(downloadsachmienphi.com) Khám Phá Tư Duy Kỹ Thuật Giải Bất Đẳng Thức Min - Max - Đặng Thành Nam PDF

ÑAËNG THAØNH NAM
(Trung taâm Nghieân cöùu vaø phaùt trieån saûn phaåm giaùo duïc Newstudy.vn)
n
.v
om
.c
ok
bo
et
SOAÏN THEO CAÁU TRUÙC MÔÙI AÙP DUÏNG KÌ THI THPT QUOÁC GIA
vi
(PHIEÂN BAÛN MÔÙI NHAÁT)

a ng
kh
Daønh cho hoïc sinh 10, 11, 12 naâng cao kieán thöùc.
Boài döôõng hoïc sinh gioûi luyeän thi Quoác Gia.
NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA HAØ NOÄI

MUÏC LUÏC
Chöông 1: Baát ñaúng thöùc vaø caùc kyõ thuaät cô baûn
Chuû ñeà 1. Kyõ thuaät bieán ñoåi töông ñöông .............................................. 04
Chuû ñeà 2. Kyõ thuaät minh phaûn chöùng .................................................... 45
Chuû ñeà 3. Kyõ thuaät quy naïp toaùn hoïc ..................................................... 56
Chuû ñeà 4. Kyõ thuaät mieàn giaù trò ............................................................. 60
Chuû ñeà 5. Kyõ thuaät söû duïng nguyeân lí Diricle ....................................... 68
Chuû ñeà 6. Kyõ thuaät tam thöùc baäc hai ..................................................... 73
Chuû ñeà 7. Kyõ thuaät ñaùnh giaù baát ñaúng thöùc tích phaân ......................... 93
n
Chöông 2: Baát ñaúng thöùc vaø phöông phaùp tieáp caän
.v
Chuû ñeà 1. Caùc kyõ thuaät söû suïng baát ñaúng thöùc AM-GM cô baûn .......... 102
Chuû ñeà 2. Kyõ thuaät gheùp caëp trong chöùng minh ñaúng thöùc AM-GM ............. 198
om
Chuû ñeà 3. Kyõ thuaät söû duïng baát ñaúng thöùc AM-GM daïng coäng maãu soá ........211
Chuû ñeà 4. Kyõ thuaät söû duïng baát ñaúng thöùc Cauchy-Schwarz .............. 218
Chuû ñeà 5. Kyõ thuaät söû duïng baát ñaúng thöùc Cauchy-Schwarz daïng
.c
phaân thöùc ................................................................................ 243
Chuû ñeà 6. Kyõ thuaät tham soá hoùa ........................................................... 278
ok
Chuû ñeà 7. Baát ñaúng thöùc Holder vaø öùng duïng ...................................... 291
Chuû ñeà 8. Kyõ thuaät söû duïng baát ñaúng thöùc Chebyshev ....................... 304
bo
Chuû ñeà 9. Baát ñaúng thöùc Bernoulli vaø öùng duïng .................................. 314
Chöông 3: Phöông trình haøm soá trong giaûi toaùn baát ñaúng thöùc vaø
cöïc trò
et
Chuû ñeà 1. Kyõ thuaät söû duïng tính ñôn ñieäu vôùi baøi toaùn cöïc trò vaø baát
ñaúng thöùc moät bieán soá ......................................................... 325
vi
Chuû ñeà 2. Kyõ thuaät söû duïng tính ñôn ñieäu cho baøi toaùn cöïc trò vaø baát
ñaúng thöùc hai bieán soá .......................................................... 351
ng
Chuû ñeà 3. Kyõ thuaät söû duïng tính ñôn ñieäu cho baøi toaùn cöïc trò vaø baát
ñaúng thöùc ba bieán soá............................................................ 379
a
Chuû ñeà 4. Kyõ thuaät söû duïng tính thuaàn nhaát....................................... 427
kh
Chuû ñeà 5. Kyõ thuaät söû duïng baát ñaúng thöùc tieáp tuyeán ........................ 484
Chuû ñeà 6. Kyõ thuaät khaûo saùt haøm nhieàu bieán...................................... 502
Chuû ñeà 7. Kyõ thuaät söû duïng tính chaát cuûa nhò thöùc baäc nhaát vaø tam
thöùc baäc hai .......................................................................... 534
Chuû ñeà 8. Baát ñaúng thöùc phuï ñaâng chuù yù vaø aùp duïng giaûi ñeà thi tuyeån sinh .. 540
Chuû ñeà 9. Baøi toaùn choïn loïc baát ñaúng thöùc vaø cöïc trò ba bieán ............ 617
Chöông 4: Soá phöông phaùp chöùng minh baát ñaúng thöùc khaùc
Chuû ñeà 1. Kyõ thuaät löôïng giaùc hoùa ....................................................... 654
Chuû ñeà 2. Kyõ thuaät söû duïng baát ñaúng thöùc Schur ................................ 684
Chuû ñeà 3. Kyõ thuaät doàn bieán ................................................................. 694
Cty TNHH MTV DVVH Khang Việt
Chương 1:
BẤT ĐẲNG THỨC VÀ CÁC KỸ THUẬT CƠ BẢN
KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ BẤT ĐẲNG THỨC
I. Định nghĩa bất đẳng thức
Giả sử A và B là hai biểu thức bằng chữ hoặc bằng số.
+ A ≥ B (hoặc B ≤ A) , A ≤ B (hoặc B ≥ A) được gọi là các bất đẳng thức.
+ A ≥ B ⇔ A − B ≥ 0; A − B ≥ 0 ⇔ A ≥ B.
+ Một bất đẳng thức có thể đúng hoặc sai và ta quy ước khi nói về một bất đẳng
n
thức mà không nói gì thêm thì ta hiểu đó là bất đẳng thức đúng.
.v
II. Tính chất cơ bản của bất đẳng thức
 ∀a ∈ ; a ≥ a .
om
a ≤ b
  ⇒a≤c.
b ≤ c .c
 ∀a, b, m ∈ ; a ≤ b ⇒ a ± m ≤ b ± m .
a ≤ b
ok
  ⇒a+c≤b+d .
c ≤ d
bo
 a ≥b+c ⇔ a−c≥b.
ma ≤ mb khi m >0
 ∀a, b,∈ ; a ≤ b ⇔  .
ma ≥ mb khi m < 0
et
a b
 m ≤ m khi m >0
vi
+
 ∀a, b,∈  ; a ≤ b ⇔  .
ng
 a ≥ b khi m < 0
 m m
1 1
a
 Nếu a > b > 0 ⇒ < .

a b
kh
a ≥ c
 ∀a, b, c, d ∈  + ;  ⇒ ab ≥ cd .
b ≥ d
a n ≥ b n
 a≥b≥0⇒ , ∀n ∈  .
 n a ≥ n b
a > 1 ⇒ a x > a y
 x > y > 0;  .
0 < a < 1 ⇒ a x < a y
 a > b ⇒ a 2 n +1 > b 2 n +1; 2 n +1 a > 2 n +1 b , ∀n ∈  .

3
Khám phá tư duy Kỹ thuật giải bất ĐT Bài toán Max – Min – Đặng Thành Nam
1. Bất đẳng thức về giá trị tuyệt đối

 − a ≤ a ≤ a , ∀a ∈  .
 a < α ⇔ −α < a < α ( khi α > 0 ) .
a > α
 a >α ⇔  ( khi α > 0 ) .
 a < −α
 a − b ≤ a + b ≤ a + b , ( ∀a, b ∈  ) .
2. Bất đẳng thức liên quan đến hàm số mũ và logarit
a > 1 0 < a < 1
  ⇒ ax > a y ; ⇒ ax < a y .
n
 x > y  x > y
.v
a > 1 0 < a < 1
  ⇒ log a x > log a y;  ⇒ log a x < log a y .
x > y > 0 x > y > 0
om
3. Bất đẳng thức AM – GM
Cho n số thực không âm a1 , a2 ,..., an ta có
a1 + a2 + ... + an n
≥ a1a2 ...an .
.c
n
ok
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a1= a2= ...= an .
4. Bất đẳng thức Cauchy – Schwarz
bo
Cho 2 dãy số thực ( a1 , a2 ,..., an ) ; ( b1 , b2 ,..., bn ) ta có
( a1b1 + a2b2 + ... + anbn )2 ≤ ( a12 + a22 + ... + an2 )( b12 + b22 + ... + bn2 ) .
et
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= =

ai kbi , i 1, n, k ∈ .
vi
ng
CHỦ ĐỀ 1: KỸ THUẬT BIẾN ĐỔI TƯƠNG ĐƯƠNG

Xuất phát từ bất đẳng thức cơ bản và hết sức tự nhiên x 2 ≥ 0; A − B ≥ 0 với mọi
a
số thực x ta có các bất đẳng thức hết sức đẹp mắt. Nội dung chủ đề này đề cập đến
kh
kỹ năng biến đổi bất đẳng thức về dạng luôn đúng. Các bài toán đề cập đến là các
bài toán trong chủ đề này các bạn chú ý sẽ được sử dụng đến trong các chủ đề khác
ở các chương sau như một bài toán phụ.
A. NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP
I. Các bất đẳng thức cơ bản
Bình phương của một số thực
Với mọi số thực x ta luôn có x 2 ≥ 0. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 .
Từ đó ta có các bất đẳng thức với 2 biến và 3 biến thường sử dụng như sau:
 ( a − b )2 ≥ 0 hay a 2 + b 2 ≥ 2ab. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b .
4
 ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 ≥ 0 hay a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ca
(
hoặc ( a + b + c ) ≥ 3 ( ab + bc + ca ) hoặc 3 a 2 + b 2 + c 2 ≥ ( a + b + c ) .
2
) 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .

Bất đẳng thức về trị tuyệt đối
 Với 2 số thực x,y ta luôn có x + y ≥ x + y . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
xy ≥ 0 .
 Với 2 số thực x,y ta luôn có x − y ≥ x − y . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
x( x − y) ≥ 0 .
n
Bất đẳng thức về độ dài cạnh của một tam giác
.v
 a + b > c; b + c > a; c + a > b .
 a > b − c ;b > c − a ;c > a − b .
om
 a 2 + b 2 + c 2 < 2 ( ab + bc + ca ) .
II. Một số hằng đẳng thức cần lưu ý .c
 a3 + b3 + c3 − 3abc = ( a + b + c ) ( a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca ) .
ok
 ( a + b + c )3 = a3 + b3 + c3 + 3 ( a + b )( b + c )( c + a ) .
 ( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc .
bo

a −b b−c c−a
+ + = −
( a − b )( b − c )( c − a )
.
c a b abc
et
a −b b−c c−a a−b b−c c−a

 + + + . . =0.
a+b b+c a+c a+b b+c c+a
vi
1) Kỹ thuật biến dùng định nghĩa

ng
Để chứng minh bất đẳng thức: A ≥ B . Ta chứng minh bất đẳng thức
A − B ≥ 0 đúng.
(x )
a
2
2
+ y2
≥8.
kh
Ví dụ 1. Cho x > y và xy = 1. Chứng minh rằng

( x − y )2
Lời giải
Ta có x 2 + y 2 =( x − y ) + 2 xy =( x − y ) + 2
2 2
(vì xy = 1)
(x )
2
=( x − y ) + 4. ( x − y ) + 4 .
4 2
⇒ 2
+ y2
Do đó BĐT cần chứng minh tương đương với
( x − y )4 + 4 ( x − y )2 + 4 ≥ 8.( x − y )2
5
⇔ ( x − y )4 − 4 ( x − y )2 + 4 ≥ 0
2
⇔ ( x − y ) 2 − 2  ≥ 0 .
 
