• •

GÜVENLİ YÖNETİM SİSTEMİNİN D O N A T A N I N

YÜKLE İLGİLİLERE KARŞI S O R U M S U Z OLDUĞU
H A L L E R ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yard.Doç.Dr. Z e h r a ŞEKER OĞUZ

I- Güvenli Yönetim S i s t e m i Kavramı

1-Genel Olarak
ISM K o d ( I n t e r n a t i o n a l Safety M a n a g e m e n t Code-
Uluslararası Güvenli Yönetim Kodu), seyir güvenliğinin
t e m i n i ve b u y o l l a çevre kirliliğinin önüne geçilmesini
amacıyla yürürlüğe k o n u l a n uluslararası b i r düzenleme­
d i r . B u düzenleme SOLAS a (Safety of Life at Sea C o n ­
1

vention) yapılan ek niteliğindedir ve SOLAS'a t a r a f o l a n

devletler bakımından bağlayıcı b i r etkiye s a h i p t i r . 2

Deniz kazalarının y o l açtığı çevre kirliliğinin önüne ge­

çilmesinin, d e n i z c i l i k işletmelerinin uyulması z o r u n l u
esaslar d a i r e s i n d e h a r e k e t etmeleriyle mümkün olabile­
ceği düşüncesi, b u düzenlemenin yapılmasına y o l açmış­
tır. I S M K o d , aşağıda d a üzerinde durulacağı gibi deniz¬
*) İstanbul Üniversitesi H u k u k Fakültesi Deniz H u k u k u A n a B i l i m
Dalı
1) ISM Kod hükümlerinin yürürlüğe g i r m e s i bakımından kademeli
b i r geçiş öngörülmüştür. B u düzenleme, 50 g r o s t o n u n üzerindeki
bütün gemiler için 1.7.2004 t a r i h i i t i b a r i y l e bağlayıcı hale gele­
cektir. ISM Kod u n u y g u l a n m a süreci hakkında b k z . Ilgın S., ISM
(Uluslararası Güvenlik Yönetim) K o d u Uygulaması, Deniz H u k u k u
Dergisi Yıl: 3, Sayı: 1-2, 6 0 v d .
2) ISM Kod, SOLAS (Safety o f Life at Sea Convention)ın IX. Bölü­
münü oluşturmaktadır. Türkiye, b u sözleşmenin tarafıdır (Bkz.
RG.25.5.1980/S. 16998) ve I S M K o d Türkiye için de bağlayıcı n i ­
t e l i k taşımaktadır.
328 Zehra Şeker Öğüz (İÜHFM. C. LXI, S. 1-2. 327-337, 2003)

c i l i k işletmelerinin güvenlik kültürüne s a h i p olmasını ve

3

b u ilke doğrultusunda yönetilmesini hedeflemektedir.

Güvenlik kültürünün yaygın hale gelmesi amacıyla I S M
Kod da, içerik i t i b a r i y l e d e n i z c i l i k işletmelerinin işleyişine
1

d a i r " s t a n d a r t l a r " g e t i r i l m e k t e ve b u y o l l a deniz kazaları­

nın önüne geçilmesi amaçlanmaktadır . Uluslararası Gü­ 4

v e n l i Yönetim K o d u n u n SOLAS'ayapılan ek tarzında dü­

zenlenmesi, b u sayede uluslararası a l a n d a seyir güven­
liğine ilişkin t e d b i r l e r i n e t k i n ve bağlayıcı biçimde u y g u ­
l a n a r a k deniz kazalarının ve b u kazaların y o l açtığı
o l u m s u z sonuçların önüne geçilmesinin amaçlandığını
göstermektedir.
I S M K o d u n düzenleniş amacı çerçevesinde d e n i z c i l i k
şirketlerinin "Güvenli Yönetim S i s t e m i " k u r m a k suretiyle
uyması z o r u n l u o l a n esaslar, deniz t i c a r e t i h u k u k u n d a k i
s o r u m l u l u k düzenlemelerini de v a k m d a n i l g i l e n d i r m e k ­
t e d i r . B u çalışmada, deniz t i c a r e t i h u k u k u n d a büyük
5

öneme s a h i p o l a n donatanın " k e n d i k u s u r u n u n " b u l u n ­

maması koşuluyla yükle ilgililere karşı s o r u m l u t u t u l ­
madığı hallere Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n b i r e t k i s i n i n
b u l u n u p bulunmadığı b e l i r l e n m e y e çalışılacaktır.

