Κεφάλαιο 1ο 0

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Διαφορικός Λογισμός
 ΘΕΩΡΙΑ – ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ

Μ. Γιαννόπουλος
Μ. Γιαννόπουλος
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
2015-16
 1 Διαφορικός Λογισμός

ΟΡΙΣΜΟΙ

 Τι ονομάζουμε συνάρτηση;

Απάντηση:
Συνάρτηση (function) είναι μια διαδικασία με την οποία κάθε στοιχείο ενός συνόλου Α
αντιστοιχίζεται σε ένα ακριβώς στοιχείο κάποιου άλλου συνόλου Β.

 Τι ονομάζεται πραγματική συνάρτηση πραγματικής μεταβλητής;

Απάντηση:
Πραγματική συνάρτηση πραγματικής μεταβλητής ονομάζεται μια συνάρτηση της
οποίας το σύνολο Α που λέγεται πεδίο ορισμού της συνάρτησης, είναι υποσύνολο του
συνόλου R των πραγματικών αριθμών, ενώ το Β συμπίπτει με το R.

 Τι λέγεται τιμή μιας συνάρτησης f στο x;

Απάντηση:
Τιμή μιας συνάρτησης f στο x λέγεται ο αριθμός y  f  x  στον οποίο αντιστοιχίζεται ο
x A .

 Έστω μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α. Τι ονομάζεται εξαρτημένη και τι

ανεξάρτητη μεταβλητή της f;

Απάντηση:
Ανεξάρτητη μεταβλητή ονομάζεται το γράμμα x, που συμβολίζει οποιοδήποτε στοιχείο
του Α, ενώ εξαρτημένη μεταβλητή ονομάζεται το γράμμα y  f  x  , που παριστάνει την
τιμή της συνάρτησης στο x και εξαρτάται από την τιμή του x.

 Όταν για μια συνάρτηση f, το f  x  εκφράζεται μόνο με έναν αλγεβρικό τύπο,

ποιο είναι το πεδίο ορισμού της f;

Απάντηση:
Όταν το f  x  εκφράζεται μόνο με έναν αλγεβρικό τύπο, τότε το πεδίο ορισμού της
συνάρτησης είναι το ευρύτερο υποσύνολο του R στο οποίο το f  x  έχει νόημα
πραγματικού αριθμού.

Μ. Γιαννόπουλος
Κεφάλαιο 1ο 2

 Αν δύο συναρτήσεις f, g ορίζονται και οι δύο σε ένα σύνολο Α, τότε πως

ορίζονται οι συναρτήσεις άθροισμα, διαφορά, γινόμενο και πηλίκο;

Απάντηση:
Αν δύο συναρτήσεις f, g ορίζονται και οι δύο σε ένα σύνολο Α, τότε ορίζονται οι
συναρτήσεις:
- Το άθροισμα S  f  g , με S  x   f  x   g  x  , x  A
- Η διαφορά D  f  g , με D  x   f  x   g  x  , x  A
- Το γινόμενο P  f  g , με P  x   f  x   g  x  , x  A
f f x
- Το πηλίκο R  , με R  x   , x  A και g  x   0
g g x 

 Τι ονομάζουμε γραφική παράσταση ή καμπύλη μιας συνάρτησης f;

Απάντηση:
Γραφική παράσταση ή καμπύλη της f σε ένα καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων Oxy
λέγεται το σύνολο των σημείων M  x , f  x   για όλα τα x  A .

 Πότε ένα σημείο M x , y  του επιπέδου των αξόνων ανήκει στην καμπύλη της f;

Απάντηση:
Ένα σημείο M  x , y  του επιπέδου των αξόνων ανήκει στην καμπύλη της f, μόνο όταν
y  f x.

 Τι λέγεται εξίσωση της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f;

Απάντηση:
Εξίσωση της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f λέγεται η εξίσωση y  f  x  που
επαληθεύεται μόνο από τα ζεύγη  x , y  που είναι συντεταγμένες σημείων της γραφικής
παράστασης της f.

 Πότε μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα σε ένα σε ένα διάστημα Δ του
πεδίου ορισμού της;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα σε ένα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της, όταν για οποιαδήποτε σημεία x1 , x2  Δ με x1  x2 ισχύει f  x1   f  x2  .

Μ. Γιαννόπουλος
 3 Διαφορικός Λογισμός

 Πότε μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα σε ένα διάστημα Δ του
πεδίου ορισμού της;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της, όταν για οποιαδήποτε σημεία x1 , x2  Δ με x1  x2 ισχύει f  x1   f  x2  .