Bất đẳng thức cuối đúng nên ta có điều phải chứng minh.
Ví dụ 2.
a) Cho x,y là hai số thực thoả mãn điều kiện xy ≥ 1 .
Chứng minh rằng
1 1 2
+ ≥ .
1+ x 2
1+ y 2 1 + xy
n
b) Cho a,b,c là các số thực không nhỏ hơn 1 chứng minh
.v
1 1 1 3
+ + ≥ .
1 + a 1 + b 1 + c 1 + abc
3 3 3
om
c) Cho x, y, z ∈ [ 0;1] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
 1 1 1 
P= (1 + xyz )  + + 3
.
.c
1+ x 1+ y 1+ z 
3 3
ok
Lời giải
a) Bất đẳng thức đã cho tương đương với:
bo
 1 1   1 1 
 − +
2 1 + xy  
− ≥0
2 1 + xy 
1+ x  1+ y 
et
xy − x 2 xy − y 2
⇔ + ≥0
(1 + x ).(1 + xy ) (1 + y ).(1 + xy )
2 2
vi
x( y − x) y( x − y)
ng
⇔ + ≥0
( )
1 + x . (1 + xy )
2
( )
1 + y 2 . (1 + xy )
a
⇔
( y − x )2 ( xy − 1) ≥0
(1 + x2 ).(1 + y 2 ).(1 + xy )
kh
BĐT cuối này đúng do xy ≥ 1. Vậy ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
x = y hoặc xy = 1 .
b) Sử dụng bất đẳng thức:
1 1 2
+ ≥ , ( xy ≥ 1) .
1+ x 2
1+ y 2 1 + xy
1 1 2
Ta có + ≥
1+ a 3
1+ b 3
1 + a 3b 3
6
1 1 2
+ ≥
1+ c 3 1 + abc 1 + abc 4
.
 1 1  2 4
2 +  ≥ 2. =
  1 + abc
1+ a b 1 + abc 4
3 3
 1+ a3b3 . abc 4
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm.
Chú ý. Bất đẳng thức này được áp dụng khá phổ biến trong một số bài toán cực trị.
Một số dạng tương tự bất đẳng thức trên như sau
1 1 2
 + ≤ , ( −1 < xy ≤ 1) .
1+ x 2
1+ y 2 1 + xy
n
.v
1 1 2
 + ≥ , ( xy ≥ 1) .
1+ x 2
1+ y 2 1 + xy
om
1 1 2
 + ≤ , ( −1 < xy ≤ 1) .
1 + x2 1 + y2 1 + xy
c) Sử dụng kết quả bài toán trên ta có :

1
+
.c1
≤
2
1+ x 3
1+ y 3
ok
1 + x3 y 3
1 1 2
+ ≤
bo
1+ z 3 1 + xyz 1 + xyz 4
2 2 4 4
+ ≤ =
et
1 + x3 y 3 1 + xyz 4 1 + xyz
1+ x4 y 4 z 4
vi
Cộng theo vế các bất đẳng thức trên ta suy ra

 1 1 
ng
1 1 1 3 1
+ + ≤ (1 + xyz ) 
⇒P= + + ≤3
3
1+ x 3
1+ y 3
1+ z 3 1 + xyz 1+ x 1+ y 1+ z 
3 3
a
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z

kh
Vậy giá trị lớn nhất của P = 3 .

Ví dụ 3. Chứng minh rằng với mọi số thực x,y ta có
3 1 + ( x + y ) 
2
(1 + x )(2
)
1 + y2 ≥ 
4
.
Lời giải
( 2 xy − 1) + ( x − y ) ≥ 1 + x + y 2 . 2 2
4
3
( )(
Chú ý: 1 + x 2 1 + y 2 =1 + ( x + y ) +
2
3
) ( )
7
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y = ±
.
2
Ví dụ 4. Chứng minh rằng với mọi số thực a,b không âm thoả mãn a, b < 1;
3
a + b ≥ , ta có
(1 − 2a )(1 − 2b ) ≥ 4  1 − a − b 2 .
 
2 (1 − a )(1 − b )  2−a −b
Lời giải
Bất đẳng thức đã cho tương đương với:
( a − b )2 ( 2a + 2b − 3) ≥ 0 .
(1 − a )(1 − b )( 2 − a − b )2
n
Bất đẳng thức luôn đúng và ta có đpcm.
.v
om
Bài tập tương tự
1
Chứng minh rằng với mọi số thực a,b không âm thoả mãn a, b < 1; a + b ≥ ta có
.c 2
(1 + 2a )(1 + 2b ) ≥ 4  1 + a + b 2 .
 
(1 − a )(1 − b )
ok
 2−a −b
bo
2) Kỹ thuật phân tích hằng đẳng thức

n
∑ ( xi − yi )
2
Phân tích thành tổng các bình phương ≥0.
et
i =1
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực bất kỳ chứng minh
vi
a) a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ca .
ng
b) ( ab + bc + ca ) ≥ 3abc ( a + b + c ) .
2
c) ( a + b + c ) −
2 1
( )
( b − c )2 + ( c − a )2 + ( a − b )2 ≥ 3 ( ab + bc + ca ) .
a
4
kh
( )( )( )
d) a 2 + 2 b 2 + 2 c 2 + 2 ≥ 3 ( a + b + c ) .
2
Lời giải
2a 2 + 2b 2 + 2c 2 − 2ab − 2bc − 2ca ≥ 0
( ) ( ) (
⇔ a 2 − 2ab + b 2 + b 2 − 2bc + c 2 + c 2 − 2ca + a 2 ≥ 0 . )
⇔ ( a − b) + (b − c ) + (c − a ) ≥ 0
2 2 2
Bất đẳng thức cuối đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
8
b) Thực hiện tương tự câu a) đưa về bất đẳng thức luôn đúng
( ab − bc )2 + ( bc − ca )2 + ( ca − ab )2 ≥ 0 .
c) Ta có:
1 1 1
( a + b + c )2 − ( b − c= )2 ( 2a − b − c )2 + ab + bc + ca ≥ ab + bc + ca .
3 4 12
Tương tự ta có:
1 1
( a + b + c )2 − ( c − a )2 ≥ ab + bc + ca
3 4
.
1 1
( a + b + c ) 2
− ( a − b ) 2
≥ ab + bc + ca
3 4
n
Cộng lại theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm.
.v
d) Chú ý đẳng thức:
om
(a 2
)( )( )
+ 2 b2 + 2 c2 + 2 − 3( a + b + c )
2
=
1 2
2
( )

2 2

3
c + 2 ( a − b ) + 2 ( ab − 1)  + ( ac + bc − 2 ) .
2
2 .c
⇒ ( a + 2 )( b )( )
+ 2 c2 + 2 ≥ 3( a + b + c )
2 2 2
ok
Ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
bo
Ví dụ 2. Cho x, y, z là các số thực thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =

1.
Chứng minh rằng
et
1
a) − ≤ xy + yz + zx ≤ 1 ;
2
vi
8
b) ( xy + yz + 2 xz ) −
2
≥ −3.
( x + y + z ) − xy − yz + 2
2
ng
Lời giải
a) Bất đẳng thức vế trái tương đương với:
a
2 ( xy + yz + zx ) + 1 ≥ 0 ⇔ 2 ( xy + yz + zx ) + x 2 + y 2 + z 2 ≥ 0 ⇔ ( x + y + z ) ≥ 0 .
2
kh
Bất đẳng thức được chứng minh.

 x + y + z =0 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  2 2 2 , chẳng hạn tại x =
− ,y= .
 x + y + z = 1 2 2
Bất đẳng thức vế phải:
1 − ( xy + yz + zx ) = x 2 + y 2 + z 2 − ( xy + yz + zx )
=
1
2
( )
( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2 ≥ 0
⇒ xy + yz + zx ≤ 1
9
b) Chú ý điều kiện ta rút gọn vế trái và đưa về chứng minh

8
( xy + yz + 2 xz )2 − ≥ −3
xy + yz + 2 zx + 3
.
⇔
( xy + yz + 2 zx + 1)
3
≥0
xy + yz + 2 zx + 3
Vậy ta chỉ cần chứng minh
xy + yz + 2 zx ≥ −1 = − x 2 − y 2 − z 2
2
 1  3
⇔ ( x + z ) + y + y ( x + z ) ≥ 0 ⇔  x + z + y  + y2 ≥ 0
2 2
 2  4
n
Bất đẳng thức cuối đúng và ta có đpcm.
.v
y = 0

om
 1 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  x + z + y =0 ⇒ x = , y =0, z =− .
 2 2 2
 x 2 + y 2 + z 2 =
1 .c
Ví dụ 3. Cho x,y,z là các số thực không âm. Chứng minh:
ok
a) x3 + y 3 + z 3 ≥ 3 xyz .
x3 + y 3 + z 3 3
≥ xyz + ( x − y )( y − z )( z − x ) .
bo
b)
3 4
3
 y+z 
c) x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz ≥ 2  − x .
et
 2 
vi
Lời giải
ng
( x + y + z ) ( x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx ) ≥ 0
.
1
⇔ ( x + y + z ) ( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2  ≥ 0
a
2
kh
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .
b) Bất đẳng thức đã cho tương đương với:
1 3
( x + y + z ) ( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2  ≥ ( x − y )( y − z )( z − x )
6 4 .
⇔ ( ( x + y ) + ( y + z ) + ( z + x ) ) ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x ) ≥ 9 ( x − y )( y − z )( z − x )
 2 2 2
 
Chú ý x + y ≥ x − y ; y + z ≥ y − z ; z + x ≥ z − x và sử dụng bất đẳng thức đã
chứng minh được ở câu a) ta có
10
( x + y) + ( y + z ) + ( z + x) ≥ x − y + y − z + z − x ≥ 33 ( x − y )( y − z )( z − x )
.
( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2 ≥ 3 3 ( x − y )2 ( y − z )2 ( z − x )2
Nhân theo vế hai bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy
ra khi và chỉ khi x= y= z .
y+z
c) Theo câu a) ta có x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz ≥ 0, do đó nếu − x ≤ 0 bất đẳng thức
2
luôn đúng.
+ Ngược lại xét y + z − 2 x > 0 ⇔ ( y − x ) + ( z − x ) > 0 .
n
Đặt y =2a + x, z =2b + x bất đẳng thức trở thành
( )
.v
12 x a 2 − ab + b 2 + 6 ( a + b )( a − b ) ≥ 0.
2
om
y+z
Bất đẳng thức đúng vì a +=
b −x>0.
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c hoặc=
b c=
,a 0 .
.c
1 1
ok
Cho a,b là hai số thực khác 0 thoả mãn điều kiện ab ≥ + +3.
a b
3
 1 1 
bo
Chứng minh rằng ab ≥  3 + 3  .

 a b
Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực dương chứng minh
et
3( x 2 + xy + y 2 )( y 2 + yz + z 2 )( z 2 + zx + x 2 ) ≥ ( x + y + z )2 ( xy + yz + zx) 2 .
vi
Lời giải
3 1 3
Chú ý x 2 + xy + y 2 = ( x + y )2 + ( x − y )2 ⇒ x 2 + xy + y 2 ≥ ( x + y )2 .
ng
4 4 4
3 3
y 2 + yz + z 2 ≥ ( y + z ) ; z 2 + zx + x 2 ≥ ( z + x )
2 2
a
4 4
kh
27
Do đó ( x 2 + xy + y 2 )( y 2 + yz + z 2 )( z 2 + zx + x 2 ) ≥ ( x + y ) ( y + z ) ( z + x ) .
2 2 2
64
Ta chỉ cần chứng minh
64
[( x + y )( y + z )( z + x)]2 ≥ [( x + y + z )( xy + yz + zx)]2
81
8
⇔ ( x + y )( y + z )( z + x ) ≥ ( x + y + z )( xy + yz + zx)
9
⇔ x( y − z )2 + y ( z − x)2 + z ( x − y )2 ≥ 0
Bất đẳng thức cuối đúng. Ta có điều phải chứng minh.
11
Ví dụ 5. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện 0 < a ≤ b ≤ c ≤ 1 .
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= ( )
a + b c − (a + b) c .
Lời giải
Ta có
P= ( )
a + b c − ( a + b ) c= c ( )
ac + bc − a − b ≤ ac + bc − a − b
2 2
 1  1 1 1
≤ a + b −a −b =
− a −  −  b −  + ≤
 2  2 2 2
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi c= 1, a= b= .
n
2
.v
3) Kỹ thuật thêm bớt hằng số
Việc cộng hoặc trừ hai vế của bất đẳng thức cho một số nào đó làm lược bỏ đi
om
phần phức tạp của bất đẳng thức.
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x ≥ y ≥ z. Chứng
minh rằng .c
xy + yz + zx x + z
a) 2 ≥ .
y + yz + z 2 y + z
ok
b)
xy + yz + zx
≥
( x + z )( y + z ) .
bo
x + xy + y
2 2
( x + z ) + ( x + z )( y + z ) + ( y + z )2
2
Lời giải
et

xy + yz + zx y 2 + yz + z 2
vi
≥
x+z y+z
ng
xy + yz + zx y 2 + yz + z 2
⇔ −y≥ −y .
x+z y+z
a
⇔
zx
≥
z2
⇔ z  x ( y + z ) − z ( x + z )  ≥ 0 ⇔ z xy − z 2 ≥ 0 ( )
kh
x+z y+z
Bất đẳng thức cuối đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z hoặc
=
z 0,=x y.
b) Bất đẳng thức đã cho tương đương với:
( x + z )2 + ( x + z )( y + z ) + ( y + z )2 − 1 ≥ ( x + z )( y + z ) − 1
x 2 + xy + y 2 xy + yz + zx
3z ( x + y + z )
⇔
x 2 + xy + y 2
≥
z2
xy + yz + zx  (  )
⇔ z 3 ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − z x 2 + xy + y 2  ≥ 0
12
Bất đẳng thức cuối đúng vì

3 ( x + y + z )( xy + yz + zx ) ≥ 3 ( x + y )  z ( x + = (
y )  3z ( x + y ) ≥ z x 2 + xy + y 2 .
2
)
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi z = 0 .
4) Kỹ thuật biến đổi với bất đẳng thức chứa căn
+ Phép bình phương hai vế được ưu tiên.
+ Cần chứng minh A1 + A2 + ... + An ≥ b1 + b2 + ... + bn .
Ta có để chứng minh A1 = b12 + c12 ≥ b12 = b1 .