2-Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n A n a Hatları

I S M K o d , yukarıda d a belirtildiği gibi, seyir güvenliği­
n i n sağlanmasına yönelik t e d b i r l e r i n b e l i r l i esaslar daire­
sinde alınmasını öngören b i r düzenlemedir. Söz k o n u s u
t e d b i r l e r i n tümü "Güvenli Yönetim S i s t e m i " o l a r a k ifade
e d i l m e k t e d i r (Safety M a n a g e m e n t System) ve I S M K o d u n
*

3) Güner, M. D. Uluslararası Güvenli Yönetim K o d u n d a (International

Safety M a n a g e m e n t Code) Belgelendirme ve Yetkililer. Prof. Dr.
T a h i r Çağa'nın Anısına Armağan.İstanbul,2000,235.
4) Sahatjian -Crick L., T h e ISM Code: A B r i e f Oveview, J o u r n a l of
M a r i t i m e Law a n d Commerce, Vol.29, No: 3, J u l y , 1998, 4 0 5 v d .
5) B u d u r u m , Deniz T i c a r e t i H u k u k u n u n Uluslararası düzenleme­
lerden doğrudan e t k i l e n m e s i n i n b i r göstergesidir. ISM K o d ' u n de­
niz h u k u k u n d a k i s o r u m l u l u k düzenlemeleri üzerine e t k i s i hak­
kında b k z . Motte de la T., Die A u s w i r k u n g e n des I S M - Codes a u f
das Seehaftungsrecht: Haftungsverschárfung d u r c h Einführung
eines gesetzlich vorgeschriebenen Qualitátsmanagementsystems
für Seeschiffe?, Münster, 1998.
 Güvenli Yönelim Sistemi 329

"esasım" oluşturmaktadır . Güvenli Yönetim Sistemi, se­

6

y i r güvenliği için gerekli tüm t e d b i r l e r i n h e m k a r a d a h e m

de gemide alınmasını öngörmektedir. B u yolla, kazaların
ve k a z a s o n u c u o r t a y a çıkması m u h t e m e l kirliliğinin
önüne geçilebileceği düşünülmektedir. Gerçekten, ISM
Kod u n amacı doğrultusunda gemi ve k a r a p e r s o n e l i n i n
y e t k i alanlarının b e l i r l e n m e s i , acil d u r u m l a r a hazırlık,
denetime ilişkin esaslar ve oluşturulan s i s t e m i n a k s a y a n
yönlerinin r a p o r edilmesi, g e m i l e r i n seyir güvenliğinin
sağlanması bakımından önem arz e t m e k t e d i r . Güvenli
Yönetim Sisteminde y e r alması gereken u n s u r l a r ISM
K o d . m . 1.4* de şu şekilde sıralanmıştır;
— Seyir güvenliğinin sağlanması ve çevre kirliliğinin
önüne geçilmesi,
— Uluslararası düzenlemelere ve b a v r a k d e v l e t i n i n
kanunlarına u y g u n şekilde seyir güvenliğinin sağlanması
ve çevre kirliliğinin önüne geçilmesi için gerekli " t a l i m a t ­
ların' hazırlanması,
1

— H e m k a r a d a h e m de gemide i s t i h d a m edilen perso­

n e l i n y e t k i alanlarının b e l i r l e n m e s i ve karşılıklı iletişim­
l e r i n i n sağlanmasına yönelik t e d b i r l e r i n alınması,
— Güvenli Yönetim S i s t e m i n e u y g u n o l m a y a n h u s u s ­
ların ve m e y d a n a gelen kazaların r a p o r edilmesi,
— Karşılaşılabilecek acil d u r u m l a r a hazırlıklı o l u n ­
ması,
— İç d e n e t i m ve İdarenin (Yetkili Makamın) yapacağı 7

d e n e t i m 1er için prosedür hazırlanması,

Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n oluşturulması bakımın-
6) Ijooks V., Rechtliche A u s w i r k u n g e n des ISM Code, V o r t r a g v o n Dr.
Looks v o r d e m D e u t s c h e n V e r e i n für Internationales Seerecht a m
2 5 . J a n u a r 2 0 0 0 . 2 v d . ; Anderson. P.. ISM Code. A Pratical G u i d e
to Legal a n d I n s u r a n c e I m p l i c a t i o n s . 1998, 2 1
7) I S M Kod m . 1.1.3 uyarınca İdare, g e m i n i n bayrağını taşıdığı dev­
l e t t i r . ISM Kod çerçevesinde Güvenli Yönetim S i s t e m i n i oluşturan
" şirketin" kontrolü İdareye aittir.Devlet b u v e t k i s i n i k e n d i belir¬
lediği başka kuruluşlara devredebilir. U y g u l a m a d a devletlerin b u
y e t k i l e r i n i klas kuruluşlarına d e v r e t t i k l e r i görülmektedir. Ayrıntılı
bilgi için b k z . de la Motte, 62 v d .
 --

