 9,160
165,1 0,8032 0,0191 0,1074 9,978
65/b 168,3 0,8702 0,0207 0,1163 10,805
6% 171,5 0,9384 0,0223 0,1254 11,650
6% 174,6 1,0079 0,0240 0,1347 12,514
7 177,8 1,0786 0,0257 0,1442 13,397
181,0 1,1507 0,0274 0,1538 14,288
184,2 1,2240 0,0291 0,1636 15,199
187,3 1,2986 0,0309 0,1736 16,128
7V, 190,5 1,3744 0,0327 0,1837 17,066
?5/, 193,7 1,4516 0,0346 0,1940 18,023
7% 196,9 1,5300 0,0364 0,2045 18,999
200,0 1,6097 0,0383 0,2152 19,993
8 203,2 1,6906 0,0403 0,2260 20,996
84 206,4 1,7729 0,0422 0,2370 22,018
209,6 1,8564 0,0442 0,2482 23,059
SX 212,7 3,9412 0,0462 0,2595 24,108
8 ■/, 215,9 2,0272 0,0483 0,2710 25,177
8% 219,1 2,1146 0,0503 0,2827 26,264
8% 222,3 2,2032 0,0525 0,2945 27,360
8VB 225,4 2,2931 0,0546 0,3065 28,475
9 228,6 2,3842 0,0568 0,3187 29,608

231,8 2,4767 0,0590 0,3311 30,760
9V4 235,0 2,5704 0,0612 0,3436 31,921
9% 238,1 2,6654 0,0635 0,3563 33,101
94, 241,3 2,7616 0,0658 0,3692 34,300
244,5 2,8592 0,0681 0,3822 35,508
9% 247,7 2,9580 0,0704 0,3954 36,734
9\ 250,8 3,0581 0,0728 0,4088 37,979
10 254,0 3,1594 0,0752 0,4224 39,242

10V, 257,2 3,2621 0,0777 0,4361 40,515
10V4 260,4 3,3660 0,0801 0,4500 41,806
10% 263,5 3,4712 0,0826 0,4640 43,107
10V, 266,7 3,5776 0,0852 0,4783 44,436
iw; 269,9 3,6854 0,0877 0,4927 45,773
Щ 273,1 3,7944 0,0903 0,5072 47,120
io v , 276,2 3,9047 0,0930 0,5220 48,495
11 279,4 4,0162 0,0956 0,5369 49,880

Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
5 5V2 139,7 0,2142 0,0051 0,0286 2,657

(127,0) 5% 142,9 0,2709 0,0065 0,0362 3,363
5% 146,1 0,3289 0,0078 0,0440 4,088
5?/ s 149,2 0,3882 0,0092 0,0519 4,822
6 152,4 0,4488 0,0107 0,0600 5,574

6>ls 155,6 0,5106 0,0122 0,0683 6,345
ev4 158,8 0,5737 0,0137 0,0767 7,126
6% 161,9 0,6381 0,0152 0,0853 7,925
6 v3 165,1 0,7038 0,0168 0,0941 8,742
168,3 0,7707 0,0184 0,1030 9,569
6% 171,5 0,8389 0,0200 0,1122 10,424
6?/8 174,6 0,9084 0,0216 0,1214 11,278
7 177,8 0,9792 0,0233 0,1309 12,161
714 181,0 1,0512 0,0250 0,1405 13,053
7V4 184,2 1,1245 0,0268 0,1503 13,963
187,3 1,1991 0,0286 0,1603 14,892
7V2 190,5 1,2750 0,0304 0,1704 15,831
14 8 193,7 1,3521 0,0322 0,1808 16,797
7% 196,9 1,4305 0,0341 0,1912 17,763
200,0 1,5102 0,0360 0,2019 18,757
8 203,2 1,5912 0,0379 0,2127 19,760
8VS 206,4 1,6734 0,0398 0,2237 20,782
8V4 209,6 1,7569 0,0418 0,2349 21,823
212,7 1,8417 0,0439 0,2462 22,873
8 V2 215,9 1,9278 0,0459 0,2577 23,941
8% 219,1 2,0151 0,0480 0,2694 25,028
8% 222,3 2,1037 0,0501 0,2812 26,124
8% 225,4 2,1936 0,0522 0,2932 27,239
9 228,6 2,2848 0,0544 0,3054 28,373

9 '4 231,8 2,3772 0,0566 0,3178 29,525
9 '/4 235,0 2,4709 0,0588 0,3303 30,686
П 238,1 2,5659 0,0611 0,3430 31,866

9'/j 241,3 2,6622 0,0634 0,3559 33,064
9% 244,5 2,7597 0,0657 0,3689 34,272
9V4 247,7 2,8585 0,0681 0,3821 35,498
97/ 250,8 2,9586 0,0704 0,3955 36,743
78
10 254,0 3,0600 0,0729 0,4091 38,007
10'/, 257,2 3,1626 0,0753 0,4228 39,279
10V4 260,4 3,2665 0,0778 0,4367 40,571
10V, 263,5 3,3717 0,0803 0,4507 41,871
101/, 266,7 3,4782 0,0828 0,4650 43,200
io v ; 269,9 3,5859 0,0845 0,4794 44,538
103/4 273,1 3,6949 0,0880 0,4939 45,885
10V, 276,2 3,8052 0,0906 0,5087 47,260
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
5 11 279,4 3,9168 0,0933 0,5236 48,644

(127,0) l l ‘/8 282,6 4,0296 0,0959 0,5387 50,047
285,8 4,1437 0,0987 0,5539 51,459
288,9 4,2591 0,1014 0,5694 52,899
113/8
I I і/, 292,1 4,3758 0,1042 0,5850 54,348
5 '/2 142,9 0,0567 0,0014 0,0076 0,706

5%
(139,7) 146,1 0,1147 0,0027 0,0153 1,421
5%
149,2 0,1740 0,0041 0,0233 2,165
6 152,4 0,2346 0,0056 0,0314 2,917

155,6 0,2964 0,0071 0,0396 3,679
6'U
158,8 0,3595 0,0086 0,0481 4,469
61/4
161,9 0,4239 0,0101 0,0567 5,268
6\
642 165,1 0,4896 0,0117 0,0654 6,076
168,3 0,5565 0,0133 0,0744 6,912
63/4 171,5 0,6247 0,0149 0,0835 7,757
174,6 0,6942 0,0165 0,0928 8,621
67/»
7 177,8 0,7650 0,0182 0,1023 9,504
181,0 0,8370 0,0199 0,1119 10,396
7V4 184,2 0,9103 0,0217 0,1217 11,306
187,3 0,9849 0,0235 0,1317 12,235
7 ■/, 190,5 1,0608 0,0253 0,1418 13,174
193,7 1,1379 0,0271 0,1521 14,131
7%
196,9 1,2163 0,0290 0,1626 15,106
TU
7' V'8 200,0 1,2960 0,0309 0,1733 16,100
8 203,2 1,3770 0,0328 0,1841 17,103

s '4 206,4 1,4592 0,0347 0,1951 18,125
8‘/4 209,6 1,5427 0,0367 0,2062 19,157
212,7 1,6275 0,0388 0,2176 20,216
8%
8 */2 215,9 1,7136 0,0408 0,2291 21,284
8% 219,1 1,8009 0,0429 0,2407 22,362
8% 222,3 1,8895 0,0450 0,2526 23,467
225,4 1,9794 0,0471 0,2646 24,582
87/«
9 228,6 2,0706 0,0493 0,2768 25,716
231,8 2,1630 0,0515 0,2892 26,868
9 ■/„ 235,0 2,2567 0,0537 0,3017 28,029
238,1 2,3517 0,0560 0,3144 29,209
93/a
97, 241,3 2,4480 0,0583 0,3272 30,398
244,5 2,5455 0,0606 0,3403 31,615
247,7 2,6443 0,0630 0,3535 32,841
250,8 2,7444 0,0653 0,3669 34,086
10 254,0 2,8458 0,0678 0,3804 35,340

Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
5 ‘/2 1 0 '/ , 257,2 2,9484 0,0702 0,3941 36,613

(139,7) 10 % 260,4 3,0523 0,0727 0,4080 37,904
10% 263,5 3,1575 0,0752 0,4221 39,214
10% 266,7 3,2640 0,0777 0,4363 40,534
10% 269,9 3,3717 0,0803 0,4507 41,871
10% 273,1 3,4807 0,0829 0,4653 43,228
107, 276,2 3,5910 0,0855 0,4801 44,603
11 279,4 3,7026 0,0882 0,4950 45,987
11% 282,6 3,8154 0,0908 0,5100 47,381
11% 285,8 3,9295 0,0936 0,5253 48,802
288,9 4,0449 0,0963 0,5407 50,233
I I і/, 292,1 4,1616 0,0991 0,5563 51,682
11% 295,3 4,2795 0,1019 0,5721 53,150
11% 298,5 4,3987 0,1047 0,5880 54,627
11% 301,6 4,5192 0,1076 0,6041 56,123
12 304,8 4,6410 0,1105 0,6204 57,637
12 V8 308,0 4,7640 0,1134 0,6369 59,170
12V„ 311,2 4,8883 0,1164 0,6535 60,712
12% 314,3 5,0139 0,1194 0,6703 62,273
12V2 317,5 5,1408 0,1224 0,6872 63,843
12% 320,7 5,2689 0,1255 0,7044 65,441
12% 323,9 5,3983 0,1285 0,7217 67,048
12% 327,0 5,5290 0,1316 0,7391 68,665
13 330,2 5,6610 0,1348 0,7568 70,309
13% 333,4 5,7942 0,1380 0,7746 71,963
13V4 336,6 5,9287 0,1412 0,7926 73,635
13% 339,7 6,0645 0,1444 0,8107 75,316
13'/, 342,9 6,2016 0,1477 0,8290 77,017
13% 346,1 6,3399 0,1510 0,8475 78,735
133/4 349,3 6,4795 0,1543 0,8662 80,473
13% 352,4 6,6204 0,1576 0,8850 82,219
14 355,6 6,7626 0,1610 0,9040 83,984
14% 358,8 6,9060 0,1644 0,9232 85,768
14% 362,0 7,0507 0,1679 0,9425 87,561
14% 365,1 7,1967 0,1714 0,9621 89,382
14 % 368,3 7,3440 0,1749 0,9817 91,203
14% 371,5 7,4925 0,1784 1,0016 93,052
14% 374,7 7,6423 0,1820 1,0216 94,910
14% 377,8 7,7934 0,1856 1,0418 96,786
15 381,0 7,9458 0,1892 1,0622 98,682
15V, 384,2 8,0994 0,1928 1,0827 100,586
15% 387,4 8,2543 0,1965 1,1034 102,509
15% 390,5 8,4105 0,2003 1,1243 104,451
15% 393,7 8,5680 0,2040 1,1454 106,411
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
15V, 396,9 8,7267 0,2078 1,1666 108,381

(139,7) 400,1 8,8867 0,2116 1,1880
IW 4 110,369
15V8 403,2 9,0480 0,2154 1,2095 112,366
16 406,4 9,2106 0,2193 1,2313 114,391
5% 6 152,4 0,1198 0,0029 0,0160 1,486
(146,1) 155,6 0,1817 0,0043 0,0243
6 '/8 2,258
6V4 158,8 0,2448 0,0058 0,0327 3,038
6% 161,9 0,3092 0,0074 0,0413 3,837
6 ‘/2 165,1 0,3748 0,0089 0,0501 4,654
6% 168,3 0,4418 0,0105 0,0591 5,491
63/4 171,5 0,5100 0,0121 0,0682 6,336
174,6 0,5795 0,0138 0,0775 7,200
1 177,8 0,6502 0,0155 0,0869 8,073

W. 181,0 0,7223 0,0172 0,0966 8,974
184,2 0,7956 0,0189 0,1064 9,885
7% 187,3 0,8702 0,0207 0,1163 10,805
77, 190,5 0,9460 0,0225 0,1265 11,752
7% 193,7 1,0232 0,0244 0,1368 12,709
A 196,9 1,1016 0,0262 0,1473 13,685
7% 200,0 1,1813 0,0281 0,1579 14,669
8 203,2 1,2622 0,0301 0,1687 15,673
S‘'s 206,4 1,3445 0,0320 0,1797 16,695
209,6 1,4280 0,0340 0,1909 17,735
8% 212,7 1,5128 0,0360 0,2022 18,785
87, 215,9 1,5988 0,0381 0,2137 19,853
85/ s 219,1 1,6862 0,0401 0,2254 20,940
8% 222,3 1,7748 0,0423 0,2373 22,046
87/» 225,4 1,8647 0,0444 0,2493 23,161
9 228,6 1,9558 0,0466 0,2615 24,294

W, 231,8 2,0483 0,0488 0,2738 25,437
235,0 2,1420 0,0510 0,2863 26,598
93/» 238,1 2,2370 0,0533 0,2990 27,778
97, 241,3 2,3332 0,0556 0,3119 28,976
954 244,5 2,4308 0,0579 0,3249 30,184
9% 247,7 2,5296 0,0602 0,3382 31,420
9?/» 250,8 2,6297 0,0626 0,3515 32,655
10 254,0 2,7310 0,0650 0,3651 33,919

107, 257,2 2,8337 0,0675 0,3788 35,192
1074 260,4 2,9376 0,0699 0,3927 36,483
103/. 263,5 3,0428 0,0724 0,4068 37,793
107, 266,7 3,1492 0,0750 0,4210 39,112
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
5% 10% 269,9 3,2570 0,0775

0,0801
0,4354
0,4500
40,450
41,806
(146,1) 10% 273,1 3,3660
107/s 276,2 3,4763 0,0828 0,4647 43,172
11 279,4 3,5878 0,0854 0,4796 44,556

u 1/. 282,6 3,7007 0,0881 0,4947 45,959
285,8 3,8148 0,0908 0,5100 47,381
П ,/4
288,9 3,9302 0,0936 0,5254 48,811
11 v2 292,1 4,0468 0,0964 0,5410 50,261
11% 295,3 4,1648 0,0992 0,5567 51,719
11% 298,5 4,2840 0,1020 0,5727 53,206
117/ B 301,6 4,4045 0,1049 0,5888 54,701
12 304,8 4,5262 0,1078 0,6051 56,216
6 6V, 155,6 0,0618 0,0015 0,0083 0,771
(152,4) 64, 158,8 0,1249 0,0030 0,0167 1,551
6% 161,9 0,1893 0,0045 0,0253 2,350
6% 165,1 0,2550 0,0061 0,0341 3,168
654 168,3 0,3219 0,0077 0,0430 3,995
6% 171,5 0,3901 0,0093 0,0522 4,850
6% 174,6 0,4596 0,0109 0,0614 5,704
7 177,8 0,5304 0,0126 0,0709 6,587

7% 181,0 0,6024 0,0143 0,0805 7,479
7% 184,2 0,6757 0,0161 0,0903 8,389
7% 187,3 0,7503 0,0179 0,1003 9,318
7% 190,5 0,8262 0,0197 0,1104 10,256
7% 193,7 0,9033 0,0215 0,1208 11,223
1% 196,9 0,9817 0,0234 0,1312 12,189
7% 200,0 1,0614 0,0253 0,1419 13,183
8 203,2 1,1424 0,0272 0,1527 14,186

8'4 206,4 1,2246 0,0292 0,1637 15,208
209,6 1,3081 0,0311 0,1749 16,249
*4*
8% 212,7 1,3929 0,0332 0,1862 17,299
8% 215,9 1,4790 0,0352 0,1977 18,367
8% 219,1 1,5663 0,0373 0,2094 19,454
222,3 1,6459 0,0394 0,2212 20,550
8% 225,4 1,7448 0,0415 0,2333 21,674
9 228,6 1,8360 0,0437 0,2454 22,798

9'/, 231,8 1,9284 0,0459 0,2578 23,950
9% 235,0 2,0221 0,0481 0,2703 25,112
9% 238,1 2,1171 0,0504 0,2830 26,292
9% 241,3 2,2134 0,0527 0,2959 27,490
95/, 244,5 2,3109 0,0550 0,3089 28,698
247,7 2,4097 0,0574 0,3221 29,924
250,8 2,5098 0,0598 0,3355 31,169
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
6 10 254,0 2,6112 0,0622 0,3491 32,432

(152,4) 10V8 257,2 2,7138 0,0646 0,3628 33,705
10% 260,4 2,8177 0,0671 0,3767 34,997
10% 263,5 2,9229 0,0696 0,3907 36,297
104 , 266,7 3,0294 0,0721 0,4050 37,626
10% 269,9 3,1371 0,0747 0,4194 38,964
10% 273,1 3,2461 0,0773 0,4339 40,311
10% 276,2 3,3564 0,0799 0,4487 41,686
1] 279,4 3,4680 0,0826 0,4636 43,070

I I і/, 282,6 3,5808 0,0853 0,4787 44,473
285,8 3,6949 0,0880 0,4939 45,885
288,9 3,8103 0,0907 0,5094 47,325
lł3/8
11V2 292,1 3,9270 0,0935 0,5250 48,774
11% 295,3 4,0449 0,0963 0,5407 50,233
298,5 4,1641 0,0991 0,5567 51,719
113/4
301,6 4,2846 0,1020 0,5728 53,215
l l 7' s
12 304,8 4,4064 0,1049 0,5890 54,720
654 7 177,8 0,2085 0,0050 0,0279 2,592

(168,3) 7 '/a 181,0 0,2805 0,0067 0,0375 3,484
7% 184,2 0,3538 0,0084 0,0473 4,394
187,3 0,4284 0,0102 0,0573 5,323
7%
7% 190,5 0,5043 0,0120 0,0674 6,262
7% 193,7 0,5814 0,0138 0,0777 7,219
7% 196,9 0,6598 0,0157 0,0882 8,194
77/
' 's 200,0 0,7395 0,0176 0,0989 9,188
8 203,2 0,8205 0,0195 0,1097 10,191

gVg 206,4 0,9027 0,0215 0,1207 11,213
209,6 0,9862 0,0235 0,1318 12,245
8% 212,7 1,0710 0,0255 0,1432 13,304
87, 215,9 1,1571 0,0275 0,1547 14,372
219,1 1,2444 0,0296 0,1664 15,459
8%
8% 222,3 1,3330 0,0317 0,1782 16,555
8’/» 225,4 1,4229 0,0339 0,1902 17,670
9 228,6 1,5141 0,0360 0,2024 18,804

9% 231,8 1,6065 0,0382 0,2148 19,956
9 ‘/4 235,0 1,7002 0,0405 0,2273 21,117
9% 238,1 1,7952 0,0427 0,2400 22,297
9% 241,3 1,8915 0,0450 0,2529 23,495
9% 244,5 1,9890 0,0474 0,2659 24,703
9% 247,7 2,0878 0,0497 0,2791 25,929
250,8 2,1879 0,0521 0,2925 27,174
We
10 254,0 2,2893 0,0545 0,3060 28,428
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
6% 10'/, 257,2 2,3919 0,0569 0,3197 29,701

(168,3) 10 v4 260,4 2,4958 0,0594 0,3336 30,992
10% 263,5 2,6010 0,0619 0,3477 32,302
10 V, 266,7 2,7075 0,0645 0,3619 33,622
10% 269,9 2,8152 0,0670 0,3763 34,959
10% 273,1 2,9242 0,0696 0,3909 36,316
10% 276,2 3,0345 0,0722 0,4057 37,691
11 279,4 3,1461 0,0749 0,4206 39,075
11% 282,6 3,2589 0,0776 0,4357 40,478
11^ 285,8 3,3730 0,0803 0,4509 41,890
11% 288,9 3,4884 0,0831 0,4663 43,321
11% 292,1 3,6051 0,0858 0,4819 44,770
11% 295,3 3,7230 0,0886 0,4977 46,238
11% 298,5 3,8422 0,0915 0,5136 47,715
11% 301,6 3,9627 0,0943 0,5297 49,211
12 304,8 4,0845 0,0972 0,5460 50,725
12 V, 308,0 4,2075 0,1002 0,5625 52,258
12% 311,2 4,3318 0,1031 0,5791 53,800
12% 314,3 4,4574 0,1061 0,5959 55,361
121/, 317,5 4,5843 0,1091 0,6128 56,931
12% 320,7 4,7124 0,1122 0,6300 58,529
12% 323,9 4,8418 0,1153 0,6473 60,136
12% 327,0 4,9725 0,1184 0,6647 61,753
13 330,2 5,1045 0,1215 0,6824 63,397
7 181,0 0,0720 0,0017 0,0096 0,892
7%
(177,8) 184,2 0,1453 0,0035 0,0194 1,802
7%
73/
' 8 187,3 0,2199 0,0052 0,0294 2,731
7V7 190,5 0,2958 0,0070 0,0395 3,670
7% 193,7 0,3729 0,0089 0,0499 4,636
7% 196,9 0,4513 0,0107 0,0603 5,602
7% 200,0 0,5310 0,0126 0,0710 6,596
8 203,2 0,6120 0,0146 0,0818 7,599
8% 206,4 0,6942 0,0165 0,0928 8,621
8% 209,6 0,7777 0,0185 0,1040 9,662
8% 212,7 0,8625 0,0205 0,1153 10,712
8% 215,9 0,9486 0,0226 0,1268 11,780
8% 219,1 1,0359 0,0247 0,1385 12,867
8% 222,3 1,1245 0,0268 0,1503 13,963
8% 225,4 1,2144 0,0289 0,1623 15,078
9 228,6 1,3056 0,0311 0,1745 16,212
9'/» 231,8 1,3980 0,0333 0,1869 17,364
9% 235,0 1,4917 0,0355 0,1994 18,525
9% 238,1 1,5867 0,0378 0,2121 19,705
9% 241,3 1,6830 0,0401 0,2250 20,903
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
7 9% 244,5 1,7805 0,0424 0,2380 22,111
(177,8) 9% 247,7 1,8793 0,0447 0,2512 23,337
97/, 250,8 1,9794 0,0471 0,2646 24,582
10 254,0 2,0808 0,0495 0,2782 25,846
107, 257,2 2,1834 0,0520 0,2919 27,118
10 % 260,4 2,2873 0,0545 0,3058 28,410
10% 263,5 2,3925 0,0570 0,3198 29,710
107, 266,7 2,4990 0,0595 0,3341 31,039
iw ; 269,9 2,6067 0,0621 0,3485 32,377
10% 273,1 2,7157 0,0647 0,3630 33,724
10’/, 276,2 2,8260 0,0673 0,3778 35,099
11 279,4 2,9376 0,0699 0,3927 36,483
282,6 3,0504 0,0726 0,4078 37,886
11V4 285,8 3,1645 0,0753 0,4230 39,298
l l 3/. 288,9 3,2799 0,0781 0,4385 40,738
ll-/2 292,1 3,3966 0,0809 0,4541 42,187
l l 5/, 295,3 3,5145 0,0837 0,4698 43,646
11% 298,5 3,6337 0,0865 0,4858 45,132
l l 7/ 8 301,6 3,7542 0,0894 0,5019 46,628
12 304,8 3,8760 0,0923 0,5181 48,133
127, 308,0 3,9990 0,0952 0,5346 49,666
12% 311,2 4,1233 0,0982 0,5512 51,208
12’/, 314,3 4,2489 0,1012 0,5680 52,769
121/, 317,5 4,3758 0,1042 0,5850 54,348
i2 v ; 320,7 4,5039 0,1072 0,6021 55,937
12% 323,9 4,6333 0,1103 0,6194 57,544
127, 327,0 4,7640 0,1134 0,6369 59,170
13 330,2 4,8960 0,1166 0,6545 60,805
137, 333,4 5,0292 0,1197 0,6723 62,459
137, 336,6 5,1637 0,1229 0,6903 64,131
137, 339,7 5,2995 0,1262 0,7084 65,812
137, 342,9 5,4366 0,1294 0,7268 67,522
із»/; 346,1 5,5749 0,1327 0,7453 69,241
13% 349,3 5,7145 0,1361 0,7639 70,969
137, 352,4 5,8554 0,1394 0,7828 72,724
14 355,6 5,9976 0,1428 0,8018 74,490
147, 358,8 6,1410 0,1462 0,8209 76,264
147, 362,0 6,2875 0,1497 0,8403 78,066
14% 365,1 6,4317 0,1531 0,8598 79,878
147, 368,3 6,5790 0,1566 0,8795 81,708
14% 371,5 6,7275 0,1602 0,8993 83,548
14% 374,7 6,8773 0,1637 0,9194 85,415
14% 377,8 7,0284 0,1673 0,9396 87,292
15 381,0 7,1808 0,1710 0,9599 89,178
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
7 15VB 384,2 7,3344 0,1746 0,9805 91,091

(177,8) 15 >/, 387,4 7,4893 0,1783 1,0012 93,014
157, 390,5 7,6455 0,1820 1,0221 94,956
15% 393,7 7,8030 0,1858 1,0431 96,907
157, 396,9 7,9617 0,1896 1,0643 98,877
1574 400,1 8,1217 0,1934 1,0857 100,865
157, 403,2 8,2830 0,1972 1,1073 102,871
16 406,4 8,4456 0,2011 1,1290 104,887
1% 8 203,2 0,2391 0,0057 0,0320 2,973
(193,7) 206,4 0,3213 0,0076 0,0430 3,995
8% 209,6 0,4048 0,0096 0,0541 5,026
87, 212,7 0,4896 0,0117 0,0654 6,076
8‘/, 215,9 0,5757 0,0137 0,0770 7,154
219,1 0,6630 0,0158 0,0886 8,231
8%
874 222,3 0,7516 0,0179 0,1005 9,337
225,4 0,8415 0,0200 0,1125 10,452
9 228,6 0,9327 0,0222 0,1247 11,585
9% 231,8 1,0251 0,0244 0,1370 12,728
9% 235,0 1,1188 0,0266 0,1496 13,898
238,1 1,2138 0,0289 0,1623 15,078
9% 241,3 1,3101 0,0312 0,1751 16,267
9% 244,5 1,4076 0,0335 0,1882 17,484
974 247,7 1,5064 0,0359 0,2014 18,711
250,8 1,6065 0,0382 0,2148 19,956
10 254,0 1,7079 0,0407 0,2283 21,210
107, 257,2 1,8105 0,0431 0,2420 22,483
io v 4 260,4 1,9144 0,0456 0,2559 23,774
107, 263,5 2,0196 0,0481 0,2700 25,084
101/, 266,7 2,1261 0,0506 0,2842 26,403
i o 5/~ 269,9 2,2338 0,0532 0,2986 27,741
1074 273,1 2,3428 0,0558 0,3132 29,097
107, 276,2 2,4531 0,0584 0,3279 30,463
11 279,4 2,5647 0,0611 0,3428 31,847
117, 282,6 2,6775 0,0637 0,3579 33,250
nv4 285,8 2,7916 0,0665 0,3732 34,671
117, 288,9 2,9070 0,0692 0,3886 36,102
I I і/, 292,1 3,0237 0,0720 0,4042 37,551
11% 295,3 3,1416 0,0748 0,4200 39,019
298,5 3,2608 0,0776 0,4359 40,496
117, 301,6 3,3813 0,0805 0,4520 41,992
12 304,8 3,5031 0,0834 0,4683 43,506
12 V, 308,0 3,6261 0,0863 0,4847 45,030
12% 311,2 3,7504 0,0893 0,5014 46,582
127, 314,3 3,8760 0,0923 0,5181 48,133
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
77, 12 ■/, 317,5 4,0029 0,0953 0,5351 49,712

(193,7) 1254 320,7 4,1310 0,0984 0,5522 51,301
12V4 323,9 4,2604 0,1014 0,5695 52,908
127, 327,0 4,3911 0,1045 0,5870 54,534
13 330,2 4,5231 0,1077 0,6046 56,169
13 ‘/, 333,4 4,6563 0,1109 0,6225 57,832
13 V4 336,6 4,7908 0,1141 0,6404 59,495
137, 339,7 4,9266 0,1173 0,6586 61,186
13‘/2 342,9 5,0637 0,1206 0,6769 62,886
13 5/8 346,1 5,2020 0,1239 0,6954 64,605
137„ 349,3 5,3416 0,1272 0,7141 66,342
137. 352,4 5,4825 0,1305 0,7329 68,089
14 355,6 5,6246 0,1339 0,75191 69,855
14'/s 358,8 5,7681 0,1373 0,7711 71,638
14V4 362,0 5,9128 0,1408 0,7904 73,431
147, 365,1 6,0588 0,1443 0,8099 75,242
141/, 368,3 6,2060 0,1478 0,8296 77,072
774 8 203,2 0,1606 0,0038 0,0215 1,997
(196,9) 8V, 206,4 0,2429 0,0058 0,0325 3,019
209,6 0,3264 0,0078 0,0436 4,051
8^4
87B 212,7 0,4112 0,0098 0,0550 5,110
8'/j 215,9 0,4972 0,0118 0,0665 6,178
87g 219,1 0,5846 0,0139 0,0781 7,256
874 222,3 0,6732 0,0160 0,0900 8,361
225,4 0,7631 0,0182 0,1020 9,476
9 228,6 0,8542 0,0203 0,1142 10,610
9VS 231,8 0,9467 0,0225 0,1266 11,762
235,0 1,0404 0,0248 0,1391 12,923
9% 238,1 1,1354 0,0270 0,1518 14,103
9 V2 241,3 1,2316 0,0293 0,1646 15,292
244,5 1,3292 0,0316 0,1777 16,509
974 247,7 1,4280 0,0340 0,1909 17,735
9У. 250,8 1,5281 0,0364 0,2043 18,980
10 254,0 1,6294 0,0388 0,2178 20,234
10Va 257,2 1,7321 0,0412 0,2315 21,507
10V4 260,4 1,8360 0,0437 0,2454 22,798
107, 263,5 1,9412 0,0462 0,2595 24,108
1072 266,7 2,0476 0,0488 0,2737 25,428
107s 269,9 2,1554 0,0513 0,2881 26,765
1074 273,1 2,2644 0,0539 0,3027 28,122
107B 276,2 2,3747 0,0565 0,3174 29,487
11 279,4 2,4862 0,0592 0,3324 30,881
11'/, 282,6 2,5991 0,0619 0,3474 32,275
285,8 2,7132 0,0646 0,3627 33,696
117, 288,9 2,8286 0,0673 0,3781 35,127
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
?% I I і/, 292,1 2,9452 0,0701 0,3937 36,576

(196,9) 295,3 3,0632 0,0729 0,4095 38,044
298,5 3,1824 0,0758 0,4254 39,521
1!% 301,6 3,3029 0,0786 0,4415 41,017
12 304,8 3,4246 0,0815 0,4578 42,531
12'/g 308,0 3,5477 0,0845 0,4743 44,064
12 74 311,2 3,6720 0,0874 0,4909 45,606
12% 314,3 3,7976 0,0904 0,5077 47,167
1242 317,5 3,9244 0,0934 0,5246 48,737
12% 320,7 4,0526 0,0965 0,5418 50,335
12% 323,9 4,1820 0,0996 0,5591 51,942
12% 327,0 4,3127 0,1027 0,5765 53,559
13 330,2 4,4446 0,1058 0,5942 55,203
137, 333,4 4,5779 0,1090 0,6120 56,857
13% 336,6 4,7124 0,1122 0,6300 58,529
13% 339,7 4 8482 0,1154 0,6481 60,210
13‘/2 342,9 4,9852 0,1187 0,6664 61,911
13% 346,1 5,1236 0,1220 0,6849 63,629
13% 349,3 5,2632 0,1253 0,7036 65,367
13% 352,4 5,4041 0,1287 0,7224 67,113
14 355,6 5,5462 0,1321 0,7414 68,878
14% 358,8 5,6897 0,1355 0,7606 70,662
14% 362,0 5,8344 0,1389 0,7799 72,455
14% 365,1 5,9804 0,1424 0,7995 74,276
14І4 368,3 6,1276 0,1459 0,8191 76,097
8 8% 215,9 0,3366 0,0080 0,0450 4,181
(203,2) 8% 219,1 0,4239 0,0101 0,0567 5,268
8% 222,3 0,5125 0,0122 0,0685 6,364
8% 225,4 0,6024 0,0143 0,0805 7,479
9 228,6 0,6936 0,0165 0,0927 8,612
9% 231,8 0,7860 0,0187 0,1051 9,764
9% 235,0 0,8797 0,0209 0,1176 10,925
9% 238,1 0,9747 0,0232 0,1303 12,105
97, 241,3 1,0710 0,0255 0,1432 13,304
9% 244,5 1,1685 0,0278 0,1562 14,511
9% 247,7 1,2673 0,0302 0,1694 15,738
9% 250,8 1,3674 0,0326 0,1828 16,983
10 254,0 1,4688 0,0350 0,1963 18,237
107, 257,2 1,5714 0,0374 0,2101 19,519
107, 260,4 1,6753 0,0399 0,2240 20,810
10% 263,5 1,7805 0,0424 0,2380 22,111
107, 266,7 1,8870 0,0449 0,2523 23,439
10% 269,9 1,9470 0,0475 0,2667 24,777
10% 273,1 2,1037 0,0501 0,2812 26,124
107» 276,2 2,2140 0,0527 0,2960 27,499
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 S 6 7
8 11 279,4 2,3256 0,0554 0,3109 28,884
(203,2) 11'/, 282,6 2,4384 0,0581 0,3260 30,286
n% 285,8 2,5525 0,0608 0,3412 31,699
11% 288,9 2,6679 0,0635 0,3567 33,139
11% 292,1 2,7846 0,0663 0,3722 34,578
295,3 2,9025 0,0691 0,3880 36,046
H% 298,5 3,0217 0,0719 0,4039 37,524
11% 301,6 3,1422 0,0748 0,4201 39,029
12 304,8 3,2640 0,0777 0,4363 40,534
12% 308,0 3,3870 0,0806 0,4528 42,066
12% 311,2 3,5113 0,0836 0,4694 43,609
12% 314,3 3,6369 0,0866 0,4862 45,169
12'/, 317,5 3,7638 0,0896 0,5031 46,739
12% 320,7 3,8919 0,0927 0,5203 48,337
12% 323,9 4,0213 0,0957 0,5376 49,945
12% 327,0 4,1520 0,0989 0,5550 51,561
13 330,2 4,2840 0,1020 0,5727 53,206
13% 333,4 4,4172 0,1052 0,5905 54,859
13% 336,6 4,5517 0,1084 0,6085 56,531
13% 339,7 4,6875 0,1116 0,6266 58,213
13'/, 342,9 4,8246 0,1149 0,6450 59,922
13% 346,1 4,9629 0,1182 0,6634 61,632
13% 349,3 5,1025 0,1215 0,6821 63,369
13% 352,4 5,2434 0,1248 0,7009 65,116
14 355,6 5,3856 0,1282 0,7199 66,881
14% 358,8 5,5290 0,1316 0,7391 68,665
14% 362,0 5,6737 0,1351 0,7585 70,467
14% 365,1 5,8197 0,1386 0,7780 72,279
14% 368,3 5,9670 0,1421 0,7977 74,109
8VS 8% 215,9 0,2544 0,0061 0,0340 3,159

(206,4) 8% 219,1 0,3417 0,0081 0,0457 4,246
8% 222,3 0,4303 0,0102 0,0575 5,342
8% 225,4 0,5202 0,0124 0,0695 6,457
9 228,6 0,6114 0,0146 0,0817 7,590
9% 231,8 0,7038 0,0168 0,0941 8,742
9% 235,0 0,7975 0,0190 0,1066 9,903
9% 238,1 0,8925 0,0212 0,1193 11,083
9% 241,3 0,9888 0,0235 0,1322 12,282
9% 244,5 1,0863 0,0259 0,1452 13,490
9% 247,7 1,1851 0,0282 0,1584 14,716
9 7'8 250,8 1,2852 0,0306 0,1718 15,961
10 254,0 1,3866 0,0330 0,1854 17,224
10'/, 257,2 1,4892 0,0355 0,1991 18,497
10% 260,4 1,5931 0,0379 0,2130 19,788
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
263,5 1,6983 0,0404 0,2270 21,089

8% w %
(206,4) 101/, 266,7 1,8048 0,0430 0,2413 22,417
Щ 269,9 1,9125 0,0455 0,2557 23,755
10% 273,1 2,0215 0,0481 0,2702 25,102
10% 276,2 2,1318 0,0508 0,2850 26,477
11 279,4 2,2434 0,0534 0,2999 27,862
282,6 2,3562 0,0561 0,3150 29,264
11%
I I і/, 285,8 2,4703 0,0588 0,3302 30,677
288,9 2,5857 0,0616 0,3457 32,117
11%
11'/, 292,1 2,7024 0,0643 0,3613 33,566
295,3 2,8203 0,0671 0,3770 35,024
11%
11%
298,5 2,9395 0,0700 0,3930 36,511
301,6 3,0600 0,0729 0,4091 38,007
11%
12 304,8 3,1818 0,0758 0,4253 39,512

12% 308,0 3,3048 0,0787 0,4418 41,045
12‘/„ 311,2 3,4291 0,0816 0,4584 42,587
12% 314,3 3,5547 0,0846 0,4752 44,148
12 V2 317,5 3,6816 0,0877 0,4922 45,727
12% 320,7 3,8097 0,0907 0,5093 47,315
12% 323,9 3,9391 0,0938 0,5266 48,923
12% 327,0 4,0698 0,0969 0,5441 50,549
13 330,2 4,2018 0,1000 0,5617 52,184
13% 333,4 4,3350 0,1032 0,5795 53,837
13% 336,6 4,4695 0,1064 0,5975 55,510
13% 339,7 4,6053 0,1096 0,6156 57,191
13V, 342,9 4,7424 0,1129 0,6340 58,901
13% 346,1 4,8807 0,1162 0,6525 60,619
13% 349,3 5,0203 0,1195 0,6711 62,347
13% 352,4 5,1612 0,1229 0,6900 64,103
14 355,6 5,3034 0,1263 0,7090 65,868
14% 358,8 5,4468 0,1297 0,7281 67,643
14% 362,0 5,5915 0,1331 0,7475 69,445
14% 365,1 5,7375 0,1366 0,7670 71,257
14’/2 368,3 5,8847 0,1401 0,7867 73,087
8% 9 228,6 0,2697 0,0064 0,0360 3,345

(219,1) 9% 231,8 0,3621 0,0086 0,0484 4,497
9% 235,0 0,4558 0,0109 0,0609 5,658
9% 238,1 0,5508 0,0131 0,0736 6,838
9% 241,3 0,6471 0,0154 0,0865 8,036
9% 244,5 0,7446 0,0177 0,0995 9,244
9% 247,7 0,8434 0,0201 0,1127 10,470
9% 250,8 0,9435 0,0225 0,1261 11,715
10 254,0 1,0449 0,0249 0,1397 12,979
10% 257,2 1,1475 0,0273 0,1534 14,251
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
10‘/4 260,4 1,2514 0,0298 0,1673 15,543

g5/B
(219,1) 10% 263,5 1,3566 0,0323 0,1814 16,853
10% 266,7 1,4631 0,0348 0,1956 18,172
10% 269,9 1,5708 0,0374 0,2100 19,510
10% 273,1 1,6798 0,0400 0,2246 20,866
10% 276,2 1,7901 0,0426 0,2393 22,232
11 279,4 1,9017 0,0453 0,2542 23,616
282,6 2,0145 0,0480 0,2693 25,019
285,8 2,1286 0,0507 0,2846 26,440
H%
11% 288,9 2,2440 0,0534 0,3000 27,871
11% 292,1 2,3607 0,0562 0,3156 29,320
295,3 2,4786 0,0590 0,3313 30,779
11%
11% 298,5 2,5978 0,0619 0,3473 32,265
11% 301,6 2,7183 0,0647 0,3634 33,761
12 304,8 2,8401 0,0676 0,3797 35,275
12% 308,0 2,9631 0,0705 0,3961 36,799
12% 311,2 3,0874 0,0735 0,4127 38,341
12% 314,3 3,2130 0,0765 0,4295 39,902
12% 317,5 3,3399 0,0795 0,4465 41,481
12% 320,7 3,4680 0,0826 0,4636 43,070
12% 323,9 3,5974 0,0857 0,4809 44,677
12% 327,0 3,7281 0,0888 0,4984 46,303
13 330,2 3,8601 0,0919 0,5160 47,938
13% 333,4 3,9933 0,0951 0,5338 49,592
13% 336,6 4,1278 0,0983 0,5518 51,264
13% 339,7 4,2636 0,1015 0,5700 52,955
13% 342,9 4,4007 0,1048 0,5883 54,655
13% 346,1 4,5390 0,1081 0,6068 56,374
13% 349,3 4,6786 0,1114 0,6254 58,102
13% 352,4 4,8195 0,1147 0,6443 59,857
14 355,6 4,9617 0,1181 0,6633 61,623
14% 358,8 5,1051 0,1215 0,6825 63,406
14% 362,0 5,2498 0,1250 0,7018 65,199
14% 365,1 5,3958 0,1285 0,7213 67,011
14% 368,3 5,5430 0,1320 0,7410 68,841
14% 371,5 5,6916 0,1355 0,7609 70,690
14% 374,7 5,8414 0,1391 0,7809 72,548
14% 377,8 5,9925 0,1427 0,8011 74,425
15 381,0 6,1448 0,1463 0,8214 76,311
9 231,8 0,0924 0,0022 0,0124 1,152

9%
(228,6) 9% 235,0 0,1861 0,0044 0,0249 2,313
9% 238,1 0,2811 0,0067 0,0376 3,493
9% 241,3 0,3774 0,0090 0,0505 4,692
9% 244,5 0,4749 0,0113 0,0635 5,899
247,7 0,5737 0,0137 0,0767 7,126
9%
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
9 9% 250,8 0,6738 0,0160 0,0901 8,371
(228,6) 10 254,0 0,7752 0,0185 0,1036 9,625
10V8 257,2 0,8778 0,0209 0,1173 10,898
10'/4 260,4 0,9817 0,0234 0,1312 12,189
10% 263,5 1,0869 0,0259 0,1453 13,499
10% 266,7 1,1934 0,0284 0,1595 14,818
10% 269,9 1,3011 0,0310 0,1739 16,156
10% 273,1 1,4101 0,0336 0,1885 17,512
10% 276,2 1,5204 0,0362 0,2033 18,887
11 279,4 1,6320 0,0389 0,2182 20,271
11V8 282,6 1,7448 0,0415 0,2333 21,674
11% 285,8 1,8589 0,0443 0,2485 23,086
11% 288,9 1,9743 0,0470 0,2639 24,517
11% 292,1 2,0910 0,0498 0,2795 25,966
11% 295,3 2,2089 0,0526 0,2953 27,434
11% 298,5 2,3281 0,0554 0,3112 28,911
11% 301,6 2,4486 0,0583 0,3273 30,407
12 304,8 2,5704 0,0612 0,3436 31,921
12% 308,0 2,6934 0,0641 0,3601 33,454
12% 311,2 2,8177 0,0671 0,3767 34,997
12% 314,3 2,9433 0,0701 0,3935 36,557
12'/, 317,5 3,0702 0,0731 0,4104 38,127
12% 320,7 3,1983 0,0762 0,4276 39,725
12% 323,9 3,3277 0,0792 0,4449 41,333
12% 327,0 3,4584 0,0823 0,4623 42,949
13 330,2 3,5904 0,0855 0,4800 44,593
13% 333,4 3,7236 0,0887 0,4978 46,247
13 % 336,6 3,8581 0,0919 0,5158 47,919
13% 339,7 3,9939 0,0951 0,5339 49,601
13% 342,9 4,1310 0,0984 0,5522 51,301
13% 346,1 4,2693 0,1017 0,5707 53,020
13% 349,3 4,4089 0,1050 0,5894 54,757
13% 352,4 4,5498 0,1083 0,6082 56,504
14 355,6 4,6920 0,1117 0,6272 58,269
14% 358,8 4,8354 0,1151 0,6464 60,052
14% 362,0 4,9801 0,1186 0,6657 61,846
14% 365,1 5,1261 0,1221 0,6853 63,666
14% 368,3 5,2734 0,1256 0,7049 65,487
14% 371,5 5,4219 0,1291 0,7248 67,336
14% 374,7 5,5717 0,1327 0,7448 69,194
14% 377,8 5,7228 0,1363 0,7650 71,071
15 381,0 5,8752 0,1399 0,7854 72,966
9% 10 254,0 0,3003 0,0071 0,0401 3,725
(244,5) 10% 257,2 0,4029 0,0096 0,0539 5,007
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
9% io % 260,4 0,5068 0,0121 0,0678 6,299

(244,5) 10% 263,5 0,6120 0,0146 0,0818 7,599
10% 266,7 0,7185 0,0171 0,0960 8,919
1 0 * /, 269,9 0,8262 0,0197 0,1104 10,256
10% 273,1 0,9352 0,0223 0,1250 11,613
10% 276,2 1,0455 0,0249 0,1398 12,988
11 279,4 1,1571 0,0275 0,1547 14,372
282,6 1,2699 0,0302 0,1698 15,775
Щ 285,8 1,3840 0,0330 0,1850 17,187
11% 288,9 1,4994 0,0357 0,2004 18,618
11% 292,1 1,6161 0,0385 0,2160 20,067
11% 295,3 1,7340 0,0413 0,2318 21,535
11% 298,5 1,8532 0,0441 0,2477 23,012
11% 301,6 1,9737 0,0470 0,2638 24,508
12 304,8 2,0955 0,0499 0,2801 26,022
12% 308,0 2,2185 0,0528 0,2966 27,555
12% 311,2 2,3428 0,0558 0,3132 29,097
12% 314,3 2,4684 0,0588 0,3300 30,658
12% 317,5 2,5953 0,0618 0,3469 32,228
12% 320,7 2,7234 0,0648 0,3641 33,826
12% 323,9 2,8528 0,0679 0,3814 35,433
12% 327,0 2,9835 0,0710 0,3988 37,050
13 330,2 3,1155 0,0742 0,4165 38,694
13% 333,4 3,2487 0,0773 0,4343 40,348
13% 336,6 3,3832 0,0806 0,4523 42,020
13% 339,7 3,5190 0,0838 0,4704 43,702
13% 342,9 3,6561 0,0870 0,4887 45,402
13% 346,1 3,7944 0,0903 0,5072 47,120
13% 349,3 3,9340 0,0937 0,5259 48,858
13% 352,4 4,0749 0,0970 0,5447 50,604
14 355,6 4,2171 0,1004 0,5637 52,369
14% 358,8 4,3605 0,1038 0,5829 54,153
14% 362,0 4,5052 0,1073 0,6023 55,955
14% 365,1 4,6512 0,1107 0,6218 57,767
14% 368,3 4,7985 0,1142 0,6415 59,597
14% 371,5 4,9470 0,1178 0,6613 61,437
14% 374,7 5,0968 0,1214 0,6813 63,295
14% 377,8 5,2479 0,1249 0,7015 65,171
15 381,0 5,4002 0,1286 0,7219 67,067
15'/g 384,2 5,5539 0,1322 0,7424 68,971
15'/4 387,4 5,7088 0,1359 0,7632 70,904
15% 390,5 5,8650 0,1396 0,7840 72,836
15% 393,7 6,0224 0,1434 0,8051 74,796
15% 396,9 6,1812 0,1472 0,8263 76,766
15% 400,1 6,3412 0,1510 0,8477 78,754
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
15% 403,2 6,5025 0,1548 0,8693 80,761

9%
(244,5) 16 381,0 6,6650 0,1587 0,8910 82,777
10 10% 257,2 0,1026 0,0024 0,0137 1,273
(254,0) 10% 260,4 0,2065 0,0049 0,0276 2,564
10% 263,5 0,3117 0,0074 0,0417 3,874
107, 266,7 0,4182 0,0100 0,0559 5,193
ю% 269,9 0,5259 0,0125 0,0703 6,531
10% 273,1 0,6349 0,0151 0,0849 7,887
10% 276,2 0,7452 0,0177 0,0996 9,253
11 279,4 0,8568 0,0204 0,1145 10,637
11% 282,6 0,9696 0,0231 0,1296 12,040
11% 285,8 1,0837 0,0258 0,1449 13,462
11% 288,9 1,1991 0,0286 0,1603 14,892
11% 292,1 1,3158 0,0313 0,1759 16,342
11% 295,3 1,4337 0,0341 0,1917 17,810
11% 298,5 1,5529 0,0370 0,2076 19,287
11% 301,6 1,6734 0,0398 0,2237 20,782
12 304,8 1,7952 0,0427 0,2400 22,297
12% 308,0 1,9182 0,0457 0,2564 23,820
12% 311,2 2,0425 0,0486 0,2730 25,363
12% 314,3 2,1681 0,0516 0,2898 26,923
12% 317,5 2,2950 0,0546 0,3068 28,503
12% 320,7 2,4231 0,0577 0,3239 30,091
12% 323,9 2,5525 0,0608 0,3412 31,699
12% 327,0 2,6832 0,0639 0,3587 33,324
13 330,2 2,8152 0,0670 0,3763 34,959
13% 333,4 2,9484 0,0702 0,3941 36,613
13% 336,6 3,0829 0,0734 0,4121 38,285
13% 339,7 3,2187 0,0766 0,4303 39,976
13% 342,9 3,3558 0,0799 0,4486 41,676
13% 346,1 3,4941 0,0832 0,4671 43,395
13% 349,3 3,6337 0,0865 0,4858 45,132
13% 352,4 3,7746 0,0899 0,5046 46,879
14 355,6 3,9168 0,0933 0,5236 48,644
14% 358,8 4,0602 0,0967 0,5428 50,428
14% 362,0 4,2049 0,1001 0,5621 52,221
14% 365,1 4,3509 0,1036 0,5816 54,032
14% 368,3 4,4982 0,1071 0,6013 55,863
14% 371,5 4,6467 0,1106 0,6212 57,711
14% 374,7 4,7965 0,1142 0,6412 59,569
14% 377,8 4,9476 0,1178 0,6614 61,446
15 381,0 5,1000 0,1214 0,6818 63,341
15% 384,2 5,2536 0,1251 0,7023 65,246
15% 387,4 5,4085 0,1288 0,7230 67,169
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
10 157, 390,5 5,5647 0,1325
0,1362
0,7439
0,7649
69,111
71,062
(254,0) 157, 393,7 5,7222
396,9 5,8809 0,1400 0,7862 73,040
15%
157, 400,1 6,0409 0,1438 0,8076 75,028
157B 403,2 6,2022 0,1477 0,8291 77,026
16 381,0 6,3648 0,1515 0,8508 79,042
107, 11V2 292,1 0,6808 0,0162 0,0910 8,454

(273,1) 117, 295,3 0,7988 0,0190 0,1068 9,922
11% 298,5 0,9180 0,0219 0,1227 11,399
117, 301,6 1,0385 0,0247 0,1388 12,895
12 304,8 1,1602 0,0276 0,1551 14,409
127, 308,0 1,2833 0,0306 0,1716 15,942
127, 311,2 1,4076 0,0335 0,1882 17,484
127, 314,3 1,5332 0,0365 0,2050 19,045
1272 317,5 1,6600 0,0395 0,2219 20,615
127, 320,7 1,7882 0,0426 0,2390 22,204
127, 323,9 1,9176 0,0457 0,2563 23,811
127, 327,0 2,0483 0,0488 0,2738 25,437
13 330,2 2,1802 0,0519 0,2915 27,081
137, 333,4 2,3135 0,0551 0,3093 28,735
137, 336,6 2,4480 0,0583 0,3272 30,398
137, 339,7 2,5838 0,0615 0,3454 32,089
13 v 2 342,9 2,7208 0,0648 0,3637 33,789
137, 346,1 2,8592 0,0681 0,3882 36,065
137, 349,3 2,9988 0,0714 0,4009 37,245
137, 352,4 3,1397 0,0748 0,4197 38,991
14 355,6 3,2818 0,0781 0,4387 40,757
147, 358,8 3,4253 0,0816 0,4579 42,540
147, 362,0 3,5700 0,0850 0,4772 44,333
147, 365,1 3,7160 0,0885 0,4968 46,154
1472 368,3 3,8632 0,0920 0,5164 47,975
147, 371,5 4,0118 0,0955 0,5363 49,824
147, 374,7 4,1616 0,0991 0,5563 51,682
147, 377,8 4,3127 0,1027 0,5765 53,559
15 381,0 4,4650 0,1063 0,5969 55,454
151/« 384,2 4,6187 0,1100 0,6174 57,358
157, 387,4 4,7736 0,1137 0,6381 59,281
157, 390,5 4,9298 0,1174 0,6590 61,223
157, 393,7 5,0872 0,1211 0,6801
0,7013
63,183
157, 396,9 5,2460 0,1249 65,153
157, 400,1 5,4060 0,1287 0,7227 67,141
157, 403,2 5,5673 0,1326 0,7442 69,138
16 406,4 5,7298 0,1364 0,7660 71,164
167, 409,6 5,8937 0,1403 0,7879 73,198
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
103/4 16% 412,8 6,0588 0,1443 0,8099 75,242
(273,1) 16% 415,9 6,2252 0,1482 0,8322 77,314
16% 419,1 6,3928 0,1522 0,8546 79,395
16% 422,3 6,5618 0,1562 0,8772 81,495
16% 425,5 6,7320 0,1603 0,8999 83,603
16% 428,6 6,9035 0,1644 0,9229 85,740
17 431,8 7,0762 0,1685 0,9460 87,886
17% 438,2 7,4256 0,1768 0,9927 92,225
17% 444,5 7,7800 0,1852 1,0400 96,619
17% 450,9 8,1396 0,1938 1,0881 101,088
18 457,2 8,5042 0,2025 1,1369 105,621
H% 12 304,8 0,2422 0,0058 0,0324 3,010
(298,5) 12 ■/, 308,0 0,3653 0,0087 0,0488 4,534
12% 311,2 0,4896 0,0117 0,0654 6,076
12% 314,3 0,6152 0,0146 0,0822 7,637
12% 317,5 0,7420 0,0177 0,0992 9,216
12% 320,7 0,8702 0,0207 0,1163 10,805
12% 323,9 0,9996 0,0238 0,1336 12,412
12% 327,0 1,1303 0,0269 0,1511 14,038
13 330,2 1,2622 0,0301 0,1687 15,673
13% 333,4 1,3955 0,0332 0,1865 17,326
13% 336,6 1,5300 0,0364 0,2045 18,999
13% 339,7 1,6658 0,0397 0,2227 20,689
13'/, 342,9 1,8028 0,0429 0,2410 22,390
13% 346,1 1,9412 0,0462 0,2595 24,108
13% 349,3 2,0808 0,0495 0,2782 25,846
13% 352,4 2,2217 0,0529 0,2970 27,592
14 355,6 2,3638 0,0563 0,3160 29,357
14% 358,8 2,5073 0,0597 0,3352 31,141
14% 362,0 2,6520 0,0631 0,3545 32,934
14% 365,1 2,7980 0,0666 0,3740 34,746
14'/, 368,3 2,9452 0,0701 0,3937 36,576
14% 371,5 3,0938 0,0737 0,4136 38,425
14% 374,7 3,2436 0,0772 0,4336 40,283
14% 377,8 3,3947 0,0808 0,4538 42,159
15 381,0 3,5470 0,0845 0,4742 44,055
15% 384,2 3,7007 0,0881 0,4947 45,959
15% 387,4 3,8556 0,0918 0,5154 47,882
15% 390,5 4,0118 0,0955 0,5363 49,824
15% 393,7 4,1692 0,0993 0,5573 51,775
15% 396,9 4,3280 0,1030 0,5786 53,754
15% 400,1 4,4880 0,1069 0,6000 55,742
15% 403,2 4,6493 0,1107 0,6215 57,739
16 406,4 4,8118 0,1146 0,6432 59,755
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
11% 16>/4 412,8 5,1408 0,1224 0,6872 63,843

(298,5) 161/, 419,1 5,4748 0,1304 0,7319 67,996
16% 425,5 5,8140 0,1384 0,7772 72,204
17 431,8 6,1582 0,1466 0,8232 76,478
17% 438,2 6,5076 0,1549 0,8699 80,816
177, 444,5 6,8620 0,1634 0,9173 85,220
17% 450,9 7,2216 0,1719 0,9654 89,689
18 457,2 7,5862 0,1806 1,0141 94,213
18% 463,6 7,9560 0,1894 1,0636 98,812
187, 469,9 8,3308 0,1984 1,1137 103,466
18% 476,3 8,7108 0,2074 1,1645 108,186
19 482,6 9,0958 0,2166 1,2159 112,961
19% 489,0 9,4860 0,2259 1,2681 117,810
197, 495,3 9,8812 0,2353 1,3209 122,716
19% 501,7 10,2816 0,2448 1,3744 127,686
20 508,0 10,6870 0,2545 1,4286 132,721
12% 15 381,0 2,5474 0,0607 0,3405 31,633
(323,9) 15% 384,2 2,7011 0,0643 0,3611 33,547
15% 387,4 2,8560 0,0680 0,3818 35,470
15% 390,5 3,0122 0,0717 0,4027 37,412
157, 393,7 3,1696 0,0755 0,4237 39,363
15% 396,9 3,3284 0,0792 0,4449 41,333
15% 400,1 3,4884 0,0831 0,4663 43,321
15% 403,2 3,6497 0,0869 0,4879 45,327
16 406,4 3,8122 0,0908 0,5096 47,343
16% 409,6 3,9761 0,0947 0,5315 49,378
16% 412,8 4,1412 0,0986 0,5536 51,431
16% 415,9 4,3076 0,1026 0,5758 53,494
167, 419,1 4,4752 0,1066 0,5983 55,584
16% 422,3 4,6442 0,1106 0,6208 57,674
16% 425,5 4,8144 0,1146 0,6436 59,792
' 16% 428,6 4,9859 0,1187 0,6665 61,920
17 431,8 5,1586 0,1228 0,6896 64,066
177, 435,0 5,3327 0,1270 0,7129 66,231
17% 438,2 5,5080 0,1311 0,7363 68,404
17% 441,3 5,6846 0,1353 0,7599 70,597
177, 444,5 5,8624 0,1396 0,7837 72,808
17% 447,7 6,0416 0,1438 0,8076 75,028
17% 450,9 6,2220 0,1481 0,8318 77,277
17% 454,0 6,4037 0,1525 0,8560 79,525
18 457,2 6,5866 0,1568 0,8805 81,801
18% 460,4 6,7709 0,1612 0,9051 84,087
18% 463,6 6,9564 0,1656 0,9299 86,390
18% 466,7 7,1432 0,1701 0,9549 88,713
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
12V„ 18'/, 469,9 7,3312 0,1746 0,9800 91,045

(323,9) 18% 473,1 7,5206 0,1791 1,0054 93,405
18% 476,3 7,7112 0,1836 1,0308 95,764
18% 479,4 7,9031 0,1882 1,0565 98,152
19 482,6 8,0962 0,1928 1,0823 100,549
19% 485,8 8,2907 0,1974 1,1083 102,964
19% 489,0 8,4864 0,2021 1,1345 105,398
19% 492,1 8,6834 0,2067 1,1608 107,842
19% 495,3 8,8816 0,2115 1,1873 110,304
19% 498,5 9,0812 0,2162 1,2140 112,784
19% 501,7 9,2820 0,2210 1,2408 115,274
19% 504,8 9,4841 0,2258 1,2678 117,782
20 508,0 9,6874 0,2307 1,2950 120,309
13 14 355,6 1,1016 0,0262 0,1473 13,685
(330,2) 14% 358,8 1,2450 0,0296 0,1664 15,459
14% 362,0 1,3897 0,0331 0,1858 17,261
14% 365,1 1,5357 0,0366 0,2053 19,073
14% 368,3 1,6830 0,0401 0,2250 20,903
14% 371,5 1,8315 0,0436 0,2448 22,743
14% 374,7 1,9813 0,0472 0,2649 24,610
14% 377,8 2,1324 0,0508 0,2851 26,487
15 381,0 2,2848 0,0544 0,3054 28,373
384,2 2,4384 0,0581 0,3260 30,286
15%
15 % 387,4 2,5933 0,0617 0,3467 32,209
15% 390,5 2,7495 0,0655 0,3676 34,151
15'/, 393,7 2,9070 0,0692 0,3886 36,102
15% 396,9 3,0657 0,0730 0,4098 38,072
15% 400,1 3,2257 0,0768 0,4312 40,060
15% 403,2 3,3870 0,0806 0,4528 42,066
16 406,4 3,5496 0,0845 0,4745 44,082
16% 412,8 3,8785 0,0923 0,5185 48,170
16% 419,1 4,2126 0,1003 0,5631 52,314
16% 425,5 4,5517 0,1084 0,6085 56,531
17 431,8 4,8960 0,1166 0,6545 60,805
17% 438,2 5,2453 0,1249 0,7012 65,144
17% 444,5 5,5998 0,1333 0,7486 69,547
17% 450,9 5,9593 0,1419 0,7966 74,007
18 457,2 6,3240 0,1506 0,8454 78,540
18% 463,6 6,6937 0,1594 0,8948 83,130
18% 469,9 7,0686 0,1683 0,9449 87,784
18% 476,3 7,4485 0,1773 0,9957 92,504
19 482,6 7,8336 0,1865 1,0472 97,288
19% 489,0 8,2237 0,1958 1,0994 102,138
19 % 495,3 8,6190 0,2052 1,1522 107,043
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
13 193/4 501,7 9,0193 0,2147 1,2057 112,013

(330,2) 20 508,0 9,4248 0,2244 1,2599 117,048
20 >/4 514,4 9,8353 0,2342 1,3148 122,149
2 0 '/2 520,7 10,2510 0,2441 1,3704 127,314
203/4 527,1 10,6717 0,2541 1,4266 132,535
21 533,4 11,0976 0,2642 1,4835 137,822
21% 539,8 11,5285 0,2745 1,5411 143,173
2 1 V, 546,1 11,9646 0,2849 1,5994 148,589
21% 552,5 12,4057 0,2954 1,6584 154,070
22 558,8 12,8520 0,3060 1,7181 159,617
22V4 565,2 13,3033 0,3167 1,7784 165,219
2 2 '/, 571,5 13,7598 0,3276 1,8394 170,886
22% 577,9 14,2213 0,3386 1,9011 176,618
23 584,2 14,6880 0,3497 1,9635 182,415
23 '/„ 590,6 15,1597 0,3609 2,0266 188,277
23% 596,9 15,6366 0,3723 2,0903 194,195
23% 603,3 16,1185 0,3838 2,1547 200,178
24 609,6 16,6056 0,3954 2,2198 206,226
m „ 14 355,6 0,6981 0,0166 0,0933 8,668
(339,7) 14V8 358,8 0,8415 0,0200 0,1125 10,452
14% 362,0 0,9862 0,0235 0,1318 12,245
14% 365,1 1,1322 0,0270 0,1514 14,066
141/, 368,3 1,2795 0,0305 0,1710 15,886
14% 371,5 1,4280 0,0340 0,1909 17,735
143/4 374,7 1,5778 0,0376 0,2109 19,593
14% 377,8 1,7289 0,0412 0,2311 21,470
15 381,0 1,8813 0,0448 0,2515 23,365
384,2 2,0349 0,0484 0,2720 25,270
15%
151/4 387,4 2,1898 0,0521 0,2927 27,193
390,5 2,3460 0,0559 0,3136 29,134
15%
15% 393,7 2,5035 0,0596 0,3347 31,095
15% 396,9 2,6622 0,0634 0,3559 33,064
15% 400,1 2,8222 0,0672 0,3773 35,052
403,2 2,9835 0,0710 0,3988 37,050
'5 %
16 406,4 3,1461 0,0749 0,4206 39,075
412,8 3,4750 0,0827 0,4645 43,153
16 %
16V, 419,1 3,8091 0,0907 0,5092 47,306
16% 425,5 4,1482 0,0988 0,5545 51,515
17 431,8 4,4925 0,1070 0,6006 55,798
17% 438,2 4,8418 0,1153 0,6473 60,136
17V2 444,5 5,1963 0,1237 0,6946 64,530
17% 450,9 5,5558 0,1323 0,7427 68,999
18 457,2 5,9204 0,1410 0,7914 73,523
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
13% 187, 463,6 6,2902 0,1498 0,8409 78,122
(339,7) 18'/, 469,9 6,6650 0,1587 0,8910 82,777
18% 476,3 7,0450 0,1677 0,9418 87,496
19 482,6 7,4300 0,1769 0,9933 92,281
197.4 489,0 7,8202 0,1862 1,0454 97,121
197, 495,3 8,2154 0,1956 1,0982 102,026
19% 501,7 8,6158 0,2051 1,1518 107,006
20 508,0 9,0212 0,2148 1,2060 112,041
2074 514,4 9,4318 0,2246 1,2608 117,132
207, 520,7 9,8474 0,2345 1,3164 122,298
20% 527,1 10,2682 0,2445 1,3727 127,528
21 533,4 10,6940 0,2546 1,4296 132,814
2174 539,8 11,1250 0,2649 1,4872 138,165
217, 546,1 11,5610 0,2753 1,5455 143,582
21% 552,5 12,0022 0,2858 1,6045 149,063
22 558,8 12,4484 0,2964 1,6641 154,600
7241 565,2 12,8998 0,3071 1,7245 160,211
227, 571,5 13,3562 0,3180 1,7855 165,878
22% 577,9 13,8178 0,3290 1,8472 171,610
23 584,2 14,2844 0,3401 1,9096 177,408
23 74 590,6 14,7562 0,3513 1,9726 183,260
237, 596,9 15,2330 0,3627 2,0364 189,188
23% 603,3 15,7150 0,3742 2,1008 195,171
24 609,6 16,2020 0,3858 2,1659 201,219
14 15 381,0 1,1832 0,0282 0,1582 14,697
(355,6) 15% 384,2 1,3368 0,0318 0,1787 16,602
15% 387,4 1,4917 0,0355 0,1994 18,525
15% 390,5 1,6479 0,0392 0,2203 20,467
157, 393,7 1,8054 0,0430 0,2413 22,417
15% . 396,9 1,9641 0,0468 0,2626 24,396
15% 400,1 2,1241 0,0506 0,2840 26,384
15% 403,2 2,2854 0,0544 0,3055 28,382
16 406,4 2,4480 0,0583 0,3272 30,398
16% 412,8 2,7769 0,0661 0,3712 34,486
167, 419,1 3,1110 0,0741 0,4159 38,638
16% 425,5 3,4501 0,0821 0,4612 42,847
17 431,8 3,7944 0,0903 0,5072 47,120
17% 438,2 4,1437 0,0987 0,5539 51,459
17% 444,5 4,4982 0,1071 0,6013 55,863
17% 450,9 4,8577 0,1157 0,6494 60,331
18 457,2 5,2224 0,1243 0,6981 64,856
1874 463,6 5,5921 0,1331 0,7476 69,454
187, 469,9 5,9670 0,1421 0,7977 74,109
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
14 18% 476,3 6,3469 0,1511 0,8485 78,828
(355,6) 19 482,6 6,7320 0,1603 0,8999 83,603
19j/4 489,0 7,1221 0,1696 0,9521 88,453
197, 495,3 7,5174 0,1790 1,0049 93,358
197„ 501,7 7,9177 0,1885 1,0584 98,329
20 508,0 8,3232 0,1982 1,1126 103,364
2074 514,4 8,7337 0,2079 1,1675 108,464
207, 520,7 9,1494 0,2178 1,2231 113,630
20% 527,1 9,5701 0,2279 1,2793 118,851
21 533,4 9,9960 0,2380 1,3363 124,146
217„ 539,8 10,4269 0,2483 1,3939 129,497
2 I і/, 546,1 10,8630 0,2586 1,4522 134,914
213/4 552,5 11,3041 0,2691 1,5111 140,386
22 558,8 11,7504 0,2798 1,5708 145,932
22% 565,2 12,2017 0,2905 1,6311 151,534
227, 571,5 12,6582 0,3014 1,6922 157,210
22% 577,9 13,1197 0,3124 1,7539 162,943
23 584,2 13,5864 0,3235 1,8162 168,730
23 74 590,6 14,0581 0,3347 1,8793 174,593
237j 596,9 14,5350 0,3461 1,9430 180,511
23%4 603,3 15,0169 0,3575 2,0075 186,503
24 609,6 15,5040 0,3691 2,0726 192,551
2474 616,0 15,9961 0,3809 2,1384 198,664
247, 622,3 16,4934 0,3927 2,2048 204,833
24%4 628,7 16,9957 0,4047 2,2720 211,076
25 635,0 17,5032 0,4167 2,3398 217,374
2574 641,4 18,0157 0,4289 2,4083 223,738
257, 647,7 18,5334 0,4413 2,4775 230,167
25% 654,1 19,0561 0,4537 2,5474 236,661
26 660,4 19,5840 0,4663 2,6180 243,220
16 17 431,8 1,3464 0,0321 0,1800 16,723
(406,4) 177, 435,0 1,5204 0,0362 0,2033 18,887
17% 438,2 1,6957 0,0404 0,2267 21,061
17% 441,3 1,8723 0,0446 0,2503 23,254
171/, 444,5 2,0502 0,0488 0,2741 25,465
I ? 5/ , 447,7 2,2293 0,0531 0,2980 27,685
17% 450,9 2,4097 0,0574 0,3221 29,924
17% 454,0 2,5914 0,0617 0,3464 32,182
18 457,2 2,7744 0,0661 0,3709 34,458
187, 463,6 3,1441 0,0749 0,4203 39,047
1872 469,9 3,5190 0,0838 0,4704 43,702
18% 476,3 3,8989 0,0928 0,5212 48,421
19 482,6 4,2840 0,1020 0,5727 53,206
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
16 19і/, 489,0 4,6741 0,1113 0,6248 58,046

(406,4) 19і/, 495,3 5,0694 0,1207 0,6777 62,960
19% 501,7 5,4697 0,1302 0,7312 67,931
20 508,0 5,8752 0,1399 0,7854 72,966

20 '/„ 514,4 6,2857 0,1497 0,8403 78,066
20 V2 520,7 6,7014 0,1596 0,8958 83,223
203/4 527,1 7,1221 0,1696 0,9521 88,453
21 533,4 7,5480 0,1797 1,0090 93,739

21V„ 539,8 7,9789 0,1900 1,0666 99,090
2 1 '/3 546,1 8,4150 0,2004 1,1249 104,507
213/4 552,5 8,8561 0,2109 1,1839 109,988
22 558,8 9,3024 0,2215 1,2435 115,525

22>/„ 565,2 9,7537 0,2322 1,3039 121,136
2242 571,5 10,2102 0,2431.... --- І,_*с»-т7 ' 126,803
223/„ 577,9 10,6717 0,254 i 1,4266 132,535
23 584,2 11,1384 0,2652 1,4890 138,333
2 3 1/4 590,6 11,6101 0,2764 1,5520 144,185
23 '/, 596,9 12,0870 0,2878 1,6158 150,113
233/4 603,3 12,5689 0,2993 1,6802 156,096
24 609,6 13,0560 0,3109 1,7453 162,144
24 '/„ 616,0 13,5481 0,3226 1,8111 168,257
24!/2 622,3 14,0454 0,3344 1,8776 174,435
24V4 628,7 14,5477 0,3464 1,9447 180,668
25 635,0 15,0552 0,3585 2,0126 186,977
25 '/4 641,4 15,5677 0,3707 2,0811 193,340
25 V2 647,7 16,0854 0,3830 2,1503 199,769
25У, 654,1 16,6081 0,3954 2,2202 206,263
26 660,4 17,1360 0,4080 2,2907 212,813
26 >/4 666,8 17,6689 0,4207 2,3620 219,437
264, 673,1 18,2070 0,4335 2,4339 226,117
26V4 679,5 . 18,7501 0,4464 2,5065 232,861
27 685,8 19,2984 0,4595 2,5798 239,671
214 4 692,2 19,8517 0,4727 2,6538 246,546
2142 698,5 20,4102 0,4860 2,7284 253,477
214 4 704,9 20,9737 0,4994 2,8038 260,481
28 711,2 21,5423 0,5129 2,8798 267,542
18 Ув 19 482,6 0,5757 0,0137 0,0770 7,154
(473,1) 19 V, 485,8 0,7701 0,0183 0,1029 9,560
19'/4 489,0 0,9658 0,0230 0,1291 11,994
19% 492,1 1,1628 0,0277 0,1554 14,437
19'/2 495,3 1,3611 0,0324 0,1819 16,899
195/ s 498,5 1,5606 0,0372 0,2086 19,380
193/4 501,7 1,7614 0,0419 0,2355 21,879
Tabela 4.75. cd.

X 2 3 4 5 6 7
18% 19% 504,8 1,9635 0,0467 0,2625 24,387

(473,1) 20 508,0 2,1669 0,0516 0,2897 26,914
20% 514,4 2,5774 0,0614 0,3445 32,005
20% 520,7 2,9931 0,0713 0,4001 37,170
20% 527,1 3,4138 0,0813 0,4564 42,401
21 533,4 3,8397 0,0914 0,5133 47,687

21% 539,8 4,2706 0,1017 0,5709 ....53,038
21% 546,1 4,7067 ... !) ! ! " | 0,6292 58,455
21% 552,5 :Ї,І478 0,1226 0,6882 63,936
22 558,8 5,5940 0,1332 0,7478 69,473

22% 565,2 6,0454 0,1439 0,8082 75,084
22 V, 571,5 6,5018 0,1548 0,8692 80,751
22% 577,9 6,9634 0,1658 0,9309 86,483
23 584,2 7,4300 0,1769 0,9933 92,281

23% 590,6 7,9018 0,1881 1,0563 98,133
23 V, 596,9 8,3786 0,1995 1,1201 104,061
23% 603,3 8,8606 0,2110 1,1845 110,044
24 609,6 9,3476 0,2226 1,2496 116,092

24% 616,0 9,8398 0,2343 1,3154 122,205
24% 622,3 10,3370 0,2461 1,3819 128,383
24% 628,7 10,8394 0,2581 1,4490 134,616
25 635,0 11,3468 0,2702 1,5169 140,925

25% 641,4 11,8594 0,2824 1,5854 147,288
25% 647,7 12,3770 0,2947 1,6546 153,717
25% 654,1 12,8998 0,3071 1,7245 160,211
26 660,4 13,4276 0,3197 1,7950 166,761

26 % 666,8 13,9606 0,3324 1,8663 173,385
26% 673,1 14,4986 0,3452 1,9382 180,065
26% 679,5 15,0418 0,3581 2,0108 186,809
27 685,8 15,5900 0,3712 2,0841 193,619

27% 692,2 16,1434 0,3844 2,1581 200,494
27% 698,5 16,7018 0,3977 2,2327 207,425
27% 704,9 17,2654 0,4111 2,3080 214,420
28 711,2 17,8340 0,4246 2,3841 221,490
28% 717,6 18,4078 0,4383 2,4608 228,616
28% 723,9 18,9866 0,4521 2,5381 235,797
28% 730,3 19,5706 0,4660 2,6162 243,053
29 736,6 20,1596 0,4800 2,6949 250,364
29% 743,0 20,7538 0,4941 2,7744 257,750
29% 749,3 21,3530 0,5084 2,8545 265,192
29% 755,7 21,9574 0,5228 2,9353 272,698
30 762,0 22,5668 0,5373 3,0167 280,260
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
20 21 533,4 1,6728 0,0398 0,2236 20,773
(508,0) 21 % 536,6 1,8876 0,0449 0,2523 23,439
2 1 '/, 539,8 2,1037 0,0501 0,2842 26,403
21% 542,9 2,3211 0,0553 0,3103 28,828
2 I і/, 546,1 2,5398 0,0605 0,3395 31,541
21% 549,3 2,7597 0,0657 0,3689 34,272
21% 552,5 2,9809 0,0710 0,3985 37,022
21% 555,6 3,2034 0,0763 0,4282 39,781
22 558,8 3,4272 0,0816 0,4581 42,559
22 % 562,0 3,6522 0,0870 0,4882 45,355
22 % 565,2 3,8785 0,0923 0,5185 48,170
22% 568,3 4,1061 0,0978 0,5489 50,994
22 % 571,5 4,3350 0,1032 0,5795 53,837
22% 574,7 4,5651 0,1087 0,6103 56,699
22% 577,9 4,7965 0,1142 0,6412 59,569
22% 581,0 5,0292 0,1197 0,6723 62,459
23 584,2 5,2632 0,1253 0,7036 65,367
23% 587,4 5,4984 0,1309 0,7350 68,284
23 % 590,6 5,7349 0,1365 0,7666 71,219
23% 593,7 5,9727 0,1422 0,7984 74,174
23 % 596,9 6,2118 0,1479 0,8304 77,147
23% 600,1 6,4521 0,1536 0,8625 80,129
23% 603,3 6,6937 0,1594 0,8948 83,130
23% 606,4 6,9366 0,1652 0,9273 86,149
24 609,6 7,1808 0,1710 0,9599 89,178
24% 616,0 7,6729 0,1827 1,0257 95,291
2 4 '/, 622,3 8,1702 0,1945 1,0922 101,469
24% 628,7 8,6725 0,2065 1,1593 107,702
25 635,0 9,1800 0,2186 1,2272 114,011
25% 641,4 9,6925 0,2308 1,2957 120,374
25% 647,7 10,2102 0,2431 1,3649 126,803
25% 654,1 10,7329 0,2555 1,4348 133,297
26 660,4 11,2608 0,2681 1,5053 139,847
26% 666,8 11,7937 0,2808 1,5766 146,471
26 % 673,1 12,3318 0,2936 1,6485 153,151
26% 679,5 12,8749 0,3065 1,7211 159,895
27 685,8 13,4232 0,3196 1,7944 166,705
27 % 692,2 13,9765 0,3328 1,8684 173,580
27% 698,5 14,5350 0,3461 1,9430 180,511
27% 704,9 15,0985 0,3595 2,0184 187,515
28 711,2 15,6672 0,3730 2,0944 194,576
28% 717,6 16,2409 0,3867 2,1711 201,702
28% 723,9 16,8198 0,4005 2,2485 208,892
28% 730,3 17,4037 0,4144 2,3265 216,139
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
20 29 736,6 17,9928 0,4284 2,4053 223,460
(508,0) 29 7„ 743,0 18,5869 0,4425 2,4847 230,836
2 9 42 749,3 18,1862 0,4568 2,5648 238,278
29% 755,7 19,7905 0,4712 2,6456 245,784
30 762,0 20,4000 0,4857 2,7271 253,356
2 1 '/, 22 558,8 0,8874 0,0211 0,1186 11,018
(546,1) 227, 562,0 1,1124 0,0265 0,1487 13,815
224 4 565,2 1,3387 0,0319 0,1790 16,630
22% 568,3 1,5663 0,0373 0,2094 19,454
224г 571,5 1,7952 0,0427 0,2400 22,297
22% 574,7 2,0253 0,0482 0,2707 25,149
227„ 577,9 2,2567 0,0537 0,3017 28,029
22’/, 581,0 2,4894 0,0593 0,3328 30,918
23 584,2 2,7234 0,0648 0,3641 33,826
237, 587,4 2,9586 0,0704 0,3955 36,743
23V4 590,6 3,1951 0,0761 0,4271 39,679
23% 593,7 3,4329 0,0817 0,4589 42,633
23 !/2 596,9 3,6720 0,0874 0,4909 45,606
23% 600,1 3,9123 0,0932 0,5230 48,588
233/4 603,3 4,1539 0,0989 0,5553 51,589
2 37, 606,4 4,3968 0,1047 0,5878 54,608
24 609,6 4,6410 0,1105 0,6204 57,637
24 V.4 616,0 5,1331 0,1222 0,6862 63,750
2 4 '/, 622,3 5,6304 0,1341 0,7527 69,928
24%4 628,7 6,1327 0,1460 0,8198 76,162
25 635,0 6,6402 0,1581 0,8877 82,470
25 V4 641,4 7,1527 0,1703 0,9562 88,834
2 5 '/, 647,7 7,6704 0,1826 1,0254 95,263
25% 654,1 8,1931 0,1951 1,0953 101,757
26 660,4 8,7210 0,2076 1,1658 108,306
26V4 666,8 9,2539 0,2203 1,2371 114,930
26 V, 673,1 9,7920 0,2331 1,3090 121,610
26% 679,5 10,3351 0,2461 1,3816 128,355
27 685,8 10,8834 0,2591 1,4549 135,165
27% 692,2 11,4367 0,2723 1,5289 142,039
27 7 , 698,5 11,9952 0,2856 1,6035 148,970
27% 704,9 12,5587 0,2990 1,6789 155,975
28 711,2 13,1274 0,3126 1,7549 163,035
28% 717,6 13,7011 0,3262 1,8316 170,161
28V2 723,9 14,2800 0,3400 1,9090 177,352
283/4 730,3 14,8639 0,3539 1,9870 184,598
29 736,6 15,4530 0,3679 2,0658 191,919
29 7 ,4 743,0 16,0471 0,3821 2,1452 199,296
Tabela 4.75. cd.
1 2 3 4 5 6 7
21% 29V, ' 749,3 16,6464 0,3963 2,2253 206,737

(546,1) 29% 755,7 17,2507 0,4107 2,3061 214,244
30 762,0 17,8602 0,4252 2,3876 221,815
30V4 768,4 18,4747 0,4399 2,4697 229,443
3 0 '/2 774,7 19,0944 0,4546 2,5525 237,135
30% 781,1 19,7191 0,4695 2,6361 244,902
31 787,4 20,3490 0,4845 2,7203 252,724
31% 793,8 20,9839 0,4996 2,8051 260,602
31і/, 800,1 21,6239 0,5149 2,8907 268,555
31% 806,5 22,2691 0,5302 2,9769 276,563
32 812,8 22,9193 0,5457 3,0639 284,646
247, 25 635,0 1,0098 0,0240 0,1350 12,542

(622,3) 257, 638,2 1,2654 0,0301 0,1692 15,719
25% 641,4 1,5223 0,0362 0,2035 18,906
25% 644,5 1,7805 0,0424 0,2380 22 ,111
25% 647,7 2,0400 0,0486 0,2727 25,335
25% 650,9 2,3007 0,0548 0,3076 28,577
25% 654,1 2,5627 0,0610 0,3426 31,829
25% 657,2 2,8260 0,0673 0,3778 35,099
26 660,4 3,0906 0,0736 0,4132 38,388
26% 666,8 3,6235 0,0863 0,4844 45,002
267, 673,1 4,1616 0,0991 0,5563 51,682
26% 679,5 4,7047 0 ,11 2 0 0,6289 58,427
27 685,8 5,2530 0,1251 0,7022 65,236
27 V4 692,2 5,8063 0,1382 0,7762 72,111
2772 698,5 6,3648 0,1515 0,8508 79,042
27% 704,9 6,9283 0,1650 0,9262 86,047
28 711,2 7,4970 0,1785 1,0022 93,107
28% 717,6 8,0707 0,1922 1,0789 100,233
28 7 2 723,9 8,6496 0,2059 1,1563 107,424
28% 730,3 9,2335 0,2198 1,2343 114,670
29 736,6 9,8226 0,2339 1,3131 121,991
29% 743,0 10,4167 0,2480 1,3925 129,367
297, 749,3 11,0160 0,2623 1,4726 136,809
29% 755,7 11,6203 0,2767 1,5534 144,316
30 762,0 12,2298 0,2912 1,6349 151,887
3074 768,4 12,8443 0,3058 1,7170 159,514
30 7 2 774,7 13,4640 0,3206 1,7999 167,216
зо 3/.4 781,1 14,0887 0,3354 1,8834 174,974
31 787,4 14,7186 0,3504 1,9676 182,796
31% 793,8 15,3535 0,3656 2,0525 190,683
31% 800,1 15,9936 0,3808 2,1380 198,627
31% 806,5 16,6387 0,3962 2,2243 206,644
Tabela 4.75. cd.

1 2 3 4 5 6 7
24 % 32 П 812,8 17,2890 0,4116 2,3112 214,717
(622,3) 32% 819,2 17,9443 0,4272 2,3988 222,856
32% 825,5 18,6048 0,4430 2,4871 231,059
32% 831,9 19,2703 0,4588 2,5761 239,327
33 838,2 19,9410 0,4748 2,6657 247,652
33% 844,6 20,6167 0,4909 2,7561 256,050
33% 850,9 21,2976 0,5071 2,8471 264,504
зз% 857,3 21,9835 0,5234 2,9388 273,023
34 863,6 22,6745 0,5399 3,0311 281,598
34 % 870,0 23,3707 0,5564 3,1242 290,248
34% 876,3 24,0719 0,5731 3,2180 298,962
34% 882,7 24,7783 0,5900 3,3124 307,732
35 889,0 25,4897 0,6069 3,4075 316,567
35% 895,4 26,2063 0,6240 3,5033 325,467
35% 901,7 26,9279 0,6411 3,5997 334,423
35% 908,1 27,6547 0,6584 3,6969 343,453
36 914,4 28,3865 0,6759 3,7947 352,539
Tabela 4.76 Pojemności przestrzeni pomiędzy rurami okładzinowymi, a rurami płuczkowymi [12]
R ura
płuczkow a okładzinow a
Średnica Średnica M asa Średnica Pojem ność jednostkow a
zewn. zewn. jednostkow a wew n. przestrzeni
[cal] [mm] [cal] [mm] [lb/ft] [kg/m] [cal] [mm] [gal/ft] [bbl/ft] [fWft] [dm 3/m]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
2% *7% 193,7 20 ,0 0 29.8 7,125 181,0 1,8411 0,0438 0,2461 22,863

(60,3) 75/» 24.00 35.8 7,025 178,4 1,7834 0,0425 0,2384 22,148
T' l's 26,40 39.3 6,969 177,0 1,7514 0,0417 0,2341 21,749
75/» 29.70 44.3 6,875 174,6 1,6983 0,0404 0,2270 21,089
7% 33.70 50,2 6,765 171,8 1,6371 0,0390 0,2188 20,327
7% 39.00 58,1 6,625 168,3 1,5606 0,0372 0,2086 19,380
7% 196,9 45,30 67,5 6,560 166,6 1,5256 0,0363 0,2039 18,943

*8 203,2 26,00 38,7 7,386 187,6 1,9956 0,0475 0,2668 24,787
*8% 206,4 28,00 41.7 7,485 190,1 2,0557 0,0489 0,2748 25,530
*8% 32,00 47.7 7,385 187,6 1,9950 0,0475 0,2667 24,777
*8% 35.50 52.9 7,285 185,0 1,9352 0,0461 0,2587 24,034
39.50 58.9 7,185 182,5 1,8761 0,0447 0,2508 23,300
*8%
219,1 24.00 35,8 8,097 205.7 2,4448 0,0582 0,3268 30,361
8 5/a
8% 28.00 41.7 8,017 203,6 2,3922 0,0570 0,3198 29,710
32.00 47.7 7,921 2 0 1,2 2,3297 0,0555 0,3114 28,930
8%
36.00 53,6 7,825 198.8 2,2681 0,0540 0,3032 28,168
8%
Tabela 4.76. cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
2% *87, 219,1 38,00 56,6 7,775 197,5 2,2362 0,0532 0,2989 27,769
(60,3) 87, 40,00 59,6 7,725 196,2 2,2046 0,0525 0,2947 27,379
* 8% 43,00 64,1 7,651 194,3 2,1582 0,0514 0,2885 26,803
8% 44,00 65,6 7,625 193,7 2,1420 0,0510 0,2863 26,598
8% 49,00 73,0 7,511 190,8 2,0716 0,0493 0,2769 25,725
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 2 1 0 ,6 2,5738 0,0613 0,3441 31,968
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 2,5106 0,0598 0,3356 31,178
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 2,4799 0,0590 0,3315 30,797
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 2,4020 0,0572 0,3211 29,831
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 2,2598 0,0538 0,3021 28,066
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 3,1211 0,0743 0,4172 38,759
97, 32,30 48,1 9,001 228,6 3,0754 0,0732 0,4111 38,192
97, 36,00 53,6 8,921 226,6 3,0169 0,0718 0,4033 37,468
*9 7 , 38,00 56,6 8,877 225,5 2,9849 0,0711 0,3990 37,068
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 2,9546 0,0703 0,3950 36,697
97, 43,50 64,8 8,755 222,4 2,8972 0,0690 0,3873 35,981
97, 47,00 70,0 8,681 220,5 2,8445 0,0677 0,3803 35,331
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 2,7420 0,0653 0,3665 34,049
* 10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 3,3627 0,0801 0,4495 41,760
10 % 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 4,0080 0,0954 0,5358 49,777
* 103/4 35,75 53,3 10,136 257,5 3,9616 0,0943 0,5296 49,201
io % 40,50 60,3 10,050 255,3 3,8908 0,0926 0,5201 48,319
10 % 45,50 67,8 9,950 252,7 3,8092 0,0907 0,5092 47,306
10 % 51,00 76,0 9,850 250,2 3,7284 0,0888 0,4984 46,303
* 10 % 54,00 80,5 9,784 248,5 3,6755 0,0875 0,4913 45,643
1074 55,50 82,7 9,760 247,9 3,6564 0,0871 0,4888 45,411
* 10 3/„ 60,70 90,4 9,660 245,4 3,5771 0,0852 0,4782 44,426
* 10 3/ 4 65,70 97,9 9,560 242,8 3,4987 0,0833 0,4677 43,451
's 4% 114,3 9,50 14,2 4,090 103,9 0,3453 0,0082 0,0462 4,292
(73,0) 4 1/, 10,50 15,6 4,052 102,9 0,3326 0,0079 0,0445 4,134
4v; 11,60 17,3 4,000 10 1,6 0,3156 0,0075 0,0422 3,921
4% 13,50 20,1 3,920 99,6 0,2897 0,0069 0,0387 3,595
*4% 15,10 22,5 3,826 97,2 0,2600 0,0062 0,0348 3,233
*474 120,7 16,00 23,8 4,082 103,7 0,3426 0,0082 0,0458 4,255
5 127,0 11,50 17,1 4,560 115,8 0,5111 0 ,0 12 2 0,0683 6,345
5 13,00 19,4 4,494 114,1 0,4868 0,0116 0,0651 6,048
5 15,00 22,4 4,408 112,0 0,4555 0,0108 0,0609 5,658
5 18,00 26,8 4,276 108,6 0,4088 0,0097 0,0546 5,073
*5 2 1 ,0 0 31,3 4,156 105,6 0,3668 0,0087 0,0490 4,552
*5 23,20 34,6 4,044 102,7 0,3300 0,0079 0,0441 4,097
*5% 139,7 13,00 19,4 5,044 128,1 0,7008 0,0167 0,0937 8,705
5 '/, 14,00 20,9 5,012 127,3 0,6877 0,0164 0,0919 8,538
*5% 15,00 22,4 4,974 126,3 0,6722 0,0160 0,0899 8,352
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
2% 5’A 139,7 15,50 23,1 4,950 125,7 0,6625 0,0158 0,0886 8,231
(73,0) 5 '/, 17,00 25,3 4,892 124,3 0,6392 0,0152 0,0854 7,934
5 ‘/2 20,00 29,8 4,778 121,4 0,5942 0,0141 0,0794 7,376
51/, 23,00 34,3 4,670 118,6 0,5526 0,0132 0,0739 6,866
*53/4 146,1 14,00 20,9 5,290 134,4 0,8045 0,0192 0,1075 9,987
*5% 17,00 25,3 5,190 131,8 0,7618 0,0181 0,1018 9,458
*53/„ 19,50 29,1 5,090 129,3 0,7198 0,0171 0,0962 8,937
*5% 22,50 33,5 4,990 126,7 0,6787 0,0162 0,0907 8,426
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 0,9078 0,0216 0,1213 11,269
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 0,8970 0,0214 0,1199 11,139
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 0,8746 0,0208 0,1169 10,860
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 0,8631 0,0205 0,1154 10,721
*6 20,00 29,8 5,352 135,9 0,8314 0,0198 0,1111 10,322
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 0,7830 0,0186 0,1047 9,727
*6 26,00 38,7 5,132 130,4 0,7373 0,0176 0,0986 9,160
*67, 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 1,1984 0,0285 0,1602 14,883
6% 20,00 29,8 6,049 153,6 1,1556 0,0275 0,1545 14,354
*6% 22,00 32,8 5,989 152,1 1,1262 0,0268 0,1505 13,982
6% 24,00 35,8 5,921 150,4 1,0931 0,0260 0,1461 13,573
*6% 26,00 38,7 5,855 148,7 1,0614 0,0253 0,1419 13,183
28,00 41,7 5,791 147,1 1,0310 0,0245 0,1378 12,802
*<?/, 29,00 43,2 5,761 146,3 1,0169 0,0242 0,1359 12,626
6% 32,00 47,7 5,675 144,1 0,9767 0,0233 0,1306 12,133
7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 1,4068 0,0335 0,1881 17,475
7 20,00 29,8 6,456 164,0 1,3633 0,0325 0,1822 16,927
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 1,3329 0,0317 0,1782 16,555
7 23,00 34,3 6,366 161,7 1,3162 0,0313 0,1760 16,351
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 1,3007 0,0310 0,1739 16,156
7 26,00 38,7 6,276 159,4 1,2698 0,0302 0,1697 15,766
фу 28,00 41,7 6,214 157,8 1,2382 0,0295 0,1655 15,375
7 29,00 43,2 6,184 157,1 1,2230 0,0291 0,1635 15,190
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 1,2079 0,0288 0,1615 15,004
7 32,00 47,7 6,094 154,8 1,1779 0,0280 0,1575 14,632
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 1,1512 0,0274 0,1539 14,298
7 35,00 52,2 6,004 152,5 1,1335 0,0270 0,1515 14,075
7 38,00 56,6 5,920 150,4 1,0927 0,0260 0,1461 13,573
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 1,0524 0,0251 0,1407 13,071
3V2 *5Чг 139,7 13,00 19,4 5,044 128,1 0,5382 0,0128 0,0720 6,689
(88,9) 5 V, 14,00 20,9 5,012 127,3 0,5251 0,0125 0,0702 6,522
*5V2 15,00 22,4 4,974 126,3 0,5096 0,0121 0,0681 6,327
5 1/, 15,50 23,1 4,950 125,7 0,4999 0,0119 0,0668 6,206
5 ‘Л 17,00 25,3 4,892 124,3 0,4766 0,0113 0,0637 5,918
5 ’/," 20,00 29,8 4,778 121,4 0,4316 0,0103 0,0577 5,361
5 ‘/, 23,00 34,3 4,670 118,6 0,3900 0,0093 0,0521 4,840
Tabela 4.76. cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
3V2 *5% 146,1 14,00 20,9 5,290 134,4 0,6419 0,0153 0,0858 7,971
(88,9) *5% 17,00 25,3 5,190 131,8 0,5992 0,0143 0,0801 7,442
*5V„ 19,50 29,1 5,090 129,3 0,5572 0,0133 0,0745 6,921
*5% 22,50 33,5 4,990 126,7 0,5161 0,0123 0,0690 6,410
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 0,7452 0,0177 0,0996 9,253
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 0,7344 0,0175 0,0982 9,123
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 0,7121 0,0170 0,0952 8,844
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 0,7005 0,0167 0,0936 8,696
*6 20,00 29,8 5,352 135,9 0,6689 0,0159 0,0894 8,306
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 0,6205 0,0148 0,0829 7,702
*6 26,00 38,7 5,132 130,4 0,5748 0,0137 0,0768 7,135
*6% 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 1,0358 0,0247 0,1385 12,867
6% 20,00 29,8 6,049 153,6 0,9931 0,0236 0,1328 12,338
*6Vg 22,00 32,8 5,989 152,1 0,9636 0,0229 0,1288 11,966
6% 24,00 35,8 5,921 150,4 0,9306 0,0222 0,1244 11,557
*6VB 26,00 38,7 5,855 148,7 0,8989 0,0214 0,1202 11,167
6% 28,00 41,7 5,791 147,1 0,8685 0,0207 0,1161 10,786
*6% 29,00 43,2 5,761 146,3 0,8543 0,0203 0,1142 10,610
6% 32,00 47,7 5,675 144,1 0,8142 0,0194 0,1088 10,108
7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 1,2442 0,0296 0,1663 15,450
7 20,00 29,8 6,456 164,0 1,2007 0,0286 0,1605 14,911
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 1,1703 0,0279 0,1564 14,530
7 23,00 34,3 6,366 161,7 1,1537 0,0275 0,1542 14,326
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 1,1381 0,0271 0,1521 14,131
7 26,00 38,7 6,276 159,4 1,1072 0,0264 0,1480 13,750
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 1,0756 0,0256 0,1438 13,359
7 29,00 43,2 6,184 157,1 1,0605 0,0252 0,1418 13,174
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 1,0454 0,0249 0,1397 12,979
7 32,00 47,7 6,094 154,8 1,0154 0,0242 0,1357 12,607
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,9886 0,0235 0,1322 12,282
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,9710 0,0231 0,1298 12,059
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,9301 0,0221 0,1243 11,548
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,8898 0,0212 0,1189 11,046
*75/ a 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,5714 0,0374 0,2101 19,519
75/« 24,00 35,8 7,025 178,4 1,5137 0,0360 0,2024 18,804
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 1,4817 0,0353 0,1981 18,404
7% 29,70 44,3 6,875 174,6 1,4286 0,0340 0,1910 17,744
7% 33,70 50,2 6,765 171,8 1,3674 0,0326 0,1828 16,983
7% 39,00 58,1 6,625 168,3 1,2909 0,0307 0,1726 16,035
*7V, 20,00 29,8 7,125 181,0 1,5714 0,0374 0,2101 19,519
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 1,5137 0,0360 0,2024 18,804
75/5 26,40 39,3 6,969 177,0 1,4817 0,0353 0,1981 18,404
7% 29,70 44,3 6,875 174,6 1,4286 0,0340 0,1910 17,744
7% 33,70 50,2 6,765 171,8 1,3674 0,0326 0,1828 16,983
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
з 1/, 39,00 58,1 6,625 168,3 1,2909 0,0307 0,1726 16,035

(88,9) 196,9 45,30 67,5 6,560 166,6 1,256 0,0299 0,1679 15,598
4 *5'/, 139,7 13,00 19,4 5,044 128,1 0,3852 0,0092 0,0515 4,785
(101,6) 14,00 20,9 5,012 127,3 0,3721 0,0089 0,0497 4,617
5,/2
*54 15,00 22,4 4,974 126,3 0,3566 0,0085 0,0477 4,431
5 '/, 15,50 23,1 4,950 125,7 0,3469 0,0083 0,0464 4,311
5v; 17,00 25,3 4,892 124,3 0,3236 0,0077 0,0433 4,023
5% 20,00 29,8 4,778 121,4 0,2786 0,0066 0,0372 3,456
23,00 34,3 4,670 118,6 0,2370 0,0056 0,0317 2,945
5 ‘4
*5j/4 146,1 14,00 20,9 5,290 134,4 0,4890 0,0116 0,0654 6,076
*53/4 17,00 25,3 5,190 131,8 0,4462 0,0106 0,0596 5,537
*53/4 19,50 29,1 5,090 129,3 0,4042 0,0096 0,0540 5,017
22,50 33,5 4,990 126,7 0,3631 0,0086 0,0485 4,506
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 0,5922 0,0141 0,0792 7,358
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 0,5814 0,0138 0,0777 7,219
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 0,5591 0,0133 0,0747 6,940
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 0,5475 0,0130 0,0732 6,800
*6 20,00 29,8 5,352 135,9 0,5159 0,0123 0,0690 6,410
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 0,4675 0,0111 0,0625 5,806
*6 26,00 38,7 5,132 130,4 0,4218 0,0100 0,0564 5,240
*67, 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 0,8828 0,0210 0,1180 10,963
20,00 29,8 6,049 153,6 0,8401 0,0200 0,1123 10,433
6%
* e i. 22,00 32,8 5,989 152,1 0,8106 0,0193 0,1084 10,071
24,00 35,8 5,921 150,4 0,7776 0,0185 0,1039 9,653
*6V, 26,00 38,7 5,855 148,7 0,7459 0,0178 0,0997 9,262
28,00 41,7 5,791 147,1 0,7155 0,0170 0,0956 8,882
6\
*6 4 t 29,00 43,2 5,761 146,3 0,7013 0,0167 0,0938 8,714
6% 32,00 47,7 5,675 144,1 0,6612 0,0157 0,0884 8,213
7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 1,0912 0,0260 0,1459 13,555

7 20,00 29,8 6,456 164,0 1,0477 0,0249 0,1401 13,016
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 1,0173 0,0242 0,1360 12,635
7 23,00 34,3 6,366 161,7 1,0007 0,0238 0,1338 12,430
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,9851 0,0235 0,1317 12,235
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,9542 0,0227 0,1276 11,854
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,9226 0,0220 0,1233 11,455
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,9075 0,0216 0,1213 11,269
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,8924 0,0212 0,1193 11,083
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,8624 0,0205 0,1153 10,712
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,8356 0,0199 0,1117 10,377
1 35,00 52,2 6,004 152,5 0,8180 0,0195 0,1093 10,154
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,7771 0,0185 0,1039 9,653
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,7368 0,0175 0,0985 9,151
*74, 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,4184 0,0338 0,1896 17,614
75/ 24,00 35,8 7,025 178,4 1,3607 0,0324 0,1819 16,899
Tabela 4.76. cd.
1 2 3 4 5 6 ■ 7 8 9 10 11
4 75/8 193,7 26,40 39,3 6,969 177,0 1,3287 0,0316 0,1776 16,500
(101,6) 7% 29,70 44,3 6,875 174,6 1,2756 0,0304 0,1705 15,840
75/, 33,70 50,2 6,765 171,8 1,2144 0,0289 0,1623 15,078
7% 39,00 58,1 6,625 168,3 1,1379 0,0271 0,1521 14,131
196,9 45,30 67,5 6,560 166,6 1,103 0,0263 0,1474 13,694
4 '/, * 57, 139,7 13,00 19,4 5,044 128,1 0,2118 0,0050 0,0283 2,629
(114,3) 5 1/ ; 14,00 20,9 5,012 127,3 0,1987 0,0047 0,0266 2,471
* 57, 15,00 22,4 4,974 126,3 0,1832 0,0044 0,0245 2,276
5 1/ ; 15,50 23,1 4,950 125,7 0,1735 0,0041 0,0232 2,155
5 '/, 17,00 25,3 4,892 124,3 0,1502 0,0036 0,0201 1,867
57, 20,00 29,8 4,778 121,4 0,1052 0,0025 0,0141 1,310
57” 23,00 34,3 4,670 118,6 0,0636 0,0015 0,0085 0,790
*53/4 146,1 14,00 20,9 5,290 134,4 0,3156 0,0075 0,0422 3,921
*53/4 17,00 25,3 5,190 131,8 0,2728 0,0065 0,0365 3,391
* 574 19,50 29,1 5,090 129,3 0,2308 0,0055 0,0309 2,871
*53/ 4 22,50 33,5 4,990 126,7 0,1897 0,0045 0,0254 2,360
*6 152,4 15,00 22,4 5,524 140,3 0,4188 0,0100 0,0560 5,203
*6 16,00 23,8 5,500 139,7 0,4080 0,0097 0,0545 5,063
*6 17,00 25,3 5,450 138,4 0,3857 0,0092 0,0516 4,794
*6 18,00 26,8 5,424 137,8 0,3741 0,0089 0,0500 4,645
*6 20,00 29,8 5,352 135,9 0,3425 0,0082 0,0458 4,255
*6 23,00 34,3 5,240 133,1 0,2941 0,0070 0,0393 3,651
*6 26,00 38,7 5,132 130,4 0,2484 0,0059 0,0332 3,084
*67, 168,3 17,00 25,3 6,135 155,8 0,7094 0,0169 0,0948 8,807
20,00 29,8 6,049 153,6 0,6667 0,0159 0,0891 8,278
*6V. 22,00 32,8 5,989 152,1 0,6372 0,0152 0,0852 7,915
24,00 35,8 5,921 150,4 0,6042 0,0144 0,0808 7,507
*67B 26,00 38,7 5,855 148,7 0,5725 0,0136 0,0765 7,107
28,00 41,7 5,791 147,1 0,5421 0,0129 0,0725 6,735
29,00 43,2 5,761 146,3 0,5279 0,0126 0,0706 6,559
6% 32,00 47,7 5,675 144,1 0,4878 0,0116 0,0652 6,057
7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,9178 0,0219 0,1227 11,399
7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,8743 0,0208 0,1169 10,860
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,8439 0,0201 0,1128 10,479
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,8273 0,0197 0,1106 10,275
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,8117 0,0193 0,1085 10,080
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,7808 0,0186 0,1044 9,699
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,7492 0,0178 0,1002 9,309
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,7341 0,0175 0,0981 9,114
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,7190 0,0171 0,0961 8,928
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,6890 0,0164 0,0921 8,556
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,6622 0,0158 0,0885 8,222
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,6446 0,0153 0,0862 8,008
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,6037 0,0144 0,0807 7,497
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
4 '/, *7 177,8 40,00 59,6 5,836 148,2 0,5634 0,0134 0,0753 6,996
(114,3) 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,2450 0,0296
*75/„ 0,1664 15,459
W, 24,00 35,8 7,025 178,4 1,1873 0,0283 0,1587 14,744
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 1,1553 0,0275 0,1544 14,344
75/e 29,70 44,3 6,875 174,6 1,1022 0,0262 0,1473 13,685
778 33,70 50,2 6,765 171,8 1,0410 0,0248 0,1392 12,932
7' 7'8 39,00 58,1 6,625 168,3 0,9645 0,0230 0,1289 11,975
*8V, 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,9112 0,0455 0,2555 23,737
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,8487 0,0440 0,2471 22,956
8% 28,00 41,7 8,017 203,6 1,7961 0,0428 0,2401 22,306
85/, 32,00 47,7 7,921 201,2 1,7337 0,0413 0,2318 21,535
8%- 36,00 53,6 7,825 198,8 1,6720 0,0398 0,2235 20,764
ф8 7 8 38,00 56,6 7,775 197,5 1,6402 0,0391 0,2193 20,374
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,6086 0,0383 0,2150 19,974
*85/B 43,00 64,1 7,651 194,3 1,5621 0,0372 0,2088 19,398
8Va 44,00 65,6 7,625 193,7 1,5459 0,0368 0,2067 19,203
8% 49,00 73,0 7,511 190,8 1,4755 0,0351 0,1973 18,330
5 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,7240 0,0172 0,0968 8,993
(127,0) 7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,6805 0,0162 0,0910 8,454
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,6501 0,0155 0,0869 8,073
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,6335 0,0151 0,0847 7,869
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,6179 0,0147 0,0826 7,674
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,5870 0,0140 0,0785 7,293
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,5554 0,0132 0,0743 6,903
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,5403 0,0129 0,0722 6,708
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,5252 0,0125 0,0702 6,522
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,4952 0,0118 0,0662 6,150
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,4684 0,0112 0,0626 5,816
1 35,00 52,2 6,004 152,5 0,4508 0,0107 0,0603 5,602
1 38,00 56,6 5,920 150,4 0,4099 0,0098 0,0548 5,091
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,3696 0,0088 0,0494 4,589
*75/B 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 1,0512 0,0250 0,1405 13,053
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 0,9935 0,0237 0,1328 12,338
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 0,9615 0,0229 0,1285 11,938
29,70 44,3 6,875 174,6 0,9084 0,0216 0,1214 11,278
33,70 50,2 6,765 171,8 0,8472 0,0202 0,1133 10,526
W, 39,00 58,1 6,625 168,3 0,7707 0,0184 0,1030 9,569
219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,7174 0,0409 0,2296 21,331
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,6549 0,0394 0,2212 20,550
8% 28,00 41,7 8,017 203,6 1,6023 0,0382 0,2142 19,900
8% 32,00 47,7 7,921 201,2 1,5399 0,0367 0,2059 19,129
85/ a 36,00 53,6 7,825 198,8 1,4782 0,0352 0,1976 18,358
8% 38,00 56,6 7,775 197,5 1,4464 0,0344 0,1934 17,967
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,4148 0,0337 0,1891 17,568
Tabela 4.76. cd.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5 8% 219,1 43,00 65,1 7,651 194,3 1,3683 0,0326 0,4829 16,992

(127,0) 8% 44,00 65,6 7,625 193,7 1,3521 0,0322 0,1808 16,797
8 5/s 49,00 73,0 7,511 190,8 1,2817 0,0305 0,1713 15,914
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 2 1 0 ,6 1,7839 0,0425 0,2385 22,157
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 1,7207 0,0410 0,2300 21,368
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 1,6900 0,0402 0,2259 20,987
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 1,6121 0,0384 0,2155 20 ,0 2 1
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,4699 0,0350 0,1965 18,255
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 2,3312 0,0555 0,3116 28,949
32,30 48,1 9,001 228,6 2,2855 0,0544 0,3055 28,382
9% 36,00 53,6 8,921 226,6 2,2270 0,0530 0,2977 27,657
*9% 38,00 56,6 8,877 225,5 2,1951 0,0523 0,2934 27,258
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 2,1647 0,0515 0,2894 26,886
9V8 43,50 64,8 8,755 222,4 2,1073 0,0502 0,2817 26,171
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 2,0547 0,0489 0,2747 25,520
97 53,50 79,7 8,535 216,8 1,9521 0,0465 0,2610 24,248
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,5728 0,0613 0,3439 31,949
10 % 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 3,2182 0,0766 0,4302 39,967
* 10 % 35,75 53,3 10,136 257,5 3,1717 0,0755 0,4240 39,391
10 % 40,50 60,3 10,050 255,3 3,1009 0,0738 0,4145 38,508
10 % 45,50 67,8 9,950 252,7 3,0193 0,0719 0,4036 37,496
10 % 51,00 76,0 9,850 250,2 2,9385 0,0700 0,3928 36,492
* 10 % 54,00 80,5 9,784 248,5 2,8856 0,0687 0,3858 35,842
10 % 55,50 82,7 9,760 247,9 2,8665 0,0683 0,3832 35,600
* 10 % 60,70 90,4 9,660 245,4 2,7873 0,0664 0,3726 34,616
* 10 % 65,70 97,9 9,560 242,8 2,7089 0,0645 0,3621 33,640
5 '/, 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,5098 0,0 12 1 0,0682 6,336
(139,7) 7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,4663 0 ,0 111 0,0623 5,788
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,4359 0,0104 0,0583 5,416
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,4193 0 ,0 10 0 0,0560 5,203
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,4037 0,0096 0,0540 5,017
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,3728 0,0089 0,0498 4,627
*7 28,00 41,7 6,214 157,8 0,3412 0,0081 0,0456 4,236
7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,3261 0,0078 0,0436 4,051
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,3110 0,0074 0,0416 3,865
7 32,00 47,7 6,094 154,8 0,2810 0,0067 0,0376 3,493
*7 33,70 50,2 6,048 153,6 0,2542 0,0061 0,0340 3,159
7 35,00 52,2 6,004 152,5 0,2366 0,0056 0,0316 2,936
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,1957 0,0047 0,0262 2,434
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,1554 0,0037 0,0208 1,932
*7% 193,7 20 ,0 0 29,8 7,125 181,0 0,8370 0,0199 0,1119 10,396
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 0,7793 0,0186 0,1042 9,680
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 0,7473 0,0178 0,0999 9,281
75/8 29,70 44,3 6,875 174,6 0,6942 0,0165 0,0928 8,621
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5 '/, 7% 193,7 33,70 50,2 6,765 171,8 0,6330 0,0151 0,0846 7,860
(139,7 39,00 58,1 6,625 168,3 0,5565 0,0133 0,0744 6,912
*8% 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,5032 0,0358 0,2009 18,664
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 1,4407 0,0343 0,1926 17,893
28,00 41,7 8,017 203,6 1,3881 0,0331 0,1856 17,243
4
32,00 47,7 7,921 201,2 1,3257 0,0316 0,1772 16,462
8%
87» 36,00 53,6 7,825 198,8 1,2640 0,0301 0,1690 15,701
*8% 38,00 56,6 7,775 197,5 1,2322 0,0293 0,1647 15,301
40,00 59,6 7,725 196,2 1,2006 0,0286 0,1605 14,911
8%
*87, 43,00 64,1 7,651 194,3 1,1541 0,0275 0,1543 14,335
8% 44,00 65,6 7,625 193,7 1,1379 0,0271 0,1521 14,131
8% 49,00 73,0 7,511 190,8 1,0675 0,0254 0,1427 13,257
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,5697 0,0374 0,2098 19,491
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 1,5065 0,0359 0,2014 18,711
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 1,4758 0,0351 0,1973 18,330
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 1,3979 0,0333 0,1869 17,364
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,2557 0,0299 0,1679 15,598
*97, 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 2,1170 0,0504 0,2830 26,292
97, 32,30 48,1 9,001 228,6 2,0713 0,0493 0,2769 25,725
97. 36,00 53,6 8,921 226,6 2,0128 0,0479 0,2691 25,000
*97, 29,30 43,7 9,063 230,2 2,1170 0,0504 0,2830 26,292
97» 32,30 48,1 9,001 228,6 2,0713 0,0493 0,2769 25,725
97, 36,00 53,6 8,921 226,6 2,0128 0,0479 0,2691 25,000
*97, 38,00 56,6 8,877 225,5 1,9809 0,0472 0,2648 24,601
97, 40,00 59,6 8,835 224,4 1,9505 0,0464 0,2607 24,220
97, 43,50 64,8 8,755 222,4 1,8931 0,0451 0,2531 23,514
97» 47,00 70,0 8,681 220,5 1,8405 0,0438 0,2460 22,854
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 1,7379 0,0414 0,2323 21,581
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,3586 0,0562 0,3153 29,292
1074 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 3,0040 0,0715 0,4016 37,310
*10% 35,75 53,3 10,136 257,5 2,9575 0,0704 0,3954 36,734
1074 40,50 60,3 10,050 255,3 2,8867 0,0687 0,3859 35,851
1074 45,50 67,8 9,950 252,7 2,8051 0,0668 0,3750 34,839
10V4 51,00 76,0 9,850 250,2 2,7243 0,0649 0,3642 33,835
*10% 54,00 80,5 9,784 248,5 2,6714 0,0636 0,3571 33,176
1074 55,50 82,7 9,760 247,9 2,6523 0,0632 0,3546 32,943
*103/4 60,70 90,4 9,660 245,4 2,5731 0,0613 0,3440 31,959
*103/4 65,70 97,9 9,560 242,8 2,4947 0,0594 0,3335 30,983
5 Ув 7 177,8 17,00 25,3 6,538 166,1 0,4818 0,0115 0,0644 5,983
(142,9) 7 20,00 29,8 6,456 164,0 0,4384 0,0104 0,0586 5,444
*7 22,00 32,8 6,398 162,5 0,4079 0,0097 0,0545 5,063
7 23,00 34,3 6,366 161,7 0,3913 0,0093 0,0523 4,859
*7 24,00 35,8 6,336 160,9 0,3757 0,0089 0,0502 4,664
7 26,00 38,7 6,276 159,4 0,3449 0,0082 0,0461 4,283
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5% *7 177,8 28,00 41,7 6,214 157,8 0,3133 0,0075 0,0419 3,893

(142,9) 7 29,00 43,2 6,184 157,1 0,2981 0,0071 0,0398 3,698
*7 30,00 44,7 6,154 156,3 0,2830 0,0067 0,0378 3,512
1 32,00 47,7 6,094 154,8 0,2530 0,0060 0,0338 3,140
*1 33,70 50,2 6,048 153,6 0,2263 0,0054 0,0302 2,806
1 35,00 52,2 6,004 152,5 0,2086 0,0050 0,0279 2,592
7 38,00 56,6 5,920 150,4 0,1677 0,0040 0,0224 2,081
*7 40,00 59,6 5,836 148,2 0,1274 0,0030 0,0170 1,579
*7% 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 0,8091 0,0193 0,1082 10,052
7% 24,00 35,8 7,025 178,4 0,7513 0,0179 0,1004 9,327
7% 26,40 39,3 6,969 177,0 0,7193 0,0171 0,0962 8,937
7% 29,70 44,3 6,875 174,6 0,6663 0,0159 0,0891 8,278
7% 33,70 50,2 6,765 171,8 0,6050 0,0144 0,0809 7,516
7% 39,00 58,1 6,625 168,3 0,5286 0,0126 0,0707 6,568
*8% 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 1,4752 0,0351 0,1972 18,320
24,00 35,8 8,097 205,7 1,4127 0,0336 0,1889 17,549
8% 28,00 41,7 8,017 203,6 1,3601 0,0324 0,1818 16,890
8% 32,00 47,7 7,921 201,2 1,2977 0,0309 0,1735 16,119
854 36,00 53,6 7,825 198,8 1,2360 0,0294 0,1652 15,348
*8 % 38,00 56,6 7,775 197,5 1,2042 0,0287 0,1610 14,957
8% 40,00 59,6 7,725 196,2 1,1726 0,0279 0,1568 14,567
* 8 5/ s 43,00 64,1 7,651 194,3 1,1262 0,0268 0,1505 13,982
854 44,00 65,6 7,625 193,7 1,1100 0,0264 0,1484 13,787
8% 49,00 73,0 7,511 190,8 1,0396 0,0248 0,1390 12,914
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,5418 0,0367 0,2061 19,147
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 1,4785 0,0352 0,1977 18,367
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 1,4479 0,0345 0,1935 17,977
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 1,3699 0,0326 0,1831 17,011
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 1,2277 0,0292 0,1641 15,245
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 2,0890 0,0497 0,2793 25,948
9V. 32,30 48,1 9,001 228,6 2,0429 0,0486 0,2731 25,372
95/s 36,00 53,6 8,921 226,6 1,9848 0,0473 0,2653 24,647
*95/a 38,00 56,6 8,877 225,5 1,9529 0,0465 0,2611 24,257
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 1,9225 0,0458 0,2570 23,876
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 1,8651 0,0444 0,2493 23,161
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 1,8125 0,0432 0,2423 22,510
9 5/ 8 53,50 79,7 8,535 216,8 1,7099 0,0407 0,2286 21,238
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 2,3306 0,0555 0,3116 28,949
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 2,9760 0,0709 0,3978 36,957
*10%4 35,75 53,3 10,136 257,5 2,9295 0,0698 0,3916 36,381
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 2,8587 0,0681 0,3822 35,508
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 2,7771 0,0661 0,3712 34,486
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 2,6963 0,0642 0,3604 33,482
*10%4 54,00 80,5 9,784 248,5 2,6435 0,0629 0,3534 32,832
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 Г8 9 10 11
5% 107„ 273,1 55,50 82,7 9,760 247,9 2,6243 0,0625 0,3508 32,590
(142,9) *103/4 60,70 90,4 9,660 245,4 2,5451 0,0606 0,3402 31,606
*10% 65,70 97,9 9,560 242,8 2,4667 0,0587 0,3297 30,630
6% 7% 193,7 20,00 29,8 7,125 181,0 0,2805 0,0067 0,0375 3,484
(168,3) 71', 24,00 35,8 7,025 178,4 0,2228 0,0053 0,0298 2,769
7V, 26,40 39,3 6,969 177,0 0,1908 0,0045 0,0255 2,369
7і/, 29,70 44,3 6,875 174,6 0,1377 0,0033 0,0184 1,709
77 33,70 50,2 6,765 171,8 0,0765 0,0018 0,0102 0,948
*8 203,2 26,00 38,7 7,386 187,6 0,4350 0,0104 0,0582 5,407
206,4 28,00 41,7 7,485 190,1 0,4951 0,0118 0,0662 6,150
*87, 32,00 47,7 7,385 187,6 0,4344 0,0103 0,0581 5,398
*8 7 , 35,50 52,9 7,285 185,0 0,3746 0,0089 0,0501 4,654
*87, 39,50 58,9 7,185 182,5 0,3155 0,0075 0,0422 3,921
*8% 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 0,9466 0,0225 0,1265 11,752
8% 24,00 35,8 8,097 205,7 0,8842 0,0211 0,1182 10,981
8% 28,00 41,7 8,017 203,6 0,8316 0,0198 0,1112 10,331
85/„ 32,00 47,7 7,921 201,2 0,7691 0,0183 0,1028 9,550
8% 36,00 53,6 7,825 198,8 0,7075 0,0168 0,0946 8,789
*8 7 , 38,00 56,6 7,775 197,5 0,6756 0,0161 0,0903 8,389
8і/, 40,00 59,6 7,725 196,2 0,6440 0,0153 0,0861 7,999
*85/» 43,00 64,1 7,651 194,3 0,5976 0,0142 0,0799 7,423
8% 44,00 65,6 7,625 193,7 0,5814 0,0138 0,0777 7,219
85/ s 49,00 73,0 7,511 190,8 0,5110 0,0122 0,0683 6,345
*9 228,6 34,00 50,7 8,290 210,6 1,0132 0,0241 0,1354 12,579
38,00 56,6 8,196 208,2 0,9500 0,0226 0,1270 11,799
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 0,9193 0,0219 0,1229 11,418
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 0,8414 0,0200 0,1125 10,452
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 0,6992 0,0166 0,0935 8,686
*95/s 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 1,5605 0,0372 0,2086 19,380
95/, 32,30 48,1 9,001 228,6 1,5148 0,0361 0,2025 18,813
95/» 36,00 53,6 8,921 226,6 1,4563 0,0347 0,1947 18,088
*g5/B 38,00 56,6 8,877 225,5 1,4243 0,0339 0,1904 17,689
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 1,3940 0,0332 0,1863 17,308
95/ 43,50 64,8 8,755 222,4 1,3366 0,0318 0,1787 16,602
7 '8
9J 7'8 47,00 70,0 8,681 220,5 1,2839 0,0306 0,1716 15,942
9^ 7'a 53,50 79,7 8,535 216,8 1,1814 0,0281 0,1579 14,669
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 1,8021 0,0429 0,2409 22,380
107„ 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 2,4474 0,0583 0,3272 30,398
* io 3/4 35,75 53,3 10,136 257,5 2,4010 0,0572 0,3210 29,822
1074 40,50 60,3 10,050 255,3 2,3302 0,0555 0,3115 28,939
1074 45,50 67,8 9,950 252,7 2,2486 0,0535 0,3006 27,927
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 2,1678 0,0516 0,2898 26,923
*1074 54,00 80,5 9,784 248,5 2,1149 0,0504 0,2827 26,264
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
6% 1 07, 273,1 55,50 82,7 9,760 247,9 2,0958 0,0499 0,2802 26,031
(168,3) * 1 074 60,70 90,4 9,660 245,4 2,0165 0,0480 0,2696 25,047
*107,4 65,70 97,9 9,560 242,8 1,9381 0,0461 0,2591 24,071
7% *87, 219,1 20,00 29,8 8,191 208,1 0,3652 0,0087 0,0488 4,534
(193,7) 8% 24,00 35,8 8,097 205,7 0,3028 0,0072 0,0405 3,763
8% 28,00 41,7 8,017 203,6 0,2502 0,0060 0,0334 3,103
8% 32,00 47,7 7,921 2 0 1 ,2 0,1877 0,0045 0,0251 2,332
8% 36,00 53,6 7,825 198,8 0,1261 0,0030 0,0169 1,570
*87, 38,00 56,6 7,775 197,5 0,0942 0,0 0 22 0,0126 1,171
*g 228,6 34,00 50,7 8,290 2 1 0 ,6 0,4318 0,0103 0,0577 5,361
*9 38,00 56,6 8,196 208,2 0,3686 0,0088 0,0493 4,580
*9 40,00 59,6 8,150 207,0 0,3379 0,0080 0,0452 4,199
*9 45,00 67,1 8,032 204,0 0,2600 0,0062 0,0348 3,233
*9 55,00 82,0 7,812 198,4 0,1178 0,0028 0,0157 1,459
*9% 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 0,9791 0,0233 0,1309 12,161
95/B 32,30 48,1 9,001 228,6 0,9334 0,0222 0,1248 11,594
9% 36,00 53,6 8,921 226,6 0,8749 0,0208 0,1170 10,870
*97B 38,00 56,6 8,877 225,5 0,8429 0,0201 0,1127 10,470
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 0,8126 0,0193 0,1086 10,089
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 0,7552 0,0180 0 ,1 0 1 0 9,383
9% 47,00 70,0 8,681 220,5 0,7025 0,0167 0,0939 8,724
9% 53,50 79,7 8,535 216,8 0,6000 0,0143 0,0802 7,451
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 1,2207 0,0291 0,1632 15,162
1074 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 1,8660 0,0444 0,2495 23,179
* 1 074 35,75 53,3 10,136 257,5 1,8196 0,0433 0,2432 22,594
1074 40,50 60,3 10,050 255,3 1,7488 0,0416 0,2338 21,721
1074 45,50 67,8 9,950 252,7 1,6672 0,0397 0,2229 20,708
1074 51,00 76,0 9,850 250,2 1,5864 0,0378 0 ,2121 19,705
*1 074 54,00 80,5 9,784 248,5 1,5335 0,0365 0,2050 19,045
10 V4 55,50 82,7 9,760 247,9 1,5144 0,0361 0,2024 18,804
*1074 60,70 90,4 9,660 245,4 1,4351 0,0342 0,1918 17,819
*1074 65,70 97,9 9,560 242,8 1,3567 0,0323 0,1814 16,853
*1174 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 2,7002 0,0643 0,3610 33,538
42,00 62,6 11,084 281,5 2,6403 0,0629 0,3530 32,795
u% 47,00 70,0 11,0 00 279,4 2,5647 0,0611 0,3428 31,847
H% 54,00 80,5 10,880 276,4 2,4575 0,0585 0,3285 30,519
60,00 89,4 10,772 273,6 2,3621 0,0562 0,3158 29,339
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 2,9154 0,0694 0,3897 36,204
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 3,9398 0,0938 0,5267 48,932
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 3,8609 0,0919 0,5161 47,947
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 3,7824 0,0901 0,5056 46,972
*13 54,00 80,5 12 ,22 0 310,4 3,7205 0,0886 0,4974 46,210
137, 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 4,2240 0,1006 0,5647 52,462
Tabela 4.76. cd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
TA 13% 339,7 54,50 81,2 12,615 320,4 ^ 1 2 0 7 0,0981 0,5509 51,180

(193,7) 13% 61,00 90,9 12,515 317,9 4,0182 0,0957 0,5372 49,907
13% 68,00 101,3 12,415 315,3 3,9164 0,0932 0,5236 48,644
13% 72,00 107,3 12,347 313,6 3,8477 0,0916 0,5144 47,789
*13% 83,00 123,7 12,175 309,2 3,6757 0,0875 0,4914 45,653
8% *95/b 244,5 29,30 43,7 9,063 230,2 0,3161 0,0075 0,0423 3,930
(219,1) 9% 32,30 48,1 9,001 228,6 0,2704 0,0064 0,0361 3,354
9% 36,00 53,6 8,921 226,6 0,2119 0,0050 0,0283 2,629
*9% 38,00 56,6 8,877 225,5 0,1799 0,0043 0,0241 2,239
9% 40,00 59,6 8,835 224,4 0,1496 0,0036 0,0200 1,858
9% 43,50 64,8 8,755 222,4 0,0922 0,0022 0,0123 1,143
*10 254,0 33,00 49,2 9,384 238,4 0,5577 0,0133 0,0746 6,931
10% 273,1 32,75 48,8 10,192 258,9 1,2030 0,0286 0,1608 14,939
*10% 35,75 53,3 10,136 257,5 1,1566 0,0275 0,1546 14,363
10% 40,50 60,3 10,050 255,3 1,0858 0,0259 0,1451 13,480
10% 45,50 67,8 9,950 252,7 1,0042 0,0239 0,1342 12,468
10% 51,00 76,0 9,850 250,2 0,9234 0,0220 0,1234 11,464
*10% 54,00 80,5 9,784 248,5 0,8705 0,0207 0,1164 10,814
10% 55,50 82,7 9,760 247,9 0,8514 0,0203 0,1138 10,572
*10% 60,70 90,4 9,660 245,4 0,7721 0,0184 0,1032 9,588
*10% 65,70 97,9 9,560 242,8 0,6937 0,0165 0,0927 8,612
*11% 298,5 38,00 56,6 11,150 283,2 2,0372 0,0485 0,2723 25,297
11% 42,00 62,6 11,084 281,5 1,9773 0,0471 0,2643 24,554
11% 47,00 70,0 11,000 279,4 1,9017 0,0453 0,2542 23,616
11% 54,00 80,5 10,880 276,4 1,7945 0,0427 0,2399 22,287
11% 60,00 89,4 10,772 273,6 1,6991 0,0405 0,2271 21,098
*12 304,8 40,00 59,6 11,384 289,2 2,2524 0,0536 0,3011 27,973
*13 330,2 40,00 59,6 12,438 315,9 3,2768 0,0780 0,4380 40,692
*13 45,00 67,1 12,360 313,9 3,1979 0,0761 0,4275 39,716
*13 50,00 74,5 12,282 312,0 3,1194 0,0743 0,4170 38,741
*13 54,00 80,5 12,220 310,4 3,0575 0,0728 0,4087 37,969
13% 339,7 48,00 71,5 12,715 323,0 3,5610 0,0848 0,4760 44,222
13% 54,50 81,2 12,615 320,4 3,4577 0,0823 0,4622 42,940
13% 61,00 90,9 12,515 317,9 3,3552 0,0799 0,4485 41,667
13% 68,00 101,3 12,415 315,3 3,2534 0,0775 0,4349 40,404
13% 72,00 107,3 12,347 313,6 3,1848 0,0758 0,4257 39,549
*13% 83,00 123,7 12,175 309,2 3,0127 0,0717 0,4027 37,412
Literatura
1. Aliguander A.: Das Modeme Rotatybohren, Leipzig, 1965.
2. Busser Gerhard C., Śliwa T.: The use of GRE (fiberglass) tubulars in oil - gas - geothermal industry, 15th
International Scientific and Technical Conference “New Methods and Technologies in Petroleum Geology,
Drilling and Reservoir Engmeering”, WWNiG AGH, Kraków, pp. 21-28, 2004.
3. BudakP., SzpunarT., Witek W.: Kryteria doboru rur okładzinowych i wydobywczych jako funkcje wytrzy
małości i wytężenia materiału oraz rodzaju i typu połączenia gwintowego, Wiadomości Naftowe i Gazow
nicze, kwiecień, 2010.
4. Budak P., Szpunar T., Witek W.: Kryteria doboru rur okładzinowych i wydobywczych jako funkcje wytrzy
małości i wytężenia materiału oraz rodzaju i typu połączenia gwintowego - RURY HC „High Collapse”,
Wiadomości Naftowe i Gazownicze, maj, 2010.
5. Cząstka J.: Wiertnictwo,Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1975.
6. Cząstka J.: Zarys Wiertnictwa, Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1972.
7. Fiberglass Systems, A Varco Company, Catalog 2003.
8. Garbacik J., Wojtowicz W., Mikos J.: Nowoczesne technologie wiercenia otworu Toruń TG-1, PNIG
Jasło Sp. z o.o., Konferencja Naukowo-Techniczna, „Wiercenia geotermalne - nowe technologie wiercenia
i udostępniania wód geotermalnych oraz perspektywy wykorzystania energii geotermalnej w świecie poli
tyki energetycznej kraju”, Krasiczyn, 2009.
9. Gonet A., Macuda J.: Wiertnictwo Hydrogeologiczne, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo Dydaktyczne
AGH, Kraków, 2004.
10. Gonet A., Stryczek S., Rzyczniak M.: Projektowanie otworów wiertniczych. Zadania z rozwiązaniami,
Skrypty Uczelniane AGH, Nr. 981, Kraków, 1985.
11. lHabrat S.: Rury okładzinowe i wydobywcze, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1973.
12. HALLIBURTON CEMENTING TABLES, Halliburton Company, 1999.
13. Hossein Arian, G.: Chemical resistance and curing agents in fiberglass reinforced oil-field tubulars, Interna
tional Conference Corrosion 90, Las Vegas, Nevada, USA, 1990.
14. Hossein Arian, G.: Physical and chemical performance of fiberglass tubulars in super critical application of
CO.,, Society of Petroleum Engineers, SPE 36280, 1996.
15. Instrukcja rurowania i cementowania otworów wiertniczych, PGNiG, Warszawa, 2006.
16. Kruczek J.: Geologiczna obsługa wierceń, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1971.
17. Miska S., Stryczek S.: Projektowanie otworów wiertniczych. Część I, Skrypty Uczelniane nr. 755, AGH,
Kraków, 1980.
18. Norma PN-93/H-74233, aktualnie: PN-EN ISO 11960:2010.
19. Norma АРІ RP5C.
20. Raczkowsld J.: Zasady projektowania otworów wiertniczych. Skrypty uczelniane nr 52, AGH, Kraków,
1961.
21. Sapińska-ŚliwaA., Biernat H., Śliwa T., Noga B.: Konstrukcje otworów geotermalnych w Polsce, IV Ogól
nopolski Kongres Geotermalny, Zakopane, 2013.
22. Stryczek S., Fugiel K.: Dobór typów prowadników rur okładzinowych w zależności od warunków geolo-
giczno-technicznych otworu wiertniczego, Technika Poszukiwań Geologicznych, zeszyt nr 1,1977.
23. SzostakL., Chrząszcz W , Wiśniowski R., Technologia cementowania, „Nafta & Biznes” nr 5d/99 - wydanie
specjalne, USI International Sp. z o.o., 1999.
24. Szostak L., Chrząszcz W.: Wybrane zagadnienia wiercenia otworów kierunkowych, Wydawnictwa AGH,
Kraków, 1998.
25. Szostak L.: Wiertnictwo, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1989.
26. Śliwa T., Wiglusz T.: Zastosowanie rur z włókien szklanych w eksploatacji agresywnych wód termalnych
(The application o f fibreglass pipes in aggressive geotherm al water environments), Technika Poszukiwań
Geologicznych: Geotermia, Zrównoważony Rozwój, R. 48, nr 1 pp. 121-135, 2009.
Literatura 583
27. Śliwa T., Wysocki S.: Badania laboratoryjne wpływu siarkowodoru na rury okładzinowe z włókien szkla
nych w symulowanych warunkach otworowych, (Laboratoiy research in sim ulated w ell conditiom o f
hydrogen sulphide impact on fiberglass casing), Technika Poszukiwań Geologicznych: Geosynoptyka
i Geotermia, R. 45, z. 1, pp. 43—46, 2006.
28. Tenaris Hydrill Premium Connections Catalogue, 2014.
29. TMK Premium Connections, 2013.
30. Vallourec Steel grades for High Collapse VM HC, VM HCS, VM HCSS Series, 2014.
31. VAM Book, 2013.
32. VAM - OCTG Product Selection Guide, 2010 Edition.
33. Wojnar K.: Wiertnictwo, Wydawnictwa AGH, Kraków, 1997.
34. www.centrongrs.com (1,12,2015).
35. www.nov.com -National Oilwell Varco (1.12.2015).
36. www.starfiberglass.com (1.12.2015).
37. Weatherford Tubular Connections Data Book, 3 Edition, November 1992.
38. Wysocki S., Śliwa T.: Analiza możliwości zastosowania rur z włókien szldanych w odwiertach eksploata
cyjnych z dopływem siarkowodoru (Analysis o f fiberglass tubing and casting use fo r exploitation wells with
hydrosulphide inflow), Wiertnictwo, Nafta, Gaz (Drilling, Oil, Gas), t. 25 z. I, pp. 83-89,2008.
Rozdział 5
Uzbrojenie techniczne, wyposażenie
kolumn rur okładzinowych,
przygotowanie otworu do rurowania
i cementowania
Stanisław Stryczek1Rafał Wiśniowski1, Małgorzata Formela1, Anna Pikłowska1,
Albert Złotkowski1
5.1. Analiza technik uzbrajania kolumn rur

okładzinowych zapuszczanych do otworu
Głównym celem podstawowego zabiegu cementowania w otworach wiertniczych
jest uzyskanie trwałej i skutecznej izolacji skał górotworu poza kolumną rur okła
dzinowych. Aby wymóg ten został spełniony to płuczka wiertnicza oraz ciecz
buforowa muszą być całkowicie wytłoczone z przestrzeni pierścieniowej a z ko
lei przestrzeń pierścieniowa musi być całkowicie wypełniona zaczynem cemen
towym (uszczelniającym). Zaczyn cementowy znajdujący się poza kolumną rur
okładzinowych musi w ściśle określonym czasie związać i nabrać odpowiednich
parametrów wytrzymałościowych w celu uzyskania odpowiedniej hydraulicznej
izolacji przez cały okres żywotności odwiertu. Z tego względu skuteczne wy
tłoczenie (usunięcie płuczki i właściwe zacementowanie przestrzeni pierścienio
wej są zasadniczym problemem zapewniającym dobrą izolację skał górotworu
w otworze. Niecałkowite wytłoczenie płuczki z otworu może pozostawić kanaliki
płuczkowe w poprzek stref złożowych lub innych stref przepuszczalnych, które
stwarzaj ą między horyzontalną komunikację. W takich przypadkach można mówić
0 braku skutecznego cementowania kolumn rur okładzinowych [9,11,13,14,23].
Badania związane z oceną skuteczności cementowania otworów zaczęły
się praktycznie w 1930 roku. Już w 1940 roku zaproponowano szereg udogodnień
1nowych rozwiązań technologicznych po tym jak ustalono podstawowe przyczy
ny mające wpływ na nieudane zabiegi cementacyjne.
Jones i Berdine (1940) używając symulatora zauważyli, że niewłaściwa
izolacja międzystrefowa może wynikać między innymi ze zjawiska spiralnego
‘ Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie

5.2. Czynniki wpływające na skuteczność cementowania kolumn rur okładzinowych 585
przepływu zaczynu cementowego przez wytłaczaną płuczkę wiertniczą. Do in

nych przyczyn mogących wpływać na skuteczność wytłaczania płuczki zaliczono
również [7,9,12,13]:
• ekscentryczność rur okładzinowych w otworze wiertniczym,
• obecność osadu filtracyjnego na ścianie otworu.
Aby zminimalizować spiralny przepływ zaczynu w przestrzeni pierścienio
wej Janes i Berdine (1940) zaproponowali stosowanie centralizatorów, skrobalców
oraz przemywek przed tłoczonym zaczynem zwiększając prawdopodobieństwo
całkowitego wytłoczenia płuczki wiertniczej w czasie cementowania kolumn rur
okładzinowych.
Pomimo wielu badań terenowych i eksperymentalnych oraz rozważań teo
retycznych nad problemem skutecznego usunięcia płuczki wiertniczej z przestrze
ni pierścieniowej otworu podczas cementowania kolumny rur okładzinowych
można stwierdzić, że problem ten jest w dalszym ciągu aktualny i nie w pełni
rozwiązany. Wynika to przede wszystkim ze złożoności problemu cementowania
kolumn rur okładzinowych (głębokie otwory, otwory kierunkowe, otwory hory
zontalne, stosowanie mniejszych prześwitów itp.)[7, 23].
5.2. Czynniki wpływające na skuteczność

cementowania kolumn rur okładzinowych
Do najważniejszych czynników natury technicznej i technologicznej wpływają
cych na skuteczność cementowania kolumn rur okładzinowych w otworach wiert
niczych można zaliczyć [7]:
• przygotowanie otworu wiertniczego do rurowania i cementowania,
• stan techniczny otworu,
• stopień wyparcia płuczki wiertniczej z przestrzeni pierścieniowej otwo
ru (efektywność wytłaczania),
• charakter przepływu zaczynu cementowego w przestrzeni pierścienio
wej otworu,
• stopień centryczności kolumny rur okładzinowych w otworze,
• sposób uzbrojenia technicznego kolumny rur (zwłaszcza zewnętrzne
uzbrojenie),
• poruszanie (obracanie) kolumną rur okładzinowych podczas zabiegu
cementowania,
• rodzaj cieczy buforowej (ciecz wyprzedzająca przemywki)
• metoda cementowania kolumn rur okładzinowych (jednostopniowa,
dwustopniowa, na zakładkę.
586 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych,
5.2.1. Przygotowanie otworu do rurowania

i cementowania
Źle wiercony lub odwiercony otwór może mieć wiele stref rozpłukanych, które
trudno będzie oczyścić z urobku niezależnie od wielkości strumienia objętości
tłocznej płuczki przez pompy płuczkowe. Co więcej, wypłukane kieszenie mają
tendencje do utrzymywania zżelowanej lub zdehydratyzowanej płuczki, która
może mieszać się z przepływającym zaczynem cementowym, powodując jego
skażenie płuczką. Otwory z wrębami utrudniają posadowienie rur okładzinowych
z centralizatorami. W ten sposób, wytłoczenie płuczki z talach bocznych, wąskich
miejsc w przestrzeni pierścieniowej staje się problematyczne. Złe parametry tech
nologiczne płuczki mogą doprowadzić do powstania grubego osadu filtracyjnego,
którego usuwanie jest trudne lub wręcz niemożliwe. Należy również wziąć pod
uwagę fakt, że pomimo stosowania dobrej technologii wiercenia otworu, nie moż
na mieć nigdy gwarancji dobrego cementowania otworu a jedynie fakt ten może
jedynie przyczynić się do poprawy skuteczności cementowania.
Głównym celem wiercenia jest stosowanie optymalnych warunków otwo
rowych dla zapewnienia skuteczności dobrego zabiegu cementowania.
Do tych warunków można zaliczyć otwór wiertniczy [4,8,9,11,12,13]:
• w którym znane są i kontrolowane ciśnienia wgłębne,
• o średnicy minimalnej (bez wypłukań i wrębów),
• odpowiednio wypłukany (bez urobku),
• w którym zastosowano odpowiednio dobraną płuczkę wiertniczą, któ
ra daje w warunkach dynamicznych cienki osad filtracyjny w warstwie
przepuszczalnej.
Niestety jest to idealna sytuacja, która praktycznie nigdy nie ma miejsca.
Z tego też względu w celu zminimalizowania niekorzystnego wpływu warunków
otworowych, każdy zabieg cementacyjny musi być indywidualnie i oddzielnie
zaprojektowany.
5.2.2. Prace pomocnicze przed rozpoczęciem rurowania

1. Przed przystąpieniem do zapuszczania rur okładzinowych należy wykonać po
miary geofizyczne zgodnie z planem ruchu. W uzasadnionych przypadkach,
przed rurowaniem kolumną prowadnikową lub pośrednią, dopuszcza się od
stępstwo od wykonania pomiarów w całości lub części.
2. Przed rurowaniem otwór należy skontrolować do spodu, ewentualnie „przero
bić” świdrem do średnicy nominalnej szczególnie w interwałach przewężenia
i projektowanej głębokości zapuszczania kolumny rur okładzinowych. Przera
bianie otworu przed rurowaniem powinno się prowadzić tym samym zestawem
przewodu wiertniczego jak przy wierceniu. W uzasadnionych przypadkach do
puszcza się zapuszczanie rur bezpośrednio po pomiarach geofizycznych (bez
marsza kontrolnego) - dotyczy kolumny wstępnej i prowadnikowej.
5.2. Czynniki wpływające na skuteczność cementowania kolumn rur okładzinowych 587
3. Po przerobieniu otworu przed zapuszczeniem rur okładzinowych zaleca się

otwór przepłukać minimum dwoma objętościami czynnymi lub do uzyskania
stałych, odpowiednich dla cementowania własności Teologicznych płuczki.
4. W przypadlcu stwierdzenia w okresie przerabiania lub płukania otworu wiert
niczego objawów gazu, ropy lub wody, ucieczki płuczki, objawów sypania lub
zaciskania (warstwy plastyczne) które nie znikają po zastosowaniu dotychcza
sowej płuczki, należy zmienić jej właściwości, względnie zmienić program
prac w otworze.
5.2.3. Przygotowanie osprzętu i rur okładzinowych

Przed rozpoczęciem prac związanych z zapuszczaniem i cementowaniem rur
okładzinowych należy sprawdzić stan techniczny urządzenia wiertniczego
i podzespołów ze szczególnym uwzględnieniem liny wielokrążkowej i układu ha
mulcowego (wpis w książce kontroli urządzenia).
1. Kierownik wiertni oraz specjaliści prowadzący zabieg rurowania i cemento
wania otworu powinni dopilnować aby planowany sprzęt i materiały znajdo
wały się na wiertni przed rozpoczęciem zabiegów.
2. Sprzęt i narzędzia powinny być w dobrym stanie technicznym i dobrane do
maksymalnego spodziewanego ciężaru kolumny rur.
3. W przypadł™ rurowania na więźbie z zamontowaną tuleją ochronną należy
wyciągnąć ją z więźby przed rozpoczęciem rurowania. Przed rurowaniem
sprawdzić stan i funkcjonalność buta cementacyjnego i zaworu zwrotnego.
4. W przypadku zapuszczania linera należy sprawdzić stan techniczny przewodu
do zapuszczania linera, wykonać próbę jego szczelności na ciśnienie wy
magane podczas zabiegu zapinania linera, dokonać szablonowania przelotu
przewodu.
5. Na otworze należy zgromadzić kilka odcinków rur okładzinowych tzw. ma-
nipulaków o różnej długości w celu dopasowania kolumny rur do długości
otworu z odpowiednim dopasowaniem położenia ostatniego połączenia w
więźbie oraz utrzymania jak najniższego położenia głowicy cementacyjnej
ponad stołem wiertniczym.
6. Rury okładzinowe powinny posiadać atest.
7. W miarę możliwości przygotować wszystkie rury na rampie w takiej kolejności
w jakiej planowane są do zapuszczania. Każdą rurę należy pomierzyć taśmą sta
lową, przeszablonować cylindrycznym szablonem o odpowiednich wymiarach,
oraz w sposób dobrze widoczny i trwały opisać jej numer i długość.
8. Przed rurowaniem należy rury poddać wizualnej kontroli wymiarów geome
trycznych, stanu powierzchni i gwintu.
9. Na każde 1000 m rur przygotowanych do zapuszczania należy dostarczyć na
wiertnię dodatkowo 50 m rur rezerwowych.
10. Za przygotowanie rur do zapuszczania odpowiedzialny jest kierownik wiertni.
11. Przy rurowaniu traconą kolumną rur (liner) rury podwiesza się w poprzed
niej kolumnie przy pomocy wieszaków. Wieszak w zależności od warunków
złożowych może być uzbrojony w uszczelniający paker zewnętrzny. Nad wie
szakiem mogą być stosowane tzw. rury przedłużające, umożliwiające w razie
potrzeby przedłużenie linera do wierzchu lub jego dodatkowe uszczelnienie.
5.3. Zapuszczanie rur okładzinowych do otworu

wiertniczego
1. Rury podawane do szybu powinny być wyposażone w ochraniacze gwintu
(fabryczne lub zakładane na wiertni, wymienne gumowe, dmuchane, itp.)
2. Rury powinny być skręcane z kontrolowanym momentem o wielkości zaleca
nej przez producenta uwzględniającym średnicę rury, gatunek stali, grubość
ścianki, rodzaj gwintu i rodzaj smaru.
3. W tym przypadku należy korzystać z opracowanych tabel momentów skręcania
(wartości dopuszczalnych momentów skręcających zostały podane w rozdz. 4)
określających nominalne wartości tych momentów lub korzystanie w przy
padku gwintu BTC z oznaczenia trójkątnego wytłoczonego na czopie rury.
4. Czop gwintu należy ustawić w sposób delikatny, współosiowo, tak by unik
nąć „przekoszenia” gwintów. Zaleca się stosowanie prowadników czopów rur
zakładanych na mufy, a dla rur z połączeniami gazoszczelnymi stosowanie
prowadników jest koniecznością.
5. Skręcanie połączenia gwintowego należy rozpocząć wolno, natomiast po uzy
skaniu dobrego połączenia można zwiększyć prędkość kręcenia rurą.
6. W czasie skręcania połączenia gwintowego obserwuje się lekkie nagrzewania
połączenia. Jeżeli w czasie skręcania połączenia nastąpi nadmierne przegrza
nie złącza to wówczas takie połączenie należy odkręcić i sprawdzić czy nie
jest zatarte lub uszkodzone.
7. Każde połączenie gwintowe które nie wykazuje prawidłowego skręcenia
mimo zastosowania właściwego momentu (np. nie dochodzenie mufy do pod
stawy trójkąta wytłoczonego na czopie) należy odkręcić, a gwinty oczyścić
i poddać odpowiedniej inspekcji.
8. Połączenia gwintowe należy skręcać na smarach przeznaczonych do rur okła
dzinowych.
9. Połączenia gwintowe spodu kolumny rur począwszy od buta rur, minimum
trzy kolejne odcinki rur, powinny być skręcane na specjalnym kleju w celu
zabezpieczenia przed rozkręcaniem się w czasie dalszego wiercenia. Nie do
tyczy to kolumn rur eksploatacyjnych o średnicy poniżej 7".
10. W przypadku zabezpieczania rur przed rozkręceniem metodą spawania należy
stosować następującą technologię:
• dla rur okładzinowych 7" połóż trzy 2 calowe spawy o kącie opasania 120°,
• dla rur okładzinowych 9 5A" połóż trzy 3 calowe spawy o kącie opasania 120°,
5.3. Zapuszczanie rur okładzinowych do otworu wiertniczego 589
• dla rur okładzinowych 13 Уа" połóż trzy 4 calowe spawy o kącie opasania
120°,
• dla rur okładzinowych 20" połóż cztery 4 calowe spawy o kącie opasania
90°,
• dla rur okładzinowych 30" do 36" połóż sześć 4 calowych spawów o kątach
opasania 60°.
11. Rury ze stali w gatunku N80 i wyższym nie powinny być spawane na wiertni.
W razie użycia rur okładzinowych z połączeniem spawanym (np. kolumny rur
mrożeniowych) technologię spawania tych rur należy prowadzić wg zaleceń
producenta.
12. W celu prawidłowego przeprowadzenia zabiegu rurowania i cementowania
należy kolumnę rur okładzinowych uzbroić w zależności od warunków tech-
niczno-geologicznych i złożowych w następujące elementy:
• but do rur okładzinowych z zaworem zwrotnym. W kolumnach prowadni-
kowych dopuszcza się stosowanie buta prowadnika,
• dodatkowy zawór zwrotny - zalecany jest do stosowania w głębokich
otworach i przy stosowaniu linera,
• pierścień oporowy pod klocek cementacyjny - umieszczony nad butem rur
w odległości zależnej od średnicy rur i warunków otworowych; rolę pier
ścienia oporowego może pełnić dodatkowy zawór zwrotny,
• centralizatory sprężynowe lub stałe - ich ilość i rozmieszczenie powin
no zapewniać wycentrowanie kolumny rur w strefie buta rur, złoża, mufy
dwustopniowej, wieszaka linera, co jest warunkiem skutecznego zacemen
towania - rozkład centralizatorów należy prowadzić w oparciu o kompu
terowy projekt centralizacji. Rozmieszczenie centralizatorów na kolumnie
rur uzależnione jest od stanu technicznego otworu (skawemowania, krzy
wizny otworu). Ilość i rozmieszczenie centralizatorów powinno zapewniać
co najmniej 75% centryczności rur względem ścian otworu wiertniczego.
Szczególny nacisk należy położyć na zapewnienie centryczności rur okła
dzinowych w obrębie poziomów skał zbiornikowych (150 m nad i pod po
ziomem skal zbiornikowych),
• skrobaki osadu iłowego — umieszczone w dolnej części kolumny rur
w strefie złożowej, służą one do oczyszczenia ścian otworu z osadu iłowego
w celu polepszenia wiązania kamienia cementowego ze skałami, stanowią
cymi ścianę otworu,
• mufa wielostopniowego cementowania - zastosowanie jej wynika z warun
ków geologiczno-technicznych i złożowych (umożliwia cementowanie rur
odcinkami),
• manszet cementacyjny - stosuje się go w wypadku konieczności ochrony
stref chłonnych i szczelinowatych przed wnikaniem w nie zaczynu cemen
towego,
• paker zewnątrzrurowy ECP —używany w wypadku konieczności ochro
ny stref chłonnych przy cementowaniu z tuleją cementacyjną, do ochrony
przed migracją gazu w kolumnie zaczynu cementowego, do podziału nie-

cementowanych kolumn rur na oddzielne sekcje,
• cyrkulacyjny łącznik - bezpiecznik aktywowany ciśnieniem - stosuje się
go bezpośrednio nad butem rur pod pierścieniem oporowym; służy do za
cementowania kolumny rur gdy nastąpi utrata drożności przez but rur np.
w wynilcu zaciśnięcia przez iły plastyczne,
• wieszak rur traconych z ewentualnym pakerem uszczelniającym przestrzeń
pomiędzy kolumnami rur poprzednią i zapuszczaną,
• łącznik rurowy z gniazdem i dodatkowym zaworem zwrotnym dla posado
wienia przewodowego łącznika cementacyjnego tzw. żądła, umożliwiający
cementowanie przez przewód wiertniczy kolumny rur o dużych średnicach.
13. Rury okładzinowe powinno się zapuszczać z kontrolowaną prędkością nie
powodująca szczelinowania warstw otworowych. Prędkość zapuszczania
w granicach 0,4 do 1 m/s zapewnia optymalne warunki.
14. Zapuszczając kolumnę rur okładzinowych należy zwrócić uwagę na bilans
płuczki, co jest zasadniczym wskaźnikiem ewentualnego szczelinowania bę
dącego efektem tłokowania rur. Również należy kontrolować natężenie wy
pływu płuczki z otworu oraz mierzyć jej gęstość.
15. Prędkość przepływu płuczki w przestrzeni pierścieniowej podczas zapusz
czania rur okładzinowych nie może przekraczać prędkości zaprojektowanej
podczas zabiegu cementowania.
16. Przy stosowaniu buta z zaworem zwrotnym należy uzupełniać rury płuczką
do wierzchu co każdą rurę. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się za
puszczanie kolumny nie w pełni wypełnionej płuczką.
17. Przy użyciu buta z zaworem różnicowym należy sprawdzić działanie zaworu
przez porównanie teoretycznego ciężaru kolumny rur z ich faktycznym cięża
rem. Jeżeli zawór samoczynnego napełniania nie działa prawidłowo wówczas
kolumnę rur należy dopełniać tradycyjnie do wierzchu.
18. Kolumna rur okładzinowych po zapuszczeniu do spodu powinna być podwie
szona na haku w sposób umożliwiający manewrowanie nią. O ile warunki na
to pozwalają zaleca się sprawdzenie rurami spodu otworu.
19. Po zapuszczeniu rur należy przepłukać otwór. Czas płukania powinien wyno
sić minimum dwie czynne objętości płuczki w otworze lub czas do uzyskania
wymaganych przy cementowaniu parametrów płuczki. W czasie płukania na
leży obrobić płuczkę wiertniczą tak, aby zapewnić optymalne warunki reolo-
giczne dla cementowania (zredukowanie granicy płynięcia do minimalnego
akceptowalnego poziomu). Płukanie otworu można prowadzić z zastosowa
niem łączników do płukania lub głowicy cementacyjnej.
20. Po przepłukaniu kolumnę rur należy uzbroić w głowicę cementacyjną fteżeli
wcześniej tego nie zrobiono). Należy zwrócić szczególną uwagę na rozmiesz
czenie w niej klocków: górnego i dolnego. Głowica cementacyjna powinna
być wyposażona we wskaźnik kontroli zwolnionych klocków. Zbrojenie gło-
5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych 591
wicy cementacyjnej w klocki powinno odbyć się bezpośrednio przed zamon

towaniem jej na cementowanej kolumnie, w obecności osób nadzorujących
prace [5,9,13].
5.4. Uzbrojenie napowierzchniowe

Otwór wiertniczy przed rozpoczęciem rurowania i cementowania powinien być
wyposażony w następujące uzbrojenie napowierzchniowe:
• korpus więźby odpowiedniej dla danej kolumny rur;
• łączniki dwultołnierzowe o odpowiednich przelotach;
• głowicę przeciwerupcyjną z zamknięciem na zapuszczanych rurach,
a w przypadku zapuszczania traconych rur okładzinowych jedne szczę
ki na zapuszczane rury okładzinowe i drugie na przewód wiertniczy
[3,9,13].
5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur

okładzinowych
W skład wyposażenia technicznego kolumn rur okładzinowych wchodzą następu
jące elementy [1,2,6,7,9,10,11,13,17,18,20]:
1. Elementy dolnej części kolumny:
- but cementacyjny wraz z zaworem i prowadnikiem,
- zawory zwrotne,
- łączniki bezpieczeństwa,
- pierścień oporowy dla dolnego klocka cementacyjnego.
2. Zewnętrzne elementy uzbrojenia kolumny:
- prowadniki (centralizatory),
- skrobaki i wycierała osadu iłowego,
- pierścienie ustalające (ograniczające).
3. Głowice cementacyjne.
4. Klocki cementacyjne.
5. Mufy cementacyjne (cementowanie dwu- i wielostopniowe).
6. Manszety cementacyjne.
7. Pakery cementacyjne:
- zwiercalne,
- odpinalne (wyciągalne).
8. Dodatkowy osprzęt (stosowany w zależności od wybranej metody ce
mentowania kolumn):
- wieszaki linera,
- korki mostowe testery i opróżniacze przewodu, itp. [1, 3, 7, 12].
592 __________ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okiadzinowych, ...•
Tabela 5.1. Zasady rozmieszczania wyposażenia i uzbrojenia technicznego kolumn rur

okiadzinowych [6, 9].
N azw a osprzętu L okalizacja Z asady stosowania
K ażda kolum na ru r okładzinowych pow inna być

zakończona butem . B uty sam o napełniające zale
ca się stosow ać w zasadzie tylko w bardzo długich
pośrednich kolum nach rur okładzinow ych (3000 m
B ut ru r dolny koniec rury
i dłuższych). Z astosow anie ich je s t rów nież w skazane
okładzinow ych okładzinowej
w przypadku bardzo m ałych prześw itów m iędzy ścianą
otw oru a ruram i, przy dużej w ytrzym ałości struktural
nej płuczki np. obciążonej oraz w w arunkach dużego
zagrożenia szczelinow ania skał i ucieczką płuczki
Z aleca się stosow ać, gdy długość kolum ny ru r prze
k racza 300 m. W przypadku cem entow ania kolum n
prow adnikow ych i krótkich kolum n pośrednich, ja k
też p rzy m ałej różnicy gęstości zaczynu cem entow e
go i przybitki, nie je s t konieczne użycie dodatkow ego
w bucie lub
zaw oru zw rotnego, poza znajdującym się w bucie ko
Z aw ór zw rotny nad butem rur
lumny. N atom iast kolum ny eksploatacyjne oraz długie
okładzinow ych
(ponad 3000 m ) i cem entow ane na długich odcinkach
kolum ny pośrednie, pow inny m ieć dwa lub trzy zaw o
ry zw rotne. P oza zaw orem w bucie rur, drugi zaw ór
zw rotny pow inien być um ieszczony bezpośrednio nad
pierw szą rurą z butem .
Jeżeli stosuje się dw a lub trzy dodatkow e zawory,
ponad ostatnim
w skazane jest użycie zaw oru górnego o konstrukcji
(górnym ) zaw orem
um ożliw iającej spełnienie roli pierścienia oporowego.
Pierścień zw rotnym , 20-30
Z m niejsza się w tedy w ysokość korka cem entow ego
oporow y m od buta rur przy
i liczba elem entów zw iercanych po cem entow aniu.
cem entow aniu z
jed n y m klockiem
M ają zastosow anie przy uszczelnianiu rur okładzino

w ych p rzy niskich ciśnieniach złożow ych oraz przy
- bezpośrednio pod
uszczelnianiu w ielostopniow ym . D opuszcza się sto
m ufą drugiego
sow anie m anszetu w pozycji odwróconej. M anszet
M anszety stopnia cem ento
taki ogranicza górny poziom uszczelniania. Stosow a
cem entacyjne wania,
n y w tedy, gdy chodzi o odizolow anie słupa zaczynu
i pakery - nad strefą chłonną,
cem entow ego od ropo- i w odonośnych oraz słabo
- pakery dodatkowo
zw ięzłych i szczelinow atych warstw, znajdujących się
w strefie złożowej
poniżej buta kolum ny lub poniżej m ufy cem entow ania
stopniow ego.
Stosow ane przy uszczelnianiu kolum n rur okładzino
w ych o długości większej od 2000 m oraz w przypadku
ponad ostatnim
Łączniki stosow ania zaczynu cem entow ego z dodatkiem środ
górnym zaworem
bezpieczeństw a ków tam ponujących lub m ateriałów obciążających,
zwrotnym .
kiedy istnieje zagrożenie zatkania się dróg przepływ u
(zaw oru zw rotnego) w bucie rur.
Tabela 5.1 cd.
N azw a osprzętu L okalizacja Z asady stosow ania
- n ad butem rur okła W celu usztyw nienia dolnej części kolum ny rur okła
dzinow ych; dzinow ych zaleca się stosow anie po dw a centralizatory
- w strefie złożowej na pierw szych 2 h-3 rurach okładzinow ych. Centraliza
nad i po d tą strefą; tory należy rozm ieszczać w taki sposób by nie prze
- nad i p o d m ufą kraczać dopuszczalnych w artości sił odporow ych
cem entacyjną; elem entów sprężynujących cetralizatorów i rów nocze
- pod łącznikiem śnie zapew nić m inim alną w artość prześw itu prom ie
kolum ny traconej; niow ego pom iędzy ścianą otw oru a ugiętą kolum ną
- pod łącznikiem ru r okładzinow ych [N orm a А РІ 10D], W krzyw oli
sekcji ru r oraz nad niow ych odcinkach otw oru należy unikać stosow ania
butem poprzedniej centralizatorów kadłubow ych. W odcinkach otworu
C entralizatory kolum ny; o bardzo dużej krzyw iźnie zaleca się stosow anie cen
- w m iejscach w y tralizatorów odpinalnych. P rzy stosow aniu centraliza
znaczonych na torów sprężynujących konieczny je s t w łaściw y dobór
podstaw ie obliczeń geom etrii elem entów sprężynujących, tak, aby zapew
ugięcia centralizo nić pełne przyleganie prow adnika do ściany otworu.
w anych odcinków
ru r okładzinow ych
i sił działających
n a elem enty kon
strukcyjne cen-
tralizatorów rur
okładzinow ych
Szczególnie gęsto należy rozm ieszczać skrobaki na

S krobaki i - w dolnej części 2-r3 ostatnich rurach w celu w zm ocnienia płaszcza
w ycieraki osadu k olum ny rur cem entacyjnego i zapobiegnięcia obruszania kolum ny
iłowego - w strefie złożowej p rzy nabieraniu krzyw izny now ym narzędziem wier
cącym .
w m iejscach loka Jako pierścień ograniczający m ożna w ykorzystać

Pierścienie lizacji skrobaków, złączkę rur okładzinow ych. N ależy jed n ak pam ię
ograniczające w ycieraków i centra- tać, że nie w szystkie typy centralizatorów m ogą być
lizatorów um ieszczone na złączce.
M ufa w ynika z w arunków Przyjm uje się jak o zasadę lokalizację m ufy cem enta-
cem entow ania geologiczno - tech cyjnej w kilkunastom etrow ej, nieskaw em ow anej stre
w ielostopnio nologicznych i zło fie skał nieprzepuszczalnych.
w ego żow ych
U życie tego narzędzia jest zalecane szczególnie w sy

w skaw em ow anych tuacjach, gdy obracanie i poruszanie cem entowaną
H ydro-B ondery
częściach otworu kolum ną rur okładzinow ych nie je s t m ożliw e lub nie
je s t zalecane.
594 _______ _ _ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...-
5.5.1. E lem enty dolnej części kolum ny

But cementacyjny wraz z zaworem i prowadnikiem
Zadania:
• wzmocnienie dolnej części kolumny rur,
• dobre prowadzenie kolumny rur podczas zapuszczania (zakończony
prowadnikiem),
• umożliwienie przepływu zaczynu do przestrzeni pierścieniowej otworu,
• niedopuszczenie powrotu zaczynu do wnętrza rur (zawór zwrotny),
• ułatwia cementowanie przez przewód wiertniczy (wkładka w postaci
tulejki —siedliska),
• odizolowanie zaczynu wytłoczonego poza but, od warstw leżących po
niżej buta.
Rodzaje butów cementacyjnych:
• bez zaworu zwrotnego,
• z zaworem zwrotnym,
• z zaworem samonapełniającym się,
• do cementowania przez przewód,
• z uszczelniaczem.
Rys. 5.1. S c h e m a ty budow y butów kolum n rur okładzinow ych [11,13].
Zawory zwrotne
Zapobiegają powrotnemu przepływowi zaczynu z przestrzeni pierścieniowej do
wnętrza kolumny rur, w wyniku różnicy ciśnień hydrostatycznych słupów zaczy
nu (poza rurami) i przybitki (w rurach).
Rys. 5.2. B udow a zaw orów zw rotnych [13,14].
Mają na celu zatrzymanie klocków cementacyjnych. Umieszcza się je po

nad zaworem zwrotnym. W pierścieniu znajduje się otwór przelotowy o średnicy
ok. 50-70 mm mniejszej od średnicy zewnętrznej pierścienia [4, 5].
Pierścień oporowy wkręca się w złączkę jednej z rur w kolumnie.
Podstawowym wymaganiem w stosunku do pierścieni oporowych jest
znaczna wytrzymałość na obciążenie wynikające z różnicy ciśnienia nad i pod
klockiem oraz obciążeń dynamicznych działających w momencie uderzenia kloc
ka o pierścień oporowy.
Ponadto wymagana jest dobra zwiercałność świdrami gryzowymi i frezami.
Łącznik bezpieczeństwa
Stosowane są przy uszczelnianiu kolumn rur okładzinowych o długości więk
szej od 2000 m oraz w przypadku stosowania zaczynu cementowego z dodatkiem
środków tamponujących lub materiałów obciążających, kiedy istnieje zagrożenie
zatkania się dróg przepływu (zaworu zwrotnego) w bucie rur.
Łącznik należy umieszczać bezpośrednio nad zaworem zwrotnym. Powi
nien być tak skonstruowany, ażeby w przypadku całkowitego braku przepływu
zaczynu cementowego przez but, nastąpiło otwarcie jego zaworów cyrkulacyj-
nych przy ciśnieniu wyższym o ok. 4,9 MPa od spodziewanego końcowego ci
śnienia cementowania.
Konstrukcja łącznika powinna uniemożliwiać jego zadziałanie pod wpły
wem ciśnienia słupa zaczynu cementowego poza rurami okładzinowymi po za
kończeniu cementowania.
5.5.2. Zewnętrzne elementy uzbrojenia kolumny

Prowadniki (centralizatory)
Zadania:
• osiowe (centryczne) ustawienie kolumny rur okładzinowych,
• zmniejszenie powierzchni kontaktu między kolumną rur a ścianą otworu,
596 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...•
• oczyszczanie ściany otworu z osadu iłowego w trakcie zapuszczania ko

lumny,
• zwiększenie wytrzymałości mechanicznej oraz przyczepności stward
niałego zaczynu uszczelniającego.
Rodzaje prowadników:
• sztywne - element łukowe, zebra oraz pręty nie wyginają się,
■ stałe - wykonany w postaci sztywnej konstrukcji z nieodksztalcalnymi
żebrami lub opaskami,
• sprężynowe,
- jednolite z niedzieloną obejmą rury - J,
— zawiasowe z dzieloną obejmą rury - Z,
• spawane,
• niespawane,
Skrobaki i wycieraki osadu iłowego
Zadania:
• mechaniczne usunięcie nieruchomej przyściennej warstwy płuczki oraz
najbardziej uwodnionej warstwy osadu iłowego,
• niszczenie tiksotropowej struktury płuczki znajdującej się w pobliżu
ściany otworu,
• rozprowadzenie zaczynu uszczelniającego na całym przekroju pierście
niowym przestrzeni pozarurowej,
• wzmocnienie płaszcza stwardniałego zaczynu uszczelniającego.
Rys. 5.3. Typy skrobaków i wycieraków osadu iłowego [13]
Wycieraki mają za zadanie wycieranie oczyszczające ściany otworu —nadI

pod i na odcinku horyzontu produktywnego.
5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych________________ _ 597
Typy:
• pierścieniowe - gdy kolumna rur okładzinowych jest podnoszona i opusz
czana w procesie jej uszczelniania,
• listwowe (wycieraki) - podczas samego obracania kolumny rur lub pod
czas obracania z równoczesnym podnoszeniem i opuszczaniem.
Pierścienie ustalające (ograniczające)
Zadania:
• Mocowanie elementów uzbrojenia na kolumnie rur
• Podtrzymywanie lub ograniczenie przesuwu elementów uzbrojenia
technicznego kolumny rur
Rys. 5.4. Typy pierścieni ustalających (śrubowe i klinowe) [13]
5.5.3. Głowice cementacyjne

Są elementami łączącymi rurociągi tłoczne agregatów cementacyjnych z kolumną
rur okładzinowych (z pierwszą od powierzchni stołu mufą rury okładzinowej)
Konstrukcje głowic powinny zapewniać:
• szczelne połączenie gwintowe z rurami o co najmniej jednej wielkości
znamionowej rur okładzinowych
• pomieszczenie dla:
- dwóch klocków - cementowanie jednostopniowe
- klocka górnego i stopnia oraz kuli lub bombki I klocka górnego П
stopnia - cementowanie dwustopniowe
• zatłaczanie zaczynu o strumieniu objętości do 3 - 4
• podwieszenie kolumny rur na wielokrążku
• zamontowanie manometru
• uzyskanie informacji o uwolnieniu klocków cementacyjnych
• wytrzymałość na ciśnienie:
- 14 MPa - głowice dla rur 18 %" i większych
- 21 MPa - głowice dla rur 13 Vs" - 16",
- 35 MPa - głowice dla rur 8 5/8" - 11 3A",
- 70 MPa - głowice dla rur 4 V*" - 7 5/s".
Służą do podtrzymywania dolnego lub górnego klocka do momentu jego

uwolnienia. Wpuszczenie dolnego klocka następuje przed buforem lub zaczynem.
Rys. 5.5. Przykładowe zdjęcia głowic cementacyjnych używanych podczas zabiegów

cementowania 11,12,13]
Hex Pług
Nakrętka
Manifold
z elementu
2”
WlaniMd
AsswmWy;
2-in. Pąje
Fitfings
Bail Assembły
Wito Lock Bott
Uchwyt klocka
z trzpieniem zabezpieczającym
Rys. 5.6. Jednoklockowa głowica cementacyjna [13]

Rys. 5.7. Trzpieniowy (pociągalny) uchwyt klocka głowicy jednoklockowej [13]
DD dolny klocek
cementacyjny
Rys. 5.8. Dwuklockowa głowica cementacyjna [13]
Głowica cementacyjna rur traconych

Używane są do podtrzymywania przetłaczanego klocka podczas manipulacji
linerem. Stosuje się system trzpieniowy podtrzymywania klocka i mechaniczny
wskaźnik opuszczania klocka. Głowice te wraz z manifoldem instaluje się na ru
rach płuczkowych.
Rys. 5.9. Schemat budowy głowicy cementacyjnej rur traconych [13].
5.5.4. Klocki cementacyjne

Rodzaje:
• górny oddziela zaczyn cementowy od płuczki lub przebitki,
• dolny oddziela ciecz wyprzedzającą od zaczynu cementacyjnego.
Top ptug
Górny
klocek
Sotid core
Lity rdseń
Bottom plug
Rupture disk
Dolny
klocek Tarcza/dysk
przebicia
Hollow core
Pusty rdzeń
Rys. 5.10. Schemat budowy korków cementacyjnych: górnego i dolnego [13].