Rồi cộng lại theo vế các bất đẳng thức trên ta có đpcm.
n
Ví dụ 1. Chứng minh với mọi số thực x,y cùng dấu và số thực k, ta có
.v
k2 + x + k2 + y ≥ k + k2 + x + y .
om
Lời giải
Bất đẳng thức đã cho tương đương với
k 2 + x + k 2 + y + 2 (k 2 + x)(k 2 + y ) ≥ 2k 2 + x + y + 2k k 2 + x + y
.c .
⇔ k + k ( x + y ) + xy ≥ k k + x + y ⇔ xy ≥ 0
4 2 2
ok
Bất đẳng thức cuối đúng ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi hoặc x
bằng 0 hoặc y bằng 0.
bo
Bài 2. Chứng minh rằng với x,y là hai số thực không âm thỏa mãn x + y ≥ 1, ta luôn
có x2 + x + 4 + y 2 + y + 4 ≤ 2 + ( x + y )2 + x + y + 4 .
et
Lời giải
vi
x2 + y 2 + x + y + 8 + 2 (x 2
)(
+ x + 4 y2 + y + 4 ≤ )
ng
4+4 ( x + y )2 + x + y + 4 + ( x + y )2 + x + y + 4 .
a
⇔ (x 2
)(
+ x + 4 y 2 + y + 4 ≤ xy + 2 ) ( x + y )2 + x + y + 4 .
kh
( )( )
⇔ x 2 + x + 4 y 2 + y + 4 ≤ x 2 y 2 + 4 xy ( x + y )2 + x + y + 4 + 4 ( x + y )2 + x + y + 4 .
⇔ xy  4 ( x + y ) + x + y + 4 + x + y − 7  ≥ 0 (luôn đúng do x + y ≥ 1 ).
2
 
Tổng quát. Tương tự ta có các bất đẳng thức cùng dạng sau
+ Với mọi số thực không âm x,y ta luôn có
x2 + x + k 2 + y 2 + y + k 2 ≤ k + ( x + y )2 + x + y + k 2 .
13
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 hoặc y = 0 .

+ Với mọi số thực không âm ta luôn có
x2 − x + 1 + y 2 − y + 1 ≤ 1 + ( x + y )2 − x − y + 1 .
+ 1 + a + 1 + b ≥ 1 + 1 + a + b , ( ab ≥ 0; a, b ≥ −1; a + b ≥ −1) .
5) Kỹ thuật đánh giá phân thức
1 1
Sử dụng đánh giá cơ bản: A > B > 0 ⇒ < .
A B
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi a,b,c dương ta có
n
a b c
.v
1< + + <2.
a+b b+c a+c
om
Lời giải
1 1 a a
Ta có : a + b < a + b + c ⇒ > ⇒ > (1)
a+b a+b+c a+b a+b+c
Tương tự ta có :
b
>
b
(2) ,
.c
c
>
c
(3)
b+c a+b+c a+c a+b+c
ok
Cộng vế theo vế các bất đẳng thức (1), (2), (3), ta được :
a b c
+ + > 1 (*)
bo
a+b b+c a+c

a a+c
Ta có : a < a + b ⇒ < (4)
et
a+b a+b+c
b a+b c c+b
Tương tự : < (5) , < (6)
vi
b+c a+b+c c+a a+b+c

Cộng vế theo vế các bất đẳng thức (4), (5), (6), ta được :
ng
a b c
+ + < 2 (**)
a+b b+c a+c
a
a b c
Từ (*) và (**) , ta được : 1 < + + < 2 (đpcm)
kh
a+b b+c a+c

Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
a b c
+ + = 3.
1 + bc 1 + ca 1 + ab
a b c 3
Chứng minh rằng + + ≥ .
1 + a + bc 1 + b + ca 1 + c + ab 4
Lời giải
a b c
Đặt=x =
;y =
;z ⇒ x + y += z 3.
1 + bc 1 + ca 1 + ab
14
x y z 3
Ta cần chứng minh + + ≥ .
1+ x 1+ y 1+ z 4
x x
Chú ý ≥ .
1+ x 1+ x + y + z
y y
≥
1+ y 1+ x + y + z
z z
≥
1+ z 1+ x + y + z
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
n
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi có một số bằng 3 và hai số bằng 0.
.v
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 1. Chứng minh
1 + a2 1 + b2 1 + c2
om
7
+ + ≤ .
1+ b
1+ c 2
1+ a 2 2 2
Lời giải
Ta thấy dấu bằng đạt tại khi một số bằng 1 và hai số bằng 0.
.c
Vậy giả sử a = max {a, b, c}. Khi đó ta mạnh dạn đánh giá 1 + b 2 ≥ 1;1 + c 2 ≥ 1 .
ok
1 + a2
Ta có 1 + b 2 ≥ 1 ⇒ ≤ 1 + a2 ; .
bo
1 + b2
1 + b2
1 + c2 ≥ 1 ⇒ ≤ 1 + b2
et
1+ c 2
1 + c2 1
vi
Suy ra P ≤ 2 + a 2 + b 2 + ≤ 2 + a 2 + b2 + c2 + .
1+ a 2
1 + a2
ng
1 1
≤ 2 + a2 + (b + c ) + =2 + a 2 + (1 − a ) +
2 2
1+ a 2
1 + a2
a
1 7
Ta chỉ cần chứng minh 2 + a 2 + (1 − a ) +
2
≤ .
kh
1+ a 2 2
(
⇔ ( a − 1) 4a + 3a − 1 ≤ 0
3
)
Bất đẳng thức cuối luôn đúng nên ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= 1, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
1 + ak 1 + bk 1 + ck 7
Chú ý. Bằng cách tương tự ta chứng minh được + + ≤ .
1+ b k
1+ c k
1+ a k 2
Với k là số nguyên dương.
15
Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x, y ≥ −1; x + y + z =3 .

x2 y2 −1
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P + .
x 2 + y 2 + 4 ( xy + 1) z2 − 4z + 5
Lời giải
Trước hết đánh gia hai mẫu số ở hai phân thức bằng cách thay z = 3 − x − y .
Ta chứng minh x 2 + y 2 + 4 ( xy + 1) ≥ z 2 − 4 z + 5 .
⇔ x 2 + y 2 + 4 xy − ( 3 − x − y ) + 4 ( 3 − x − y ) − 1 ≥ 0
2
⇔ 2 ( x + y ) + 2 xy + 2 ≥ 0 ⇔ ( x + 1)( y + 1) ≥ 0
n
Bất đẳng thức đúng.
.v
Vậy ta có P ≤
x2 + y 2 − 1 (
=
x + y ) − 2 xy − 1
2
.
om
z2 − 4z + 5 z2 − 4z + 5
Chú ý. xy ≥ −1 − x − y = z − 4; x + y = 3 − z .
Khi đó P≤
( 3 − z ) − 2 ( z − 4 ) − 1 z 2 − 8 z + 16
2
=
.c =−
( 2 z − 3)
2
+5≤5.
z2 − 4z + 5 z2 − 4z + 5 z2 − 4z + 5
ok
 3
 3  x+ y=
z = 2 
2 
x=
5
−1, y =, z =
3

bo
  5 2 2.
Dấu bằng đạt tại  x + y + z =3 ⇔  xy =− ⇔ 
 xy= z − 4  2  x =, y =
5 3
−1, z =
  3 

et
2 2
 z = 2

vi
6) Kỹ thuật đánh giá bất đẳng thức có chứa dấu giá trị tuyệt đối
Sử dụng hai bất đẳng thức quen thuộc: x + y ≥ x + y ; x − y ≤ x − y .
ng
Chú ý. Tư duy đầu tiên là khử dấu giá trị tuyệt đối muốn vậy ta xét trường hợp.
Ví dụ 1. Chứng minh với mọi số thực a,b,c ta có
a
a + b + c + a+b+c ≥ a+b + b+c + c+a .

kh
Lời giải
Trong ba số a,b,c có ít nhất hai số cùng dấu không mất tính tổng quát giả sử là a
và b khi đó a + b = a + b .
Vậy ta chỉ cần chứng minh c + a + b + c ≥ b + c + c + a
⇔ c 2 + ( a + b + c ) + 2 c ( c + a + b ) ≥ ( a + c ) + ( b + c ) + 2 ( a + c )( b + c )
2 2 2
⇔ ab + c ( c + a + b ) ≥ ( a + c )( b + c )= c ( c + a + b ) + ab
Bất đẳng thức cuối luôn đúng (đpcm).
16
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực đôi một không đồng thời bằng 0. Chứng minh
−1 ≤
(x 2
− y2 )( y 2
− z2 )( z 2
− x2 ) ≤1.
(x 2
+ y2 )( y 2
+ z2 )( z 2
+ x2 )
Lời giải
( ) ≤ (x )
2 2
Ta có x 2 − y 2 ≤ x 2 + y 2 ⇔ x 2 − y 2 2
+ y2 ⇔ 4x2 y 2 ≥ 0 .
Từ đó suy ra
(x 2
− y2 )( y 2
− z2 )( z 2
) ≤1
− x2
(x 2
+ y2 )( y 2
+ z2 )( z 2
+x )2
n
(x 2
− y2 )( y 2
− z2 )( z − x ) ≤ 1
2 2
.v
⇔ −1 ≤
(x 2
+ y2 )( y 2
+ z2 )( z + x )
2 2
om
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực không âm chứng minh
3 3 abc + a − b + b − c + c − a ≥ a + b + c.
.c
Lời giải
ok
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c. Khi đó bất đẳng thức tương đương với:
3 3 abc + (a − b) + (b − c) + (c − a) ≥ a + b + c
bo
⇔ a − b − 3c + 3 3 abc ≥ 0 ⇔ (a − b) + 3 3 c ( 3
)
ab − c 2 ≥ 0
3
et
Bất đẳng thức cuối luôn đúng và ta có đpcm.

vi
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện

ng
3 3 abc + a − b + b − c + c − a =
1.
1
Chứng minh rằng a bc + b ca + c ab ≤ .
a
3
kh
Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực chứng minh

x − y + y − z + z − x ≥ 2 x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx .
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z. Bất đẳng thức trở thành
1 1 1
( x − y) + ( y − z) + ( x − z) ≥ 2 ( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2
2 2 2
⇔ 2 ( x − z ) ≥ 2 ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x ) 
2 2 2
 
17
⇔ 4 ( x − z ) ≥ 2 ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x ) 
2 2 2 2
 
⇔ ( x − z) ≥ ( x − y) + ( y − z)
2 2 2
⇔ [ ( x − y ) + ( y − z ) ] ≥ ( x − y ) + ( y − z ) ⇔ 2 ( x − y )( y − z ) ≥ 0
2 2 2
Bất đẳng thức cuối luôn đúng ta có đpcm.

Ví dụ 5. Cho n số thực x1 , x2 ,..., xn (với n ≥ 3 ). Chứng minh
x1 + x2 + ... + x n x1 − x2 + x2 − x3 + ... + xn −1 − xn + xn − x1
max { x1 , x2 ,..., xn } ≥ + .
n 2n
Lời giải
n
Chú ý. Với hai số thực x,y bất kỳ ta luôn có
.v
x+ y+ x− y
min { x, y} ≤ x, y ≤ max { x, y} và max { x, y} = .
om
2
x+ y+ x− y
Sử dụng max { x, y} = ta được:
2 .c
x1 + x2 + ... + x n x1 − x2 + x2 − x3 + ... + xn −1 − xn + xn − x1
+
ok
n 2n
x1 + x2 + x1 − x2 x2 + x3 + x2 − x3 x + x + xn − x1
+ + ... + n 1
bo
2n 2n 2n
max { x1 , x2 } + max { x2 , x3 } + ... + max { xn −1 , xn } + max { xn , x1}
≤ max { x1 , x2 ,..., xn }
n
et
Bài toán được chứng minh. Dấu bằng đạt tại chẳng hạn x1= x2= ...= x n .
vi
7) Kỹ thuật đặt ẩn phụ

Với bất đẳng thức đối xứng hai biến ta có thể đặt u =a + b; v =ab .
ng
Với phân thức ta có để đặt các mẫu số là các biến mới.

Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi a,b dương, ta có
a
( )
a 2b 2 a 2 + b 2 − 2 ≥ ( a + b )( ab − 1) .
kh
Lời giải
Đặt a + = = v , v > 0. Khi đó bất đẳng thức tương đương với:
b 2u , ab 2
a 2b 2 (a 2 + b 2 − 2) ≥ (a + b)(ab − 1)
⇔ a 2b 2 ( a + b ) − 2ab − 2  ≥ ( a + b )( ab − 1)
2
 
⇔ v 4 (4u 2 − 2v 2 − 2) ≥ 2u (v 2 − 1)
⇔ 2v 4u 2 − (v 2 − 1)u − v 4 (v 2 + 1) ≥ 0
18
v 2 − 1 + (v 2 − 1) 2 + 8v8 (v 2 + 1)
Điều này chứng tỏ u ≥ .
4v 4
a+b
Mặt khác u = ≥ ab = v do đó ta chỉ cần chứng minh:
2
v 2 − 1 + (v 2 − 1) 2 + 8v8 (v 2 + 1)
v≥ 4
⇔ (v − 1) 2 (v + 1)(v 2 + v + 1) ≥ 0
4v
Bất đẳng thức cuối đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1 .
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh rằng
x2 − z 2 y 2 − x2 z 2 − y 2
n
+ + ≥ 0.
y+z z+x x+ y
.v
Lời giải
om
Đặt a = z x khi đó vế trái của bất đẳng thức là
x + y, b =y + z , c =+
( a − b) c + (b − c ) a + (c − a ) b = ab bc ca
+ + −a −b−c
b c a c a b .c
2 2 2
1  ab bc  1  bc ca  1  ca ab 
=  −  +  −  +  −  ≥0
c 
ok
2 c a  2 a b  2 b
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z.
bo
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =3.
4 4 4 a b c
Chứng minh rằng + + ≥ + + .
et
( a + b) (b + c ) (c + a ) b + c c + a a + b
3 3 3
vi
Lời giải
a + b =x a= 3 − y
ng
 
Đặt b + c =y do a, b, c > 0 và a + b + c =3 nên x, y, z > 0 và b= 3 − z .
c + a = c= 3 − x
 z 
a
4 4 4 3− y 3− x 3− z
Khi đó bất đẳng thức trở thành: + + ≥ + +
kh
3 3 3
.
x y z y x z
 4 3− x   4 3− y   4 3− z 
⇔ 3 − + − + − ≥0
x x   y 3 y   z 3 z 
⇔
( x + 1)( x − 2 )
2
+
( y + 1)( y − 2 )
2
+
( z + 1)( z − 2 )
2
≥0.
x3 y3 z3
Bất đẳng thức cuối luôn đúng, từ đó ta có đpcm.
19
8) Kỹ thuật sử dụng phép thế

Từ bài toán có điều kiện từ hai biến trở lên ta rút một biến theo các biến còn lại
rồi thay vào bất đẳng thức cần chứng minh.
+ Dạng này toán nếu có cần kết hợp đánh giá một số là max hoặc một số là min.
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca = 1.
5abc
Chứng minh rằng a + b + c + ≥2.
3
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử c ≥ b ≥ a .
1− ab 1 − ab 1 − ab
Thay c = ta phải chứng minh a + b + + 5ab. ≥2
n
a+b a+b 3( a + b )
.v
⇔ ab ( 2 − 5ab ) + 3 ( a + b − 1) ≥ 0
2
om
1
Bất đẳng thức hiển nhiên đúng vì ab ≤ .
3
9) Kỹ thuật đánh giá theo cặp

.c
Áp dụng với dạng tích bất đẳng thức dạng tích.
ok
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực thuộc khoảng ( 0;1) . Chứng minh rằng
( a − a )(b − b )( c − c ) ≥ ( a − bc )( b − ca )( c − ab ) .
bo
2 2 2
Lời giải
et
a − bc > 0
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c. Khi đó do a, b, c ∈ ( 0;1) ⇒  .
b − ca > 0
vi
Nếu c − ab < 0 bất đẳng thức luôn đúng.

ng
Nếu c − ab ≥ 0 khi đó ta chứng minh bc (1− a ) ≥ ( b − ac )( c − ab ) .

bc (1 − a ) ≥ ( b − ac )( c − ab ) ⇔ bc (1 − a )2 ≥ ( b − ac )( c − ab ) .
a
Thật vậy
( )
kh
⇔ bc a 2 − 2a + 1 ≥ bc − ab 2 − ac 2 + a 2bc ⇔ a ( b − c ) ≥ 0 (luôn đúng).

2
 ac (1 − b ) ≥ ( a − bc )( c − ab )

Tương tự ta có:  .
 ab (1 − c ) ≥ ( a − bc )( b − ca )
Nhân theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1. Chứng
minh rằng 8a 2b 2 c 2 ≥ ( a − bc )( b − ca )( c − ab ) .
20
Lời giải
a − bc > 0
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó do a, b, c ∈ ( 0;1) ⇒  .
b − ca > 0
Nếu c − ab ≥ 0 khi đó ta chứng minh 2ab ≥ ( a − bc )( b − ca ) .
Thật vậy 2ab ≥ ( a − bc )( b − ca ) ⇔ 4a 2b2 ≥ ( a − bc )( b − ca ) .
( )
⇔ 4a 2b 2 ≥ ab − a 2 c − b 2 c + abc 2 ⇔ 4a 2b 2 + c a 2 + b 2 − ab c 2 + 1 ≥ 0 ( )
2
( )
⇔ 4a 2b 2 + c ( a − b ) + ab 2c − c 2 − 1 ≥ 0 ⇔ 4a 2b 2 + c ( a − b ) − ab ( c − 1) ≥ 0
2 2
n
.v
⇔ ab  4ab − ( a + b )  + c ( a − b ) ≥ 0 ⇔ ( c − ab )( a − b ) ≥ 0 (luôn đúng).
2 2 2
 
om
Tương tự ta có 2bc ≥ ( b − ca )( c − ab ) ;2ca ≥ ( c − ab )( a − bc ) .
Nhân theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức
xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
1
3
.
.c
ok
10). Kỹ thuật sử dụng tính thuần nhất
Đưa bất đẳng thức về dạng đồng bậc sẽ dễ xử lý hơn(xem thêm chương 3).
bo
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

3.
Chứng minh rằng a3 ( b + c ) + b3 ( c + a ) + c3 ( a + b ) ≤ 6 .
et
Lời giải
vi
(
2 2 2 2
)
2
a 3 ( b + c ) + b3 ( c + a ) + c 3 ( a + b ) ≤ a +b +c
ng
3
( ) ( ) ( ) (
⇔ 2 a 4 + b 4 + c 4 + 4 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≥ 3ab a 2 + b 2 + 3bc b 2 + c 2 + 3ca c 2 + a 2 ) ( )
a
Bất đẳng thức trên là tổng của ba bất đẳng thức có dạng:
kh
( )
a 4 + b 4 + 4a 2b 2 − 3ab a 2 + b 2 = ( a − b ) + ab ( a − b )
4 2
(
= ( a − b ) a 2 − ab + b 2 ≥ 0
2
)
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1.
11) Biến đổi hàm lượng giác
Ví dụ 1. Chứng minh với mọi số thực x ta có cos(sin x) > sin(cos x) .
Lời giải
π 
Bất đẳng thức đã cho tương đương với: sin  − sin x  − sin(cos x) > 0
2 
21
π π
− sin x + cos x − sin x − cos x
⇔ 2cos 2 .sin 2 >0.
2 2
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do
 π  π
sin x − cos
= x 2 sin  x −  ≤ 2; sin x + cos
= x 2 sin  x +  ≤ 2 .
 4  4
π π π
− 2 − sin x − cos x + 2
π
Vì vậy 0 < 2 < 2 ≤ 2 < ;
2 2 2 2
π π π
− 2 − sin x − cos x + 2
n
π
0< 2 ≤ 2 ≤ 2 <
.v
2 2 2 2
om
B. BÀI TOÁN CHỌN LỌC
Bài 1. Cho x, y, z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x ≤ y ≤ z . .c
1 1 1 1 1
Chứng minh rằng y  +  + ( x + z ) ≤  +  ( x + z ) .
ok
x z y x z
Lời giải
bo
BĐT tương đương với:

( x + z) 2
≥
y( x + z)
+
x+z
xz xz y
et
⇔ y ( x + z ) ≥ y 2 + zx ⇔ y 2 − y ( z + x ) + zx ≤ 0 ⇔ ( y − x )( y − z ) ≤ 0
vi
Bất đẳng thức cuối đúng vì 0 < x ≤ y ≤ z .

Ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .
ng
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x ≥ y ≥ z. Chứng minh
x( x 2 + y 2 ) y ( z 2 + x 2 ) z ( y 2 + z 2 )
a
+ + ≥ x2 + y 2 + z 2 .
x+ y z+x y+z
kh
Lời giải
xy ( y − x)  1 1   1 1 
 −  + yz ( y − z )  − ≥0
x+ y  x+z x+ y  y+z x+z
xy ( x − y )( y − z ) yz ( x − y )( y − z )
⇔ + ≥0
( x + y )( x + z ) ( x + z )( y + z )
Ta có điều phải chứng minh.
22
Bài 3. Cho x, y, z là các số thực thuộc đoạn [ 0;1] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu
( ) (
thức P= 2 x3 + y 3 + z 3 − x 2 y + y 2 z + z 2 x . )
Lời giải
Ta có x, y, z ∈ [ 0;1] ⇒ x ≤ x ≤ x; y 3 ≤ y 2 ≤ y; z 3 ≤ z 2 ≤ z.
3 2
( )
Từ đó suy ra 2 x3 + y 3 + z 3 ≤ x 2 + x + y 2 + y + z 2 + z.
(
P ≤ x + y + z + x2 + y 2 + z 2 − x2 y + y 2 z + z 2 x . )
(
Ta chứng minh x + y + z + x 2 + y 2 + z 2 − x 2 y + y 2 z + z 2 x ≤ 3 . )
n
⇔ x 2 (1 − y ) + y 2 (1 − z ) + z 2 (1 − x ) + x + y + z − 3 ≤ 0
.v
( ) ( ) (
⇔ x 2 − 1 (1 − y ) + y 2 − 1 (1 − z ) + z 2 − 1 (1 − x ) ≤ 0 . )
om
Bất đẳng thức cuối đúng do
( x − 1) (1 − y ) ≤ 0; ( y − 1) (1 − z ) ≤ 0; ( z − 1) (1 − x ) ≤ 0 .
2 2 2
.c
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 3 xảy ra khi x= y= z= 1 .
ok
Bài 4. Chứng minh rằng với mọi số thực không âm a,b,c ta có
(
a 4 + b 4 + c 4 + abc ( a + b + c ) ≥ 2 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 . )
bo
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c. Khi đó c 2 ( c − a )( c − b ) ≥ 0 và
et
a 2 ( a − b )( a − c ) + b 2 ( b − c )( b − a ) = ( a − b )  a 2 ( a − c ) − b 2 ( b − c ) 
 
vi
≥ ( a − b ) a 2 ( b − c ) − b2 ( b − c )
 
ng
(
=( a − b )( b − c ) a 2 − b 2 ≥ 0 )
a
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
kh
Nhận xét. Đây là một trường hợp riêng của bất đẳng thức Schur. Với a,b,c là các
số thực không âm và k > 0 ta luôn có
a k ( a − b )( a − c ) + b k ( b − c )( b − a ) + c k ( c − a )( c − b ) ≥ 0 .
Bài 5. Cho a, b, c ≥ 0 thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a+

( b − c)
2
+ b+
( c − a)
2
+ c+
( a − b)
2
.
4 4 4
Lời giải
Chuyển mỗi biểu thức trong căn về cùng bậc hai ta có :
23
a+
( b − c)
2
= a (a + b + c) +
( b − c)
2
4 4
= a + a (b + c ) +
( b + c ) − 4bc
2
=
 b+c 
2
b+c .
2
a +  − bc ≤  a +
2