330 Zehra Şeker Oğiız (IUHFM. C. LXJ. S. 1-2, 327-337, 2003)

d a n I S M K o d . m . 1.4' de sayılan b u esasların tümünün

h a y a t a geçirilmesi gereklidir. B u s i s t e m i n oluşturulma­
sından, I S M Kod'da ifade edilen şekliyle " Şirket " so­
r u m l u d u r (ISM K o d 1.1.2). Şirket ifadesiyle yalnızca de­
n i z c i l i k şirketlerinin kastedilmediği I S M K o d m . 1.1.2' d e n
anlaşılmaktadır. Z i r a m a d d e d e Güvenli Yönetim Siste­
m i n i n oluşturulması ve işleyişinden s o r u m l u olması ön­
görülen kişiler sayılmış ve b u n l a r şirket üst başlığı altında
toplanmıştır. Diğer b i r anlatımla, m a d d e içeriğinde b e l i r ­
t i l e n kişiler I S M K o d ' u n uygulanması bakımından " Şir­
k e t " sayılmaktadır. I S M K o d 1.1.2 de şirket şu şekilde
1

tanımlanmıştır:
"Geminin maliki ya da geminin işletilmesini gemi mali­
kinden devralmış (yönetici veya gemi işletme müteahhidi
gibi) bir organizasyon veya kişi ISM K o d ' un uygulanması
bakımından şirket sayılır* 1

Görüldüğü g i b i , güvenli yönetim s i s t e m i n i n oluşturul­

ması ve s i s t e m i n işleyişinin sağlanmasından s o r u m l u l u k
bakımından m u t l a k a g e m i n i n m a l i k i olunması b i r z o r u n ­
l u l u k o l a r a k görülmemiştir. G e m i n i n işletilmesine yönelik
kararları a l m a y a y e t k i l i o l a n kişiler de b u k a p s a m d a sa­
yılmıştır.
I S M K o d m . 1.1.2' de şirket o l a r a k n i t e l e n d i r i l e n kişiler,
b u k o d hükümlerinin yerine g e t i r i l m e m e s i n d e n s o r u m l u
olacaklardır. İnceleme k o n u m u z u n s u j e s i n i oluşturan
d o n a t a n ve üçüncü kişilere karşı d o n a t a n g i b i s o r u m l u
o l a n gemi işletme müteahhidi de, I S M K o d m . 1.1.2 u y a ­
rınca şirket kapsamında y e r almaktadır.

II- Donatanın Yükle ilgililere Karşı Sorumlu

Tutulmadığı Haller I

TTK.rn.947 hükmü donatanın yükle-ilgililere karşı o l a n

sorumluluğunu, ".. şu kadar ki, donatanın yükle ilgili şa­
hıslara karşı olan mesuliyeti, taşıyanın gemi adamlarının
kusurundan doğan mesuliyeti derecesindedir" tarzında
düzenlemiş ve b u suretle donatanın yükle ilgililere karşı
o l a n sorumluluğunu taşıyanın sorumluluğu hükümlerine
 Güvenli Yönetim Sistemi 331

y o l l a m a y a p a r a k çözüme kavuşturmuştur . T T K . m . 9 4 7 8

hükmü böylece donatanın sorumluluğunun çerçevesine

ilişkin esasların yanı sıra donatanın s o r u m l u olmadığı
h a l l e r i de b e l i r l e m e k t e d i r .
Türk Ticaret K a n u n u n d a , taşıyanın ve T T K . m . 9 4 7 y o l ­
lamasıyla donatanın sorumluluğuna ilişkin hükümler i n ­
celendiğinde, T T K . m . 1062/2' de taşıyanın zararın m e y d a ­
n a gelmesinde " k e n d i k u s u r u ' olmadıkça g e m i n i n şevki,
1

başkaca t e k n i k idaresi ve yangın zararlarından s o r u m l u

tutulmadığı görülmektedir . G e m i n i n şevkinden (Error i n
9

navigation) m a k s a t , g e m i n i n hareket ettirilmesine ilişkin

o l a r a k gerçekleştirilen fiillerdir. Manevraya yönelik hare­
ketler, m a k i n a l a r m kullanımı, m e v k i t a y i n i , denizde
uyulması gereken k u r a l l a r b u k a p s a m d a yer almaktadır . 10