5.5.5. Mufy cementacyjne (cementowanie dwu-

i wielostopniowe)
Uszczelnianie kolumn rur okładzinowych w głębokich otworach wiertniczych
wymaga stosowania:
• wysokich ciśnień wytłaczania zaczynu poza kolumnę rur (niebezpie
czeństwo szczelinowania warstw)
• długiego czasu prowadzenia zabiegu cementowania (stosowanie opóź
niaczy wiązania)
Celem wyeliminowania tych niedogodności stosuje się cementowanie dwu
lub wielostopniowe, polegające na zastosowaniu mufy cementacyjnej.
Stosowanie cementowania wielostopniowego pozwala dodatkowo zmniej
szyć zanieczyszczenie płuczki oraz zastosować zaczyny o różnych właściwościach
technologicznych, a zatem istnieje możliwość obniżenia kosztów cementowania.
Konwencjonalne mufy dwustopniowego cementowania są hydraulicznie
otwierane i zamykane stosując do tego wolno spadające bombki i klocki służące
do przesuwu odpowiednich wewnętrznych tulei.
Rys. 5.12. Schemat działania mufy cementacyjnej dwustopniowej [1,13].

5.5.6. Manszety cementacyjne

Mają zastosowanie przy uszczelnianiu rur okładzinowych na określonym pozio
mie przy niskich ciśnieniach złożowych oraz przy uszczelnianiu wielostopnio
wym.
Zadaniem manszetu jest uszczelnienie przestrzeni między rurami okładzi
nowymi a ścianą otworu wiertniczego oraz niedopuszczenie do przedostawania
się zaczynu poniżej manszetu. Uszczelnienie to następuje pod wpływem nacisku
sprężyn oraz ciężaru zaczynu cementowego na wewnętrzne powierzchnie prze
słon manszetu.
Manszety zakłada się również na kolumnę rur bezpośrednio nad mufą dru
giego stopnia cementowania.
Rys. 5.13. Manszety cementacyjne [1,11].
5.5.7. Pakery cementacyjne, zwiercalne, odpinalne

(wyciągalne)
Zalety stosowania pakerów są następujące:
• zapobiega pozarurowym przepływom gazu;
• niedopuszcza do zanieczyszczenia zaczynu cementowego przez pro
dukty strefy produktywnej złoża;
• podtrzymuje zaczyn ponad strefą utraty cyrkulacji;
• całkowicie izoluje pokład produktywny dając możliwość do nawierce
nia nowego horyzontu;
• stanowi szczelne zamknięcie dla izolowanej części kolumny rur, zdolne
do przeniesienia wysokich ciśnień;
• system zaworów umożliwia wtłoczenie zaczynu bezpośrednio do ce
mentowanej strefy oraz zapobiega ruchowi powrotnemu zaczynu;
• tworzy uszczelnienie odporne na wysokie ciśnienia zarówno w otworach

pionowych, poziomych jak i skrzywionych o różnym kącie odchylenia;
• uszczelnienie pokładów, z których następuje przypływ wody złożowej;
• daje możliwość obracania i poruszania na rurach.
Zewnątrzrurowe pakery cementacyjne firmy World Oil Tools Inc. - Exter-
nal Casing Packers (ECP)[29]:
• zapobiegają ucieczkom zaczynu cementowego,
• zapobiegają migracji gazu przez kolumnę zaczynu,
• zapobiegają niechcianej produkcji wody,
• minimalizują uszkodzenia wrażliwych formacji i otworów bosych,
• centrują kolumnę okładzinową w otworach horyzontalnych.
Zespoły ECP są zaprojektowane z elementów pakerów długości 4 stóp
(1,22 m), 10 stóp (3,05 m) i 20 stóp (6,10 m). Inflatable są dostępne w wersji stan
dardowych i zaawansowanych elastomerów. Wersja standardowa może być stoso
wana w temperaturach do 240°F (115°C), zaawansowana znajduje zastosowania
w temperaturach dochodzących do 350°F (180°C). Sposób doboru pakera ECP
w zależności od ciśnienia i średnicy otworu przedstawiają rys. 5.14. oraz rys. 5.15.
Tabela 5.2. Specyfikacja pakerów zewnątrzrurowych World Oil Tools Inc [29].
Standardow y rozm iar ECP E C P ze specjalnym prześw item

W ym iary okładziny
M aksym alna średnica zew nętrzna M aksym alna średnica zew nętrzna
[cal] [m m] [cal] [mm] [cal] [mm]
2% 60 3,62 92 3,39 86
2% 73 4,25 108 3,65 92
3 ’Л 89 4,75 121 4,30 109
4 102 5,18 132 4,77 121
4 /2 114 5,75 146 5,50 140
5 127 6,25 165 5,95 151
5 Уг 140 7,00 178 6,50 165
6% 168 7,93 202 7,63 194
7 178 8,25 210 8,00 203
7% 194 9,00 229 8,75 222
8 Ув 219 10,25 260 10,00 254
9 Ув 244 11,25 286 11,00 279
10% 273 12,75 324 12,38 314
11 % 298 13.75 349 13.38 340
І З 3/» 340 15.75 440 15.25 387
16 406 18.25 464 17.88 454
18 Ув 473 22.00 559 21.50 436
20 508 23.00 584 22.50 571
Dobór pakera ECP w zaleinofci od eićnienis I średnicy otworu
I I I--------1---- --- 1----- T - ----- І І І І І І І І I I 'I :

4 -S'\: V ' :':yitS 15 17 18 10 20
Średnica otw oru (cale)
Rys. 5.14. Wykres przedstawiający możliwość doboru pakera ECP w zależności

od ciśnienia i średnicy otworu [cal]; [29]
Dobór pakera ECP w zależności od cienienia i średnicy otworu
Średnica otworu (mm)
Rys. 5.15. Wykres przedstawiający możliwość doboru pakera ECP w zależności

od ciśnienia i średnicy otworu [mm]; [29]
606 __________ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...-
Dodatkowo poniżej przedstawiono specyfikację (tab. 5.3.) pakera wycią-

galnego firmy Davis, typ 100.
Tabela 5.3. Specyfikacja pakerów wyciągalnych firmy Davis [26].
Maksymalne zalecane ciśnienie różnicowe (PSI)

Średnica Średnica
po obu stronach pakera w różnych rozmiarach otworów
nominalna pakera
Typ 100 [cale]
[cal] cementacyjnego
[cal]
1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
3 1/2 4,25 350-425 9,00 8,50 7,50 6,50 5,50 5,25 4,75
4 1/2 5,75 450-575 10,75 10,25 9,75 9,25 8,75 8,25 7,75
4 1/2* 5,63 450-563 9,75 9,00 8,00 7,25 6,75 6,50 6,00
5 6,38 500-638 11,25 10,75 10,25 9,75 9,25 8,75 8,25
5* 6,13 500-613 10,25 9,75 9,25 8,75 8,25 7,50 7,00
5 1/2 7,00 550-700 12,00 11,50 11,00 10,50 10,00 9,50 9,00
5 1/2* 6,75 550-675 11,00 10,50 10,00 9,50 8,50 8,00 7,50
6 5/8 8,00 663-800 13,00 12,50 12,00 11,50 11,00 10,50 10,00
6 5/8* 7,75 663-775 11,25 10,75 10,25 9,75 8,75 8,25 8,00
7 8,25 700-825 13,25 12,75 12,25 11,75 11,25 10,75 10,25
7* 8,06 700-806 12,00 11,00 10,50 10,00 9,00 8,75 8,50
7 5/8 9,00 763-900 14,00 13,50 13,00 12.50 12,00 11,50 11,00
7 5/8* 8,88 763-888 13,00 11,50 11,00 10,50 10,00 9,50 9,25
8 5/8 10,25 863-1025 15,25 14,75 14,24 13,75 13,25 12,75 12,25
9 5/8 11,25 963-1125 16,25 15,75 15,25 14,75 14,25 13,75 13,25
10 3/4 12,75 1075-1275 17,25 17,25 16,75 16,25 15,75 15,25 14,75
13 3/8 15,75 1338-1575 22,25 21,75 21,25 19,75 19,25 18,75 18,25
16 18,00 1600-1800 28,00 26,50 25,00 23,50 22,00 20,50 19,50
18 5/8 20,88 1863-2088 33,00 31,25 29,50 27,75 26,00 24,25 22,50
20 23,00 2000-2300 36,00 34,00 32,00 30,00 28,00 26,00 24,00
22 25,00 2200-2500 30,00 29,00 28,00
Na rys. 5.17 przedstawiono przykładowy schemat wyciągalnego pakera

produkowanego przez firmę Halliburton.
5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych
607
—1
1. М айоп Control Vatves
2. Knocfc-OffPhg
3. Rubber innertube
4. Rubber Outer Cover
5. ИехіЬІе Steel
Reinforcing
6. SHding Seal
7. Mandrel (Casing Sub)
8. Screea
R ys. 5.16. Schemat budowy pakera wyciągalnego firmy Davis; 1 - zawór kontrolny
przepływu, 2 - pierścień (korek) oporowy, 3 - gumowe uszczelnienie wewnętrzne,
4 - opona pakera, 5 - mocowanie opony pakera, 6 - przesuwny uszczelniacz,
7 - łącznik rur okładzinowych, 8 - filtr [26]
Rys. 5.17. Paker wyciągalny firmy Halliburton [27].
Dodatkowo poniżej zamieszczono specyfikację tego typu pakera (tab. 5.4).

Tabela 5.4. Specyfikacja wyciągalnego pakera RTTS Halliburton [27]

5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych .
Tabela 5.4 cd. 609
'
O ! 1;
'i £
I S , ■' '=
(2 7 .5 7 )
(3 1 .0 2 )
Я
(2 7 .5 7 )
(2 7 .5 7 )
oT ćs4
4 ,0 0 0
-,:v l
§ «
4 ,0 0 0
4 ,0 0 0
4 ,5 0 0
1 -І o oo o oo ■-. o . ' 1^ . ' -
N S ś £ i ^ &
V if
,5 'S - S '
p c. 1 :V & 2 оо ■ ”О Я - сз^
oo ..■'. 2 oo4 2 oo4 O Ф
= 1- -5 § 5 ..• O o\ O vO“
§ *• о>
S O
° O F-
її . ;.VO
. . : C \ •:' ° " sСГ\ r}
» os o^SS
~ Г" ^
M B o? S S -s, zz
о— оо°! o “ o °? § ? s ? s oos 8 «
•
'I l i : Г-" S
CS «Л
in C
CS vn
in C ,
* * ;oo.- Г— oo
o" S
r-.
o* S ; l
о р o o P^4 o ^
1
' l l l f ° 3
s
?
s.
! ?
S s.
' ° S
a.
§
2;
^
S - - 2" !J
-1 ЇЇИГЗГОІ RŁT.1350'1 f § 5 O 2 o 2 . 8 Ш В 2 § 2 8s “
^
(N ^ n -s- n Tł-
£ * £ ^ . <4
S оO
СП V _*г
£
oo
c.
W 00 fO 'O- :-
'• -2 -40 ••
23 vo
cn O m o
СП
s s
Z ca
/—>
S\ r- r^4 '^ V ■ СТч’ С-» rs
o ^ o r-. ^ CS ^
in rń -H cs 2 cś - -' VO .: СП- vn cn 40 cn c s i>
ШШл od 2
•ЧГ w
od ^
w
od 2
■4f C -
r / b ó ^ - od 2
w
od 2
M* w sf -
С? Co4 ćs 4 . ^ ’^ б и j;.'
oo n o 'Я iri ’Ф ^
od t - —; Г- 00 . . ЧО ло • 40 'O
O <N c-^ <s vq ~ .-.. cn ,.ęn
CS
tn
o
■'Ф rn СП "«П I
40
in O w Tt ’.....' ,v} ;>✓ - in w in w ,,V O 'w -
. - J f ą ć j ) [ftja]-'
40 cs 4 С-Г o* ,Ł
oo П o ^ ^ r~- . o ^}:V o r~'- o X- O 2
Г- 00 0\ -*t .lO-ON- • cn o o\ , cs ®
Ц CM ЧО — ****rr? cs cn T->CS C7n vn
W rf o •*r O ІУ-5 - O in w wi c . wS w
.; ® /ч й o cn ЧО ' ■. OO .- •.: ,'. m c.

CS cs CS CS CS * CS
l 1 1 1 1 l
m oCS m in oCS r>
CS
p & m m .
■ * 8 № l & ć € i D D t X P
S tó Ш g в
Ш т ш т
oo
s
oo . X
■a
bS
00 OO
•a
РІ
00 ;:'ooL
s
'<oo: oo
s
00 00
soo
<1
°
0 ^'S
„ ,&
M
tr**
- „
<
O
W
^
00
.s x .a ■s
N 2s а
,я .S X .5 .9 x -S . s x .a з
g a g s
N M M cn p oo cs co oo ^ :^Ć O -:‘5Ó- ( S W W M M oo OO ^ oo 00 OO
—■ JZ cn rn O ^ ^ Z rn c~- r-~
: г Гй * Д Ф й р й і СП P CS cn — CS m S cs _:cń^;3;:'.:' ts ': m 3 N cn P cs
z r СП: •. m cn
00 ^ -•-•- .KOO'- -й Ш
3 i 2 i 2 ś S i 2 i я й
Tabela 5.4 cd.
<o' cn oT" in
s
<?г
oo vn ^ 0 \ " M= “ 04 •
р о п їр д іч 'л ім п г .- irj *-ч rn -H cs o 00 ;N o cs OO CS in
- . - 3,1 . ^ C* -rt o •'d* O wi O w
CS
Я - m -
*л МП
Tabela 5.4 cd.
=
i
: : r
t l f
«tir*. в ^
J - .f j
■ ■■ :=
р іШ ій
№
f
- ,л'
jim n/oą
Ш :Й Ш
В
'п о ї ш - .
3
— гч К
^Ч йЦ лй- f e
ш
ш ш ш
& f > |v
■ (ш.і) Цта]; V
ШШ
* -* 4 ™ « w .V v
< г /с Ц Ііт т Ш І-
:T W *E b«S 4-.-
Л ' '.ї*?У ;*?-: Ч!
^ ■ [ р т |! р ( о . л й ‘
..• N ’=-' :■
ШШ
i 'f n B ) D » |r v ‘
■te ^ t f n s n d i o i j: "
■Гн
JC
.С
1.9 5.675 5.921ГІ ‘ 48.50 133,200 І 14,600' І 7,100 11,600 4,000
■SП
6 5/8 -24-32 і
t-‘ ^m
(4.83) (144.15) (150.39) (123.19) (60 419) | (100.66) (48.95) (79.98) (27.57)
стГ
S
2
оо
-Ś. х -S
рц s t a со
П '. 0 CN
«л. -О -
3 7/8 in. CAS ог 4
5/32 іп. 8 UNS х
іл
5.65 2.37 2 7/8 in. IF, 5.920 54.22 158,200 15,300 8,800 10,100 4,500
г-
1
ГО
ОО
ОО ®
Р-
'О
(69.64)
cn vo
(60.67) (31.02)
40* С/
(14.35) (6.02) 3 7/8 in. CAS, (150.37) (137.72) (71 758) (105.49)
Г-
2 7/8 іп. 8 Rd EU
3 1/2 іп. 8
5.25 2 5.540 5.920 48.50 133,200 14,000 7,100 11,600 4,000
UNS х 49.5
(13.34) (5.08) ! (140.72) (150.37) (123.19) (60419) (93.76) (48.95) (79.98) (27.57)
2 7/8 іп. 8 Rd EU 1
5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych
4 5/32 іп, 8 UNS х

2 7/8 Іп. 8 Rd EU
6.35 2.37 6.625 7.125 54.22 158,200 12,600 8,800 10,100 4,500
О
en
1
Оч
3 1/2 іп. IF,
(16.13) (6.02) ■ (168.28) (180.98) (137.72) (71 758) (86.87) (60.67) (69.64)' (31.02)
ся .
7 5/8 1 3 7/8 in, CAS
1— .-----------------------------------------------------------------
І
1
X
й
oo 2
®
158,200 14,700 10,100 4,500
СП‘ -9
6.16 2,37 2 9 .7 - 6,430 6.901 54.22
s t
8 1
OO "C
OO K
(101.35) (69.64) (31.02)
Tf CN cn
(163.32) - (175.29) ,(137.72)' (71 758)
Ю r~- —•
45.3
-SS
(15.64) (f. 02)
4 5/32 in. 8
UNS x
6.16 3 3 .2 - 6.430 6.901 54.22 158,200 14,700 8,800 10,100 4,500
Г-
cn
2 7/8 in. 8 Rd EU
(69,64) (31.02)
н s.
(15.64) 50 (163.32) (175.29) (137.72) (71 758) (101.35) (60.67)
3 1/2 in. IF
611
Tabela 5. 4 cd.
N ч «- W 4 ,v j..
fil
Щ ■ 8 »
■ іЩ
8 5/8
7.31
(18.57)
f
3.00
(7.62)
j
14 1/2 in. АРІ

IF TJ
17/511
j
8.097
j f |
11
89.29 231,200
Ol a r i ^
koma. ‘
13,500 6,300 9,100 2,600

2 4 -4 9 (190.78) (205.66) (226.80) (107 592) (93.08) (43.43) (66.88) (17.92)
8.15 3.75 4 1/2 in. АРІ 29 .3 - 8.535 9.063 90.03 444,600 13,500 10,800 10,100 10,300
(20.7) (9.53) IF TJ 53.5 (216.79) (230.20) (228.68) (201 667) (93.08) (74.46) (69.64) (71.01)
9 5/8
7.80 3.00 4 1/2 in. АРІ 40- 8.125 8.835 89.29 237,200 14,000 6,300 9,700 2,600
(19.81) (7.62) IF TJ 71.8 (206.38) (224.41) (226.80) (107 592) (96.53) (43.43) (66.88) (17.92)
■■
9.3 3.75 4 1/2 in. АРІ 32.75- 9.760 10.192 90.83 444,600 13,500 10,800 10,100 10,300
(23.62) (9.53) IF TJ 55.5 (247.90) (258.88) (230.71) (201 667) (93.08) (74.46) (69.64) (71.01)
8.85 3.75 4 1/2 in. АРІ 55.5- 9.250 9.760 90.58 444,600
10- 3/4 13,500 10,800 10,100 10,300
(22.48) (9.53) IF TJ 81 (234.95) (247.90) (230.07) (201 667) (93.08) (74.46) (69.64) (71.01)
8.85 3.50 5 1/4 CAS x 71.1 - 9.156 9.450 110.28 1,036,319 12,088 6,600 12,825 1,900
(22.48) (8.89) ХТ57 85.3 (232.56) (240.03) (280.11) (470 066) (83.34) (45.50) (88.43) (13.10)
! 0.20 3.75 4 1/2 in. АРІ ,10.880 11.150 92.27 444,600

38 54 13,500 10,800 •; 10,100 .10,300
; (25.91) (9.53) % J F T J \:/ : (276.35) ' (283.21) (234.37) (201 667) (93.08) (74.46) (69.64) (71.01)
11 3/4
10.10 ;■
: Ї7 5 / й 4 1/2 in. АРІ л 10.586 V ' Л 0Л Ж У ■. ■92.27; -' 444,600
60 71 13,500 10,800 10,100 10,300
(25.65) (9.53) .« ■ (268.88) (273.61) (234.37) (20! 667) f: (93.08) ' (74.46) (69.64) (71.01)
11.05 3.75 4 1/2 in. АРІ 11.500 11.884 92.27 444,600

12 3/4 5 7 -8 1 11,900 10,800 10,100 10,300
(28.07) (9.53) IF TJ (292.10) (301.85) (234.37) (201 667) (82.05) (74.46) (69.64) (71.01)
Tabela 5. 4 cd.
--- .-а. і1 " t і
§§ ■
■И ИД ІШ Ш і М И М І
18— Ш Ш \\-р \\jli
Я И 1Щ Ііеї-
н
Ш нЮ
Ш ш
ШШ ń
н і шШшя
Піп 1HJ /іііпкпц'і}
№ШИІ ШШ нн шя»
« В и
1 ■Hi * ■
12.347 12.715
- 5?
Н вдН І
101.36 651,300
«■М Н ю
12,500 9,200 10,700 8,800
11.94 3.75 4 1/2 іп. АРІ
4 8 -7 2 (257.45) (295 425) (86.18) (63.43) (73.77) (60.67)
(30.33) (9.53) IFTJ ' . (313.61) (322.96)
3,75 4 1/2 іп. АРІ 11.937 12.347 101.36 651,300 12,500 9,200 10,700 8,800
11.5 7 2 -9 8
13 3/8: (9.53) IFT J (303.20) (313.61) (257.45) (295 425) (86.18) . (63.43) (73.77) (60.67)
(29.21)
.3.75 4 1/2 іп. АРІ 12.347 12.715 132.29 1,204,000 18,600 11,900 17,000 11,300
12.00 48 - 72
(30.48) (9.53) IFT J (313.61) (.322.96) (336.01) (546 125) (128.24) (82.04) (117.21) (77.91)
3.75 4 1/2 іп. АРІ 12.876 12.876 101.36 651,300 12,500 9,200 10,700 8,800
11.94 82.5
14 (9.53) IFTJ (327.05) (327.05) (257.45) (295 425) (86.18) (63.43) (73.77) (60.67
(30.33)
4 1/2 іп. АРІ 15.250 / 15.376 113.93 ' 651,300 8,900 7,900 6,000 : 5,000
14.43) 55 65
/; -Щ Й : / 'й '; (387.35) (390.55) : (289.38) (295 425) (61.36) (54.46) (41.37) (34.47)
:: (36.65)
у з л і , V' 4 1/2 іп. АРІ 14.688 15.124 113.93 651,300 ;; 8,900 7,900 f 6,000 5,000
У 75 —109
(373.07) (384.15) (289.38) (295 425) (61.36) (54.46) (41.37) (34.47)
(36.02) (У-53) -';:V
'г Ж І 14.188 ' 14.688 113.93 651,300 13,100 \ , 7,900 10,000 5,000
'Л'ТЗЙУ- 5/'ЇЗ/75::-’:". 109 .:
1І; TJ 146 (360.38) (373.07) (289.38) : (295 425) (90,32) (54.46) (68.95) (34.47)
(34.59) (9.S3)
4 1/2 іп. АРІ 17.336 17.855 114.71 651,300 8,900 6,700 6,400 4,300
16.87 3.75 78 -1 1 8
18 5/8 IFTJ (440.33) (453.52) (291.36) (295 425) (61.36) (46.19) (44.13) (29.64)
(42.85) (9.53)
4 1/2 іп. АРІ 18.730 19.124 114.71 651,300 8,900 6.700 6,400 4,300
:У^ЗЛ5у\:, 94 -1 3 3
(475.74) (485.75) (291.36) (295 425) (61.36) (46.19) (44.13) (29.64)
(45.39) '{(9:53)у
і; ■■ « /ЇІІА Р І:Н ' : /169 - 1 18.000 ’Н 18.376 114.71 651,300 8,900 6,700 5,400 4,300
20: '1:7.25:°' ■Й3.75№
IFT J 204 (457.20) (466.75) (291.36) (295 425) (61.36) (46.19) (37.23) (29.64)
(43.82) ■ (9.53)
* Wartości wytrzymałości na rozciąganie, rozerwanie i pękanie obliczane są z uwzględnieniem warunków nowego narzędzia, wzory Lame'a z teorii wytę- cn
żenią Von-Misesa dla sil pękania i rozrywania oraz i pole naprężeń dla wytrzym ałości na rozciąganie. Oceny te są tylko wskazówkami. co
614 __________ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...•
5.5.8. Dodatkowy osprzęt (stosowany w zależności od

wybranej metody cementowania kolumn)
Wieszaki linera Stosowane są w celu podwieszenia kolumny rur traconych.
W tab. 5.5 przedstawiona została specyfikacja wieszaka kolumny traconej
zaprezentowanej na Konferencji Weil Control Asia Pacific.
Tabela 5.5. Specyfikacja jednorazowego wieszaka kolumny rur traconych (Weil Control Asia
Pacific - Conference & Exhibition)[28]
Rozmiar Ciężar Ciężar
Rozmiar rur Ciśnienie Maksymalna Minimalna
kolumny kolumny kolumny rur
okładzinowych umieszczeni średnica średnica
traconej traconej okładzinowych
[in] [ib/ft] [in] [lb/ft] [psi] [in] [in]
5,000 1 5 -1 8 7 2 6 -2 9 4500 5,813 4,223
7,000 2 6 -3 5 3000 8,250 6,188

9,625 4 7 -5 3 ,5
7,625 29,7 -39 4000 8,344 6,820
5.6. Konstrukcje prowadników rur okładzinowych

Produkowane typy prowadników do rur okładzinowych różnią się między sobą
rozwiązaniami konstrukcyjnymi poszczególnych elementów. Do najważniejszych
elementów prowadnika należy:
• kształt sprężyny łukowej,
• sposób zamocowania tych sprężyn w obejmach prowadnika.
Prowadzone badania wytrzymałościowe prowadników pozwoliły na opra
cowanie najbardziej optymalnej konstrukcji prowadników, a mianowicie kon
strukcji prowadników niespawanych [2].
Na rys. 5.18 przedstawiono porównanie twardości płaskich sprężyn łuko
wych normalizowanych i nienormalizowanych, prowadników spawanych i nie
spawanych (NW ). Spawanie stali sprężynowej powoduje jej kruchość w pobliżu
spoiny (3). Konstrukcja prowadnika niespawanego pozwala na stosowanie stali
sprężynowej o dużej wytrzymałości bez potrzeby zwracania uwagi na wytrzyma
łość spawania i wykonywania badań normalizacyjnych.
Sposoby montowania prowadników na kolumnie rur okładzinowych przed
stawia rys 5.19.
Zgodnie z wymaganiami normowymi [2,10] badanie jakości prowadników
dokonuje się na podstawie pomiaru dwóch podstawowych parametrów prowadnika:
• siły wprowadzającej (Startingforce - SF),
• siły odpychającej (odporowej) (Res tor ing fo rc e -K F ).
Twardość wg Rockwella
Rys. 5.18. Twardość sprężyny łukowej prowadnika 1 - prowadnik spawany

nienormaiizowany; 2 - prowadnik spawany normalizowany; 3 - prowadnik
niespawany NW produkcji Weatherford [15,16,17,18,20,21]
Rys. 5.19. Sposoby montowania prowadników na kolumnie rur okładzinowych: a) na

pierścieniu oporowym, b) na złączu rur okładzinowych, c) pomiędzy dwoma pierścieniami
oporowymi d) pomiędzy złączem rur a pierścieniem oporowym [11,17,22]
616 __________ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych,
Siła wprowadzające (wprowadzenia) (Starting force - SF)

Siła wprowadzenia SF jest to siła, potrzebna do zapuszczenia prowadnika do po
przedniej kolumny rur okładzinowych (lys. 5.20). Maksymalna siła wprowadze
nia SF dla każdego typu prowadnika powinna być mniejsza od ciężaru 12,2 m rur
okładzinowych obliczonego dla średniego ciężaru 1 m rur.
Rys. 5.20. Pomiar siły wprowadzajacej SF (według АРІ Std. 10D) SF - siła
wprowadzająca, W - ciężar 12,2 m rur okładzinowych, obliczony dla
średniego ciężaru 1 m rur [10,17,22]
Siła odpychająca (odporowa) (Restoring fo rce - RF)

Siła odpychająca jest to siła wywierana przez prowadnik na ścianę otworu wiert
niczego w celu utrzymania kolumny rur okładzinowych w pewnej ustalonej od
ległości od niej (rys. 5. 21). Siła odpychajaca prowadnika jest równa zeru, gdy
średnica otworu wiertniczego jest większa od maksymalnej średnicy prowadnika.
Siła odpychająca prowadnika obliczana jest na podstawie ustalonego sto
sunku odkształcenia sprężyn prowadnika, odpowiadającego równoległemu prze
sunięciu osi rur okładzinowych i osi otworu (stand off) i prześwitowi między
ścianą otworu a ścianą rur okładzinowych (clearance ). Przy średnim prześwicie
1,5” (38 mm) i odkształceniu sprężyn prowadnika równemu 1” (25,4 mm) stosu
nek ten wynosi 0,67 [5,12, 22].
Rys. 5.21. Pomiar siły odpychającej RF (według АРІ Std. 10D)
Siła odpychająca danego prowadnika powinna być większa od obliczonej

minimalnej siły odporowej według wzoru (5.1):
RF = 2Wsm3Q° (5.1)
gdzie: RF - minimalna siła odporowa prowadnika,

W - ciężar 12,2 m rur okładzinowych, obliczony przy uwzględnieniu śred
niego ciężaru 1 m rur,
30° - krzywizna otworu,
2 - współczynnik korekcyjny dla nagłej krzywizny otworu (efekt dogleg)
przy średnicach od 4 YJ' (114,3 mm) do 9 5A" (244,5 mm). W zakresie
średnic 10 % " (273 mm) - 20” (508 mm) współczynnika korekcyj
nego nie uwzględnia się.
Stanowisko do pomiaru sił: wprowadzających i odpychających przedsta
wione jest na rys. 5.22. [6,10, 21, 22].
Siłę wprowadzającą prowadnik do rur okładzinowych oblicza się jako
sumę maksymalnej siły zarejestrowanej i ciężaru rury A wraz z oprzyrządowa
niem i prowadnikiem.
Minimalną siłę odpychającą określa się z krzywej w układzie obciążenie
- odkształcenie lub z równania (5.23), przy zachowaniu ilorazu odkształcenia do
prześwitu równego 0,67.
Na rys. 5. 23 przedstawiono wyniki pomiarów siły wprowadzającej i siły
odpychającej dwóch różnych typów prowadników. W przypadku prowadnika
typu I, siła odporowa wynosząca 8 kN, powoduje wygięcie sprężyn łukowych
prowadnika o (6,3 mm), natomiast prowadnik typu II już przy wartości siły
odporowej równej 4 kN uzyskuje odkształcenie tej samej wielkości. Oznacza to,
że dla uzyskania tego samego efektu jaki występuje w przypadku prowadnika

typu I, należy zamontować dwa prowadniki typu II na mrze okładzinowej. Poza
tym prowadnik typu I wymaga znacznie mniejszej siły wprowadzenia w stosunku
do prowadnika typu П [6,10, 21, 22].
Rys. 5.22. Schemat stanowiska do pomiaru sił wprowadzających i odpychających

dla prowadników a) - stanowisko do badania siły odpychającej
prowadnika RF, A - rura wewnętrzna, В - rura zewnętrzna; b) - stanowisko do
badania siły wprowadzającej prowadnika SF, D - średnica wewnętrzna rury
okładzinowej B, d -średnica zewnętrzna rury okładzinowej A, C - mocowanie
prowadnika; c) - ułożenie prowadnika w czasie pomiaru [2,15,17,20]
Rys. 5.23. Wartości siły wprowadzającej i siły odpychającej [20,22]

5.6. Konstrukcje prowadników rur okładzinowych .
______________________ _ 619
Do niektórych typowych rozwiązań konstrukcyjnych prowadników niespa-

wanych produkowanych przez firmę Weatherford można zaliczyć [15,16,17,18]:
prowadnik niespawany prosty (Non WełdStraight C en tralizer-W N )-rys. 5.6
Prowadnik konstrukcji niespawanej prostej N W ma dużą wytrzymałość
i różnorodność zastosowań. Do produkcji sprężyn łukowych stosuje się stal sprę
żynową, wysokiej jakości.
CENTRAUZATORY NIE SPAWANE

P R Z E W Y Ż S Z A W Y M A G A N IA
STANDARDU API10D
Pod względem wyjątkowego początko
WYDŁUŻONY PROFIL wego i pozwalającego na regenerację
Chroni luki przed uderzeniem przez koł wykonania
nierz rur okładzinowych
WYSOKIEJ JAKOŚCI ŁUKI

Jednolita twardość luku WYBÓRŁUKÓW
Oferowanych jesl pięć podstawowych
modeli z możliwymi dodatkowymi konfi
guracjami. Łuki mogą być wykonane z
MONTAŻ WTERENIE sial) nierdzewnej I w rozmiarach pasują
Wszystkie kombinacje luków mogą być cych do dowolnego profilu odwiertu
montowane w terenle celem redukcji-
kosztów przewozu statkiem
KOŃCOWY PIERŚCIEŃ
Nie spawane modele cechuje gruba stel
z wysoce mocną zawiasą ZAWIASY
Skręcone do wewnątrz dla maksymalnej
wytrzymałości
SAMOSLOKUJĄCY SIĘ SWORZEŃ
ZAWIASY ZATRZASK
□la łatwej l pewnej instalacji Każdy luk jesl bezpiecznie blokowany w
miejscu przez opatentowany zatrzask
(U.S. Patent Number 4,077,470)
Rys. 5.24. Budowa prowadnika niespawanego, prostego firmy Weatherford [16].
Tabela 5.6. Niespawane, proste centalizatory firmy Weatherford [16]
R ozm iar M aksym alna zew nętrzna M inim alna zew nętrzna średnica
rury Typ łuku średnica łuku ściśniętego łuku
[in] [in] [mm] [in] [mm]
STAO 6,186 157,1 4,965 126,1
ST A l 6,579 167,1 5,201 132,1
4" STA2 7,131 181,1 5,201 132,1
STA3 8,902 226,1 5,201 132,1
STA4 10,903 264,1 5,201 132,1
STAO 6,691 169,9 5,470 138,9
ST A l 7,084 179,9 5,706 144,9
4 'Л" STA2 7,636 193,9 5,706 144,9
STA 3 9,407 238,9 5,706 144,9
STA 4 10,903 276,9 5,706 144,9
620 ___________5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...■
Tabela 5,6 cd.
M aksym alna zew nętrzna M inim alna zew nętrzna średnica

Rozm iar
średnica łuku ściśniętego łuku
rury Typ łuku
STAO 7,196 182,8 5,975 151,8

ST A l 7,589 192,8 6,211 175,8
5" STA 2 8,141 206,8 6,211 175,8
STA3 9,912 251,8 6,211 175,8
STA 4 11,408 289,8 6,211 175,8
STAO 7,701 195,6 6,480 164,6
ST A l 8,094 205,6 6,716 170,6
5 STA2 8,646 219,6 6,716 170,6
STA 3 10,417 264,6 6,716 170,6
STA 4 11,913 302,6 6,716 170,6
STAO 8,837 224,5 7,616 193,5
ST A l 9,231 234,5 7,853 199,5
6 s/a" STA2 9,782 248,5 7,853 199,5
STA3 11,553 293,5 7,853 199,5
STA 4 13,050 311,5 7,853 199,5
STAO 9,216 234,1 7,995 203,1
ST A l 9,609 244,1 8,231 209,1
7" STA 2 10,161 258,1 8,231 209,1
STA 3 11,932 303,1 8,231 209,1
STA4 13,428 341,1 8,231 209,1
STAO 9,847 250,1 8,626 219,1
ST A l 10,241 260,1 8,863 225,1
7% " STA 2 10,792 274,1 8,863 225,1
STA3 12,563 319,1 8,863 225,1
STA 4 14,060 357,1 8,863 225,1
STAO 10,857 275,8 9,636 244,8
ST A l 11,251 285,8 9.873 250,8
8 STA 2 11,802 299,8 9,873 250,8
STA3 13,573 344,8 9,873 250,8
STA4 15,070 382,8 9,873 250,8
STAO 11,867 301,4 10,646 270,4
ST A l 12,261 311,4 10,883 276,4
9 %" STA 2 12,812 325,4 10,883 276,4
STA3 14,583 370,4 10,883 276,4
STA4 16,080 408,4 10,883 276,4
5.6. Konstrukcje prowadników rur okładzinowych 621
Tabela 5.6 cd.

Rozmiar
średnica łuku ściśniętego łuku
Typ łuku
STAO 13,010 330,5 11,790 299,5

ST A l 13,404 340,5 12,026 305,5
10 У / STA 2 13,995 354,5 12,026 305,5
STA3 15,727 399,5 12,026 305,5
STA 4 17,223 437,5 12,026 305,5
STAO 14,023 356,2 12,802 352,2
ST A l 14,417 366,2 13,039 331,2
11 У / STA 2 14,968 380,2 13,039 331,2

STA3 16,739 425,2 13,039 331,2
STA4 18,235 463,2 13,039 331,2
STAO 15,668 398,0 14,448 367,0
ST A l 16,062 408,0 14,684 373,0
13 %" STA 2 16,613 422,0 14,684 373,0
STA 3 18,385 467,0 14,684 373,0
STA4 19,881 505,0 14,684 373,0
STAO 18,326 465,5 17,106 434,5
ST A l 18,720 475,5 Г 17,342 440,5
16" STA 2 19,271 489,5 17,342 440,5
STA 3 21,043 534,5 17,342 440,5
STA 4 22,593 572,5 17,342 440,5
STAO 20,984 533,0 19,763 502,0
ST A l 21,377 543,0 20,000 508,0
18 5Л " STA2 21,929 557,0 20,000 508,0
STA3 23,700 602,0 20,000 508,0
STA4 25,196 640,0 20,000 508,0
STAO 22,376 568,4 21,156 537,4
ST A l 22,770 578,4 21,392 543,4
20" STA2 23,321 592,4 21,392 543,4
STA3 25,093 637,4 21,392 543,4
STA4 26,426 675,4 21,392 543,4

STAO 26,426 671,2 25,206 640,2
ST A l 26,820 681,2 25,442 646,2
STA 2 27,371 695,2 25,442 646,2
24"
STA 3 29,143 740,2 25,442 646,2
STA4 30,639 778,2 25,442 646,2

622 __________ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...•
Tabela 5.6 cd.

R ozm iar
Typ łuku średnica łuku ściśniętego łuku
rury
[in] [in] [m m] [in] [mm]
STAO 28,451 722,7 27,231 691,7
ST A l 28,845 732,7 27,467 697,7
26" STA2 29,396 746,7 27,467 697,7
STA3 31,168 791,7 27,467 697,7
STA 4 32,664 829,7 27,467 697,7
STAO 32,501 825,5 31,281 794,5
ST A l 32,895 835,5 31,517 800,5
30" STA2 33,446 849,5 31,517 800,5
STA 3 35,218 894,5 31,517 800,5
STA4 36,714 932,5 31,517 800,5
Tabela 5.7. Wysokość tuku niespawanego, prostego centralizatora firmy Weatherford [16]
STAO ST A l STA2 STA 3 STA 4
[in] 0,965 1,161 1,437 2,303 3,051
[mm] 24,5 29,5 36,5 58,5 77,5
Podwójnie wygięte profile łuków [16]

„Z”
N um er „X ” „Y ” m aksym alna długość złączki
sprężyny grubość łuku w ysokość łuku O parte n a złączce 1" pow yżej
łukow ej rozm iaru rury okładzinow ej
[in] [mm] [in] [mm] [in] [mm]
TR 1 0,171 4,35 0,800 20,32 14% ' 358,8*
TR2 0,171 4,35 1,171 29,74 14 Ув" 358,8*
TR3 0,171 4,35 1,421 36,09 14 Уг 358,8*
TR4 0,171 4,35 2,171 55,14 14% ” ^ 358,8*

‘ oparte na Ув'prześwicie złączki
Uwaga: 1) Wszystkie łuki o szerokości 1 Vi" (38,11 mm)

5 6. Konstrukcje prowadników rur okładzinowych
Tabela 5.8. Niespawane, proste centraiizatory firmy Weatherford - rury wydobywcze [16]
M aksym alna zew nętrzna średnica M inim alna zew nętrzna średnica
Rozm iar łuku ściśniętego łuku
Typłulcu
[in]
[in] [mm] [in] [mm]
STTI 5 ’/ . 130 ЗУв 86
STII 5 '/2 140 3 ‘/2 89

2 Ув"
STIH 7 '/4 184 З'Л 89
STIV 8 У2 216 3 Уг 89
STTI 5% 143 ЗУв 98
STII 6 153 4 10 2
2 %"
STIII 7У, 197 4 10 2
STIV 9 229 4 102
STTI 6% 159 4Уг 114
STII 6% 169 4 5/а 117

3 Й"
STIII 8% 213 4 У. 117
STTV 9 Ув 245 4 Ув 117
*Kiedy luki są całkowicie ściśnięte, rysunki reprezentują największą sztywną średnicę centralizatora
reprezentowaną przez łuk, zawiasę, albo inną część.
Uwaga: centraiizatory STI i STII nie powinny być instalowane nad żadną tuleją
(cyrkulacyjną) rur okładzinowych lub pierścieniu
Dodatkowo możemy wyróżnić centraiizatory dla różnych rozmiarów rur
produkowane przez firmę Davis (tab.5.9)
Tabela 5. 9. Niespawane centraiizatory firmy Davis - wymiary i dane eksploatacyjne [25]
Rozm iar R ozm iar

Średnica łuku S iła w prow adzająca Siła odpychająca
rury otw oru
[in] [in] [in] [mm] [lbf] [kN] [lbf] [kN]
6 7% 180,975 361 16,078 3000+ 13,361+
6 % 7 Ys 180,975 332 14,786 790 3,518

4Уг
6 У2 7 У, 193,675 355 15,811 2070 9,219
7% 9 '/ . 231,775 264 11,758 1040 4,632
6 ‘/4 7% 180,975 175 7,794 650 2,895
6 Уг 7 5/ b 193,675 273 12,159 3000+ 13,361+

5
7 Ув 8% 206,375 190 8,462 1020 4,543
8 Уг 9 У» 244,475 360 16,033 1650 7,349

624 __________ 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...-
Tabela 5.9 cd.
R ozm iar R ozm iar

Średnica łuku Siła w prow adzająca Siła odpychająca
ru ry otw oru
[in] [in] [in] [mm] [Щ [kN] [Ibf] [kN]
IV» 8 5/ b 219,075 240 10,689 650 2,895
8 'A 10% 257,175 520 23,159 1210 5,389

5 'A & Уа 10% 257,175 227 10,110 1310 5,834
9% 11 % 257,175 280 12,470 1180 5,255

12 >/4 13 Ув 346,075 240 10,689 680 3,029
8 Zi 9 Ув 244,475 720 32,067 3000+ 13,361+
1 8% 1 0 '/в 257,175 795 35,407 3000+ 13,361+

9% 11 Ув 295,275 720 32,067 1910 8,507
7% 9% 10% 273,050 550 24,496 1467 6,534

11 11 % 298,450 400 17,815 1470 6,547
8 %
12 '/4 14 Уа 361,950 1120 49,882 1850 8,239
9% 12 % 14 Уа 361,950 1290 57,453 1970 8,774
12% 13% 339,725 511 22,759 2185 9,731
1 0 Уа 13 ‘/z 15% 390,525 645 28,727 1385 6,168

14 Уа 16% 415,925 660 29,395 1290 5,745
14 % 16% 415,925 624 27,791 1411 6,284

11 %
15 ‘/a 17% 441,325 940 41,865 1530 6,814
13 % 17 ‘/ 2 19 482,600 830 36,966 2330 10,377
20 21 % 549,275 844 37,590 1570 6,992
16
22 24% 612,775 1161 51,708 2530 11,268
22 23 % 590,550 2010 89,520 3000+ 13,361+
18%
24 26 Уа 679,450 740 32,958 1850 8,239
24 25 Ув 650,875 1360 60,571 1930 8,596
20
26 28% 714,375 1220 54,336 2200 9,798
Prow adnik niespawany spiralny (Non W eldSpiral Centralizer) - rys. 5.25 [15,
24]
Spiralna konstrukcja sprężyn łukowych prowadnika powoduje osiowe prowadze
nie kolumny. Spiralne ułożenie sprężyn prowadnika wpływa na lepsze oczysz
czanie przestrzeni pierścieniowej. Prawdopodobieństwo powstania zjawiska
tłokowania przy zapuszczaniu kolumny mającej ten typ prowadnika jest mini
malne. W czasie ruchu posuwisto-zwrotnego kolumny rur, sprężyny łukowe pro
5.6. Konstrukcje prowadników rur okładzinowych _ 625
wadnika wytwarzają moment obrotowy, któiy polepsza rozprowadzenie płuczki

i zapew nia dobre jej wyparcie z przestrzeni pierścieniowej.
Rys. 5.25. Prowadnik niespawany, spiralny [20,21,22]
Prowadnik niespawany ustalający (Non W eldPositive Centralizer) - rys. 5.26

Prowadniki te stosowane są również w górnej części orurowania pod więźbą ru
rową, zapewniając współosiowość kolumny w otworze wiertniczym, co ułatwia
instalację oprzyrządowania. Tarcie, które powstaje przy zapuszczaniu kolumny
rur do otworu, a w szczególności do otworów kierunkowych lub otworów o dużej
krzywiźnie, ulega znacznemu zmniejszeniu przy stosowaniu tego typu prowadni
ka wewnątrz poprzedniej kolumny rur.
Konstrukcja sprężyn łukowych ma profil w kształcie litery U dzięki czemu
zapewnia się dobre rozprowadzenie płuczki i zaczynu uszczelniającego w prze
strzeni pierścieniowej [17, 18].
Prowadnik prowadzący kolumnę traconą (Linerpilot) -ry s . 5.27
Prowadnik prowadzący kolumnę traconą stosowany jest w celu osiowego ułożenia
orurowania w sytuacjach wymagających dużych dokładności, szczególnie przy
zapuszczaniu kolumny traconej 5” (127 mm) poprzez kolumnę 7” (177,8 mm).

W takich przypadkach nie zaleca się stosowania typowych prowadników.
Osiowe ułożenie kolumny traconej, ułatwia wypieranie płuczki w prze
strzeni pierścieniowej i pozwala na właściwe ułożenie kolumny, niezależnie od
krzywizny otworu.
Rys. 5.26. Prowadnik niespawany, ustalający [16,22]
Rys. 5.27. Prowadnik prowadzący kolumnę traconą [16,22]

5.7. Metody określania rozmieszczenia centralizatorów 627
Uzbrojenie kolumny rur okładzinowych w prowadniki powinno zapewniać

bezpieczne zapuszczenie kolumny rur na żądaną głębokość. Przy wyborze rodza
ju i typu prowadnika należy uwzględniać:
• właściwości sprężysto-wytrzymałościowe prowadnika maksymalną
średnicę rozprężonego prowadnika,
- stopień zmniejszenia powierzchni przestrzeni pierścieniowej przez pro
wadnik.
Typ, liczbę, umiejscowienie, sposób zamontowania i rozstaw prowadników
rur okładzinowych powinno się określać na podstawie warunków geologiczno-
-technicznych otworu wiertniczego [17, 18, 19,20].
5.7. Metody określania rozmieszczenia

centralizatorów
5.7.1. Postanowienia ogólne

Przedstawione poniżej równania wyprowadzono przyjmując pewne założenia
uważane za wystarczająco dokładne, aby można je było powszechnie stosować.
Możliwe jest korzystanie z bardziej dokładnych metod obliczeń w oparciu o kom
pletne dane otworowe.
W chwili obecnej nie istnieją zalecenia ani wymagania dotyczące zakre
su stopnia niewspółosiowości przy centralizacji rur okładzinowych w otworze.
W większości przypadków stopień niewspółosiowości w przestrzeni pierścienio
wej równy 67% przyjmowany jest jedynie w celu ustanowienia minimalnych wy
magań dotyczących funkcjonowania centralizatorów ze sprężynami łukowymi.
Wartość ta podawana jest jedynie w odniesieniu do centralizatorów ze sprężyna
mi łukowymi przy określaniu minimalnej wielkości siły zgniatającej centralizator
przy tej wielkości stopnia niewspółosiowości. Stopień niewspółosiowości rów
ny 67% nie odpowiada takiej minimalnej dopuszczalnej wielkości tego stopnia
niewspółosiowości, który warunkuje prawidłową centralizację rur w otworze.
W związku powyższym zaleca się, aby przyjmować wielkość stopnia niewspóło
siowości dostosowaną do konkretnych warunków otworowych w oparciu o sta
wiane wymagania i doświadczenie oparte na praktyce inżynierskiej [2,3,5].
Nawet niewielka zmiana nachylenia i/lub azymutu osi otworu, w przypad
ku rur okładzinowych zawieszonych poniżej miejsca tej zmiany, wpływa na wiel
kość stopnia niewspółosiowości oraz na wymagania dotyczące rozmieszczenia
centralizatorów. Obciążenia poziome oddziaływujące na centralizator są wypad
kową dwóch składowych, to jest siły wywołanej ciężarem odcinka rur spoczywa
jących na centralizatorze oraz siły wywołanej ciężarem rozciąganego odcinka rur
zawieszonych poniżej centralizatora.
5.7.1.1.Obliczenia stopnia niewspółosiowości rur [2,3,10]

Wielkość prześwitu w przestrzeni pierścieniowej, przy idealnie współśrodkowym
ustawieniu osi rur i otworu, można obliczyć za pomocą następującego wzoru:
gdzie: la - wielkość prześwitu w przestrzeni pierścieniowej przy idealnie współ

środkowym ustawieniu osi rur i otworu, [m], [cal];
D w—średnica otworu, wyrażona w metrach [cal];
Dp —średnica zewnętrzna rur okładzinowych, [m], [cal].
Wielkość prześwitu w przestrzeni pierścieniowej w miejscu zainstalowania
centralizatora w otworze o danej średnicy oznaczana jest symbolem S ,. Wielkość
prześwitu w miejscu zainstalowania centralizatora określa się na podstawie krzy
wej odkształcenia centralizatora pod wpływem nacisku zmierzonego w otworze
o danej średnicy w zależności od wielkości przyłożonego obciążenia poziomego.
Ponieważ elementy łukowe lub żebra centralizatora sztywnego lub stałe
go nie odkształcają się, zatem wielkość prześwitu w przestrzeni pierścieniowej
w miejscu zainstalowania centralizatora określa się na podstawie znajomości
średnicy łuków lub żeber, w sposób następujący:
S = (5.2)
2
gdzie: Sc —wielkość prześwitu minimalnego w miejscu zainstalowania centrali
zatora, [m] [cal];
D c - średnica zewnętrzna żeber centralizatora stałego lub sztywnego, wy
rażona w metrach [cal].
Prześwit w punkcie ugięcia można obliczyć na podstawie równania (5.3),
w którym uwzględniono ugięcie rur okładzinowych oraz ściśnięcie centralizato
rów w wyniku obciążeń bocznych (rys. 5.28).
ss = sc - s c (5.3)
gdzie: iS - wielkość prześwitu minimalnego w miejscu strzałki ugięcia, wyrażona
w metrach [cal];
Sc - maksymalne ugięcie rur okładzinowych między centralizatorami, wy
rażone w metrach [cal].
Minimalna wielkość prześwitu na odcinku między centralizatorami może
wystąpić w miejscu, w którym ugięcie (<5) rur okładzinowych jest największe lub
w miejscu zainstalowania centralizatorów. Można zatem uważać, że prześwit mi
nimalny (S) na odcinku rur okładzinowych jest to minimalna wielkość prześwitu
w miejscu zainstalowania centralizatorów (Sc) lub prześwit w punkcie ugięcia (Sc).
g.7. Metody określania rozmieszczenia centralizatorów 629
Stopień niewspółosowości (R ) można obliczyć posługując się wzorem:
100 (5.4)
a
gdzie: Rs - stopień niewspółosowości, wyrażony w [m] [cal];

S - wielkość prześwitu, wyrażona w [m] [cal];
/ - wielkość prześwitu w przestrzeni pierścieniowej przy idealnie współ-
środkowym ustawieniu osi rur i otworu, wyrażona w [m] [cal].
1 2 3 4
Rys. 5.28. Obliczenia prześwitu minimalnego rur okładzinowych w otworze [20]:

1 - otwór wiertniczy, 2 - rury okładzinowe (usytuowane idealnie współosiowo z otworem),
3 - rury okładzinowe (ugięte), 4 - centralizator, Dp - średnica zewnętrzna rur okładzinowych,
Dw- średnica otworu, Sc - wielkość prześwitu minimalnego w miejscu zainstalowania
centralizatora, Ss - wielkość prześwitu minimalnego w punkcie ugięcia [19, 21]
5.7.2. Ciężar rur z uwzględnieniem sił wyporności
5.7.2.1. Postanowienia ogólne

Ciężar rur okładzinowych zanurzonych w płynie jest to rzeczywisty ciężar rur
w otworze. Zaleca się uwzględnić gęstość płynów wewnątrz i na zewnątrz rur
oraz ciężar rur w powietrzu podczas określania tego ciężaru.
5.7.2.2. Równania ogólne

Poniżej podano uogólnione równania oparte na modelu Juvkama-Wolda i Baxtera
umożliwiające określenie rzeczywistego ciężaru rur w otworze w sytuacji, gdy
wnętrze rur i przestrzeń pierścieniowa wypełnione są różnymi płynami (o różnych
gęstościach):
Wb= W - f b (5.5)
gdzie: Wb - ciężar jednostkowy rur z uwzględnieniem wyporności, wyrażony

w niutonach na metr (funtach siły na cal);
630 5. Uzbrojenie techniczne, w yposażenie kolumn rur okładzinowych,
W - ciężar jednostkowy rur w powietrzu, wyrażony w niutonach na metr

(funtach siły na cal);
f \ ( \ 2f \
1 -ijL
D,
4 Ps J l D >) l Ps /
fb = (5-6)
.K
D pl у
gdzie: f b - współczynnik wyporności;

D, - średnica wewnętrzna rur okładzinowych, wyrażona w metrach (ca
lach);
Dp - średnica zewnętrzna rur okładzinowych, wyrażona w metrach (ca
lach);
P i —gęstość płynu wewnątrz rur, wyrażona w kilogramach na metr sze
ścienny (funtach masy na galon);
p s —gęstość materiału rur, wyrażona w kilogramach na metr sześcienny
(funtach masy na galon);
Pe —gęstość płynu na zewnątrz rur, wyrażona w kilogramach na metr sze
ścienny (funtach masy na galon).
5.7.2.3. Omówienie
Ciężar rur okładzinowych, w którym uwzględniono siły wyporu, zmienia się
w trakcie zabiegu cementowania. Ponieważ gęstości płynów wewnątrz rur oraz
w przestrzeni pierścieniowej poza rurami zmieniają się, zatem względny ciężar
rur, w którym uwzględniono siły wyporu, uzyska maksymalną wielkość wtedy,
gdy płyn o najwyższej gęstości znajdzie się wewnątrz rur, a wielkość minimalną
wtedy, gdy płyn o największej gęstości wytłoczony zostanie do przestrzeni poza
rurami. Przy obliczeniach rozmieszczenia centralizatorów zaleca się przyjąć cię
żar rur, w którym uwzględniono siły wyporu, co wymaga uwzględnienia ciężarów
płynów wewnątrz i na zewnątrz rur. Obliczone rozmieszczenie centralizatorów
zależeć będzie od ciężarów właściwych płynów używanych podczas zabiegu ce
mentowania. Stopień niewspółosiowości w przestrzeni pierścieniowej zmieniać
się będzie w miarę zmian gęstości płynów w otworze i zaleca się, aby ustalić,
w którym momencie zabiegu cementowania mają być spełnione wymagania do
tyczące jego wielkości oraz przyjąć do obliczeń odpowiedni ciężar rur, w którym
uwzględniono siły wyporu, jakie występują w tym momencie.
5.8. Obliczenia rozmieszczenia centralizatorów
631
5.8. Obliczenia rozmieszczenia centralizatorów

[ 2 , 1 0 ,2 0 ]
5.8.1. Postanowienia ogólne

Podane równania są słuszne przy założeniu, że rury okładzinowe poddawane są
rozciąganiu osiowemu, natomiast nie znajdują zastosowania dla przypadku ko
lumn rur poddanych ściskaniu. W przedstawionych równaniach nie uwzględniono
tzw. efektów brzegowych, to jest warunków panujących w bucie rur, głowicy lub
w wieszaku rur traconych. Podane równania służą do obliczeń wielkości ugię
cia rur okładzinowych między dwoma identycznymi centralizatorami. Obliczenia
obciążeń bocznych oparto na założeniu „modelu elastycznego pręta” i nie wzięto
pod uwagę sztywności rur. Istnieją inne modele, które umożliwiają uwzględnie
nie wpływu ściskania rur na wielkość minimalnego prześwitu oraz wielkość sił
bocznych.
5.8.2. Ugięcie rur okładzinowych rozpatrywane w jednym

wymiarze (1-D) w prostym, nachylonym otworze bez
uwzględnienia rozciągania osiowego
W otworze kierunkowym (nachylonym), w którym nie występują nagłe zmiany
krzywizny, a siły rozciągające lub ściskające rury są pomijalnie małe, wielkość
ugięcia rur w punkcie odpowiadającym największej strzałce ugięcia między dwo
ma centralizatorami można obliczyć posługując się następującym wzorem:
о (Wb - s m e ) f
5 = ^ -------- —
J (5.7)
384 E - I
gdzie: d - maksymalne ugięcie rur na odcinku pomiędzy centralizatorami, wy
rażone w metrach [cal];
Wb - ciężar jednostkowy rur z uwzględnieniem wyporności, wyrażony
w niutonach na metr (funtach siły na cal);
в - kąt nachylenia otworu, wyrażony w stopniach;
4 - odległość między centralizatorami, wyrażona w [m] [cal];
E - moduł sprężystości materiału rur, wyrażony w niutonach na metr kwa
dratowy (fontach siły na cal kwadratowy);
I - moment bezwładności przekroju rur okładzinowych, wyrażony w [m4]
[cal4].
Obciążenie boczne odcinka rur okładzinowych o długości (lc) można obli
czyć w sposób następujący:
F , = W b- l ~ s m q (5.8)
gdzie: F x- je s t to obciążen ie boczne w yrażone w niutonach (funtach siły).

632 . 5. Uzbrojenie techniczne, wyposażenie kolumn rur okładzinowych, ...■
5.8.3. Ugięcie rur okładzinowych poddanych rozciąganiu,

rozpatrywane w jednym wymiarze (1-D) w prostym,
nachylonym otworze
W równaniu (5.9) uwzględniono wpływ rozciągania i może być ono zastosowane
do określenia maksymalnego ugięcia rur w otworze nachylonym, w którym nie
występują nagłe zmiany krzywizny ani kierunku.
(Wb -sme)lę f 24 V fi1 //•c o sh jU -^

5=- (5.9)
Ш Е-І sinh ц
E dL (5.10)
4E - I
gdzie: Ft —rzeczywista wielkość siły rozciągającej poniżej centralizatora, wyrażo

na w niutonach (funtach siły).
5.8.4, Ugięcie rur okładzinowych w otworze, rozpatrywane

w dwóch wymiarach (2-D)
Ugięcie rur na odcinku otworu o stałej krzywiźnie w płaszczyźnie pionowej, roz
patrywane w dwóch wymiarach, można obliczyć posługując się wzorem:
Wb -sin# + — [Ґ
24 /и ц ■cosh fi - ц
(5.11)
384E - l H4; 2 sinh/i /
gdzie: в - średnie nachylenie otworu między dwoma centralizatorami, wyrażone

w stopniach;
r —promień krzywizny otworu,
і у / с3 V 2 4 V fi1 j u c o s h [ i - fj.
5= (5.12)
3&4E ■I / j Ą Jl 2 sinh^z
Rozpatrując dwa wymiary oraz zakładając spadek nachylenia otworu, siły

boczne można wyrazić wzorem:
Fl ~Wb -lc - sin 0 + 2 Ft ■sin | (5.13)
gdzie: /? —sumaryczna wielkość zmiany kąta między centralizatorami, wyrażona

w stopniach. Rozpatrując dwa wymiary (2D) oraz zakładając wzrost
nachylenia otworu, siły boczne można wyrazić wzorem:
5.8. Obliczenia rozmieszczenia centralizatorów 633
F, = Wb -lc -sine - 2 F r sm ^- (5.14)
5.8.5. Ugięcie rur w otworze rozpatrywane w trójosiowym

stanie odkształceń (3-D)
Ugięcie rur w otworze, połączone ze zmianą nachylenia i azymutu, można obli
czyć posługując się zależnością wyprowadzoną przez Juvkama-Wolda i Wu [5].
Równanie (5.15) wykorzystywane jest do obliczeń wielkości obciążeń bocznych
działających na odcinek rur okładzinowych (Z.) w płaszczyźnie wyznaczonej
przez punkty nagłych zmian nachylenia otworu, którego nachylenie maleje wraz
ze wzrostem mierzonej głębokości. Równanie (5.16) używane jest do obliczeń
wielkości obciążeń bocznych działających na odcinek rur okładzinowych (/.)
w otworze, którego nachylenie rośnie wraz ze wzrostem mierzonej głębokości
[19,21,22,23].
(5.15)
(5.16)
(5.17)
)3 = cos 1[cos 0, cos в2 + sin sin 92 cos [ф2 —ф1)] (5.18)
(5.19)
(5.20)
F^-l] Г24 V ^s2 jU-cosh p —p

(5.21)
3 8 4 £ '- / j ( / J [ 2 sinh/i
(5.22)
5.9. Niektóre przypadki uszkodzenia prowadników

podczas zapuszczania kolumny rur
okładzinowych
Utrzymanie kolumny rur okładzinowych w stałej odległości od ściany otworu
wiertniczego w celu utworzenia szczelnego pierścienia o jednakowej grubości
z kamienia uszczelniającego jest główną funkcją prowadnika, lecz musi on być
również tak zaprojektowany i skonstruowany, aby wytrzymywał działanie zmien
nych obciążeń. Prowadnik powinien być wystarczająco sztywny, aby umożliwił
współosiowe ustawienie rur okładzinowych w otworze wiertniczym, a równo
cześnie dostatecznie elastyczny aby przejść przez przewężenia znajdujące się
w otworze.
Przydatność prowadników do zbrojenia kolumn rur okładzinowych okre
ślać można na podstawie:
• badań określonych normą АРІ,
• prób niszczących nie uwzględnionych tą normą, a przeprowadzanych
za pomocą stanowisk badawczych symulujących warunki występujące
w otworze wiertniczym.
Próby niszczące wykonywane na prowadnikach prowadzą do jednego z trzech
możliwych do wystąpienia stanów;
• odkształcenie,
• poważne uszkodzenie,
■ całkowite zniszczenie.
Jedynym dopuszczalnym stanem prowadnika jest odkształcenie, gdyż dwa
pozostałe powodują pozostawienie części prowadników w otworze wiertniczym.
Prowadniki w trakcie zapuszczania lub wyciągania kolumny rur okładzi
nowych z otworu wiertniczego, oprócz określonych zgodnie z wymaganiami nor
mowymi jego parametrów tzn. siły odpychającej RF oraz wprowadzającej SF,
narażone są dodatkowo w pewnych przypadkach na działanie następujących sił:
• Siły ściskającej wzdłużnej w warunkach ograniczonych możliwości
odkształcenia poprzecznego (Longitudinal Compression —Confined).
Jeżeli prowadnik zawiesi się na jakiejś przeszkodzie w trakcie zapusz
czania lub wyciągania kolumny rur okładzinowych, lub na bucie po
przecznej kolumny rur, przy równocześnie normalnej średnicy otworu,
to będzie on podlegał działaniu dużych naprężeń ściskających.
• Siły ściskającej wzdłużnej w warunkach bez ograniczenia możliwo
ści odkształcenia poprzecznego (Longitudinal Compression - Uncon-
fined).
Jeżeli kolumna rur okładzinowych ma być wyjęta z otworu wiertnicze
go, a prowadząca krawędź obejmy (kołnierza) prowadnika zawiesi się
Literatura 635
w dolnej części poprzedniej kolumny, przy powiększonej średnicy

otworu, zachodzi wówczas ściskanie wzdłużne bez ograniczenia od
kształceń poprzecznych. Sytuacja taka może spowodować uszkodzenie
prowadnika.
• Siły rozciągającej wzdłużnej (Longitudinal Tension).
Przy zapuszczeniu kolumny rur okładzinowych do otworu prowadnik
może napotkać pewne interwały, w lctóiych występują przeszkody lub
zmniejszone średnice otworu. Może wówczas dojść do zawieszenia się
krawędzi obejmy (kołnierza) prowadnika. W wyniku zaistniałej sytuacji
będą działały siły rozciągające, które będą starały się rozerwać prowad
nik.
• Siły spęczającej obejmę kołnierza prow adnika (Stretching Certfrali-
zer Collar').
Przy zapuszczaniu lub wyciąganiu kolumny rur okładzinowych prowadnik
może być spęczony na złączu rur okładzinowych. Konstrukcja obejmy i zawiasów
prowadnika musi być wystarczająco silna, aby wytrzymać powstałe naprężenia
i chronić go przed zniszczeniem [1,11,12,24]
Literatura
1. Aadnoy B.S., Cooper I., Miska S. Z., Mitchell R. F.: Advanced drilling and well technology.Society of
Petroleum Engineers. 2009.
2. АРІ Specification for Casing Centralizers. АРІ Std. 10D, 2-nd Edition, February 1973.
3. Cementing program, Weatherford, Houston, 1972.
4. Cementing Technology. Dowell Schlumberger; Nova Communications Ltd., London.1984.
5. Dowell Schhimberger: Cementing Technology, London 1984.
6. Gonet A., Stryczek S., Rzyczniak M.: Projektowanie otworow wiertniczych. Zadania z rozwiązaniami.
Wydawnictwa AGH. Kraków 1996.
7. Habrat S., Raczkowski J., Zawada S.: Technika i technologia cementowań w wiertnictwie. Wydawnictwo
Geologiczne. Warszawa 1980.
8. Halliburton cementing. Tables.Halliburton Company 1999.
9. Instrukcja rurowania i cementowania otworów wiertniczych. PGNiG, Warszawa 2006.
10. ISO 10427 -2 Petroleum and natural gas Industries. Equipment for well cementing. Part 2: Centralizer
placemrnt and stop-collar testing. 2004.
31. Literatura.
12. Miska S.> Stryczek S.: Projektowanie otworów wiertniczych. Część I. Skrypty Uczelniane nr. 755 AGH.
Kraków. 2980.
13. Mitchel R.F., Miska S.Z: Fundamentals of drilling engineering. Society of Petroleum Engineers. SPEText-
book Series voi. 12.2011.
14. Nelson E. B. „Well Cementing” Schhimberger Educational Service, Houston, Teksas, USA, 1990
15. Nelson E. B. Cementowanie otworów wiertniczych. Warszawa 1993 (tłumaczenie z jeżyka angielskiego)
16. N on-W eld Centralizers S piral — W eatherford H ouston, 1972.
17. N on-W ełd C entralizers Straight - W eatherford, H ouston, 1973.
18. Products and Services Catalog, Weatherford TX. 1985.
19. Products and Services Catalog. W eatherford, H ouston, 1973.
20. Sales and Service Catalog. Halliburton servicec. Duncan. OK. 1985
21. Specification for Bow - spring casing centralizers. АРІ Specification 10D(SPEC 10D). Fourth edition.
January 1. 1991.
22. Stresses o n a centralizer. W eatherford, H ouston, 1972.
23. Stryczek S., Fugiel K.: Dobór typów prowadników rur okładzinowych w zależności od warunków geolo-
giczno-technicznych otworu wiertniczego. Technika Poszukiwań Geologicznych, zeszyt nr 1.1977.
24. Szostak L . , Chrząszcz W., Wiśniowski R., Ziaja J/. Technologia cementowania. Nafta & Gaz Biznes. Kra
ków. 1999.
25. Weatherford Cementing Products. Mechanical cementing products. 1999.
26. Davis Cementing Enhancement Devices https://www.f-e-t.com/images/uploads/data-sheets/cemenhance.
p d f( 15.10.2015г.).
27. Davis & Lynch Eąuipment Catalog Cementing & Casing Accessories Enhancement Devices https://www.
f-e-t.com/images/uploads/data-sheets/FET__DavisCatalog_092313.pdf (15.10.2015r.),
28. Halliburton RTTS® Retrievable Packer Specifications http://www.halIiburton.com/public/tttcp/contents/
Data_Sheets/web/H/H08344.pdf (15.10.2015г.).
29. Weil Control Asia Pacific - Conference & Exhibition http://www.iadc.org/conferences/WC9/Maurilio%20
Solano.pdf (15.10.2015r.).
30. World Oil Tools Inc. Global HQ http://www.worldoiItools.com/exteraal_casing_packers.htm (15.10.2015r.).
Rozdział 6
Technologia płuczek wiertniczych
Danuta Bielewicz\ Alfons Dudek2, Andrzej Goc3, Zdzisław Herman4
6.1. Zadania płuczek wiertniczych

Płuczka wiertnicza wywiera istotny wpływ na wszystkie operacje technologiczne
w czasie wiercenia otworów i dowiercania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego.
Płuczka wiertnicza w otworze powinna spełniać zadania, które mają związek z jej
określonymi właściwościami. Wyróżnia się następujące zadania płuczek [1,4,12]:
• oczyszczanie dna otworu ze zwiercin i ich transport na powierzchnię,
• równoważenie ciśnienia górotworu i kontrola ciśnienia złożowego,
• utrzymywanie komponentów płuczki i zwiercin w stanie zawieszenia
w czasie przerw w krążeniu płuczki i łatwe oddzielanie zwiercin w syste
mie oczyszczania,
• minimalizacja uszkodzenia przepuszczalności złóż produktywnych
w strefie przyotworowej i zabezpieczenie prawidłowej ochrony złoża,
• utrzymanie stabilności ściany otworu,
• chłodzenie, smarowanie (i wpływ na obniżenie ciężaru przewodu wiert
niczego na skutek siły wyporności),
• przenoszenie energii hydraulicznej na dno otworu,
• kontrola korozji,
• przyczynianie się do skutecznego cementowania oraz udostępnienia
złoża,
• minimalizowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne.
' Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie

2 Polski Serwis Płynów wiertniczych Sp. z o.o. Krosno
3 PGNiG S.A. Odz.Zielona Góra
4 Instytut Nafty i Gazu Kraków
638 6. Technologia płuczek wiertniczych
6.1.1. Oczyszczanie dna otworu ze zwiercin i ich transport

na powierzchnię
Jednym z najważniejszych zadań płuczki wiertniczej w trakcie wiercenia otworu
jest oczyszczanie dna otworu i wynoszenie zwiercin. Oczyszczanie dna otworu
jest funkcją wielkości, kształtu i gęstości zwiercin w odniesieniu do prędkości
wiercenia, prędkości obrotowej przewodu wiertniczego oraz parametrów Teolo
gicznych, gęstości i prędkości przepływu płuczki wiertniczej w przestrzeni pier
ścieniowej. Wysoka prędkość przepływu płuczki wiertniczej zapewnia dobre
wynoszenie zwiercin. Wysoką prędkość przepływu uzyskuje się przy przepływie
turbulentnym, który jednakże w określonych warunkach geologicznych może być
przyczyną problemów w otworze. Oczyszczanie otworów kierunkowych o dużym
kącie nachylenia i otworów poziomych jest trudniejsze niż otworów pionowych.
Zwierciny osadzają się prostopadle do kierunku przepływu na dolnej części ścia
ny otworu tworząc zasypy (efekt Boycotta). Dla poprawy wynoszenia zwiercin
stosowane są w takich otworach dwa sposoby:
• użycie płuczek tzw. „rozrzedzanych ścinaniem” o dużej lepkości przy
nisldch prędkościach ścinania (duże wartości odczytów z Fanna przy
3 i 6 obr/min), które zapewniają przepływ laminamy: tego rodzaju
płuczki i charakter przepływu zapobiega opadaniu zwiercin i erozji.
• użycie płuczek charakteryzujących się niskimi lepkościami, które za
pewniają przepływ turbulentny; duża prędkość przepływu zapobiega
opadaniu zwiercin; jednakże przy przerwaniu krążenia nastąpi szybkie
ich opadanie.
6.1.2. Równoważenie ciśnienia górotworu i kontrola

ciśnienia złożowego
Kontrola ciśnienia złożowego oznacza stworzenie w otworze warunków, przy
których nie będzie nagłego dopływu cieczy złożowej do otworu. W niektórych
rejonach geologicznych np. silnej aktywności tektonicznej, w warstwach słabo
zwięzłych ciśnienie hydrostatyczne może być czynnikiem stabilizującym ścianę
otworu. W otworach o dużym kącie nachylenia i w otworach horyzontalnych sta
bilność ściany otworu jest zagrożona w większym stopniu i również może być
kontrolowana przez wywieranie odpowiedniego ciśnienia hydrostatycznego. For
macje o anomalnie nisldch ciśnieniach są przewiercane z użyciem takich pły
nów jak powietrze, gaz, mgła, piana, płuczki aeryzowane. Gęstość płuczki do
wiercenia w określonych warunkach geologicznych powinna być tak dobrana aby
zapewniać kontrolę ciśnienia złożowego (min.) i nie powodować szczelinowania
złoża (max.). W praktyce gęstość płuczki powinna być uwarunkowana zachowa
niem stabilności ściany otworu z kontrolą ciśnienia złożowego.
6.1 Zadania płuczek wiertniczych 639
6 .1 .3 . Utrzymywanie komponentów płuczki i zwiercin

w stanie zawieszenia w czasie przerw w krążeniu
płuczki i łatwe oddzielanie zwiercin w systemie
oczyszczania
Płuczki muszą posiadać właściwości utrzymania w stanie zawieszenia jej składni
ków: materiałów obciążających, dodatków regulujących jej parametry w różnych
warunkach, a ponadto utrzymywać w stanie zawieszenia w warunkach statycz
nych zwierciny, aby nie spowodować zasypywania świdra lub powstania zasypów
w otworach kierunkowych i poziomych.
6.1.4. Minimalizacja uszkodzenia przepuszczalności złóż

produktywnych w strefie przyotworowej
i zabezpieczenie prawidłowej ochrony złoża
Ochrona przepuszczalności złoża w strefie przyotworowej ma na celu zachowanie
zdolności cieczy złożowej do przepływu przez skały porowate w tej strefie. Nieod
powiednia płuczka przy dużym ciśnieniu w otworze może spowodować inwazję
filtratu o znacznym zasięgu w złoże oraz powstanie grubego osadu filtracyjnego
na ścianie otworu. W przypadku dowiercania złoża o dużej przepuszczalności dla
jego ochrony do płuczki dodaje się blolcatory nieorganiczne (np. węglan wapnia)
i organiczne, (np. niemodyfilcowana celuloza itp.). Wielkość cząstek blokatorów
określana jest w takim przypadku jako 1/3 (wg Bakova) największej średnicy por.
Zj awislca prowadzące do uszkodzenia złoża mogą być natury chemicznej wywoła
ne przez płuczkę wiertniczą lub ciecz do wywołania produkcji, lub mechanicznej
spowodowane metodą udostępniania złoża. Najczęściej spotykane mechanizmy
powodujące uszkodzenie złoża to:
• zatykanie cząstkami stałymi por skały przepuszczalnej,
• pęcznienie lepiszcza ilastego,
• powstanie stałych produktów reakcji filtratu i cieczy złożowych oraz
cieczy do wywołania produkcji (solanki, kwasy itp.) i cieczy złożowych,
• powstawanie emulsji: filtrat - węglowodory.
Metoda udostępniania złoża decyduje jaki stopień jego ochrony jest wy
magany. Np. jeśli otwór jest orarowany i zacementowany stosuje się perforację
w celu udostępniania złoża Wówczas wydajność z odwiertu będzie wysoka mimo
uszkodzenia strefy przyotworowej.
Jeśli np. otwór poziomy jest dowiercany jedną z metod „open-hole ” wyma
gana jest płuczka typu „drill-in ”. Ponieważ uszkodzenie złoża może być tak duże,
że uniemożliwi całkowicie dopływ cieczy złożowej. Wybór płynu do dowiercania
powinien być przeprowadzony każdorazowo w oparciu o badania laboratoryjne
na rdzeniach z danego rejonu.
Właściwa ocena złoża jest zasadniczym celem wierceń zwłaszcza wierceń

eksploatacyjnych. Zarówno warunki geologiczne jak również parametry techno
logiczne oraz zjawiska fizyko-chemiczne zachodzące na kontakcie płuczka-złoże
mogą wpływać na jego prawidłową ocenę.
Informacje te są zapisywane w dzienniku płuczkowym obok litologii, pręd
kości wiercenia, wydzielania się gazu, plam ropy na zwiercinach czy innych para
metrów geologicznych i wiertniczych.
Bezawaryjny przebieg pomiarów przy zastosowaniu przyrządów pomiaro
wych na kablu zapewnia m.in. odpowiednia gęstość płuczki i cienki osad iłowy
oraz utrzymywanie nominalnej średnicy otworu.
6.1.5. Utrzymanie stabilności ściany otworu

Czynniki wpływające na stabilność ściany otworu można podzielić na:
• fizyko-mechaniczne; ciśnienie hydrostatyczne (gęstość płuczki), cha
rakter przepływu w przestrzeni pierścieniowej,
• fizykochemiczne - związane z wykorzystaniem zjawisk fizykoche-
-micznych:
- inhibicja hydratacji skał ilastych jonowa i polimerowa (wymiana
jonów i kapsułujące działanie polimerów),
- zatykanie mikroszczelin i uszczelnianie ściany przez asfalt, gilsonit
w celu redukcji filtracji,
- dobór aktywności fazy wodnej w płuczkach olejowych w celu „od
wodnienia” skał ilastych (zjawisko osmozy).
Formacje, w których istnieje największe zagrożenie wystąpienia niestabil
ności ściany to:
• łupki sypliwe (obwały, zasypy itp.),
• słabo scementowane piaskowce (erozja),
• iły (pęcznienie, zaciskanie).
W zależności od rodzaju przewiercanych skał należy podjąć przedsięwzię
cia uwzględniające zarówno oddziaływanie mechaniczne jak i chemiczne. W ska
łach ilastych niejednokrotnie podniesienie gęstości płuczki i/albo użycie płuczki
o podwójnym systemie inhibicji eliminuje problem niestabilności, zaś w słabo
scementowanych piaskowcach zastosowanie programu hydraulicznego o łagod
niejszym charakterze przepływu.
Do przewiercania skał ilastych najbardziej ulegających hydratacji w celu
uniknięcia problemu celowym jest użycie płuczek olejowych lub płuczek na
osnowie olejów syntetycznych z regulowaną aktywnością.
6.1. Zadania płuczek wiertniczych 641
6.1.6. Chłodzenie, smarowanie (i wpływ na obniżenie

ciężaru przewodu wiertniczego na skutek siły
wyporności)
W czasie pracy świdra wydziela się ciepło, które jest odprowadzane przez stru
mień krążącej płuczki. Ponadto krążąca płuczka działa jako czynnik smarny.
Dzięki działaniu chłodzącemu i smarnemu płuczki świdry, silniki wgłębne i prze
wód wiertniczy zużywają się wolniej niż w przypadku braku tych oddziaływań.
Sm am ość określonej płuczki oznaczona jest przez współczynnik tarcia. Najlep
szy efekt smarowania uzyskuje się przy użyciu płuczek olejowych i płuczek na
osnow ie olejów syntetycznych. W płuczkach na osnowie wodnej ich smamość
poprawia się przez dodatek środków smarnych, natomiast najmniejszą zdolnością
chłodzenia i smarowania charakteryzują się płuczki powietrzne i gazowe. Obja
wami zbyt małego smarowania jest wzrost momentu obrotowego i tarcia, duże zu
życie narzędzi i objawy działania cieplnego na przewód wiertniczy. Aczkolwiek
należy mieć na uwadze, że mogą to być skutki oblepiania świdra, wrębu w otwo
rze czy niedostatecznego oczyszczania. Płuczka wiertnicza zgodnie z prawem
Archimedesa przyczynia się do obniżenia ciężaru przewodu czy rur okładzino
wych zawieszonych na haku na skutek oddziaływania sił wyporności.
6.1.7. Przenoszenie energii hydraulicznej na dno otworu

Energia hydrauliczna dostarczana do otworu wiertniczego powinna zapewniać
maksymalną prędkość wiercenia przy jednoczesnym dobrym usuwaniu zwier
cin z jego dna. Płuczka wiertnicza dostarcza energii dla pracy silnika wgłębnego,
a także pozwala na przeprowadzenie niezbędnych pomiarów w otworze i ich reje
strację w czasie wiercenia. Programy hydrauliczne bazują na takim doborze wiel
kości dysz świdra aby wykorzystać maksimum mocy hydraulicznej na świdrze
przy wykorzystaniu parametrów pomp płuczkowych (ciśnienia, wydatku).
6.1.8. Kontrola korozji

Elementy przewodu wiertniczego, rury okładzinowe i urządzenia napowierzch-
niowe mające kontakt z płuczką wiertniczą narażone są na różne rodzaje korozji.
Gazy rozpuszczalne w płuczce takie jak tlen, dwutlenek węgla i siarkowodór oraz
sole wywołują bardzo poważne problemy związane z korozją. Generalnie można
powiedzieć, że niskie pH przyczynia się do przyspieszenia korozji. Najmniej ko
rozyjne są płuczki olejowe. Z płuczek na osnowie wodnej płuczka o wysokim pH
charakteryzuje się najniższym stopniem korozyjności. Dużą korozję wywołują
płuczki zasolone, a także płuczki aeryzowane i pianowe. W celu ochrony przed
korozją do płuczek dodaje się środki wiążące tlen lub inhibitory korozji.
6.1.9. Przyczynianie się do skutecznego cementowania

oraz udostępnienia złoża
Płuczka wiertnicza powinna w zakresie swoich oddziaływań —przed zabiegiem
cementowania —charakteryzować się niską lepkością i wytrzymałością struktu
ralną aby podlegać łatwemu wytłoczeniu przez ciecz wyprzedzającą zaczyn ce
mentowy (bufor).
6.1.10. Minimalizowanie szkodliwego oddziaływania na

środowisko naturalne
Po wykonaniu swoich zadań płuczka wiertnicza staje się przynajmniej częściowo
produktem odpadowym, który musi być składowany zgodnie z przepisami ochro
ny środowiska. W większości krajów istnieją odpowiednie regulacje dla odpa
dów wiertniczych. Różnicują one przepisy dotyczące płuczek na osnowie wodnej
i płuczek na osnowie olejów, w tym syntetycznych. Przepisy w poszczególnych
krajach uwzględniają lokalizację otworu (na morzu lub na lądzie), wielkość opa
dów atmosfejycznych, zagęszczenie ludności, a także głębokość miejsca składo
wania, wody podziemne, lokalną faunę i florę itp.
Obecnie coraz częściej instaluje się tzw. stacje regeneracji płuczek, które
pozwalają na odzysk znacznej objętości używanej płuczki i powtórne jej zastoso
wanie oraz zminimalizowanie odpadów.
6.2. Parametry płuczek wiertniczych i przyrządy do

ich pomiaru
Znajomość parametrów płuczek wiertniczych i sposobów ich oznaczania ma pod
stawowe znaczenie dla prawidłowego przebiegu wiercenia. Właściwości płuczek
wiertniczych decydują o stabilności ściany otworu wiertniczego oraz o skuteczno
ści ochrony strefy przyotworowej skał zbiornikowych. Najczęściej oznaczanymi
parametrami płuczek wiertniczych są: gęstość, właściwości reologiczne (lepkość
pozorna, lepkość plastyczna, granica płynięcia wytrzymałość strukturalna), filtra
cja, grubość osadu filtracyjnego oraz pH (tab. 6.1). W miarę potrzeb, wykonuje
się inne pomiary jak: oznaczanie zawartości fazy stałej i ciekłej, oznaczenie ak
tywnych części bentonitu oraz oznaczanie pierwiastków i związków w płuczkach
wiertniczych i filtratach metodami chemicznymi (tab. 6.1a). Procedury oznacza
nia pierwiastków i związków chemicznych są niekiedy złożone i wymagają spe
cjalistycznej aparatury do wykonywania analiz. Metodyki badawcze podawane są
zazwyczaj w poradnikach inżyniera płuczkowego [14,15].
6.2. Parametry płuczek wiertniczych i przyrządy do ich pomiaru
Tabela 6.1. Zestawienie podstawowych parametrów płuczki wiertniczej i przyrządów do ich

pomiaru [oprać, własne]
L.p. Parametr Przyrząd Jednostki Uwagi
1. Gęstość waga Baroid
1500/1000
umowna lejek Marsha s
woda = 27s/1000 ml
Lepkość
2.
plastyczna i]p = ©600 - 0300, [mPa.s]
lepkościomierz
pozorna tfg—©600/2 [mPa.s]
obrotowy typu
Granica Fann
3. YP = 0,4788(0300 - r\p), [Pa]
płynięcia
I - (po 10" przy ©3) 0,4788, [Pa]

lepkościomierz
Wytrzymałość II - (po 10' przy 03) 0,4788, [Pa]
4. obrotowy typu
strukturalna I - 10" 1 1-10’ skala 1,5 -30 [N/m2]
Farm Szirometr
~ 3 -6 0 [lb /1 0 0 ft2]
standardowa prasa
cm3/30 min/0,7 MPa
filtracyjna АРІ
5. Filtracja wy sokotemp eraturo w a cm3/30 min przy podwyższonej
wysokociśnieniowa temperaturze i/lub podwyższonym
prasa filtracyjna HTN ciśnieniu
aparat do pomiaru
Grubość osadu
6. grubości osadu [mm]
filtracyjnego
filtracyjnego
Zawartość Zestaw do pomiaru

7. {%] zawartość piasku
piasku zawartości piasku
Zawartość fazy retorta typu

8. {%] zawartość fazy stałej
stałej Fann Ministiłl
metoda
Stężenie jonów 1-14 paski pomiarowe
kolorymetryczna
9. wodorowych
(pH) metoda elektroda*
1-14
potecjometryczna pomiarowa
Tabela 6.1 a. Zestawienie podstawowych oznaczeń analitycznych płuczki wiertniczej [oprać,

własnej
L.p. Parametr Jednostki
1. Oznaczanie aktywnych części bentonitu [kg/m3]
2 Oznaczenie zawartości jonów СУ [mg/l]
3 Oznaczenie zawartości jonów K+ [mg/l]
4 Oznaczenie zawartości jonówCa2* [mg/l]
5 Oznaczenie zawartości jonów Mg2+ [mg/l]

Tabela 6.1 a cd.
L.p. Parametr Jednostki
6 Oznaczenie zawartości gipsu (jonów S 04') [mg/l]
7 Oznaczenie zawartości PHPA [kg/m3]
8 Oznaczenie zawartości H-,S [mg/l]
9 Oznaczenie alkaliczności filtratu Pf i Mf Ilość ml 0,02 n H ,S04
6.3. Podstawowe procedury badania płynów

wiertniczych
Praktycznie wszelkie prace związane z wierceniem otworów wiertniczych, rekon
strukcją, czy likwidacją odwiertów wymagają zastosowania płynu wiertniczego
(płuczki, solanki, wody). Ponieważ „Poradnik inżyniera wiertnika” pisany jest dla
szerokiego grona inżynierów nie tylko specjalistów płuczkowych, dlatego celem
tego rozdziału jest przybliżenie procedur wykonania podstawowych pomiarów
płynu wiertniczego, które to w razie potrzeby mogliby samodzielnie wykonać
specjaliści wiertnicy bez konieczności angażowania inżyniera płuczkowego.
Rozdział ten powstał na podstawie Normy Branżowej BN-90/1785-01. Opisane
podstawowe pomiary płynu wiertniczego mogą wykonywać osoby niepracujące
w serwisie płuczkowym. Większość pomiarów parametrów płuczki wiertniczej
opisano szczegółowo w normie PN-EN ISO 10414-1:2012. Inne nie wymienio
ne procedury ww. normie, na przykład pomiar zawartości PHPA, czy lepkości
LSRV (Low ShearRate Yiscosity) zamieszczone są w poradnikach płuczkowych,
przy których wykonaniu i interpretacji wyników wymagane jest doświadczenie
[2,5,7,13,14,15].
6.3.1. Pomiar parametrów technologicznych

Oznaczanie gęstości płynu wiertniczego
Pomiar gęstości płynu wiertniczego wykonujemy przy pomocy wagi płuczkowej
typu Baroid (rys.6.1). Waga ta składa się z ramienia gdzie z jednej strony znajduje
się naczynie na płuczkę z pokrywką, a z drugiej strony pojemnik kalibracyjny
na śrut. Ramię wagi jest zaopatrzone w przesuwany ciężarek i jest wyskalowane
najczęściej w g/cm3w przedziale 0,8 - 2,75 i w funtach na galon [lbs/gal] w prze
dziale 6 ,5 —23.
Wykonanie pomiaru.
• Ustawić podstawę pod wagę płuczkową na równej, poziomej powierzchni.
• Napełnić pojemnik płynem wiertniczym (zaczynem cementowym) do
pełna.
6.3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych 645
• Nałożyć pokrywę i lekko nią obracając docisnąć, usunąć nadmiar płynu

wiertniczego, który powinien wypływać przez otwór w pokrywie.
• Przemyć wagę zamykając palcem otwór w pokrywie i wytrzeć do sucha.
• Umieścić wagę na podstawie i przesunąć ciężarek na ramieniu do osią
gnięcia centralnego położenia banieczki powietrza w libelce.
• Odczytać gęstość płynu ze skali umieszczonej na ramieniu wagi z do
kładnością do 0,01 g/cm3.
• Umyć i wysuszyć wagę po każdym użyciu, zwłaszcza libelkę.
Uwaga: Należy zwrócić uwagę na spienienie płynu wiertniczego, który
przed pomiarem należy odgazować przez długotrwałe delikatne mieszanie lub
przez dodanie środka przeciwpiennego.
Rys. 6.1. Waga płuczkowa typu Baroid [fot. K Haładyna]
Sprawdzanie wagi. Sprawdzanie wagi należy przeprowadzać przy użyciu

wody (najlepiej destylowanej), która jest wzorcem uniwersalnym w temperaturze
20 ± 5°C. Napełnić pojemnik wodą i ustawić ciężarek na l,00g/cm3. Jeżeli waga
wskazuje gęstość różną od l,00g/cm3, dodać lub usunąć śrut ołowiany z pojemni
ka kalibracyjnego. Sprawdzenia poprawności pomiarów gęstości należy dokony
wać okresowo, w zależności od potrzeb.
Oznaczanie lepkości umownej płynu wiertniczego przy pomocy lejka Marsha
Pomiaru lepkości umownej płynu wiertniczego dokonuje się przy pomocy lejka
Marsha (lys. 6.2). Pomiar polega na mierzeniu czasu wypływu 1000 cm3 płynu
wiertniczego przy napełnieniu lejka płynem o objętości 1500 cm3 wlewanym przez
sitko.
Rys. 6.2. Lejek Marsha [fot. K Haładyna]
Oznaczanie parametrów Teologicznych płynu wiertniczego za pomocą lepko

ściomierza typu Fann
Pomiaru parametrów Teologicznych płynu wiertniczego dokonujemy przy po
mocy lepkościomierza (wiskozymetru) typu Fann o dwóch (600 i 300 obr./min)
lub sześciu (600, 300, 200, 100 6 i 3 obr/min) zakresach prędkości obrotowych
(rys.6.3). Pomiar polega na mierzeniu wielkości skręcenia sprężyny w układzie
dwóch cylindrów, przy czym cylinder zewnętrzny (rotor) jest obracany ze stałą
prędkością obrotową. W trakcie obrotu cylinder zewnętrzny wytwarza moment,
który przekazywany jest do cylindra wewnętrznego (boba).
Wykonanie pomiaru parametrów reologicznych płynu wiertniczego:
• Założyć cylinder wewnętrzny (bob), a następnie przykręcić cylinder ze
wnętrzny (rotor).
• Do pojemnika wlać płyn do zaznaczonej kreski.
■ Następnie wprowadzić do pojemnika z płynem cylinder zewnętrzny
(rotor) z cylindrem wewnętrznym (bobem) do zaznaczonej kreski na
rotorze.
• Włączyć przyrząd przy przekładni nastawionej na 600 obr/min, pocze
kać aż ustabilizuje się wskazanie, zapisać wartość wychylenia, prze
łączyć na następną prędkość obrotową, poczekać aż ustabilizuje się
wskazanie, zapisać wartość wychylenia, dokonać następnych pomiarów
w analogiczny sposób.
Zmiany przełożenia przekładni dokonujemy tylko podczas pracy silnika.
Mierzone parametry oznaczyć w następujący sposób:
• Lepkość pozorna; wskazanie przy 600 obr/min podzielone przez 2; war
tość wyrażona w [cP] = wartości w [mPa-s]
6.3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych ____ . 647
• Lepkość plastyczna; wskazanie przy 600 obr/min minus wskazanie przy

300 obr/min; wartość wyrażona w [cP] równa się wartość w [mPas],
• Granica płynięcia; wskazanie przy 300 obr/min minus lepkość plastycz
na; wartość wyrażona w [lb/100ft2]. Aby otrzymać wartość granicy pły
nięcia w [Pa] należy wartość wyrażoną w [lb/100ft2] pomnożyć przez
0,4788.
Rys. 6.3. Lepkościomierz (wiskozymetr) typu Fann
Pomiar wytrzymałości strukturalnej płynu wiertniczego przy pomocy lepko

ściomierza typu Fann o 6-ciu zakresach prędkości obrotowej
Wykonanie pomiaru:
• Wymieszać próbkę przy prędkości 600 obr/min przez ok. 15 sekund,
następnie delikatnie przełączyć przekładnię na 3 obr/min.
• Wyłączyć silnik i odczekać 10 sekund.
• Włączyć silnik, zarejestrować maksymalne wychylenie jako pierwszą
wytrzymałość strukturalna po 10 sekundach.
• Odczekać 10 minut, włączyć 3 obr/min i zarejestrować maksymalne wy
chylenie jako drugą wytrzymałość strukturalną po 10 minutach.
Odczytane wartości wyrażone są w [lb/100ft2]; aby otrzymać wartości w [Pa]
należy pomnożyć je przez 0,4788.
Sprawdzanie lepkościomierza Fann. Sprawdzenia poprawności wskazań
dokonujemy przy pomocy specjalnych płynów (olej silikonowy). Sprawdzeń na
leży dokonywać okresowo, w zależności od intensywności eksploatacji lepko
ściomierza zgodnie z zaleceniem producenta.
O z n a c z a n ie wytrzymałości strukturalnej przy pomocy szirometru (rys. 6.4)
Pomiam wytrzymałości strukturalnej dokonuj emy szirometrem, który składa

się z naczynia cylindrycznego z przymocowaną listwą wyskalowaną w N/m2
i w lb/lOOfit2 oraz dwóch duraluminiowych cylindrów o masie 5g.
Rys. 6.4. Szirometr [fot. K Haładyna]
Wykonanie pomiaru. Do czystego i suchego naczynia cylindrycznego

wlać wymieszaną płuczkę, następnie na listwę z podziałką nałożyć duralumi-
niowy cylinder tak, aby krawędź cylindra dotykała powierzchni płuczki. Puścić
cylinder, po 10 sekundach odczytać wartość pierwszej wytrzymałości struktural
nej wskazaną przez górną krawędź cylindra. Wyjąć cylinder, pozostawić płuczkę
w bezruchu na 10 minut. Po tym czasie nałożyć drugi cylinder analogicznie jak
pierwszy i puścić cylinder umożliwiając mu swobodnie opaść, odczytać wartość
drugiej wytrzymałości strukturalnej. Po zakończeniu pomiaru przyrząd należy
umyć i wysuszyć.
Uwaga: Pomiar wytrzymałości strukturalnej przy pomocy szirometru na
leży wykonywać w przypadku braku możliwości -wykonania pomiaru lepkościo
mierzem Fann.
Należy zauważyć, że wielkość wytrzymałości strukturalnej mierzona opi
sanymi dwoma sposobami nie jest porównywalna.
Oznaczanie zawartości fazy stałej w płuczce wiertniczej
Pomiar wykonujemy przy pomocy retorty elektrycznej (rys. 6,5) o pojemności
naczyńka 10 ml lub 50ml, a polega on na oddestylowaniu wody z płynu wiertni
czego.
Wykonanie oznaczenia:
Górną część retorty (przestrzeń nad naczyńkiem) wypełnić watą metalo
wą. Naczyńko retorty napełnić świeżo wymieszanym, odpowietrzonym płynem
6.3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych 649
wiertniczym do pełna (10 ml), nałożyć pokrywę i obetrzeć ją z nadmiaru płynu

wypływającej przez otwór w pokrywce. Połączyć naczyńko z górną częścią re
torty, a następnie z chłodnicą. Umieścić retortę w komorze grzejnej, a pod wylot
chłodnicy podstawić cylinder pomiarowy pojemności lOml. Zamknąć pokrywę
izolacyjną i włączyć zasilanie elektryczne. Włączenie zasilania sygnalizuje lamp
ka kontrolna. Zgaśnięcie lampki kontrolnej, świadczy o zakończeniu destylacji.
Należy odczekać ok. 3 min i odczytać objętość oddestylowanej wody i ewentual
nie oleju w cylindrze pomiarowym z dokładnością do 0,1 ml.
Rys. 6.5. Retorta elektryczna (Retort Kit) [fot K. Haładyna]
Wynik pomiaru: Odczytana wartość objętości wody i oleju, pomnożona

przez 10 stanowi ich procentową zawartość w płuczce. Zawartość fazy stałej na
leży wyliczyć przez odjęcie procentowej zawartości wody i oleju od 100%.
Uwaga: Przedprzykręceniempojemnika zplynem z górną częścią retorty na
leży przesmarować gwint smarem dołączonym do przyrządu Retort Kit, ponieważ
w innym przypadku dojdzie do zgrzania gwintu.
Identycznie wykonujemy pomiar retortą o pojemności naczyńka 50 ml,
a odczytaną wartość objętości wody i oleju mnożymy przez 2, co stanowi ich
procentową zawartość w płuczce.
Oznaczanie zawartości piasku w płynie wiertniczym
Pomiaru dokonuje się przy wykorzystaniu zestawu składającego się ze specjal
nego naczyńka pozwalającego określić procentowo zawartość piasku oraz sitka
z lejkiem (rys. 6.6).
• Napełnić menzurkę płynem wiertniczym do kreski z napisem mud to
here.
• Następnie uzupełnić menzurkę wodą do kreski z napisem water to here,
zatkać menzurkę dłonią i mocno wymieszać(w przypadku braku napi
sów wlać 20 ml płynu wiertniczego i dopełnić wodą do 100 ml).
• Zawartość przelać przez sitko, menzurkę przepłukać wodą (aż będzie

czysta), którą należy przelać przez sitko, następnie przepłukać piasek na
sitku w celu usunięcia resztek płynu wiertniczego.
• Nałożyć od góry lejek na sitko, następnie na wylot lejka nałożyć men
zurkę i obrócić.
• Na odwrócone sitko skierować strumień wody w celu wypłukania piasku.
• Należy poczekać, aż opadnie piasek na dno menzurki, a następnie od
czytać procentową zawartość piasku w płuczce (w wypadku braku ozna
czenia w [%]otrzymany wynik należy pomnożyć przez 5; uzyskuje się
w ten sposób zawartość piasku w [%].
Rys. 6.6. Zestaw do określania zawartości piasku w płuczce wiertniczej

[fot K. Haładyna]
Uwaga: Po zakończeniu pomiaru naczyńko należy dokładnie umyć. Na

leży pamiętać, że piasek jest materiałem bardzo abrazywnym i duża zawartość
piasku w płynie wiertniczym może spowodować uszkodzenie elementów systemu
płuczkowego.
Określenie filtracji w warunkach niskiej temperatury i niskiego ciśnienia
Pomiaru dokonuje się w prasie filtracyjnej АРІ o średnicy ok. 9 cm (31/2”) pod
ciśnieniem 0,7 MPa (rys. 6.7).
• Upewnić się czy wszystkie elementy prasy filtracyjnej są czyste i suche,
a uszczelka nie jest uszkodzona.
• Na podstawę z gumową uszczelką położyć sitko, a następnie bibułę
filtracyjną, która musi być sucha i na bibule położyć drugą uszczelkę,
a następnie założyć korpus prasy filtracyjnej.
• Nalać płyn wiertniczy do wysokości około 13 mm (1/2”) od górnej kra
wędzi komory, usunąć ewentualne resztki płynu z krawędzi komory i za
łożyć górną pokrywę; ustawić całość na stelażu i zabezpieczyć śrubą.
• Umieścić pod wylotem prasy filtracyjnej cylinder pomiarowy - (menzur
kę).
6.3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych
651
■ Włączyć ciśnienie 0,7 MPa w czasie nie dłuższym niż 30 sekund- test
rozpoczyna się od momentu oddziaływania ciśnienia na płuczkę wiert
niczą.
• Po 30 minutach zamknąć dopływ gazu i odpuścić ciśnienie z przewodu
doprowadzaj ącego.
• Wynikiem pomiaru jest objętość filtratu, który należy zachować do dal
szych ewentualnych analiz chemicznych.
• Zdemontować prasę filtracyjną, wyciągnąć bibułę i dokonać oceny ja
kościowej i ilościowej osadu filtracyjnego (grubość osadu filtracyjnego,
zwięzłość itd.).
Uwaga: Należy zwrócić uwagę, by sitko i uszczelki były suche, ponieważ
wilgotna bibuła filtracyjna może ulec przerwaniu pod wpływem przyłożonego ci
śnienia, wtedy należy powtórzyć pomiar filtracji.
Rys. 6.7. Prasa filtracyjna АРІ [fot K. Hafadyna]
Pomiaru filtracji możemy dokonać także na prasie o średnicy komory po

miarowej ~ 5,5 cm (średnica bibuły 6,35 cm tj. 2 lA cala); wtedy otrzymaną obję
tość filtratu należy pomnożyć przez 2.
Oznaczanie pH płynu wiertniczego i jego filtratu
Oznaczanie pH przy pomocy pH-metru (rys. 6.8). Pomiar pH powinien być
wykonany zgodnie z instrukcją producenta pH-metru!
Rys. 6.8. Przykładowy pH-metr [fot K. Haładyna]
Uwagi końcowe:
• Przed każdym pomiarem elektrodę szklaną należy osuszyć delikatnie
bibułą (przy pomiarze pH wykonywanym na małej objętości próbki nie
osuszona elektroda może mieć wpływ na pomiar),
• Po wykonaniu pomiaru natychmiast przepłukać elektrodę wodą de
stylowaną w celu usunięcia ewentualnych zanieczyszczeń i namoczyć
w roztworze do dłuższego przechowywania elektrod zgodnie zalece
niem producenta,
• W czasie eksploatacji pH-metru należy postępować zgodnie z uwagami
zawartymi w instrukcji obsługi używanego modelu pH-metru!
Sprawdzanie pH-m etru. Kalibracji pH -m etru należy dokonywać w y
łącznie zgodnie z instrukcją dołączoną do danego m odelu pH-m etru.
Oznaczanie pH przy pomocy pasków wskaźnikowych.
Pomiar wykonujemy przez zanurzenie paska wskaźnikowego w filtracie
lub płynie wiertniczym na okres około 10 sekund. Po wyjęciu paska porównuje-
my jego zabarwienie z zamieszczoną skalą na opakowaniu.
Uwaga: pomiar pH przy pomocy pasków winien być traktowany jako orien
tacyjny.
0 з. podstawowe procedury badania płynów wiertniczych _ 653
6.3.2. Analizy chemiczne filtratu płynu wiertniczego

A n aliza chemiczna filtratu płynu wiertniczego jest bardzo ważnym elementem
w kompleksowym sprawdzaniu parametrów płynu wiertniczego. W tej części
poradnika zostaną opisane tylko wybrane analizy, które są proste do wykonania
i interpretacji wyników. Pozostałe testy chemiczne wymagają odpowiedniego
przygotowania odczynników, a wykonanie analizy wymaga pewnego doświad
czenia. Szczegółowy opis pozostałych analiz znajduje się normie PN-EN ISO
10 4 14-1: 2012 oraz w poradnikach inżyniera płuczkowego.
Opis analiz chemicznych opracowano na podstawie Normy Branżowej
B N -9 0 /1 7 8 5 -0 1 .
Uwagi wstępne:
Przed przystąpieniem do analizy chemicznej należy zapoznać się z proce
durą wykonania poszczególnych oznaczeń, oraz z kartami charakterystyki sub
stancji niebezpiecznej i odczynników używanych do oznaczeń.
Oznaczanie koncentracji jonów Cl' (zasolenia płuczki) w płynie wiertniczym
Odczynniki:
• 0,1 mol/l AgN03 (srebra azotan),
• 5% roztwór K ,Cr04 (potasu chromian),
• woda destylowana.
Sprzęt laboratoryjny:
• pipeta o pojemności 10 ml (1 lub 2 szt.),
• zlewka lub kolba stożkowa 100 —250 ml (1 szt.),
• biureta.
Szkło laboratoryjne do badań powinno być czyste i suche!
Pipetą (10 ml) pobrać 1 - 10 ml filtratu w zależności od przewidywanej
koncentracji jonów C l i przenieść do zlewki lub kolby stożkowej i uzupełnić
wodą destylowaną do 50 ml. Sprawdzić pH roztworu:
• jeżeli jest poniżej 7 to należy delikatnie podnieść pH powyżej 7 przez
dodatek fenoloftaleiny (kilka kropel), a następnie roztworu NaOH do
momentu pojawienia się różowego zabarwienia. Następnie dodajemy
kilka kropel 0,02 n H2S 04 (kwasu siarkowego) do odbarwienia się fe-
noloftaleiny.
• przypadku gdy pH roztworu jest powyżej 7, należy dodać kilka kropel fe-
noloftaleiny, roztwór powinien zabarwić się na różowo, a następnie kropla
mi dodajemy 0,02 n H ,S04 (kwas siarkowy) do odbarwienia się roztworu.
Dodać kilka kropli 5% roztworu ІЦСгО,, i całość wymieszać. Następnie
kroplami dodawać roztwór A gN 03, do momentu zmiany barwy z jasno-żółtej do
lekko pomarańczowo-czerwonej utrzymującej się nie krócej niż 30 sek.
6. Technologia płuczek wiertniczych
654
Uwaga:pod koniec miareczkowania należy ostrożnie dodawać roztwór

A gN 03ponieważ łatwo można przemiareczkować i w takiej sytuacji analizę na
leży powtórzyć.
Obliczenie koncentracji jonów Cl":
X = 3,5453 • vla [g/l] (6.1)
gdzie: X —koncentracja jonów Cl' w filtracie w [g/l],

v - ilość ml zużytego roztworu 0,1 m A gN 03 do miareczkowania,
a —ilość ml filtratu użytego do oznaczenia.
Uwaga: Srebra azotan - A gN 03 - przechowywać w szczelnej ciemnej bu
telce.
Oznaczanie koncentracji jonów CaJ+ i Mg2+
Oznaczanie koncentracji jonów Ca2+
Odczynniki:
• 0,1 n roztwór dwusodowego wersenianu (EDTA),
• 20% roztwór NaOH (sodu wodorotlenek),
• 30% roztwór TEA (trietanoloamina),
• kalces (wskaźnik),
• pipeta o pojemności 1 ml,
• zlewka lub kolba stożkowa o pojemności 100 - 250 ml,
Pipetą pobrać 1 - 5 ml filtratu płuczkowego i przenieść do zlewki lub kol
by stożkowej i rozcieńczyć wodą destylowaną do objętości 25 - 40 ml. Roztwór
dokładnie wymieszać. Dodać około 1,5 ml 20% roztworu NaOH, wymieszać.
W drugiej kolejności dodać około 2 - 5 ml 30% roztworu TEA w celu „zama
skowania” kationów trójwartościowych przeszkadzających w analizie np. żelaza,
glinu, baru itp.. Następnie dodać odrobinę kalcesu (duża porcja lcalcesu powoduje
intensywne zabarwienie roztworu, które przeszkadza w uchwyceniu końcowego
punktu miareczkowania). Czystą i suchą pipetą o pojemności 1 lub 2 lub 5 ml po
brać roztworu EDTA i powoli miareczkować intensywnie mieszając zawartością
kolby stożkowej lub zlewki. Dodawać roztwór EDTA aż do zmiany zabarwienia
na j asno-niebieskie.
6.3. Podstawowe procedury badania ptynów wiertniczych 655
Obliczenie zawartości jonów C a 2+:
X Ca = 0,4008 ■ • 1000/a[mg/l] (6.2)
gdzie: X Ca - koncentracja jonów Ca+2 w filtracie [mg/l],

Vj —ilość ml zużytego 0,1 n EDTA do miareczkowania wobec lcalcesu,
a - ilość ml filtratu pobrana do oznaczenia.
Uwaga: Szkło laboratoryjne użyte do analizy powinno być czyste i suche!

Oznaczanie koncentracji jonów Mg2+
Odczynniki:
• 0,1 n roztwór dwusodowego wersenianu (EDTA),
• bufor amonowy o p H - 10,
■ 30% roztwór TEA (trietanoloamina),
• czerń eriocbromowa T (wskaźnik),
• pipeta o pojmności 1 ml (2 szt.),
• pipeta o pojemności 2 ml (2 szt),
• pipeta o pojemności 10 ml (1 szt.),
• zlewka lub kolba stożkowa 1 0 0 -2 5 0 ml
Pipetą 1 - 5 ml filtratu i przenieść do zlewki lub kolby stożkowej i uzupeł
nić wodą destylowaną do objętości 25 - 40 ml. Dodać 2,5 ml buforu amonowego
do zlewki lub kolby stożkowej i wymieszać. W drugiej kolejności dodać około
2 - 5 ml roztworu TEA w celu „zamaskowania” kationów trójwartościowych
i całość wymieszać. Następnie wprowadzić odrobinę czerni eriochromowej T (zbyt
duża porcja czerni powoduje intensywne zabarwienie roztworu, które przeszkadza
w uchwyceniu końcowego punktu miareczkowania). Czystą i suchą pipetą o po
jemności 1 lub 2 lub 5 ml pobrać roztworu EDTA i wkraplać powoli intensywnie
mieszając zawartością kolby stożkowej, aż do zmiany zabarwienia na niebieskie.
Obliczenie zawartości jonów M g2+:
XMg = 0,2432 • (v2- v .) • 1000/cr [mg/l] (6.3)
gdzie: XMg- zawartość jonów M g 2* w g/l w filtracie

Vj —ilość ml zużytego 0,1 n EDTA do miareczkowania wobec kalcesu
podczas oznaczania jonów C a 2+(patrz p-kt A.),
v2 —ilość ml zużytego 0,1 n EDTA do miareczkowania wobec czerni erio-
-chromowej T podczas oznaczania sumarycznej zawartości jonów
M g 2+ i Ca2+,
a —ilość ml filtratu pobrana do oznaczenia.
656 6. Technologia piuczek wiertniczych
O z n a c z a n ie a lk a lic z n o śc i filtratu Pf \M f
O d czy n n ik i:
• 0,02 normalny H ,S04 (kwas siarkowy),

• 1% roztwór fenoloftaleiny,
• 0,1 % roztwór oranżu metylowego,
• kolba stożkowa 100 - 250 ml,
• pipeta o pojemności 10 ml lub 25 ml,
• pipeta o pojemności 1 ml.
Pipetą pobrać lm l filtratu płuczkowego i wprowadzić do kolby stożkowej,
następnie dodać 20 ml wody destylowanej odmierzając tę ilość pipetą o pojemno
ści 10 ml lub 25 ml, całość wymieszać. Wprowadzić kilka kropel fenoloftaleiny.
O ile roztwór zabarwi się na kolor malinowy, miareczkować roztworem 0,02 n
H2S 0 4 aż do momentu odbarwienia roztworu.
Zanotować ilość zużytego 0,02 n H2 S 0 4.
Jeżeli roztwór po dodaniu fenoloftaleiny nie zabarwi się na kolor malinowy
to oznacza, że alkaliczność P = 0.
Do odbarwionego roztworu dodać kilka kropli oranżu metylenowego i mia
reczkować dalej 0,02 n HjSO^, aż do momentu zmiany barwy z pomarańczowej
na różową (pH ~ 4,3). Zanotować całkowitą ilość zużytego do miareczkowania
0,02 n H2 S 0 4 zarówno wobec fenoloftaleiny, jak i wobec oranżu metylenowego.
Wynik:
Objętość roztworu H2S 04 zużytego do miareczkowania wobec fenoloftale
iny (do odbarwienia roztworu z barwy malinowej) stanowi wartość P .
Suma objętości roztworu H ,S04 zużytego do miareczkowania wobec feno
loftaleiny (do odbarwienia roztworu z barwy malinowej) i wobec oranżu mety
lenowego (do zmiany barwy z pomarańczowej na różową) stanowi wartość M .
Analiza filtratu P I Mf pozwala określić stosunek jonów: 0HYHC03‘/C 0 32'
w filtracie, a interpretacja jest przedstawiona w części dotyczącej skażenia płuczki
wiertniczej węglanami.
Uwagi:
- szkło laboratoryjne użyte do analizy powinno być bezwzględnie czyste
i suche,
— ponieważ zmiana barwy z pomarańczowej na różową może być trud
na do uchwycenia, z tego powodu można oranż metylenowy zamienić
na 0,1% roztwór zieleni bromolcrezolowej (barwa zmienia się z niebie
skiej na żółtozieloną (pH -4,3)) lub na mieszaninę roztworu 0,1% zie
6 3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych _______ _____________657
leni bromokrezolowej i 0,1% oranżu metylenowego (barwa zmienia się

z zielonej na ciemnożółtą (pH -4,3)).
Oznaczanie aktywnych części bentonitu
O dczynniki:
• 3% roztwór nadtlenku wodoru - HzO, (woda utleniona),
• 5 n kwas siarkowy - H2S 0 4,
• 0,01 molowy roztwór błękitu metylenowego,
• kolba stożkowa 250 - 300 ml,
• strzykawka lekarska o poj. 5 ml,
• bibuła filtracyjna,
• bagietka szklana
• maszynka elektryczna,
• pipeta 1 ml,
• pipeta 5 ml,
• pipeta 10 ml.
Do kolby stożkowej wlać 10 ml wody destylowanej, pobrać strzykawką
lekarską 1 - 5 cm3płuczki wiertniczej i wprowadzić do kolby. Całość wymieszać.
Za pomocą pipety 10 ml wprowadzić 15 ml 3% H20 2, a następnie dodać 0,5 ml
5 n H2S 04. Po dodaniu składników zawartość kolby dokładnie wymieszać. Roz
twór ogrzać na maszynce elektrycznej przez 10 minut nie dopuszczając do wrze
nia. Po ostygnięciu kolby, dodać jeszcze 50 ml wody i wymieszać. Następnie
pipetą wprowadzać porcjami po 0,5 ml roztworu błękitu metylenowego, a na
stępnie intensywnie mieszając zawartość kolby stożkowej. Po dodaniu każdej ko
lejnej porcji błękitu metylenowego, za pomocą bagietki szklanej nanieść kroplę
zawartości kolby na bibułę filtracyjną obserwując jednocześnie ciemno-niebieską
plamę. Dodawanie porcjami błękitu metylenowego prowadzić do momentu, gdy
na obrzeżu ciemno-niebieskiej plamki pojawi się jasno-niebieska otoczka (pa
wie oczko). W momencie pojawienia się jasno-niebieskiej otoczki mieszać kolbą
przez kilkanaście sekund, ponownie nanieść kroplę na bibułę filtracyjną. Jeżeli
ponownie pojawi się jasno-niebieska otoczka oznacza to, że osiągnięto koniec
reakcji. W przypadku gdy nie pojawi się ponownie jasno-niebieska otoczka nale
ży dodać kolejną porcję błękitu metylenowego. Błękit metylenowy dodajemy tak
długo, aż się pojawi trwała jasno-niebieska otoczka.
Obliczenie zawartości aktywnych części bentonitu
X = (14,25/a)- V [kg/m3] (6.4)

658 _____________________________________ 6. Technologia płuczek wiertniczych
gdzie: X —aktywne części bentonitu, [kg/m3];

a —ilość płuczki wziętej do oznaczenia, [ml];
V —ilość roztworu błękitu metylenowego zużytego do miareczkowania [ml].
Oznaczenie koncentracji jonów K+

Odczynniki:
• 0,025 N roztwór STPB (sodium tetraphenol boron),
• 0,00625 N roztwór CETAB (cetyltrimethyl ammonium bromide),
• 20% roztwór NaOH,
• wskaźnik błękit bromofenolowy (bromophenol blue).
Sprzęt:
pipeta 1 ml (1 szt),
pipeta 10 ml (1 szt),
pipeta 2 ml z podziałką 0,1 ml (1 szt),
pipeta 25ml (2 szt),
pipeta 5ml (1 szt),
kolba miarowa 100 ml (1 szt),
lejek (1 szt),
kolba stożkowa 100 ml (2 szt),
bibuła filtracyjna.
Procedura przygotowania próbki jonów K+ do analizy (tab. 6.2):
Tabela 6.2. Przygotowanie próbki do analizy [3]

Zawatość K+ Przygotowanie próbki Objętość filtratu, którą
[mg/l] K+ ppb KC1 należy użyć do obliczeń [ml]
>100 000 66 do 1 m l filtratu dodać 9 ml wody 0,1

destylowanej, wymieszać, pobrać
do analizy 1 ml
50 0 0 0 -1 0 0 000 3 3 -6 6 do 1 ml filtratu dodać 9 ml wody 0,2

do analizy 2 ml
20 0 0 0 - 5 0 000 1 2 -3 3 do 1 ml filtratu dodać 9 ml wody 0,5

do analizy 5 ml
10 0 0 0 - 2 0 000 6 ,6 - 1 2 do analizy pobrać 1 ml filtratu 1,0
4 0 0 0 - 1 0 000 2,6 - 6,6 do analizy pobrać 2 ml filtratu 2,0
2000 - 4000 1 ,3 -2 ,6 do analizy pobrać 5 ml filtratu 5,0
2 5 0 -2 0 0 0 0 ,1 6 -1 ,3 do analizy pobrać 10 ml filtratu 10,0

6.3. Podstawowe procedury badania płynów wiertniczych
659
Procedura wykonania analizy:

• Pobrać próbkę filtratu przygotowaną według tab. 6.2. i przenieść do kol
by miarowej na 100 ml.
- Dodać 4 ml 20% roztworu NaOH, następnie dodać 25 ml STPB i bardzo
delikatnie uzupełnić wodą destylowaną do kreski.
• Wymieszać i odstawić na 10 minut, a następnie przesączyć przez bibułę
filtracyjną do kolby stożkowej.
• Pobrać 25 ml przesączu do kolby stożkowej.
• Dodać od 10 do 20 kropel błękitu bromofenolowego.
• Miareczkować przesącz roztworem CETAB do zmiany barwy z ciem-
no-niebieslciej na jasno błękitną.
• Przed pierwszym użyciem, a następnie co miesiąc należy kalibrować
roztwór CETAB standartowym roztworem STPB, a datę ostatniego
sprawdzenia należy zapisać na butelce z roztworem CETAB! Kalibrację
wykonujemy w ten sposób, że pobieramy 2 ml STPB i przenosimy do
kolby stożkowej, dodajemy około 50 ml wody destylowanej, następnie
dodajemy 2 ml 10% NaOH i od 10 do 20 kropel błękitu bromofeno
lowego. Należy miareczkować roztworem CETAB do zmiany barwy
z ciemno niebieskiej na jasno błękitną. Współczynnik korekcyjny (CF)
obliczamy według wzoru:
CF = --------- ---------- (6.5)

ml FILTRATU 1
Jeżeli CF ma wartość inna niż 1 ± 0,02 to do obliczeń należy zastosować
wzór (6.7).
Obliczenia:
Jeżeli CF = 1 ± 0,02 to:
( 2 5 - mlCETAB) x 1000
m*/1K+= --------^
Jeżeli CF jest inny niż 1 ± 0,02 to:
Г25 —( mlCETAB x CF)~| x 1000
mg/l K+ =J=------^ -------- (6.7)
ml _filtratu
Wartość „ml_filtratu” wstawiamy z tab. 6.2.

Abyprzeliczć mg/lK+ na mg/l KC1 należy: mg/l K+pomnożyć przez 1,912.
Aby przeliczć mg/l K+na ppb KC1 należy: mg/l K+pomnożyć przez 0,00066.
Oznaczanie koncentracji częściowo hydrolizowanego poliakryloamidu PHPA
Zasada oznaczania:
Metoda oznaczania jest oparta na hydrolizie poliakryloamidu w środowisku alka
licznym, w wyniku której grupa -O H zastępuje grupy -NH,.
Amoniak (produkt reakcji hydrolizy) zostaje ilościowo wyparty z roztworu

przez destylację przy nadmiarze silnej zasady. Oddestylowany amoniak absorbuje
się w kwasie borowym. Następnie mieszankę tę miareczkuje się kwasem siarko
wym w obecności czerwieni metylowej. Końcowy punkt miareczkowania zależy
od stężenia polimeru w badanej próbce.
Sposób oznaczania koncentracji częściowo hydrolizowanego poliakrylo-
amidu PHPA jest zmodyfikowaną przez firmę Baroid wersją znanej analitycznej
metody Kjedahla ilościowego oznaczania zawartości azotu w związkach orga
nicznych.
Odczynniki chemiczne:
• 1% wag. Kwas borowy H3B 0 3,
• 6 n roztwór wodny wodorotlenku sodu NaOH,
• 0,02 n roztwór wodny kwasu siarkowego H2S 0 4,
• 1% roztwór czerwieni metylowej,
• odczynnik krzemionkowy zapobiegaj ący pęcznieniu,
Sposób wykonania:
• Zestawić aparaturę do destylacji amoniaku zgodnie z rys. 6.9.
Podgrzewacz z mieszadłem magnetycznym
Rys. 6.9. A p aratura do destylacji am oniaku [oprać, w łasne]
• Do kolby wlać 50 ml wody destylowanej, 2 g odczynnika krzemionko

wego i 10 ml badanej płuczki.
• Do kolby wlać 50 ml roztworu kwasu borowego, 6 - 1 2 kropel czerwie
ni metylowej. Odlać z kolbki 25 ml roztworu do drugiego naczynia jako
roztwór porównawczy.
6.3. Podstawowe procedury badania ptynów wiertniczych 661
• Umieścić na płycie grzejnej kolbkę. Następnie dodać do kolby 3 ml roz

tworu 6 n NaOH i natychmiast szczelnie zamknąć kolbkę.
• Zanurzyć koniec rurki szklanej w roztworze kwasu borowego w kolbie.
• Włączyć ogrzewanie. Temperaturę grzania tak ustawić, aby w ciągu 60
minut otrzymać 20 - 25 ml destylatu. Podczas ogrzewania nie wolno
zmieniać temperatury.
• Po destylacji zabarwienie roztworu kwasu borowego powinno się zmie
nić z czerwono- różowego na żółty.
• Miareczkować roztwór kwasu borowego po miareczkowaniu 0,02 n kwa
sem siarkowym do zmiany barwy z żółtej na różowo-czerwoną porów
nując z barwą roztworu porównawczego.
• Z wykresu (rys 6.10.) odczytać ilość aktywnego polimeru PHPA w ba
danej płuczce. Jeżeli do badania użyto 5 ml płuczki, należy wynik po
mnożyć przez 2. Przy koncentracji polimeru PHPA w płuczce poniżej
6,5 kg/m3 do badań należy pobierać 10 ml płuczki. Przy wyższej kon
centracji polimeru niż 6,5 kg/m3 do badań wystarczy użyć 5 ml płuczki.
Rys. 6.10. Nomogram do oznaczania koncentracji PHPAw płuczce [oprać, własne]

6.4. Badania specjalistyczne

Znajomość parametrów płuczek wiertniczych i sposobów ich oznaczania ma
podstawowe znaczenie dla prawidłowego przebiegu wiercenia. Właściwości
płuczek wiertniczych decydują o stabilności ścian otworów wiertniczych oraz
o skuteczności ochrony strefy przyotworowej poziomów skał zbiornikowych. Dla
zapewnienia stateczności ścian otworów wiertniczych oraz ochrony strefy przy
otworowej poziomów zbiornikowych skał powinno się rozszerzyć badania pod
stawowe o badania specjalistyczne, które wymagają specjalistycznej aparatury do
wykonywania analiz [2,5,7,13,14,15].
Badania specjalistyczne
Badania specjalistyczne wykonywane w laboratoriach mają na celu określenie:
• właściwości Teologicznych płuczek wiertniczych w warunkach wyso
kich ciśnień i temperatur;
• pomiar filtracji w warunkach wysokich ciśnień i temperatur oraz depo-
zycji osadu filtracyjnego;
• stopnia uszkodzenia skały zbiornikowej w kontakcie z płuczką wiert
niczą;
• badania odzysku przepuszczalności skał zbiornikowych;
• napięć powierzchniowych na granicy faz;
• rozkładu ziarnowego fazy stałej w płuczce wiertniczej;
• smamości płuczek wiertniczych;
• kleistości osadów filtracyjnych;
• cech charakterystycznych iłów dla potrzeb wiertnictwa:
- pomiar gęstości łupków i skał ilastych;
- pomiar czasu kapilarnej nasiąkliwości;
- pomiar stopnia dezintegracji łupków i skał ilastych;
- pomiar pęcznienia pod wpływem oddziaływania cieczy wiertniczych.
Właściwości reologiczne płuczek wiertniczych badane są za pomocą wi
skozymetru Farm 70 HTHP w zakresie temperatur od pokojowej do 260°C i ci
śnieniu do 138 MPa.
Pomiar filtracji płuczek wiertniczych wykonywany jest za pomocą
wysokociśnieniowej i wysokotemperaturowej prasy filtracyjnej wyposażonej
w mieszadło (HTHP Dynamie Filter Press). Dynamiczna prasa filtracyjna HTHP
dostosowana jest do wykonywania badań w temperaturach do 260°C, przy ciśnie
niach różnicowych do 35 MPa i prędkości obrotowej od 200 do 1700 obr/min.
W wyniku badań określane są następujące parametry, wielkość filtracji dynamicz
nej w czasie oraz wskaźnik depozycji osadu filtracyjnego.
Napięcia powierzchniowe na granicy faz określane są za pomocą spe
cjalistycznego przyrządu pomiarowego w zakresie temperatur: od temperatury
pokojowej do 95°C. Wynikiem tych pomiarów jest ocena wielkości napięć po
wierzchniowych pomiędzy filtratem płuczkowym i ropą naftową, filtratem płucz
6.4. Badania specjalistyczne
663
kowym - wodą złożową, filtratem płuczkowym - gazem ziemnym, a także wodą

złożową i gazem ziemnym.
Rozkład ziarnowy fazy stałej w płuczkach wiertniczych w ykonywany
jest przy wykorzystaniu dyfrakcji laserowej. Wynikiem tych badań jest rozkład
procentowy poszczególnych frakcji fazy stałej w płuczce
Właściwości smarne płuczek wiertniczych oceniane są za pomocą apa
ratu do badania wielkości tarcia pomiędzy klockiem i pierścieniem w obecności
badanego płynu (Lubricity Tester). Wynikiem pomiarów smamości jest wartość
zwana współczynnikiem smamości. Zalecanymi wartościami są:
• dla płuczek na bazie wodnej < 0,2;
• dla płuczek na bazie olejowej <0,1.
Kleistość osadu filtracyjnego płuczek wiertniczych określana jest za po
mocą przyrządu do pomiaru siły ścinającej na powierzchni kontaktu płytki po
miarowej z osadem filtracyjnym (Sticking Tester). Płytka pomiarowa aparatu jest
dociskana do osadu filtracyjnego siłą wywołaną przez ciśnienie filtracji, a następ
nie utrzymywana na skutek oddziaływania sił adhezyjnych pomiędzy powierzch
nią kontaktu płytki pomiarowej z osadem filtracyjnym. Potrzebną siłę ścinającą
do zerwania kontaktu pomiędzy powierzchnią pomiarową płytki a osadem filtra
cyjnym mierzy się przy pomocy dynamometru.
Badania cech charakterystycznych łupków i skał ilastych dla potrzeb wiert
nictwa
Problemy związane z przychwytywaniem przewodu wiertniczego, tworzeniem
się kawern i pęcznieniem skał mogą wpływać na stabilność ścian otworu wiert
niczego. Badania służące do określania specyficznych właściwości łupków i skał
ilastych są realizowane przez pomiar niżej opisanych właściwości:
Pomiar gęstości łupków i skał ilastych prowadzi się przy wykorzystaniu
urządzeń, których działanie oparte jest na prawie Archimedesa. Do urządzeń tych
zaliczyć należy: gęstościomierz skał ilastych firmy Petron, Microsol firmy Geo-
services i wagę Baroid.
Pomiar czasu kapilarnej nasiąkliwości wykonywany aparatem CST (ca-
pilim y suction timer) polega na pomiarze czasu przesuwania się frontu wolnej
wody z badanej zawiesiny pomiędzy dwoma elektrodami na specjalnej bibule
filtracyjnej. Wyniki testu przedstawiane są graficznie w postaci zależności czasu
kapilarnej nasiąkliwości od typu badanej cieczy. Wartość CST jest wskaźnikiem
przepuszczalności osadu filtracyjnego. Wysoka dyspersja cząstek ilastych powo
duje powstawanie osadów filtracyjnych o małej przepuszczalności i wysokich
wartościach /CST. Wysoka flokulacja cząstek ilastych przyczynia się do powstania
osadu filtracyjnego o dużej przepuszczalności i małych wartości /CST. Wyniki ba
dań czasu kapilarnej nasiąkliwości wskazują efekt inhibitowania skał ilastych pod
wpływem różnych soli i różnych ich koncentracji na dyspersję łupków.
Pomiar stopnia dezintegracji łupków i skał ilastych wykonuje się
w piecu obrotowym. Mierzy się w nim efekt dyspersji łupków i/lub skał ilastych
pod wpływem oddziaływania różnych płuczek wiertniczych. Do badań pobiera

się próbki łupków, które są przesiewane przez sita 6 mesh i pozostają na sitach
12 mesh. Odważoną próbkę łupka (np. 100 g) wsypuje się do autoklawu, gdzie
znajduje się badana płuczka wiertnicza. Następnie autoklaw umieszcza się w pie
cu obrotowym i obraca się przez okres 16 godzin w temperaturze 65°C. Po tym
okresie czasu zawartość autoklawu przelewa się przez sito 12 mesh. Pozostałą na
sicie próbkę przemywa się, suszy się, a następnie waży. Stosunek masy końcowej
do masy początkowej próbki wyraża procentową zawartość łupka, który nie uległ
zjawisku dezintegracji. Następnie próbkę końcową ponownie umieszcza się w au
toklawie z wodą słodką i obraca się w piecu obrotowym przez okres 2 godzin przy
temperaturze 65°C. Po okresie tym zawartość autoklawu wylewa się na sito 12
mesh. Pozostałość na sicie suszy się i waży. Stosunek masy pozostałej próbki do
masy początkowej próbki wyraża procentową pozostałość łupka, który nie uległ
dezintegracji w kontakcie z wodą słodką.
1 -^ ,100 (6 .8)
l ”h )
(6.9)
gdzie: P j - stopień dezintegracji łupków w badanej cieczy wiertniczej,[%],

P2- stopień dezintegracji łupków w wodzie słodkiej, [%],
ml - masa próbki łupka pobranego do badań, [g],
m2 - masa pozostałej próbki łupka po kontakcie z cieczą wiertniczą, [g],
m} - masa pozostałej próbki łupka po kontakcie z wodą słodką, [gj.
Badanie ciśnienia pęcznienia łupków i skał ilastych pod wpływem od
działywania cieczy wiertniczych wykonuje się przy pomocy edometru. Specjal
nie przygotowaną próbkę skały ilastej lub łupka w postaci „tabletki” umieszcza się
w komorze pomiarowej edometru, gdzie ma ona kontakt z badaną cieczą wiertniczą.
Wielkość zmian ciśnienia pęcznienia w czasie jest rejestrowana przez komputer.
Badania odzysku przepuszczalności skał zbiornikowych
Pomiar stopnia uszkodzenia skał zbiornikowych pod wpływem oddziaływania
cieczy wiertniczych oraz wielkości odzysku przepuszczalności wykonuje się
wykorzystując do tego celu wysokociśnieniową i wysokotemperaturową dyna
miczną prasę filtracyjną (HTHP Dynamie Filter Press), aparat do oceny bloko
wania przepuszczalności (PPT —Permeability Plugging Tester) oraz uniwersalny
przepuszczalnościomierz (np. firmy Temco Inc.). Aparat do oceny blokowania
przepuszczalności jest statyczną odwróconą prasą filtracyjną typu HTHP z ce
ramicznymi filtrami lub próbkami skały zbiornikowej. Aparat pracuje w zakre
sie temperatur od pokojowej do 176°C, ciśnień różnicowych do 13,7 MPa. Do
badań wykorzystuje się próbki wycięte z rdzenia wiertniczego. Badanie stopnia
6.5. Materiały stosowane w technologii płynów wiertniczych ___________________655
uszkodzenia i odzysku przepuszczalności jest wykorzystywane do oceny wpływu

cieczy (płuczki wiertniczej, filtratu płuczkowego, cieczy roboczych lub solanek)
na przepuszczalność skały zbiornikowej. Po wyznaczeniu przepuszczalności po
czątkowej próbki (ki), poddaje się ją działaniu badanych cieczy. Po określonym
czasie oddziaływania cieczy, ponownie dokonuje się pomiaru przepuszczalności
końcowej (kk).
Stopień uszkodzenia skały zbiornikowej ocenia się w oparciu o równanie
ґ к л
WU = 1 - А 100 (6.10)
V
Natomiast wielkość odzysku przepuszczalności oblicza się z równania
OP = ^ - - 100 (6 . 11)
gdzie: W U - wskaźnik uszkodzenia skały zbiornikowej, [%];

OP - odzysk przepuszczalność skały zbiomikoweji, [%];
k, - przepuszczalność początkowa badanej próbki [mD],
kk -przepuszczalność końcowa, [mD].
W przypadku badań zmian przepuszczalności dla cieczy odzysk przepusz
czalności można przedstawić, jako wykres przepuszczalności w zależności od
wydatku przepływu.
6.5. Materiały stosowane w technologii płynów

wiertniczych
Obecnie w Polsce do prowadzenia prac wiertniczych wykonuje się płuczki na
bazie wody i są one najczęściej układem wieloskładnikowym.
W tej części zostaną przedstawione i scharakteryzowane grupy materia
łów płuczkowych powszechnie stosowanych w technologii płuczek wiertniczych
(tab.6.3).
Ze względu na pojawiające się nowe materiały, a także środki wycofywane
z rynku nie podano nazw handlowych materiałów płuczkowych [11,16,17].
T a b ela 6.3. M ateriały sto s o w a n e w technologii płuczek w iertniczych [oprać, autor.]

materiału
Grupa
Nazwa Charakterystyka materiału
b Bentonit jest skałą składającą się głównie z minerału - montmoril-

d Bentonit АРІ lonitu (sodowy, wapniowy). Montmorillonit ma budowę pakietową;
a Bentonit OCMA ulega dyspersji w wodzie słodkiej tworząc zawiesinę koloidalną po
W siadająca właściwości tiksotropowe.
Tabela 6.3 cd.

Ji
CL • §
2 s Nazwa Charakterystyka materiału
a «
є
Najlepsze właściwości dyspergujące posiada bentonit sodowy,
który występuje rzadziej w przyrodzie niż bentonit wapniowy
o mniejszych zdolnościach dyspersji. Bentonit wapniowy wymaga
aktywacji (przez dodatek N a,C 03) lub dodatku środków polimero
Bentonit АРІ
wych zwiększających jego „wydajność” tzw. extenderów. Obecnie
Bentonit OCMA
zmalało zużycie bentonitów; ogranicza się do przygotowania płucz
ki bentonitowej stosowanej w wierceniach otworów na mniejszych
głębokościach lub do przygotowania suspensji bentonitowej jako
osnowy do sporządzania określonego typu płuczki._______________
Minerał ilasty o strukturze warstwowo-wstęgowej, mający zdolność
do „budowy” lepkości. Nie ulega hydratacji, jego właściwości Te
ologiczne zależą od długości wstęg zahaczających się wzajemnie
mechanicznie. Materiał stosowany wyłącznie do przygotowania
Attapulgit
płuczek w roztworach soli o dużym stężeniu, stosowany najczęściej
przy rekonstrukcji lub likwidacji odwiertów. W płuczkach z dodat
kiem attapulgitu kontrola filtracji jest trudna ze względu na niezbyt
zwięzły osad filtracyjny.______________________________________
Najpowszechniej stosowany materiał obciążający o twardości 3,0+3,5
Baryt w skali Mohsa, nie wchodzi w reakcję z innymi dodatkami do płuczki
(B aS 04- baru ■wiertniczej, nie rozpuszcza się w kwasach. Baryt przeznaczony dla
siarczan) celów wiertniczych powinien mieć gęstość min. 4,10g/cm 3, co po
zwala na podniesienie gęstości płuczki do ok. 2,35 g/cm3.
Obecnie materiał rzadko stosowany do zwiększania gęstości płu
czek, między innymi ze względu na twardość 5,5 - 6,5 w skali Moh
Hematyt sa. Stosowany jest jako dodatek do płuczek obciążonych barytem,
(Fe20 3 - tlenek jako środek trw ale wiążący siarkow odór - H,S. Powoli rozpusz
żelaza (III)) cza się w kwasie solnym - HC1. Hematyt przeznaczony dla celów
wiertniczych powinien mieć gęstość minimum 5,20 g/cm3, co po
zwala na podniesienie gęstości płuczki do ok. 2,50 g/cm3.
Materiały węglanowe są powszechnie stosowane do zwiększa

Materiały
nia gęstości płuczek lub jako materiały tworzące osad filtracyjny
węglanowe
w płuczkach beziłowych - tzw. blokatory. Blokatory węglanowe
(Mielony
posiadają twardość 3,0 - 4,0 skali Mohsa, łatwo ulegają rozpusz
marmur lub
czeniu w kwasie solnym - HC1. Pozwalają na zwiększenie gęstości
dolomit)
płuczek wiertniczych do ok. 1,60 g/cm3.
c ■Ł=
N
Podstawowy polimer do regulacji parametrów Teologicznych płucz
.£3 & ki wiertniczej. Jego działanie polega na podniesieniu wartości
СЮ o
O Й
o tt Biopolimer
granicy płynięcia płuczki przy nieznacznym wzroście lepkości pla
IU u
Xanthan gum stycznej płuczki. Pozwala to na „zawieszenie” urobku i materiału
* ±3& * obciążającego w płuczce. Xanthan gum jest odporny termicznie do
*C w <u (XCD Polimer)
.22 E NЙ
я ca 150°C. Polimer otrzymywany w wyniku działania bakterii Xantho-
S 1Д monas Compestris. Odporny na skażenia jonami Ca2+ i Mg2+.
6.5. Materiały stosowane w technologii płynów wiertniczych 667
Tabela 6.3 cd.
materiału
Grupa
Polimer celulozowy wykorzystywany w technologii płuczek wiertni

Karboksymetylo-
czych do regulacji parametrów Teologicznych płuczki wiertniczej. Po
Materiały regulujące parametry reologiczne phiczelc
celuloza
limer dodatkowo obniża filtrację płuczki wiertniczej. Wadą polimerów
wysokolepna
celulozowych wysokolepnych jest to, że wraz ze wzrostem temperatu
(CM CH V
ry obserwuje się gwałtownie malejącą wartość granicy płynięcia oraz
(KMC HV))
w mniejszym stopniu wartość lepkości plastycznej płuczki.
Polimer celulozowy, różniący się od CMC HV wyższym stopniem
podstawienia i większej czystości niż CMC HV, w większym stop
wiertniczych
Polianionowa
niu wykorzystywany w technologii płuczek wiertniczych. Charak
celuloza
teryzuje się mniejszym wpływem na lepkość plastyczną niż CMC
wysokolepna
HV, ale wyższą niż XCD. Wraz ze wzrostem temperatury obserwuje
(PAC R)
się malejącą granica płynięcia płuczek z dodatkiem PAC R. Polimer
dodatkowo obniża filtrację płuczki wiertniczej.
Polimer pochodzenia naturalnego (otrzymywany z indyjskiego
bobu). Posiada podobne właściwości jak XCD polimer; stosowany
Żywica guarowa przede wszystkim w wierceniach hydrogeologicznych ze względu
(Guar-Gum) na tworzenie tzw. „łamanej struktury” . Jest mniej odporny termicz
nie, jest odporny na skażenie płuczki jonam i wapnia i magnezu oraz
zmiany pH w większym stopniu niż XCD polimer.
Są to polielektrolity (oligomery), pochodne kwasów lignosulfono-
Środlci chemiczne obniżające parametry
wych modyfikowane przede wszystkim związkami żelaza lub glinu.