4  2   2 
Suy ra a+
( b − c)
2
≤a+
b+c
4 2
Tương tự ta có : b+
( c − a )2 ≤b+
c+a
;
4 2
n
( a − b)
2
a+b
.v
c+ ≤c+
4 2
om
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được :
P= a+
( b − c )2 + b+
( c − a )2 + c+
( a − b )2
≤ 2 ( a + b + c )= 2.
4 4 4 .c
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 2 đạt tại a= b= 0, c= 1 hoặc các hoán vị.
ok
Nhận xét. Ta có thể tổng quát thành bài toán như sau :
Cho a,b,c,k là các số thực không âm thỏa mãn a + b + c =k . Chứng minh rằng
bo
ka +
( b − c)
+
2
+ kb +
( c − a)
2
≤ 2k . kc +
( a − b)
2
4 4 4
et
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1.
a + ( b − c ) + b + ( c − a ) + c + ( a − b ) ≥ 3.
2 2 2
vi
Chứng minh rằng

Lời giải
ng
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó :

Sử dụng bất đẳng thức Mincopsi ta có :
a
a + (b − c ) + b + (c − a ) + c + ( a − b) ≥
2 2 2
kh
( )
2
+ ( a − b ) + ( b − c ) + ( c − a ) 
2
a+ b+ c
( )
2
+ 4(a − c) .
2
= a+ b+ c
Bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng minh được bất đẳng thức sau đúng.
( )
2
+ 4 ( a − c ) ≥ 3( a + b + c )
2
a+ b+ c
⇔ 4(a − c) ≥ ( ) +( ) +( )
2 2 2 2
a− b b− c c− a .
24
Ta có :
( ) ( ) ( ) + ( b − c ) + 2 ( a − b )( )
2 2 2
 a− b + b− c  = a− b b− c
 
≥( a − b) +( b − c)
2 2
⇒( c − a) ≥( a − b) +( b − c)
2 2 2
( ) +( c ) + ( c − a ) ≤ 2( c − a ) .
2 2 2 2
Suy ra a− b b−
Mặt khác :
( ) ( ) 2 ( ) 
n
2 2 2
4(a − c) − 2
2
c− a = 2 a− c a+ c − 1

.v
( ) 2 ( a + c ) − 1 + 4 ac 
2
= 2 a− c
om
= 2( c )  2a + c + c − 1 + 4 ac 
2
a−
≥ 2( c )  a + b + c + c − 1 + 4 ac 
2 .c
a−
=2 ( c ) c + 4 ac  ≥ 0
ok
2
a−
1
Bài toán được chứng minh. Đằng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
bo
hoặc
3
a= 1, b= c= 0 và các hoán vị.
et
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =3.
vi
(
Chứng minh rằng 2 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 + 3 ≤ 3 a 2 + b 2 + c 2 . ) ( )
ng
Lời giải
giả sử a min {a, b, c} ⇒ a ≤ 1 .
Không mất tính tổng quát =
a
( )
Ta có 2 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 + 3 − 3 a 2 + b 2 + c 2 ≤ 0 ( )
kh
( )( )
⇔ 2a 2 − 3 b 2 + c 2 + 2b 2 c 2 + 3 − 3a 2 ≤ 0
⇔ ( 2a − 3) ( b + c ) + 2b c + 2 ( 3 − 2a ) bc + 3 − 3a ≤ 0
2 2 2 2 2 2
⇔=
P ( 2a − 3) ( 3 − a ) + 2b c + 2 (3 − 2a ) bc + 3 − 3a ≤ 0 .
2 2 2 2 2 2
2 2
b + c  3− a 
Ta có bc ≤   =  . Vì a ≤ 1 ⇒ 3 − 2a > 0 do đó
2

 2   2 
25
4 2
(
P ≤ 2a − 3 ( 3 − a )
2
) 2 3−a 
+ 2. 
 2 
 + 2 3 − 2a  (
2 3−a 
 2 
 + 3 − 3a)2
.
=
3
8
(
( a − 1)2 3a 2 − 14a − 1 ≤ 0 )
Vì 3a 2 − 14a −
= 1 3a ( a − 1) − 11a − 1 < 0, ∀a ∈ ( 0;1] .
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
3
Bài 8. Cho các số thực a, b, c ∈ [ 0;1] thỏa mãn a + b + c = .
2
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức=
P cos a 2 + b 2 + c 2 . ( )
n
.v
Lời giải
3 π
Do a, b, c ∈ [ 0;1] nên 0 ≤ a 2 + b 2 + c 2 ≤ a + b + c = < .
om
2 2
Vậy P lớn nhất( nhỏ nhất) khi a 2 + b 2 + c 2 nhỏ nhất (lớn nhất)
- Tìm giá trị nhỏ nhất của a 2 + b 2 + c 2 . .c
1 3 3
Ta có a 2 + b 2 + c 2 ≥ ( a + b + c ) = . Suy ra GTLN của P bằng cos ; xảy
2
ok
3 4 4
1
ra khi a= b= c=
bo
2
- Tìm giá trị lớn nhất của a 2 + b 2 + c 2 .
et
3 1
Giả sử a ≤ b ≤ c ⇒ a + b + c = ≤ 3c ⇒ c ≥ .
2 2
vi
2
3  5
Vậy a + b + c = ( a + b ) − 2ab + c ≤ ( a + b )
2 2
2 2 2 2
+ c =c +  − c ≤
2 2
2 
ng
4
Do ( c − 1)( 2c − 1) ≤ 0
a
5  1
; xảy ra khi ( a, b, c ) =  0,0,  hoặc các hoánvị.
Suy ra GTNN của P bằng cos
kh
4  2
Bài 9. (TSĐH Khối D 2008) Cho x, y là các số thực không âm.
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =
( x − y )(1 − xy ) .
( x + 1)2 ( y + 1)2
Lời giải
Ta có :
=P
( x − y )(1=− xy ) ( x + xy ) − ( y =
2
+ yx ) 2
x ( y + 1) − y ( x + 1)
2
=
2
x
−
y
.
( x + 1)2 ( y + 1)2 ( x + 1) ( y + 1)
2 2
( x + 1)2 ( y + 1)2 ( x + 1) 2
( y + 1)2
26
x 1 y 1
Với x, y ≥ 0 ta có : 0 ≤ ≤ ;0 ≤ ≤ .
( x + 1) 2 4 ( y + 1) 4
2
1
Suy ra giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại =
x 1,=
y 0 và giá trị nhỏ nhất của
4
1
P − đạt tại=
x 0,= y 1.
4
Cách 2 : Ta có đánh giá thông qua trị tuyệt đối như sau :
( x − y )(1 − xy ) ( x + y )(1 + xy ) ( x + y + 1 + xy )2 1
P = ≤ ≤ = .
(1 + x )2 (1 + y )2 (1 + x )2 (1 + y 2 ) 4 (1 + x )2 (1 + y )2 4
n
.v
1 1
Do đó − ≤ P ≤ . Ta có kết quả tương tự.
4 4
om
Bài 10. Cho a, b, c ≥ 0 là các số đôi một khác nhau. Chứng minh rằng
 1 1 1 
( ab + bc + ca )  + + ≥4.
2 
 (a − b) (b − c ) ( ) 
2 2
.c c − a
Lời giải
ok
Giả sử c = min {a, b, c} , khi đó do a, b, c ≥ 0 ta suy ra: ab + bc + ca ≥ ab;
1 1
bo
≥ ;
(b − c ) 2
b2
et
1 1
≥
(a − c) 2
a2
vi
 1 1 1 
Vậy ta chỉ cần chứng minh : ab  + + ≥ 4.
ng
 ( a − b )2 b 2 a 2 
 
(a − b) − 2 ≥ 0 2
a
ab a b ab
⇔ + + −4≥0⇔ +
( a − b )2 b a ( a − b )2 ab
kh
2
 a − b ) 
⇔  ab
−
( 2
≥0
 ( a − b )2 ab 
 
Bài toán được chứng minh. Xem thêm chương 3.
1 1 2
Bài 11. Cho các số thực thoả mãn điều kiện a, b, c > 0 và + =.
a c b
a+b c+b
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
= P + .
2 a − b 2c − b
27
Lời giải
2ac
Ta có b = thay vào biểu thức của P ta được :
a+c
2ac 2ac
a+ c+
a + c a +c = a + 3c c + 3a 3 a c 
P= + + =+
1  +  ≥ 4.
2a −
2ac
2c −
2ac 2a 2c 2 c a 
a+c a+c
(đúng theo AM-GM).
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 4 đạt tại a= b= c .
Bài 12. Cho các số thực a, b, c ∈ [1;3] thỏa mãn điều kiện a + b + c =6.
n
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a 2 + b 2 + c 2 .
.v
Lời giải
om
Đặt a =x + 1; b =y + 1; c =z + 1; x, y, z ∈ [ 0;2].
Khi đó P = a 2 + b 2 + c 2 = ( x + 1) + ( y + 1) + ( z + 1)
2 2 2
= x2 + y 2 + z 2 + 2 ( x + y + z ) + 3
.c
ok
= ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx ) + 2 ( x + y + z ) + 3
2
−2 ( xy + yz + zx ) + 18
=
bo
Từ x, y, z ∈ [ 0;2] ⇒ ( 2 − x )( 2 − y )( 2 − z ) ≥ 0
⇔ 8 − 4 ( x + y + z ) + 2 ( xy + yz + zx ) − xyz ≥ 0
et
⇒ −2 ( xy + yz + zx ) = −4 − xyz ≤ −4 do xyz ≥ 0
vi
Từ đó suy ra P ≤ −2 ( xy + yz + zx ) + 18 ≤ 14

ng
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( a, b, c ) = (1, 2,3) hoặc các hoán vị
Chú ý. Đặt a =x + 1; b =y + 1; c =z + 1 để chúng ta tận dụng tích xyz ≥ 0
a
Bài 13. Cho các số thực a, b, c ∈ [ 0;1] .

kh
1 1 1
Chứng minh rằng + + ≥ 3abc .
2−a 2−b 2−c
Lời giải
1
Ta có : ( a − 1) ≥ 0 ⇒ a ( 2 − a ) ≤ 1 ⇒
2
≥a.
2−a
1 1
Tương tự ta có : ≥ b; ≥c.
2−b 2−c
Cộng theo vế các bất đẳng thức trên ta được:
28
1 1 1
+ + ≥ a + b + c ≥ 3 3 abc ≥ 3abc do abc ≤ 1 .
2−a 2−b 2−c
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
Bài 14. Cho các số thực a, b, c ∈ [ 0;1] và a + b + c ≠ 0 .
1 1 1 5
Chứng minh rằng + + ≤ .
ab + 1 bc + 1 ca + 1 a + b + c
Lời giải
Do bất đẳng thức đối xứng với ba biến nên không mất tính tổng quát ta giả sử
1≥ a ≥ b ≥ c ≥ 0 .
a + b + c 1 + b + c + (1 − b )(1 − c ) + bc
n
c a b
Khi đó + + ≤ ≤ =
2
ab + 1 bc + 1 ca + 1 bc + 1 bc + 1
.v
a+b b+c c+a  a+b   b+c   c+a 
Mặt khác + + =  − 1 +  − 1 +  − 1 + 3
om
ab + 1 bc + 1 ca + 1  ab + 1   bc + 1   ca + 1 
=−
(1 − a )(1 − b ) − (1 − b )(1 − c ) − (1 − c )(1 − a ) + 3 ≤ 3
ab + 1 bc + 1 ca + 1 .c
Cộng theo vế các bất đẳng thức trên ta suy ra điều phải chứng minh.
ok
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1, c= 0 hoặc các hoán vị.
bo

Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [0;1] và a + b + c > 0.
et
5 ab bc ca
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= + + + .
a + b + c 1 + ab 1 + bc 1 + ca
vi
Bài 15. Cho các số thực không âm a,b,c. Chứng minh rằng
ng
a 2 + b 2 + c 2 ≥ 4 ( a + b + c )( a − b )( b − c )( c − a ) .
Lời giải
a
Không mất tính tổng quát ta giả sử b nằm giữa a và c , ta xét hai trường hợp
kh
- Nếu a ≥ b ≥ c ⇒ VT ≥ 0 ≥ VP , ta có đpcm.

- Nếu c ≥ b ≥ a , khi đó vế phải
VP= 4 ( a + b + c )( a − b )( b − c )( c − a ) = 4 ( a + b + c )( b − a )( c − b )( c − a )
≤ ( a + b + c )( b − a ) + ( c − b )( c − a ) 
2
Ta chỉ cần chứng minh ( a + b + c )( b − a ) + ( c − b )( c − a ) ≤ a 2 + b 2 + c 2 .