8} T T K . m . 9 4 7 . donatanın gemi adamlarının k u s u r l u hareketleriyle

üçüncü kişiye v e r d i k l e r i z a r a r l a r d a n , donatanın d a s o r u m l u o l ­
masını öngören b i r düzenlemedir. B u sorumluluğun niteliği
hakkında tartışmalar m e v c u t o l m a k l a b i r l i k t e , deniz h u k u k u
öğretisinde donatanın b u sorumluluğunun "ek" s o r u m l u l u k n i ­
teliğinde olduğu k a b u l e d i l m e k t e d i r (Çağa T./Kender R,Deniz
T i c a r e t i H u k u k u I , Giriş, Gemi, D o n a t a n ve K a p t a n , İstanbul
2 0 0 0 , 131 vd.,Kender R . Donatanın TTK.m.947" de Düzenlenen
Sorumluluğunun H u k u k i M a h i y e t i , Prof.Dr. T a h i r Çağa' nın
Anısına Armağan,2000, 2 8 9 v d . ; Kaner /., Deniz Ticareti H u k u ­
ku.İstanbul, 2 0 0 1 , 5 7 : A k s i fikirde Kalpsiız T.. Donatanın A k i t
Dışı M e s u l i y e t i ve B u n u n Sınırlandırılması- Başlıca Modeller ve
Türk H u k u k u n d a k i D u r u m S i g o r t a H u k u k u ve U y g u l a m a Açı­
sından Deniz Kazaları S e m p o z y u m u , A y n Bası. 1983, 74 vd.) .
. E k s o r u m l u l u k , donatanın T T K . m . 9 4 7 ' d e n doğan sorumluluğu
•donatanın k e n d i s i n i n y o l açtığı z a r a r l a r d a n değil, gemi a d a m l a ­
rının k u s u r l u hareketleriyle üçüncü kişilere v e r d i k l e r i z a r a r d a n
gemi adamlannın yanı sıra donatanın da s o r u m l u olmasını ifade
etmektedir. D o n a t a n a b u hükme dayanılarak talepte b u l u n u l a -
b i l m e s i için öncelikle gemi adamları s o r u m l u olmalıdır. Gemi
adamlarının h e r h a n g i b i r şekilde meydana gelen z a r a r d a n so­
r u m l u olmamaları donatanın d a s o r u m l u tutulmaması s o n u c u ­
n u doğurur.
9) Taşıyanın Sorumsuzluğuna ilişkin ayrıntılı b i l g i için b k z . Ülge-
nerM.F., Taşıytuiın S o r u m s u z l u k Halleri. İstanbul 1991
10) Schaps/AhrahamDas deutsche Seerecht, B e r l i n 1978, § 6 0 7 .
N.9; Priissmann/Rabe, Seehandelsrecht, 2000,§ 6 0 7 , N.C 3 a.
Çağa T./Kender R., Deniz T i c a r e t i H u k u k u I I , N a v l u n Sözleşmesi.
2 0 0 1 . 156, Ülgener, 7 6 ; PııttJarken J . Seehandelsrecht. 1997.64.
N.171
332 Zehra Şeker Öğüz (İÜH FM, C. LX7, S. 1-2, 327-337. 2003)

G e m i n i n başkaca t e k n i k idaresi ( m a n a g e m e n t of t h e ship)

ise, g e m i n i n şevki dışında k a l a n t e k n i k yönetime ilişkin
t e d b i r l e r i ifade e t m e k için kullanılan b i r t a b i r d i r . G e m i ­
11

n i n y o l c u l u k sırasında elverişli halde bulundurulmasına

yönelik yapılması gerekenler b u başlık değerlendirilmek­
tedir. B u düzenlemeye göre, d o n a t a n , k e n d i k u s u r u b u ­
lunmadıkça, zararın sebebini oluşturan g e m i n i n şevki,
başkaca t e k n i k idaresi y a d a yangının ortaya çıkmasında
gemi adamlamnın kusurları b u l u n s a d a h i s o r u m l u t u t u l ­
mayacaktır . 12

Şu halde b e l i r t i l e n olguların o r t a y a çıkması h a l i n d e ,

donatanın yük zararlarından dolayı s o r u m l u o l u p o l m a ­
dığının b e l i r l e n m e s i açısından donatanın " k e n d i k u s u r u ­
n u n varlığı önem kazanmaktadır. Z i r a yukarıda b e l i r t i l ­
1

diği g i b i , TTK. m . 1 0 6 2 / 2 gereğince taşıyanın ve TTK. m .