 Πότε μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως μονότονη;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση που είναι γνησίως αύξουσα ή γνησίως φθίνουσα λέγεται γνησίως
μονότονη.

 Τι ονομάζεται περιοχή του x 0 ;

Απάντηση:
Περιοχή του x 0 ονομάζεται κάθε ανοιχτό διάστημα που περιέχει το x0 .

 Πότε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέμε ότι παρουσιάζει τοπικό

μέγιστο στο x1  A ;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέμε ότι παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο
x1  A , όταν f  x   f  x1  για κάθε x σε μια περιοχή του x1 .

 Πότε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέμε ότι παρουσιάζει τοπικό

ελάχιστο σε ένα σημείο x2  A ;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέμε ότι παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο
x2  A , όταν f  x   f  x2  για κάθε x σε μια περιοχή του x2 .

 Τι ονομάζουμε ακρότατα μιας συνάρτησης;

Απάντηση:
Τα μέγιστα και τα ελάχιστα μιας συνάρτησης, τοπικά ή ολικά, λέγονται ακρότατα της
συνάρτησης.

Μ. Γιαννόπουλος
Κεφάλαιο 1ο 4

 Πότε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α λέγεται συνεχής;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α λέγεται συνεχής, αν για κάθε x0  A ισχύει
lim f  x   f  x0  .
x  x0

 Ποιο είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας συνεχούς συνάρτησης σε ένα

κλειστό διάστημα;

Απάντηση:
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας συνεχούς συνάρτησης σε ένα κλειστό διάστημα
είναι ότι η γραφική της παράσταση είναι μια συνεχής καμπύλη, δηλαδή για το σχεδιασμό
της δε χρειάζεται να σηκώσουμε το μολύβι από το χαρτί.

 Ποιες συνεχείς συναρτήσεις γνωρίζετε;

Απάντηση:
Οι γνωστές μας συναρτήσεις, πολυωνυμικές, τριγωνομετρικές, αλλά και όσες
προκύπτουν από πράξεις μεταξύ αυτών είναι συνεχείς συναρτήσεις.

 Με τι ισούται η μέση ταχύτητα του κινητού στο χρονικό διάστημα από t0 έως
t0  h , με h  0 ;

Απάντηση:
Η μέση ταχύτητα του κινητού στο χρονικό διάστημα από t 0 έως t0  h δίνεται από τον
1
S
g 2t 0h  h2  1 
τύπο:   2  gt 0  gh .
 t 0  h  t 0 h 2

 Τι ονομάζουμε στιγμιαία ταχύτητα του κινητού στη χρονική t0 ή απλώς

ταχύτητα του κινητού στο t0 ;

Απάντηση:
Καθώς ελαττώνεται το h πλησιάζοντας το μηδέν, χωρίς ποτέ να γίνεται ίσο με το μηδέν, η
1
μέση ταχύτητα   gt0  gh θα πλησιάζει όλο και περισσότερο στο gt 0 . Την οριακή αυτή
2
τιμή τη λέμε στιγμιαία ταχύτητα του κινητού στη χρονική στιγμή t 0 ή απλώς ταχύτητα
του κινητού στο t 0 . Επομένως, η ταχύτητα υ του κινητού τη χρονική στιγμή t 0 θα είναι
S  t 0  h  S  t 0  ΔS
υ  lim  lim  gt0 .
h0 h h0 h

Μ. Γιαννόπουλος
 5 Διαφορικός Λογισμός

 Πότε μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0 του πεδίου ορισμού
της;

Απάντηση:
Μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x0 του πεδίου ορισμού, όταν το όριο
f  x0  h  f  x o 
lim υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
h0 h

 Τι ονομάζουμε παράγωγο της f στο x 0 και πως συμβολίζεται αυτή;

Απάντηση:
f  x0  h  f  x o 
Παράγωγος της f στο x0 ονομάζουμε το όριο lim και συμβολίζεται με
h0 h
f  x0  h  f  x o 
f   x0  . Έχουμε λοιπόν: f   x0   lim .
h0 h

 Τι εκφράζει η παράγωγος της f στο x 0 ;

Απάντηση:
Η παράγωγος της f στο x0 εκφράζει το ρυθμό μεταβολής (rate of change) του y  f  x 
ως προς x, όταν x  x0 .