Środki stosowane do obniżenia lepkości płuczek; przede wszystkim
Lignosulfoniany płuczek o dużej zawartości iłu; w płuczkach o małej zawartości iłu
reologiczne płuczek
skuteczność działania lignosulfonianów drastycznie spada. Używa

ne są również do regulacji parametrów Teologicznych w przypadku
dostania się do płuczki soli.
Środki zawierające w swoim składzie kwasy humusowe. Produko

wane są modyfikacje —lignit sodowy i potasowy. Środki stosowane
do obniżenia lepkości płuczek - najczęściej o dużej zawartości iłu.
Lignity W płuczkach o małej zawartości iłu skuteczność działania lignitów
tak jak lignosulfonianów drastycznie spada.
W użyciu są środlci będące produktem syntezy polimeru z modyfi
kowanymi lignitami tzw. środki polimerowo-lignitowe.
zmniejszające filtrację
Karboksymetylo-
Środki chem.
Jeden z podstawowych polimerów wykorzystywany powszechnie

płuczek
celuloza
w technologii płuczek jako materiał obniżający filtrację płuczki.
niskolepna
Ma niewielki wpływ na granicę płynięcia, a jego wpływ na lepkość
(CMC LV
płuczki zależy od uzyskanej wartości filtracji płuczki.
(KMC LV))
.....
668 ______ 6. Technologia płuczek wiertniczych
T ab ela 6.3 c d .
materiału
Grupa
Polimer celulozowy różniący się od CMC LV wyższym stopniem

Polianionowa podstawienia i czystością. Wykorzystywany tak samo powszechnie
Środki chemiczne zmniejszające filtrację płuczek
celuloza w technologii płuczek jako materia! obniżający filtrację płuczki jak

niskolepna CMC LV. Ma niewielki wpływ na granicę płynięcia, a jego wpływ
(PAC L lub LV) na lepkość płuczki zależy od uzyskanej wartości filtracji płuczki. Od
PAC R różni się długością łańcucha.
Polimer skrobiowy otrzymywany z mączki ziemniaczanej lub ku

kurydzianej, używany powszechnie do obniżania filtracji płuczek
Skrobia wiertniczych, zwłaszcza płuczek zasolonych. Odznacza się niewiel
(Pochodne kim wpływem na lepkość płuczki. Do wad skrobi należy jej mniej
skrobiowe) sza niż CMC LV odporność termiczna oraz większa podatność na
rozkład biologiczny. Odznacza się wysoką tolerancją na obecność
jonów wapnia i magnezu w płuczce.
Polimery syntetyczne - poliamfolity przeznaczone są do obniże

Polimery nia filtracji płuczki wiertniczej w warunkach wysokiej temperatury
syntetyczne powyżej 100°C i wysokiego ciśnienia. Zastosowanie ich jest ogra
(Poliamfolity) niczone do trudnych warunków otworowych ze względu na ich wy
soki koszt.
Polimer syntetyczny wykorzystywany w ochronie skał ilasto-łupko-

Częściowo wych przed hydratacją, często używany z KC1 w celu podniesienia
hydrolizowany skuteczności inhibicji hydratacji skał ilastych. Dodatkowo popra
poliakryloamid wia właściwości smarne płuczki. Jest nieodporny na jony wapnia
Inhibitory hydratacji skał ilastych, środki smarne,
(PHPA) w płuczce stąd ich koncentracja musi być utrzymywana na niskim

środki powierzchniowo czynne (polimery)
poziomie w przypadku stosowania PHPA.
Poliglikole dodawane są do płuczek jako inhibitory pęcznienia skał

ilasto - łupkowych wrażliwych na hydratację. Stosowane są często
Poliglikole z KC1, co wzmacnia efekt inhibicji. Użycie określonego poliglikolu
uwarunkowane jest temperaturą w otworze lub zasoleniem płuczki.
Poliglikole poprawiają właściwości smarne płuczki.
Pochodne kwasów tłuszczowych lub poliglikole, których zadaniem

Środki smarne jest obniżenie współczynnika tarcia. Środki smarne stosowane są
przede wszystkim w otworach kierunkowych i horyzontalnych
Środek powierzchniowo-czynny dodawany do płuczki przy

Detergent
przewiercaniu warstw ilastych zapobiegający oblepianiu świdra, co
wiertniczy
przyczyna się do zwiększenia postępu wiercenia w tych warstwach.
Są to kompozycje organiczne, które pozwalają na likwidację spie

Odpieniacze nienia płuczki, a także na ułatwienie migracji gazu z objętości
płuczki na powierzchnię i jego oddzielenie.
6.5. Materiały stosowane w technologii płynów wiertniczych 669
Tabela 6.3 cd. _____________________

materiału
Grupa

j
Związki te tworzą warstwę ochronną w postaci filmu na powierzchni
Związki
metalowej, której zadaniem jest ograniczenie korozji do minimum.
aminowe
Środki te stosowane są w płynach nadpakerowych.
Inhibitory korozji
Najważniejszym neutralizatorem tlenu w płuczce jest siarczyn sodu

Neutralizatory
-N a jS O j lub kwaśny siarczyn amonu NH4H S 0 3 ich użycie pozwala
tlenu
na ograniczenie korozji tlenowej.
Jako neutralizatora siarkowodoru powszechnie stosuje się związki

Neutralizatory cynku - węglan lub tlenek cynku. Cynk tworzy nierozpuszczalny
siarkowodoru siarczek cynku. Rzadziej stosowanym środkiem wiążącym siarko
wodór jest hematyt - tlenek żelaza (III).
Są to związki zapobiegające rozkładowi biologicznemu płuczki, co

Biocydy
obniża koszty sporządzania i obróbki płuczki oraz co jest szczególnie

Środki
ważne przy wierceniu w skałach zbiornikowych ropy czy gazu, w
bakteriobójcze
których należy wyeliminować obecność bakterii redukujących
siarczany, które powodują pojawienie się siarkowodoru w złożu.
Mielony marmur lub dolomit o granulacji od 0,1 mm do ~ 5 mm.

Materiały do likwidacji zaników płuczki
Blokator
węglanowy Środki przeznaczone do likwidacji zaników płuczki.
Minerał krzemianowy z grupy łyszczyków, używany w postaci

Mika
płatków o różnej wielkości do likwidacji zaników.
Odpady z tartaku często wykorzystywane są do likwidacji dużych

Wióry i trociny
zaników płuczki.
Naturalne materiały organiczne np. materiał uzyskany z łupin

Blokator orzeszków ziemnych o różnej granulacji wykorzystywane
organiczny powszechnie do likwidacji zaników płuczki obok blokatora
węglanowego.
Nieorganiczne dodatki do płuczki
Sól powszechnie stosowana w różnego rodzaju płynach

Chlorek sodu -
wiertniczych ze względu na cenę, do sporządzania roztworów
NaCl
rzeczywistych solanek o gęstości 1,01 -1 ,2 0 g/cm3 oraz ze względu
(sól kamienna)
na przewiercane pokłady soli.
Chlorek wapnia
Sól stosowana do sporządzania solanek o gęstości do 1,39 g/cm3.
-CaCL,
Siarczan wapnia
Związek używany do likwidacji skażenia płuczki dwutlenkiem
- CaSO„ * 2 H ,0
węgla - C 0 2 oraz rzadziej j ako inhibitor pęcznienia warstw ilastych.
(gips)
670
T a b e la 6.3 c d .
materiału
Grupa
Narwa Charakterystyka materiału
Związek używany przede wszystkim do redukcji zawartości jonów

Węglan sodu -
wapnia w płuczce, zmiękczania wody, w ograniczonym zakresie do
Na2C 0 3
regulacji pH płuczki.
Kwaśny węglan
Związek używany do likwidacji skażenia płuczki cementem.
я sodu - N aH C 03
Wodorotlenek
so d u -N aO H Związek stosowany do regulacji pH płynów wiertniczych.
1 (soda kaustycznal
Wodorotlenek Związek stosowany w płuczkach o dużej zawartości jonów magne
wapnia - zu w celu utrzymania odpowiedniego poziomu jonów wapnia i za
Ca(OH)2 pobieganie skażeniu płuczki dwutlenkiem węgla.
18
Sól potasowa stosowana powszechnie jako inhibitor pęcznienia
Chlorek potasu
warstw ilastych wrażliwych na hydratację, często stosowana razem
-K C 1
z polimerem PHPA lub poliglikolami.
Wodorotlenek Związek stosowany do regulacji pH płuczek z zawartością jonów

potasu - KOH potasu
Węglam potasu - Związek stosowany do sporządzania płuczek lub solanek

K2C ° 3 potasowych
6.6. Rodzaje płuczek wiertniczych

Podstawowy podział płuczek wiertniczych obejmuje następującą klasyfikację:
• płuczki na osnowie wodnej,
• płuczki na osnowie olejowej (olejowe, emulsyjne i inwersyjne),
• płuczki powietrzne (pianowe, aeryzowane).
Typ płuczki dla danego wiercenia dobiera się w zależności od warunków
geologiczno-technicznych rejonu wierceń. Parametry określonej płuczki powin
ny w jak największym stopniu odpowiadać wymaganiom technologii wiercenia.
W związku z tym, że w przeważającej liczbie wierceń stosuje się płuczki na osno
wie wodnej w tabeli 6.4. zamieszczone są rodzaje płuczek aktualnie stosowanych
w obszarach działania krajowych serwisów płuczkowych, jak też potencjalne do
wdrożenia nowe receptury płuczek.
Opisane poniżej rodzaje płuczek odnoszą do płuczek stosowanych na tere
nie Polski. Podana poniżej charakterystyka i skład płuczki wiertniczej są orien
tacyjne. Dokładny skład płuczki wiertniczej uzależniony jest od przewiercanych
warstw występujących w rejonie wiercenia [3,12,16].
6.6. Rodzaje płuczek wiertniczych __ ____________ __ 671
Tabela 6.4. Rodzaje płuczek wiertniczych [oprać, autor.]

3 o
>R■> <
00
L>
-S g Nazwa Charakterystyka płuczki
'тз
n '| płuczki (płuczki sporządzane na osnowie wodnej)
5
(§ ’S
Podstawowym materiałem użytym do sporządzenia płuczki jest Ben
tonit АРІ. Płuczka bentonitowa stosowana jest przede wszystkim do
przewiercania najmłodszych utworów geologicznych. Jest łatwa do
cd
przygotowania. Do jej wad należy brak odporności na skażenie solami
£O lub jonam i wapnia.
Й Płuczka bentonitowa wykorzystywana jest jako suspensja podstawowa
1 Bentonitowa do przygotowania różnego typu płuczek o określonym składzie.
-O (iłowa) Podstawowy skład płuczki bentonitowej:
5 1.Węglan sodu: 3 - 5 kg/m3,
N
O
Я 2. Bentonit АРІ: 40 - 60 lcg/m3.
P- 3. Polimer do redukcji filtracji (odczynnik skrobiowy lub celulozowy):
według potrzeb.
W zależności od konstrukcji otworu, przewiercanych warstw istnieje
możliwość użycia innych dodatków.
ca
£ N a bazie solanek można sporządzić płuczkę z dodatkiem attapulgitu.
лc и
E .t!| Płuczka Dodaje się go do solanki na bazie soli kuchennej w ilości 60+100kg/m3.
s -a solankowa Płuczka tego typu wykorzystywana jest w rekonstrukcji lub likwidacji
и
g ■§
o j& z dodatkiem odwiertów. Do jej zalet należy odporność na skażenia. Wadą tej płuczki
*§ Attapulgitu jest brak możliwości kontroli filtracji.
-S
Ph
Płuczki polimerowe stosowane są w Polsce do przewiercania przede
wszystkim warstw ilastych wrażliwych na uwodnienie. Opracowano
różne receptury płuczek polimerowych, których skład serwisy płuczko
we dobierają w zależności od rodzaju przewiercanych warstw.
Podstawowy skład płuczki potasowej:
1. Bentonit 30+70 kg/m3. 4. KC1 30+50 kg/m3.
Potasowa
2. Lignit potasowy 30+50 kg/m3. 5. KOH 0+2 kg/m3.
Potasowo -
U 3. CMC/odczynnik skrobiowy 10+30 lcg/m3.
so polimerowa,
Płuczka stosowana jest przy przewiercaniu skał łupkowych i ilasto-łup-
o Potasowo
Й kowych.
- chlorkowa,
■qD.
Odporność termiczna do 130“C.
■a Polimerowo
Przy przewiercaniu skał zawierających gipsy i anhydryty płuczka wyma
N
u - chlorkowa,
я ga obróbki chemicznej K ,C 0 3
CL- Glikolowa,
Podstawowy sldad płuczki potasowo-polimerowej:
Polimerowo-
1. Bentonit 30+50 kg/m3. 4. PHPA 2+5 kg/m3.
glilcolowa
2. CMC/odczynnik skrobiowy 10+30 kg/m3. 5. XCD 1+ 2 kg/m3.
3.K C 130+50 kg/m3.
Płuczka stosowana jest do przewiercania skał łupkowych, ilasto-łupko-
wych, margli, do wiercenia otworów kierunkowych.
Płuczka charakteryzuje się odpornością termiczną do 120°C i wysoką
odpornością na skażenia.
Tabela 6.4 cd.
Płuczka glikolowa stosowana jest do przewiercania warstw piaskow

ców laminowych iłami, skał ilasto-łupkowych oraz do wiercenia otwo
rów kierunkowych.
Charakteryzuje się dużą tolerancją na zawartość fazy stałej. Oddziaływuje
stabilizująco na ścianę otworu. Wpływa na wzrost prędkości wiercenia.
Przybliżony skład płuczki polimerowo-glilcolowej (stosowanej przede
wszystkim na Niżu Polskim):
KC1: 30+80 kg/m3, w zależności od przewiercanego pokładu, jony K+
inhibitują pęcznienie warstw ilastych wrażliwych na uwodnienie,
NaCl: 0 - do nasycenia, sól kamienna dodawana jest w przypadku prze
wiercania wkładek soli lub w przypadku dowiercenia do pokładów soli,
Potasowa
Polimer PHPA: 2+5 kg/m3, polimer dodawany jest w trakcie przewier
Potasowo -
cania warstw ilastych wrażliwych na uwodnienie jako polimer kapsu-
polimerowa, łujący,
Potasowo Poliglikoł: 20+60 l/m3jako środek zapobiegający hydratacji warstw ila
- chlorkowa, stych wrażliwych na uwodnienie,
Polimerowo CMC LV, Skrobia, PAC L: do obniżenia filtracji płuczki według bieżą
■3 - chlorkowa, cych potrzeb,
!p-< Glikolowa, PAC R, XCD Polimer: do regulacji reologii płuczki według bieżących
Polimerowo- potrzeb,
glikolowa Biocyd: według bieżących potrzeb,
Detergent wiertniczy: według bieżących potrzeb,
Odpieniacz: według bieżących potrzeb,
Soda kaustyczna: do regulacji pH płuczki, według potrzeb,
W ęglan sodu: do regulacji zawartości jonów wapnia - Ca2+ w płuczce,
według potrzeb,
Blokator węglanowy lub baryt: do regulacji gęstości płuczki według po
trzeb.
Skład płuczki polimerowo-glikolowej uzależniony jest od rodzaju prze
wiercanych skał w danym rejonie, stąd nie ma uniwersalnego składu
płuczki.
Płuczka solna obciążona barytem przeznaczona jest do przewiercania

warstw charakteryzujących się dużym gradientem ciśnienia. Stosowana
jest również przy przewiercaniu pokładów soli oraz iłów plastycznych.
Charakteryzuje się wysoką odpornością na jony wapnia i magnezu.
Przybliżony skład płuczki solnej obciążonej barytem:
Płuczka sporządzana na bazie nasyconego roztworu soli kamiennej —
NaCl.
Skrobia, PAC L: do obniżenia filtracji, według bieżących potrzeb.
PAC R, XCD Polimer: do regulacji reologii płuczki wiertniczej, według
ЯN potrzeb.
O Baryt: do podniesienia gęstości płuczki zgodnie z Projektem Geologicz-
£Р ч cd no-Tecbnicznym Otworu (PGTO).
■o Odpieniacz: według bieżących potrzeb,
Soda kaustyczna: do regulacji pH płuczki, według potrzeb.
Węglan cynku, Hematyt: do trwałego związania siarkowodoru H2S
w płuczce (tylko w trakcie przewiercania dolomitu głównego).
6.6. Rodzaje płuczek wiertniczych 673
Tabela 6.4 cd.

Płuczka typu drill in flu id s przeznaczona jest do przewiercania warstw
Р produktywnych; jej cechą główną jest ochrona strefy przyotworowej w
С najwyższym możliwym stopniu. Płuczka tego typu charakteryzuje się
"л niską filtracją АРІ i jak najniższą filtracją HTHP w zależności od tempe
N
N ratury na dnie otworu.
Р W płuczce typu drill in fluids jej skład zależy od głębokości zalegania
N
% О^ warstwy produktywnej, gradientu ciśnienia złożowego oraz właściwości
еС'ОНН zbiornikowych warstwy produktywnej. Po uwzględnieniu wyżej wymie
и * nionych danych, dobierany jest skład płuczki z wykorzystaniem szero
kiej gamy materiałów wymienionych w spisie materiałów płuczkowych.
Jо Я^ Nie ma uniwersalnej receptury płuczki typu „drill in fluids
Із. О
^ и Podstawowy skład płuczki beziJowej z blokatorami:
d N і)
Рч Roztwór KC1 (do 50 kg/m3) lub NaCl (do 300 kg/m3),
£■> £ cd
12 О^ І Xanthan Gum do 5 kg/m3,
N
o CMC LV lub Skrobia (do 20 kg/m3) / PAC LV (do 10 kg/m3),
Я S £
Рн Polimer syntetyczny (do uzyskania filtracji HTHP, jeżeli jest wymagana),
О
Рн Odpieniacz, według bieżących potrzeb,
cd
£ Blokator węglanowy - materiał strukturotwórczy i/lub obciążający.
О Płuczka przeznaczona jest do przewiercania warstw gazo-i roponośnych.
'n
(U Wpływa na ograniczenie uszkodzenia strefy przyotworowej; zapewnia
CQ wysoką prędkość wiercenia.
я Płuczka wodorotlenkowa (Mbced M etal Hydroxhle) charakteryzuje

•5 cd
się wysokimi wartościami lepkości przy niskich prędkościach ścinania
І £o i wysokimi wartościami wytrzymałości strukturalnej. Płuczka przezna
cd
> ■a czona do wiercenia otworów horyzontalnych w skałach słabozwięzłych.
О
(U Typowy skład płuczki wodorotlenkowej:
oi-i Bentonit OCMA: około 30 lcg/m3,
53
о ПЗ Wodorotlenki MMH: 3 kg/m3,
o
о & KOH: do pH 10 wg potrzeb
cd
о
> Odczynnik skrobiowy: do obniżenia filtracji wg bieżących potrzeb.
> "on
cd Płuczka jest praktycznie nieodporna na skażenie jonami wapnia - Ca2+,
N Oh a także większość materiałów do obniżenia filtracji niszczy jej unikalne
Я właściwości reologiczne, stąd płuczkę tą stosuje się niezwykle rzadko.
Рн
Płuczka krzemianowa - jest to płuczka, której głównym składnikiem

jest szkło wodne sodowe lub potasowe (krzemian sodu lub potasu),
pełniące rolę inhibitora warstw ilastych wrażliwych na uwodnienie.
cd Płuczka stosowana bardzo rzadko ze względu na jej wysokie pH
cd £ (powyżej 11).
£ O
И
О Ogólny skład płuczki krzemianowo-potasowej:
G cd
O Osnową taj płuczki jest suspensja sporządzona z bentonitu (4-5-6%)
O.
І Ó
& KOH: 1 - 2 kg/m3,
1 O PAC LV: 3 - 5 kg/m3,
CMC LV: 6 - 1 5 kg/m3,
N
О
3 a
<U
Biopolimer (XCD): 1 - 2 kg/m3,
N
Рн KC1: 3 0 -1 0 0 kg/m3,
й Krzemian potasu: 50 - 100 kg/m3,
Upłynniacz nieorganiczny (fosforan): 1 - 30 kg/m3.
Wadą płuczki krzemianowej jest jej brak odporności na skażenia jonami
wapnia i magnezu.
674 ______ 6. Technologia płuczek wiertniczych
Tabela 6.4 cd.

Inną odmianą płuczki krzemianowej jest płuczka krzemianowo-
sodowa.
Ogólny skład ww. płuczki:
Krzemianowo-sodowa
cd
& Osnową taj płuczki jest suspensja sporządzona z bentonitu (4 - 6%)
0
§ NaOH: 1 - 2 lcg/m3,
PAC LV: 3 - 5 kg/m3,
1
CMC LV: 6 - 1 5 kg/m3,
I
‘k> Biopolimer (XCD): 1 - 2 kg/m3,
N
O NaCl: 150 kg/m3,
P
Ph Krzemian sodu: 5 0 - 1 0 0 kg/m3.
Upłynniacz nieorganiczny (fosforan): 1 - 3 0 kg/m3.
Wadą płuczki krzemianowej jest jej brak odporności na skażenia jonami
wapnia i magnezu.
Solanka na Chlorek amonu stosowany jest do przygotowania solanki o gęstości 1,01
bazie chlorku - 1,04 g/cm3, która wykorzystywana jest przy rekonstrukcji odwiertów,
amonu w których warstwa produktywna zawiera lepiszcze ilaste w celu zapo
NH.C1
4
bieżenia jego hydratacji. Chlorek amonu używany jest zamiennie z KC1.
Solanka na Chlorek potasu wykorzystywany jest powszechnie w rekonstrukcjach
bazie chlorku otworów w postaci 2 - 5% roztworu o gęstości 1,03 - 1,05 g/cm3. Sól
potasu - KC1 potasowa jest stosowana zamiennie z chlorkiem amonu.
'Д Solanka na Sól kamienna wykorzystywana jest w rekonstrukcjach, remontach i li

ccd bazie chlorku kwidacjach odwiertów w postaci roztworów o gęstości do 1,20 g/cm3
O sodu NaCl (roztwór nasycony).
ьо
Solanka na Chlorek wapnia stosowany jest w przypadku potrzeby użycia roztworu
bazie chlorku nie zawierającego fazy stałej o gęstości w przedziale 1 ,2 1 -1 ,3 9 g/cm3
wapnia CaCL,
Solanka Węglan potasu wykorzystywany jest gdy zachodzi potrzeba użycia

na bazie roztworu nie zawierającego fazy stałej o gęstości w przedziale 1,40 -
węglanu 1,59 g/cm3. Wadą węglanu potasu jest jego higroskopijność oraz wy
potasu K_,C03 trącanie się węglanu wapnia w kontakcie np. z gipsem lub anhydrytem.
Oprócz solanek wymienionych w tab. 6.4, należy uwzględnić sole orga

niczne wykorzystywane do sporządzania płynów wiertniczych:
• Mrówczan sodu - HCOONa, sól, lctóra pozwala na uzyskanie roztworu
o gęstościl,33 g/cm
■ Mrówczan potasu - HCOOK, sól, która pozwala na uzyskanie roztworu
nie zawierającego fazy stałej o gęstości do ok. 1,58 g/cm3. Mrówczan
potasu jest także wykorzystywany do przygotowania płuczki typu drill-
-in-fluids z małą zawartością fazy stałej. Wysoka cena tej soli ma wpływ
na jej ograniczone zastosowanie.
• Mrówczan cezu - HCOOCs, sól, lctóra pozwala na uzyskanie roztworu
nie zawierającego fazy stałej o gęstości do ok. 2,20 g/cm3; na przeszko
dzie w powszechnym użyciu tej soli stoi jej cena, lctóra jest kilkukrotnie
wyższa od ceny mrówczanu potasu.
6.7. Podstawowe procedury działania przy skażeniach płuczki 675
6.7. Podstawowe procedury działania przy

skażeniach płuczki
W trakcie prowadzenia prac wiertniczych pojawiają się czynniki, które mogą ne
gatywnie wpłynąć na parametry płuczki wiertniczej. Należy pamiętać, że różne
typy płuczek są podatne w różnym stopniu na skażenia. Najbardziej podatną na
skażenia płuczką jest płuczka bentonitowa. Czynniki negatywnie wpływające na
płuczkę mogą na nią oddziaływać w różnym stopniu, stąd w tym rozdziale zosta
ną omówione w pierwszej kolejności te czynniki, które mają największy wpływ
na różne płuczki lub stanowią największe zagrożenie [9,10,12,13,14,15].
Skażenie siarkowodorem - H 2S
Siarkowodór - H7S jest bezbarwnym gazem o silnym, przykrym zapachu zgni
łych jaj, wyczuwalnym nawet w rozcieńczeniu 1:100 000, dobrze rozpuszczalnym
w wodzie. Jest silnym reduktorem. Siarkowodór jest silną trucizną.
W wiertnictwie obecność siarkowodoru związana jest z przewiercaniem
niektórych złóż ropy i gazu.
Objawy skażenia płuczki siarkowodorem są następujące:
" Charakterystyczny zapach zgniłych j aj,
• Obniżenie pH płuczki,
• Zmiana koloru płuczki (czernienie),
• Wzrost lepkości i filtracji z powodu obniżenia pH płuczki.
Pojawienie się siarkowodoru w płuczce wymaga ze względów bezpieczeń
stwa natychmiastowej reakcji.
Pierwszą metodą neutralizacji jest podniesienie pH płuczki przy pomocy
NaOH, KOH lub Ca(OH)2. Neutralizacja H,S przebiega według reakcji:
h ,s + o h -<->h s - + h 2o
h s-+ oh- ^ s 2- + h 2o
W przypadku nadmiaru jonów hydroksylowych, reakcja przesunięta jest

w prawą stronę i ze względów bezpieczeństwa pH powinno być utrzymywane
przynajmniej na poziomie 11.
Obniżenie pH przesuwa reakcję w lewą stronę, co w konsekwencji może
prowadzić do wydzielania się siarkowodoru z płuczki.
Drugą metodą neutralizacji siarkowodoru w płuczce jest dodatek związku
cynku (Zn2+). W wyniku reakcji powstaje nierozpuszczalny siarczek cynku - ZnS.
Najpowszechniej stosowanym związkiem cynku do neutralizacji siarkowodoru
jest tlenek cynku - ZnO, rzadziej węglan cynku - ZnC 03. Wytrącanie ZnS zacho
dzi zgodnie z reakcją:
Należy pamiętać, że cynk jest metalem amfoteiycznym, to znaczy, że roz

puszcza się zarówno w kwasach, jak i roztworach mocnych zasad. Stąd w płucz
kach o pH powyżej 10,5, jony cynku mogą przejść w cynkany ([Zn(OH)J2+);
które nie reagują z siarkowodorem.
Zaletą związków cynku jest to, że trwale wiążą siarkowodór nawet w śro
dowisku słabo kwaśnym (pH ~ 6,0).
Skażenie ditlenkiem węgla - C 0 2
Ditlenek węgla jest gazem bezbarwnym, dobrze rozpuszczalnym w wodzie, two
rząc kwas węglowy - H ,C 03, który obniża pH i zwiększa działanie korozyjne
wody. Ditlenek węgla jest obecny w powietrzu, ale także często towarzyszy prze
wiercanym skałom. Dopływ C 0 2 do płuczki powoduje wzrost granicy płynięcia,
wzrost wartości wytrzymałości strukturalnej (żeli), obniżenie pH oraz przede
wszystkim duży wzrost Mf i brak zmiany lub niewielki wzrost Ps .
Tworzenie się kwasu węglowego oraz jego dysocjację przedstawiają reakcje:
CO, + H,0 *-» H2C 0 3
H ,C 03 H C 03 + H+
нсо3 ^ С 032 +Н+
Analiza Pf IMf pozwala określić wzajemny stosunek jonów: OH', HCO,"
i CO,', (zależności te zostaną omówione przy skażeniu płuczki węglanami).
W przypadku dopływu CO, do płuczki najlepszą metodą neutralizacji jest
dodatek gipsu C aS04-2H20 lub wapna hydratyzowanego Ca(OH)2, ze względu na
wytrącanie się nierozpuszczalnego węglanu wapnia CaC03.
Wytrącanie się nierozpuszczalnego węglanu wapnia przedstawia reakcja:
Ca2++ C 0 2 + H20 — CaC03| + 2H+
Do likwidacji skażenia ditlenkiem węgla nie powinno się stosować wodo

rotlenku sodu, czy potasu ze względu na tworzenie się rozpuszczalnego węglanu
sodu lub potasu, który przyczynia się do skażenia płuczki węglanami.
Skażenie węglanami
Skażenie węglanami dotyczy przede wszystkim węglanu i kwaśnego węglanu
sodu, w mniejszym stopniu węglanu i kwaśnego węglanu potasu, z powodu ich
bardzo dobrej rozpuszczalności w wodzie.
Najczęściej do skażenia płuczki węglanami dochodzi w wyniku ich przedaw
kowania, rzadziej ze względu na dopływ CO, z przewiercanych pokładów.
Skażenie płuczki węglanami objawia się wzrostem wartości granicy płynię
cia, wzrostem wartości wytrzymałości strukturalnej, obniżeniem pH oraz wzro
stem wartości М/ i/lub wzrostem Pf (w zależności od ilości jonów H C 037C 032").
Analiza Pf /Mf poz\va\a określić stosunek jonów 0H '/H C 03'/C 032"w płuczce.
Jeżeli:
6 7. Podstawowe procedury działania przy skażeniach płuczki ___ 677
pf - 0 wskazuje to na obecność w płuczce tylko jonów HCO

2P f< М/ wskazuje to na obecność w płuczce jonów H C 03' i CO ,
2P f - Mf wskazuje to na obecność w płuczce tylko jonów C 0 32-,
2Р} > Mf wskazuje to na obecność w płuczce jonów C 0 32‘ i OH",
Pf = Mf wskazuje to na obecność w płuczce tylko jonów OH~.
Neutralizacja skażenia płuczki węglanami będzie polegała na wytrąceniu
nierozpuszczalnego węglanu wapnia.
Jeżeli pH płuczki jest poniżej 10 to najlepszą metodą neutralizacji jest do
datek wapna hydratyzowanego, ponieważ najwięcej jest jonów kwaśnych.
Ca(OH)2 + NaHC03 -> CaC03j + NaOH + H20
Jeżeli pH zawarte jest między 10, a 11, to do neutralizacji można stosować

zarówno gips jak i wapno hydratyzowane.
Dla pH powyżej 11,0 należy użyć gipsu, który nie wpływa na pH płuczki.
Przy neutralizacji skażenia płuczki węglanami należy kontrolować che-
mizm filtratu płuczki, ponieważ bardzo łatwo przedawkować wapno hydratyzo
wane lub gips powodując dla odmiany skażenie płuczki jonami wapnia Ca2+, które
zostało omówione poniżej.
Skażenie gipsem (CaS04-2H20 ) lub anhydrytem (C aS 04)
Anhydryt w wielu rejonach występuje jako naturalna skała, a także często w po
staci wkładek w przewiercanych warstwach. Gips również występuje w postaci
wkładek w przewiercanych skałach. Zarówno anhydryt, jak i gips charakteryzują
się małą rozpuszczalnością w wodzie wynoszącą około 2 g/l H20 w temperaturze
20°C. Do skażenia jonami wapnia może dojść także w wyniku przedawkowania
gipsu w trakcie neutralizacji skażenia płuczki węglanami.
Skażenie płuczki anhydrytem lub gipsem objawia się wzrostem wartości
granicy płynięcia, wytrzymałości strukturalnej, wzrostem filtracji płuczki, obni
żeniem pH, obniżeniem wartości Pf /M/, wrasta także koncentracja jonów Ca2+.
Płuczkami najbardziej podatnymi na skażenie anhydrytem lub gipsem są:
• płuczka bentonitowa,
• płuczka o dużej zawartości aktywnych części bentonitu (MBT),
• płuczki, w których skład wchodzą materiały nieodporne na jony wapnia,
np. polimer PHPA, niektóre polimery do obniżenia filtracji oraz regula
cji parametrów reologicznych płuczki.
Najbardziej odporne na skażenie jonami wapnia są płuczki polimerowe, zaso
lone bez zawartości lub z niewielką zawartością aktywnych części bentonitu (MBT).
Neutralizacja skażenia płuczki jonami wapnia polega na wytrąceniu nieroz
puszczalnych związków wapnia.
Najlepszym, najpowszechniej stosowanym i najtańszym środkiem, do neu
tralizacji tego skażenia jest węglan sodu. W wyniku reakcji wytrąca się nieroz
puszczalny węglan wapnia:
C aS04 + N a,C 03 -+ CaTO3i + Na2S 0 4
Innymi związkami, rzadziej stosowanymi do neutralizacji gipsu lub anhy

drytu, obok węglanu sodu, są związki fosforowe:
• pirofosforan sodu - Na2H2P20 7 (SAPP),
• czterofosforan sodu - Ńa6P40 13 (STP).
Do neutralizacji skażenia jonami wapnia pochodzącymi z anhydrytu lub
gipsu nie należy stosować kwaśnego węglanu sodu N aH C 03, ponieważ w wyniku
reakcji powstaje kwaśny węglan wapnia, który jest rozpuszczalny w wodzie:
CaS04 + 2NaHC03 -► Ca(HC03)2 + Na2S 04

Aby przeprowadzić kwaśny węglan wapnia w formę nierozpuszczalną, na
leży dodatkowo dodać sody kaustycznej.
Przy neutralizacji skażenia płuczki jonami wapnia należy kontrolować che-
mizm filtratu płuczki, ponieważ węglan sodu musi być dozowany systematycznie
do płuczki w celu utrzymania stałej niskiej koncentracji jonów wapnia. Wynika
to stąd, że przy przewiercaniu wkładek anhydrytu lub gipsu ustala się równowaga
między skałą, a jej formą rozpuszczoną. Zakłócenie równowagi przez wytrącenie
nierozpuszczalnego węglanu wapnia powoduje natychmiast rozpuszczenie siar
czanu wapnia do ponownego osiągnięcia równowagi.
Skażenie płuczki cementem
Praktycznie w każdym wierconym otworze prowadzone są zabiegi cementowania
rur okładzinowych. Jednym ze składników cementu jest tlenek wapnia CaO, któiy
w kontakcie z wodą tworzy wodorotlenek wapnia Ca(OH)r Stąd pH zaczynu ce
mentowego wynosi ~ 11,7. Do skażenia płuczki cementem może dojść w wyniku
wymieszania zaczynu cementowego z płuczką wiertniczą lub w wyniku zwier
cania świeżego kamienia cementowego (korka cementowego w rurach).
Skażenie płuczki cementem objawia się wzrostem wartości granicy płynię
cia, wzrostem wartości wytrzymałości strukturalnej, wzrostem filtracji płuczki,
wzrostem pH i wzrostem wartości Pf IMf .
Płuczkami podatnymi na skażenie cementem są:
• płuczka bentonitowa,
• płuczka o dużej zawartości aktywnych części bentonitu (MBT),
• płuczki, w których skład wchodzą materiały nieodporne na j ony wapnia,
np. polimer PHPA, niektóre polimery do redukcji filtracji oraz regulacji
parametrów Teologicznych płuczki.
W przypadku innych rodzajów płuczek wiertniczych, ich odporność na
skażenie cementem uzależniona jest od odporności dodatków na wysokie pH (po
wyżej 11,0) i koncentrację jonów wapnia.
Najpowszechniej stosowanym środkiem, do neutralizacji skażenia płuczki
g.7. Podstawowe procedury działania przy skażeniach płuczki ____ 679
cementem jest kwaśny węglan sodu. W wyniku reakcji wytrąca się nierozpusz
czalny węglan wapnia, a pH ulega obniżeniu:
Ca(OH), + N aH C03 -> C aC 03| + NaOH + H ,0
Oprócz kwaśnego węglanu sodu często stosuje się kwas cytrynowy C6H80 7,
którego działanie jest podobne do kwaśnego węglanu sodu t.j. wytrąca sie nieroz
puszczalny cytrynian wapnia.
Inne związki, które są rzadziej stosowane do neutralizacji skażenia płuczki ce
mentem obok kwaśnego węglanu sodu i kwasu cytrynowego to związki fosforowe:
* pirofosforan sodu - Na2H2P20 7 (SAPP),
• czterofosforan sodu — Na6P40 13 (STP).
Do neutralizacji skażenia płuczki cementem nie nadaje się węglan sodu,
ponieważ produktem ubocznym reakcji strącania węglanu wapnia jest wodorotle
nek sodu, stąd pH płuczki pozostaje na poziomie ~ 12:
Ca(OH), + Na2C 0 3 C aC 03| + 2NaOH
W przypadku wymieszania się dużej ilości zaczynu cementowego z płucz

ką, jedynym wyjściem jest utylizacja skażonej płuczki.
W przypadku zwiercenia świeżego korka cementowego należy pamiętać,
żeby w pierwszej kolejności mechanicznie (przy pomocy sit wibracyjnych, hydro-
cyklonów i wirówki delcantacyjnej) usunąć z płuczki fragmenty kamienia cemen
towego, ponieważ wytrącają węglan wapnia, zaburzają stan równowagi między
jonami wapnia związanymi w cemencie, a rozpuszczonymi w wodzie. Usunięcie
kamienia powoduje natychmiast „przechodzenie” jonów wapnia z kamienia do
roztworu, aż do osiągnięcia równowagi.
Skażenie płuczki solami
W wielu rejonach, gdzie prowadzone są wiercenia, występują często pokłady soli,
np. halit - NaCl, sylwin - KC1, czy karnalit - KMgCl3-H20 .
Najbardziej podatną płuczką na skażenie solą jest płuczka bentonitowa,
a objawami skażenia jest wzrost wartości granicy płynięcia, wzrost wartości wy
trzymałości strukturalnej, wzrost filtracji płuczki oraz koncentracji jonów chlor
kowych Cl", obniżenie pH i obniżenie wartości Pf !Mf .
Najlepszą metodą „uodpornienia” płuczki na skażenie solą jest dodanie soli
kamiennej lub mieszaniny soli kamiennej i soli potasowej. Zapobiega to wypłuki
waniu kawern w przewiercanych pokładach soli. Szczególnym przypadkiem jest
przewiercanie pokładów karnalitu ze względu na dużą rozpuszczalność chlorku
magnezu MgCl2. W płuczce wzrasta koncentracja jonów magnezu Mg2+ oraz jo
nów chlorkowych Cl', a także spada pH płuczki do ~ 7,0.
Redukcja jonów magnezu przy pomocy sody kaustycznej NaOH nie jest
skuteczna, ponieważ wytrąca się wodorotlenek magnezu Mg(OH), podnosząc
lepkość płuczki. Wzrost pH płuczki jest chwilowy, do momentu przereagowa-
nia jonów hydroksylowych OH Wytrącenie magnezu w postaci wodorotlenku

magnezu zaburza równowagę i natychmiast powoduje przejście jonów magnezu
z soli do roztworu.
Poniżej załączono tab. 6.5. z procedurami działania przy skażeniu płuczki,
którą należy traktować jako pomoc przy likwidacji skażenia płuczki.
Tabela 6.5. Podstawowe procedury działania przy skażeniach płuczki [oprać, autor.]
Zmiany pH
Oznaczany
skażający
parametr
Sposób obliczania dawki
Rodzaj towarzyszące
Jon
Neutralizator neutralizatora na
skażenia procesowi
lm 3 płuczki [kg]
neutralizacji
Dwutlenek węgla
wapno hydratyzowane wzrost pH
z powietrza H c o 3- н а д - mg НСОз71 *Fw x 1 1•10" 5 ew. bez zmian
Са(ОН)л
i spalin, węglany
i węglowodany wapno hydratyzowane wzrost pH
mg CO3'71 xFw x 1)2 M 0 -5
(z przedawko Ca(OH) 2
wania) CO3- CO3
gips budowlany obniżenie pH
mg C03_~/lxFw *2,42-10~5
CaS0 4 H20 ew. bez zmian
Gips obniżenie pH
(CaS0 4 -2H2 0 ) NaHC0 3 mg Ca+71*Fw *0,21
nawet < 7
Anhydryt Ca++ Ca++
niewielki
(CaS04) Na 2C 0 3 mg Ca+71*Fw X2J65-10'5
wzrost, ew. b.z.
Skażenie obniżenie pH
OH- PP.P f NaHC0 3 [Pp - (FtiVl00)-.P/]-0,84
cementem
Siarczki podnieść pH do bez zmian

(dopływ H2 S) wartości 1 0 przy
s- s-- mg S~71*Fw x2,65-10“5
pomocy NaOH lub
Ca(OH)i
F w- zawartość wody z destylacji płuczki wyrażona w procentach, [%],
Pp - alkaliczność płuczki w [ml],
P j - alkaliczność filtratu w [ml].
6.8. Regulowanie gęstości płuczek wiertniczych

Niejednokrotnie w czasie wiercenia zachodzi konieczność zwiększenia przeciw-
ciśnienia na przewiercane warstwy skalne. W tym celu niezbędne jest zwiększenie
gęstości płuczki wiertniczej. Osiąga się to najczęściej przez dodanie do płuczki
sproszkowanych materiałów o dużej gęstości zwanych materiałami obciążający
mi [11,17].
Tab. 6.6 podaje rodzaje materiałów obciążających najczęściej stosowanych
w zależności od ich gęstości.
6.8. Regulowanie gęstości pfuczek wiertniczych
Tabela 6.6. Materiały obciążające [oprać, autor.]
Materiały o małej gęstości Materiały o średniej gęstości Materiały o dużej gęstości

2,6 - 2,9 [kg/dm3] 3 - 5 [kg/dm3] 5 - 7 [kg/dm3]
kreda baryt hematyt
marmur syderyt
dolomit
Podstawowy wzór na obliczenie ilości materiału obciążającego, potrzebnego

do uzyskania wymaganej gęstości płuczki wiertniczej dla objętości 1 dm3ma postać:
д = В ІЕ і— ЕІЇ [kg/dm3] (6.12)

P~Pi
gdzie: Q - masa materiału obciążającego; [kg],
p - gęstość materiału obciążającego; [kg/dm3],
p x- gęstość płuczki przed obciążeniem; [kg/dm3],
/?, - gęstość płuczki po obciążeniem; [kg/dm3].
Tab. 6.7, 6.8, 6.9 podają praktyczne dane dotyczące ilości materiału obciąża
jącego (dolomit, baryt) dla uzyskania określonej gęstości płuczki oraz wartości koń
cowej objętości płuczki po dodaniu materiału obciążającego o określonej gęstości.
Tabela 6.7. Ilość dolomitu w [kg] jaką należy dodać do 1 m3 płuczki o gęstości p, aby otrzymać
płuczkę o gęstości p2 [6,11]
Wzrost gęstości płuczki obciążonej blokatorem węglowym - dolomitem (fi = 2,7)

1,05 1 ,1 0 1,15 1 ,2 0 1,25 1,30 1,35 1,40 1,45 1,50 1,55 1,60 165 1,70 1,75
P\
1 ,0 0 82 169 261 360 466 579 700 831 972 1125 1291 1473 1671 1890 2132
1,05 84 174 270 372 482 600 727 864 1013 1174 1350 1543 1755 ,1989
1 ,1 0 87 180 279 386 500 623 756 900 1057 1227 1414 1620 1847
1,15 90 186 289 400 519 648 788 939 1105 1286 1485 1705
1 ,2 0 93 193 300 415 540 675 822 982 1157 1350 1563
1,25 96 200 312 432 563 704 859 1029 1215 1421
1,30 100 208 324 450 587 736 900 1080 1279
1,35 104 216 338 470 614 771 945 1137
1,40 108 225 352 491 643 810 995
1,45 113 235 368 514 675 853
1,50 117 245 396 540 711
1,55 123 257 405 568
1,60 129 270 426
1,65 135 284
1,70 142
Ilość dolomitu w [kg] jaką należy dodać do 1 m 3 płuczki o gęstości / 5 , aby otrzymać płuczkę o gęstości p 2.
obliczono ze wzoru: M = П 00-[(р2- -p ,)] [kg/m3].
O)
GO
W zrost gęstości płuczki obciążonej baiytem (p = 4,2) ho
1,05 1,10 1,15 1,20 1,25 1,30 1,35 1,40 1,45
1,50 1,55 1,60 1,65 1,70 1,75 1,80 1,85 1,90
1,95 2,00 2,05 2,10 2,15 2,20 2,7,5
p,
1,00 6' 135 20' 28C 356 434 51 £ 60C 68> 77£ 872 96S 1071 117C 1286 140C 151S 1643 177: 190S
2051 220C 235( 252( 269?.
1,05 68 138 21C 285 362 442 525 611 70C 792 888 988 1092 120C 1313 143C 1552 168C 1814 1953
210C 2254 2415 2595
1,10 69 140 214 290 368 450 535 622 713 808 906 1008 1114 1225 1340 1661 1587 1718 1856
2000 2151 231(1 2477
1,15 70 142 217 295 375 458 544 634 727 824 924 1029 1138 1251 1370 1493 1623 1758 1900
2049 2205 2369
1,20 71 145 221 300 382 467 555 646 741 840 943 1050 1162 1278 1400 1527 1660 1800 1946
2100 2262
1,25 72 147 225 305 389 475 565 659 756 857 963 1072 1187 1307 1432 1563 1700 1844
1995 2154
1,30 74 150 329 311 396 485 576 672 771 875 983 1096 1213 1336 1465 1600 1741 1890 2046
1,35 75 153 233 317 404 494 588 686 788 894 1004 1120 1241 1367 1500 1639 1785 1938
1,40 Ф
o
1
76 156 238 323 412 504 600 700 804 913 1027 1145 1270 1400 1537 1680 1831
1,45 CD
78 158 242 329 420 514 613 o
715 822 933 1050 1172 1300 1434 1575 1723 tg
1,50 ш'
79 162 247 336 429 525 626 730 840 955 1074 1200 1332 1470 1615
T3
1,55
81 165 252 343 438 536 639 747 859 977 1100 1229 1365 1508
1,60
82 168 257 350 447 548 653 764 879 1000 1127 1260 0
400 Д.
1,65
.. 84 171 263 357 457 560 668 781 900 024 1155 292 Й
' ' '( *%ї
Tabela 6.8 cd.
Wzrost gęstości płuczki obciążonej barytem (p = 4,2) X

CD
1,55 1,60 1,65 1,70 1,75 1,80 1,85 1,90 1,95 2,00 2,05 2,10 2,15 2,20 2,25
Pi 1,05 1,10 1,15 1,20 1,25 1,30 1,35 1,40 1,45 1,50
Pi
86 175 268 365 467 573 684 800 922 1050 1185 rCG
CСD
П
1,70
O
0)-
1,75 88 179 274 373 477 586 700 820 945 1077 Q.
■o
89 183 280 382 488 600 717 840 969
1,80 N
CD
TT
91 187 286 391 500 615 735 862
1,85
CD
400 512 630 754

Л
D
1,90 93 191 293
O*
95 195 300 410 525 646 -3
O
1,95 ZT
98 200 307 420 538
2,00
100 205 315 431

2,05
102 210 323

2,10
105 215
2,15
108
2,20
Uwaga do tabeli 6.8: Ilość barytu [w kg] jaką należy dodać do lm 3płuczki o gęstości p t aby otrzymać płuczkę o gęstości p2.
obliczono ze wzoru: M = А200-[(р2- р У ( 4 ,2 - p 2)\ [lcg/m3].
СП
00
OJ
Tabela 6.9. K ońcow a o b ję to ść płuczki VF[I] po dodaniu m ateriału o b ciążając eg o o g ę s to śc i p

d o 1 m 3 płuczki [6,11]
\p 2,75 2,70 2,65 2,60 2,55 2,50

\P 4,40 4,35 4,30 4,25 4,20 4,15
M\ M \
50 1018 1019 1019 1019 1020 1020 50 1011 1011 1012 1012 1012 1012
100 1036 1037 1038 1038 1039 1040 100 1023 1023 1023 1024 1024 1024
150 1055 1056 1057 1058 1059 1060 150 1034 1034 1035 1035 1036 1036
200 1073 1074 1075 1077 1078 1080 200 1045 1046 1047 1047 1048 1048
250 1091 1093 1094 1096 1098 1100 250 1057 1057 1058 1059 1060 1060
300 1109 1111 1113 1115 1118 1120 300 1068 1069 1070 1071 1071 1072
350 1127 1130 1132 1135 1137 1140 350 1080 1080 1081 1082 1083 1084
400 1145 1148 1151 1154 1157 1160 400 1091 1092 1093 1094 1095 1096
450 1164 1167 1170 1173 1176 1180 450 1102 1103 1105 1106 1107 1108
500 1182 1185 1189 1192 1196 1200 500 1114 1115 1116 1118 1119 1120
550 1200 1204 1208 1212 1216 1220 550 1125 1126 1128 1129 1131 1133
600 1218 1222 1226 1231 1235 1240 600 1136 1138 1140 1141 1143 1145
650 1236 1241 1245 1250 1255 1260 650 1178 1149 1151 1153 1155 1157
700 1255 1259 1264 1269 1275 1280 700 1159 1161 1163 1165 1167 1169
750 1273 1278 1280 1288 1294 1300 750 1170 1172 1174 1176 1179 1181
800 1291 1296 1302 1308 1314 1320 800 1182 1184 1186 1188 1190 1193
850 1309 1315 1321 1327 1333 1340 850 1193 1195 1198 1200 1202 1205
900 1327 1333 1340 1346 1353 1360 900 1205 1207 1209 1212 1214 1217
950 1345 1352 1358 1365 1373 1380 950 1216 1218 1221 1224 1226 1229
1000 1364 1370 1377 1385 1392 1400 1000 1227 1230 1233 1235 1238 1241
1050 1382 1389 1396 1404 1412 1420 1050 1239 1241 1244 1247 1250 1255
1100 1400 1407 1415 1423 1431 1440 1100 1250 1253 1256 1259 1262 1265
1150 1418 1426 1434 1442 1451 1460 1150 1261 1264 1267 1271 1274 1277
1200 1436 1444 1453 1462 1471 1480 1200 1273 1276 1779 1282 1286 1289
1250 1455 1463 1472 1481 1490 1500 1250 1284 1287 1291 1294 1298 1301
130 1473 1481 1491 1500 1510 1420 130 1295 1299 1302 1306 1310 1313
1350 1491 1500 1509 1519 1529 1540 1350 1307 1310 1314 1318 1321 1325
1400 1509 1519 1528 1538 1549 1560 1400 1318 1322 1326 1329 1333 1337
6.9. Ciecze do rekonstrukcji odwiertów __________________________________ 685
T ab ela 6 .9 c d .
\p 2,75 2,70 2,65 2,60 2,55 2,50

\P 4,40 4,35 4,30 4,25 4,20 4,15
M \
1450 1527 1537 1547 1558 1569 1580 1450 1330 1333 1337 1341 1345 1349
1500 1545 1556 1566 1577 1588 1600 1500 1341 1345 1349 1353 1357 1361
1550 1564 1574 1585 1596 1608 1620 1550 1352 1356 1360 1365 1369 1373
1600 1582 1593 1604 1615 1627 1640 1600 1364 1368 1372 1376 1381 1386
1650 1600 1611 1623 1635 1647 1660 1650 1375 1379 1384 1388 1393 1398
1700 1618 1630 1642 1654 1667 1680 1700 1386 1391 1395 1400 1405 1410
1750 1635 1648 1660 1673 1686 1700 1750 1398 1402 1407 1412 1417 1422
1800 1655 1667 1679 1692 1706 1720 1800 1409 1414 1419 1424 1429 1434
1850 1673 1685 1698 1712 1725 1740 1850 1420 1425 1430 1435 1440 1446
1900 1691 1704 1717 1731 1745 1760 1900 1432 1437 1442 1447 1452 1458
1950 1709 1722 1736 1750 1765 1790 1950 1443 1448 1453 1459 1464 1470
2000 1727 1741 1755 1769 1784 1800 2000 1455 1460 1465 1471 1476 1482
M - ilość materiału obciążającego w [kg] dodana do 1 m3
Wzrost objętości obliczono ze wzoru V =1000 + (M/p)-
6.9. Ciecze do rekonstrukcji odwiertów

Do prac rekonstrukcyjnych zaleca się stosowanie wodnych roztworów soli, któ
re również mogą stanowić podstawę do sporządzania cieczy roboczych. Ciecze
do rekonstrukcji winny charakteryzować się minimalną zawartością fazy stałej;
(przy obecnie stosowanych urządzeniach do oczyszczania cieczy wiertniczych
faza stała poniżej 2 mikrometrów jest nieusuwalna). Tak przygotowana ciecz ro
bocza pozwala na minimalizowanie uszkodzenia skał zbiornikowych w strefie
przyodwiertowej złoża w rekonstruowanych odwiertach. Na podstawie wielolet
nich doświadczeń ustalono, że każda skała zbiornikowa wymaga indywidualnego
doboru cieczy roboczej. Właściwie dobrana ciecz robocza umożliwia zachowanie
75 - 100% przepuszczalności początkowej, bez konieczności stosowania zabie
gów intensyfikujących. Należy pamiętać, że największe spadki przepuszczalności
skał zbiornikowych będą występować w przypadku obecności w skałach zbiorni
kowych spoiwa ilastego zawierającego minerały z grupy smektytów, a niewielkie
przy występowaniu kaolinitów i chlorytów. Zjawisk tych nie można całkowicie
wyeliminować, natomiast możliwe jest znaczne ich ograniczenie w wyniku prawi
dłowego doboru inhibitorów i blokatorów. Należy mieć świadomość, że nieodpo
wiednio dobrana ciecz robocza może spowodować całkowitą utratę przewodności
hydraulicznej w strefie przyodwiertowej [5,7,8,9,10].
686 ________ _ _ _ ________________________ 6. Technologia ptuczek wiertniczych
Kryteria doboru i właściwości cieczy roboczych

Ciecze robocze do rekonstrukcji są to wodne roztwory soli lub ich mieszaniny o
minimalnej zawartości fazy stałej z dodatkiem polimerów dla uzyskania wyma
ganych właściwości fizykochemicznych i Teologicznych. Dobór cieczy roboczych
uwarunkowany jest szeregiem kryteriów, wśród których można wyróżnić:
• Kryteria złożowe:
- ciśnienie i temperatura złożowa,
- rodzaj i ilość płynów złożowych,
- przepuszczalność i porowatość pierwotna warstw produktywnych,
- zwięzłość warstw produktywnych,
- podatność formacji na zaniki i ucieczki cieczy roboczej,
- czynniki zanieczyszczające ciecze robocze (cement, ciecze zabiego
we);
- skład mineralogiczny formacji z uwzględnieniem stopnia zailenia.
• Kryteria techniczne
- możliwości przygotowania cieczy w warunkach polowych (urządze
nia rekonstrukcyjne nie są wyposażone w kompletne systemy płucz
kowe - brak wirówek, mud cleanerów itp.),
- zagrożenie korozyjne urządzeń i osprzętu,
- aspekty ekologiczne i bezpieczeństwa,
- stabilność płynu ze względu na różną częstotliwość cyrkulacji (od
porność na zmiany temperatury, reologii, gęstości i zdolność utrzy
mania blokatora).
Dla potrzeb przemysłowych najczęściej stosuje się następujące roztwory:
• soli chlorkowych (sodu, potasu, wapnia) i ich mieszanin do gęstości
1400 kg/m3,
• ciężldch solanek bromkowych (wapnia) do gęstości 1800 kg/m3,
• solanek na bazie soli organicznych (mrówczanów, octanów) o gęstości
od 1080 do 2300 kg/m3,
• roztwory solanek z dodatkami strukturotwórczymi, blokatorami orga
nicznymi i nieorganicznymi, w których blokatory spełniają rolę mate
riału obciążającego,
• oczyszczone i obrobione wody złożowe.
Ciecze robocze stosowane w innych zabiegach i operacjach w otworze
1. Ciecze bez fazy stałej, których gęstość osiągana jest poprzez rozpusz
czenie soli:
- chlorowce i bromowce, otrzymywane z kwasów HC1 i HBr;
- N aC l/K C l/C aC l,;
- N aB r/C aB r/Z nB r.
- mrówczany (sole kwasu mrówkowego);
6 9. Ciecze do rekonstrukcji odwiertów 687
- HCO,Na, H C 02K, H C 02Cs;

- octany (sole lewasu octowego);
- CH3C 0 2Na, CH3C 0 2K.
2. Ciecze zawierające fazę stałą:
- ciecze robocze,
- modyfikowane płuczki wiertnicze,
- ciecze o niskiej zawartości fazy stałej; gęstość jest regulowana przez
bazę solankową.
3. Ciecze specjalne, bez fazy stałej:
- ciecze ciężkie do zatłaczania,
- ciecze do perforacji,
- ciecze robocze do ochrony poziomów perspertywicznych
- ciecze ochronne do żwirowania i szczelinowania,
- ciecze do kontroli osadzania się produktów poreakcyjnych,
- ciecze nadpalcerowe,
- ciecze o ograniczonej filtracji,
- ciecze do dowiercania poziomów zbiornikowych.
Tab. 6.10 przedstawia wartości gęstości niektórych solanek
Tabela 6.10. Maksymalne wartości gęstości niektórych solanek stosowanych w praktyce
Solanka Gęstość kg/m3
NH„C1 1164
ICBr 1380
NaCl/NaBr 1476
ICCl/KBr 1308
NaBr/KBr 1572
NaCl/KCl 1230
NaCVCaCl2 1332
NaCl,/CaBr2/ZnBr2 2304
NaBr/ZnBr2 2460
CaBr,/ZnBr,/NaBr 2700
Badania podstawowe solanek

Wykonuje się następujące badania solanek:
• gęstość roztworów soli,
• punkty krystalizacji (na zestawie do pomiaru krystalizacja solanek);
- pojawienie się pierwszego kryształu soli (First Crystal to Appear) -
FCTA;
- faktyczna temperatura krystalizacji ( True Ciystallization Temperatu-
re) - TCT;
- rozpuszczenie się ostatniego kryształu (Last Crystal to Dissolve ) -
LCTD.
• czystość solanek (turbidimetr) (NTU - nephelometric turbidity unit),

zalecana wartość przemysłowa < 20 NTU,
• korozyjność (próbki wzorcowe, pierścienie),
• kompatybilność solanek z płynami złożowymi.
Test kompatybilności solanek z wodami złożowymi
Test kompatybilności jest stosowany do wyjaśnienia czy zalecana solanka będzie
reagować z wodą złożową, a produkty reakcji czy będą uszkadzać skałę zbiorni
kową. Badania polegają na mieszaniu solanek z wodami złożowymi, przy róż
nych proporcjach, w temperaturze złożowej w celu określenia maksymalnego
zanieczyszczenia solanek, jakie może być dopuszczone przed wytrąceniem pro
duktów reakcji w złożu.
Jeżeli wytrącenia powstają podczas ich sezonowania w piecu obrotowym
{hot rolling) lub podczas schładzania dwu ciekłych ośrodków, to należy je uznać
za niekompatybilne. W takich przypadkach solanka powinna być dobierana dla
danego przypadku (złoża), aż zostanie zidentyfikowana jako nie reagująca ze sobą
para.
Tabele właściwości soli
Poniższe tabele soli pochodzą z trzech źródeł. Tabele dotyczące: chlorku potasu
pochodzą z „CRC Handbook of Chemistry and Physics, 62nd edition”; chlorku
sodu z „Journal of Physical Chemistry Reference” 1977, Volume 6; chlorku wap
nia z „Journal of Physical Chemistry Reference” 1985, Volume 14. Tabele podzie
lone są na następujące kolumny:
• Stężenie procentowe - Procent wagowy bezwodnej substancji roz
puszczonej, w [g/lOOg roztworu]: ilość substancji w lOOg roztworu.
• Gęstość: stosunek masy próbki do jej objętości. Gęstość wody przyjmu
je się jako 1000 [kg/m3].
• Ilość kilogramów soli w metrze sześciennym roztworu przy danej gę
stości, w [kg],
• Ilość litrów wody do sporządzenia metra sześciennego roztworu przy
danej gęstości, w [1].
• Stężenie soli w litrze roztworu, w [g/l].
• Stężenie chlorków w litrze roztworu, w [g/l].
• Współczynnik przyrostu objętości: przyrost objętości, który nastąpi
po dodaniu danej masy soli do danej objętości wody,
• Punkt krystalizacji roztworu zawierającego dane stężenie soli, w [°С].
• Aktywność roztworu: wielkość ta nazywa jest również współczynni
kiem aktywności formacji. Wartość ta niezależnie od nazwy jest miarą
potencjału cieczy do absorbowania wody.
6.9. Ciecze do rekonstrukcji odwiertów_________________ _______ ________6sg
Wpływ tem peratury na gęstość roztworów chlorku sodu i chlorku wapnia

(wg F ield D a ta H a n d b o o k , D o w e ll S ch lu m b erg er)
Ze wzrostem temperatury roztworu wzrasta jego objętość co skutkuje obniżeniem
gęstości roztworu z p l n ap 2. Gęstość p 2 można obliczyć wg wzoru:
p 2 = 0,647 (Г2-Г ,) lcg/m3 (6.13)
gdzie: p, - gęstość roztworu w temperaturze Tx,

рг - gęstość roztworu w temperaturze 71,,
T] - temperatura początkowa [°С],
T1 - temperatura w otworze [°С].
Przykład:
Temperatura w otworze wynosi 80°C, a wymagana gęstość roztworu
1300 kg/m3.
Jaką zmianę gęstości należy uwzględnić przy sporządzaniu roztworu w tem
peraturze 15°С.
Zmiana gęstości = 0,647 (80 - 15) = 42,06 kg/m3
Gęstość roztworu w temperaturze 15°C = 1300 + 42,06 = 1342,06 kg/m3
Poniżej zestawiono tabelarycznie właściwości roztworów soli nieorganicz
nych i organicznych stosowanych w płynach wiertniczych.
Roztwór chlorku potasu stosuje się jako inhibitor hydratacji skał ilastych
w płuczkach wiertniczych oraz w cieczach do dowiercania.
Tabela 6.11. Właściwości fizyczne roztworu chlorku potasu (KCl) w temp. 20°C [8]
Współczynnik
potrzebnej do
lm 3 roztworu
sporządzenia
Stężenie KCl
krystalizacji
procentowe
Ilość wody
Masa KCl
przyrostu
chlorków
roztworu
objętości
Stężenie
Stężenie
Gęstość
w lm 3
Punkt
[% wag] [kg/m3] [kg] [1] [g/l] [g/l] - [°С]

1,0 1005 10,0 995,2 10,00 4,76 1,00 -0,4
2,0 1011 20,3 990,4 20,20 9,61 1,01 -0,9
3,0 1017 30,5 985,7 30,50 14,51 1,01 -1,4
4,0 1024 41,1 983,3 41,00 19,50 1,02 -1,9
5,0 1030 51,6 1216,6 51,50 24,49 1,02 -2,3
6,0 1037 62,2 973,8 62,20 29,58 1,03 -2,8
7,0 1044 73,0 969,0 73,00 34,72 1,03 -3,3
8,0 1050 83,9 964,2 84,00 39,95 1,03 -3,8
9,0 1057 95,0 961,9 95,10 45,23 1,04 -4,3
Tabela 6.11 cd.
Współczynnik
potrzebnej do
lm 3 roztwom
Stężenie KCl
sporządzenia
krystalizacji
procentowe
Ilość wody
Masa KCl
przyrostu
chlorków
objętości
roztwom
Stężenie
Stężenie
Gęstość
w lm 3
Punkt
[% wag] [kg/m3] ra m [g/l] - [°С]
10,0 1063 106,4 957,1 106,30 50,56 1,04 -4,8
11,0 1070 117,5 952,3 117,70 55,98 1,05 -5,3
12,0 1077 129,2 947,6 129,20 61,45 1,05 -5,9
13,0 1084 140,9 942,8 140,90 67,01 1,06 -6,4
14,0 1091 152,6 938,1 152,70 72,62 1,07 -6,7
15,0 1097 164,3 930,9 164,60 78,28 1,07 -7,5
16,0 1104 176,6 926,2 176,70 84,04 1,08 -8,3
17,0 1111 188,6 921,4 188,90 89,84 1,08 -8,9
18,0 1119 201,1 916,6 201,30 95,74 1,09 -9,4
19,0 1126 213,7 911,9 213,90 101,73 1,10 -10,0
20,0 1111 226,2 904,7 226,60 107,77 1,10 -10,6
21,0 1140 239,4 900,0 239,50 114,00 1,11 -5,6
22,0 1147 252,2 895,2 252,40 120,04 1,12 1Д

23,0 1155 265,6 890,4 265,70 136,47 1,12 8,9
24,0 1162 278,7 883,3 278,90 132,64 1,13 15,0
Roztwór węglanu potasu stosuje się jako płyn nadpalterowy.
Tabela 6.12. Właściwość fizyczne roztworu węglanu potasu (K fiO J w temp. 20°C [8]
sporządzenia
Stężenie K+
procentowe
Ilość wody
i potrzebnej
CD 8 a
roztworu
Stężenie
.2
Gęstość
Й Ń_
lm 3
Я° a> y-T
do
■" o , •N O
ŁO " 00 I 1
s
i
[% wag] [kg/m3] [g/Ц [g/ч [g/l] [kg] [1]

1,0 1010 10,10 5,71 4,39 10,08 997,10
5,0 1050 52,20 29,54 22,67 52,12 991,39
10,0 1090 109,00 61,68 47,33 108,84 981,39
15,0 1140 170,90 96,71 74,21 170,65 968,06
20,0 1190 238,00 134,68 103,35 237,65 951,87
26,0 1260 325,90 184,42 141,51 325,43 927,58
6.9. Ciecze do rekonstrukcji odwiertów 691
Tabela 6.12 cd.
sporządzenia
procentowe
Ilość wody
1) ^
potrzebnej
8 a
Gęstość
Stężenie
roztworu
'303 rOy .52 3 м_
lm 3
'5o OJ O
/-Ч
do
•N w •N
03 ‘
f— To
&O" •N
Q>
co 1—1 CO § 2
CO S
[% wag] [kg/m3] w m [g/i] [kg] ra
28,0 1280 357,10 202,07 155,06 356,58 918,30
30,0 1300 389,40 220,35 169,09 388,83 908,54
36,0 1370 492,00 278,41 213,64 491,29 874,73
40,0 1420 565,60 320,06 245,60 564,78 848,30
46,0 1489 684,80 684,83 804,00
50,0 1540 770,20 770,20 770,00
Roztwór chlorku sodu stosuje się do sporządzania płuczek częściowo lub

całkowicie zasolonych używanych do przewiercania pokładów soli.
Tabela 6.13. Właściwości fizyczne roztworu chlorku sodu (NaCl) w temp. 20°C [9]
w lm 3 roztworu
Współczynnik
Współczynnik
potrzebnej do
Stężenie NaCl
lm 3 roztworu
sporządzenia
laystalizacji
procentowe
Masa NaC!
Ilość wody
aktywności
przyrostu
chlorków
objętości
Stężenie
Stężenie
Gęstość
Punkt
[% wag] [kg/m3] [l^g] [1] [g/l] [g/l] - [°С] -
1,0 1007 10,00 996,87 10,07 6,11 1,00 -0,6 0,996

2,0 1014 20,29 994,01 20,29 12,30 1,01 -1,1 0,989
3,0 1021 30,57 991,15 30,63 18,58 1,01 -1,8 0,983
4,0 1029 41,14 987,10 41,14 24,96 1,01 -2,4 0,976
5,0 1036 52,00 984,25 51,80 31,42 1,02 -3,1 0,970
6,0 1043 62,57 978,53 62,59 37,96 1,02 -3,7 0,964
7,0 1050 73,71 976,63 73,50 44,58 1,02 -4,4 0,957
8,0 1058 84,86 972,82 84,62 51,33 1,03 -5,1 0,950
9,0 1065 96,00 969,01 95,85 58,14 1,03 -5,8 0,943
10,0 1073 107,43 965,20 107,26 65,06 1,04 -6,6 0,935
11,0 1080 118,86 961,39 118,80 72,06 1,04 -7,3 0,927
12,0 1088 130,57 956,87 130,51 79,17 1,04 -8,2 0,919
13,0 1095 142,57 952,34 142,35 86,35 1,05 -9Д 0,910

14,0 1103 154,57 948,77 154,39 93,65 1,05 -9,9 0,901
15,0 1111 166,86 944,25 166,65 101,09 1,06 -10,9 0,892
692 6 . Technologia płuczek wiertniczych
Tabela 6.13 cd.
w lm 3 roztworu
Współczynnik
potrzebnej do
Współczynnik
1 Stężenie NaCl
lm 3 roztworu
sporządzenia
krystalizacji
procentowe
Masa NaCl
Ilość wody
alctywności
pizyrostu
chlorków
objętości
Stężenie
Stężenie
Gęstość
Punkt
[% wag] [kg/m3] [kg] [1] [g/l] [g/l] - [°С] -
16,0 1118 179,14 939,01 178,91 108,52 1,06 -11,9 0,882
17,0 1126 191,71 934,49 191,42 116,11 1,07 -12,9 0,872
18,0 1134 204,29 929,25 204,10 123,80 1,08 -14,1 0,861
19,0 1142 217,14 924,96 216,98 131,00 1,08 -15,2 0,850
20,0 1150 230,29 919,96 229,96 131,62 1,09 -16,4 0,839
21,0 1158 243,43 914,96 243,18 147,51 1,09 -17,8 0,827
22,0 1166 256,86 909,96 256,52 155,60 1,10 -19,2 0,815
23,0 1174 270,29 904,01 270,02 163,79 1,11 -20,7 0,802
24,0 1183 284,29 898,54 283,80 172,15 1,11 -11,4 0,788
25,0 1191 298,29 892,82 297,75 180,61 1,12 -9,4 0,774
26,0 1199 312,29 887,35 311,82 189,14 1,13 -3,9 0,759
Roztwór chlorku magnezu stosuje się do rekonstrukcji odwiertów.
Tabela 6.14. Właściwości fizyczne roztworu chlorku magnezu (MgCI2) w temp. 20°C [10]
Ilość wody potrzebnej
roztworu 100% MgCl,

do sporządzenia lm 3
O
przyrostu objętości
Stężenie chlorków
przyrostu objętości
Współczynnik
Я '§
Współczynnik
Współczynnik
0
roztworu dia
MgClj-ÓHjO
procentowe
to g
aktywności
M>
roztworu
Stężenie
* В
Gęstość
S
6 O <u
tao *-•
S a 1•N
cd t—i
O
cdT >
Q>
Й
S *
[% wag] [kg/m3] [kg] [1] [g/l] [g/ц - -

1,00 1008 21,54 993,06 10,08 7,50 1,00 1,01 0,985
5,00 1041 110,91 944,96 52,05 38,74 1,01 1,06 0,970
10,00 1085 231,00 869,01 108,50 80,75 1,02 1,15 0,934
15,00 1130 361,00 803,06 169,50 126,15 1,04 1,24 0,875
20,00 1176 500,80 674,02 235,20 175,04 1,06 1,48 0,795
25,00 1227 653,09 571,41 306,62 228,20 1,09 1,75 0,691
30,00 1279 816,71 459,98 383,70 285,56 1,12 2,17 0,582
6.9. Ciecze do rekonstrukcji o d w ie rtó w ______________________________________ 6дз
Roztwór chlorku wapnia może być wykorzystany do rekonstrukcji odwiertów.
Tabela 6.15. Właściwości fizyczne chlorku wapnia (CaCI2) w temp.20°C [10]

Stężenie procentowe [% wag] |
objętości roztworu 100% CaCl.,
objętości roztworu 95% CaCl,

sporządzenia Im 3 roztworu
sporządzenia 1m3 roztworu
Współczynnik aktywności
Masa 95% CaCl, w Im3
Współczynnik przyrostu
Współczynnik przyrostu
[g/l]
Punkt krystalizacji [°С]

Ta
Ilość wody użytej do

Ilość wody użytej do
[Sb
Gęstość [kg/m3]
£П ^ЬО
100% CaCl,[l]
roztworu [kg]
95% CaCl,[l]
Stężenie chlorków
Ocd & UCd
o
'■?
O4 &i OJ
o tś '3o
2 § ■N
cd
tH
СЛ
ca Й
s
1,0 1009 10,09 10,63 998,29 997,82 10,08 6,45 1,00 1,00 -0,5 0,998
5,0 1043 52,20 54,94 990,44 987,58 52,12 33,36 1,01 1,01 -2,4 0,984
10,0 1085 108,66 114,37 976,39 970,68 108,50 69,44 1,02 1,03 -5,4 0,951
15,0 1132 169,97 178,91 961,87 952,82 169,72 108,62 1,04 1,05 -10,3 0,900
20,0 1180 236,34 248,77 944,01 931,63 236,00 150,04 1,06 1,07 -18,0 0,832
25,0 1231 308,06 324,26 922,82 906,63 307,62 196,88 1,08 1,10 -29,4 0,746
30,0 1284 385,71 406,03 898,77 878,54 385,20 246,53 і,іГ 1,14 -46,0 0,643
35,0 1340 469,49 494,20 870,68 845,92 468,82 300,05 1,15 1,18 -9,8 0,522
40,0 1398 559,97 589,46 838,78 809,25 559,20 357,89 1,19 1,24 13,3 0,384
Tabela 6.15a. Przygotowanie roztworu chlorku wapnia przy użyciu płynnego CaCI2 o gęstości
1390 [kg/m3] w temp. 20°C [10]
Stężenie Ilość CaCl, o gęstości Ilość wody

Punkt krystalizacji
procentowe Gęstość [kg/m3] 1390 kg/m 3 w lm 3 w lm 3 roztworu
[°С]
[% wag] roztworu [1] ra
1 ,0 1008 2 2 ,0 0 978,00 -0 , 6
5,0 1044 113,00 887,00 -2 , 8
1 0 ,0 1092 233,00 767,00 -7,2
15,0 1140 356,00 644,00 - 1 2 ,8
2 0 ,0 1188 480,00 520,00 -2 1 , 1
25,0 1236 601,00 399,00 -33,3
30,0 1296 755,00 245,00 -46,1
35,0 1356 910,00 90,00 -5,0
38,0 1392 1 0 0 0 ,0 0 0 ,0 0 11,7

694 __ _______________________________________ 6. Technologia płuczek wiertniczych
Roztwór chlorku amonu może być wykorzystany do rekonstrukcji odwiertów.
Tabela 6.16. Właściwości fizyczne chlorku amonu (NH3CI) w temp. 20°C [10,19]
Stężenie procentowe Gęstość Masa NH„Cł Ilość wody w lm 3

[% wag] [kg/m3] w lm 3 roztworu [kg] roztworu [1}
2 ,0 1008 19,97 990,00

3,0 1014 29,96 810,00?
5,3 1020 54,21 690,00 ?
8,4 1032 85,59 940,00
11,5 1044 119,83 919,00
14,4 1056 151,21 900,00
17,4 1068 185,44 881,00
20,4 1080 219,68 860,00
23,0 1092 251,06 840,00
25,9 1104 285,30 819,00
33,9 1140 385,15 750,00
Roztwór bromku sodu może być wykorzystany do rekonstrukcji odwiertów.
Tabela 6.17. Przygotowanie roztworu 95% bromku sodu (NaBr) [10,18]
Ilość 95% NaBr

Ilość wody potrzebnej
Gęstość potrzebnego do Punkt krystalizacji
do sporządzenia lm 3
[kg/m3] sporządzenia lm 3 [°С]
roztworu [1]
roztworu [kg]
1007 995,29 11,64 -0,6
1043 984,34 58,77 -1,7
1079 972,43 106,67 -3,9
1115 960,29 154,63 -5,6
1151 947,68 203,16 -7,2
1187 934,82 252,01 -9,4
1223 921,73 301,16 -11,7
1259 908,40 350,52 -14,4
1295 894,83 399,96 -16,7
1331 880,79 449,95 -19,4
1366 866,74 500,07 -22,8
1402 852,46 550,14 -26,7
g 9 . Ciecze do rekonstrukcji odwiertów 695
Roztwory KBr, CaCL,, CaBr? mogą być stosowane do rekonstrukcji od

wiertów; ze względu na ich szkodliwe działanie na środowisko stosowanie ich
jest ograniczone:
Tabela 6.18. Przygotowanie roztworu bromku potasu przy użyciu skoncentrowanego granulatu
KBr w temp. 20°C [10.18]
Gęstość Ilość wody w Ilość KBr w lm 3 Zawartość Punkt

[kg/m3] lm 3roztworu roztworu procentowa KBr krystalizacji
[1] [1] [%] [°С]
996 1000,00 0,0 0,0 0,0

1056 974,00 28,1 7,6 -1,7
1092 956,00 47,0 12,3 -2,8
1128 942,00 64,7 16,4 -3,9
1164 928,00 82,3 20,2 -5,6
1200 911,00 100,8 24,0 -7,2
1236 895,00 119,0 27,5 -8,9
1272 878,00 137,6 30,9 -11,1
1308 858,00 157,0 34,3 -2,8
1344 842,00 175,5 37,3 9,4
1380 824,00 194,2 40,2 23,9
Tabela 6.19. Przygotowanie 1m3 roztworu chlorku wapnia i bromku wapnia przy użyciu płynnego
CaClz o gęstości 1390 [kg/m3]; płynnego CaBr2 o gęstości 1700 [kg/m3] oraz stałego
CaCI2 [10,18]
Gęstość Ilość CaCl2 Ilość CaBr, Ilość stałego Punkt

o gęstości 1390 [kg/m3] o gęstości 1700 [ lcg/m3] 94 lub 97% CaCL, krystalizacji
[kg/m3] [1] [1] [kg] [°С]
1404 971,40 24,60 1,59 7,2
1440 885,70 98,40 6,31 12,2
1476 800,00 172,20 11,03 13,3
1512 714,30 245,90 15,75 14,4
1548 628,60 319,70 20,47 15,0
1584 542,90 393,50 25,20 15,6
1620 457,20 467,20 29,96 16,1
1656 371,40 541,10 34,23 17,2
1692 285,70 614,90 39,41 17,8
1728 200,00 688,60 44,13 18,3
1764 114,30 762,40 48,85 18,9
1800 28,60 836,10 53,57 19,4
Tabela 6.20. P rzygotow anie roztworu brom ku w apnia przy użyciu sta łe g o 94% CaCI2 i płynnego
CaBr2 o g ę sto śc i 1700 [kg/m3] w tem p . 20°C. [10,18]
Gęstość Ilość CaCl, w lm 3 Ilość CaBr, o gęstości Ilość wody w lm 3

[kg/m3] roztworu 1700 kg/m3 w lm 3 roztworu
[kg] roztworu [1]
[']
1402 551,74 25,40 816,30
1438 530,23 101,60 744,30
1474 508,20 177,80 672,30
1510 486,18 254,00 600,30
1558 456,82 355,60 504,20
1594 434,80 431,80 432,20
1630 412,77 508,00 360,20
1666 390,80 584,20 288,20
1702 368,78 660,40 216,10
1738 346,75 736,60 144,10
1773 324,73 812,80 72,1
1809 302,70 889,10 0,00
Tabela 6.21. Przygotowanie roztworu bromku wapnia przy użyciu 95% stałego CaBr2 [10,18]
Gęstość Ilość wody w lm 3 roztworu Ilość 95% CaBr, w lm 3

[kg/m3] [1] roztworu [kg]
1320 889,00 430,23

1356 878,00 477,59
1392 864,00 526,95
1428 849,00 578,02
1476 831,00 644,21
1512 819,00 691,57
1536 797,00 760,32
1584 791,00 791,14
1620 775,00 843,35
1656 758,00 896,70
1692 748,00 942,92
Roztwory NaCl, NaBr mogą być stosowane do rekonstrukcji odwiertów;

ze względu na ich szkodliwe działanie na środowisko stosowanie ich jest ograni
czone.
6.9. Ciecze do rekonstrukcji odwiertów 697
Tabela 6.22. Przygotowanie roztworu bromku sodu przy użyciu płynnego NaCl o gęstości 1200
kg/m3 i płynnego NaBro gęstości 1490 kg/m3 [10,18]
Gęstość Ilość NaCl o gęstości Ilość N aBr o gęstości Punkt krystalizacji

1200 kg/m3 w lm 3 1490 kg/m3 w lm 3 [°С]
[kg/m3] roztworu roztworu
[1] [kg]
1200 1000,00 0,00 -1,1
1236 875,00 19,87 *
1272 750,00 39,75 *
1308 625,00 59,62 *
1356 458,00 86,18 *
1392 333,00 106,05 *
1428 208,00 125,93 -5,0
1464 83,00 145,80 2,2
* dane są podane w innych tabelach.
Tabela 6.23. Przygotowanie roztworu bromku sodu przy użyciu stałego NaCl, stałego NaBr
i wody [10,18]
Punkt
Gęstość Ilość wody w Ilość NaCl w Ilość NaBr w
krystalizacji
lm 3 roztworu lm 3 roztworu lm 3 roztworu
[kg/m3] И [kg] [kg] [°С]
1200 886,00 17,5 0,0 -1,1

1236 877,00 15,6 79,6 *
1272 868,00 13,6 158,9 *
1308 859,00 11,7 238,5 *
1344 850,00 9,7 316,7 *
1380 841,00 7,8 396,6 *
1416 832,00 5,8 476,5 *
1452 823,00 3,9 556,3 5,0
1488 815,00 1,9 636,2 11,7
1524 806,00 0,0 716,1 17,2
Roztwory mrówczanów stosowane są jako płyny do dowiercania i ciecze

nadpakerowe.
698 _____________________________________6. Technologia płuczek wiertniczych
T abela 6.24. W łaściwości fizyczne mrówczanu sodu (HCOONa) w temp. 20°C [10]
Ilość
Stężenie Stężenie Początkowa
Gęstość Ilość sodu HCOONa Współczynnik
procentowe HCOONa ilość wody
[kg/m3] m w l m 3 wody aktywności
[% wag] [g/4 [1]
[kg]
1,0 1005 10,05 996,6 3397 10,07 0,992
5,0 1028 51,38 977,9 17367 52,47 0,965
10,0 1059 105,83 956,1 35808 110,75 0,932
15,0 1092 163,81 930,0 55375 175,89 0,900
20,0 1125 226,08 901,9 76084 249,18 0,866
25,0 1160 289,99 871,5 98027 332,26 0,828
30,0 ] 197 359,08 839,3 121376 427,18 0,780
35,0 1236 432,66 806,0 146253 536,71 0,725
40,0 1276 510,29 766,8 172497 664,49 0,670
45,0 1310 589,58 721,9 199293 818,41 0,630
49,5 1329 657,95 672,1 222307 977,01 0,616
Tabela 6.25. Właściwości fizyczne roztworu mrówczanu potasu (HCOOK) w temp. 20°C [10]
Dość
Stężenie Stężenie Początkowa
Gęstość Ilość HCOOK Współczynnik
procentowe HCOOK ilość wody
[kg/m3] potasu [g/i] w l m 3 wody aktywności
[% wag] [g/l] [1]
[kg]
1,0 1006 10,06 998,0 4677 10,07 0,994
5,0 1030 51,51 980,4 23841 52,47 0,980
10,0 1059 105,88 954,7 49214 110,75 0,956
15,0 1088 163,21 928,5 75858 175,89 0,928
20,0 1119 223,80 896,8 104019 249,18 0,894
25,0 1152 288,04 865,7 133880 332,26 0,854
30,0 1188 356,29 832,8 165599 427,18 0,809
35,0 1225 428,76 797,7 199283 536,71 0,760
40,0 1264 505,56 759,7 234981 664,49 0,709
45,0 1304 586,71 718,4 272697 815,53 0,658
50,0 1344 672,21 673,5 312436 996,75 0,607
55,0 1386 762,19 624,7 354262 1218,26 0,556
60,0 1429 857,14 572,5 398391 1503,70 0,504
65,0 1474 958,06 516,8 445300 1851,11 0,447
70,0 1524 1066,84 458,0 495861 2325,77 0,381
6.10. Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe
T abela 6.26. Rozpuszczalność wybranych soli w [g] substancji bezwodnej na 100 g wody
w stanie nasyconym [5]
Wzór 20°C 40°C 60°C 80°C 100°C

CaCl, ■2H ,0 136,8 147 159
CaCl2 • 6H ,0 74,5
Ca(OH)2 0,165 0,141 0,116 0,094 0,077
CaSO„ ■2H20 0,2036 0,2097 0,2047 0,1966 0,1619
KCl 34 40 45,5 51,1 56,7
HCOyK 335 381 455 575 790
MgClj ■6H20 54,5 57,5 61 66 73
NaCl 36 36,6 37,3 38,4 39,8
HCQ2Na 85,3 (25°C) 107 121 198 150
Uwaga: Ilość gramów soli dotyczy form bezwodnych soli.

Podano wzory soli w formie w jakiej występują w równowadze z roztworem nasyconym.
6.10, Wybrane jednostki i współczynniki

przeliczeniowe
Tabela 6.27. Przeliczenie wybranych jednostek [19]
Oznaczenie Nazwa Przelicznik na Oznaczenie Nazwa

jednostk jednostki układ jednostki jednostki układu
SI SI SI
Bbl Baryłka 0,159 m3 Metr sześcienny
Bbl Baryłka 158,987 dm3 Decymetr sześcienny
Bbl/ft Baryłka/stopę 521,6 m3/m Metr sześcienny/metr

Decymetr sześcienny/
Bbl/ft Baryłka/stopę 0,5261 dm3/m
metr
Decymetr sześcienny/
Bbl/min Baryłka/minutę 158,987 dm3/min
minutę
Bbl/min Baryłka/minutę 9,53 m3/h M etr sześcienny/godzinę
ft Stopa 0,3048 m Metr

ft2 Stopa kwadratowa 0,0929 m2 Metr kwadratowy
ft3 Stopa sześcienna 0,0283 m3 Metr sześcienny

700 _______ _ 6. Technologia płuczek wiertniczych
Tabela 6.27 cd.
Oznaczenie Nazwa Przelicznik na Oznaczenie Nazwa

jednostk jednostld układ jednostld jednostki układu
SI SI SI
ft/min Stopa/minutę 50,8 m/s Metr/sekundę
Gal Galon 0,003785 m3 Metr sześcienny
Gal/min Galon/minutę 0,2271 m3/h M etr sześcienny/godzinę
Grain/gal 17,12 g/m3 gram/metr sześcienny
in ” Cal 0,0254 m Metr
in2 Cal kwadratowy 0,000645 m2 Metr kwadratowy
Lb Funt 0,454 kg Kilogram
Lb/Bbl Funt/baryłke 2,853 kg/m3 Kilogram/metr sześcienny
Lb/ft Funt/stopę 1,49 kg/m Kilogram/metr
Funt/stopę
Lb/ft3 16,02 kg/m3 Kilogram/metr sześcienny
sześcienną
Funt/stopę Kilogram/metr
Lb/ft2/yr 4,89 Kg/m2/rok
kwadratową/rok lcwadratowy/rok
Funt/sto stóp
Lb/łOOft2 0,4788 Pa Paskal
kwadratowych
Lb/gal Funt/galon 120 kg/m3 Kilogram/metr sześcienny
Kilogram/metr
Mil/yr Mil/rok 0,1998 kg/m2/rok
kwadratowy/rok
Micron Micron 0,000001 m Metr
Mil Mil 0,00002 m Metr
Mile Mila 1609 m Metr
Kilogram/centymetr
PSI PSI 0,0703 kg/cm2
kwadratowy
PSI/ft PSI/stopę 6.894,757 Pa Pascal
Yard Jard 0,9144 m Metr

6 10. Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe
Tabela 6.28. Mnożniki wielkości fizycznych
Mnożniki
0,000000000001 IO'12 piko P
0,000000001 10-9 nano n
0,000001 10'6 milcro li
0,001 IO'3 mili m
0,01 i o-2 centy c
0,1 10-1 decy d
1 10° - -
10 101 deka da
100 102 hekto h
1.000 103 kilo k
1.000.000 106 mega M
1.000.000.000 109 giga G
1.000.000.000.000 1012 tera T
1.000.000.000.000.000 1015 penta P
Tabela 6.29. Przeliczniki jednostek długości
kilometr metr milimetr stopa cal

Jednostka mila yard
[km] [m] [mm] [ft] [in]
kilometr
1 1.000 10» 0,6214 1.094 3.281 3,937-IO4
[km]
metr [m] io-3 1 1.000 6,214-10'4 1,0936 3,281 39,370
milimetr
10'6 10-3 1 6,214-10‘7 1,094-10'3 3,281-10'3 3,937-10'2
[mm]
mila 1,6094 1.609,4 1,609-10® 1 1.760 5.280 63.360
yard 9,144-10-4 0,9144 914,41 5,682-10-4 1 3 36
stopa [ft] 3,048-10^ 0,3048 304,8 1,984-10-4 0,3333 1 12
cal [in] 2,54-10'5 0,0254 25,4 1,578-10-5 2,778-IO'2 8,333-10'2 1

Tabela 6.30. Przeliczniki jednostek powierzchni [19] U
я
■2
K ilo m e tr M e tr C e n ty m e tr M ilim e tr M ila S to p a
A k r
1
Ł
5
-o
"Й
J e d n o s tk a k w a d ra t. k w a d ra t. Ic w a d ra t. k w a d ra t. k w a d ra t. k w a d ra t.
[a c r] j
^
FT
[ m 2] [ c m 3] [ m m 2] [s q . m ila ] [ R ’- ]
d=L
[ k m 2] ,
|__ |
-
ó
ó
o
ó
O
O
tb
K ilo m e tr k w a d r a t . [ k m J]
r-
rn
40
oo
40
'І З
'З '
un
Os
o "
CN
CN
r-r
o .
WO
ó
o
ó
o
o
M e tr k w a d ra t, [ m 3]
Г-
cs
40
<b
40
40
Г»
CN
o *
rn *
00^
1 .5 5 0
ó
o
o
o
ó
o
ó
C e n ty m e tr k w a d ra t, [ c m 3]
r-
03
40
<b
40
40
Г-"
Os
cn"
m"
0 ,1 5 5 0
-
ó
ó
o
ó
©
©
O
M ilim e t r Ic w a d r a t. [ m m 3]
Г-
oo
40
40
40
r--
<b
Os
o_
CN
m"
WO
o
o
o
O
O
O
O
O
in
M ila lc w a d ra t.[s q . m ila ]
Ю
rn
fN
ós
40
Г-
00
40
Ós
o \
os
OS
oo
ГН
° \
CN
Ó\
CN
CN
■'3r
CN”
-
o
o
o
O
O
lo
1A kr [a c r]
r-
rń
rn
r-
t-' -
Г-
rń
’ф
fN
40
Tj-
40
,3 ’
■ 't
<b
oo
■st
•4J-
VO
° r>
4 ,0 4 7 -10s ,
-
ó
o
©
m
Y a rd Ic w a d ra to w y [ y d 3]
rn
rn
rn
rn
(3
40
40
40
40
oo
oo
40
40
ob
oo’
Os
<N
CN
CN
o ”
oo”
Г 1 -2 9 6
-
o
ó
©
©
O
©
S to p a Ic w a d r a to w a [ f t 3]
tn
rn
r^
40
ós
ós
os
oo
os
cn
Os
Os
Os
Os
CN
CN
CN
CN
OS
CN
144
-
©
©
©
O
©
in
C al k w a d ra to w y [ i n 3]
lÓ
40
o\
vń
40
40
40
40
40
os
Tt*
W)
Os
t- "
•'3-
"4 .
"4 .
Г 'Г
40"
40"
to
o
JO
O
1=
Q_
702 _______ _____________________________
<4
jO
a>
m e tr d e c y m e tr c e n ty m e tr y a rd | s to p a cal
U K U S
J e d n o s tk a s z e ś c ie n n y s z e ś c ie n n y s z e ś c ie n n y s z e ś c ie n n y 1 s z e ś c ie n n a s z e ś c ie r m y
g a lio n g a lio n
[ m 3] [ d r a 3] [ c m 3] [ Y d 3] [f f ] [ i n 3]
o
n
o
2
o
O
s
o
o
1
&
rH
os
40
t--
ГП
1»
r->
Os
CN
m"
CN
Os”
2 6 4 ,1 7
Ц 1
-
ó
o
h
©
©
O
O
O
1
0
’о
§
u
-а
rn
Є
rn
N
»и
ob
40
0)
йі
CN
CN
CN
К1
0 ,2 6 4 2
ó
o
7
7
©
о
Ó
О
©
O
rn
rn
ob
40
Ós
CN
CN
OS
CN
CŃ
c e n ty m e tr s z e ś c ie n n y [ c m 3]
40_
*n ~
o
o
K
lo
40
Г-
40
40
40
40
40
40
40
Tf-
Os
CN)
] y a rd s z e ś c ie n n y [ y d 3]
T f’
oo"
40^
1 2 0 1 ,9 9
-
©
©
m
m
m
rn
00
oo
t-;
oo
os
40
CN
CN
CN
<N
CN
CN
CN
CN
s to p a s z e ś c ie n n a [ f t 3] 1 7 ,4 8 1
oo"
r-«n
CN^
ó
o
ó
Ó
©
m
m
m
in
rn
fN
ós
40
cn
h-
oo
oo
-3-
40
>ó
Ós
r^ -
CN
Ós
r-^
C al s z e ś c ie n n y [ i n 3]
40^
40 "
-
ó
o
o
o
iń
a
Щ
in
in
tn
in
40
40
40
40
r-1
CN
ON
C^-
o ”
13
1 ,2 0 0 8
tao
-
ó
o
ó
m
m
m
iń
m
t-
co
t-
r-
rn
rn
oo
os
00
00
oO
o"
IT i
u-s
r—
CN
CN
o ”
rn "
5)
co
r. i
Ht
6.10. Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe 703
Tabela 6.32. Przeliczniki jednostek objętości [19]
US UK Stopa Metr
Baryłka Litr
Jednostka galion galion sześcienna sześcienny
[bbl] [1]
[gal] [gal] [ft3] [m3]
US galion [gal] 1 0,8327 0,02381 0,1337 3,785 0,0038
UK galion [gal] 1,201 1 0,02859 0,1605 4,546 0,0045
Baryłka [bbl] 42,0 34,97 1 5,615 159,0 0,159
Stopa sześcienna [ft3] 7,48 6,229 0,1781 1 28,3 0,0283
Litr [1] 0,2642 0,220 0,0063 0,0353 1 0,001
Metr sześcienny [m3] 264,2 220 6,289 35,3147 1000,0 1
Tabela 6.33. Przeliczniki jednostek masy [19]
Tona;
Jednostka [kg] [g] [UK ton] [US ton] [cwt] [lb] [oz]
[Mg]
Tona;
1 103 106 0,9842 1,1011 19,66 2,205-103 3,527T04
[Mg]
[kg] 103 1 103 9,842-10"* 1Д01-10-3 1,966-10-2 2,2046 35,274
И 106 10-3 1 9,542-10'7 1Д01-10-6 1,966-10’5 2,2046-10’3 3.527-10-2
[UK ton] 1,016 1016 1,016-Ю6 1 1,12 20 2.240 35.840
[US ton] 0,9081 908,1 9,081-105 0,8926 1 17,856 2.000 32.000
[cwt] 5,085-10'2 50,85 5,085-104 0,05 0,0560 1 112 1.792
[lb] 4,536-10-'' 0,4536 453,6 4,46-10-4 5-Ю-4 8,92-10’3 1 16
[oz] 2,835-10'5 2,835-10-2 28,349 2,79-10'5 3,125-Ю'5 5,580-Ю"4 6,25-10-2 1
Tabela 6.34. Przeliczniki jednostek masy [19]
Kilogram Tona Long ton Short ton Pound

Jednostka
[kg] M [lt] [lt] [lb]
Kilogram [kg] 1 0,001 9,84-10^ 1,102 -10‘3 2,2046
Tona [t] 103 1 0,984 1,1023 2.204,6
Long ton [lt] 1.016 1.016 1 1,120 2.240,0
Short ton [lt] 907,2 0,9072 0,983 1 2.000
Pound [lb] 0,454 4,54-104 4,46-10-4 5,0-10-4 1

704 __________ _ ________________________ 6. Technologia płuczek wiertniczych
Tabela 6.35. Przeliczniki jednostek gęstości [19]
Jednostka [g/cm3] [kg/m3] [lb/in3] [UK ton/yd3] [US ton/yd3] [lb/ft3]
gramicentym etr
1 1 .0 0 0 0,03613 0,75247 0,8428 62,43
sześcienny [g/cm3]
kilogram/metr
sześcienny 1 .0 0 0 1 3.613-10-5 7,525-10^ 8,428-10'4 6,243-10"2
[kg/m3]
funt/cal sześcienny
27,680 27.680 1 20,8281 23,328 1,728-103
[lb/in3]
tona/yard sześcienny
1,3289 1,328-10'- 4,801-10'2 1 1 ,1 2 82,955
[UK ton/yd3]
tona/yard sześcienny
1,1865 1,186-Ю3 4,287-10'2 0,8929 1 74,074
[US ton/yd3]
funt/stopę sześcienną
1,602-10'2 16,019 5,787-Ю-4 1,205-Ю-2 1,35-10' 2 1
[lb/ft3]
Tabela 6.36. Przeliczniki jednostek ciężaru [19]
mega kilo kilogram Tona Funt

Newton
Jednostka Newton Newton siły siły siły
[N]
[MN] [kN] [kG] [T] [Lb]
mega Newton [MN] 1 1 .0 0 0 106 1,019610і 100,4 2,248-10s
kilo Newton [kN] 1 0 -3 1 1 .0 0 0 101,96 0,1004 224,82
Newton [N] io -6 1 .0 0 0 1 0,10196 1,004-10"> 0,2248
kilogram siły [kG] 9,807*106 9,807-10-3 9,807 1 1,842-10"1 82,955
Tona siły [T] 9,964-10'3 9,964 9.946 1.016 1 2.240
Funt siły [Lb] 4,448-Ю'6 4,448-Ю-3 4,448 0,45455 4,464-10-4 1
Tabela 6.37. Przeliczniki jednostek prędkości
metr/sekundę centymetr/sekundę metr/rok stopa/rok stopa/dzień

Jednostka
[m/s] [cm/s] [m/rok] [ft/rok] [ft/day]
metr/sekundę [m/s] 1 100 3,156-107 1,035-108 2.835-105
centymetr/sekundę cm/s] 0 ,0 1 1 3,156-105 1.035-106 2,834-103
metr/rok [m/rok] 3,196-10*B 3,196-10"6 1 3,281 8,982-10-3
stopa/rok [ft/rok] 9,658-Ю-5 9,659-10-7 0,3048 1 2.738-10-3
stopa/dzień [ft/day] 3.527-10-4 3,527-Ю-4 111,33 365,25 1

6 10. Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe _______ _______________705
MD 40 U0 40 40
2.116,2
2.086,6
2.048,1
OO oo o
<ps OO 00 Tt-" rn oo CN
55 o o" o cs" -
jO CS CN CN 40 CN CS
•'Ф m -'3* 40 00 m © CN ó
■
’З’ o (N o ON On r- MD
r~, [pj O in m MD (N
СЛ СьЗ in CS cn ■'3- ■- ’З-
■'3*' cn •'ф
£} 2 o" On ON
©" 40
ó © © ó т
co ON o o
o Os cn CN T}-
CS o co ■^3- ■'śf* rń w 40
СП o On On ON CS 00 ■ CS MD
on o* o" o" o" <'N
Ф
"Чч
on" CN md"
MD -3- oo
[mmHg]
md 40 MO CS r-
r- r-^
o" o ©, pl CN O
unN
o o m" om o" cn
in lo cn, 40 cn" CN o cn
r-'’ Г-^ r~~ r- r- CS oo un o"
C MD in ON 00 o oo ó
O CS UN
O MD 1/1 o
oo
© 40 o
in cn 00 ON, - On °\ cn uń
я” ІЛ m CN cn" cn" CN MD in o
cn o" m m m cn" cn cs" 40,
£
CN r- uo oo ó o m ĆD
o CS CN un 40
txT CN o o CS m w o cś Os, o
o o" o" o" cn 40 o" On
B, o" o* cn o" oo
T
ó oo ON © © o ON <b o
On Г" 40 oo
'є ’ 40 MD 00 ІП uń m iń in
~Й| oo Os, - 40 •'З* o cs
oŃ1 oo °v MD ON rn 00
On" o" o*
On" CN md" ’чґ"
T
r— CN © © ó o ó o
1cd
1_/ p cn cn
o © w4 Ós ŁT5 rń r- V~i ob
£i o" oo"
on
©, 00
Г-; ON cn
cn^
p. O
00
n oo
ON (N 40
Tabela 6. 38. Przeliczniki jednostek ciśnienia 19
© ó "T
r^ © f- CN ó © CN o
^ В CN ON cn
m cń cń Ón On cń
a, -P On o p. oo p. cn 00
Ci ВД o" ON o_ УП p, oo
p. rn
Йд ON cn K
o Г" m lo cn cn, VTi ó

o p o cn oo cn cn Os
oo oo m
|& o оо" o
o Г-*л On, or»- oo
4o"
оо
oo
o^ ON CN o"
•^1*"
o Y ó cb
<b m <b o cn
r-
© o oo cń cń o iń 00
o
00
o" oo
Г-;
oo
On, cn
rn
ON oo
o o" °я.
oC oC cs" md"
Jednostka
o o 'ьБ
Із 'Ь rrt1 ^ в X МС Ф2
<: ?fe ¥ li1 зГ яГ *Й ift
.§*£ £i я
45
в £з ^£ £
в £
£
T abela 6.39. Temperatura w °F i °С [19]
Temperatura [°F] Temperatura [°С] Temperatura [°F] Temperatura [°С]

-50 -45,56 130 54,44
-45 -42,78 135 57,22
-40 -40,00 140 60,00
-35 -37,22 145 62,78
-30 -34,44 150 65,55
-25 -31,67 155 68,33
-20 -28,89 160 71,11
-15 -26,11 165 73,89
-10 -23,33 170 76,67
-5 -20,56 175 79,44
0 -17,78 180 82,22
5 -15,00 185 85,00
10 -12,22 190 87,78
15 -9,44 195 90,55
20 -6,67 200 93,33
25 -3,89 205 96,11
30 -1,11 210 98,89
35 1,67 215 101,67
40 4,44 220 104,44
45 7,22 225 107,22
50 10,00 230 110,00
55 12,78 335 112,78
60 15,56 240 115,55
65 18,33 245 118,33
70 21,11 250 121,11
75 23,89 255 123,89
80 26,67 260 126,67
85 29,44 265 129,44
90 32,22 270 123,22
95 35,00 275 135,00
100 37,78 280 137,78
105 40,56 285 140,55
110 43,33 290 143,33
115 46,11 195 146,11
120 48,89 300 148,89
125 51,67 305 151,67
6.10. Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe
Tabela 6.40. Alfabet grecki [19]
Alfabet grecki
A - alfa a - alfa
В - beta (3 - beta
Г -g a m a у -g a m a
Д - delta 5 - delta
E - epsilon e- epsilon
Z - zeta ę - zeta
H -e ta T i-e ta
I - jota i- jo ta
IC - kapa к - kapa
Л - lambda X - lambda
M -m i Ц-Ш І
N -n i v —ni
H -k si i;- k s i
O - omikron o - omikron
0 - teta 0 - teta
P -ro p -ro
П -рі TT— pi
E - sigma a - sigma
T -ta u т -ta u
Y -ip silo n u - ipsilon
ф-fi Ф -fi
X-hi X-hi
4*- p s i \j/ - psi
П - omega cd - om ega
Jednostki spotykane w literaturze anglojęzycznej:

1 p p g = Ib/gal - font/galon
bpd/barrel/day - baryłka/dzień
scfin —standart cubic feet/minute —stopy sześcienne/minutę (w warunkach
normalnych)
Mmcfpd = milion stóp sześciennych/dzień
bwpd = barrel o f waterlday - baryłka wody/dzień

ppb = fani/baryłkę = 454g/159dm3 = 2,85 g/I
Wybrane jednostki i współczynniki przeliczeniowe
°F = (9/5) °С+32
°С = ((°F-32) • 5) /9
Literatura
1. Baroid Fluids Handbook, Baroid Drilling Fluids Schagen 1996.
2. A.Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, PWN, Warszawa 1987.
3. D.Bielewicz, Płyny wiertnicze, Wydawnictwa AGH, Kraków 2009.
4. A. T. Bourgoyne Jr., K. K. Millheim, M. E. Chenevert, F.S. Young Jr., Applied Drilling Engineering. SPE,
Texas, Richardson 1986.
5. F. Bul i inni, Poradnik chemika analityka Tom 1, WNT 1994.
6. Drilling Data Handbook, 7 Edition, Institut Francais du Petrole Publications, Editions Techn., Paris 1999.
7. Fluid Facts. Engineering Handbook. Part Number 008902097. Baker Hughes INTEQ, Houston 1997.
8. Handbook of Chemistry and Physics, 62 nd edition, 1979.
9. Journal o f Physical Chemistry Reference, VoIume 6,1977.
10. Journal of Physical Chemistry Reference, Volume 14, 1985.
11. Katalog materiałów płuczkowych i cementowych, Polski Serwis Płynów Wiertniczych, Krosno 1995
12. M-I Drilling Fluids Engineering Manuał, Houston, Texas 2002
13. E. Munro, R. V Shetty, J. Hayes, Mud system design considerations for sour gas driilicg, Paper No. 87-09,
CADE/COADC Spring Conference, April 1987.
14. Norma branżowa BN-90 / 1785-01 Płuczka wiertnicza. Metody badań w warunkach polowych.
15. Norma: PN-EN ISO 10414-1:2012, Przemysł naftowy i gazowniczy.Badaniapolowe płynów wiertniczych.
Część 1: Płyny na bazie wody.
16. Podręcznik inżynierii płuczek wiertniczych M-I Drilling Fluids L.L.C., Kraków 1996.
17. J.Raczkowski, T. Półchłopek, Materiały i środki chemiczne do sporządzania płuczek wiertniczych, IGNiG,
Kraków 1998.
18. A. Śliwa (red.) i inni, Obliczenia chemiczne, PWN 1982.
19. The SI Metric System o f Units and SPE Metric Standard, SPE, Texas, Richardson 1984.
Rozdział 7
Uszczelnianie (cementowanie) kolumn

rur okładzinowych
Stanisław Stryczek1, Rafał Wiśniowski1, Albert Zlotkowskp
7.1. Wstęp
Zabieg uszczelniania kolumn rur okładzinowych jest jednym z najważniejszych
etapów w procesie wiercenia otworów. Niezależnie od głębokości, uwarunkowań
geologiczno-hydrogeologicznych oraz warunków techniczno-technologicznych
panujących w otworze wiertniczym, zaczyn uszczelniający musi przede wszyst
kim skutecznie wypełnić przestrzeń pierścieniowa między kolumną rur okładzino
wych. a ścianą otworu wiertniczego.
Szczególne znaczenie przywiązuje się do uszczelniania technicznych oraz
eksploatacyjnych kolumn rur. Jest to podyktowane koniecznością wiaiygodnego
opróbowania poziomów perspektywicznych, uzyskaniem optymalnego wydoby
cia węglowodorów oraz zapewnieniem bezpieczeństwa pracy w okresie eksplo
atacji odwiertu przez szereg lat.
Wysokie wymagania co do skuteczności uszczelniania przestrzeni pierście
niowej stawiane są zwłaszcza w przypadku wykonywania zabiegów cementowa
nia w otworach w który przewiduje się występowanie horyzontów gazowych oraz
w otworach wierconych dla potrzeb podziemnego magazynowania gazu. Jest to
spowodowane bardzo dużymi trudnościami w likwidowaniu migracji i wypły
wów gazu z przestrzeni międzyrurowych i pozarurowych.
Zasadniczą rolę w procesie prawidłowego uszczelniania otworu wiertnicze
go odgrywa jakość użytego zaczynu uszczelniającego. Skład i parametry zaczynu
uzależnione są przede wszystkim od warunków geologicznych oraz hydrogeolo
gicznych otworu, w którym następuje proces wiązania i tworzenia się stwardnia
łego zaczynu, rodzaju przewiercanych skał, głębokości, temperatury i ciśnienia na
dnie otworu. Dlatego też, każdy zaczyn uszczelniający przed zastosowaniem go
do uszczelniania rur okładzinowych w otworze wiertniczym powinien być szcze
710 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
gółowo zbadany w laboratorium w warunkach otworopodobnych. Badania te mu

szą obejmować wszystkie te parametry technologiczne, które mogą bezpośrednio
wpływać na przebieg i skuteczność wykonania zabiegu cementowania rur.
Ciągły rozwój technologii cementowania kolumn rur okładzinowych sta
wia zaczynom uszczelniającym coraz to nowsze i wyższe wymagania.
W związku z tym opracowuje się nowe receptury zaczynów uszczelnia
jących. Jest to możliwe dzięki pojawiającym się na rynku nowym dodatkom
i domieszkom, które po zmieszaniu z zaczynem nadają mu wymagane parame
try technologiczne. Dotyczy to zarówno świeżych jak i stwardniałych zaczynów.
Znajomość właściwości technologicznych zarówno spoiw jak i domieszek oraz
dodatków jest nieodzowna dla prawidłowego doboru typu oraz rodzaju zaczynu
oraz koncentracji poszczególnych składników wchodzących w skład receptury za
czynu.
Warunki otworowe wpływają na zasadnicze zróżnicowanie właściwości
fizyko-chemicznych oddziaływujących na wiązanie, twardnienie oraz trwałość
świeżych i stwardniałych zaczynów uszczelniających (cementowych). Warun
ki panujące w głębokich otworach wiertniczych można uważać za ekstremalne
w porównaniu do warunków występujących w budownictwie ogólnym, inżynie
ryjnym, górnictwie czy też w pracach geoinżynieryjnych. Do najważniejszych
czynników natury fizyko-chemicznejwystępujących w głębokich otworach wiert-
niczychnależy zaliczyć [1,14, 20,21, 22, 29, 31,32,35]:
• podwyższoną temperaturę,
• podwyższone ciśnienie,
• obecność wód złożowych,
• częstą obecność metanu,
• różnorodność przewiercanych skał,
• obecność płuczki wiertniczej.
7.2. Wymagania stawiane zaczynom uszczelniającym

stosowanych do uszczelniania i wzmacniania
górotworu
Zaczyny uszczelniające służące do izolacji, stabilizacji, wzmacniania i uszczel
niania ośrodka gruntowego oraz masywu skalnego przy wykorzystaniu technolo
gii wiertniczych powinny spełniać następujące wymagania [13, 28, 29,30]:
1. gęstość zaczynu powinna być dobrana w zależności od istniejących warun
ków geologicznych - tzn. uniemożliwiających szczelinowanie górotworu
(możliwość regulacji gęstości),
2. zaczyn powinien posiadać odpowiednie właściwości reologiczne, tzn. takie,
aby z jednej strony umożliwiały skuteczne wypieranie cieczy z otworu, a z dra-
7.2. Wymagania stawiane zaczynom uszczelniającym stosowanych do... 711
giej aby opory przepływu były jak najmniejsze i zapewniały jak największy
promień rozpływu zaczynu w uszczelnianym ośrodku,
3. odpowiednia konsystencja oraz czas przetłaczalności zaczynu po jego spo
rządzeniu, zapewniający bezawaryjne zatłoczenie i wytłoczenie w założony
ośrodek przy istniejących warunkach otworowych,
4. receptura zaczynu uszczelniającego powinna umożliwiać regulację zarówno
początku jak i końca wiązania w szerokim zakresie przy uwzględnieniu istnie
jących warunków otworowych,
5. zaczyn uszczelniający po zatłoczeniu go w ośrodek górotworu powinien szyb
ko wiązać, tak aby czas tzw. „stójki” potrzebny na wzmocnienie uszczelnienia
górotworu był jak najkrótszy,
6. świeży zaczyn powinien posiadać mały odstój i niską filtrację dla przyjętych
ciśnień tłoczenia oraz być stabilny w zatłoczonym górotworze,
7. zaczyn cementowy podczas zatłaczania i po jego zakończeniu powinien być
odporny aż do jego związania na erozyjne oddziaływanie wód złożowych,
8. efekty egzotermiczne podczas wiązania zaczynu uszczelniającego powinny
być w dopuszczalnych granicach,
9. zaczyn uszczelniający powinien zapewniać wiązanie w środowisku wodnym,
w tym również o wysokiej mineralizacji,
10. zaczyn uszczelniający po zatłoczeniu go bądź to w ośrodek gruntowy bądź
w masyw skalny, powinien w danych warunkach otworowych, tworzyć w krót
kim okresie czasu stwardniały zaczyn wraz z uszczelnianym ośrodkiem o:
• odpowiedniej wytrzymałości mechanicznej,
• wysokiej odporności na korozję fizyczną, chemiczną i biologiczną,
• odporności na działanie silnie zmineralizowanych wód agresywnych,
• odporności na działanie mikroorganizmów,
11. zmiany objętości stwardniałych zaczynów uszczelniających powinny być
z tendencją do minimalnej ekspansji,
12. stwardniały zaczyn uszczelniający nie powinien ulegać rozkruszeniu i nie
pożądanemu pękaniu podczas dalszych prac wiertniczych w górotworze oraz
powinien posiadać wystarczającą w danych warunkach elastyczność w odpo
wiednio długim czasie,
13. zarówno świeży jak i stwardniały zaczyn uszczelniający powinien charakte
ryzować się bardzo dobrą współpracą z górotworem o różnym wykształceniu
litologicznym, w tym także z minerałami typu ilastego oraz innym uszczelnia
nym ośrodkiem, np. kolumną rur okładzinowych,
14. składniki wchodzące w skład receptur zaczynów uszczelniających powinny:
• być niepalne,
• być nietoksyczne,
• umożliwiać regulację założonych parametrów technologicznych świe
żych i stwardniałych zaczynów,
• zapewniać łatwy transport do miejsca wykonywania prac,
15. możliwość sporządzania zaczynu w warunkach przemysłowych, ze względu

na prostą technologię,
16. względnie niski koszt jednostkowy zaczynu w odniesieniu do celu i zadania
jakie ma spełnić w uszczelnianym ośrodku,
17. zaczyn uszczelniający powinien charakteryzować się brakiem szkodliwego
oddziaływania na środowisko naturalne.
Spełnienie powyższych wymagań ma duże znaczenie dla uzyskania pozy
tywnego efektu uszczelniania, wzmacniania, izolacji oraz stabilizacji zarówno
gruntów jak i skał. Z drugiej zaś strony należy zauważyć, że specyficzne warunki,
panujące w górotworze, a zwłaszcza na dużych głębokościach, wymagają niejed
nokrotnie udzielenia priorytetu niektórym z uprzednio wymienionych wymagań
kosztem zmniejszenia lub nawet w skrajnych przypadkach pominięcia innych.
Duża liczba nieudanych lub nieskutecznych zabiegów związanych z uszczel
nianiem ośrodka gruntowego lub masywu skalnego spowodowana jest najczę
ściej:
■ rozmyciem i wypłukaniem zatłoczonego zaczynu przed jego związa
niem,
• niekontrolowanym czasem wiązania,
• stosunkowo dużą lepkością,
• brakiem dostatecznej przyczepności do uszczelnianej powierzchni,
• zbyt dużym skurczem,
• utratą elastyczności i przyczepności po okresie wiązania i twardnienia,
• nieodpowiednią wytrzymałością mechaniczną uszczelnianego gruntu
i skał
Receptury zaczynów uszczelniających, a w konsekwencji i ich parametry
technologiczne muszą w pierwszej kolejności uwzględniać przede wszystkim:
• skład petrograficzny i mineralny gruntów i skał przeznaczonych do
uszczelniania,
• tektonikę warstw uszczelnianych,
• spękania i szczelinowatości skał,
• parametry wytrzymałościowe gruntów i skał przeznaczonych do uszczel
niania lub wzmacniania,
• chłonność warstw przewidywanych do uszczelniania, izolacji i stabilizacji,
• obecność i skład chemiczny zarówno wód gruntowych jak i złożowych.
Różne właściwości chemiczne, fizyczne oraz mechaniczne ośrodka grun
towego i masywu skalnego w sposób zróżnicowany oddziaływają na parametry
technologiczne zarówno świeżych jak i stwardniałych zaczynów uszczelniają
cych. W procesie wiązania zaczynów uszczelniających w środowisku gruntowym
lub skalnym można zaobserwować:
• rozkład skał z wydzieleniem się ubocznych produktów reakcji,
7.2. Wymagania stawiane zaczynom uszczelniającym stosowanych do... ________ 7-13
• oddziaływanie cząstek minerałów na procesy hydrolizy, hydratacji

(w przypadku zaczynów sporządzanych na osnowie spoiw hydraulicz
nych) lub polimeryzacji (w przypadku zaczynów chemicznych),
• zmianę odczynu środowiska.
Do podstawowych właściwości chemicznych i fizyczno-chemicznych
górotworu, które mają istotny wpływ na kinetykę procesów wiązania zaczynów
w procesie uszczelniania zalicza się:
• skład chemiczny górotworu oraz wód złożowych wypełniających
uszczelniany ośrodek,
• odczyn środowiska,
• właściwości sorpcyjne gruntów i skał,
• właściwości buforujące uszczelnianego ośrodka,
• temperaturę w uszczelnianym ośrodku.
Znajomość tych właściwości jest nieodzowna dla prawidłowego doboru
typu oraz rodzaju zaczynu i poszczególnych składników wchodzących w skład
receptur zaczynu.
Celem podwyższenia skuteczności zabiegów uszczelniających górotwór
prowadzi się badania nad:
• opracowaniem nowych receptur zaczynów uszczelniających,
• opracowaniem technologii umożliwiających sporządzanie zaczynów
bezpośrednio w strefie uszczelniania i wzmacniania.
Właściwy dobór spoiwa hydraulicznego powinien zapewnić uzyskanie za
czynu, który powinien charakteryzować się między innymi [25, 29,30,33]:
• dobrą współpracą z uszczelnionym ośrodkiem o różnym wykształceniu
litologicznym, w tym także z minerałami typu ilastego;
• minimalną ekspansją;
• wysoką odpornością na działanie silnie zmineralizowanych wód grun
towych i złożowych;
• małym odstojem oraz niską filtracją;
• względnie niskim kosztem w odniesieniu do celu zadania, jakie ma speł
niać w uszczelnianym ośrodku.
Spełnienie tych wymagań ma duże znaczenie dla uzyskania skutecznego
efektu uszczelniania grantów i skał. Z drugiej strony należy zauważyć, że specy
ficzne warunki panujące w górotworze wymagają udzielenia priorytetu niektórym
z parametrów, nawet kosztem innych.
Celem zapewnienia wysokiej skuteczności wykonywanych prac należy
stosować zaczyny uszczelniające, które muszą spełniać kilka kryteriów. Pierw
szym z nich jest warunek zgodności pod względem fizyko-chemicznym z oto
czeniem. D rugi warunek wynika z kryterium przetłaczania zaczynu. Realizuje
się go poprzez odpowiedni dobór modelu reologicznego i parametrów reologicz-
nych zaczynu uszczelniającego. Prawidłowo wyznaczone parametry reologiczne

umożliwiają bowiem obliczenie oporów przepływu zaczynu w systemie cyrlcu-
lacyjnym od agregatów zatłaczających do miejsca jego lokowania. Znajomość
oporów hydraulicznych pozwala na:
• racjonalny dobór technologii uszczelniania górotworu,
• określenie strat ciśnień w układzie cyrkulacyjnym,
• ocenę rozkładu gradientu ciśnienia hydrostatycznego słupa zaczynu
uszczelniającego przy jego wtłaczaniu w górotwór,
• określenie prędkości sedymentacji zaczynu (jeżeli występuje),
• projektowanie strumienia objętości tłoczenia zaczynu uszczelniającego
zapewniającego właściwe warunki przepływu w górotworze,
• określenie promienia zasięgu rozchodzenia się zaczynu w górotworze
w przypadku stosowania otworowej iniekcji ciśnieniowej.
Trzecim wymogiem jest potrzeba zapewnienia odpowiedniej wytrzyma
łości oraz trwałości stwardniałych zaczynów uszczelniających, powstałych na
skutek procesów fizykochemicznych. Receptury zaczynów powinny być tak do
brane by utworzone ciało stałe miało właściwości mechaniczne takie same lub
porównywalne z właściwościami naturalnego górotworu. Zapewniając stabilność
i konsolidację zarówno ośrodka gruntowego jak i masywu skalnego eliminuje się
przyczyny występowania dodatkowych przemieszczeń i deformacji w górotwo
rze.
Czwarty warunek powinien uwzględniać czynnik ekonomiczno —ekolo
giczny. Celem zminimalizowania kosztów związanych z ceną jednostkową zaczy
nów, można stosować dla odpowiednich warunków zazwyczaj tanie, a niekiedy
odpadowe dodatki (np. pucolanowe).
Wykorzystanie tego typu dodatków do sporządzania zaczynów może wpły
nąć na:
• polepszanie parametrów technologicznych świeżych i stwardniałych za
czynów,
■ zmniejszanie kosztów receptury zaczynu,
• utylizację składowanych materiałów (dodatków) a w konsekwencji na
zmniejszenie bezpieczeństwa degradacji środowiska naturalnego.
Reasumując, można stwierdzić, że dobór odpowiedniego zaczynu uszczel
niającego w żadnym wypadku nie może być dziełem przypadku, czy też wyni
kiem nie do końca zrealizowanych badań laboratoryjnych. Od prawidłowego
wykonania uszczelnienia i wzmocnienia gruntów i skał mogą zależeć dalsze prace
inżynierskie (budowle hydrotechniczne, wyrobiska górnicze, szyby, posadowie
nia obiektów przemysłowych), a co za tym idzie - prawidłowe działanie i eksplo
atacja wybudowanych obiektów.
7.3. Zaczyny uszczelniające stosowane w technologiach wiertniczych 715
7 .3 . Zaczynyuszczelniające stosowane
w technologiach wiertniczych
Zaczyny uszczelniające stosowane w technologiach wiertniczych są mieszaniną
kilku składników. W skład tego typu zaczynów wchodzą najczęściej następujące
składniki (rys. 7.1.) [32 ]:
• spoiwo,
• rozpuszczalnik,
• środki modyfikujące własności świeżego i stwardniałego zaczynu uszczel
niającego,
• wypełniacze.
Podstawowy skład zaczynu uszczelniającego stanowią dwa pierwsze skład
niki. Pozostałe składniki są używane jedynie w tych przypadkach, gdy wymagania
geologiczno - techniczno —technologiczne odnośnie zapewnienia skuteczności
wykonywanych prac uzasadniają konieczność ich stosowania.
Wypełniacze mogą być stosowane zarówno z powodów technologicznych
jak i również ekonomicznych. Niektóre z stosowanych wypełniaczy spełniają
równocześnie obie z wymienionych funkcji.
Mając na uwadze własności, jakimi powinny charakteryzować się spoiwa
hydrauliczne stosowane do sporządzania zaczynów uszczelniających w technolo
giach wiertniczych oraz do prac geoinżynieryjnych oraz ich wymagania odnośnie
ich parametrów technologicznych, zazwyczaj istnieje konieczność ich korygowa
nia za pomocą różnych dodatków mineralnych i domieszek chemicznych, tak aby
w końcowym efekcie osiągały własności zbliżone do wymagań technologicznych
związanych z uszczelnianiem i wzmacnianiem gruntów i skał.
Każde spoiwo hydrauliczne oraz wprowadzone dodatki mineralne i do
mieszki chemiczne powinny być przed ich zastosowaniem zbadane laboratoryjnie
w celu stwierdzenia ich przydatności do prac wiertniczych i geoinżynieryjnych.
Zakres ten obejmuje:
• badanie spoiw hydraulicznych (uziamienie, powierzchnia właściwa,
właściwości hydrauliczne i pucolanowe),
• badanie parametrów technologicznych świeżych zaczynów,
• badanie parametrów technologicznych stwardniałego zaczynu.
Badania parametrów technologicznych zarówno świeżych jak i stward
niałych zaczynów uszczelniających powinny być prowadzone w warunkach po
dobnych do tych, jakie będą występować w uszczelnianym lub wzmacnianym
ośrodku gruntowym lub masywie skalnym.
Rys. 7.1. Rodzaje zaczynów uszczelniających stosowane w wiertnictwie [32 ].
7.4. Spoiwa stosowane do sporządzania zaczynów

uszczelniających
Do podstawowych nieorganicznych spoiw hydraulicznych stosowanych do spo
rządzania zaczynów uszczelniających mające swoje aplikacje w uszczelnianiu
i wzmacnianiu ośrodka gruntowego oraz masywu gruntowego w wiertnictwie
można zaliczyć [6,8,16,18,19]:
• cementy wiertnicze,
• cementy powszechnego użytku,
• mielone granulowane żużle wielkopiecowe.
W Polsce bardzo rozwinęła się produkcja cementów powszechnego użytku
(P N -E N 197-1), natomiast cementy wiertnicze (АРІ ЮА-obecnieISO 10426-1)
są produkowane jedynie w cementowni Grupa Ożarów S.A. (cementownia Oża
rów oraz Zakład Cementownia Rejowiec).
7.5. Cementy wiertnicze 717
7 ,5 . Cementy wiertnicze
Od prawie 150 lat cement jest stosowany do sporządzania zaczynów uszczelnia
jących do cementowania kolumn rur okładzinowych w otworach wiertniczych.
W początkowym okresie wykonywano stosunkowo płytkie otwory wiertnicze
i do cementowania stosowano zaczyny sporządzane na osnowie cementów bu
dowlanych. W miarę zwiększania się głębokości otworów wiertniczych okaza
ło się że cementy tego typu nie spełniają wymagań odnośnie ich deponowania
w tego rodzaju warunkach otworowych (temperatura, ciśnienie, mineralizacja
wód złożowych). W związku z czym zaistniała konieczność zastąpienia w wiert
nictwie cementów budowlanych cementami specjalnymi, opracowanymi specjal
nie dla potrzeb wiertnictwa nafty i gazu.
Cementy te, określane w języku angielskim nazwą „oilwell cements” w in
nych językach opisywane są na ogół bardziej precyzyjnie jako „cementy wiertni
cze’^ stosowane są powszechnie w pracach związanych z cementowaniem kolumn
rur okładzinowych w otworach wiertniczych a zwłaszcza w odwiertach eksplo
atacyjnych (ropa, gazu, wody pitne lub zmineralizowane, wody geotermalne), jak
również podczas prac iniekcyjnych związanych z uszczelnianiem gruntów i skał
oraz związanych z izolacją górotworu podczas składowaniem niektórych odpa
dów pod ziemią.
Termin „cement wiertniczy” jest nadal stosowany jednocześnie z terminem
„cement tamponażowy” dla określenia cementu specjalnego do prac mających na
celu zabezpieczenie szybów górniczych, studni, głębokich wyrobisk górniczych
oraz otworów wiertniczych.
Cementy stosowane w wiertnictwie w celu uszczelniania przestrzeni pier
ścieniowej pomiędzy kolumną rur okładzinowych a ścianą otworu wiertniczego
były na przestrzeni wielu lat modyfikowane i dostosowywane do prac w coraz
to nowych, trudniejszych warunkach, co wynikało z systematycznego wzrostu
głębokości wykonywanych otworów wiertniczych. W wyniku wieloletnich prac
naukowo - badawczych stosowane obecnie cementy z różnego rodzaju dodat
kami oraz domieszkami mogą z powodzeniem zabezpieczać kolumny rur okła
dzinowych w odwiertach oraz otworach wiertniczych wierconych w rozmaitych
formacjach geologicznych, na tak dużych głębokościach, jakie nie były osiągane
wcześniej, co wiąże się ze znacznym rozszerzeniem zakresu wzrostu występowa
nia ciśnień i temperatur.
7.5.1. Cementy wiertnicze w ujęciu historycznym

Lata 1850-1910
Cement został zastosowany po raz pierwszy w wiertnictwie w 1859 roku przez
G. Romanowskiego - inżyniera górnika pracującego dla Shell ОЇІ Company
przy pracach poszukiwawczych w rejonie morza Kaspijskiego w Azerbejdżanie,
w carskiej Rosji. Cement portlandzki został użyty jako zaczyn cementowy do
7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
718
odizolowania warstwy roponośnej od warstwy wodonośnej. Zastosowanie zaczy

nów c em e n to w y c h do tego typu prac utrzymało się do końca XIX wieku. S. Voy-
slov opisał w 1903 roku nową metodę kontrolowania dopływu do otworu wody
złożowej podczas wierceń związanych z poszukiwaniami ropy naftowej i podał
w jaki sposób z powodzeniem cementował przestrzeń pierścieniową wokół ko
lumny rur okładzinowych w otworach wiertniczych.
Cement stosowany w wiertnictwie dziewiętnastowiecznym był to właści
wie sam zmielony klinkier portlandzki, z uwagi na to, że właściwości gipsu jako
regulatora czasu wiązania klinkieru zostały odkryte dopiero w 1890 roku. Upłynę
ło ponad 40 lat zanim przyjęło się uważać gips jako integralny składnik cementu
portlandzkiego.
Zastosowanie cementu portlandzkiego w Europie kontynentalnej nabrało
rozpędu w 1877 po utworzeniu w ciągu siedmiu lat od zjednoczenia Niemiec,
Zjednoczenia Przemysłu Cementowego - Verein Deutscher Zementwerke (VDZ),
które w krótkim czasie ustaliło normy jakościowe dla tego materiału i wprowadzi
ło zasady ich przestrzegania.
Poprzez nadanie priorytetowego znaczenia działaniom w zakresie kontroli
jakości Niemcy stały się liderem w rozwoju technologii cementu. Technologia ta
szybko rozpowszechniła się w innych krajach, w tym w Rosji, gdzie dużą wagę
przykładano do kontroli jakości cementu portlandzkiego dla potrzeb rozwijające
go się przemysłu naftowego.
W międzyczasie (1903r.) miała miejsce pierwsza udokumentowaną opera
cją cementacji w wiertnictwie w Stanach Zjednoczonych przeprowadzona przez
F. Hilla z Union Oil Company w Kalifornii, który zastosował zaczyn cementowy
do szczelnej izolacji dopływu wody złożowej do otworu wiertniczego w Lom-
poc Field. Do sporządzenia zaczynu wykorzystano 50 standardowych worków
cementu o ciężarze 94 funty (42,6 kg). Po 28 dniach stwardniały zaczyn cemen
towy został przewiercony i kontynuowano dowiercanie do złoża przy szczelnie
zatamowanym dopływie wody. Taki sposób prowadzenia prac przyjął się i szybko
rozpowszechnił na polach naftowych Kalifornii, gdzie napotykano na podobne
trudności.
A. Bogushchevsky (w 1905r.), następca Voyslova, od którego przejął
metodę cementowania otworów wiertniczych, opatentował tę metodę w 1906r
i sprzedał koncesję firmie Perkins Cement Company z Kalifornii w 1910r. Metoda
okazała się prawdziwym przełomem i wprowadzała nowy sposób cementacji ko
lumn rur okładzinowych będący prekursorem metod stosowanych współcześnie
w wiertnictwie (tkz. metoda cementowania z wykorzystaniem dwóch klocków
cementacyjnych). Osiągano tym samym lepsze uszczelnienie i izolację przestrze
ni pierścieniowej pomiędzy górotworem a kolumną rur okładzinowych niż w pra
cach wcześniejszych.
Ten rodzaj cementacji otworów wiertniczych prowadzony była syste-
matycznieaż do wybuchu pierwszej wojny światowej (1914r.). W ciągu 55 lat,
jakie upłynęły od pierwszych operacji cementowania otworów wiertniczych,
możliwości inżynierskie oraz technologiczne w tym zakresie znacznie wzrosły

i zaznaczył się wyraźny postęp.
Lata 1920 -1 9 4 0
Z czasem otwory wiercone w poszukiwaniu ropy i gazu stawały się, w mia
rę wzrostu zapotrzebowania na te surowce, coraz głębsze i cement stosowany
w budownictwie nie zawsze spełniał wymagania jako materiał do sporządzania
zaczynów uszczelniających skały górotworu. Pierwsze normy dla cementów
wiertniczych opracowane zostały w Amerykańskim Instytucie Naftowym (The
American Petroleum Institute - АРІ) w 1923 roku. Normy te uwzględniały bardzo
szerolde spektrum zastosowań w wiertnictwie ropy i gazu i wynikały z potrzeby
zarówno przemysłu wydobywczego, jak i przetwórczego.
Z uwagi na powszechne stosowanie na dużą skalę cementów budowla
nych w wiertnictwie nafty i gazu, Amerykański Instytut Naftowy (АРІ) powołał
w 1937 roku Komitet do spraw Cementu. Celem statutowym Komitetu było opra
cowanie procedur analitycznych i symulacyjnych oraz metod testowania cemen
tów dla oceny przydatności tego materiału do prac cementacyjnych w otworach
wiertniczych, ponieważ normy stosowane w budownictwie okazywały się nie
przydatne. Warunki panujące w otworach wiertniczych na dużych głębokościach
są, określając kolokwialnie, bardzo surowo, w porównaniu z warunkami ekspo
zycji cementów budowlanych.
W 1948 r. Komitet do spraw cementu АРІ opublikował dokument, w któ
rym między innymi dokonano klasyfikacji cementów wiertniczych. Wyróżniono
trzy ldasy cementów:
• Klasa A: Cementy zwykłe (O), te które nie posiadają specjalnych wła
ściwości.
• Klasa В : Cementy o średniej odporności na działanie siarczanów (MSR)
i wysokiej odporności na działanie siarczanów (HSR), stosowane w wa
runkach, które takiej odporności wymagają.
• Klasa C: Obejmuje cementy zwykłe, o średniej odporności na działanie
siarczanów i wysokiej odporności na działanie siarczanów, które odzna
czają się dużą wytrzymałością wczesną.
Podane trzy ldasy cementów nawiązują do trzech klas cementów portlandz
kich stosowanych w budownictwie w Stanach Zjednoczonych i określanych od
powiednio jako cementy Typu I (cementy zwykłe (O)), cementy Typu II (cementy
o średniej lub wysokiej odporności na działanie siarczanów (MSR, HSR)), oraz
cementy Typu III - szybkotwardniejące (O, MSR lub HSR).
Cementy wiertnicze klas A - C są bardziej odpowiednie do sporządzania
zaczynów uszczelniających kolumny rur okładzinowych w płytkich (do głębo
kości 6000 stóp/l830 m) otworach wiertniczych, w porównaniu do cementów
stosowanych w budownictwie. Kontrola jakości jest w tym przypadł™ bardziej
restrykcyjna niż w odniesieniu do większości cementów portlandzkich.
Lata 1950-1980
Zużycie cementów wiertniczych wzrosło znacznie w latach pięćdziesiątych wraz
z liczbą wierconych otworów oraz ze wzrostem wydobycia ropy i gazu ziemne
go. W latach pięćdziesiątych wprowadzono też trzy dodatkowe klasy cementów
wiertniczych przeznaczone do uszczelniania górotworu w głębokich otworach
wiertniczych w których występują wysokie temperatury (klasy D - F), dostępne
jako siarczanoodpome typu MSR i HSR, zawierające w swym składzie domiesz
ki opóźniające wiązanie. Te trzy klasy cementów różniły się właściwościami;
z uwagi na efekt opóźnienia wiązania uszeregować je można w następujący spo
sób: F > E > D. Badania tych cementów prowadzone były przy współczynniku
wodno - cementowym 0,38. Niekiedy do cementu klasy E wprowadzano, poprzez
wspólne mielenie, dodatek piasku lub mączki krzemionkowej (w ilości około
35 do 40% masy cementu), co miało na celu zapobiec spadkowi wytrzymałości
w warunkach hydrotermalnych. Wolne wapno w tych cementach kształtowało się
na niskim poziomie.
Cement klasy D jest stosowany do chwili obecnej, szczególnie w Chinach,
gdzie wytwarzany jest w wielu cementowniach. Cementy klasy E i F zostały usu
nięte z norm ISO 10426 w 2007 roku, ponieważ praktycznie wyszły z użycia
i zostały zastąpione przez bardziej przydatne cementy klas G i H.
W 1968 r. wprowadzono dwa cementy wiertnicze klasy G i H, dostępne
zarówno w wersji o średniej odporności na działanie siarczanów (MSR) jak i wy
sokiej odporności na działanie siarczanów (HSR); cementy te były przeznaczone
do prac na większych głębokościach, sięgających 8000 stóp (2440 m). Cementy
te różniły się nieznacznie właściwościami. Cement klasy G testowany był przy
współczynniku wodno - cementowym 0,44, natomiast cement klasy H - przy
0,38. Wymagania odnośnie właściwości fizykochemicznych były dla obydwu klas
cementów jednakowe.
Zróżnicowane wymagania odnośnie zawartości wody w zaczynie standar
dowym oznaczały, że w praktyce cement G wykazywał nieco większą powierzch
nię właściwą i był z tego względu nieco bardziej reaktywny niż cement H od
tego samego producenta. Nie można tego spostrzeżenia przenieść na wszystkie
cementy klasy G i H produkowane w skali globalnej, ponieważ cement z każdej
cementowni jest unikatowy. Może się niekiedy zdarzyć, że cement klasy H od jed
nego producenta będzie bardziej reaktywny niż cement klasy G z innego źródła.
Do 1979 r. większość serwisów cementacyjnych do prac związanych
z uszczelnianiem kolumn rur okładzinowych w otworach wiertniczych wprowa
dziło zaczyny cementowe spieniane za pomocą powietrza lub azotu, stosowane
do prac w górotworze słabo skonsolidowanym, zbudowanym ze skał chłonnych
i przepuszczalnych oraz podatnych na szczelinowanie, co okazało się dobrym po
sunięciem w przypadkach występowania tego typu ośrodka skalnego.
Cement klasy J był cementem złożonym z (3-ortokrzemianu wapnia i krze
mionki, niekiedy z dodatkiem Ca(OH), i/lub CaCOy Cement ten wprowadzono
7,5. Cementy wiertnicze 721
w latach osiemdziesiątych do prac uszczelniających na dużych głębokościach

(16000-23000 stóp / 4880-7010 m), w warunkach ekstremalnych temperatur i ci
śnień. W normie АРІ nie było dla tej klasy cementu ściśle określonych wymagań
odnośnie testów oznaczania zawartości wody wolnej i strat fazy ciekłej ,w związ
ku z czym specyfikację dotyczącą tego cementu usunięto z normy w 1990 r.
Innym rodzajem cementu złożonego z (3-ortokrzemianu wapnia i krzemion
ki był cement belitowo - krzemionkowy (BSC) opracowany w byłym Związku
Radzieckim i produkowany w wyniku mielenia szlamu nefelinowego zawierają
cego p-C,S z piaskiem kwarcowym. Cement ten nie był ujęty w radzieckiej nor
mie GOST 1581 - 85, ani we wcześniejszej normie GOST 1581 - 78.
Lata 1990-te
Standaryzacja, rozwijająca się w latach dziewięćdziesiątych na skalę międzyna
rodową, była bardzo ważna dla przemysłu wydobywczego ropy naftowej i gazu
ziemnego. Normy opracowane pierwotnie przez Amerykański Instytut Naftowy
(АРІ) zostały przekształcone w normy ISO i odtąd wszelkie prace normaliza
cyjne rozwijały się za pośrednictwem ISO. Mechanizm adaptowania norm ISO
zapoczątkowany został równolegle z tworzeniem i przyjmowaniem systemu norm
europejskich (EN). Zostało zawarte tak zwane Porozumienie Wiedeńskie pomię
dzy ISO i Europejskim Centrum Normalizacji (CEN). Amerykańskie wersje norm
(według ANSI/API i ISO) ujęte są w odrębnych dokumentach. Przykładowo,
specyfikacja АРІ 10A dla cementów wiertniczych odpowiada w Europie normie
brytyjskiej BS EN ISO 10426-1, podczas gdy w USA tej samej specyfikacji АРІ
10A przyporządkowane jest oznaczenie ANSI/API 10 A/ISO 10426-1. Istotny dla
specyfikacji numer (10426-1) jest w obydwu przypadkach ten sam. Jedyna różni
ca techniczna pomiędzy tymi normami polega na zawartości aneksów, które mają
charakter informacyjny, ale nie normatywny według ISO. Wskazano też, że nowo
opracowane cementy wiertnicze, które pojawią się w przyszłości muszą jedynie
spełniać określone wymagania dotyczące właściwości.
Nowe wydanie normy rosyjskiej GOST 1581, które ukazało się w 1996r.
różniło się w zasadniczy sposób od poprzednich swobodnym podejściem do tra
dycyjnych cementów tamponażowych, dla których zastosowano metody ozna
czeń właściwości takie jak dla cementów stosowanych w budownictwie, ale też
zaadaptowano koncepcje właściwe dla cementów o średniej (MSR) lub wysokiej
odporności na działanie siarczanów (HSR) klasy G lub H. Wymagania odnośnie
właściwości dla tych klas cementów zależne są od zawartości w nich klinkie
ru zamiast cementu (klinkier + gips). Przyczyna tego leży prawdopodobnie
w znacznym zróżnicowaniu rosyjskich źródeł gipsu, który w porównaniu z gip
sem dodawanym do cementów w innych krajach, jest zanieczyszczony.
Tradycyjna chińska norma GB 202 wykazywała podobieństwo do poprzed
niej normy radzieckiej, polegające na przyjęciu sposobów oznaczania cech użyt
kowych identycznych, jak dla cementów stosowanych w budownictwie. Obecnie
na coraz szerszą skalę norma ta jest zastępowana przez normę ISO 10426 —1.
Po roku 2000
Obecnie, w XXI w. kładzie się spory nacisk na wykorzystanie informacji do
tyczących potencjalnych właściwości mechanicznych zarówno górotworu jak
i również kolumn rur okładzinowych oraz obudowy (płaszcza cementowego) po
wstałej z twardniejącego zaczynu uszczelniającego podczas projektowania składu
chemicznego zaczynu uszczelniającego. Taki idealny zaczyn powinien utworzyć
izolację, która zachowa trwałość w całym okresie eksploatacji eksploatacyjnego
odwiertu.
Odpowiednie właściwości reologiczne oraz elastyczność (podatność, pla
styczność) oznacza w przypadku cementów wiertniczych, że zaczyn przed zwią
zaniem wypełni szczelnie wszystkie pustki i szczeliny wokół otworu i w ten
sposób nie pojawią się spękania skurczowe, a w konsekwencji zahamowana bę
dzie migracja gazu czy przedostawanie się innych płynów do odwiertu. Problemy
takie mogą wystąpić jeżeli w płaszczu (osłonie) cementowym powstaną spękania
skurczowe, co spowoduje mikroszczeliny i/lub rozszczelnienie połączenia pomię
dzy górotworem a kolumną rur okładzinowych.
W związku z tym, tego rodzaju receptury zaczynów uszczelniających za
wierać mogą następujące dodatki i domieszki (tkz. materiały kompozytowe):
• cementy o specjalnym rozkładzie wielkości ziaren, zawierające odpo
wiedni wypełniacz stały, jak na przykład mielone opony gumowe, włók
na metalowe, włókna polimeroweitd.,
• układy cementowo - lateksowe, które również wykazują dużą spręży
stość i dobrą urabialność, często zbrojone związkami krzemoorganicz-
nymi i żywicami epoksydowymi,
• cementowe układy spieniane, szczególnie w warunkach podwodnych
i w słabo skonsolidowanym górotworze lub w warstwach skały o luźnej
strukturze, przez które prowadzi się wiercenie otworu,
• cementowe układy ekspansywne zawierające czynnik ekspansywny, jak
na przykład CaO, SrO lub MgO, w celu wywołania powolnej, ale kon
trolowanej ekspansji,
• zaczyny wiążące w górotworze z udziałem takich składników, jak żużle
wielkopiecowe, popioły lotne, metakaolinit, popiół z łusek ryżowych,
które wiążą w obecności aktywatorów, takich, jak NaOH, Ca(OH)2, Na-
2S i03 itd.,
• cement glinowy jako podstawowy składnik w połączeniu z kwaśnym
składnikiem fosforanowym zawierającym na przykład NaH2P 0 4,
(NaP03)n, popiół modyfikowany polifosforanem sodu itd.,
• pęczniejące gumy dodawane do różnych wieloskładnikowych zaczy
nów w celu przeciwdziałania skurczowi.
Problemy i istotne zagadnienia dotyczące rozwoju technologii produk
cji oraz stosowania cementów wiertniczych w XXI w. można podsumować
w następujący sposób:
7.5. Cementy wiertnicze ___ 723
• opracowuje się technologię uszczelniania górotworu w zależności od

istniejących warunków geologicznych, technicznych oraz technologicz
nych, korzystając z osiągnięć technik cyfrowych, wprowadzając zdalną
kontrolę przebiegu prac. Takie podejście jest preferowane szczególnie
tam, gdzie lokalizacja złóż ropy naftowej i gazu sprawia, iż warunki
pozyskania tych surowców są trudne,
• prace cementacyjne wymagają stosowania elastycznych materiałów
kompozytowych, nieldedy pożądana jest obecność składników dających
efekt pęcznienia, co pozwala na przeciwdziałanie zjawiskom skurczu
w wypełnianych pustkach górotworu i zapobiega migracji gazu ziemne
go (tkz. ekshalacje gazu) lub też zanikom i ucieczlcomcieczy,
• udział dodatków mineralnych w zaczynach uszczelniających wykazuje
ciągły wzrost i tendencja ta utrzyma się prawdopodobnie w przyszło
ści. Jako dodatki stosowane są granulowane żużle wielkopiecowe, po
pioły lotne, metakaolinit, pył krzemionkowy, popiół z łusek ryżowych
i inne materiały. Mogą one nadawać stwardniałym zaczynom uszczel
niającym (kompozytom) duże wytrzymałości po długim okresie tward
nienia,
• zmniej szenie zawartości wodorotlenku wapnia bądź też brak tego skład
nika, jak również lepsze wypełnienie porów w obecności dodatków mi
neralnych w zaczynie sprawia, że materiał staje się bardziej sprężysty,
co jest Ważne dla jego trwałości. Metakaolinit na przykład zyskał na
znaczeniu ostatnio jako składnik lekkich zaczynów uszczelniających do
prac w słabo skonsolidowanym górotworze, sprzyjający, z racji dużej
aktywności pucolanowej, szybszemu wiązaniu poszczególnych partii
plastycznego materiału,
• prace cementacyjne w akwenach morskich (pod wodą) prowadzone
będą na szerszą skalę w przyszłości, z rozwojem eksploatacji ropy z dna
mórz. Są różne zakresy głębokości w pracach wiertniczych: wiercenia
na dużej głębokości prowadzone są 400 - 500 m pod powierzchnią mo
rzą, za ultragłębokie uważa się prace, gdy dno położone jest głębiej niż
1500m pod powierzchnią morza. Cementacj a poprzez warstwę wody na
dnie morza jest operacją trudną, z uwagi na znaczny spadek temperatury
w trakcie zatłaczania zaczynu, do około +5°C +-5 °С,
• programy sterujące procesem cementowania w pracach podwodnych
muszą w sposób zindywidualizowany uwzględniać zmienne warunki
ciśnienia i temperatury w funkcji głębokości. Poza tym, hydratacja ce
mentu jest znacznie spowolniona w niskich temperaturach, jakie panują
na dnie morza. Skutkiem tego są zmiany czasu wiązania, wolne tward
nienie, zmiana reologii itd.,
• niedawno opracowano normy wyznaczające właściwości cementów
przeznaczonych do prac uszczelniających w wiertnictwie pod wodą,
takie jak ISO 10426-3 (19) i ISO 10426-4 dla cementu z dodatkiem
środków spieniających. W pracach cementacyjnych pod wodą mogą
znaleźć zastosowanie cementy przyporządkowane w normach ISO do
klas A, C, G czy H, cementy glinowe, cementy z dodatkiem środków
spieniających, różne rodzaje elastycznych kompozytów cementowych
itd. Cementy te muszą jednakże spełniać wymagania stosownych norm;
preferowane tu są normy ISO,
• nowoczesne technologie rurowania z wykorzystaniem efektu ekspansji
(ETT) są kolejną ważną dziedziną, która będzie się rozwijać w wiert
nictwie XXI w. W tym przypadku płaszcz uszczelniający jest cienki
i z tego względu powinien charakteryzować się znaczną wytrzymałością
na zginanie i rozciąganie, oraz wytrzymałości na ściskanie, aby nie ule
gał uszkodzeniu, na przykład w wyniku hydraulicznego przebicia,przez
eksploatowane płyny złożowe. Cementacja wtych warunkach wymaga
szczególnej uwagi, ze względu na obecność niewielkich prześwitów (tu
potrzebny jest zaczyn elastyczny), niebezpieczeństwo zanieczyszczenia
płuczką wiertniczą, zagrożenie wyciekaniem i konieczność wykonania
prawidłowej izolacji strefowej,
• cementy stosowane w budownictwie nie powinny być stosowane w wiert
nictwie z uwagi na różnorodność składu, która nie zawsze zapewnia ta
kie właściwości jakie powinny wykazywać cementy wiertnicze. Zawsze
jest ryzyko zmian objętości ze względu na zawartość nie związanego
tlenku wapnia, jak również nie do przewidzenia jest reakcja niektórych
dodatków na domieszki opóźniające wiązanie,
• cementy wiertnicze powinny spełniać odpowiednie wymagania che
miczne dla klas i gatunków podane w tab. 7.1., natomiast wymagania
fizyczne i eksploatacyjnepowinny odpowiadać parametrom podanym
w tab. 7.2.
Reasumując stwierdza się, ze wg normy АРІ (SPEC 10A i 1OB) oraz PN - EN

ISO 10426 cementy wiertnicze dzielą się na:
• osiem klas (od A do H),

• trzy gatunki (O, MSR, HSR):
- O —zwykły ( Ordinary ),
- MSR - średnio odporny na siarczany (Medium Sulphate Resistant),
- HSR - o dużej odporności na siarczany (High Sulphate Resistant).
Cementy klasy А, В, C przeznaczone są do otworów płytkich (do 1830 m),
gdzie nie są wymagane specjalne właściwości.
Cementy klasy A - produkowany jest tylko o gatunku zwykłym (O). Ce
ment ten odpowiada typowi I wg ASTM C 150-94, Standard Specifications fo r
portland Cement, available form American Society fo r Testing and Materials).
Cement klasy В - o gatunku MSR iHSR (odpowiada typowi П wg ASTM

C 150-94).
Cement klasy C - szybko twardniejący o gatunku: O, MSR, HSR (odpo
wiada typowi ПІ wg ASTM C 150-94).
Cementy klasy A i B - zaczyny powinny być sporządzaneprzy ilorazie wod-
no-cementowym (w/c) równym 0,46, cement klasy C - przy 0,56.
Cementy klasy D, E, Fprodukowane są jako cementy odporne na siarczany
o opóźnionym wiązaniu, zawierający odpowiedni opóźniacz zmielony lub zmie
szany z klinkierem portlandzkim.
Klasa D - przeznaczona jest do stosowania w zakresie głębokości 1830 -
3050 m (77 - 100°C),
Klasa E - przeznaczona jest do stosowania w zakresie głębokości 3050 -
4270 m (110-145°C),
Klasa F - przeznaczona jest do stosowania w zakresie głębokości 4270 —
4880 m (145 - 160°C).
Cementy klasy D, E, F - zaczyny powinny być sporządzaneprzy ilorazie
wodno-cementowym (w/c) równym 0,38.
Dla warunków hydrotermalnych (dla klasy F - zawsze, E - opcjonalnie)
w celu wyeliminowania pogorszenia parametrów wytrzymałościowych stward
niałego zaczynu dodaje się do cementu (35 - 45% wagowo w stosunku do masy
cementu) zmielone:
• piasek krzemionkowy,
• piasek kwarcytowy,
• mączka kwarcytowa.
W chwili obecnej cementy klasy G i H są podstawowymi cementami wiert
niczymi, które:
• po sporządzeniu przeznaczone są do cementowania otworów w zakresie
głębokości 0 - 2440 m,
• po wprowadzeniu w skład receptury zaczynu odpowiednio dobranych
dodatków i domieszek mogą być stosowane w szerokim zakresie głę
bokości otworów.
Wymagania chemiczne dla cementów klasy G i H są takie same i są to ce
menty odporne na działanie siarczanów oraz posiadają małą zawartość wodnego
wapna:
• cement klasy G - zaczyny powinny być sporządzane przy ilorazie wod-
no-cementowym (w/c) równym 0,44,
• cementy klasy H - zaczyny powinny być sporządzaneprzy ilorazie wod-
no-cementowym (w/c) równym 0,38. Cement ten jest grubiej mielony
w porównaniu do cementu klasy G.
726 ________________ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
Tabela 7.1. Wymagania dotyczące własności chemicznych cementów wiertniczych [15,19,22,32]*

Klasa cementu
D
A В C E G H
F
Gatunek podstawowy (O)
Tlenek magnezu (MgO), maksimum, % 6,0 NA 6,0 NA NA NA
Trójtlenek siarki (SO,), maksimum, % 3,5" NA 4,5 NA NA NA
Strata prażenia, maksimum, % 3,0 NA 3,0 NA NA NA
Pozostałości nierozpuszczalne, maksimum, % 0,75 NA 0,75 NA NA NA
Glinian trójwapniowy (C7A), maksimum, % NR NA 15 NA NA NA
Gatunek o średniej odporności na działanie siarczanów (MSR)
Tlenek magnezu (MgO), maksimum, % NA 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0
Trójtlenek siarki (SO J, maksimum, % NA 3,0 3,5 3,0 3,0 3,0
Strata prażenia, maksimum, % NA 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
Pozostałości nierozpuszczalne, maksimum, % NA 0,75 0,75 0,75 0,75 0,75
Krzemian trójwapniowy (C3S)
O
maksimum, % NR NR NR 58b
m -^r
NA
O O
minimum, % NA NR NR NR 48b
O■
Glinian trójwapniowy (C,A), maksimum, % NA 8 8 8 8 8
Sumaryczna zawartość związków alkalicznych, wyrażona
NA NR NR NR 0,75 0,75
jako zawartość tlenku sodu (Na,0), maksimum', %
Gatunek o wysokiej odporności na działanie siarczanów (HSR)
Tlenek magnezu (MgO), maksimum, % NA 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0
Trójtlenek siarki (SO,), maksimum, % NA 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
Strata prażenia, maksimum, % NA 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
Pozostałości nierozpuszczalne, maksimum, % NA 0,75 0,75 0,75 0,75 0,75
Krzemian trójwapniowy (C3S)
maksimum, % NA NR NR NR 65b 65b
minimum, % NA NR NR NR 48b 48b
Glinian trójwapniowy (C.A), maksimum, % NA 3b 3b 3b 3b 3b
Sumaryczna zawartość związków alkalicznych, wyrażona
NA NR NR NR 0,75 0,75
jako zawartość tlenku sodu (Na,0), maksimum', %
NR - brak wymagań, N A -niedotyczy
" gdy zawartość glinianu trójwapniowego (wyrażona jako C3A) w cemencie wynosi 8% lub mniej, to maksy
malna zawartość S 0 3 powinna wynosić 3,0%.
b podanie ograniczeń dotyczących składu chemicznego poprzez przyjęcie obliczeniowej zawartości poszcze
gólnych składników niekoniecznie oznacza, że tlenki rzeczywiście występują w przyjętych ilościach i złożonej
postaci. Gdy stosunek zawartości procentowych A I,03 do F e,03jest większy od 0,64, to zawartość związków
obliczamy w następujący sposób:
C3A = (2,65 X % A1,03) - (1,69 x % F e Ą )
C4AF = 3,04 x %Fe20 3
C3S = (4,07 x %CaÓ) - (7,60 x %SiO,) - (6,72 x %A1,03) - (2,85 x % S03)
Gdy stosunek zawartości A 1 Ą do F e,0 3jest mniejszy od 0,64 to zawartość C3S oblicza się następująco:
C3S = (4,07 X %CaO) - (7,60 x %SiÓ,) - (4,48 x %A1,03) -{2,86 x % Fe,03)
—(2,85 x % S03)
c ekwiwalent tlenku sodu (wyrażony jako ekwiwalent Na,O) obiczamy następująco:
Na,Otq = (0,658 x % K,0) + (“/oNaÔ)
7.5. Cementy wiertnicze
727
bela 7.1 cd.

