1.

Wewnętrzne uwarunkowania odbudowy państwa polskiego: powstania na przestrzeni lat, walka o nasze
granice po zakończeniu I wojny światowej, rozwój kultury i literatury (Dziady, Wesele), powstanie licznych
partii politycznych.
2. Uwarunkowania zewnętrzne: przegrana wszystkich zaborców w I wojnie światowej, upadek carskiej Rosji,
akt 5 listopada mówiący o powołaniu do życia Polski z monarchią konstytucyjną, 14 punktów Wilsona (8
stycznia 1918), marzec 1917 – Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich przyznaje prawo Polakom do
samostanowienia, dekret rządu Lwowa (Rosja) o prawie Polaków do utworzenia państwa z ziem
etnicznych, 15 września 1917 – deklaracja narodów Rosji do samostanowienia i utworzenia własnych
organizmów państwowych; 3 czerwca 1918 (Wersal) – odbudowa Polski, jako czynnika sprawiedliwego
pokoju i porządku w Europie; sierpień 1918 – Rosja unieważnia traktaty rozbiorowe.
3. Koncepcje odbudowy państwa polskiego: a) rewolucyjna – Róża Luksemburg – niemożliwe jest scalenie 3
zaborów w jedno państwo ze względu na różnice ekonomiczne, kulturowe, gospodarcze, prawne. Nie
tworzyć Polski, tylko wywołać rewolucję i stworzyć Europejską Republikę Rad bez granic i różnic
narodowych; b) endecka (Roman Dmowski) – wiązać się z Rosją, z przyłączonych zaborów austriackiego i
pruskiego do Królestwa Polskiego stworzyć Polskę pod berłem Romanowów – tak do 1917 roku. Po 1917
roku – koncepcja inkorporacyjna (granice zachodnie określi konferencja pokojowa, wschodnie zależą od
Polaków, wcielić kresy wschodnie (ludność polska będzie czynnikiem polonizującym); c) piłsudczykowska
– do 1917 roku opieranie się o Austro-Węgry, przegrana Rosji , stworzyć z zaboru austriackiego i
rosyjskiego państwo, pod wodzą Habsburgów, po 1918 roku (po powrocie do kraju) – granica zachodnia
zależy od konferencji pokojowej, wschodnia zaś od nas samych. Koncepcja federacyjna – na wschodzie
powrót do granic przedrozbiorowych, za którymi mają powstać 3 niezależne republiki narodowe
sfederowane z Polską (Ukraina, Białoruś, Litwa); d) pepeesowska – odbudować państwo o charakterze
narodowym, a potem budować socjalizm; e) żydowsko-syjonistyczna – państwo polskie ma być
dwunarodowe (Judeopolonia) – jak tak się stanie, Żydzi będą nas popierać w Paryżu i Londynie w kwestii
odzyskania kresów wschodnich.
4. Legiony i POW: Legiony Polskie – ochotnicze oddziały zbrojne walczące po stronie państw centralnych do
1916 roku (do kryzysu przysięgowego). Były 2 Legiony: zachodni i wschodni, który został rozwiązany, bo
nie złożył przysięgi na wierność cesarza Niemiec (internowani w Szczypiornie i Beniaminowie; Piłsudski w
Magdeburgu). Legion zachodni składał się z 3 brygad (Józef Haller). II Brygada przedostała się do Francji
(błękitna armia Hallera); POW – tajna organizacja stworzona przez Piłsudskiego w Królestwie Polskim; po
kryzysie przysięgowym wystąpiła przeciwko państwom centralnym; od 1918 roku występowała w
zbrojnych wystąpieniach w usuwaniu okupantów; I komendantem był Żeleński, potem płk Rydz-Śmigły.
5. Polska Komisja Likwidacyjna – powstała w celu likwidowania pozostałości austriackich w zaborze pruskim
(28 październik 1917 roku).
6. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie – (6/7 listopada 1918) Daszyński premierem,
miał istnieć do czasu zwołania sejmu ustawodawczego. Skład (PPS, PPSD, PSL „Wyzwolenie”, PSL
„Piast”).
7. Przejęcie władzy przez Piłsudskiego. Powołanie rządu Moraczewskiego – 10 listopada 1918 Piłsudski w
Polsce; 11 listopada 1918 Rada Regencyjna przekazuje mu naczelne dowództwo wojskowe; 14 listopada
 1918 RR rozwiązuje się; 18 listopada 1918 powstaje rząd Moraczewskiego – Piłsudski zostaje
Tymczasowym Naczelnikiem Państwa.
8. Geneza przewrotu majowego – w czerwcu 1923 roku Piłsudski odsuwa się od polityki, bo: konstytucja
marcowa z 1921 roku dawała zbyt małe uprawnienia prezydentowi („konstytuta prostytuta”); krytykował
Sikorskiego za to, że chciał podporządkować wojska ministrowi spraw wojskowych, czyli parlamentowi, co
mogło prowadzić do wykorzystywania wojska do własnych celów – Piłsudski chciał wojsko
podporządkować wodzowi naczelnemu; krytykował endecję za konstytucję marcową i zabójstwo prezydenta
Narutowicza; wojna celna z Niemcami (koniec konwencji genewskiej – chodzi o węgiel bez cła wywożony
do Niemiec); częste zmiany rządów, walka między partiami, nadmierna dominacja parlamentu nad innymi
instytucjami – sejmokracja; zagrożenie zewnętrzne państwa (Niemcy i Rosja przeciwne traktatowi
wersalskiemu; układ w Rapallo z 1922 roku); niestabilna sytuacja gospodarcza kraju, za którą obwiniano
ekipy rządzące; 13 listopada 1925 roku – rząd Grabskiego podaje się do dymisji; 20 listopada 1925 roku
powstaje rząd Skrzyńskiego, dlatego Piłsudski w Belwederze ostrzega Wojciechowskiego przed
powierzeniem funkcji ministra spraw wojskowych Szeptyckiemu lub Sikorskiemu (w końcu ministrem
zostaje Żeligowski); 1000 wojskowych manifestuje przed domem Piłsudskiego w Sulejówku w 7 rocznicę
jego powrotu do kraju (czyżby demonstracja siły?); złe traktowanie oficerów z byłych legionów przez
kadrę, która szkoliła się w europejskich szkołach wojskowych (Piłsudskiego to razi); ludzie chcieli, aby
Piłsudski powrócił do polityki, on też chciał, ale tylko wtedy, gdy zostanie cofnięta ustawa z 1923 roku
(podporządkowanie wojska ministrowi spraw wojskowych); ludzie chcieli, aby władzę przejęła silna
jednostka, która by zaprowadziła porządek w kraju; 29 kwietnia 1926 roku – kolejny kryzys rządowy; 10
maja 1926 roku powstaje kolejny, II rząd Chjeno-Piasta z Witosem na czele, co wzbudziło obawy przed
powtórzeniem się niepokojów społecznych zakończonych brutalną interwencją policji i masakrą robotników
(Kraków 1923 rok) – skład rządu zbliżony do tego z 1923 roku.