9 4 7 atfı sebebiyle donatanın, g e m i n i n şevki , t e k n i k i d a ­
resi ve yangından k a y n a k l a n a n zararların m e y d a n a gel­
m e s i n d e k e n d i k u s u r u n u n bulunmaması s o r u m s u z l u k
hükümlerinden faydalanması için y e t e r l i sayılacaktır.
B e l i r t i l m e l i d i r k i , donatanın k e n d i k u s u r u kavramı içeri­
sinde, adamlarını seçme ve denetlemedeki k u s u r u d a y e r
almaktadır . 13

T T K . m . 1 0 6 2 / 2 hükmü kapsamındaki z a r a r l a r d a n do­

layı donatanın sorumluluğuna g i t m e k isteyen yükle i l g i l i ­
ye, i s b a t yükünün yerine g e t i r i l m e s i bakımından kolayı-
lık tanınmakta, t a z m i n a t ödemekten k u r t u l m a k isteyen-
taşıyanm zararın s e b e b i n i T T K . m . 1062/2'de sayılan h a l ­
l e r i n teşkil ettiğini ve k e n d i s i n i n k u s u r u n u n bulunmadı­
ğını o r t a y a koyması gerektiği k a b u l e d i l m e k t e d i r . 14

11) Bkz. Prüssmann/ Rabe, § 5 5 9 B 3 c- aa; Çağa/Kender II. 157.158;

Ülgener, 78; Ayrıca b k z . Yargıtay 11.HD. 8 . 2 . 1 9 9 1 , E . 9 1 / 4 4 4 , K.
9 1 / 7 2 9 , B a t i d e r C . X V , S.3, 174)
12) Böyle b i r s o r u m s u z l u k sebebinin k a n u n d a yer almasının a r k a ­
sında taşıyanın , g e m i n i n y o l c u l u k t a bulunduğu süreçte, iletişim
olanaklarının d a yetersiz olması sebebiyle b u a l a n l a r d a yeterince
e t k i n olamayacağı, kaptanı ve gemi adamlarını denetleyemeye-
ceği düşüncesi yatmaktadır. B k z . Wüstendorfer H.. Neuzeitliches
Seehandelsrecht, 1950. 2 6 7 ; Prüssmann/ Rabe, §607, A 2
13) Çağa/Kender I I , 159
14) Çağa/Kender I I . 159
 Güvenli Yönelim Sistemi 333

III- Güvenli Yönetim Sisteminin "Donatanın Kendi

K u s u r u n u n " Bulunmasının Üzerindeki E t k i l e r i

1- Genel Olarak
I S M Kod u n öngördüğü Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n
g e r e k l e r i n i n yerine g e t i r i l m e m e s i esas i t i b a r i y l e donatanın
k u s u r u n u n varlığını o r t a y a koyar. K u s u r u n varlığının
kabulü ise, taşıyan (donatan) bakımından söz k o n u s u
olabilecek s o r u m s u z l u k h a l l e r i n i n o r t a d a n kalkmasına
yol açar . A n c a k Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n işleyişin-
15

d e k i h a n g i h a l l e r i n b u k a p s a m d a değerlendirilebileceğinin
açıklığa kavuşturulması z o r u n l u d u r .
I S M K o d çerçevesinde, Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n
uygulanması bakımından donatanın k u s u r u , k e n d i s i n i n
ve adamlarının söz k o n u s u s i s t e m i n kurulması ve işleyi­
şinde aksaklıklarda k u s u r l u olmaları ve zararın b u se­
beple m e y d a n a gelmesi h a l i n d e söz k o n u s u o l u r . B u n u n 1 6

