- Κωνσταντίνος

Δ. Μαλαφάντης

Ο πόλεμος
'•ttBiiif' ι'ίΒίϊΙιΓ·'^·*"'**11'1'1' '

στην
ποίηση του
Οδυσσέα
Ελύτη

<KAOS<\S
Ι>ΗΡΟΡ*Η
Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ Ι Ν Ο Σ Δ. Μ Α Λ Α Φ Α Ν Τ Η Σ

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ
ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ
ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Μ. Γ. Μ Ε Ρ Α Κ Λ Η Σ
ΟΜ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ

<κ£οζ<\ι ri>Hroi>H®
ΑΘΗΝΑ 2005
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ν ομίζω πως είναι ώριμη η ιστορική στιγμή, περισσότερο

θαρραλέα και χωρίς τον αισθητικιστικό φόβο ότι μπο-
ρεί να θεωρηθούμε, περίπου, ιερόσυλοι, ν' αρχίσουμε να
πλησιάζουμε τη λογοτεχνία και παιδαγωγικότερα.
Υπάρχει ένας κλάδος της Παιδαγωγικής μ' αυτή την
αποστολή: η Παιδαγωγική της λογοτεχνίας. Τον θεραπεύ-
ει με συνέπεια ένας νέος επιστήμονας, ο επίκουρος καθηγη-
τής κ. Κωνσταντίνος Μαλαφάντης.
Οι καιροί δεν περιμένουν. Ο κόσμος σαλεύει, κλυδωνί-
ζεται μέσα στην εχθρά του ανθρωπισμού, του πνεύματος
και της ευαισθησίας ευμάρεια. Το καράβι των αναπτυγμέ-
νων κοινωνιών μπάζει από παντού. Δεν μπορεί η λογοτε-
χνία να μένει έξω από την ανησυχία, να μην εγρηγορεί. Και
προπάντων: δεν μπορεί να λείπουν εκείνοι που θα προσεγ-
γίζουν και θα μελετούν τη λογοτεχνία ανθρωπιστικότερα,
ουμανιστικά πρακτικότερα. Και θα τη φέρουν με μιαν
οπωσδήποτε προσιτή γλώσσα (μακριά από την πεπεδημένη
και εν πολλοίς άχρηστη γλώσσα νεότερων θεωριών λογοτε-
χνίας) σ' ένα ευρύτερο κοινό.

7
 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Ο Ιωάννης Συκουτρής, που τον φλόγιζε η επιθυμία σύν-

δεσης «φιλολογίας και ζωής», μιλούσε για το ρόλο του φι-
λολόγου ως ενδιάμεσου μεταξύ ποιητή και αναγνώστη.
Είναι καιρός αυτό να το θυμηθούν, τουλάχιστον, όσοι
πιστεύουν και στην παιδαγωγική δυνατότητα της λογοτε-
χνίας.
Στο μελέτημά του αυτό ο κ. Μαλαφάντης ασχολείται με
το θέμα του πολέμου στο ποιητικό έργο του Ελύτη, και συ-
γκεκριμένα στις πέντε συνθέσεις του: Ήλιος ο πρώτος
(1943), Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπο-
λοχαγό της Αλβανίας (1945), Αλβανιάδα (τελευταία μορ-
φή 1962), Η καλοσύνη στις λνκοποριές (1947), Το Άξιον
εστί (1959).
Ήδη ο αριθμός των έργων, στα οποία ο πόλεμος έχει
κεντρική θέση, δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον του ποιητή
για το θέμα τούτο. Ο πόλεμος τον απασχολεί ως πατριώτη
(η χώρα μας και ο λαός μας γνώρισε τόσες φορές τη σκλη-
ρότατη δοκιμασία του επιθετικού πολέμου), αλλά και ως
άνθρωπο. Η συνδιαπλοκή αυτών των δύο στάσεων -της
πατριωτικής και της ανθρωπιστικής- αφενός απομακρύνει
τον κίνδυνο της διολίσθησης σε σοβινιστικές υπερβολές,
αφετέρου δίνει στην προσπάθεια αυτή του Ελύτη και μια
διάσταση παιδαγωγίας. Πότε ιστορικά ευκρινέστερα και
πότε ποιητικά μυθικότερα προβάλλεται όχι απλώς η κατά-
ρα του πολέμου, αλλά και η επιταγή του χρέους, θα έλεγα,
για την καταπολέμησή του, την αντίσταση σ' αυτόν ο πό-
λεμος, ως μια επιβαλλόμενη άλλοθεν καταραμένη ανα-
γκαιότητα είναι βέβαια πατέρας δυστυχίας και συμφοράς,
αλλά αποβαίνει και αιτία ανάδειξης -στις δυνάμεις που

8
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

στέκουν απέναντι του- πράξεων ύψιστης γενναιότητας και

ήθους.
Ο κ. Μαλαφάντης εξάλλου εξετάζει με ευσυνειδησία
και τους πολλούς και διάφορους τρόπους, χάρη στους
οποίους το υλικό παραμένει, ακόμα κι όταν η Ιστορία παίρ-
νει την κύρια θέση, μέσα στον αυστηρά ποιητικό χώρο: εί-
ναι γνωστό πως ο Ελύτης υπήρξε από τους πιο απαιτητι-
κούς (και απέναντι στον εαυτό του) ζηλωτές της ποιητικής
τελειότητας, της αναγωγής της ποιητικής μορφής και ου-
σίας στο ύψος της καθαρής ποίησης.
Αυτό ακριβώς προσφέρει και ένα σπουδαίο επιχείρημα
σ' εκείνους που υποστηρίζουν, ότι η παιδαγωγική προσέγ-
γιση της λογοτεχνίας δεν είναι μόνο σκόπιμη, αλλά και
εφικτή και αισθητικά θεμιτή.

Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ
Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου

9
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Μ. Γ. Μερακλής 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11
α. Ο υπερρεαλισμός και ο Ελύτης 11
β. Η ποιητική παρουσία και πορεία του Ελύτη . . . . 42

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ 59

α. Ήλιος ο πρώτος (1943) 60
β. Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο
ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1942-1945) 71
γ. «Αλβανιάδα» (1944-1962) 86
δ. «Η καλοσύνη στις λυκοποριές» (1947) 98
ε. Το Άξιον εστί (1959-1961) 107

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 153

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (επιλογή) 161

Υπερρεαλισμός 161
Οδυσσέας Ελύτης 171

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 183

193
13 Ο πόλεμος στην ποίηση τον Οδνοσέα Ελύτη