 Τι ονομάζουμε (πρώτη) παράγωγο μιας συνάρτησης f και πως συμβολίζεται;

Απάντηση:
Έστω μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α, και Β το σύνολο των x  A στα οποία η f
είναι παραγωγίσιμη. Τότε ορίζεται μια νέα συνάρτηση, με την οποία κάθε x  B
f  x  h  f  x 
αντιστοιχίζεται στο f   x   lim . Η συνάρτηση αυτή λέγεται (πρώτη)
h0 h
παράγωγος της f και συμβολίζεται με f  .

 Τι ονομάζουμε δεύτερη παράγωγο της συνάρτησης f και πως συμβολίζεται;

Απάντηση:
Η παράγωγος της συνάρτησης f  λέγεται δεύτερη παράγωγος της f και συμβολίζεται
με f  .

Μ. Γιαννόπουλος
Κεφάλαιο 1ο 6

 Να γράψετε το κριτήριο της πρώτης παραγώγου για τη μονοτονία.

Απάντηση:
- Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και ισχύει f   x   0 για
κάθε εσωτερικό σημείο του Δ, τότε η f είναι γνησίως αύξουσα στο Δ.
- Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και ισχύει f   x   0 για
κάθε εσωτερικό σημείο του Δ, τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα στο Δ.

 Να γράψετε το κριτήριο της πρώτης παραγώγου για τα ακρότατα.

Απάντηση:
- Αν για μια συνάρτηση f ισχύουν f   x0   0 για x0   ,   , f   x   0 στο  , x0  , και
f   x   0 στο  x0 ,   , τότε η f παρουσιάζει στο διάστημα  ,   για x  x0 μέγιστο.
- Αν για μια συνάρτηση f ισχύουν f   x0   0 για x0   ,   , f   x   0 στο  , x0  , και
f   x   0 στο  x0 ,   , τότε η f παρουσιάζει στο διάστημα  ,   για x  x0 ελάχιστο.
- Αν για την f ισχύει f   x0   0 για x0   ,   και η παράγωγός της f  διατηρεί
πρόσημο εκατέρωθεν του x0 , τότε η f είναι γνησίως μονότονη στο  ,   και δεν
παρουσιάζει ακρότατο στο διάστημα αυτό.

Μ. Γιαννόπουλος
 7 Διαφορικός Λογισμός

ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ

 Να αποδείξετε ότι η παράγωγος της σταθερής συνάρτησης f  x   c είναι 0,

δηλαδή  c   0 , για κάθε x  .

Απάντηση:
Έχουμε f  x  h  f  x   c  c  0
f  x  h  f  x 
και για h  0 , 0.
h
f  x  h  f  x 
Επομένως, lim 0.
h0 h
Άρα  c   0 .

 Να αποδείξετε ότι η παράγωγος της ταυτοτικής συνάρτησης f  x   x είναι 1,

δηλαδή  x   1 , για κάθε x  .

Απάντηση:
Έχουμε f  x  h  f  x    x  h  x  h
f  x  h  f  x  h
και για h  0 ,  1.
h h
f  x  h  f  x 
Επομένως, lim  lim1  1 .
h0 h h0

Άρα  x   1 .

 Να αποδείξετε ότι η παράγωγος της συνάρτησης f  x   x 2 είναι 2x, δηλαδή

 x   2x , για κάθε x 
2
.

Απάντηση:
Έχουμε f  x  h  f  x    x  h  x 2   x 2  2xh  h2  x 2  2x  h h
2

f  x  h  f  x  2x  h h  2x  h
και για h  0 ,  .
h h
f  x  h  f  x 
Επομένως, lim  lim 2x  h  2x .
h0 h h0


 
Άρα x 2  2x .

Μ. Γιαννόπουλος
Κεφάλαιο 1ο 8

 Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο R και c πραγματική σταθερά, να

αποδείξετε ότι  c  f  x    c  f   x  , για κάθε x  .

Απάντηση:
Έστω η συνάρτηση F  x   c  f  x  .
Έχουμε F  x  h  F  x   c  f  x  h  c  f  x   c   f  x  h  f  x  

F  x  h  F  x  c   f  x  h  f  x   f  x  h  f  x 
και για h  0 ,  c .
h h h
F  x  h  F  x   f  x  h  f  x  
Επομένως, lim  lim c    c  f  x  .
h0 h h0
 h 

Άρα  c  f  x    c  f   x  .