9. Przewrót majowy – 11 maja 1926 roku pod Rembertowem zebrały się oddziały wojskowe, które miały mieć
przeprowadzone ćwiczenia, zarządzone jeszcze za Żeligowskiego, gdy ten był ministrem (ministrem spraw
wojskowych był wtedy Malczewski). Piłsudski został zaproszony na te manewry. 12 maja 1926 roku
Piłsudski wkracza z tymi oddziałami do Warszawy. Piłsudski spotyka się z prezydentem Wojciechowskim
na moście Poniatowskiego, ale rozmowy nic nie dają. Walki trwały 3 dni (do 15 maja 1926 roku) i
pochłonęły 460 ofiar i dały 1000 rannych. Dowódca Okręgu Korpusu we Lwowie, gen. Władysław Sikorski
nie przysłał posiłków dla rządu, tłumacząc to tym, że mogą tu wybuchnąć zamieszki mniejszości
narodowych. Sosnkowski, Szef Okręgu Korpusu w Poznaniu, nakazał wysłać pomoc, ale dzięki strajkowi
kolejarzy, który był inicjowany przez PPS, wojska nie dotarły do stolicy. 14 maja rząd i prezydent wycofali
się do Wilanowa, jednocześnie nie poddając się. Prezydent przekazuje swoje kompetencje marszałkowi
sejmu – Ratajowi, po czym Witos i Wojciechowski ustępują ze stanowisk. W puczu wojskowym (przewrót
majowy) Piłsudski miał poparcie PPS (bo on dla nich był członkiem tej partii), PSL „Wyzwolenie” (bo tam
byli byli Legioniści i zwolennicy Piłsudskiego) i KPP (bo lepszy Piłsudski niż faszystowska endecja).
Przeciwko Piłsudskiemu stanęli „PSL-Piast” Witosa i ND. Rataj, po wielu konsultacjach wybrał na premiera
Kazimierza Bartla. 31 maja 1926 roku zebrało się Zgromadzenie Narodowe i wybrało Piłsudskiego (292
głosy za) prezydentem. On odmówił i powiedział, że dziękuje za poparcie przewrotu. 1 czerwca 1926 roku
prezydentem został Ignacy Mościcki (3 prezydent RP).
10. Pakt Ribbentrop - Mołotow – współpraca Niemiec z ZSRR trwała od 1922 roku (Rapallo). 19 sierpnia 1939
roku Niemcy i ZSRR podpisały układ handlowy. Rozpoczęły się wymiany not dyplomatycznych i
ostatecznie Stalin godzi się na przyjazd Ribbentropa na przyjazd do Moskwy na 23 sierpnia 1939 roku.
Tego samego dnia, bez zbędnych negocjacji, podpisano pakt, który przeszedł do historii jako Pakt
Ribbentrop-Mołotow. Składał się on z oficjalnej części i tajnego protokołu. Jawna część była klasycznym
przykładem paktu o nieagresji – podpisano go na 10 lat i stwierdzono, że powinien być ratyfikowany jak
najszybciej. Tajny protokół stwierdzał, że w razie przemian terytorialnych i politycznych na obszarach
należących do państw bałtyckich, północna granica Litwy będzie stanowiła granicę stref wpływów Niemiec
i ZSRR; obie strony uznają interesy Litwy na obszarze Wilna; w razie zmian terytorialnych i politycznych
na obszarze Polski, strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone mniej więcej wzdłuż rzeki Narwi,
Wisły i Sanu. Litwa miała być obszarem wpływów Niemiec. Nie wiedziano wówczas o istnieniu rzeki Pisy.
28 września 1939 roku Niemcy i ZSRR podpisały kolejny pakt – układ o przyjaźni. W dodatkowym, tajnym
protokole, skorygowano tajny protokół z 23 sierpnia 1939 roku. Niemieckie wpływy miały teraz sięgać od
rzeki Pisy, którą dojrzano na mapie, Bugu i Sanu. W zamian za te tereny, Niemcy zwracali Rosjanom Litwę,
jako obszar wpływów. Tajny protokół mówił jeszcze, że obie strony nie będą tolerowały na swoich
obszarach agitacji polskiej, oddziałującej na tereny drugiej strony. Wszelką tego typu agitację będą
powstrzymywać w zarodku, informując się wzajemnie o wskazanych środkach. Były też tam ustalenia
dotyczące przenoszenia się ludzi i jeńców.