Thật vậy bất đẳng thức này tương đương với : − a ( 2a + 2c − b ) ≤ 0 , đúng và ta
có đpcm.
29
C. BÀI TẬP RÈN LUYỆN

Bài 1. Chứng minh rằng với mọi số thực không âm a và b ta có
( a + b ) ( a 2 + b2 ) ≥ 8ab ( a + b ) − 12ab ab .
Bài 2. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác thoả mãn a ≤ b ≤ c. Chứng minh
( a + b + c )2 ≤ 9bc .
x 2 cos a − 2 x + cos a
Bài 3. Cho a ∈ ( 0; π ) , x ∈ ; y =2 . Chứng minh rằng −1 ≤ y ≤ 1 .
x − 2 x cos a + 1
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x ≥ y ≥ z .
n
x2 y y 2 z z 2 x
Chứng minh rằng + + ≥ x2 + y 2 + z 2 .
.v
z x y
Bài 5. Cho a, b, c, d, e là các số thực. Chứng minh các bất đẳng thức
om
a 2 + b2 + c 2 + d 2 + e2 ≥ a ( b + c + d + e ) ;
a 2 + b 2 + c 2 + d 2 + 1 ≥ a ( b + c + d + 1) .c
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh
ok
a3 b3 a+b+c c3
+ + . ≥
a + ab + b
2
b + bc + c
2 2
c + ca + a
2 23 2
Bài 7. Cho x,y là hai số thực không âm không đồng thời bằng 0. Chứng minh
bo
3 x 2 + 2 xy + 3 y 2
≥ 2 x2 + 2 y 2 .
2( x + y)
et
( x + y ) ( x3 + y 3 )
vi
9
Bài 8. Cho x,y là 2 số thực dương. Chứng minh 1 ≤ ≤ .
(x 2
+y )
2 2 8
ng
a+b a+b
Bài 9. Chứng minh với mọi số thực a và b ta có ≤ .
1+ a + b 1+ a + b
a
kh
Dấu bằng xảy ra khi nào?

1 b
Bài 10. Cho a,b là các số thực và a khác 0. Chứng minh a 2 + b 2 + 2
+ ≥ 3.
a a
Bài 11. Chứng minh rằng với mọi số thực dương a,b,c ta có
a 2 b2 c2
+ + ≥ a +b+c.
b c a
Bài 12. Chứng minh rằng với mọi số thực a,b,c ta có
a 4 + b 4 + c 4 ≥ abc ( a + b + c ) .
30
Bài 13. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác. Chứng minh
a b c b c a
+ + − − − <1.
b c a a b c
Bài 14. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác thoả mãn điều kiện a a 3 + b3 + c 3 .
2 2 2
n
2a 2b 2 + 2b 2 c 2 + 2c 2 a 2 − a 4 − b 4 − c 4 > 0 .
Bài 17. Cho x,y,z là các số thực dương có tích bằng 1 và z = min { x, y, z}.
.v
2
x+2 y+2  z+2 
om
Chứng minh rằng .   ≥1.
2x + 1 2 y + 1 2z + 1 
Bài 18. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca =
1. .c
1 1 1 5
a+b b+c c+a 2
ok
Bài 19. Chứng minh với mọi a,b,c là các số thực ta có
a ( a + b) + b (b + c ) + c (c + a ) ≥ 0 .
3 3 3
bo
Bài 20. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác. Chứng minh
a b c
et
a) + + <2;
b+c c+a a+b
vi
b) a 2 + b 2 + c 2 < 2 ( ab + bc + ca ) ;
ng
a b c
c) + + < 23 4 .
b +c a +c b +a
3 3 3 3 3 3 3 3 3
a
a 3 + b3 a 2 + b 2
Bài 21. Cho a,b là các số thực dương. Chứng minh 3 ≤ .
kh
2 a+b
Bài 22. Chứng minh rằng với mọi số thực x, y thoả mãn điều kiện x + y ≥ −1, xy ≤ 2.
Ta có x3 + y 3 ≥ −7 .
Bài 23. Cho a, b, c, d là các số thực.
( )(
Chứng minh rằng a 2 + b 2 c 2 + d 2 ≥ ( ac + bd ) . ) 2
Bài 24. Cho a,b là 2 số thực không âm. Chứng minh rằng ta luôn có
 2 3  2 3  1  1
 a + b +  b + a +  ≥  2a +  2b +  .
 4  4  2  2
31
Bài 25. Cho x, y, z ∈ [ 0;2] thỏa mãn x + y + z =3.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 + z 2 .

Bài 26. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh
3 2
b+c 1b+c
a) 1+   ≤1+   .
 a  2 a 
a3 b3 c3
b) + + ≥1.
a3 + ( b + c ) b3 + ( c + a ) c3 + ( a + b )
3 3 3
a 2a
n
c) ≥ .
b+c a+b+c
.v
a b c
d) + + ≥2.
om
b+c c+a a+b
4
a a3
e) ≥ 4 4 4
. .c
a + 8bc
2
a3 + b3 + c3
ok
a b c
f) + +
≥1.
a 2 + 8bc b 2 + 8ca c 2 + 8ab
bo
Bài 27. Cho a,b,c là các số thực đôi một phân biệt. Chứng minh
a2 b2 c2
+ + ≥2.
et
( b − c )2 ( c − a )2 ( a − b )2
Bài 28. Chứng minh rằng với ba số thực a, b, c ta luôn có
vi
( a + 1)(b + 1)( c + 1) ≥ ( ab + bc + ca − 1) .
2 2 2 2
ng
Bài 29. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn x = max { x, y, z} .
a
x +1 y +1 z +1 x y z
Chứng minh + + ≤ + + .
y +1 z +1 x +1 y z x
kh
Bài 30. Cho x,y là hai số thực dương thoả mãn điều kiện x + 2 y =
1.
1 1 25
Chứng minh + ≥ .
x y 1 + 48 xy 2
1 1
Bài 31. Cho a,b là hai số thực khác 0 thoả mãn điều kiện ab ≥ + +3.
a b
3
 1 1 
Chứng minh rằng ab ≥  3 + 3  .
 a b
32
Bài 32. Cho a,b,c,d là các số thực thuộc đoạn [ 0;2] . Chứng minh
a + b + c + d ≤ 1 + ab + 1 + bc + 1 + ca + 1 + ad .
Bài 33. Cho a, b, c là các số thực thuộc đoạn [ 0;2] và a + b + c =3.
a 2 + b2 + c2
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = .
ab + bc + ca
Bài 34. Cho a, b, c, d là các số thực thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 + d 2 =
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
P a 3 ( b + c + d ) + b3 ( c + d + a ) + c 3 ( d + a + b ) + d 3 ( a + b + c ) .
=
n
Bài 35. Cho a, b, c là các số thực thuộc đoạn [1;3] thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
14 .
.v
 b  c
Chứng minh 1 −  2 +  ≥ −8 .
om
 a  a
Bài 36. Cho a,b,c là các số thực không âm. Chứng minh rằng
a 2 + b 2 + c 2 + ab 2 + bc 2 + ca 2 + 9 ≥ 5 ( a + b + c ) . .c
Bài 37. Cho a, b, c là các số thực dương. Chứng minh rằng
( ) ( )
ok
9 a3 + b3 + c3 + abc ≥ 8 ( a + b + c ) a 2 + b 2 + c 2 .
Bài 38. Cho a, b > 0 thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 =

bo
1.
2
1 1  a b
Chứng minh rằng + ≥ 2 2 +  −  .
a 
et
a b  b
5
vi
Bài 39. Cho a, b, c > 0 thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =.

3
ng
1 1 1 1
Chứng minh rằng + − < .
a b c abc
a
Bài 40. Cho a, b là hai số thực thỏa mãn a , b < 1, ta luôn có

kh
1 1 2
+ ≥ .
1− a 2
1− b 2 1 − ab
1 1 ab 3
Bài 41. Với mọi số thực a, b ≥ 1 ta luôn có + + ≤ .
a + 1 b + 1 ab + 1 2
Bài 42. Cho a, b, c ∈ [ 0;1] . Chứng minh rằng a (1 − b ) + b (1 − c ) + c (1 − a ) ≤ 1.
Bài 43. Cho a, b, c > 0 thỏa mãn a ≤ b ≤ c .
1 1 1
Chứng minh rằng ( a − b + c )  − +  ≥ 1 .
a b c
33
Bài 44. Cho các số thực a, b, c thỏa mãn điều kiện a + b + c =

1.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
P= a 2 + ab + b 2 + b 2 + bc + c 2 + c 2 + ca + a 2 .
Bài 45. Cho a,b,c,d thuộc đoạn [1;2] . Chứng minh rằng
(a 2
)(
+ b2 c2 + d 2 ) ≤ 25 .
( ac + bd ) 2 12
Bài 46. Cho x,y,z là các số thực. Chứng minh
 3 ( x − y )2 3 ( y − z )2 3 ( z − x )2 
x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx ≥ max  , , .
4 4 4
 
n
Bài 47. Cho x,y,z là các số thực không âm. Chứng minh
.v
3
{
x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz ≥ ( x + y + z ) .max ( x − y ) , ( y − z ) + ( z − x ) .
2 2 2
}
om
4
Bài 48. Cho a,b,c là các số thực không âm. Chứng minh
a+b+c 3
3
− abc ≤ max
2
{(
a− b ; b− c ; c− a
2
) ( .c 2
) ( )}
ok
D. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP SỐ
( ) 
( ) 
2 2
( a + b )
bo
Bài 1. Bất đẳng thức tương đương với: a− b a+ b − 6ab  ≥ 0 .


( ) ( )
2
Chú ý ( a + b ) a+ b − 6ab = ( a − b )2 + 2 ab a + b − ab ≥ 0.
et
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b .
vi
Bài 2. Ta có a ≤ b ⇒ ( a + b + c ) ≤ ( 2b + c ) .
2 2
ng
Vậy ta chứng minh ( 2b + c ) ≤ 9bc ⇔ 4b 2 − 5bc + c 2 ≤ 0 ⇔ ( b − c )( 4b − c ) ≤ 0 .

2
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do b − c ≤ 0; 4b − c ≥ 3b + a − c = ( a + b − c ) + 2b > 0 .

a
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c
kh
( )
2
Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác ta có 4a 2b 2 > a 2 + b 2 − c 2
=
Bài 3. Ta có 1 − y 2
( x − 1)2 sin 2 a ≥ 0 ⇒ −1 ≤ y ≤ 1 .
(x )
2
2
− 2 x cos a + 1
x2 ( y − z ) y2 ( z − x) z2 ( x − y )
Bài 4. Bất đẳng thức tương đương với + + ≥0.
z x y
34
 x2 ( y − z ) x2 ( y − z )
y ≥ z ⇒ ≥
 z y
Theo giả thiết ta có  .
 y2 ( z − x) y2 ( z − x)
x ≥ y ≥ z ⇒ ≥
 x y
Suy ra
x2 ( y − z ) y2 ( z − x) z2 ( x − y ) x2 ( y − z ) + y 2 ( z − x ) + z 2 ( x − y )
+ + ≥
z x y y
=
( x − y )( x − z )( y − z ) ≥ 0
n
y
.v
Bài 5. Bất đẳng thức tương đương với
om
4a 2 + 4b 2 + 4c 2 + 4d 2 + 4e2 ≥ 4a ( b + c + d + e )
( ) ( ) (
⇔ a 2 − 4ab + 4b 2 + a 2 − 4ac + 4c 2 + a 2 − 4ad + 4d 2 + a 2 − 4ae + 4e2 ≥ 0
.c ) ( )
⇔ ( a − 2b ) + ( a − 2c ) + ( a − 2d ) + ( a − 2e ) ≥ 0.
2 2 2 2
ok
Bất đẳng thức luôn đúng. Dẳng thức xảy ra khi và chỉ khi =
a 2=
b 2=
c 2=
d 2e .
Bất đẳng thứ hai là trường hợp riêng khi e = 1
bo
x3 2x − y
Bài 6. Ta chứng minh ≥ với mọi số thực dương x và y.
x + xy + y
2 2 3
et
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với: ( x + y )( x − y ) ≥ 0 (luôn đúng).
2
vi
Áp dụng bất đẳng thức trên ta có

a3 2a − b
ng
≥ ;
a + ab + b
2 2 3
b3 2b − c
a
≥ ;
b + bc + c
2 2 3
kh
c3 2c − a
≥
.
c + ca + a
2 32
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy
ra khi và chỉ khi a= b= c .
Cho n là số nguyên dương lớn hơn hoặc bằng 2 và các số thực x1 , x2 ,..., xn có
tích bằng 1. Chứng minh
35
n xi9 + x9j n ( n − 1)
∑ 6
+ xi3 x3j + x 6j
≥
3
.
1≤i < j ≤ n xi
Bài 7. Bất đẳng thức đã cho tương đương với :

2
 3 x 2 + 2 xy + 3 y 2 
 ≥ 2 x + 2 y
2 2

 2 ( x + y ) 
( ) ( )( x + y)
2
≥ 0 ⇔ ( x − y) ≥ 0
2 4
⇔ 3 x 2 + 2 xy + 3 y 2 − 8 x2 + y 2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y .
n
xy ( x − y )
2
Bài 8. Bất đẳng thức vế trái tương đương với: ≥ 0.
.v
( )
2
x2 + y 2
om
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x = y .
(x )
2
2
− 4 xy + y 2
Bất đẳng thức vế phải tương đương với: .c ≥0.
(
8 x +y 2 2 2
)
ok
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi =
x (2 ± 3) y .
Bài 9. Biến đổi tương đương bất đẳng thức đã cho về dạng luôn đúng
bo
a + b ≥ a + b . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ab ≥ 0 .