 Αν οι συναρτήσεις f και g είναι παραγωγίσιμες στο R, να αποδείξετε ότι

 f  x   g  x    f   x   g  x  , για κάθε x  .
Απάντηση:
Έστω η συνάρτηση F  x   f  x   g  x  .
Έχουμε F  x  h  F  x    f  x  h  g  x  h    f  x   g  x   
  f  x  h  f  x     g  x  h   g  x  
F  x  h  F  x  f  x  h  f  x  g  x  h  g  x 
και για h  0 ,   .
h h h
F  x  h  F  x  f  x  h  f  x  g  x  h  g  x 
Επομένως, lim  lim  lim  f   x   g  x  .
h0 h h0 h h0 h
Άρα  f  x   g  x    f   x   g  x  .

Μ. Γιαννόπουλος
 9 Διαφορικός Λογισμός

ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ
Πράξεις συναρτήσεων

Αν δύο συναρτήσεις f, g ορίζονται και οι δύο σε ένα σύνολο Α, τότε ορίζονται οι

συναρτήσεις:
- Το άθροισμα S  f  g , με S  x   f  x   g  x  , x  A
- Η διαφορά D  f  g , με D  x   f  x   g  x  , x  A
- Το γινόμενο P  f  g , με P  x   f  x   g  x  , x  A
f f x
- Το πηλίκο R  , με R  x   , x  A και g  x   0
g g x 

Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων

Μονοτονία

Αν η f είναι γν. αύξουσα (1) στο Δ, τότε x1 , x2  Δ ισχύει: x1  x2  f  x1   f  x2 

Αν η f είναι γν. φθίνουσα (2) στο Δ, τότε x1 , x2  Δ ισχύει: x1  x2  f  x1   f  x2 

(Ισχύουν και τα αντίστροφα)

Μ. Γιαννόπουλος
Κεφάλαιο 1ο 10

Ακρότατα

Αν η f παρουσιάζει τοπ. μέγιστο στο x1  A , τότε f  x   f  x1  x σε μια περιοχή του x1 .

Αν η f παρουσιάζει τοπ. μέγιστο στο x2  A , τότε f  x   f  x2  x σε μια περιοχή του x2 .

(Ισχύουν και τα αντίστροφα)

Όρια

Αν lim f  x   1 και lim g  x   2 , όπου 1 , 2  , τότε:

x  x0 x  x0

 f x 
- lim  f  x   g  x    1  - lim   1
, αν lim g  x   0
x  x0  g  x  
2
x  x0 x  x0
  2

lim  k  f  x    k  lim  f  x   
v v
- 1 - 1
x  x0 x  x0

- lim  f  x   g  x    1  2 - lim v f  x   v 1 , αν f  x   0 κοντά στο x0

x  x0 x  x0

Συνέχεια

Αν η f είναι συνεχής στο x0  A , τότε lim f  x   f  x0  (Ισχύει και το αντίστροφο)

x  x0

Για παράδειγμα lim ημx  ημx0 , lim συνx  συνx0 και lim εφx  εφx0  όταν συνx0  0 .
x  x0 x  x0 x  x0

Παράγωγος

f  x0  h  f  x o 
Αν το lim υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός, τότε η f είναι
h0 h
f  x0  h  f  x o 
παραγωγίσιμη στο σημείο x0 και ισχύει f   x0   lim
h0 h

Ρυθμός μεταβολής

Παράγωγος της f στο x0  Ρυθμός μεταβολής της f ως προς x, όταν x  x0 .

Παράγωγος της f στο x0  Συντελεστής διεύθυνσης (κλίση) της εφαπτομένης της C f στο x0 .
Παράγωγος της f στο x0  εφω, όπου ω η γωνία που σχηματίζει η εφαπτομένη της C f
στο x0 με τον ημιάξονα Οx.

Θέση – Ταχύτητα – Επιτάχυνση

Αν τη χρονική στιγμή t, η θέση, η ταχύτητα και η επιτάχυνση ενός κινητού είναι

x t  ,  t  και  t  αντίστοιχα, τότε ισχύουν:  t   x  t  και  t     t   x  t 

Μ. Γιαννόπουλος
 11 Διαφορικός Λογισμός

Τύποι παραγώγισης

  c   0 , c: σταθερά   x   2 1x , x 0

  x   1
 1  1
    2 , x0
  x     x  1

,  
, x 0 x x
1 
  εφx   , x    , 
  ημx   συνx συν2 x 2
1
  συνx   ημx   σφx    2 , x   ,  
ημ x

Κανόνες παραγώγισης

  f  x   g  x    f   x   g  x 

  c  f  x    c  f   x 

  f  x   g  x    f   x   g  x   f  x   g  x 

 f  x   f   x   g  x   f  x   g  x 
   
 g  x    g  x 
2

 f  g  x     f   g  x    g  x 
 

Μ. Γιαννόπουλος