11. Układ Sikorski – Majski – układ podpisany został 30 lipca 1941 roku i zakładał: przywrócenie stosunków
między Polską a ZSRR; rząd polski zapewnił Moskwę, że nie jest związany żadnym układem przeciwko
ZSRR; obie strony udzielają sobie pomocy w walce z Niemcami; rząd radzieckie zgadza się na utworzenie
w ZSRR armii polskiej; układ wchodzi w życie natychmiast i nie wymaga ratyfikacji. 14 sierpnia 1941 roku
podpisano polsko-radziecką umowę wojskową, jednocześnie otworzono polską ambasadę (ambasadorem
został Stanisław Kot), ale nie w Moskwie, lecz w Kujbyszewie, ponieważ władze radzieckie opuszczały już
Moskwę. Sikorski chciał, by polskie siły zbrojne liczyły 90-96 tysięcy, ale strona radziecka godziła się tylko
na 30 tysięcy (potem to się zmieniło). Stwierdzono, że polska armia będzie częścią sił zbrojnych RP, będzie
walczyć na froncie wschodnim, a jeśli zajdzie potrzeba takiej wspólnej walki, to pod radzieckim
dowództwem. Dowódcą został gen. Anders, który do 1917 roku służył w armii carskiej.
12. Powstanie PPR – pierwsza próba przerzucenia polskich komunistów do Polski miała miejsce w grudniu
1941 roku, ale nie powiodła się. Druga próba to styczeń 1942 roku, ale istniały wewnętrzne tarcia i problem,
czy w tej grupie ma być Mołojec. Tę grupę zrzucono w okolicach Warszawy. Polska Partia Robotnicza
powstała 5 stycznia 1942 roku. Pierwszym sekretarzem został Marceli Nowotko. Ich celem było stworzenie
ogólnonarodowego frontu do walki z okupantem. Deklarowali się, że nie są partią komunistyczną i nie
należą do Kominternu; pragną za to współpracować z rządem Sikorskiego, jako jedynej siły politycznej
reprezentującej naród polski na zewnątrz. Jednym z pierwszych posunięć PPR było stworzenie w Lasach
Tomaszowskich Gwardii Ludowej, czyli oddziałów partyzanckich (w 1944 roku zmiana nazwy na Armię
Ludową). Oni walczyli z okupantem, ale w celu przyniesienia korzyści Armii Czerwonej.
13. Rozmowy PPR z Delegaturą Rządu na Kraj – pod koniec 1942 roku kierownictwo PPR postanowiło
nawiązać kontakt z delegaturą, oficjalnie twierdząc, że chodzi o połączenie wysiłków bojowych kraju, a
faktycznie o inwigilowanie Polski Podziemnej w celu przekazywania informacji Moskwie. W listopadzie
 1942 roku został zamordowany Nowotko. Szefem PPR został Paweł Finder i on upoważnił Gomułkę do
rozmów z delegaturą, na czele której stał Jan Piekałkiewicz. W styczniu 1943 roku PPR skierowała list do
delegatury w sprawie rozmów, ale nic z tego nie wyszło. Jak doszło do nawiązania rozmów? Otóż, Marian
Spychalski, członek PPR, miał brata Józefa Spychalskiego, który był dowódcą AK w okręgu krakowskim.
Bracia się dogadali i PPR nawiązała kontakt z delegaturą. W lutym 1943 roku doszło do rozmów, w czasie
których Gomułka proponował: dopuścić przedstawicieli GL do sztabu generalnego i terenowych AK;
przyznać PPR wpływ na sprawy polityczne na równi z innymi siłami politycznymi; domaga się większej
aktywizacji zbrojnej AK. PPR twierdziła, że ma pozytywny stosunek do rządu emigracyjnego, choć nie
zgadza się z jego obecnym składem; po wojnie skład rządu musi ulec zmianie; jej zdaniem sprawa granicy
wschodniej jest wciąż otwarta. W listopadzie 1943 roku PPR ogłosiła program „O co walczymy”. Wyniki
rozmów zależały w dużym stopniu od dowódcy AK – Grota Roweckiego, który odpowiedział na stanowisko
PPR: obejmie on komendę nad GL, jeżeli PPR publicznie przyzna, że nie należy do Kominternu; bez
zastrzeżeń PPR i GL podporządkują się rządowi londyńskiemu; PPR będzie domagać się nienaruszalności
granic ryskich na wschodzie. 28 kwietnia 1943 roku delegatura odrzuciła propozycję PPR. Nieoficjalnie, do
czasu powstania warszawskiego, utrzymywane były luźne kontakty między PPR a delegaturą.
14. Powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej – 28 czerwca 1945 roku TRJN zaczął funkcjonować.
Premierem został Edward Osóbka-Morawski; Mikołajczyk został wice premierem. Mikołajczyk chciał, by
w tym rządzie 4/5 miejsc przypadało londyńczykom, a także prezydent i premier z obozu londyńskiego.
TRJN powstał na bazie Rządu Tymczasowego. 21 czerwca 1945 roku podano skład TRJN, a także
ogłoszono wyrok w procesie 16-tu. Był to dzień podwójnej żałoby narodowej. rząd składał się z 21
ministrów – londyńczycy mieli tylko 5.
15. Żydzi w Polsce po 1945 roku – Żydzi, w okresie międzywojennym, stanowili 9% społeczeństwa polskiego,
co dawało 2 co do wielkości, skupisko tej nacji na świecie (tuż po USA). W latach 1944-1947 nastąpił
gwałtowny napływ tej ludności do Polski z terenu ZSRR. W 1945 roku Żydów było 250 tys., czyli 1%.
Ludność ta traktowała Polskę jako obszar tranzytowy; miejscem przerzutowym był Szczecin – Gumieńce. Z
chwilą, kiedy powstała polska Lubelska, a potem przeniesiono stolicę do Warszawy, poważna część w
resortach Ministerstwa bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa
Informacji i Propagandy, w MON, była obsadzona przez obywateli polskich żydowskiego pochodzenia.
Wnet w Polsce rozpoczęła się polonizacja żydowskich nazwisk. To zaczęło rodzić określony stosunek
Polaków do Żydów. Górne stanowiska zarezerwowane były dla Żydów (w latach 50-tych można było pójść
do więzienia na 48 godzin za opowiedzenia kawału o Żydach). W 1956 roku zwołano VII Plenum KC
PZPR, gdzie dużo miejsca zajęła sprawa członków partii pochodzenia żydowskiego (cała góra Ministerstwa
Bezpieczeństwa Publicznego była pochodzenia żydowskiego; to samo tyczyło się głównego zarządu
politycznego wojska, prokuratury wojskowej, ministerstwa prasy i propagandy i bardzo dużo wyższych
oficerów w Ludowym Wojsku Polskim). Wypowiedź Tatarkówny – że nas jest więcej, my wam pokażemy,
wystąpimy przeciwko wam.
16. Referendum ludowe – to referendum miało być wskaźnikiem popularności PPR; innym celem było
odłożenie wyborów na późniejszy termin. Były 3 pytania: czy jesteś za zniesieniem senatu; czy jesteś za
reformą rolną i nacjonalizacją podstawowych gałęzi przemysłu; czy jesteś za powrotem ziem odzyskanych
do macierzy. PSL postanowiło, że na pierwsze pytanie odpowiadają NIE, na pozostałe TAK. Referendum
 przeprowadzono 30 czerwca 1946 roku. Najwięcej zwolenników PSL miało w poznańskim, lubelskim,
katowickim i szczecińskim.
17. Wybory do sejmu ustawodawczego – od drugiej połowy 1946 roku zaczęła się walka z podziemiem, władza
ludowa podjęła masowe aresztowania przeciwników politycznych. W całym kraju aresztowano 500 tys.
ludzi. W takiej atmosferze odbyły się wybory do sejmu – 19 stycznia 1947 rok. Sfałszowano wyniki. PSL
otrzymało 28 mandatów w sejmie (na 444 możliwych). Mikołajczyk zaskarżył wyniki jako sfałszowane do
Komisji Dobrych Usług, a także do mocarstw zachodnich, prosząc jednocześnie o interwencję. Władza
ludowa powiedziała, że nikt nie ma prawa ingerować w wewnętrzne sprawy suwerennego państwa.