■gdy zawartość glinianu trójwapniowego (wyrażona jako C3A) w cemencie wynosi 8% lub mniej, to maksy
malna zawartość S 0 3 powinna wynosić 3,0%.
b podanie ograniczeń dotyczących składu chemicznego poprzez przyjęcie obliczeniowej zawartości poszcze
gólnych składników niekoniecznie oznacza, że tlenki rzeczywiście występują w przyjętych ilościach i złożonej
postaci. Gdy stosunek zawartości procentowych Al20 3 do F e,03jest większy od 0,64, to zawartość związków
obliczamy w następujący sposób:
C3A - (2,65 x % A l,0,) - (1,69 x % F e,03)
C,AF = 3,04x% Fe,03
C,S = (4,07 x %CaÓ) - (7,60 x %SiO,) - (6,72 X %AI20 3) - (2,85 x % S03)
Gdy stosunek zawartości A1,03 do F e,03jest mniejszy od 0,64 to zawartość C3S oblicza się następująco:
C3S = (4,07 x %CaO) - (7,60 x %SiÓ2) - (4,48 x %A120 3) -(2,86 x %Fe,03)
- (2,85 x % S03)
e elcwiwalent tlenku sodu (wyrażony jako ekwiwalent Na20) obiczamy następująco:
N aĄ „ = (0,658 x %K,Q) + (%Na,Q)____________ _______________________ _____________ _
♦zastosowano powszechnie stosowaną w chemii cementu notację: C = CaO, S = S i0 2, A = A 1,03,
F = Fe20 3
Tabela 7.2. Wymagania dotyczące własności fizycznych i charakterystyk cementów wiertniczych

[11,111, 1 2 5 ,1 6 8 ].
Klasa cementu A В C D E F G H
Woda zarobowa, ułamek masy

45 46 56 38 38 38 44 38
suchego cementu podany w [%]
Badanie stopnia rozdrobnienia
Mętnościomierz (podana
powierzchnia właściwa,
minimalna wielkość
w [m2/kg] 150 160 220 NR NR NR NR NR
Przepuszczalność powietrza
(podana powierzchnia właściwa,
minimalna wielkość, [m2/kg] 200 260 400 NR NR NR NR NR
Zawartość cieczy niezwiązanej,
NR NR NR NR NR NR 5,5 5,5
maksimum, %
Końcowa temperatura
Harmonogram badań
dojrzewania, [°С]
Końcowe
ciśnienie
Minimalna wytrzymałość na ściskanie po 8h dojrzewania, [MPa]
dojrzewania,
[MPa]
NA 38 [atm.] 12,4 10,3 13,8 NR NR NR NR NR

4S 60 [atm.] NR NR NR 6,9 6,9 NR NR NR
6S 110 20,7 NR NR NR 13,8 NR 6,9 NR NR
8S 143 20,7 NR NR NR NR 13,8 NR NR NR
9S 160 20,7 NR NR NR NR NR 6,9 NR NR
728 ___________ ______ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
T a b ela 7.2 c d . W ym agania doty czące w łasności fizycznych i charakterystyk cem entów
w iertniczych - ciąg dalszy [11, 111, 125, 168]
Końcowa Końcowe
Harmono
temperatura ciśnienie Minimalna wytrzymałość na ściskanie po 24h
gram
dojrzewania, dojrzewania, dojrzewania, [MPa]
badań
[°С] [MPa]
NA 38 [atm.] 12,4 10,3 13,8 NR NR NR NR NR
4S 60 [atm.] NR NR NR 6,9 6,9 NR NR NR
6S 110 20,7 NR NR NR 13,8 NR 6,9 NR NR
8S 143 20,7 NR NR NR NR 13,8 NR NR NR
9S 160 20,7 NR NR NR NR NR 6,9 NR NR

Maksymalna wartość
Badania
konsystencji
specyfika- Czas początku wiązania (min./max.), [minuty]
(po 15 do 30 min.
cyjne
mieszania), Bs“
min. min. min. min.
4 30 NR NR NR NR
90 90 90 90
min. min.
5 30 NR NR NR NR NR NR
90 90
max. max.
5 30 NR NR NR NR NU NR
120 120
min min min.
6 30 NR NR NR NR NR
100 100 100
min
8 30 NR NR NR NR NR NR NR
154
min.
9 30 NR NR NR NR NR NR NR
190
•jednostka konsystencji Bearde’a (Bs)
NR —brak wymagań
7.5.2. Cem enty powszechnego użytku

Zgodnie z normą PN-EN 197-1 cement jest oznaczany CEM i jest to spoiwo
hydrauliczne, tj. drobno zmielony materiał nieorganiczny, który po zmieszaniu
z wodą tworzy pastę, wiążącą i twardniejącą drogą reakcji i procesów hydratacji,
która po stwardnieniu pozostaje wytrzymała i trwała także w środowisku wod
nym.
Cement zgodny z PN-EN 197-1, odpowiednio zmierzony i zmieszany
z kruszywem i wodą, powinien tworzyć zaprawę, która wystarczająco długo za
chowują urabialność i po określonym czasie powinny uzyskać ustalony poziom
wytrzymałości, jak również powinny zachować długotrwałą stałość objętości.
Hydrauliczne twardnienie cementu CEM następuje głównie przez hydrata

cję krzemianów wapnia, a także innych związków chemicznych, które mogą brać
udział w procesie twardnienia, np. glinianów. Suma udziałów reaktywnego tlenku
wapnia (CaO) i reaktywnego dwutlenku krzemu (Si02) w cemencie powinna wy
nosić co najmniej 50% masy. W skład cementu mogą wchodzić [9,10,11,18,30]:
■ Składniki główne - specjalnie dobrane materiały nieorganiczne z udzia
łem przekraczającym 5.0%, do których zaliczamy:
- klinkier portlandzki (K),
- granulowane żużle wielkopiecowe (S),
- pucolany naturalne (P) oraz naturalne wypalane (Q),
- popioły lotne krzemionkowe (V) oraz wapienne (W),
- łupek palony (T),
- wapień (L, LL),
- pył krzemionkowy (D),
• Składniki drugorzędowe - specjalnie dobrane materiały nieorganiczne
z udziałem nie przekraczającym 5,0%,
• Siarczan wapnia (gips) - dodawany w małych ilościach do innych skład
ników cementu podczas jego wytwarzania dla regulacji czasu wiązania,
• Dodatki - stosowane w celu ulepszenia wytwarzania bądź właściwości
cementu. Całkowita ilość dodatków nie powinna przekraczać 1,0%.
7.5.2.1. Rodzaje cementów powszechnego użytku

Cementy powszechnego użytku (cementy konstrukcyjne) wg normy PN - EN 197-
1 dzielą się na pięć rodzajów:
1. CEM I - cement portlandzki,
2. CEM II - cement portlandzki wieloskładnikowy,
3. CEM III - cement hutniczy,
4. CEM IV - cement pucolanowy,
5. CEM V - cement wieloskładnikowy.
Z uwagi na ilość dodatków mineralnych w ich składzie, cementy mogą się
dzielić na następujące odmiany: А, В i C.
Rozróżnia się trzy klasy wytrzymałości normowej: klasa 32,5, klasa 42,5
i ldasa 52,5. Dla każdej klasy wytrzymałości normowej rozróżnia się trzy klasy
wytrzymałości wczesnej:
• klasę o normalnej wytrzymałości wczesnej oznaczonej przez N,
• klasę wysokiej wytrzymałości wczesnej oznaczoną przez R.
• klasa z niską wytrzymałością wczesną, oznaczana jako L. Klasa L odno
si się jedynie do cementów CEM III.
7.5.2.2. Dodatki mineralne stosowane w cementach

powszechnego użytku
W produkcji cementów powszechnego użytku stosuje się następujące dodatki mi
neralne:
• granulowany żużel wielkopiecowy (S),
• pucolany: naturalna (P) lub sztuczna (Q),
• popiół lotny: krzemionkowy (V) lub wapienny (W),
• łupek palony (T),
• kamień wapienny (L, LL),
• pył krzemionkowy (D).
Wg normy P N -E N 197-1 w/w dodatki powinny spełniać następujące wy
magania:
Granulowany żużel wielkopiecowy (S) jest materiałem o właściwościach
hydraulicznych, tj. po zmieleniu i zarobieniu z wodą dają plastyczny zaczyn, któ
ry wiąże i twardniej e zarówno w wodze j ak i na powietrzu. Wytwarzany j est przez
gwałtowne chłodzenie płynnego żużla o odpowiednim składzie, otrzymywanego
przy wytapianiu rudy żelaza w wielkim piecu. Wymagania:
• zawartość fazy szklistej > 67%,
• zawartość Ca O + MgO +Si02 > 67%,
• zawartość CaO + M g0/Si02 > 1.
Pucolana (P, Q) - materiały pochodzenia naturalnego lub przemysłowego,
krzemianowy lub glinokrzemianowy. Samodzielnie nie twardnieją, lecz drobno
zmielone i w obecności wody reagują w normalnej temperaturze otoczenia z wo
dorotlenkiem wapnia tworząc związki o właściwościach hydraulicznych (uwod
nione krzemiany i gliniany wapniowe). Pucolany składają się głównie z SiO,
iA l20 3. Wymagania:
• zawartość reaktywnego Si02 > 25%.
Pucolany mogą być pochodzenia naturalnego lub przemysłowego:
• pucolana naturalna (P) - skały wulkaniczne lub osadowe,
• pucolana przemysłowa (Q) - termicznie aktywowane gliny lub łupki.
Popioły lotne (V, W) - popiół lotny jest otrzymywany przez elektrosta
tyczne lub mechaniczne osadzanie pyiastych cząstek spalin z palenisk opalanych
pyłem węglowym.
Popiół może być krzemionkowy lub wapienny.
Popiół lotny krzemionkowy (V) - wykazuje właściwości pucolanowe. Wy
magania:
• udział reaktywnego CaO powinien wynosić mniej niż 5%,
• zawartość reaktywnego SiO, powinna wynosić nie mniej niż 25%,
7.5. Cementy wiertnicze __ 731
• zawartość strat prażenia (nie spalonego węgla) 5%., 7% oraz 9% w za

leżności od ldasy popiołu.
Popiół lotny wapienny (W) - drobny pył mający właściwości hydrauliczne
i pucolanowe. Wymagania:
• udział reaktywnego CaO > 5%,
• zawartość reaktywnego S i02 > 25%,
• zawartość strat prażenia (nie spalonego węgla) < 5%, 7% lub 9%.
Jeżeli zawartość reaktywnego CaO > 15% wówczas:
• popiół powinien wykazywać wytrzymałość na ściskanie po 28 dniach
> 10 MPa,
• stałość objętości < 10 mm (mieszaniny 30% masy zmielonego popiołu
i 70% wzorcowego cementu).
Łupek palony (T) - wytwarzany jest w specjalnym piecu w temperaturze
ok. 800°C. Ze względu na skład materiału naturalnego i proces wytwarzania, łu
pek palony zawiera fazy klinkierowe, głównie krzemian dwuwapniowy oraz gli
nian jednowapniowy. Zawiera również, oprócz niewielkich ilości wolnego tlenku
wapnia i siarczanu wapnia, większe ilości wolnych tlenków o reaktywności puco-
lanowej. W konsekwencji —w stanie drobno zmielonym —łupek palony wykazuje
wyraźne właściwości hydrauliczne, podobnie jak cement portlandzki oraz dodat
kowo, właściwości pucolanowe. Wymagania:
• łupek palony powinien wykazywać wytrzymałość na ściskanie po 28
dniach >= 25,0 MPa,
• stałość objętości <= 10 mm (mieszanina: 30% masy zmielonego łupka
palonego i 70% masy cementu CEMI).
Wapień (kamień wapienny) (L, LL) —powinien zawierać co najmniej
75% CaCO,, zawartość gliny (iłów) nie powinna przekraczać l,2g/100g wapie
nia. Zawartość ogólna węgla organicznego powinna spełniać jedno z kryteriów:
• LL - nie powinna przekraczać 0.20% masy,
• L - nie powinna przekraczać 0,50% masy
Stopień zmielenia wapienia powinien wynosić ok. 5000 cm2/g wg Віаіпе’а.
Pył krzemionkowy (D) - składa się z bardzo drobnych kulistych cząstek
o dużej zawartości krzemionki bezpostaciowej. Powstaje podczas redukcji kwar
cu wysokiej czystości za pomocą węgla w elektrycznych piecach łukowych przy
produkcji krzemu lub żelazostopów. Wymagania:
• zawartość krzemionki bezpostaciowej (Si02) powinna wynosić co naj
mniej 85% masy,
• powierzchnia właściwa (BET) powinna wynosić co najmniej 15000 m2/kg.
732 ____ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
7.5.3. Cementy portlandzkie

Cementy portlandzkie są najczęściej powszechnie stosowanymi cementami. Ce
ment portlandzki zwykły nadaje się doskonale do konstrukcji betonowych, jeżeli
nie są one narażone na działanie siarczanów zawartych w glebie lub w wodzie
gruntowej. Norma PN-EN 197-1 wymaga, aby cement ten zawierał od 95 do
100% klinkieru cementu portlandzkiego i 0-5% składników drugorzędowych.
Wymagania dotyczące klinkieru są następujące: nie mniej niż dwie trzecie masy
klinkieru powinna stanowić C3S i p-C2S, stosunek CaO do SiO, powinien być
większy niż 2,0, a zwartość MgO nie może przekraczać 5%.
Cementy portlandzkie charakteryzują się przede wszystkim szybkim przy
rostem wytrzymałości, wysoką wytrzymałością wczesną i końcową, wysokim
ciepłem hydratacji oraz krótkim czasem wiązania.
7.5.4. Cem enty portlandzkie wieloskładnikowe

W celu obniżenia kosztów produkcji cementów portlandzkich oraz poprawy ich
jakości w zakresie odporności na korozję chemiczną, zastąpiono część klinkieru
nieklinkierowymi dodatkami. Cementy portlandzkie wieloskładnikowe są właśnie
takimi cementami. Aktywne mineralne dodatki spełniają istotną rolę w procesie
hydratacji cementu oraz jego twardnienia. Cementy mieszane charakteryzują się
szeregiem cech użytkowych bardzo korzystnie kształtujących parametry wytrzy
małościowe i trwałościowe.
Norma PN-EN 197-1 wyróżnia następujące cementy mieszane:
• cement portlandzki żużlowy CEM II/A-S oraz CEM II/B-S, w których
zawartość procentowa klinkieru i granulowanego żużla wielkopiecowe
go wynosi odpowiednio: 80-94% i 6-20% dla CEM II/A-S oraz 65-79%
i 21-35% dla CEM II/B-S,
• cement portlandzki krzemionkowy CEM II/A-D o zawartości klinkieru
90-94% oraz pyłu krzemionkowego 6-10%,
• cement portlandzki pucolanowy CEM II/A-P, CEM II/B-P, CEM ІІУА-
-Q oraz CEM II/B-Q. Zawartości procentowe składników głównych są
następujące:
- CEM II/A-P - klinkier (K) 80-94%; pucolana naturalna (P) 6-20%,
- CEM II/B-P - klinkier (K) 65-79%; pucolana naturalna (P) 21 -35%,
- CEM II/A-Q - klinkier (K) 80-94%; pucolana przemysłowa (Q)
6 -20 %,
- CEM II/B-Q - klinkier (K) 65-79%; pucolana przemysłowa (Q) 21-
35%,
• cement portlandzki popiołowy o następujących zawartościach składni
ków głównych:
- CEM її/А-V - klinkier (K) 80-94%; popiół lotny krzemionkowy (V)
6 - 20 %,
- CEMII/B-V - klinkier (K) 21-35%; popiół lotny krzemionkowy (V)

21-35%,
- CEM II/A-W - klinkier (K) 80-94%; popiół lotny wapienny (W)
6-20%,
- CEM II/B-W - klinkier (K) 21-35%; popiół lotny wapienny (W) 21-
35%,
• cement portlandzki łupkowy CEM II/A-T oraz CEM II/B-T w których
zawartość procentowa klinkieru (K) i łupka palonego (T) wynosi odpo
wiednio: 80-94% i 6-20% dla CEM П/А-Т oraz 65-79% i 21-35% dla
CEM II/B-T,
• cement portlandzki wapienny o następujących zawartościach składni
ków głównych:
- CEM II/A-L - klinkier (K) 80-94%; wapień (L) 6-20%,
- CEM II/B-L - klinkier (K) 21-35%; wapień (L) 21-35%,
- CEM II/A-LL - klinkier (K) 80-94%; wapień (LL) 6-20%,
- CEM II/B-LL - klinkier (K) 21-35%; wapień (LL) 21-35%,
• cement portlandzki żuzlowo-popiołowy CEM II/A-S,V oraz
CEM II/B-S,V. Zawartość: klinkieru (K) wynosi odpowiednio 35-64%
i 20-34%, granulowanego żużla wielkopiecowego 3-10% i 10-20%.
Zawartość popiołów lotnych V i W waha się 33-55% dla CEM II/A-SV
i 56-60% dla CEM II/B-SV,
• cement portlandzki mieszany CEM П/A-M oraz CEM II/B-M, w któ
rych zawartość klinkieru (K) wynosi odpowiednio 35-64% i 20-34%.
Zawartość pozostałych składników głównych (S, D, P, Q, V, W, T, L,
LL) wynosi 6-20% dla CEM II/A-M i 21-35% dla CEM П/В-М. Wy
trzymałość na ściskanie cementu portlandzkiego mieszanego CEM II
po 28 dniach jest porównywalna z wytrzymałością cementu CEM I.
Po dłuższych okresach twardnienia zaczyny z cementu portlandzkiego
mieszanego posiadają większą wytrzymałość, co przekłada się na pod
wyższoną trwałość. Cementy portlandzkie mieszane mają szereg dodat
kowych zalet:
• obniżone ciepło hydratacji,
• niski skurcz,
• podwyższona odporność na agresywne działanie wód miękkich, kwa
śnych i siarczanowych.
Cement portlandzki mieszany może być wykorzystywany do stabilizacji
gruntów w budownictwie drogowym i komunalnym. Może być również wyko
rzystywany do produkcji betonu towarowego i prefabrykatów wielko i drobno
wymiarowych, oraz konstrukcji i elementów prefabrykowanych oraz sprężonych
dojrzewających w warunkach naturalnych i o podwyższonej temperaturze.
7.5.5. Cem enty hutnicze

Cementy o tej nazwie stanowią mieszaninę cementu portlandzkiego, wysuszo
nego zmielonego granulowanego żużla wielkopiecowego i niewielkiego dodatku
gipsu. Cement ten można również wytwarzać w wyniku dokładnego wymieszania
oddzielnie zmielonych składników. Wg normy PN-EN 197-1 rozróżnia się trzy
odmiany cementów hutniczych:
• cement hutniczy CEM III/A o zawartości granulowanego żużla wielko-
piecowego36-65%,
• cement hutniczy CEM Ш/B, którym zawartość granulowanego żużla
wielkopiecowego powinna mieścić się w przedziale 66 - 80%,
• cement hutniczy CEM ІП/C o zawartości granulowanego żużla wielko
piecowego 81-95%.
Cement hutniczy CEM III/C przy swojej górnej granicy zawartości żużla
jest faktycznie czystym cementem żużlowym.
Zastąpienie klinkieru w cemencie portlandzkim przez dodatek mielonego
granulowanego żużla wielkopiecowego pozwala na uzyskanie znacznych oszczęd
ności ekonomicznych. Cementy hutnicze mają również wiele innych zalet: niskie
ciepło hydratacji, mały skurcz, zwiększoną odporność na działanie czynników
agresywnych. Cementy hutnicze charakteryzują się mniejszym przyrostem wy
trzymałości w początkowym okresie twardnienia w porównaniu do cementów
portlandzkich. Cementy hutnicze nadają się szczególnie do wykonywania robót
hydrotechnicznych, zapór wodnych, do prac podziemnych w górnictwie i wszę
dzie tam gdzie zaczyn jest narażony na działanie agresywnych roztworów. Ce
menty te posiadają również podwyższoną w stosunku do cementów portlandzkich
żaroodpomość - można je stosować do produkcji betonów narażonych na działa
nie temperatur nawet do 800°C.
7.5.6. Cem enty pucolanowe

Cement pucolanowy może zawierać, w porównaniu z cementami mieszanymi,
więcej dodatków pucolanowych, które zostały opisane w poprzednich rozdzia
łach. Wg normy PN-EN 197-1 cement pucolanowy posiada dwie odmiany:
1. CEM IV/A , w którym łączna wartość dodatków pucolanowych nie może
przekraczać 35%; w dodaticu tym zawartość pyłu krzemionkowego nie
może być większa niż 10%;
2. CEM IV/B, w którym zawartość dodatków pucolanowych powinna
utrzymywać się w przedziale od 36 do 55%; w tej zawartość pyłu krze
mionkowego nie może być większa niż 10%.
Cementy pucolanowe różnią się właściwościami od cementów portlandz
kich, w związku z czym zakres ich zastosowań jest inny. Podstawowe różnice
właściwości cementów pucolanowych, a szczególnie cementu CEM IV/A, w po
równaniu do cementów portlandzkich polegają na tym, że te pierwsze cechują się:
» wolniejszym tempem twardnienia wynikającym z małej początkowo

szybkości reakcji pucolanowej,
• wydłużonym czasem wiązania,
• większą odpornością na czynniki chemicznie agresywne.
Przyspieszenie tempa twardnienia cementu pucolanowego może być do
konywane w wyniku aktywacji chemicznej, termicznej lub fizycznej. Sposobem
przyspieszania reakcji pucolanowej jest zwiększenie stopnia rozdrobnienia ce
mentu, a także poddanie cementu obróbce hydrotermicznej.
Cementy pucolanowe posiadają mniejsze ciepło hydratacji oraz zwiększoną
odporność na szkodliwe działanie wód słodkich i morskich. Cementy te stosuje się
tam gdzie przejawia się szkodliwe działanie wód, polegające na agresji soli siar
czanowych. Cement pucolanowy charakteryzuje to, że proces twardnienia prze
biega wolniej niż w przypadku czystych cementów portlandzkich. Wytrzymałość
tych cementów w początkowych okresach twardnienia jest mniejsza od wytrzy
małości czystego cementu portlandzkiego, przy czym przejawia się to wyraźnej
w zaprawach plastycznych niż zaprawach zagęszczonych. Zasadnicze reakcje po
między pucolaną a cementem przebiegają w późniejszych okresach twardnienia
i w związku z tym wspomniane różnice wytrzymałości maleją z biegiem czasu.
Zdarza się, że końcowa wytrzymałość stwardniałych zaczynów cementowych
przewyższa wytrzymałość zaczynów z czystego cementu portlandzkiego.
7.5.7. Cementy wieloskładnikowe

Cementy wieloskładnikowe są nowymi cementami, które zostały wprowadzone
z wejściem w życie normy PN-EN 197-1. Wg tej normy cementy wieloskład
nikowe dzielą się na dwie odmiany: cement wieloskładnikowy CEM V/A oraz
CEM V/B o zawartości klinkieru (K) 40-64% oraz 20-38%, granulowanego żużla
wielkopiecowego (S) 18-30% i 31-50% oraz dodatków pucolanowych (pucolany
naturalnej, sztucznej i popiołu lotnego krzemionkowego) 18-30% i 31-50%.
Wybrane informacje o klasyfikacji cementów powszechnego użytku od
pornych na siarczany zgodnie z znowelizowaną normą PN-En 197 - l:2012„Ce-
ment - Część 1: Skład, wymagania i kryteria zgodności dotyczące cementów
powszechnego użytku” zostały podane poniżej.
Cementem odpornym na siarczany jest cement powszechnego użytku speł
niający wymagania co do składu podanego w tab. 7.3.
Wyróżnić można 3 grupy cementów siarczanoodpomych, oznaczonych do
datkowo oznaczeniem SR:
I grupa - Cement portlandzki CEM I odporny na siarczany SR:
• CEM I-SR 0 zawartość C3A w klinkierze = 0%
■ CEM I-SR 3 zawartość C3A w klinkierze < 3,0%
• CEM I-SR 5 zawartość C3A w klinkierze < 5,0%
736 __________________ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
II grupa - Cement hutniczy CEM III odporny na siarczany SR (brak wyma

gań co do zawartości C3A w klinkierze):
• CEM III/B-SR
• CEM IH/C-SR
Siarczanoodpomymi SR są także cementy hutnicze CEM III/B i CEM III/C
spełniające wymagania dla cementu hutniczego CEM III o niskiej wytrzymałości
wczesnej (L).
III grupa - Cement pucolanowe CEM IV odporny na siarczany SR:
• CEM IV/A - SR - zawartość C3A w klinkierze < 9,0%
• CEM IV/B - SR - zawartość C3 A w klinkierze < 9,0%
W przypadku cementów pucolanowych siarczanoodpomych CEM IV/A,B
- SR ograniczono jakościową zawartość składników głównych nieklinkierowych
do pucolany naturalnej P i popiołu lotnego krzemionkowego V (tab. 7.3).
T a b ela 7.3. R odzina cem en tó w p o w sz e c h n e g o użytku odpornych n a sia rcza n y [57]
Ш Ш ІШ Ш ІШ Ш Ш Ш Ш ' i' Udźial\v %masy' J ”- . ' ^ |

яШ Ш Я В Ш В Ш Ш Ш Ш
J “ % i
= -а / :> > t
j
і
Щ
Ш Ш Ш тШ
lIBlI , krzemionkowy V
Jj|f^ ® |fS fl ■ м ій »
Gran £ЗЩ Щ В БН і
Klinkier K Ш р р ! ||||
drugorzędne- І
wlkp., S
Д В В Й И 8І
'•-і * *І
~1: ' і- т<.•■■■■:
< “Ч.Vс,, —В
_’ Cement CEM I_SR 0
? £ ' POrt,andzta CEMI-SR3 95-100 0-5

~ П n" siarc?ano-
°dp0my CEMI-SR5
W jP | .Cement:i ’ CBM III/B-SR 20-34 66-80 0-5

g jO p hutniczy .... , ...i
j | g siarczano-/ CKM uyK.SR
5-19 81-95 0-5
щ я р odporny . ‘ .
tó;:.-tii-;
<-*
1 V
65-79
1;
cement CEM IWA-SR 0-5

’V
1'
11
1
cd siarczano-
• odporny CEMIV/B-SR 45-64 < - __ 36 т 55__ -> 0-5
'
7.5. Cementy wiertnicze ____ 737
Tabela 7.4. W ym agania dotyczące stwardniałych zaczynów uszczelniających wg PN-EN 206-1

w klasie ekspozycji X A [57]
iriітя
лГЙ?*Maksymalny^ ; _ Mlimn.llra
B — — В .^ a g a r to jf o ' т Ш ш лікш..іш яЩ
»> 17ЧР lłosCI !
wod і-кп к т (Л-С) ci.mi.nni, ks
яЦШВДИиННМИІ ШШШШВШтШШШШ
ХА1 stebi agresja 0,55 300 С30/37
chemiczna
Środowisko umiarkowana
0,50 320 С30/37 .
agresywne agresja chemiczna
chemirmi" ' '
silna agresja
ЛАЗ 0,45 С35/45
cnemiczna
Tabela 7.5. Wartości graniczne dla klas ekspozycji dotyczących agresji chemicznej - X A [57]
.............. ■ 1
Н И Я Н В в в іи Н І
т Ш В Ш Ш ш Ш Ш ВЯШ Ш ш ЯШ Ш т
i;:3 S l t 8 t М Я В Ш 8 И
"Woda gruntowa
S042'[mg/1] EN 196-2 >200 i <600 >600 і 3000 >3000 i <6000
pH ISO 4316 < 6,5 i 5,5 < 5,5 і * 4,5 <4,5 i * 4,0
CO,mg/l
pr. EN 13577 >15 i <40 > 40 і < 100 > 100 aż do nasycenia
agresywne
ISO 7150-1 lub
MH4W I ] > 15 i< 30 >30 і <60 >60 i <100
IS07150-2
Mg/tmg/1] ISO 7980 >300 i <1000 >1000 і <3000 > 3000 aż do nasycenia
SO/-[mg/kg]
EN 196-2 >200 i <3000 >3000 і <12 000 >12000 i <24 000
całkowite
Kwasowość > 200 Baumann
DIN 4030-2 nie spotykane w praktyce
[ml/kg] Guny
Podana wyżej klasyfikacja agresywnych chemicznie środowisk dotyczy

gruntów naturalnych i wody gruntowej o temperaturze między 5°C a 25°C i tak
wolnego przepływu wody, że można go określić jako warunki statyczne. Klasę
determinuje najbardziej niekorzystna wartość właściwości chemicznej. Gdy dwa
lub więcej parametrów agresywności wskazują na tę samą klasę, środowisko nale
ży zakwalifikować do następnej, wyższej klasy, chyba że dodatkowe badanie dla
określonego przypadku udowodni, że nie jest to konieczne (tab. 7.4 i 7.5).
Cementy odporne na siarczany stosowane są w górotworze, w którym wy
stępują agresywne wody gruntowe i złożowe. W pracach związanych z uszczel
nianiem górotworów, w których występują wysoce agresywne wody złożowe
najbardziej są przydatne cementy z wysoką zawartością dodatków mineralnych,
głównie popiołu lotnego i granulowanego żużla wielkopiecowego.
Tabela 7 .6 . Właściwości mechaniczne i fizyczne stwardniałych zaczynów uszczelniających wg

PN-EN 197-1:2012 [57]
ш ж §вв
- K - :
. fniuil"
-• -■*1ГДіпі ... -
И И Н Н И Н В
32,5 L łłlljilSl >12,0
32,5 N ЯЯіЙі >16,0 >32,5 >52,5 ящері

32,5 R > 10,0
ІІИЯШвИ Ш ш Ш Ш .
>16,0
42,5 N >10,0
ШвШІ >42,5 >62,5 > 60 > 10
42,5 R > 20 n -
52,5 L >10,0
52,5 N >20,0 ИИШШ >52,5 « ж и в ії >45
52,5 R >30,0 -
Drugą właściwością specjalną, bardzo ważną przy stosowaniu cementów

powszechnego użytku, jest niskie (ograniczone) ciepło hydratacji. Ciepło hydra
tacji dla cementów powszechnego użytku o niskim cieple hydratacji (LH) nie
powinno przekraczać 270 J/g, oznaczone po 7 dniach zgodnie z EN 196-8 lub
po 41 godzinach zgodnie EN 196-9. Ta właściwość cementu została wprowadzo
na poprawką A l do normy PN-EN 197-1 w styczniu 2005 (PN-EN 197-1:2002/
Al:2005).
Cementami o niskim cieple hydratacji są głównie cementy z wysoką zawar
tością dodatków mineralnych (CEM ПІ +CEM V). W tablicy 7.6 podano wyma
gania odnośnie klas wytrzymałościowych cementu, które wynikają z włączenia
normy PN-EN 197-4 do zapisów normy PN-EN 197-1:2012.
7.6. Domieszki do zaczynów cementowych

Stosowanie dodatków oraz domieszek chemicznych jest bardzo często warunkiem
koniecznym uzyskania zaczynu uszczelniającego o wymaganych parametrach
technologicznych. Klasyfikacja, sposób działania, zmiany właściwości świeżego
i stwardniałego zaczynu pod wpływem różnego rodzaju domieszek są przedmio
tem wielu opracowań [ 3, 9,10, 11,12, 16, 17, 18,25,28,30,31,32,33,34].
Domieszki do cementu są przedmiotem następujących norm:
PN - EN 934 - 1 - „Domieszki do betonu, zaprawy i zaczynu”,
PN —EN 934 - 2 - „Domieszki do betonu, definicje i wymagania”.
7 .6 . Domieszki do zaczynów cementowych 739
Według PN-EN 934-2: 2002 „Domieszki do betonu, zaprawy i zaczynu.

C zęść 2:Domieszki do betonu. Definicje, wymagania, zgodność, znakowanie
i etykietowanie ” domieszką nazywa się materiał dodawany podczas wykonywa
n i a zaczynu uszczelniającego w ilości nie większej niż 5% masy suchego cementu
w zaczynie.
Domieszki są klasyfikowane według swej podstawowej funkcji jaką speł
niają w zaczynie, chociaż często wykazują również inne dodatkowe oddziaływa
nie na parametry zaczynu.
Norma PN-EN 934-2 wyróżnia 11 rodzajów domieszek do betonu:
• redukujące ilość wody, tzw. uplastyczniające,
• znacznie redukujące ilość wody - upłynniające,
• zwiększające więźliwość wody,
• napowietrzające,
• przyspieszające wiązanie,
• przyspieszające twardnienie,
• opóźniające wiązanie,
■uszczelniające (zwiększające wodoodpomość),
• opóźniające wiązanie /redukujące ilość wody/ upłynniające,
• opóźniające wiązanie /znacznie redukujące ilość wody/ upłynniające,
• przyspieszające wiązanie /redukujące ilość wody/ uplastyczniające.
Szczególne miejsce wśród domieszek zajmują plastyfikatory i superplasty-
fikatory (według normy —domieszki redukujące i znacznie redukujące zawartość
wody). Domieszki te dają możliwość kontrolowania czasu, w którym zaczyn za
chowuje plastyczność przy małym współczynniku wodno - cementowym (spo
iwowym, mieszaninowym).
W praktyce oznacza to poprawę i utrzymanie przez co najmniej 90 minut
dobrej przetłaczalności (urabialności) zaczynu uszczelniającego. Poprzez wy
datne zmniejszenie współczynnika w/c (w/s) działanie domieszek tego rodzaju
powoduje równocześnie korzystną zmianę najważniejszych właściwości użytko
wych świeżego jak i stwardniałego zaczynu uszczelniającego.
Plastyfikatory i superplastyfikatory wpływają na procesy zachodzące po
między hydratyzującym spoiwem i obecnym w zaczynie, (zaprawie czy mie
szance betonowej) wodnym roztworem domieszki zwłaszcza w początkowym
okresie hydratacji. Po zarobieniu cementu wodą ma miejsce adsorpcja cząste
czek wody na powierzchni ziaren spoiwa, poprzedzająca hydrolizę i hydratację
faz klinkierowych. W ciągu kilku minut od zmieszania cementu z wodą tworzy
się na powierzchni ziaren warstewka żelu cementowego, zwana często hydratem
pierwotnym. Niedostatkiem w stosowaniu superplastyfikatorów jest niepełne ro
zeznanie warunków dobrego współdziałania superplastyfikatora z cementem. To
dobre współdziałanie określa się jako kompatybilność.
Dobre współdziałanie superplastyfikatora z cementem przedstawiał Aitcin
[5] na Kongresie Chemii Cementu w Montrealu jako utrzymywanie się niezmien
740 __________________ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
nego rozpływu mieszanki betonowej, co najmniej przez dwie godziny i to przy

małym stosunku w/c, uzyskanym niewielkim dodatkiem domieszki. Jest bowiem
zjawiskiem dobrze znanym, że jakaś domieszka spełnia te warunki bardzo dobrze
z jednym cementem, a nie daje tych korzystnych właściwości mieszanki betono
wej z innym.
Zagadnieniu dobrego współdziałania domieszki z cementem poświęcono
wiele prac, w których wykazano, że zależy to przede wszystkim od trzech czyn
ników:
• zawartości C3A,
• alkaliów w cemencie,
• rodzaju siarczanu wapniowego.
Nie jest to jednak opinia powszechnie akceptowana i w związku z czym
w krajuiza granicą prowadzone są badania celem których jest wyjaśnienie wpływu
różnego rodzaju domieszek na kształtowanie się właściwości fizyko-chemicznych
świeżych zaczynów jak również struktury i tekstury stwardniałych zaczynów.
7.6.1 Domieszki regulujące właściwości reologiczne

zaczynu uszczelniającego
Według PN-EN 934-2 domieszką nazywa się materiał dodawany podczas wy
konywania zaczynu uszczelniającego w ilości nie większej niż 5% masy suche
go cementu. Biorąc za kryterium sposób oddziaływania, wyróżnia się domieszki
[12,14,22,23,31,33,35]:
• modyfikujące właściwości reologiczne oraz wiązanie i twardość zwią
zanego zaczynu,
• ekspansywne,
• zwiększające odporność stwardniałego zaczynu na działanie czynników
fizycznych i chemicznych,
• zwiększające przyczepność zaczynu.
Na szczególną uwagę ze względu na skuteczność uszczelniania kolumn
rur okładzinowych w otworach wiertniczych oraz uszczelniania i wzmacniania
ośrodka gruntowego lub masywu skalnego zasługują domieszki:
• uplastyczniające [plastyfikatory PL (BV)],
• upłynniające [superplastyfikatory SP (FM) tradycyjne i nowej genera
cji], wpływające na cechy reologiczne świeżych zaczynów uszczelnia
jących.
Przyjęty w normie PN-EN934-2 podział domieszek redukujących ilość
wody wyróżnia:
• grupę domieszek uplastyczniających (A),
• grupę domieszek upłynniających (B).
7.6. Domieszki do zaczynów cementowych _____ 741
Grupa domieszek uplastyczniających - plastyfikatorów [PL, (BV)] była już

stosowana od lat 3 0 - tych ubiegłego wieku i obejmuje takie domieszki, jak:
• sole kwasów lignosulfonowych (lignosulfoniany wapniowe, potasowe,
sodowe) np. Klutan A, Klutan P, Addiment В V 1, Addiment В V3. Związ
ki lignosułfonowe powstają, jako produkt uboczny przy produkcji celu
lozy z drewna metodą siarczynową. Problemem tych domieszek są cukry
znajdujące się w wywarze posiarczynowym, w ilości do 30% w przeli
czeniu na substancje stałe, podczas, gdy domieszka tego typu nie powin
na zawierać więcej niż 12% cukrów. Wywar przeznaczony do produkcji
domieszki zostaje, więc poddany odcukrzeniu. Lignosulfoniany wpro
wadzają zwykle małe ilości powietrza (2-3%) i wykazują także działanie
opóźniające. Opóźnienie wiązania wzrasta znacznie, gdy dodatek plasty
fikatoraj est zbyt duży. Opóźniaj ący wpływ na początek wiązania zachodzi
w sytuacji, gdy nie zmniejszamy ilości wody zarobowej. Natomiast,
gdy redukujemy ilość wody mając na celu podniesienie wytrzymało
ści - proces wiązania ulega przyspieszeniu (np. w przypadku Klutenu
P. o około godzinę),
• kwas hydroksykarboksylowy (Ca, Na, trietanoloaminy). Związki z tej
grupy nie wykazują działania napowietrzającego, także opóźniają wią
zanie. Do domieszek grupy А і В wprowadza się dodatki modyfikujące
ich działanie, a mianowicie zwiększające wpływ napowietrzający lub
przyspieszający wiązanie,
• polimery hydroksylowe (np. ze skrobi),
• związki karbominowe,
• nonylofenyle oksyetylowe.
Skuteczność ich działania ocenia się na podstawie redukcji wody na pozio
mie 5-^15%.
Do grupy upłynniaczy —superplastyfikatorów [SP, (FM)] można zaliczyć
domieszki takie, jak:
• sulfonowane kondensaty melaminowo-formaldehydowe (SMF) np.
Addiment FM FIFM 1, Sikament FF. Są to syntetycznie wyprodukowa
ne polimery z żywicy melaminowej. Osiągają pełną skuteczność dopie
ro przy wyższym dozowaniu. Nie zauważa się ubocznych działań typu
napowietrzającego, czy opóźniającego,
• sulfonowane kondensaty naftalenowo-formaldehydowe (SNF) np.
Addiment FM 9, Sikament NN, Betoplast 1, Betoplast 6. Sulfonaty
naftalenowe są to, podobnie jak żywice melaminowe, polimery wypro
dukowane syntetycznie z naftalenu (produkt przeróbki węgla i ropy naf
towej). Związki te już w niewielkich ilościach działają plastyfikująco na
zaczyn. Naftaleny działają skutecznie przy wysokiej zawartości środ
ków wiążących, przy zastosowaniu drobnego wypełniacza. Superplasty-
fikatory na bazie naftalenu są efektywniejsze w dyspergowaniu cementu
i mają pewne właściwości opóźniające. Upłynniacze naftalenowe SNP

okazują się także skuteczniejsze w oddziaływaniu na właściwości re
ologiczne zaczynu cementowego (granicę płynięcia i lepkość pozorną)
w stosunku do upłynniaczy melaminowych SMF. Różnica ta jest tym
większa, im bardziej jest opóźnione dozowanie superplastyfikatora,
• mieszaniny sulfonatów melaminowo-naftalenowych np. Addiment
FM 6. Ponieważ dla uzyskania zaczynu oraz betonu ciekłego dozowa
nie preparatów melaminowych jest stosunkowo wysokie, kombinacja
melaminowo- naftalenowa daje ten sam efekt przy o połowę niższym
dozowaniu. Efekt działania superplastyfikatora zanika w czasie najszyb
ciej dla preparatów melaminowych (ok. 20 min), najwolniej dla prepa
ratów naftalenowych (ok. 60 min). Mieszaniny tych dwóch związków
dają efekt dokładnie wypośrodkowany,
• modyfikowane lignosulfoniany wapniowe lub sodowe (MLS),
• estry kwasu sulfonowego i węglowodorów,
• kopolimery kwasu mrówkowego z kwasem naftaleno-sulfonowym lub
kwasem metylonaftaleno-sulfonowym,
• modyfikowane sole kwasów lignosulfonowych (MLG),
• polikarboksylany (PC),
• sulfonowe aminy aromatyczne (AS),
Działania ich pozwala na redukcję wody zarobowej w zaczynie na pozio
mie 10^25%. W latach 90—tych ubiegłego wieku wprowadzone zostały szczegól
nie efektywne domieszki tzw. trzeciej generacji (KAE) na bazie:
• polikarboksylanów (PC),
• eterów polikarboksylowych (PE),
• kopolimerów kwasu akrylowego z estrami akrylowymi (CEA),
• sieciowanych polimerów akrylowych (CLAP).
7.6.2. Budowa i mechanizm działania domieszek

dyspergujących
Zaczyny stosowane w technologiach wiertniczych to zawiesiny cementu oraz in
nych mineralnych materiałach wiążących w wodzie lub innej cieczy dyspergującej
(np. solanka). Sporządzone jako mniej lub bardziej płynne mieszanki materiału
suchego oraz wody po zaformowaniu ulegają wiązaniu i twardnieniu zmieniając
się w materiał o określonych właściwościach mechanicznych i trwałościowych,
m. in. odporności na korozję. Woda w tym układzie pełni dwie role: po pierwsze
jest substratem w reakcji, po drugie stanowi ośrodek dyspersyjny dla ziaren fazy
stałej. Jako substrat, stanowi jeden ze składników budujących powstającą struk
turę mineralną. Z tego punktu widzenia ilość wody wprowadzanej do zaczynu
zależy od reakcji chemicznych przebiegających w układzie. Przykładowo jeden
kilogram cementu portlandzkiego do reakcji potrzebuje zwykle ok. 0,2 - 0,25
7.6. Domieszki do zaczynów cementowych 743
kg wody. Upraszczając zagadnienie, można stwierdzić, że jeśli wprowadzi się

do układu więcej wody niż wynika to ze stechiometrii reakcji chemicznej, nie
weźmie ona udziału w reakcji chemicznej i jako wolna woda po pewnym czasie
odparuje z materiału pozostawiając puste przestrzenie. Powoduje to wzrost poro
watości materiału, co negatywnie wpływa się na jego wytrzymałości i trwałości.
Z drugiej strony woda stanowi w zaczynach wiertniczych uszczelniających opar
tych na spoiwach mineralnych ośrodek dyspergujący i musi być obecna w ilości
wystarczającej do nadania układowi odpowiedniego stopnia ciekłości. Ilos'ć ta jest
zawsze większa od ilości wody potrzebnej dla przebiegu reakcji. I tu pojawia się
problem, gdyż aby zapewnić odpowiednią konsystencję zaczynu należy wprowa
dzić stosunkowo dużą ilość wody, co odbija się na właściwościach stwardniałego
materiału. Powodem problemów z konsystencją mieszanek na spoiwach mine
ralnych są silne oddziaływania między ziarnami spoiwa. Dla przykładu można
rozpatrzyć przypadek cementu wiertniczego. Składa się on w głównej mierze
z klinkieru portlandzkiego. Ten z kolei to materiał polimineralny, w którego skład
wchodzą cztery podstawowe fazy: dwa krzemiany: alit (oksyortokrzemian wapnia
- C3S - z podstawieniami glinu i magnezu) i a-C,S - belit (odmiana a ortokrze-
mianu wapniowego) oraz dwa gliniany: C3A (glinian trójwapniowy) oraz brown-
milleryt (C4AF - glinożelazian czterowapniowy). Klinkier jest mielony wraz
z regulatorem czasu wiązania do ziaren o średnicach rzędu kilku do kilkudziesięciu
mikrometrów. W trakcie mielenia na powierzchniach gromadzą się ładunki elek
tryczne. Ponieważ klinkier jest materiałem niejednorodnym, rozkład ładunków
jest również niejednorodny: fazy krzemianowe ładują się dodatnio, zaś gliniano-
we ujemnie (rys. 7.2). Efektem tego jest silna flokulacja ziaren cementu, ponieważ
ziarna mają tendencję do orientowania się w taki sposób, aby powierzchnie na
ładowane dodatnio miały kontakt z powierzchniami naładowanymi ujemnie i na
odwrót, co generuje duże siły przyciągające. Dodatkowo, w układzie działają siły
van der Waalsa. Z tego powodu ilość wody dodawanej do zaczynu jako ośrodek
dyspergujący jest znacznie większa od tej potrzebnej dla zajścia reakcji.
Rozwój technologii kompozytów cementowych i ogólnie materiałów na
spoiwach mineralnych, doprowadził do zastosowania w produkcji domieszek
mających na celu zmianę tego stanu rzeczy. Mowa o domieszkach określanych
ogólnie jako domieszki dyspergujące, czyli takie, które powodują rozproszenie
ziaren cementu (ew. innych spoiw, czy też wypełniaczy) równomiernie w całym
zaczynie i przy tym zmniejszenie oddziaływań przyciągających występujących
pomiędzy ziarnami. Norma PN-EN 934-2 określa je jako „domieszki redukujące
ilość wody”.
Lepsze zdyspergowanie ziaren cementu może być przez projektanta za
czynów wiertniczych wykorzystane na dwa podstawowe sposoby. Przypadek
pierwszy, najprostszy to ten, gdy mieszanki o określonym stosunku wodno/ce
mentowym (W/C) wprowadza się domieszkę. W efekcie uzyskuje się poprawę
ciekłości mieszanki ze względu na opisane wcześniej zmniejszenie oddziaływań
pomiędzy cząstkami fazy stałej. Druga możliwość to mieszanka w której zmniej
szono ilość wody zarobowej, zaś ubytki w konsystencji zrekompensowano dodat

kiem domieszki dyspergującej, co w efekcie dało mieszankę o konsystencji takiej
samej jak wyjściowa, ale o niższym w/c. Po stwardnieniu materiał taki będzie
się charakteryzował mniejszą porowatością, a więc większą wytrzymałością oraz
trwałością w porównaniu z materiałem wyjściowym o tej samej konsystencji ale
wyższym w/c. Należy mieć więc na uwadze możliwe zmiany gęstości wynikające
ze zmiany współczynnika w/c (rys. 7.3).
Jak podano szczegółowo powyżej, domieszki dyspergujące można podzie

lić według kilku kryteriów. Podstawowym podziałem jest ten wprowadzony przez
normę PN-EN 934-2, która dzieli domieszki redukujące ilość wody na domieszki
uplastyczniające (redukując ilość wody) oraz upłynniające (znacznie redukujące
ilość wody). Pierwsze z nich to domieszki, które umożliwiają zredukowanie ilości
wody zarobowej o 5 do 12% bez zmiany konsystencji. Drugie z kolei umożliwia
ją redukcję wody o ponad 12% bez zmiany konsystencji. Pierwsze nazywane są
również plastyfikatorami, drugie zaś superplastyfikatorami. Pojawia się pytanie
skąd bierze się różnica w skuteczności obu grup domieszek i jakie inne cechy je
odróżniają.
Pierwszą różnicą, która ma decydujący wpływ na możliwe do osiągnięcia
efekty jest poziom dozowania obu grup domieszek. W przypadku najczęściej sto
sowanych plastyfikatorów jest to przedział 0,2 + 0,5% masowych względem masy
7.6. Domieszki do zaczynów cementowych_______________________ ________745
cementu. Dla domieszek upłynniających dozowanie sięga nawet do 3%. Tak duże
różnice w poziomach dozowania wynikają z możliwych efektów ubocznych, któ
re wykazują poszczególne domieszki. Najpowszechniej stosowanym plastyfikato
rem, we współczesnej technologii materiałów opartych na spoiwach mineralnych,
są związki z grupy lignosulfonianów.
stosunek wodno-cementowy, [ - ]
Rys. 7.3. Wpływ stosunku wodnorcementowegó na gęstość zaczynu

dla założonej gęstości cementu pc=3,1 g/cm3 [32]
Zwykle są to sole sodowe lub wapniowe kwasów lignosulfonowych. Uzy

skiwane są one jako produkt uboczny w procesie produkcji celulozy z drewna.
Odpad, po procesie produkcyjnym zawiera oczywiście nie tylko lignosulfoniany,
które są produktem rozpadu ligniny - drugiego po celulozie głównego budulca
drewna, ale również cały szereg innych składników drewna oraz produktów jego
rozpadu. Zawartość tych składników zależy przede wszystkim od rodzaju drewna,
ale również od pory roku w którym zostało ścięte, jak i innych czynników. Spo
śród produktów ubocznych największy problem z punktu widzenia zastosowania
w technologii zaczynów czy też innych materiałów cementowych, stanowią cukry
proste oraz substancje powierzchniowo czynne. Pierwsze powodują silne opóź
nienie wiązania i twardnienia, a w skrajnych przypadkach nawet całkowite za
trzymanie wiązania. Drugie z kolei powodować mogą nadmierne napowietrzenie
mieszanki. Oczyszczanie ługu jest stosunkowo kosztowane, w związku z tym pro
wadzone jest w ograniczonym zakresie. Dodatkowo, same lignosulfoniany mają
właściwości opóźniające, co utrudnia całkowitą eliminację efektów ubocznych.
W efekcie zakres możliwego dozowania tego typu domieszek jest stosunkowo
ograniczony, co skutkuje w mniejszym możliwym do osiągnięcia efekcie upłyn

nienia i/lub redukcji ilości wody zarobowej. W przypadku domieszek upłynnia
jących, problem zanieczyszczeń ma mniejsze znaczenie. Są to zwykle produkty
syntezowane w instalacjach technologii chemicznych z dokładną kontrolą prze
biegu procesu syntezy i tworzących się produktów ubocznych. Odbija się to jed
nak na kosztach takich domieszek, które są wyższe w porównaniu z kosztami
plastyfikatorów lignosulfonianowych. Efekty uboczne domieszek mogą być rów
nież kompensowane stosowaniem różnych dodatkowych składników. Zwykle
handlowe produkty stanowią mieszaninę polimeru lub polimerów bazowych oraz
substancji pomocniczych takich jak: odpieniacze, przyspieszacze, konserwanty itp.
Dozowanie nie jest jedyną właściwością mogącą być podstawą podziału
domieszek dyspergujących. Innym kryterium jest mechanizm działania. Tu moż
na wyróżnić dwa podstawowe mechanizmy: mechanizm elektrostatyczny, cha
rakterystyczny dla plastyfikatorów oraz superplastyfikatorów starszych generacji
oraz mechanizm oparty na efekcie sterycznym charakterystyczny dla domieszek
upłynniających nowej generacji (rys. 7.4). Oba mechanizmy zostaną omówione
przy okazji omawiania poszczególnych grup domieszek, ponieważ są one zwią
zane z budową chemiczną cząsteczek. Dodatkowo w przypadku domieszek o wła
ściwościach powierzchniowo czynnych można wyróżnić mechanizm hydrofilowy
polegający na poprawie zwilżalności ziaren cementu przez fazę ciekłą zaczynu
(rys. 7.5).
MECHANIZM ELEKTROSTATYCZNY I STERYCZNY
Rys. 7.4. Mechanizmy elektrostatyczny i steryczny działające

jednocześnie na ziarna cementu w zaczynie [31,33]
7.6. Domieszki do zaczynów cementowych
__ 747
MECHANIZM HYDROFILOWY
Duże napięcie Środek powierzchniowo czynny tworzy Zlemo cementu

powierzchniowe wody-zlamo warstweedsorpcyjnąnB powierzchni wody dobrze zwtlżelne
cementu źle zwilżane .zmniejszenlenapitcla powierzchniowego
Rys. 7.5. Mechanizm hydrofilowy poprawy konsystencji zaczynu cementowego [31,33]
Domieszki upłynniające nowej generacji opracowano w latach 90-tych XX

wieku Wykorzystano nowy podstawowy mechanizm działania - wspomniany po
wyżej efekt steryczny. Cząsteczki tego typu domieszek mają budowę odmienną
od cząsteczek domieszek starszych typów. W przeciwieństwie do nich cząstecz
ki domieszek nowej generacji mają stosunkowo mało grup jonowych. Ich celem
jest jedynie umożliwienie adsorpcji cząsteczki na powierzchni ziarna cementu.
Cząsteczki składają się z długich łańcuchów głównych do których dołączone są
stosunkowo długie łańcuchy boczne. Na rys. 7.6. przedstawiono schematycznie
budowę cząsteczki domieszki polikarboksylanowej (PC). W całości cząstka taka
ma kształt grzebienia z odstającymi łańcuchami bocznymi.
Rys. 7.6. Schematyczna struktura cząsteczki PC [31]
Po zaadsorbowaniu cząsteczki na ziarnie cementu, łańcuch główny ukła

da się wzdłuż powierzchni ziarna, zaś łańcuchy boczne skierowane są radialnie
w stronę roztworu (rys. 7.7).
Oddziaływania pomiędzy łańcuchami w skali atomowej powodują, że nie
mogą się one ze sobą wzajemnie przeniknąć, w związku z tym ziarna cementu
są od siebie fizycznie oddzielone. Powoduje to, że siły kulombowskiego przy

ciągania, które maleją z drugą potęgą odległości, zostają znacznie zredukowa
ne. Podobnie, jak siły van der Waals’a, które maleją jeszcze szybciej. W efekcie
oddziaływania pomiędzy ziarnami są zdecydowanie zmniejszone co skutkuje
zwiększeniem ciekłości całego układu (rys. 7.8). Mechanizm ten został potwier
dzony badaniami za pomocą mikroskopu sił atomowych [31].
rozgałęzione efekt zawady
Rys. 7.7. Efekt sferyczny powodowany przez cząsteczki domieszki PC

zaadsorbowanej na ziarnach cementu [31]
ilość domieszki, [% masy cementu]

Rys. 7.8. Porównanie wpływu domieszek różnych grup na konsystencję zaprawy
normowej mierzoną rozpływem stożka na stoliku potrząsalnym [31]
Domieszki upłynniające nowej generacji charakteryzują się generalnie

wyższą skutecznością przy tym samym dozowaniu, w porównaniu do domieszek
o elektrostatycznym mechanizmie działania. Również czasy utrzymania właści
wości roboczych mieszanek modyfikowanych domieszkami nowej generacji są
z reguły dłuższe.
Poza ogólnymi prawidłowościami dotyczącymi działania domieszek, bar
dzo ważne jest określenie doświadczalne efektywności i zgodności konkretnej
domieszki z konkretnym cementem. W tym miejscu należy wprowadzić pojęcie
efektywności i kompatybilności w układzie cement - domieszka dyspergująca.
Jako efektywność traktowana będzie skuteczność danej domieszki w upłynnia
niu zaczynu, czyli jaki efekt upłynnienia można osiągnąć używając danej ilości
domieszki. Jako kompatybilność rozumiana będzie trwałość efektu upłynnienia
w czasie.
7.6.3. Domieszki przyśpieszające

Jednym z parametrów zaczynów wiertniczych jest czas ich wiązania, co wpływa
na długość okresu w którym są przetłaczane, a równocześnie decyduje o tempie
narastania wytrzymałości i innych cech stwardniałych zaczynów. Dla większości
operacji wiertniczych przyjmuje się, że minimalna wytrzymałość zaczynów po
zwalająca na dalsze prace powinna być większa niż 3,5 MPa [22,23]. Szczególnie
dla płytkich otworów gdzie temperatura jest stosunkowo niska czas osiągnięcia
takiej wytrzymałości może być zbyt długi z punktu widzenia wymagań technolo
gicznych. Na szybkość wiązania i twardnienia zaczynów ma wpływ kilka czyn
ników. Na część z nich, np. temperaturę w której wiąże zaczyn, projektant ma
ograniczony wpływ. Na inne z kolei może wpływać zmieniając przede wszystkim
skład zaczynu. Decydujące znaczenie ma tutaj rodzaj użytego spoiwa, stosunek
wodno/cementowy, lub szerzej wodno/spoiwowy oraz ewentualne domieszki
przyśpieszające użyte do sporządzenia zaczynu. Zmieniając stosunek wodno-ce-
mentowy projektant może w pewnym zakresie wpływać na czas wiązania i tward
nienia. Zmniejszenie w/c powoduje skrócenie czasu wiązania oraz zwiększenie
dynamiki narastania wytrzymałości. Zmniejszenie w/c jest zaś możliwe przede
wszystkim za pomocą opisanych w poprzednim podrozdziale dodatków dysper
gujących. Podobnie zmiana spoiwa na spoiwo o krótszym czasie wiązania i/lub
większej dynamice narastania wytrzymałości pozwala na modyfikację kinetyki.
Jeżeli oba te sposoby są bądź zbyt mało skuteczne, bądź niemożliwe do zastoso
wania z innych przyczyn (gęstość zaczynu, aspekt ekonomiczny, itd.) koniecz
nym staje się zastosowanie dodatków przyśpieszających.
Najskuteczniejszym, a przy tym stosunkowo tanim dodatkiem przyśpiesza
jącym wiązanie i twardnienie cementu jest chlorek wapnia. W przypadku budow
nictwa, stosowanie tego dodatku jest zabronione. Powodemjest niszczący wpływ
jonów chlorkowych na stal zbrojeniową. Ponieważ większość betonu stosowane
go w budownictwie występuje w formie żelbetu, ma to kluczowe znaczenie dla
trwałości konstrukcji. W przypadku cementacji podziemnych, problem korozji

stali jest ograniczony, ze względu na brak tlenu, który jest niezbędny do zacho
dzenia korozji. W związku z tym w przypadku zastosowań wiertniczych stoso
wanie chlorku wapnia jest dopuszczalne, zaś ze względu na jego skuteczność jest
prawdopodobnie najczęściej stosowanym dodatkiem tego typu.
Chlorek wapnia stosowany jest najczęściej w ilościach do 4% względem
masy cementu [14,22,23,25,35]. Maksymalna temperatura denna do której można
stosować chlorek wapnia to ok. 50°C. Mechanizm działania chlorku wapnia nie zo
stał do dziś w pełni wyjaśniony. Generalnie można powiedzieć, że przyśpieszeniu
ulega hydratacja wszystkich faz występujących w cemencie. Najprawdopodobniej
działanie chlorku wapnia opiera się na kilku równoległych mechanizmach. Jako
możliwe mechanizmy wskazywane jest działanie katalityczne na hydratację alitu.
Dodatkowo zwiększone stężenie wapnia w roztworze będzie przyspieszało mo
ment wytrącania się wodorotlenku wapnia. Obecność chlorku wapnia powoduje
również obniżenie pH fazy ciekłej co może skutkować szybszym rozpuszczaniem
faz bezwodnych. Zauważono, iż efekt przyśpieszenia wykazywany jest nie tylko
przez chlorek wapnia ale również inne sole. Efektywność poszczególnych soli
zależy zarówno od rodzaju kationu jak i anionu. Poniżej przedstawiono kationy
oraz aniony ułożone w szeregach o malejącej efektywności jako przyspieszacze
[22, 25,31]:
Ca2+> Sr2b > Ba2+ > Li+ > K+ > Na+ ~ Cs+ > Rb+
B r = Cl- > SCN- > I- > NO 3- > CIO;4
Stosowanie chlorku wapnia nie j est wskazane gdy w skład zaczynów wcho
dzą rozpuszczalne w wodzie polimery np. domieszki kontrolujące filtrację.
Chlorek wapnia powoduje wzrost szybkości reakcji cementu z wodą.
Na rys. 7.9 przedstawiono krzywe kalorymetryczne cementu hydratyzującego
w obecności różnych dodatków CaCl,. Efekt działania CaCl2 staje się coraz słab
szy wraz ze wzrostem temperatury (patrz rys. 7.10). Poza wpływem na kinetykę
wiązania i twardnienia, chlorek wapnia działa również jako dyspersant zmniejsza
jąc lepkość zaczynów.
Chlorek wapnia występuje w postaci bezwodnej CaCl2 lub jako sól uwod
niona CaCl2 • 2H20 (zawartość bezwodnego chlorku wapnia ok. 77%). Produko
wany jest bądź jako produkt uboczny w metodzie Solvaya otrzymywania węglanu
sodu, lub z naturalnych solanek po oddzieleniu soli kuchennej. Chlorek wapnia
jest substancją silnie higroskopijną. Może być dodawany bezpośrednio do cemen
tu lub do wody zarobowej, z czego ten drugi sposób jest korzystniejszy, ponieważ
w pierwszym może występować błyskawiczne wiązanie.
Krzemian sodu stosowany niekiedy jako przyspieszacz jest mniej efektywny
od chlorku wapnia jeśli chodzi o przyśpieszenie czasu wiązania, jest zaś efektyw
niejszy jeśli chodzi o przyśpieszenie procesu twardnienia. Dla efektywnego dzia
łania krzemianu, stosunek molowy Na20 do Si02 powinien być nie mniejszy od 1.
7 6 . Domieszki do zaczynów cementowych
7.0
6.0
£
ТЇ
0 5 -q
■ | 4,0
|
1 3,0
■o
r
43
'S 2,0
_a
>
N
>
0
1,0
0,0
0 4 8 12 16 20 24
czas [god riny]
Rys. 7.9. Wpływ różnych dodatków CaClz na szybkość wydzielania ciepła

przez hydratyzujący cement [31].
Spośród dostępnych soli również chlorek sodu wykazuje działanie przy

śpieszające wiązanie cementu, jest jednak dużo mniej skuteczny w porównaniu
z chlorlciem wapnia, z tego względu jest rzadko używany. Nie powinien być sto
sowany w zaczynach gdzie występuje bentonit. Obecność chlorku sodu powoduje
lekką ekspansję zaczynu co poprawia kontakt z otaczającą skałą. Może być sto
sowany do ok. 70°C.
Jako przyśpieszacz stosować można również mrówczan wapnia. Stosowa
ny jest on zwykle w ilości 2 - 4% względem masy cementu. Jest mniej efektywny
w porównaniu z chlorkiem wapnia.
Poza wpływem domieszek na kinetykę hydratacji zaczynów konieczne jest
rozważenie innych czynników technologicznych wpływających na proces cemen
tacji. Pierwszym z ich jest temperatura w której odbywa się wiązanie i twardnienie
cementu. Podwyższona temperatura jest przyśpieszaczem wiązania i twardnienia
podobnie jak dodatki chemiczne. Musi być w związku z tym brana pod uwagę w
trakcie projektowania otworu i jego cementacji (rys. 7.11).
■s
TS
a
’О
r
3
czas (godziny]
Rys. 7.10. Wpływ CaCI2 na szybkość wydzielania ciepła przez cement

hydratyzujący w różnych temperaturach [31].
Innym czynnikiem który może wpływać na czas przetłaczalności i wią

zania jest rodzaj wody zarobowej użytej do sporządzenia zaczynu. Przy cemen
towaniu otworów wiertniczych na morzu, lub w strefie brzegowej często jako
wody zarobowej używa się wody morskiej. Pamiętać należy, że woda morska jako
roztwór chlorków jest przyspieszaczem wiązania cementu. Należy brać to pod
uwagę przy projektowaniu zaczynów. Ważnym zagadnieniem jest stałość składu
tej wody. Na otwartym morzu skład wody jest stosunkowo stabilny. W strefach
przybrzegowych skład może się jednak zmieniać, ze względu na słodką wodę
dostarczaną przez rzeki, jale również substancje niesione przez wodę rzeczną takie
jak rozpuszczalne pochodne ligniny czy też taniny które mogą wpływać na prze
bieg hydratacji cementu [3].
-* -7 l° C
-*-6 0 °C
-* -4 9 ° C
-« -3 8 ° C
-*-2 7 °C
czas [h]
Rys. 7.11. Wptyw temperatury na rozwój wytrzymałości

zaczynu z cementu typu A [22,31]
7.6.4. Domieszki opóźniające

Jak opisano we wcześniejszych rozdziałach, temperatura w otworach wiert
niczych może nawet przekraczać 200°C. jak podano w poprzednim rozdziale,
temperatura działa jako środek przyspieszający wiązanie i twardnienie a więc
skracający czas przetłaczalności zaczynu. Poza zagadnieniem temperatury, cza
sem warunki cementowania wymagają zaczynów o długich czasach przetła
czalności. Zachodzi wtedy konieczność stosowania dodatków opóźniających
wiązanie i twardnienie.
Najpowszechniej stosowanymi dodatkami opóźniającymi wiązanie i twar-
-dnienie są lignosulfoniany [1, 8, 12, 14, 22, 25]. W praktyce wydzielić można
trzy gatunki lignosulfonianów stosowanych jako opóźniacze: filtrowane, oczysz
czane oraz modyfikowane. Lignosulfoniany filtrowane stosowane są zwykle
w temperaturach poniżej 90°C w stężeniach do ok. 0,6% względem masy ce
mentu. Oczyszczone lignosulfoniany, których ilość cukrów jest zmniejszona
stosowane są zwylde w stężeniach do 0,5%, w podobnym zakresie temperatur.
Lignosulfoniany modyfikowane to domieszki w których odpadowe lignosulfonia

ny mieszane są lub przereagowywane z dodatkami takimi jak kwas borowy lub
kwasy hydroksykarboksylowe lub ich sole. Domieszki takie są bardziej efektywne
w wyższych temperaturach i stosuje się je w otworach o maksymalnej tempera
turze dennej nawet do 150°C. Wykazują się one lepszą skutecznością oraz kom
patybilnością z innymi domieszkami dyspergującymi. Lignosulfoniany w każdej
z trzech grup występują w formie soli sodowych lub wapniowych.
Sprawą dyskusyjną pozostaje mechanizm działania lignosulfonianów jako
domieszek opóźniających. Z pewnością istotne znaczenie odgrywa w tym wypad
ku wysoka zawartość cukrów aż do 30% masy roztworu, głównie pentozy z pewną
ilością heksoz oraz hydroksykwasów, np. glukonowego oraz ich soli. Związki owe
silnie opóźniają hydratację i co do tego nie ma wśród badaczy rozbieżności. Kon
trowersje pojawiają się w kwestii wpływu samych lignosulfonianów. Część badań
wskazuje na niewielkie oddziaływanie opóźniające czystych lignosulfonianów,
inne zaś pokazują iż po oczyszczeniu efektywność praktycznie się nie zmniejsza.
Różnice w uzyskiwanych wynikach mogą być skutkiem stosunkowo dużej zmien
ności tego typu materiałów, co wynika ze sposobu otrzymywania. Ma to tym więk
sze znaczenie, że stwierdzono zależność pomiędzy opóźnieniem hydratacji alitu
a średnią masą molową frakcji wydzielonych z przemysłowego lignosulfonianu.
W tym wypadku frakcja o mniejszej masie molowej, zawierająca więcej cukrów
silnie opóźnia hydratację, podczas gdy frakcja o większej średniej masie molo
wej, zawierająca cięższe cząsteczki lignosulfonianu, oraz zdecydowanie mniej
cukrów, wykazują nieznaczne działanie opóźniające hydratację alitu.
Wspomniane polihydroksykwasy jak kwas glukonowy czy też glukono-
lakton a dokładnie ich sole sodowe lub wapniowe mają bardzo silne działanie
opóźniające. Również takie kwasy jak cytrynowy, winowy mogą być użyte jako
opóźniacze wiązania i twardnienia.
Następnymi dodatkami, które mogą służyć jako opóźniacze wiązania i tward
nienia cementu w zaczynach wiertniczych są pochodne celulozy, przede wszyst
kim CMHEC ale również HEC [12,14,21,22,25,35]. Ta pierwsza stosowana jest
jako opóźniacz w zakresie temperatur do ok. 110°C. HEC, która nie jest zwykle
traktowana jako opóźniacz również wykazuje właściwości opóźniające i może
być stosowana w temperaturach poniżej 50°C.
Działanie opóźniające wykazują również kopolimery kwasu 2-akryloamido-
-2metylo-l-propanosulfonowego, w skrócie AMPS oraz bezwodnika maleinowego.
Spośród dodatków nieorganicznych stosowanych jako opóźniacze w tech
nologii zaczynów wiertniczych wskazać można boraks, kwas bomy i jego sól
sodową oraz tlenek cynku. Boraks i borany stosowane są przede wszystkim jako
składniki złożonych domieszek opóźniających, jak np. wspomniane modyfikowa
ne lignosulfoniany. O ile sam boraks jest mniej efektywny w wyższych tempe
raturach niż w niższych, o tyle jego dodatek, np. do lignosulfonianów poprawia
efektywność tych domieszek w wyższych temperaturach.
7.7. Dodatki do zaczynów cem e ntow ych _______ ____________ _______ _______ 75^
7 .7 . Dodatki do zaczynów cementowych

Dodatek (PN-B-19071) jest to bardzo drobno zmielony materiał do tej samej
miaikości co cement, który dzięki swoim cechom fizycznym korzystnie wpływa
na niektóre parametry technologiczne świeżego i stwardniałego zaczynu uszczel
niającego (gęstość, filtracja, przepuszczalność, porowatość, wytrzymałość). Do
datki są zwykle [3,10,16,17,22, 5,30,31,32,33]:
• chemicznie obojętne,
• mogą posiadać właściwości hydrauliczne lub pucolanowe,
• mogą wchodzić w pożądane reakcje ze składnikami zaczynu (np. przy
śpieszać hydratację cementu).
Dodatkami mogą być materiały:
• naturalne,
• przetworzone pochodzenia nieorganicznego o następujących właściwo
ściach:
- o małej wodorządności,
- stabilnym składzie ziarnowym,
- obojętne pod względem korozyjnym,
- gwarantujących odpowiednią wytrzymałość mechaniczną,
- kompatybilności w stosunku do cementu.
Dodatki regulujące wybrane parametry technologiczne świeżych i stward
niałych zaczynów w zależności od uzyskanego efektu można podzielić na:
• zmniejszające gęstość zaczynu,
• zwiększające gęstość zaczynu,
• obniżające filtrację zaczynu,
• poprawiające strukturę i teksturę stwardniałych zaczynów,
• kolmatujące strefy chłonne górotworu
Ze względu na właściwości fizyko-chemiczne dodatki do cementu można
podzielić na następujące grupy:
• Wypełniacze,
• Hydrauliczne,
• Pucolanowe,
• Regulujące wybrane parametry technologiczne świeżych i stwardnia
łych zaczynów.
Wypełniacze cementowe są używane w następującym celu:
• Redukcja gęstości zaczynów cementowych
• Zmniejszenie gęstości zaczynu cementowego:
- ogranicza wielkość ciśnienia hydrostatycznego w czasie cementowania,
- zapobiega przed ewentualnymi ucieczkami zaczynu wstrefy o dużej
chłonności,
— dodatkowo obniżając gęstość zaczynów można wykonać mniejszą

ilość stopni cementowań.
• Zwiększenie wytrzymałości strukturalnej zaczynów.
Wypełniacze ponadto zmniejszają ilość cementu wymaganego do sporzą
dzenia odpowiedniej objętości zaczynu cementowego. Jest to sposób na zmniej
szenie kosztów cementowania.
Wypełniacze można podzielić zasadniczo na 3 kategorie w zależności od
mechanizmu obniżania gęstości oraz zwiększenia wytrzymałości strukturalnej.
Najczęściej stosuje się więcej niż jeden typ wypełniacza w danym zaczynie ce
mentowym.
A. Wodne wypełniacze
Wypełniacze takie jak gliny oraz różne środki zagęszczane przy pomocy
wody pozwalają na dodawanie wody aby osiągnąć wypełnienie zaczy
nu cementowego. Wypełniacze te utrzymują zaczyny w stanie homoge
nicznym nie produkując dodatkowej wolnej wody.
B. Wypełniacze o niskiej gęstości
Dodatki w tej kategorii mają gęstość o wiele niższą niż cementy
(3,15g/cmł). W ten sposób dodatek tych czynników powoduje obniże
nie gęstości zaczynów cementowych.
C. Wypełniacze gazowe
Do przygotowania zaczynów pianowych używa się najczęściej powie
trza lub azotu.
Cementy te mają wyjątkowo niską gęstość a zarazem niezłą wytrzyma
łość na ściskanie. Przygotowanie i wytłaczanie takich zaczynów jest skompli
kowane.
Reasumując można stwierdzić, że wypełniacze to materiały, które powinny
zachowywać się obojętnie i nie reagować chemicznie z zaczynem. Wypełniacze,
ze względu na swoje właściwości fizyczne (duże rozdrobnienie), poprawiają-.
• urabialność,
• przepuszczalność,
• strukturę i teksturę (zmniejszenie porów kapilarnych, brak mikropęknięć),
• rachunek ekonomiczny (obniżenie zużycia energii w stosunku do pro
dukcji cementu).
7.7.1. Dodatki zmniejszające gęstość zaczynu

Ze względu na spotykane w wielu miejscach problemy z utratą zaczynu jak rów
nież słabymi skałami w górotworze konieczna jest zmniejszenie ciśnienia słupa
zaczynu w otworze wiertniczym. Aby to zrealizować należy w pierwszej kolejno
ści zmniejszyć gęstość zaczynu.. Można zrealizować to wprowadzając do zaczy
nu większa ilość wody, lub dodatki o małej gęstości. Dodatki te można podzielić
7.7. Dodatki do zaczynów cementowych 757
na cztery zasadnicze grupy: dodatki działające fizycznie, dodatki pucolanowe,

dodatki chemiczne oraz gazy [31,32].
Dodatki działające fizycznie działają poprzez zwiększenie ilości wody w
mieszance i/lub jako substancje o niskiej gęstości bezpośrednio wpływają na gę
stość. Przykładem dodatku działającego w ramach obu tych mechanizmów jest
bentonit. Jest oto koloidalny materiał ilasty złożony przede wszystkim z mont-
morylonitu sodowego. Stosowany jest najczęściej w ilościach 1 - 16% w stosun
ku do masy cementu. Z jednej strony posiada on mniejszą od cementu gęstość,
z drugiej strony ze względu na rozwiniętą powierzchnię zwiększa wodożądność
mieszanki i umożliwia wprowadzenie większej ilości wody. Zwiększanie stosun
ku wodno:cementowego może prowadzić do segregacji i wzrostu filtracji zaczy
nu. Obecność bentonitu zapobiega temu poprzez fizyczne wiązanie wody oraz
wzrost lepkości mieszanki. Bentonit może być wprowadzany wraz z cementem
(po uprzednim wymieszaniu), bądź w formie wstępnie nawodnionej w postaci
zawiesiny w wodzie zarobowej. W formie wstępnie nawodnionej bentonit jest
bardziej skuteczny i 1% dodatku nawodnionego bentonitu odpowiada ok. 3,5%
bentonitu w formie suchej. Najlepsze efekty uzyskuje się gdy bentonit jest wpro
wadzany do mieszanki wkrótce po wymieszaniu.
Ekspandowany perlit to kolejny dodatek stosowany w celu zmniejsze
nia gęstości zaczynu. Jako materiał bardzo lekki ma tendencję do wypływania
z zaczynu, w związku z tym stosuje się dodatek bentonitu w ilościach 2 do 6%
względem masy cementu. Ma to na celu ustabilizowanie układu i przeciwdziała
nie separacji. Ważnym zagadnieniem związanym ze stosowaniem ekspandowane
go perlitu jest fakt jego małej wytrzymałości. W warunkach wysokiego ciśnienia
w głębokim otworze może nastąpić zmiażdżenie ziaren. W efekcie część wody
z zaczynu wnika w otwierającą się w ten sposób porowatość. Dodatkowo nisz
czenie ziaren powoduje zmniejszenie objętości zaczynu. Oba te czynniki powin
ny być wzięte pod uwagę w trakcie projektowania zaczynu i robót wiertniczych,
ponieważ kluczowym zagadnieniem jest użycie do cementowania odpowiedniej
objętości zaczynu, odpowiadającej objętości przestrzeni która ma być zacemen
towana.
Poza materiałami mineralnymi, jako lekkie wypełniacze stosowane są
również materiały organiczne. Przykładem może być gilsonit, czyli odmiana na
turalnego asfaltu. Zaletą tego materiału jest niska gęstość (1,07 g/cm3) oraz zni
koma wodożądność i nasiąkliwość. W porównaniu z wypełniaczami chłonącymi
wodę, jak np. bentonit umożliwia uzyskiwania wyższych wytrzymałości zaczy
nu. Podobnie jak w przypadku perlitu konieczne jest stosowanie wraz z gilsoni-
tem dodatku bentonitu, który zapobiega segregacji zaczynu i jego blokowaniu w
otworze. Wadą gilsonit jest jego wysoka cena. Tańszą alternatywą dla gilsonitu
jest mielona guma. Posiada ona nieco wyższą gęstość (ok. 1,14 g/cm3). Właściwo
ści gumy mogą się zmieniać w zależności od źródła pochodzenia.
Innym dodatkiem organicznym stosowanym jako lekki wypełniacz jest
kruszony węgiel. Jego gęstość wynosi ok. 1,3 g/cm3. Wymaga nieznacznego
zwiększenia ilości wody w zaczynie, natomiast nie jest konieczne stabilizowanie

zaczynu bentonitem ze względu na mniejszą tendencję węgla do segregacji.
Druga grupa dodatków zmniejszających gęstość zaczynu to dodatki pu
colanowe. Mogą one stanowić zamiennik cementu jak również wypełniacz. Do
datki pucolanowe charakteryzują się zwykle mniejszą gęstością w porównaniu
z cementem. Ponadto mogą powodować wzrost wodożądności mieszanki. Zwykle
stosowane są, w porównaniu do pozostałych grup dodatków w stosunkowo du
żych ilościach. Popiół lotny może stanowić nawet do 80% spoiwa wiertniczego.
Poza efektem związanym ze zmniejszeniem gęstości świeżego zaczynu, obecność
dodatków pucolanowych wpływa na właściwości stwardniałego materiału. Do
datki pucolanowe różnią się składem od cementu. Generalnie zawierają większe
ilości krzemionki. Powoduje to zmiany w mikrostrukturze materiału związane ze
zmianą natury tworzących się produktów reakcji. Po pierwsze obniżenie stosunku
C a0:S i02powoduje zmniejszenie utraty wytrzymałości zaczynu w wysokich tem
peraturach dojrzewania. Dodatkowo dodatki pucolanowe zmieniają skład fazowy
stwardniałego zaczynu, jak również budowę poszczególnych faz [28,31,32,34].
Efektem tego jest zazwyczaj wzrost szczelności i trwałości materiału.
Najczęściej stosowanym pucolanowym dodatkiem zmniejszającym gęstość
zaczynu jest popiół lotny. Stosowane są przede wszystkim popioły krzemionkowe.
Ostatnio jednak prowadzone były prace nad zastosowaniem popiołów fluidalnych
ze spalania węgla brunatnego. Te ostatnie ze względu na swoją specyficzny skład
fazowy posiadają dużą wodożądność. Różni je to od dobrej jakości popiołów ze
spalania węgla w kotłach konwencjonalnych, które charakteryzują się niską wo-
dożądnością. Mechanizm działania popiołów lotnych konwencjonalnych oparty
jest więc przede wszystkim na różnicy gęstości pomiędzy popiołem a cementem.
Popioły z fluidalnego spalania zaś poza różnicą w gęstości zwiększają również
ilość wody w zaczynie, przy zachowaniu zbliżonych właściwości Teologicz
nych. W związku z tym mechanizm ich działania umożliwia bardziej efektywne
w porównaniu z konwencjonalnymi popiołami zmniejszanie gęstości zaczynów.
Co istotne przy stosowaniu popiołów lotnych jako składników zaczynów nale
ży zwrócić uwagę na zmiany właściwości popiołów. Problemem jest zmienność
właściwości popiołów, zwłaszcza z fluidalnego spalania. Konieczne są w związku
z tym kontrole właściwości zaczynów ze zmianą dostawcy, a czasem nawet i nową
partią materiału.
Pośród ziaren popiołu lotnego krzemionkowego powstającego podczas
spalania węgla w paleniskach konwencjonalnych część (zwykle poniżej 1% ma
sowo) ziaren popiołu stanowią nie kule ale sfery. Nazywane są one mikrosferami
i stanowią cenny surowiec wielu technologii materiałów budowlanych, szczegól
nie termoizolacyjnych. W technologii zaczynów wiertniczych znajdują one zasto
sowanie jako pucolanowe dodatek zmniejszający gęstość zaczynu. Efekt działania
oparty jest przede wszystkim na małej gęstości mikrosfer (ok. 800 kg/m3). Ich
zaletą jest aktywność pucolanowa która powoduje dobre związanie mikrosfer
z zaczynem. Porowatość generowana przez mikrosfery jest porowatością za
7.7. Dodatki do zaczynów cementowych 759
mkniętą, co nie wpływa na przepuszczalność zaczynu. Stosowanie mikrosfer

umożliwia uzyskiwanie gęstości zaczynów nawet do 0,96 kg/dm3. Problemem
związanym ze stosowaniem mikrosfer jest ich mała wytrzymałość mechaniczna.
W warunkach cementacji zaczyn poddawany jest dużym ciśnieniom, co powoduje
pękanie skorupek mikrosfer i zmianę zarówno objętości jak i gęstości zaczynu.
Jest to ważne zagadnienie, jednak istnieje możliwość przewidzenia zmian i od
powiedniego zaprojektowania zaczynu z uwzględnieniem tego efektu. Pamiętać
należy, iż mikrosfery są drogim materiałem i jest to czynnik ograniczający ich
stosowanie.
Dodatkiem mineralnym mogącym być skutecznym modyfikatorem gęsto
ści jest pył krzemionkowy. Z jednej strony posiada niższą w porównaniu z cemen
tem gęstość (ok. 2,2 g/cm3) a z drugiej strony ze względu na bardzo drobne ziarna
charakteryzuje się wysoką wodożądnością i umożliwia wprowadzenie do układu
większej ilości wody. Dodatkowo dodatek pyłu krzemionkowego ze względu na
swój skład chemiczny może być dodatkiem przeciwdziałającym utracie wytrzy
małości przez zaczyn w podwyższonych temperaturach. Dodatkowo poprawia
wytrzymałość stwardniałego materiału. W stanie świeżym modyfikuje reologię
mieszanki przede wszystkim zwiększając jej lepkość i tiksotropię [9]. Podobnie
jak w przypadku mikrosfer wysoka cena jest czynnikiem ograniczającym stoso
wanie pyłów krzemionkowych.
Pucolanowym dodatkiem zmniejszającym gęstość zaczynów wiertniczych
jest ziemia okrzemkowa. Posiada ona wysoką porowatość co umożliwia osiąga
nie niskich gęstości zaczynu (do 1,32 kg/dm3). Może być stosowana w tempe
raturach do 110°C. Wadami ziemi okrzemkowej jako lekkiego wypełniacza są
poza wysoką ceną trudny do przewidzenia ubytek wytrzymałości po nagrzewa
niu betonu.
Dodatki chemiczne stosowane w celu zmniejszenia gęstości zaczynu to
przede wszystkim krzemian sodu oraz gips. Krzemian sodu charakteryzuje się
bardzo dużą wydajnością. Może być nawet do sześciu razy bardziej efektywny
w porównaniu z bentonitem. Jednocześnie jest on silnie reaktywny względem ce
mentu. Krzemian sodu może być stosowany w formie stałej lub jako roztwór.
W formie stałej mieszany jest na sucho z cementem w ilościach 1 do 3,5 % wzglę
dem masy cementu. Formy ciekłej w postaci szkła wodnego sodowego używa
się najczęściej gdy cieczą zarobową jest woda morska. Jeśli wodą zarobową jest
woda słodka najlepiej przed wprowadzeniem szkła wodnego dodać do niej nieco
chlorku wapnia. Krzemian sodu tworzy w wyniku reakcji z jonami wapnia żel
uwodnionego krzemianu wapnia, który w bardzo efektywny sposób wiąże wodę
zarobową nie pozwalając się jej oddzielać i pojawiać się w postaci wody wolnej.
Gips, który stosowany jest jako dodatek zwiększający tiksotropię zaczy
nów w sytuacjach utraty zaczynu w otworze może być używany również jako
dodatek zmniejszający gęstość.
Spośród organicznych dodatków chemicznych stosowanych w celu zmniej
szenia gęstości zaczynów cementowych są pochodne celulozy. Powodują one
w z ro st lepkości i więźliwości wody co umożliwia wprowadzenie do układu więk

szej jej ilości, a co za tym idzie zmniejszenie gęstości.
W przypadku gdy zmniejszenie gęstości zaczynu odbywa się na drodze
zwiększenia ilości wprowadzonej do zaczynu wody zarobowej, pamiętać należy
o tym, że wzrost współczynnika wodno/cementowego powodować będzie spadek
wytrzymałości stwardniałego zaczynu. Dodatkowo niektóre dodatki, jak np. etery
celulozy działają opóźniająco, co może powodować problemy z wytrzymałością,
zwłaszcza wczesną. W niektórych przypadkach, zależnie od wymagań techno
logicznych konieczne jest rozważenie w związku z tym zastosowania cementu
o większej dynamice narastania wytrzymałości (np. klasy C wg АРІ), lub/i zasto
sowaniu dodatków przyśpieszających wiązanie i twardnienie.
Ostatnim z wymienionych powyżej sposobów zmniejszania gęstości za
czynów wiertniczych jest wprowadzanie do nich dużej ilości bąbelków gazu, np.
azotu, czyli ich spienianie [4,5]. Umożliwia to uzyskiwanie zaczynów o gęsto
ściach nawet do 0,5 kg/dm3 [9]. Objętość gazu w zaczynie może wynosić nawet
do 75%. Stabilność piany zapewnia stosowanie środków powierzchniowo czyn
nych takich jak glikol polietylenowy, alkilosiarczany czy też siarczany alkilopo-
lioksyetylenowe. Dodatkowo w skład spienianych zaczynów wchodzą zazwyczaj
lateksy polimerowe. Spieniane zaczyny maja dużo zalet, wynikających przede
wszystkim z korzystnej mikrostruktury. Poprawnie wykonany spieniony zaczyn
zawiera bardzo duże ilości bardzo małych banieczek powietrza, które się ze sobą
nie łączą (stabilność). Prowadzi to do powstania mikrostruktury o porowatości
przede wszystkim zamkniętej. Efektem tego j est niska przepuszczalność i wysoki
stosunek wytrzymałość/gęstość. Czynnikiem ograniczającym stosowanie spie
nianych zaczynów jest stosunkowo trudna technologia, konieczność posiadania
odpowiednio wykwalifikowanej kadry i urządzeń zarówno do wykonywania za
czynów w warunkach przemysłowych jak i w laboratorium.
7.7.2. Dodatki zwiększające gęstość zaczynu

Jak wspomniano powyżej, jednym ze sposobów zmiany gęstości zaczynu jest
zmiana ilości wody zarobowej. Dla zwiększenia gęstości należy zmniejszyć ilość
wody w zaczynie, jako substancji o mniejszej gęstości (1,0 g/cm3) w porównaniu
z cementem (ok. 3,1 g/cm3) (rys. 7.12). W celu zmniejszenia ilości wody w zaczy
nie zastosować można domieszki dyspergujące.
Inną metodą jest wprowadzanie do zaczynów dodatków o wysokiej gęsto
ści. W tab. 7.7. przedstawiono najpopularniejsze dodatki obciążające stosowane
w technologii zaczynów wiertniczych.
Najpowszechniej stosowanym dodatkiem obciążającym jest baryt oraz
hematyt. Stosowanie hematytu pozwala na podniesienie gęstości zaczynów do
ok. 2200 kg/m3. Charakteryzuje się on stosunkowo niską wodożądnością. Z po
zostałych rud żelaza stosowany jest przede wszystkim ilmenit oraz magnetyt.
Korzystną cechą ilmenitu jest jego bardzo niska wodożądność, która powoduje,
7.7. Dodatki do zaczynów cementowych___________ ____________________ _ 75^
że nie wymaga dodatkowych ilości wody zarobowej. Związane jest to 2 jego ni

ską powierzchnią właściwą. Poza rudami żelaza dość powszechnie stosowanym
dodatkiem obciążającym jest baiyt. Jego wadą jest stosunkowo wysoka wodo-
żądność. Można ten niekorzystny efekt niwelować stosując domieszki dyspergu
jące. Ilmenit i baryt mogą zawierać pewne ilości pierwiastków radioaktywnych
co może zakłócać prace urządzeń profilujących otwór wiertniczy. Z tego powodu
materiał powinien być sprawdzony i tylko materiał nie wykazujący radioaktyw
ności dopuszczony do użytku. Do sporządzania zaczynów o szczególnie wyso
kich gęstościach (powyżej 2400 kg/m3) stosowane są cięższe dodatki obciążające
jak hausmanit, spekularyt, żelazokrzem czy też arsenian żelaza. Ten ostatni umoż
liwia osiąganie gęstości nawet powyżej 3000 kg/m3).
Rys. 7.12. Wpływ ilorazu wodno:cementowego na gęstość zaczynu

dla założonej gęstości cementu rc=3100 kg/cm3[31].
Tabela 7.7. Dodatki obciążające stosowane w technologii zaczynów wiertniczych [22,25, 31]
Dodatek obciążający Wzór chemiczny Gęstość [g/cm3]
Baryt BaS04 4,2
Hausmanit Mn30 4 4,3
Ito e D it Fe20 3 4,5
Hematyt a-Fe,03 5,0

762 _______ _ _ _______ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
Tabela 7.7 cd.
Dodatek obciążający Wzór chemiczny Gęstość [g/cm3]
Magnetyt Fe2° 3 5,2
Żelazokrzem Fe, sV 6,5
Spekularyt 14 0 , 6,6
Żelazofosfor 5,4-7,8
Galena PbS 7,5
Arsenian żelaza FeAs03 8,0
Sproszkowane żelazo Fe 7,8
Piasek kwarcowy SiO, 2,65
W przypadku zaczynów z ciężkimi wypełniaczami należy ostrożnie dozo

wać domieszki dyspergujące, ze względu na większe ryzyko segregacji zaczynu.
Reasumując można zauważyć że do dodatków zwiększających gęstość
zaczynu można zaliczyć [22,23, 25, 31, 32]:
• sproszkowane rudy żelaza (hematyt, magnetyt, syderyt, ilmenit);
• sproszkowany baryt;
• sproszkowane odpady powstałe w procesach metalurgicznych (mielone
granulowane żużle wielkopiecowe, odlewnicze itp.);
• sproszkowane rudy metali nieżelaznych (galena);
• piasek kwarcytowy o dużej gęstości.
7.7.3. Dodatki i domieszki modyfikujące filtrację zaczynu

Dodatki zmniejszające filtrację zaczynu stosowane są z kilku powodów [22, 25,
31,32]:
• minimalizacja nasiąkania wrażliwych na wodę formacji skalnych,
• utrzymanie w zaczynie odpowiedniej ilości wody do hydratacji cementu,
• zapobieganie zmianom właściwości technologicznych zaczynów (re-
ologia, gęstość, czas przetłaczalności),
• zapobieganie blokowaniu się zaczynu w cementowanej szczelinie.
Dodatkami zmniejszającymi filtrację zaczynu są zwykle substancje zwięk
szające więźliwość wody i najczęściej zwiększające również lepkość zaczynu.
Z punktu widzenia chemicznego, dodatki takie to przede wszystkim polimery roz
puszczalne w wodzie. Stosowane są również bentonity.
Pierwsza grupa to przede wszystkim pochodne celulozy, spośród których
dwie najważniejsze to CMHEC (karboksymetylohydroksyetyloceluloza) oraz
7.7. Dodatki do zaczynów cementowych
763
HEC (bydroksyetyloceluloza). Ponadto szeroko stosowane są polimeiy akrylo

we (kopolimery kwasu akrylowego, poliakiyloamidy). Generalnie obecność po
limerów rozpuszczalnych w wodzie prowadzi do powstania roztworu wodnego
polimerów. W roztwory takie posiadają wyższą lepkość w porównaniu z czystą
wodą. Wzrost lepkości zależny jest od budowy polimeru, jego masy molowej oraz
stężenia. Dodatkowo obecność hydrofilowych cząsteczek w roztworze powodu
je wiązanie wody przez łańcuchy polimerowe, co dodatkowo ogranicza filtrację.
Mechanizm działania tych domieszek polega w głównej mierze na zmianie wła
ściwości fazy ciekłej zawartej w zaczynie. Wzrost lepkości i więźliwości wody
ogranicza jej odciąganie przez chłonne podłoże. Pochodne celulozy mają działa
nie opóźniające, przy czym efekt CMHEC jest w tym wypadku silniejszy.
Druga grupa domieszek zmniejszających filtrację to substancje takie jak
bentonit, które z jednej strony wiążą wodę i zwiększają lepkość, tyle że nie samej
wody tylko zaczynu jako całości. Jednocześnie bentonit to dodatek umożliwiają
cy powstawanie placków filtracyjnych, które uszczelniają górotwór i zapobiegają
ucieczce wody.
Lateksy polimerowe stosowane są również jako dodatki ograniczające fil
trację. Działanie ich polega na wytwarzaniu błon polimerowych na granicy za
czyn - ośrodek skalny, co utrudnia migrację zaczynu, czy też samej wody.
7.7.4. Dodatki przeciwdziałające spadkowi wytrzymałości

Zaczyny wiertnicze często aplikowane są do otworów w których temperatura
sięga a nawet przekracza 100°C. W temperaturze ponad 110 - 120°C zmianom
ulega mechanizm hydratacji cementu. Zamiast fazy C-S-H, tworzą się hydraty
krystaliczne, przede wszystkim a-C 2SH (Ca,(HSi04)0H ) [22,31,32]. Efekty tego
widoczne są niekiedy nawet już w niższych temperaturach, od ok. 90°C. Wynika
to ze stechiometrii cementu. Gdzie stosunek C:S (C a0:Si02) jest wyższy niż 2.
Powstawanie a-C,SH nie jest sytuacją korzystną, ponieważ faza ta krystalizuje
w postaci dużych lcubicznych kryształów, co jest niekorzystne z punktu widze
nia wytrzymałości. Dodatkowo zmiany gęstości powodują wzrost porowatości
materiału. Temu niekorzystnemu zjawisku można zapobiegać zmieniając stosu
nek C:S na niższy, najlepiej ok. 0,8. W ten sposób reakcja hydrotermalna będzie
prowadzić do powstawania faz o lepszych właściwościach wiążących, przede
wszystkim tobermorytu (C6S5H4) o stosunku C:S = 0,83. Jako źródło Si02 stosuje
się najczęściej mielony piasek kwarcowy w ilościach 30 - 50% masy cementu,
najczęściej ok. 35% masy cementu (rys. 7.13). Dodatki pucolanowe naturalne
lub sztuczne jako źródło krzemionki ze względu na mniejszą efektywność są sto
sowane rzadko. Zwykle stosuje się drobny piasek kwarcowy (75 —210 mm) lub
mączkę kwarcową (<75 mm) [3]. Piasek jako grubszy jest korzystniejszy w sytu
acjach gdy w głębokich otworach w wysokiej temperaturze występują problemy
z przetłaczalnościa zaczynu. Z powodu grubszego uziamienia jest mniej reak
tywny, co zmniejsza utratę właściwości roboczych zaczynu. Z kolei mączka
kwarcowa jako posiadająca większą powierzchnie właściwą i co za tym idzie

reaktywność, jest preferowana w otworach o dużych stężeniach soli. Obecność
chlorku sodu zmniejsza rozpuszczalność krzemionki co ogranicza jej dostępność
do reakcji z wapnem. Większa reaktywność pozwala skompensować działanie
solanki i utrzymać korzystny kierunek reakcji hydrotermalnej [31].
czas [dni]
Rys. 7.13. Wpływ dodatku Si02 (mączka kwarcowa) na wytrzymałość zaczynu z cementu
wiertniczego typu G dojrzewającego 1 dobę w 55°Ca następnie w 370°C [32].
7.7.5. Dodatki ograniczające utratę (zaniki i ucieczki)

zaczynu
W trakcie prac wiertniczych zdarza się że górotwór ma w niektórych miejscach
wysoką przepuszczalność, co powoduje utratę płynów wiertniczych. Generalnie
problem z cyrkulacją płuczki powinien być rozwiązywany na etapie wiercenia
i przed rozpoczęciem cementowania otwór powinien być uszczelniony. Zdarza
się jednak niekiedy konieczność ograniczenia ucieczki zaczynu już w trakcie ce
mentacji. W tym celu do zaczynu wprowadza się dodatki mające ją ograniczyć
[16,22].
Dodatki takie to zwykle substancje ziarniste o wielkości ziaren uzależnio
nych od porowatości (szczelinowatości) górotworu. Stosowane są kruszone łu
piny orzechów włoskich, rzadziej gilsonit, kruszony węgiel lub perlit. Drugim
rodzajem dodatków, są materiały w formie płatków, np. płatki celofanu, pocięty
papier itp. O ile materiały ziarniste zatykają perforacje w górotworze, o tyle mate
riały płatkowe tworzą nieprzepuszczalną warstwę na powierzchni górotworu, co
7.8. Dodatki hydrauliczne 765
w obu przypadkach prowadzi do ograniczenia ucieczki zaczynu. Również włókna

mogą znaleźć zastosowanie jako dodatek ograniczający utraty zaczynu. Tak jak
wspomniano w przypadku zaczynów cementowych dodatki te stosowane są sto
sunkowo rzadko. Jeśli już występują problemy z utrata zaczynu zazwyczaj w celu
neutralizacji tego problemu stosuje się zaczyn o właściwościach tiksotropowych.
D la nadania zaczynowi właściwości silnie tiksotropowych stosuje się najczęściej
półwodny siarczan wapnia. Krystalizujący gips dwuwodny powoduje tworzenie
się struktury, która po zatrzymaniu płynięcia zaczynu nadaje mu pewną wytrzy
m ało ść, zmniejsza płynność i ogranicza ciśnienie hydrostatyczne słupa zaczynu.
Poza gipsem półwodnym jako domieszki zwiększające tilcsotropowość sto
sowane są również rozpuszczalne siarczany (VI), np. żelaza lub glinu. Prowadzi
to do powstawania gipsu oraz ettringitu, co powoduje wzrost lepkości. Dodatki
modyfikujące lepkość, stosowane do zmniejszani filtracji zaczynów (np. CMHEC,
HEC) również wykazują właściwości tiksotropowe.
7.8. Dodatki hydrauliczne

Są to materiały, które mają utajone właściwości hydrauliczne. Zawierają w swoim
składzie CaO w niedostatecznej ilości, wobec czego nie może być wdrożony sa
modzielnie proces wiązania. Co znaczy, że przez odpowiednie pobudzenie (akty
wację) wiążą i twardnieją pod wodą analogicznie jak typowe spoiwa hydrauliczne
(np. cement).
Do najczęściej stosowanych dodatków hydraulicznych zalicza się mielone
granulowane żużle [11,18, 28,30]:
• Wielkopiecowe,
• Pomiedziowe,
• Odlewnicze.
Żużel wielkopiecowy jest produktem ubocznym otrzymywanym w proce
sie wytapiania surówki w wielkim piecu hutniczym.
W skład surowców wsadowych wprowadzanych do pieca wchodzi:
• ruda żelaza,
• koks i dodatki (najczęściej boksyty i wapień).
Piec jest ogrzewany poprzez spalanie koksu w gorącym powietrza. Proces
wytopu surówki żelaza jest prowadzony w temperaturze 1400 - 1600°C. W wy
niku wytopu mieszaniny wsadu uzyskuje się stopiony żużel wielkopiecowy na
powierzchni surówki.
Na każdą tonę surówki powstaje 300kg żużla. Po rozdzieleniu od surówki
następuje gwałtowne schłodzenie i granulowanie żużla.
Do chłodzenia i granulowania stopionego żużla, stosuje się wodę lub po
wietrze. Szczególnie korzystna jest metoda chłodzenia wodą pod ciśnieniem.
Umożliwia to zwiększenie zawartości fazy szklistej w żużlu, co jest bardzo istotne

przy jego stosowaniu jako dodatku mineralnego do cementu.
Ze względu na uziamienie granulowany żużel wielkopiecowy, można po
dzielić na dwie frakcje: 0 —4mm i powyżej 4mm.
Frakcja żużla 0 —4mm posiada dużą zawartość fazy szklistej, charakteryzu
je się niewielką porowatością i jest stosowany jako dodatek mineralny do cementu.
Frakcja grubsza (> 4mm) charakteryzuje się strukturą porowatą i wykorzystywa
na jest jako kruszywo lekkie.
Dla praktycznego określenia aktywności hydraulicznej żużli stosowane są
powszechnie współczynniki (moduły) oparte na wzajemnych proporcjach wystę
pujących w nich tlenków.
Współczynnika zasadowości (M ) i aktywności (M ):
M { C° 0 + Mg O)
(7.1)
2 ( SiQ1 + A l1Oi )
(7.2)
Na podstawie modułów żużle dzielą się na:

• kwaśne,
• słabozasadowe,
• zasadowe.
Aktywację hydrauliczną żużli można podwyższyć różnymi sposobami, z któ
rych najważniejsze to:
• wprowadzenie aktywatorów chemicznych (alkalicznych lub słabo kwa
śnych) NaOH, Na2C 0 3, Na2S i0 3, cement,
• podwyższenie temperatury i ciśnienia podczas hydratacji,
• podwyższenie stopnia rozdrobnienia żużli (zwiększenia powierzchni
właściwej).
Granulowany żużel wielkopiecowy wchodzi w reakcję z wodą. Szybkość
tego procesu jest ograniczona i zależy od składu chemicznego, zawartości fazy
szklistej, uziamienia i morfologii ziaren żużla. Na powierzchni ziaren żużla po
kilku minutach działania wody tworzy się trudno przepuszczalna warstewka
uwodnionych glinokrzemianów. Warstwa ta może adsorbować część jonów wo
dorowych, prowadząc do wzrostu pH roztworu. Dopiero w obecności aktywato
rów następuje wzrost stężenia jonów O H - i rozpad tej warstwy co pozwala na
dalszą hydratację ziaren żużla.
7.9. Dodatki pucolanowe ___ 767
7 .9 . Dodatki pucolanowe
p o regulacji parametrów technologicznych zaczynów cementowych (gęstość, fil
tracja wytrzymałość mechaniczna, odporność na korozję) szerokie zastosowanie
p o s i a d a j ą pucolany (rys. 7.14) [5,9,10,23,28,31].
Nazwa „pucolana” pochodzi od znanego już w średniowieczu tufu wulka
nicznego, występującego w miejscowości Puzzuoli koło Neapolu i odnosiła się
pierwotnie tylko do tego materiału.
P u c o la n y lu źn e Ziem ia okrzem kow a

P o p io ły lo t n e
(ziem iste) - diatom ity
- popioły wlllcanlczne
- piaski w ulk an iczn e
Z iem ia k rzem ionkow a Popioły w ielkopiecow a F i * цл i r w y
(odw odniona o p o k a) (żużlow e)
P u c o la n y z a w a rte
(kam ieniste)
• p u m ek sy O k r z e m ic e K r z e m io n k a ' i j
-tu fy
- tr a s y
M ikrosfery Dym krzem ionkow y
Z ie m ia m o r e lo w a [krzem ionka k oloidalna (m ikrokrzem ionka)
i— I P e r lit
Opoka
Rys. 7.14. Rodzaje pucolan stosowanych w technologiach

zaczynów uszczelniających [32].
Wg normy ASTM 6 1 1 8 -9 4 a określa pucolanę jako materiał krzemion

kowy lub krzemionkowo-glinowy, który jako taki posiada niewielkie lub żadne
właściwości wiążące, lecz który w postaci drobnoziarnistej i w obecności wilgoci
reaguje chemicznie z wodorotlenkiem wapnia w temperaturze normalnej, tworząc
związki mające właściwości wiążące.
Jest istotne, żeby pucolana była w postaci drobnoziarnistej, ponieważ tylko
wtedy krzemionka może reagować z wodorotlenkiem wapnia, tworząc w obecno
ści wody trwałe hydrokrzemiany wapnia, które mają właściwości wiążące.
Krzemionka powinna być amorficzna, tzn. szklista, ponieważ krzemionka
krystaliczna jest bardzo mało reaktywna.
Do oceny aktywności pucolanowej określonego materiału w reakcji z ce

mentem norma ASTM C311-94 a zaleca pomiar wskaźnika aktywności wytrzy
małościowej. Istnieje również wskaźnik aktywności pucolanowej wobec wapna,
który określa całkowitą aktywność pucolanową.
Aktywność pucolanowa materiałów polega na ich zdolności wiązania wap
na w obecności wody i tworzenia uwodnionych faz o właściwościach hydraulicz
nych. Są to na ogół nierozpuszczalne w wodzie krzemiany wapniowe.
Ogólnie można stwierdzić, że aktywność pucolanowa materiałów zależy
od warunków ich powstawania, składu fazowego i struktury fizycznej. Dotyczy to
również pucolan pochodzenia sztucznego.
W procesie hydratacji 50kg worka cementu powstaje około 10-15 kg wol
nego Са(ОН>2.
Ca(OH)2 jest łatwo rozpuszczalnym związkiem i może być usunięty ze
stwardniałego zaczynu i zmniejszyć jego wytrzymałość.
W przypadku pucolany, krzemionka wchodzi w reakcję z wolnym Ca(OH)2
tworząc stabilny składnik C-S-H, który jest bardzo trwały.
Dodatek pucolany zmniejsza w sposób istotny przepuszczalność stwardnia
łych zaczynów (poniżej 0,001 mD).
Niska przepuszczalność oraz zmniejszenie wolnego Ca(OH)2 wpływa po
zytywnie na odporność korozyjną płynów złożowych a zwłaszcza typu siarcza
nowego.
W procesie hydratacji 50kg worka cementu powstaje około 10-15 kg wol
nego Ca(OH)2.
Ca(OH)2 jest łatwo rozpuszczalnym związkiem i może być usunięty ze
stwardniałego zaczynu i zmniejszyć jego wytrzymałość.
W przypadku pucolany, krzemionka wchodzi w reakcję z wolnym Ca(OH),
tworząc stabilny składnik C-S-H, który jest bardzo trwały.
Dodatek pucolany zmniejsza w sposób istotny przepuszczalność stwardnia
łych zaczynów (poniżej 0,001 mD).
Niska przepuszczalność oraz zmniejszenie wolnego Ca(OH)2 wpływa po
zytywnie na odporność korozyjną płynów złożowych a zwłaszcza typu siarcza
nowego.
Popioły lotne, nazywane także niekiedy popiołami dymnicowymi są pyła
mi wytrącanymielektrostatycznielub mechanicznie z gazów spalinowych w elek
trowniach opalanych węglem; jest to najbardziej pospolita sztuczna pucolana.
Cząstki popiołów lotnych są najczęściej kuliste (co jest korzystne ze względu na
zapotrzebowanie na wodę).
Większość ziarenek ma średnicę między mniej niż 1 pm a 100 pm, nato
miast powierzchnia właściwa popiołów określona metodą Віаіпе’а wynosi zwy
kle od 250 do 600 m2/kg.
Duża powierzchnia właściwa popiołów lotnych oznacza, że materiał jest
łatwo dostępny w reakcji z wodorotlenkiem wapnia.
Typowa średnia gęstość popiołów lotnych wynosi 2350 kg/m3.
7.9. Dodatki pucolanowe 769
Amerykańska klasyfikacja popiołów lotnych podana w normie ASTM

C 618-94 a oparta jest o rodzaj węgla, z którego pochodzą popioły.
Najbardziej powszechne popioły lotne pochodzące z węgla bitumicznegosą
głównie popiołami krzemionkowymi i określane są jako popioły lotne klasy F.
Przebieg reakcji popiół - C3S jest następujący: początkowe produkty reak
cji tworzą warstwy na powierzchni pierwotnych ziaren.
W wyniku różnic stężeń jonów wewnątrz warstwy i w roztworze powstaje
ciśnienie osmotyczne, które powoduje pęcznienie warstwy, a po przekroczeniu
przez ciśnienie wartości krytycznej następuje rozerwanie warstwy.
W miarę powtarzania się tego zjawiska następuje sukcesywne wypełnienie,
przez tworzące się hydraty, wolnych objętości wokół ziam popiołu.
Amerykańska klasyfikacja popiołów lotnych podana w normie ASTM
C 618-94 a oparta jest o rodzaj węgla, z którego pochodzą popioły.
Najbardziej powszechne popioły lotne pochodzące z węgla bitumicznegosą
głównie popiołami krzemionkowymi i określane są jako popioły lotne klasy F.
Przebieg reakcji popiół - C3S jest następujący: początkowe produkty reak
cji tworzą warstwy na powierzchni pierwotnych ziaren.
W wyniku różnic stężeń jonów wewnątrz warstwy i w roztworze powstaje
ciśnienie osmotyczne, które powoduje pęcznienie warstwy, a po przekroczeniu
przez ciśnienie wartości krytycznej następuje rozerwanie warstwy.
W miarę powtarzania się tego zjawiska następuje sukcesywne wypełnienie,
przez tworzące się hydraty, wolnych objętości wokół ziam popiołu.
Podstawą do oceny jakości popiołów lotnych są następujące kryteria:
• skład chemiczny i jego stabilność,
• udział substancji amorficznej i krystalicznych składników mineralnych,
• uziamienie (miałkość),
• zawartość niespalonego węgla.
Najistotniejszym z wymienionych kryteriów oceny popiołów lotnych jest
ich skład chemiczny. Na podstawie tego kryterium można je podzielić na:
• popioły krzemianowe - powstające przy spalaniu węgli kamiennych,
• popioły lcrzemianowo-glinowe - otrzymywane przy spalaniu węgli bru
natnych, w których dominującymi składnikami niepalnymi są minerały
ilaste (w Polsce węgle z Zagłębia Turoszowskiego),
• popioły lotne lcrzemianowo-wapniowe — otrzymywane przy spalaniu
węgli brunatnych zawierających większe ilości zanieczyszczeń wapien
nych (w Polsce węgle z Zagłębia Konińskiego i Bełchatowa),
• popioły lotne uzyskiwane w trakcie skojarzonego procesu uzyskiwania
energii i odsiarczania spalin (suche odsiarczanie spalin, spalanie fluidal
ne połączone z procesem odsiarczania).
770 ________________ __ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
7.10. Podstawowe środki do sporządzania zaczynów

i płynów stosowanych przy zabiegach
cementowania
Podstawowe środki do sporządzania zaczynów uszczelniających i płynów soso-
wanych podczas cementowania kolumn rur okładzinowych przedstawiono w ta
belach 7.8 do 7.17.
Tabela 7.8. Podstawowe środki do sporządzania cieczy buforowych [16]
Kod
Krótka charakterystyka
chemiczny
Jest to kompozycja polimerów i kopolimerów pochodzenia organicznego. Środek ten
PSP-051 dodawany do wody nadaje jej wymagane parametry reologiczne umożliwiające do
bre wypieranie płuczki z przestrzeni poza rurowej
Środek ten ułatwia przepływ burzliwy cieczy buforowych o małym zasoleniu (do
D-147
10%). Stosowany jest do temperatury 160°C i przy koncentracji 21 kg/m3
Środek ten ułatwia przepływ burzliwy cieczy buforowych o pełnym zasoleniu. Stoso
D-148
wany jest do temperatury 150°C i przy koncentracji 15kg/m3
Środek ten ułatwia przepływ laminamy cieczy buforowych i jest niewrażliwy na za
D-149
solenie. Stosow anyjest do temperatury 150°C i przy koncentracji od 10 do 40 kg/m3
Środek ten dodawany do cieczy buforowych pozwala na dobre wypełnienie olejo

D-040
wych płuczek wiertniczych
Środek ten dodawany do cieczy buforowych, biały proszek, stosowany w ilości

Bioflow
0,3% BWOW
Tabela 7.9. Dodatki do sporządzania zaczynów uszczelniających do likwidacji ucieczek płuczki

wiertniczej [16]
Kod
chemiczny
D - lll Ciekły związek tiksotropowy (RFC). Dodaje się go w ilości 71/tonę
D-130 Płatki materiału syntetycznego
J-120 Syntetyczny środek żelujący
Gilsonit. Likwiduje ucieczki płuczki na skutek obniżenia gęstości zaczynu do 1064

D-024
kg/m3
D-029 Płatki celofanowe. Zakres stosowania od 1.5 do 6 kg/tonę
Materiał granulowany (Kolite) o gęstości 1585 kg/m3ustalonej granulacji dodawany
D-042
do zaczynu cementowego w zakresie od 50 do 540 kg/tonę
D-053 Materiał wypełniający dodawany do zaczynu tilcsotropowego przy temperaturze 82°С

7.10. Podstawowe środki do sporządzania zaczynów i płynów stosowanycn ...
Tabela 7.10. Dodatki regulujące właściwości technologiczne stwardniałego zaczynu

cementowego [16]
Kod
chemiczny
Mąka krzemionkowa (Silica Flour) o granulacji poniżej 200 mesh. Zapobiega de
D-066 strukcji kamienia cementowego w temperaturze 110°C. Zakres stosowania 35 do
50% wagowo w stosunku do masy cementu.
D-079 Wypełniacz na osnowie krzemionki. Zakres stosowania od 0.25 do 3% (wagowo)
Mikrosilica. Polepsza parametry wytrzymałościowe kamienia oraz obniża jego

D-154
przepuszczalność. Zakres stosowania od 10 do 20% (wagowo)
Piasek krzemionkowy (Silica Sand) o granulacji w zakresie od 70 do 200 mesh.

D-030
Zakres stosowania od 35 do 50% (wagowo) przy temperaturze do 110° C
D-030 M ączka krzemionkowa produkcji krajowej
D-030 Piasek szklarski produkcji krajowej
D-030 Dolomity z Leszeczawki produkcji krajowej
Tabela 7.11. Dodatki obniżające przepuszczalność stwardniałego zaczynu cementowego [16]
Kod
chemiczny
Lateks W. Jest to w o b a dyspersja kopolimeru butadienowo-styrenowo-amidowego

PSP-102 z dodatkiem środków modyfikujących. Najczęściej stosowany jest w ilościach od
15 do 20%, do temperatury 90°C
PSP 104 Latex WR, ciecz barwy białej, dodawana w ilości 18% BWOC
Gas-Seal - dodatek zapobiegający powstawaniu kanałów gazowych w czasie wią

zania zaczynu cementowego. Podobny w działaniu do Gasblck D-600 (Schlitmber-
BDC-101
ger-Dovell). Stosowany w ilości od 5 do 15 dm3 na 100 kg cementu w połączeniu
z upłynniaczem cementu BDC-042 lub BDC-043
Gasblock - lateks stosowany w zakresie temperatur od 93 do 204°C przy koncen

D-134
tracji 177do310dm 3/tonę
Gasblock - dodatek lateksowy zmodyfikowany (zawiera stabilizator). Koncentracja

D-600 G w zaczynie zależy do temperatury i wymaganej przepuszczalności kamienia. Zakres
temperatur 121°C. Dodawany jest w ilości od 200 do 250 drrf/tonę.
P S P -lO l Stabilizator L - stabilizator do zaczynów lateksowych

772 ________ ___________ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
Tabela 7.11 cd.

Kod
chemiczny
Gasblock-Stabilizer - używany do stabilizacji zaczynów z Gasblock przy podwyż

szonej temperaturze i przy zasolonej wodzie zarobowej. Równocześnie jest środ
D-135
kiem upłynniającym. Stosowany jest przy koncentracji powyżej 4% w stosunku do
objętości D-600
Gasblock-Stabilizer LW - stosowany jest w obecności materiałów upłynniających

D-138 typu ilastego w lekkich zaczynach z Gasblockiem. Dodawany jest w ilości 0.3% na
każdy 1% bentonitu
T a b e la 7.12. Wypełniacze (dodatki) zmniejszające gęstość zaczynu [16]
Kod
chemiczny
D-072 Perlit. Stosowany w płytkich otworach
Są to kuleczki ceramiczne o bardzo małej gęstości, co pozwala uzyskać zaczyn

D-124
o gęstości 1080 kg/m3. Zakres temperatury do 204°C, ciśnienie 31 MPa.
D-128 Attapulgit - materiał iłowy, dodawany do zasolonych zaczynów
Bentonit. W postaci suchej może być dodawany w ilości do 25% (wagowo

D-020 w stosunku do masy cementu). Zaleca się dodawanie 5,3% wody(BWOC) na każdy
procent bentonitu.
SWDC Bentonit, barwy biało beżowej, dodawany w ilościach 1 - 1,5% BWOW
Bentopol Środek na bazie bentonitu, dodawany w ilościachł - 1,5% BWOW
Swell-gel Proszek na bazie bentonitu, dodawany w ilościach 1 - 1,5% BWOW
PSP-073 Ziemia krzemionkowa
PSP-092 Mączka krzemionkowa (Silica Flour)
PSP-201 Gips alabastrowy
D-056 D-602 Ziemia diatomitowa
Mikrosfera Pył krzemionkowy, mieszany na sucho z cementem w il. 5 - 20%

7 10. Podstawowe środki do sporządzania zaczynów i płynów stosowanych ..._____ 773
T ab ela 7.13. Materiały (dodatki) zwiększające gęstość zaczynów cementowych [16]
Kod Krótka charakterystyka

chemiczny
Hematyt ruda żelaza 0 gęstości około 5000 kg/m3 0 odpowiednim uziamieniu. Po
PSP-082
zwala otrzymać zaczyny 0 gęstości przekraczającej 2300 kg/m3
D-076 Hematyt 0 odpowiednim uziamieniu, dodawany do cementu w ilościach 10 - 60%
Mielony baryt- siarczan baru 0 odpowiednim uziamieniu. Pozwala otrzymać zaczy

D-031 ny 0 gęstości 2300 lcg/m3, dodawany do cementu w ilościach 10 - 60%
Mielony 0 odpowiednim uziamieniu węglan wapnia. Stosowany jest do obciążania

D-151
przybitki.
Tabela 7.14. Domieszki opóźniające czas wiązania zaczynów cementowych [16]
Kod
chemiczny
Stosowany w zakresie temperatur 60°C, w przypadku obecności upłynniacza

D-013 w zaczynie zakres temperatur wynosi 85°C. Koncentracja od 0.1 do 0.5% (wagowo
w stosunku do masy suchego cementu)
Stosowany w zakresie temperatur od 104°C do 149°C. Koncentracja od 0.1 do0.5%

D-028
(wagowo)
Jest cieczą typu organicznego. Zakres temperatur od 93°C do 149°C. Zalecany

D-109 szczególnie do zaczynów w składzie których wchodzą dodatki krzemionkowe. Kon
centracja do 1 do 22 dm3/tonę
Stosowany w zakresie temperatur od 70°C do I21°C. Eliminuje gawisko żelowania

D-800 zaczynów z dodatkiem typowych lignosulfonianów. Koncentracja od 0,2 do 1,5 %
wagowo.
PSP-011 Stosowny do temperatur 80°C. Koncentracja od 0,1 do 1% (wagowo).
Są to specjalnie modyfikowane związki lignosulfonianowe. Stosowane w zakresie

PSP-013 temperatur do 140°C. Najczęściej dodawane są w ilościach od 0,1 do 2% (wagowo)
w zależności od temperatury i składu zaczynu cementowego.
Odpowiednik związku D-013. Stosowany do temperatury 70°C w koncentracji od

BDC-011
0,1 do 2% (wagowo) w zależności od temperatury i typu cementu
Odpowiednik związku D-800. Stosowany do temperatury 140°C w koncentracji od

BDC-013
0,1 do 2%
774 ______________ _ _ _ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
Tabela 7.15. Dodatki upłynniające (dyspergatory, plastyfikatory) zaczyn cementowy [16]

Kod
chemiczny
Uplynniacz TIC o bardzo intensywnym działaniu. Stosuje się go w zakresie od 0,5

D-065 D-065A
do 1,5% (wagowo w stosunku do masy cementu)
BDC-042 Odpowiednik D-065. Stosowany w ilości od 0,5 do 1,5% (wagowo)
Odpowiednik CFR3 (friction reducer) firmy Halliburton. Stosowany w ilości od

BDC-043
0.3 do 1.5% (wagowo)
PSP-044 Uplynniacz w postaci cieczy
Jest mieszaniną specjalnie modyfikowanych związków lignosulfonianowych.

Jest bardzo dobrym upłynniaczem zaczynów cementowych zarabianych wodą
PSP-042 słodką jak i zasoloną. Najczęściej dodawany jest w ilościach 0,3 do 1.0% (wago
wo). Szczególnie przydatny jest podczas stosowania takich dodatków jak Lateks,
środki do obniżenia filtracji, środki do podwyższenia gęstości zaczynów.
Uplynniacz w postaci cieczy, odpowiednik D-065. Stosowany w ilościach od 4 do

D-080 D-080A 27 dm3/tonę. W przypadku zaczynów solankowych typu Flac może być stosowa
ny do temperatury 121°C przy stężeniu od 27 do 80 dm3/tonę
Upłymiacz w postaci płynnej, znacznie słabiej opóźniający czas wiązania za

czynu w porównaniu do D-080. Zalecany do zaczynów sporządzanych na wodzie
D-145
słodkiej. Stosowany w koncentracji od 4 do 27dm3/tonę w zakresie temperatur do
85°C.
Upłymiacz (TIC П) ułatwiający przepływ burzliwy zaczynów cementowych spo

D-045 rządzanych na solance. Opóźnia w sposób bardzo istotny czas wiązania. Stosowa
ny w koncentracji od 0,1 do 0,2 % (wagowo).
NB-2 Dyspergator, oleista bezbarwna ciecz, dodawana w ilości 0,1 - 0,2 BWOC
T a b e la 7 .1 6 . Środki odpieniające do zaczynów cementowych [16]
Kod
Krótka charalderystyka
chemiczny
Najbardziej uniwersalny środek odpieniający zaczyn cementowy. Występuje
D-046
w postaci proszku. Typowa koncentracja 1 kg/tonę
D-047 Odpieniacz w postaci płynnej. Typowa koncentracja 1 do 5 dm3/tonę
Odpieniacz szczególnie zalecany dla zaczynów cementowych sporządzonych na

D-144 solance oraz posiadających w swym składzie dodatek bentonitu oraz związki or
ganiczne.
7.10. Podstawowe środki do sporządzania zaczynów i płynów stosowanych .. 775
Tabela 7.16 cd.

Kod
chemiczny
M-045 Odpieniacz w postaci płynnej, Typowa koncentracja 4 dm3/tonę
PSP-061 Odpieniacz
Jest mieszaniną modyfikowanych kwasów tłuszczowych, rafinowanych węglo

wodorów i emulgatora. Zalecany jest dla zaczynów sporządzanych na wodzie
PSP-062 słodkiej i zasolonej z dodatkiem środków organicznych i innych sypkich jak np.
bentonit. Typowa koncentracja
5 dm3/l m3 zaczynu.
Odpieniacz będący odpowiednikiem D-144. Stosowany w koncentracji

BDC-062
5 dm3/l m3zaczynu.
Defoam x Ciecz barwy beżowej, dodawana w ilościach 0,2 - 0,5% BWOC
Defpol Oleista ciecz, dodawana w ilościach 0,3 - 0,5% BWOC
Tabela 7.17. Domieszki do regulacji filtracji zaczynów cementowych [16]
Kod
Krótka charakteiystyka
chemiczny
Zmniejsza filtrację zaczynów cementowych w tym zaczynów zasolonych. Stoso

D-059 wany do temperatury 93°C, w ilościach od 0.4 do 1.0% (wagowo w stosunku do
masy cementu)
Zmniejsza filtrację zaczynów cementowych. Odpowiednik D-059 (Schlumberger

BDC-031 - D ow ell ). Stosowany do temperatury 125°C w ilości od 0.3 do 2.5% (wagowo)
w zależności od temperatury i żądanej filtracji
Zmniejsza filtrację zaczynów cementowych. Jest to mieszanina organicznych po

PSP-031 limerów i modyfikowanych kopolimerów rozpuszczanych w wodzie. Najczęściej
stosowany jest w ilościach od 0.5 do 2% (wagowo) do temperatury 120°C.
Zmniejsza filtrację zaczynów cementowych, opóźnia czas wiązania oraz zwiększa

D-008 lepkość zaczynu. Stosowany do temperatury 125°C w ilościach od 0.5 do 1.5%
(wagowo)
Zmniejsza filtrację zaczynu cementowego, nie wpływa w istotny sposób na czas

D-159 wiązania. Może być stosowany zarówno w niskich jak i wysokich temperatu
rach. Najczęściej stosowany jest w ilościach od 27 do 35 dm3/tonę
Zmniejsza filtrację zaczynów cementowych. Stosuje się go w ilości 0.5% (wago

D-143 wo) przy temperaturze 82°C oraz 2% (wagowo) przy temperaturze 204°C. Zaleca
się go stosować w solankowych zaczynach cementowych.
776 _____________________ _ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
Tabela 7.17 cd.
Kod
chemiczny
Zmniejsza filtrację małozasolonych zaczynów cementowych. Stosowany jest

D-060
w ilości od 0.5 do 1.5% (wagowo) i w temperaturze do 93°C
H 20 P2 Tylose- CMHEC biały proszek, dodawany w ilości 0,2 - 0,3 % BWOC
FL344 Polytrol biały proszek, dodawany w ilościach 0,2 - 0,5% BWOC
7.11. Korozja chemiczna stwardniałych zaczynów

cementowych w warunkach otworowych
O wielkości i postępie korozji stwardniałych zaczynów decydują głównie cechy
środowiska agresywnego i sposób ich działania, a także rodzaj i skład mineralny
użytego cementu, stopień jego rozdrobnienia, wartość współczynnika w/c, za
gęszczenie zaczynu oraz skład cieczy zarobowej.
W otoczeniu solanek złożowych wodorotlenek wapniowy może ulegać ła
twemu rozpuszczeniu i wypłukaniu, wskutek czego zakłócona zostanie równowa
ga w strukturze stwardniałego zaczynu cementowego.
Skład chemiczny cementu oraz skład i mineralizacja solanki złożowej są
zatem zasadniczymi czynnikami, określającymi odporność na korozję stwardnia
łego zaczynu cementowego.
Największy wpływ na trwałość stwardniałych zaczynów cementowych
w warunkach otworopodobnych w długim okresie czasu będzie miała korozja
chemiczna.
Podczas długotrwałego kontaktu wody i rozpuszczonych w niej składni
ków mineralnych ze stwardniałym zaczynem cementowym dochodzi do zjawiska
korozji chemicznej, klasyfikowanej zwykle w literaturze jako korozję І, II i III
rodzaju [14, 22,31,32, 34]:
• korozja I rodzaju - polega na wymywaniu rozpuszczalnych składników
stwardniałego zaczynu cementowego, głównie wodorotlenku wapnio
wego. Jest to zjawisko charakterystyczne dla działania wód miękkich.
Działanie ługujące wody zostaje zwiększone, jeśli jednocześnie wystę
pują takie czynniki, jak np. słabe kwasy, agresywny C 0 2, niektóre sole
amonowe, roztwory cukru, które tworzą łatwo rozpuszczalne i wymy-
walne produkty reakcji.
• korozja II rodzaju - obejmuje reakcje wymiany jonowej pomiędzy
związkami wapnia a składnikami środowiska. W wyniku tych reakcji
powstają nowe związki o niskiej wytrzymałości, nie posiadające zdolno
ści wiążących. Reakcje takie powodują m.in. związki magnezu, niektóre
sole nieorganiczne oraz kwasy (np. chlorki: magnezowy lub amonowy,
7.11. Korozja chemiczna stwardniałych zaczynów cementowych w warunkach
węglany i wodorotlenki alkaliczne, siarkowodór), jak również niektóre

związki organiczne, np. oleje i tłuszcze. Produkty hydratacji są prze
ważnie bezpostaciowe i słabo rozpuszczalne, a więc nie następuje ich
wypłukiwanie. Pozostają one w stwardniałym zaczynie cementowym,
powodując jednak uszkodzenia jego mikrostruktury.
• korozja III rodzaju - dotyczy procesów, w wyniku których tworzą się
i gromadzą w zaczynie słabo rozpuszczalne sole, które krystalizują
i zwiększają objętość fazy stałej. Następuje to przede wszystkim
w wyniku reakcji pomiędzy środowiskiem zawierającym jony siarcza
nowe, a składnikami stwardniałego zaczynu cementowego, podatnymi
na reagowanie z siarczanami. Korozja tego rodzaju powoduje pęcznie
nie stwardniałego zaczynu cementowego, pojawienie się rys i pęknięć,
a w krańcowych przypadkach prowadzi do całkowitej jego destrukcji.
Stwardniały zaczyn cementowy w praktyce narażony jest na oddziaływanie
różnych czynników agresywnych, a „czysta” korozja І, II czy III rodzaju wystę
puje rzadko. Zazwyczaj ługowanie, rozmiękczanie i rozsadzanie stwardniałego
zaczynu cementowego występuje jednocześnie, choć z różnym nasileniem.
Trzeba również zaznaczyć, iż wszystkie rodzaje oddziaływania korozyj
nego katalizują się wzajemnie i są przyczyną powstawania dalszych destrukcji
stwardniałych zaczynów cementowych.
7.11.1. Oddziaływanie związków chemicznych

rozpuszczonych w wodach złożowych na
stwardniałe zaczyny cementowe
Wody podziemne i złożowe, przebywając i krążąc w środowisku skalnym, mine-
ralizują się w różnym stopniu tzn. wchłaniają w siebie liczne i różnorodne skład
niki.
Poniżej zestawiono krótką charakterystykę oddziaływania na stwardniały
zaczyn cementowy najczęściej występujących w wodach złożowych związków
chemicznych:
• chlorek sodowy N aC l-je ś li występuje jako czysta sól J e s t w zasadzie
nieszkodliwy, natomiast bardzo stężone roztwory NaCl mogą powodo
wać ługowanie wodorotlenku wapniowego ze stwardniałego zaczynu
cementowego (agresywność zostaje zwiększona przy obecności soli
substancji towarzyszących, zwłaszcza siarczanu magnezowego i chlor
ku magnezowego),
• chlorek wapniowy CaCl2- stosowany jest jako domieszka do zaczynu
w celu przyspieszania wiązania. Jego roztwory o niewielkim nasyceniu
nie są szkodliwe w stosunku do stwardniałego zaczynu, jednak roztwory
stężone (bliskie granicy nasycenia) przy stałym oddziaływaniu mogą
powodować uszkodzenia wskutek tworzenia się soli Friedela,
• chlorek magnezowy MgClj - łatwo rozpuszczalny w wodzie, w stosunku

do stwardniałego zaczynu cementowego jest silnie agresywny,
• siarczan magnezowy M gS04 - reprezentuje połączoną agresywność
siarczanową i magnezową. Ze względu na dużą ro 2puszczalność M gS0 4
jony siarczanowe mogą łatwo przenikać do tworzywa i tworzyć głównie
sól Candlota, ale także gips. W wyniku podwójnej wymiany powstaje
równocześnie trudno rozpuszczalny wodorotlenek magnezowy, nie wy
kazujący właściwości wiążących,
• siarczan sodowy Na2S 0 4 - w stosunku do stwardniałego zaczynu ce
mentowego jest silnie agresywny, powodując typową agresywność siar
czanową,
• siarczan potasowy K2S 0 4 - powoduje podobnie jak siarczan sodowy
korozję siarczanową,
• siarczan wapniowy C aS04 - działa na stwardniały zaczyn znacznie
słabiej niż siarczany omówione wcześniej. Wynika to zarówno z jego
małej rozpuszczalności, jak również z tego, że nie reaguje z Ca(OH)2,
a tylko z C3A, przy czym po wyczerpaniu C3A reakcja ustaje,
• węglan sodowy Na2C 0 3 - w stosunku do stwardniałego zaczynu jest
w zasadzie nieszkodliwy, jednak ze względu na krystalizację z dużą ilo
ścią cząsteczek wody i zwiększenie przy tym objętości może być przy
czyną pewnych uszkodzeń,
• węglan magnezowy M gC 03 - trudno rozpuszczalny w wodzie, w sto
sunku do stwardniałego zaczynu jest obojętny, ale w obecności kwasu
węglowego rozpuszcza się, tworząc szkodliwy kwaśny węglan magne
zowy M g(HC03)2,
• chlorek potasowy KCl, węglan sodowy Na2CO}, kwaśny węglan sodowy
N aH C 03, węglan wapniowy CaCO}- są nieszkodliwe dla stwardniałego
zaczynu cementowego.
7.11.2. Czynniki warunkujące podatność stwardniałych

zaczynów cementowych na procesy korozji
chemicznej
Stwardniały zaczyn cementowy jest tworzywem o złożonej budowie chemicz
nej, podatnym na zmiany wywołane wpływem różnych czynników zewnętrznych.
W praktyce wiertniczej stwardniałe zaczyny często narażone są na agresywne
działanie różnorodnych środowisk wód złożowych, wysokiej temperatury oraz
wysokiego ciśnienia. Mając na uwadze fakt, iż zaczyn cementowy składa się
z faz, które nie są trwałe termodynamicznie i ulegają wolniejszym lub szybszym
przemianom pod wpływem czynników zewnętrznych, należy podkreślić poważny
wpływ składu fazowego zastosowanego spoiwa wiążącego na szybkość procesów
destrukcyjnych powodowanych korozją chemiczną.
7 11. Korozja chemiczna stwardniałych zaczynów cementowych w warunkach
Głównym ilościowo składnikiem i podstawowym nośnikiem cech wytrzy

małościowych stwardniałego zaczynu cementowego sporządzonego z cementu
portlandzkiego jest uwodniony krzemian wapniowy o zmiennym składzie i ogól
nym wzorze m Ca0 S i0 2nH20 (w skrócie CSH).
Uwadnianie glinianów i żelazianów lub żelazianoglinianów wapniowych
daje fazę glinianową. W skład tej fazy wchodzą: tabliczkowaty 4Ca0-Al20 3-19H20
oraz podobne związki uwodnione, w których A120 3 jest częściowo zastąpiony
przez Fe20 3.
Glinian trójwapniowy ma tendencję do tworzenia soli podwójnych z jona
mi siarczanowymi, węglanowymi i chlorkowymi. Przy dużej ilości jonów siar
czanowych powstaje wysoko uwodniony związek C3A-3CaS04-32H,0 - ettringit.
Tworzenie się ettringitu jest przyczyną braku odporności cementów portlandzkich
na agresję siarczanową.
W środowisku chlorków może powstawać związek o wzorze 3C aO A l,03-
CaCl,T0H 2C) (sól Friedela).
Przebieg hydratacji innych cementów na bazie klinkieru portlandzkiego
jest zbliżony do procesów wiązania cementów portlandzkich. Jednak pewne róż
nice w składzie i wzajemnych proporcjach faz krzemianowych i glinianowych
powodują odmienną mikrostrukturę stwardniałego zaczynu cementowego.
Cementy hutnicze, zawierające w swym składzie żużle wielkopiecowe, za
wierają także te same główne składniki co cementy portlandzkie, ale w innych
proporcjach. Mniej jest w nich CaO a więcej S i0 2 oraz A120 3, co powoduje, iż w
cemencie hutniczym powstają znacznie mniejsze ilości najbardziej nietrwałego
związku stwardniałego zaczynu cementowego, jakim jest portlandyt - Ca(OH),.
Portlandyt oraz uwodnione gliniany wapniowe należą do najbardziej po
datnych na korozję chemiczną produktów hydratacji cementu. Fazy te reagują np.
z chlorkami bądź siarczanami z utworzeniem faz ekspansywnych, które to z kolei
w wyniku wewnętrznych naprężeń prowadzą do destrukcji stwardniałego zaczy
nu cementowego.
Postęp procesu korozji wymaga transportu reagujących jonów do miejsc
reakcji, to jest do wnętrza stwardniałego zaczynu cementowego. Może się to od
bywać za pomocą dwóch mechanizmów:
• migracji (przepływu) roztworu do wnętrza zaczynu, pod ciśnieniem lub
w wyniku podciągania kapilarnego,
• dyfuzji jonów w wyniku różnicy gradientu stężeń w różnych jego ob
szarach.
Pierwszy mechanizm daje znacznie większą szybkość transportową, co
pociąga za sobą szybki postęp korozji. Natomiast mechanizm dyfuzyjny jest
znacznie wolniejszy. W tym świetle znacząca wydaje się rola dużych porów ka
pilarnych i makroporów w przyspieszaniu procesów korozji. Oceniając procesy
migracji jonów w stwardniałym zaczynie cementowym należy zaznaczyć, że nie
jest to czysta dyfuzja. Dy fundujące jony wchodzą w reakcję z fazami zaczynu
oraz ulegają adsorpcji na powierzchni amorficznej fazy CSH. Oba te zjawiska

odgrywają istotną rolę w procesach korozyjnych.
Mechanizm szybkiego niszczenia zaczynów sporządzanych z cementów
portlandzkich rozpoczyna się od powstania mikropęknięć skurczowych, które są
wynikiem zagęszczenia żelu CSH pod wpływem ciśnienia osmotycznego (mikro-
spękania te stają się drogami szybkiej dyfuzji jonów Cl" do wnętrza zaczynu). Na
skutek reakcji z wodorotlenkiem wapniowym powstają zasadowe chlorki wapnia
lub magnezu, co powoduje pęcznienie oraz destrukcję.
Jak wiadomo, dodatki hydrauliczne i pucolanowe wywołują korzystne
zmiany w strukturze porowatości zaczynu. Powodują one zmniejszenie udziału
porów kapilarnych, a zwiększenie udziału porów żelowych.
Niewielka przepuszczalność stwardniałych zaczynów cementowych,
sporządzonych z cementów hutniczych, wyraźnie obniża tempo dyfuzji jonów
w zaczynach z tych cementów i to niezależnie od współczynnika wodno-cemen-
towego w/c.
Mikropęknięcia powstające w stwardniałych zaczynach cementowych spo
rządzanych z cementów hutniczych ulegają wypełnieniu przez fazę CSH, powsta
łą w wyniku hydratacji wolno reagującego z wodą żużla. Stwardniałe zaczyny
przez długi okres czasu zawierają nie zhydratyzowane ziarna żużla. Ten potencjał
hydrauliczny uszczelnia pory oraz częściowo wypełnia powstające podczas skur
czu mikropęknięcia. Krystalizacja ekspansywnych faz wywołuje zahamowanie
skurczu po pewnym czasie, lecz procesy te długo nie prowadzą do wywołania
pęcznienia stwardniałego zaczynu. Sam zaczyn wykazuje również mniejszą poro
watość ze względu na dużą zawartość fazy CSH, a także brak wodorotlenku wap
niowego. Bardzo podobne właściwości mają zaczyny przygotowane z cementów
z dodatkiem popiołów lotnych, bowiem dodatek pucolanowy zmienia podobnie
jak żużel własności stwardniałych zaczynów cementowych. Mechanizm działania
dodatków pucolanowych wyjaśniany jest w literaturzeprzez:
• obniżenie przepuszczalności, które zmniejsza efektywne współczynniki
dyfuzj i różnych j onów,
• wiązanie alkaliów i wodorotlenku wapniowego w reakcji pucolanowej,
■ równomierne rozmieszczenia wodorotlenku wapniowego w zaczynie.
Podsumowując powyższe rozważania można stwierdzić, że duże znaczenie
dla trwałości stwardniałego zaczynu cementowego ma obecność nie zhydraty-
zowanych faz, które w wyniku reakcji z wodą tworzą fazę CSH, wypełniającą
mikrospękania i utrudniającą postęp korozji.
Dlatego też do warunków narażonych na działanie ekstremalnego śro
dowiska górotworu należy stosować cementy, dające stwardniałe zaczyny, od
znaczające się dużą ilością fazy CSH (tj. zaczyny o dużej zawartości dodatków
hydraulicznych i pucolanowych). Ważne znaczenie ma też udział nie zhydratyzo-
wanych ziaren cementu, które są w stanie zapełnić powstałe mikrospękania pro
duktami hydratacji, przede wszystkim fazą CSH (na tym polega m.in. wyjątkowa
odporność cementów hutniczych na działanie czynników korozyjnych).
7 12. Badania laboratoryjne zaczynów cementowych 781
7 .12 . Badania laboratoryjne zaczynów cementowych

B ad an ia laboratoryjne związane z doborem parametrów te c h n o lo g ic z n y c h zaczy
nów do prac uszczelniajacychprzeprowadzone zostanąw oparciu o następujące
normy:
1. Specification for Cements and Materials for Weil Cementing. АРІ Specifica-
tion 10A. Twenty-third Edition, April 2002. ANSI/API 10A7ISO 10426-1-
2001 .
2. Norma Amerykańskiego Instytutu Naftowego (АРІ). Specificationfor Materi
als and Testing for Weil Cements. APISpecification 10 (SPEC 10) Fifth Edi
tion, July 1,1990.
3. American Petroleum Institute: Specification for Weil Cements and Cement
Additives, АРІ Specyfication 10A, 22nd Edition, April 1997. АРІ, Washing
ton DC. 20005.
4. АРІ Recommended Practice for Testing Oil-Well Cements and Cement Addi-
tives. APIRP 10 B. Twentieth Edition April 1997. Washington DC.
5. PN - EN 1 9 7 - 1 . Cement. Część 1. Skład, wymagania i kryteria zgodności
dotyczące cementów powszechnego użytku. 2012 (po nowelizacji).
6. P N -E N 197 - 2 : 2002, Cement. Część 2. Ocena zgodności.
7. PN - EN 1 9 7 -4 : 2005, Cement. Część 4. Skład, wymagania i kryteria zgod
ności dotyczące cementów hutniczych o niskiej wytrzymałości wczesnej.
8. Polska Norma PN-EN 196-1. Metody badania cementu. Oznaczanie wytrzy
małości. 2006.
9. Polska Norma PN-EN 196-2. Metody badania cementu. Analiza chemiczna
cementu. 2006.
10. Polska Norma PN-EN 196-3. Metody badania cementu. Oznaczanie czasów
wiązania i stałość objętości. 2006
11. PN-EN 196-5:2005 Metody badania cementu. Część 5: Badanie pucolanowo-
ści cementów pucolanowych
12. PN-EN 196-6:1997 Metody badania cementu. Oznaczanie stopnia zmielenia
13. PN-EN 196-7:1997 Metody badania cementu. Sposoby pobierania i przygo
towywania próbek cementu
14. PN - В - 19707: 2003, Cement. Cement specjalny. Skład, wymagania i kry
teria zgodności.
15. PN - EN 535 ISO 2431. Oznaczanie czasu wypływu za pomocą kubków wy
pływowych. Marzec 1993
16. PN - EN ISO 10426 - 1 . Przemysł naftowy i gazowniczy. Cementy i materia
ły do cementowania otworów. Część 1. Specyfikacja. 2006
17. PN —EN ISO 10426 —2. Przemysł naftowy i gazowniczy. Cementy i materiały
do cementowania otworów. Część 2: Badania cementów wiertniczych. 2006.
18. PN - EN ISO 10426 - 3:2006; Część 3 „ Badania receptur cementów stosowa
nych w otworach wiertniczych na wodach głębokich”
19. PN - EN ISO 10426 - 4:2006; Część 4 „Sporządzanie i badanie spienionych

zaczynów cementowych pod ciśnieniem atmosferycznym”
20. normie E N -IS O 10426-5:2006; Część 5 „Określanie kurczliwości i ekspansji
zaczynów cementowych o różnym składzie pod ciśnieniem atmosferycznym”
Wymagania odnośnie zaczynów uszczelniających sporządzanych na os
nowie cementów wiertniczych wyszczególnione w poszczególnych częściach
norm EN —ISO 10426-5:2006 są następujące:
W normie PN - EN IS010426 - 1: 2006 Część 1 „ Specyfikacja” wyspecy
fikowano wymagania i podano zalecenia dotyczące:
• ośmiu klas cementów wiertniczych,
• wymagań chemicznych i fizycznych,
• procedur badań właściwości fizycznych.
Powyższa norma dotyczy cementów wiertniczych klas А, В, C, D, E i F sta
nowiących spoiwo powstałe przez zmielenie klinkieru cementu portlandzkiego i —
jeżeli zachodzi taka potrzeba - siarczanu wapnia jako dodatku wprowadzanego w
procesie mielenia. W czasie produkcji tych klas cementów mogą być wprowadza
ne dodatki technologiczne. Do cementów klasy D, E i F mogą być wprowadzane
dodatki w procesie mielenia klinkieru, lub jako domieszki do gotowego cementu,
regulujące wiązanie. Norma ta dotyczy również cementów wiertniczych klasy G
i H uważanych za spoiwo hydrauliczne powstałe przez zmielenie klinkieru, bez
żadnych innych dodatków, poza siarczanem wapnia lub wodą.
W normie PN - EN IS010426 - 2:2006; Część 2 „ Badania cementów
wiertniczych”wyszczególnionowymagania oraz podano zalecenia dotyczące ba
dań zaczynów cementowych i ich dodatków w symulowanych warunkach otwo
rowych.
W normie PN - EN ISO 10426 - 3:2006; Część 3 „ Badania receptur ce
mentów stosowanych w otworach wiertniczych na wodach głębokich” podano
procedury wykonywania badań zaczynów cementowych oraz mieszanin cemen
tów z dodatkami i domieszkami stosowanymi w przemyśle naftowym i gazow
niczym do cementowania kolumn rur okładzinowych w otworach wiertniczych
zlokalizowanych na głębokich akwenach morskich.
W metodach badań podanych w niniejszej normie, uwzględniono:
• specj alistyczne wymagania dotyczące pobierania próbek/badania,
• unikalny charakter zmian temperatury w otworach morskich przy dużej
głębokości wody.
Podczas cementowania otworów morskich przy dużej głębokości wody na
przebieg zmian temperatury zaczynu cementowego wpływa cały szereg czynni
ków, do których należą:
• głębokość wody,
• temperatura na wypływie z otworu,
• gradient geotermiczny,
7.12. Badania laboratoryjne zaczynów cementowych 783
• obecność (lub brak) rajzera,

• temperatura płuczki,
• prędkość prądów oceanicznych,
• występowanie termoklin (warstw wody o różniącej się temperaturze),
• temperatura wody na powierzchni oceanu w otoczeniu otworu,
• temperatura wody użytej do sporządzenia zaczynu cementowego,
• temperatura cementu przed sporządzeniem zaczynu,
• prędkość mieszania zaczynu,
• ciepło hydratacji cementu,
• prędkość zatłaczania,
• wcześniejsze zmiany temperatury podczas cyrkulacji płuczki oraz pod
czas przestoju,
• średnica oraz ciężar jednostkowy rur płuczkowych,
• średnica oraz ciężar jednostkowy rur okładzinowych i średnica otworu.
W celu określenia temperatury badania oraz przebiegu zmian temperatury i
ciśnienia należy wykorzystać:
• metody symulacji numerycznej rozchodzenia się ciepła,
• wyniki pomiarów wykonanych w terenie,
• znajomość szeregu zmiennych wpływających na przebieg zmian tem
peratury zaczynu cementowego o danym składzie podczas zatłaczania i
wiązania, jak również wzajemnej zależności tych zmiennych.
W celu ustalenia najbardziej i najmniej prawdopodobnych scenariuszy
zmian temperatury można wykorzystać modelowanie numeryczne, które pozwoli
ustalić względne wielkości zmiennych wejściowych do obliczeń. Wielkości nie
których zmiennych wejściowych mogą nie być znane z wystarczającą dokład
nością i w takich sytuacjach zaleca się ich przyjmowanie z zakresu wielkości
prawdopodobnych. Można przeprowadzić badania laboratoryjne w warunkach
„najbardziej prawdopodobnych» oraz badania dodatkowe w warunkach „mniej
prawdopodobnych) w celu ustalenia, w jakim stopniu warunki otworowe wpły
wają na wyniki, a następnie, posługując się doświadczeniem inżynierskim moż
na ocenić ryzyko przyjęcia niewłaściwych danych. Podane procedury mogą być
również wykorzystywane w sytuacjach, gdy głębokość wody jest niewielka, ale
na dnie morza panują niskie temperatury. Do cementów wiertniczych, które mogą
być stosowane w otworach morskich przy dużej głębokości wody, należą:
• cementy klasy A, C, G lub H według ISO,
• cementy o dużej zawartości tlenku glinowego,
• odpowiednie cementy spienione,
• zaczyny cementowe o różnych recepturach itp.
W każdym zabiegu cementowania otworu morskiego przy dużej głęboko
ści wody jest potrzebne dobranie cementu przystosowanego do warunków panu
jących w otworze.
W normie PN - EN ISO 10426 - 4:2006; Część 4 „Sporządzanie i badanie

spienionych zaczynów cementowych pod ciśnieniem atmosferycznym” zdefinio
wano metody sporządzania oraz badania spienionych zaczynów cementowych
i odpowiadających im zaczynów niespienionych pod ciśnieniem atmosferycz
nym. Zaleca się, aby cementy lub mieszanki cementów używane do sporządzania
spienionych zaczynów cementowych pod ciśnieniem atmosferycznym były przy
stosowane do tego celu. Do cementów odpowiadających powyższym wymaga
niom należą:
• wszystkie cementy klasy ISO,
• cementy o dużej zawartości glinu,
• inne cementy specjalne.
W normie EN - ISO 10426-5:2005; Część 5 „Określanie kurczliwości
i ekspansji zaczynów cementowych o różnym składzie pod ciśnieniem atmosfe
rycznym” podano:
• metody badania różnych zaczynów cementowych,
• zasady pomiaru zmian wymiarów geometrycznych próbek podczas pro
cesu sezonowania (hydratacji cementu) zaczynu pod ciśnieniem atmos
ferycznym.
Przedstawione w niniejszej normie procedury badawcze należy jako poglą
dowe, gdyż w warunkach otworowych podczas cementowania kolumn rur okła
dzinowych zarówno skurcz cementu, jak i wzrost jego objętości zachodzą przy
podwyższonym ciśnieniu i w innych warunkach. W normie tej zaproponowano
następujące brzmienie definicji:
• Ekspansja - zwiększenie objętości lub zwiększenie się wymiarów geo
metrycznych próbek stwardniałego zaczynu cementowego,
• Kurczliwość - spadek objętości łub zmniejszenie się wymiarów geome
trycznych próbek stwardniałego zaczynu cementowego,
• Kurczliwość związana z hydratacją - różnica między objętością produk
tów procesu hydratacji i objętości suchego cementu, dodatków i cieczy
zarobowej.
Zmiany objętości zaczynów cementowych po zatłoczeniu ich do otworów
wiertniczych (najczęściej zmniejszenie objętości zaczynu cementowego - tzw.
kurczliwość)prowadzą do:
• powstania mikroprzestrzeni pierścieniowej powodującej słabe związa
nie zaczynu cementowego ze ścianami otworu (widoczne na wykresach
profilowań geofizycznych),
• komunikacji hydrodynamicznej między poszczególnymi horyzontami;
konieczność wykonania prac naprawczych - docementowywanie,
• niemożności uzyskania uszczelnienia w przypadku stosowania pakerów
zapinanych ciśnieniem zaczynu cementowego.
Najlepszym sposobem przeciwdziałania kurczliwości zaczynów jest wpro

wadzenie do nich dodatków powodujących wzrost objętości. Niemniej jednak,
n a w e t jeżeli nastąpi geomehyczny wzrost objętości cementu (tj. wzrosną wszyst
kie wymiary próbki), to nadal występować będzie tzw. kurczliwość wewnętrzna.
W takim przypadku na wzrost objętości próbki cementu nakładać się będzie jego
kurczliwość wewnętrzna, co wpływa na porowatość stwardniałego zaczynu ce
mentowego.
Zarówno kurczliwość, jak i wzrost objętości stwardniałego zaczynu ce
mentowego związane są z powstawaniem związków będących produktem uwad-
niania, których gęstość różni się od gęstości związków biorących udział w tej
reakcji. Zjawisko to powoduje:
• zmiany objętości porów stwardniałego zaczynu cementowego,
• zmiany ciśnienia w porach,
• zmiany wymiarów geometrycznych próbki cementu,
• zmiany naprężeń wewnętrznych.
W zamkniętym naczyniu o nieodkształcających się ścianach objętość
związków uwodnionych powstałych podczas reakcji chemicznej jest mniejsza niż
objętość związków biorących udział w reakcji (związków suchych) oraz wody.
Zmniejszenie objętości związków uwodnionych nazywane będzie kurczliwością
wewnętrzną spowodowaną hydratacją. Zmiana wymiarów próbki nazywana bę
dzie kurczliwością lub ekspansją (wzrostem objętości). Całkowitą kurczliwość
lub wzrost objętości określa się, mierząc wymiary geometryczne próbki lub zmia
nę objętości. Objętością, do której odnosi się wszystkie pomiary zmian objętości,
jest objętość zaczynu cementowego natychmiast po jego sporządzeniu i wlaniu do
przyrządów pomiarowych.
7.12.1. Badania parametrów świeżych zaczynów

cementowych
Pomiar gęstości zaczynu cementowego - oznaczenie wykonuje się przy użyciu
wagi Baroid (lys. 7.15) w temperaturze 22±3°C i przy ciśnieniu atmosferycz
nym. Zaczyn cementowy wlewa się do naczynia wagi, przykrywa się przykrywką,
a nadmiar zaczynu, który wypłynął przez otwór spłukuje się i naczynie wyciera
do sucha. Ramię wagi umieszcza się na podstawce. Ciężarek przesuwa się wzdłuż
ramienia do punktu, w którym ramię wagi uzyskuje położenie poziome - wska
zania poziomicy. Odczyt ze skali na ramieniu wskazany przez krawędź ciężarka
odpowiada gęstości badanego zaczynu.
Oznaczanie rozlewności zaczynu cementowego wykonuje się przy uży
ciu stożka ściętego i płyty z koncentrycznie naniesionymi okręgami (rys. 7.16).
Pomiar przeprowadza się w celu określenia płynności zaczynu cementowego
w temperaturze 22±3°C. Na środku poziomo ułożonej suchej szklanej płytki przy
krywającej arkusz, na którym naniesiono koncentryczne okręgi o średnicach do
786 7. Uszczelnianie (cementowanie) Kolumn rur okładzinowych
300 mm, ustawia się czysty i suchy stożek. W lewa się do niego zaczyn cemen
towy aż po brzegi. Stożek podnosi się gwałtownie do góiy, a następnie w ciągu
10-15 s odczytuje średnicę rozlewu na dwu wzajemnie przecinających się kierun
kach, odpowiadających najmniejszej i największej średnicy.
Rys. 7.15. Waga ramienna płuczkowa typu Baroid: 1 - podstawa, 2 - ramię,

3 - naczynie na płuczkę z nakrywką i z otworem przelewowym, 4 - przesuwalny
ciężarek, 5 - poziomica, 6 - naczynie wypełnione śrutem, 7 - dodatkowy obciążnik [31]
Rys. 7.16. Stożek AZNII do oznaczenia rozlewności zaczynu uszczelniającego [31]

7 . 12 . Badania laboratoryjne zaczynów cementowych
787
Określenie param etrów Teologicznych - pomiar wykonuje się przy uży

ciu wiskozymetru obrotowego. Wiskozymetr służy do bezpośredniego określenia
zależności pomiędzy prędkością ścinania cieczy, a występującym naprężeniem
stycznym umożliwiając obliczenie lepkości plastycznej, lepkości pozornej i gra
nicy płynięcia oraz pomiar wytrzymałości strukturalnej. Badaną próbkę zaczynu
cementowego po wymieszaniu wlewa się do naczynia pomiarowego, a następnie
zanurza cylinder obrotowy dokładnie do oznaczonej kreski. Po włączeniu prze
łą cz n ik a na prędkość obrotową wynoszącą 600 obr/min. oczekuje się na ustalenie
położenia tarczy wskaźnikowej z podziałką i wykonuje odczyt wartości napręże
nia stycznego przy tej prędkości. Następnie wykonuje się takie same pomiary dla
kolejnych prędkości aż do 1 obr/min, a następnie od 1 obr/min do 600 obr/ m in
Uzyskane wyniki służą do określenia parametrów Teologicznych oraz do określe
nia modelu Teologicznego badanej cieczy. Przykładowe lepkościomierze obroto
we pokazano na rys. 7.17 i rys. 7.18.
Rys. 7.17. Lepkościomierz obrotowy o współosiowych cylindrach

typu Chan-35 АРІ Viscomete [31]
Określenie modelu reologicznego pozwala na dobór optymalnego modelu

Teologicznego zaczynów uszczelniających. Polega on na określeniu krzywej pły
nięcia oraz opisujących ją parametrów matematycznych umożliwiającej najlep
sze opisanie wyników pomiarów w układzie współrzędnych: naprężenia styczne
(t) - szybkość ścinania (g). Matematyczne parametry krzywych wykorzystywane
są do projektowania parametrów hydraulicznych podczas cementowania otworu.
Model Teologiczny można dopasowywać przy pomocy programu komputerowego
788 ______________ _______ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
o nazwie Rheosolution będącego własnością Wydziału Wiertnictwa, Nafty i Gazu

[37,38].
Rys. 7.18. Lepkościomierz obrotowy o współosiowych cylindrach typu Ofite 900 [27]
Do określania odstoju stosuje się cylinder miarowy (rys. 7.19). Oznacze

nie pozwala na określenie stabilności sedymentacyjnej zaczynu w początkowym
okresie hydratacji (max odstój wody). Polega na pomiarze objętości roztworu
wodnego gromadzącego się nad powierzchnią zaczynu. Pomiar wykonuje się
w temperaturze 22±3°C. Do cylindra pomiarowego wlewa się 500 cm3 zaczynu
cementowego i pozostawia na 2h. Po tym czasie mierzy się objętość cieczy wy
dzielonej z zaczynu.
Stabilność sedymentacyjna zaczynu uszczelniającego określana jest
przy pomocy kolumny pomiarowej z przegrodami oddzielającymi (rys. 20). Po
miaru można dokonywać dla różnych kątów ustawienia przyrządu. Dla każdej
z części kolumny (górnej, środkowej i dolnej) określa się po 2 godzinach gęstość
zaczynu cementowego.
Rys. 20. Komora sedymentacyjna z przegrodami [17,27]

Filtracja zaczynu uszczelniającego jest m ierzona za pomocą p ra

sy filtracyjnej Baroid (rys. 7.21). Pomiar przeprowadza się do tzw. „momen
tu przebicia” zaczynu tzn. do momentu, kiedy wypływający filtrat z fazy ciągłej
przechodził w postać aerozolu. Filtrację zaczynów mierzy się przy różnicy ciśnień
0,7 MPa przez okres 30 minut. Różnica ciśnień 0,7 MPa powinna być osiągnięta
w czasie nie dłuższym niż 5 s. Zaleca się aby filtracja po 30 minutach była mniej
sza od 180 cm3.
Filtracja zaczynu uszczelniającego w warunkach otworowych (HPHT -
High Pressure High Temperature) określana jest przy pomocy prasy filtracyjnej
Chandler Model 7120 (rys. 7.22). Podczas tego pomiaru zaczyn cementowy wle
wa się do naczynia, w którym poddawany jest mieszaniu podczas wzrastającego
ciśnienia i temperatury. Szybkość nagrzewania reguluje się przy pomocy progra
mowanego regulatora temperatury. Po zakończeniu cyklu mieszania i podgrzewa
nia naczynie daje się łatwo odwrócić bez przenoszenia zaczynu. W czasie badania
zaczyn poddawany jest działaniu różnicy ciśnień wielkości 7 MPa, przy ciśnieniu
wywieranym na odbierany filtrat równym 0,7 MPa. Jako medium do wytwarzania
ciśnienia stosuje się sprężone powietrze, przy czym ustalenie ciśnienia dokonuje
się przy pomocy regulatorów znajdujących się w urządzeniu. W zależności od
temperatury pomiaru filtrat gromadzi się w cylindrze pomiarowym (temperatura
pomiaru poniżej 90°C) lub w naczyniu ze stali nierdzewnej (temperatura pomiaru
powyżej 90°C).
Rys. 7.21 Prasa filtracyjna typu Baroid: 1 - cylinder pomiarowy na płuczkę

wiertniczą; 2 - pokrywa dolna (dno cylindra); 3 - pokrywa górna; 4 - sitko filtracyjne;
5 - bibuła filtracyjna; 6 - pierścień gumowy; 7 - menzurka pomiarowa; 8 - butla
ze sprężonym powietrzem; 9 - reduktor ciśnienia z manometrami;
10 - śruba dociskająca pokrywę górną cylindra [31]
Czas gęstnienia określa się przy pomocy konsystometru (rys. 7.23-^7.24).