yanı sıra donatanın Güvenli Yönetim Sistemi çerçevesinde

v e r m e s i gereken talimatları v e r m e m e s i de k u s u r l u olması
s o n u c u n u doğurur. Genel o l a r a k ifade e t m e k gerekirse,
donatanın Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n oluşturulması ve
uygulanması sırasında t a l i m a t verme ve denetleme gö­
r e v l e r i n i i h m a l etmesi, donatanın k e n d i k u s u r u içerisinde
değerlendirilebilir. B u n u n yanı sıra, Güvenli Yönetim
S i s t e m i n i n işleyişi hakkında k a r a p e r s o n e l i n i n ve gemi
adamlarının b i l g i s a h i b i olmasının sağlanması d a ISM
Kod uyarınca "şirkete" yüklenmiş görevler arasında yer
almaktadır. B u gereğin yerine g e t i r i l m e m e s i h a l i n d e de
donatanın k u s u r u söz k o n u s u o l u r . ISM Kod nı.4, k a r a
17

15) Ix>oks V./Kraft H., Die zivilrechtlichen Auswirkuîlgen des ISM

Code. T r a n s p o r t r e c h t . Heft 6 J u n i 1998.223
16) B k z . Güner M.D.. Uluslararası Güvenli Yönetim K o d u n u n Taşı­
yanın Sorumluluğuna E t k i l e r i . Deniz H u k u k u Dergisi, Yıl:4.
Sayı: 3-4, 9 9
17) A n c a k b e l i r t i l m e l i d i r k i . ISM Kod m . 4 uyarınca atanmış kişinin
seçiminde ve denetlenmesinde b i r k u s u r u n söz k o n u s u olma­
ması h a l i n d e . Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n isleyişindeki aksaklık
ve e k s i k l i k l e r i n d o n a t a n a b i l d i r i l m e m e s i "atanmış kişinin" k u ­
s u r u d u r ve b u sebeple donatanın sorumluluğu söz k o n u s u ol­
ma/*
334 Zehra Şeker Öğüz (İÜHFM, C. LXI, S. 1-2, 327-337, 2003)

personeli ile gemi arasındaki k o o r d i n a s y o n u n sağlanması

amacıyla en az b i r kişinin y e t k i l i o l a r a k b e l i r l e n m e s i n i
z o r u n l u kılmaktadır . B u kişinin görevi, yukarıda d a be­
18

lirtildiği gibi, gemi ile k a r a arasında iletişimin sağlanması

ve b u y o l l a s i s t e m i n öngörülen şekilde- işlemesinin sağ­
lanmasıdır . I S M K o d m . 4 uyarınca y e t k i l e n d i r i l e n kişi­
19

n i n seçimi ve d e n e t l e n m e s i n d e k i k u s u r , donatanın - k e n d i
k u s u r u -içerisinde değerlendirilebilecektir. Z i r a atanmış
kişiye y a d a kişilere yüklenen görevler, Güvenli Yönetim
S i s t e m i n i n önemli b i r halkasını oluşturmaktadır.

a) Güvenli Yönetim Sisteminin Teknik Kusur Kavramı

Üzerindeki Etkisi
Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n t e k n i k k u s u r sebebiyle
m e y d a n a gelen z a r a r l a r ile o l a n ilişkisinde donatanın
kendi k u s u r u , i l k olarak u y g u n niteliklere sahip olmayan
Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n varlığı ve donatanın a d a m l a ­
rının uymaları i s t e n e n elverişsiz n i t e l i k t e k i s i s t e m d a i r e ­
sinde h a r e k e t e t m e l e r i n i n z a r a r a y o l açması h a l i n d e or­
t a y a çıkar .20

Donatanın g e m i n i n t e k n i k idaresine a i t k u s u r u , y u k a ­
rıda d a işaret edildiği g i b i esas i t i b a r i y l e , adamların seç­
me ve denetlemede o r t a y a çıkmaktadır. B u bağlamda i s ­
t i h d a m edilen p e r s o n e l i n oluşturulan s i s t e m i a n l a m a m a ­
ları, p e r s o n e l i n arasında k o o r d i n a s y o n u n sağlanamama­
sı, iletişimin yetersiz olması sebebiyle s i s t e m i n işleyişin-
d e k i aksaklıklar donatanın g e m i adamlarını seçme ve de­
netlemedeki k u s u r u olarak nitelendirilebilir . 21