18. Układ z 7 grudnia 1970 roku z RFN – RFN było jedynym państwem, które nie uznawało granicy z Polską
na Odrze i Nysie. Wstępne rozmowy sondażowe z RFN rozpoczęły się jesienią 1969 roku, oficjalne
rozmowy zaś w styczniu 1970 roku. Z polskiej strony prowadził je Józef Biniewicz, a z niemieckiej Fritz
Duchlitz – na zmianę w Bonn i w Warszawie. Dla Polski najważniejszą kwestią było uznanie przez RFN
granicy na Odrze i Nysie, ożywieniem handlu i wymiany gospodarczej, a także kontaktów międzyludzkich.
Szczególnie ważnym zagadnieniem była spłata reparacji wojennych przez RFN dla Polski. Dla strony
niemieckiej najważniejsze było: wzajemne uznanie obu państw i nawiązanie stosunków dyplomatycznych i
kwestia łączenia rodzin. 7 grudnia 1970 roku do Warszawy przybył Willi Brandt. Brandt stwierdził, że
układ zostanie ratyfikowany dopiero wtedy, gdy jasne będzie stanowisko mocarstw w sprawie Berlina
Zachodniego - układ został ratyfikowany dopiero w maju 1972 roku. Niemcy nazywali ten układ „Układem
o nieużyciu siły we wzajemnych stosunkach”, nawiązując tym samym do układu ze stycznia 1934 roku (my
nazywamy go układem o normalizacji stosunków między PRL a RFN). Bundestag przyjął tzw. rezolucję
Bundestagu o układach wschodnich, w którym pisze się, że układy wschodnie mają charakter tymczasowy.
Niemcy podzielone związane są układami, a zjednoczone nie będą – to było niezgodne z prawem
międzynarodowym, a szczególnie z tzw. Konwencją Wiedeńską z 1963 roku (państwa podzielone, w
przypadku połączenia biorą na siebie zobowiązania z czasów podzielenia).
19. Wydarzenia grudnia 1970 roku w Polsce – 11 grudnia 1970 roku podjęto decyzję o podwyżce cen. 12
grudnia miały być przeprowadzone konsultacje (sobota), a od 13 grudnia (niedziela) miały już
obowiązywać. Ceny niektórych artykułów poszły w górę (mięso, mąka), a niektóre poszły w dół (mydło,
pończochy). 14 grudnia 1970 rozpoczęły się wydarzenia w Trójmieście – zaczęło się od Stoczni, skąd
wyszli robotnicy i poszli pod gmach KW PZPR. Żądano przywrócenia starych cen, ukarania winnych tej
polityki gospodarczej, zmiany na stanowiskach. Padały rozbieżne polecenia tych, co przyjechali z
Warszawy i lokalnych przywódców partyjnych (Zenon Kliszko kazał zamknąć Stocznię, a Stanisław
Kociołek kazał wracać do pracy). Przez te nieporozumienia rozpoczęły się zamieszki i starcia z milicją. 17
grudnia 1970 roku strajki wybuchły w Szczecinie. W tym samym dniu premier Cyrankiewicz apelował o
spokój i rozwagę. 18 grudnia 1970 roku kraj był już sparaliżowany całkowicie. W tych okolicznościach
zmuszono Gomułkę do ustąpienia ze stanowiska I Sekretarza. Nowym został Edward Gierek. Marian
Spychalski zrezygnował z funkcji przewodniczącego Rady Państwa (jego miejsce zajął Cyrankiewicz, a
premierem został Jaroszewicz). 22 stycznia 1971 roku rozpoczęła się nowa fala (od Szczecina) – domagano
się wynagrodzenia za czas strajków, obniżenia cen na produkty spożywcze, przyjazdu do Stoczni Warskiego
partyjno - rządowej delegacji. 24 stycznia 1971 roku do Szczecina przybył Gierek (Pomożecie? –
Pomożemy!).