Może on być mierzony w warunkach temperatury i ciśnienia atmosferycznych lub
7 12. Badania laboratoryjne zaczynów cementowych __ 791
otworowych. Sporządzony zaczyn cementowy umieszcza się w komorze konsy-

stometm zgodnie z instrukcją obsługi aparatu. Czas, jaki upłynie od momentu za
mieszania zaczynu cementowego do momentu rozpoczęcia pomiaru nie powinien
być dłuższy od 5 minut. Na taśmie papierowej rejestrowany jest ciągły wykres
przebiegu zmian temperatury i konsystencji zaczynu cementowego. W trakcie
trwania badania zaczyn cementowy stawia opór mieszadłom łopatkowym, opór
jest proporcjonalny do konsystencji zaczynu. Powstający w ten sposób moment
obrotowy przekazywany jest na spiralną sprężynę, z którą połączony jest poten
cjometr. Gęstniejący zaczyn cementowy wywołuje wzrost momentu skręcającego
na skutek, czego zwiększa się odkształcenie spiralnej sprężyny. Każda wielkość
kąta obrotu łopatek odpowiada zmianie napięcia na potencjometrze, która jest
proporcjonalna do zmiany konsystencji zaczynu cementowego. Czas początku
gęstnienia określa się w momencie osiągnięcia przez zaczyn konsystencji 30 Bc.
Czas końca gęstnienia (czas gęstnienia) określa się w momencie osiągnięcia przez
zaczyn konsystencji 100 Bc.
Rys. 7.22. Prasa filtracyjna HPHT Chandler Model 7120 [17,27]

a K id jy a
Rys. 7.23. Konsystometr ciśnieniowy połowy Model 130 [17,27]
Rys. 7.24. Konsystometr HPHT firmy Chandler Engineering model 8240 - CP 109 [31]
Czas wiązania jest to różnica pomiędzy końcem a początkiem wiązania

zaczynu uszczelniającego. Czasy wiązania podaje w zaokrągleniu do 15 minut.
Pierwszy pomiar czasu wiązania przeprowadza się po upływie 1 godz. od spo
rządzenia zaczynu. Następne pomiary prowadzi się w odstępach 1 0 - 1 5 minut
notując czas, po którym igła zagłębia się w zaczynie 2 - 4 mm od podstawki (po
czątek czasu wiązania), a następnie 1 —2 mm od powierzchni badanej próbki (ko
niec wiązania). Pomiar czasu wiązania dokonuje się aparatem Vicata (rys. 7.25)
w temperaturze atmosferycznej lub w zakresie 20 - 90°C.
Statyczna wytrzymałość strukturalna mierzona jest analizatorem z mier
nikiem statycznej odporności żelu na ścinanie (SGSM) Model 120-53. Urządze
nie SGSM mierzy statyczną odporność żelu na ścinanie podczas okresowego
obrotu łopatek wirnika. Urządzenie jest tak zaprojektowane aby symulowało wa
runki otworowe, które można kontrolować w czasie badania. Zaczyn cemento
wy umieszczany jest w komorze testowej w odpowiednio dobranych warunkach
otworopodobnych. Po czasie przeznaczonym do dojście do określonej temperatu
ry następuje wyłączenie mieszania a pomiar statycznej wytrzymałości struktural
nej wykonywany jest przy użyciu ratujących stale i bardzo wolno (0,5 - 2,0 stopni
na minutę) łopatek napędzanych przez napęd magnetyczny. Metoda ta zapewnia
stały i ciągły pomiar momentu obrotowego, z którego następnie, znając geometrię
łopatek, oblicza się statyczną wytrzymałość strukturalną.
Rys. 7.25. Aparat Vicata Toni Technik do pomiaru czasu wiązania zaczynu
uszczelniającego w temperaturze do 90°C [31]
Wczesna wytrzymałość na ściskanie określana jest ultradźwiękowym

analizatorem Cementu Model 120-51 (rys. 7.26). Analizator Cementu (UCA),
poprzez zmiany szybkości sygnału akustycznego (sygnał akustyczny jest transmi
towany przez próbkę cementu, z uwagi na to, że wytrzymałość wzrasta z czasem
sygnał akustyczny przemieszcza się szybciej przez próbkę), umożliwia wykony-
w an ie ciągłych, nieniszczących badań wytrzymałości na ściskanie w funkcji cza

su zaczynów i kamieni cementowych w warunkach otworopodobnych. Pomiar
rozpoczyna się od przygotowania komory testowej zgodnie z instrukcją obsługi
aparatu. Następnie napełnia się ją zaczynem cementowym, ważne jest, aby po
miar rozpocząć nie później niż 5 minut po wypełnieniu komory. Na górze i dole
komory umieszczone są przetworniki służące do pomiaru sygnału akustycznego
przechodzącego przez badaną próbkę. Mierzą one czas przejścia sygnału przez
wiążący zaczyn cementowy. Krótki sygnał z dolnego przetwornika propagu
je przez badaną próbkę do górnego przetwornika. Na oczyszczone przetworni
ki należy nanieść cienką warstwę spoiwa ultradźwiękowego i umieścić komorę
w płaszczu grzejnym. Podłączyć rurki wody oraz termoparę. Po upewnieniu się,
że zawór ciśnienia w komorze jest zamknięty napełnić komorę wodą jednocześnie
ją odpowietrzając. Włączyć zasilanie główne i pompę. Ustawić ciśnienie pompy
i ciśnienia w komorach. W oprogramowaniu włączyć start testu włączyć grzanie
i program temperaturowy. Po zakończeniu pomiaru wcisnąć przycisk „End Test”,
Wyłączyć program temperaturowy i grzanie. Ochłodzić komory i zwolnić ciśnie
nie w komorze. Następnie spuścić wodę i zwolnić ciśnienie pompy. Usunąć rurki
doprowadzania wody a następnie komorę. Rozmontować i umyć komory.
Rys. 7.26. Dwukomorowy Ultradźwiękowy Analizator Cementu Model 120-51 [17,27]

7.12.2. Badania parametrów stwardniałych zaczynów

cementowych
Wytrzymałość mechaniczna oznaczana jest przy pomocy maszyny wytrzymało
ściowej (prasy hydraulicznej) (rys. 7.27 i rys. 7.28). Maszyna wytrzymałościowa
przeznaczona jest do: oznaczania wytrzymałości na ściskanie kamienia cemento
wego, które polega na pomiarze siły zgniatającej potrzebnej do zniszczenia prób
ki oraz do pomiaru wytrzymałości na zginania. Przed wykonaniem oznaczania
próbki należy osuszyć ścierką, oczyścić powierzchnię ściskania i przystąpić do
oznaczania w czasie nie dłuższym jak 5 min. Badaną próbkę umieszcza się mię
dzy płytkami ściskającymi urządzenia, włącza napęd prasy i płynnie obciąża do
momentu zniszczenia. Badane próbki obciąża się z prędkością uzależnioną od
przewidywanej wytrzymałości na ściskanie.
Rys. 7.27. Maszyna wytrzymałościowa Chandler Model 4207 [17,27]
Oznaczania przyczepności kamienia cementowego do stali polega na

pomiarze siły potrzebnej do zerwania połączenia kamienia cementowego z rurą
stalową. Próbkę umieszcza się centrycznie między dwoma płytkami ściskający
mi, a następnie włącza napęd prasy, obciążając płynnie próbkę do momentu cał
kowitego zerwania połączenia kamienia z rurą. Do tego celu wykorzystuje się
maszyny wytrzymałościowe.
Rys. 7.28. Maszyna wytrzymałościowa Matest Model E183N [31]
Przepuszczalność wykonuje się aparatem do pomiaru przepuszczal

ności kamienia cementowego dla gazu (rys. 7.29). Przepuszczalnościomierz
jest wykorzystywany do pomiaru przepuszczalności kamienia cementowego
oraz rdzeni o średnicy i długości jednego cala. Przygotowany zaczyn cementowy
wlewa się do specjalnych form o średnicy i długości 1 cala. Uzyskany kamień
cementowy umieszcza się w tulei, którą umieszcza się w komorze przepuszczal-
nościomierza. Należy ją docisnąć aby zapewnić szczelność. Przez próbkę ze stałą
prędkością przepływu przepuszcza się azot. Dokonuje się pomiaru różnicy ciśnień
na wejściu i wyjściu z tulei. Przepuszczalność oblicza się z prawa Darcy’ego:
K ,2 < m P .3 ,
gdzie: K - przepuszczalność [mD],

P{)- ciśnienie na wyjściu [atm],
Pj - ciśnienie na wejściu [atm],
Q -prędkość przepływu [ml/s],
p. - lepkość azotu (0,1756 [cP]),

L - długość próbki [cm],
A - powierzchnia przekroju [cm2].
Rys. 7.29. Przepuszczalnościomierz dla gazu

Ofite cement permeameter [17,27]
7.12.3. Badania mikrofazowe, składu mineralogicznego

i właściwości minerałów budujących stwardniałe
zaczyny uszczelniające
Badania XRD przeprowadza się w celu określenie składu fazowego materia
łu. Parametry wiązki wynoszą 30 mA oraz 45 kV. Wielkość kroku 0,00814° 2q.
Z próbek poddanych badaniu składu fazowego po rozłupaniu pobiera się fragment
0 masie kilkunastu gramów po czym suszy próżniowo aby uniknąć zanieczyszcze
nia dwutlenkiem węgla. Następnie próbkę rozdrabnia się w moździerzu agatowym
do uziamienia poniżej 0,063 mm. Tak uzyskaną próbkę poddaje się homogenizacji
1 badaniu dyfrakcji promieni X. Monochromatyczne promieniowanie X padając
na proszkową próbkę materiału pod różnymi kątami w wyniku dyfrakcji i interfe
rencji zostaje wzmocnione dla niektórych kątów, tworząc dyfraktogram charakte
rystyczny dla danego materiału. Badania XRD przeprowadza się między innymi
na aparacie Philips X'pert Pro (rys. 7.30).
Rys. 7.30. Philips X ’pert Pro [31]
Skaningowa mikroskopia elektronowa polega na obserwacji mikrostruk

tury przeprowadzanej z użyciem mikroskopu elektronowego FEI NanoSEM 200
wyposażonego w moduł EDX do badania składu chemicznego próbek (rys. 7.31).
Badania wykonuje się w atmosferze niskiej próżni, przy ciśnieniu pary wodnej
wynoszącym 60 Pa. Próbki zapraw poddawane badaniu rozłupuje się i następnie
przykleja do uchwytów przewodzącym klejem po czym są naparowywane cienką
warstwą węgla dla zapewnienia próbce przewodnictwa. Możliwe są dwa tryby
pracy —rejestracja elektronów wtórnych, lub obserwacja za pomocą elektronów
wstecznie rozproszonych.
Dyfrakcja laserowa polega na badaniu rozkładu wielkości ziaren popiołów
lotnych. Przeprowadza się ją z użyciem aparatu Malvem MasterSizer 2000 (rys.
7.32). Aparat oparty jest na dyfrakcji promieniowania laserowego na siatce dy
frakcyjnej utworzonej przez zawieszone w cieczy cząstki fazy stałej. W badaniach
jako cieczy nośnej używa się alkoholu izopropylowego. Próbka po wstępnym
zdyspergowaniu w alkoholu a przed pomiarem traktowana jest ultradźwiękami
w celu rozbicia ewentualnych aglomeratów ziaren.
7.12. Badania laboratoryjne zaczynów cementowych
_ 799
Rys. 7.31. FE\ NanoSEM 200 [31]
Badanie pucolanowości - do jej określenia wykorzystuje się dwie metody:

metodę chemiczną wg. ASTM 376-65T oraz metodę beleczkową wg. PN-EN 450
-1. Pierwsza z metod polega na rozpuszczaniu spoiwa hydraulicznego w środowi
sku alkalicznym i określeniu zawartości aktywnej krzemionki oraz tlenku glinu.
Metoda beleczkową pozwala określić wpływ zamiany 25% cementu badanym
materiałem na wytrzymałość zapraw.
Analiza termiczna DTA-TG-MS ma na celu badanie właściwości ter
micznych materiałów oraz badanie składu fazowego materiałów. W jego trakcie
bada się odpowiedź materiału na zmieniającą się temperaturę. Rejestrować moż
na: różnicę temperatur pomiędzy próbką badaną a próbka odniesienia, zmiany
masy, skład wydzielających się gazów. Analizę taką przeprowadza się np. anali
zatorem Netzsch DTA/DSC/TG STA 449 F3 Jupiter wyposażonym w analizator
masowy QMS 403Aeolos.
Rys. 7.32. Malvern Mastersized 2000 [31]
Mikrokalorymetria pozwala mierzyć kinetykę wydzielania się ciepła

przez hydratyzującą próbkę. Mierzony jest strumień ciepła wydzielany przez
próbkę badaną. Pomiar odbywa się w układzie różnicowym.
Porozymetria rtęciowa umożliwia badanie rozkładu wielkości porów za

pomocą pomiaru objętości rtęci wnikającej do materiału pod wpływem przyłożo
nego, rosnącego ciśnienia. Do jej pomiaru służy Quantachrome PoreMaster 60
(lys. 7.33).
Rys. 7.33. Ouantachrome PoreMaster 60 [31]
Badanie zmian liniowych określanie zmian wymiarów próbek w trakcie

dojrzewania. Pomiar długości próbek wykonywany jest cyklicznie względem
wzorcowej próbki. Do przeprowadzania tego badania służy aparat Graf-Kauff-
manna (rys. 7.34).
Rys. 7.34 Aparat Graf-Kauffmanna [31]

7.13. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych 801
7 .1 3 . Metody cementowania kolumn rur

okładzinowych
Technika zasadniczego zabiegu uszczelniania (cementowania) otworów wiert
niczych sprowadza się do wprowadzenia zaczynu cementowego do przestrzeni
pierścieniowej otworu (pomiędzy kolumnę rur okładzinowych a ścianę otwo
ru). Czynniki decydujące o wyborze sposobu uszczelnienia ośrodka gruntowego
przedstawia rys. 7.35.
Rys. 7.35. Czynniki decydujące o wyborze sposobu uszczelnienia ośrodka gruntowego

[rys. własny]
Zaczyn uszczelniający (cementowy) twardniejąc wytwarza szczelne hy

drauliczne uszczelnienie przestrzeni pierścieniowej otworu zapobiegając migracji
płynów złożowych w przestrzeni poza rurowej [16,12,14,21,22,24,29,32]].
Związany z kolumną rur zaczyn:
• izoluje poszczególne horyzonty,
• scala kolumnę rur z górotworem (zapobiega sypaniu i tworzeniu kawern),

• zapobiega korozji rur w wyniku oddziaływania na nie płynów złożo-
. wych (wysoka temperatura, solanki, siarkowodór, COz, erozyjne urobku
i piasku),
• zapobiega występowaniu owalizacji, wyboczenia lub nawet zgniecenia
rur w wyniku bocznego oddziaływania górotworu (ciśnienie zgniatają
ce); Na rury dobrze zcentralizowane oddziałują równomiernie rozłożo
ne naprężenia, równe ciśnieniu górotworu.
W zależności od:
• celu w j akim wykonywany j est zabieg uszczelniania,
• warunków geologicznych,
• parametrów techniczno-technologicznych panujących w otworze stoso
w ane są różne m etody cem entow ania (rys. 7.36 - 7.40)
Zróżnicowanie metod wynika przede wszystkim z:
• wysokości wytłocżenia zaczynu poza kolumnę rur,
• średnicy otworu oraz kolumn rur okładzinowych,
• warunków geologiczno-złożowych (ciśnienie szczelinowania, stabil
ność, porowatość, własności kolektorskie złoża itp..
Właściwości technologicznych zaczynu uszczelniającego.
W zależności od długości kolumny rur okładzinowych wyróżnić można
następujące przypadki technologiczne:
• rury zapuszczone są jako kolumny pełne od powierzchni do głębokości
H,
• rury zapuszczone są jako kolumny tracone od głębokości H, do głębo
kości H.
Rys. 7.36. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych [rys. własny]

C E M E N T O W A N IE JEDN O STO PN IO W F.
?. nrawvm obiegiem Z lewym uliiręlrm Przez przewód

wiertniczy
Zaczyn wtłaczany jest

/1Л', JL.[
do kolumny rur
pr/wZ wifdM n 'r ' \ ,i do
okładzinowych.,
a następnie wytłaczany
1ІГ7,л"7гп|
za pomocą przybitki
przez but cementacyjny
do przestrzeni
pierścieniowej otworu
wiertniczego
Rys. 7.37. Metody cementowania jednostopniowego kolumn rur okładzinowych

[rys. własny]
Rys. 7.38. Metody cementowania jednostopniowego kolumn rur

okładzinowych z prawym obiegiem [rys. własny]
Rys. 7.39. Cementowanie jednostopniowe przez przewód wiertniczy

[rys. własny]
iiw<v< Inl nm
wykonanie
gruntów i kal z cementowanie
korków
cemcntocyjnych W l k l i n i M ІПІСІП doszczelniające
lnłfkcll nfm irnw el
do odchylania
otworów
wtłaczanie
niskociśnieniowe
do likwidacji
horyzontów wtłaczanie
wysokociśnienio
do likwidacji
otworów
z zastosowaniem
do likwidacji ucieczek uszczelniaczy
i zaników płuczek (pakerów)
wferiniczych
wykonywanie mostów
technologicznych
(dla oparcia „nogi
próbnika”)
Rys. 7.40.Specjalne metody cementowania kolumn rur okładzinowych

w otworach wiertniczych [rys. własny]
7.13. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych ___ 805
7.13.1. Cementowanie jednostopniowe dwuklockowe

Proces cementowania kolumny rur okładzinowych w otworach geologiczno-po
szukiwawczych odbywa się zwykle jako dwuklockowy. Podczas tego zabiegu
używana jest głowica cementacyjna dwuklockowa, w której zamontowany jest
klocek dolny (z pękającą membraną) i klocek górny (pełny). Klocek doby jest
uwalniany zaraz przed zatłaczaniem zaczynu uszczelniającego i pozwala roz
dzielić ciecz przemywającą lub buforową od zaczynu uszczelniającego. Moment
dojścia dolnego klocka na dnie otworu do zaworu zwrotnego sygnalizowany jest
chwilowym wzrostem ciśnienia na pompach tłoczących. Wzrost ciśnienia powo
duje pęknięcie membrany w dolnym klocku. Jest to sygnał dla operatora agregatu
cementacyjnego, że rozpoczęło się przetłaczanie cementu przez zawór zwrotny
i przestrzeń pierścieniową otworu.
Górny klocek cementacyjny uwalniany jest po zatłoczeniu obliczonej ob
jętości zaczynu uszczelniającego i rozdziela on zaczyn uszczelniający od płuczki
przybitki. Klocek ten po dojściu na dno otworu do zaworu zwrotnego powoduje
wzrost ciśnienia na agregacie cementacyjnym i uniemożliwia dalsze przetłaczanie
zaczynu uszczelniającego.
Podczas cementowania jednostopniowego dwuklockowego (rys. 7.41) moż
na stosować ciecz buforową lub nie.
Cementowanie jednostopniowe z zastosowaniem dwóch klocków cementa-
cyjnych składa się z następujących etapów [7,13,14,15,16,20,22,24,26,29]:
• zatłaczanie cieczy buforowej (cieczy przemywającej) ,
■ wprowadzenie do kolumny rur dolnego klocka,
• opcjonalnie zatłoczenie cieczy buforowej
• zatłoczenie zaczynu cementowego (mogą być różne receptury zaczynu),
• zwolnienie z głowicy drugiego górnego klocka I
• wtłoczenie przybitki,
• dojście górnego klocka do dolnego —»■wzrost ciśnienia —> koniec za
biegu.
Rys. 7.41. Przebieg cementowania kolumny rur okładzinowych metodą jednostopniową

dwuklockową z wykorzystaniem cieczy przemywającej [rys. własny]
Na rys. 7.41 przedstawiono etapy procesu cementowania jednostopniowe-

go dwuklockowego bez stosowania cieczy buforowej, natomiast na rys.7.42 i 7.43
- z zastosowaniem cieczy przemywającej i buforowejbuforowej.
Rys. 42. Przebieg cementowania kolumny rur okładzinowych metodą

jednostopniową dwuklockową z wykorzystaniem równocześnie
cieczy przemywającej i cieczy buforowej [rys. własny]
płuczka
cyrkulacja zatłaczanie wytłaczanie wytłaczanie koniec

płuczki cieczy cementowania
przemywającej
i zaczynu
Rys. 7.43. Przebieg cementowania kolumny rur okładzinowych metodą jednostopniową

dwuklockową z wykorzystaniem cieczy przemywającej (wyprzedzającej) i cieczy buforowej
[rys. własny]
7 . 1 3 . Metody cementowania kolumn rur okładzinowych ______ ____________________
7.13.2. Cementowanie wielostopniowe

Cementowanie wielostopniowe stosuje się, gdy [7,13,14,15,22,35]:
• w dowolnym odcinku otworu lub ponad interesującym nas poziomem
znajdują się skały w których możliwa jest ucieczka zaczynu,
• nie istnieje potrzeba wypełniania zaczynem przestrzeni pierścieniowej
na całej długości otworu 1-go stopnia,
• izolowane poziomy produktywne lub inne są od siebie odległe,
• niezbędne jest uzyskanie przepływu burzliwego a nie dysponujemy
agregatem o dostatecznej mocy,
• czas trwania zabiegu byłby zbyt długi w stosunku do możliwości tech
niczno - technologicznych (agregat, typ zaczynu),
• istnieje niebezpieczeństwo poza rurowych przepływów gazu po cemen
towaniu.
Istnieją trzy typowe wielostopniowe technologie cementowania:
• zwykłe cementowanie dwustopniowe, gdzie każdy stopień stanowi od
dzielny zabieg;
• dwa stopnie cementowania przebiegają jednocześnie jako zabieg ciągły;
• trójstopniowe cementowanie, gdzie każdy stopień jest wykonywany
jako oddzielny zabieg.
Cementowanie
wielostopniowe
Rys. 7.44. Metody wielostopniowego cementowania kolumn rur okładzinowych [rys. własny]
Zabieg cementowania wielostopniowego jest znacznie bardziej złożony

niż cementowanie jednostopniowe. W skład uzbrojenia technicznego kolumny
rur okładzinowych, oprócz konwencjonalnych elementów stosowanych podczas
cementowania jednostopniowego wchodzą mufa stopniowego cementowania za
puszczane na ściśle określone głębokości. Istnieje wiele rodzajów odmian kon
strukcyjnych m uf stopniowego cementowania.
Podstawowe uzbrojenie techniczne kolumny rur okładzinowych podczas
zwykłego dwustopniowego cementowania składa się (rys. 7.45):
• mufy stopniowego cementowania - kawałek rury z nagwintowanymi
końcami czop x m. z otworami, które można otwierać lub zamykać za
pomocą przesuwnej tulei przy użyciu ciśnienia (bombki cementacyjnej,
klocka cementacyjnego),
• gumowej płyty uszczelniającej: zlokalizowanej w górnej części zaworu
zwrotnego, jako jego element uszczelniający,
• klocka pierwszego stopnia - służącego dla odizolowania zaczynu ce
mentowego od przybitki, wskazuje on moment zakończenia wtłaczania,
• bombki otwierającej: wrzuca się ją po pierwszym stopniu, opada ona
grawitacyjnie, osadza się w pierścieniu oporowym mufy stopniowego
cementowania. Wywarcie ciśnienia przesuwa tuleje w dół i otwiera
otwory przepływowe,
• klocka zamykającego: służącego do zamykania mufy.
ГІ Klocek
[* zamykający
J __ Ootung
I Pl°0
jj Tuleja
, Otwory * zamykająca
p-*ęJ otwarte .CJosrng
Sietwo
\ports
Cbsed
Otwory
i| zamknięte
■Operong
Sleewc
Tuleja
otwierająca
Zapuszczanie do otworu
Runmng In
Otwory cyrkulacyjne zamknięte Otwory cyrkulacyjne otwarte Otwory cyrkulacyjne zamknięte
Rys. 7.45. Działanie klasycznej mufy cementacyjnej podczas

dwustopniowego cementowania [22,23]
7 13. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych 809
W celu wykonania zabiegu cementowania dwustopniowego, produkuje

się klocki cementacyjne różnych konstrukcji. Wykonuje się je w wariancie (rys
7.46):
dosuwnym (klockowym),
lubз
wrzutowym - bombkowym [22,23]
klocek cementacyjny
górny zamykający
otwory przepływowe w
mufie
klocek cementacyjny typu

bombkowego otwierający
otwory przepływowe w mufie
cementacyjnej
klocek cementacyjny
górny pierwszego stopnia
cementowania
klocek cementacyjny górny

zamykający otwory
p/ 2£jpływowe w mufie
klocek cementacyjny
dolny otwierający otwory
przepływowe w mufie
f t — pierścień oporowy dla klocka

dolnego
Rys. 7.46. Warianty cementowani dwustopniowego kolumn rur okładzinowych [22]

Przebieg procesu cementowania dwustopniowego jest następujący (rys

7.47 i 7.48):
• zatłoczenie cieczy przemywającej I stopnia,
• zatłoczenie cieczy buforowej I stopnia,
• puszczenie klocka dolnego I stopnia,
• zatłoczenie zaczynu uszczelniającego I stopnia,
• puszczenie klocka cementacyjnego górnego I stopnia,
• zatłoczenie cieczy przybitki I stopnia,
• dojście górnego klocka do zaworu zwrotnego,
• wrzucenie bomby otwierającej mufę cementacyjną,
• zatłoczenie zaczynu uszczelniającego П stopnia,
• puszczenie klocka górnego II stopnia,
• zatłoczenie cieczy przybitki II stopnia,
• zamknięcie okna mufy górnym klockiem II stopnia.
S ta g e
C o lla r
C e m e n lin g
B asket
R ubber
S e a l- O ff
P la le
F lo a t
C o lla r
F irs t-S ta g e
P łu g
Rys. 7.47. Przebieg cementowania dwustopniowego [22]

7 13. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych 811
Gdy cementowanie II stopienia wykonuje się dopiero po związaniu I por

cji zaczynu uszczelniającego (wg metody z przerwą)wrzuca się bombę i tłoczy
wyłącznie płuczkę przypitkę aż do czasu wytłoczenia pozostałości z przestrzeni
pierścieniowej po cemnetowaniu I stopnia. Następnie po związaniu I porcji przy
stępuję się do zacementowania górnej części otworu.
Rys. 7.48. Etapy cementowania dwustopniowego bez cieczy buforowej

w drugim stopniu cementowania [rys. własny]
7.13.3. Cementowanie kolumn traconych

Rury tracone (linery) są to zazwyczaj standardowe rury okładzinowe, które nie
sięgają do wierzchu, lecz są zawieszone w poprzedniej kolumnie rur. A zatem ko
lumna rur traconychstosowana jest dla izolowania odcinka otworu wiertniczego
od HKdo uprzednio zapuszczanej kolumny powiększona (wydłużona ) o zakładkę
wynoszącą od 50 do 300 m.
Rury tracone można sklasyfikować następująco [21,22,23, 24, 35]:
• rury tracone wydobywcze,
• rury tracone wiertnicze lub techniczne,
• rury tracone kombinowane.
Kolumny rur traconych mogą być stosowanew celu:

• zmniejszenia kosztów orurowania otworu,
• izolacji stref ucieczek płuczki, wód chemicznie aktywnych, obwałów,
zaciskanie otworu,
• opróbowania poziomów perspektywicznych,
• wyeliminowania sytuacji gdy czas zapuszczania rur pełnych mógł wpły
nąć na nie doprowadzenie kolumny do planowanej głębokości H,
• skrócenia czasu cementowania kolumn rur okładzinowych a zwłaszcza
w głębokich otworach (wysoka temperatura, ciśnienie),
• ze względów techniczno-ekonomicznych:
- oszczędność sprzętu (rur okładzinowych i płuczkowych),
- oszczędność mocy hydraulicznej,
- zmniejszenie niebezpieczeństwa przechwycenia przewodu.
U góry kolumny rur traconych instaluje montuje się ich wieszak (rys. 7.49)
na którym osadza się je po zapuszczeniu na odpowiednią głębokość. Wieszak rur
traconych wyposażony jest w kliny, których ostrza wcinają się w rury okładzi
nowe i w ten sposób spełniają rolę kotwicy. Wieszak rur pozostaje w otworze na
stałe z chwilą zacementowania kolumny rur traconych.
Rys. 7.49. Uzbrojenie techniczne kolumny traconej (linera) [22,23,35]
Kolumnę rur traconych zapuszcza sie do otworu na rurach płuczkowych na

specjalnym elemencie zapinającym, który wraz z rurami płuczkowymi wyciąga
się z otworu po podwieszeniu kolumny rur traconych i jej zacementowaniu.Spe

cjalny element (narzędzie) zapinająco cementacyjny ma za zadanie:
• uszczelnienie przestrzeni pomiędzy rurami płuczkowymi a kolumną rur
traconych,
• umożliwienie cyrkulacji cieczy wiertniczych wtłaczanych do rur płucz
kowych poprzez kolumnę rur traconych i but rurowy do przestrzeni
poza rurowej,
• utrzymania w stanie zawieszenia kolumny rur traconych podczas jej za
puszczania do otworu,
• spełnienia funkcji pomieszczenia dla klocka cementacyjnego, przymo
cowanego za pomocą sworzni. Po zwolnieniu klocka cementacyjnego
w rurach płuczkowych i dojściu go do klocka zgarniającego wywiera
się ciśnienie pod wpływem, którego ulegają ścięciu sztyfty mocujące
klocek zgarniający.
• umożliwienie przepływu cieczy wyprzedzającej (buforowej), płuczki
wiertniczej, zaczynu uszczelniającego, przybitki przez środkowy otwór.
Gdy rury tracone zostaną zapuszczone do otworu, to przed ich podwiesze
niem wykonuje się operację płukania otworu przy użyciu pomp płuczkowych, co
ma na celu wyrównanie parametrów technologicznych płuczki wiertniczej oraz
stwierdzenie czy istnieje cyrkulacja płuczki w układzie systemu cementacyjne
go (głowica cementacyjna, wnętrze kolumny rur traconych oraz przestrzeń pier
ścieniowa poza kolumną rur traconych). W otworach głębokich stosuje się zawór
obejściowy, który umożliwia wstępne krążenie płuczki w otworze nad kolumną
rur traconych.
Na rys. 7.50 przedstawionotok postępowania podczas cementowania ko
lumny rur traconych.
7.13.4. Cementowanie manszetowe

Cementowanie manszetowe stosuje się najczęściej w warstwach produktywnych
o niskich lub anomalnie niskich ciśnieniach złożowych (rys. 51).
Metodę tę realizuje się następująco [14,22]:
• przewierca się horyzont produktywny aż do spągu,
• zapuszcza się kolumnę rur okładzinowych, której dolna część naprze
ciwko horyzontu produktywnego jest perforowanai stanowi filtr dla
przepływu ropy lud gazu do odwiertu
• w części przejściowej od części perforowanej do rur pełnych, na wy
sokości stropu horyzontu produktywnego umieszcza się wewnątrz rur
pierścień z zaworem zwrotnym zamykanym od góry.
• na wysokości około 300 mm ponad zaworem przewierca trzy rzędy
otworów o średnicy 30 mm dla wypływu zaczynu uszczelniającego
poza kolumnę rur okładzinowych.
w celu zapobieżenia opadnięciu zaczynu uszczelniającego poza kolum

nę rur okładzinowych, przymocowuje się na zewnętrznej części rury
okładzinowej manszet cementacyjny,
wtłaczanie wytłaczanie koniec wytłaczania wypłukiwanie nadmiaru

zaczynu zaczynu z nad linera
fi
Rys. 7.50. Etapy cementowania kolumny traconej (linera) [22,23]
manszet
cementacyjny
nasadka
utrzymująca
manszet
zawór zwrotny
pierścień oporowy
Rys. 7.51. Uzbrojenie techniczne kolumny rur okładzinowych

podczas cementowania manszetowego [14]
7.13. Metody cementowania kolumn rur okładzinowych __________ ______ _________
7.13.5. Cementowanie doszczelniające (cementownie pod

ciśnieniem, docementowywanie)
Cementowanie doszczelniające pod ciśnieniem jest stosowane jako metoda wtór
na i polega na wtłoczeniu pod ciśnieniem określonej objętości zaczynu przez
[1,14, 22,23,35]:
• otwory perforacyjne,
lub
• nieszczelności w rurach okładzinowych (zwykle jest to nie duża obję
tość zaczynu),
■ szczeliny w górotworze lub nieszczelności występujące w istniejącym
stwardniałym zaczynie.
Cementowanie pod ciśnieniem ma wiele zastosowań zarówno w czasie:
• wierceniu otworów naftowych i gazowych,
• dowiercaniu,
• pracach rekonstrukcyjnych w odwiertach,
• udostępniania horyzontów produktywnych
Do najważniejszych zaliczamy:
• poprawę nieudanego zabiegu cementowania (rys. 7.52),
• zamknięcie warstw wodonośnych nad i pod horyzontem produktywnym,
• likwidację nieszczelności rur spowodowaną korozją lub uszkodzeniem,
• likwidacj ę nieproduktywnego lub szczerpanego horyzontu produktywnego,
• likwidację stref chłonnych górotworu a zwłaszcza stref ucieczek płuczki,
• ochronę przed migracją płynów złożowych do eksploatowanego hory
zontu ropo- i gazo-nośnego.
Wtłaczanie zaczynu uszczelniającego odbywa się przez otwory perforacyj
ne w rurach okładzinowych.
Istnieją dwa podstawowe sposoby wykonywania cementowania doszczel
niającego:
• wtłaczanie niskociśnieniowe (ciśnienie denne w czasie zabiegu jest niż
sze od ciśnienia szczelinowego);
• wtłaczanie wysokociśnieniowe (ciśnienie denne przewyższa ciśnienie
szczelinowania skały).
Każdy z w/w zabiegów można podzielić:
• ze względu na technikę wykonania:
- bez użycia pakerów,
- z zastosowaniem pakerów (uszczelniaczy),
• ze względu na metody tłoczenia zaczynu:
- wtłaczanie ciągłe,
- wtłaczanie okresowe.
stwardniały zaczyn stwardniały zaczyn

i t c 7 r T o ln i a i a r v uszczelniający
ściana otworu
wiertniczego wiertniczego
Rys. 7.52. Doszczelnienie pierwitnego nieskutecznego cementowania [22]
Doszczelnianie bez uszczelniacza stosuje się zwykle w warstwach o małym

ciśnieniu złożowym.
Zabieg ten polega na [22,23] (rys. 7,53):
• doprowadzeniu zaczynu do miejsc uszczelniania,
• podciągnięciu przewodu wiertniczego ponad uszczelniony odcinek,
• zamknięciu głowicy przeciwwybuchowej i wytworzeniu ciśnienia w
celu wtłoczenia zaczynu do uszczelnionych warstw skalnych lub złoża,
• wypłukaniu nadmiaru zaczynu z przewodu i rur okładzinowych przez
wytworzenie odwrotnej cyrkulacji płuczki.
Doszczelnianie pod ciśnieniem z zastosowaniem uszczelniaczy (pakerów)
Przy użyciu uszczelniaczy można wywierać o wiele wyższe ciśnienie cemento
wania, uszczelniacz bowiem odizolowuje strefę cementowania od kolumny rur.
System zaworów umożliwia doprowadzenie zaczynu bezpośrednio do tej strefy
i natychmiastowe jego wtłaczanie.
Zabieg taki przebiega w kilku etapach (rys. 7.54) [22,23]:
• pr2ygotowanie otworu - polega na przepłukaniu otworu w celu usunię
cia zanieczyszczeń,
• szczelinowanie - rozpoczyna się przy małej wydajności agregatu,
w czasie szczelinowania ciśnienie powinno się zwiększać do pewnej
wielkości a potem gwałtownie się zmniejszyć,
• wtłaczanie zaczynu na dno otworu.
■ tłoczenie zaczynu do złoża.
Wtłaczanie zaczynu Wtłaczanie Lewy obteg

w ilrefę perforacji pat ciśnieniem płuczki (przybitka)
Rys. 7.53. Doszczelnianie kolumny rur okładzinowych bez użycia pakera

przy niskim ciśnieniu zatłaczania [22,23]
otwory
perforacyjne
Rys. 7.54. Doszczelnianie kolumny rur okładzinowych pod ciśnieniem [22,23]

818 _ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
D o sz c z e ln ia n ie kolumny ru r okładzinowych przy pomocy pakerów odpinal-

nych
Pakeiy zapinane mechanicznie
W technologiach doszczelniania kolumn rur okładzinowych pod ciśnie
niem można stosować się dwa rodzaje pakerów (uszczelniaczy mechanicznych):
• Zwiercalne.
• Odpinalne (rys. 7.55).
_ Pierścień
pomiarowy
Szczęki
- działające
w dół
Element
uszczelni -
ający
Otwór
obejściowy
Wypusty
oporowe
Rys. 7.55. Paker odpinalny a) Paker typu obciążeniowego z jednym kompletem szczęk
kotwicznych b) Paker cementacyjny wyciągalny z zaworami obejściowymi [22,35]
Zwiercalne - są przymocowane trwale do kolumny rur okładzinowych, po

ich zapięciu. Wykonuje się je z żeliwa lub stopu magnezowego. Są wyposażone
7.14. Obliczanie jednostopniowego cementowania 819
w zawory zwrotne: grzybkowe i dwukierunkowe. Mogą być zapinane w otworze

przy zastosowaniu przewodu wiertniczego, rur wydobywczych.
Odpinalne - można zapinać i odpinać wielokrotnie, nawet w trakcie jednej
operacji zapuszczania przewodu. Zapinanie i odpinanie przeprowadza się:
• hydraulicznie,
• mechanicznie,
• w wyniku kombinacji obu tych metod.
Pakery tego typu mogą mieć różnego rodzaju konstrukcje [22, 23, 35].
• zapinane w rurach okładzinowych przez:
— wywarcie na paker nacisku osiowego
lub
— napięcia przewodu wiertniczego,
• paker z zaworem obejściowym pozwalającym na uzyskanie obiegu pły
nu w czasie zapuszczania i jego zapinania.
Zawór obejściowy pozwala, bez stosowania nadmiernego ciśnienia na
oczyszczenie zestawu zatłaczającego i wypłukaniu nadmiaru zaczynu. Zabezpie
cza przed powstawaniem efektu tłokowania podczas zapuszczania i wyciągania
zestawu cementacyjnego.
7.14. Obliczanie jednostopniowego cementowania

Do podstawowych czynników wpływających na skuteczność cementowania ko
lumn rur okładzinowych w otworach wiertniczychmożna zaliczyć [1, 6, 12, 14,
22,31,32,35]:
a. stan techniczny otworu,
b. rodzaj zaczynu uszczelniającego,
c. stopień wyparcia płuczki wiertniczej z przestrzeni pierścieniowej otworu:
• charakter przepływ cieczy:
- burzliwy (turbulentny),
- tłokowy (sublaminamy, korkowy, strukturalny),
- laminamy,
• stopień centryczności kolumny rur w otworze,
• sposób uzbrojenia technicznego kolumny,
• poruszanie (obracanie) kolumną rur podczas zabiegu,
d. rodzaj cieczy buforowej,
e. metoda uszczelniania,
• charakter przepływu cieczy.
Obecnie przy cementowaniu kolumn rur okładzinowych dąży się do stoso
wania dwóch skrajnych rodzajów przepływu zaczynu uszczelniającego w prze
strzeni pierścieniowej:
• burzliwego (turbulentnego),
• tłokowego (sublaminamy, strukturalny).
Podstawą do projektowania przepływu burzliwego zaczynu jest znajomość:
• warunków geologiczno - technologicznych otworu,
• parametrów technologicznych (zwłaszcza Teologicznych) cieczybio-
rących udział w procesie cementowania (płuczka, ciecz buforowa, za
czyn, przybitka).
Przy przepływie burzliwym, zaczyn powinien charakteryzować się:
• dużą zdolnością zwilżania,
• krótkim okresem wiązania,
• małą filtracją,
• dużą wytrzymałością i przyczepnością.
Jeżeli zaczyn nie może spełnić powyższych wymagań, stosuje się zazwy
czaj dwa rodzaje zaczynów:
• wyprzedzający (spełnia rolę cieczy buforowej),
• zasadniczy.
Na skuteczność cementowania ma również wpływ czas trwania styku (czas
kontaktu) zaczynu będącego w przepływie burzliwym ze ścianą otworu i rurami
okładzinowymi. Czas ten powinien być dłuższym od 10 min.
Na stopień wyparcia płuczki z przestrzeni pierścieniowej otworu wiertni
czego maja wpływ następujace czynniki:
• charakter przepływu cieczy,
• czas trwania (min) styku zaczynu ze ścianą otworu określa zależność:
V
[mm] (7.4)
Q
gdzie: Vzc- objętość zaczynu będącego w przepływie burzliwym, wytłacza
nego ponad najwyżej występujący (górny) poziom perspekty
wiczny; [m3],
Q — średni strumień objętości tłoczenia zaczynu w przestrzeni pier
ścieniowej otworu ponad górnym uszczelnieniem poziomem
perspektywicznym; [m3 /min].
• Długi czas trwania styku powoduje dokładniejsze usuwanie płuczki, a szcze
gólnie jej przyściennej warstwy.
Charakter przepływu zaczynu w przestrzeni pierścieniowej określa zależ
ność:
( 7 .5)
7.14. Obliczanie jednostopniowego cementowania ____ 821
gdzie: f - ekwiwalentny czas wytłaczania; [s],

V - objętość przestrzeni pierścieniowej; [m3],
Q —strumień objętości tłoczenia zaczynu; [m3/s].
Współczynnik "EFF' równy jest f do czasu aż ciecz wiertnicza druga uka
że się po raz pierwszy w wylocie przestrzeni pierścieniowej. Określa się to jako
czas „przedarcia się” (tb). Na końcu wytłaczania współczynnik "EFF' asympto
tycznie zbliża się do stałej wartości, która może być mniejsza od 1, wskazuje na
to, że przestrzeń pierścieniowa zawiera ciągle ciecz nr 1. Koncepcja współczyn
nik "EFF' może być myląca, a zwłaszcza przy dużej ekscentryczności kolumny
w otworze.
Przy określaniu prędkości krytycznej (strumienia objętości tłoczenia za
czynu), przy którym rozpoczyna się przepływ burzliwy zaczynu w przestrzeni
pierścieniowej należy uwzględniać:
• skuteczność wypierania płuczki z przestrzeni pierścieniowej,
• możliwość regulowania parametrów Teologicznych płuczki i zaczynu,
• czas kontaktu zaczynu ze ścianą otworu i rurami,
• wielkość strat ciśnienia na pokonanie oporów przepływu w kolumnie
rur i przestrzeni pierścieniowej w czasie cementowania,
• wielkość ciśnień oddziałujących na przewiercony górotwór,
• moc hydrauliczną potrzebną do zrealizowania wymaganego przepływu
zaczynu w przestrzeni pierścieniowej otworu,
- minimalny wymagany strumień objętości tłoczenia zaczynu przez
pompy agregatów cementacyjnych w celu zapewnienia przepływu
burzliwego w przestrzeni,pierścieniowej otworu wiertniczego okre
śla zależność:
fib-min = K ■F p p [m3/s] (7-6)
gdzie: Уь. -krytycznaprędkość przepływu zaczynu konieczna do uzyskania
przepływu burzliwego; [m/s],
Fpp - powierzchnia przekroju poprzecznego przestrzeni pierścienio
wej w otworze wiertniczym; [m2].
7.14.1. Algorytm cementowania kolumn rur

okładzinowych
Algorytm cementowania kolumn rur okładzinowych zakłada obliczenie i ustale
nia kolejno (rys. 7.53) [13,14,16,20,26,29]:
• Objętości cieczy przemywającej lub/i cieczy buforowej,
• Objętości zaczynu uszczelniającego,
• Masy suchego cementu (spoiwa hydraulicznego) do sporządzenia lm 3
zaczynu,
• Gęstości (ciężar właściwy) zaczynu uszczelniającego,
• Masy suchego cementu (spoiwa hydraulicznego) do sporządzenia za

czynu o obliczonej objętości
• Masy suchych dodatków i domieszek wchodzących w skład receptury
(w stosunku do masy suchego cementu) - BWOC,
• Masy cieczy zarobowej (woda wodociągowa, solanka) do sporządzenia
zaczynu o obliczonej objętości
• Masy domieszek wchodzących w skład receptury (w stosunku do masy
wody zarobowej) —BWOW,
• Objętości przybitki do wytłoczenia zaczynu poza kolumnę rur okładzi
nowych,
• Wymaganego strumienia obj ętości tłoczenia (Q) pomp agregatu uszczel
niaj ącego,
• Maksymalnego końcowego ciśnienie w głowicy cementacyjnej:
— wynikającego z różnicy ciśnień hydrostatycznych,
- potrzebnego na pokonanie oporów przepływu,
• Wyboru pompy cementacyjnej agregatu (Q, P),
• Liczby agregatów cementacyjnych.
• Sumarycznego czasu uszczelniania kolumny rur,
• Obliczenie dopuszczalnego czasu cementowania kolumny rur okładzi
nowych ze względu na czas przetłaczalności zaczynu.
• Zaakceptowanie receptury zaczynu uszczelniającego ze względu na
przyjętą technologie cementowania kolumny rur okładzinowych.
• Obliczenie wytrzymałości osprzętu cementacyjnego ze względu na do
puszczalne ciśnienie wewnętrzne armatury stosowanej przy uszczelnianiu
Objaśnienia i oznaczenia
a - iloraz masy7 -tego składnika (dodatku) w stanie suchym i całkowitej masy
suchej mieszaniny
b —współczynnik bezpieczeństwa ze względu na wytrzymałość mechaniczną
napowierzchniowego osprzętu cementacyjnego Ьє ( 1,44-1,6),
bi - iloraz masy i - tego składnika (domieszki) w stanie suchym dodawanego
w roztworze wodnym i masy wody zarobowej
bt - współczynnik błędu pomiaru kawemomierzem, bk e (1,0 1-і-1,03),
В —współczynnik korekcyjny В є (1,05-5-1,1),
De - średnica zastępcza (ekwiwalentna) otworu wiertniczego, [m].
Średnica ta może być obliczona w następujący sposób: dla przestrzeni
pierścieniowej otworu wiertniczego De = D a- Dz ,
firma Dowell Schlumberger zaleca, aby średnicę ekwiwalentną określać
w zależności od wartości ilorazu Dz/D0:
d laD JD 0> 0,4; Dz = 0,8165(£)0- D Z), [m]
D0 —średnica otworu wiertniczego, [m],
Dos - średnia ważona średnica cementowanej kolumny rur okładzinowych, [m],
Dw - wewnętrzna średnica cementowanej kolumny rur okładzinowych, [m],
7.14. Obliczanie jednostopniowego cementowania______________________________ 323
Ц „ - wewnętrzna średnica poszczególnych sekcji cementowanej kolumny rur

okładzinowych, [m],
Ц - średnia ważona wewnętrzna średnica cementowanej kolunmy rur okładzi
nowych, [m],
ц - średnia ważona wewnętrzna średnica poprzedniej kolumny rur okładzi
nowych, [m],
Dz - zewnętrzna średnica cementowanej kolumny rur okładzinowych, [m],
F - powierzchnia przekroju poprzecznego przestrzeni pierścieniowej otworu
wiertniczego [m2],
Gszi - gradient ciśnienia szczelinowania na i - tej głębokości [Pa/m],
hb - wysokość słupa cieczy przemywającej (wyprzedzającej) w przestrzeni
pierścieniowej otworu wiertniczego, [m], (należy przyjąć),
hcp - wysokość słupa cieczy buforowej w przestrzeni pierścieniowej otworu
wiertniczego, m, (należy przyjąć),
h, - długość sekcji rur okładzinowych o jednakowej grubości ścianki, [m],
k - współczynnik powiększenia średnicy (skawemowania) otworu
k є ( 1,1-1,3),
/ - wysokość korka cementowego wewnątrz cementowanej kolumny rur okła
dzinowych, [m], (należy przyjąć),
Ln - długość odcinka otworu wiertniczego od buta cementowanej kolumny rur
do buta poprzedniej kolumny rur, [m], Xn = Lr —Lp
Lp - głębokość zapuszczenia poprzedniej kolumny rur okładzinowych, m,
L0 - głębokość otworu wiertniczego, [m],
Lr - głębokość zapuszczenia cementowanej kolumny rur okładzinowych, [m],
LSzi ~ głębokość występowania poziomu skał podatnych na szczelinowanie, [m],
Lzc - wysokość wytłoczenia zaczynu cementowego w przestrzeni pierścienio
wej powyżej buta, [m],
L - wysokość zaczynu cementowego w poprzedniej kolumnie rur okładzino
wych, [m],
mmc - masy suchych dodatków i domieszek wchodzących w skład receptury
(w stosunku do masy suchego cementu) - BWOC,
mmw - masy domieszek wchodzących w skład receptury (w stosunku do masy
wody zarobowej) - BWOW,
Mc - masa suchego cementu potrzebna do sporządzenia obliczonej ilości za
czynu, [kg],
Mwl - masa cieczy zarobowej potrzebna do sporządzenia obliczonej objętości
zaczynu cementowego, [kg],
nac - liczba agregatów cementacyjnych, [-],
Pd - dopuszczalne ciśnienie cementowania przy którym może pracować osprzęt
cementacyjny, [Pa],
Pb - ciśnienie potrzebne do pokonania hydraulicznych oporów przepływu wy
stępujących przy przetłaczaniu płuczki wiertniczej, cieczy buforowej i za
czynu cementowego, [Pa],
Phr - ciśnienie potrzebne do pokonania oporów przepływu cieczy wiertniczych

wewnątrz cementowej kolumny rur, P a],
Phmr - ciśnienie potrzebne do pokonania oporów przepływu cieczy wiertniczych
w przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego, [Pa],
Р шах —maksymalne ciśnienie końcowe po wtłoczeniu zaczynu cementowego
poza kolumnę rur okładzinowych (ciśnienie głowicowe), [Pa],
P rc - ciśnienie potrzebne do pokonania różnicy ciężarów właściwych zaczy
nu cementowego i płuczki wiertniczej poza cementowaną kolumną rur
okładzinowych i wewnątrz tej kolumny, [Pa],
Pî - ciśnienie szczelinowania skał górotworu na określonej głębokości, [Pa],
P; — dopuszczalne ciśnienie powierzchniowego osprzętu stosowanego przy
uszczelnianiu kolumn rur okładzinowych (ze względów konstrukcyj
nych), [Pa],
Pz - ciśnienie złożowe na dnie otworu wiertniczego, [Pa],
r, —współczynnik uwzględniający straty cementu w transporcie, tzw. rozkurz,
r, є (1 ,0 0 * 1 ,0 5 ),
rw —współczynnik uwzględniający straty cieczy zarobowej z powodu rozlewa
nia się, r, є (1,00-7-1,03), [-]
Mc —masa suchego cementu potrzebna do sporządzenia obliczonej ilości za
czynu, [kg],
Mw2 —masa cieczy zarobowej potrzebna do sporządzenia obliczonej objętości
zaczynu cementowego, [kg],
nac —liczba agregatów cementacyjnych, [-],
Pd —dopuszczalne ciśnienie cementowania przy którym może pracować osprzęt
cementacyjny, [Pa],
Ph - ciśnienie potrzebne do pokonania hydraulicznych oporów przepływu wy
stępujących przy przetłaczaniu płuczki wiertniczej, cieczy buforowej
i zaczynu cementowego, [Pa],
Phr —ciśnienie potrzebne do pokonania oporów przepływu cieczy wiertniczych
wewnątrz cementowej kolumny rur, [Pa],
Phmr - ciśnienie potrzebne do pokonania oporów przepływu cieczy wiertniczych
w przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego, [Pa],
Pmm —maksymalne ciśnienie końcowe po wtłoczeniu zaczynu cementowego poza
kolumnę rur okładzinowych (ciśnienie głowicowe), [Pa],
Prc —ciśnienie potrzebne do pokonania różnicy ciężarów właściwych zaczy
nu cementowego i płuczki wiertniczej poza cementowaną kolumną rur
okładzinowych i wewnątrz tej kolumny, [Pa],
Pî - ciśnienie szczelinowania skał górotworu na określonej głębokości, [Pa],
P0 - dopuszczalne ciśnienie powierzchniowego osprzętu stosowanego przy
uszczelnianiu kolumn rur okładzinowych (ze względów konstrukcyj
nych), [Pa],
Рг - ciśnienie złożowe na dnie otworu wiertniczego, [Pa],
7.14. Obliczanie jednostopniowego cementowania 825
r - współczynnik uwzględniający straty cementu w transporcie, tzw rozkurz

rt Є (1,00+1,05),
r - współczynnik uwzględniający straty cieczy zarobowej z powodu rozlewa
nia się, r( є (1,00+1,03), [-]
s - współczynnik uwzględniający ściśliwość płuczki-przybitki,
є (1,03*1,10), [-],
b - współczynnik bezpieczeństwa ze względu na ciśnienie wewnętrzne arma
tury powierzchniowej, b e (1,4+1,6), [-],
T - temperatura dynamiczna w otworze wiertniczym na głębokości buta rur,
[K],
t - całkowity czas cementowania kolumny rur okładzinowych, [s],
tdop - dopuszczalny czas cementowania kolumny rur ze względu na czas począt
ku gęstnienia zaczynu cementowego, [s],
t0 - czas potrzebny na zapuszczenie klocka cementacyjnego, [s], (należy
przyjąć),
tg - czas początku gęstnienia zaczynu cementowego w temperaturze dynamicz
nej otworu wiertniczego, [s], (określić na podstawie badań laboratoryj
nych przy pomocy konsystometru HPHT),
V, - objętość przestrzeni pierścieniowej pomiędzy cementowaną kolumną rur
okładzinowych a ścianą otworu wiertniczego, wg jego nominalnej śred
nicy, [m3],
V2 - objętość przestrzeni pierścieniowej pomiędzy cementowaną kolumną rur
okładzinowych a poprzednią kolumną rur okładzinowych, [m3],
V3 —objętość korka cementowego wewnątrz cementowanej kolumny rur, [m3],
Vb - objętość cieczy buforowej stosowanej do cementowania, [m3],
Кьтт ~ objętość minimalna cieczy buforowej, [m3],
Vcbmax - objętość maksymalna cieczy buforowej, [m3],
Ktsr ~ objętość średnia cieczy buforowej, [m3],
Vwl - objętość cieczy przemywającej (wyprzedzającej) stosowanej do cemen
towania, [m3],
Vpp - objętość płuczki-przybitki potrzebnej do wytłoczenia zaczynu cemento
wego poza cementowaną kolumnę rur okładzinowych, [m3],
Vps - średnia ważona objętość płuczki-przybitki wypełniającej wnętrze cemen
towanej kolumny rur okładzinowych, [m3],
Vpt —objętość przybitki wypełniającej przewody tłoczne od pomp, agregatów
cementacyjnych do głowicy cementacyjnej, [m3],
Vw3 - rezerwowa objętość cieczy zarobowej, m3, (należy przyjąć),
Vw2 - objętość cieczy zarobowej potrzebna do sporządzenia obliczonej obj.
zaczynu cementowego, [m3],
V„c - całkowita objętość cieczy zarobowej, [m3],
V2C —wymagana obj. zaczynu cementowego niezbędna do zacementowania ko
lumny rur okładzinowych, [m3],
w -współczynnik wodno-cementowy (w/c) lub wodno-mieszaninowy, [-], (na

leży przyjąć na podstawie badań laboratoryjnych),
Rys. 7.56. Schemat otworu do obliczania cementowania rur okładzinowych [rys. własny]
_ 827
- prędkość przepływu zaczynu cementowego w przestrzeni pierścienio

wej otworu wiertniczego, [m/s], (należy przyjąć w zależności od rodzaju
przepływu zaczynu w przestrzeni pierścieniowej),
Q - wymagany strumień objętości tłoczenia pomp agregatów cementacyjnych,
zapewniający założoną prędkość przepływu zaczynu cementowego
w przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego, [rn/s],
ч, - strumień objętości (wydajności) tłoczenia pompy jednego agregatu cemen-
tacyjnego na z-tej prędkości, [m3/s],
- masa mieszaniny wiążącej (cementu) potrzebna do sporządzenia 1 m3 za
czynu cementowego, [kg/m3],
- długość г-tego odcinka otworu wiertniczego o zbliżonej średnicy (średniej)
otworu wiertniczego, [m],
fi - kąt odchylenia osi otworu od pionu, [rad].
Ур - ciężar właściwy płuczki wiertniczej, [N/m3],
Ypp - ciężar właściwy płuczki-przybitki, [N/m3],
Уzc - ciężar właściwy zaczynu cementowego, [N/m3],
A - grubość osadu filtracyjnego na ścianie otworu, А є 0,0005-^0,003,
Pb - gęstość cieczy buforowej, [kg/m3],
Pw - gęstość płuczki wiertniczej, [kg/m3],
Pw - gęstość cieczy zarobowej, [kg/m3],
Pzc - gęstość zaczynu cementowego (mieszaniny wiążącej),[kg/m3].
Dane do obliczania cementowania kolumn rur okładzinowych
Zaleca się przygotowywać dane według tab.: 7.8, 7.9, 7.10.
Tabela 7.18. Parametry otworu wiertniczego [oprać.własne]
Dany parametr Lc LP Lr L„ 1
[m]
Tabela 7.19. Parametry otworu i rur okładzinowych
\Nr pomiaru Długość odcinka pomiarowego m] Współczynnik

błędu
1 2 3 4 5 6 i kawemomierza
Parametr 1 2 3 4 i
H
£>„, [m] Zl z2 *3 Z5 *6 Zi Кг ^*3
Ą . [m)]
A,.. N K K h3 K K K k - - - -
A , ,( m ) K P\ K pi Kp3 /V Кр5 K pb K pi - - - -
G„, [Pa/m] z, —
2 z4 Z5 4 z, - - - -
T =[K][°C]; ■P*„ = [Pa] [MPa]; w/c = [-].
828 _____ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
Tabela 7.20.
konsystencji
płynięcia [-]
wiązania [s]
n. Parametr
plastyczna
gęstnienia
Wskaźnik
płynięcia
[Pa-s/m2]
Początek
początku
Lepkość
Granica
Gęstość
charakt.
[kg/m3]
Współ.
[Pa-s]
Czas
[Pa]
W
Rodzaj cieczy n.
P % n’ k' 4 tpw
płuczka wiertnicza % П ' k ’ -

PP Typ p p
ciecz buforowa Pb ПРь ХУЬ V K -

zaczyn cementowy
Ptc Пргс V n ’zc k ’ K. ^\vp
(mieszanina wiążąca) zc
przybitka Ppp Црр Xyp n’ k* - -

pp pp
7.14.2. Obliczanie parametrów jednostopniowego

cementowania kolumny rur okładzinowych
A. Wstępne sprawdzenie możliwości wytłoczenia słupa zaczynu cementowe
go na założoną wysokość L
T -G , - Z -y —600-Z -2 ,8 -1 0 6 1
L_„ = ------------------ p-------------------------- [m] (7.7)
Ггс-Ур
Jeżeli nierówność jest spełniona, należy sprawdzić, czy gradienty szczeli
nowania Gszl pokładów położonych powyżej L są mniejsze niż GszV
W przypadku gdy wartość któregokolwiek z gradientów np. Gsz2, Gsz3 < Gszl,
należy powtórzyć obliczenia przyjmując odpowiednio:
za L A L n ' Lsz2 oraz Lzl ' Lsz2 (L0 Lzc)
lub Lr i L 0 ->• Lsz3 oraz Lzc -> Lsz3 - (L0- Lzc)
Jeżeli którakolwiek z nierówności nie będzie spełniona, należy przeprowa

dzić testowanie, przyjmując, że przy wytłaczaniu zaczynu cementowego będzie
następował przepływ tłokowy.
L0 -Gs.A - L r -Yp- 5 m - L r -\,9 -\Q 6

L < [m] (7.8)
Yzc~Y„
Jeżeli i ta nierówność nie zostanie spełniona, należy zmienić założoną wy

sokość Lzc, ewentualnie (o ile jest to możliwe) yzc, względnie przeprowadzić ce
mentowanie dwustopniowe.
7 .1 4 . Obliczanie jednostopniowego cementowania ______________ ________________829
B. Obliczenie jednostopniowego cementowania kolumn ru r okładzinowych

Obliczenie wymaganej objętości zaczynu cementowego V_c.
K c = ^ + V2+ V 3,[m 2] (7,9)

la)
r , = - ( l £ - Ą zH . [ m3] (7.10)
£) __ ^ 1 ' Д 0. ‘ Z 1 + ' A )2 ' Z2 + + Ą , ’ -Z,-
Z , + Z 2 + . . . + Z;
lb)
^ ( ^ - Ą % [ m 3] (7.12)
1 ^W
P'2- ‘’‘ A * ^wpi ę-j
K * + K * + - + h*
W obliczeniach inżynierskich dopuszcza się przyjęcie do obliczeń średniej
średnicy.
Ą-/; —Ara
lc)
я:
=T «і'/ ’ K J (7.14)
Obliczenie masy suchego cementu, potrzebnego do sporządzenia 1 m 3 za

czynu uszczelniającego (cementowego) - m c
mc = -Pc^ - , [kg] (7.15)

P„, + W’Pc
Obliczenie gęstości zaczynu uszczelniającego (cementowego) -/>
p = + ^ [kg /m3] (7 Л 6 )
pw+ w - p c
Obliczenie masy suchej mieszaniny spoiwa hydraulicznego (cementu)

wchodzącej w skład receptury zaczynu potrzebnego do uszczelnienia kolumny
rur okładzinowych —M c.
Mc = rx - mc - Vzc, [kg] (7.17)
lub
M c = - ^ - - p zc- V , [kg] (7.18)
1+ w
Obliczenie masy suchych dodatków i domieszek wchodzących w skład re

ceptury (w stosunku do masy suchego cementu) - BWOC,
=- .[kg] (7.19)
У " ° l + w .[ у " K + l
J=lPj l Pi А,, у
Obliczenie całkowitej objętości cieczy zarobowej potrzebnej do zabiegu
cementowania kolumny rur okładzinowych - V .
K = K ^ V w2+ Vw3,[m 3] (7.20)
MW2= r w + w + Mc,[kg] (7.21)
Vw l= ^ , [ m 4 (7.22)
P*
V„3 = 0,25-Vw2, [m3] (7.23)
Obliczenie masy domieszek wchodzących w skład receptury (w stosunku

do masy wody zarobowej) —BWOW,
'> [kg] (7.24)

■w
Obliczanie objętości cieczy buforowej, przemywającej (wyprzedzającej):

• Obliczenie minimalnej objętości cieczy buforowej VCBmin:
3 l +1
-1,57 ■ ’{ p l - D l ) - L n, [m3] (7.25)
D0 Al
D.
Obliczenie maksymalnej objętości cieczy buforowej V С В іл а х *

B -P
/v V 9,80665- cos j3
Vr, { k - D l - D l ) , [ m3] (7.26)
Pp-Pb
W yznaczenie objętości średniej cieczy buforowej V .:

831
V
Y CBśr (7.27)
W praktyce, za objętość cieczy pzemywającej (wyprzedzającej) V przyj

muje się taką objętość płynu, która posiada objętość odpowiadającą wysokości od
100 do 200 m słupa płuczki w przestrzeni pierścieniowej otworu między skałą,
a zewnętrzną powierzchnią kolumny rur okładzinowych.
Objętość tą oblicza się następująco:
(7.28)
Obliczenie objętości przybitki (płuczki wiertniczej) potrzebnej do wytło

czenia zaczynu uszczelniającego do przestrzeni pierścieniowej otworu wiertni
czego - Vpp
Vpp = sp -{Vp +Vpl- V 3), [m3] (7.29)
VPP= [(Vppi + Vpp2 + ...Vpjm) - V3 + Vp!]sp, [m3] (7.30)

gdzie:
(7.31)
lub wzór uproszczony:

(7.32)
A (7.33)
Ą + h 2 + ... + hj
Obliczenie wymaganego strumienia objętości tłoczenia zaczynu uszczel
niającego przez pompy agregatów cementacyjnych - O
(7.34)
Wymaganą prędkość przepływu zaczynu uszczelniającego (Vzc) zakłada
się dla przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego zawartej między ścianą
otworu a uszczelnioną kolumną rur okładzinowych. Prędkość przepływu zaczynu
uzależniona będzie od założonego charakteru tłoczenia zaczynu (przepływ tłoko

wy, laminamy, turbulentny).
(7.35)
lub Zc
(7.36)
Obliczanie maksymalnego ciśnienia w głowicy cementacyjnej przy końcu

uszczelnienia kolumny rur okładzinowych - P
(7.37)
P rc < P ша х3, L[Pa]J
P твх < P dop

, ,[Pa]
1L J
P ° c> P max ’,[Pa]

L J
P re = L zc -y* zc +(L
4 r
-L ) 7 - (L
zcJ ' p v r
- l ) - y PP -1-уzc , L[Pa]J (7.38)
lub
Prc = (Lzc~I)(yzc - y pp), [Pa] (7.39)
• Dla przypadku, gdy prędkość przepływu zaczynu w nieorurowanej prze
strzeni pierścieniowej otworu wiertniczego wynosi F.c < 2 m/s (wzór
Sziszczenki-Bakłanowa) to:
Ph = 0,00098 Lr + 0,78 [MPa] (7.40)
• Dla przypadku, gdy prędkość przepływu zaczynu w nieorurowanej
przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego wynosi Vzc >2m/s to:
Ph = 0,00196 Lr + 1,57 [MPa] (7.41)
Wartość ciśnień Ph powinny być obliczone w sposób dokładny z uwzględ
nieniem:
• modelu reologicznego stosowanego zaczynu,
• parametrów Teologicznych zaczynu,
• charakteru przepływu zaczynu w nieorurowanej przestrzeni pierścienio-
wej otworu wiertniczego.
Podstawowe równanie dla opisu przepływu (tłocznego, laminamego i burz
liwego) zaczynu uszczelniającego w systemie cyrkulacyjnym podczas uszczelnia
nia kolumny rur okładzinowych, traktowanego pod względem Teologicznym jako
ciecz binghamowska lub jako uogólniona ciecz newtonowska (pseudoplastyczna)
wg firmy Dowell-Schlumberger przedstawiają tab. 7.11 i 7.12 [7,22, 23].
7 .1 4 . Obliczanie jednostopniowego cementowania ____________________ __________ 833
Obliczenie liczby niezbędnych agregatów cementacyjnych
w= — + 1,[—] (7.42)
Q\
• Obliczenia sumarycznego czasu uszczelnienia kolumny rur okładzino
wych - tc
V, V 0 ,9 8 -V
h ~ ----— + — ~ + 7------- + (7.43)
nac-4, П°с-Ч< ( Пас-Ч'Чі
• Obliczenie dopuszczalnego czasu cementowania kolumny rur okładzi
nowych ze względu na czas przetłaczalności zaczynu - tdop
^ = (0,70+0,90)^, [s] (7.44)

• Obliczenie wytrzymałości osprzętu cementacyjnego ze względu na do
puszczalne ciśnienie wewnętrzne armatury stosowanej przy uszczelnia
niu (głowicy cementacyjnej, rurociągu zatłaczającego) - P d
Ą = 4 - ,[ P a ] (7.45)
Tabela 7.21. Wzory do obliczenia charakteru przepływu zaczynu uszczelniającego traktowanego

pod względem Teologicznym jako ciecz binghamowska w zależności od parametrów
Teologicznych (wg firmy Dowell-Schlumberger) [7,22]
przepływu
Rodzaj
W przestrzeni pierścieniowej otworu

Wewnątrz rur okładzinowych
wiertniczego
V„ = 0,011— -£1^
Prędkość przepływu
Чр
К„ = 0 ,0 1 1 (г „ /^ Ж
[m/s]
Prędkość przepływu tłokowego jest

Ą = 0,8165-(£>OJ- Ą )
obiiczona dla warunku ilorazu śred
Tłokowy
nicy tłoka cieczy (d) do średnicy we

wnętrznej rur (D):
x = d/D = 0,8
Reynoldsa
Liczba
6,811-Ю"4 ■p - r y -Dl p(_ 6,811-10 ^ - p - x y -D)

%
1°
(warstwowy!
Laminamy
1 r—
U V)—
i
v = . .12 ..
K= 422
a la
,£ я - ( D l - D S2 )
K ' D l,
io
•co
834
Burzliwy (turbulentny) Laminamy (warstwowy Laminamy (warstwowy) Rodzaj
przepływu
Wsp. Fanninga Opory przepływu Liczba Średnia Prędkość krytyczna [m/s] Współcz. Opory Liczba
_________________________________________________________________________________________________________________________________
H [Pa] Reynoldsa [-] prędkość [m/s] Fanninga [-] przepływu [Pa] Reynoldsa [-]
i 1
to II II tj-3
+
4:
&
O
II
o to o\ to
-»4 $ ‘id
o> й
Ul to ~ó ■O
9 ~ó
X) ' <
.b
„b 12.
ro 43
I
b
Tabela 22. Wzory do obliczenia charakteru przepływu zaczynu uszczelniającego traktowanego pod względem reologicznym jako uogólniona de
newtonowska (pseudoplastyczna) w zależności od parametrów Teologicznych zaczynu [7,22]
W przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego
Rodzaj przepływu Wewnątrz rur okładzinowych
40 4Q
Średnia prędkość [m/s] V=- ■ [K -D ])
k -D2
•v2-"' -Di 0,8165 • p -v 2" " '- (Ą 1 - Ą ) "

P■v Re
Re =
Liczba Reynoldsa ' 3n'+l
k'- 8"''
4 n'
2 •/ - p - L r -v 2-/-Р-4.-У
Opory przepływu [Pa] D,
A.,,
Icd / = 16/Re
.a Wsp. oporu Fanninga / = 16/Re
І Re = 3470 - 1370- n
1 1
Prędkość krytyczna 2 -n ' 2 -n ' '(3 4 7 0 - 1 3 7 0 -n ’)-fc,‘ 2 -n 1 8л'+ 4
Г(3470-1370 ■«’)•*'' 6n'+2
[m/s] Ук -
7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzino
8 -p Dws •я ' 12-0,8165-p
0 ,8 1 6 5 -p -v 2~'' -(D„ - Ą ) ”
P- vz " ' D m Re =
Re = 2n'+l
Liczba Reynoldsa ҐЗл’+О /c'-12"'"
k'- 8"‘ 3/i'
I 4 n'
"3
43 2 -f-p -h -y 1 2 - / - P - 4 c'V
Opory przepływu
D„„ Я
[Pa]
f = c/Re4 / = c/Re*
m Wsp. oporu c = (logn’+2,5)/50 c = (logn'+2,5)/50
Fanninga b = (l,4 -lo g n ')/7 b = ( 1 ,4 - logw*)/7
7.15. Zasady projektowania zabiegów cementowania

kolumn rur okładzinowych
7.15.1. Wytyczne do projektowania zabiegu cementowania
1. W przypadku występowania poziomów skał zbiornikowych nasyconych ropą
naftową i gazem ziemnym zaczyn cementowy należy wytłaczać za:
• kolumnę wstępną i prowadnikową do wylotu otworu,
• kolumnami pośrednimi (technicznymi) na wysokość pozwalającą skutecz
nie odizolować orurowane poziomy skał nasyconych wodą złożową, ropą
naftową i gazem ziemnym, nie mniej jednak niż 150 m nad poziomem prze
widywanym do uszczelnienia;
• kolumnę eksploatacyjną na wysokość zapewniającą uszczelnienie wszyst
kich poziomów skał nasyconych ropą naftową i gazem ziemnym, jednak
nie mniejszą niż 150 m od najwyżej zalegającego poziomu zbiornikowego.
2. W zacementowanych kolumnach eksploatacyjnych i pośrednich, pod którymi
przewierca się poziomy zbiornikowe ropy naftowej i gazu ziemnego należy
wykonywać badania wysokości podniesienia i skuteczności cementowania rur
i skał na odcinku zacementowanej przestrzeni pozarurowej.
3. Należy określić temperaturę denną (pseudostatyczną) poprzez pomiar geo
fizyczny wykonywany w otworze wiertniczym. W rejonach rozpoznanych
geologicznie wartość temperatury statycznej można określić ze stopnia geoter
micznego. Badania zaczynów cementowych należy prowadzić w temperaturze
dynamicznej.
4. Zaczyny cementowe przetłaczane przez warstwy solne, należy sporządzać na
bazie solanki o stężeniu 18-20%. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się
odstępstwo od tego wymogu.
5. Do sporządzania zaczynów cementowych należy używać tej samej wody zaro
bowej jaka była użyta w badaniach laboratoryjnych.
6. Wybrana technologia cementowania powinna zapewniać po związaniu zaczy-
nuuszczelniaj ącego:
• szczelność przestrzeni pozarurowej;
• odpowiednią wytrzymałość kamienia cementowego na ściskanie;
• odporność na temperaturę i płyny agresywne;
• zapobieganie migracji gazu ziemnego.
7. Przy cementowaniu rur okładzinowych w otworach kierunkowych i poziomych
należy podwyższyć niektóre wymagania odnośnie doboru parametrów cieczy
używanych do cementowania, ażeby:
• przeciwdziałać sedymentacji;
• zachować stabilność zaczynu cementowego;
• wykluczyć powstawanie wolnej wody;
• ograniczyć filtrację zaczynu cementowego;
• trzymać kamień cementowy o wymaganej wytrzymałości na ściskanie.
7.15. Zasady projektowania zabiegów cementowania kolumn rur okładzinowych ___ 837
7.15.1.2. Technologia cementowania

1.Przy doborze technologii cementowania zaleca się uwzględniać następujące
czynniki:
• typ otworu wiertniczego: prosty, kierunkowy, horyzontalny;
• stan techniczny otworu: kawerny, wręby, itp.;
• rzeczywisty profil stratygraficzno-litologiczny;
• rodzaje występujących płynów złożowych w profilu;
• wartości ciśnienia złożowego w odsłoniętym profilu;
• wartości ciśnienia szczelinowania w odsłoniętym profilu;
■ temperatura na spodzie otworu wiertniczego;
• przewidywane badania i zabiegi w otworze.
2. Wybrana technologia cementowania powinna zapewniać w trakcie wykonywa
nia zabiegu:
• zastosowanie cieczy przemywających w przypadkach uzasadnionych;
• użycie w każdym przypadku buforu, którego parametry powinny zapew
niać skuteczne usunięcie płuczki wiertniczej z otworu wiertniczego oraz
rozdzielenie cieczy;
• stosowanie zaczynu cementowego, którego parametry powinny zapewniać
równowagę ciśnień w otworze wiertniczym;
• wypełnienie przestrzeni pierścieniowej zaczynem cementowym do plano
wanej wysokości przy projektowanym wydatku tłoczenia.
3. Przy wykonywaniu zabiegów cementowania należy przestrzegać kryteriów do
boru parametrów i objętości zatłaczanych płynów:
• dla cieczy przemywających, które zależą od typu i rodzaju płuczki wiertni
czej oraz wymaganego czasu kontaktu ze skalą: 6-10 minut przy przepły
wie burzliwym;
• przy przepływie burzliwym, dla buforów, które zależą od typu i rodzaju
płuczki wiertniczej, w czasie wytłaczania poza but rur okładzinowych,
minimalna wysokość słupa buforu w przestrzeni pierścieniowej powinna
wynosić około 200 m lub zapewnić 10 minut kontaktu ze ścianą (zalecana
większą objętość). Gęstośćbuforu powinna być większa od gęstości płuczki
wiertniczej o około 60 [kg/m3].
• w przypadków kiedy podczas cementowania uzyskanie przepływu turbu-
lentnego jest niemożliwe należy ciecze zabiegowe przetłaczać w reżimie
przepływu laminamego - efektywnego. Poniżej podano jego założenia:
- zachowanie hierarchiigęstości: pphlczki <1,1 pbuforu ^s ^ P z a c z y n u
- zachowanie hierarchii strat ciśnienia:w tym samym odcinku otworu
strata ciśnienia dla cieczy wypierającej powinna o 20% przekraczać
stratę ciśnienia dla cieczy wypieranej
- zachowanie kryterium minimalnego gradientu ciśnienia: płyn musi być
przetłaczany z wydatkiem powyżej minimalnego, dla którego istnieje
pewność poruszania się płynu w węższej części niecentrycznej prze
strzeni pierścieniowej (NPP)
— zachowanie kryterium prędkości różnicowej: płyn musi być przetłacza

ny z wydatkiem poniżej maksymalnego, dla którego płyn wypierający
nie płynie w części szerszej NPP szybciej niż płyn wypierany w części
węższej NPP. W celu prawidłowego zaprojektowania zabiegu cemento
wania przy reżimie laminamym-efektywnym należy skorzystać z odpo
wiedniego programu komputerowego.
• dla zaczynu cementowego, który powinien uwzględniać typ i rodzaj
płuczki wiertniczej, rodzaj płynu złożowego oraz stan techniczny otworu,
gęstośćzaczynu cementowego powinna być większa od analogicznych pa
rametrów buforu o około 10%. Lepkość plastyczna i granica płynięcia przy
założonym przepływie turbulentnym powinny być na maksymalnie niskim
poziomie nie zagrażającym sedymentacją w zaczynie. Przy założonym re
żimie laminamym-efektywnym parametry reologiczne zaczynu muszą być
tak zmodyfikowane, aby spełniać wymagania tego reżimu.
4. Projektowanie technologii (w szczególności hydrauliki) zabiegu cementowania
powinno się odbywać w oparciu o program komputerowy, którego algorytm
powinien uwzględniać:
• wstępne sprawdzenie ze względu na ciśnienie szczelinowania, możliwości
wytłoczenia słupa zaczynu cementowego na założoną wysokość poza ko
lumnę rur okładzinowych;
■ obliczenie wymaganej objętości zaczynu cementowego;
• obliczenie masy mieszaniny wiążącej (cementu);
• obliczenie objętości cieczy zarobowej;
• obliczenie objętości przybitki;
■ obliczenie objętości cieczy buforowej;
• obliczenie wymaganego strumienia objętości tłoczenia (wydajności) pomp
agregatów cementowych;
• obliczenie maksymalnego ciśnienia przy końcu cementowania;
• obliczenie sumarycznego czasu cementowania;
• obliczenie dopuszczalnego czasu cementowania.
7.15.2. Technika prowadzenia zabiegu cementowania

1. Zaleca się poruszanie kolumną rur okładzinowych od momentu osiągnięcia
przez tą kolumnę planowanej głębokości zapuszczenia. Poruszanie rurami
powinno być prowadzone do chwili zetknięcia się klocków cementacyjnych
po wytłoczeniu zaczynu cementowego lub do chwili gdy wystąpią zbyt duże
opory w poruszaniu kolumną rur. Manewrowanie kolumną rur okładzinowych
w pionie zaleca się prowadzić z przybliżoną prędkością około jednego cyklu
4-6 metrowego na 3 minuty (w zależności od stanu technicznego otworu).
2. W przypadku przychwytywania kolumny rur okładzinowych lub przy niespo
dziewanym wzroście ciśnienia tłoczenia zaleca się poruszanie tą kolumną ze
zmniejszoną wydajnością tłoczenia.
7.15. Zasady projektowania zabiegów cementowania kolumn rur okładzinowych
3 . W przypadku stosowania obrotowych głowic cementacyjnych zaleca się obra

cać rurami z prędkością od 3 do 10 obrotów na minutę.
4 . W celu uniknięcia zbyt gwałtownego wzrostu ciśnienia „Stop”, ostatni metr
sześcienny przybitki należy wtłaczać ze zmniejszoną wydajnością.
5 . Jeżeli po wytłoczeniu obliczonej objętości przybitki nie stwierdzono dojścia
klocka do pierścienia oporowego (lub zetknięcia się klocków) - brak wzrostu
ciśnienia, dopuszcza się dodatkowe wtłaczanie tej samej cieczy ponad obliczo
ną objętość.
Ruch kolumną rur okładzinowych w czasie wytłaczania zaczynu cemento
wego ułatwia usuwanie płuczki, która w innym przypadku (tzn. przy braku ruchu)
pozostałaby niewytłoczona z wąskiej przestrzeni pierścieniowej otworu wiertni
czego.
Przeprowadzone badania z tego zakresu wykazały, że rur obrotowy ko
lumny rur okładzinowych jest bardziej korzystny niż ruch wzdłużny. Zewnętrzne
uzbrojenie techniczne kolumny rur okładzinowych (centralizatory, skrobaki, wy-
cieraki osadu) również w sposób istotny ułatwiają proces wytłaczania płuczki,
jeżeli ich zastosowanie będzie połączone z ruchem rur okładzinowych.
Elementy te są montowane na rurach okładzinowych i wpływają pozy
tywnie na usuwanie zżelowanej lub odwodnionej (odfiltrowanej) płuczki, która
przy braku takich urządzeń pozostałaby nieruchoma w przestrzeni pierścieniowej
otworu. Wraz z rozwojem nowych rozwiązań konstrukcyjnych uzbrojenia tech
nicznego rur ruch kolumną rur okładzinowych stał się obecnie normalna praktyką
podczas cementowania. Ruch kolumny rur okładzinowych i jego pozytywny sku
tek został wielokrotnie potwierdzony podczas wielu cementowań, a zwłaszcza w
skomplikowanych warunkach geologiczno-technicznych.
Typowa amplituda ruchu kolumny rur okładzinowych wynosi od 20 do 40
stóp (6 do 12 cm) a cały ruch kolumny w górę i w dół może trwać od 1 do 5 minut.
Istnieją jednak trzy główne negatywne skutki takiego ruchu:
• ruch wzdłużny może wywołać ciśnienie szczelinowania oraz efekt tło
kowania, które mogą mieć całkiem odwrotny efekt na kontrolę ciśnień
w otworze szczególnie przy małych wymiarach przestrzeni pierścienio
wej (prześwicie),
• istnieje ryzyko przychwycenia kolumny rur, co jest szczególnie niebez
pieczne, gdy kolumna rur będzie znajdować się w górnym położeniu,
• z uwagi na ugięcie i rozciągnięcie kolumny rur okładzinowych, ampli
tuda ruchu powyżej dna otworu ulega ograniczeniu. W otworach skrzy
wionych (kierunkowych) należy liczyć się z zaciąganiem przy ruchu
kolumny w górę.
Ruch obrotowy kolumny rur jest szczególnie zalecany dla poprawy jakości
cementowania głównie rur traconych tzw. „linerów”. Do obracania kolumny rur
okładzinowych używa się najczęściej kluczy hydraulicznych lub głowic obroto
wych napędzanych hydraulicznie, stosując najczęściej od 10 do 40 obr/min.
Chociaż nie jest to normalna praktyka, niektóre serwisy cementacyjne sto

sują obydwa ruchy (tzw. obrotowy i wzdłużny) jednocześnie, co daje bardzo do
bre wyniki.
Należy jednak pamiętać, że ruch kolumną rur okładzinowych nie jest pa
naceum na wszystkie problemy związane z wytłaczaniem płuczki z przestrzeni
pierścieniowej otworu wiertniczego podczas cementowania kolumn rur okładzi
nowych.
W związku z tym, że efekt ruchu kolumn rur okładzinowych został tyl
ko oceniony jakościowo a nie ilościowo, szukanie innych metod i technologii
usprawniających proces skutecznego wytłaczania płuczki w czasie cementowania
nie może być pomijany.
7.16. Sprzęt do cementowania kolumn rur

okładzinowych
Prawidłowy przebiegu tej operacji zależy w szczególności od właściwego:
• przygotowania otworu wiertniczego,
• uzbrojenia technicznego kolumny rur okładzinowych,
• doboru osprzętu do cementowania,
• receptury zaczynu uszczelniającego,
• zakresu wytłaczania zaczynu,
Do podstawowych urządzeń wykorzystywanych w technologiach cemento
wania kolumn rur okładzinowych zalicza się [13,14, 15,19,21,22, 23,24,35,36]:
1. Mieszalniki suchego cementu z dodatkami,
2. Sprzęt do transportu materiałów sypkich (cementu, dodatków) - pojem
niki na cement (cementowozy, silosy) - rys. 7.54, 7.55 i 7.56.
3. Urządzenia do mieszania materiałów sypkich,
4. Sprzęt do magazynowania oraz dozowania do zaczynu domieszek w po
staci ciekłej,
5. Urządzenia do sporządzania zaczynu cementowego:
- mieszalniki strumieniowe (leje hydrauliczne-rys. 7.57,
- mieszalniki recyrkulacyjne
* bez dyszowe (różnego rodzaju mieszadła)
* dyszowe,
- homogenizarory,
- mieszalniki zaczynu na pojazdach (Batch Міхег Tank),
6. agregaty cementacyjne (cementarki) - rys. 7.60, 7.61 i 7.62.
- pompy cementacyjne montowane na:
* samochodach,
* naczepach,
* płozach (skidach),
7.16. Sprzęt do cementowania kolumn rur okładzinowych________________________
Przemieszczanie cementu jest dokonywane przy użyciu różnych technik:

• pojemników do pneumatycznego załadunku suchych materiałów (rys.
7.57)
• mechanicznych ładowarek śrubowych lub systemu mieszanego (dla wy
ładowania ze statków).
Załad u n ek
(n fe w o rko w atych suchych
m a te ria łó w )
T ransport
M ateriałó w sypkich
albo do m ieszalnika Po jem n ik
suchcych dodatków
albo do sUosów
lub do pojem ników Sprężon e p o w ietrze
do przewozu luzem
Rys. 7.57. Pojemnik do pneumatycznego załadunku materiałów sypkich [22,23]
Ze względu na sposób rozładunku cementowozów (pojemników cementa-

cyjnych) wyróżniamy:
• ze ślimakowym urządzeniem wyładowczym,
• z pneumatycznym urządzeniem wyładowczym (rys. 7.58).
Pracę cementowozu można regulować zmieniając:
• średnicę dyszy w mieszalniku,
• prędkość kątową ślimaków wyładowczych,
• ciśnienie wody w mieszalniku.
Cement i dodatki wchodzące w skład receptury zaczynu cementowego
mogą być również przewożone w silosach. Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy
silosów
• atmosferyczne - pracują zawsze w pozycji pionowej. Powietrze pod
niskim ciśnieniem (ok. 0,2 bar) tłoczone jest do rynny umocowanej
do pochyłego zbiornika. Pokrywę tej rynny stanowi materiał porowa
842 _____________________ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
ty. Powietrze przedostaje się przez tę porowatą przegrodę upłynniając

mieszankę cementową. Silosy atmosferyczne wykonane są w kształcie
równoległościanów.
• ciśnieniowe - pracują przy ciśnieniu 3bar (rys. 7.56) i mogą być:
— poziome
- pionowe
Rys. 7.58. Pojemnik cementacyjny CTF 221 [7,15]
Rys. 7.59. Transport silosu na cement [19]
Sporządzanie zaczynu cementowego na wiertni dokonuje się przy użyciu

mieszalników różnej konstrukcji talach jak:
• konwencjonalny mieszalnik strumieniowy (rys. 7.60),
• mieszalnik recyrkulacyjny,
• mieszalnik recyrkulacyjny bez konwencjonalnych dysz.
7 .16. Sprzęt do cementowania kolumn rur okład zino w ych ______________ ______ g^g
Konwencjonalny mieszalnik strumieniowy składa się z[22,23]:

” leja,
• miski mieszania,
• gęsiej szyi,
• rury odprowadzającej zaczyn cementowy,
• wanny zaczynu cementowego.
Maksymalna zdolność otrzymywania zaczynu cementowego konwen
cjonalnego mieszalnika w jednostkach suchego cementu wynosi nieco powyżej
1 tonę na min.
Sporządzanie zaczynu może dotyczyć cementu znajdującego się w wor
kach lub w silosach.
Rys. 7.60. Konwencjonalny mieszalnik strumieniowy [22,23]
Agregaty cementacyjne do sporządzania i zatłaczania zaczynu w proce

sie cementowania kolumn rur okładzinowych przeznaczone są do [7,13,14,15,
22,23,] (rys 7.59-ry s . 7.65):
• przygotowania cieczy zarobowej do sporządzenia zaczynu,
• tłoczenia cieczy zarobowej do mieszalnika hydraulicznego w cemento-
wozie lub lejuhydraulicznym,
• zatłaczanie zaczynu uszczelniającego lub innej cieczy do otworu,
Do podstawowych podzespołów agregatów cementacyjnych zalicza się:
• pompę wysokociśnieniową (np. tłokowa) do zatłaczania zaczynu do
otworu,
• pompę manipulacyjną (np. nurnikowa odśrodkowa) do przetłaczania

cieczy zarobowej do mieszalnika cementu w procesie sporządzania za
czynu,
• silnik pomocniczy ze skrzynią przekładniową,
• zbiorniki pomiarowe na ciecz zarobową,
• rurociągi ssące i tłoczące.
Rys. 7.61. Mieszalnik cementu typu V 30 [19]
Rys. 7.62. Homogenizator zaczynu cementowego (Batch Міхег Tank CBS 652) [19]
7.16. Sprzęt do cementowania kolumn rur okładzinowych
AGREGAT CEMENTACYJNY CA-320M

1- silnik napędowy
2- pom pa wodna
3- silnik pompy wodnej
4- pompa cemenlacyjna typ 9 T
5- rurki cementacyjne T
6- zbiorniki pomiarowe
Rys. 7.63. Agregat cementacyjny C A- 320M [13,14]
SCHEMAT AGREGATU CEMENTACYJNEGO CPT-311

1 -silnik jezdny i napędzający pompę cemenlacyjnąnr 1 5 - manłfokl wodny CLAYTON’a
2 -silniit napędzający pompę cementacyjną nr 2 6 -putprt sterowniczy
3-zbiorniki pomiarowe 7 - pompa oementocyjna nr 2
4-pompa cemenlacyjna nr 1 8 - m ieszali* mcyikutacyjny
Rys. 7.64. Agregat cementacyjny CPT - 311 [7,15,19]

Tabela 7.23. Dane techniczne pompy tłokowej 9T agregatu cementacyjnego typu CA-320 M [13,14]
846
Średnica tulei wymienionych pomp [m]

Prędkość Prędkość
0,090 , 0,100 1 0,115 ! 0,125
Warunki pracy 1 obrotowa 1 pracy '
agregatu cementa wału agregatu Strumień ob Ciśnienie Strumień obję Ciśnienie Strumień obję Ciśnienie Strumień ob- | Ciśnienie
cyjnego ! silnika cementa jętości tłocze tłoczenia tości tłoczenia tłoczenia i tości tłoczenia | tłoczenia jętości tłocze tłoczenia
[rad/s] cyjnego nia pompy pompy pompy pompy pompy \ pompy nia pompy pompy
I
[m3/s] [Mpa] [m3/s] [Mpa] [m3/s] [Mpa] [m3/s] [Mpa]
-
Maksymalny 1 209,44 0,00240 | 38,25 1 0,00302 1 29,91 1 0,00410 1l 22,06 1 0,00508 1 17,85 I
a
in
C\
209,44 0,00460 0,00581 0,00789 11,47 I 0,00979 9,32
«Л
strumień tłoczenia | 19,81
3
pompy agregatu 209,44 0,00820 11,08 0,01041 8,63 0,01419 6,37 0,01760 5,10
cementacyjnego
m
m
Oo
209,44 0,01060 ; o,oi346 6,77 j 0,01826 4,90 | 0,02274
CS
>; -
196,87 0,00105 39,23 0,00133 31,38 0,00172 22,56 \ 0,00210 I
Maksymalne
■'З-
0,00230 0,00292
rn OO 00
196,87 39,23 31,38 0,00392 22,56 0,00493

ciśnienie tłoczenia
Я 3
o
o
P-
cn
157,08 | 0,00350 22,65 | 0,00443 |

ІЛ
17,85 1 0,00602 \ 10,69 І

cT
pompy agregatu
o
©
40
oo
157,08 | 0,00620 12,75 |
o"
cementacyjnego 10,10 | 0,01140 | 7,35 I 0,01345 I 5,98
>
157,08 1 0,00800 10,00 0,01020 < 7,85 0,01340 5,79 0,01720 4,61
JS
Cl
0)
O
O
(U
CO
Prędkość Prędkość obrotowa Średnica tulei

CS
o"
pracy agre wału mimośrodowego 0,115
r~~
o”
gatu cemen pompy(liczba podwój Strumień objętości Ciśnienie tłoczenia Strumień objętości Ciśnienie tłoczenia Strumień objętości Ciśnienie tłoczenia
tacyjnego nych suwów) [l/s] [m3/s] [Mpa] [mJ/s] [Mpa] [m3/s] [Mpa]
i
o
O
m
o
n
40
40
OO
cs
I 0,890 39,23 29,91 22,75
40
OS
CS
40
00
cs
cb
40
<b
1,270 1
<b
20,10 15,98
i
o
ó
O
CS
cs
oo
oo
wn
rn
co
1383 10,79
1
r- o
o
o
r-01 • L' 61
tb
rn
cs
IV 2,600 12,85 9,81 ' 7,75

00" 40"
7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
7.16. Sprzęt do cementowania kolumn rur okładzinowych _ 847
Rys. 7.65. Agregat cementacyjny firmy Enerflow [19]
Charakterystyka techniczna agregatu cementacyjnego CPT 311

• 1 pompa Тгіріех TG 06: max. ciśnienie robocze —68,9 MPa,max. wy
datek - 0,922 m3/min,
• 1 pompa Тгіріех TH 06: max. ciśnienie robocze - 37,9 MPa,max. wy
d atek - 1,650 m3/min,
• 1 pompa wirowa 5 x 6 : max. ciśnienie robocze —0,54 MPa,max. wy
• 1 pompa wirowa 4 x 5 : max. ciśnienie robocze - 0,28 MPa,max. wy
• 1 pompa wirowa 2 x 3 : max. ciśnienie robocze —1,56 MPa,max. wy
— 2 silniki Caterpillar typu 3176 o mocy 242 kW,
— wysokość agregatu: 3759 mm,
— długość agregatu: 10465 mm,
— ciężar agregatu: 23472 kg.
Charakterystykę techniczna pompy agregatu cementacyjnego CPT 311
przedstawia rys. 7.66.
Parametry pompy nurnikowej triplex typu SPM model TWS 600 Szamon-
towanej na agregacie cementacyjnym Enerflow
848 _____________________ 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych
• średnica tłoków —ЗУ2 ", 4 ’A ”

• maksymalna moc - 600 KM
• długość skoku - 6”
• maksymalna siła na trzon - 43360 kG
• przełożenie - 4,6: ł
• maksymalny wydatek pompy З Vz” - 1000 l/min
• maksymalny wydatek pompy 4 V ” - 1500 l/min
• maksymalne ciśnienie pompy З У2 ” —717 bar
• maksymalne ciśnienie pompy 4 V ” —434 bar
NATĘŻENIE PRZEPŁYW U - [m7sj

u? o<N O o o o o
sO O
o"
o
o"
▼
O- O s Ю CD S
O O OOCD
cT o ” 0“ o "
15 000 - -100
11888 1ST7T *-90
t2 000
11 000
10 000
: s i s
S- - -60
--50
: \ : \ K :l \ I:\l: N
7 8 9 Ж 15 20 25 30
>---NA1
NATĘŻENIE PR Z EPŁY W U :
0,0190 [mVs] (10,3 baryłki/min.)
NATĘŻENIE PRZEPŁYW U - BARYŁKI NA MINUTĘ
Rys. 7.66. Charakterystyka techniczna pompy agregatu cementacyjnego CPT 311 [22]
Literatura _ 849
Literatura
1. Aadnoy B.S., Cooper I., Miska S. Z., Mitchell R. F.:Advanced drilling and well technology.Society of
Petroleum Engineers. 2009.
2. Bensted J., Smith J.R.: Cementy wiertnicze z historycznejperspektywy. Część 6. Cement, Wapno, Beton.
Maj - czerwiec 2008, nr.3.
3 . Bensted J., Smith J.R.: Cementy wiertnicze. Część 5: Zastosowanie popiołów lotnych w pracach cementa-
cyjnych. Cement, Wapno, Beton. Styczeń - luty 2008, nr.l.
4 . Bensted J., Smith J.R.: Cementy wiertnicze. Część 7:Cementy stosowane do odwiertów o małych średni
cach. Cement, Wapno, Beton. Maj - czerwiec 2009, nr.3.
5. Bensted J., Smith J.R.: Cementy wiertnicze. Część 8:Zestawy plastycznych cementów do cementowania
odwiertów. Cement, Wapno, Beton. Styczeń - luty 2010, nr.l.
6. Bensted J.: Cementy wiertnicze. Część 2: Stosowanie cementów wiertniczych do cementowania odwiertów.
Cement, Wapno, Beton. Marzec - kwiecień 2004, nr.2.
7. Dowell Schlumberger: Cementing Technology, London 1984.
8. Gabolde G., Nguyen J. P.: Drilling data handbook. InstitutFrancais duPetrole Publications. Paris 1999.
9. Gal os, K., Eliasz - Bocheńczyk, A. “Źródła i użytkowanie popiołów lotnych ze spalania węgli w Polsce”
Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 21 (2005), s. 23-42.
10. Giergiczny Z.: Piopioły lotne w składzie cementu i betonu. Monografia. Wydawnictwo Politechniki Ślą
skiej. Gliwice 2013.
11. Giergiczny, Małolepszy, Śliwiński, Szwabowski „Cementy z dodatkami mineralnymi w technologii beto
nów nowej generacji” Górażdże Cement Opole 2002.
12. Gonet A., Stryczek S., Reologia wybranych zaczynów uszczelniających wykonanych z cementów Góraż
dże Cement S.A., Sympozjum Naukowo-Techniczne „Cementy w budownictwie, robotach wiertniczych
i inżynieryjnych oraz hydrotechnice”, Piła 2001.
13. Gonet A., Stryczek S., Rzyczniak M.: Projektowanie otworów wiertniczych. Zadania z rozwiązaniami.
Skrypty Uczelniane AGH. Nr. 981. Kraków. 3985.
14. Habrat S., Raczkowski J., Zawada S.: Technika i technologia cementowań w wiertnictwie. Wydawnictwo
Geologiczne. Warszawa 1980.
15. Halliburton cementing. Tables.Halliburton Company 1999.
16. Instrukcja rurowania i cementowania otworów wiertniczych. PGNiG, Warszawa 2006.
17. Kremieniewski M.: Ocene przepuszczalności kamienia cementowego pod kątem ograniczenia migracji
gazu. Instytut Nafty i Gazu. Państwowy Instytut Badawczy. Nr. 196. Kraków. 2014.
18. Małolepszy J., „Hydratacja i własności spoiwa żużlowo-alkalicznego” Zeszyty Naukowe AGH nr 53, Wy
dawnictwa AGH Kraków 1989.
19. Materiały informacyjne Serwisu Cementacyjnego Naftgaz w Wołominie.Wołomin 2008 r.
20. Miska S., Stryczek S.: Projektowanie otworów wiertniczych. Część I. Skrypty Uczelniane nr. 755 AGH.
Kraków. 1980.
21. Mitchel R.F., Miska S.Z: Fundamentals of drilling engineering. Society of Petroleum Engineers. SPE Text-
book Series vol. 12. 2011.
22. Nelson E. B. „Weil Cementing” Schlumberger Educational Service, Houston, Teksas, USA, 1990.
23. Nelson E. B. Cementowanie otworów wiertniczych. Warszawa 1993 (tłumaczenie z jeżyka angielskiego)
24. Praca zbiorowa Dowell Schlumberger—Cementing Technology.London 1984.
25. Raczkowski J., Stryczek S,, Fugiel K., Kraj h., Wilk S.: Zaczyny do uszczelniania w otworach wiertniczych.
Skrypty Uczelniane AGH. nr 612. Kraków 1978.
26. Raczkowski J.; Zasady projektowania otworów wiertniczych. Sktypty Uczelniane. Nr. 52. AGH Kraków
1061.
27. Rzepka M., Stryczek S.: Laboratoryjne metody określania parametrów technologicznych świeżych zaczy
nów uszczelniających przed zabiegiem związanym z procesem uszczelniania kolumn rur okładzinowych
w otworach wiertniczych. Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica. Wiert
nictwo, Nafta, Gaz; 2008 t. 25 z. 2.
850 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okiadzinowych
28. Stryczek S., Brylicki W.,Małolepszy J., Gonet A., Wiśniowski R., Kotwica Ł.: Potential use of fly ash from
fluidal combustion of brown coal in cementing slurries for drilling and geotechnical works - Możliwości
stosowania popiołu lotnego powstającego w trakcie fluidalnego spalania węgla kamiennego w zaczynach
do cementacji w wiertnictwie i pracach geotechnicznych. Archives of Mining Sciences = Archiwum Gór
nictwa; vol. 54 iss. 4. 2009.
29. Stryczek S., Gonet A., Rzyczniak M.: Technologia płuczek wiertniczych i zaczynów uszczelniających.
AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne. Kraków 1999.
30. Stryczek S., Gonet A., Wiśniowski R.: Zaczyny uszczelniające nowej generacji o wysokiej trwałości zawie
rające zeolity sodowe. Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica. Wiertnic
two, Nafta, Gaz; 2007 t. 24 z. 2.
31. Stryczek S., Małolepszy J., Gonet A., Wiśniowski R., Kotwica Ł. ,Złotkowski A,. Ziaja J.: Popioły z flu
idalnego spalania węgla brunatnego jako dodatek do zaczynów uszczelniających. Monografia pod redakcją
Stryczka S. Wydawnictwa AGH. Kraków 2013. (Projekt współfinansowany przez UE w ramach środków
Europejskiego Funduszu społecznego - Kapitał Ludzki).
32. Stryczek S., Małolepszy J., Gonet A., Wiśniowski R., Kotwica Ł.,: Wpływ dodatków mineralnych na kształ
towanie się właściwości technologicznych zaczynów uszczelniających stosowanych w wiertnictwie i geoin-
żynierii. Monografia pod redakcją Stryczka S. Wydawnictwo S.C.M.R. Wioska z Chorzowa. Kraków 2011.
(Projekt współfinansowany przez UE w ramach środków Europejskiego Funduszu społecznego - Kapitał
Ludzki).
33. Stryczek S., Wiśniowski R., Gonet A.: Wpływ plastyfikatorów na właściwości reologiczne zaczynów
uszczelniających do prac geoinżynieryjnych. Wiertnictwo, Nafta, Gaz. T.24, z .l. 2007.
34. Stryczek S., Wiśniowski R., Kotwica Ł., Złotkowski A., Rzepka M., Kremieniewski M., Skrzypaszek K.:
Analysis of technological parameters of cementing slurries for horizontal casing works in pomeranian basin.
AGH Drilling, Oil, Gas. AGH University of Science and technology Press. Kraków 2015.
35. Szostak L., Chrząszcz W., Wiśniowski R.s Ziaja J.: Technologia cementowania. Nafta & Gaz Biznes. Kra
ków. 1999.
36. Weatherford Cementing Products. Mechanical cementing products. 1999.
37. Wiśniowski R., Skrzypaszek K.: Komputerowe wspomaganiewyznaczania modelu Teologicznego cieczy
-program Flow Fluid Coef. Nowoczesne Techniki i TechnologieBezwykopowe. nr 2-3. Kraków. 2001.
38. Wiśniowski R.: Metodyka określania modeli reologicznych cieczy wiertniczej. Zeszyty Naukowe AGH.
Wiertnictwo, Nafta, Gaz nr 18/1 Kraków. 2001.
Wykaz norm związanych z rozdziałem 7

39. American Petroleum Institute: Specification for Weil Cements, АРІ Specyfication 10A, 22nd Edition, Janu
ary 1995. АРЇ, Wahington DC. 1995.
40. АРІ Recommended Practice for Testing Oil-Weil Cements and Cement Additives. APIRP 10 B. April 1997
41. ISO 10427 -1 Petroleum and naturał gas mdustries. Eąuipment for well cementing. Part 1: Casing bow -
spring centralizers.2001.
42. ISO 10427 -2 Petroleum and natural gas industries. Eąuipment for well cementing. Part 2: Centralizer pla-
cemmt and stop - collar testing. 2004.
43. PN - B - 19707: 2003, Cement. Cement specjalny. Skład, wymagania i kryteria zgodności.
44. PN —EN 197 —1: 2002, Cement. Część 1. Skład, wymagania i kryteria zgodności dotyczące cementów
powszechnego użytku.
45. PN - EN 1 9 7 -2 : 2002, Cement. Część 2. Ocena zgodności.
46. PN —EN 197 —4: 2005, Cement. Część 4. Skład, wymagania i kryteria zgodności dotyczące cementów
hutniczych o niskiej wytrzymałości wczesnej.
47. PN - EN 480 - 1: 1999, Domieszki do betonu, zaprawy i zaczynu. Metody badań. Beton wzorcowy i za
prawa wzorcowa do badań.
48. P N -E N 535 ISO 2431. Oznaczanie czasu wypływu za pomocą kubków wypływowych. Marzec 1993
49. PN - EN ISO 10426 - 1. Przemysł naftowy i gazowniczy. Cementy i materiały do cementowania otworów.
Część 1. Specyfikacja. 2006.
Literatura ___ 851
50 . PN - EN ISO 10426 - 2. Przemyśl naftowy i gazowniczy. Cementy i materiały do cementowania otworów.

Część 2: Badania cementów wiertniczych. 2006.
51. PN-EN ISO 10426 - 3 Przemysł naftowy i gazowniczy. Cementy i materiały do cementowania otworów
wiertniczych. Część 3:Badania receptur cementów stosowanych w otworach wiertniczych na wodach głę
bokich. 2006.
52. PN-EN ISO 10426 - 4: Przemysł naftowy i gazowniczy. Cementy i materiały do cementowania otworów.
Część 4: Sporządzanie i badanie zaczynów cementowych pod ciśnieniem atmosferycznym. 2006.
5 3 . PN-EN ISO 10426 - 5 Przemysł naftowy i gazowniczy. Cementy i materiały do cementowania otworów.
Część 5: Określenie równań skurczu i rozszerzalności cementu przy ciśnieniu atmosferycznym. 2006.
54. PN - EN ISO 10427 - 2 Przemysł naftowy i gazowniczy. Wyposażenie do cementowania otworów. Część
2: Rozmieszczenie centralizatorów oraz sprawdzanie ograniczników przemieszczenia centralizatorów. 2004
55. PN 72/B-23002. Żużel wielkopiecowy granulowany do produkcji cementu.
56. PN-89/B-30016. Cementy specjalne. Cement hydrotechniczny.
57. PN-B-19701. Cement Skład, wymagania i ocena zgodności.
58. PN-EN196-5. Metody badania cementu. Badanie pucolanowości cementów pucolanowych. Grudzień 1996
59. PN-EN 196-1. Metody badania cementu. Oznaczanie wytrzymałości. Grudzień 1996.
60. PN-EN 196-2. Metody badania cementu. Analiza chemiczna cementu. Grudzień 1996.
61. PN-EN 196-3. Metody badania cementu. Oznaczanie czasów wiązania i stałość objętości. Grudzień 1996 r
Rozdział 8
Technologia wiercenia otworów
Andrzej Gonet1
Najczęściej w technologii wiercenia otworów wyróżnia się parametry mechanicz

ne i hydrauliczne. Do parametrów mechanicznych zalicza się nacisk osiowy na
narzędzia (świdiy lub koronki wiertnicze) zwiercające skały i ich prędkos'ci obro
towe. Zaś do parametrów hydraulicznych zalicza się strumień objętości (wydatek)
płuczki i w przypadku stosowania świdrów dyszowych średnice poszczególnych
dysz reprezentowane przez średnicę ekwiwalentną.
8.1. Wpływ parametrów technologii wiercenia na

wybrana wskaźniki wiercenia otworów
Nacisk osiowy, prędkość obrotowa i strumień objętości płuczki wiertniczej w istot
ny sposób wpływają na uzyskiwane techniczno - ekonomiczne wskaźniki wierce
nia otworów [6, 60, 62 ].
Najlepiej poznany jest wpływ nacisku osiowego świdrów na prędkość wier
cenia, badany zarówno w warunkach terenowych —jak i laboratoryjnych. Naj
bardziej typowe krzywe zależności początkowej prędkości wiercenia od nacisku
przedstawiono na rys. 8.1.
Badania laboratoryjne, wykonane w blokach skalnych wykazały, że w po
czątkowej fazie wiercenia przy niskich wartościach nacisku osiowego występuje
tzw. zwiercanie zmęczeniowe i powierzchniowe, które jest zaliczane do zwier
cania nieefektywnego [46]. Wtedy znaczna część energii mechanicznej jest
zamieniana na energię cieplną, która niekorzystnie wpływa na stan narzędzia

8.1. Wpływ parametrów technologii wiercenia na wybrana wskaźniki wiercenia 853
zwiercającego skałę; może nawet doprowadzić do procesu grafityzacji koronek

diamentowych. D opiew przy większych wartościach nacisku pojawia się tzw.
zwiercanie objętościowe, które skutkuje zwiększonymi objętościami zwiercin.
Dalszy wzrost wartości nacisku osiowego na skałę przy nie zmienionych para
metrach hydraulicznych płuczki wiertniczej prowadzi do zaokrąglenia krzywych
i do występowania maksimum. Spowodowane jest to pogarszającymi się wa
runkami oczyszczania dna otworu wiertniczego ze zwiercin. I ten ostatni zakres
nie powinien być stosowany w praktyce ze względu na słabe usuwanie zwiercin
z dnia otworu. Jeśli taki przypadek zaistnieje to należy tak obniżyć nacisk osiowy,
aby nie przekroczyć maksymalnej prędkości wiercenia lub poprawić skuteczność
oczyszczania dna otworu ze zwiercin i wynoszenia ich na powierzchnię.
Rys. 8.1. Zależność początkowej prędkości wiercenia otworu od nacisku

osiowego dla skał o różnych twardościach: 1 - skały miękkie, 2 - skały średnio
twarde, 3 - skały twarde [17]
Należy podkreślić, że przedmiotowe krzywe zdecydowanie zależą od

twardości zwiercanych skał; według zależności im twardsza skała tym mniejsza
prędkość wiercenia. W badaniach przemysłowych [17, 61] często rejestrowano
liniowy charakter zależności początkowej prędkości wiercenia ( V0) od nacisku
osiowego (P) typu:
V0 = A P (8.1)
V0 = A ( P - P 0) (8.2)
gdzie: A - funkcja zależna od właściwości skały i hydraulicznych parametrów

płukania dna otworu wiertniczego,
854 8. Technologia wiercenia otworów
P 0 —nacisk osiowy odpowiadający przejściu od powierzchniowego do ob

jętościowego zwiercania skały.
Najczęściej jednak przyjmowany jest dla skał miękkich potęgowy charak
ter omawianej zależności w postaci:
V0 = A - P a (8.3)
gdzie: a - wykładnik potęgowy, którego wartość określona według różnych ba

daczy zmienia się w zakresie od 0,6 do 2,3.
Większość matematycznych zależności opisujących wpływ prędkości ob
rotowej (n) narzędzi zwiercających skały na prędkość wiercenia (rys. 8.2), przy
pozostałych stałych czynnikach, ma następującą postać:
V0 = B ■nb (8.4)
gdzie: В - funkcja zależna od nacisku na świder, właściwości skały i hydraulicz

nych parametrów płukania dna otworu wiertniczego,
b —wykładnik potęgowy mniejszy od 1.
Autorzy prac z przedmiotowego zakresu wymieniają bardzo różne warto
ści wykładnika b od 0,1 do 1,0, w zależności od właściwości zwiercanych skał.
Rys. 8.2. Zależność początkowej prędkości wiercenia otworu od

prędkości obrotowej świdra przy różnych naciskach osiowych [17]
8.1. Wpływ parametrów technologii wiercenia na wybrana wskaźniki wiercenia 855
Przedmiotem odrębnych badań był wpływ parametrów płukania otworu

wiertniczego na prędkość wiercenia. Przez parametry płukania otworu wiertni
czego rozumie się właściwości płuczki wiertniczej, sposób rozwiązania części
hydraulicznej oraz parametry hydrauliczne płukania dna otworu wiertniczego.
W rezultacie przeprowadzonych badań ogólnie stwierdzono, że prędkość
wiercenia maleje ze wzrostem gęstości płuczki wiertniczej, zawartości fazy stałej
w płuczce oraz stopnia jej zdyspergowania i lepkości kinematycznej. Natomiast
prędkość wiercenia rośnie ze wzrostem filtracji płuczki wiertniczej.
Wykazano także, że wzrost strumienia objętości płuczki wiertniczej powo
duje wzrost prędkości wiercenia. Jest to szczególnie zauważalne w skałach bardzo
miękkich, a im skała twardsza to ten wpływ systematycznie maleje. Nie jest on
tak istotny jak wpływ nacisku osiowego i prędkości obrotowej świdra.
Zależność tę przedstawioną na rys. 8.3, opisuje się wzorem:
Q
K = (8.5)
a ,+ b r Q
gdzie: a x, b} - współczynniki zależne od parametrów technologii wiercenia oraz

rodzaju przewiercanej skały.
Rys .8.3. Zależność początkowej prędkości wiercenia otworu od

strumienia objętości płuczki [17]
8.2. Dobór i selekcja świdrów

Jakość dobom narzędzi do wiercenia otworów jest w znacznym stopniu uzależ
niona od posiadanych informacji o własnościach fizyczno-mechanicznych skał
przewidzianych do zwiercania. Świdry dobiera się do rodzaju przewiercanych
skał, biorąc pod uwagę głównie ich twardość, oraz spodziewany jednostkowy
koszt wiercenia otworu. Obecnie najczęściej w praktyce są stosowane świdry
gryzowe. Ich mechanizm urabiania skały polega na kruszeniu skały w wyniku
przyłożonego na nie nacisku osiowego [25, 46, 49,56]. Podczas zwiercania skały
gryzy narzędzia uzbrojone w zęby lub słupki toczą się po dnie otworu wgłębiając
się w skałę i niszczą jej strukturę. W otoczeniu miejsca kontaktu zęba/słupka ze
skałą tworzy się wgłębienie, w wyniku odspojenia od calizny fragmentu skały,
który powinien być jak najszybciej przetransportowany z dna otworu do prze
strzeni pierścieniowej i w efekcie końcowym na powierzchnię terenu. Świdry gry
zowe mogą być używane do zwiercania skał od bardzo miękkich do skał bardzo
twardych[l,4,22]. Świdry przeznaczone do wiercenia w skałach bardzo miękkich
mają zęby długie o małym kącie wierzchołkowym i dużą podziałkę [26]. Wraz
ze wzrostem twardości skał świdry charakteryzują się coraz to większymi kąta
mi wierzchołkowymi zębów, mniejszymi podziałkami zębów i tym mniejszymi
przesunięcie osi gryzów względem osi świdrów (rys. 8.4). Analogiczne zasady
doboru dotyczą świdrów gryzowych wyposażonych w słupki z twardych spieków
(rys. 8.5).
f t
Rys. 8.4. Świdry gryzowe z zębami frezowanymi szeregowane wg twardości skał:
a) świdry do skał bardzo miękkich, b) świdry do skał miękkich c) świdry do skał średnio
twardych d) świdry do skał twardych [26]
Rys. 8.5. Świdry słupkowe przeznaczone do zwiercania skał: a) miękkich,

b) średnio twardych, c) twardych [43]
8.2. Dobór i selekcja świdrów 857
Generalnie im lepsze rozpoznanie warunków geologiczno-złożowych tym

są większe szanse na lepszy dobór świdrów. Przy słabym rozpoznaniu warunków
wiercenia otworu można skorzystać na przykład z informacji podanych w tab. 8.1
wspomagając się doświadczeniem zawodowym.
Tabela 8.1. Wstępny dobór świdrów gryzowych produkowanych przez Narzędzia i Urządzenia
Wiertnicze „GLINIK” Sp. z o.o. w Gorlicach [26 ]
Typ świdra Rodzaj skały
Niezwiązane, bardzo miękkie, sypkie skały jak: gleby, gliny, iły, luźne piaski, piaski
BM1
z zawartością drobnego żwiru, węgle brunatne, sole
Bardzo miękkie, słabo zwięzłe nieuwarstwione skały jak: iłołupki, iłołupki mar-
BM2T gliste, miękkie spękane łupki, margle, kreda, piaskowce słabo zwięzłe, wapienie
margliste, sól, gipsy, węgiel kamienny, ziemiste rudy żelaza
Uwarstwione miękkie skały jak: iłowce wapniste, łupki piaszczyste, piaskowce

MIT
o lepiszczu wapnistym, zlepieńce, gipsy porowate, miękkie anhydryty
M1TZ Utwardzone miękkie skały ja k wyżej, przekładane twardymi wkładkami
Uwarstwione miękkie i średniozwięzłe skały jak: średnio twarde łupki, anhydry

M2TZ ty, marmury, piaskowce o lepiszczu ilasto-krzemionkowym, margle twarde, silnie
piaszczyste z wkładkami wapieni, dolomity margliste, syderyty ilaste, limonity
Średnio twarde zwięzłe skały jak: twarde wapienie krystaliczne, łupki krzemion
SI kowe, piaskowce krzemionkowe o lepiszczu żelazistym, piaszczyste wapienie,
twarde anhydryty, wapienie zbite zdolomityzowane
S1TZ Średnio twarde zwięzłe skały ja k wyżej, przekładane twardymi wkładkami
Twarde i średnio ścierające skały jak: piaskowce z żyłami kwarcu, twardego wa
S2TZ pienia lub rogowca, zlepieńce o spoiwie wapnistym, żelazistym lub krzemionko
wym, dolomity krystaliczne, rudy hematytowe, syderyty, limonity, twarde łupki
Bardzo twarde, silnie zwięzłe ścierające skały jak: piaskowce o lepiszczu kwarcy-
towym, twarde wapienie z żyłami rogowca, twarde piaszczyste wapienie, dolomi
T1TZ
ty, skwarcytowane zlepieńce, łupki kwarcytowe, skały magmowe i metamorficzne
gruboziarniste
Bardzo twarde, silnie zwięzłe ścierające skały jak: twarde wapienie krzemieniste,
T2Z zbite dolomity krzemieniste, żyły kwarcytowe, skrzemieniałe rudy hematytowe,
pirytowe, magnetytowe, chromowe, fosforytowe, granity i skały granitowe
Bardzo twarde, silnie zwięzłe i silnie ścierające skały jak: bardzo twarde ska
BT1G ły magmowe, porfir kwarcowy, bardzo twardy granit, łupki krzemionkowe, naj
twardsze piaskowce i wapienie, dolomity
Najbardziej twarde, bardzo silnie zwięzłe i najbardziej ścierające jak: bardzo twar
BT2G de spoiste kwarcyty, rogówce, krzemienie, bazalty, skały magmowe i metamorficz
ne, drobnoziarniste, rudy hematytowe, chromitowe, przewarstwione rogowcami
Dalej dobierając już dokładniej łyp świdra należy zwrócić uwagę gdzie
ten świder będzie pracował tj. czy w otworze pionowym czy kierunkowym,
a w szczególności w otworze horyzontalnym. W każdym z tych przypadków świ
der będzie poddawany innym obciążeniom bocznym i dlatego trzeba właściwie do
bierać zabezpieczenie boczne łap świdra. Ogólnie obowiązuje zasada im większy
kąt odchylenia osi otworu tym lepsze powinno być boczne uzbrojenie świdra. Do
tego zagadnienia należy także dodać abrazyjność przewidzianych skał do zwier
cania. Im większa abrazyjność skał tym należy dobierać lepsze zabezpieczenie
łap świdra. Aktualnie produkowane świdry gryzowe najczęściej i najszybciej ule
gają zużyciu na łożyskach, które limitują czas pracy świdrów na dnie otworów.
Z tego powodu dobór tego elementu świdra powinien być dokonany z wyjątkową
starannością i po kompleksowej analizie rzeczywistych warunków geologiczno-
-złożowych, projektu geologiczno-technicznego otworu i spodziewanych wskaź
ników techniczno-ekonomicznych wykonania otworu. Na ostatnio wspomniane
wskaźniki wiercenia istotny wpływ ma też system płukania w otworze. W tym
zakresie możliwy jest wybór wariantowy, a mianowicie: z centralnym płukaniem,
z dyszami standardowymi, z dyszami przedłużonymi, z dyszami ekscentrycz
nymi. Ponieważ najczęściej w praktyce są stosowane trójgryzowe świdry, więc
i do nich najczęściej dobiera się trzy dysze, które mogą mieć wymienne średnice
dysz w zależności do projektu hydraulicznych parametrów technologii wiercenia
otworu. Na tym etapie doboru świdrów pomocna może być tab. 8.2, która bardziej
szczegółowo opisuje poszczególne świdry produkowane przez NiUW „GLINIK”
Sp. z o. o. w Gorlicach.
Świdry gryzowe z zębami frezowanymi charakteryzują się krótszą żywot
nością w porównaniu do świdrów słupkowych, a co za tym idzie niższą ceną.
Głównie z tych powodów są dobierane do przewiercania warstw położonych na
niewielkich głębokościach otworu, które nie należą zazwyczaj do skał bardzo
twardych oraz do prac specjalnych takich jak zwiercanie korków cementacyjnych.
Gryzowe świdry słupkowe początkowo były przeznaczone do zwiercania
skał bardzo twardych [56]. W wyniku doskonalenia konstrukcji tych świdrów
znajdują coraz to szersze zastosowanie, gdyż nadają się do zwiecania skał od
bardzo miękkich do bardzo twardych [28, 34, 37,43].
Ponieważ newralgicznym elementem świdrów gryzowych w dalszym cią
gu są systemy ułożyskowania gryzów dlatego nadal trwają intensywne badania
prowadzone przez ich producentów. I już na pierwszym etapie doboru świdra
należy zdecydować się czy system łożysk ma być uszczelniony czy nieuszczel-
niony. Oczywiście pierwszy z wymienionych systemów ma zapewniać dłuższą
żywotność świdra. Jednak ten wybór będzie oznaczał wyższą cenę świdra i dla
tego zaleca się przeprowadzać selekcję świdrów, którą opisano nieco dalej w tym
poradniku.
Aktualnie najbardziej popularny na świecie jest system klasyfikacji świ
drów gryzowych opracowany przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Kontrak-
torów Wiertniczych IADC {International Association o f Drilling Contractors).
8.2. Dobór i selekcja świdrów ______________________________ _______ __ _________ g5g
Klasyfikacja ta uwzględnia własności skał i zasadnicze cechy konstrukcyjne świ

drów (tab. 8.3).
T ab ela 8.2. Oznaczenia świdrów gryzowych produkowanych przez NiUW „GLINIK" Sp. z o. o.
w Gorlicach [26]
Symbol w zależności od twardości

Kategoria twardości skał
przewiercanych skal
BM Bardzo miękkie
M Miękkie
s Średnie
T Twarde
BT Bardzo twarde
Symbol w zależności od konstrukcji świdra Cechy konstrukcji świdra
I Zęby wieńców kalibrujących w kształcie litery T
Z Wieńce kalibrujące wzmocnione słupkami
H uzębienie Czoła gryzów zbrojone słupkami
G Słupki urabiające z węglików spiekanych
GY Słupki urabiające z węglików spiekanych stożkowe
- Nieuszczelnione
X łożysko Uszczelnione
sx Łożysko uszczelnione ślizgowe

M
Zęby wzmocnione, dodatkowa stabilizacja
(na początku wkładka stabilizująca
(do wierceń kierunkowych)
oznaczenia)
C Dodatkowa dysza centralna
płukanie
P Do wierceń z płuczką powietrzną
Oznaczenie każdego świdra składa się z trzech cyfr i ewentualnie z litery.

Pierwsza cyfra od 1 do 3 oznacza świdry z zębami frezowanymi, a cyfry od 4 do
8 oznaczają świdry słupkowe. W szczególności cyfry wskazują w jakich skałach
pod względem twardości skał świder powinien pracować najefektywniej. I tak:
1. określa świdry z zębami frezowanymi i ich przeznaczenie do zwiercania
skał miękkich,
skał średnio twardych,
skał twardych,
4. określa świdry słupkowe i ich przeznaczenie do zwiercania skał bardzo

miękkich,
5. określa świdry słupkowe i ich przeznaczenie do zwiercania skał miękkich,
6. określa świdry słupkowe i ich przeznaczenie do zwiercania skał średnio
twardych,
7. określa świdry słupkowe i ich przeznaczenie do zwiercania skał twar
dych,
8. określa świdry słupkowe i ich przeznaczenie do zwiercania skał bardzo
twardych.
Druga cyfra może być w zakresie od 1 do 4 i związana jest z dokładniej
szym doprecyzowaniem twardości skał w danej grupie. Tutaj obowiązuje zasada,
że im wyższa cyfra tym skała posiada większą wytrzymałość na ściskanie.
Trzecia cyfra z przedziału od 1 do 9 opisuje cechy konstrukcyjne systemu
ułożyskowania świdra i jego uszczelnienia. Poszczególne cyfry oznaczają:
1. standardowe łożyska toczne,
2. łożyska toczne dla wierceń z płuczką powietrzną,
3. łożyska toczne i wzmocnione uzbrojenie zewnętrzne; zapobiegające
zmniejszaniu średnicy,
4. uszczelnione łożyska toczne,
5. uszczelnione łożyska toczne i wzmocnione uzbrojenie zewnętrzne; za
pobiegające zmniejszaniu średnicy,
6. uszczelnione łożyska ślizgowe,
7. uszczelnione łożyska ślizgowe i wzmocnione uzbrojenie zewnętrzne; za
pobiegające zmniejszaniu średnicy,
8. specjalne do wierceń kierunkowych,
9. specjalne.
Dodatkowa litera nie będąca wymaganiem standardów IADC objaśnia
szczególne cechy konstrukcyjne lub przeznaczenie świdra takie jak:
A - świdry z uszczelnionymi łożyskami ślizgowymi przeznaczone do wier
cenia z użyciem płuczki powietrznej,
C —świder dyszowy z dyszą centralną,
D —świder specjalny do wierceń kierunkowych,
E - świder dyszowy z przedłużonymi dyszami,
G - świder z wzmocnione uzbrojenie zewnętrzne; zapobiegającym zmniej
szaniu średnicy,
J - świder z dyszami kierunkowymi,
R - świder do wiercenia na kablu,
S - świder z zębami frezowanymi,
X - świder ze słupkami w kształcie dłuta,
Y - świder ze słupkami w kształcie stożka.
Tabela 8.3. Zestawienie porównawcze wybranych producentów świdrów gryzowych według

kodu IADC [26, 27,34, 36, 37]
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
Łożysko ślizgowe
Łożysko ślizgowe
nieuszczelnione
. nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
uszczelnione
| wzmocnione
wzmocnione
uszczelnione
wzmocnione
powietrzem
1 chłodzone
i 2 3 4 5 6 7
1 BM ВМ1Х
Świdry do BM2 T ВМ2ТХ

2 МВМ2ТХ
pokładów
1 miękkich M MIT MM1TZX M1TZX
zęby 3 M1TZ
frezowane
M2T M2TZX
4 M2TZ MM2TZX
1 s ST-P
Świdry do 2
pokładów
2 średnich 3
zęby S2TZ-P SZ S2TZSX
frezowane 4 SZT
S2TZ
T T-P T1T
Świdry do 1
T1TZ
pokładów
3 twardych 2
zęby 3 T2Z-P T2Z
frezowane
4
1
Świdry do
2
pokładów bardzo
4 BMGSX
miękkich 3
słupkowe
4
1
Świdry do
pokładów 2
5
miękkich 3 MGSX
słupkowe
4
Świdry do
6 pokładów średnich 2 SG SG-P SGSX
słupkowe
3
Świdry do 3 TS TG-P TGSX
7 twardych miękkich
słupkowe 4
Tabela 8.3 cd.
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
Łożysko ślizgowe
I Łożysko ślizgowe
nieuszczelnione
nieuszczelnione
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
uszczelnione
1 uszczelnione
wzmocnione
wzmocnione
wzmocnione
powietrzem
chłodzone
i 2 3 4 5 6 7
BT1G BT1G-P
Świdry do
pokładów
8 BT2G BT2G-P
bardzo twardych
słupkowe 3
GLINIK
S3SJ S33S S33SG S33SF S33SGF
1 S3SJD SS33S SS33SG
Świdry do MS33S
pokładów S3J S33 S33G S33F S33GF
1 miękkich 2
S3TJ SS33G
zęby
frezowane S44 S44G S44F S44GF
3
SS44G
4
M4MJ M44NG M44N M44NGF
1
MM44NG
Świdry do
pokładów 2
2 średnich
zęby DMI DMM M4LF
3 DMNJ
frezowane
4
H7 H77 H77F
1 H7J
Świdry do
pokładów 2 SSS 1
3 twardych
zęby 3 H77SG
frezowane
4
Świdry do 2 S81F
pokładów bardzo
4
miękkich 3 S82 S82F
słupkowe SS82 S82CF
4
Tabela 8.3 cd.
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
ŁozysKo ślizgowe
Łożysko ślizgowe
nieuszczelnione
nieuszczelnione
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
ŁozysKo toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
uszczelnione
wzmocnione
wzmocnione
uszczetoione
wzmocnione
powietrzem
chłodzone
1 2 3 4 5 6 7
5B4 S84F
1
S34C
S85F
Świdry do 2
S85CF
pokładów
5 miękkich S86 S56F
3
słupkowe SS86 S86CF
SSBC S88CF
4 S88F
S88FA
M84 M64FA
1 M84CF
Świdry do
M55F
pokładów
6
średnich M89T M89
słupkowe 2
M88 M88F
3 M89F
Świdry do H87F
3
twardych,
7
miękkich H88F
słupkowe 4
Świdry do H89F
pokładów
8
bardzo twardych H100F
słupkowe 3
SECURITY
R1 АТХ1 ATXG1 ATJS AT61G1
1 GTX1 MAXG1 ATJl
Świdry do GT4
pokładów
1 miękkich 2 R2 ATJ2
zęby R3 ATJ3 JG3
frezowane 3
ATG3
4
Świdry do 1 R4 ATJ4 JG4
pokładów 2 DR5
2 średnich
zęby 3
frezowane 4
Tabela 8.3 cd.
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
aj
Łożysko ślizgowe
s
nieuszczelnione
nieuszczelnione
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
a
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
uszczelnione
wzmocnione
wzmocnione
wzmocnione
ą S
powietrzem
™o
chłodzone
.8 o
£ a
-J 3
1 2 3 4 5 6 7
1 JG7
Świdry do
pokładów 2 R7
3 twardych
zęby 3
frezowane JG8
4
АТХ05 ATJ05
1 GTX03 ATM05
МАХ05
Świdry do ATJ05C
2
pokładów GT08C
4
bardzo miękkich АТХ1І ATJ11AT-
słupkowe 3 АТХІІН M1IA-
TJ11S
MA- ATJ11C
4
XGT15 АГМІ1
АТХ22 ATJ22
1
ATM22
Świdry do АТХЗЗА ATJ22C
pokładów 2
5 ATM22C
miękkich
słupkowe АТХЗЗС ATJ333C
3
ATM333C .
4
ATJ44C
ł
ATJ44A
Świdry do
МАХ44С ATJ44C
pokładów 2
6 АТХ44С
średnich
słupkowe ATJ55
3 ATJ55A
ATJ55R
Świdry do ATJ77
3
twardych
7
miękkich ATJ88
słupkowe 4
Świdry do 1
pokładów
8
bardzo twardych ATJ99
słupkowe 3
ATJ99A
HUGHES
Tabela 8.3 cd.
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
Łożysko ślizgowe
Łożysko ślizgowe
nieuszczebione
nieuszczelnione
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
wzmocnione
wzmocnione
uszczelnione
' uszczelnione
wzmocnione
powietrzem
chłodzone
i 2 3 4 5 6 7
Y12 MS11G HPll MHP11G
HPll
Świdry do
pokładów Y13 HP12
2
1 miękkich EHP12
zęby MS13G HP136
frezowane 3
MHP13G
4 Y21
Świdry do MS21G
pokładów 2
2 średnich
zęby 3
frezowane 4
Świdry do 2 HP31G
pokładów 2 Y31HP
3 twardych
zęby 3
frezowane 4
1 EHP41H
Świdry do 2
pokładów
4 S43A MS43A EHP43A
bardzo miękkich 3
słupkowe HP43
4 HP44M
MS51A HP51
1
HP51A
Świdry do HP52
pokładów 2
5 HP52A
miękkich
słupkowe MS53A HP53
3
HP53A
4 HP53
HP61
1
HP6IA
Świdry do
pokładów HP62
6
średnich 2 HP62A
słupkowe EHP62JA
3 HP63
Tabela 8.3 cd.
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
Łożysko suzgowe
Łożysko ślizgowe
nieuszczelnione
nieuszczelnione
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
uszczelnione
uszczelnione
wzmocnione
wzmocnione
wzmocnione
powietrzem
chłodzone
1 2 3 4 5 6 7
Świdry do 3 HP73
7 twardych miękkich
słupkowe 4
Świdry do 1
pokładów
S
bardzo twardych HF83
słupkowe 3
EH083
REED
DSJ SDS MSDSH FDS- FDSH
1
FDSH
Świdry do
2 DYJ SDT FDT
pokładów
1 miękkich
zęby DGJ MSDGH FDGH
3
frezowane SDGH MFDGH
1 V2J SVH FVH

Świdry do
pokładów 2
2 średnich
zęby 3 T2H ST2
frezowane
4
1
Świdry do
pokładów 2 MOSS
3 twardych
zęby 3
frezowane
4
1 F05
Świdry do 2
pokładów
4 3 MIS FI
bardzo miękkich
słupkowe
15JS F15
4 MF15
Tabela 8.3 cd.
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
wieńce zewnętrzne
Łożysko ślizgowe
Łożysko ślizgowe
nieuszczelnione
nieuszczelnione
nieuszczelnione
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
Łożysko toczne
uszczelnione
uszczelnione
wzmocnione
wzmocnione
uszczelnione
! uszczelnione
wzmocnione
powietrzem
chłodzone
1 2 3 4 5 6 7
2JS F17
1 MS2 F2F2H
F25
Świdry do M27S F27
pokładów 2
5 MF27D
miękkich
słupkowe 3JS F3
3
F3H
4 F37
F37D
4JS F45A
1
F4
Świdry do
47JA 5JA F5
pokładów 2
6 F47
średnich
słupkowe F57A
3 F57D
F57
Świdry do 3 7JA F7
twardych
7
ięldcich F8
4
słupkowe FSOD
Świdry do
pokładów
8
bardzo twardych 9JA F9
słupkowe 3
SMITH
W praktyce wiertniczej można zaobserwować wzrost zastosowania na

rzędzi diamentowych do zwiercania skał. Wynika to z naturalnych własności
diamentów oraz nowoczesnych rozwiązań technologicznych i konstrukcyjnych
świdrów z diamentami sztucznymi. Należy pamiętać, że diament jest najtward
szym minerałem występującym w skorupie ziemsldej i bez większego problemu
może zwiercać skały w których wykonuje się otwory, które nieraz wielokrotnie
posiadają mniejszą twardość od diamentu. Natomiast znacznym minusem tego
typu narzędzi jest mała odporność na udary i na wyższe temperatury, gdyż przy
temperaturach rzędu 760°C może dojść do procesu grafityzacji diamentu. Dlatego
tak ważnym elementem zastosowania narzędzi z naturalnymi diamentami jest za
pewnienie właściwego ich chłodzenia i stabilnej pracy na dnie otworu [17].
Ze względu na wysoką cenę diamentów i powyższe wady coraz popular

niejsze są narzędzia z polikiystalicznymi diamentami (PDC - Polycrystalline
Diamond Compact) i z termicznie trwałymi diamentami (PCD - TSP - Termally
Stable Polycrystalline Diamond), które wytrzymują już temperatury pracy około
1200°C.
Mechanizm urabiania skały przez świdry PDC [42,63] polega na jej skra
waniu pod wpływem nacisku osiowego i siły obwodowej działającej podczas ob
rotu przewodu wiertniczego (rys. 8.6). Skutkuje to wywołaniem zwiększonego
momentu obrotowego w porównaniu do wiercenia otworu świdrami gryzowymi.
Należy o tym pamiętać dobierając przewód wiertniczy.
W J в nacisk osiowy
głębokość cięcia
\
\
'w na świder
I \ w H R Ж ^ ии moment obrotowy
^ powierzchnia styczności
wypadkowa wektorów obciążenie
Rys. 8.6. Siły działające na ostrze PDC podczas zwiercania skaty [42]
Dobierając świder diamentowy do zwiercania skał należy brać pod uwagę

następujące parametry:
• rodzaj diamentów,
• materiał z którego wykonano matrycę,
• profil matrycy,
• system wypływu płuczki ze świdra.
Przykładowo Smith Tool Diamond Product [37] opracowała pięcio pozy
cyjną klasyfikację swych narzędzi diamentowych. I tak na pierwszej pozycji może
znajdować się litera:
P - oznaczająca świder typu PDC,
D - oznaczająca świder z naturalnymi diamentami,
C - oznaczająca świder typu PCD.
Na drugiej pozycji jest typ matrycy opisywany literą S jako tzw. matryca
stalowa lub M oznaczająca matrycę z węglików spiekanych.
Na trzeciej pozycji znajdować się mogą cyfiy od 1 do 9 określające profil
matrycy.
8.2. Dobór i selekcja świdrów ___ 869
Na czwartym miejscu występują cyfry od 0 do 7 charakteryzujące system

wypływu płuczki ze świdrów, a na ostatnim miejscu cyfiy od 0 do 9 wskazujące
na poszczególne etapy rozwoju danej konstrukcji narzędzia.
Międzynarodowe Stowarzyszenie Kontraktorów Wiertniczych LADC (In
ternational Association o f Drilling Contractorś) opracowało system klasyfikacji
narzędzi diamentowych, które stara się wprowadzić na szerszą skalę. Klasyfikacja
ta uwzględnia własności skał i cechy konstrukcyjne narzędzi. Oznaczenie każde
go świdra składa się z 4 znaków. Pierwszy oznacza rodzaj struktury tnącej i mate
riał matrycy. Drugi określa profil świdra. Trzeci znak charakteryzuje rozwiązania
hydrauliczne. Czwarty opisuje rozmiar i gęstość rozmieszczenia ostrzy.
Pierwszy znak jest literą i służy do określenia rodzaju ostrzy i matrycy. Do
wyboru są następujące opcje:
D - świdry z naturalnymi diamentami,
M - ostrza diamentowe osadzane w matrycy z węglików wolframu,
S - ostrza diamentowe osadzane w matrycy stalowej,
T - termicznie odporne ostrza,
O - inne.
W przypadku zamawiania świdrów PDC korzysta się tylko z liter M i S.
Drugi znak jest cyfrą i opisuje kształt matrycy. Dla profilu świdra oznacze
nie przyjmuje wartość od 1 do 9 według zaleceń podanych w tab. 8.4. i pokaza
nych na rys. 8.7.
Tabela 8.4. Parametry świdra do określania profilu matrycy [42]
Wysokość stożka głównego
Wysokość stożka kalibrującego ścianę otworu

duża: średnia: mała:
C >1/4D I/8D < C < 1/4D C < 1/8D
duża: G > 3/8D 1 2 3
średnia: 1/8D < G < 3/8D 4 5 6
mała: G < 1/8D 7 8 9
Trzeci znak jest cyfrą z zakresu od 1 do 9 i opisuje sposób przepływu płucz

ki przez świder (tab. 8.5). Dodatkowo, cyfra ta jest uzupełniona o symbol literowy
określający usytuowanie kanałów płuczkowych w narzędziu; a mianowicie są to
litery:
R —promieniowo usytuowane kanały płuczkowe,
X - poprzecznie usytuowane kanały płuczkowe,
O - inne.
Rys. 8.7. Typowe profile świdrów PDC [42]
Tabela 8.5. Zasady opisu przepływu płuczki [28]
Wymienne Płukanie Płukanie

nasadki dyszowe strumieniowe środkowe
Otwory płuczące na powierzchni bocznej

1 2 3
w odległości powyżej 25,4 ram od dna
Otwory płuczące na powierzchni bocznej

4 5 6
w odległości poniżej 25,4 mm od dna
Otwory płuczące na powierzchni przyle

7 8 9
gającej do dna otworu
Na czwartej pozycji występują cyfry z zakresu od 1 do 9 i opisują wielkość

i gęstość rozmieszczenia płytek skrawających tzw. cutterów. Cyfra ta wybierana
jest przy pomocy tab. 8.6 i 8.7.
Wiercenia rdzeniowe [6,17,55,60] mają swoją specyfikę, gdyż można stoso
wać rdzeniówki konwencjonalne lub wrzutowe i stąd wynikają nieco inne średni
ce koronek wiertniczych, które w procesie wiercenia otworu należy uwzględniać.
Wśród rdzeniówek konwencjonalnych najczęściej występuje szereg DCDMA
i szereg szwedzki metryczny. Natomiast wśród rdzeniówek wrzutowych najczę
ściej spotyka się szereg anglosaski. Szczegółowe parametry powyższych szere
gów podano w tab. 8.8.
Spośród koronek wiertniczych największym zainteresowaniem cieszą się
koronki z naturalnymi diamentami. Niestety wśród ich producentów nie udało
się stworzyć jednolitych zasad doboru koronek i dlatego poniżej zostaną podane
tylko ogólna zasady. Z tych względów zaleca się przestrzegać wskazówek poda
wanych przez producentów koronek diamentowych [30, 32, 36, 38].
8.2. Dobór i selekcja świdrów _____________ 871
Tabela 8.6. Charakterystyka ostrzy świdra [28]
Rozmiar i gęstość rozmieszczenia ostrzy

Wielkość ostrzy
mala średnia duża
duża 1 2 3
średnia 4 5 6
maia 7 S 9
Tabela 8.7. Charakterystyka ostrzy świdra [28]
Diamenty syntetyczne
Wielkość ostrzy
Wysokość wystawania elementów skrawających
duża > 15,8 mm
średnia 9,5 mm -s- 15,8 mm
mała < 9,5 mm
W początkowym etapie doboru koronek należy zdecydować się na wybór

koronki ziarnistej lub impregnowanej. Przy pierwszym wyborze wskazane jest
oszacowanie wymaganej ziarnistości koronki diamentowej. Ziarnistość poda
je liczbę diamentów przypadających na masę jednego karata (1 karat = 0,2 g).
Natomiast dla koronek impregnowanych zbudowanych z matrycy zawierającej
proszek diamentowy podaje się numer sita US mesh. Jest to liczba oczek sita na
długości jednego cala.
Pomimo przyjęcia podziału diamentów, każdy producent narzędzi diamen
towych stosuje swoje własne określenia. Dla przykładu podano niżej kilka danych
czołowych producentów koronek diamentowych.
Diamant Boart Stratabit [30] używa diamentów o następujących oznacze
niach:
- ST - naturalne okrągłe kamienie, wysortowane pod względem wy
trzymałości odpowiadającej kształtowi, jakości i czystości,
- EX - kamienie ST mechanicznie zaokrąglone i oczyszczone dla po
prawienia odporności na zużywanie się,
- SP - kamienie EX chemicznie obrobione dla poprawienia odporności
na zużywanie się i temperaturę,
- SP IMP - diamenty specjalnie obrobione diamenty w celu poprawy
odporności na wyższe temperatury. Stosowane w narzędziach impre
gnowanych,
- CUBiC - naturalne kamienie wybrane z uwagi na kształt sześcianu.