18) Ayrıntılı bilgi için b k z . Kırımlı E., ISM Kuralları , Deniz H u k u k u

Dergisi, Yıl: 3, Sayı :3-4, 101 v d .
19) ISM Kod § 4 hükmü şu şekildedir:
Şirket, gemi ve/ veya g e m i l e r i n güvenli şekilde işletilmesi için
şirketle gemi(lerin) arasında ve şirket üst düzey yönetimi ile
bağlantı sağlayacak en az b i r kişiyi y e t k i l e n d i r m e l i d i r . B u kişi
veya kişilerin görev ve y e t k i l e r i arasında g e m i n i n güvenli biçim­
de işletilmesi ve çevre kirliliğinin önlenmesi ile ilgili uygulamaları
t a k i p etmek ve talepte bulunulması h a l i n d e yeterli k a y n a k ve
k a r a desteğinin sağlanması d a yer almaktadır.
20) Looks/Kraft, 224.
21) Looks/Kraft, 224.
 Güvenli Yönetim Sistemi 335

b) Güvenli Yönetim Sisteminin Yangın Zararları

Üzerindeki Etkisi
Donatanın yükle ilgililere karşı s o r u m l u tutulmadığı
yangın" zararları bakımından Güvenli Yönetim Sistemi­
n i n donatanın sorumluluğuna e t k i s i esas i t i b a r i y l e " y a n ­
gın vesilesiyle" m e y d a n a gelen z a r a r l a r açısından ortaya
çıkmaktadır. Z i r a yangın zararları bakımından öngörülen
s o r u m s u z l u k h a l i yalnızca yangının doğrudan verdiği za­
r a r l a r l a sınırlı değildir, yangın söndürme faaliyetleri gibi
yangın vesilesiyle o r t a y a çıkan zararları d a k a p s a m a k t a ­
dır . Yangın zararları bakımından da donatanın k e n d i
22

k u s u r u n u n bulunmaması s o r u m s u z l u k hükmünden va-

rarlanması için a r a n a n b i r koşuldur (TTK.m. 1062/2).
Türk Ticaret K a n u n u s i s t e m i içerisinde donatanın yangın
zararları dolayısıyla s o r u m l u l u k t a n kurtulması için. tıpkı
diğer s o r u m s u z l u k h a l l e r i n d e olduğu gibi, yangın zarar­
larının o r t a y a çıkmasında k e n d i k u s u r u n u n bulunmadı­
ğını ispatlanması g e r e k l i d i r .23

B i r gemide Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n uygulanıyor

olması, yangın zararları ve özellikle yangının söndürül­
m e s i çabalan bakımından d a önem taşımaktadır. Dona­
t a n g e m i s i n d e taşımakta olduğu yüklerin v a r m a yerine
z a r a r görmeden ulaşması için gerekli t e d b i r l e r i a l m a k l a
mükelleftir ( T T K . m . 1061). B u mükellefiyet kapsamında
yangının söndürülmesi faaliyeti de yer almaktadır. Gemi­
sinde yangın çıkan yangının söndürülmesinde gerekli
t e d b i r l e r i a l m a v a n donatanın s o r u m l u olmasının Güvenli
Yönetim S i s t e m i ile ilişkisi şu şekilde ortaya k o n a b i l i r ;
ISM K o d , gemide seyir güvenliğinin sağlanmasına yö­
n e l i k önlemler arasında gemide m e y d a n a gelmesi m u h ­
t e m e l acil d u r u m l a r d a nasıl hareket edileceğinin p l a n ­
lanmasını d a saymaktadır. N i t e k i m "Acil d u r u m l a r a h a ­
zırlık" başlıklı I S M K o d m . 8 . Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n
acil d u r u m l a r a müdaheleyi de içerecek şekilde düzenlen­
m e s i n i öngörmektedir (ISM Kod m.8.3). Görüldüğü g i b i
gemide yangın g i b i acil durumların o r t a y a çıkması ve

22) Çağa/Kender 11 158.

23) Çağa/ Kender U, 159.
336 Zehra Şeker Öğîız (İÜHFM. C. L\7, S. 1-2. 327-337. 2003)

b u n l a r a karşı alınacak t e d b i r l e r I S M K o d u n ve Güvenli

Yönetim S i s t e m i n i n b i r parçasını teşkil e t m e k t e d i r .
Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n acil d u r u m l a r a müdaha­
lede kullanılacak yöntemlerle ilişkin esaslarının yangının
söndürülmesi faaliyetleri için de geçerli olması, s i s t e m i n
b u yönündeki aksaklıklarının d a donatanın k e n d i k u s u ­
r u n u n bulunduğu s o n u c u n a varılmasına y o l açmaktadır.
A c i l d u r u m l a r a müdahalenin yetersiz kalması, s i s t e m i n
oluşturulmasmdaki b i r e k s i k l i k t e n y a d a oluşturulan
s i s t e m i n h a y a t a geçirilmemesinden kaynaklanıyor o l a b i ­
lir. H e r i k i halde de I S M K o d uyarınca "şirket" sayılan
donatanın k u s u r l u olması s o n u c u n u doğuracaktır.