Chú ý. Thực chất bất đẳng thức xuất phát từ tính đồng biến trên khoảng
et
x
( −1; +∞ ) của hàm số y = .
vi
x +1
ng
2014 + a + b 2014 + a + b
Chứng minh với mọi số thực a và b ta có ≤ .
a + b + 2015 a + b + 2015
a
2
 1 
kh
3
Bài 10. Bất đẳng thức tương đương với  b +  +a + 2 − 3≥0
2
 2a  4a
( )
2
 1 
2 2a 2 − 3
⇔ b +  + ≥0
 2a  4a 2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
1 3
b= − ,a = ±4 .
2a 4
Bài 11. Bất đẳng thức chính là phần rút gọn của bất đẳng thức sau
36
( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 ≥ 0 .
b c a
Bài 12. Bất đẳng thức đã cho chính là phần rút gọn của bất đẳng thức sau
(a ) + (b ) + (c ) + (a ) + (b ) + (c )
2 2 2 2 2 2
2
− b2 2
− c2 2
− a2 2
− bc 2
− ca 2
− ab ≥0.
Bài 13. Chú ý đẳng thức
a b c b c a a 2 − b2 b2 − c2 c2 − a 2
+ + − − =
− + +
n
b c a a b c ab bc ca
( ) (
c a 2 − b2 + a b2 − c2 + c a 2 − b2 ) ( ).
.v
=
abc
om
=
( a − c )( a − b )( c − b )
abc
Ta có
( a − c )( a − b )( c − b ) <
abc
=
1.
.c
abc abc
ok
Bài 14. Chú ý nếu coi vế trái là một đa thức bậc ba của a thì ta có 2 hai nghiệm
bo
= a b= , a c. Vì vậy ta phân tích được vế trái dưới dạng

( a − b )( a − c )( b − c )( ab + bc + ca ) .
et
Rõ ràng với a 0
2 2 2
     
⇔ ( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b ) > 0
a
kh

Bài 16. Gọi P là biểu thức vế trái ta có đẳng thức sau
P= ( a + b + c )( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b ) > 0 .
Bài 17. Quy đồng rút gọn bất đẳng thức tương đương với :
1 + 2 x + 2 y ≥ 2 xz 2 + 2 z 2 + z
⇔ 1 − z + 2 (1 − z ) ( x + y) ≥ 0
2
37
Bất đẳng thức cuối đúng do vậy ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
x= y= z= 1 .
5abc
Bài 18. Sử dụng bất đẳng thức a + b + c + ≥ 2 và quy đồng rút gọn bất đẳng
3
thức cần chứng minh
2 ( a + b )( a + c ) + 2 ( b + c )( b + a ) + 2 ( c + a )( c + b ) ≥ 5 ( a + b )( b + c )( c + a )
⇔ 2 ( a + b + c ) + 5abc + 2 ≥ 5 ( a + b + c )
2
Sử dụng 5abc ≥ 6 − 3 ( a + b + c ) ta được
2 ( a + b + c ) + 5abc + 2 − 5 ( a + b + c ) ≥ 2 ( a + b + c ) + 8 − 8 ( a + b + c )
2 2
n
= 2 ( a + b + c − 2) ≥ 0
.v
2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1, c= 0
om
hoặc các hoán vị.
 2a = x + y − z

Bài 19. Đặt x = a + b, y = b + c, z = c + a ⇒ 2b = y + z − x .
 2c = z + x − y
.c

ok
Bất đẳng thức trở thành
x3 ( x + y − z ) + y 3 ( y + z − x ) + z 3 ( z + x − y ) ≥ 0
bo
.
⇔ x 4 + y 4 + z 4 + x3 y + y 3 z + z 3 x − xy 3 − yz 3 − zx3 ≥ 0
et
Bài 20. a) Ta có
a 2a 2a
= <
vi
b+c b+c+b+c a+b+c

b 2b 2b
ng
= < .
c+a c+a+c+a a+b+c
c 2c 2c
= <
a
a+b a+b+a+b a+b+c

kh
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
b) Ta có
0 < a < b + c ⇒ a2 < a (b + c )
0 < b < c + a ⇒ b2 < b ( c + a ) .
0 < c < a + b ⇒ c2 < c ( a + b )
c) Ta có
38
3 1
a3 + b3 =( a + b ) − 3ab ( a + b ) ≥ ( a + b ) − ( a + b )2 .( a + b ) = ( a + b )3
3 3
4 4
.
c c
⇒ ≤ 3 4.
3
a 3 + b3 a+b
Tương tự rồi cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
Bài 21. Bất đẳng thức đã cho tương đương với:
2
a 3 + b3  a 2 + b 2 
2
≤
 a + b 
4
(
⇔ ( a − b ) a 2 + ab + b 2 ≥ 0 . )
 
n
x3 + y 3 + 1 − 3 xy + 3 ( xy + 2 ) ≥ 0
.v
( )
⇔ ( x + y + 1) x 2 + y 2 + 1 − x − y − xy + 3 ( xy + 2 ) ≥ 0 .
om
⇔
1
2
(
( x + y + 1) ( x − y )2 + ( x − 1)2 + ( y − 1)2 + 3 ( xy + 2 ) ≥ 0)
Bất đẳng thức cuối luôn đúng theo giả thiết ta có đpcm. .c
( )( )
Bài 23. Ta có a 2 + b 2 c 2 + d 2 = ( ac + bd ) + ( ad − bc ) ≥ ( ac + bd ) .
2 2 2
ok
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ad = bc .
2 2
bo
 1  1 1 1
Bài 24. Ta có :  a −  ≥ 0;  b −  ≥ 0 ⇒ a 2 + ≥ a; b 2 + ≥ b .
 2  2 4 4
et
Suy ra :
2
 2 3  2 3  1  1  1
 a + b +  b + a +  ≥  a + b +  a + b +  =  a + b + 
vi
 4  4  2  2  2
.
ng
2
 1   1   1  1   1  1
=  a +  +  b +   ≥ 4  a +  b +  =  2a +  2b + 
 4  4   4  4  2  2
a
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= .
kh
2
Bài 25. Theo giả thiết ta có :
x ( x − 2) + y ( y − 2) + z ( z − 2) ≤ 0 ⇔ x2 + y 2 + z 2 ≤ 2 ( x + y + z ) =
6.
b+c
Bài 26. a) Đặt
= x > 0. Ta cần chứng minh
a
1 2
( ) ( )
2
1 + x3 ≤ 1 + x ⇔ x2 + 2 ≥ 4 x3 + 1
2
⇔ x 4 − 4 x3 + 4 x 2 ≥ 0 ⇔ x 2 ( x − 2 ) ≥ 0
2
39
Bất đẳng thức cuối đúng suy ra đpcm.

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b + c =2a .
b)Áp dụng câu a) ta có
a3 a2
≥ ;
a3 + ( b + c ) a 2 + b2 + c2
3
b3 b2
≥ ;
b3 + ( c + a ) a 2 + b2 + c2
3
c3 c2
≥
n
.
c3 + ( a + b ) a 2 + b2 + c2
3
.v
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy
ra khi và chỉ khi a= b= c .
om
a) Bất đẳng thức tương đương với:
a ( a + b + c ) ≥ 4a 2 ( b + c )
2
⇔ a ( a + b + c ) − 4 a ( b + c )  ≥ 0 ⇔ a ( a − b − c ) ≥ 0
2 2
.
.c
 
ok
Bất đẳng thức luôn đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 0 hoặc a= b + c .
b) Áp dụng câu c) ta có
bo
a 2a b 2b c 2c
≥ ; ≥ ; ≥ .
b+c a+b+c c+a a+b+c a+b a+b+c
et
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm. Với a,b,c thì đẳng thức không
xảy ra.
vi
c) Bất đẳng thức tương đương với:
(a ) ( )( )
ng
2
4/3
+ b 4/3 + c 4/3 − a8/3 = b 4/3 + c 4/3 2a 4/3 + b 4/3 + c 4/3
≥ 2(bc) 2/3 .4a 2/3 (bc)1/3

a
( ) ( )
2
⇒ a 4/3 + b 4/3 + c 4/3 ≥ a8/3 + 8bc.a 2/3
= a 2/3 a 2 + 8bc
kh
a a 4/3
⇒ ≥
a 2 + 8bc a + b + c
4/3 4/3 4/3
Bất đẳng thức cuối đúng theo AM – GM.

d) Áp dụng chứng minh ở câu e) xây dựng ba bất đẳng thức cùng dạng rồi cộng lại
ta có điều phải chứng minh.
Bài 27. Chú ý hằng đẳng thức
bc ca ab
+ + =
1.
( a − b )( a − c ) ( b − c )( b − a ) ( c − a )( c − b )
40
2
a2 b2 c2  a b c 
Khi đó + + =  + +  +2≥2.
( b − c )2 ( c − a )2 (a − b)  b − c c − a a − b 
2
Bài 28. Chú ý đẳng thức :

( a + 1)(b + 1)( c + 1) =
2 2 2
( a + b + c − ab − bc − ca )2 + ( ab + bc + ca − 1)2 .
Bài 29. Bất đẳng thức tương đương với:
x + y +1 y + z +1
( x − z )( x − y ) + ( y − z)
2
≥ 0 (luôn đúng) do
xy ( x + 1)( y + 1) yz ( y + 1)( z + 1)
x − z ≥ 0, x − y ≥ 0 .
n
Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức đạt tại x= y= z .
.v
t +a t +b t +c
Nhận xét. Nếu để tinh ý ta có thể khảo sát hàm f (t ) = + + . Lúc này
t +b t +c t +a
om
vế trái bất đẳng thức thay số 1 bởi một số dương bất kỳ bất đẳng thức vẫn đúng.
Bài 30. Thay x = 1 − 2 y vào bất đẳng thức cần chứng minh đưa về chứng minh.
( )
1 1
+ ≥
25
1 − 2 y y 1 + 48 (1 − 2 y ) y 2
2 .c
⇔ 12 y 2 − 7 y + 1 ≥ 0 (luôn đúng).
ok
1 1 1
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra tại=x =,y hoặc x= y= .
2 4 3
bo
1 1
Bài 31. Đặt x =
3
ab , y =
− 3 ,z =
− 3 ⇒ xyz =
1.
a b
et
Theo giả thiết ta có x3 + y 3 + z 3 ≥ 3 =3 xyz
( )
vi
⇔ ( x + y + z ) x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx ≥ 0 .
ng
1 1 1
Do x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx= ( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2 ≥ 0 .
2 2 2
a
3
 1 1 
Do đó x + y + z ≥ 0 ⇔ x ≥ − y − z ⇔ ab ≥  3 + 3  .
kh
 a b
Bài 32. Xuất phát từ a − b ≤ 2, ∀a, b ∈ [ 0;2] ta được:
( a − b )2 ≤ 4 ⇔ a 2 + b2 ≤ 4 + 2ab .
⇒ ( a + b ) ≤ 4 + 2ab + 2ab= 4 (1 + ab ) ⇒ a + b ≤ 2 1 + ab .
2
Tương tự ta có: b + c ≤ 2 1 + bc ; c + d ≤ 2 1 + cd ; d + a ≤ 2 1 + da .
Cộng theo vế 4 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh.
41
=
Bài 33. Ta có: P
( a + b + c )2 − 2 ( ab=
+ bc + ca )
9
−2.
ab + bc + ca ab + bc + ca
1
Sử dụng bất đẳng thức cơ bản ta có: ab + bc + ca ≤ ( a + b + c ) =
2
3 suy ra
3
9
P≥ −2= 1.
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại a= b= c= 1 .
Để tìm giá trị lớn nhất của P ta tìm giá trị nhỏ nhất của ab + bc + ca .
Vì a, b, c ∈ [ 0;2] nên
n
( a − 2 )( b − 2 )( c − 2 ) ≤ 0 ⇔ abc − 2 ( ab + bc + ca ) + 4 ( a + b + c ) − 8 ≤ 0 .
.v
abc + 4 ( a + b + c ) − 8 4 + abc 9 5
⇔ ab + bc + ca ≥ = ≥2⇒ P≤ = −2 .
om
2 2 2 2
5
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại=
a 2,=
b 1,=
c 0 và các hoán vị.
2
Bài 34. Viết lại biểu thức P dưới dạng:
.c
( ) ( ) ( ) ( ) (
P= ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + cd c 2 + d 2 + da d 2 + a 2 + ac a 2 + c 2 + bd b 2 + d 2 . ) ( )
ok
Để ý:
bo
x4 + y 4 + 6 x2 y 2 − ( x − y )
4
( x − y )4 = x 4 + y 4 + 6 x 2 y 2 − 4 xy ( x 2 + y 2 ) ⇒ xy ( x 2 + y 2 ) = .
4
et
Áp dụng vào bài toán suy ra
( )
2
3 a 2 + b2 + c2 + d 2 ( a − b )4 + ( b − c )4 + ( c − d )4 + ( d − a )4 + ( a − c )4 + ( b − d )4
vi
P −
4 4
ng
≤
(
3 a +b +c +d
2 2
=
3
2
)
2 2
a
4 4
3 1
kh
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= c= d= .