Ze względu na ostre krawędzie zalecane są do stosowania w skałach
miękkich,
- I i OCTAHEDRAL- naturalne kamienie z dobrą krystalizacją i ostry
mi krawędziami. Wysoka jakość kamieni zapewnia maksymalną od
porność na grafityzację i ściemość,
- PDC - polikrystaliczne diamenty syntetyczne, montowane na węgli
kach spiekanych matrycy,
- TSP —termicznie trwałe diamenty o większej odporności na tempera
turę niż PDC i o zastosowaniu głównie w skałach o bardzo wysokiej
ściemości.
Inny czołowy producent narzędzi diamentowych w świecie, Longyear [32],
wyróżnia pod względem jakości diamenty:
- SELECT PREMIUM - najwyższa jakość naturalnych bortów. Wyso
ka jakość selekcji pod względem kształtu. Zalecane do koronek sto
sowanych do zwiercania bardzo twardych skał,
- PREMIUM - wysoki gatunek naturalnych bortów. Zalecane do koro
nek stosowanych w średnich warunkach wiercenia,
- SELECT —średni gatunek bortów o mieszanych kształtach. Zalecane
dla miękkich formacji wymagających większych wymiarów diamen
tów,
- STANDART - mieszanina naturalnych i obrabianych bortów. Zaleca
ne są do zwiercania skał miękkich.
Langyear stosuje standard rozmiarów, który podaje tab. 8.9.
Przy doborze diamentów należy kierować się następującymi ogólnymi za
sadami:
• do skał miękkich stosuje się diamenty gruboziarniste; to jest o małej
ziarnistości i o niskiej jakości,
• do skał średniej twardości stosuje się diamenty średnioziamiste; to jest
o większej ziarnistości oraz o niskiej i średniej jakości, w zależności od
jednorodności i spękania skał,
• do skał twardych używane są diamenty drobnoziarniste średniej i wyż
szej jakości, w zależności od jednorodności i spękania skał,
• do skał bardzo twardych używa się diamentów drobnoziarnistych wyż
szej jakości.
Generalnie obowiązuje zasada, że do rodzaju zwiercanej skały dobiera się
diamenty, patrząc na ich ziarnistość. I tak, im twardsza ma być zwiercana skała,
tym narzędzie diamentowe ma mieć większą ziarnistość. Szczegółowe zalecenia
w tym zakresie firma Eastman Christensen przedstawiła w tab. 8.10.
36,5
24,0
Оч
47,9
3 muazpj ■ ' '
£ fi
r £ EZOBZJSZSOd
59,4
76,4
46,4
o яo - ' '
J=o "ćd1 Ш0М50
c
ro & u
ьо
u СЛ рріодо^
59.0
76,0
46,0
u
N вщвшшоа * ' •
£ C/l
p*
U
36,5
27,0
47,6
*o EiuazpJ ■ ■ '
’5 r-.
o
s
60,0
48,0
75,8
o ca Л
o шолцо '
~a • '
s '5
43
'ІЗ
o s -СЛ
59,5
74,6
47,6
o В
uД pfnojo?! - ' '
W
■u
00
AQ-U
гивіїшОлосЩ
AQ,
STU3Z0BHZQ ' ' % ■
Z £
21,0
49.0
31,0
42.0
37.0
58.0
BtnazpJ ' '
Tabela 8.8. Parametry wierceń konwencjonalnych i z rdzeniówkami wrzutowymi [17]
rc
£ BZ0BZJ3ZS0d
59,4
46,4
35,6
76,4
ro сз ' ’
u ШОЛЦО
"ć? c
-o
ьа
<u 'СЯ
59,0
35,0
76,0
46,0
<
Na PfII0J05i • '
00
MSU
P
M,
U,
J3 ■ P ' d- Ą
u §
>4
oc
52.0
38.0
32,0
45.0
62,0
22,0
35,6
42.0
48,0
BiuazpJ '
u1
a o ,_,
źG ja
0) BzoBZJszsod m
66,3
76,3
36,3
В ocd ' •o _ vo
*3 rUOM10 m
*g •Я
u 0>
36,t
56,(
76,(
46,(
£
O
ppJOJO^J 1 vO
•a сю
(U
TT
TT
N
н
T,
oo
T,
g § • н -а h- S
o
W
44,4
42,0
23,0
54.7
58.7
32,5
21,5
18,7
30,1
ETU9ZpJ ■
w
BzoBZJ9ZSod
60,0
75,7
37,7
29,8
es
o OO ■
Q raoMô
'H
O p
59,5
73,5
47,6
29,4
37,3
ВД PJUOJO^ ■
Й
0>
00
BWM,
NWM,
AWM,
EWM,
NWG,
BGW,
AWG,
BWT
NWT
EWG,
AWT
EWT
ПІБІШуСмОсШ
RWT
amazoBuzo ■
Tabela 8.8 cd.
874
Koronki do wierceń konwencjonalnych Koronki do rdzeniówek wrzutowych
uN
Q
u
8
1
Szereg szwedzki metryczny Szereg krajowy Szereg anglosaski
W
Szereg krajowy typu PL
ao
średnica [mm] średnica [mm] ^ średnica [mm] średnica [mm] średnica [mm]
3TU3Z0BUZ0
ШОМДО
пломбо
егазгрі
тивтаиОлосІЛ}
віизгрі
віизгрд
Btnszpj
Einazpj
Ш0М50
ОГО/Л40
рріодо^
PfGOJO^
p[UOJOif
TUOMJO
DfUOJO^
р[ИОЛО>[
БГГ|ВШШОП
BZOBziazsod
BZ0BZJ3ZS0d
BZ0BZJ3Zsod
BZDBZJ32sod
smszoBuzo
швгшХмосКз
•
72.0
o
■
'
'
'
•
•
■
-
■
vo
■
■
oo
86,3
*
*
■
58.0
HWF,
HWG, 76,2 48.0 93,0 73.0
н -а
a
as
rn
cn
98,0 99,2 101,0 101,3 93,4 95,6 96,0 63,5 93,0 59,0
"Ч.
5 а" І
HWT 80,9 72.0 67.0
l
U, i
1
a
PWF M, 93.0
a
'
pH
9‘ZZl
O
•
in
00
120,0 120,6 92,2 116,0 116,3 86,0 112,0 112,4 | 122,0

■
MSU 85.0
M,
a
'
'
•
'
'
'
•
m
■
■
131,0 131,3 101,0 MSU 132,0 132,4 102,0

■
M,
O
•
a
•o
145.4 146.0 112,8 146,0 146,3 116,0 MSU 151,4 121,0

■
■
■
■
■
'
'
'
'
'
'
'
'
'
'
'
'
o\
-
‘
m
co
UWF 173.7 174.5
■
'
'
'
Г66І
'
'
'
'
'
'
ZWF 199.9 165,2
■
■
■
■
■
8. Technologia wiercenia otworów
8.2. Dobór i selekcja świdrów
Tabela 8.9. Standardowe rozmiary diamentów stosowane przez firmę Longyear [32]
Ziarnistość Średnia ziarnistość Średnica diamentów

[szt/karat] [szt/karat] [mm]
6-10 8 2,49
10-15 12 2,16
15-25 20 1,80
25-35 30 1,60
35-45 40 1,47
45-55 50 1,37
55-70 62 1,22
70-90 80 1,12
90-100 100 1,07
100-130 120 1,02
Tabela 8.10. Dobór ziarnistości diamentów do zwiercania różnych skat wg firmy Eastman
Christensen [29]
Ziarnistość diamentów Rodzaj skal

[szt/ct]
1 -1 0 bardzo miękkie
1 0 -1 5 miękkie
2 0 -2 5 średnio miękkie
3 0 -4 0 średnio twarde
4 0 -6 0 twarde
6 0 -8 0 bardzo twarde, gruboziarniste
8 0 -1 0 0 bardzo twarde, drobnoziarniste
Zbrojone koronki diamentowe posiadają osadzone w powierzchniach robo

czych całe ziarna diamentów. Poszczególne ziarna diamentów są tak rozmieszczo
ne, aby zapewniały pełne pokrycie dna otworu ostrzami skrawającymi i w miarę
możliwości równoczesne zużywanie się dolnej części koronki diamentowej.
Powierzchnia czołowa koronki (rys. 8.8) stanowi jej zasadniczy element
roboczy, w którym osadza się większość diamentów. Diamenty osadzone są
w matrycy na powierzchni czołowej koronki w taki sposób, że 1/8 - 1/3 diamen
tu wystaje. Tę wielkość wystawania diamentów nazywa się odkryciem. Większe
odkrycie występuje w koronkach przeznaczonych do zwiercania miękkich i śred
nio twardych skał, a mniejsze odkrycie w koronkach dla skał twardych oraz skał
spękanych.
Koronki impregnowane zawierają proszek diamentowy, jednolicie roz
mieszczony na pewnej długości części roboczej koronki. Podczas zwiercania skał
koronką impregnowaną jej czoło ulega zużyciu, zużyte diamenciki wypadają, ma
tryca ściera się, odsłaniając równocześnie kolejne diamenty przejmujące zwier-
canie skał. Najczęściej matryce wykonane są z węglików spiekanych. Zadaniem
matrycy jest utrzymywanie diamentów przy różnych co do wartości naprężeniach

występujących w procesie zwiercania skał. Jej zużycie nie powinno być zbyt duże
w porównaniu ze zużyciem diamentów. Równocześnie współczynniki rozszerzal
ności cieplnej diamentów i matrycy powinny być jak najbardziej zbliżone do sie
bie.
Rys. 8.8 Schemat rozmieszczenia diamentów w koronce: a) podwójna warstwa diamentów,

b) powierzchniowa warstwa diamentów, c) koronka impregnowana [17]
Również oznaczenia matryc są indywidualne i opracowywane przez produ

centów narzędzi diamentowych. Poniżej podano kilka przykładów. I tak Eastman
Christensen wyróżnia matryce: S, H, X. Szczegółowe dane przedstawia tab. 8.11.
Tabela 8.11. Standardowe rodzaje matryc koronek diamentowych stosowane przez firmę
Eastman Christensen [29]
Kod Opis Twardość Zastosowanie

wg Rockwella
S miękka 20/30 nie ścierne, twarde i zbite formacje
H twarda 20/40 nieskonsolidowane, twarde formacje
X X-twarda 40/50 bardzo ścierne i twarde
Natomiast firma Urdiamant Sp. z o. o. [38] wyróżnia następujące typy ma

trycy:
V001 - najbardziej miękka, najniższa odporność na ścieranie,
V3 - średnio miękka, średnia odporność na ścieranie,
V01 - bardzo miękka, bardzo niska odporność na ścieranie,
V4 - twarda, wysoka odporność na ścieranie,
VI - miękka, bardzo niska odporność na ścieranie,
Q2 - bardzo twarda, średnia odporność na ścieranie,
V2 - średnio miękka, niska odporność na ścieranie.
Również bardzo ważnym parametrem matrycy jest jej profil. I w tym za
kresie istnieje bardzo duża różnorodność wśród producentów koronek diamen
towych. Przykładowo Diamant Boart Stratabit [30] produkuje różne mattyce
koronek ziarnistych i impregnowanych. Ich kształt przedstawiono na rys. 8.9.
8.2. Dobór i selekcja świdrów _ 877
Rys. 8.9. Profile matryc koronek diamentowych produkowanych przez

firmę Diamant Boart a) półpłaski, b) półokrągły, c) schodkowy, d) stożkowy,
e) z jednostopniowym pilotem f) dwustożkowy, g) płaski, h) zaokrąglony,
i) schodkowy, j) stożkowy, k) stopniowany dwustronnie, I) zębaty [30]
Podsumowując - w zależności od charakteru przewiercanych skał i rodzaju

wiercenia dobiera się odpowiednie profile koronek ziarnistych, a mianowicie:
• profil półpłaski —profil standardowy do skał o średniej twardości,
• profil półokrągły - profil o równomiernym rozłożeniu diamentów za
pewnia równomierne zwiercanie skały nawet w obecności małych okru
chów twardszej skały, przeznaczony do skał średnio twardych,
• profil okrągły - przeznaczony do skał twardych,
• profil schodkowy - charakteryzuje się możliwością uzyskania więk
szych prędkości wiercenia niż przy zastosowaniu profili zaokrąglonych
i półokrągłego, przeznaczonych do skał twardych i zwięzłych. Nie zale

cany do wiercenia w górotworze o słabej zwięzłości i spękanym,
• profil stożkowy - ma dłuższą trwałość od profilu schodkowego, lecz
wporównaniu z tym profilem uzyskuje się mniejsze prędkości wierce
nia,
• profil z jednostopniowym pilotem - zapewnia dobry kontakt diamentów
z dnem otworu, ogranicza odchylenie otworu od zadanego toru. Używa
ny do wiercenia otworów kierunkowych. Bardzo wrażliwe na uszkodze
nie jest czoło koronki,
• profil dwustożkowy - profil wyłącznie dla warstw miękkich i jednoli
tych (nie popękanych). Czoło koronki wrażliwe na uszkodzenia. Prze
znaczony wyłącznie do koronek grubościennych,
• profil ćwiartka koła - przeznaczony do skał miękkich. Czoło koronki
wrażliwe na uszkodzenia.
Można stwierdzić także, że w zależności od własności przewiercanych skał
stosuje się następujące profile koronek impregnowanych:
• profil płaski - profil standardowy dla koronek o cienkich ściankach.
Przeznaczony dla warstw bardzo twardych i spękanych,
• profil zaokrąglony - profil standardowy dla koronek o pogrubionych
ściankach. Zalecany do stosowania w warstwach twardych i spękanych,
• profil schodkowy —dla koronek o pogrubionych ściankach. Zalecany
dla każdych warunków, a szczególnie do warstw bardzo twardych,
• profil stożkowy —uzyskuje się duże prędkości wiercenia, lecz mniejsze
w porównaniu z profilem schodkowym,
• profil dwustożkowy (dwuschodkowy) - profil wyłącznie dla koronek
grubościennych.
Innym zasadniczym elementem koronek diamentowych są boczne po
wierzchnie, tj. zewnętrzna i wewnętrzna powierzchnia cylindryczna matrycy.
Powierzchnie te są zbrojone najczęściej diamentami ziarnistymi na długości oko
ło kilkunastu milimetrów, mierząc od czoła matrycy. Niektórzy producenci, ze
względu na bardzo odpowiedzialne zadania stojące przed powierzchniami bocz
nymi, stosują do ich zbrojenia diamenty o wyższej jakości niż do czoła matrycy.
Do zasadniczych zadań powierzchni bocznych zalicza się:
• utrzymanie stałej średnicy otworu,
• utrzymanie stałej średnicy rdzenia,
• stabilizację koronki w otworze.
Wykonanie powyższych zadań w marszu koronką nie wymaga poszerza
nia otworu przy zapuszczaniu następnej koronki, nie utrudnia wejścia rdzenia do
rury rdzeniowej, a tym samym poprawia uzysk rdzenia i techniczno-ekonomiczne
czynniki rdzeniowania otworu. Dobór tego typu koronek jest specjalnie zalecany
do rdzeniowania w otworach kierunkowych.
Dla narzędzi diamentowych niezmiernie ważnym problemem jest system

płukania koronki. Przepływająca płuczka m.in. chłodzi diamenty i matrycę oraz
oczyszcza dno otworu ze zwiercin. Zasadniczo wyróżnia się boczny i czołowy
system płukania w koronkach diamentowych (rys. 8.10). Koronki wykonane
z bocznym systemem płukania mają w matrycy kanały płuczkowe w postaci row
ków, a koronki z czołowym systemem płukania posiadają ponadto otwory wzdłuż
matrycy i rowki.
Rys. 8.10. Systemy wypływu płuczki z koronek diamentowych:

a) system boczny, b) system czołowy [17]
Koronki z bocznym systemem płukania wykonuj e się głównie do rdzeniówek

pojedynczychipodwójnych.Koronldtegotypunadająsiędozwiercaniaskałtwardych
ibardzotwardych.Ichsystempłukanianieosłabiawytrzymałości,takjaktomamiejsce
w koronkach z czołowym systemem płukania, w którym występują otwory łączą
ce przestrzeń między zewnętrzną a wewnętrzną rurą rdzeniową i czołem koronki.
Natomiast zaletą czołowego systemu płukania jest znaczne ograniczenie nieko
rzystnego oddziaływania płuczki wiertniczej na rdzeń, dzięki czemu poprawia się
uzysk rdzenia, zwłaszcza w skałach miękkich.
Zaś dla narzędzi impregnowanych opracowano kodowy system kolorów,
pozwalający w łatwy sposób dobrać jak najlepszy typ koronki (tab. 8.12),
Znana firma Diamant Boart Stratabit [30] produkująca koronki diamento
we zaleca je dobierać w zależności od twardości zwiercanych skał. Wyróżnia się
skały:
• miękkie,
• średnio miękkie,
• średnio twarde,
• twarde,
• bardzo twarde, do których zostały przypisane poszczególne typy koro-
nek(tab. 8.13).
Tabela 8.12. Dobór koronek impregnowanych do zwiercania różnych skat wg firmy Eastman
Christensen [29]
Kolor Zastosowanie
szczelinowate i ścierne piaskowce, drobnoziarniste piaskowce, łupki, średnio

Zielony
twarde, ziarniste granity
średnio twarde i ścierne ilolupki, kalcyty, piaskowce, niektóre wapienie i szcze

Szary
linowate granity
od miękkich do twardych i umiarkowanie ściernych sjalitów, diarytów, gabr,

Jasno -brązowy
andezytów i dolomitów
skonsolidowane, drobnoziarniste o wysokiej ściemości lub szczelinowate gra

Czarny 1
nity, kwarce i sjality
Czarny 2 bez własności ściernych, drobnoziarniste granity, gnejsy, kwarce i rogowce
bardzo twarde, skonsolidowane, bez własności ściernych formacje, takie jak

Różowy
drobnoziarniste, supertwarde kwarce, rogowce lub jaspis
Zloty bardzo twarde dolomity, drobnoziarniste granity, kwarce
Srebrny średnio twarde, szczelinowate, ścierne formacje
Brązowy twarde, bardzo twarde, drobnoziarniste formacje
Selekcja narzędzi zwiercających skały

Dokładniejsza selekcja świdrów i koronek wiertniczych jest możliwa na przykład
w oparciu o jednostkowy koszt wiercenia otworu, który jest podstawowym wskaź
nikiem techniczno-ekonomicznym wiercenia otworów [14, 37, 62]. Wzór na
koszt wiercenia 1 metra otworu ma postać:
K = Qi T” +T™} + q [zł/m] (8.6)

H
gdzie: K —koszt wiercenia 1 m otworu, [zł/m],

Г, —czas wiercenia, [h],
Tz - czas zapuszczania i wyciągania przewodu wiertniczego, czas płukania
otworu i wymiany świdra, dodawania kawałka przewodu, [h],
Q - jednostkowy koszt pracy wiertnicy, [zł/h],
q —cena świdra, [zł],
H —przewiert świdrem, [m].
Problem doboru różnych typów świdrów (koronek), dla których znane są
wskaźniki wiercenia, uzyskane w danych warunkach geologicznych, sprowadza
się on do wykonania kilku przeliczeń i wyboru świdra, którym osiągnięto najniż
szy koszt.
Tabela 8.13. Karta doboru typu koronki do twardości zwiercanych skał wg firmy Diamant Boart
Stratabit [30] - * - zalecany obszar stosowania koronki
Twardość skał
Miękkie Średnio miękkie Średnio twarde Twarde Bardzo twarde
xxxCSD12Fxxx
xxxxxxCSP 107хххххх
хххххххСВ 17FDxxxxxx
CMD123FD
xxxxxxxxxxCD512xxxxxxx
CMP109
Typ xxxxxxxxxxxxxCD93xxxxxxxxxx
ххххххххххххххххСТЗОЗххххххх
koronki CMT133
xxxxxxxxxCD502xxxx
diamentowej CMP408
xxxxxCD 104xxxx
xxxxxxCT93xxxxxx
xxxxxCD202xxx
xxxxxxxxxxCT403xxxx
CT436
ххххххххСВЗОЗхххххх
CMD133
xxxxxxxxxxxxCMT282xxxxx
xxxxxxCMD256xxx
xxxxxxCB401хххххххх
CMD456
xxxCM601xxx
CMD567
Problem jest trudniejszy, gdy należy a priori oceniać jakie wskaźniki wier
cenia dla różnych typów świdrów będą opłacalne. W tej sytuacji metoda wybo
ru świdra nowego (K ) bazuje na bilansie opierającym się na stwierdzeniu, że
opłacalny będzie taki świder, którego użycie pozwoli osiągnąć koszt jednostkowy
co najmniej równy kosztowi osiągniętemu przez świder bazowy; to jest K n = K b
(.Kb - świder, w stosunku do którego ocenia się opłacalność zastosowania innego
typu świdra). W praktyce stosowane są w tym przypadku dwie metody obliczeń
w zależności od przyjmowanych założeń co do wartości średniej prędkości wier
cenia dla nowego świdra.
Jeżeli założy się różne średnie prędkości wiercenia badanymi świdrami, to
z wzoru (8.6) wylicza się graniczny czas pracy oraz przewiert świdrem nowym.
Jest to warunek, kiedy będzie jeszcze opłacalna jego eksploatacja w określonych
warunkach techniczno-geologicznych:
T „ = ^ ' Q + q" (8.7)

K b -Vsr- Q
T^ - 0 + q„
H Sr = -Tr ~ , T; (8.8)
K b - Q / v sr
gdzie: qn ~ cena świdra nowego, [zł],

Vśr —średnia prędkość wiercenia świdrem nowym, [m/h],
K b —koszt wiercenia 1 m otworu świdrem bazowym, [zł].
Para wielkości {Tgr,H„r) charakteryzuje dolną granicę wskaźników pracy
nowego świdra, przy których jest on opłacalny. Dysponując informacjami na te
mat kosztu jednostkowego uzyskanego świdrami dotychczas stosowanymi można
dla każdego nowego świdra wyznaczyć w sposób graficzny zależność H = / ( Vir)
wg wzoru (8.8). Przykładowo przedstawiono ją na rys. 8.10.
Zbiór punktów przykładowo wykreślonej hiperboli odpowiada takim war
tościom średniej prędkości wiercenia i przewiertu, dla których jednostkowy
koszt uzyskany nowym świdrem jest równy jednostkowemu kosztowi dla świdra
bazowego. Obszar poniżej stanowi zbiór nieekonomicznego zastosowania no
wego świdra.
Obszar nad krzywą określa przypadła opłacalności użycia nowego świdra.
Jeżeli natomiast przyjmie się równe średnie prędkości wiercenia, to z wzoru
(8.6) wylicza się koszt jednostkowy dla świdra bazowego oraz graniczny prze
wiert i czas pracy świdra nowego odpowiednio wzorami:
8.2. Dobór i selekcja świdrów aej
Wszystkie wielkości we wzorze (8.9) i (8.10) dotyczą nowego świdra

z wyjątkiem K v O i Vsr. Wielkości Tp , H charakteryzują dolną granicę wskaźni
ków pracy nowego świdra, przy których jego zastosowanie jest opłacalne.
Rys. 8.10. Krzywa rentowności świdrów przy założeniu

różnych średnich prędkości wiercenia
Selekcji świdrów można dokonać również w oparciu o metodę graficzną.

Jest ona oparta na tym samym bilansie kosztów co metoda analityczna. Zależność
(8.2.4) jest funkcją liniową przewiertu świdrem nowym od czasu wiercenia; to
jest Я = f ( T ) . W celu wykreślenia postaci graficznej tej funkcji wyznacza się dwa
punkty o współrzędnych (Я,, Tm) і (Я,, Tm) przyjmując Г , = O oraz Tm równy
czasowi wiercenia świdrem bazowym, co odpowiada:
# ,= ( 8 . 11)
dla T . (8 .1 2 )
Kh K,,
Przykład wykreślenia zależności Я = f(Tw) przedstawiono na rys. 8.11.

Rys. 8.11. Linia rentowności świdrów przy założeniu równych

średnich prędkości wiercenia [37]
Zbiór punktów przykładowo wykreślonej prostej odpowiada takim war

tościom przewiertu i czasu wiercenia nowym świdrem, dla których jednostkowy
koszt uzyskany tym świdrem jest równy jednostkowemu kosztowi dla świdra ba
zowego. Obszar poniżej prostej określa przypadki opłacalności użycia nowego
świdra. Obszar nad prostą stanowi zbiór wartości nieekonomicznego użycia no
wego świdra, a więc powinno się nadal stosować dotychczasowy typ świdra.
Zbiór punktów przykładowo wykreślonej prostej odpowiada takim war
tościom przewiertu i czasu wiercenia nowym świdrem, dla których jednostkowy
koszt uzyskany tym świdrem jest równy jednostkowemu kosztowi dla świdra ba
zowego. Obszar poniżej prostej określa przypadki opłacalności użycia nowego
świdra. Obszar nad prostą stanowi zbiór wartości nieekonomicznego użycia no
wego świdra, a więc powinno się nadal stosować dotychczasowy typ świdra.
8.3. Opory przepływu cieczy newtonowskich w otworach wiertniczych____________ 885
Wzór na jednostkowy koszt wiercenia otworu (8.6) jest słuszny dla typo
wego wiercenia otworu. Natomiast w przypadku stosowania dodatkowego wypo
sażenia do wiercenia otworu to wzór (8.6) należy zmodyfikować na przykład do
postaci:
f T„ + T_J)(A + Q \ + q
K ^ - (8.13)
H ’
w której A oznacza koszt jednostkowy dodatkowego wyposażenia np. silnika

wgłębnego, MWD.
Przy większej liczbie otworów wierconych na jednej strukturze geologicz
nej zaleca się skorzystać z metod statystyki matematycznej, a w szczególności
z weryfikacji hipotez o dwóch wartościach oczekiwanych, którymi w tym przy
padku są jednostkowe koszty wiercenia otworów.
8.3. Opory przepływu cieczy newtonowskich

w otworach wiertniczych
Przed praktycznym zastosowaniem płuczki wiertniczej zaleca się przeprowadza
nie badania wybranych parametrów technologicznych, między innymi w celu
ustalenia właściwego modelu reologicznego [3, 21, 50, 51, 52, 59].
Właściwości reologiczne płuczek należą do najważniejszych parametrów
podczas wykonywania otworów. Najczęściej wyznacza się je przy pomocy lep
kościomierzy obrotowych, które są produkowane o dwóch, sześciu i dwunastu
prędkościach obrotowych. Zbudowane są z dwóch współosiowych cylindrów, po
między którymi znajduje się badana ciecz. Podczas pomiaru jeden z cylindrów
obraca się, a rejestratory umożliwiają odczyt powstałych momentów obrotowych
odpowiadających zadanym prędkościom ścinania. W konsekwencji oblicza się
naprężenia styczne i określa się zależność naprężeń stycznych t od gradientu
szybkości ścinania j . Typowe krzywe płynięcia płuczek występujących w prak
tyce przedstawiono na rys. 8.12.
W praktyce występują dwa zasadnicze obiegi płuczki tj. prawy i odwrotny.
W obu obiegach płuczki przepływ cieczy następuje wewnątrz przewodu wiert
niczego traktowanego jako przepływ w rurze oraz w przestrzeni pierścieniowej
otworu. Z tego powodu dla poszczególnych modeli Teologicznych poniżej podano
wzory na opory przepływu płuczki w obu powyższych przestrzeniach, które są
niezbędne do zaprojektowania hydraulicznych parametrów technologii wiercenia
otworów.
Dla płynów newtonowskich przy warunku izotermicznego przepływu la-
minamego istnieje proporcjonalność między naprężeniem stycznym a szybkością
ścinania dv/dr. Wzór Newtona ma postać:
ввв 8. Technologia wiercenia otworów
т=т]— [Pa] (8-14)

dr
gdzie: ij - oznacza dynamiczny współczynnik lepkości cieczy; [Pa s],
r - odległość od osi przewodu wiertniczego; [m].
Rys. 8.12. Typowe krzywe płynięcia płuczek [56]
Najpierw zostanie rozpatrzony laminamy przepływ cieczy w długim pro

stolinijnym rurociągu dla którego wzór na opory przepływu Ap ma postać:
A p = ^ 'J )l'V ś r . [pa] (8Л5)
gdzie; d - wewnętrzna średnica rury; [m],

l - długość przewodu wiertniczego; [m],
v.r - średnia prędkość przepływu płuczki; [m/s].
W obliczeniach uwzględnia się uogólnioną liczba Reynoldsa R e , która jest
określana wzorem:
r~
Q = d-P - 'br [.] (8.16)
Ve
gdzie: p —gęstość cieczy,

rje - lepkość ekwiwalentna (dla cieczy newtonowskiej równa dynamiczne
mu współczynnikowi lepkości //).
8.3. Opory przepływu cieczy newtonowskich w otworach wiertniczych ____________ 887
Chcąc uwzględnić liczbę Reynoldsa we wzorze na opory przepływu, wzór

(8.15) zapisano w postaci:
[Pe]
Po przyj ęciu, że współczynnik strat na tarcie X,
X —64/Re [-] (8.18)

uzyskuje się wzór Darcy-Weisbacha w postaci:
= = [Pa] (8.19)
2*d к *d
gdzie: Q —strumień objętości przepływającej płuczki; [m3/s].
Jeżeli oznaczy się
/ = ХІА [-] (8.20)
i podstawi do (8.19), otrzyma się wzór Fanninga w postaci:
A p = l f - l - p - v *_ = •e _ 2 \ [ P a ] (8 > 2 1 )
СІ 71 ■
u
gdzie:/ - współczynnik strat na tarcie Fanninga; [-].

W wielu przypadkach przyjmuje się, że przepływ laminamy cieczy newto
nowskiej występuje przy liczbie Reynoldsa mniejszej niż 2100.
Dla laminamego przepływu cieczy newtonowskiej współczynnik strat na
tarcie X w zależności od liczby Reynoldsa określono wzorem na rys. 8.13.
Dla przepływu burzliwego Re > 2100 najczęściej stosuje się wzór Blaziusa,
który ma postać:
X —0,316/Re0'23[-] (8.22)
Natomiast dla większych liczb Reynoldsa można zastosować wzory:
X = 0,0056 + 0,5 Re'032 dla Re3 15-104 (Drew) (8.23)
X = 0,00714 + 0,6104 Re'0-35 dla Re3 4-Ю5 (Lees) (8.24)
X = 0,0054 + 0,396 Re-0-3 dla Re3 15-105 (Schiller) (8.25)
W wiertnictwie przewód wiertniczy nie jest idealnie gładki i wówczas nale

ży skorzystać z wzorów uwzględniających szorstkość ścianki rury.
Na przykład Nikuradse podał wzór na obliczanie współczynnika strat na
tarcie X dla burzliwego przepływu cieczy newtonowskiej w postaci:
A = 21g— 1-1,74 | H (8.26)

v S
gdzie: r -wewnętrzny promień rury, [m],
g - wysokość lokalnych nierówności wewnętrznej ściany rury, [m],
rlg - względna nierówność powierzchni ściany rury, [-].
L. F. Moody określił współczynnik strat na tarcie dla liczby Reynoldsa
R ee [4-103+107] i względnych nierówności ściany rury g/r < 0,005 wzorem:
A = 0,0055 1+ [-] (8.27)
Natomiast R. Mises podał wzór na współczynnik strat na tarcie dla burzli

wego przepływu cieczy uwzględniający szorstkość ścian rur i materiał, z którego
są wykonane rury, który ma postać:
A =0,0096 + 4 -, / — +1,2-J — [-] (8.28)

Vr VRe
gdzie: K - szorstkość ściany rury, [m],
r - wewnętrzny promień rury [m].
Rys. 8.13. Zależność współczynnika strat na tarcie 1 od liczby Reynoldsa Re dla cieczy
newtonowskiej [52]
8.3. Opory przepływu cieczy newtonowskich w otworach wiertniczych 889
Zazwyczaj przyjmuje się K następująco:

• dla starych rur żeliwnych K= [250+500] • 10‘8m,
• dla nowych rur żeliwnych K= [100+200] • 10's m,
• dla rur stalowych K= [20+50] • 10‘8 m,
• dla rur szklanych K= [0,2+0,8] • 10'8 m.
Drugim klasycznym przekrojem dla przepływu cieczy w otworach wiert
niczych jest przestrzeń pierścieniowa zawarta pomiędzy dwoma współosiowymi
kolumnami rur. Aby obliczyć tam występujące opory przepływu w miejsce we
wnętrznej średnicy rurociągu należy wstawić poczwórny promień hydrauliczny,
który jest definiowany jako iloraz pola przekroju przepływu płuczki wiertniczej
i obwodu zwilżanego.
Wobec powyższego wzór na opory burzliwego przepływu płuczki w prze
strzeni pierścieniowej ma postać:
= [Pa] (8.29)
gdzie: D - wewnętrzna średnica zewnętrznej ściany przestrzeni pierścieniowej

(rur okładzinowych, otworu); [m],
dT - zewnętrzna średnica wewnętrznej ściany przestrzeni pierścieniowej
(rur płuczkowych, obciążników); [m].
Średnia prędkość przepływu płuczki wiertniczej vśr jest równa ilorazowi
strumienia objętości Q i pola przekroju poprzecznego. Zatem prędkość przepływu
płuczki wiertniczej w przestrzeni pierścieniowej wynosi
■■ - - 4-' - [m/s] (8.30)

* Ą d ,l - ć )
Po podstawieniu wzoru (8.30) do (8.29) otrzymuje się
A p = X ----------------------------- [Pa] (8.31)

n 2 (Д„ —d , ) {D w+ dE)
Wzór (8.31) jest wzorem Darcy-Weisbacha na opory burzliwego (turbu-

lentnego) przepływu płuczki wiertniczej w przestrzeni pierścieniowej między
dwoma współosiowymi kolumnami rur.
Opory laminamego przepływu cieczy newtonowskiej między koncentrycz
nie umieszczonymi rurami oblicza się wzorem:
lub
8-77-/-Є
Ap = - [Pa] (8.33)
7Г
K - ' - 2) R l + r 2 R,„
ln
W technologii wiercenia otworów występuje pojęcie prędkości krytycz

nej określającej prędkość przepływu cieczy, przy letórej zmienia się charalcter
przepływu laminamego w burzliwy. Dla przepływu cieczy w rurociągu można ją
wyznaczyć z porównania wzorów Poiseulle’a (8.15) i Darcy-Weisbacha (8.29):
32?74- x l P vl (8.34)
d~ 2d
skąd
6477
VA
t = ~--- Г H ] (8.35)
Xpd
Jeżeli uwzględni się współczynnik strat na tarcie Fanninga (8.20), to wzór
na prędkość krytyczną przyjmuje postać:
f-p-d <8-36)
Prędkość laytyczną w przestrzeni pierścieniowej oblicza się z porównania

wzorów Massey’a (8.32) i Darcy-Weisbacha (8.29) to jest:
32?7/v .. Alpv]r
(8.37)
a Pt ~dl 2(Д,, - 4 )
D l + d:
ln ^
d...
stąd
64ri(Dv, - d r)
[m/s] (8.38)
D ; - d 1
Xp D l + d 1 -
W związlcu z licznymi zastosowaniami świdrów dyszowych do zwierca

nia skał ważnym zagadnieniem w technologii wiercenia otworów jest określenie
oporów przepływu płuczki przez dysze. Dla tych rozważań założono, że przepływ
płuczki wiertniczej przez dysze jest adiabatyczny, a płuczka wiertnicza jest nieści
8.4. Opory przepływu cieczy binghamowskich w otworach w ie rtn iczych __________ 891
śliwa. Tarcie pomija się. Wówczas wzór na opory przepływu płuczki wiertniczej
w dyszach świdra Д.p oblicza się z wzoru:
(8,39)
к c de
gdzie: p - gęstość płuczki wiertniczej, [lcg/m3],

c - współczynnik sprawności dysz zależny od ich kształtu i wymiarów;
przyjmuje się c = 0,95.
de - ekwiwalentna średnica dysz jest określona wzorem:
d‘ = ^£",d,ł (8‘40)
gdzie: d x—średnica i-tej dyszy, [m],

n. - liczba dysz o jednakowej średnicy, [-],
m - liczba dysz o różnych średnicach, [-].
8.4. Opory przepływu cieczy binghamowskich

w otworach wiertniczych
W praktyce często okazuje się, że model binghamowslci [3, 50, 52] najlepiej opi
suje dane receptury płuczek wiertniczych. Zatem ogólne równanie cieczy bingha-
mowskiej ma postać:
dv
т —T] ——+ tv [Pa] (8.41)
dr
gdzie: r - naprężenie styczne, [Pa],

dv/dr - szybkość ścinania, [s_1],
т - granica płynięcia, [Pa],
r) - lepkość plastyczna, [Pa. s].
Wzory do obliczania oporów przepływu cieczy binghamowskiej [16, 52]
przepływającej w rurze zmodyfikowane przez Goneta są następujące:
gdy S < 14 (8.42)

itR 3R
4D = l l , 7 8 2 ^ f + 2 , 121 ^ [Pa] gdy S > 14 (8.43)

У Tt R4 R
gdzie: S - liczba Saint Yenanta opisywana wzorem:

5= (8.44)
nI p Vs.r
Jeżeli za wewnętrzny promień rury i? podstawi się jej wewnętrzną średnicę

(d = 2R), a strumień objętości zastąpi się iloczynem pola przekroju poprzecznego
rury i średniej prędkości, to uzyska się wzory (8.4.2) i (8.4.3) w postaci
gdy S < 14 (8.45)
(8.46)
Ciecz binghamowska popłynie w przestrzeni pierścieniowej, jeśli przyło

żona różnica ciśnień na danym odcinku będzie większa do oporów przepływu
pozornego strumienia objętości. Oznacza t o , że dla tłoczenia strumienia objętości
Q należy jeszcze dodać pozorny strumień objętości Qp\ zatem opory przepływu
cieczy binghamowskiej w przestrzeni pierścieniowej określa się wzorem:
r \
[Pa] (8.47)
V J
Z pośród parametrów charakteryzujących model reologiczny cieczy ważną
rolę odgrywa lepkość. Ekwiwalentną lepkość це cieczy binghamowskiej przepły
wającej w rurze o wewnętrznej średnicy dw wyznacza się z porównania wzoru
Poiseuille’a (8.15) z wzorami (8.45) lub (8.46) w zależności od liczby Saint Ve-
nantna (8.44). Z równań (8.15) i (8.45) otrzymuje się:
_ 32IrlpVl , 16fr,
dla S < 14 (8.48)
skąd
dla S < 14 (8.49)
zaś z porównania wzorów (8.15) i (8.46) uzyskuje się:

8.4. Opory przepływu cieczy binghamowskich w otworach wiertniczych __________ 893
zatem
d x
ije = 1 , 4 7 3 ? ^ + 0 , 1 3 3 - ^ [P a s] d la S > 1 4 ( 8 .51)
Yśr
Dla przestrzeni pierścieniowej, zawartej między dwoma koncentrycznymi

rurami o średnicach D i dz wprowadza się czterokrotny promień hydrauliczny.
Wówczas lepkość ekwiwalentną oblicza się wzorem:
ц = 7? + fo " 7 d^ Tl . [pa S] dla S < 14 (8.52)

P 6v..
77 --1,47377 + 0,133 (D- [Pa s] dla S > 14 (8.53)

6vir
Obliczenia oporów przepływu płuczki zaleca się rozpoczynać od określe

nia liczby Saint Venanta, którą dla przepływu płuczki w rurze i w przestrzeni
pierścieniowej oblicza się odpowiednio z wzorów:
ndlr,,
S = — Ї-Ч -] (8.54)
407,
4QnP
Dla obliczenia oporów przepływu burzliwego konieczne jest określenie

współczynnika strat na tarcie Fanninga zależnego do liczby Reynoldsa, który
można wyznaczyć z nomogramu (rys. 8.4.1) lub obliczyć z wzorów dla przepły
wu cieczy binghamowskiej
• wewnątrz rury:
/ = 0,050/Re°-H [-] dla Re є [2100; 104] (8.56)
/ = 0,047/Re0’21 [-] dla Re є [104;3105] (8.57)
lub w wersji mniej dokładnej
/ = 0,047/Re0’21 [-] dla Re є [2100;3105] (8.58)
• w orarowanej przestrzeni pierścieniowej lub rurach płuczkowych ze zwor

nikami o szerokim przelocie (SP)
/ = 0,042/Re0,19[-] dla Re є [2100; 104] (8.59)

/ = 0,039/Re0'18[-] dla Re є [104;3105] (8.60)

lub
/ = 0,036/Re0,17 [-] dla Re є [2100;3105] (8.61)

w nieorurowanej przestrzeni pierścieniowej
/ = 0,03 8/Re0'17[-] dla Re є [2100;104] (8.62)
/ = 0,035/Re0’16[-] dla Re є [104;3105] (8.63)

lub
/ = 0,0 30/Re0-14 [-] dla Re є [2100;3105] (8.64)
q - przeptyw w rurach płuczkowych wewnątrz gładkich JP IIF! Liczba Reynoldsa

b - przeptyw w rurach płuczkowych ze zwornikami o szerokim przelocie SP (FHI
c - przeptyw w nieorurowanej przestrzeni pierścieniowej otworu
R ys. 8.14. Z a le ż n o ś ć w s półczyn nika stra t na tarcie Fanninga | od liczby R eynoldsa Re dla
cieczy bingham ow skiej [52]
Kolejnym ważnym parametrem opisującym charakter przepływu jest pręd

kość krytyczna, którą wyznacza się z porównania wzorów na opory przepływu
laminamego i burzliwego. Jeżeli liczba Saint Venanta nie jest większa niż 14, to
wówczas przyrównuje się wzory (8.45) i (8.15); to jest:
8.5. Opory przepływu uogólnionych cieczy newtonowskich w otworach wiertniczych 895
J 6 h y _ 2 f l PV-r
-+ (8.65)
3 d..
Po rozwiązaniu równania (8.65) ze względu na prędkość średnią v . , którą

w tym granicznym przypadku nazywa się prędkością krytyczną otrzymuje się:
rlp+ \l1fP+ ~ d l f p r v [m/s] ( 8 .6 6 )
Gdy liczba Sait Venanta jest większa od 14 wówczas porównuje się wzory
(8.46) i (8.15)
4 7 , 1 2 8 / ^ ,. | 4 ,2 4 2 /t, _ 2flpvr.
dl d„. d
I stąd
v,_ =
v* + ^ l + 0 M 5 3 d l f p r \ [m/s] ( 8 .6 8 )
dJ P K
8.5. Opory przepływu uogólnionych cieczy

newtonowskich w otworach wiertniczych
Pod względem reołogicznym uogólnioną ciecz newtonowską [3, 50, 52] opisuje
wzor:
(8.69)
gdzie: т -naprężenie styczne; [Pa],

k - współczynnik konsystencji; [Pa sn] ,
dvldr - gradient szybkości ścinania; [s_I] ,
n —parametr reologiczny; [-].
Opory laminamego przepływu cieczy w rurze oblicza się z wzoru:
2kl "(3w + l)g ~

A p = ----- [Pa] (8.70)
R n ■nR
Natomiast ekwiwalentną lepkość uogólnionej cieczy newtonowskiej,

przepływającej w rurze o wewnętrznej średniej d„, można wyznaczyć z porówna
nia wzorów Poisseuille’a (8.15) i (8.70) po wprowadzeniu za strumień objętości
iloczyn pola przekroju i średniej prędkości przepływu płuczki:
32 1г\еуіг _ 4 kl 2(377 + 1)
(8.71)
di ” d,„ nd„.
stąd
n
d j (6n + 2)vir k ІЧ Л У би + 2 У
»7. [Pa s] (8.72)
8 vir ndw ~8 s. J І «
Dla przestrzeni pierścieniowej, zawartej między dwoma koncentrycznymi

rurami o średnicach D„, i dz we wzorze (8.72), średnicę d„ zastępuje się cztero
krotnym promieniem hydraulicznym; wówczas lepkość ekwiwalentna wyraża się
wzorem:
k(D „, 6n+ 2
^ = 0 [Pa s] (8.73)
Aby obliczyć opory przepływu cieczy należy wcześniej określić typ prze
pływu i współczynnik strat na tarcie.
Dla laminamego przepływu uogólnionej cieczy newtonowskiej współczyn
nik strat na tarcie określają wzory ( 8 .2 0 ) i (8.18), zaś dla turbulentnego przepływu
uogólnionej cieczy newtonowskiej współczynnik strat na tarcie/ można obliczyć
wzorem Metznera, mającym postać:
1 _ 4 i R e/ (8.74)
i jest funkcją uwikłaną ze względu na współczynnik strat na tarcie. Jego obli

czenie z równania (8.74) jest uciążliwe i dlatego Dodge i Metzner na podstawie
eksperymentalnych wyników ustalili następujące wzory:
/ = aRe [-] (8.75)
gdzie:
g = 3 .9 3 - H g „ H
(8.76)
50
1,7 5 + lgw
b= [-] (8.77)
7
Wartość współczynników a, b dla niektórych wartości parametru Teologicz

nego n przedstawiono w tab. 8.14.
8.5. Opory przepływu uogólnionych cieczy newtonowskich w otworach wiertniczym a s/
Tabela 8 .1 4 . Wartości liczbowe parametrów a i b w funkcji parametru reologicznego n [52]
n, - b ,-
0,2 0,065 0,350
0,3 0,068 0,325
0,4 0,071 0,307
0,5 0,073 0,293
0,6 0,074 0,282
0,7 0,076 0,272
0,8 0,077 0,264
0,9 0,078 0,257
1,0 0,079 0,250
1,4 0,082 0,229
Dodatkowo, w celu graficznego podsumowania omawianego zagadnienie,

zamieszczono rys. 8.15.
Przepływ warstwowy zachodzi gdy uogólniona liczba Reynoldsa spełnia
niżej podaną nierówność:
Re < 3 4 7 0 - 1 3 7 0 л (8 .7 8 )
Rys. 8.15. Zależność współczynnika strat na tarcie Fanninga od uogólnionej liczby Reynoldsa
dla uogólnionej cieczy newtonowskiej [52]
O charakterze przepływu cieczy decyduje liczba Reynoldsa, w której dla

uogólnionej cieczy newtonowskiej podstawia się lepkość ekwiwalentną. Oznacza
to, że uogólniona liczba Reynoldsa ma postać:
(8.79)
Wzór na krytyczną prędkość vfe. przepływu w rurze uogólnionej cieczy

newtonowskiej ma postać:
(8.80)
Podstawową czynnością po właściwym określeniu modelu Teologicznego

analizowanej cieczy jest obliczenie jej oporów przepływu w całym obiegu, na
który najczęściej składa się przetłaczanie przez rury o przekroju kołowym i pier
ścieniowym.
8.6. Dane i ograniczenia w projektowaniu

hydraulicznych parametrów technologii
wiercenia otworów
Pod pojęciem projektowania hydraulicznych parametrów technologii wiercenia
będzie się rozumieć dobór optymalnego strumienia objętości płuczki i średnic
poszczególnych dysz świdra [15, 39]. Aby można było przystąpić do realizacji
tego zagadnienia niezbędne jest posiadanie wielu informacji dotyczących geome
trii otworu, parametrów geologiczno-złożowych, parametrów technologicznych
płuczki, charakterystyki technicznej powierzchniowego systemu płuczkowego
i przewodu wiertniczego. Geometria otworu to przede wszystkim średnice i odpo
wiadające im długości kolumn rur okładzinowych oraz świdrów i całego zestawu
przewodu wiertniczego wraz z trajektorią otworu. Najważniejsze parametry
geologiczno-złożowe to ciśnienia porowe i szczelinowania oraz gradient
geotermalny. Spośród parametrów technologicznych płuczki za istotne uważa się
określenie gęstości płuczki oraz modelu Teologicznego i podanie jego cech cha
rakterystycznych w zależności od spodziewanych temperatur i ciśnień w projek
towanym otworze. Na powierzchniowy system płuczkowy składa się cały układ
oczyszczania płuczki ze zwiercin i pompy płuczkowe stanowiące bardzo waż
ny element w obiegu płuczki w otworze. Natomiast analizując zestaw przewodu
wiertniczego należy zwrócić uwagę czy w jego składzie jest silnik wgłębny, sys
tem MWD, stabilizatory i na stan techniczny przewodu [ 2 ,1 1 ,1 2 ,1 3 ,2 0 ,4 8 ] . Jak
8.6. Dane i ograniczenia w projektowaniu hydraulicznych parametrów technologii 899
wynika z powyższego zestawienia dla właściwego zaprojektowania hydraulicz

nych parametrów technologii wiercenia niezbędne jest kompleksowe podejście,
gdyż poszczególne wielkości wzajemnie na siebie oddziaływają.
Każde projektowanie w tym zakresie jest realizowane w zbiorze decyzji
dopuszczalnych wynikającym z technicznej charakterystyki pompy płuczkowej
i ograniczeń na minimalny i maksymalny strumień objętości płuczki. Teoretyczną
charakterystykę pompy płuczkowej zamieszczono na lys. 8.16. Wynikają z niego
dwa zakresy pracy pompy płuczkowej. I tale I zakres charakteryzują ograniczenia
na strumień przepływu płuczki od 0 do największego strumienia przy najmniej
szych średnicach tulei pompy oraz jej ciśnienie, które nie może przekroczyć ci
śnienia maksymalnego. Ograniczenia te można zapisać w postaci:
I zakres
б є (° ;Є ш а х )
(8.81)
Pp ^Ршш
Drugi zakres pracy pompy ma większe wartości strumienia objętości płucz

ki i zmieniające się ciśnienie ograniczone maksymalną mocą pompy. To ograni
czenie może być zapisane w postaci:
II zakres
Є є ( 0 ; Є ш « ; б ш т ')
(8.82)
Pp ^ P r r !Q
W tym przypadku obowiązuje też bilans ciśnień; tzn. suma ciśnienia opo
rów przepływu płuczki w całym obiegu nie może przekraczać ciśnienia pompy.
Dla dalszych celów projektowych zależność ta została zapisana w postaci:
Pr+P s<P p (8.83)
gdzie: p r—opory przepływu płuczki w całym obiegu cyrkulacyjnym płuczki za

wyjątkiem dysz świdra; [Pa],
p s —opory przepływu płuczki w dyszach świdra; [Pa].
Często w praktyce wiertniczej dla uzyskania większych wartości strumienia
objętości płuczki łączy się dwie lub trzy pompy płuczkowe równolegle.
Dla uzyskania większej przejrzystości na rys. 8.16 wprowadzono pewne
uproszczenia (Kp kp Kp k2) dotyczące wzorów na opory przepływu płuczki chcąc
wskazać jak one zależą od długości obiegu płuczki i strumienia objętości przepły
wającej płuczki. Potęga m jest przyjmowana od 1,74 do 1,93. Ujmuje ona wpływ
strumienia objętości płuczki na opory jej przepływu uwzględniając rzeczywiste
wymiary otworu i szczegółowe geometrię przewodu wiertniczego [16]. Można ją
łatwo wyznaczyć w praktyce robiąc przy zapuszczonym przewodzie na dno otwo

ru dwa pomiary przy różnych strumieniach objętości płuczki odczytując ciśnienia
na pompie płuczkowej (pcl i p 0 ) obliczając opory przepływu płuczki w dyszach
świdra; odpowiednio р л i p s2. Po tych testach potęgę m oblicza się wzorem:
Ig-
Pc\ ~ Psi
m=- (8.84)
lg O l
a
w którym opory przepływu w dyszach świdra oblicza się wzorem (8.39).
PP,Pa
Rys. 8.16. T eo retyczn a charakterystyka pompy płuczkow ej: Qmax - m aksym alny strum ień
o b jęto ści płuczki przy n ajm niejszych śred n icach tulei, pm- m aksym aln e ciśnien ie pompy
płuczkow ej, Nm- m aksym alna m o c hydrauliczna pompy płuczkow ej, pr - opory przepływu
płuczki w całym obiegu cyrkulacyjnym z wyjątkiem dysz św idra, ps - opory przepływu płuczki
w d y sz a ch św idra, L - długość obiegu cyrkulacyjnego płuczki [15]
Minimalny strumień objętości płuczki może wynikać z [9, 10, 16, 53]:
• skutecznego wynoszenia zwiercin z dna otworu na powierzchnię,
• efektywnego oczyszczania dna otworu ze zwiercin,
• zapewnienia przepływu burzliwego w całej przestrzeni pierścieniowej
otworu.
8.6. Dane i ograniczenia w projektowaniu hydraulicznych parametrów technologii _ go-|
Efektywność wynoszenia zwiercin z dna otworu na powierzchnię terenu

głównie zależy od gęstości zwiercin i płuczki, kształtu i rozmiarów zwiercin,
średnicy i prędkości wiercenia otworu oraz charakteru przepływu płuczki. Ogól
nie na okruch skalny zanurzony w płuczce działa jego ciężar , siła wyporu i siła
tarcia wynikająca z przepływającej płuczki. Zatem jako ograniczający strumień
objętości <2 ogmożna zapisać wzór:
(8.85)
gdzie: F - pole największego przekroju w przestrzeni pierścieniowej przez którą

P i t t r n
przepływa płuczka, [m2],
F =Tt/Ą(Dw2- d * ) (8.86)
Dw- wewnętrzna średnica kolumny rur okładzinowych, [m],

d_ - zewnętrzna średnica rur płuczkowych; [m],
V ~ wymagana prędkość przepływu płuczki; [m/s], która jest wypadko
wą prędkości opadania zwiercin i wymaganej prędkości wynoszenia
zwiercin; co można zapisać wzorem:
Vp = c + e u (8.87)
c (8 .8 8 )
gdzie: c - wymagana prędkość wynoszenia zwiercin; [m/s],

D; - średnica otworu; [m],
V - prędkość wiercenia otworu; [m/s],
ps - gęstość zwiercanej skały; [kg/m3],
- gęstość płuczki wzbogaconej zwiercinami; [kg/m3],
p ~ gęstość płuczki; [kg/m3],
e - współczynnik; e = (1,05 - 1,40)[],
u -prędkość opadania zwiercin; [m/s].
Wzór ( 8 . 8 8 ) pokazuje wymagania stawiane systemowi oczyszczania płucz
ki za zwiercin przez uzyskiwaną prędkość wiercenia otworu i jego średnicę.
Chodzi o to, aby system oczyszczania płuczki był w stanie efektywnie oddzielić
zwierciny od płuczki i aby pompa nie tłoczyła części zwiercin z powrotem do
otworu.
Dla laminamego przepływu prędkość opadania zwiercin w kształcie kuli
o średnicy dg można wyznaczyć wzorem:
(8.89)
gdzie: g - oznacza przyspieszenie ziemskie, [m/s2],

i] - lepkość dynamiczna płuczki; [Pa s].
Zaś dla burzliwego przepływu prędkość opadania zwiercin można obliczyć
wzorem Rittingera:
„ = fc [m/s] (8.90)
gdzie: ys i yp są odpowiednio ciężarami właściwymi zwiercin i płuczki; [N/m3].

Współczynnik k Sziszczenko i Bakłanow wyznaczyli doświadczalnie co
podano w tab. 8.15.
T a b e la 8 .1 5 . W spółczynniki z a le ż n e od kształtu zwiercin [16]
Kształt zwiercin Wartość współczynnika k -
Zwierciny o kształcie kuli od 4,5 do 5,1 - średnio 5,03
Zwierciny o kształcie sześcianu od 2,7 do 4,0

Bardzo zwięzłe (spoiste) 3,95
Mało zwięzłe 3,19
Zwierciny o kształcie graniastosłupa średnio 3,00
Zwierciny o kształcie wydłużonym s'rednio 2,66
Zwierciny o kształcie płytkowym od 2,0 do 3,5 - średnio 2,34
R. J. S. Piggot podał następujące wzory przy przepływie laminamym na

minimalną prędkość przepływu płuczki dla zapoczątkowania unoszenia urobku
(= V opadania) w przypadku ustania przepływu płuczki (równanie Stolces’a). Dla
założonego kulistego i płasldego kształtu zwiercin odpowiednio wzory mają po
stać:
u —0 ,5 4 5 —-^——— —^ [m/s] (8 .9 1 )
V
d l ( p — p )
u = 0 ,2 1 2 ——
———
—-— [m/s] (8.92)
П
Natomiast dla przepływu turbulentnego wzory dla założonego kulistego

i płaskiego kształtu zwiercin odpowiednio wzory mają postać:
u = 4 , 9 7 ... P [m/s] (8.93)

V
8.6. Dane i ograniczenia w projektowaniu hydraulicznych parametrów technologii
u = i; 9 3 f o ) [rn/s] (8.94)
oznaczenia jak wcześniej.

Efektywność oczyszczania dna otworu ze zwiercin może być określana na
podstawie tzw. hydraulicznych zwiercalności opracowanych przez firmę Amoco
(lys. 8.17). Podają one zależności pomiędzy minimalnymi i maksymalnymi jed
nostkowymi mocami hydraulicznymi płuczki w dyszach świdra a prędkością wier
cenia. Jednostkowa moc hydrauliczna płuczki w dyszach świdra jest ilorazem mocy
hydraulicznej płuczki w dyszach i pola przekroju poprzecznego otworu wiertni
czego. Krzywa znajdująca się po lewej stronie wykresu obrazuje tzw. minimalną
jednostkową moc hydrauliczną płuczki w dyszach świdra. Obszar będący na lewo
od tej krzywej nie zapewnia efektywnego oczyszczania dna otworu ze zwiercin
i nie powinien być realizowany w praktyce wiertniczej. Krzywa znajdująca się
po prawej stronie przedmiotowego wykresu jest tzw. krzywa maksymalnej jed
nostkowej mocy hydraulicznej płuczki w dyszach świdra. Obszar będący na
prawo od tej krzywej nie jest zalecany ze względu na szybkie erozyjne niszcze
nie świdra. Zatem zalecany obszar dla projektowania hydraulicznych parametrów
technologii wiercenia znajduje się pomiędzy minimalna i maksymalną jednostko
wą mocą hydrauliczna płuczki w dyszach świdra.
10'm/s
В D
W/mZx 10s
0 1.0 Z0 3,0 4.0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 к
j£dnostkov/o moc hydrauliczna świdra 1
Rys. 8.17. Hydrauliczne krzywe zwiercalności wg firmy Amoco [16]
Kolejne ograniczenie może wynikać z założenia utrzymania turbulentnego

przepływu płuczki w całej przestrzeni otworu wiertniczego. Wówczas niezbędna
jest znajomość modelu Teologicznego płuczki potrzebna do wybrania odpowied-
niego wzoru na prędkość krytyczną płuczki ( podrozdział 8.5) i właściwy do

bór pola poprzecznego przepływu płuczki w przestrzeni pierścieniowej otworu.
W celu wyboru przekroju w otworze należy policzyć sumę średnic zewnętrznych
przewodu wiertniczego i odpowiadających mu wewnętrznej średnicy kolumny
rur okładzinowych lub średnicy otworu. Do projektowania należy wybrać ten
przekrój przestrzeni pierścieniowej, który będzie posiadał większą sumę wyżej
wymienionych średnic.
Dla bezpiecznego wykonania otworu niezbędne jest uwzględnienie jeszcze
innego ograniczenia zabezpieczające górotwór przed szczelinowaniem i wypłu
kaniem kawern. Mianowicie wzrost gęstości płuczki wynikający z dostaniem się
do niej zwiercin skutkuje wzrostem ciśnienia hydrostatycznego i wraz ze wzro
stem strumienia objętości płuczki powoduje wzrost oporów przepływu płuczki
w przestrzeni pierścieniowej otworu. Suma tych ciśnień nie powinna przekraczać
ciśnienia szczelinowania górotworu. Natomiast za wysoka prędkość przepły
wu płuczki w przestrzeni pierścieniowej otworu, zwłaszcza w skałach miękkich
i bardzo miękkich może powodować erozję ściany otworu, a nawet powstawa
nie kawern. Często przyjmuje się, że ta prędkość nie powinna przekraczać 3m/s.
Wówczas maksymalny strumień objętości przepływu płuczki jest iloczynem tej
prędkości i odpowiadającego jej pola przekroju poprzecznego przestrzeni pier
ścieniowej otworu.
8.7. Kryteria optymalizacji hydraulicznych

parametrów technologii wiercenia otworów
Naukowe podstawy projektowania hydraulicznych parametrów technologii wier
cenia świdrami dyszowymi opublikowali w 1960 roku H.A. Kendal i W.C. Goins
[16,56 ]. Opracowali oni następujące kryteria optymalizacji:
• maksymalnej prędkości wypływu płuczki z dysz świdra, Vd,
• maksymalnej mocy hydraulicznej płuczki wykorzystywanej w dyszach
świdra, Nj,
• maksymalnego parcia dynamicznego płuczki w dyszach świdra; P d.
Projektowanie hydraulicznych parametrów technologii wiercenia świdrami
dyszowymi należy rozpocząć od zebrania wszystkich potrzebnych danych opisa
nych w poprzednich podrozdziałach.
Następnie należy obliczyć:
• prędkość przepływu płuczki w przekroju przestrzeni pierścieniowej V
(zapewniającą wynoszenie zwiercin z dna otworu na powierzchnię);
• minimalny strumień objętości przepływu Qmin;
• maksymalny strumień objętości przepływu Qmш;
• wybierając jedno z kryteriów (Vd, N-, P d) wyznaczyć optymalny stru
mień objętości przepływu płuczki Qapt;
8.7. Kryteria optymalizacji hydraulicznych parametrów technologii wiercenia otworów 905
• opory przepływu płuczki w całym systemie cyrkulacyjnym z wyjątkiem

dysz świdra p r oraz określić ciśnienie tłoczenia pompy p p;
• opory przepływu płuczki w dyszach świdra;
(8.95)
Pś=Pp~Pr
• średnicę ekwiwalentną dysz świdra d e;

• dobrać średnice dysz świdra korzystając z wzoru (8.40) lub z tab. 8.16,
• sprawdzić pozostałe ograniczenia opisane w podrozdziale 8 . 6 .
Tabela 8.16. Zestawienie średnic dysz w świdrze, ich średnic ekwiwalentnych (de) i pola
ekwiwalentnego przekroju poprzecznego Fe [52]
di d2 di dc Fe
10'3 [m] 10'3 [m] IO'3 [m] 10‘2 [m] lO-^m]
9 9 9 1,56 1,91
9 9 10 1,62 2,06
9 10 10 1,68 2,21
10 10 10 1.73 2,35
10 10 11 1,79 2,52
10 11 11 1,85 2,68
11 11 11 1,91 2,85
11 11 12 1,96 3,03
11 12 12 2,02 3,31
12 12 12 2,08 3.39
12 12 13 2,14 3,59
12 13 13 2,20 3,78
13 13 33 2,25 3,98
13 13 14 2,31 1,19
13 14 14 2,37 4,40
14 14 14 2,42 4,62
14 14 15 2,48 4,84
14 15 15 2,54 5,07
15 15 15 2,60 5,30
15 15 16 2,66 5,54
15 16 16 2,71 5,79
16 16 16 2,77 6,03
Czytelnik szczegółowe wyprowadzenia dla poszczególnych kryteriów

optymalizacji hydraulicznych parametrów technologii wiercenia świdrami dyszo
wymi może znaleźć w literaturze [16]. W tym poradniku podano jedynie zasad
nicze wyniki.
W kryterium maksymalnej prędkości wypływu płuczki z dysz świdra
funkcja celu jest malejącą tak w I jak i w II zakresie pracy pompy płuczkowej
(rys. 8.18). Parametrem na rys. 8.18 jest długość przewodu wiertniczego. Chcąc
wybrać maksymalną prędkość wypływu płuczki z dysz świdra przy spełnieniu
ograniczenia na minimalny strumień objętości płuczki musimy przyjąć, że war
tością optymalną jest ograniczający strumień objętości niezależnie czy występuje
дОб 8. Technologia wiercenia otworów
W I czy w II zakresie pracy pompy. Schematy sterowania hydraulicznymi para

metrami dla powyższych warunków przedstawiono graficznie na rys. 8.19 - 8 .2 0 .
R y s . 8 .1 8 . Z a le ż n o ś ć prędkości wypływu płuczki z dysz świdra

od strum ienia o b ję to ści płuczki [52]
R y s. 8 .1 9 , S c h e m a t sterow ania hydraulicznymi param etram i technologii w iercenia dla

ograniczen ia z n a jd u ją ceg o się w I z a k resie pracy pom py [16]
Strumień objętości płuczki
R y s . 8 .2 0 . S c h e m a t sterow ania hydraulicznymi param etram i technologii w iercenia dla

ograniczen ia z n a jd u ją ceg o się w II za k resie pracy pom py [16]
Jak wynika z przytoczonych rozważań optymalny strumień objętości jest

równy ograniczającemu strumieniowi objętości płuczki.
Zupełnie inaczej przedstawia się projektowanie hydraulicznych parame
trów technologii wiercenia otworu dla kryterium maksymalnej mocy hydraulicz
nej płuczki wykorzystywanej w dyszach świdra, gdy ograniczenie znajduje się
w I zakresie pracy pompy. Zależność mocy hydraulicznej płuczki wykorzystywa
nej w dyszach świdra od strumienia objętości płuczki przedstawiono na rys. 8 .2 1 .
W całym schemacie sterowania można wyróżnić trzy zakresy. Pierwszy
jest charakterystyczny dla rozpoczynania wiercenia otworu. Punkt A należy uwa
żać za punkt teoretyczny mówiący, że całe ciśnienie pompy jest przekazywane
tylko dyszom świdra. W tym punkcie przy największym strumieniu objętości
płuczki i przy najmniejszych średnicach tulei iloraz ciśnień w dyszach świdra
i ciśnienia maksymalnego pompy jest równy jeden. Wraz ze wzrostem głęboko
ści wierconego otworu przy stałej wartości strumienia objętości płuczki rosną jej
opory przepływu w całym obiegu płuczki za wyjątkiem dysz świdra. Ze wzglę
du na bilans ciśnień pompy muszą się zmniejszać opory przepływu płuczki w
dyszach świdra. Pierwszy zakres sterowania kończy się, gdy iloraz ciśnień w
dyszach świdra i ciśnienia maksymalnego osiągnie wartość 0,66 ( punkt В na
rys. 8.21). Wówczas przy dalszym wierceniu otworu zaleca się przy wzroście
głębokości otworu tak zmniejszać strumień objętości płuczki, aby iloraz ciśnień
w dyszach świdra i ciśnienia maksymalnego pompy był stały i wynosił 0,66. Dru
gi zakres sterowania kończy się po osiągnięciu ograniczającego strumienia obję
tości płuczki (punkt C na rys. 8.21).
R y s . 8 .2 1 . Z a le ż n o ść m ocy hydraulicznej płuczki wykorzystyw anej

w d y sz a ch świdra od strum ienia o b ję to ści płuczki przy ograniczeniu
w ystęp ującem u w I za k resie pracy pompy [52]
Dalsze wiercenie otworu należy realizować już przy stałej wartości

ograniczającego strumienia objętości płuczki. Jest to trzeci zakres sterowa
nia hydraulicznymi parametrami technologii wiercenia otworu przy ogranicze
niu występującym w I zakresie pracy pompy (punkty C D na rys. 8.21). W tym
zakresie będą wzrastały opoiy przepływu płuczki w całym obiegu płuczki za
wyjątkiem dysz świdra i malały opory przepływu płuczki w dyszach świdra. Ten
zakres sterowania charakteryzuje się wzrostem średnic dysz świdra ze wzrostem

głębokości wierconego otworu. W tym miejscu warto przypomnieć, że do
projektu należy brać pod uwagę końcową głębokość otworu w projektowanym
marszu i dobierać tak średnice dysz, aby ich dobrana średnica ekwiwalentna była
jak najbliższa średnicy obliczonej, ale od niej większa. Dla lepszego wyjaśnie
nia problemu przedstawiono schemat sterowania w zależności ciśnienia pompy
płuczkowej od strumienia objętości płuczki. Na rys. 8.22 przedstawiono schemat
sterowania przy ograniczeniu na strumień objętości występujący w I zakresie pra
cy pompy, a na rys. 8 .2 2 przy ograniczeniu na strumień objętości występujący
w II zakresie pracy pompy.
R y s . 8 .2 2 . Z a leż n o ści ciśnien ia pompy płuczkow ej od strum ienia o b ję to ści płuczki przy
ograniczeniu na strum ień o b jęto ści w ystępujący w I zak resie pracy [52]
Natomiast przy ograniczeniu na strumień objętości występujący w II zakre

sie pracy pompy optymalny strumień objętości płuczki jest równy ograniczające
mu strumieniowi objętości płuczki i ma wartość stałą przy wzroście głębokości
wierconego otworu. W tym przypadku oba wcześniej opisane kryteria optymali
zacji prowadzą do takiego samego rezultatu.
Jeszcze inaczej przedstawia się projektowanie hydraulicznych parametrów
technologii wiercenia otworu dla kryterium maksymalnego parcia dynamicz
nego płuczki wykorzystywanego w dyszach świdra, gdy ograniczenie znajdu
je się w I i II zakresie pracy pompy. Zależność parcia dynamicznego płuczki
wykorzystywanego w dyszach świdra od strumienia objętości płuczki przedsta
wiono na rys. 8.24.
R y s. 8 .2 3 . Z a leż n o ści ciśn ien ia pom py płuczkow ej od strum ienia o b ję to ści płuczki przy
ograniczeniu na strum ień o b ję to ści w y stęp u jący w II z a k re sie pracy [16]
W całym schemacie sterowania można wyróżnić pięć zakresów. Pierwszy

jest charakterystyczny dla rozpoczynania wiercenia otworu. Punkt A należy uwa
żać za punkt teoretyczny mówiący, że całe ciśnienie pompy jest przekazywane
tylko dyszom świdra. W tym punkcie iloraz ciśnień w dyszach świdra i ciśnienia
pompy przy największym strumieniu objętości pompy jest równy jeden. Wraz
ze wzrostem głębokości wierconego otworu przy stałej wartości strumienia ob
jętości płuczki rosną jej opory przepływu w całym obiegu płuczki za wyjątkiem
dysz świdra. Ze względu na bilans ciśnień pompy muszą się zmniejszać opory
przepływu płuczki w dyszach świdra. Pierwszy zakres sterowania kończy się, gdy
iloraz ciśnień w dyszach świdra i ciśnienia pompy osiągnie wartość 0,74 ( punkt В
na rys. 8.24). Wówczas przy dalszym wierceniu otworu zaleca się przy wzroście
głębokości otworu tak zmniejszać strumień objętości płuczki, aby iloraz ciśnień
w dyszach świdra i ciśnienia pompy był stały i wynosił 0,74. Drugi zakres stero
wania kończy się po osiągnięciu największego strumienia objętości płuczki przy
najmniejszych średnicach tulei pompy (punkt C na rys. 8.24).Trzeci zakres to
jest stałość strumienia objętości płuczki do momentu aż iloraz ciśnień w dyszach
świdra i ciśnienia maksymalnego pompy zmniejszy się do wartości 0,49 (punkt D
na rys. 8.24). Czwarty zakres polega na takim zmniejszaniu strumienia objętości
płuczki, aby iloraz ciśnień w dyszach świdra i maksymalnego ciśnienia pompy
był stały i wynosił 0,49 (odcinek DE na rys. 8.24). Zmniejszanie strumienia obję
tości płuczki nie może przekroczyć ograniczającego strumienia objętości płuczki.
Dalsze wiercenie otworu należy realizować już przy stałej wartości ograniczają
cego strumienia objętości płuczki. Jest to piąty zakres sterowania hydrauliczny
mi parametrami technologii wiercenia otworu przy ograniczeniu występującym
w I zakresie pracy pompy (punkty E F na rys. 8.24). Wtedy będą wzrastały opory
przepływu płuczki w całym obiegu płuczki za wyjątkiem dysz świdra i malały
opory przepływu płuczki w dyszach świdra. Ten zakres sterowania charakteryzuje
się wzrostem średnic dysz świdra ze wzrostem głębokości wierconego otworu.
R y s . 8 .2 4 . Z a leż n o ść p arcia dynam icznego płuczki w ykorzystyw anego

w d y szach świdra od strum ienia o b ję to ści płuczki [52]
Dla lepszego wyjaśnienia problemu na rys. 8.25 przedstawiono schemat

sterowania w zależności ciśnienia pompy płuczkowej od strumienia objętości
płuczki przy ogranicz 267.9 przy ograniczeniu na strumień objętości występujący
w II zakresie pracy pompy.
Gdy ograniczenie na strumień objętości występujący w II zakresie pracy
pompy schemat sterowania optymalnym strumieniem objętości płuczki sprowa
dza się do trzech zakresów (lys. 8.26). Pierwszy zakres jest identyczny z tym jak
opisano przy ograniczeniu występującym w I zakresie pracy pompy. Drugi jest
także podobny do wcześniej podanego przypadku z tą różnicą, że jest zmniejszo
na wartość strumienia objętości płuczki do wartości ograniczającej. Trzeci zakres
to już ldasyczna realizacja projektu przy stałej wartości ograniczającego strumie
nia objętości płuczki przy wzroście głębokości wierconego otworu.
R y s . 8 .2 5 . S c h e m a t sterow ania dla kryterium parcia d ynam icznego płuczki

w z a le ż n o śc i od strum ienia o b ję to ści płuczki przy ograniczeniu na strum ień
o b ję to ści w ystępujący w I za k resie pracy pom py [16]
R y s . 8 .2 6 . S c h e m a t sterow ania dla kryterium p arcia d ynam icznego płuczki w zależn ości
od strum ienia o b ję to ści płuczki przy ograniczeniu na strum ień o b ję to ści
w ystęp ujący w II za k resie pracy pom py [16]
3.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów ... 913
Dla ukazania wpływu strumienia objętości płuczki na moc hydrauliczną

płuczki i parcia dynamicznego wykorzystywanego w dyszach świdra podano
przykładowe wyniki obliczeń na rys. 8.27.
- 12
lu 3>
3.
8 i
R y s . 8 .2 7 . Z a leż n o ść m ocy hydraulicznej i parcia dynam icznego płuczki od strum ienia

o b ję to ści płuczki [31]
8 .8. Projektowanie mechanicznych parametrów

technologii wiercenia otworów świdrami
Pod pojęciem mechanicznych parametrów technologii wiercenia należy rozumieć
nacisk osiowy na narzędzie zwiercające skałę i jego prędkość obrotową [16].
Oba te parametry wywierają istotny wpływ na osiągane techniczno-ekonomiczne
wskaźniki wiercenia [46, 47]. Jest wiele metod wyznaczania tak hydraulicznych,
jak i mechanicznych parametrów technologii wiercenia w dobrze rozpoznanych
warunkach geologicznych. Problem jest trudniejszy, jeśli zamierza się prowadzić
wiercenie otworu w słabo rozpoznanych warunkach [40, 58]. Mała ilość informa
cji wejściowych może być pomocna jedynie przy wstępnym doborze typu świdra
i koronki. Natomiast stanowi poważne ograniczenie przy określaniu, zwłaszcza
mechanicznych parametrów technologii wiercenia. Można wówczas w otwo
rze wiertniczym, po zapuszczeniu przewodu na dno otworu przeprowadzić test
zwiercalności, wyniki którego pozwolą wyznaczyć wartości nacisku osiowego
i prędkości obrotowej świdra, przy których powinien być dalej wiercony otwór.
Są różne wersje testów zwieralności [1 7 ,4 2 ]. W niniejszym poradniku przytoczo
no jeden z nich [17].
Najpierw na podstawie charakterystyki technicznej urządzenia wiertnicze
go, wytrzymałości przewodu wiertniczego i koronki ustala się ograniczenia na
mechaniczne parametry technologii wiercenia, które mogą mieć postać:
(8.96)
(8 .9 7 )
gdzie: P —nacisk osiowy na świder; [N],

P . —minimalny nacisk osiowy zapewniający objętościowe zwiercanie skały;
m
P max - maksymalny nacisk osiowy; [N],
n - prędkość obrotowa świdra; [s_1],
nmin —minimalna prędkość obrotowa; [ s 1],
nmax —maksymalna prędkość obrotowa; [s-1].
Następnie w ramach przyjętych ograniczeń ( 8 .8 6 ) i (8.97) ustala się 5 punk
tów pomiarowych (rys. 8.28), przy których wykonuje się wiercenia założonego
odcinka otworu. Długość założonego odcinka otworu powinna być mała i wy
nosić kilka procent przewiertu badanego świdra, aby można było wyeliminować
podczas testu wpływ zużywania się świdra na prędkość wiercenia. Podczas wier
cenia każdego odcinka otworu mierzy się czas jego przewiercania i oblicza się
prędkość wiercenia w każdym punkcie pomiarowym testu. Należy jeszcze pod
kreślić, że końcowy punkt testu zwiercalności odpowiada punktowi początkowe
mu (rys. 8.28).
■O 4 ( n 3,P3)
5 (П^ш P g j
■i
o
б (Пу.Р,) "
1 (ПЬ я у
Л3
P r ę d k o ś ć o b ro to w a iw id ra
Rys. 8.28. Schemat testu zwieralności [17]

8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów 915
Dwa powyższe punkty pomiarowe wykonuje się głównie w celu stwierdze

nia, czy wiercenie otworu było realizowane w tych samych warstwach makrosko
powo jednorodnych. Jeśli wartości prędkości wiercenia w punkcie 1 i 6 nie różnij
się więcej niż 10 - 15%, to można przyjąć, że otwór był wiercony w tych samych
warunkach. W przeciwnym wypadku można wnioskować, że podczas testu prze
wiercono różne warstwy i test zwiercalności należy przeprowadzić ponownie.
Dla świdra o danej średnicy wzór na prędkość wiercenia w skałach mięk
kich można zapisać w postaci:
V = Z -P ° -nb -R(h) (8.98)
gdzie: V —prędkość wiercenia otworu; [m-s-1],

Z - współczynnik zwiercalności skał; [-],
P - nacisk osiowy na świder; [N]>
a - współczynnik wpływu nacisku osiowego na prędkość wiercenia;-,
n -prędkość obrotowa świdra; [s"1],
b - współczynnik wpływu prędkości obrotowej świdra na prędkość wier
cenia; [-],
R(h) - funkcja zużycia zębów świdra; [-].
Mając dane z testu zwiercalności i przyjmując, że podczas testu zwiercal
ności funkcja zużycia zębów świdra jest taka sama z układu równań można wy
znaczyć potrzebne do modelu wielkości z wzorów:
l n ^
V -V
я = 0, 5— ( 8. 99)
кД
P2
l n ^
V ■V
b = 0 ,5 — -2—- L (8 .100)
ru
‘3
ln
Z = -■ ( 8 .1 0 1 )
2 б , P S p> \ P£Ą P°n* P
J 3an2
Natomiast matematyczny model procesu zwiercania skał twardych opisany

wzorem ( 8 . 1 0 2 ):
V = Z ( P - P p)-nbR(h ) ( 8 .102)
dla świdra o danej średnicy i przeprowadzony test zwiercalności (rys. 8.28) po
zwalają określić ekstrapolowany nacisk osiowy (P ), współczynnik wpływu pręd
kości obrotowej świdra i współczynnik zwiercalności skał odpowiednio z wzorów:-
P -P P —P
(8.103)
v2~v5 3v3- r 4
V -V
6 = 0 ,5 ----- (8.104)
h A
^ , F3_______ K4 + F5
Z = I .
6 _(ії-р,К (p2-^)«26
(8.105)
Na podstawie uzyskanych w powyższy sposób wyników można napisać
matematyczny model prędkości wiercenia w funkcji nacisku osiowego na świder,
jego prędkości obrotowej i rzeczywistego układu świder-skała reprezentowanego
przez współczynnik zwiercalności.
Przedmiotowe zagadnienie jest bardziej złożone, gdy są stosowane narzę
dzia skrawające do zwiercania skał. Wówczas zaleca się dodatkowo uwzględnić
dopuszczalne wartości momentu obrotowego i mocy wynikające z charakterysty
ki technicznej urządzenia wiertniczego i wytrzymałości przewodu [5,41,44,45].
W przypadku kiedy powyższe ograniczenia są bierne to rozwiązania optymal
ne na nacisk osiowy i prędkość obrotową pozostają bez zmian. Natomiast jeże
li są ograniczeniami czynnymi to rozwiązania optymalnego należy poszukiwać
na tych ograniczeniach w zbiorze decyzji dopuszczalnych opisanych warunkami
(8.96) i (8.97). Dla lepszego przedstawienia tego przypadku zamieszczono rys.
8.29 uwzględniający wybrane ograniczenia na nacisk osiowy, prędkość obrotową
świdra oraz moment obrotowy (Vou) i moc (V0N).
Projektowanie hydraulicznych i mechanicznych parametrów technologii
wiercenia powinno być za sobą skojarzone. Takim dobrym przykładem może być
wykres Fullertona (iys. 8.30), któiy podaje zależność iloczynu jednostkowego
nacisku osiowego na świder i jego prędkości obrotowej od mocy hydraulicznej
płuczki wykorzystywanej w dyszach świdra. Parametrem jest średnica świdra.
Przykładowy sposób wykorzystania nomogramu do projektowania para
metrów technologii wiercenia może być następujący. Po zaprojektowaniu hy
draulicznych parametrów technologii wiercenia projektant ma do dyspozycji
optymalny strumień objętości i opory przepływy płuczki w dyszach świdra. Na
tej podstawie oblicza się moc hydrauliczną płuczki w dyszach świdra jako iloczyn
wyżej wymienionych wielkości i zaznacza na osi odciętej (osi 0 x ) obliczoną war
tość mocy. Kolejno prowadzi się z wyznaczonego punktu linię do przecięcia się
z linią odpowiadającą średnicy świdra. Z uzyskanego w ten sposób punktu należy
poprowadzić poziomą linię do osi rzędnych na której odczytuje się iloczyn jed
8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów ...__ 917
nostkowego nacisku osiowego i prędkości obrotowej świdra. W tym przypadku

nacisk jednostkowy jest określony jako iloraz nacisku osiowego na świder i śred
nicy świdra. Chcąc otrzymać nacisk całkowity na świder znając nacisk jednost
kowy należy daną wartość pomnożyć przez średnicę świdra. Wielu producentów
podaje zalecane jednostkowe naciski dla swoich świdrów. Przyjmując je i mając
iloczyn parametrów mechanicznych łatwo można obliczyć prędkość obrotową
świdra. Oczywiście z nomogramu Fullertona można skorzystać w odwrotnej ko
lejności tzn. zacząć od parametrów mechanicznych i dojść od wymaganych para
metrów hydraulicznych.
R y s . 8 .2 9 . Z a leż n o ść prędkości w iercenia otworu świdrem w funkcji nacisku osiow ego

o ra z prędkości obrotow ej świdra z uwzględnieniem ograniczeń na dop u szczaln ą
w arto ść m om entu obrotow ego i m ocy
Na podobnej zasadzie zostały podane zalecenia dla świdrów produkowa

nych przez Hughes Tool Company [27]. Mianowicie dla danego typu świdra
i średnicy podano optymalne iloczyny nacisku osiowego i prędkości obrotowej
(tabela 8.17). Dalsze rozwinięcie tego zagadnienia zostało pokazane na rys. 8.31
gdzie w układzie współrzędnych: prędkość obrotowa i nacisk osiowy wyzna

czono liniami trzy obszary; a mianowicie poniżej dolnej linii znajduje się za
lecany obszar pracy świdra ze względu na intensywność zużywania się łożysk
świdra. Dolna linia sygnalizuje, że już zaczyna się przyspieszone zużycie łożysk,
a powyżej górnej linii występuje zużycie łożysk określane jako katastrofalne.
Producent świdrów w swoich materiałach zwraca uwagę, że kontraktor wiertniczy
może przekraczać dolną linię zużycia świdra, ale powinna ona wynikać z kom
pleksowej analizy czynników wpływających na przyjęte kryterium optymalizacji.
T a b e la 8 .1 7 . W artości iloczynu naciski o siow ego i prędkości obrotow ej [27]
Jll J11C J22 J22C 133 J33C J33H J44 J44A J44C J55 J55R J77 J99
4 3/4 2500
5 7/8 2750 2650
6 2750 2650 2650
6 1/8 2750 2750 2650
61/4 2750 2650
6 1/2 2750 2550 2900 2900 2900
6 3/4 2550 2900
7 7/8 3650 3650 3650 3650 3650 3650 3650 3500 3500 3500 3500 3500 3500 3500
8 3/8 3650 4300 4150
8 1/2 3650 4300 4300 4750 4600 4600 4600 4600 4600
8 3/4 4000 4750 4750 4750 4750 4750 4300 4300 4300 4300 4300 4300
9 1/2 4750 5000 5000 5000 4850 4850 4850 4850 4850
9 7/8 5000 5000 5000 5000 4750 4750 4750
10 3/8 4900 4750
11 4900 6400 6150
12 1/4 6400 6400 6500 6500 6500 7300 7300 7300 7300
Przy końcowym doborze mechanicznych parametrów technologii wierce

nia należy pamiętać o ogólnej zasadzie, że dla skał miększych wybiera się więk
sze wartości prędkości obrotowej i mniejsze wartości nacisku osiowego, a dla skał
twardszych niniejsze wartości prędkości obrotowej i większe wartości nacisku
osiowego.
8 .8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów...__ 9-19
O -jC S Z S Z fB
Iloczyn jednostkowego nacisku osiowego i Liczby obrotów świdra
200 25 0 300 350 400 450 500 550
Moc hydrauliczna na świdrze Nhs, kW
Rys. 8.30. W y k r e s F u llerton a 116]
Rys. 8.31. Linie zużycia łożysk świdra J22 o średnicy 7 7/8” [27]
Opracowując technologię wiercenia należy pamiętać o celu wiercenia i przy

czynach krzywienia osi otworu [18,53,55]. Spośród wielu przyczyn krzywienia
osi otworu wiertniczego w tab. 8.18 podano jedynie najważniejsze zwracając
uwagę, że czynniki geologiczne są niezależne od człowieka, a czynnikami tech
nicznymi i technologicznymi tak powinien operować wiertacz, aby minimalizo
wać skrzywienie osi otworu mogące być w dalszej kolejności przyczyną różnego
rodzaju komplikacji, a nawet awarii.
T a b e la 8 .1 8 . G łów ne przyczyny krzywienia osi otworów wiertniczych [55]
Geologiczne Technologiczne Techniczne

• anizotropowość skał • wartość nacisku osio • sposób wiercenia,
• przewarstwienie skał wego na świder, ■ konstrukcja dolnej części przewodu
różnej twardości ■ wartość prędkości obro wiertniczego,
• częstotliwość przewar- towej świdra ■ ekscentryczność łączników w przewo
stwień skał • wartość strumienia dzie wiertniczym,
• szczelinowatość skał, objętości • ugięcie, owalność i zróżnicowanie wy
• zakłócenia tektoniczne, ■ prędkość wiercenia miarów elementów zestawu wiertnicze
• stopień stabilności otworu, go
skał tworzących ścianę • kształt poprzecznego • parametry i konstrukcja zestawu dolnej
otworu, przekroju otworu, części kolumny przewodu:
■ kąt odchylenia osi - wymiary poprzeczne
otworu - długość,
- różnica w wymiarach poprzecznych
elementów
zestawu
• sztywność kolumny przewodu wiertni
czego
Nacisk osiowy na skałę jest wywierany przy pomocy obciążników (rys.

8.31). One w znacznym stopniu decydują o techniczno-ekonomicznych wskaź
nikach wiercenia otworu i przestrzennym położeniu osi otworu. Z jednej strony
kolumna obciążników ma ograniczone możliwości geometryczne, a z drugiej
strony stawia się jej wymagania wywarcia odpowiedniego nacisku osiowego na
świder przy zachowaniu prostoliniowości w otworach pionowych. Dlatego dla
realizacji powyższych zadań wprowadzono do praktyki wiertniczej różne rozwią
zania. Na szczególną uwagę zasługuje kształt obciążników. Najczęściej stosuje
się obciążniki okrągłe i spiralne ze względów praktycznych. Zaleca się tak dobierać
długość kolumny obciążników, aby tzw. przekrój neutralny znajdował się w kolum
nie obciążników, a górna ich część była rozciągana w granicach od 15 do 33%. Ge
neralnie powinna obowiązywać zasada, że im większa wartość nacisku osiowego
tym mniejszy współczynnik kolumny obciążników na rozciąganie.
Główną przyczyną technologiczną powodującą skrzywienie osi otworu jest
za wysoka wartość nacisku osiowego zastosowana dla danej kolumny obciążników.
Te zagadnienia szczegółowo rozpracował A. Lubiński [2 3 ,2 4 ]. Na rys. 8.32. przed
stawiono ugięcia osi kolumny obciążników w pionowym otworze wiertniczym.
8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów ...__ 921
r
a) c)
Л И ,
A-A A-A
R y s . 8 .3 2 . R ó ż n e typy obciążników : a ) - okrągłe, b) - kw adratowe, c ) - spiralne [56]
Z analizy parametrów wytrzymałościowych skały przewidzianej do zwier

cania i wymiarów obciążników można oszacować wartość nacisku osiowego na
świder.
Ponadto istnieje wiele dokładniejszych metod określania mechanicznych
parametrów technologii wiercenia, które ze względu na zakres niniejszego porad
nika nie będą opisywane.
R y s . 8.33. Wykres ugięcia osi kolumny obciążników (wg A. Lubińskiego); literą:

N oznaczono odległość przekroju neutralnego od świdra w bezwymiarowych jednostkach
obciążenia, T oznaczono odległość punktu styku obciążników ze ścianą otworu od świdra
w bezwymiarowych jednostkach obciążenia [24].
Ze strony technologicznej dla osiągnięcia założonego celu wskazane jest

utrzymywania prostoliniowej kolumny obciążników, która ma miejsce wówczas,
gdy nacisk osiowy nie przekracza nacisku krytycznego pierwszego stopnia [24],
co można wyznaczyć wzorem:
P k l= l ,9 4 K b -q (8.106)
gdzie: Pu - nacisk krytyczny pierwszego stopnia; [N],

K b -bezw ym iarow a jednostka obciążenia [m] dana wzorem:
8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów ...
(8.107)
E - moduł Younga materiału obciążników; [Pa],

I - osiowy moment bezwładności obciążników; [m4],
q - ciężar 1 m obciążników zanurzonych w płuczce; [Nm"1].
Jeśli po powyższych obliczeniach uzna się, że nacisk krytyczny pierwszego
stopnia jest za mały to wówczas zaleca się zastosowanie stabilizacji dolnej części
przewodu lub wywarcia nacisku odpowiadającego wyboczeniu kolumny obciąż
ników z dwoma punktami styku ze ścianą otworu. Jego wartość można obliczyć
wzorem:
(8.108)
Jednakże wówczas należy się liczyć z większą tendencją do skrzywienia

osi otworu. Dodatkowe informacje na ten temat dotyczące też otworów kierunko
wych można znaleźć w literaturze [7,19,42,54].
Natomiast dla utrzymania prostoliniowości osi otworów coraz częściej sto
suje się stabilizatory umieszczając je w kolumnie obciążników. Ich głównym za
daniem jest niedopuszczenie do wyboczenia kolumny obciążników. Wymaga to
ich odpowiedniego usytuowania i dobrania. Generalnie wyróżnia się stabilizatory
spiralne i rolkowe (rys. 8.34.). Częściej stosuje się stabilizatory spiralne.
Rys. 8.34. Stabilizatory: a) spiralny, b) rolkowy [56]

Pierwszą metodykę stabilizacji opracowali Woods H. В. i Lubiński A. w 1955

roku. Może ona znaleźć zastosowanie obecnie głównie do pionowania odchylo
nych otworów. Autorzy podali w jaldch odległościach w bezwymiarowych jed
nostkach obciążenia od świdra należy umieszczać stabilizator w zależności od
współczynnika nacisku osiowego, średnic otworu, stabilizatora i obciążników
oraz kąta odchylenia osi otworu. Dla ułatwienia korzystania z tej metodyki opra
cowano nomogramy dla dwóch współczynników prześwitu przy stabilizatorach
wynoszących 0,0 i 0,5 ( odpowiednio na rys. 8.35 i rys. 8.36).
R y s . 8 .3 5 . N om ogram do w yznaczan ia od ległości stabilizatora

od świdra dla s = 0 ,5 [24]
Uwzględnili też fakt, że w praktyce stosuje się obciążniki o określonych

długościach. W przypadku braku możliwości doboru odległości stabilizatora od
świdra zgodnie z obliczeniami należy rozpatrzeć kolejny nomogram (rys. 8 .3 7 )
podający efekty stabilizacji przy usytuowaniu stabilizatora 10 % powyżej lub po
niżej położenia optymalnego.
W kolejnych etapach rozwoju stabilizacji dolnej części przewodu zapro
ponowano zastosowanie dodatkowego stabilizatora w pobliżu świdra. Jego zda
niem jest ograniczanie bocznego przemieszczania się świdra, nadanie dodatkowej
sztywności dolnej części przewodu, a tym samym zminimalizowanie intensywno
ści skrzywienia osi otworu zwłaszcza przy przewiercaniu warstw o zmiennej twar
dości i wysokiej anizotropowości. Schemat tego przypadku pokazano na rys. 8.38.
8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów ...
R y s . 8 .3 6 . N om ogram do w yznaczan ia odleg łości stabilizatora od świdra dla s = 0 ,0 [24]
W wyniku dalsaych rozważań teoretycznych [15,42,44] ustalono, że dla

utrzymania pionowego kierunku wiercenia otworu wskazane jest zastosowanie
trzech stabilizatorów, gdyż wówczas dolny zestaw przewodu uzyskuje dodatkową
sztywność i jest mniej podatny na skrzywienie osi otworu. Szczegółowe rozmiesz
czenie stabilizatorów w takim przypadku najłatwiej jest wyznaczyć korzystając
z odpowiedniego programu komputerowego [31, 57].
W ostatnich latach do wiercenia otworów pionowych coraz częściej sto
suje się systemy pionowania otworów [33, 35] (Rotory Yertical Drilling System
- RVDS), którego działanie jest podobne do stabilizatora (rys. 8.39). Zasadnicza
różnica polega na tym, że system mierzy kąt odchylenia osi otworu i ma ruchome
żebra, które w zależności od kierunku odchylania osi otworu przemieszczają się
i wywołują powstanie dodatkowej siły bocznej nakierunkowującej świder na
wiercenie otworu w pionie (rys. 8.40).
Po ustaleniu ograniczeń mechanicznych należy przejść do kryterium opty
malizacji, które przy wykonywaniu otworów często mają jedną z dwóch postaci:
• minimum j ednostkowego kosztu wiercenia otworu:
K = e ( r*+ r**)iq (8109)
• maksimum marszowej prędkości wiercenia otworu:

( 8 .1 1 0 )
М
» ГИ'
>, - koszt wiercenia 1 m otworu; [zł-nr1],

-jednostkowy koszt eksploatacji urządzenia wiertniczego; [zł-s-1],
- czas wiercenia otworu; [s],
- czas zapuszczania i wyciągania oraz dodawania przewodu wiertni
czego, płukania otworu i wymiany świdra; [s],
- cena świdra; [zł],
- przewiert świdrem; [m],
^
- marszowa prędkość wiercenia otworu; [m-s-1].

stabilizatora, %
Przyrósł nacisku osiowego przy zastosowani
Rys. 8.37. Nomogram do praktycznego doboru odległości stabilizatora od świdra [24]

8.8. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii wiercenia otworów ... 927
Pierwsze kryterium odpowiada minimalnym nakładom na wywiercenie

otworu, a drugie jak najszybszemu wywierceniu otworu.
Rys. 8.38. Schemat sił działających na świder i stabilizator nadświdrowy [24]
Rys. 8.39. System pionowania otworów (Rotary Vertical Drilling System - RVDS) [33]
8.9. Projektowanie mechanicznych parametrów

technologii rdzeniowania otworów koronkami
W wielu przypadkach korzystne techniczno-ekonomiczne wskaźniki rdzeniowa
nia otworów uzyskuje się stosując koronki diamentowe.
Dla zapewnienia zwiercania skały nacisk osiowy na koronkę diamentową
musi być większy od wytrzymałości tej skały, a zarazem nie przekraczać wytrzy
małości diamentu [17]. Warunek ten można zapisać w postaci:
8 i< -^ < S a ( 8 .1 1 1 )
bF
gdzie: S] —wytrzymałość skały; [Pa],

P - nacisk osiowy na koronkę diamentową; [N],
b - liczba pracujących diamentów;
F - powierzchnia styku diamentu ze skałą; [m2],
§a - wytrzymałość diamentu; [Pa],
Średnie wytrzymałości dla niektórych skał można dobrać z tab. 8.19.
T a b ela 8 .1 9 . Z a le c a n e w artości jed n o stk ow ego nacisku na diam enty dla różnych sk ał [17]
Skała Wytrzymałość skały [MPa] Nacisk na jeden diament [N]
Granit 200 1 0 -5 0
Porfir 260 2 0 -1 0 0
Bazalt 260 2 -9 0
Tufy 14-165 5 -3 0
Diabon 220 2 0 -5 0
Piaskowiec 100 1 0 -5 0
Łupek 5 0 -1 0 0 1 0 -2 0
Wapień 100 1 0 -6 0
8.9. Projektowanie mechanicznych parametrów technologii rdzeniowania ... ______ 929
Producenci narzędzi diamentowych najczęściej przyjmują, że liczba pra

cujących diamentów stanowi 6 6 % liczby wszystkich diamentów w koronkach.
Związek ten zapisuje się wzorem:
b = 2A a (8 .112)
w którym a oznacza liczbę wszystkich diamentów w koronce. Natomiast po

wierzchnię styku diamentu za skalą wyznacza się z nomogramów lub tabel
w zależności od ziarnistości koronki. Przykładowo za firmą Diamant Boart [30]
podano powyższe dane w tab. 8 .2 0 .
T a b e la 8 .2 0 . Pow ierzchnie styku diam entów z e sk a łą dla różnych ziarnistości [30]
Ziarnistość Powierzchnia styku diamentu ze skałą

[szt/karat] 10-6 [m2]
10 0,16
20 0,14
30 0,12
60 0,10
125 0,08
Wybierając przedmiotowe wartości i podstawiając do warunku (8.89), ob

licza się nacisk na koronkę diamentową.
Innym sposobem dobierania nacisku osiowego na narzędzie diamentowe
jest skorzystanie ze wzoru:
P > b -p. (8.113)
w którym b jest liczbą pracujących diamentów ( 8 . 1 1 2 ), a p j zalecanym naciskiem

na jeden diament dla określonej skały i ziarnistości koronki.
Liczbę pracujących diamentów można także odczytać z nomogramu [17].
Inny sposób doboru nacisku polega na odczytaniu z odpowiedniej tabeli
zalecanych przez producenta wartości nacisku lub nacisku jednostkowego dla wy
branego typu koronki. Taki przykład podano w tab. 8 .2 1 .
T a b e la 8 .2 1 . Z a le c a n e param etry technologii w iercen ia koronkami p rzez różnych producentów

[17]
Producent Symbol KodlADC Średnica koronki Zalecany Zalecana prędkość

koronki x 0,0254 [m] nacisk osiowy obrotowa
x 174 [N/m] x 0,017 [s'1]
1 2 3 4 5 6
Skały miękkie plastyczne
koronki słupkowe
Diamax V 50 M 614 5 %-17 'A 3,00-40,00 100-200

Tabela 8.21 cd.
1 2 3 4 5 6
Koronki PDC
Baker RC412 M 354 4 3/4-12 1/4 400-2,000 50-500

Hughes
INTEQ R C414 M 355 4 3/4-12/1/4 400-2.350 80-500
R C415 M 354 8 1/2 2-18 60-150
ARC415 M 354 8 1/2 2-18 50-120
Christen- Cris Oril 3-12 1/4 Zmienny 100-300
sen Boyles
Cristal C100 M 5R7 6-12 1/4 1,00-2,00 60-100

C100FD M 5R7 6-12 1/4 1,00-2,00 60-100
C101 M 585 6-12 1/4 400-2,00 50-150
C60 M 355 8 1/2-12 1/4 400-2,00 50-150
Rock Bit KO C675 S883 8 1/2-12 1/4 400-3,350 50-200

Canadon
RBI CC 1000 S614 4 3/4-12 1/4 zmienny zmienna
Security C D -15 S354 5 3/4x2 5/8 - 12 400-2,00 50-150

D BS 1/4x5 1/4
Security C D -16 D 350 5 3/4x2 5/8 - 12 400-2,00 50-150

D BS 1/4x5 1/4
Skały miękkie
Baker ARC415 M 354 8 1/2 2-18 50-120

Hughes R C412 M 354 4 3/4-12 1/4 400-2,00 50-500
INTEQ R C 414 M 355 4 3/4-12 1/4 400-2,35 80-500
R C415 M 354 8 1/2 2,18 60-150
Cristal C l 00 6-12 1/4 400-2,00 60-120

C101 M 585 6-12 1/4 400-2,00 50-150
C60 M 355 8 1/2-12 1/4 400-2,00 50-150
DKG DK-C1 D-731 8 15/32x4 700-2,00 80-100
C C BE M -232 6 1/2-12 1/4 zmienny zmienna

Hycalog C B EF M -232 6 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
CC BF M -232 6 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
C C BF M -232 6 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
Rack B it KDC6C S884 4 3/4-12 1/4 400-3,350 40-150
Canada KDC6CH S884 4 3/4-12 1/4 400-3,350 40-150
R BI C C2000 S514 4 3/4-12 1/4 zmienny zmienna

C C3000 S515 4 3/4-12 1/4
8.9. Projektowanie mechanicznych parametrów technologu rdzeniowania ...
T a b e la 8.21 cd .
1 2 3 4 5 6
Security CD -15 S354 5 3/4x2 5 / 8 -1 2 400-2,00 50-150
D BS 1/4x5 1/4
CD -16 0350 5 3/4x2 5/8 - 12 400-2,00 50-150
1/4x5 1/4
CSP107FD SP534 4 3/4x2 5/8 - 12 500-2,00 50-150
1/4x5 1/4
Ślin Dril CT300 2 5/8x4 3/4x - 350-3,00 50-120

51/4x121/4
koronki diamentowe
Baker C18 D5x5 4 3/4-12 1/4 500-3,00 40-150

Hughes C201 D6x5 4 3/4-12 1/4 500-3,00 50-500
INTQ
Hycalog CTHE M 712 4 1/8-12 1/4 zmienny zmienna
Security CB-17FD D352 5 3/4x2 5/8 - 500-2,00 50-150
D BS 12 1/4x5 1/4
koronki hybrydowe
Hycalog CTCER- M722 4 1/8-12 1/4 zmienny zmienna

TSD
Skały miękkie do średnich
koronki słupkowe
R BI CC3 537Х 7 7/8-17 1/2 zmienny zmienna

CC37 547Y 7 7/8-17 1/2
CC4 617Х 7 7/8-171/2
koronki PDC
Balcer ARC415 M 354 8 1/2 2-18 50-120
Hughes RC412 M 354 4 3/4-12 1/4 400-2,00 50-555
INTEQ RC414 M355 4 3/4-12 1/4 400-2,35 80-500
RC415 M 354 8 1/2 2,00-18 60-150
ARC425 M 354 8 1/2 2,00-18 50-120
Cobra CB13 M232 7 7/8-12 1/4 200-2,00 80-150
CB08 M 442 6 1/4-12 1/4 200-2,00 80-150
Cristal C101 M 585 6 -12 1/4 400-2,00 50-150
C60 M355 8 1/2-12 1/4 400-2,00 50-150
Security CMP109 M 358 4 3/4-12 1/4 500-2,00 50-150
DBS CD -I 5 S354 4 3/4x2 5/8- 12 400-2,50 50-150
1/4x5 1/4
CD-93 M925 6x2 5/8- 500-2,50 50-150
9 7/8x5 1/4
CD-202 M 894 6x2 5/8 - 300-2,50 50-150
9 7/8x5 1/4
T a b e la 8.2 1 c d .
1 2 3 4 5 6
Security CD-522 M 668 5 3/4x2 5/8 - 12 400-2,50 50-150
DBS 1/4x5 1/4 4 3/4-5
CD-93 M925 1/4 500-2,00 50-150
CM P408 M869 4 3/4x2 5/8 - 12 500-2,00 50-150
1/4x5 1/4
Diamax W G10 M 366 6x2 3/8 - 10-20,00 80-200
12 1/4x5 1/4
YG 5 M 565 6x2 3/8 - 3-20,00 80-200
12 1/4x5 1/4
Rock Bit KDC77 S795 4 3/4-12 1/4 400-3,35 40-150
Canada KDC88 S795 4 3/4-12 1/4 400-3,35 40-150
CC4000 5515 4 3/4-12 1/4 zmienny zmienna

R BI
CC 5000 5516 4 3/4-12 1/4 zmienny zmienna
koronki diamentowe
Baker C18 D5x5 4 3/4-12 1/4 500-3,00 40-150
Hughes
INTEQ C201 D6x5 4 3/4-12 1/4 500-3000 60-500
Diamax W D-2 D 352 6x2 3/8 - 3-25000 80-200
12 1/4x5 1/4
Hycalog CCCB M 712 4 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
CCCJ M712 4 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
CTCE M 172 4 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
Security CB-17FD D352 .5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150
D BS 1/4x5 1/4
CB303 D5x5 6x2 5/8 - 200-3000 50-150
12 1/4x5 1/4
C B17FD D352 4 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 ' 50-150
1/4x5 1/4
CM D123FD
CB303 D3x8 4 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150
1/4x5 1/4
CT-311 T3x8 5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150
1/4x5 1/2
Slim Dril CD 100 D5x5 2 5/8x4 3/4 - 5 500-3000 50-120
1/4x12 1/4
CD101 D5x5 2 5/8x4 3/4 - 5 500-3000 50-120
1/4x12 1/4
koronki hybrydowe
Cristal C120 M 5R8 6-12 1/4 1000-2000 60-100
C120FD M 5R8 6-12 1/4 1000-2000
Diamax ZT-5S T6R5 6-12 1/4 5-25.000 80-200
Tabela 8.21 cd.
1 2 3 4 5 6
Hycalog CTBFF M233 8 3/4x4 ,8 1/2x4 500-3000 zmienna
Skały miękkie do twardych
koronki słupkowe
R BI CC47 6274 7 7/8-17 1/2 zmienny zmienna
koronki PDC
Baker ARCA15 M 354 8 1/2 2-18 50-120

Hughes ARC425 M 354 8 1/2 2-18 50-120
INTEQ C18 D5x5 4 1/2-12 1/4 500-3000 40-150
C23 D5x9 4 3/4-12 1/4 500-3500 60-500
SC777 T528 4 3/4-12 1/4 400-3500 60-500
RC414 M355 4 3/4-12 1/4 400-2350 80-500
RC415 M 354 3 1/2 2-18 60-150
RC476 M 565 4 3/4-12 1/4 400-2350 40-150
Cristensen Cris Dril 3-12 1/4 zmienny 100-300
Cobra CB09 M 332 7 7/8-12 1/4 200-2000 80-150
Cristal C310 T5x9 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-120

C310FD T5x9 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-120
C320 T5x9 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-120
C320FD T5x9 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-120
R BI CC6000 5516 4 3/4-12 1/4 zmienny zmienna
S e c u r ity CD202 D536 4 3/4x5 2/8 - 12 500-2000 50-150

D BS 1/4x5 1/4
CMP-ZI M 869 7 7/8x2 5/8 - 12 300-2500 50-150
1/4x5 1/4
Slim Dril CZT100 T5x9 2 5/8x4 3/4 - 500-3000 50-120
5 1/4x12 1/4
CT101 T5x9 2 5/8x4 3/4 - 5 500-3000 50-120
1/4x12 1/4
koronki diamentowe
Baker C201 D6x5 4 3/4-12 1/4 500-3000 60-500
Cobra D B10 M613 3-8 1/2 250-2500 125-500

DB23 M 612 4 3/4-9 7/8 250-2500 125-500
D C B20 M632 6 1/4-12 1/4 200-2000 80-150
DCB23 M 632 6 1/4-12 1/4 200-2000 80-150
D C B46 M 732 6 1/4-12 1/4 200-2000 80-150
Cristal C200FD D9R2 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-100

C300 D9R5 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-100
C300FD D9R2 6-12 1/2 100-2000 100-1000
T a b e la 8 .2 1 cd .
1 2 3 4 5 6
Diamax XD -9S D5x9 6x2 3/8 — 5-25000 80-200
12 1/4x5 1/4
ZD-4S D6R6 6x2 4/8- 5-25000 80-200
12 1/4x2 4/8
Hycalog CRCF M712 4 1/8 -12 1/4 zmienny zmienna
CRHF M712 4 1/8 -12 1/4 zmienny zmienna
Security CB-213 D6x8 5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150

1/4x5 1/4
CB-303 D5x8 6x2 5/8 - 200-2000 50-150
12 1/4x5 1/4
C B-313 D3x8 5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150
1/4x5 1/4
C B-314 D3x8 5 3/4x2 5/8 - 500-2000 50-150
12 1/4x5 1/4
CT-211 T6x9 5 3/4x2 5/8 - 500-2000 50-150
12 1/4x5 1/4
Short CW x77 D6x5 4 1 / 2 -9 7/8 75-750 50-120
Slim Dril CD200 D8x5 2 5/8x4 3 / 4 - 500-3000 50-120

5 1/4-12 1/4
CD201 D8x5 2 5/8x4 3/4 - 5 500-3000 50-120
1/4x12 1/4
koronki hybrydowe
Cristal C320RC T5x9 6 -12 1/4 100-2000 60-100

C320RCFD T5x9 6 - 1 2 1/4 100-2000 60-100
Diamax Y T 10-S T5x8 6 - 1 2 1/4 5-25000 80-200
Hycalog CRCFR- M722 4 1/8-12 1/4 zmienny zmienna

-TSP
Skały twarde
koronki słupkowe
RBI CC5 637x 7 7/8-17 1/2 zmienny zmienna
CC57 637y 7 7/8-17 1/2 zmienny zmienna
CCI 737y 7 7/8-17 1/2 zmienny zmienna
CC9 837y 7 7/8-17 1/2 zmienny zmienna
koronki PDC
Security CMP-ZJ M859 7 7/8x2,58 - 12 300-2500 50-150

1/4x5 1/4
Slim Dril CT200 T8x9 2 5/8x4 3/4 - 5 500-3000 50-120
1/4x12 1/4
CT201 T8x9 2 5/8x4 3/4 - 5 500-3000 50-120
1/4x12 1/4
Tabela 8.21 cd.
1 2 3 4 5
6 ■- 1
koronki diamentowe
Baker C23 D5x9 4 3/4-12 1/4 500-3500 60-500
Hughes C201 D6x5 4 3/4 -12 1/4 500-3000 60-500
Cobra DCB715 M 832 4 1/4- 12 1/4 200-2000 80-150
Cristal C400 D9R7 6-12 1/4 100-2000 60-120
C500 D9R8 6-8 1/2 500-3000 60-120
Diamex YD -9R D5x9 6x2 3/8 - 5-25000 80-200
12 1/4x5 1/4
Hycalog CRHFR M712 4 1/2-12 1/4 zmienny zmienna
Security CB-211 D6x9 5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150

D BS 1/4x5 1/4
CB-214 D6x8 5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150
1/4x5 1/4
CB-401 D8x9 5 3/4x2 5/8 - 12 500-2000 50-150
1/4x5 1/4
CB-4-3 D8x9 6x2 5/ 8-12 500-2000 50-150
1/4x5 1/2
Short CM 120R D5x6 4 1/2-9 1/2 100-1000 50-120
koronki hybrydowe
Cristal C320RC T5x9 6-12 1/4 100-2000 60-120
Skały bardzo twarde
koronki diamentowe
Baker C23 D6x9 4 3/4 -12 1/4 500-3500 60-500

Cristal H600 D9x0 6-8 1/2 100-2000 60-120
Security
CB-601 D9x0 5 3/4x2 5/8 - 12 500-1000 50-150
D BS
1/4x5 1/4
CB-601 D930 6x2 5/8 - 500-3000 50-150
12 1/4x5 1/4
CB-601 D9x0 4 3/4-12 1/2 500-2000 50-150
koronki hybrydowe
Baker SC279 D5RO 4 3/4-12 1/4 400-3350 100-500
Dla produkowanych koronek diamentowych częściej można spotkać za

lecenie dotyczące prędkości liniowej niż prędkości obrotowej koronki. Wynika
to z uogólnienia problemu i ułatwienia sobie zadania przez producenta. Zasad
niczo firma Christensen [29] zaleca przyjmować prędkości liniowe z zakresu
0,9+2,7 m/s, a firma Diamant Boart [30] od 1,0 do 3,0 m/s. Aby obliczyć prędkość
obrotową koronki, należy skorzystać z wzoru:
n=- jr (8-114)
nDs
gdzie: n - prędkość obrotowa koronki; [s '1],

Fj —prędkość liniowa koronki; [m/s],
Ds —średnia średnica koronki; [m]. Wyznacza się ją wzorem:
DS = (DZ+D wy 2 (8.115)
gdzie: Dz - zewnętrzna średnica koronki; m,

Dw —wewnętrzna średnica koronki; m.
Związek pomiędzy powyższymi prędkościami można także znaleźć w pro
spektach niektórych producentów koronek.
Innym parametrem decydującym o zalecanym zakresie prędkości obroto
wych jest rodzaj użytych diamentów [38]. Największe prędkości są dla koronek
impregnowanych, nieco mniejsze dla koronek gruboziarnistych, a najniższe dla
koronek drobnoziarnistych. Wielkości poszczególnych zakresów prędkości obro
towych zmniejszają się ze wzrostem średnic koronek.
Wielu producentów koronek podaje zalecane parametry prędkości obroto
wej w formie tabeli. Takie dane zawiera tab. 8.21.
8.10. Zużycie świdrów

Dla pełnego obrazu ograniczeń dotyczących zwiercania skał świdrami gryzowy
mi należy dodać ich zużycie zębów, łożysk i na średnicy [8 , 15 ,4 7 ]. Z ich analizy
można wywnioskować o prawidłowości doboru typu świdra, zastosowanych pa
rametrów technologii wiercenia i lepiej przeprowadzić dobór świdra i optyma
lizację technologii wiercenia w podobnych warunkach geologiczno-złożowych.
Poniżej zostanie zaprezentowany system opisu zużycia świdrów opracowany
przez IADC. I tak system klasyfikacji zużycia świdra przedstawiono w tab. 8.22,
która składa się z ośmiu kolumn.
T a b e la 8 .2 2 . S y ste m zużycia świdrów wg kodu IADC [43]
Struktura tnąca Łożysko Średnica Uwagi

miejsce zużycia
powierzchnia
powierzchnia
uszczelnienie
wskaźnik zu
wyciągnięcia
zmniejszenie
wewnętrzna
zewnętrzna
dodatkowy
przyczyna
narzędzia
średnicy
zużycia
łożyska
sposób
życia
I O D L В G O R
8.10. Zużycie świdrów 937
Pierwsze cztery kolumny określają zużycie elementów tnących świdra

w następujący sposób:
• pierwsza kolumna (I) dotyczy zużycia wieńców wewnętrznych świdra
czyli elementów tnących nie dotykających ściany otworu. Za wieńce
wewnętrzne uznaje się te, które znajdują się w 2/3 promienia świdra
mierząc od jego środka,
• druga kolumna (O) dotyczy zużycia wieńców zewnętrznych świdra,
a więc tych elementów tnących, które stykają się ze ścianą otworu.
Wieńce te są położone na 1/3 promienia świdra mierząc od obwodu świ
dra. Do określenia wielkości elementów tnących zarówno wewnętrz
nych jak i zewnętrznych stosuje się skalę ósemkową tj. od 0 do 8 . Przy
czym 0 oznacza brak zużycia (zmniejszenia wysokości zębów), nato
miast 8 oznacza całkowite zużycie (utratę całej wysokości zęba). Ideę
tego zużycia zębów świdra pokazano na rys. 8.41,
~rh PT-i ....
Fy,
Ak * АX 41 /> l\Y
l jf \ \
У AJ
TO
T! T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8
NOWY
Rys. 8 .4 1 . Zużycie wysokości zębów [42]
• trzecia kolumna (D) opisuje sposób zużycia elementów tnących. Opis ten
dokonywany jest za pomocą dwuliterowych kodów, które mają postać:
BC - wyłamany gryz,
[D] - sposób zużycia,
BC - wyłamany gryz,
BT - wyłamane zęby (słupki),
BU - zaklejony gryz,
CC - pęknięty gryz,
CD - przytarty gryz,
CI —interferencja gryzów,
E R - erozja,
FC - przytarte zęby,
HC —spękanie termiczne,
JD - uszkodzenie metalem,
LC - utracony gryz,
OC —zużycie mimośrodowe,
PB - zaciśnięty świder,
PN - zatkana dysza,
RG - zaokrąglenie zewn. średnicy gryzów,
RO —zużycie typu „O-ring” ,
SD —uszkodzenie łapy,
SS - zużycie przez samoostrzenie,
TR —tworzenie krawędzi na zębach lub słupkach,
WO - wypłukanie spoin świdra,
WT - normalne zużycie zębów lub słupków,
NO - brak stępienia zębów lub słupków (brak innego zużycia).
Na rys. 8.42 a, b, c przedstawiono przykładowo zużyte świdry gryzowe
wraz z opisem ich zużycia.
BC - wyłamany gryz (Broken Сопе) B T - wyłamane zęby/ słupki (Broken Teeth)
BU - zaklejony gryz (Balled Up) CC - pęknięty gryz (Crocked Сопе)
CD - przytarty gryz (Сопе Dragged) CI - interferencja gryzów {Сопе Interference)
Rys. 8.42 a . Zużyte świdry z opisem elementów tnących świdrów gryzowych [28]
C R - rdzenio wanie C T - wykruszone zęby /słupki

( Coreci) (Chipped Teeth)
E R - erozja F C - przytarte zęby

(Erosion) (Fiat Crested Wear)
E R -e ro z ja FC - przytarte zęby
(Erosion) (Fiat Crested Wear)
HC - spękanie termiczne (Heat Checking) JD - uszkodzenie metalem (JunkDamage )
Rys. 8.42 b . Zużyte świdry z opisem elementów tnących świdrów gryzowych [28]
LN - utracona dysza (Lost Nozzle)
LT - utracone zęby, słupki (Lost Teeth) OC - zużycie mimośrodowe (Off Center Wear)
R G —zaokrąglenie zewn. średnicy giyzów SD —uszkodzenie łapy

(.Rounded Gage) (Shirttail Damage)
SS - zużycie przez samoostrzenie (Self T R - tworzenie krawędzi na zębach lub

Sharpening Wear) słupkach, torowanie ( Tracking)
Rys. 8.42 c . Zużyte świdry z opisem elementów tnących świdrów gryzowych [28]
8.1 U. nużycie swiuiuw t
R O - zużycie typu „O-ring” (Ring Out)

NO - brak stępienia zębów lub słupków (brak innego zużycia) (No Duli Characteristics)
Rys. 8.42 c. Zużyte świdry z opisem elementów tnących świdrów gryzowych [28]
• czwarta kolumna (L) wskazuje miejsce opisanego wcześniej zużycia.

W tej kolumnie należy opisać, na której rolce i na którym wieńcu ma
miejsce zużycie. W przypadku świdrów z zębami frezowanymi rolką
nr 1 jest rolka z tzw. gwiazdką, natomiast w przypadku świdrów słup
kowych jest to rolka ze słupkiem najbliższym osi świdra. Kolejne rolki
numeruje się zgodnie z ruchem wskazówek zegara (rys. 8.43).
a) b)
WIENIEC WIENIEC
WEW NĘTRZNY (3) ................................ WEWNĘTRZNY (4)
іЯ Н fW * WIENIEC
Ł Ушита ‘ l' w ie n ie c
Щ. ~-J ŚRO DKOW Y (2) P % środkowv(3)
fi3P^3L - WIENIEC
Rys. 8.43. Sposób numerowania rolek i wieńców na świdrach:

a) z zębami frezowanymi, b) z zębami słupkowymi [42]
• w piątej kolumnie (B) opisane jest zużycie łożysk. Dla łożysk nieusz-
czelnionych przyjmuje się skalę ósemkowej oceny, gdzie 0 oznacza brak
zużycia łożyska, natomiast 8 oznacza całkowite zużycie łożyska (zablo
kowane, utracone). W przypadku łożysk uszczelnionych parametrem
zużycia jest jakość uszczelnień, a mianowicie: jeśli jest uszczelnienie

efektywne to wpisuje się literę E, a jeśli uszczelnienie jest nieefektywne
to literę F lub literę N przy braku możliwości oceny jakości uszczelnie
nia.
• w szóstej kolumnie (G) określa się zużycie świdra na średnicy. Do
wyznaczania zużycia świdra na średnicy należy używać szablonów do
świdrów o odpowiednich średnicach. Szablon należy przyłożyć tak, aby
dotykał do najbardziej zewnętrznych elementów tnących dwóch gryzów
jednocześnie (rys. 8.44). Następnie należy zmierzyć odległość pomiędzy
szablonem a trzecim gryzem podać ją w 1/16 cala. Jeżeli stwierdzi się
brak zmniejszenia średnicy świdra to należy wpisać literę I, a w przypad
ku zmniejszenia średnicy np. o 3/16 cala należy w kolumnie wpisać 3/16”.
• w siódmej kolumnie podawane są dodatkowe wskaźniki zużycia świdra,
którym odpowiadają te same kody co w przypadku kolumny trzeciej.
R y s . 8.44. S p o só b pom iaru zużycia świdra na śred n icy przy pom ocy szablonu [42]
• w ósmej kolumnie wpisuje się przyczyny wyciągnięcia świdra z otwo

ru używając następujących określeń:
ВБА —zmiana zestawu wiertniczego,
DMF - uszkodzenie silnika w otworze,
DSF —uszkodzenie przewodu,
DST —opróbowanie,
DTF - uszkodzenie narzędzia w otworze,
LIH - element przewodu pozostawiony w otworze,
LOG - pomiary geofizyczne,
CM —obróbka płuczki,
CP —rdzeniowanie,
DP —korek cementowy,
FM —zmiana wierconej formacji,
HP - komplikacje w otworze,
HR —czas pracy narzędzia,
PP —spadek ciśnienia pomp,

PR - spadek prędkości wiercenia,
RIG - remont wiertnicy,
TD - głębokość końcowa lub rurowanie,
TQ - nadmierny moment obrotowy,
TW - urwany przewód wiertniczy,
WC - stan pogody,
WO - wypłukany przewód wiertniczy.
Opis zużycia narzędzi skrawających wg kodu IADC (tab.8.23) jest bardzo
podobny do opisu zużycia świdrów gryzowych. Składa się też z ośmiu pozycji
opisujących parametry zużycia.
T a b e la 8 .2 3 . O pis zużycia narzędzi skraw ający ch według kodu IADC [42]
Struktura tnąca Uwagi
Wyciągnięcia
Powierzchnia
Powierzchnia
Opis zużycia
Średnica
Łożysko
Wewnętrzna
Dodatkowy
Zewnętrzna
Przyczyna
zużycia
Miejsce
zużycia
Opis
I O D L В G O R
Pierwsza pozycja (I) dotyczy zużycia ostrzy powierzchni wewnętrznej,

które znajdują się w zasięgu 2/3 promienia mierzonego od środka świdra (rys.
8.45).
Druga pozycja (O) dotyczy zużycia powierzchni zewnętrznej - opis zu
życia elementów tnących znajdujących się na pozostałej 1/3 promienia świdra
mierząc od zewnątrz. W obu przypadkach używa się skali od 0 do 8 , w której
0 oznacza brak zużycia, a 8 całkowite zużycie. Aby opis zużycia narzędzia był
właściwy należy użyć wartości uśrednionych dla obu części tnących (I, O).
R y s . 8 .4 5 . S c h e m a t przekroju pow ierzchni czołow ej świdra

i zu ży cia elem en tów tn ących [42]
Trzecia kolumna (D) opisuje skrótowo zużycie świdrów PDC określane

przy pomocy dwuliterowych kodów, np.:
B F - uszkodzenie spoiny element tnącego, LM - zniszczona matryca,
B T - wyłamanie element tnącego, LN - utracona dysza,
B U - obklejony świder, LT - utracony element tnący,
CR - zardzeniowany świder, OC - zużycie mimośrodowe,
CT - wykruszone elementy tnące, PN - zatkana dysza,
DL - rozwarstwione elementy tnące, RO - wytarty pierścień,
E R - zerodowany świder, SP - odłamane płytki,
HC - spękania termiczne, WO - wypłukany korpus,
JD - uszkodzenie metalem, W T - zużyte elementy tnące.
Na rys. 8.46 a,b przedstawiono przykładowo zużyte świdry wraz z opisem.
CT —wykruszone elementy tnące DL - rozwarstwione elementy tnące

(Chippde Cutters) (Delaminated Cutters)
E R - zerodowany świder (Erosion) HC - spękania termiczne (Heat Checking)
Rys. 8.46 a. Zużyte świdry i opis ich zużycia [28]

Ш Ш Ш І
ОС - zużycie PN —zatkana dysza RO - wytarty pierścień W O —wypłukany

mimośrodowe (Plugged Nozzle /Flow {Ring Out) korpus
Passage) (Washed Out)
Rys. 8.46 b. Zużyte świdry i opis ich zużycia [28]

Natomiast na rys. 8.47 przedstawiono dodatkowo niektóre ze sposobów

zużycia świdra zależne od sposobu osadzenia elementów tnących w matrycy.
ГЛ ГЛ
BRAK Z U Ż Y C IE W YLAM AN UTRACON UTR A C O N EROZJA
Z U Z Y C IA N O R M A LN Y ZĄB Y ZĄ B A PŁYTKA M ATRYCY
NO E «T BT LT BF ER
- < 3 —
UTRACONA
Z U Ż Y C IE U T R A C O N Y ZĄ B
BR AK Z U Ż Y C IA N O PŁYTKA
N O R M A L N E \V T LT
BF
Rys. 8.47. Zużycie elementów skrawających świdrów w zależności

od sposobu osadzenia elementów tnących [28]
Czwarta kolumna (L) określa miejsce zużycia świdra, które jest związane
z określoną częścią jego profilu (rys. 8.48). Lokalizacja określana jest symbolem
jednoliterowym w poniższy sposób:
C - stożek wewnętrzny, S - ramię,
N - czoło, G - pobocznica,
T - stożek boczny, A —wszystkie powierzchnie.
Rys. 8.48. Lokalizacja zużycia narzędzi PDC [43]
Piąta kolumna (B) dotycząca zużycia łożysk nie ma praktycznego sensu

gdyż świdry PDC nie posiadają łożysk i dlatego najczęściej jest pomijana lub
wpisuje się „ X ”.
W kolumnie szóstej (G) podobnie jak dla świdrów gryzowych zmniejsze
nie średnicy podawane jest w 1/16”, a do opisu zużycia świdra na średnicy należy
używać szablonów do świdrów.
Literatura
947
Siódma kolumna (O) określa dodatkowy wskaźnik zużycia, zgodne

sem jak dla świdrów gryzowych; np.: 20131
LN - utracona dysza,
OC - zużycie mimośrodowe,
PB - zaciśnięty świder,
WO - wypłukanie świdra.
Kolumna ósma (R) jest identyczna jak dla świdrów gryzowych i podaje
opis przyczyny wyciągnięcia świdra.
Literatura
1. Aadnoy B .S , Cooper I, M iska S ., M itchell R .F ., Payne M . L ., Advanced Drilling and Well Technology, SP E
Richardson, 2009.
2. АРІ R P 7G ; D rill Steam Design and Operations Lim its.
3. Bielew icz D .: Płyny wiertnicze, AGH, Kraków 2009.
4. Bourgoyne, A.T. Jr., M illheim, K K ., Chenevert, M E ., and Young, F.S. Jr. Applied Drilling Engineering,
Richardson, 1986.
5. Chen, Y. C. and Cheatham, J. B ., Wall Contact Forces on H elically Buckled Tubulars in Inclined Wells,
Trans., A SM E 112, June 1990.
6. Cząstka J.: Wiertnictwo; Śląsk, Katow ice 1975.
7. Dawson R ., Pasley P.R.: Drill Pipę Buckling in Inclined Holes, Journal o f Petroleum Technology, nr 36,
1984.
8. Drilling Engineering Workbook, B ak er Hughes Inteq, Houston, 1995.
9. Duan M ., M iska S., Yu M ., Takach N ., Ahraed R .: Transport o f Smali Cutting in Extended Reach Drilling.
SPE 104192, 2006.
10. Duan M ., M iska S., Yu M ., Takach N ., Ahmed R .: Criticał Conditions for Effective Sand-Sized Solids
Transport in Horizmtal and H igh-Angłe Wells. SP E 106707, 2007.
11. Dubiel S., Al-Ameri M .: Metoda określania sił oporu przemieszczania przewodu wiertniczego w otworach
kierunkowych. Wiertnictwo N afta Gaz, zeszyt 18, nr 1, Kraków 2001.
12. Erie E ., Wojtanowicz A .: A field method for assessing borehole friction for directional w ell casing. Journal
o f Petroleum Science and Engineering, nr 1 ,1 9 8 2 .
13. Feenstra R ., Kamp A.W .: M otor aids directional drilling accuracy, Drilling Contractor t.40, nr 6 ,1 9 8 4 .
14. Gonet A ., Metodyka wyznaczania optymalnych przewiertów świdrami, Przegląd Górniczy, t. 59, n r 3 , 2003.
15. Gonet A ., Technologia stołowego wiercenia otworów kierunkowych w świetle badań modelowych i warun
ków geologicznych, Zeszyty Naukowe AG H Wiertnictwo Nafta Gaz, nr 3, 1987.
16. Gonet A., Rzyczniak M ., Stryczek S .: Zadania do ćwiczeń z wiertnictwa, Wydawnictwa AGH, Kraków
1988.
17. Gonet A . i inni: Wiercenia rdzeniowe, AGH, Kraków 2007.
18. Gulizade M.P., Mamiedbiekow O .K .: Rascziet tiempa prostranstwiennogo iskriwlenija skawżin pri burienii
nieorientirujemymi knbk. T iP B E S , Baku, 1982.
19. Guo B ., M iska S ., Lee R .L .: Constant Curvature Method for Planning a 3-D Directional W ell. SPE 24381,
1992.
2 0. K arlic S .: Rozciąganie i zginanie przewodu wiertniczego. Zeszyty Naukowe AGH, Górnictwo 111, Kraków
1981.
21. Klotz J.A ., Brigham W .E., To determine H erschel-Bulkley coefficients, Journal o f Petroleum Technology,
November 1998.
2 2. Lake L.W ., Petroleum Engineering Handbook, SP E 1997.
2 3 . Lubiński A .: Maximum permissible dog-legs in rotary boreholes. Journal o f Petroleum Technology, Febru-
ary 1961.
24. Lubiński, A . : Developments in Petroleum Engineering, Vol. 1: Stability o f Tubulars, Deviation Control.
Ed. Stefan M iska, G ulfPublishing Company,Houston 1987.
2 5 . Matanović D .: T ętn ik a izrade busotina, RG N FS, Zagreb 2006.
26. Materiały Fabryki Narzędzia i Urządzenia Wiertnicze „Glinik” Sp. z o.o.
2 7 . M ateriały firmy Hughes.
2 8 . Materiały firmy Baker Hughes.
29. M ateriały firmy Eastman Christensen.
30. M ateriały firmy Diamant Boart Stratabit.
31. M ateriały firmy Halliburton.
32. Materiały firmy Longyer.
33. Materiały firmy M icon.
34. M ateriały firmy Reed.
35. Materiały firmy Schlumberger.
36. Materiały firmy Security D B S .
37. Materiały firmy Smith.
38. Materiały firmy Urdiamant sp. z o. o.
39. Materiały PG N iG S.A . w Warszawie.
40. M cLam ore R .T .: The role o f rock strength anisotropy in natural hole deviation. Journal o f Petroleum Tech
nology, N ovember 1971.
4 1 . M itchell R .F ., M iska S. H elical Buckling o f Pipę with Connectors and Torque. SPE Drilling □ Completion,
June 2006.
42. M itchell R . F., M iska S. Z .: Fundamentals o f Drilling Engineering, SPE , Richardson 2011.
4 3 . M itchell R . F.; Drilling Engineering, vol. II, SPE , Richardson 2006.
4 4 . M iska S., M iska W.: Modeling o f С о тр іе х Bottom Hole Assemblies in Curved and Straight Holes, Archi-
ves o f M ining Sciences, nr 5 1 ,2 0 0 6 .
4 5 . M iska S ., M itchell R .F ., H elical Buckling o f Pipę with Connector and Torąue, SPE 8 7 205, Drilling &
Completion, June 2006.
46 . M iska S .: Zarys mechaniki zwiercania skał, Skrypty Uczelniana AGH, nr 5 1 5 ,1 9 7 6 .
47. Miska S ., Gonet A ., Rajtar J .: Optymalizacja parametrów technologii wiercenia w aspekcie pionowości
wykonania otworu, Górnictwo, 3, 1978.
48. Pieslak J.A .: Rascziet napriaźenii w kołonnach trub nieftianych skważin. Niedra, Moskwa 1973.
4 9 . Pinka J., W ittenberger G., Engel J .: Borehole Mining, F. B E R G , Koszyce, 2007.
50. Raczkowski J .: Technologia płuczek wiertniczych, Wyd. Śląsk, Katow ice 1981.
51. Schramm G ., Reologia - podstawy i zastosowanie. Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 1998.
52. Stryczek S ., Gonet A ., Rzyczniak M ., Technologia płuczek wiertniczych i zaczynów uszczelniających, Wy
dawnictwa AG H , Kraków 1999.
53. Sullivan W., Oder R .: Clamp-on drilling centralizer permits precise direction control. Oil and Gas Journal,
27 November 1978.
54. Survey Applications and Technology, Eastman Christensen, Houston, 1991.
55. Szostak L .: W iercenie otworów kierunkowych; Śląsk, Katowice 1980.
56. Szostak L ., W iercenia głębokich otworów, Katowice 1973.
57. Training Manuał, Landmark, Halliburton, Houston 2008.
58. Voitenko V.S.: Applied Geomechanics in Drilling. A.A .Balkem a, Rotterdam Brookfield 1995.
59. Wiśniowski R .: Computer-aided design system for selection rheological model o f drilling fluid, Polish Jour
nal o f Environmental Studies ; vol. 17 no. 3 ,2 0 0 8 .
60. Wojnar K ., Wiertnictwo, technika i tech n o lo g ii Wydawnictwo PW N, Warszawa —Kraków 1993.
61. W ojnar K ., Władysławliew W. S .: Wiertnictwo, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1976.
62. Wojtanowicz A .: Problemy optymalizacji procesu wiercenia, Skrypt AG H nr 460, Kraków 1975.
63. Ziaja M .: Zastosowanie polikrystalicznych diamentów w świdrach wiertniczych. Materiały konferencyjne
X X X lecie K N „Geowiert”, Kraków 1976.
Rozdział 9
Wiercenie otworów kierunkowych

A n d rze j G onet1
9.1. Wprowadzenie
W ostatnich latach na świecie znacznie wzrasta udział wierconych otworów kie
runkowych w całym zakresie prac wiertniczych. Wynika to głównie z systema
tycznie wzrastającego zapotrzebowania na surowce energetyczne wymuszającego
poszukiwanie ich w coraz to trudniejszych warunkach geologiczno-złożowych.
Równie istotnym czynnikiem jest ochrona środowiska i koszty realizacji udostęp
nienia złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Należy dodać, że koszt zaangażowa
nia serwisu kierunkowego w ogólnym koszcie wykonania otworu jest znacznie
niższy niż jeszcze kilka lat temu, i ma zasadniczy wpływ na wynik finansowy
przedsięwzięcia.
Rozwój techniki i technologii wiercenia otworów kierunkowych pocią
ga za sobą wprowadzanie do wiertnictwa nowych pojęć, które często pochodzą
z języka angielskiego i nie mają właściwych odpowiedników w języku polskim.
Ponadto w praktyce pod niektórymi określeniami pracownicy rozumieją różne
pojęcia. Z tych względów zdecydowano się podać definicje wybranych pojęć.
Mają one charakter propozycji i po szerszej dyskusji w środowisku naftowym
powinny obowiązywać w kraju.
Podstawowe definicje
Oś otworu jest to miejsce geometryczne punktów środkowych otworu wiertni
czego.
Trajektoria osi otworu to jest linia łącząca środki otworu wzdłuż jego
długości.
Długość otworu wiertniczego jest to odległość od dna otworu wiertnicze
go do punktu umownego na powierzchni terenu, mierzona wzdłuż osi otworu.
1 Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica wKrakowie

950 9. Wiercenie otworów kierunkowych
Otwór kierunkowy jest to mało średnicowy lub normalno średnicowy

otwór wiertniczy wykonywany według założonych zmian kierunku i kąta odchy
lenia osi otworu.
Dla jednoznacznej interpretacji danych określa się następujące podstawo
we wielkości mierzone:
• MD - głębokość mierzona wzdłuż osi otworu ( m easured depth ) - dłu
gość otworu,
• TVD - głębokość pionowa {true vertical depth).
Odchylenie (odejście) jest to odcinek łączący rzuty punktu początkowego
otworu i jego spodu na płaszczyznę poziomą.
Kąt odchylenia osi otworu {inclination angłe) jest to kąt zawarty pomię
dzy styczną poprowadzoną do osi otworu w danym punkcie, a kierunkiem piono
wym (kątf i na rys. 9.1).
R y s . 9 . 1 . S e g m e n t o si otworu w iertniczego; a) rzeczyw ista o ś otworu

w iertniczego; b) przybliżona o ś otworu w iertniczego [2 2 ]
Wszystkie przyrządy magnetyczne mierzą wartości azymutu w stosunku do

północy magnetycznej. Te wartości muszą być przekształcone w wartości północy
geograficznej (poprawka magnetyczna - deklinacja) lub w wartości północy kar
tograficznej (w zależności od stosowanego systemu odwzorowania).
Deklinacja magnetyczna D {magnetic declination correctioń) [6 , 38] (po
dawana w stopniach) zamienia wartości azymutu pomiędzy północą magnetyczną
i północą geograficzną. Przyjęto, że jeżeli północ magnetyczna leży na zachód od
północy geograficznej, to mówimy o deklinacji zachodniej {W). Jeżeli natomiast
północ magnetyczna leży na wschód od północy geograficznej, to mówimy o de
klinacji wschodniej (E).
Tą poprawkę można wyznaczyć bezpośrednio przez pomiar w danym
miejscu. Można taką usługę zamówić np. w Instytucie Kartografii w Warszawie.
Drugim sposobem jest jej wyliczenie przy pomocy programu komputerowego.
9.1. Wprowadzenie
Trzeba nadmienić, że pomiar bezpośredni daje dokładniejsze wyniki, ponieważ

natężenie pola magnetycznego może być w danym rejonie zaburzone, a ponadto
ulega zmianom w czasie.
P ółn oc
geograficzna
Jeżeli plan otworu ma być orientowany względem północy geograficznej,

to do przeliczenia azymutu odczytanego z przyrządu magnetycznego należy do
dać (odjąć) wartość poprawki deklinacji magnetycznej D (rys. 9.2).
K ąt skrzywienia osi otworu (ę ) j est to kąt zawarty pomiędzy dwoma wek
torami stycznymi w punktach pomiarowych. Można go obliczyć z wzoru [3 2 ,3 3 ]:
(p = arc cos (sina,- sin cosAfi + cos a, cos a i+1) (9.1)

lub
<p= 2 arcsin|^sin' — + sin2 sin a , cos a,. (9.2)
jeżeli są niewielki zmiany kątów w dwóch kolejnych punktach pomiarowych.