2- I S M Kod Uyarınca Alınan Belgelerin ispat Yükü­

ne E t k i s i Var Mıdır?
ISM K o d , yalnızca Güvenli Yönetim S i s t e m i n i n oluştu­
rulmasını düzenlememektedir. Aynı z a m a n d a oluşturulan
b u s i s t e m i n b e l g e l e n d i r i l m e s i de esastır . I S M K o d çer­
24

çevesinde i k i tür belge söz k o n u s u d u r . U y g u n l u k belgesi

( D o c u m e n t of Complience) ve Güvenli Yönetim Sertifikası
(Safety M a n a g e m e n t Cyertificate) I S M K o d m . 13 uyarınca
şirketin alması z o r u n l u o l a n belgelerdir.
U y g u n l u k belgesi, y e t k i l i m a k a m tarafından v e r i l e n b i r
belgedir ve şirketin I S M Kurallarını uygulayabileceğini
o r t a y a koymaktadır (ISM K o d m . 13.2). U y g u n l u k belgesi­
n i n alınabilmesi için, y e t k i l i m a k a m d e n i z c i l i k işletmesi­
n i n I S M Kod'da öngörülen biçimde Güvenli Yönetim Sis­
t e m i geliştirdiğini k o n t r o l etmesi gereklidir.
Güvenli Yönetim Sertifikası ise, şirketin gemi veya ge­
m i l e r i n i d a h a önce onaylanmış Güvenli Yönelim S i s t e m i ­
ne u y g u n o l a r a k işlettiğini ifade e t m e k t e d i r (ISM Kod
m . 13.4).
Türk Ticaret K a n u n u n u n s i s t e m i içerisinde s o r u m ­
s u z l u k h a l l e r i n d e n f a y d a l a n m a k isteyen d o n a t a n , y u k a ­
rıda d a işaret edildiği g i b i , zararın m e y d a n a gelmesinde

24) B u k o n u hakkında geniş b i l g i için b k z . Güner, Prof. D r . T a h i r

Çağa'nın Anısına Armağan, 2 3 5 .
 Güvenli Yönetim Sistemi 337

k e n d i k u s u r u n u n bulunmadığını ortaya koymalıdır. A k s i

halde, d o n a t a n üzerine düşen ispat yükümlülüğünü ye­
rine getiremediği için yükle i l g i l i n i n uğradığı zararı Türk
Ticaret K a n u n u hükümleri uyarınca t a z m i n etmekle yü­
kümlü olacaktır. ISM Kod çerçevesinde alınan belgeler ve
özellikle Güvenli Yönetim Sertifikası, donatanın ispat yü­
künü yerine g e t i r m e s i n i kolaylaştıran özelliğe s a h i p t i r .
Z i r a Güvenli Yönetim Sertifikası , şirketin gemi veya ge­
m i l e r i n i Güvenli Yönetim Sistemi çerçevesinde işlettiğini
o r t a y a koymaktadır. Güvenli Yönetim Sistemi, donatanın
k e n d i k u s u r u kavramı içerisinde y e r a l a n gemi adamı
seçme ve denetleme ve yangın zararlarının önüne geçil­
mesine ilişkin esasları bünyesinde barındırdığı için ISM
Kod uyarınca alınan belgelerin varlığını ortaya k o y a n do­
n a t a n s o r u m s u z l u k h a l l e r i n i n ortaya çıkmasında k e n d i
k u s u r u n u n bulunmadığını kolaylıkla o r t a v a kovabilecek-
tir. Diğer b i r ifadeyle b u belgelerin varlığı donatanın za­
rarın o r t a y a çıkmasında k u s u r u n u n bulunmadığı yö­
nünde b i r k a r i n e teşkil edecektir. T a z m i n a t talebinde b u ­
l u n a n yükle ilgili, t a l e b i n i n s o n u c a ulaşabilmesi için b u
belgelerin varlığına rağmen donatanın k u s u r u n u n varlı­
ğını i s p a t l a m a k z o r u n d a kalacaktır.