Intensywność skrzywienia osi otworu (DLS) w danym punkcie jest gra
nicą stosunku różnicy kąta między styczną w tym i w sąsiednim punkcie do od-
ległości łukowej między tymi punktami (odległości między pomiarami położenia
osi otworu).
Oś otworu może znajdować się w płaszczyźnie lub w przestrzeni trójwy
miarowej. Przy łagodnym skrzywieniu osi otworu intensywność skrzywienia ob
licza się wzorem:
DLS = — [deg/m] (9.3)

AL
gdzie: AL - odległość między sąsiednimi pomiarami.
W ogólnym przypadku intensywność przestrzennego skrzywienia osi otwo

ru oblicza się z wzoru [32, 33]:
Można ją wyznaczyć z nomogramu, który wraz z przykładem przedstawio

no na rys. 9.3.
Zmiana kąta odchylenia otworu, ° Średni k ą t odchylenia otworu, °
R y s . 9 .3 . Nom ogram do w yznaczania intensyw ności skrzywienia

o si otworu w iertniczego [22, 33]
Otwór kierunkowy może być realizowany w przestrzeni dwu i trój wy

miarowej. W pierwszym przypadku azymut osi otworu ma stałą wartość na całej
długości otworu, a kąty odchylenia osi otworu są lokalnie zmienne. Wówczas mó
wimy, że otwór znajduje się w jednej płaszczyźnie prostopadłej do powierzchni
terenu (rys. 9.4).
W drugim przypadku azymut i kąt odchylenia osi otworu lokalnie są zmien
ne. Wtedy otwór jest położony w przestrzeni trójwymiarowej (rys. 9.5).
g.1. Wprowadzenie 953
3000
R y s . 9 .4 . Otwór kierunkowy w iercony w je d n ej p łaszczyźn ie [24]
Rys. 9.5. Otwór kierunkowy wiercony w przestrzeni trójwymiarowej [24]

Cele wiercenia otworów kierunkowych

Należy podkreślić, że nowoczesne techniki i technologie wierceń kierunkowych
umożliwiły szybki rozwój wierceń morskich i znaczne zwiększenie wydobywa
nych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego.
Główne zastosowania otworów kierunkowych [24, 46,59] (rys. 9.6.) to:
• zbaczanie i „prostowanie” otworu pionowego. Najczęściej jest to omija
nie pozostawionego po awarii przewodu wiertniczego. Było to najwcze
śniejsze zastosowanie otworów kierunkowych,
• dla zbadania oddalonej części horyzontu produktywnego udostępnione
go otworem „pierwotnym”,
• omijanie stref zaburzonych tektonicznie,
• udostępnianie złóż położonych pod przeszkodami terenowymi (np. za
budowania, tereny górzyste, rzeld itp.),
• uniknięcia przewiercania warstw soli otworem pionowym,
• wiercenia dla udostępnienia złóż zalegających pod dnem mórz lub je
zior z lądu,
• ograniczenie kosztów wiercenia otworów i przyszłej eksploatacji po
przez wykonanie otworów z jednego posadowienia platformy wiertni
czej lub z jednego placu w wierceniach lądowych, na przykład budując
podziemny magazyn gazu,
• wykonanie otworu ratunkowego. Zlikwidowanie erupcji przez zatłocze
nie ciężkiej płuczki przez otwór ratunkowy,
• wiercenie otworów wielodennych rozgałęzionych w strefach złożo
wych,
• wiercenie otworów eksploatujących ropę naftową i zatłaczających wodę
do podtrzymania odpowiednich parametrów złożowych,
• wiercenie otworów geotermalnych: eksploatacyjnych i chłonnych.
Zasadnicze cele wiercenia otworów kierunkowych w Polsce to:
1. Trudności lokalizacyjne otworów pionowych (niemożliwe lub utrudnio
ne wejściem w teren, konieczność wylesienia itp.),
2. Wiercenie z istniejącej lokalizacji (placu) po odwierconym otworze —
ograniczenie problemów z wejściem w teren, ułatwienie załatwienia for
malności związanych z ewentualną, przyszłą eksploatacją,
3. Wymogi geologiczno-złożowe, tj. zaleganie struktur złożowych przesu
niętych względem siebie,
4. Wiercenia ratunkowe,
5. Zbudowanie podziemnego magazynu gazu,
6 . Poprawienie parametrów eksploatacji złoża ropy naftowej.
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych ___ 955
R ys. 9 .6 . R o d z a je otworów kierunkowych [59]: a - rozw iercanie złóż dna m orskiego

rozgałęzionym i otworami kierunkowymi z e statków , platform w iertniczych, b - rozw iercanie
złóż dna m orskiego z brzegu, c - om ijanie uskoku, d - rozw iercanie złóż położonych pod
niedostępnym i m iejscam i, e - trafianie w pułapki stratygraficzne, f - likwidacja pożarów
z powierzchni, g - prostow anie i z b a c z a n ie otworów, h - rozw iercanie złóż w ysadu soln ego;
1 - poziom skał roponośnych, 2 - w od onośnych, 3 - łupki, 4 - piaskow iec, 5 - łupek
p iaszczysty, 6 - sól
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych

Pierwszym krokiem w cyklu projektowania otworu kierunkowego lub poziome
go jest zdefiniowanie celu (celów). Zespół projektujący może wyznaczyć wiele
celów, które otwór powinien przewiercić. Ten zespół powinien także określić wy
maganą dokładność trafienia w cel (cele), tzn., o ile metrów i w jakim kierunku
otwór może nie trafić w cel - i jednocześnie spełnić zadanie geologiczne. Im
wymagana dokładność trafienia większa, tym wyższy koszt wykonania otwo
ru, tzn. więcej czasu trzeba poświęcić na „kierunkowanie” otworu, a to oznacza
z reguły wolniejsze wiercenie. Najczęściej dla otworów kierunkowych cel określa
się jako koło (leżące na płaszczyźnie poziomej) o promieniu 30 - 60 m w zależno
ści od głębokości otworu. Dla otworów poziomych cele często definiuje się jako
kwadrat lub prostokąt leżące w płaszczyźnie pionowej, lub też prostopadłościan
konkretnie umiejscowiony w przestrzeni.
Ze względu na specyfikę trajektorii osi otworów kierunkowych w każ
dym projekcie należy rozpatrywać zagadnienia dotyczące efektywności wynosze
nia zwiercin z dna otworu [13, 14] i właściwie dobierać receptury i technologie
uszczelniania kolumn rur okładzinowych [56].
Mimo że obecnie projektowanie i wykonywanie otworów kierunkowych
w przestrzeni trójwymiarowej stało się standardem- to jednak nadal najczęściej
stosuje się i projektuje tradycyjne, dwuwymiarowe kształty otworów. Czołowe
firmy wykorzystują do tego specjalistyczne oprogramowanie. Jednakże ze wzglę
dów praktycznych poniżej przytoczono najczęściej występujące trajektorie osi
otworów kierunkowych [ 4 , 2 2 , 4 7 , 52, 6 0 ] .
956 ___________________________________________ 9. Wiercenie otworów kierunkowych
9.2.1. Profile typu „J”

Często projektowane trajektorie osi otworów kierunkowych [24] przypominające
swym kształtem literę „J” zostały przedstawione na rys. 9.7 i 9.8.
Typ „J” dla „głębokiego” krzywienia
Cechy:
• „głęboki” początek zwiększania (budowy) kąta odchylenia (KOP),
• odcinek prosty utrzymania kąta odchylenia - krótki lub nie występuje.
Stosuje się w przypadku wymagania małego odejścia pod np. pod wysady
solne lub ponownym wierceniu ze „starego” otworu.
Minusy:
• kłopoty z uzyskaniem zaplanowanego kąta odchylenia z powodu tward
szych skał,
• dłuższy czas marszowania w celu zmiany zestawu kierunkowego,
• trudność uzyskania wymaganego azymutu osi otworu z powodu więk
szej reakcji silnika wgłębnego.
Rys. 9.7. Profil otworu kierunkowego składający się z odcinka pionowego i interwalu ciągłego
zwiększania kąta odchylenia [22]
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych_______________ ______________________ 957
W procedurze projektowania osi otworu o tej trajektorii należy skorzystać

z następujących wzorów [22]:
Głębokość otworu kierunkowego h:
h = H o- H p [m] (9.5)
Końcowy kąt odchylenia a otworu kierunkowego:

, a A
(9.6)
S ~2~~h
Promień skrzywienia RI dolnej części otworu kierunkowego:
Ą = _ * _ [m ] (9.7)
sin a
Krzywizna otworu kierunkowego k:
ł = ( l / i ? 1)[m -1] (9.8)
Całkowita długość interwału ciągłego przyrostu kąta odchylenia otworu L2:
L2 = n ' R l [m] (9.9)

2 180
Całkowita długość otworu kierunkowego L
L = L j + L 2 \m] (9.10)
Położenie interwału ciągłego przyrostu kąta odchylenia otworu mierzonego
po jego długości oznaczonej x można wyznaczyć z następujących wzorów:
• kąt odchylenia otworu a*:
a * = ^ [°] (9.11)
2
• odchylenia otworu Ax:
Ai = 2R. sin2 —
2 [m] (9.12)
• głębokość otworu Hx'-

Hx = Hp + R\ sin a , [m] (9.13)
Kształt „J” dla „płytkiego” krzywienia

Cechy:
• „płytki” punkt rozpoczynania krzywienia osi otworu (KOP),
• interwał zwiększania (budowania) kąta odchylenia,

• odcinek prostoliniowy utrzymania kąta odchylenia (rys. 9.8).
Zastosowanie:
• otwory głębokie z dużym „odejściem”,
• otwory płytsze z „odejściem” umiarkowanym, gdzie nie jest wymagane
rurowanie pośrednie.
rP- -J
Rys. 9.8. Profil otworu kierunkowego składający się z dwóch odcinków

prostoliniowych i interwału ciągłego zwiększania kąta odchylenia [22]
Głębokość odchylonego interwału otworu Я i kąta odchylenia otworu a:
H - H 0- H p [m] (9.14)
(9.15)
Długość interwału wzrostu kąta odchylenia otworu L2

9.2. Typowe profile otworów Kierurmuwybu
(9.16)
Intensywność skrzywienia i odniesiona do długości 10 m otworu:
; = J 6-0- . 10[°/I0m ] (9.17)

2 л -R}
Prostokątny rzut interwału wzrostu kąta odchylenia otworu na oś pionową
h i poziomą a/.
h = R } sina [m] (9.18)
ax =R, (1 - cosa) [m] (9.19)
Parametry odcinka stabilizacji kąta odchylenia otworu:

• prostokątny rzut na oś pionową H }
H l = H - h [ m] (9.20)
• prostokątny rzut na oś poziomą a2
a2~ H \ ' 4 a [m] (9.21)

• długość trzeciego odcinka otworu kierunkowego L 3
h= — H (9.22)
cosa
Całkowita długość otworu kierunkowego L
L = L t + 1 , +L3 [m] (9.23)
W celu sprawdzenia poprawności wykonywanych obliczeń wyznacza się:

• głębokość otworu wiertniczego Я 0
H = H p + h + H t [m] (9.24)
• odchylenie otworu A:
A - a t + a2 [m] (9.25)
9.2.2. Profile typu „S”

Schematyczne trajektorie osi otworów kierunkowych o profilu „S” : pokazano na
rysunkach 9.9 - 9.10.
Posiadają:
• „płytki” punkt rozpoczynania krzywienia osi otworu,
• odcinek budowy kąta odchylenia,

• odcinek prostoliniowy utrzymania kąta odchylenia,
• odcinek zmniejszania kąta odchylenia.
Przy tym kształcie otworu możliwych jest wiele rozwiązań, m.in.:
• zakończenie otworu odcinkiem pionowym (rys. 9.10 i 9.11),
• zakończenie otworu przy małym kącie odchylenia (rys. 9.9).
Rys. 9.9. Profil otworu kierunkowego składający się z odcinka pionowego

oraz interwałów zwiększania i zmniejszania kąta odchylenia [22]
Minusy:
• zwiększone zaciąganie i moment obrotowy,
• zwiększone iyzyko powstania wrębów,
• utrudnienie wykonywania pomiarów geofizycznych ze względu na
większy kąt odchylenia.
Profil typu „S” może być zmodyfikowany do trajektorii pokazanej na rys.
9.11. Różni się on od poprzedniego (rys. 9.10) o dodatkowy odcinek prostolinio
wy łączący sąsiednie interwały zmian kąta odchylenia osi otworu. Z tego powodu
intensywności skrzywienia są większe, a tym samym profil jest bardziej skompli
kowany i jest większe prawdopodobieństwo wystąpienia awarii lub komplikacji
niż np. przy trajektorii przedstawionej na rys. 9.9 przy takich samych parametrach
ЛІ Н.
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych 961
Rys. 9.10. Profil otworu kierunkowego składający się z dwóch odcinków pionowych oraz
interwałów zwiększania i zmniejszania kąta odchylenia [22]
Rys. 9.11. Profil otworu kierunkowego składający się z trzech odcinków prostoliniowych
oraz interwałów zwiększania i zmniejszania kątów odchylenia [22]
P ro file o tw o ró w po zio m ych
W rozbudowanej wersji otwór poziomy (rys. 9.2.6) składa się z;

• odcinka pionowego,
• pierwszego interwału zwiększania (wzrostu) kąta odchylenia,
• krótkiego odcinka utrzymania kąta odchylenia,
• drugiego interwału wzrostu kąta odchylenia,
• drugiego odcinka utrzymania kąta odchylenia,
• odcinka wzrostu kąta odchylenia, do 90 deg,
• sekcji horyzontalnej (odcinka poziomego).
Rys. 9.12. Przykładowy profil otworu poziomego [38]
Długość pierwszego interwału budowy kąta odchylenia zależy często od

wymagań inwestora dotyczących dopuszczalnej krzywizny, w jakiej ma pracować
pompa wgłębna w czasie eksploatacji.
Pierwszy odcinek utrzymania kąta ma zazwyczaj od kilkunastu do kilku
dziesięciu metrów. W tym odcinku otworu umieszczona zostaje pompa wgłębna
dla eksploatacji ropy naftowej. W czasie wiercenia ten odcinek może być skró
cony lub wydłużony, dla skorygowania toru otworu, jeśli wykonawca miał wcze
śniej kłopoty z uzyskaniem założonej szybkości budowy kąta odchylenia.
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych aoo
Drugi interwał budowy kąta odchylenia - wierci się zazwyczaj pod kolum
nę rur okładzinowych. Końcowy kąta odchylenia może się wahać od 50 do ponad
80 deg.
Dalej wskazane jest, aby but ostatniej kolumny rur okładzinowych był
umieszczony w odcinku prostoliniowym, co daje szansę na uzyskanie prawi
dłowego zacementowania dolnej sekcji rur. Ten odcinek może być skrócony
lub wydłużony, dla wykonania ostatecznej korekty toru otworu przed wejściem
w odcinek poziomy.
Odcinek budowy kąta odchylenia do 90 deg. - wykonuje się z założoną
intensywnością wzrosty kąta odchylenia dla wejścia w złoże przy planowanej głę
bokości pionowej (TVD) i odejściu (VS).
Podział otworów poziomych
Za podstawowe kryterium podziału przyjęto promień krzywienia osi otworu, któ
ry może zostać zastąpiony intensywnością skrzywienia. Zasadniczo wyróżnia się
trzy grupy otworów poziomych, a mianowicie o dużym, średnim i małym promie
niu skrzywienia.
Otwory poziome o „dużym promieniu krzywienia”
Ta kategoria obejmuje otwory poziome, gdzie szybkość budowy kąta odchylenia
zawiera się w granicach 2 - 6 deg/30m. Tego typu otworów wierci się dużo, po
nieważ zarówno dla ich wykonania jak i uzbrojenia wystarcza taki sam sprzęt, na
rzędzia oraz przewód i rury okładzinowe, jakie stosuje się do wiercenia otworów
pionowych. Są to zatem otwory relatywnie tańsze od otworów, w których trzeba
stosować bardziej wytrzymały sprzęt, wyższej kategorii przewód, rury okładzino
we o lepszych połączeniach, czy też specjalne wyposażenie wgłębne.
Minusem otworów o „długim promieniu krzywienia” jest możliwość wy
stąpienia komplikacji związanych z dłuższym czasem wiercenia sekcji nabierania
kąta odchylenia, np. możliwość powstania wrębów.
Otwory poziome o średn im promieniu krzywienia”
Do tej grupy zalicza się otwory, w których intensywność skrzywienia mieści się
w zakresie 8 -2 0 deg/30m. To także dosyć popularna kategoria otworów. Wierci się
takie profile także wówczas, gdy wymagane wejście w odcinek poziomy musi być
wykonane w niedużym dystansie. Wykonuje się je także wówczas, gdy możliwe
jest skrócenie czasu zaangażowania serwisu i nie ma ograniczeń w zastosowaniu
poszczególnych elementów sprzęta i wyposażenia lepszej jakości. Należy dodać,
że większość produkowanych obecnie silników wgłębnych, systemów MWD
i LWD jest dostosowana do pracy przy intensywnościach skrzywienia większych
niż 20 deg/30m. Nie ma także specjalnych wymagań dla rur płuczkowych. Uży
wa się rur płuczkowych standardowych - oczywiście dla otworów głębszych lub
o większej długości sekcji poziomej należy unikać stosowania przewodu drugiej
kategorii.
Otwory poziome o „krótkim promieniu krzywienia”

Prędkość budowy kąta odchylenia zawiera się w granicach 1 , 5 - 3 deg/0,305 m.
Wykonanie takich otworów wymaga stosowania specjalnego sprzętu, systemu po
miarowego oraz wyposażenia. Tę grupę otworów charakteryzuje;
• ograniczona długość odcinka poziomego,
• po odwierceniu taki otwór pozostaje nieorurowany w końcowym inter
wale.
Otwory o krótkim promieniu krzywienia są mniej rozpowszechnione niż
otwory o dużym i średnim promieniu krzywienia. Czołowe firmy serwisowe po
siadają własne systemy do wierceń tego typu.
Otwory poziome wielodenne (multilateral) nieorurowane (openhole)
Otwory wielodenne (rys. 9.13)umożliwiają dostarczenie wielu informacji na te
mat parametrów złoża i mogą być przydatne w symulacji jego eksploatacji oraz
przeprowadzania ekonomicznej opłacalności [29].Głównym celem w iercenia
otworów wielodennych, je st zw iększenie w ydobycia ropy naftowej lub
gazu ziem nego w określonym czasie eksploatacji złoża. Ponadto otwory
tego typu są szeroko stosowane do eksploatacji złóż ciężkiej ropy, polega
jącej na odw ierceniu dwóch horyzontalnych odgałęzień. Górne odgałęzie
nie służy do w tłaczania pary wodnej, a dolne do odbioru dopływającej ropy
naftowej do otworów.
Efektem wiercenia otworów wielodennych jest zwiększenie wydajności ze
złoża. Metoda rozwiercania poziomów ropo- i gazonośnych otworami wieloden-
nymi, charakteryzuje się następującymi możliwościami:
• zwiększenia wydobycia płynu złożowego z poszczególnego otworu,
• polepszenia współczynnika sczerpania złoża,
• zmniejszenia ogólnej liczby otworów pionowych przy rozwiercaniu
złóż ropy naftowej i gazu ziemnego,
• wdrożenia do eksploatacji złóż ropy naftowej i gazu ziemnego charak
teryzujących się niekorzystnymi parametrami geologiczno-złożowymi
dla których wydobycie pionowymi otworami byłoby nie opłacalne.
W celu uzyskania jak największej powierzchni drenażu złoża, co jest rów
noznaczne z osiągnięciem większej wydajności - wykonuje się otwory hory
zontalne wielodenne, tzn. z prostego odcinka poziomego (zwanego odcinkiem
głównym, ang. „mother hole”) wykonuje się „odgałęzienia” poziome. Tych odga
łęzień może być kilka, skierowanych zarówno na lewo jak i na prawo od odcin
ka głównego. W rzucie poziomym taki otwór przypomina trochę „choinkę”. Po
odwierceniu otwór oddaje się bezpośrednio do eksploatacji - bez rurowania tych
interwałów. Jest to dosyć specyficzna kategoria otworów, niezbyt często spotyka
na. Poziome „rozgałęzione” otwory można wiercić tylko w twardych i stabilnych
skałach zbiornikowych (wapienie, dolomity, twarde piaskowce). Oczywiście „ży-
9.2. Typowe profile otworów kierunkowych ___________________ _______________ _ 965
wotność mechaniczna” nieorurowanych odcinków jest ograniczona, dlatego też

takie rozwiązanie stosuje się wówczas, kiedy produkcja ze złoża jest ograniczona
w czasie. Technicznie wiercenie takich otworów nie różni się od wykonywania
otworów poziomych. Najpierw wykonuje się odcinek poziomy główny. Następ
nie z danego, zaplanowanego miejsca w tym odcinku zbacza się otwór używając
silnika wgłębnego o dużym kącie nastawienia łącznika krzywego. Wskazane jest
w czasie marszowania sprawdzanie „wejścia” do odcinka głównego poniżej odej
ścia nr 1.
Rys. 9.13. Otwór wielodenny [29]

Celem jest zapewnienie „komunikacji” pomiędzy odcinkiem głównym

a wszystkimi „odgałęzieniami” w czasie eksploatacji - po zakończeniu wierce
nia całości. Po wykonaniu odejścia nr 1 wykonuje się kolejne odejścia zgodnie
z planem. W podsumowaniu należy stwierdzić, że zaletą tej kategorii otworów
jest możliwość uzyskania większej wydajności ze złoża przy „umiarkowanym”
koszcie wykonania, gdzie zarówno w fazie wiercenia jak i eksploatacji używa się
standardowego sprzętu i uzbrojenia. Oczywiście bardzo pomocne jest w tej fazie
zastosowanie odpowiedniego do „zacinania agresywnego” świdra. Po wykonaniu
„zacięcia” wierci się ten odcinek nr 1 do zaplanowanej głębokości.
Otwory poziome wielodenne orurowane

Cel wiercenia otworów wielodennych jest zawsze taki sam - osiągnięcie jak naj
większej wydajności ze złoża. Kategoria otworów wielodennych omrowanych
jest stosowana na skalę przemysłową dopiero od kilku lat. Wiele firm naftowych
oraz producentów sprzętu i oprzyrządowania jest zaangażowanych w przygoto
wywanie i realizację ww projektów, dlatego postęp w tej dziedzinie jest duży
i jesteśmy świadkami wprowadzania nowych rozwiązań otworów „rozgałęzio
nych” w oparciu o nowoczesne narzędzia, sprzęt, wyposażenie i materiały. Są
dwie główne przyczyny wykonywania otworów "rozgałęzionych” rurowanych.
Po pierwsze gdy mamy złoże zdolne produkować przez relatywnie długi czas,
więc opłaci się ponieść koszt zarurowania odcinka głównego i/lub odgałęzień.
Po drugie możemy uzyskać pełną izolację hydrauliczną na połączeniu odcinka
głównego ([mother hole) z „odgałęzieniem”, co pozwala na selektywną eksplo
atację wytypowanych odcinków złoża oraz na prowadzenie zabiegów intensyfi
kacji, czyszczenia, itp. w oddzielnych partiach otworu. Wspólnym elementem tej
kategorii otworów jest „zarurowany” odcinek główny. Do wykonywania „odga
łęzień”, ich uzbrojenia i wykonania połączeń z odcinkiem głównym- stosuje się
wiele rozwiązań.
Klasyfikacja otworów wielodennych
System klasyfikacji TAML oparty jest na wskaźniku złożoności poziomówjest
definiowany przez nr od 1 do 6 (rys. 9.14). Są to poszczególne poziomy , któ
re mają więcej niż jedno połączenie. Otwory wielodenne to otwory posiadające
przynajmniej jedną gałąź boczną , mającą swój początek w otworze głównym,
używanym do transportowania płynów ze złoża na powierzchnię, bądź z po
wierzchni do złoża. Otwór boczny może być otworem pionowym,horyzontalnym
lub pod dowolnym kątem. (TAML Classification system).
Poziom 1 - otwór główny i wszystkie otwory boczne są zawsze otworami
niezarurowanymi i nie mają zainstalowanych żadnych urządzeń wgłębnych.
Poziom 2 - otwór główny jest zarurowany. Otwory boczne są niezaruro-
wane lub w niektórych przypadkach zapuszcza się do nich krótkie kolumny rur
traconych, które najczęściej nie są podwieszone i nie są cementowane.
Poziom 3 - twór główny i jego odgałęzienia są zarurowane Zalecane są

przy przewiercaniu formacji słabo zwięzłych lub niestabilnych. Pozwala na pro
wadzenie efektywnej eksploatacji z odcinków bocznych i otworu głównego przy
użyciu specjalnego łącznika zapuszczonego w obrębie rozgałęzień.
Większość systemów wgłębnego uzbrojenia dla poziomów 2 i 3 zakłada
zapuszczanie niecementowanych kolumn rur traconych, które są uprzednio per
forowane lub mają jednocześnie zintegrowane odcinki filtrowe. Rury tracone za
puszczone w tych systemach zazwyczaj są wyposażone w uszczelniacze rurowe,
izolujące poszczególne strefy produkcyjne.
Poziom 4 - otwór główny i otwory boczne są zarurowane i uszczelnione w
obrębie rozgałęzienia. Kolumny rur otworu głównego i rur traconych bocznych
otworów są zacementowane. W obrębie rozgałęzienia brak jest odpowiedniego
uszczelnienia.
Poziom 5 - podobna do rozwiązań przedstawionych jako poziom 3 lub
4. Dodatkowo zapuszczone jest odpowiednie wyposażenie wgłębne, które daje
w obrębie rozgałęzienia uszczelnienie oraz możliwość prowadzenia selektyw
nej eksploatacji. Otwór główny oraz otwory boczne mogą być wyposażone w
uszczelniacze, tuleje cyrkulacyjne lub inny osprzęt przydatny do prowadzenia se
lektywnej eksploatacji.
Poziom 6 - połączenie rozgałęzienia otworu głównego z otworem bocz
nym jest połączeniem zintegrowanym i szczelnym hydraulicznie. Szczelność
rozgałęzienia jest w tym przypadku bardzo istotna, szczególnie w wierceniach
morskich.
Poziom 6 S - poziom klasyfikacyjny 6S jest uznawany jako poziom 6 sto
sowany wyłącznie wwierceniach morskich i w głowicach eksploatacyjnych mon
towanych na dnie morza. System ten polega na tym, że z głównego otworu idą
2 rozgałęzienia bocznych otworów o jednakowej średnicy. (TAML Classification
System)
Otwory o dużym odchyleniu (reach extended wells) (ERD)
Otwory o dalekim zasięgu (ERD) wykonuje się dla eksploatacji złóż, które są
oddalone od zainstalowanych wcześniej urządzeń wiertniczych lub platform (rys.
9.15).
Najczęściej dotyczy to złóż, gdzie udostępnianie otworami pionowymi nie
jest możliwe ze względu na przeszkody terenowe i obszary objęte ochroną jak np.
rezerwaty, parki narodowe. W takich przypadkach ustawienie urządzenia wiert
niczego jest możliwe czasem nawet o kilka kilometrów od celu. Chociaż otwory
o dużym i coraz większym zasięgu wierci się od wielu lat, to określenie ERD jako
nowa kategoria otworów pojawiła się w ostatnich latach. Akceptowana obecnie
definicja przyjmuje, że do otworów o dużym odchyleniu zalicza się te, w których
stosunek długości mierzonej MD (wzdłuż osi otworu) do głębokości pionowej
TVD (MD/TVD) j est większy od 2. Jeżeli ten stosunek MD/TVD przekracza 3, to
używa się określenia „mega extended reach wells".
6S
Rys. 9.14. Schemat klasyfikacji otworów wielodennych wg TAML [29]

Rys. 9.15. Przykładowy otwór o dalekim zasięgu (ERD ) [46]
W przyjętej klasyfikacji otwory o dużym odchyleniu dzielą się na trzy ka

tegorie:
• płytkie,
• średnie,
• głębokie.
Głębokość pionowa tych otworów wynosi od 300 do ponad 4000 m. Te
dane pochodzą z otworów już odwierconych, więc można przypuszczać, że
w przyszłości ten zakres głębokości jeszcze się powiększy.
Otwory kierunkowe trójwymiarowe
Ten termin obejmuje otwory wykonywane w przestrzeni trójwymiarowej, tzn.,
zmienia się zarówno kąt odchylenia jak i azymut otworu.
W praktyce bardzo często pojawia się potrzeba omijania istniejącego otwo

ru lub grupy otworów, również coraz częściej inwestorzy wyznaczają kilka celów
w różnym azymucie - wymusza to po osiągnięciu pierwszego celu zmianę kierun
ku, aby osiągnąć cel następny. Dobrą ilustracją zastosowania w praktyce trójwy
miarowych otworów kierunkowych był projekt magazynu gazu (rys. 9.16), gdzie
w czasie realizacji zaszła konieczność odwiercenia dwóch otworów w zupełnie
innym azymucie, niż w projekcie podstawowym. Aby wykonać to nowe zadanie
należało ominąć otwory istniejące.
Północ
Rys. 9.16. Jedna z platform podziemnego magazynu gazu [38]

9.3. Planowanie trajektorii osi otworów kierunkowych 971
9.3. Planowanie trajektorii osi otworów kierunkowych

Nowoczesne projektowanie przebiegu osi otworu jest skomplikowanym, wielo
wątkowym,procesem cechującym się wieloma sprzężeniami zwrotnymi [6,11,12,
71]. Dlatego powinno być prowadzone z udziałem służb geologicznych, wiertni
czych i inżynierii złożowej. Szczególnie planowanie wiercenia grupy otworów
z jednego miejsca wymaga multidyscyplinamej współpracy.
Analizując dogłębnie dane z otworów odwierconych w sąsiedztwie pro
jektowanego, pod względem zastosowanej technologii wiercenia i uzyskanych
wyników, jak i komplikacji czy awarii, można w sposób zasadniczy przyspie
szyć wiercenie otworu projektowanego, jak i uchronić się przed błędami, które w
efekcie doprowadziły do problemów [24]. Jest to najtańszy i najprostszy sposób
minimalizacji awarii i komplikacji.
Pierwszą istotną częścią prac projektowych jest zdefiniowanie celu i zało
żenie wymaganej dokładności trafienia.
Planowana trajektoria otworu kierunkowego/poziomego to krzywa łącząca
minimum dwa punkty w przestrzeni - wylot otworu i cel, zaprojektowana przy
pewnych założeniach, głównie natury geologicznej.
Przygotowanie do zaprojektowania kształtu otworu należy rozpocząć od
analizy warunków geologicznych. Potrzebne są informacje dotyczące m.in.:
• otworów odwierconych w sąsiedztwie,
• upadów warstw i występowania ewentualnych stref zaburzeń tektonicz
nych (uskoków),
• stref o obniżonym gradiencie ciśnienia (możliwe klejenie przewodu),
• stref ewentualnych ucieczek i zaników płuczki,
• występowania anomalnie wysokich gradientów temperatury, ciśnień,
• występowania w profilu bardzo luźnych warstw (luźne piaskowce, sole
itp),
• zwiercalności warstw - w aspekcie postępu wiercenia,
■ programu orurowania, jeżeli jest wynikiem oddzielnego projektu,
• programu płuczkowego, jeżeli jest wynikiem oddzielnego projektu.
Istotna jest również znajomość danych technicznych i typu urządzenia
wiertniczego przewidzianego do wykonania zadania geologicznego oraz wykazu
posiadanych przez wykonawcę elementów przewodu wiertniczego.
Dane historyczne o występowaniu lub możliwości wystąpienia utrudnień
lub komplikacji w czasie wiercenia otworu, jak; sypanie, kawemowanie i zaciska
nie, ucieczki i zaniki płuczki dają projektantowi możliwość takiego wybór punktu
rozpoczynania krzywienia, szybkości budowy kąta odchylenia oraz doboru od
powiedniego zestawu przewodu, aby zminimalizować niebezpieczeństwo awarii
wiertniczej oraz zapewnić jak najszybszy czas realizacji otworu.
Najczęściej popełnianym błędem w fazie projektowania otworu, a na dobrą
sprawę wyznaczenia celu wiercenia przez służby geologiczne, jest mała wiedza
i doświadczenie co do technicznych możliwości wiercenia otworów kierunko

wych/poziomych. Zdarza się, że cele geologiczne są tak wytyczone w przestrzeni,
że niemożliwe lub bardzo trudne staje się ich przewiercenie jednym otworem.
Taka sytuacje determinuje projektowanie trajektorii otworu na granicy limitów
technologicznych, praktycznie bez marginesu bezpieczeństwa. Stąd już tylko
krok do awarii czy komplikacji. Są dwa wyjścia z takiej sytuacji:
• zmienić założenia geologiczne (cele),
• lub zastosować inną, z reguły droższą technologię.
W obydwu przypadkach decyzja leży w gestii inwestora.
Podsumowując przy doborze trajektorii osi otworu kierunkowego należy
wziąć pod uwagę:
1. Docelowe parametry otworu tj.:
- głębokość,
- odchylenie,
- średnicę końcową,
- dopuszczalny błąd trafienia w założony cel.
2. Warunki geologiczno-złożowe:
- charakterystykę skał w profilu geologicznym,
- spodziewane parametry np. gradienty ciśnień.
3. Warunki techniczne:
- charakterystykę urządzenia wiertniczego,
- możliwe zestawy przewodu wiertniczego,
- możliwości wykonania pomiarów geofizycznych,
- wymaganą konstrukcję otworu,
- możliwości uszczelnienia kolumn rur okładzinowych,
- wymagania dotyczące eksploatacji złoża np. umiejscowienie pompy,
- dopuszczalne intensywności skrzywienia osi otworu.
4. Parametry technologiczne:
- możliwości wywarcia nacisku osiowego na świder,
- hydrauliczne parametry płukania otworu,
* obciążenia osiowe przewodu i moment obrotowy.
5. Wskaźniki techniczno-ekonomiczne:
- koszt wiercenia otworu,
- prędkość marszową itp.
Po zebraniu informacji zgodnie z powyższymi wskaźnikami wykonuje
się wstępny projekt kształtu osi otworu. Dobrze przygotowany projekt powinien
zapewnić wykonanie otworu w sposób jak najbardziej bezpieczny i ekonomicz
ny poprzez unikanie nadmiernego zużycia przewodu wiertniczego, zaciągania
i podwyższonego momentu obrotowego oraz poprzez maksymalne skrócenie cza
su wiercenia. Na tym etapie projektowania zaleca się również rozważenie sposo
bu opróbowania jak i eksploatacji.
Zaprojektowany wstępnie kształt otworu należy sprawdzić pod wzglę

dem spodziewanego zaciągania i momentu obrotowego [2, 15,16, 30, 31]. Do
takiej analizy służą programy komputerowe typu Torgue & Drag (T&D). Wpro
wadza się do niego zaprojektowany przebieg otworu, głębokości zarurowania
i średnice wewnętrzne rur okładzinowych, spodziewane współczynniki tarcia
w rurach i otworze bosym, a także proponowany zestaw przewodu wiertniczego
z uwzględnieniem miejsca umieszczenia nożyc wiertniczych. Dodatkowo nale
ży wprowadzić zakładane parametry technologiczne dla wiercenia obrotowego
i „orientowanego”. W wyniku program wylicza siły tarcia przy wyciąganiu i za
puszczaniu przewodu, wielkości momentu obrotowego, ro 2kład sił rozciągania
(ściskania) w poszczególnych elementach przewodu wiertniczego na całej długo
ści otworu. Ponadto zaznacza interwały, w których zastały przekroczone dopusz
czalne naprężenia rozciągające w danym elemencie przewodu wiertniczego oraz
miejsca, w których wystąpiło wyboczenie w przestrzeni trójwymiarowej (helical
buckling) przewodu w czasie wiercenia. W praktyce wykonuje się kilka projek
tów kształtu otworu (dla różnych punktów krzywienia oraz intensywności zmiany
kąta odchylenia) - i porównuje wyniki uzyskane z programu T&D wybierając
najkorzystniejszy wariant.
Zaleca się wykonanie takiej analizy także dla rur okładzinowych, tak aby
mieć pewność, że zapuszczane rury okładzinowe będziemy w stanie wyciągnąć
z otworu w przypadku komplikacji, czy też sprawdzić czy projektowana kolumna
rur „zejdzie” do spodu otworu [53].
Ograniczenia w projektowaniu otworów kierunkowych i poziomych do
tyczą przede wszystkim zaciągania i dużego momentu obrotowego w otworze.
Te dwa czynniki są najczęstszą przyczyną awarii i komplikacji wiertniczych.
Przekroczenie dopuszczalnych wartości naprężeń rozciągających oraz momentu
obrotowego dla rur płuczkowych może najczęściej powinno dotyczyć otworów
poziomych o długim lub bardzo długim odcinku horyzontalnym lub też otwo
rów o dużym zasięgu (ERD - extended reach drilling). Występuje także często
w otworach o dużych intensywnościach przestrzennego skrzywienia osi.
Następnym ograniczeniem są dopuszczalne temperatury pracy sprzętu kie
runkowego, a szczególnie systemów pomiarowych MWD i LWD oraz silników
wgłębnych. Należy wyjaśnić, że czołowe firmy serwisowe wprowadzają ostatnio
na rynek sprzęt zdolny pracować w temperaturach ponad 200°C.
Warto również wspomnieć, że udźwig urządzenia wiertniczego i dostępny
moment na stole może stanowić istotne ograniczenie przy projektowaniu otwo
rów kierunkowych i poziomych.
Obliczenia mechaniki ruchu przewodu/rur okładzinowych w otworze są
jednym z najważniejszych etapów projektowania otworu. To na tym etapie po
twierdza się, czy zaprojektowana trajektoria jest możliwa do odwiercenia i ora-
rowania, i to tu zdajemy sobie sprawę z obciążeń mechanicznych jakim podlegać
będzie przewód wiertniczy/rury okładzinowe w procesie wiercenia i jakim za
pasem bezpieczeństwa dysponujemy, oraz gdzie powinniśmy umieścić nożyce

wiertnicze. Wnioski tu wyciągnięte mogą prowadzić do:
• zmiany trajektorii otw oru-K O P, DLS,
• zastosowania materiałów zmniejszających tarcie,
• zmiany średnicy przewodu/gatunku stali,
• zamiany poszczególnych części przewodu,
• zamiany obciążników na HWDP,
• optymalnego umieszczenia nożyc wiertniczych,
• zmiany grubości ścianki/gatunku stali rur okładzinowych,
• zmiany typu urządzenia wiertniczego ze względu na dopuszczalny cię
żar na haku,
• konieczność użycia górnego napędu (top drive),
• zmiany lokalizacji wylotu otworu.
Dla ograniczania niekorzystnego wzrostu momentu obrotowego i powsta
wania zaciągania przewodu wskazane jest:
• wybranie najkorzystniejszego profilu. Najlepiej przy wykorzystaniu pro
gramu komputerowego obliczającego moment obrotowy i siły osiowe,
• minimalizowanie DLS,
• stosowanie nożyc hydraulicznych, wyrabiacza wrębów i stabilizatorów
o kącie pokrycia 360°,
• dobieranie świdrów z bocznym zbrojeniem, o ujemnym kącie natarcia
(PDC) i o odpowiedniej długości do interwałów o dużej intensywności
krzywienia osi otworu lub horyzontalnych,
• stosowanie środków smarnych do płuczek,
• kontrolowanie fazy stałej w płuczce —właściwy system oczyszczania
płuczki ze zwiercin,
• okresowe przerabianie otworu i obracanie przewodem w przypadku sto
sowania silników wgłębnych.
Po wybraniu najkorzystniejszej wersji przebiegu otworu przeprowadza się
wyliczenie odpowiedniego zestawu przewodu. Celem jest dobór zestawu najmniej
skomplikowanego, tj. o najmniejszej liczbie elementów, który daje możliwość
odwiercenia otworu przy wykonaniu jak najmniejszej liczby marszy. Obliczenia
wykonuje się również przy pomocy programu T&D. Taki projekt otworu zawie
rający proponowany kształt oraz zestaw (zestawy) przewodu przedstawia się do
akceptacji inwestorowi.
Podobnie postępuje się z programem orurowania otworu. Orurowania na
leży albo zaprojektować dla ostatecznej wersji przebiegu otworu, albo sprawdzić,
czy jest wykonalne, jeżeli zostało już zaprojektowane wcześniej.
Projekt ostateczny powinien zostać dokładnie przeanalizowany przez
wszystkie służby inwestora i uzgodniony z wykonawcą. Na tym etapie można
jeszcze wprowadzić pewne modyfikacje (np. wiedząc, że otwór będzie eksplo
atowany przy pomocy pompy wgłębnej, można skorygować plan i wprowadzić

kilkudziesięciometrową sekcję o stałym kącie odchylenia, dla zapięcia pakera
i umieszczenia takiej pompy).
Zalecane uzgodnienia zewnętrzne:
• dobór charakterystyki technicznej urządzenia wiertniczego i jego pod
zespołów,
• dobór wyposażenia dodatkowego (np. top clrive, 3-cia pompa płuczko
wa, itp),
• potwierdzenia, że wykonawca jest w posiadaniu elementów przewodu
wiertniczego o parametrach nie gorszych niż projektowane.
Zalecane uzgodnienia wewnętrzne:
• potwierdzenie danych geodezyjnych lokalizacji otworu,
• potwierdzenie informacji o ewentualnych sąsiednich otworach w celu
uniknięcia kolizji,
• zapewnienia, że wszystkie żądane cele geologiczne są poprawnie
uwzględnione w projekcie,
• program orurowania i cementowania,
• program pomiarów geofizycznych (standard, LWD),
• program opróbowania (DST),
• programy innych robót specjalnych,
• przewidywana technologia wydobycia (samoczynna, pompowanie, itp),
• projekt likwidacji otworu,
• ewentualne inne otwory planowane do wiercenia w najbliższej okolicy.
9.3.1. Uwagi dotyczące trajektorii otworu kierunkowego

Punkt rozpoczęcia krzywienia (KOP) i sekcja wzrostu kąta odchylenia
KOP (lack o ff point) jest określeniem używanym powszechnie dla oznaczenia
punktu rozpoczęcia krzywienia osi otworu [9, 10]. Kryteria wyboru głęboko
ści KOP podano wcześniej. W standardowych otworach kierunkowych najczę
ściej przyjmuje się DLS w granicach 2.1 do 4.5 deg/30m. Interwał ten obecnie
w większości otworów kierunkowych wykonuje siędo osiągnięcia kąta odchylenia
w granicach 15-60deg. Można oczywiście wiercić otwory o kącie większym,
jednak należy pamiętać, że przy kącie powyżej 65 deg mogą wystąpić kłopoty
z oczyszczaniem otworu oraz problemy z wykonaniem pomiarów geofizycznych.
Z doświadczenia wiadomo także, że przy kącie odchylenia otworu poniżej 15 deg
powstają duże problemy z utrzymaniem azymutu.
Punkt zakończenia krzywienia (EOB - end o f build) jest określeniem
używanym powszechnie dla oznaczenia punktu zakończenia budowy kąta odchy
lenia. Najczęściej ten punkt oznacza początek sekcji utrzymania kąta odchylenia
(tangent section).
Odcinek utrzymania kąta odchylenia (tangent sectiori)służy do osiągnię

cia odpowiedniego odchylenia otworu i trafienia w cel z wymaganą dokładnością
przy niektórych profilach. Jeszcze kilka lat temu powszechna była praktyka (ze
względu na koszty), że w tym punkcie wyciągano zestaw kierunkowy z silnikiem
wgłębnym i systemem pomiarowym MWD i dalszą część wiercono obrotowo
zestawami z odpowiednim układem stabilizatorów dla utrzymania kąta odchyle
nia. Obecnie coraz częściej zestaw z silnikiem wgłębnym i MWD używa się do
końcowej głębokości takiej sekcji.
Odcinek utrzymania kąta odchylenia to także doskonały moment do ewen
tualnej korekty trajektorii otworu. Jeżeli w czasie dotychczasowego wiercenia
otworu uzyskano dodatkowe informacje geologiczne rzutujące na umiejscowienie
celu geologicznego, to tutaj jest możliwość skorygowania azymutu i kąta odchy
lenia otworu. Należy przy tym pamiętać, że im bliżej celu znajduje się wiercenie,
tym możliwości korekty są mniejsze.
9.3.2. Ogólne zasady projektowania otworów

kierunkowych i poziomych
Projektowanie i wykonywanie otworów kierunkowych jest procesem wielopara
metrowym i w znacznej mierze uzależnionym od nie do końca rozpoznanego gó
rotworu. Z tego powodu podanie precyzyjnych, wszystkich zaleceń dotyczących
przedmiotowego zagadnienia nie jest realne.
Pomimo tych utrudnień postanowiono podać po kilka wskazówek związa
nych z istotnymi elementami składowymi trajektorii osi otworu, a mianowicie:
Punkt rozpoczęcia krzywienia (kick o ff point KOP)
• Punkt rozpoczęcia krzywienia, projektować tak głęboko jak tylko to
możliwe, przy zachowaniu racjonalnej intensywności wzrostu kąta od
chylenia, DLS (dog leg severity) w zakresie od 2 - 4,5 deg/30m,
• KOP planować w skałach zwięzłych, ale też łatwo zwiercalnych,
• KOP planować przynajmniej 30 m poniżej buta rur okładzinowych.
Sekcja zwiększania kąta odchylenia (build up sectioń)
• Projektować wzrost kąta odchylenia ze stałą prędkością; DLS w zakre
sie od 2 - 4,5 deg/30m,
• dopuszcza się projektowanie ze zmienną intensywnością skrzywienia
osi, ale koniecznie z rosnącym kątem odchylenia w miarę głębienia
otworu,
• w formacjach słabo zwięzłych, czy plastycznych trzeba liczyć się z ko
niecznością wiercenia prostoliniowego, gdyż może nie dać się wiercić
z zaplanowaną intensywnością wzrostu kąta odchylenia,
• czym lepszy postęp, tym generalnie lepsza kontrola nad trajektorią
otworu,
• nie należy planować orurowania otworu w tej sekcji, lub należy przewi
dzieć odcinek o długości minimum 30 m, o stałym kącie odchylenia, na
postawienie rur okładzinowych i 30 m na wyjście z nich,
• świdry PDC generują większy moment obrotowy do pokonania niż świ
dry gryzowe, dlatego trzeba odpowiednio dobrać silnik wgłębny.
Sekcja utrzym ania kąta odchylenia (tangent or hołdsectioit)
• Zaleca się planować wiercenie z zestawami „sterowalnymi”, raczej niż
„obrotowymi”, ze względu na możliwość ciągłej, a tym samym mini
malnej korekty zarówno kąta odchylenia jak i azymutu,
• każda większa korekta kąta odchylenia czy azymutu wiąże się z dodat
kowym zaciąganiem i momentem obrotowym,
• generalnie tę sekcję zaleca się planować przy kąta odchylenia z prze
działu od 15° do 65°,
• w otworach typu S, zaleca się kąt odchylenia od 20° do 30°,
• przy projektowaniu otworów o większych odejściach i kątach odchylenia,
zaleca się wziąć pod uwagę następujące działania:
- zaplanowanie urządzenia wiertniczego w dobrym stanie technicznym
z napędem top drive oraz z bogatą i sprawną aparaturą kontrolno-
-pomiarową,
- zaplanowanie doświadczonej i przeszkolonej w wierceniu otworów
kierunkowych załogi wiertniczej,
- zmniejszenie liczby obciążników i zastąpienie ich HWDP,
- zminimalizowanie liczby stabilizatorów,
- bezwzględne stosowanie nożyc wiertniczych w zestawie przewodu
wiertniczego,
- stosowanie przewodu wiertniczego kategorii „premium”lub I (o zna
nym stanie technicznym wszystkich elementów i ich połączeń- in
spekcja elementów przewodu),
- stosowanie dodatków smarnych do płuczki wiertniczej w celu obni
żenia współczynnika tarcia,
- częstsze marszowanie do buta rur, celem uzyskania informacji o sta
nie otworu i usunięcie powałek urobku,
- używanie wyrabiaczy wrębów,
- okresowe przetłaczanie przez otwór płuczki o małej lepkości, w ilości
kilku m3 aby poprawić oczyszczanie dzięki chwilowej zmianie cha
rakteru przepływu.
Sekcja zmniejszania kąta odchylenia (drop sectiori) tylko w otworach typu S
• Generalnie nie zaleca się projektowania otworów typu S ponieważ:
- jest tendencja od strony zleceniodawcy, aby sekcję zmniejszania kąta
odchylenia wiercić zestawami obrotowymi, ze względów oszczędno
ściowych,
- zbliżając się do kąta odchylenia 0°, zestaw pracuje wbrew pozorom,

w gorszych warunkach (mniejsza siła poosiowa powoduje wybocze-
nie), niż gdyby był w części o stałym kilkunasto-, lub kilkudziesięcio-
stopniowym kącie odchylenia,
— z racji prędkości obrotowej elementy przewodu poddawane są więk
szym obciążeniom zmęczeniowym,
- w górnym „kolanie” łatwiej tworzą się wręby (większa siła boczna w
czasie wyciągania przewodu, generowana przez krzywiznę dolnego
„kolana”),
— w dolnym „kolanie” również mogą tworzyć się wręby,
— proces tworzenia wrębów narasta w czasie.
• Jeżeli jest jednak uzasadniona konieczność wiercenia otworu typu „S”
to należy:
— założyć kąt odchylenia od kilku do kilkunastu stopni dla sekcji poni
żej drugiego „kolana”,
- założyć wiercenie lekkimi (mała liczba obciążników) zestawami
„sterowalnymi”,
- założyć wiercenie zestawami „obrotowymi-sterowalnymi” w ekstre
malnych przypadkach otworów o bardzo dużych odejściach.
Rdzeniowanie
• Generalnie nie zaleca się rdzeniowania konwencjonalnymi aparatami
rdzeniowymi w otworach kierunkowych,
• aparaty typu Heavy Duty, dzięki wzmocnionej konstrukcji pozwalają
jednak rdzeniować w otworach o dobrym stanie technicznym i kącie
odchylenia do 30°, choć producenci oficjalnie tego nie gwarantują,
• marsz powinien być możliwie krótki (3-5m), a aparat w pełni sprawny,
• nie zaleca się rdzeniować aparatami wielosekcyjnymi Heavy Duty,
• w otworach o kącie odchylenia powyżej 60°, gdzie nie ma możliwości
konwencjonalnego rdzeniowania, ani wykonania karotażu standardo
wymi metodami, zaleca się systemy do mikrordzeniowania bocznego,
pomiary geofizyczne przy użyciu narzędzi typu „tracktor” łub wiercenie
z systemem LWD.
Pomiary geofizyczne
• W otworach o kącie odchylenia do 45° można wykonywać pomiary geo
fizyczne metodami standardowymi,
• przy kącie odchylenia z przedziału 45°do 60°, powodzenie wykonania
pomiarów metodami standardowymi zależy w dużej mierze od stanu
technicznego otworu,
• w otworach o kącie odchylenia powyżej 60°, gdzie nie ma możliwości
wykonania karotażu standardowymi metodami, zaleca się systemy do
mikrordzeniowania bocznego, pomiary geofizyczne przy użyciu narzę
dzi typu „tracktor” lub wiercenie z systemem LWD.
g.4. Wiercenie otworów kierunkowych 979
Orurowanie otworów
• Dla głębokich otworów, o znacznych kątach odchylenia należy bez
względnie przeprowadzić analizę momentu i sil tarcia (Torąue and
Drag).
Jest to niezbędne dla:
- weryfikacji wytrzymałości rur okładzinowych,
- upewnienia się, że ciężar rur przewyższa siłę tarcia (warunek dopusz
czenia rur do spodu otworu),
- upewnienia się, że suma ciężaru i siły tarcia są mniejsze od dopusz
czalnych wartości udźwigu urządzenia i wytrzymałości rur okładzi
nowych na rozciąganie (warunek wyciągnięcia rur),
- sprawdzenia, czy można obracać rurami w czasie rurowania/cemen
towania,
- doboru i optymalizacji rozmieszczenia centralizatorów,
• zasadniczo nie ma przeciw wskazań do rurowania otworów kierunko
wych i ich poziomych części przy użyciu standardowych rur okładzi
nowych, jeżeli intensywność skrzywienia osi otworu jest mniejsza od
4.5°/30 m,
• nie należy planować stawiania buta rur w sekcji wzrostu kąta odchylenia,
lub należy przewidzieć odcinek o długości minimum 30 m, o stałym kącie
odchylenia, na postawienie rur okładzinowych i 30 m na wyjście z nich,
• przed zapuszczaniem kolumny rur okładzinowych otwór należy prze
robić water mellonem i ujednorodnić płuczkę na całej długości otworu.
Cementowanie kolumn rur okładzinowych
• Modelowanie zabiegu cementowania przy użyciu profesjonalnych pro
gramów komputerowych może ustrzec przed wieloma komplikacjami,
• praktycznie niezbędne jest użycie 2-3 centralizatorów w dolnej strefie
każdej kolumny rur (za wyjątkiem produkcyjnej),
• jeżeli tylko warunki geologiczne na to pozwalają, to nie należy cemen
tować otworu w strefie produkcyjnej,
• jeżeli strefa produkcyjna ma być orurowana to zaleca się stosowanie rur
perforowanych (pre-slotted liners).
9.4. Wiercenie otworów kierunkowych

Otwory kierunkowe stawiają bardzo wysokie wymagania techniczne i tech
nologiczne przewodom wiertniczym i nieraz znacznie wyższe niż w otworach
pionowych. Dlatego przy wszystkich operacjach wykonywanych w otworach kie
runkowych koniecznie należy brać pod uwagę ich specyfikę.
Technika wiercenia otworów kierunkowych zmieniała się na przestrze
ni ostatnich lat bardzo istotnie, o czym może Czytelnik przekonać się czytając
np. książkę L. Szostaka pt.” Wiercenie otworów kierunkowych”. Z tego powodu

w poradniku podano jedynie najważniejsze informacje z przedmiotowego zagad
nienia.
9.4.1. Kliny odchylające

Po wywierceniu pierwszego, pionowego odcinka otworu do początkowego od
chylania osi otworu stosuje się kliny, które mogą być stosowane w otworach
orurowanych i nie orurowanych. Mają kształt wydłużonego i wyżłobionego do
wewnątrz narzędzia, którego zwężająca się część skierowana jest ku górze [7, 49,
59]. Górne części klinów zakończone są pierścieniami lub mufami. Umożliwia
ją skrzywienie osi otworu w skałach o różnej twardości. Zestaw klina odchylają
cego opuszczany jest na spód otworu i orientowany w żądanym kierunku. W celu
uwolnienia od klina freza lub świdra wywiera się ciężarem przewodu naciski ścina
sworzeń. Następnie obracając przewodem wiertniczym pod określonym naciskiem
osiowym narzędzie wiercące obniża się po wewnętrznej części klina i zacina otwór
pod nowym kierunkiem nadawanym przez klin odchylający. Wyróżnia się także cyr-
kulacyjne kliny odchylające (rys. 9.17), w których płuczka wiertnicza przepływa
przez klin do dolnej jego części, przez co umożliwia efektywniejsze oczyszczanie
narzędzia wiercącego i dna otworu ze zwiercin.
Rys. 9.17. Cyrkulacyjny klin odchylający [59] a) przed ścięciem sworznia,

b) po ścięciu sworznia
9.4. Wiercenie otworów kierunkowych_____________________________________ _ 981
ICliny odchylające stosowane w rurach okładzinowych podczas działania są

unieruchomione w otworze i współdziałają z pakerami (rys. 9.18).
Rys. 9.18. Klin odchylającyw rurach okładzinowych [59]; 1 - frez zapoczątkowujący

wycięcie okna w rurze okładzinowej; 2 - bolec ścinany; 3 - podkładka lub
pierścień (uchwyt); 4 - klin odchylający; 5 - zespól kotwiczy; 6 - paker;
7 - łącznik ryglujący; 8 - łącznik buta oporowego; 9 - but oporowy
W takich przypadkach po zapięciu klina w rurach okładzinowych należy

wyciąć tzw. okno (rys. 9.19). Do zrealizowania tego przedsięwzięcia należy za
stosować odpowiednio dobrane frezy [37], które pokazano na rysunkach 9.20 -
9.22.
Rys. 9.19. Schemat wycinania okna w rurach okładzinowych

przy pomocy klina odchylającego [37]
9.4. Wiercenie otworów kierunkowych 983
Rys. 9.20. Frez startowy (Starting Mili) [37]
Rys. 9.21. Frez do wycinania okna ( Window Mili) [37]
Щ іШ т є Іш . М Ш
S t r in g М Ш
Rys. 9.22. Frezy pomocnicze [37]

9.4.2. Silniki wgłębne

Można stwierdzić, że wiercenia kierunkowe swój rozwój zawdzięczają przede
wszystkim wdrożeniu silników wgłębnych [17, 46, 65] do wykonywania otwo
rów. Początkowo były to turbowierty (rys. 9.23), które ze względu na swe charak
terystyki techniczne obecnie zdecydowanie przegrywają z wgłębnymi silnikami
hydraulicznymi (rys. 9.24) działającymi na zasadzie silnika Moineau.
Rys. 9.23. Łopatki turbowiertu [59]
zaw ór
przegub sekcja świder
cyrkulacyjny stator fotor
łożyskowa
Rys. 9.24. Silnik wgłębny firmy Backer Hughes [35]

Silniki tego typu są produkowane o różnym ilorazie kinematycznym i mogą

być dobierane z różną liczbą stopni. Efektem tego jest charakterystyka techniczna
(rys. 9.25 - 9.26) ujmująca takie wielkości jak:
• strumień objętości płuczki,
■ opory przepływu płuczki,
• prędkość obrotowa,
• moment obrotowy.
xw3 STRUM IEŃ OBJĘTOŚCI PŁUCZKI; !/min

10------------------------------------------------------------------------
PRĘDKO ŚĆ OBROTOWA; obr/min
Rys. 9.25. Parametry silnika wgłębnego [37]
Generalnie obowiązuje zasada, że im wyższe ilorazy kinematyczne tym są

wyższe momenty obrotowe silnika i mniejsze prędkości obrotowe (rys. 9.27). Za
tem dobierając silnik wgłębny należy przyjmować iloraz kinematyczny:
1: 2 chcąc otrzymać wysoką prędkość obrotową i niski moment obrotowy,
4: 5 chcąc otrzymać średnią prędkość obrotową i średni moment obrotowy,
7: 8 chcąc otrzymać niską prędkość obrotową i wysoki moment obrotowy.
Ciśnienie dopuszczalne
200
180
%
Moment obrotowy (ft-lbs)

Prędkość obrotowa (rpm)
Щ
120
100
80
Й
40
20
0
0 50I(!0 159 2SG250 300 350«G450500
Ciśnienie różnicowe (psi)
Rys. 9.26. Parametry silnika wgłębnego [35]
Rys. 9.27. Typowe przekroje silników wgłębnych [47]

9 .4 . Wiercenie otworów kierunkowych 987
Zmianę kierunku wiercenia można regulować odpowiednim ustawieniem

łącznika nastawnego (Adjustable Assembfy) (rys. 9.28), a jego intensywność
zmiany od kąta ustawienia na łączniku podano na rys. 9.29. Łącznik można re
gulować w warunkach polowych w zakresie do 3 stopni, a tempo wzrostu kąta
odchylenia osi otworu ponadto zależy od średnicy otworu i silnika wgłębnego.
K/7ywyl^cinib
jT X L m T j-u T jT _ n j- i_ r
В0І0@^
______
Urtłwna rauftka
Ustalająca nakrętka
Zamknięty
Rys. 9.28. Łącznik nastawny [35]
Rezmłitr
ОІЧПЖИ
3V2”
67“
П»
Q%*
itir
17*4"
2ST
D*a
Rys. 9.29. Nomogram do wyznaczania przyrostu kąta odchylenia osi otworu [37]
Dla ukazania najważniejszych parametrów technicznych wybranych silni

ków wgłębnych zamieszczono tab. 9.1.
Tabela. 9.1. Dane techniczne wybranych silników wgłębnych [35]
61/2 3 st. 63/4 3 st. 63/4 4 st. 63/4 4.8 st. 63/4 3 st.
Parametry
8:9 1:2 1:2 4:5 7:8
Średnica zewnętrzna
165 171 171 171 171
[mm]
Zalecana średnica otworu
200-222 216-251 216-251 216-251 216-251
[mm]
Łącznik gómy [mm] 114 Reg. 114 Reg. 114 Reg. 114 Reg. 114 Reg.
Łącznik dolny [mm] 114 Reg. 114 Reg. 114 Reg. 114 Reg. 114 Reg.
Z korpusem stałym 7,20 7,10 8,12 7,51 6,90
Długość
[m] Z korpusem
7,65 7,55 8,56 7,95 7,34
nastawnym
Z korpusem stałym 676 669 766 758 703
Masa
Z korpusem
[kg] 708 704 800 794 740
nastawnym
Zakres strumienia
852 -1892 757-1892 757-1892 1135-2270 1135-2270
[l/min]
Całkowita strata ciśnienia przy
maks. roboczym moment obrot. 2,6 2,6 3,5 4,8 3,5
[MPa]
Prędkość obrotowa
59-131 200 -500 200 -500 150-300 86 -172
[obr/min]
Moment obrotowy
5288 1380 1846 4555 5193
[Nm]
Moc silnika
72,6 72,2 96,6 143,2 93,5
[kW]
Iloraz kinematyczny 8:9 1:2 1:2 4:5 7:8
St. skrzywienia Korpus
0-3,0 0-3,0 0 -3,0 0-3,0 0 -3 ,0
zestawu [ 0 ] stały
Korp. nastawny 0 -3,0 0-3,0 0 -3,0 0 -3,0 0-3,0
9.4.3. Zestawy z układem stabilizatorów

Zestawy ze stabilizatorami [19, 25, 34, 48, 72] znajdują zastosowanie w obroto
wych wierceniach kierunkowych do utrzymywania, zmniejszania lub zwiększa
nia kątów odchylenia osi otworów, zazwyczaj przy nieznacznej zmianie azymutu.
Zaprojektowane rezultaty uzyskuje się przez odpowiedniego rozmieszczenia
stabilizatorów w dolnej części przewodu wiertniczego, odpowiednie dobranie
do danego zadania średnic stabilizatorów i obciążników, stosowanie właściwych
parametrów technologii wiercenia; to jest nacisku osiowego na świder, prędkości
obrotowej i wydatku płuczki. Wyniki uzyskiwane przy zastosowaniu tego typu
zestawów są w znacznym stopniu zależne od warunków geologicznych górotwo

ru [66], a w szczególności od zmian upadu warstw, przewarstwień o zróżnicowa
nej twardości, uskoków itp. [18, 44, 59].
Przy zastosowaniu zestawów stabilizatorów w kolumnie obciążników moż
na podać ogólne zasady, które mają decydujący wpływ na dalszy kierunek wier
conego otworu.
Chcąc uzyskać wzrost kąta odchylenia osi otworu można zastosować
obciążniki o nieco zmniejszonej średnicy, co skutkuje zwiększonym ugięciem
kolumny. Kolejnym czynnikiem jest prześwit pomiędzy ścianą otworu a obciąż
nikami. Im większy prześwit, tym większy kąt ugięcia obciążników przy świdrze.
Przykładowe zestawy dolnej części przewodu do realizacji przedmiotowego za
dania przedstawiono na rys. 9.30.
V ty s o k i
Wysoki
VtysoW
Z wysokiej
na średni
Od średniej
do niskiej
Rys. 9.30. Typowe zestawy dolnej części przewodu do zwiększania

kąta odchylenia osi otworu [46]
Dla zestawów do utrzymania kąta odchylenia dąży się do zwiększenia

średnicy obciążników i stabilizowanie kolumny przynajmniej w 3 punktach (sta
bilizatorach), w tym przy świdrze. Na rys. 9.31 pokazano typowe zestawy dolnej
części przewodu pozwalające na utrzymanie kąta odchylenia osi otworu kierun
kowego.
Dla zestawów mających uzyskać zmniejszanie kąta odchylenia najlepsze
wyniki daje wyprowadzony przez Lubińskiego tzw. „efekt wahadła” [33]. Naj
częściej stosowane zestawy dolnej części przewodu prowadzące do zmniejszania
kąta odchylenia osi otworu kierunkowego pokazano na rys. 9.32.
Na specjalne wyróżnienie zasługują zestawy zawierające stabilizatory na
stawne w dolnej części przewodu wiertniczego (rys. 9.33). W praktyce mogą być
zastosowane do zwiększania, utrzymania lub zmniejszania kąta odchylenia osi
otworu kierunkowego.
3V 5’-15\
S m lui
30* oi 60’ 30’or 6ff Ж -W

Niski
Rys. 9.31. Typowe zestawy dolnej części przewodu do utrzymania

60’
VtySOl<i
3ff 60’
r----- ----- —— Wysoki
Średni
Rys. 9.32. Typowe zestawy dolnej części przewodu do zmniejszania

Istnieją już rozwiązania konstrukcji dolnej części przewodu wiertnicze

go polegające na zmianie prześwitów na stabilizatorach. Przykładowo rys. 9.34
pokazuje, że zmieniając prześwity na drugim stabilizatorze i pozostawiając bez
zmian rozmieszczenie świdra i stabilizatorów można uzyskać utrzymanie, wzrost
lub zmniejszenie kąta odchylenia osi otworu.
9.4. Wiercenie otworów kierunkowych
Rys. 9.33. Zestawy dolnej części przewodu ze stabilizatorem nastawnym [46]
Stabilizator o regulowanej średnicy Pierwszy stabilizator o średnicy

mniejszej o 5/8" od średnicy świdra mniejszej o 3/16 od średnicy świdra
na skrzywienie osi otworu
Stabilizator o regulowanej średnicy Pierwszy stabilizator o średnicy

mniejszej o 1 1/4“ od średnicy świdra mniejszej o 3/16 od średnicy świdra
Stabilizator o regulowanej średnicy

- pełna średnica Pierwszy stabilizator o średnicy
mniejszej o 3/16 od średnicy świdra
Zmneśszeniekgia
o d r iiy ls r ó i
Rys. 9.34. Przykładowe możliwości zmiany kąta odchylenia osi otworu [46, 64]
9.4.4. System y samo sterowalne

Z nowoczesnej techniki światowej dotyczącej wiercenia otworów kierunkowych
wybrano zestawy obrotowo-sterowalne (rotary-stearable), które znajdują coraz
to szersze zastosowanie w praktyce [37, 39,40, 42].
Jednym z najnowocześniejszych systemów obrotowych sterowalnych jest
Geo-Pilot (rys. 9.35) firmy SperrySun-Halliburton. Jest to system działający na
zasadzie „point-the-bit” w odróżnieniu od starszych systemów pracujących wg
reguły „push-the-bif. Podstawowym elementem jest wał ułożyskowany na obu
końcach i napędzany przez obroty przewodu wiertniczego. Na łożyskach osadzo
na jest nieobrotowa obudowa, która w czasie wiercenia dostarcza punkt odniesie
nia dla elektroniki systemu.
Rys. 9.35. Zasada działania sterowalnego systemu obrotowego Geo-Pilot z kierunkową

i azymutalną sondą gamma w odległości 0,9 m od świdra [37]
W połowie długości wału zamontowany jest zestaw dwóch mimośrodo-

wych tulei napędzanych niezależnie. W zależności od wzajemnego ustawienia
tulei, wał jest gięty, a to odpowiednio zmienia położenie osi świdra (rys. 9.36).
Zestaw dolnej części przewodu wiertniczego z zestawem obrotowo-stero-
walnym przedstawiono na rys. 9.37.
Rys. 9.36. Ugięcie walu w zależności od ustawienia krzywek [37]
Rys. 9.37. Zestaw dolnej części przewodu wiertniczego z zestawem

obrotowo-sterowalnym [41]
Nieco inny system zaproponowała firma Scblumberger (rys. 9.38).
Człon podstawowy Człon sterujący
Rys. 9.38. Zestaw dolnej części przewodu wiertniczego z zestawem

obrotowo-sterowalnym [40]
W tym systemie zasadniczą rolę spełniają tłoki znajdujące się w pobliżu

świdra, które naciskają na ścianę otworu (rys. 9.39).
: y, ; /. Obrót y; /
Staiyczny
aw ór ;
Rys. 9.39. Schemat działania zestawu obrotowo-sterowalnego firmy Schlumberger [40]

9.5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego 995
9.5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego

Dla prawidłowego wywiercenia otworu kierunkowego istotną rolę odgrywa dobór
zestawu przewodu wiertniczego, a w szczególności rur płuczkowych, gmbościen-
nych rur płuczkowych (HWDP), obciążników, nożyc wiertniczych, stabilizato
rów, silników wgłębnych i świdrów.
9.5.1. Świdry
Zastosowanie silników wgłębnych do wiercenia otworów kierunkowych zmie
nia charakter pracy przewodu względem klasycznego wiercenia otworów piono
wych. Fakt ten wynika z braku jego obrotu wokół własnej osi w otworze. Dobór
świdra i silnika wgłębnego należy zaliczyć do jednego z najważniejszych zadań,
gdyż mają one istotny wpływ na parametry technologii wiercenia, obciążenia me
chaniczne i hydrauliczne przewodu wiertniczego [28,33] i urządzenia wiertnicze
go, a tym samym na uzyskiwane techniczno-ekonomiczne wskaźniki wiercenia
otworu kierunkowego.
Alternatywne rozwiązanie z napędem na powierzchni i stabilizatorami w
zestawie dolnej części przewodu jest stosowane najczęściej do utrzymania kąta
odchylenia osi otworu. W tym przypadku zmienia się geometria zestawu przewo
du i jego warunki pracy, które w głównej mierze zależą od:
• kąta odchylenia osi otworu,
• intensywności przestrzennego skrzywienia osi otworu,
• parametrów technologii wiercenia,
• trajektorii osi otworu.
Trajektorie osi otworów kierunkowych [20, 46] zawierają interwały krzy
woliniowe, które są istotnymi ograniczeniami w doborze zestawu dolnej części
przewodu wiertniczego.
Za najważniejsze parametry obciążeniowe uważa się moment obrotowy
i siły osiowe działające na poszczególne elementy przewodu [45, 51]. Należy
podkreślić, że wielkości te ulegają znacznym zmianom w procesie wykonywania
otworów kierunkowych. Ich wartości głównie zależą od czynności wykonywa
nych w otworze, trajektorii osi otworu, zestawu przewodu i stosowanej płuczki.
Przykładowo zupełnie różne są obciążenia:
• podczas operacji wyciągowych przewodu i podczas zwiercania skały,
• występujące w obciążnikach i w rurach płuczkowych,
• w interwałach prostoliniowych i krzywoliniowych otworu wiertniczego,
• przy zastosowaniu silnika wgłębnego i stołu wiertniczego, górnego na
pędu (top drive) na powierzchni.
Ze względu na wpływ wieloparametrowy i bardzo zróżnicowany na wa
runki pracy przewodu wiertniczego w otworach kierunkowych oraz na charakter
niniejszego poradnika poniżej zwrócono uwagę na najważniejsze czynniki
Podczas wiercenia otworów kierunkowych przewód wiertniczy znajduje

się w trójosiowym stanie naprężenia. Będąc w krzywoliniowym interwale otwo
ru jest poddawany naprężeniom zginającym, które powodują obniżenie wytrzy
małości przewodu na rozciąganie. Jest to bardzo ważna różnica w porównaniu
z warunkami pracy przewodu w otworach pionowych.
Ponadto obracający się przewód w miejscach skrzywionych poddawany
jest zmiennym naprężeniom zginającym przyspieszającym jego zmęczeniowe
zniszczenie.
Dodatkowo zagadnienia wytrzymałościowe komplikuje występowanie
większego momentu obrotowego i siły tarcia.
Istotnym elementem w pracy przewodu wiertniczego jest wykorzystywany
moment obrotowy, gdyż wpływa on na kształt przewodu w otworze i w przypad
ku kontaktu ze ścianą otworu oddziaływuje na nią, często zmieniając jej kształt
i położenie.
Pierwszym elementem mającym wpływ na moment obrotowy jest świder
i wywierane na niego parametry technologii wiercenia [70, 75]. Ze względu na
działające na świdry boczne obciążenia w otworach kierunkowych zaleca się do
bierać świdry z bocznym zbrojeniem w celu przedłużenia ich żywotności na danie
otworu (rys. 9.40). Innym ważnym parametrem świdrów jest ich długość, zwłasz
cza w interwałach o wysokiej intensywności skrzywienia. Dla ułatwienia stero
wania kierunkiem wiercenia wskazane jest dobieranie świdrów o jak najmniejszej
długości (rys. 9.41).
a) b)
Rys. 9.40. Zabezpieczenie tap świdrów gryzowych; a) poprzez napawanie utwardzające

powierzchni lap, b) poprzez zamontowanie wkładek z węglika wolframu i napawanie
utwardzające powierzchnie łap[42]
g.5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego 997
Rys. 9.41. Świdry PDC. Świder po prawe] stronie ma skróconą szyjkę, spłaszczony profili
skrócone krawędzie. Zmiany te pozwalają na poprawę sterowania kierunkiem osi otworu
wiertniczego [41]
Dla uzyskania właściwych prędkości wiercenia otworu niezbędne jest wy

warcie na świder odpowiedniego nacisku osiowego i nadanie mu prędkości obro
towej. Te parametry technologii automatycznie wpływają na moment obrotowy.
Jest to wniosek oczywisty, ale wskazane jest zwrócenie uwagi jak różnią się war
tości momentu obrotowego dla różnych konstrukcji świdrów (rys. 9.42).
NACISK NA ŚW IDER; Ib
Rys. 9.42. Zależność momentu od nacisku na świder o średnicy 8 Уг dla

różnych typów świdrów [35]
Z przytoczonego rysunku wyraźnie widać, że moment obrotowy przy

zastosowaniu świdrów z polikrystalicznymi diamentami (PDC) jest znacznie
wyższy niż przy świdrach gryzowych. Kolejna istotna różnica występuje w po
szczególnych konstrukcjach świdrów PDC, zwłaszcza przy wyższych naciskach
osiowych. Konstrukcje „Genesis” firmy Baker Hughes wymagają mniejszych
momentów obrotowych w porównaniu ze standardowymi świdrami PDC.
9.5.2. Elementy dolnej części przewodu wiertniczego

Ze względu na korzystne w wielu przypadkach wskaźniki techniczno-ekonomicz
ne wiercenia otworu świdrami PDC, trudno jest z nich rezygnować. Jednak trzeba
zwrócić na to uwagę, sugerując odpowiedni dobór nie tylico świdra, ale parame
trów technologii połączonych z doborem zestawu całego przewodu wiertniczego.
Takim specjalnym elementem w otworach kierunkowych mógłby być re
duktor momentu obrotowego (Drill String Torąue Reducer), który został przed
stawiony na rys. 9.43.
Pozwala on łatwiej obracać się przewodowi wiertniczemu, zwłaszcza w
strefach o bardzo intensywnych przestrzennych skrzywieniach (DLS). Dzięki
temu jest możliwe przekazywanie większej mocy na świder powodując wzrost
prędkości wiercenia przy spadku zużycia przewodu, rur okładzinowych i urządze
nia wiertniczego. Ponadto ogranicza wibracje i redukuje ryzyko przychwycenia
przewodu. Należy jednak podkreślić, że autorzy powyższe zalety znaleźli w ma
teriałach reklamowych firmy Halliburton i nie dysponują danymi wynikającymi
z zastosowania reduktora momentu obrotowego w praktyce. Stąd do jego zasto
sowania należy podochodzić z ostrożnością, gdyż dodatkowo powinno się dążyć
do upraszczania zestawu dolnej części przewodu i ograniczania liczby połączeń.
Producent Halliburton zaleca umieszczać go na każdym trzecim połączeniu rur
płuczkowych w skrzywionym odcinku otworu, a także w otworach kierunkowych
z poziomymi odcinkami. Jego zastosowanie nie wymaga specjalnego oprzyrzą
dowania na wiertni.
Rys. 9.43. Reduktor momentu obrotowego [37]
W wielu otworach, zwłaszcza kierunkowych problemem jest utrzyma

nie zgodności trajektorii osi otworu projektowanego z wierconym. Równocze
śnie nasilają się trudności z utrzymaniem efektywnej średnicy otworu. Wynika
to głównie ze zmiennej osi otworu oraz warunków geołogiczno-złożowych. Dla

poprawienia tego stanu dobierając zestaw przewodu wiertniczego zaleca się roz
ważyć zastosowanie:
• poszerzacza nadświdrowego ( rys. 9.44) - Near Bit Reamer (NBR),
• poszerzacza (rys. 9.45) —PDC Hole Opener,
• wyrabiacza wrębów (rys. 9.46).
Ich użycie powoduje:
• poszerzenie i wyrównanie ściany otworu,
• ściąganie osadu iłowego ze ściany otworu,
• ograniczenie wpływu warstw pęczniejących na komplikacje,
• ułatwienie przepływu płuczki,
• ułatwienie zapuszczania rur okładzinowych,
• wzrost wydajności złoża.
Rys. 9.44. Poszerzacz nadświdrowy (NBR) [37]
Rys. 9.45. Poszerzacz PDC (Hole Opener) [37]
Poszerzacz nadświdrowy może poszerzyć otwór do 20% i jest możliwość

jego aktywowania w dowolnym momencie pracy świdra na dnie otworu. Ostrze
poszerzacza zostaje zamknięte w momencie zaprzestania przepływu płuczki.
Dla poprawy efektywności jego oczyszczania ze zwiercin wmontowano
dysze, których zadaniem jest usuwanie fazy stałej z ostrzy i łap poszerzacza.
Do przerabiania ostrych intensywności skrzywienia osi otworu (DLS) zale
ca się w zestawie przewodu umieścić wyrabiacz wrębów (rys. 9. 46). Korzystnie
jest usytuować go pomiędzy obciążnikami i rurami płuczkowymi.
Rys. 9.46. Przykładowe wyrabiacze wrębów (tulejowy u góry, monolityczny u dołu),

A - sprzęgło kłowe, BC - długość całkowita około 3 m, D - tuleja [42],
E - żebra utwardzone o średnicy 6-12 mm większej od średnicy
zworników przewodu
Jego wyprofilowanie po spirali umożliwia jego efektywne wykorzystanie

tak podczas zapuszczania jak i wyciągania przewodu z otworu. Dobrze nadaje się
do ściągania osadu iłowego ze ściany otworu i przerabianie otworu w strefie warstw
z tendencją do pęcznienia, co jest bardzo ważne przed zapuszczaniem kolumny rur
okładzinowych.
Bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na wskaźniki wiercenia
i komplikacje w otworach jest skuteczne wynoszenie zwiercin z dna otworu na
powierzchnię. Zagadnienie to jest skomplikowane i nie zostało jeszcze w pełni
rozwiązane pomimo wielu badań laboratoryjnych i terenowych.
Ogólnie można stwierdzić, że powinno się dążyć do jak najszybszego usu
nięcia zwiercin z otworu. Oprócz parametrów Teologicznych płuczki i położenia
trajektorii osi otworu kierunkowego ważnym czynnikiem jest charakter prze
mieszczania się zwiercin w otworze. Generalnie mają one tendencję do osiadania
na dolnej ścianie otworu, co bezpośrednio wynika z działania siły grawitacji. Dla
ograniczenia tego niekorzystnego zjawiska firma Halliburton zaleca w zestawie
przewodu stosować turbułizatory {Cutting BedImpeller - CBI - rys. 9.47).
Rys. 9.47. Turbulizator [37]
Dzięki odpowiednio wyprofilowanym żebrom podczas obrotu zwierciny

z dolnej ściany są przemieszczane w strefę górną, gdzie przepływająca płuczka
transportuje je wyżej. Powoduje to redukcję momentu obrotowego i tarcia, obni
ża prawdopodobieństwo przychwycenia przewodu. Czyściejszy otwór skutkuje

skróceniem czasu zapuszczania i wyciągania przewodu, mniejszym zużyciem rur
płuczkowych i okładzinowych oraz urządzenia wiertniczego. Najlepiej nadaje
się do długich interwałów osi otworów kierunkowych o kątach odchylenia po
wyżej 40°.
Nomogram ułatwiający odpowiedni dobór w/w części przewodu wiertni
czego do średnicy wierconego otworu przedstawiono na rys. 9.48.
Powyższe elementy przewodu wiertniczego przedstawiono głównie jako
ważne z teoretycznego punktu widzenia. Dlatego przed ich wdrożeniem wskaza
ne jest monitorowanie uzyskiwanych przez nie wyników u innych kontraktorów.
Na podstawie obecnego rozpoznania przedmiotowego zagadnienia proponuje się
na znacznie szerszą skalę stosować nożyce w zestawie przewodu wiertniczego.
мд- r r «-w s-w w-w t*-w iw їмо- a- *r

—
і і п
і j U 1 ім т :
________ w д а т і ........
>» . . . і,
p_
7700 "-.ї-ї Г £ Е К а і
Г - .
i-'*1и mm9
jWĘ ЩШ •J 3 H B
jв л-ш ®
t- - ^ J 1
- ” Я ! ■- з
i ІД И іш ш і г 17» 41
E > j : '< ł »
r— C
} “ •S-S
^ч_г
:і яашз HK8 Ł1B-
b ' V ; > - !я
1
m : 4
| E > v C 2 3
j
Ш ^ї ■
»-
5« r
r.£mmam\ ■
. \ R E ffilS o R M ^ S r u l
O BRO TO W EGO : |
Е Ш Г~ ІМ 'Z T 5 3
! . ! .................. Г ... =.......... L .................1 .
Rys. 9.48. Nomogram doboru poszerzacza, turbulizatora i reduktora

momentu obrotowego [37]
Obciążniki i rury płuczkowe

W wierceniach kierunkowych wskazane jest najlepiej na bieżąco kontrolowanie
kierunku wierconego otworu. Z tego powodu w zestawie przewodu wiertniczego
znajdują się obciążniki niemagnetyczne, których zadaniem jest stworzenie wo
kół magnetycznego przyrządu pomiarowego środowiska wolnego od zakłóceń
magnetycznych. Obciążniki niemagnetyczne wykonane są ze stali chromowej

i produkowane są w typoszeregu bardzo zbliżonym do standardowych obciążni
ków. Jeżeli obciążnik ma współpracować z sondą MWD, to jedynie jego średnica
wewnętrzna powinna być dostosowana do średnicy sondy.
Natomiast zasadniczym zadaniem obciążników jest wywieranie nacisku
na narzędzia zwiercające skały. Z tego punktu widzenia powinno się dysponować
obciążnikami o wymaganym ciężarze jednostkowym, sztywności i wymiarach nie
powodujących np. erozji ściany otworu, zwłaszcza w skałach miękkich.
Spośród dostępnych obciążników (rys. 9.49) najlepiej powyższe zadanie
spełniają obciążniki spiralne, które równocześnie mają niższe tendencje do przy
klejania się do ściany otworu w porównaniu z obciążnikami okrągłymi. Ponadto
redukują moment obrotowy i siły tarcia ułatwiając sterowanie kierunkiem wier
cenia otworu.
Z tego względu na to, że kąty odchylenia w niektórych otworach docho
dzą do 90°, usytuowanie wówczas obciążników tuż nad świdrem nie prowadzi
do właściwego wywierania nacisku. Dla rozwiązania tego problemu w otworach
z poziomym odcinkiem należy zastosować grubościenne rury płuczkowe (HWDP-
hevi-wate drillpipę). Mogą one być wykonywane w wersji standardowej lub spi
ralnej (rys. 9.50).
Rys. 9.49. Obciążnik standardowy i spiralny [42]
Ważnym elementem w takich rurach jest odpowiednie zabezpieczenie ich

na średnicy, gdyż ulegają one wyboczeniu i stykając się ze ścianą otworu powinny
ulegać w jak najmniejszym stopniu zużyciu na średnicy.
W przypadku otworów kierunkowych o dużym kącie odchylenia - szcze
gólnie przy przewiercaniu warstw twardych - jesteśmy zmuszeni do stosowania
dużych nacisków na świder. Jedynym rozwiązaniem dla opisanej powyżej sytu
acji jest wywieranie nacisku dodatkowo przy pomocy HWDP, które ponadto nie
sprzyjają tworzeniu się problemów z nadmiernym zaciąganiem i momentem ob
rotowym w przeciwieństwie do standardowych obciążników.
Teoretycznie problem ten rozwiązali Dawson i Paslay [8] wychodząc z za
łożenia, że przewód opiera się na dolnej ścianie otworu i graniczną wartością
nacisku jest tzw,” nacisk krytyczny powodujący wyboczenie sinusoidalne”.
Głównymi parametrami do wyliczenia siły dopuszczalnego nacisku dla
HWDP i rur płuczkowych są:
9.5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego__________
• moment bezwładności rur płuczkowych,

• średnica otworu,
• średnica rury płuczkowej,
• kąt odchylenia otworu w danym interwale.
Rys. 9.50. Grubościenne rury płuczkowe (standardowa i spiralna) [42]
Obciążenie rur płuczkowych jest zmienne wraz z głębokością otworu, uza

leżnione między innymi od trajektorii osi otworu oraz wykonywanych operacji
w otworze. Materiał, z którego wykonane zostały rury płuczkowe i ich wymiary
w głównej mierze decydują o dopuszczalnym promieniu skrzywienia osi otworu.
1004 ___________________________________________ 9- Wiercenie otworów kierunkowych
Zależność ta została przedstawiona na rys. 9. 51.
K55 NBO C9S P I 10 V |5 0

3 7 .9 h b o r 55.1 h bor 6 5 .5 ЬЬаг 75.B h b a r 10 3 .4 h b or
Średnic» zewnętrzna rur płucikowych; cale
Rys. 9. 51. Zależność minimalnego promienia skrzywienia rur płuczkowych

od ich średnicy dla różnych gatunków stali [24]
Podczas zwiercania skał rury płuczkowe są rozciągane i siła ta wzrasta w

kierunku powierzchni terenu. W przypadku wiercenia otworu kierunkowego wraz
ze wzrostem kąta odchylenia powiększa się siła boczna na ścianę otworu [33, 69].
Zazwyczaj skutkuje to wciskaniem się przewodu w górotwór. Ogólnie im skała
jest bardziej miękka, tym tworzony jest większy wrąb. Jeżeli wrąb powstaje już
podczas znajdowania się obciążników na jego głębokości, to będzie się on po
większał gdy znajdą się w nim rury płuczkowe. Należy podkreślić, że mają one
mniejsze średnice zewnętrzna niż obciążniki i zależność ta bezpośrednio przekła
da się na wymiary wrębu. Nie stanowi on większego zagrożenia dla przewodu
dopóki jest zapuszczany do otworu. Największy problem zaczyna się, gdy prze
wód jest wyciągany z otworu, a obciążniki zostaną zaklinowane we wrębie. Dla
ograniczenia tego niekorzystnego zjawiska wskazane jest stosowanie wyrabiacza
wrębów (rys. 9.46) w zestawie przewodu.
Każdy styk przewodu ze ścianą otworu skutkuje wystąpieniem siły tarcia,
która komplikuje i zwiększa obciążenie przewodu. Jednym z najważniejszych
czynników jest współczynnik tarcia, którego wartość powinno się minimalizować
np. poprzez dodawanie środków smarnych do płuczki. Wówczas będzie łatwiej
zapuszczać i wyciągać przewód wiertniczy przy równoczesnym obniżeniu stop

nia zużycia wiertnicy.
Przewód w otworze kierunkowym znajduje się w złożonym stanie obciąże
nia [33, 54]. Z tego powodu, że najczęstsze awarie związane były z uszkodzeniem
ru r płuczkowych, poniżej szczegółowo je opisano.
Weźmy do analizy rys. 9.52, na którym przedstawiono krzywe zmęczenio
we dla rur płuczkowych 4 V ” wykonanych ze stali E. Na osi odciętych podano
intensywność przestrzennego skrzywienia (DLS) w stopniach/30,5 m, a na odcię
tej siłę rozciągającą działającą na rury płuczkowe znajdujące się w skrzywionym
otworze. Jedna oś jest w tysiącach funtów, a druga w ekwiwalentnej długości
rur podanej w tysiącach stóp. Dla obu tych skal przyjęto współczynnik wyporu
płuczki równy 0,847. Należy pamiętać, że siłę rozciągającą wywołują nie tylko
rury płuczkowe, ale także obciążniki.
Intensywność skrzywiania osi otworu; °/30,5m
Rys. 9.52. Krzywe zmęczeniowe rur płuczkowych 4 Vi' ze zwornikami 5 %"

wykonanych ze stali E [33]
Rys. 9.53 pokazuje, że wpływ przestrzennej intensywności skrzywienia

na dopuszczalne siły rozciągające jest znaczny. Przykładowo porównajmy dwa
przypadki w długim równomiernym łuku otworu. Na początek weźmy siłę rozcią
gającą równą 180 000 funtów dla której punkt G na wykresie wskazuje, że DLS
nie może przekroczyć 3°/30,5 m. Z drugiej strony przy sile rozciągającej 32000
funtów (punkt H) można sobie pozwolić na intensywność przestrzennego skrzy
wienia do 9°/30,5 m. W obu przypadkach tylko zworniki rur płuczkowych stykają
się ze ścianą otworu. Jeszcze inny wynik otrzymuje się dla punktu I (rys. 9. 53).
Jeśli siła rozciągająca rury płuczkowe wzrośnie to nastąpi styk rur płucz
kowych z górotworem pomiędzy zwornikami i krzywa zmęczeniowa przyjmuje
postać linii zaznaczonej linią przerywaną. Oznacza to, że:
• rury mogą bezpiecznie pracować na lewo od tej linii,
• wzrost intensywności przestrzennego skrzywienia osi otworu obniża
dopuszczalne siły rozciągające rury płuczkowe.
Jeszcze niekorzystniej wyglądają krzywe zmęczeniowe przewodu w przy
padku (nagłego) ostrego przestrzennego skrzywienia osi otworu ( rys. 9.53). Wy
różnia się tutaj dwie sytuacje pracy przewodu w otworze:
• Zwornik styka się ze ścianą w miejscu przegięcia osi otworu(rys. 9.53a),
• Rura w caliźnie styka się ze ścianą w miejscu przegięcia osi otworu (rys.
9.53b).
Rys. 9. 53. Schemat rur płuczkowych w otworze o ostrym skrzywieniu osi

a) styk zwornika ze ścianą otworu w miejscu ostrego skrzywienia,
b) styk calizny rur płuczkowych ze ścianą otworu [33]
W pierwszym wariancie naprężenia zginające w rurze płuczkowej są naj

większe tuż przy zworniku i wzrastają wraz ze zwiększaniem się siły rozciągają
cej rurę.
W drugim przypadku rura w caliźnie styka się z górotworem w miejscu
ostrego przegięcia osi otworu i nie jest do niej równoległa. I tam pojawią się
największe naprężenia zginające, a nie przy zworniku. Wiercąc otwór i nawet

robiąc punktowo pomiary położenia osi otworu trudno jest rozstrzygnąć z jakim
przypadkiem mamy do czynienia.
Dla porównania na rys. 9.54 i 9.55 przedstawiono krzywe zmęczeniowe dla
ostrego przestrzennego skrzywienia osi otworu i dla dwóch średnic rur płuczko
wych tj. 4 У2” i 5”. Rozważmy rury 4 / 2” poddane rozciąganiu siłą 79 000 funtów.
Wówczas punkt „J” na rys. 9.54 wskazuje, że kąt przestrzennego skrzywienia
osi otworu nie powinien przekraczać 1,67°. A. Lubiński w swoich rozważaniach
rozpatrywał ponadto niekorzystne oddziaływanie płuczki na przewód wiertni
czy. I tak dla środowiska korozyjnego przyjął współczynnik 0,8, a dla środowi
ska wysoce korozyjnego aż 0,6. Oznacza to, że dopuszczalne kąty skrzywienia
są mniejsze i dla obu w/w środowisk odpowiednio wynoszą 1,34° i 1,0°. Należy
nadmienić, że krzywa zmęczeniowa zależy też od założonej wartości siły nacisku
zwornika na skałę (linia przerywana - 2).
Kąt skrzywienia; °
O 0.5 i.O 1.5 2.0 2.5 3 .0
Rys. 9.54. Krzywe zmęczeniowe dla rur płuczkowych 4 1 /z” wykonanych ze stali E
znajdujących się w ostrym przegięciu otworu o średnicy 9 7/8" 1- krzywa zmęczeniowa,
2 - z sitą nacisku zwornika na ścianę otworu o wartości 2000 lbs,
3 - granica plastyczności [33]
Kąt skrzywienia; °
Rys. 9. 55. Krzywe zmęczeniowe dla rur płuczkowych 5" wykonanych ze stali E
znajdujących się w ostrym przegięciu otworu o średnicy 9 7/8”, 1- krzywa
zmęczeniowa, 2 - z siłą nacisku zwornika na ścianę otworu
o wartości 2000 Ibs, 3 - granica plastyczności [33].
Na powyższych rysunkach pokazano linię 3 z granicą plastyczności dla ga

tunku stali E. Dla warunków usytuowanych na prawo od tej linii rura płuczkowa
ulegnie bardzo szybkiemu zniszczeniu, jeżeli zostanie wprowadzona w ruch ob
rotowy. Przy małych wartościach sił rozciągających krzywe zmęczeniowe i krzy
we plastyczności (rys. 9.55 i 9.56) są daleko od siebie. Odległość między nimi
zmniejsza się wraz ze wzrostem sił rozciągających rury. To oznacza, że bardzo
duże siły rozciągające doprowadzą do szybkiego zniszczenia rur, jeśli wystąpią w
warunkach odpowiadających punktom położonym na prawo od krzywych zmę
czeniowych.
Jak z powyższych faktów wynika należy być bardzo uczulonym na dopusz
czalne siły rozciągające rury płuczkowe w otworze kierunkowym, a zwłaszcza przy
większych wartościach intensywności przestrzennego skrzywienia osi otworu.
W każdym otworze kierunkowym krzywizna niekorzystnie oddziaływuje
na ścianę otworu i na przewód wiertniczy. Skrzywiona oś otworu wiertniczego
wymaga ugięcia znajdującej się tam części przewodu, która ma określoną sztyw
ność. To „dopasowanie się” kształtu rur do otworu zawsze wywołuje powstanie sił
na kontakcie ściana - przewód. Obciążenie to w rurach płuczkowych najczęściej
przejmują zworniki i jest ono często odpowiedzialne za:
• zużycie zworników i rur,
• powstanie wrębów,
9.5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego . 1009
■ „rysy” na rurach okładzinowych zrobione przez zworniki w czasie za

puszczania i wyciągania przewodu z otworu.
Przy dużej intensywności przestrzennego skrzywienia osi otworu w pobli
żu buta rur okładzinowych i przy wielu operacjach wyciągowych może dojść do
obniżenia grubości ścianki rur okładzinowych, a tym samym obniżenia ich wy
trzymałości zanim wiercenie otworu jest zakończone.
a) 5 . .1 1 1 "T — i— i—
(a) a=
F 30*
>- 20' -
CD
O E
№. *-■*•• 0*
(!)
t! В
c a=
a! / ----- - w
ra* A--------- —------------- 20»
Y -'-JO* _
Л
1. 1 i i i i—
0 1 2 3 4 5 6 7
Prześwit pomiędzy ścianą otworu a obciążnikami; Prześwit pomiędzy ścianąotworu a obciążnikami;
C)
i.... 1 I - 1 > 1 1
(cl
o 4- a=
ro
'5
'5 -
0) T-r 30'
Є
W
____ 1____ 1____ L_ і. і. . j — і—

0 I 2 3 4 5 6 7 0 1 2 3 4 5 6 7
Prześwit pomiędzy ścianąotworu a obciążnikami; “ Prześwit pomiędzy ścianą otworu a obciążnikami;
Rys. 9.56. Krzywe zmęczeniowe obciążników 6 V4“ znajdujących się W otworze

o ostrym przegięciu osi a) rozciąganie, b) brak rozciągania i ściskania,
c) ściskanie; kąt przegięcia wzrasta, d) ściskanie; kąt przegięcia maleje [33]
Obciążniki są tym elementem przewodu wiertniczego, które podczas wy

konywania otworu może być rozciągane, ściskane i ani nie ściskane ani nie roz
ciągane. Oczywiście stan obciążenia istotnie wpływa na zmęczenie obciążników.
Dlatego bardzo ważną czynnością jest skręcanie kolumny obciążników tak samo
jak i całego przewodu odpowiednim momentem skręcającym, aby zminimalizo

wać prawdopodobieństwo rozluźnienia połączenia gwintowego, a tym samym
obniżenia sztywności kolumny obciążników i przyspieszonego zniszczenia ob
ciążników na połączeniach gwintowych. Innym istotnym elementem jest prześwit
pomiędzy ścianą otworu a obciążnikami i kąt odchylenia osi otworu. Dla ukazania
wpływu powyższych wielkości za A. Lubińskim przytoczono graficzne zależno
ści (rys. 9.56) dla obciążników 6 V ” znajdujących się w ostrym przegięciu osi
otworu, które może skutkować wzrostem lub spadkiem kąta odchylenia osi otwo
ru. W każdym z tych przypadków obciążenia osiowe (rozciąganie, ściskanie), co
do bezwzględnej wartości, są takie same.
Z analizy rysunku 9.56 wynika, że:
• dopuszczalny kąt przegięcia osi otworu rośnie wraz ze wzrostem prze
świtu pomiędzy ścianą otworu a obciążnikami,
• wzrost kąta odchylenia osi otworu powiększa dopuszczalny kąt prze
gięcia osi otworu w obciążnikach poddawanych rozciąganiu i obniża go
przy ściskaniu obciążników,
• obniżający się kąt odchylenia osi otworu wskazuje, że dopuszczalny kąt
przegięcia osi otworu jest mniejszy niż przy wzrastającym kącie odchy
lenia.
Powyższe skutki wytrzymałościowe należy uwzględnić tak na etapie pro
jektowania trajektorii osi otworu jak i podczas jej realizacji.
Stabilizatory i nożyce wiertnicze
Do wiercenia otworów kierunkowych najczęściej stosuje się klasyczne stabiliza
tory używane do wykonywania otworów pionowych. Jednakże można stosować
specjalne stabilizatory np. typu Jo p string”, który charakteryzuje się krótkimi,
szerokimi i spiralnymi żebrami dzięki któiym zapewnia minimalną tendencję do
„wieszania się” w otworze. Umieszcza się go bezpośrednio nad silnikiem wgłęb
nym. Jego podstawowymi zadaniami są:
• podparcie silnika wgłębnego w jego górnej części i zwiększenie inten
sywności wzrostu kąta odchylenia osi otworu,
• poprawa warunków pracy świdra w czasie wiercenia obrotowego przez
centrowanie silnika w jego górnej części,
• zabezpieczanie silnika przed nadmiernym wytarciem,
• zapewnienie neutralności zestawu przy wierceniu odcinka o stałym na
chyleniu w zależności od średnicy stabilizatora.
Podobna zadania ma do spełnienia stabilizator nadświdrowy —wymierny,
który jest nakręcany na obudowę sekcji łożyskowej w specjalnie przeznaczonym
do tego celu miejscu. Posiada od 4 do 7 relatywnie długich, prostych żeber, któ
re mają zapewniać dobre podparcia w miejscu gdzie występują duże obciążenia
mechaniczne.
9,5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego 1011
Silnik wgłębny z nakręconym stabilizatorem nad świdrowym i bez stabili

zatora górnego określany jest jako stabilizowanym częściowo, zaś z obydwoma
stabilizatorami- stabilizowany w pełni.
Ze względu na duże prawdopodobieństwo wystąpienia przychw ycenia
części przew odu wiertniczego w otworze kierunkow ym w skazane jest
w tego typu otworach stosowanie nożyc wiertniczych. Um ieszczenie ich
w zestawie przewodu wiertniczego zezw ala n a natychm iastow e podbijanie
lub zbijanie w celu uw olnienia przychwyconej części przew odu w iertni
czego. Nożyce wiertnicze zaprojektowane są w celu dostarczenia udaru zarówno
poniżej jak i powyżej miejsca ich usytuowania w zestawie lub wytworzenia udaru
tylko w jednym kierunku.
Przykładowo nożyce hydrauliczne dwustronnego działania [27] są przezna
czone do użycia w czasie operacji wiertniczych, dla intensyfikacji siły poosiowej
(do góry lub w dół) przyłożonej do przychwyconej części przewodu wiertniczego.
Siła poosiowa potrzebna do uwolnienia przychwyconego przewodu wiert
niczego jest powiększona o ciężar nie przychwyconej części przewodu wiszą
cy na haku. Dzięki temu w wielu przypadkach można uniknąć czasochłonnych
i kosztownych operacji instrumentacyjnych.
N ożyce hydrauliczne dw ustronnego działania zostały w ykonane jako
łączące cechy hydraulicznych i m echanicznych nożyc wiertniczych, elim i
nując cechy ujem ne obydwu z nich. Ich unikalna konstrukcja łączy w sobie
cechy hydraulicznego opóźnienia działania i m echanicznego zam knięcia
w jedne. N arzędzie to posiada szereg specyficznych cech dodatnich w po
rów naniu do zwykłych, hydraulicznych lub m echanicznych nożyc w iertni
czych. Wyróżnia się trzy typy nożyc wiertniczych:
• - mechaniczne,
• - hydrauliczne,
• - hydromechaniczne.
Mechaniczne nożyce wykorzystują w swoim działaniu zestawy sprężyn,
zamki i mechanizmy zwalniające. Hydrauliczne bazują na kontrolowanym prze
pływie cieczy hydraulicznej. Natomiast hydromechaniczne są oparte na hybry
dowych rozwiązaniach, wykorzystujących obie powyższe metody. Najczęściej
nożyce hydrauliczne działanie w górę, a mechaniczne w dół.
Nożyce mechaniczne rozkładają się i składają pod wpływem sił rozciąga
jących i ściskających, których wartości wcześniej ustawiono. Ruchy te odbywają
się tylko między określonymi progami. W czasie wiercenia, nożyce znajdują się
zawsze w pozycji neutralnej. Niepotrzebny i nieprzewidziany udar mógł by znisz
czyć świder lub inne elementy przewodu wiertniczego. Mechanizm zwalniania
udaru jest ustawiany na powierzchni lub w otworze, zależnie od budowy nożyc.
Ustawienia te dotyczą dwóch parametrów. Pierwszy dotyczy skręcenia sprężyn.
Może on być regulowany w zakresie od 10% do 15%, przez wywarcie momentu
skręcającego na nożyce. Skręcanie w lewą stronę zmniejsza siły sprężyn, a skrę
canie w prawą stronę intensyfikuje te siły. Drugi parametr jest regulowany za

pomocą wydatku tłoczenia płuczki. Naciąg niezbędny do wywołania udam może
być zredukowany przez wzrost wydatku płuczki. Zaletą tych nożyc jest to, że nie
wywołają udaru dopóki nie osiągnie się ustalonej siły naciągu. Nie spowoduje to
przypadkowego zadziałania nożyc w otworze.
W celu podbicia do góry przewodu należy napiąć nożyce naciągając prze
wód wiertniczy. Gdy nożyce zadziałają, energia sprężystości zmagazynowana
w napiętym przewodzie wiertniczym, spowoduje nagłe wysunięcie się trzonu
nożyc do pozycji całkowicie rozciągniętej. W wyniku nagłego zatrzymania się
trzonu, energia kinetyczna poruszającej się masy nad nożycami zostanie zamie
niona na skupioną siłę udaru, która zależy od warunków pracy przewodu i może
kilkakrotnie przekroczyć siłę wstępnego napięcia rur. W celu uderzenia w dół, na
leży częścią wagi przewodu wiertniczego ścisnąć nożyce. Gdy nożyce zadziałają,
postawiony ciężar przewodu opadnie swobodnie, a nożyce przeniosą skupioną
siłę uderzenia na przychwyconą część przewodu.
Nożyce hydrauliczne składają się z dwóch komór zawierających płyn hy
drauliczny (rys. 9.57). Komory oddzielone są zaworem o wysokim ciśnieniu otwie
rającym przelot. Podczas ściskania lub rozciągania nożyc, płyn jest przepychany
tłokiem przez zawór do drugiej komory. Kiedy tłok osiągnie pewne miejsce, kon
strukcja cylindra pozwoli skompensowanej cieczy ominąć zawór i wyrównać ci
śnienie w komorach. Umożliwi to energiczny ruch tłoka, czego efektem jest udar.
Schemat wewnętrznego układu takich nożyc został przedstawiony na rys.
9.58. W przypadku gdy przewód zostanie przychwycony w otworze, należy na
ciągnąć przewód do siły przekraczającej wagę przewodu w otworze. Wówczas
nożyce rozpoczną powolne otwieranie się, przepuszczając olej pomiędzy tłokiem
a ścianką cylindra. Po osiągnięciu około połowy skoku tłok dochodzi do miejsca
o zwiększonej średnicy cylindra i następuje jego gwałtowne przemieszczenie ku
górze spowodowane sprężystością przewodu znajdującego się ponad nożycami.
Siła ta wprawia w ruch masę obciążników znajdujących się ponad nożycami po
wodując uderzenie nożyc.
Siła udaru jest proporcjonalna do wartości naciągu przewodu, a im więk
szy jest naciąg tym szybszy i silniejszy pojawia się udar. Możliwość zmiany siły
udaru jest zaletą nożyc hydraulicznych nad mechanicznymi. Najważniejsze pa
rametry techniczne wybranych typów nożyc hydraulicznych podano w tab. 9.2.
Dla poprawienia skutków pracy nożyc wiertniczych, często stosuje się na
rzędzie zwane akceleratorami (jar intensifier), które mają za zadanie wzmocnie
nie siły udaru, wytwarzanego przez nożyce. Wzmocnienie udaru jest szczególnie
ważne w otworach kierunkowych, gdzie wygięcie przewodu zwiększa pole po
wierzchni jego kontaktu z ścianą otworu, a tym samym powoduje zwiększenie
siły tarcia przewodu o ścianę otworu i w konsekwencji osłabieniem siły udaru
wytworzonej przez nożyce.
Akcelerator jest także przydatny podczas prac instrumentacyjnych,
przeprowadzanych na niewielkich głębokościach otworu. Nie wielka długość
9.5. Wybrane elementy przewodu wiertniczego__________________________________ 1013
przewodu wiertniczego ogranicza możliwości napięcia i uzyskania wystarczającej

siły sprężystości przewodu. Akcelerator pełni też funkcję amortyzatora tłumią-
cwstrząsy pochodzące od działających nożyc, które mają negatywny wpływ
na przewód znajdujący się nad akceleratorem oraz na system olinowania
i wieżę urządzenia wiertniczego.
-Łącznik górny
-K o re k wlewu
o k ju
-K o rp u s górny
-K o rp u s
środkowy
- Z b |a k
- Uszczelki tłoka
- T ło k
—Korek wlewu
oleju
-T u le ja
-K o rp u s dolny
Rys. 9. 57. Hydrauliczne nożyce wiertnicze[50]

Rys. 9.58. Schemat wewnętrznej budowy nożyc hydraulicznych [72]
Tabela 9.2. Parametry nożyc wiertniczych wybranych producentów [50, 63, 74]
Producent
Parametry
NOY TORO Weatherford
Model 428 H-650 Dailey
Średnica zew. [mm] 165 165 165
Średnica wew. [mm] 57 70 70
Długość [m] 6,67 9,45 10,1
Masa [kg] 950 1270 1089

Skok w dół [mm] 152 190,5 216
Skok w górę [mm] 152 190,5 216

Мах naciąg zwalniający
620 407,9 778
[kN]
Мах obciążenie zwalniające
280 224 778
[kN]
Мах obciążenie skręcające
50,8 80 76,2
[kNm]
Мах obciążenie rozciągające
3360 4789 4155
[kN]
Konstrukcja akceleratora (rys. 9.59) umożliwia cyrkulację płuczki i transmi

sję momentu obrotowego dzięki temu, że następuje sprężanie płynu wypełniającego
komory urządzenia podczas naciągania przewodu. W momencie zadziałania
n ożyc, energia zmagazynowana w sprężonym płynie zostaje uwolniona i zwięk

sza siłę udaru. Najczęściej akcelerator umieszcza się w zestawie przewodu wiert
niczego bezpośrednio nad obciążnikami. Parametry akceleratorów wybranych
producentów zamieszczono w tab. 9.3.
Łącznik górny -
Łącznik korpusu — j-^
Korek wlewu -
Korpus środkowy -
Uszczelnienie -
Tuleja —
Korpus tulei-
Rys. 9.59. Konstrukcja akceleratora [50]

Tabela 9. 3. Wybrane parametry akceleratorów [50, 73]
Producent NOV Jereh Drilltech
Model Bowen Jar Intensifiers 6 '/ JDZJS159
Średnica zew. [mm] 159 159
Średnica wew. [mm] 57 57
Skok [mm] 406 330
Bardzo istotnym zagadnieniem jest miejsce umieszczenia nożyc w zesta

wie przewodu wiertniczego. Określenie optymalnej pozycji nożyc w zestawie
przewodu wiertniczego jest problemem złożonym. Należy tu wziąć pod uwagę
szereg czynników. Oto niektóre z nich:
• stan otworu, jego trajektoria i kąt odchylenia,
• konfiguracja dolnej części przewodu wiertniczego,
• zaciąganie,
• ciśnienie cyrkulacji,
• ciężar właściwy płuczki,
• planowany zakres nacisku na świder,
• dopuszczalna wielkość siły napięcia ponad wagę przewodu,
• bezpieczne naprężenia robocze w przewodzie wiertniczym,
• wartości sił otwarcia (do góry i w dół) mechanizmu zamykającego kon
kretne nożyce.
Chociaż każda sytuacja i kombinacja czynników jest specyficzna, to ist
nieją pewne generalne zasady, którymi należy się kierować podczas określenia
pozycji nożyc w zestawie przewodu wiertniczego. Oto najważniejsze z nich:
• w otworach, gdzie występuje duże prawdopodobieństwo przychwyce
nia ciśnieniem różnicowym, należy umieszczać nożyce relatywnie wy
soko w zestawie, by zminimalizować możliwość przychwycenia ponad
nożycami,
• w otworach, gdzie przychwycenie mechaniczne jest bardziej prawdopo
dobne można umieszczać nożyce niżej, dla zwiększenia efektywności
ich działania,
• nożyce hydrauliczne dwustronnego działania firmy Griffith mogą być
umieszczone w części przewodu wiertniczego ściskanego lub rozciąga
nego, nigdy w punkcie neutralnym,
• siła poosiowa działająca na nożyce w czasie wiercenia nie powinna
przekraczać 50% siły otwarcia mechanizmu zamykającego. Zapewnia
to pewien margines bezpieczeństwa przy zmienności obciążeń,
• w celu zapewnienia maksymalnej skuteczności działania, nożyce po
winny być umieszczone tak blisko, jak tylko to możliwe, ponad miej
9.6. Pomiary położenia osi otworów kierunkowych 1017
scem ewentualnego przychwycenia, ale nie niżej, niż w odległości

dwóch kawałków obciążników ponad górnym stabilizatorem. Determi
nuje to umieszczenie nożyc poniżej punktu neutralnego, czyli w strefie
ściskanej kolumny obciążników,
• aby zapewnić potrzebną masę do zbijania, należy umieścić nad nożyca
mi wystarczającą liczbę obciążników i/lub grubościennych rur płuczko
wych (HWDP),
• aby zapobiec przychwyceniu ponad nożycami, średnica zewnętrzna
przewodu wiertniczego tam umieszczonego nie może przekraczać śred
nicy nożyc,
• nie wolno umieszczać nożyc pomiędzy elementami przewodu wiertni
czego o różnych średnicach, takich jak obciążniki i grubościenne rury
płuczkowe HWDP,
• nad nożycami i pod nożycami powinny być umieszczone minimum po
dwa jednakowe elementy przewodu wiertniczego.
9.6. Pomiary położenia osi otworów kierunkowych

Na przestrzeni ostatnich kilku dziesięciu lat nastąpił olbrzymi rozwój przyrządów
pomiarowych [1, 36, 43, 58] umożliwiających określanie położenia osi otworów
kierunkowych. To dzięki nim wiercenia kierunkowe są tak powszechnie wyko
nywane na świecie. Działanie tych przyrządów opiera się na różnych zjawiskach
występujących w skorupie ziemskiej. Istniejące przyrządy pomiarowe umożli
wiają określanie następujących parametrów:
• kąta odchylenia osi otworu,
• azymutu otworu,
• kierunku zorientowania narzędzia wiertniczego.
Ze względu na zasadę działania przyrządy pomiarowe można podzielić na:
mechaniczne, magnetyczne, żyroskopowe oraz systemy MWD/LWD.
9.6.1. Mechaniczne przyrządy pomiarowe

Pierwszymi przyrządami pozwalającymi określić kąt odchylenia osi otworu od
pionu były inklinometry wrzutowe. Ich zasada działania oparta jest na systemie
wahadła (rys. 9.61). Wpuszczony przyrząd (single shot) do przewodu wiertni
czego zatrzymuje się na jego spodzie i w tym momencie w wyniku działania
siły grawitacji igła uderza w okrągły papierowy dysk z narysowanymi okręgami
współśrodkowymi z podziałką co 1 stopień i wybija w nim otwór (rys. 9.62) [9].
Po wyciągnięciu przewodu na powierzchnię można odczytać kąt odchylenia osi
otworu.
Obecnie inklinometry wrzutowe używane są jedynie w otworach pionowych.
Rys. 9.60. Przekrój przez inklinometr wrzutowy [39]
Są też konstrukcje inkłinometrów wrzutowych w których moment uderze

nia igły w dysk pomiarowy jest regulowany czasem opadania przyrządu w prze
wodzie. Wówczas ustawia się odpowiednio mechanizm zegarowy na powierzchni
(rys. 9.61). Czas zadziałania igły reguluje się w zależności o głębokości otworu,
a więc na przemieszczenie inklinometru na dno otworu według zasady im głębszy
otwór tym dłuższy powinien być czas.
Znacznie więcej pomiarów można wykonać przy jednym zapuszczeniu do
przewodu wiertniczego inklinometru wielopunktowego. Na przykład umożliwia
on pomiar położenia osi otworu podczas wyciągania przewodu po każdym od
stawieniu pasa przewodu w wieży urządzenia. Ponadto umieszczenie tego typu
inklinometru w obudowie niemagnetycznej pozwala na wykonywanie pomiarów
w kolumnie rur okładzinowych i azymutu.
jg ła
inklinom etru
dysk
pom iarowy
Papierowy dysk
inklinometru.
-zegar
W ybite otw ory
wskazują kąt
i|!!| odchylenia od
hl li pionu rów ny 3,5°
Rys. 9.61. Schemat inklinometru wrzutowego [9]
9.6.2. Magnetyczne przyrządy pomiarowe

Magnetyczne przyrządy pomiarowe [54] umożliwiają pomiar kąta odchylenia
i azymut osi otworu wykorzystując do tego istniejące pole magnetyczne Ziemi,
tak więc pomiar przez nie wykonany odnosi się do północy magnetycznej, a nie
geograficznej. Różnica ta, zwana kątem deklinacji musi być odpowiednio sko
rygowana, w zależności od lokalizacji otworu. Trzeba pamiętać, że przyrządy
magnetyczne nie należy stosować w otworach zararowanych i w standardowym
dolnym zestawie przewodu wiertniczego. Aby zminimalizować interferencje
z polem magnetycznym Ziemi przyrządy magnetyczne należy oddzielić od sta
lowych elementów przewodu na przykład niemagnetycznymi obciążnikami. Wy
różnia się dwa typy przyrządów magnetycznych:
■ single-shot - wykonujące jeden pomiar, najczęściej w pobliżu spodu
otworu,
• multishot - wykonuj ą kilka pomiarów podczas j ednego marszu.
Magnetyczne przyrządy pomiarowe można wpuszczać lub przemieszczać
do spodu otworu wykorzystując do tego płuczkę, bądź zapuszczać na linie lub
jako część zestawu MWD. W przypadku gdy inklinometr zostanie wpuszczony do
przewodu to można go wydobyć w trakcie marszowania lub wcześniej przy po
mocy stalowej linki [9]. Przykładowo w tab. 9.4 podano podstawowe parametry
inklinometru magnetycznego TYP-E Magnetic Single Shot Instruments.
1020 ____________________________________ 9- Wiercenie otworów kierunkowych
Tabela 9.4. Parametry inklinometru magnetycznego TYP-E Magnetic Single Shot Instruments
[36]
Zakres pomiaru kąta odchylenia 0 ° - 90°
Dokładność pom iaru kąta odchylenia

0° - 20°±0,2°
15°—90°±0,25°
Zakres pomiaru kąt azymutu i dokładność jego pomiaru 0 °- 360° ±0,5°
Maksymalna temperatura pracy 105° C
Średnica zewnętrzna 2 7 - 35 mm
Maksymalna głębokość otworu 4000 m
Maksymalne ciśnienie pracy 60 - 90 MPa
9.6.3. Żyroskopow e przyrządy pomiarowe

Przyrządy żyroskopowe są podobne do inkłinometrów magnetycznych - mierzą
zarówno kąt odchylenia jak i azymut. Różnica polega na sposobie działania-
przyrządy żyroskopowe działają w oparciu o zasadę zachowania momentu pędu
(rys. 9.62). W związku z tym są niewrażliwe na czynniki zakłócające pole magne
tyczne Ziemi, wiec mogą być stosowane zarówno w otworach zarurowanych jak
i w standardowych zestawach przewodu wiertniczego. Ich najważniejszą częścią
obecnie jest żyrokompas laserowy, napędzany wysokoobrotowym silnikiem elek
trycznym. Żyrokompas jest orientowany na powierzchni najczęściej na kierunek
północy, który jest używany w trakcie pomiaru w otworze jako punkt odniesienia.
pierścieniowe
ramię położenia poziomego zawieszenie
przegubowe
przegubowe
Rys. 9.62. Żyrokompas [36]

Przyrządy żyroskopowe są bardzo wrażliwe i należy się z nimi ostrożnie

obchodzić, gdyż mają tendencje do przesuwania się z pierwotnego kierunku pod
czas trwania pomiarów. Czynnik ten winien być uwzględniany podczas przetwa
rzania danych pomiarowych [54]. Charakterystykę przykładowego mklinometru
żyroskopowego przedstawiono w tab. 9.5.
Tabela 9.5. Parametry inklinometru wrzutowego Precision Gyro lnclinometerTCX-5B [36]
Zakres pomiaru kąta odchylenia 0 °- 50°
Dokładność pomiaru kąta odchylenia ±0,1°
Zakres pomiaru kąt azymutu i dokładność jego pomiaru 0 °- 360° ±4°
Maksymalna temperatura pracy 85° C
Średnica zewnętrzna 40 mm
Maksymalna głębokość otworu <2500m
Maksymalne ciśnienie pracy 150 MPa
9.6.4. Systemy MWD/LWD

Systemy wykonujące pomiary kątów położenia osi podczas wiercenia otworu
typu Measurment While Drilling (MWD) wykonują pomiary w pobliżu świdra
w trakcie głębienia otworu, a uzyskane dane są w czasie rzeczywistym transmito
wane na powierzchnię. Ideę działania takiego systemu przedstawiono na jys 9.63.
Przesyłanie sygnału odbywa się najczęściej przez niewielkie zmiany w ci
śnieniu płuczki lub rzadko przez systemy bezprzewodowe. Specjalna budowa na
rzędzia transmitującego sygnał na powierzchnie za pomocą impulsów ciśnienia
umożliwia nieznaczną zmianę przepływu płuczki w narzędziu, co powoduje po
wstawanie pozytywnej lub negatywnej różnicy ciśnień na powierzchni (rys. 9.64).
Czujniki ciśnieniowe montowane na armaturze powierzchniowej, najczę
ściej na stojaku, odbierają impulsy i wysyłają je do komputera, który je przetwarza
na konkretne wyniki położenia osi otworu. Systemy ciśnieniowego przesyłania
danych, mimo iż najskuteczniejsze i najczęściej używane w praktyce terenowej,
mają także swoje ograniczenia. Medium transmitujące musi być cieczą nieści
śliwą, transmisja danych jest powolna, konieczne jest zastosowanie zaawanso
wanych technik przetwarzania sygnału w celu wyeliminowania zniekształceń
i szumów oraz możliwość komunikacji z przyrządami wgłębnymi jest ograni
czona. Zdarzają sie przypadki braku możliwości odebrania bądź przetworzenia
danych. W tym przypadku dane wykonane podczas pomiaru można odzyskać po
wyciągnięciu zestawu na powierzchnie, gdyż systemy MWD/LWD wyposażone są
w programowalną pamięć komputerową. Do pomiaru azymutu zestawy pomiaro
we wykorzystuj ą żyroskop, natomiast do pomiaru kąta odchylenia - akcelerometr.

Jest to urządzenie, którego zasada działania polega na pomiarze przyspieszenia.
Wewnątrz urządzenia znajduje się ciężarek posiadający pewną bezwładność, któ
ra reaguje na przyspieszenie całego akcelerometru. Masa ta wchodząc w reakcję z
piezokryształem powoduje, iż generuje on napięcie, które jest proporcjonalne do
przyłożonego naprężenia. Na rys. 9.65 pokazano schemat dolnej części systemu
MWD, a na rys. 9.66 cały system z armaturą napowierzchniową.
Rys. 9.63. Schemat transmisji danych na powierzchnie [9]
System MWD może także wykorzystywać elektromagnetyczne fale radio

we do przekazywania informacji z dolnej części otworu na powierzchnie. Sche
mat takiego działania przedstawiono na rys. 9.67.
Systemu MWD są to najbardziej zaawansowane przyrządy, wykorzystu
jące najnowsze zdobycze techniki, skracają czas wykonania pomiarów, a co za
tym idzie przyspieszają wykonanie otworu. Wadą jest znaczna cena wynajęcia
odpowiedniego serwisu. Serwis Logging While Drilling (LWD) poza określaniem
położenia otworu mierzy także inne parametry przewiercanych pokładów, w tym
np. promieniowanie gamma, oporność, gęstość neutronową, ekwiwalentny ciężar
płuczki na spodzie otworu, temperaturę na spodzie i inne [6, 54].
Impuls położenie położenie

otwarte zamknięte
pozytywny
zamkniete
_ n _ _ n _
otwarte
Impuls położenie położenie

otwarte zamknięte
negatywny
i otwarte
Rys. 9.64. Zasada transmisji danych na powierzchnie [9]
Sonda MWD
- BTR (Bottomhole Transmitter) tool Вcos

CDS/BTR -
I BTR
- CDS (Clever Deviation Sondę)

sensor
• Zawiera akcelerometry i magnetometry G4B atory -
- GRG4 (Gamma Ray Generation 4) grg4

sensor
• Zawiera licznik scyntylacyjny
CSGx -
- CSGx (Clever Strain Gauge X)**

-zawiera ciśnieniomierz .
Rys. 9.65. Schemat budowy systemu MWD [43] (Bottomhole Transmiter tool - przekaźnik
z dolnej części przewodu wiertniczego, Clever Deviation Sondę sensor-inteligentny
czujnik pomiarowy odchylenia, Gamma Ray Generation 4 s e n s o r- czujnik pomiarowy
promieniowania gamma 4 generacji, Clever Strain Gauge X - inteligentny czujnik
tensometryczny}
System odczytywania
danych w szybie System napowieizchnlowy
Rys. 9.66. System MWD z armaturą napowierzchniową [24]
Rys. 9.67. Schemat działania systemu MWD [54]

9.7. Metody określania położenia osi otworów kierunkowych 1025
9.7. Metody określania położenia osi otworów kierunkowych

Intensywny rozwój wierceń kierunkowych wymusił opracowanie wielu przy
rządów pomiarowych umożliwiających określenie przestrzennego położenia osi
otworów, a to doprowadziło do opracowania metod mających na celu wyznacze
nie jak najdokładniejsze przestrzennej trajektorii osiotworów.
Wraz z postępem rozwoju metod umożliwiających efektywne krzywienie
otworów rozwijały się systemy pomiarowe i matematyczne modele określające
położenie osi otworów kierunkowych [3,5,21,26,55,68]. Ważnym zagadnieniem
jest zbadanie faktycznego położenia otworu w stosunku do jego planowanej tra
jektorii. W przypadku głębokich otworów kierunkowych używa się zestawu przy
rządów MWD, które podają m. in. parametry kąta odchylenia osi otworu od pionu
oraz kąt azymutu w różnych głębokościach mierzonych otworu. Następnie, uży
wając jednej z kilku metod analitycznych, zostaje obliczona jego trajektoria. Nie
są znane kąty odchylenia i azymut pomiędzy sąsiednimi punktami pomiarowymi,
w związku z czym metody obliczeniowe bazują na pewnych założeniach [6,21,
46].
Do określania trajektorii osi otworu wiertniczego używa się najczęściej
jednej z czterech głównych metod; to jest:
• średnich kątów (Average angle method),
• stycznych ( Tangential method),
• promienia krzywizny (RCM - Radius o f curvature method),
• minimalnej krzywizny (Minimum Curvature Method).
W metodzie średnich kątów odchylenia i azymutu w dolnym i górnym
punkcie pomiarowym zostają arytmetycznie uśrednione, w związku z czym za
kłada się, iż trajektoria osi otworu jest styczna do średniego kąta odchylenia
i azymutu (rys. 9.68) [6, 10, 22].
Zmianę położenia osi otworów pomiędzy dwoma punktami pomiarowymi
oblicza się z wzorów:
T J -j_ J 7
ANorth = AMDsin 1 ^ 2 -cos— ~ — - (9.26)
AEast —AMDsin^1 + — ■sin ^ Z} +J^ 2 (9.27)

2 2 '
hTVD = (9.28)
gdzie: AMD - odległość między punktami pomiarowymi; [m],

Ip I2 - kąt odchylenia osi otworu w górnym i dolnym punkcie pomia
rowym; [°],
Azp Az2 - azymut osi otworu w górnym i dolnym punkcie pomiarowym; [°],
Metoda ta charakteryzuje się znacznym błędem w określaniu położenia

osi otworu, tak więc jest rzadko stosowana. Im większe tempo zwiększania lub
zmniejszania kąta tym większy błąd [10, 62].
Metoda promienia krzywizny mając dane kątów odchylenia i azymutów
górnego i dolnego punktu pomiarowego dobiera trójwymiarową trajektorię otwo
ru o kształcie sferycznego łuku przechodzącego przez oba punkty pomiarowe
[10,46]. Zakłada ona, że trajektoria otworu jest gładkim łukiem pomiędzy sąsia
dującymi punktami pomiarowymi.
Zmianę położenia pomiędzy sąsiednimi punktami pomiarowymi oblicza
się z wzorów:
ANorth = AMD • sin(/2) • cos(Az2) (9.29)
AEast = AMD ■sin(/2) ■sia(Az2) (9.30)

ATVD = [(180 ■(AMD) • sin(/2) - sin( / ,) ) ] : л(/2- / , ) (9.31)

Ip I2 —kąt odchylenia osi otworu w górnym i dolnym punkcie pomiaro
wym; [°],
Az 2 - azymut osi otworu w dolnym punkcie pomiarowym; [°].
Rys. 9.68. Schemat wielkości opisujących trajektorię osi otworu wiertniczego [6]
W metodzie minimalnej krzywizny bazując na danych kąta odchylenia

i azymutu dwóch sąsiadujących punktów pomiarowych, wyznacza się łączący je
owalny łuk. Łuk ten leży na powierzchni sfery. Jest to najczęściej używana meto
da w praktyce wiertniczej. Ilustrację graficzną tej metody przedstawia rys. 9.69.
Metoda minimalnej krzywizny wykorzystuje intensywność przestrzenne
go skrzywienia osi otworu tzw. parametr DLS (D ogleg Severity —miara zmiany
9.7. Metody określania położenia osi otworów kierunkowych_________________ _ 1027
kąta odchylenia i azymutu w odniesieniu do jednostki długości osi otworu) do

obliczania odchylenia przemieszczenia w płaszczyźnie poziomej i pionowej [33].
Zmianę położenia oblicza się z wzorów:
ANorth ~ A^ P [(sin /1 -co s^z^-F (sin /, -cosAz2)JiŁF (9.32)
AEast = [(sinJ, •cosXr1) + (sin/2 (9.33)
A7TO = ^ ^ ( c o s 7 1+cos72)7?F (9.34)
2 T)1
RF = ----- tg ----- (9.35)
DL 2
cosDL = cos (I2- I \) - sin 7i -sin I2 • [1 - cos (Az2- A z })] (9.36)

IF I2 - kąt odchylenia osi otworu w górnym i dolnym punkcie pomiaro
wym; [°],
Az2 - azymut osi otworu w dolnym punkcie pomiarowym; [°],
DL —kąt przestrzennego skrzywienia osi otworu; °.
Rys. 9.69. Ilustracja graficzna do metody minimalnej krzywizny [6]

9.7.1. Przykład obliczeniowy

Pomimo prostoty matematycznych założeń manualne obliczanie położenia otwo
ru w każdym punkcie pomiarowym jest czasochłonne, a w praktyce wiertniczej
w trakcie głębienia otworu praktycznie niewykonalne. Aby stworzyć przestrzenny
model otworu uwzględniający wszystkie błędy pomiaru używa się oprogramowa
nia komputerowego, które pozwala na prowadzenie obliczeń i tworzenie modelu
przestrzennego w czasie rzeczywistym, jednocześnie minimalizując popełnienia
błędu obliczeniowego. Dzięki temu szybko uzyskuje się potrzebne informacje,
szczególnie istotne w trakcie wiercenia otworu w niewielkiej odległości od inne
go, już wykonanego.
Jednym z programów wspomagających określanie trajektorii otworów kie
runkowych jest COMPASS, wchodzący w skład pakietu Lcmdmark, produkt firmy
Halliburton [6].
Użyty w tym poradniku program obliczał przestrzenne położenie przykła
dowego otworu kierunkowego dla czterech opisanych wcześniej metod określają
cych przestrzenne położenie. Ogólnie wybrany otwór [61] o symbolu A - to jest
otwór z interwałem wzrostu kąta odchylenia i zmniejszenia kąta. Tab. 9.6. podaje
jego charakterystyczne parametry.
Na rys. 9.70 przedstawiono trajektorie osi otworu w przestrzeni trójwymia
rowej wygenerowaną przez program Landmark/COMPASS.
Rys. 9.70. Trajektoria osi otworu A, obraz trójwymiarowy [61]

9.7. Metody określania położenia osi otworów kierunkowych __ _______________ 1029
Tabela 9.6. Parametry otworu A [61]
Wzrost/zmniejszanie Zmiana
Głębokość mierzona otworu; Głębokość pionowa otworu;
kąta odchylenia; azymutu;
(MD Measured Depth), (TVD True Vertical Depth),
(Built/drop) (Tum)
[m] [m]
[730 m] [730 m]
0,00 0,00 0,00 0,00
500,00 500,00 0,00 0,00
604,42 590,56 15,00 0,00
1124,82 909,44 0,00 0,00
1229,24 1000,00 -15,00 0,00
1729,24 1500,00 0,00 0,00
Natomiast rys. 9.71 i 9.72 przedstawiają różnice pomiędzy danymi pro

jektowymi a wynikami uzyskanymi z obliczeń za pomocą wzorów powyższych
metod określających położenie analizowanego otworu kierunkowego.
1,00
ĄBO
B:-15*/30m В: 0730m ¥ Metoda średnich kątów
T: 0*730 m T:0*/30m
B:0*/30m ■ Metoda minimalne]
T: 0*730 m krzywizny
:<И0
fclS V 30m л Zbaiansowana metoda
T:Q*/30m stycznych
i 420
x Metoda promienia
50,00 i krzywizny
В * zmiana kąta
i*™ B:0*/30m
T - zmian azymutu
m T:0730m
TVD * True YertkaJ Depth
^ą40
°-0t6D
TVD:
-ciao 1 і ' ї і Ł A " i " i і 1,

1*500.00m
* 1,00
TVD(m)
Rys. 9.71. Odchylenia osi otworu A od wartości projektowanej

w zależności od jego głębokości [61]
B:-15730 m В: 0730 т ►M etoda średnich kątów

T:0730m T: 0730 т
—0160 ■
B:0*/30m в Metoda minimalnej
O T:0*/30m krzywizny
£0,40 -
B: 15730 m a Zbalansowana metoda
T:0"/30m
ga2o - stycznych
x Metoda promienia
âoo i krzywizny
В - zmiana kąta
4-A20 • T - zmian azymutu
B*.0*/30m
TVD-True Vertkal Depth
T: 0 7 3 0 m
.2-0,40
-6
°-0,60
TVD:
-0,80 -
rsoo.oom
-Х00 -
TVD(m)
Rys. 9.72. Odchylenia osi otworu A od wartości projektowanej kierunku NS

w zależności od jego głębokości [61]
9.7.2. Projektowanie antykolizyjne grupy otworów

W XXI wieku można zaobserwować zdecydowany rozwój wierceń kierunko
wych. Z jednej strony jest to związane z coraz to większym sięganiem za ropą naf
tową i gazem ziemnym do złóż zalegających pod akwenami morskimi, a z drugiej
z ochroną środowiska i wskaźnikami ekonomicznymi osiąganymi przy wierce
niach realizowanych z lądu. Działalność ta prowadzi do znacznego zmniejszania
odległości otworów od siebie i tym samym stwarza niebezpieczeństwo kolizji
sąsiadujących otworów. Takie przypadki miały już miejsce w praktyce. Dlatego
przy wierceniu kilku czy nawet kilkunastu otworów z jednego placu lub platformy
niezbędne jest na bieżąco monitorowanie położenia wierconego otworu wzglę
dem otworów sąsiednich. Dla zrealizowania tego celu niezbędny jest pomiar pod
stawowych wielkości charakteryzujących położenie osi otworu w przestrzeni [57,
67] i przetwarzanie tych danych w czasie rzeczywistym zgodnie z najlepszymi
metodykami obliczeń korzystając z odpowiedniego oprogramowania komputero
wego. Dodatkowo w celu uniknięcia kolizji zaleca się wyznaczać współczynnik
separacji [ 23] między sąsiednimi otworami.
Przykładowo w wierceniach z platform odległości pomiędzy wylotami
otworów są bardzo małe. W związku z tym wszystkie czołowe firmy wiertni
cze posiadają własne systemy oceny „minimalnej”, dopuszczalnej odległości po
między otworami które są związane z tzw. „stożkiem błędu” lub „elipsą błędu”.
W skład takiego systemu oceny wchodzi m.in. zestaw przyrządów pomiarowych
9.7. Metody określania położenia osi otworów kierunkowych 1031
dla danego odcinka otworu, sposób wykonania pomiaru oraz metodyka matema
tycznego opracowania wyników pomiarów.
Podejmując to zagadnienie trzeba sobie zdawać sprawę, że wszystkie uży
wane do pomiarów przyrządy mają określoną klasę dokładności i popełnia się co
najmniej trzy błędy przy wyznaczeniu rzeczywistego położenia otworu; to jest
błąd w pomiarze długości przewodu, błąd we wskazaniach azymutu i błąd we
wskazaniach kąta odchylenia. Nadzorując prace wiertnicze, należy zdawać sobie
sprawę, że rzeczywiste położenie otworu odbiega od wyliczonego i znajduje się w
tzw. „stożku błędu”. Wymiary „stożka błędu” można określić przy pomocy nowo
czesnych programów komputerowych. Przestrzennie można go przedstawić jako
elipsoidę. Gdyby graficznie zaznaczyć błąd kąta odchylenia to otrzyma się pewien
odcinek. Prostopadły do niego będzie odcinek reprezentujący błąd azymutu. Oba
wyznaczają tzw. elipsę błędu, czyli obszar w którym w rzeczywistości może się
znajdować dany punkt w otworze wiertniczym (rys. 9.73).
Praktycznie każdy głęboki otwór jest położony w przestrzeni trójwymia
rowej i dla określenia przynajmniej jednego punktu na osi otworu konieczne jest
posiadanie informacji o odległości od wylotu otworu lub pomiędzy pomiarami
i dwóch kątów to jest kąta odchylenia i azymutu. Stąd do analizy przedmiotowego
zagadnienia należy dołożyć trzeci wymiar wynikający z długości otworu. Ozna
cza to, że nasz błąd znajdzie się w bryle zbliżonej do elipsoidy (rys. 9.74).
Rys. 9.73. Elipsa błędu wynikająca z pomiaru kąta odchylenia i azymutu osi otworu [23]
Takie elipsoidy należy wyznaczać wokół istniejących otworów i wierco

nych w najbliższym otoczeniu. Na rys. 9.75 przedstawiono schemat dwóch otwo
rów; to jest istniejącego i wierconego oraz otaczających ich elipsoid.
Rys. 9.74. Elipsoida błędu z naniesionymi wartościami przykładowych błędów pomiaru

położenia celu [23]
Otwórplanowany
S - Odleglośćśradków eBpsotd
Rys. 9.75. Schemat dwóch otworów i otaczających ich elipsoid [24]
Wskaźnik separacji dwóch otworów oblicza się z wzoru:

S
SF - (9.37)
E .+ E n
gdzie: S - odległość środków elipsoid błędu otworu istniejącego i planowanego

w danych punktach pomiarowych o najmniejszej odległości,
Er —błąd pomiaru położenia otworu planowanego w rzucie na płaszczyznę
przecinającą osie otworów w danych punktach pomiarowych o naj
mniejszej odległości,
Ea —błąd pomiaru położenia otworu istniejącego w rzucie na płaszczyznę
przecinającą osie otworów w danych punktach pomiarowych o naj
mniejszej odległości.
Po wyznaczeniu wskaźnika separacji dwóch otworów należy podjąć odpo
wiednie decyzje dotyczące dalszego wiercenia otworu. Generalnie przyjmuje się
następujące zasady:
9.8. Najczęściej spotykane awarie i komplikacje w fazie wiercenia otworu...______ ЮЗЗ
• gdy SF <1 należy rozważyć ponowne zaprojektowanie trajektorii osi

otworu wiertniczego zmieniając jej parametry powyżej punktu kolizji,
• gdy 1 < SF < 1,25 należy zmienić trajektorię osi otworu wiertnicze
go lub zaplanować zabiegi uniemożliwiające przepływ płynów między
otworami. Należy unikać 1,25 < SF <1,5; a gdy jest to konieczne użyć
specjalnych metod separacji otworów,
• wartości SF > 1,5 są akceptowane w praktyce inżynierskiej do projekto
wania, ale gdy SF jest bliskie 1,5 należy zaplanować również monitoro
wanie takiego otworu.
9.8. Najczęściej spotykane awarie i komplikacje

w fazie wiercenia otworu kierunkowego lub
poziomego
Z przeprowadzonych analiz awarii i komplikacji, które wystąpiły podczas wierce
nia otworów kierunkowych wynika, że najczęściej są one związane z przewodem
wiertniczym. Dla poprawienia tego stanu poniżej podano najczęściej występujące
problemy w otworach w ujęciu: objawy, możliwe przyczyny, sposób zapobiegania.
Objawy
Przewód nie schodzi. Utykanie przewodu wiertniczego w czasie zapuszczania jest
objawem normalnym potwierdzającym podstawowe prawa fizyki. Część ciężaru
przewodu jest równoważona przez siłę tarcia przeciwną do jego ruchu. Wspo
magając się programami komputerowymi można z dużą dokładnością wyliczyć
jaki powinien być ciężar na haku w każdej fazie zapuszczania. Konfrontacja
tych obliczeń z rzeczywistością pozwala na wyciągnięcie wniosków nt. sytuacji
w otworze. Sugeruje się aby empirycznie wyznaczyć współczynnik tarcia w po
szczególnych sekcjach otworu, zanim rozpoczną się jakiekolwiek problemy z ru
chem przewodu wiertniczego.
Możliwe przyczyny:
• zmiana intensywności skrzywienia osi otworu (KOP lub inny interwał
zmiany trajektorii),
• zmiana zestawu na bardziej sztywny, stabilizowany,
• zmiana świdra z PDC na gryzowy,
• powałki z urobku, źle wypłukany otwór, duża filtracja,
• zaciskanie się otworu,
• siła tarcia równoważy ciężar przewodu.
Sposób zapobiegania:
• zapuszczać na otwartym haku, aby przewód mógł się swobodnie ukła
dać w otworze,
— podciągnięcie, wykonanie 2-3 obrotów przewodem bez cyrkulacji

i opuszczenie powinno pozwolić na dalsze zapuszczanie przewodu,
— przerabianie jest nie wskazane, gdyż grozi zacięciem nowego otwo
ru,powinno być prowadzone pod nadzorem doświadczonej osoby.
■ w zależności od sytuacji wskazane j est przerobienie otworu z prowadni
kiem (bez świdra) przed zmianą zestawu na sztywniejszy,
— do dobrej praktyki należy stosowanie co raz to „lżejszych” zestawów
w miarę głębienia otworu. Działanie przeciwne prowadzi do kompli
kacji,
• świdry gryzowe z natury swej konstrukcji mają tendencję do podsta
wiania przy zmianach kierunku osi otworu. Z reguły wywarcie nacisku
kilku ton i obrócenie przewodem zezwala na dalsze jego zapuszczanie.
Patrz również 1),
• płukać otwór przynajmniej jeden obieg przed ciągnięciem, przejeżdża
jąc i obracając przewodem na maksymalnej długości, przetłoczyć przez
otwór kilka m3 płuczki o małej lepkości, zmniejszyć filtrację,
• częstsze marsze kontrolne powiązane z przerabianiem kłopotliwego in
terwału,
— podniesienie ciężaru właściwego płuczki,
• zmniej szyć współczynnik tarcia przez dodanie materiałów smarnych do
płuczki
— zmienić kierunek siły tarcia z poosiowego na promieniowy przez ob
racanie przewodem i zapuszczanie (top drive).
Objawy
Nieprawidłowy (dodatni) bilans płuczki przy zapuszczaniu przewodu do otworu.
Możliwe przyczyny:
• przypływ do otworu
• świder zatkany urobkiem i zawór cyrkulacyjny zamknięty/niedrożny
Sposoby zapobiegania:
• procedura likwidacji erupcji wstępnej
• przewód nie drożny od spodu i nie wypełniony płuczką do wierzchu.
Uruchomić cyrkulację przy małym wydatku. Monitorować ciśnienie
tłoczenia i zwiększyć wydatek do nominalnego. Wypłukać 1 obieg je
żeli ciśnienie toczenia jest normalne, zapuszczać. W przeciwnym wy
padku wyciągnąć przewód w celu wyczyszczenia dysz świdra i zaworu
cyrkulacyjnego.
• wyposażyć świder we wkładki zapobiegające zatykaniu się dysz lub
cyrkulować co kilka, kilkanaście pasów celem nie dopuszczenia do za
tkania się świdra.
9.8. Najczęściej spotykane awarie i komplikacje w fazie wiercenia otworu... 1035
Wyciąganie przewodu wiertniczego —zestaw „sterowalny”

Objawy
Przewód zaciąga. Zaciąganie (wskazania ciężarowskazu wyższe niż teoretycznie
wyliczony ciężar przewodu) jest zjawiskiem normalnym w otworach kierunko
wych i poziomych i jedynie potwierdza podstawowe prawa fizyki. Rzecz w tym,
aby rozróżnić zaciąganie pochodzące od siły tarcia przewodu poruszającego
się po ścianie otworu od zaciągania spowodowanego innymi, niebezpiecznymi
czynnikami.
Możliwe przyczyny:
- zmiana krzywizny otworu ,
- zmiana zestawu na bardziej sztywny, stabilizowany,
- powstanie wrębów,
- powałki z urobku, źle wypłukany otwór, duża filtracja,
- zaciskanie się otworu .
Sposób zapobiegania: - mocno zależy od tego, czy wystąpiły problemy
przy poprzednim wyciąganiu przewodu.
• nie dopuszczać do zbyt agresywnych zmian krzywizny w czasie wier
cenia
• nigdy nie wprowadzać radykalnych zmian w BHA, szczególnie stabi
lizacji:
- jeżeli zestaw zszedł bez problemów, to powodem problemów
z wyciągnięciem mogą być wręby,
- zrewidować konieczność użycia takiego zestawu, zamienić na lżej
szy,
• nie można zapobiec powstawaniu wrębów:
- można próbować je wyrobić używając wyrabiacza/y (ryzykow
ne i efektywne jedynie, jeżeli mamy pewność co do interwału
występowania),
■ wypłukać otwór (obracając i przejeżdżając przewodem)
- zmniejszyć filtrację do max 10,
• zwiększyć ciężar właściwy płuczki.
Generalnie możliwość użycia górnego napędu przy wyciąganiu przewodu
(płukanie, obracanie i wyciąganie), bardzo pomaga przy wyciąganiu przewodu
w trudnych technologicznie otworach.
Uwagi:
• pierwsze próby uwolnienia przewody przychwyconego podczas mar-
szowania, należy podejmować zawsze w kierunku przeciwnym, niż kie
runek ruchu przewodem tuż przed przychwyceniem,
• należy bezwzględnie skracać do minimum czas pozostawiania prze
wodu w bezruchu, gdyż prowadzi to do przyklejenia przewodu (szcze-
golnie obciążników) do ściany otwory w wyniku działania ciśnienia

różnicowego,
• należy stosować obciążniki spiralne, gdyż w znacznym stopniu zmniej
szają groźbę przychwycenia ciśnieniem różnicowym, a ich kształt uła
twia uwolnienie,
• należy ograniczyć do minimum liczbę obciążników w zestawie i uży
wać HWDP do wywierania nacisku na świder,
• zawsze posiadać w zestawie przewodu sprawne, odpowiednio umiesz
czone nożyce wiertnicze dwustronnego działania.
Wiercenie - zestaw „sterowalny”
Objawy
Wzrost ciśnienia cyrkulacji.
Możliwe przyczyny:
• zatkana dysza/e w świdrze (szczególnie spotykane po dodaniu kawałka),
• inna obstrukcja w przewodzie wiertniczym (przeliczyć i wyciągnąć
wniosek),
• zablokowany silnik wgłębny (nagły wzrost ciśnienia - zbyt duży nacisk),
• uszkodzenie silnika wgłębnego (często powiązane ze spadkiem postępu).
Sposób zapobiegania:
• dbać o dobry stan systemu oczyszczania płuczki,
• używać sita do przewodu wiertniczego,
• po dodaniu kaw ałka, dopuszczać jedynie z cyrkulacją,
• wyłączyć pompę, podciągnąć, załączyć pompę, dopuścić i wiercić z mniej
szym naciskiem,
• wykonywać przeglądy silników po każdym użyciu.
Objawy
Spadek ciśnienia cyrkulacji.
Możliwe przyczyny:
• zły stan techniczny pompy płuczkowej,
• wypłukanie przewodu wiertniczego (objaw narasta w czasie),
• urwanie przewody (nagły spadek ciśnienia),
• wypadnięcie dyszy (objaw nagły),
• uszkodzenie silnika wgłębnego (zwykle połączone ze spadkiem/bra
kiem postępu),
• zużycie świdra,
• zmiana formacji (zwykle towarzyszy zmiana postępu).
• pompy płuczkowe należy wyjątkowo sumiennie przygotować do wier
cenia otworu kierunkowego, włącznie z kompensatorem ciśnienia,
9.8. Najczęściej spotykane awarie i komplikacje w fazie wiercenia otworu...______ Ю37
zaworem bezpieczeństwa, urządzeniami kontrolno-pomiarowymi. Za

pewnić zwiększoną ilość części zamiennych,
• inspekcja przewodu przed wierceniem, skręcanie z momentem kontro
lowanym, odpowiednia gospodarka i analiza obciążenia przy pomocy
programów komputerowych,
• kontrola stanu osadzenia dysz i klejenie (Loctite) dysz wkręcanych,
• operowanie w granicach limitów technologicznych (nacisk, wydatek,
czas)
- drobiazgowy przegląd techniczny po każdym użyciu,
• spadek ciśnienia na silniku wgłębnym, rozumiany jako składowa ciśnie
nia cyrkulacji, jest proporcjonalny do momentu obrotowego potrzebne
go do obracania świdrem, więc niesie informacje nt. pracy świdra i jego
stanu. Niemniej jednak, to spadek postępu jest głównym wyznaczni
kiem zużycia świdra.
Objawy
Wzrost momentu obrotowego na stole.
Możliwe przyczyny:
• wiercenie sekcji wzrostu kąta odchylenia lub każda zmiana krzywizny,
• wiercenie sekcji utrzymania krzywizny,
• sypanie ściany otworu, kawemowanie,
• zmiana formacji (zwykle towarzyszy też zmiana postępu),
• zmiana głębokości otworu.
• stosowanie racjonalnych prędkości wzrostu intensywności skrzywienia
osi do 4,5/30m,
• stosowanie lekkich zestawów sterowalnych, możliwie gładkich (max.
HWDP, min. obciążników),
• używanie dodatków smarnych do płuczki zmniejszających tarcie,
• weryfikacja parametrów płuczki, częstsze marszowanie do buta rur.
Uwagi:
• urządzania wiertnicze są wyposażone w większości w relatywne wskaź
niki momentu obrotowego (jeżeli w ogóle są). Ważne jest aby były one
sprawne, wtedy używając prostej procedury można je przynajmniej po
bieżnie wyskalować,
• wszystkie elementy przewodu wiertniczego bezwzględnie powinny być
skręcane z momentem kontrolowanym.
Objawy
Spadek momentu obrotowego na stole.
Możliwe przyczyny:
• urwanie przewodu wiertniczego (z reguły poprzedzone spadkiem ci

śnienia),
• dodanie środków smarnych do płuczki,
• zwiększanie nacisku na świder przy rozpoczynaniu wiercenia (dolna
część przewodu wiertniczego przechodzi od ułożenia swobodnego do
wyboczenia i zmniejsza czynną długość kontaktu ze ścianą otworu).
• stosowanie racjonalnych prędkości wzrostu intensywności skrzywienia
osi do 4,5°/30m,
• inspekcja przewodu przed wierceniem, skręcanie z momentem kontro
lowanym, odpowiednia gospodarka i analiza obciążenia przy pomocy
programów komputerowych.
We wszystkich innych sytuacjach spadek momentu obrotowego jest zjawi
skiem korzystnym.
Literatura
1. Au Engineering Approach to Horizontal Drilling, Sperry Sun Drilling Services, Houston, 1992.
2. АРІ RP 7G; Drill Steam Design and Operations Limits.
3. Boulet J.G. i inni: Multiangle sub controle well path, Drilling Contractor, t.39s nr 11,1983.
4. Bourgoyne, A.T. Jr., Millheim, K K., Chenevert, M E., and Young, F.S. Jr. Applied Drilling Engineering,
Richardson, 1986.
5. Callas N.P.: Predicting borehole trajectories, Oil and Gas J. 24, August, 1981.
6. Compass Training Manuał, Landmark Graphics Corporation, Halliburton, Houston, 2008.
7. Cząstka 3.: Wiertnictwo; Śląsk, Katowice, 1975.
8. Dawson R., PasleyP.R.: Drill Pipę Buckling in Inclined Holes, Journal of Petroleum Technology, nr 36,1984
9. Directional Driller, 26.05.2014, http://directional-'driller.com/
10. Directional Drilling Technology, 26.05.2014, http://directionaldrillmg.blogspot.com
11. Drilling Engineering Workbook, Baker Hughes Inteq, Houston, 1995.
12. Drilling Formulas, 28.08.2014, http://www.drillingformulas.com
13. Duan M., Miska S., Yu M., Takach N., Ahmed R.: Transport of Smali Cutting in Extended Reach Drilling.
SPE 104192, 2006.
14. Duan M., Miska S.5 Yu M., Takach N., Ahmed R.: Critical Conditions for Effective Sand-Sized Solids
Transport in Horizintal and High-Angle Wells. SPE 106707, 2007.
15. Dubiel S., Al-Ameri M.: Metoda określania sił oporu przemieszczania przewodu wiertniczego w otworach
kierunkowych. Wiertnictwo Nafta Gaz, zeszyt 18/1, Kraków, 2001.
16. Erie E., Wojtanowicz A.: Afield method for assessing borehole friction for directional well casing. Journal
of Petroleum Science and Engineering, nr 1, 1982.
17. Feenstra R., Kamp A.W.: Motor aids directional drilling accuracy, Drilling Contractor t.40, nr 6,1984.
18. Gonet A.: Możliwości sterowania kątem odchylenia otworów wiertniczych przy pomocy stabilizatorów.
Archiwum Górnictwa 4, Kraków, 1981.
19. Gonet A.: Wahl der Stabilisatoren fur ein Bohrgestange in Bohrsonden normalen Durchmessers. Archiwum
Górnictwa 1, Kraków, 1983.
20. Gonet A.: Technologia stołowego wiercenia otworów kierunkowych w świetle badań modelowych i wa
runków geologicznych. Wiertnictwo Nafta Gaz, zeszyt 3. Zeszyty Naukowe AGH nr 1102, Kraków, 1987.
21. Gonet A., BylicaK.: Analiza metodyk określania położenia osi otworu wiertniczego, Technika Poszukiwań
Geologicznych, nr 4,1979.
Literatura 1039
22. Gonet A., RzyczniakM., Stryczek S.: Zadania do ćwiczeń z wiertnictwa, Wydawnictwa AGH, Kraków 1988.
23. Gonet, A. i inni: Interpretacja przestrzennego położenia osi otworów wiertniczych w aspekcie ich kolizji,
Miesięcznik Wyższego Urzędu Górniczego, nr 3,2012.
24. Gonet A. i inni: Opracowanie techniki i technologii wiercenia otworów kierunkowych w aspekcie ograni
czenia komplikacji i awarii; PGNiG, Kraków, 2007, materiały niepublikowane.
25. Gulizade M.P., Mamiedbiekow O.K.: Rascziet tienpa prostranstwiennogo iskriwlenija skawżm pri burienii
nieorientirujemymi knbk. TiPBES, Baku, 1982.
26. Guo B., Miska S., Lee R.L.: Constant Curvature Method for Planning a 3-D Directional Weil SPE 24381,1992.
27. Instrukcja obsługi nożyc hydraulicznych dwustronnego działania firmy Griffith Oil Tool.
28. Karlic S.: Rozciąganie i zginanie przewodu wiertniczego. Zeszyty Naukowe AGH, Górnictwo 111, Kraków,
1981.
29. Key Issue in Multilateral Technology” Oilfield Review, 1998.
30. Kuru E., Miska S., Martinez A., Qiu W.: The Buickling Behavior of Pipes and its Influence on the Ахіаі
Force Transfer in Directional Wells. ASME.
31. Lake, L.W., Petroleum Engineering Handbook, Richardson, 2006.
32. Lubiński А.: Maximum permissible dog-legs in rotary boreholes. Journal of Petroleum Technology, Febra-
ary, 1961.
33. Lubiński. A .: Developments in Petroleum Engineering, Vol. 1: Stability of Tubulars, Deviation Control.
Ed. Stefan Miska, Gulf Publishing Company, Houston, 1987.
34. Mamiedbieskow O.K.: K woprosom uprawlenija azimutom nakłonnych skważin biez orientirowanija knbk.
Nieft i Gaz 2, 1982.
35. Materiały firmy Baker-Hughes.
36. Materiały firmy: Eastman Christensen.
37. Materiały firmy Halliburton.
38. Materiały PGNiG S.A. w Warszawie.
39. Materiały firmy Preussag: Horizontal Drilling Technology. Berkhopen, January, 1989.
40. Materiały firmy Schlumberger.
41. Materiały firmy Security DBS.
42. Materiały firmy Smith Services.
43. Materiały firmy SperrySun.
44. McLamore R.T.: The role of rock strength anisotropy in natural hole deviation. Journal of Petroleum Tech
nology, November, 1971.
45. Mitchell R.F., Miska S. Helical Buckling of Pipę with Connectors and Torąue. SPE Drilling & Completion,
June, 2006.
46. Mitchell R. F., Miska S. Z.: Fundamentals of Drilling Engineering, SPE, Richardson, 2011.
47. Mitchell R. F.: Drilling Engineering, vol. И, SPE, Richardson, 2006.
48. Miska S., Miska W.: Modeling of Сотріех Bottom Hole Assemblies in Curved and Straight Holes, Ar-
chives of Mining Sciences, nr 51, 2006.
49. Nguyen J. P.: Drilling, TECHNIP, Paris, 1996.
50. NOVFishing Tools, 2010.
51. Pieslak J.A.: Rascziet napriażenii w kołonnach trub nieftianych skważin. Niedra, Moskwa, 1973.
52. Pinka J., Wittenberger G., Engel J.: Borehole Mining, F. BERG, Koszyce, 2007.
53. Rasułow A.S.: Issledowanije optimalnego profila nakłonnoj skważiny s minimalnymi siłami soprotiwlenija.
TiPBNS, Baku, 1981.
54. Rig Tram - DrilJmg & welJ service training, Downhole Technoiogy Limited, A Weatherford Company,
Houston, 1990.
55. Sidman R.D.: Mathematical approach helps plan directional wells. Oil and Gas Journal, 4 June, 1979.
56. Stryczek S., Brylicki W., Wiśniowski R.: Zaczyny uszczelniające nowej generacji o wysokiej trwałości.
Zeszyty Naukowe AGH Wiertnictwo, Nafta, Gaz. Rocznik 23/1, Kraków, 2006.
57. Sullivan W., Oder R.: Clamp-on drilling centralizer permits precise direction control. Oil and Gas Journal,
27November, 1978.
58. Survey Applications and Technology, Eastman Christensen, Houston, 1991.

59. Szostak L.: Wiercenie otworów kierunkowych, Wyd, Śląsk, Katowice, 1980.
60. Szostak L., Chrząszcz W.: Wybrane zagadnienia wiercenia otworów kierunkowych. Wydawnictwa AGH,
Kraków, 1996.
61. Topolski T.: Określanie położenia otworów kierunkowych; praca magisterska, WWNiG Kraków 2014 -
materiały niepublikowane.
62. Topolski T., Gonet A., Stryczek S.: Analiza niedokładności określania położenia osi otworów kierunkowych,
Drilling, Oil and Gas, nr 3, 2015.
63. Toro Drilling Jar Specification, 2008.
64. Underwood L. D., Payne M. L.‘.Directional Drilling in Petroleum Weil Construction, ed. M. J. Economides,
L. T. Waters and S. Dunn-Norman. Chapter 2, Chichester, New York, John Wiley and Sons, 1997.
65. Vizi L.3 Marcin M., Pinka J.: Deviated and Horizontal Wells Drilling Technology in Coal Seams, Acta
Montanistica Slovaca, Kosice 2006.
66. Voitenko V.S.: Applied Geomechanics in Drilling. A.A.Balkema, Rotterdam Brookfield 1995.
67. Walstrom, J.E., Harvey, R.P., Eddy, H.D., A Comparison of Various Directional Survey Models and an Ap-
proach toModeJ Error Analysis. Journal Petroleum Technology, 1972.
68. Wilson GJ., An Improved Method for Computing Directional Surveys, Journal of Petroleum Technology,
Society of Petroleum Engineers, Houston, 1978.
69. Wilson G.E.: How to drill without troublesome dog-legs. Drilling DCW, July 1976.
70. Wojnar K.: Wiertnictwo, technika i technologia. PWN, Warszawa-Kraków, 1993.
71. Wytyczne rurowania i cementowania otworów wiertniczych. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo
S.A. Warszawa, czerwiec 2006.
72. www.drillingclub.proboards.com
73. www.jereh-oilfield.com
74. www.weatherford.com
75. Xiushan L., Zaihong S.: Technique yield exact solution for planning bit-walk paths. Oil & Gas JoumaJ,
4 luty 2002.
Rozdział 10
Wiercenie otworów z zastosowaniem

metody udarowo-obrotowej
Tomasz Śliwa1’ Tomasz Kowalski1,-Anna Bieda1
Wykonywanie otworów płytkich w celach geionżnieiyjnych, geotechnicznych

i inżynierskich napotyka na coraz silniejsze zapotrzebowanie na tanią i szybką
metodę wiercenia. Jedną z ostatnio prężenie rozwijających się technik wiercenia
w tym sektorze są wiercenia obrotowo-udarowe. W metodzie tej do wykonywania
otworów zastosowanie znajdują młotki wgłębne DHH (Downhole Hammer) bądź
DTH (Down The Hole), które są wiertniczymi urządzeniami udarowymi. Umożli
wiają szybkie wiercenie w różnych skałach. Bardzo dobrze spełniają swoje funk
cje w wierceniach hydrogeologicznych.
Rozwiązanie techniczne i charakterystyka narzędzia umożliwia transport
zwiercin z dna otworu na powierzchnię za pomocą powietrza. Sprężone powietrze
jest kierowane poprzez mechanizm obrotowy umieszczony na maszcie wiertnicy
i rury wiertnicze do młotka.
Poprzez dysze w świdrze następuje wydmuch sprężonego powietrza z młot
ka, które jest wykorzystywane do oczyszczania dna otworu ze zwiercin. Obroty
przekazywane są dzięki mechanizmowi obrotowemu poprzez rury wiertnicze
prosto do młotka. Świdry stosowane z młotkami wgłębnymi dzieli się ze względu
na rodzaj ostrzy i na ich kształt następująco:
• wklęsłe (wklęsły kształt na środku świdra wspomaga wiercenie pro
stych otworów, świdry te są przystosowane do zwiercania skał miękkich
i średniotwardych),
• płaskie (przystosowane do zwiercania skał średniotwardych i twar
dych, świdry te mogą posiadać nacięcia w celu zapobiegania zalepianiu
w przypadku natrafienia na miększe formacje skał),
• wypukłe (przystosowane do skał twardych).

1 042 __________ 10. Wiercenie otworów z zastosowaniem metody udarowo-obrotowej
Ponieważ sprężone powietrze jest medium wywołującym udar młotka

wgłębnego, a także wynoszącym zwierciny z otworu, konieczne jest zastosowanie
odpowiednio wydajnych sprężarek. Należy jednak zwrócić uwagę na możliwość
uszkodzenia ściany otworu zbyt wysokim ciśnieniem roboczym, a także zwierci
nami transportowanymi na powierzchnię, ponieważ nie jest ona zabezpieczona
jak w przypadku stosowania płuczek na bazie cieczy.
Zbyt niskie ciśnienie skutkuje zmniejszeniem nacisku świdra na skałę
(udaru) i w efekcie następuje znaczny spadek prędkości wiercenia. Wyróżnia się
młotki wgłębne z normalnym i odwrotnym obiegiem płuczki.
Zalety stosowania systemu młotka wgłębnego to:
• duża prędkość wiercenia,
• bardzo dobra skuteczność zwiercania skał,
• mała ilość wymaganego sprzętu,
• mały moment obrotowy przekazywany na świder,
• brak konieczności używania obciążników,
• brak odchyleń otworów od osi pionowej.
Wady stosowania systemu młotka wgłębnego to:
• wymagana bardzo dobra szczelność układu zasilającego,
• skomplikowana budowa narzędzia wiercącego,
• możliwość obsypywania się ściany otworu,
• możliwość uszkodzenia strefy przyotworowej.
Jak sama nazwa wskazuje, młotek pracuje na dnie otworu na końcu prze
wodu wiertniczego, gdzie bijak uderza bezpośrednio w świder, a ten następnie
kruszy skały. Szczegółowe opisy konstrukcji młotków wgłębnych ze względu
na występowanie wielu wariantów rozwiązań technicznych zostały szczegółowo
przedstawione w oparciu o posiadane dane poszczególnych producentów lub dys
trybutorów.
10.1. Młotki wgłębne firmy Drillco Tools

Firma Drillco Tools produkuje elementy sprzętu wiertniczego. W wierceniach
udarowo-obrotowych wytwarza dolne młotki serii Puma (rys. 10.1) [1].
Dolne młotki używane są do wierceń w formacjach skalnych o szerokiej
skali twardości. Posiadają one wysoką wydajność w porównaniu do konwencjo
nalnych metod wiercenia oraz możliwość wiercenia w prawie wszystkich rodza
jach skał (od miękkich do twardych). Zaletą wierceń z użyciem dolnych młotków
jest również wysoka prędkość wiercenia oraz prostoliniowość wykonywanych
otworów. Szczegółową budowę młota wgłębnego typu PUMA przedstawia rys.
10.2. Najważniejsze parametry techniczne młotków typu Puma przedstawiono
w tab. 10.1 [1].
10.1. Młotki wgłębne firmy Drillco Tools 1043
Rys. 10.1. Dolny młotek typu PUMAfirmy Drillco Tools (Chile) [1]
i i
©
©
Rys. 10.2. Budowa przykładowego dolnego młotka 3" PUMA firmy Drillco Tools: 1-połączenie
gwintowe regulowane, 2-uszczelka do połączenia gwintowego, 3-podkładka, 4-dławik,
5-zawór zwrotny, 6-sprężyna, 7-pierścień, 8-rozdzielacz powietrza, 9-pierścień rozdzielacza,
10-cylinder, 11-tłok, 12-korpus, 13-pierścień ustalający, 14-prowadnik świdra, 15-pierścień
dystansowy, 16-pierścień ustalający świdra, 17-uchwyt świdra, 18-zawór stopowy [1]
1044 __________ 10. Wiercenie otworów z zastosowaniem metody udarowo-obrotowej
Tabela 10.1. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Drillco Tools [1]
Rozmiar czopa do
Średnica
Długość młotka Ciśnienie robocze połączenia z rurą
Typ młotka zewnętrzna,
płuczkową
[mm] [mm] [bar] [cal]
10.3
13.8
Puma 3 836 79 17,2 2 3/8
20.4
23.8
10.3
13.8
Puma 4 1002 96 17,2 2 3/8
20.4
23.8
10.3
13.8
Puma 5 1093 115 17,2 3 1/2
20.4
23.8
10.3
13.8
Puma 6 1098 142 17,2 3 1/2
20.4
23.8
10.3
13.8
Puma 7 1373 168 17,2 4 1/2 В
20.4
23.8
10.3
13.8
Puma 8 1305 180 17,2 4 1/2
20.4
23.8
10.3
13,8
Puma 9 1694 215 17,2 5 1/4 В
20.4
23,8-
10.2. Młotki wgłębne firmy Atlas C opco___________ ___________________________ 1045
10.2. Młotki wgłębne firmy Atlas Copco

Atlas Copco Polska jako przedstawiciel Grupy Atlas Copco oferuje szeroką gamę
produktów i usług:
• urządzenia do wytwarzania sprężonego powietrza i gazów,
• generatorów,
• sprzętu górniczego,
• maszyn dla budownictwa i drogownictwa,
• narzędzi przemysłowych
• systemów montażowych
• serwisowe usługi posprzedażne
• wynajem maszyn i urządzeń.
Firma zajmuje się szeroko pojętym górnictwem, a także technikami wyko
nywania wyrobisk skalnych. Oferuje produkty oraz usługi z zakresu górnictwa:
• narzędzia do wierceń,
• wiertnice do wytwarzania podziemnych tuneli i zastosowania górnicze
go,
• sprzęty do wierceń powierzchniowych,
• sprzęty do eksploracji wiertniczych.
Firma posiada pełny asortyment związany materiałami eksploatacyjnymi,
a także oferuje liczne usługi za pośrednictwem globalnej sieci swoich jednostek
na świecie.
Rys. 10.3. Dolny młotek Secoroc QLX 35 firmy Atlas Copco [2]
Atlas Copco Secoroc LLC produkuje i sprzedaje na całym świecie narzędzia

do wierceń w różnego typu skałach. Oddział firmy Atlas Copco’s Construction
and Mining Techniąue wytwarza produkty, które są wykorzystywane zarówno w
górnictwie i budownictwie naziemnym, a także do aplikacji podziemnych. Zakład
znajdujący się w Teksasie produkuje m.in. świdry trójgryzowe wykorzystywane

przy wiercenia do otworów strzałowych oraz wierceń szybów, sprzęt wykorzy
stywany w technice Horizontal Directional Drilling (HDD), sprzęt do drążenia
tuneli oraz produkty wykorzystywane w technologii wierceń z dolnymi młotka
mi (rys. 10.3). Najważniejsze parametry techniczne młotków firmy Atlas Copco
przedstawiono w tab. 10.2 [2].
Tabela 10.2. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Atlas Copco [2]
Rozmiar czopa do
Średnica Ciśnienie
Długość młotka* połączenia z m rą
Typ młotka zewnętrzna, robocze
płuczkową
[mm] [in] [mm] [in] [bar] [psi] [in]
4” QL 340 STD 994 39 1/8 100 3 15/16 6-25 87-363 АРІ 2 3/8 Reg Pin
5” QL 50 STD 1067 42 117 4 5/8 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
5” QL 50 HF 1067 42 117 4 5/8 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
5” QL 50 HC 1067 42 117 4 5/8 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
5” QL 5” QM 1067 42 124 4 7/8 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QL 60 STD 1132 44 9/16 138 5 7/16 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QL 60 HF 1132 44 9/16 138 5 7/16 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QL 60 HC 1132 44 9/16 138 5 7/16 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QL 60 QM 1132 44 9/16 146 5 3/4 6-24 87-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
8” QL 80 STD 1461 57 1/2 181 7 1/8 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” QL 80 STD 1461 57 1/2 181 7 1/8 6-24 87-350 ВЕСО 4 1/2
8” QL 80 HF 1461 57 1/2 181 7 1/8 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” QL 80 HC 1478 58 3/16 181 7 1/8 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” QL 85 QM 1461 57 1/2 194 7 5/8 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” QL 85 QM 1461 57 1/2 194 7 5/8 6-24 87-350 BECO 4 1/2
8” QL 85 QM 1400dm 1461 57 1/2 194 7 5/8 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” QL 85 QM 1400dm 1461 57 1/2 194 7 5/8 6-24 87-350 BECO 4 1/2
12” QL 120 STD 1837 72 5/16 285 11 1/4 6-17 87-247 АРІ 8 5/8 Reg Pin
12” QL 120 STD BO 1837 72 5/16 285 11 1/4 6-17 87-247 АРІ 8 5/8 Reg Pin
12” QL 120 HC 1913 75 5/16 285 11 1/4 6-17 87-247 АРІ 8 5/8 Reg Pin
20” QL 200 1670 65 3/4 396 15 9/16 6-17 87-247 АРІ 8 5/8 Reg Pin
20” QL 200 S 1831 72 1/16 396 15 9/16 6-17 87-247 АРІ 8 5/8 Reg Pin
30” Q L 300 STD 2339 92 1/16 660 26 4-10 58-145 BECO 16 PIN
30” QL 300 S 2626 103 3/8 660 26 4-10 58-145 BECO 16 РШ
3,5” QLX 35 799 3 7/16 79 3 1/8 6-30 87-432 АРІ 2 3/8 Reg Pin
4” QLX 40 897 35 5/16 102 4 6-35 87-508 АРІ 2 3/8 Reg Pin
5” QLX 50 1061 41 3/4 122 4 13/16 6-35 87-508 АРІ 3 1/2 Reg Pin
10.2. Młotki wgłębne firmy Atlas Copco 1047
Tabela 10.2 cd.

5” QLX 55 QM 1061 41 3/4 129 5 1/16 6-35 87-508 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QLX 60 1091 42 15/16 142 5 9/16 6-35 87-508 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QLX 65 QM 1091 42 15/16 149 5 7/8 6-35 87-508 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” QLX 60 OG 1091 42 15/16 142 5 9/16 6-35 87-508 АРІ 3 1/2 Reg Pin
8” TD 80 STD 1466 57 11/16 181 7 1/8 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” TD 90 STD 1410 55 1/2 197 7 3/4 6-24 87-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
8” TD 90 OG 1410 55 1/2 197 7 3/4 6-24 87-350 АРІ 4 1 /2 Reg Pin
10” QLX 100 1620 63 13/16 229 9 6-24 87-350 АРІ 6 5/8 Reg Pin
2” COP 20 810 31 7/8 62 2 7/16 6-12 87-175 RD 50-6 Box
3,5” COP 35 902 35 1/2 79 3 1/8 6-25 87-363 АРІ 2 3/8 Reg Pin
3,5” COP 35 Slim 902 35 1/2 76 3 6-25 87-363 АРІ 2 3/8 Reg Pin
4” COP 44 STD 1034 40 11/16 98 3 7/8 6-25 87-363 АРІ 2 3/8 Reg Pin
4” COP 44 Gold 1038 40 7/8 100 3 15/16 6-35 87-508 АРІ 2 3/8 Reg Pin
4” COP 44 Gold 1038 40 7/8 100 3 15/16 6-35 87-508 CUBEX #24
5” COP 54 QM 1145 45 1/16 126 4 15/16 6-25 87-363 АРІ 3 1/2 Reg Pin
5” COP 54 Gold Slim 1194 47 115 4 1/2 6-30 87-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
5” COP 54 Gold 1194 47 120 4 3/4 6-30 87-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
5” COP 54 Gold QM 1194 47 126 4 15/16 6-30 87-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” COP 64 QM 1308 51 1/2 146 5 3/4 6-25 87-363 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” COP 64 Gold QM 1258 49 1/2 146 5 3/4 6-30 87-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” COP 64 QM 896 35 1/4 146 5 3/4 6-30 87-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
6” COP 64 QM 896 35 1/4 146 5 3/4 6-30 87-435 АРІ 3 1/2 IF
6” COP 64 QM 896 35 1/4 146 5 3/4 6-30 87-435 BECO 3 1/2
6” COP 64 QM 896 35 1/4 146 5 3/4 6-30 87-435 CUBEX #28
5” RC 50 STD 1152 45 4/10 130 5 13/100 10-35 145-500 4 1/2” Remote Box
*bez świdra
Gdzie: STD (Standard) - młotek standardowy.
QM (Quarry Mining) - zaprojektowany dla kopalnictwa i górnictwa.
DH (Deep Hole) - zaprojektowany dla wierceń głębokich.
OG (Oil and Gas) - zaprojektowany dla wierceń za ropą i gazem.
BO (Break out washers) - wyposażony w gwintowany przemywać po obydwu końcach.
HC (Hydro Cyclone) - ze zredukowanym (90%) zapotrzowaniem na medium napędowe.
S (Super) - specjalnych rozmarów.
HF (High Freguency) - o dużych częstotliwościach pracy w skałach mięlddch.
1048 10. Wiercenie otworów z zastosowaniem metody udarowo-obrotowej
10.3. Młotki wgłębne firmy Buiroc

Firma Buiroc odegrała ogromną rolę w projektowaniu i produkcji urządzeń wy
korzystywanych w wierceniach z użyciem dolnych młotków. Istnieje już od po
nad 45 lat. Wprowadzenie pierwszego dolnego młotka w roku 1976 okazało się
sukcesem i przyczyniło się do powstawania nowych modeli. W krótkim odstępie
czasu Buiroc rozpoczął produkcję szeregu młotków z zaworami oraz młotków
bezzaworowych dopasowanych do danych rozmiarów otworów wiertniczych, w
zakresie średnic od 60 mm do 250 mm.
Firma kontynuowała rozwój dolnych młotków (rys. 10.4), jak i szeregu
innych produktów ich wyposażenia, np. amortyzatorów, rur wiertniczych, ada
pterów itp. Na początku 1984 roku firma dokonała znaczących inwestycji w akty
wa trwałe, niezbędne do projektowania i produkcji wielu rodzajów świdrów, aby
sprostać konkurencji.
Rys. 10.4. Dolny młotek Hyper 31 firmy Buiroc [3]
W całym tym czasie, firma Buiroc opracowała pierwszy na świecie dolny

młotek z odwróconym obiegiem dla przemysłu poszukiwania minerałów. System
ten stał się obecnie powszechnie ceniony, w szczególności dla poszukiwań złota.
Kontynuacja rozwoju spowodowała wprowadzenie młotków technologii Hyper,
zastępując wcześniejszą konstrukcję bezzaworową. Większe rozmiary młotków
w technologii zostały opracowane wraz z kompleksową ofertą systemów wierce
nia i równoczesnego zarurowania otworu. Firma produkuje obecnie sprzęt zdolny
do wiercenia otworów o średnicy do 1 m.
Najnowszy System CDS RS wiercenia Buiroc uwzględnia wykorzystanie
opatentowanej technologii przepływu powietrza. Firma stała się liderem na rynku
w branży konstrukcyjnej na całym świecie.
Produkty firmy są produkowane w nowoczesnej fabryce znajdującej się
w Chesterfield w Anglii. Przestrzega się tam rygorystycznych norm jakości ISO
9001. Wykorzystuje się tam najnowsze technologie projektowania i wytwarzania
sprzętu przy użyciu wspomagania komputerowego.
10.3. Młotki wgłębne firmy Bulroc 1049
Firma Bulroc prowadzi politykę ciągłego rozwoju produktu, mającą na celu

poprawę istniejącej gamy produktów, podczas gdy w tym samym czasie, wpro
wadza również nowe produkty, aby zwiększyć i rozszerzyć szerokie zastosowanie
dla urządzeń wykorzystywanych w wierceniach przy użyciu dolnych młotków
(rys. 10.4). Szczegółową budowę młotka wgłębnego typu Hyper przedstawia rys.
10.5. Najważniejsze parametry techniczne młotków firmy Bulroc przedstawiono
w tab. 10.3 [3]
Rys. 10.5. Budowa przykładowego dolnego młotka Hyper 31 firmy Bulroc: 1 - głowica,
2 - głowica typu O-ring, 3 - zawór zwrotny, 4 - sprężyna zaworu zwrotnego, 5 - rozdzielacz, 6
- bufor sprężania,7 - opaska rury, 8 - podwójny bufor rurowy, 9 - rura kontrolna, 10 - tłok, 11
- tłok utrzymujący pierścień, 12 - pierścień mocujący świder, 13 - pierścień O-ring mocujący
świder, 14 - uchwyt, 15 - podkładka zwalniająca uchwyt, 16 - zużywalna tuleja [3]
Tabela І10.3. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Bulroc [3]
Rozmiar czopa do
Długość Średnica
Ciśnienie robocze połączenia z rurą
Typ młotka młotka zewnętrzna,
płuczkową
Dla otworów o śred
Hyper 31 878 34,56 79,2 3,12 10,3-20,7 150-300
nicy od 3 1/2 do 4
Hyper 51 1116 43,94 114,3 4,50 10,3-20,7 150-300
nicy od 5 do 6 1/2
Hyper 63 1320 52,00 142,8 5,62 10,3-20,7 150-300
nicy od 6 do 8 1/2
Hyper 63HD 1229 48,38 144,8 5,70 10,3-20,7 150-300
nicy od 6 1/2 do 8 1/2
Hyper 81 1409 55,47 184,1 7,25 10,3-20,7 150-300
nicy od 8 do 10
Hyper 101 1575 62,00 225,0 8,86 7,0-17,2 100-250
nicy od 10 do 12
Dla otworów o średni
Hyper 121 1889 74,39 272 10,70 7,0-17,2 100-250
cy od 11 7/8 do 17 Vi
Hyper 125/300 1890 74,39 305 12,00 7,0-17,2 100-250
nicy od 13 do 17 ‘Л
Hyper 125/300 HF 1787 70,39 305 12,00 7,0-17,2 100-250
nicy od 13 do 17 'A
Hyper 141 1941 76,40 320 12,60 7,0-17,2 100-250
nicy od 13 3/4 do 20
10.4. Młotki wgłębne firmy Halco Rock Tools

Firma projektuje i produkuje narzędzia według wymagających norm. Dolne
młotki (rys. 10.6) firmy Halco mają za zadanie zapewnić wyjątkową wydajność,
produktywność i trwałość. Produkty firmy cieszą się również wszechstronnością
i różnorodnością, dzięki czemu dolne młotki mają szerokie zastosowanie w wiert
nictwie. Świdry DTH mają doskonałe osiągi i długą żywotność, które sprawiają,
że firma Halco jest liderem wśród producentów świdrów do wierceń z dolnymi
młotkami. Urządzenia są wykonane z wysokiej jakości stali stopowej chromowo-
-niklowej. Następnie są nawęglane i poddane obróbce termicznej. Świdry Halco
zapewniają ekstremalną ochronę przed zużyciem i uszkodzeniem. Świdry dostęp
ne w trzech wersjach są najczęściej wykorzystywane w przemyśle do:
• wierceń w kopalniach,
• wierceń geotermalnych (otworowe wymienniki ciepła) oraz wierceń hy
drogeologicznych,
• wierceń za ropą i gazem.
10.5. Młotki firmy Maxdrill 1051
Najważniejsze parametry techniczne młotków Super Dominator 450 firmy

Halco Rock Tools przedstawiono w tabeli 10.4 [4].
Rys. 10.6. Dolny młotek Super Dominator 450 firmy Halco Rock Tools [4]
Tabela 10.4. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Halco Rock Tools [4]
Rozmiar czopa do
Długość Średnica Ciśnienie
połączenia z rurą
Typ młotka młotka zewnętrzna, robocze
płuczkową
[mm] [cal] [mm] [cal] [bar] [psi] [cal]
Super Dominator 450 914 35,98 100,5 3,96 7-24 100-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
Super Dominator 500 975 38,40 118 3,54 7-30 100-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Super Dominator 550 975 38,40 124,5 4,85 7-30 100-435 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Super Dominator 700 1232 48,50 172 6,77 7-30 100-435 4 1/2 BECO
Super Dominator 800 LE 1244 48,98 182 7,17 7-30 100-435 АРІ 4 1/2 Reg Pin
10.5. Młotki Maxdriłl

Maxdrill jest producentem profesjonalnych narzędzi wiertniczych. Z wielu wzglę
dów, między innymi ekonomicznych, świdry oraz dolne młotki stają się zaawan
sowanymi narzędziami dla przemysłu wiertniczego i górniczego. Są wykonane
z doskonałej jakości materiałów, dają wysokie wskaźniki penetracji, długą żywot
ność oraz niskie koszty. Parametry techniczne młotków firmy Maxdrill przedsta
wiono w tab. 10.5 [5].
Tabela 10.5. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Maxdrill [5]
Rozmiar czopa do
Typ Długość młotka Średnica zewnętrzna, Ciśnienie
połączenia z rurą
robocze
młotka płuczkową
[mm] [mm] [bar] [in]
- 930 81 5-25 АРІ 2 3/8 Reg
- 1030 99 5-25 АРІ 2 3/8 Reg
АРІ 2 3/8 Reg lub

- 1170 125 5-25
АРІ 3 1/2 Reg
- 1248 142 5-25 АРІ 3 1/2 Reg
- 1487 180 5-25 АРІ 4 1/2 Reg
10.6. Młotki firmy Mincon

Mincon jest irlandzką firmą stawiającą na najnowsze i najlepsze metody produk
cyjne oraz dostarczanie klientom produktów najwyższej jakości.
Produkty firmy Mincon można znaleźć na całym świecie. Nowoczesne za
kłady produkcyjne w Irlandii, USA i Australii zostały wyposażone w najnow
sze maszyny potrafiące kontrolować wszystkie aspekty procesu produkcyjnego.
Najwyższej klasy specjaliści oraz sprzęt w połączeniu z ciągłym doszkalaniem
zapewniły, że Mincon jest jedną z największych firm zajmujących się produk
cją, sprzedażą i serwisem produktów wiertniczych. Dolny młotek firmy Mincon
zaprezentowano na rys. 10.7, natomiast jego szczegółową budowę przedstawia
rys.10.8. Najważniejsze parametry techniczne młotków tej firmy przedstawiono
w tab. 10.6 [6].
Tabela 10.6. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Mincon [6]
Rozmiar czopa do
Średnica
Długość młotka* połączenia z rurą
płuczkową
[mm] [in] [mm] [in] [in]
Mincon 5DH 1054 41,5 124 4,88 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 5DH-QL 1033 40,7 124 4,88 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon MC-30 865 34,0 77 3,03 АРІ 2 3/8 Reg Pin
Mincon MC-55 1014 39,9 124 4,88 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon MQ-40 1021 40,2 97 3,82 -
Mincon MQ-50 1057 41,6 115 4,53 -
10.6. Młotki firmy Mincon 1053
Tabela 10.6 cd.
Średnica Rozmiar czopa do

Długość młotka* połączenia z rurą
płuczkową
[mm] [cal] [mm] [cal] [cal]
Mincon MQ-55 1042 41,0 124 4,88 -
Mincon MQ-60 1139 44,8 140 5,50 -
Mincon MQ-65 1139 44,8 146 5,75 -
Mincon MQ-68 1002 39,4 146 5,75 -

Mincon 3 865 34,0 77 3,03 АРІ 2 3/8 Reg Pin
Mincon 3,5 806 31,7 85 3,35 АРІ 2 3/8 Reg Pin
Mincon MP 35 805 31,7 85 3,35 АРІ 2 3/8 Reg Pin
Mincon MP50 993 39,1 115 4,53 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 55BH 1014 39,9 124 4,88 АРІ 3 1/2 Reg Pin
1034 °я.
OO
Mincon MP55SD5 40,7 124 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 6DH LV 1033 40,7 140 5,50 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 6DH 360 1133 44,6 140 5,50 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 6DHSD6 1084 42,7 140 5,50 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 6BH 1033 40,7 146 5,75 АРІ 3 1/2 Reg Pin
Mincon 8DHSD8 1176 46,3 181 7,15 АРІ 4 1/2 Reg Pin
Mincon ХР120 QL120 1437 56,6 273 10,75 АРІ 6 5/8 Reg Pin
Mincon XP120SD12 1437 56,6 273 10,75 АРІ 6 5/8 Reg Pin
*Bez świdra
Rys. 10.7. Dolny młotek 5DH firmy Mincon [6]

1054 10. Wiercenie otworów z zastosowaniem metody udarowo-obrotowej
2
3
4
13
5
6
8 14
15
9
10 16
11 17
12
Rys. 10.8. B udow a przykładow ego dolnego m łotka 5DH.firmy Mincon: 1 - głow ica, 2 - dławiki,
3 - zaw ó r zwrotny, 4 - sp rę ż y n a , 5 - stalow y pierścień, 6 - pierścień zab ez p ie czający ,
7 - ro zd zielacz pow ietrza, 8 - O-ring, 9 - pierścień dodatkow y, 10 - O-ring, 11 - cylinder
w ew nętrzny, 12 —tłok, 1 3 - zużyw alna tuleja, 1 4 - tło k o w y pierścień dociskow y, 1 5 - O - r in g ,
16 - pierścień u stalający św idra, 17 - uchw yt św idra [6 ]
10.7. Młotki wgiębne firmy Numa 1055
10.7. Młotki wgłębne firmy Numa

Firma oferuje jeden z największych asortymentów młotów i świdrów dostępnych
dziś w branży wiertniczej. Firma produkuje narzędzia wiertnicze umożliwiające
wiercenia otworów o średnicach 89 - 1092 mm. Numa oferuje największą gamę
tradycyjnych dolnych młotków i świdrów do dolnych młotków dostępną obec
nie na rynku. Najpopularniejsze serie to Patriot (rys. 10.9), DCS, Champion oraz
Challenger.
Korzystając z pracowników działających w terenie, podróżujących do
miejsc wierceń na całym świecie, firma jest w stanie zebrać najważniejsze infor
macje, które są niezbędne, aby spełnić wysokie wymagania współczesnego prze
mysłu wiertniczego. Numa w dalszym ciągu prowadzi badania w celu poprawy
i ulepszenia narzędzi w technologii DTH.
Numa jest liderem branży w innowacyjnej konstrukcji dolnych młotków.
Opracowywane są nowe konstrukcje świdrów, które znacznie poprawiają
oczyszczenie otworu i umożliwiają zwiększenie całkowitej szybkości wiercenia.
Obecnie młotki z serii RC mają zdolność do wiercenia otworów w zakresach śred
nic 121 - 914 mm. Podobnie jak w przypadku konwencjonalnej linii, wszystkie
produkty RC zapewniają dużą wydajność i niezawodność w trudnych warunkach
na całym świecie. Parametry techniczne młotków różnych typów tej firmy przed
stawiono w tabeli 10.7 [7].
t
&
І
4
Rys. 10.9. Dolny młotek serii Patriot 35A firmy Numa Hammers [7]
Tabela 10.7. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Numa Hammers [7]
Rozmiar czopa
Średnica Ciśnienie
Długość młotka* do połączenia
Typ młotka zewnętrzna, robocze
z rurą płuczkową
[mm] [in] [mm] [in] [bar] [in]
Patriot 35A 727 28 5/8 79 3 1/8 10,2-23,8 2 3/8
Patriot 40 918 39 1/4 95 3 3/4 10,2-23,8 2 3/8
Patriot 40HD 918 39 1/4 98 3 7/8 10,2-23,8 2 3/8
Patriot 45 925 36 4/10 102 4 10,2-23,8 2 3/8
DCS5 925 36 7/16 124 4 7/8 10,2-23,8 3 1/2
DCS5HD 925 36 7/16 127 5 10,2-23,8 3 1/2
Patriot 50 937 36 7/16 124 4 7/8 10,2-23,8 3 1/2
DCS6 987 38 7/8 140 5 1/2 10,2-23,8 3 1/2
DCS6HD 987 38 7/8 ' 146 5 3/4 10,2-23,8 3 1/2
Patriot 60W 1046 43 3/16 140 5 1/2 10,2-23,8 3 1/2
Patriot 60WQ 1046 41 3/16 140 5 1/2 10,2-23,8 3 1/2
Challenger 6 1320 52 137 5 3/8 10,2-23,8 3 1/2
Patriot 80 1146 45 1/8 181 7 1/8 10,2-23,8 4 1/2
Patriot 85 1270 50 181 7 1/8 10,2-23,8 4 1/2
Challenger 80 1420 56 181 7 1/8 10,2-23,8 4 1/2
Challenger 80Q 1390 54 3/4 181 7 1/8 10,2-23,8 4 1/2
Challenger 100 1499 58 1/2 229 9 10,2-17,0 6 5/8
Patriot 120 1695 66 3/4 257 10 1/8 10,2-17,0 6 5/8
Patriot 125 1695 66 3/4 273 10 3/4 10,2-17,0 6 5/8
Patriot 180 1675 65 15/16 394 15 1/2 6,8-13,6 8 5/8
Patriot 240 1883 74 1/8 508 20 6,8-13,6 8 5/8
Champion 330 2273 89 1/2 711 28 6,8-13,6 10 Beco
Patriot RC50 1062 41 13/16 124 4 7/8 10,2-23,8 4 1/2 RC
7 5/8 RC
Challenger R C 100 1524 60 1/2 241 9 1/2 10,2-17,0
Modified
Champion RC 160 2076 81 3/4 394 15 1/2 6,8-13,6 10 Beco
Champion RC210 2057 81 508 20 6,8-13,6 10 Beco
kilka możliwych
Champion RC300 2362 93 711 28 6,8-13,6
połączeń
*od ramienia do ramienia
10.8. Młotki wgłębne firmy Rock Hog 1057
10.8. Młotki wgłębne firmy Rock Hog

Firma Rock Hog specjalizuje się w projektowaniu i produkcji dolnych młotków
(rys. 10.10) oraz świdrów do dolnych młotków dla potrzeb górnictwa, kopalnic
twa, a także szeroko pojętego wiertnictwa, do wykonywania otworów głównie za
wodą, ropą i gazem. Fabryka o powierzchni 40 000 m2 znajduje się w południo-
wo-centralnej Pensylwanii. Szczegółową budowę młota wgłębnego firmy Rock
Hog przedstawia rys. 10.11. Najważniejsze parametry techniczne młotków przed
stawiono w tabeli 10.8 [8].
Rys. 10.10. Przykładowy dolny młotek firmy Rock Hog [8]
Rys. 10.11. Budowa przykładowego dolnego młotka firmy Rock Hog model RH80Q3HP:
1 - głowica, 2 - podkładka, 3 - O-ring, 4 - zespół dławików, 5 - zawór zwrotny, 6 - sprężyna,
7 - pierścień prowadzący, 8 - tarcze sprężynujące, 9 - O-ring, 10 - pierścień dystansujący,
11 - dystrybutor powietrza, 12 - część dodatkowa w tego typu młotku, 13 - cylinder,
14 - pierścień ustalający, 15 - tłok, 16 - tuleja zużywalna, 17 - pierścień ustalający,
18 - łożysko, 19 - pierścień ustalający, 20 - O-ring, 21 - uchwyt świdra [8]
Tabela 10.8. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Rock Hog [8]
Rozmiar czopa do
Długość Średnica
Ciśnienie robocze połączenia z rurą
Typ młotka młotka* zewnętrzna,
płuczkową
RH6S 1346 53,0 139 5,46 do 23,8 do 350 АРІ 3 1/2 Reg Pin Up
RH6SHD 1364 53,6 146 5,75 do 23,8 do 350 АРІ 3 1/2 Reg Pin Up
4 1/2 Remet albo 4 1/2
RH5RC 1295 51,0 120,1 4,73 do 23,8 do 350
Metzke
RH55QHP 1135 44,7 130 5,10 34 500 АРІ 3 1/2 Reg Pin Up
RH50HP
1199 47,2 115 4,53 34 500 АРІ 3 1/2 Reg Pin Up
Model RH50Q
RH50HP
1222 48,2 115 4,53 34 500 АРІ 3 1/2 Reg Pin Up
Model RH50R
RH45HP
1026 40,4 104 4,10 34 500 АРІ 2 3/8 Reg Pin Up
Model RH45Q
RH45HP
1036 40,8 104 4,10 34 500 АРІ 2 3/8 Reg Pin Up
Model RH45R
RH80HP
1445 . 56,9 180 7,10 34 500 АРІ 4 1/2 Reg PinU p
Model RH80r
RH80HP
1416 55,8 180 7,10 34 500 АРІ 4 1/2 Reg Pin Up
Model RH80m
RH80HP
1427 56,2 180 7,10 34 500 АРІ 4 1/2 Reg Pin Up
Model RH80q
RH35HP 1016 40,0 78,7 3,10 34 500 АРІ 2 3/8 Reg Pin Up
RH40R9HP 1107 43,6 92,2 3,63 34 500 АРІ 2 3/8 Reg P inU p
*bez świdra
10.9. Młotki wgłębne firmy Rockmore International

Firma jest jednym z największych na świecie producentów najwyższej jakości
narzędzi do wiercenia. Produkty wysokiej klasy to przede wszystkim świdry
wiertnicze oraz zestawy świdrów i młotków (rys. 10.12) wykorzystywanych
w technologii wiercenia DTH. Z ośrodków produkcyjnych na dwóch półkulach
i centrów dystrybucyjnych na niemal wszystkich kontynentach Rockmore Inter
national oferuje szeroką gamę narzędzi wykorzystywanych w górnictwie, bu
downictwie, tunelowaniu, kopalnictwie oraz wiertnictwie. Szczegółową budowę
młota wgłębnego przedstawia rys. 10.13. Najważniejsze parametry techniczne
młotków przedstawiono w tabeli 10.9 [9].
10.9. Młotki wgłębne firmy Rockmore International
Rys. 10.12. Dolny młotek ROK 2LT firmy Rock More International [9]
Rys. 10.13. Budowa przykładowego dolnego młotka ROK 2LT firmy Rock More International:
1 - głowica górna, 2 - O-ring, 3 - zaworu zwrotny grzybkowy, 4 - zawór zwrotny, 5 - sprężyna,
6 - zawór skrzyniowy, 7 - zawór główny, 8 - gniazdo zaworu, 9 - tuleja zużywalna, 10 -
cylinder, 11 - tłok, 12-łożysko, 13-dystanser, 1 4 -pierścień ustalający świdra, 15 -O -ring,
16 - podsterownik, A - świder [9]
Tabela 10.9. Podstawowe dane wybranych młotków firmy Rock More International [9]
Długość Średnica Rozmiar czopa do połą

Ciśnienie robocze
Typ młotka młotka* zewnętrzna, czenia z rurą płuczkową
ROK 2LT 840 33,1 62 2,40 6-1C 87-145 -
RO K 3L 990 39,0 78 3,07 6-14 87-200 -
ROK3LT 845 33,3 82 3,2 6-Ю 87-145 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 60-360-001 1092 43,0 141 5,6 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 300-001 818 32,2 78 3,1 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 300-002 818 32,2 78 3,1 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 350-001 905 35,6 85 3,3 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 350-002 905 35,6 85 3,3 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 350-003 905 35,6 85 3,3 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Box
ROK 350-004 905 35,6 85 3,3 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Box
Cubex #21 Pin with
ROK 350-005 838 33,0 85 3,3 10,4-24,1 150-350
Spline
Cubex #21 Pin with
ROK 350-006 838 33,0 85 3,3 10,4-24,1 150-350
Spline
ROK 400-001 898 35,4 98 3,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 400-002 898 35,4 98 3,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 7/8 Reg Pin
ROK 400-004 898 35,4 98 3,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 400-005 898 35,4 98 3,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 400-006 898 35,4 114 4,5 10,4-24,1 150-350 АРІ 2 3/8 Reg Pin
ROK 500-001 1028 40,5 125 4,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 500-003 1028 40,5 125 4,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 500A-001 1028 40,5 125 4,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 500DH-001 892 35,1 125 4,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 500Q-001 1028 40,5 125 4,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 500Q-003 1028 40,5 125 4,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 600A-001 1013 39,9 141 5,6 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 600Q-002 1013 39,9 141,5 5,6 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 600W-001 1013 39,9 141,5 5,6 8,3-22,8 120-330 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 650A-001 1038 40,9 148 5,8 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 Reg Pin
ROK 650Q-001 1038 40,9 149 5,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1 /2 Reg Pin
ROK 650Q-005 1038 40,9 149 5,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 3 1/2 IF Pin
ROK 650Q-006 1038 40,9 149 5,9 10,4-24,1 150-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
ROK 800-001 1284 50,6 182 7,2 10,4-24,1 150-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
ROK 875-001 1284 50,6 188 7,4 10,4-24,1 150-350 АРІ 4 1/2 Reg Pin
*bez świdra
10 . 10 . Młotki wgłębne firmy Sandvik 1061
10.10. Młotki wgłębne firmy Sandvik

Młotki firmy Sandvik łączą w sobie wysoką moc i prędkość wiercenia przy ni
skim zużyciu paliwa. Są sprawdzone w trudnych warunkach na całym świecie.
Świdry wiertnicze Sandvik wyposażone są w węgliki spiekane. Świdry nadają się
do pracy bez względu na warunki geologiczne. Korpusy świdrów wykonane są
ze stali hartowanej, a ich kształt ułatwia szybszy i łatwiejszy przepływ zwiercin.
Świdry z najnowszych serii charakteryzują się zoptymalizowanymi parametrami
zwiercenia skał. Szczegółową budowę młota wgłębnego fumy Sandvik przed
stawia iys. 10.14. Najważniejsze parametry techniczne młotków przedstawiono
w tab. 10.10 [10].
Rys. 10.14. Budowa przykładowego dolnego młotka RH550r 3” firmy Sandvik: 1 - głowica,
2 - O-ring, 3 - zawór zwrotny ze sprężyną, 4 - zawór zwrotny ze sprężyną, 5 - zawór zwrotny
kierunkowy, 6 - rura zasilająca zatrzymująca sworzeń, 7 - zestaw dławika, 8 - rura zasilająca
zatrzymująca sworzeń i pusta przestrzeń, 9 - tłok, 10 - pojemnik tłoka z pierścieniem
dociskowym, 11 - pierścień dociskowy tłoka, 12 - O-ring, 13 - tuleja prowadząca,
14 - pierścień dociskowy roboczy, 15 - podsterownik [10]
Tabela 10.10. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Sanvik [10]
Długość młotka* Średnica zewnętrzna, Ciśnienie robocze

Typ młotka
[mm] [in] [mm] [in] [bar] [psi]
RH550r 3” 823 32,40 81,3 3,20 10-24 150-350
RH550r 4” 914 36,00 98,0 3,56 10-24 150-350
RH550 5” 987 38,86 120,0 4,72 10-24 150-350
RH550g 5” 987 38,86 126,0 4,96 10-24 150-350
RH550r 5” 987 38,86 126,0 4,96 10-24 150-350
RH550 6” 922 36,30 142,0 5,60 10-24 150-350
RH550g 6” 922 36,30 150,0 5,90 10-24 150-350
RH550w 6” 922 36,30 142,0 5,60 10-24 150-350
RH550r 8” 1219 48,00 181,0 7,12 10-24 150-350
RH550w 8” 1270 50,00 181,0 7,12 10-24 150-350
*bez świdra
10.11. Młotki wgłębne firmy Wassara

Technologia firmy Wassara wykorzystuje wodę do zasilania dolnych młotków.
Jest to alternatywa dla wiercenia z dolnym młotkiem zasilanym powietrzem (rys.
10.15.)
Rys. 10.15. Budowa przykładowego dolnego młotka W50 firmy Wassara: 1 - świder, 2 -
uchwyt świdra, 3 - dociskacz świdra, 4 - gniazdo zestawu, 5-tuleja prowadnika,
6 - obudowa młotka, 7 - tuleja tłoka, 8 - rurka wewnętrzna, 9 - tłok, 10 - uchwyt,
11 - obudowa przesuwna, 12 - zawór zewnętrzny, 13-zawór, 14 -tulejka, 15-pokrywa,
16-filtr, 17-tu le ja wspomagająca filtra, 18 -głow ica [11]
Literatura
Sercem zasilanego wodą systemu Wassara jest dolny mlotelc połączony

bezpośrednio ze świdrem wiertniczym. Do zasilania używa się do 300 litrów
czystej wody na minutę pod ciśnieniem do 180 bar. W technologii tej nie ma
strat mocy w porównaniu do wierceń z wykorzystaniem górnych młotków. Fakt
ten umożliwia pracę młotka na dowolnej głębokości otworu. Wysoka wydajność
młotka pozostaje przez cały wiercony dystans, niezależnie czy otwór ma 10,100
czy 1000 metrów głębokości.
Korzyści wynikające z faktu, że woda jest nieściśliwa, to wyższe wydaj
ności, wyższe ciśnienia i niższe straty. D zięki temu system znalazł zastosowa
nie również przy wierceniach otworów o małych wymiarach. Dolne młotki firmy
Wassara są wykorzystywane w zakresie wierceń o średnicach od 60 do 254 mm.
Szczegółową budowę młotka wgłębnego przedstawia rys. 10.15. Najważniejsze
parametry techniczne młotków przedstawiono w tabeli 10.11 [11].
Tabela 10.11. Podstawowe dane techniczne wybranych młotków firmy Wassara [11]
Długość młot
Średnica zewnętrzna, Ciśnienie robocze
Typ młotka ka*
[mm] [in] [mm] [in] [bar] [psi]
W50 950 37,4 56/60 2,2/2,4 50-170 725-2465
W70 1171 46,0 78/85 3 ,1/3,3 60-180 870-2610
W80 1049 41,3 91/98 3,6/3,9 60-180 870-2610

W100 JET
1457 57,4 149 5,7 60-150 870-2175
GROUTING
W120 1590 62,6 126 5,0 60-180 870-2610
W100 1306 51,4 111/116/123 4,4/4,6/4,8 60-180 870-2610
W150 1754 69,0 160/273/185/198 6,3/6,8/7,3/7,8 80-180 1160-2610
W200 2225 87,6 210/248 8,3/9,8 50-150 725-2175

*bez świdra
Literatura
1. www.archonspzoo.pl, dostęp: czerwiec 2015.
2. www.atlascopco.com, dostęp: czerwiec 2015.
3. www.bulroc.com, dostęp: czerwiec 2015.
4. www.halcorocktools.com, dostęp: czerwiec 2015.
5. www.maxdrill.com.cn, dostęp: czerwiec 2015.
6. www.mincon.com, dostęp: czerwiec 2015.
7. www.numahammers.com, dostęp: czerwiec 2015.
8. www.rockbog.com, dostęp: czerwiec 2015.

9. www.rockmore-intl.com, dostęp: czerwiec 2015.
10. www.sandvik.com, dostęp: czerwiec 2015.
11. www.wassara.com, dostęp: czerwiec 2015.
Skróty występujące w tekście:

DHH (Downhole Hammer') —młotek wgłębny.
DTH (Down The Hole) —młotek wgłębny.
Rozdział 11
Komputerowe wspomaganie
projektowania hydrauliki otworowej
Iwona Kowalska-Kubsik1
Problem symulacji przepływów płuczki wiertniczej jest jednym z istotniejszych

procesów projektowania oraz planowania prac otworowych. Możliwość porów
nania wyników uzyskanych podczas numerycznej symulacji przepływów płynów
wiertniczych z wynikami uzyskanymi eksperymentalnie, pozwala na ustalenie
ogólnych parametrów wejściowych do rozwiązań numerycznych, tak aby w dal
szych pracach projektowych ograniczyć koszty badań eksperymentalnych [2,4,10]
Możliwość modelowania numerycznego przepływu płynów wiertni
czych pozwala na szybką ocenę hydrauliki otworowej. Na rynku istnieje wiele
programów komputerowych pozwalających rozwiązywać problemy mechaniki
płynów opartych na analitycznych założeniach klasycznej mechaniki płynów,
jednak dokładną analizę można przeprowadzić tylko metodami numerycznymi
[1,6,11,12,13].
Jednym z systemów, który pozwala na numeryczną analizę przepływów pły
nów wiertniczych jest system ANSYS wraz z narzędziem obliczeniowym przezna
czonym do rozwiązywania zagadnień przepływów zwanym FLUET. ANSYS jest
systemem wykorzystującym generalnie metodę elementów skończonych (MES),
jednak FUENT wykorzystuje metodę skończonych objętości. FLUENT może wy
konać obliczenia w oparciu o siatki skonstruowane z elementów trójkątnych i/lub
czworokątnych (w 2D) oraz elementów czworościennych, sześciościennych i pry
zmatycznych, lub ich kombinacji, w 3D. Wykorzystywana przez FLUENT metoda
skończonych objętości polega na całkowaniu równań opisujących zagadnienie po
każdym elemencie (objętości kontrolnej), w wyniku czego otrzymuje się równania
dyskretne spełniające prawa zachowania w obrębie elementu.

1066
Rys. 11.1. Workbench - narzędzie zarządzające projektem [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]

11. Komputerowe wspomaganie projektowania hydrauliki otworowej
11.1. Preprocesor - modelowanie geometrii 1067
Proces analizy w systemie ANSYS składa się z trzech zasadniczych czę

ści: preprocesor, solver i postprocesor. Preprocesor czyli narzędzie pozwalają
ce przygotować dane od analizy pozwala na stworzenie modelu obliczeniowego:
geometrię, siatkę elementów oraz wprowadzenie informacji o warunkach gra
nicznych. W przypadku przygotowania danych do analizy przepływów istotnym
jest podanie informacji o miejscu wlotu strumienia oraz wylotu. Soher to część
programu odpowiedzialna za definiowanie warunków brzegowych i sposób roz
wiązania zadania oraz przeprowadzenie samych obliczeń. Postprocesor służy do
graficznej i tekstowej prezentacji wyników analizy.
Pracę z systemem ANSYS rozpoczynamy od stworzenia w aplikacji
WORKBENCH (aplikacja uruchamia się automatycznie podczas uruchamiania
systemu ANSYS) projektu tworząc katalog, który zawiera pliki z danymi oraz
z rodzajem przypisanego narzędzia obliczeniowego. WORKBENCH (rys. 11.1)
pozwala zarządzać wszystkimi kolejnymi procesami obliczeniowymi, umożliwia
swobodne przełączanie się pomiędzy aplikacjami oraz informuje o kolejności
i poprawności wprowadzanych danych.
WORKBENCH jest zawsze włączony podczas pracy na dowolnym etapie
analizy.
Po utworzeniu w WORKBENCH projektu pierwszym etapem przygotowa
nia danych jest wymodelowanie geometrii modelu.
11.1. Preprocesor - modelowanie geometrii

Aby utworzyć geometrię modelu należy włączyć DesignModeler klikając na po
zycje 2. Geometry w utworzonej tabeli projektu (rys. 11.2). Program DesignMo
deler zostanie uruchomiony i korzystając z dostępnych narzędzi (są to narzędzia
stosowane w większości systemów CAD-wskich) tworzony jest model analizo
wanego medium, można również zaimportować geometrię z innego bardziej za
awansowanego systemu CAD-owskiego do tworzenia geometrii 2D i 3D.
D
s
!i l.
|------ -
- i' fluid Flow (Flutnt)
2 © Geometry .i
“ A\
jT ^ Mesh Л
I4 Setup
5 t j | | Solution
6 Ęjp Results
Fluid Flow(Fluent)
Rys. 11.2. Tablica projektu w WORKBENCH [Wygenerowała: I. Kowaiska-Kubsik]

1068 11. Komputerowe wspomaganie projektowania hydrauliki otworowej
W przypadku hydrauliki otworowej analizowanym medium obliczenio

wym jest płuczka. Przepływ płuczki podczas normalnego obiegu odbywa się przez
przewód wiertniczy, następnie poprzez dysze usytuowane w świdrze dostaje się
do przestrzeni pierścieniowej, którą to przestrzenią płuczka wynosi zwierciny na
powierzchnię. Otwór w przewodzie wiertniczym można przyjąć do analizy za
gładką rurę, jednak przestrzeń pierścieniowa nie jest jednolita. Przewód wiertni
czy składa się ze skręconych ze sobą rur płuczkowych o znormalizowanej długo
ści (najczęściej segment 9 m), w miejscach połączeń występuje zmiana geometrii
rur płuczkowych (połączenia zwornikowe), które powodują zaburzenia w prze
pływie płuczki. Zwężenie w przestrzeni pierścieniowej powoduje zmiany prędko
ści przepływu płuczki oraz lokalną zmianę ciśnienia. W otworach pionowych rury
płuczkowe najczęściej są usytuowane centralnie w otworze wiertniczym, jednak
przy odwiertach poziomych (HDD) często rury płuczkowe leżą na dolnej części
otworu, lub ułożone są mimośrodowo. W takich przypadkach zmienia się geo
metria przestrzeni pierścieniowej, a co za tym idzie charakter przepływu mający
wpływ na wynoszenie zwiercin [3,5,7,8,9]
Aby w pełni wykorzystać dostępne moce obliczeniowe niezbędne jest
stworzenie geometrii medium czyli geometrię płynu wiertniczego, a następnie
wykonanie siatki obliczeniowej. Siatkę obliczeniową tworzymy poprzez podział
obszaru, w którym występuje przepływ płynu, na skończoną ilość małych ele
mentów. Im mniejsze będą owe elementy, tym rozwiązanie będzie dokładniejsze,
jednocześnie obliczenia będą trwały dłużej oraz będą wymagały więcej pamięci
operacyjnej. Elementy tworzące siatkę muszą jednocześnie spełniać szereg dodat
kowych wymagań. Budowa siatki obliczeniowej była i jest podstawowym zada
niem podczas przygotowywania komputerowej symulacji przepływu, najczęściej
również najbardziej czasochłonnym.
W systemie ANSYS siatkę tworzymy już na przygotowanej geometrii na
drugim etapie analizy, co można zauważyć na rys. 11.2. Z pozycji tablicy projektu
w WORKBENCH uruchamiamy M eshing (ANSYS ICEM CFD), czyli narzędzie
do tworzenia siatki obliczeniowej.
Program ICEM CFD pozwala na import geometrii z dowolnego systemu
CAD poprzez dwukierunkowe interfejsy geometryczne. Pozwala to nie tylko
na bezproblemowe uzyskanie geometrii ale także na transfer parametrów, nazw
i materiałów naszego modelu. Dzięki zaawansowanym narzędziom ICEM pozwa
la na pracę nawet na uszkodzonych modelach (brak powierzchni, wiele klinowych
powierzchni czy geometria uzyskana ze skanowania obiektu). Istnieje także moż
liwość uzyskania geometrii z importowanej siatki. Program posiada narzędzia do
automatycznego odfiltrowywania niepotrzebnych cech modelu (niepotrzebne li
nie czy punkty). Dzięki tej funkcji użytkownik ma możliwość wydajnego uprosz
czenia modelu pomijając zbędne szczegóły.
Program ICEM CFD umożliwia tworzenie siatki powierzchniowej (raczej
nie jest stosowana w przepływach hydraulicznych) oraz siatki z elementów prze
strzennych czworobocznych Tetra i ośmiobocznych НЕХА.
11.1. Preprocesor - modelowanie geometrii__________ '_____________________ 1069
Tetra - siatka często wykorzystywana przez użytkowników ze względu na

mały nakład pracy przy jej budowie. Prawie wszystkie automatyczne generatory
siatek generują właśnie Tetrę. Istotna jest jakość zbudowanej siatki, sposób radze
nia sobie z geometrią czy w końcu wielkość modelu, ICEM posiada parę algoryt
mów generujących siatki typu Tetra: Octree - algorytm pozwalający na generację
siatki nawet na bardzo niedoskonałej geometrii. Nie wymaga czasochłonnej na
prawy modelu. Przy wykorzystaniu wydajnych narzędzi upraszczających geome
trię oraz narzędzia ,,size function ” algorytm pozwala na szybkie wygenerowanie
dobrej siatki z ograniczoną ilością elementów przy uchwyceniu wszystkich po
trzebnych szczegółów modelu. Po rozwinięciu wygenerowanej siatki o warstwę
elementów przyściennych, ICEM pozwala na szybkie wygenerowanie siatki dla
nawet najbardziej złożonych geometrii doskonale nadającej się do obliczeń. Dzię
ki wykorzystaniu wieloprocesorowości możliwa jest generacja siatek składają
cych się nawet z setek milionów elementów(rys 11.3).
Delaunay - szybka generacja siatki Tetra w oparciu o siatki powierzchnio
we. Generuje siatkę o bardziej równomiernym rozkładzie elementów.
Advancing front - algorytm tworzący siatki o łagodnych przejściach po
między elementami. Przygotowany specjalnie dla generacji siatek dla analiz ae
rodynamicznych.
Rys. 11.3. Przykład siatki typu Tetra

[Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]
Н еха - jedne z najbardziej wymagających pod względem nakładu pracy

od użytkownika jak i pod względem zaawansowania od programów generujących
siatki. Stosowane wszędzie tam gdzie ważna jest jakość siatki wraz z ograniczoną
ilością elementów lub, gdzie typ analizy eliminuje siatki typu tetra (rys. 11.4).
Rys. 11.4. Przykłady siatki typu НЕХА

ICEM jak wiele programów do generacji siatek posiada standardowe meto

dy automatycznej generacji siatek hybrydowych jale Нех-dominant czy Hex-core.
To co je wyróżnia jest unikatowym podejściem umożliwiającym generację naj
wyższej jakości siatki Hexahedralne strukturalne dla nawet najbardziej złożonych
geometrii poprzez wykorzystanie funkcji Blockingu.
H ex B locking polega na obudowaniu naszego modelu szkieletem bloków.
Po określeniu podziału na elementy oraz powiązaniu z odpowiednimi częścia
mi geometrii bloki są dzielone na elementy hexahedralne, które są rzutowane
11.1. Preprocesor - modelowanie geometrii 1071
na model. Dzięki temu podejściu sam blocking jest niezależny od geometrii, co

pozwala na wielokrotne modyfikacje oraz wykorzystanie istniejącej konfiguracji
dla podobnych modeli. Możliwość wykorzystania skryptów oraz praca na po
dobnych modelach pozwala użytkownikowi na automatyzację procesu tworzenia
bloków.
System blockingu nie ogranicza użytkownika tylko do elementów hexahe-
dralnych. Same bloki mogą tworzyć siatki typu sweep czy nawet tetrahedralne.
Dzięki tej kombinacji możliwe jest utworzenie blockingu nawet dla najbardziej
złożonych modeli. Ograniczeniem jest tylko czas i zdolności użytkownika.
Dzięki tak ogromnym możliwościom ICEM stał się standardem wszędzie
tam, gdzie użytkownik potrzebuje w pełni profesjonalnego narzędzia pozwalają
cego w wydajny sposób generować siatki najwyższej jakości.
Procedura generacji siatki jest prosta. Pierwszym etapem jest wygenero
wanie wstępnej siatki poprzez uruchomienie funkcji Genetare M esh, a następnie
za pomocą widocznych na rys. 11.5 opcji można dowolnie zmieniać parametry
siatki, rodzaj elementu, wielkość elementu, zagęszczać siatkę w obszarach new
ralgicznych oraz korzystać wielu innych opcji indywidualizowania siatki dostar
czonych wraz z programem.
Istotną cechą każdego zaawansowanego narzędzia do generacji siatek jest
również możliwość edycji wygenerowanej siatki. Bardzo dobra diagnostyka wy
generowanej siatki wraz z możliwością automatycznej i manualnej poprawy ele
mentów jest także ważną cechą ICEMa. Można budować ręcznie poszczególne
elementy, czy przysuwać węzły wewnątrz modelu. Powiązywanie siatki z geo
metrią oraz wpływanie na współrzędne węzłów pozwalają przygotować model
odpowiadający najwyższym wymaganiom symulacji.
Po generacji siatki w analizie przepływów, jeszcze w programie do ICEM,
należy podać informacje o kierunku przepływu płynu czyli zaznaczyć obszary
wpływu medium oraz wypływu (INLET, OUTLET). Informacja ta, jest nie
zbędna do prawidłowego importu danych do programu obliczeniowego. Przykład
przedstawiony jest na rys 11.6.
Etap tworzenia siatki oraz ustalenie kierunku przepływu płuczki stanowi
zakończenie modelowania modelu obliczeniowego. Podczas opuszczania modułu
generowania siatki m odel autom atycznie zostaje zapisany. W oknie W ORK-
BENCH, w rozpatryw anym projekcie należy w ykonać operacje U pdate
w celu nadpisania w szelkich zmian.
©
j File E dit V ie w U n its T o o ls H e lp |[ | G enerate M esh ] jJ ^ W o rk s h e e t
я ' SRow V ertices ^ W ir e fr a m e | S how M esh Ą i. l i R a n d o m C o lo rs ’ф A n n o ta tio n Preferences
J M esh ~ J U p da te ■» Ą M e sh C o n tro l ■» | j | | | M e tric G iaph
Outline ł
J Filten Name ▼
lp | Project
В .. ^ Model (F3)
Ś G e o m e t r y
Ś ~ v . 'k Coordlnate Systems
M«h
Ш— Named SelecBons
Details of "Mesh"
Use Advanced Size Fun.. On: Curvature
Relevance Center Coarse
Initial Size Seed Active Assembiy
Smoothing Medium
Transition Slow
Span Angle Center Fine
□ Curvature Normal A.„ Default (18,0*)
□ Min Size Default (1,794e-002 m)
□ Мах Face Size Defautt (1,7940 m)
□ Мах Size Default (3,5880 m)
□ Growth Rate Default (1,20)
Minimum Edge Length 0,380130 m
Use Automatic Infiation None

Infiation Option Smooth Transition
□ Transition Ratio 0,272
□ Maximum Layers 5
□ Growth Rate 1,2
Infiation Algorithm Pre
ViewAdvanced Options No
Assembiy Meshing
Method None
Patch Conforming Options
\ G e o m e t r y / P rin t P re v ie w X R eport P r e y ie w /
Triangle Surtace Mesher Program Controlled
Patch independent Options M essages
Topology Checking Yes jT e x t
Advanced
Defeaturing
Statistlcs
Rys. 11.5. Parametry generacji siatki obliczeniowej

11.2. S olver- analiza modelu 1073
Named Selection Named Selection
Outline
| Fitten Marne 2DU-08-2B 12:08
S l P roject
Є - іЩі Model {F3) І inlet
Ś -" v % l Geometn/
ES— Coordinate Systems
.— Mesh
Й— Named Selectians
v % Fluid
v % outiet
— inlet
Details o f "inlet”
5cope
Scoping Method Geometry Selection
Rys. 11.6. Przypisanie kierunku przepływu płuczki

'W D i
T
2 Geometry ji
3 ^ Mesh
(УУ
4 Setup A ?
5 ^ j j Solution ^ j!
6 t j | i Results ^ A\
Fluid FlQVi'{Flaent)
Rys. 11.7. Schemat obliczanego przykładu

11.2. S o lv e r - analiza modelu

Po pojawieniu się symbolu ^ przy Mesh (rys. 11.7), powinna zostać urucho
miona opcja Setup. Setup uruchamia program obliczeniowy FLUENT, gdzie jako
pierwsze pojawia się okno dialogowe (rys. 11.8) do wprowadzenia podstawowych
informacji o założeniach analizy.
1074 __________ 1 1 . Komputerowe wspomaganie projektowania hydrauliki otworowej
Ш FJuerrt Launcher (Setting Edrt Only) ~ a
Fluent Launcher
Damemion OptiofB
O 2D O !Double PfedaonJ
® 3D I | MeśtmgMode
Display Options Processing Optiorw

2 ) Display MeshAfterFteadng i*) Serial
@ Embed Graphics Windows o Paralel
0 Woikbench CoJor Scheme
П Do not show ttiis panel ąg ań
| Show Mcre Options
OK Canod | Help -*■
Rys. 11.8. Wstępne ustawienia programu FLUENT

Po wprowadzeniu wstępnych danych i ich zatwierdzeniu, program wczy

tuje geometrię wraz z danymi. Pojawia się okno dialogowe programu FLUENT,
gdzie lewa część okna dialogowego pozwala na wprowadzenie pozostałych da
nych i ustawień niezbędnych do przeprowadzenia obliczeń, a w prawej części wi
doczna jest geometria zadania, dolna prawa część okna przedstawia komunikaty
wykonywanych operacji (rys. 11.9).
Dane obliczeniowe oraz ustawienia wykorzystywanych algorytmów usta
wiane są poprzez kolejne przejście przez opcje.
Pierwszymi parametrami niezbędnymi do wprowadzenia są funkcje w menu
General (rys 11.10.).
W części M esh dotyczącej siatki można sprawdzić poprawność siatki oraz
zweryfikować jej jakość. W module obliczeniowym FLUENT jest możliwość do
boru analizy w oparciu o ciśnienie lub gęstość, można wybrać analizę w zależno
ści podejścia do prędkości przepływu czy kroków czasowych.
Następnym etapem w zakładce M odel jest ustawienie modelu przepływu
oraz innych parametrów obliczeniowych takich jak energia, model lepkości itp.
(rys. 11.11). W zakładce Viscous —lepkość można wybrać odpowiadający analizie
model przepływu według zamieszczonego przykładu na rys. 11.11. Wybierając
11.2. Solver - analiza modelu 1075
laminamy model przepływu autom atycznie aktywują się dostępne w przepły

w ie łam inam ym m odele reologiczne płynów najlepiej opisujące charakter
przepływ u płynu płuczkow ego.
i |.M> № V*i
icwnl
.
Nrtj..........
!! te*... 0*»4 J]n—,igi<i|-
•: L = * « = ..;
i* »
:О в т « п и Ошмч
! !ї“»
*ІР«4т
; OftnWl
SarftCł fTMf - ПіЦ«.1, la

C* (TM* » ПіИ.1, t<
SarfK» frM* - 1«
tarfM* - n « ta .i. u • - n*i«-
tarUa |гм^ • u r - fltlt.l
s * f m pMf ■ ПіМп, 1*
аию rn ) - м
torfu* |i‘
in> • 1*
Rys. 11.9. Główne okno dialogowe programu FLUENT

Meshing General
Mesh Generation Mesh______
Soiution Setup
| Scalę... || Check (| Report Quality |
Models 1 Display... i
Materials
Phsses Solver
Celi Zonę Conditions Туре VeSotity Formulation
Boundary Conditions ® Pressure-Based ® Absolute
Mesh Interfaces O D enslty-B ased O Relative
Dynamie Mesh
Reference Values
Time
Soiution (•JS tead y
Soiution Methods O Transient
Soiution Controls
Monltors
Soiution Initialization П Gravity
Calculation Aciłvities
Run Calculation
Resulis
Graphics and Anlmations
Plots
Reports
Rys. 11.10. Podstawowe parametry GENERAL w programie FLUENT

Rys. 11.11. Okno dialogowe ustawienia modelu obliczeniowego [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik
11.2. Solver - analiza modelu 1077
W zależności od rodzaju cieczy stosuje się różne wzory m atem atycz

ne opisujące jej zachowanie podczas przepływu. W technologiach w iert
niczych i iniekcyjnych do najczęściej stosowanych w praktyce m odeli
zaliczyć należy:
• model Newtona:
(11.ł)
model Binghama:
(11.2)
model Ostwalda de Waele:
(11.3)
model Cassona:
(11.4)
model Herschela-Bulkleya:
(11.5)
gdzie: r - naprężenia styczne,

r - granica płynięcia,
k —współczynnik konsystencji płuczki wiertniczej opisywanej modelem
Ostwalda de Waele,
dv/dr - gradient prędkości ścinania,
?] —lepkość plastyczna,
n - wykładnik potęgowy.
Wybierając inny od laminamego model przepływu płuczki, część modeli
Teologicznych, w tym Herschela-Bulkleya nie będą dostępne. Jest to pewne ogra
niczenie programu FLUENT. Wybierając inne modele przepływu np. к - epsilon,
к - omega lub inne można modelować przepływy tupu turbulentnego. Wszystkie
niezbędne parametry wprowadzane są w następujących po sobie oknach dialogo
wych [3,11].
Następnym krokiem jest implementacja danych wejściowych dotyczących
płynu płuczkowego czyli wybór modelu Teologicznego płuczki wraz z jej parame
trami. Na rys. 11.13 przedstawiono okno dialogowe, w którym wprowadzane są
parametry modelu Teologicznego płuczki.
Meshing
|1!»
Mesh Generali on
Solution Setup
General
Materials
Phsses
Cdi 2one Contiltons
ІШІШ
jjRadiation - Ofr
|HeatExcfianger - Ofr
Ispedes-Ofr
|Dlscrete Phase - Ofr
І
Boundary Condltons Isolidffiaftjn &Mailing »Off
Mschlnt^cfaa jACDUgt)CS-Off
DyramlcT Щ
V js c o u s Model
R efereno........
Solution Model Wedel Consftnts
Solution Iі Olnv!sod Cmu
Solution ( OJ-ambar
Monitors 0 Spalart-ADrnaras (1 eqn) I0-08 1
Solution Ii: ®k-epsilon (2eqn) Cl-tfłston
Calculate Ok-oroega R eqn)
Run Caio CJTranslton к-кЬоітгеда (3eqn) 1
Results ОТгагаїйоп 5ST eqn) C2-£psilon
1 JReynolds Stress (7 eqn)
Graphics
Pbis
(JSrate-AdaptJve SlmulatJon (SAS) И l
ODeâchsd Eddy Simulation {C S )
Reports TKEPrandtiNumber
O ілгде Eddy Slmulation (LES)
K-eosibn Model n -------------------- 1

® S tsn d » ti Usgr-&afinadFurtctlons
O rng Turfaufentyiseoslty
ORtafeable nonę vj
tear-Wall Traatroent YandtlNumbers
® Btarałanj Wall Fundions
TKEPrandtlNumber
O Scalabte Wall Functtors
jnone
O Nmv£quflifarfum Wall Functions 4
O enhaneed WaHTreatment TOR Prandtł Number
O Łłser^Defined Wall Functions Jnone
4
QCurvBture Согтейіоп
Q Produdton Kato-Łaunder
Qpraductton Limiter
Г5Г1 S S l ГніП
Rys. 11.12. Przykład wprowadzania danych dla modelu przepływu k-epsilon
Po wprowadzeniu danych obliczanego medium należy wprowadzić dane

o ciśnieniu oraz prędkości na wejściu (rys. 11.14.) oraz na wyjściu analizowane
go układu. Jeżeli na wyjściu (outlet) (rys. 11.15.) wprowadzana zostaje wartość
ciśnienia równa 0 wówczas układ liczony jest jako swobodny wypływ. Dostępna
jest również cała gama możliwych do wprowadzenia paramentów i zależności jak
temperatura, wielofazowość itp.
Po przejściu przez wprowadzenie danych wejściowych oraz wyjściowych,
następnym etapem jest wprowadzenie wartości referencyjnych. Niektóre z war
tości pojawiające się w otwieranym oknie dialogowym są przepisane z wcześniej
wprowadzonych danych, jednak istnieje tutaj możliwość wprowadzenia korekt.
Istotnym jest ustawienie opcji Compute from na opcji Inlet (rys. 11.16.).
Wprowadzenie powyższych danych kończy proces uzupełniania danych za
równo materiałowych jak i warunków przepływu. Następnym procesemjest dobranie
odpowiedniej metody obliczeń. Dla relacji ciśnienie - prędkość (Pressure-Yelosity
Coupling) istnieją cztery schematy obliczeniowe: SIMPLE, SIMPLEC, PISO,
Coupled (rys. 11.17.).
11.2. Solver~ analiza modelu
Rys. 11.13. Wprowadzanie parametrów modelu Herschela-Bulkleya [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]

1079
1080
Meshine Boundary Conditions
Mesh Generation Zone
___________________________________________________________________________________________________________________
Solution Setup К Г
General
Models linterior-soW
louHet
Materials
Phases
Сей Zone Conditions П Velocity Inlet
n a
i Zone Name
Mash Interfaces
Dynamie Mesh Wet
Reference Values
'm
Solution Momentum |Thermal| Radiation| Spedes| DPM | Multiphase | UDS ІЙ
Solution Methods
Solution Controls Velotfty Specification Method
Magnitude, Normal to Boundary У
Monitors
Reference Frame Absolute
Solution Initiitization
Calculation Activities Velocity Magnitude (m/s) 0
| constant
Run Calculation
Results SuperіопісДгйВаІ Gauge Pressure (pascaO 0
i constant
Graphics and Animations ....... . .....i —
Plots
Reports [ OK j [Cancefi [jlelp
1DiffiayMeshTT,*! ilonsT."
□ rtghtghtZone
Setting zone id of inlet to 5.
Setting zone id of outlet to 6.
Help Setting zone id of fluid to 7.
Rys. 11.14. Wprowadzanie parametrów ciśnienia oraz prędkości na wlocie (inlet) [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik
Meshing
Boundary Conditions
Mesh Generation Zone
Solution Setup fluid
Met
General
interior-solid
Models
Materials
Phases
Cel Zone Conditions
□ Pressure Outlet Ш
Mesh Interfaces Zone Name
Dynamie Mesh
outlet
Reference Values
Solution
Momentum J Thermal | RadiaBon | Spedes ] DPM ) Multiphase J UDS
11. Komputerowe wspomaganie projektowania hydrauliki otworo
Solution Methods
Solution Controls Gauge Pressure (pasca!) constant
Monitors
Solution IniBalization Backflow DirecBon Specification Method |ôrmaj to Boundary
Calcułation Act>vibes
Run Calculation Pha' □ Radial Equ*brium Pressure Dstribudon
Results mix O Average Pressure SpedfkaBon
Graphics and Animations □ Target Mass Row Ra te _______

Plots
Reports OK | iCancell ! Help
'Й
Rys. 11.15. Wprowadzanie parametrów na wylocie geometrii (outlet) [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]

Do analizy przepływu płuczki optymalnym wydaje się zastosowanie sche

matu SIMPLE. W celu przestrzennej dyskretyzacji (Spatial discretisatioń) jest
możliwość dobrania modelu do: gradientu, ciśnienia, momentu oraz energii.
W następnej zakładce Solution control wprowadzane są wartości liczbowe pa
rametrów metod przyjętych we wcześniejszym kroku. Kolejnym etapem jest
Solution Initialization czyli inicjalizacja rozwiązania (rys. 11.18.)- Należy wy
brać odpowiednią metodę inicjalizacji: Hybrydową lub Standardową.
Meshing Reference Values

Mesh Generation Compute from
Solution Setup inlet
General Reference Values
Models
Materials Area (m2)
Phases
Celi Zone Conditions Density {kg/m3) 1,224995
Boundary Conditions
Mesh Interfaces Enthalpy fi/kg)
Dynamie Mesh
Length (m)
Solution
Solution Methods Pressure (pascal)
Solution Controls
Monitors Temperature (k) 288.16
Solution Initialization
Calculation Adwffies Velotity (m/s)
Run Calculation
Results Wscosity (kg/m-s) 1.7894Є-05
Graphics and Animafons
Plots Ratio o f SpedficHeats 1,4
Reports
Reference Zone
Rys. 11.16. Wartości referencyjne [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]
Dalej należy wprowadzić wartości inicjalizacyjne najważniejszych para

metrów jakimi są: ciśnienie (wartość jest zaczytana z wcześniejszych danych -
jednak jest możliwość jej zmiany) i prędkość we wszystkich kierunkach. Bardzo
ważnym elementem jest aby potwierdzić dokonane wybory oraz wartości poprzez
kliknięcie przycisku Initialize w dolnej części okna dialogowego.
11.2. S olver- analiza modelu 1083
Solutlon M ethods
Mesh Generation Pressure-VelQfitv Couplino
ScluBftn Setup Scheme
General isiMPLE 4
Modeis
Materials Spaeal Diacretization
Phases
Cel! 2&П6 СЬГібіВбПй gradient
Boundary Conditions least Sąuares Celi Based
Mtóh Ińterfacfes Pressure
Dynamie Mesh
Reference vatues
Sdueon Second Order upwind
M M
Solution Controls
Monitors
Solution ІПШеІіїаШ
Cfilculeeon Act'viW5
Run Calculation
Transtent Forrnulatlon
Results
Graphics and Animations Г ] Mbń‘UeraBvt Time Advancement
PlOtt O Froiftn Fiu* Formułation
Reports Q Pseudo Transient
□High Order TermRefax6Gon (OpônsTTT]
1 Defiault
Rys. 11.17. Metody obliczeń parametrów przepływów [wygenerowała I. Kowalska-Kubsik]
Meshing Solutlon Inltlallzatlon

MeśhGeneratioń Inifialization Methods
Solution Setup OMybrid IniSalization
General (S) Standard InltiallzaHon
Modele
Materials Compute from
Phases fnlet V
Celi Zone Condltions Reference Frame
Boundary Conditions
Mfesh Interfac&s (jji)Relative to Celi Zone
Dynamie Mesh OAbsoJute
Reference Values
Initial Values
Soluton A
Gauge Pressure (pascal)
Solution Methods
Solutlon Controls
Monitors
0
зд ш я ін іезім X Velocity (m/s}
Calculation AcBv№es
Run Calculation
0
Y Ve!otity (m/s) ................ .
Results
0
Graphics and Animations
Piots Z Velodty (m/s)
Reports
0
| Inltlfllize j j Reset j : Patch...
i Reset DPM Sources ■i Roset Statistics
Rys. 11.18. Inicjalizacja rozwiązania [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]

Przechodząc do następnej zakładki Run Calculation (rys. 11.19.) ustalić

należy ilość kroków analizy, również czy przy każdym kroku obliczeniowym
należy zapisywać dane czy tylko np. w co drugim lub trzecim kroku. W tej za
kładce, można również sprawdzić poprawność wprowadzonych danych inicjali-
zacyjnych. Aby uruchomić obliczenia należy kliknąć przycisk Calculate w dolnej
części okna dialogowego zakładki
ІЛ5"
Meshing Run Calculation
Mesh Generation
CheckCase... Preview Mesh Motion...
Solution Setup
General Number o f Iterafions Reporting in teryal
Models 200 l±J
Materials В H
Phsses Profile Update Interyal
Celi Zone Conditions
Boundary Conditions
Mesh Interfeces
Data File (Juanftties,,, Acoustic Sianals,,.
Dynamie Mesh
Reference Values
Solution Calculate
Solution Methods
Solution Controls
Monitors (Help
Solution Initialization
Calculation Adwffies
un C a lo lffiH
Results
Sraphics and Animations
Plote
Reports
Rys. 11.19. Uruchamianie obliczeń

Podczas obliczania analizy wyświetlane jest okno przedstawiające graficz

nie etap obliczeń oraz w dolnej części okna kolejne wyniki w danej iteracji (rys.
11.20 .)
Po zakończeniu etapu obliczeniowego należy przejść do obróbki danych
czyli wizualizacji wyników w postprocesorze.
File Mssh Oefine So!va Adapt Śurfaće Ditplay htpoit Parjllil
' a -a ®S:S *!®Ж ✓І;* А 1)8 •ri

11.2. S olver- analiza modelu______________________________ ____________ Ю85
11.3 Postprocesory
Postprocesory występujące w systemach obliczeniowych mają za zadanie przed
stawienie w formie graficznej lub tekstowej (najczęściej w obu formach) wyni
ków przeprowadzonej analizy.
Narzędziami postprocesorów w systemie ANSYS FLUENT są systemy
przedstawiające w sposób graficzny wartości np. ciśnienia czy prędkości przepły
wów płynów, na wykresach wartości oporów przepływów czy w formie tabela
rycznej wyniki symulacji przepływu.
W prezentowanym przykładzie przedstawione zostaną dwa postprocesory
powiązane z analizą przepływów płynów.
11.3.1 Postprocesor FUENT

Program FLUENT posiada własny wbudowany w swoją strukturę postprocesor,
który uruchamiamy jest w zakładce Results.
Przy pomocy narzędzia Graphics andAnimation możliwa jest prezentacja
graficzna w formie wektorów lub konturów prędkości przepływów (rys. 11.21,
rys. 11.22) lub ciśnienia.
D;Fluid Flow (Fluent) Fluent@IKUBSIK.ad.wnaftagh.edu.pl [3d
Mesh Dcfine 5olve Adapt Śurface Display Report Parallel View Help
MesHng Grapftłcs and Antroattons

Mesh Genefation * r 'w.
Solution Setup
General
Modeis
Contours
Materials Onttons Contours of
Phases
Cel Zone Conditions 0Fffled |vebdty... . ... ч
Boundary Conditions 3 noAV*4 jm
|Vetodty Magnitude "1
Mesh lntErfaces 3 Global Rangę
3Auto Rangę Mir. Cm/s) Mas: (m/c)
DynamieMesh
Z]CEp to Rangę
Reference Va!ues
Solutbn
Draw Profile* !• ;. ...... i t Ł r a " ’ ........... i
^2 Draw Mesh
Solution Methods
Solution Controls
Monitors Levels Setup
Solution ІпШаїііаИоп
Calculation Artvlties ■'1 П 1
Run Calculation
Results Suffece Name Paktem
s h ii 1Лв*-0І .
Pbts
'7.SSI-02 ' '
Reports
lip-surf O-OOt+OÓ
jchaust-fan
«/eloelt/Magnltude(т/в)
j Display I |Compute | Hdp l
nlet
fluid.1
outlet
interior-fluid
wall-fluid
Fluid
Rys. 11.21. Prędkości przepływu w przekroju wylotu dla przepływu mimośrodowego

11.3. Postprocesory
1087
Р Й Ї&
Ш тШ
5t 5
*2
o
£
li £
0)
8*
o
Є
o
CL
■ % 4 f4 .* < (і*
ił tfc £ł
if
Ж Ї* -o
(D
И
'! 1 1 1 s
CD
fc!
U)
;»
0:
І І | їїа 1 Ш М р З Г Ш Т р ІЇ
W zakładce Results można tworzyć animacje przepływu, ploty wyników

analizy oraz raporty zawierające wszystkie niezbędne wyniki obliczeń. Na rys.
11.23 przedstawiono wektoiy prędkości przepływu w przestrzeni miedzy pier
ścieniowej w sytuacji kiedy rura płuczkowa położona jest nie w osi przestrzeni
miedzy pierścieniowej, a mimośrodowo.
S “.......... уаад ............................
Rys. 11.23. Wektory prędkości płuczki w przestrzeni miedzy pierścieniowej

11.3. Postprocesory 1089
11.3.2 Postprocesor CFD-Post

Postprocesor programu FLUENT nie jest jednak narzędziem, które w pełni zaspo
kaja potrzeby uzyskiwania wyników obliczeń, dlatego w całym systemie ANSYS,
pod którym pracuje również FLUENT, zaimplementowany jest w postprocesor
CFD-Post.
Jest to narzędzie bardziej zaawansowane jeżeli chodzi o możliwości grafiki,
raportów czy wydruków. Pozwala na wykonanie dowolnych przekrojów analizo
wanego medium wraz z naniesionymi wynikami obliczeń, prezentacją wyników
przy pomocy wektorów, linii przepływu kolorowego renderingu (rys. 11.25).
Re £4t Sesson insert Tods Hefcj
ІЗ Щ Ш Ф Ufólaastai * ■< Ї
О А и j ^ ariałfet & c ra e B a rs ~ [ O ta Js ta * Гg ć i (gfRdfeA /[ л
* сам» laeeei-rfafrFSwradanrarm-ł
* 'jgJ f f f Ą
* &bid
n itw i
ta p w
□ f t ojU et 3. Physics Report
□ f t *a fl fluid T l b l e l BanUnPfrptafetFFFĄ-
ЗШ с
Q їьЬляе R «*teinB t
Ое£иі:ТгаГ(з*агтп
Defeitiegeid**» Ł TMbfe-CgtsmdryPh^ścstbrFrF4
□ îseuffoesŁ D om **» B e illu fllliu
Ьиаиг і к а 2 Ш
tosurf«3
от*****! Туре i ‘Slftt.
B m b y -U d
□ ■łjtelort ( їа о с г г г -з ? 8 £ г
~ype
л a l Rep o rt В ш Ь . y - o r tld t
@ "П8еP<>9C TłP= jm s s i R E - а л ш г
л 0 ^ > F t e Ra»rt
Ш иш ^яу-ш шЛЛМ
ggЩ|FfeŁrferinaeonfijfFrr4
л @ ф WeshResert Tjpe I wu.
___________ Я l a l M ah&rfgfm abcnfcrtyr-s
OeBfeafOpttMel 4. User Data

CecreeJy j O u tL
Oeflbta» TTtie
Metha-J Piane
OM
£ 1.СС04Є+06
yrewanrfsetetttbetterwtiHtheCjgiiteagiBena
j? 3 l,00Q2e«Q6-
] aoi& etcr ] T abteW ew O a rtW e w j COTntftfYtewcr i ftc*rtV5eywr i
Rys. 11.25. Okno dialogowe postprocesora CFD

Wszystkie rodzaje prezentacji tworzone są poprzez funkcje: Streamline,

Yeciors, Contur, Yolume Rendering. Przy pomocy mapy kolorów (Contur) moż
na uzyskać wizualizację porównania np. prędkości przepływów w przypadku gdy
przewód wiertniczy ułożony jest centralnie w przestrzeni pierścieniowej z sytu

acją gdy przewód wiertniczy ułożony jest mimośrodowo (rys 11.26.)-
Wu
№***§
1 575e
141&
ІЛОснОЮ
11№'UCO
f»C01
78/7e-001
63Q?e001
4 72tfe001
I
aOQOe«QOO
[mSM]
Rys. 11.26. Porównanie rozkładu prędkości przepływu płuczki

w przestrzeni pierścieniowej przy ułożeniu przewodu centralnie
oraz mimośrodowo [Wygenerowała: l. Kowalska-Kubsik]
Innym rodzajem prezentacji wyników jest przestrzenne przedstawienie

specjalnych przekrojów, mogą być przedstawiane wartości ciśnienia, prędkości,
gradientów i innych wielkości obliczanych podczas analizy. Na rys. 11.27 przed
11.3. Postprocesory 1091
stawiony jest przekrój przewodu prezentujący prędkości przepływu wzdłuż prze

wodu wiertniczego. Na rys. 11.28 przedstawiona jest kolorowa mapa prędkości
przepływu płynu płuczkowego w przestrzeni pierścieniowej z mimośrodowym
ułożeniem przewodu wiertniczego w przekroju na połączeniu (na zworniku) oraz
w przekroju bez zwornika.
Rys 11.27. Kolorowa mapa prędkości przepływu płynu płuczkowego w przestrzeni

pierścieniowej z centralnym ułożeniem przewodu wiertniczego w przekroju wzdłużnym
Rys. 11.28. Kolorowa mapa prędkości przepływu płynu płuczkowego w przestrzeni

pierścieniowej z mimośrodowym ułożeniem przewodu wiertniczego
w przekroju na połączeniu (na zworniku) oraz w przekroju bez zwornika
Na rys. 11.29 zaprezentowane jest porównanie wartości ciśnień oraz pręd

kości w tym samym fragmencie przewodu wiertniczego.
Rys 11.29. Kolorowa mapa prędkości i ciśnienia w przestrzeni pierścieniowej

z mimośrodowym ułożeniem przewodu wiertniczego
[Wygenerowała: l. Kowalska-Kubsik]
11.3. Postprocesory ___________________ ___ ________ ____________________
Wizualizacja za pomocą linii przepływów Strimline również pozwala na

prezentacje wszystkich możliwych wyników obliczeń takich jak prędkości prze
pływów czy ciśnienia. Rys. 11.30-11.33 przedstawiają przykłady takich wizuali-
zacji.
Rys 11.30. Linie przepływów p r z e d s ta w ia ją c e prędkości płuczki

Rys. 11.32. Wektory prędkości przepływu płuczki na zworniku

Rys 11.33. Wektory prędkości przepływu płuczki w przestrzeni pierścieniowej

11.3. Postprocesory __________________________________________ 1095
Jeszcze jedna zaletą postprocesora CFD-Post jest możliwość generowania

wykresów prędkości, ciśnienia, rozkład gradientów oraz oporów przepływów. Na
rys. 11.34 przedstawiony został rozkład ciśnienia płuczki w odniesieniu do długo
ści elementu. Na rys. 11.35-11.36 natomiast przedstawione są wykresy spadków
prędkości płynu wiertniczego dla przykładu z centralnie usytuowanym przewo
dem wiertniczym oraz mimośrodowo.
1,0008е+06
ł,0006e-t06
Іе-Юб-
999 800
- r-1 • 1 I' ■ ■ r-i
10 15 20 25 30 35 40
X[m]
S e r ia 1
Rys. 11.34. Rozkład ciśnienia płynu płuczkowego w przestrzeni

pierścieniowej z widocznymi spadkami na zwornikach
[Wygenerowała: l. Kowalska-Kubsik]
Rys. 11.35 Spadki prędkości przepływów dla 8 pozycji przy mimośrodowym ułożeniu
przewodu wiertniczego w przestrzeni pierścieniowej [Wygenerowała: I. Kowalska-Kubsik]
Podsumowując, zaawansowane systemy numeryczne pozwalają na symu

lację przepływów hydrauliczny w otworach wiertniczych bez angażowania środ
ków na badania i testy eksperymentalne, co znacznie obniża koszty inwestycji.
Systemy takie pozwalają również na symulacje całej gamy zjawisk fizycznych,
które potencjalnie mogą wystąpić podczas prac wiertniczych. Wiedza taka po
zwala na lepsze i przewidywalne planowanie robót wiertniczych.
Literatura 1097
РгеЛквкі
[ т а л -1 ]
PrędkeSć
Rys. 11.36 Spadki prędkości przepływów dla 8 pozycji przy centralnym

ułożeniu przewodu wiertniczego w przestrzeni pierścieniowej
{Wygenerowała I. Kowalska-Kubsik]
Literatura
1. Aadnoy B .S ., Cooper I., M iska S. Z., M itchell R . F .: Advanced drilling and well technology. Society o f
Petroleum Engineers, 2009.
2. B A R O ID FLUTOS H AN D BOO K, Baroid Drilling Fluids Schagen, 1996.
3. D .Bielew icz, Płyny wiertnicze, Wydawnictwa AGH, Kraków, 2009.
4. Fluid Facts. Engineering Handbook. PartN um ber 008902097. Baker Hughes IN TEQ, Houston, 1997;
5. Instrukcja rurowania i cementowania otworów wiertniczych. PGNiG, Warszawa, 2006.
6. Manuał „A N SY S” software.
7. M -I Drilling Fluids Engineering Manuał, Houston, Texas, 2002.
1098 __________ 11. Komputerowe wspomaganie projektowania hydrauliki otworowe]
8. M itchel R.F., M iska S.Z : Fimdamentals o f drilling engineering. Society o f Petroleum Engineers. SP E Text-
book Seriesvol. 12, 2011.
9. Stryczek S ., Fugiel K .: D obór typów prowadników rur okładzinowych w zależności od warunków geolo-
giczno-technicznycfa otworu wiertniczego. Technika Poszukiwań Geologicznych, zeszyt nr 1 ,1 9 7 7 .
10. Szostak L .: Wiercenie otworów kierunkowych, Wydawnictwo Śląsk, Katow ice, 1980.
11. Wiśniowski R .: Compuier-aided desigii sysiemfor selection rheological model o f drillingfluid, Polish Jour
nal ofEnvironm ental Studies ; vol. 17 no. 3 ,2 0 0 8 .
12. www.ansys.com.
13. www.mesco.pl.
Tabele, jednostki
Zamiana jednostek na układ SI
Symbol
Jednostka Symbol Mnożnik aby uzyskać
akry 4046,8 metry kwadratowe m2

baryłki bbl 0,158984 metry sześcienne m3
baryłki dziennie bbl/d 0,0066243 metry sześcienne na godzinę m3/h
brytyjske jednostki ciepła Btu 1055,06 dżule J
stopy ft 0,3048 metry m
stopy kwadratowe ft2 0,0929 metry kwadratowe m2
stopy sześcienne ft3 28,302 litry 1
stopy sześcienne na baryłkę ft3/bbl 0,17811088 metry sześcienne na metr sześcienny m3/m3
stopa.funt siły ft/lbf 1,35582 dżule J
stopa.funt siły ft/lbf 1,3558 niutonometry N.m
galony (US) gal (US) 3,7854 litry 1
galony (US) na stopę gal/ft 12,4191 litry na metr l/m
konie mechaniczne hp 0,7457 kilowaty kW
cale in 2,54 centymetry cm
cale kwadratowe in2 6,4516 centymetry kwadratowe cm2
cale sześcienne in3 16,387064 centymetry sześcienne cm3
cale.funt siły in.lbf 0,1129848 niutonometry N.m
kilofunty 4,45*103 niutony N
kilofunty na cal kwadratowy ksi 6,89* 106 paskale Pa
1100 Tabele, jednostki
Symbol
Jednostka Symbol Mnożnik aby uzyskać
węzły 0,514444 metry na sekundę m/s

mile mile 1609,3 metry m
mile kwadratowe sq mile 258,9998 hektary ha
mile (morskie) mile 1,853 kilometry km
(Nau)
mile (standardowe) mile lą mile (st) 1,6093 kilometry km
dowe
funty na cale kwadratowe/ psi/ft 22.62 kilopaskal/metr kPa/m
stopy
funty siły Ibf 4,44822 niutony N
funty siły na stopę sześcienną lbtfft3 0.0160185 kilogramy siły na litr kgffl
funty siły na cal kwadratowy psi 0,068947448 bary bar
funty siły na cal kwadratowy psi 6,894745 kilopaskale kPa
funty siły/stopę sześcienną lbf/ft3 0,01602 kilogramy siły/litr kg£l
funty siły/galon lbf/gal 0,1198 kilogramy siły/litr kgf/1
tony siły (długie) lg tonf 1,01605 tony siły tf
tony siły (krótkie) sh tonf 0,9072 tony siły tf
jardy yd 0,9144027 metry m
jardy kwadratowe yd2 3,22831‘ Ю-1 mile kwadratowe sq mile
jardy sześcienne yd3 764,6 litry 1
Współczynniki konwersji
Współczynniki konw ersji
Jednostka Symbol Mnożnik aby uzyskać Symbol
akry 0,404686 hektary ha
akry 0,00404686 kilometry kwadratowe km2
akry 43560 stopy kwadratowe ft2
akry 4840 jardy kwadratowe yd2
akry 43560 stopy kwadratowe ft2
akry 4840 jardy kwadratowe yd2
akry 4046,8 metry kwadratowe m2
akry 0,00156 mile kwadratowe sq mile
akry 40,47 ary a
amperogodzina Ah 3600 kulomb C
ary a 0,0247096 akry
Tabele i jednostki 1101
Współczynniki konw ersji

Jednostka Sym bol M nożnik aby uzyskać Symbol
atmosfery (na poziomie atm 29,92 cale słupa rtęci inHg
morza)
atmosfery (na poziomie atm 14,691 funty na cal kwadratowy psi
morza)
atmosfery (na poziomie atm 76 centymetry słupa rtęci cmHg
morza)
atmosfery (na poziomie atm 101325 paskale Pa
morza)
baryłki bbl 0,158984 metry sześcienne m3
baryłki bbl 9702 cale sześcienne in3
baryłki bbl 5,6146 stopy sześcienne ft3
baryłki bbl 34,9726 galony brytyjskie (UK) gal (UK)
baryłki bbl 42 galony amerykańskie (US) gal (US)
baryłki bbl 158,984 litry 1
baryłki na dzień bbl/d 0,0066243 metry sześcienne na godzinę m3/h
baryłki na stopę bbl/ft 0,5216119 metry kwadratowe m2
baryłki na cal bbl/in 6,259343 metry kwadratowe m2
bary bar 14,5038 funty siły na cal kwadratowy psi
bary bar 100000 paskale Pa
bary bar 100 kilopaskale kPa
bary bar 0,1 megapaskale MPa
Brytyjskie jednostki ciepła Btu 1055,06 dżule J
Brytyjskie jednostki ciepła Btu 0,252075 kilokalorie kcal
Brytyjskie jednostki ciepła Btu/ft3 8,90036 kilokalorie na metr sześcien kcal/m3
na stopę sześcienną ny
Brytyjskie jednostki ciepła Btu/lb 0,55573 kilokalorie na kilogram kcal/kg
na funt
Brytyjskie jednostki ciepła Btu/ft2 2,71331396 kilokalorie na metr kwadra kcal/m2
na stopę kwadratową towy
kalorie cal 4,186 dżule J
centymetry cm 0,3937 cale in
centymetry cm 0,01094 jardy yd
centymetry cm 0,03280839 stopy ft
centymetry cm 0,0001 kilometry km
centymetry kwadratowe cm2 0,155 cale kwadratowe in2
centymetry kwadratowe cm2 0,00107639 stopy kwadratowe ft2
centymetry kwadratowe cm2 0,0001 metry kwadratowe m2
W spółczynniki konw ersji

centymetry sześcienne cm3 0,0610236 cale sześcienne in3
centymetry sześcienne cm3 0,0353 stopy sześcienne ft3
centymetry sześcienne cm3 0,0000013 jardy sześcienne yd3
centymetry sześcienne cm3 0,001 litry 1
centymetry słupa rtęci cmHg 0,01315789 atmosfery (na poziomie atm
morza)
centipłazy cP 0,001 paskalosekundy Pa.s
centistokesy cSt 0,0000001 metry kwadratowe.sekunda m2.s
kulomby C 0,0002777 amperogodziny Ah
daltony 1,66*10-27 kilogramy kg
darcy D 9 ,8 7 *1 0 '13 metry kwadratowe m2
dekaniutony daN 1,02 kilogramy siły kgf
dekaniutony daN 2,2482014 funty siły lbf
dekaniutonometry daN.m 7,3746312 stopy-funty siły fU b f
dekaniutonometry daN.m 10 niutonometry N.m
stopnie (kątowe) 1,75*10-2 radiany rad
elektronowolty eV 1 ,6 0 * 1 o -19 dżule J
sążnie fth 1,8288 metry m
stopy ft 0,3048 metry m
stopy ft 0,3333 jardy yd
stopy ft 30,48 centymetry cm
stopy ft 0,0003048 kilometry km
stopy ft 0,0001894 mile mile
stopy ft 12 cale in
stopy kwadratowe ft2 144 cale kwadratowe in2
stopy kwadratowe ft2 0,1111 jardy kwadratowe yd2
stopy kwadratowe ft2 0,0929 metry kwadratowe m2
stopy kwadratowe ft2 929,03 centymetry kwadratowe cm2
stopy kwadratowe ft2 2,2 9 5 7 *1 0 J akry
stopy sześcienne ft3 28,302 litry 1
stopy sześcienne ft3 0,02832 metry sześcienne m3

stopy sześcienne ft3 1728 cale sześcienne in3
stopy sześcienne ft3 0,03704 jardy sześcienne yd3
stopy sześcienne ft3 7,4805 galony amerykańskie gal (U S)
stopy sześcienne ft3 6,288 galony brytyjskie gal (UK)
stopy sześcienne ft3 0,17811 baryłki bbl

stopy sześcienne ft3 28320 centymetry sześcienne cm3
stopy sześcienne na baryłkę ft3/bbl 0,17811088 metry sześcienne m3/m3
na metr sześcienny
stopy.funty siły fU b f 1,35582 dżule J
stopy.funty siły f t lb f 0,138255 kilogramometry kg.m
stopy.funty siły fU b f 1,3558 niutonometry N.m
stopy.funty siły ft.lbf 0,1356 dekaniutonometry daN.m
galony brytyjskie gal (UK) 277,42 cale sześcienne in3
galony brytyjskie gal (UK) 0,0045461 metry sześcienne m3
galony brytyjskie gal (UK) 4,54595 litry 1
galony brytyjskie gal (UK) 0,0285938 baryłki bbl
galony brytyjskie gal (UK) 0,159033 stopy sześcienne ft3
galony brytyjskie gal (UK) 1,200912 galony amerykańskie gal (US)
galony amerykańskie gal (U S) 128 uncje oz
galony amerykańskie gal (US) 4 kwarty qt
galony amerykańskie gal (US) 8 pinty
galony amerykańskie gal (US) 0,8327 galony brytyjskie gal (UK)
galony amerykańskie gal (US) 231 cale sześcienne in3
galony amerykańskie gal (US) 0,02380952 baryłki bbl
galony amerykańskie gal (US) 3,7854 litry 1
galony amerykańskie gal (U S) 0,0037854 metry sześcienne m3
galony amerykańskie na gal/bbl 23,81 litry na metr sześcienny l/m3

baryłkę
galony amerykańskie na gal/ft 12,4191 litry/metr l/m
stopę
siła międzycząsteczkowa grf 0,0647987 gramy siły gf
gramy siły gf 15,4324 siła międzycząsteczkowa grf
gramy siły gf 0,035274 uncjosiła ozf
hektary ha 2,47105 akry
hektary ha 10000 metry kwadratowe m2
hektary ha 0,00386101 mile kwadratowe sq mile
hektary ha 10000 metry kwadratowe m2
konie mechaniczne KM 0,735 kilowaty kW
konie mechaniczne KM 0,9863 konie mechaniczne parowe HP
konie mechaniczne KM 735,499 waty W
Jednostka Symbol M nożnik aby uzyskać Symbol
konie mechaniczne parowe HP 1,0139 konie mechaniczne KM
konie mechaniczne parowe HP 745,6998 waty w

cale in 25,4 milimetry mm
cale in 2,54 centymetry cm
cale in 0,833333 stopy ft
cale in 0,02777 jardy yd
cale kwadratowe inz 6,4516 centymetry kwadratowe. cm2
cale kwadratowe in2 0,00694444 stopy kwadratowe ft2
cale kwadratowe in2 0.0007716 jardy kwadratowe yd2
cale kwadratowe in2 0,00064516 metry kwadratowe m2
cale sześcienne in3 16,3871027 centymetry sześcienne cm3
cale sześcienne in3 0,00010307 baryłki bbl
cale sześcienne in3 0,0005787 stopy sześcienne ft3
cale sześcienne in3 0,0163865 litry 1
cale sześcienne in3 0,5541 uncje oz
cale sześcienne in3 0,0173 kwarty qt
cale sześcienne in3 0,004329 galony amerykańskie gal (US)
cale sześcienne in3 0,0036046 galony brytyjskie gal (UK)
cale sześcienne in3 1,6387*10'5 metry sześcienne m3
cale sześcienne in3 2,1433*10'5 jardy sześcienne yd3
cale słupa rtęci inHg 0,03342246 atmosfery (na poziomie mo atm
rza)
cale słupa rtęci inHg 1333,22 paskale Pa
cale słupa rtęci inHg 0,4912 funty siły na cal kwadratowy psi
cale.funty siły in.lbf 0,1129848 niutonometry N.m
dżule J 6 ,2 4 1 5 *1 0 " elektronowolty eV
dżule J 0,23889154 kalorie cal
dżule J 0,737561 stopy.funty siły ft.lbf
dżule J 0,00094781 brytyjskie jednostki ciepła Btu
kilokalorie kcal 3,96707 brytyjskie jednostki ciepła Btu
kilokalorie na metr sześcien kcal/m3 0,112355 brytyjskie jednostki ciepła na Btu/ft3
ny stopę sześcienną
kilokalorie na kilogram kcal/kg 1,79943 brytyjskie jednostki ciepła Btu/lb
na funt
kilokalorie na metr kwadra kcal/m2 0,368553 brytyjskie jednostki ciepła na Btu/ft2
towy stopę kwadratową
kilogramy siły k gf 2,204586 funty siły lbf
Jednostka Symbol Mnożnik aby uzyskać Symbol
kilogramy siły k gf 0,00098425 tony siły (długie) lg tonf
kilogramy siły kgf 0,001 tony siły tf
kilogramy siły kgf 2,20462 funty siły Ibf
kilogramy siły k gf 0,0011023 tony siły (krótkie) sh tonf
kilogramy siły k gf 9,81 niutony N
kilogramy siły k gf 0,981 dekaniutony daN
kilogramy siły na metr sze kgf7m3 0,3505 funty siły na baryłkę lbf/bbl
ścienny
kilogramy siły na metr sze kgf/m3 0,35050001 fonty siły na baryłkę lbf/bbl
ścienny
kilogramy siły na litr kgf/l 8,34523 funty siły na galon amery lbf/gal
kański
kilogramy siły na litr kgffl 62,4278 fonty siły na stopę sześcienną lbf/ft3
kilogramy siły na metr kgf7m 0,671971 funty siły na stopę lbf/ft
kilogramy siły na centymetr kgffcm2 14,2233 fonty siły na cal kwadratowy psi
kwadratowy
kilogramy siły na milimetr kgf/mm2 0,711167 krótkie tony siły na cal kwa sh tonf/
kwadratowy dratowy in2
kilogramy siły na milimetr kgf7mm2 102,408 krótkie tony siły na stopę sh tonf/ft2
kwadratowy kwadratową
kilogramy siły.metry kgf.m 9,81 niutonometry N.m
kilogramy siły.metry kgf.m 7,23301 stopy.funty siły ft.lbf
kilogramy siły/litr kgf/l 8,3472454 fanty sily/galon lbflgal
kilogramy siły/litr kgf/l 62,421972 fonty siły/stopę sześcienną lbf/ft3
kilometry km 0,621373 mile statutowe ( mile lądowe) mile (st)
kilometry km 0,539613 mile morskie (brytyjskie) mile
(Nau)
UK
kilometry km 0,539957 mile morskie (inne kraje) mile
(Nau)
kilometry km 3280,83 stopy ft

kilometry km 1093,61 jardy yd
kilometry km 1000 metry m
kilometry km 10000 centymetry cm
kilometry km 0,621388 mile mile
kilometry km 0,539957 mile morskie mile
(Nau)
kilometry kwadratowe km2 0,386102 mile kwadratowe sq mile

kilometry kwadratowe km2 247,1 akry
kilopaskale kPa 0,145038 funty siły na cal kwadratowy psi
kilopaslcale kPa 0,01 bary bar
kilopaskal/metr kPa/m 0,0442086 funty siły na cal kwadratowy/' psi/ft
stopę
kilowatogodziny kWh 3 ,6 0 *1 0 6 dżule J
kilowaty kW 1,34102 konie mechaniczne hp
kilofonty 4 ,4 5 *1 03 niutony N
kilofonty na cal kwadratowy ksi 6 ,89* 106 paskale Pa
węzły 0,514444 metry na sekundę m/s
litry 1 61,025884 cale sześcienne in3
litry 1 0,0353147 stopy sześcienne ft3
litry 1 0,264178 galony amerykańskie gal (US)
litry 1 0,219976 galony brytyjskie gal (UK)
litry 1 0,00628994 baryłki bbl
litry 1 1000 centymetry sześcienne cm3
litry 1 1,0567 kwarty qt
litry 1 0,0013 jardy sześcienne yd3
litry 1 0,001 metry sześcienne m3
litry na metr sześcienny l/m3 0,042 galony amerykańskie na ba gal/bbl
ryłkę
litry/metr l/m 0,0805214 galony amerykańskie na stopę gal/ft
megapaskale M Pa 10 bary bar
megapaskale MPa 145,038 funty sity na cal kwadratowy psi
metry m 3,28084 stopy ft
metry m 1,09361 jardy yd
metry m 0,001 kilometry km
metry m 0,00062137 mile mile
metry m 1000 milimetry mm

metry kwadratowe m2 0,15976117 baryłki na cal bbl/in
metry kwadratowe m2 1,91713417 baryłki na stopę bbl/ft
metry kwadratowe m2 10,7639 stopy kwadratowe ft2

metry kwadratowe m2 0,0002471 akry
metry kwadratowe m2 1550 cale kwadratowe in2
W spółczynniki konwersji
Jednostka Symbol M nożnik aby uzyskać Sym bol
metry kwadratowe ■_-.T
m 1,1959 jardy kwadratowe yd2
metry kwadratowe m2 10000 centymetry kwadratowe cm2
metry kwadratowe m2 0,0001 hektary ha

metry sześcienne m3 35,3147 stopy sześcienne ft3
metry sześcienne m3 6,28994 baryłki (amerykańskie) bbl
metry sześcienne m3 219,96876 galony brytyjskie gal (UK)
metry sześcienne m3 61023,38 cale sześcienne in3
metry sześcienne m3 1,30796 jardy sześcienne yd3
metry sześcienne m3 1000 litry 1
metry sześcienne m3 264,17 galony (amerykańskie) gal (US)
metry sześcienne na metr m3/m3 5,61448 stopy sześcienne na baryłkę ft3/bbl
sześcienny
metry sześcienne na go m3/h 150,959 baryłki na dzień bbl/d
dzinę
mile mile 5280 stopy ft
mile mile 1760 jardy yd
mile mile 1609,3 metry m
mile mile 1,6093 kilometry km
mile mile 0,8684 mile morskie mile
(Nau)
mile mile 0,86840005 mile morskie mile
(Nau)
mile kwadratowe sq mile 641,025 akry
mile kwadratowe sq mile 3097600 jardy kwadratowe yd2
mile kwadratowe sq mile 258,9998 hektary ha
mile kwadratowe sq mile 2,5899 kilometry kwadratowe km2
mile (morskie) mile 1,151543 mile mile
(Nau)
mile (morskie) mile 1,853 kilometry km
(Nau)
mile (statutowe), mile lą miłe (st) 1,6093 kilometry km
dowe
milimetry mm 0,03937 cale in
milimetry mm 0,001 metry m
niutony N 0,102 kilogramy siły kgf

niutony N 0,224809 funty siły lbf
niutony N 0,22480.902 funty siły lb f

Jednostka Symbol M nożnik aby uzyskać Symbol
niutonometiy N.m 0,1 dekaniutonometry daN.m
niutonometry N.m 0,102 kilograrnysiły.metry kgf.m
niutonometry N.m 0,737561 stopy.funty siły fU b f
uncje oz 1,804728 cale sześcienne in3
uncje oz 0,0078125 galony (amerykańskie) gal (US)
uncje oz 0,0625 funty lb f
uncje siły ozf 28,34949 gramy siły gf
paskale Pa 0,00001 bary bar
pinty 0,125 galony (amerykańskie) gal (US)
funty siły lb f 0,4448 dekaniutony daN
funty siły Ibf 0,00044643 długie tony siły lg tonf
funty siły lb f 0,0005 krótkie tony siły sh tonf
funty siły lb f 16 uncji siły ozf
funty siły lbf 0,0005 krótkie tony siły sh tonf
funty siły lbf 0,4536 kilogramy siły k gf
funty siły lb f 4,44822 niutony N
funty siły na baryłkę lbf/bbl 2,853067 kilogramy siły na metr sze kgf/m3
ścienny
funty siły na stopę sześcienną lbf/ft3 0,0160185 kilogramy siły na litr kgf/1
funty siły na stopę Ibf/ft 1,4881594 kilogramy siły na metr kgf/m
funty siły na cal kwadratowy psi 0,06894745 bary bar
funty siły na cal kwadratowy psi 0,07030717 kilogramy siły na centymetr kgftcm2
kwadratowy
funty siły na cal kwadratowy psi 6,894745 kilopaskale kPa
funty siły na cal kwadratowy psi 0,00689474 megapaskale MPa
funty siły na cal kwadratowy psi 2,03583062 cale słupa rtęci inHg
funty siły na cal kwadratowy psi 0,06804 atmosfery atm
funty siły na cale kwadrato psi/ft 22,62 kilopaskale/metr kPa/m
we/stopę
funty siły/galon lbf/gal 0,1198 kilogram siły/litr kgf/1
kwarty qt 0,25 galony (amerykańskie) gal (US)
kwarty qt 57,8034682 cale sześcienne in3
kwarty qt 0,94634239 litry 1
rpm, obroty na minutę 0,1047198 radiany na sekundę rad/s
tony siły tf 1000 kilogramy siły kgf
tony sify tf 0,9842 długie tony siły lg tonf

Jednostka Symbol Mnożnik aby uzyskać Sym bol
tony siły tf 1,10231 krótkie tony siły sh tonf
tony siły.kilometry tf.km 0,684944 krótkie tony siły.mile sh tonf.
mile
tony siły (długie) lg tonf 1016 kilogramy siły kgf
tony siły (długie) lg tonf 2240 funty siły lb f
tony siły (długie) lg tonf 1,01605 tony siły tf
tony siły (długie) lg tonf 1,12 krótkie tony siły sh tonf
tony siły (krótkie) sh tonf 0,89287 długie tony siły lg tonf
tony siły (krótkie) sh tonf 2000 funty siły lb f
tony siły (krótkie) sh to n f 0,8929 długie tony siły lg tonf
tony siły (krótkie) sh tonf 0,9072 tony siły tf
tony siły (krótkie) sh tonf 907,194 kilogramy siły kgf
tony siły (krótkie).miłe sh tonf. 1,45997337 tony siły. kilometry tf.km
mile
tony siły (krótkie) na stopę sh tonf/ft2 0,00976486 kilogramy siły na milimetr kgftnm 2
kwadratową kwadratowy
tony siły (krótkie) na cal sh tonf/ 1,40613949 kilogramy siły na milimetr kgf/mm2
kwadratowy in2 kwadratowy
jardy yd 91,44027 centymetry cm
jardy yd 0,9144027 metry m
jardy yd 3 stopy ft
jardy yd 36 cale in
jardy yd 0,0009144 kilometry km
jardy yd 0,00056818 mile mile
jardy kwadratowe yd2 0,00020661 akry
jardy kwadratowe yd2 9 stopy kwadratowe ft2
jardy kwadratowe yd2 1296 cale kwadratowe in2
jardy kwadratowe yd2 0,83619032 metry kwadratowe m2
jardy kwadratowe yd2 3 ,2 2 8 3 *1 0"7 mile kwadratowe sąm ile
jardy sześcienne yd3 46656 cale sześcienne in3
jardy sześcienne yd3 764559,4 centymetry sześcienne cm3
jardy sześcienne yd3 27 stopy sześcienne ft3
jardy sześcienne yd3 46656 cale sześcienne in3
jardy sześcienne yd3 764,6 litry 1
jardy sześcienne yd3 0,76454937 metiy sześcienne m3
waty W 0,00134102 konie mechaniczne hp
watogodziny Wh 3600 dżule J
1110 ____________________________________________________ Tabele, jednostki
Wielokrotności i podwielokrotności dziesiętne

jednostki
Wielokrotności
M nożnik jednostki Przedrostek Symbol
1012= 1 000 000 ОООІЗОО tera T

105 = 1 000 000 000 giga G
106 = 1 000 000 mega M
o
o
o
o
kilo k
II
11
helcto h
o
o
10' = 10 deka da
Podwielokrotności
M nożnik jednostki Przedrostek Symbol
10-1 = 0,1 decy d

10-2 =0,01 centy c
O
O
O
II
mili m
o
10-6= 0 ,0 0 0 001 mikro M

10-9 = 0,000 000 001 nano n
10-'2 = 0,000 000 000 001 piko P
10-'5 = 0,000 000 000 000 001 femto f
10-'8 = 0,000 000 000 000 000 001 atto a
Przykłady: 1 megametr [Mm] = 106 metrów [m]

1 mikrometr [|im] = 10'6 metrów [m]
Dziesiętne i metryczne odpowiedniki ułamków cala
Odpo-
Ułamek [mm] I Ułamek -wiednik [mm]
dziesiętny
1/64 0,015625 0,39688 33/64 0,515625 13,09690
1/32 0,031250 0,79375 17/32 0,531250 13,49378
3/64 0,046875 1,19063 35/64 0,546875 13,89065
1/16 0,062500 1,58750 9/16 0,562500 14,28753
1
5/64 0,078125 1,98438 1 37/64 0,578125 14,68440
Odpo-
Ułamek ИНИНН [mm] Ułamek -wiednik [mm]
dziesiętny
3/32 0,093750 2,38125 19/32 0,593750 15,08128
7/64 0,109375 2,77813 39/64 0,609375 15,47816
1/8 0,125000 3,17501 5/8 0,625000 15,87503
9/64 0,140625 3,57188 41/64 0,640625 16,27191

5/32 0,156250 3,96876 21/32 0,656250 16,66878
11/64 0,171875 4,36563 43/64 0,671875 17,06566
3/16 0,187500 4,76251 11/16 0,687500 17,46253
13/64 0,203125 5,15939 45/64 0,703125 17,85941

7/32 0,218750 5,55626 23/32 0,718750 18,25629
15/64 0,234375 5,95314 47/64 0,734375 18,65316
1/4 0,250000 6,35001 3/4 0,750000 19,05004
17/64 0,265625 6,74689 49/64 0,765625 19,44691

9/32 0,281250 7,14376 25/32 0,781250 19,84379
19/64 0,296875 7,54064 51/64 0,796875 20,24066
5/16 0,312500 7,93752 13/16 0,812500 20,63754
21/64 0,328125 8,33439 I 53/64 0,828125 21,03442

11/32 0,343750 8,73127 27/32 0,843750 21,43129
23/64 0,359375 9,12814 55/64 0,859375 21,82817
3/8 0,375000 9,52502 1 7/8 0,875000 22,22504
25/64 0,390625 9,92189 57/64 0,890625 22,62192

13/32 0,406250 10,31877 1 29/32 0,906250 23,01880
27/64 0,421875 10,71565 59/64 0,921875 23,41567
7/16 0,437500 11,11252 15/16 0,937500 23,81255
29/64 0,453125 11,50940 61/64 0,953125 24,20942

15/32 0,468750 11,90627 31/32 0,968750 24,60630
31/64 0,484375 12,30315 63/64 0,984375 25,00317
1/2 0,500000 12,70003 | 1 1,000000 25,40005
Tabela Konwersji Temperatury Centralne dane odnoszą się do temperatury zarówno w stopniach Celsjusza jak i Fahrenheita, które
wymagają konwersji. Odpowiednie temperatury w stopniach Fahrenheita lub stopniach Celsjusza można znaleźć odpowiednio
po prawej bądź lewej stronie o s
t°F = -[t° C + n ) t°C = ^ { f F - - i l )
Przykład: 44°F= 6,67°C, 44°C= 111,2°F
°С °F °С °F °С °F °С °F °С °F
-56,7 -70 -94,0 -11,11 12 53,6 11,1 52 125,6 33,3 92 197,6 216 420 788
-53,9 -65 -85,0 -10,00 14 57,2 12,2 54 129,2 34,4 94 201,2 227 440 824
-51,1 -60 -76,0 -8,89 16 60,8 13,3 56 132,8 35,6 96 204,8 238 460 860
-48,3 -55 -67,0 -7,78 18 64,4 14,4 58 136,4 36,7 98 208,4 249 480 896
-45,6 -50 -58,0 -6,67 20 68,0 15,6 60 140,0 37,8 100 212,0 260 500 932
-42,8 -45 -49,0 -5,56 22 71,6 16,7 62 143,6 48,9 120 248,0 271 520 968
-40,0 -40 -40,0 -4,44 24 75,2 17,8 64 147,2 60,0 140 284,0 282 540 1004
-37,2 -35 -31,0 -3,33 26 78,8 18,9 66 150,8 71,1 160 320,0 293 560 1040
-34,4 -30 -22,0 -2,22 28 82,4 20,0 68 154,4 82,2 180 356,0 304 580 1076
-31,7 -25 -13,0 -1,11 30 86,0 21,1 70 158,0 93,3 200 392,0 316 600 1112
-28,9 -20 -4,0 0,00 32 89,6 22,2 72 161,6 104,4 220 428,0 327 620 1148
-26,1 -15 5,0 1,11 34 93,2 23,3 74 165,2 115,6 240 464,0 338 640 1184
-23,3 -10 14,0 2,22 36 96,8 24,4 76 168,8 126,7 260 500,0 349 660 1220
-20,6 -5 23,0 3,33 38 100,4 25,6 78 172,4 137,8 280 536,0 360 680 1256
-17,8 0 32,0 4,44 40 104,0 26,7 80 176,0 148,9 300 572,0 371 700 1292
-16,7 2 35,6 5,56 42 107,6 27,8 82 179,6 160,0 320 608,0 382 720 1328
-15,6 4 39,2 6,67 44 111,2 28,9 84 183,2 171,1 340 644,0 393 740 1364
-14,4 6 42,8 7,78 46 114,8 30,0 86 186,8 182,2 360 680,0 404 760 1400
-13,3 8 46,4 8,89 48 118,4 31,1 88 190,4 193,3 380 716,0 416 780 1436
-12,2 10 50,0 10,00 50 122,0 32,2 90 194,0 204,4 400 752,0 427 800 1472
Tabela interpolacji Ш
CT
Ф.
0,56 1,11 1,67 2,22 2,78 3,33 3,89 4,44 5 5,56 6,11 6,67 7,22 7,78 8,33 8,89 9,44 10 10,6 11,1 CD
°С
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 174 18 19 20
1
O
9 10,8 12,6 14,4 16,2 18 19,8 21,6 23,4 25,2 27 28,8 30,6 32,4 34,2 36 (П
°F 1,8 3,6 5,4 7,2 §
Zależność między ciężarem właściwym a stopniami АРІ (w 15,56°c w odniesieniu do wody o temperaturze 15,56°C i ciśnieniu 760 mmHg)
właściwy
właściwy
właściwy
właściwy
właściwy
właściwy
właściwy
właściwy
Stopnie
Stopnie
właściwy
Stopnie
Stopnie
Stopnie
Ciężar
Ciężar
Stopnie
Ciężar
Stopnie
Ciężar
Stopnie
Ciężar
Ciężar
Stopnie
Ciężar
Ciężar
Ciężar
АРІ
AJPI
АРІ
АРІ
АРІ
АРІ
АРІ
АРІ
АРІ
104,3 0,650 86,2 0,700 70,6 0,750 57,2 0,800 45,4 0,850 35,0 0,900 25,7 0,950 17,4 1,000 10,0
0,600
103,5 0,652 85,5 0,702 70,1 0,752 56,7 0,802 44,9 0,852 34,6 0,902 25,4 0,952 17,1 1,002 9,7
0,602
102,8 0,654 84,9 0,704 69,5 0,754 56,2 0,804 44,5 0,854 34,2 0,904 25,0 0,954 16,8 1,004 9,4
0,604
102,0 0,656 84,2 0,706 68,9 0,756 55,7 0,806 44,1 0,856 33,8 0,906 24,7 0,956 16,5 1,006 9,2
0,606
101,2 0,658 83,5 0,708 68,4 0,758 55,2 0,808 43,6 0,858 33,4 0,908 24,3 0,958 16,2 1,008 8,9
0,608
100,5 0,660 82,9 0,710 67,8 0,760 54,7 0,810 43,2 0,860 33,0 0,910 24,0 0,960 15,9 1,010 8,6
0,610
0,662 82,2 0,712 67,2 0,762 54,2 0,812 42,8 0,862 32,7 0,912 23,7 0,962 15,6 1,012 8,3
0,612 99,7
81,6 0,714 66,7 0,764 53,7 0,814 42,3 0,864 32,3 0,914 23,3 0,964 15,3 1,014 8,0
0,614 99,0 0,664
0,666 81,0 0,716 66,1 0,766 53,2 0,816 41,9 0,866 31,9 0,916 23,0 0,966 15,0 1,016 7,8
0,616 98,2
80,3 0,718 65,6 0,768 52,7 0,818 41,5 0,868 31,5 0,918 22,6 0,968 14,7 1,018 7,5
0,618 97,5 0,668
79,7 0,720 65,0 0,770 52,3 0,820 41,1 0,870 31,1 0,920 22,3 0,970 14,4 1,020 7,2
0,620 96,7 0,670
0,672 79,1 0,722 64,5 0,772 51,8 0,822 40,6 0,872 30,8 0,922 22,0 0,972 14,1 1,022 7,0
0,622 96,0
95,3 0,674 78,4 0,724 63,9 0,774 51,3 0,824 40,2 0,874 30,4 0,924 21,6 0,974 13,8 1,024 6,7
0,624
0,626 94,5 0,676 77,8 0,726 63,4 0,776 50,8 0,826 39,8 0,876 30,0 0,926 21,3 0,976 13,5 1,026 6,4
1114
o,(15I56°C/15,56°C) = ciężar właściwy (60°F/60°F)

Przybliżona korekta temperatury, aby uzyskać temperatury w 15°C
- dodać jeśli t > 15°C
Tabele, jednostki
- odjąć jeśli t < 15°C

Tabele i jednostki ____________________________ 1115
Stałe numeryczne i wzory matematyczne
71 3,1415927 0,3183099 KI2 1,5707963 я/180 0,0174533
9,8696044 ÎtC- 0,1013212 ju/3 1,0471976 KI200

7Z2 0,0157080
7t3 31,0062767 ^/7t3 0,0322515 n/2 0,7853982 Щ * 57,2957795
1 4я/3
л/тг 1,7724539 0,5641896 4,1887902 200/л 63,6619763
1
1,4645919 0,6827840
1,414214 л/з 1,732051 V5 2,236068 УІЇ0 3,162278
1 1 1 1
0,70711 0,57735 0,44721 0,31623
л/ЇО
є 2,7182818 l/e 0,3678794 log,oe = 0,4342945 g = 9,80665 m/s2
1
- cojoge —logeju — log*:r ==2,3025851 log!trv = 0,4342945 lo g **
log10e
Ciąg arytmetyczny
a = pierwszy wyraz
а а+r а + 2r а + Зі ć 7 + (/ 7 -l)r
r = różnica ciągu
n = Uczba wyrazów
г = ostatni wyraz = a + (іn - 1 >
4 ?
Ciąg geometryczny
a = pierwszy wyraz
a aq ag1 aq 3
g —iloraz ciągu
n = liczba wyrazów
^ ig -a (?"-l)
Siq ф 1
g- 1 9 -І
-
Różne stałe
0,0764 = gęstość powietrza w lb/ft3 w 60°F i 14,7 psia
14,691 = normalne ciśnienie atmosferyczne (76 cmHg) w psi
32,174 = przyspieszenie grawitacyjne w ft/s2 (980.655 cm/s2)
550 = liczba lb.ft/s jednego konia mechanicznego (hp)
778,2 = liczba lb.ft w jednym Btu
62,43 = gęstość wody w lbf/ft3 w 4°C
8,345 = gęstość wody w lbf/gal w 4°C
°С + 273,16 = K (K elvin)
1116 ___________________________________________________ Tabele, jednostki
°F + 459,69 = °R (Rankine)
Jednostki długości (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: /, s; wzór definicyjny - wielkość podstawowa w układzie SI;
wymiar; L
Symbol
Nazwa Wartość
(oznaczenie)
Metr m 1 m = 102 cm = 10J km = 5,3995*10'4mil mor. = 3,281 ft = 39,37” =

= 1,094 yd
Kilometr km 1 km = 105 m
Decymetr dm 1 dm = 10'' m = 10 cm
Centymetr cm 1 cm = 10’2 m = 10 mm
Milimetr mm 1 mm = 10'3 m = 103 д т
Mikrometr /im 1 |лп = 10'6 m = 10'3 mm
Mikron V 1 |i = 1 ц т = 10'6 m = 10‘3 mm

Nanometr
W (mfi) 1 {-Lfj. = 10'3 ii = 10‘9 m
(milimikron)
Angstrem A 1 A = 10'10m = 10'7mm
Mila morska mila morska
1 mila morska = 1852 m
(naut. mile) (n. mil.)
Mila
angielska mila ang. 1 mila ang. = 1 609,3 m
(stat mile)
Stopa (foot) ft. 1 stopa = 1 ft. = 0,30480 m = 12”
Cal (inch) in. ” 1 in= i ” = 0,0254 m = 1/12 ft.
Jard yd. 1 yd = 0,9144 m = 3 ft

Punkt
p.t. 1 p.t. = 1/2660 m = 0,375 940 m
typograficzny
Jednostki pola powierzchni (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: S, A, F; wzór definicyjny: S = /*/; wymiar: L2
Symbol
Nazwa W artość
(oznaczenie)
1 m2 = 102dm2 = 104 cm2 = 10'6 km2= 10'2 a = 10'4
Metr kwadratowy m2
h a = 1550 sq. in. = 10,76 sq. ft. = 1,196 sq. yd.
Decymetr kw. dm2 1 dm2 = 10'2 m2 = 102 cm2
Centymetr kw. cm2 1 cm2 = IO-4 m2 = 102mm2
milimetr lew. mm2 1 mm2 = 10'6 m2 = 10-2 cm2
kilometr kw. km2 1 km2 = 106 m2
ar a 1 a = 102m2
Hektar ha 1 ha = 104 m2 = 102 a
Stopa kwadrat. (square

sq. ft. 1 sq. ft. = 0,0929 m2
foot)
Cal kwadratowy (squ-
sq. in. 1 sq. in. = 0,000 645 m2
are inch)
Jard kwadrat, (sąuare
sq. yd. 1 sq. yd. =0,8361 m2
Yard)
Jednostki objętości (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: V, v, wzór definicyjny: V =IT I; wymiar: L3
Nazwa Symbol W artość

(oznaczenie)
Metr sześcienny m3 1 m3 = 103dm3 = 10fi cm3 = 103 1= 10 hl = 106 ml =
= 61 020 cu. in. = 35,31 cu. ft. = 1,308 cu. yd.
Dcymetr sześć. Hm3 1 dm3 = 10’3 m3 = 103 cm3
Centymetr sześć. cm3 1 cm3 = 10'6 m3 = 103mm3
Milimetr sześć. mm3 1 mm3 = 10"5 m3 = 10‘3 cm3
Litr 1 1 1 = 1 dm3 = 10-3 m3
Hektolitr hl 1 hl = IO-1 m3 = 1021
Mililitr ml 1 ml = 1 cm3 = IO-6 m3 = 10‘3 1
Stopa sześć, (cubic foot) cu. ft. 1 cu. ft. = 0,028 317 m3
Cal sześć, (cubic inch) cu. in. 1 cu. in. = 16,387*10'6 m3
Jard sześć, (cubic yard) cu. yd. 1 cu. yd. = 0,764 557 m3
Galon ang. Imp. gal. 1 gal. ang. = 0,004 55 m3
Galon ameryk. U S gal. 1 gal. amer. = 0,003 785 m3
Tona rejestrowa RT 1 R T = 2,8317 m3

1118 ____________________________________________________ Tabele, jednostki
Jednostki czasu (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: t, r; wzór definicyjny: wielkość podstawowa w układzie SI;
wymiar: T
Nazwa Sym bol W artość

(oznaczenie)
Sekunda s 1 s = 1/60 min = 1/3600 h
Minuta min 1 min = 60 s = 1/60 b
Godzina h 1 h = 3600 s = 60 min
Milisekunda ms 1 ms = 10'3 s
Megaseunda Ms 1 Ms = 10йs
Jednostki masy (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: m; wzór definicyjny: wielkość podstawowa w układzie SI; wymiar: M

(oznaczenie)
Kilogram kg 1 kg = 103g = 10'31 = 10‘3 q = 2 *1 0 '2 cntr = 2 *1 0 4 kr =
= 0,0009842 ltn. = 2,205 lb = 35,2739 oz. = 564,3833 dr.
= 15432,4 gr.
*“
0Q
O
II
II
ero
Gram
ero
o
g
В
Miligram mg 1 m g = 10'6 k g = 10‘3g
Tona (megagram) t 1 t = 103 kg = 1 Mg
Kwintal q 1 q = 10z kg
Centnar cntr 1 cntr = 50 kg
Karat metryczny kr 1 kr = 2 *1 0 J'kg = 0 ,2 g
Jednostka techniczna j.t.m . 1 j.t.m . = 9,806 65 kg

masy (inert)
Long ton ltn. 1 ltn. = 1016,05 kg
Short ton sh. tn. 1 sh. tn. = 907,184 kg
Flint (pound) lb 1 lb = 0,453 59 kg = 1 6 oz.
Uncja (ounce) oz. 1 oz. = 0,028 35 kg = 1 6 dr.
Dram dr. 1 dr. = 0,001 77 kg
Grain gr- 1 gr. = 0,000 065 kg

Tabele i jednostki ____________________________________________ 1119
Jednostki siły (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: F,P,Q; wzór definicyjny: F=m*a; wymiar: LM T J

(oznaczenie)
Niuton [N] 1 N = 1 kg*m/s2= 0,102 kG = 0,102 kp= 105 dyn = 7,232 pdl
[lcg*m/s2] = 2,248*10'' Lb = 1,004*10-4 Ton. = 1,124*10“' sh.tn.wt.
Kilomuton [Ш ] 1 kN = 103 N = 108 dyn = 0 ,102*103 kG
Dyna [dyn] 1 dyn = 10'5 N = 102*10_BkG
Kilogram-siła [kG] 1 kG = 9,806 65 N = 1 lep
Kilopond [kp] 1 kp = 1 lcG = 9,806 65 N
Gram-siła [G] 1 G = 9,806 65*10'3 N
Pond [Pi 1 p = 1 G = 9,806 6 5 *1 0"3 N
Poimd-force [Lb.] 1 Lb. = llb .w t. = 4,448 N

Pound weight [Ib. wt.]
Poundal [pdl.] 1 pdl. = 0,1383 N
Long ton-force [Ton.] 1 Ton. = 1 Itn. = 9 ,964*10'3 N

Long ton weight [Itn. wt.]
Short ton-force [sh. tn. wt.] 1 sh. tn. wt = 8,896*103 N
Short ton weight
Jednostki ciśnienia, naprężenia (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: p; wzór definicyjny: p-F /S ; wymiar: L~1M T '2

(oznaczenie)
Niuton na metr [N/m2] 1 N/m2 = 1 Pa
kwadratowy [kg/(m*s2)] 1 N/m2 = 10’3kN/m2= 103mN/m2= IO W cm 2 ” 106 N/mm2
paskal [Pa] = 10’5bar = 0 ,102*10'4kG/cm2 = 0,102* 10-4kp/cm2 =
= O ^ n O ^ a t = 0,102*10-2kG/mm2 = 0,987*10'5atm =
=0,102 mm H ,0 = 0,750*10-2mm Hg = 0,750*10'2Tr =
= 1,880*10'!Lb./yd2 = = 2,088* 10-2Lb./ft2=
= 1,450*10-4 Lb./in2
Kiloniuton na metr [kN/m2] 1 kN/m2= 103 N/m2
kwadr.
Miiiniuton na metr [mN/m2] 1 mN/m2= 10-3 N/m2
kwadr.
Dyna na centymetr [dyn/cm2] 1 dyn/cm2 = 10"1N/m2
kw. [g/(cm*s2)]
Bar [bar] 1 bar= 105N/m2
Kilogram-siła na [kG/cm2] 1 kG/cm2 = 98 066,5 N/m1
centymetr lew.
Atmosfera at 1 at = 1 kG/cm2 = 98 066,5 N/m1

techniczna
Kilopond na kp/cm2 1 kp/cm2= 1 kG/cm2 = 1 at = 98 066,5 N/m2
centymetr kw.
Kilogram-siła na kG/mm2 1 kG/mm2 = 98 066,5*./O2 N/m2
milimetr kw.
Atmosfera fizyczna atm 1 atm = 101 325 N/m2
Milimetr słupa wody mm H ,0 1 mm H ,0 = 9,806 65 N/m2 = 10-4 at
Milimetr słupa rtęci mm Hg 1 mm Hg = 133,322 N/m2 = 1/760 atm
Tor Tr 1 Tr = 1 mm Hg = 133,322 N/m2
Pound-weight/ Lb/yd2 1 Lb/yd2 = 5,320 N/m2
sąuare yard
Pound-weight/ Lb/ft2 1 Lb/ft2 = 4 ,7 8 8 * 1 0 'N/m2
sąuare foot
Pound-weight/ Lb/in2 1 Lb/in2 = 6 ,896*103 N/m2
sąuare inch
Jednostki pracy, energii i ciepła (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: L, A, W, E; wzór definicyjny: L=F*s; wymiar: L2M T 2

(oznaczenie)
Dżul J 1 J= 1 N*m = 1 W *s= 0,102 kG*m = 0,102 kp*m =
N *m ; W *s =2,778*10'7kW *h = 3,777* 10'7K M *h = 2,3 8 8 *1 0 ’' cal =
kg*m 2/s2 = 6,242*10 18eV
Niutonometr N*m 1 N*m = 1 J
Watosekunda W *s 1 W *s = 1 J
Kilogramometr kG*m 1 kG*m = 1 kp*m = 9,806 65 J
Kilopondometr kp*m
Kilowatogodzina kW *h 1 kW *h = 3,6*10® J = 859,84 kcal
Koniogodzina K M *h 1 K M *h = 2,647 8 0 *1 06 J = 2 ,7 *1 0 5 kG*m
Kaloria cal 1 cal = 4,1868 J
Erg erg; g*cm 2/s2 1 erg = 10‘7 J = 1 g*cm 2/s2
Elektronowolt eV 1 e V = 1,602 10*10-'9 J
Inch pound in. Ib. 1 in. Ib. = 1,130*10-' J
Foot pound force ftL b . 1 ftL b . = 1,354 J
Horse powerhour HP*h 1 HP*h = 2,6 8 5 *106 J
British Thermal Unit B TU 1 B TU = 1,055* 103 J

Tabele i jednostki ________________ __________________________ 1121
Jednostki mocy (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: p, n; wzór definicyjny: P=Ut; wymiar: U M T -3

(oznaczenie)
wat W 1 W = 1 J/s = 10'6 M W = 10'3 kW = 103mW =
kg*m2/s = 1,020* 10-1 kG*m/s = 107 erg/s = 1,360*10-3 K M =
=2,388*10-' cal/s
Megawat MW 1 M W = 106W
Kilowat kW 1 k W = 103W
Miliwat mW 1 m W = 10-3W
Kilogram-siła razy metr kG*m/s 1 kG*m/s = (1 kp*m/s) = 9,80665 W
na sekundę
Erg na sekundę erg/s 1 erg/s = 10'7 W
Koń mechaniczny 1 KM 1 KM = 7 ,3 55*102 W = 75 kG*m/s
Kaloria na sekundę cal/s 1 cal/s = 4,187 W
Inch pound force per in Lb./s 1 inLb./s= 1,129*10-‘ W
second
Foot pound force per ft Lb./s 1 ft Lb./s = 1,356 W
second
Koń parowy HP 1 HP = 7,457*102 W
(horsepower)
Jednostki prędkości liniowej (wybrane)

S ym bol o g ó ln y w ie lko ści: v , u, w ; w z ó r d e fin ic y jn y : u = s /t; w y m ia r: LT 3
Nazwa Symbol (ozna W artość
czenie)
Metr na sekundę m/s 1 m/s = 10-3 km/s = 102 cm/s = 60 m/min =
= 6 0 *1 0'3km/min = =3600*10"3 km/h = 1,944
węzłów
Metr na minutę m/min 1 m/min = 1/60 m/s
Kilometr na sekundę km/s 1 km/s= 103 m/s
Kilometr na minutę km/min 1 km/min = 1/60*103 m/s я 16,666 m/s
Kilometr na godzinę km/h 1 km/h = 10/36 m/s = 0,277778 m/s
Centymetr na sekundę cm/s 1 cm/s= 1 0 -m/s
Węzeł (knot) (kn) 1 węzeł = 1 mila morska/h =1852/3600 m/s =
0,514 m/s
Inch per second in/s 1 in/s = 0,0254 m/s
Foot per second ft/s 1 ft/s = 0,3048 m/s
Yard per second yd/s 1 yd/s = 0,9144 m/s
Mile per hour m.p.h. 1 mph = 0,447 m/s
Jednostki gęstości (masy właściwej) (wybrane)

Sym bol ogólny wielkości: 6, p, p; wzór definicyjny: 5 =m /V; wymiar: ML '3
Nazwa Sym bol (ozna W artość
czenie)
Kilogram na metr kg/m3 1 kg/m3 = 10"3kg/dm3 = 10"3 g/cm3 — 10'3 kg/l=
sześcienny =10‘3 g/ml
Kilogram na decymetr kg/dm3 1 kg/dm3 = 103 kg/m3
sześcienny
Kilogram na litr kg/l 1 kg/l = 1 kg/dm3 = 103kg/m3
Gram na centymetr g/cm3 1 g/cm3 = 103 kg/m3 = 103 g/cm3
sześcienny
Gram na mililitr g/ml 1 g/ml = 103 kg/m3 = 1 kg/l
Ounce per cubic foot oz./cu. ft. 1 oz./cu. ft = 1,001 lcg/m3
Pound per cubic foot Ib/cu. ft 1 lb/ cu. ft= 16,0185 kg/m3
Pound per cubic inch lb/cu. in 1 lb/cu. in = 2,76799*104 kg/m3
Jednostki objętości właściwej (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: u; wzór definicyjny: u=V/m; wymiar: L 3/M

(oznaczenie)
Metr sześcienny na m3/kg 1 m3/kg = 103 cm3/g = 103 dm3/kg
kilogram
Centymetr sześcienny cm3/g 1 cm3/g= 10'3m3/kg
na gram
Litr na kilogram l/kg 1 l/kg = 1 dm3/kg = 10'3 m3/kg
Jednostki ciężaru właściwego (wybrane)

Symbol ogólny wielkości: y; wzór definicyjny: y=G/V; wymiar: L 2MT~2

(oznaczenie)
Niuton na metr N/m3 1 N/m3 = 0,102*10-3kG/dm2 = 0 ,102*10’3T/m3 =
sześcienny =0,102 G/L = 0,102* 10'3 G/ml
Kilogram-siła na kG/drn3 1 lcG/dm3 = 9,80665*103 N/m3
decymetr sześć.
Tona-siła na metr T/m3 1 T/m3 = 9,80665*103 N/m3
sześć.
Gram-siła na G/cm3 1 G/cm3 = 1 T/m3 = 9,8 0 6 6 5 *1 03 N/m3
centymetr sześć.
Gram-sila na litr G/l 1 G/l = IO’3 kG/dm3 = 9,80665 N/m3
Gram-siła na mililitr G/ml 1 G/ml = IO’3 lcG/dm3 = 9,8 0 6 65*103 N/m3
Pound force per Lb/cu. ft 1 Lb/cu. f t = 157 N/m3

cubic foot
Poundal per cubic pdl/cu. ft 1 pdl/cu. ft = 4,85 N/m3
foot
Gram force per Gr/cu. in 1 Gr/cu. in = 3,975 N/m3
cubic inch
Jednostki temperatury
Symbol ogólny wielkości: t, T; wzór definicyjny: jednostka podstawowa; wymiar: Q
Nazwa Symbol W artość; przeliczenie skal

(oznaczenie)
Kelwin K 1 K = 1°C = 1 deg = 9/5 deg F = 9/5 deg Rank

T K = tc + 273,15
^ = 5 / 9 ^ - 3 2 ) + 273,15
TX K = 5/9 T Rank
Stopień termometryczny °С 1 ° C = 1 K = 1 deg

Celsjusza deg tc = TK- 2 7 3 ,1 5
tc = 5/9 (tF - 32)
tc = 5« ( T ^ - 491,67)
Stopień termometryczny °F 1 deg F = 5/9 deg = 5/9 K

Fahrenheita degF ^ = 9/5 (TK- 255,37)
t* = 9/5 tc + 32
459,67
Stopień termodynamicz °Rank 1 deg Rank = 5/9 deg = 5/9 K

ny Rankina deg Ranie T„Rank =9/ 5T„K
^ = 9/5^ + 491,67
Т ^ = ^ + 459,67
- symbole K, °С, °F i °Rank służą do określania stanu temperatury; symbole K i deg służą do
określania różnicy stanu temperatury wyrażonej w kelwinach lub stopniach Celsjusza,
deg F - do wyrażania różnicy w skali Fahrenheita, deg Ranie - różnicy w skali Rankina
- symbol T oznacza skalę temperatur bezwzględnych (termodynamicznych)
- symbol t oznacza skalę temperatur termometrycznych (praktycznych)
Przeliczenie skal temperaturowych

Skala Symbol K °С °F °Rank
(oznacz.)
Kelwina K T TK- 273,15 1 ,8 0(7^ -273,15)+ 1,80 TK
- T
1K +32
Celsjusza °С гс + 273,15 'c 1,80 tc + 32 1,80 tc +
- 'c + 492
Fahrenheita °F 0,5556(/F- 32) + 0,5556(rF- 3 2 ) tf + 460

4
—lT +273,15
Rankina °Rank 0,5556
’ T„Rnnk„ 0 ,5 5 5 6 (7 ^ -4 9 2 ) ^ -4 6 0 TRank
- TRank
- symbol T oznacza skalę temperatur bezwzględnych (termodynamicznych)
- symbol t oznacza skalę temperatur termometrycznych
Przykład: 100 K = 100 - 273,15 = - 173,15°C
= 1 ,8 0 (1 0 0 -2 7 3 ,1 5 )+ 32 = - 2 7 9 , 67°F
= 1,80*100 = 180°Rank
Przeliczenie cali na milimetry (i odwrotnie)

cale 1/16” 1/8” 3/16” 1/4” 5/16” 3/8” 7/16” 1/2”
mm 1,59 3,18 4,76 6,35 7,94 9,53 11,11 12,70
cale 9/16” 5/8” 11/16” 3/4” 13/16” 7/8” 15/16” 1”

mm 14,29 15,88 17,46 19,05 20,64 22,23 23,81 25,40
Przykład 1. 5/16” = 7.94 mm
Przykład 2. 2 %” = 2 *2 5 ,4 0 mm + 19,05 mm = 69,85 mm
mm 1 2 3 4 5 6 7 8 9
cale 0,039” 0,079” 0,118” 0,157” 0,197” 0,236” 0,276” 0,315” 0,354”
Przykład 1. 6 mm = 0.7.36”
Przykład 2. 23 mm = 10*2 mm +3 mm = 10*0.079” + 0.11R” = 0,79” + 0,118” = 0,908”
Przeliczenie KM na KW (i odwrotnie)
KM 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
kW 0,735 1,471 2,206 2,942 3,677 4,413 5,148 5,884 6,619 7,355
kW 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
KM 1,36 2,72 4,08 5,44 6,80 8,16 9,52 10,88 12,24 13,60
Skorowidz
A dvancing front 1 0 6 9 — pu colanow y 7 2 9 , 7 3 2 - 7 3 6 , 7 8 0 , 751

A gregat cem en tacy jn y 8 4 5 , 8 4 7 — w ieloskładnikow y 7 2 9 , 735
A kum ulator hydrauliczny 5 0 , 51 C em entow anie dwustopniow e 7 9 7 , 8 0 7 ,
— energii hydraulicznej 53 828
A naliza term iczna 7 9 9 — jed n osto p niow e 7 9 7 , 8 0 4 , 8 0 5 , 808
Ansys fluent 1086 C em entow anie m anszetow e 8 1 3 , 8 1 4
A parat G raf-K auffm an na 8 0 0 Centralizatory, 4 6 2 , 4 6 5 , 4 6 9 , 5 8 9 , 5 9 1 ,
— V icata 7 93 5 9 3 , 5 9 5 , 6 2 3 , 832
A ttapulgit 6 6 6 , 6 7 1 ,7 7 2 C h lorek potasu 6 7 0 , 6 7 4
— sodu 6 6 1 , 751
B ad an ia płynów w iertniczych 6 4 4 , 6 6 1 , — w apnia 6 6 9 , 6 7 4 , 7 5 0 , 751
7 08 C iecz bu forow a 5 8 4 , 8 2 0 , 828
— solanek 6 8 7 , 6 8 8 — przybitka 8 2 0 , 82 8
B ad an ie pu colanow ości 7 8 1 , 7 9 9 , 851 C iecze ro b o cze 6 8 5 - 6 8 7
B a ry t 6 6 6 , 6 7 2 , 681 - 6 8 3 , 7 6 1 , 7 6 2 , 773 C iecz y bu forow ej 4 7 3 , 5 8 5 , 8 0 5 , 8 0 6 , 810,
B en to n it 2 3 , 6 4 2 , 6 4 3 , 6 5 7 , 6 5 8 , 6 6 3 , 6 6 6 , 8 1 1 , 8 1 9 - 8 2 5 , 8 2 7 , 8 3 0 , 838
671, 6 7 3 -6 7 5 , 6 7 7 -6 7 9 , 731, 751, 757, — przem y w ającej 8 0 5 , 8 0 6 , 8 1 0 , 8 2 1 , 823,
7 5 8 ,7 6 0 , 7 6 3 ,7 7 2 - 7 7 5 825
B lo k ato r organiczny 6 6 9 ,6 8 6 C iśn ien ie 2 0 - 2 4 , 4 5 , 4 8 , 2 0 5 , 2 1 0 , 2 2 0 ,
— w ęglanow y 6 6 6 , 6 6 9 , 6 7 2 , 6 7 3 ,6 8 1 , 6 8 6 225, 228, 231, 246, 278, 279, 282, 283,
B lo k ato ry 6 3 9 , 6 6 6 , 6 6 8 , 6 8 6 2 8 5 - 2 8 9 ,2 9 0 -2 9 3 ,2 9 8 ,2 9 9 ,3 0 3 ,3 0 6 -
B od n ia 5 4 309, 315, 322, 323, 328, 347, 349, 350,
B u t cem entacy jny 5 9 1 , 5 9 4 353, 655, 357, 359, 360, 428, 463, 465,
4 6 8 , 4 7 2 , 4 7 4 , 4 7 6 - 4 7 8 , 4 9 0 , 5 8 7 , 606,
C ałkow ite w ydłużenie przew odu 2 2 6 614, 638, 640, 647, 655, 663, 686, 765,
Cem ent hutniczy 7 2 9 , 7 3 4 , 7 3 6 ,7 6 5 ,7 7 9 , 769, 772, 794, 796, 802, 813, 815, 8 2 2 -
780, 781, 850 8 2 5 , 8 3 3 , 8 3 8 , 8 3 9 , 8 4 1 , 8 4 6 - 8 4 8 , 899,
— portlandzki 7 1 7 - 7 1 9 , 7 2 9 , 7 3 1 - 7 3 6 , 9 0 0 , 9 0 5 , 9 0 7 , 9 1 0 , 1 0 1 2 , 1 0 1 6 , 1020,
779, 780, 782 1 0 2 1 , 1 0 3 4 , 1 0 4 2 , 1 0 4 4 , 1 0 4 6 , 1050,
1126 Skorowidz
1 0 5 1 , 1 0 5 2 , 1 0 5 6 , 1 058, 1 0 6 0 , 1 0 52, G raniczny m om ent przy skręcaniu przew o

1 0 6 3 , 1 0 7 4 , 1 0 7 8 , 1082 du z uw zględnieniem naprężeń ro zcią
— górotw oru 2 3 g ający ch 2 2 9
— hydrostatyczne 2 3 1 , 2 7 8 , 2 8 2 ,2 9 8 ,2 9 9 , G rubościenne rury płuczkow e 2 1 , 2 0 7 ,
6 3 8 , 6 4 0 , 7 65 2 1 0 ,2 1 2 , 2 7 2 , 2 7 3 , 1 0 0 2 , 1017
— złożow e 2 3 , 2 8 2 , 2 8 5 , 2 9 8 , 3 0 7 , 8 2 4 Guar-Gum (Ż y w ica guarow a) 66 7
C ontur 1 0 8 9 G w int 4 4 , 111, 1 8 0 , 1 8 4 , 185, 2 0 7 , 2 5 7 ,
C zw óm óg 2 7 258, 274, 295, 341, 371, 386, 406, 450,
48 8 , 489, 646
D efo rm a cja spow odow ana skręcaniem 2 2 8
D elau nay 1 0 6 9 H ak w iertniczy 3 4 , 51
D esig n m o d eler 1067 H em atyt 6 6 6 , 6 6 9 , 6 7 2 , 6 8 1 , 7 6 1 , 7 6 2 , 7 7 3 ,
D etergen t w iertniczy 6 6 8 , 672 85 7
D odatki do cem entu 7 5 6 Hex blocldng 1070
D o lo m it 3 3 , 6 6 6 , 6 6 9 , 6 7 2 , 6 8 1 , 7 7 1 , 8 5 7 , Hexa 1 0 6 8 , 1 0 6 9 , 1070
880, 969 H ex-core 1070
D o m ieszki do cem entów 738 Hex-domm ant 1070
— dyspergujące 7 4 3 , 7 4 4 , 7 6 1 , 7 6 2 H om ogenizator zaczynu 84 4
— up lasty czn iające 7 4 4 H u czek 30
— up łyn niające 7 4 4 , 7 4 6 , 74 7 H ydro-bonder 59 3
D opuszczalne obciążenie, w spółczynnik
bezpieczeństw a, m aksym alne p rzecią In h ib icja hyd ratacji 6 4 0
żen ie przewodu w iertniczego 2 2 7
D o sz cz eln ia ją ce 10, 8 15 K a ju ta w iertacza 5 0 , 51
D rill in fluids 2 2 , 673 K alib row an ie otw oru 36
D y fra k cja laserow a 7 8 6 , 798 K arbo k sy m ety locelu lo za 2 0 , 2 2 , 6 5 9
K aw em ow an ie 2 7 8 , 9 7 1 , 1037
E le w a to r 2 9 , 3 0 , 5 2 , 5 5 , 2 0 9 , 2 1 2 ,2 6 4 , 2 7 6 K itla jn a 50
K la sa cem entu 7 2 6 , 7 2 7
K leisto ść osadu 655
F a z a stała 6 8 5
K lo c e k bom blcow y 80 9
F iltra c ja 4 6 1 , 4 6 5 , 4 6 9 , 4 7 1 , 4 7 5 , 6 4 2 , 6 4 3 ,
— dosuw ny 80 9
7 5 5 , 7 6 7 , 7 8 6 , 7 9 0 , 1 0 3 3 , 1035
F iltra t 6 3 9 , 6 4 2 , 6 4 4 , 6 5 1 , 6 5 3 - 6 5 6 , 6 5 8 , — cem en tacy jn y 2 0 , 2 4 , 5 8 9 , 8 0 5
659, 662, 663, 665, 677, 678, 680, 790 K lu cz pokrętny 2 8 , 2 9 , 3 4

K olu m n a rur okładzinow ych 3 0 0 , 3 0 8 ,4 3 1 ,
590, 592, 597, 634
G en etarem esh 1071
K ołow ró t w iertniczy 33
G ęsia szy ja 5 1 , 56
K o n cen tracja jo n ó w 6 5 4 , 6 5 5 , 6 7 7 , 6 7 9
Gęstos'ć płuczki 4 7 8 , 6 3 8 , 6 4 0 , 6 8 1 , 8 2 7 ,
K onserw anty 7 4 6
8 9 1 ,9 0 1
K on systom etr H P H T 7 9 2 , 825
G ło w ica cem en tacy jn a 5 9 0 , 5 9 8 , 5 9 9 , 8 0 5 ,
K on tro la k o ro zji 6 3 7 , 641
813
K opan ka 5 4
— p łu cz k o w a 5 0 -5 2 , 5 6
K o rek cem entow y 9 4 2
G raniatka 5 1 , 5 6 , 2 0 7 , 2 0 8 , 2 7 4
K o ro z ja 2 3 6 , 3 3 3 , 3 4 4 , 7 7 6 . 7 7 7
G ran ica plasty czn o ści stali 2 8 7 , 3 0 6 , 4 0 0
K rążek linow y 3 3 , 3 4 , 41
— p ły n ięcia 2 4 , 6 4 2 , 6 4 7 , 6 6 7 , 8 2 8 , 8 3 8 ,
8 9 1 , 1077 K rążen ie płuczki 6 3 , 813
K w aśny w ęglan 6 7 0 , 6 7 8 , 6 7 9 , 7 7 8
Skorowidz 1127
L e je k M arsh a 6 4 3 , 6 47 306, 298, 404, 407, 427, 428, 431, 436,

L ep k ościo m ierz obrotow y 7 8 7 , 7 8 8 4 4 0 , 444, 450, 635, 787, 802, 876, 885,
L ep k o ść plastyczna 2 3 , 6 4 2 , 6 4 7 , 6 5 9 , 8 2 8 , 973, 996, 1006, 1007, 1016, 1022,
838, 891, 1077 1 0 7 7 ,1 1 1 9
— pozorna 2 0 , 6 4 2 , 6 4 7 , 7 4 2 — styczne 2 2 9 , 7 8 7 , 8 8 5 , 8 9 1 , 8 9 5 , 1077
Lew ym ob ieg iem 4 8 , 187 N asiąk liw ość 75 8
L ig n it 6 6 7 , 671 N eutralizatory siarkow odoru 6 6 9
Lignosulfoniany 6 6 7 , 741, 742, 745, 746, N eutralizatory tlenu 6 6 9
754, 755, 773, 774 N orm alnego obiegu 1068
L in a bębnow a 51 N o ży ce hydrauliczne 2 1 6 , 1 0 11, 1 0 1 6
— od ciągow a 50 — hydrom echaniczne 2 1 6
L in ę ciężarow ą 3 9 — w iertnicze 4 3 , 2 1 6 , 9 6 8 , 1 0 1 0 , 1 011,
— ły żko w ą 39 1 0 1 3 ,1 0 3 6
— św idrow ą 39
O b ciążen ie ro zciąg ające 2 2 7 , 2 2 9 , 2 3 2 ,
Ł ą cz n ik bezpieczeństw a 59 5 1014
— nastaw ny 9 8 7 O b ciążn iki 2 1 , 3 4 , 3 5 , 4 1 , 4 4 , 2 0 7 , 2 1 2 ,
Ł ączn ik i 2 1 - 2 3 , 2 1 6 2 3 3 , 5 9 1 , 591 2 3 1 , 233, 260, 263, 478, 920, 924, 989,
Ł y ż k a w iertnicza 3 9 , 4 0 1 0 0 1 , 1 0 0 2 , 1 0 0 4 , 1 0 0 9 , 1 0 1 7 , 1036
O cfree 106-
M ak sym alna głębo ko ść w iercen ia 2 2 7 O czy szczanie otw oru 196, 2 2 4
M an ifo ld 2 3 , 5 0 , 51 O ddzielanie zw iercin 6 3 7 , 6 3 9
M an szet cem entacy jny 5 8 9 O d pieniacze 6 6 8 , 7 4 6 , 7 4 7 , 775
M arm ur 6 6 6 , 6 6 9 , 6 8 1 , 857 O dstój 4 7 5 , 7 1 1 ,7 8 8
M artw ej lin y 55 O dw rotny obieg 63
M artw y k on iec liny 5 1 , 55 Olcrętka żerdziow a 2 8 , 3 0 , 3 1 , 3 3 , 3 4
M aszt 2 7 , 5 0 , 5 2 - 5 6 , 59 O późniacze w iązania 7 5 4 , 75 5
M ateriały ob cią ż a ją ce 6 6 6 , 681 O znaczanie pH 6 5 1 , 65 2
M echan izm elektrostatyczny 74 6
— hydrofilow y 7 4 6 , 7 4 7 P a k e r cem en tacy jn y 818
M eshin g 1068 P aram etry k on stru k cji przewodu 2 2 6
M etoda zgrzew ania ciernego 2 1 0 — Teologiczne 6 2 , 6 6 6 , 6 6 7 , 7 1 4 , 7 7 0 , 7 8 5 ,
M ieszaln ik strum ieniow y 8 4 2 , 843 8 38
M ik a 6 6 9 — tech n olog iczn e 113, 5 8 6 , 6 4 0 , 7 1 0 , 7 1 2 ,
M ikrokalorym etria 7 8 5 , 79 9 7 5 5 , 7 5 6 , 9 7 2 , 973
M ło tek w głębny 4 6 , 1 064 P asterk a 43
M om en t sk ręca ją cy 6 2 , 2 2 8 , 2 2 9 ,2 3 2 , 2 4 2 , P ęczn ien ie lep iszcza iłow ego 6 4 0
245, 249, 254, 275, 361, 371, 389, 390, P ierścień oporow y 4 6 3 , 5 8 9 , 5 9 1 , 5 9 2 , 595
398, 402, 405, 406, 412, 433, 434, 435, P łu czk a bentonitow a 6 7 1 , 6 7 5 , 6 7 7 , 6 7 8 ,
453, 455, 469, 502 679
M o stek w ieżow y 5 0 — krzem ianow a 6 7 3 , 6 7 4
Mud clean er 6 8 6 — w iertnicza 4 5 , 5 7 , 1 9 6 , 2 2 4 , 5 8 4 , 6 3 7 ,
M u fa stopniow ego cem entow ania 808 641, 642, 664, 708, 828, 890, 974
— w ielostopniow ego — 5 8 9 , 593 — w odorotlenkow a 2 2 , 6 7 3
P łu czk i aeryzow ane 2 2 , 67 3
N ap ięcia pow ierzchniow e 6 6 2 — ob ciążon e 6 8 1 , 68 2
N aprężenia 1 51, 2 0 9 , 2 1 0 , 2 2 3 , 2 2 9 , 2 3 6 , — o lejo w e 641
1128 Skorowidz
— pow ietrzne 6 4 , 6 7 0 , 86 0 R ów now ażenie ciśn ien ia 6 3 7 , 6 3 8

Podłoga w iertn icza 3 0 , 3 4 R u ry płuczkow e 2 1 , 4 3 , 5 0 , 5 2 , 2 0 0 , 2 0 7 ,
P oliakryloam id 2 3 , 6 5 9 , 6 6 0 , 6 6 8 , 763 209, 210, 211, 212, 229, 321, 233, 249,
P olian ion ow a celu lo za 2 3 , 6 6 7 , 66 8 2 7 2 , 1 0 0 2 - 1 0 0 6 , 1 0 0 8 , 1 017, 1068
P o lig lik o le 6 6 8
P ołączen ie 2 0 , 2 2 , 2 3 , 3 4 , 4 3 , 4 4 , 107, 2 0 7 , Sed y m en tacja 7 1 4 , 7 8 8 , 7 8 9 , 8 3 6 , 838
210, 212, 232, 259, 274, 2 9 4 -2 9 7 , 341— Separator gazu 50
343, 347, 349, 350, 353, 356, 357, 361, Siarczan w apnia 6 6 9 , 7 2 9 , 765
371, 372, 386, 390, 397, 403, 4 0 4 -4 0 7 , Siatk i ob liczeniow ej 1 0 6 8 , 1074
427, 428, 430, 436, 4 4 3 -4 4 6 , 450, 452, S iln ik w głębny 4 9 , 5 2 , 6 0 , 2 2 0 , 8 9 8 , 9 7 7 ,
453, 479, 588, 597, 969 9 8 4 , 9 8 5 , 1 011, 1036
— zw ornikow e 4 4 S iła ro zlu źniająca połączenie gw intow e
P om ost rurow y 5 0 , 5 1 , 3 3 9 294, 295, 297, 353, 357
Pom pa płuczkow a 9 7 7 Sita w ibracy jn e 51
Porozym etria 8 0 0 Skaningow a m ikroskopia elektronow a 7 8 4 ,
Postp rocesor 1 0 6 7 , 1 0 8 4 ,1 0 8 8 ,1 0 8 9 ,1 0 9 5 797
P rasa filtracy jn a 6 4 3 , 6 5 1 , 6 6 2 , 7 9 0 , 791 Sk ażen ie cem entem 6 7 8 , 6 8 0
P ra w o H o o k ’ a 2 1 8 — d itlenkiem w ęg la - C 0 2 6 7 6
P reprocesor 1 0 6 7 — gipsem 6 7 7
P rew enter 2 0 , 5 0 , 5 1 , 5 3 , 5 4 , 2 0 8 , 4 6 3 , 4 7 7 — płuczki solam i 6 7 9
— szczęko w y 53 — siarkow odorem 67 5
— uniw ersalny 53 — w ęglanam i 6 7 6
Prow adniki 5 9 1 , 5 9 4 , 5 9 5 , 6 1 7 , 6 1 8 , 6 2 5 , Skrobaki 4 6 5 , 4 7 7 , 5 8 5 , 5 8 9 , 5 9 1 , 5 9 3 ,
6 2 7 , 6 3 4 , 1032 5 9 6 , 83 9
Przenoszen ie energii 6 3 7 , 641 S k ro b ia m odyfikow ana 673
Przepływ burzliw y 7 6 8 , 7 7 0 , 821 Sm a m o ść płuczki 641
— lam inam y 6 3 8 , 7 7 0 , 8 8 7 So lan k a 3 3 6 , 6 7 4 , 6 8 7 , 6 8 8 , 7 4 2 , 8 2 2
— tłokow y 8 3 2 Solution control 1082
Przepuszczalnościom ierz 6 6 4 , 7 9 6 , 7 9 7 — initialization 1082
Przew ód w iertniczy 2 1 , 2 2 , 2 6 , 2 7 , 3 9 , 4 3 , S o lv er 1 0 6 7 , 1073
44, 46, 4 9, 5 0 -5 5 , 57, 59, 207, 213, Sp oiw o 7 1 5 , 7 2 8 , 7 3 9 , 7 4 9 , 7 5 0 , 78 2
216, 221, 222, 224, 2 28, 229, 236, 359, Stab ilizatory 2 0 7 , 2 1 2 , 2 1 3 , 9 2 2 , 9 8 9 , 1 0 1 0 .
590, 5 9 1 , 594, 641, 804, 868, 887, 943, Stal 3 1 0 , 3 3 7 , 3 5 9 , 6 1 9 , 6 8 7 , 7 5 0
9 7 3 , 9 9 6 , 1 0 0 5 ,1 0 0 7 ,1 0 0 8 ,1 0 1 2 ,1 0 6 8 S to ja k płuczkow y 51
Przez przew ód w iertniczy 5 2 , 2 0 7 , 3 5 9 , Sto p ień d ezin tegracji 6 6 4
5 9 0 , 5 9 4 , 8 0 4 , 1068 S tó ł obrotow y 56
Przyrząd w iertniczy 4 1 , 4 2 — w iertniczy 5 5 , 5 9
Przyspieszacze w iązania 7 5 0 Stream line 2 5 7 , 2 5 9 , 1089
Pulpit w iertacza 5 9 S tre fy przyotw orow ej 3 3 3 , 6 3 7 , 6 3 9 , 6 4 2 ,
6 6 2 ,1 0 4 2
R am p a rurow a 5 0 Szirom etr 6 4 3 , 64 8
R eko nstru k cji odw iertów 6 7 4 , 6 8 5 , 6 9 2 ,
6 9 3 -6 9 6 Ś c is k i do rur 3 0 , 3 6
R etorta 6 4 3 , 6 4 9 Środ ki bak terio b ójcze 6 6 8
R ozkład ziarnow y 663 — m odyfikuj ące 7 1 5
R ozlew n ość zaczynu cem entow ego 4 7 4 , — sm arne 6 0 , 6 6 8
R ozpu szczalnik 3 3 6 , 713 Św id er czó łen k ow y 3 2
Skorowidz 1129
— skrzynkow y 3 2 — udarowe 2 6 , 3 3 , 3 5 , 3 9 , 4 4 , 45
— spiralno-rurow y 3 1 , 32 — w ielkośred nicow e 2 5 , 4 9 , 6 1 - 6 4
— spiralny 3 1 , 32 — w rzecionow e 2 6
— szczękow y 3 6 , 37 W iertnia 4 7 3 , 4 7 4
— talerzow y 32 W iertnica 4 0 , 5 0, 54
Św idry krzyżow e 3 7 , 38 W ieszak i linera 5 9 1 , 6 1 4
— m im ośrodow e 3 7 , 38 W ięźba rurow a 5 1 , 4 6 5
— piram idalne 3 7 W od orotlenek w apnia 6 6 2 , 67 6
— płaskie 3 6 , 3 7 W orkbench 1 066, 1 067, 1 068, 1071
— z osłoną 3 1 W y ciąg 2 9 , 5 3 , 57
— zetow e 3 7 , 38 W y cierak i 5 9 1 , 5 9 3 , 5 9 6 , 5 9 7 , 83 9
W ydłużenie przewodu pod w łasnym cięża
T aran w iertniczy 45 rem 2 2 6
T est zw iercalno ści 2 1 7 , 2 1 9 , 9 1 3 , 91 5 W ydłużenie przewodu ze w zględu na tem
Tetra 1 0 6 8 , 1 0 6 9 , 1 0 7 0 peraturę 2 2 6
Top drive 2 4 , 5 7 , 5 8, 5 9 , 2 0 7 , 2 0 8 , 9 7 4 , W ypełniacze 7 1 5 , 7 5 6 , 7 5 7 , 7 5 8 , 77 2
9 7 5 , 9 7 7 , 9 9 5 ,1 0 3 4 W ytrzym ałość na skręcanie 2 2 8
Transport zw iercin 4 6 , 1041 — strukturalna 6 4 7 , 793
T rójn óg 2 7 - 2 9 , 3 3 , 3 4
Xanthan gum 6 6 6 , 673
U rządzenie w iertnicze 3 3 ,4 0 . 5 0 , 5 1 , 461 X C D p olim er 6 6 7 , 6 7 1 - 6 7 4
U szkodzenie przepuszczalności 6 3 7 , 6 3 9 Zaw ór zw rotny 2 2 , 4 7 , 4 6 2 , 4 6 4 , 4 7 1 , 5 8 9 ,
5 9 2 , 5 9 4 , 8 0 5 , 1 0 4 3 , 1 049, 1 054, 1 0 57,
У ectors 1 0 8 9 1 0 5 9 , 1061
Volume rendering 1 0 89 Zbiornik urobkow y 50
Zbiorniki płuczkow e 5 0 , 51
W a g a B a ro id 6 4 3 Zestaw przewodu w iertniczego 2 2 8 , 898,
— ram ienna 7 8 6 973, 999
W ahacz 3 3 , 3 4 , 3 6 , 4 4 Z eślizg 5 0 , 5 1 , 5 4
W ęg lan sodu 6 7 0 - 6 7 2 , 6 7 7 - 6 7 9 Z gniecenia przewodu spowodowane ciśnie
— potasu 6 7 4 niem hydrostatycznym w przestrzeni
W idełki 3 0 , 3 2 pierścieniow ej 22 8
W ielok rążek dolny 51 Z w iązki anionowe
— górny 5 0 , 5 1 , 5 4 Zw orniki 2 0 9 , 2 1 0 , 2 3 3 , 2 3 7 , 1 006, 1008,
— ruchom y 5 0 , 5 2 , 5 4 1009
W iercen ia m echan iczne 2 6
— na sucho 2 5 , 2 6 , 7 6 4 Ż erd zie w iertnicze 2 9 , 3 4 , 36
— na żerdziach 2 5 , 3 3 - 3 5 , 3 9 , 4 1 , 45 Ż y w ica guarow a ( Guar-Gum ) 66 7
— norm alno średnicow e 4 9
— obrotow e 4 9 , 1 9 9 , 9 7 5 ,1 0 1 0
— okrętne 2 7 , 2 9
— otw orów m ałośred nicow ych 2 1 2
— płuczkow e
— rdzeniow e 2 6 , 6 4 , 2 0 5 , 8 7 0 , 9 4 7
— ręczne 2 6 , 2 7
— stołow e 2 0 7
— udarowe na lin ie 3 9 , 4 0 , 41
1130 Notatki Notatki 1131
1134 Notatki Notatki 1135

Poradnik Górnika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poradnik Górnika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Autorzy:

Recenzent tomu II: Józef Raczkowski

Korekta: Jolanta Pawlikowska-Kostur

Książka została wydana na zlecenie

Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA

W książce powołano się na strony internetowe aktualne w czasie jej pisania.

© Copyright by Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Przemysłu

Ali Right Reserved

Wydawnictwo Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego

Poradnik Górnika Naftowego (całość): ISBN 978-83-930991-0-8

Przedmowa ............................................................................................................... ...13

Rozdział 1. Metody wykonywania otworów wiertniczych - Stanisław

2.3. Narzędzia wiercące g ryzo w e................................................................................ 67

R o zd zia ł 3. P rze w ó d w ie rtn ic z y - Dariusz Knez, Rafał Wiśniowski, Stanisiaw

4.8. Projektowanie kolumny rur okładzinowych w środowisku gazów

Rozdział 5. Uzbrojenie techniczne, w yposażenie kolumn rur

5.5. Wyposażenie techniczne kolumn rur okładzinowych ...........................................591

Rozdział 6. Technologia płuczek wiertniczych - Danuta Bielewicz, Alfons

6.2. Parametry płuczek wiertniczych i przyrządy do ich pom iaru................................ 642

Rozdział 7. Uszczelnianie (cementowanie) kolumn rur okładzinowych -

7.11.2. Czynniki warunkujące podatność stwardniałych zaczynów cementowych

R o zd zia ł 8 .T e ch n o lo g ia w ie rc e n ia o tw o ró w -A n d rze j Gonet ...................... 852

R o zd zia ł 9. W ie rc e n ie o tw o ró w k ie ru n k o w y c h - Andrzej G o n e t................. 949

9.3.1. Uwagi dotyczące trajektorii otworu kierunkowego .................................... 975

R o zd zia ł 11.K o m p u te ro w e w s p o m a g a n ie p ro je k to w a n ia h y d ra u lik i

Tabele i jednostki ........................................................................................................ 1099

Skorowidz ................................................................................................................... 1125

... przy tak olbrzymim rozwoju przemysłu naftowego, silni

Rosnące zapotrzebowanie na płynne surowce energetyczne pociąga za sobą nasi­

wania otworów, narzędzia i przewód wiertniczy, rury okładzinowe i uzbrojenie

Sekretarz generalny SITPNiG Prezes SITPNiG

dr inż. Stanisław Szafran prof. dr hab. inż. Stanisław Rychlicki

Podstawą wzrostu potencjału gospodarczego kraju jest ciągłe odkrywanie, doku­

Otwory geologiczne i poszukiwawcze do celów górnictwa naftowego są

Wykonuje je się w celu: instalacji fundamentów, płyt mikropali i pali fundamen­

• zwiększenie prędkości wiercenia,

Poradnik Górnika Naftowego, tom П „Wiertnictwo” adresowany jest przede

.. ........... prof. dr hab. inż. Stanisław Stryczek,

ANSYS ICEM CFD - (ang.) generator siatek system ANSYS

CRA (ang.) corrosion resistance alloy - stopy odporne na korozję

ID (ang.) internal diameter - średnica wewnętrzna

NWPC (ang.) non-welded possitive centralizer —prowadnik niespawany

TCP (ang.)top cementingpług - górny klocek cementacyjny

Metody wykonywania otworów

Metody wykonywania otworów można podzielić na klasyczne, szeroko stosowa­

1 Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie

— wiercenia na sucho z wykorzystaniem łyżki wiertniczej do usuwania

- wodne (ma płytkich akwenach śródlądowych)

1.1. Metoda okrętna

Rys. 1.1. Schemat konstrukcji (trójnogu) wykorzystywanego do wierceń okrętnych;

1.1.2. Technika wierceń okrętnych

Rys. 1.2. Klucz pokrętny [24]

W celu zabezpieczenia przed obsypywaniem się ścian otworu zapuszcza

Rys. 1.6. Elewatory do wyciągania żerdzi wiertniczych podczas prowadzenia wierceń

Rys. 1.7. Okrętka żerdziowa [24]

Podczas głębienia otworów metoda okrętną stosuje się świdry, których

Rys. 1.8. Świdry spiralne, a - zwkły, b,c - stożkowy, d - z osłoną [24]

Świdry spiralno-rurowe oprócz organu urabiającego w kształcie ślimaka

Rys. 1.9. Świdry spiralno-rurowe, 1 - ostrze urabiające, 2 - część rurowa [24]

Rys. 1.10. Świder czółenkowy, 1 - kielich, 2 - czółenko, 3 - widełki z czopem,

Świdry talerzowy i skrzynkowy (rys. 1.11) pozwalają dobrze oczyszczać

Rys. 1.11. Świder a) talerzowy, b - skrzynkowy [24]

1.2. Metoda udarowa

Rosnące zapotrzebowanie na płynne surowce energetyczne pociąga za sobą nasi

Podstawą wzrostu potencjału gospodarczego kraju jest ciągłe odkrywanie, doku

Wykonuje je się w celu: instalacji fundamentów, płyt mikropali i pali fundamen

Metody wykonywania otworów można podzielić na klasyczne, szeroko stosowa

Wiercenie udarowe ręczne na żerdziach polega na podnoszeniu i opuszcza

Zestaw, jaki jest używany do wiercenia w głównej mierze zależy od aktu

Zwierciny podczas tego typu wiercenia wynoszone są przez strumień po

• Ześlizgu do transportowania rur płuczkowych i okładzinowych do szy

Wiertnica do wykonywania wierceń geologiczno-poszukiwawczych posia

Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzeciono

Schemat rozwiązania konstrukcyjnego urządzenia wiertniczego wrzecio

Dodatkowo w celu bezawaryjnej pracy silnika należy utrzymywać niską zawar

wiertniczego stołowego ze spalinowym napędem stołu, pomp płuczkowych i wy

W 1932 roku wprowadzono łożyska rolkowe gryzów, które w zdecydo

Następny krok został dokonany w roku 1959. Było to praktycznie pierw