4 2
Tổng quát. Cho n số thực không âm x1 , x2 ,..., xn thỏa mãn mãn x1 + x2 + ... + xn =
1.
 n  n
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = xi2  ∑ x 2j  .
 j =1  ∑
1≤i ≠ j ≤ n  
Bài 35. Đặt vế trái bất đẳng thức là P. Khi đó
42
=P
ac − 2ab − bc
= +2
(a 2
)
+ b 2 + c 2 + 2ac − 2ab − 2bc − 2ab − 14
+2
a2 2a 2
=
( a − b + c )2 − b − 7
+2≥− − 2 +2
b 7
2 a a 2 a a
2a
b 7
Mặt khác a, b, c ∈ [1;3] nên − ≥ −3, − 2 ≥ −7 ⇒ P ≥ −3 − 7 + 2 = −8 .
a a
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 1, b = 3,
c = 2.
Bài 36. Nhận xét. Dự đoán dấu bằng của bất đẳng thức đạt tại a= b= c= 1 nên ta
n
đặt ẩn phụ a = x + 1, b = y + 1, c = z + 1, ( x, y, z ≥ −1) đưa về chứng minh bất đẳng thức:
.v
( x + 1)2 + ( y + 1)2 + ( z + 1)2 + ( x + 1)( y + 1)2 + ( y + 1)( z + 1)2 + ( z + 1)( x + 1)2 + 9
om
≥ 5 ( x + y + z + 3) .
Khai triển và rút gọn ta được:
( )
2 x 2 + y 2 + z 2 + 2 ( xy + yz + zx ) + xy 2 + yz 2 + zx 2 ≥ 0 .
.c
ok
⇔ ( x + y + z ) + x 2 ( z + 1) + y 2 ( x + 1) + z 2 ( y + 1) ≥ 0 (luôn đúng).
2
Bài toán được chứng minh.

bo
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y = z = 0 ⇔ a = b = c = 1 .

( )
et
5 a3 + b3 + c3 + 9abc ≥ 4  ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )  .
vi
Theo bất đẳng thức AM-GM ta có: a3 + b3 + c3 ≥ 3abc .

( ) (
Suy ra 5 a3 + b3 + c3 + 9abc ≥ 4 a3 + b3 + c3 + 3abc . )
ng
Ta đi chứng minh: a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( c + a ) + ca ( a + b ) .

a
⇔ a ( a − b )( a − c ) + b ( b − c )( b − a ) + c ( c − a )( c − b ) ≥ 0 .
kh
Không mất tính tổng quát ta giả sử a ≥ b ≥ c khi đó: c ( c − a )( c − b ) ≥ 0 và

a ( a − b )( a − c ) + b ( b − c )( b − a ) = ( a − b )  a ( a − c ) − b ( b − c ) 
= ( a − b ) a 2 − b2 + c ( b − a ) = ( a − b ) ( a + b − c ) ≥ 0
2
 
Suy ra a ( a − b )( a − c ) + b ( b − c )( b − a ) + c ( c − a )( c − b ) ≥ 0 .
Bất đẳng thực được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
Bài 38. Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với
43
1 1 a b
+ ≥ 2 2 + + − 2 ⇔ a + b + 2ab ≥ 2 2ab + 1
a b b a
 ( a + b )2 − 1 
⇔ a + b + (a + b) −1 ≥ 2 2 
2
 +1
 2 
( )
⇔ 1 − 2 t 2 + t + 2 − 2 ≥ 0 (*) ; với t = a + b ∈ 1; 2  (
(Vì ( a + b ) = a 2 + b 2 + 2ab > a 2 + b 2 =1 ⇒ a + b > 1
2
( )
Và ( a + b ) ≤ 2 a 2 + b 2 = 2 ⇒ a + b ≤ 2
2
n
( (
Suy ra t ∈ 1; 2  ). Bất đẳng thức (*) luôn đúng với t ∈ 1; 2  .
.v
Bài 39. Do a, b, c > 0 nên bất đẳng thức tương đương với : bc + ca − ab < 1
om
Ta có : ( a + b − c ) ≥ 0 ⇒ bc + ca − ab ≤
2
2
(
1 2 5
)
a + b 2 + c 2 = < 1 (luôn đúng).
6
Bài toán được chứng minh. .c
1 1 2
Bài 40. Ta có: + ≥ .
(1 − a )(1 − b )
ok
1− a 2
1 − b2 2 2
Ta chứng minh
bo
(1 − a )(1 − b ) ≤ 1 − ab ⇔ 1 − a
2 2 2
− b 2 + a 2b 2 ≤ 1 − 2ab + a 2b 2 ⇔ ( a − b ) ≥ 0
2
et
(luôn đúng).
Bài 41. Quy đồng rút gọn đưa về bất đẳng thức: ( ab − 1)( a − 1)( b − 1) ≥ 0 (luôn
vi
đúng do a, b ≥ 1 ).
ng
Bài 42. Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với :
a + b + c − ( ab + bc + ca ) ≤ 1
a
Xuất phát từ giả thiết ta có :

(1 − a )(1 − b )(1 − c ) ≥ 0 ⇔ 1 − ( a + b + c ) + ( ab + bc + ca ) − abc ≥ 0
kh
⇒ ( a + b + c ) − ( ab + bc + ca ) ≤ 1 − abc ≤ 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 0, c= 1 hoặc các hoán vị.
Bài 43. Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với
1 1 1 1 1 1 1 1
− + ≥ ⇔ + ≥ +
a b c a −b+c a c b a −b+c
a+c a+c 1 1
⇔ ≥ ⇔ ≥
ac b(a − b + c) ac b ( a − b + c )
44
⇔ b ( a − b + c ) ≥ ac ⇔ a ( b − c ) − b ( b − c ) ≥ 0 ⇔ ( a − b )( b − c ) ≥ 0
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do a ≤ b ≤ c . Ta có đpcm.
3 1 3
Bài 44. Ta có a 2 + ab + b 2 = ( a + b ) + ( a − b ) ≥ ( a + b ) .
2 2 2
4 4 4
3 3
⇒ a 2 + ab + b 2 ≥ a+b ≥ (a + b) .
2 2
3 3
Tương tự ta có : b 2 + bc + c 2 ≥ b+c ≥ (b + c ) ;
2 2
3 3
c 2 + ac + a 2 ≥ c+a ≥ (c + a) .
n
2 2
.v
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta được : P ≥ 3 ( a + b + c ) =3 .
om
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
3( x − y )
2  3 ( x − y )2 3 ( y − z )2 3 ( z − x )2 
.c
Bài 46. Giả sử = max  , , .
4  4 4 4 
ok
3( x − y )
2
Ta chứng minh x + y + z − xy − yz − zx ≥
2 2 2
.
4
bo
⇔ 4 x 2 + 4 y 2 + 4 z 2 − 4 xy − 4 yz − 4 zx ≥ 3x 2 + 3 y 2 − 6 xy .
⇔ x 2 + y 2 + 4 z 2 + 2 xy − 4 yz − 4 zx ≥ 0 ⇔ ( x + y − 2 z ) ≥ 0 (luôn đúng).
et

vi
(
Bài 47. Ta có: x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz = ( x + y + z ) x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx . )
ng
Bài toán đưa về chứng minh

 3 ( x − y )2 3 ( y − z )2 3 ( z − x )2 
a
x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx ≥ max  , , .
 4 4 4 
kh
Đây chính là kết quả bài toán trên và ta có điều phải chứng minh.
CHỦ ĐỀ 2: KỸ THUẬT CHỨNG MINH PHẢN CHỨNG

Giả sử cần chứng minh bất đẳng thức nào đó đúng, ta giả sử bất đẳng thức đó
là sai và kết hợp với điều kiện giả thiết chỉ ra điều vô lý. Điều vô lý có thể là trái
với giả thiết hoặc trái với một điều đúng. Từ đó suy ra bất đẳng thức cần chứng
minh là đúng.
45
B. BÀI TẬP MẪU

Bài 1. Chứng minh rằng ít nhất một trong các bất đẳng thức sau là đúng
a 2 + b 2 ≥ 2bc; b 2 + c 2 ≥ 2ca; c 2 + a 2 ≥ 2ab .
Lời giải
a 2 + b 2 < 2bc

Giả sử tất cả các bất đẳng thức trên đều sai khi đó b 2 + c 2 < 2ca .
 2
c + a < 2ab
2
( )
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được 2 a 2 + b 2 + c 2 < 2 ( ab + bc + ca )
n
( ) ( ) (
⇔ a 2 − 2ab + b 2 + b 2 − 2bc + c 2 + c 2 − 2ca + a 2 < 0 )
.v
⇔ ( a − b ) + ( b − c ) + ( c − a ) < 0 (mâu thuẫn).
2 2 2
om
Vì vậy điều phản chứng là sai nên khẳng định đề bài đúng (đpcm).
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực thuộc khoảng ( 0;1) . Chứng minh ít nhất một trong
.c
1 1 1
các bất đẳng thức sau là đúng a (1 − b ) ≤ ; b (1 − c ) ≤ ; c (1 − a ) ≤ .
ok
4 4 4
Lời giải

bo
1
a (1 − b ) > 4

 1
Giả sử tất cả các bất đẳng thức trên đều sai khi đó b (1 − c ) > .
et
 4
 1
c (1 − a ) > 4
vi

ng
1
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta được a (1 − a ) b (1 − b ) c (1 − c ) > (1).
64
a
2
 a +1− a  1
Chú ý. 0 < a (1 − a ) ≤   =.
kh
 2  4
2
 b +1− b  1
0 < b (1 − b ) ≤   =
 2  4
2
 c +1− c  1
0 < c (1 − c ) ≤   =
 2  4
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta được
1
a (1 − a ) b (1 − b ) c (1 − c ) ≤ , dẫn tới mâu thuẫn với (1).
64
46
Vậy điều phản chứng là sai do đó ít nhất một trong các bất đẳng thức đã cho là
đúng (đpcm).
Cho a,b,c là các số thực thuộc khoảng ( 0;1) . Chứng minh ít nhất một trong các
bất đẳng thức sau là sai
1 1 1
a (1 − b ) > ; b (1 − c ) > ; c (1 − a ) > .
4 4 4
Bài 3. (HOMC 2007) Cho p = abcd là một số nguyên tố có bốn chữ số.
Chứng minh rằng phương trình ax3 + bx 2 + cx + d =0 không có nghiệm hữu tỷ.
n
Lời giải
.v
Giả sử phương trình có nghiệm hữu tỷ thì nghiệm này phải âm giả sử nghiệm đó
p
là x0 =− , p , q ∈ * , ( p , q ) =
1. Khi đó
om
q
p3 p2 p a q
−a +b −c + d = 0 ⇔ −ap3 + bp 2 a − cpq 2 + dq3 = 0 ⇒  .
d  p
q 3
q 2 q .c
Do đó p,q là các số tự nhiên có một chữ số và vì p,q là nghiệm của phương trình
ok
nên f ( x) = ax3 + bx 2 + cx + d = ( qx + p ) ( ex 2 + fx + g ) , e, f , g ∈ * .
(10q + p )(100e + 10 f + g )= qp.efg trái với giả thiết
bo
Ta có abcd = f (10)=
abcd là một số nguyên tố.
et
Vậy điều phản chứng là sai ta có điều phải chứng minh.

vi
(HOMC 2007) Cho p = abc là một số nguyên tố có ba chữ số.

ng
Chứng minh rằng phương trình ax 2 + bx + c =0 không có nghiệm hữu tỷ.

Bài 4. Giả sử f1 ( x) =x 2 + a1 x + b1; f 2 ( x) =x 2 + a2 x + b2 là hai tam thức bậc hai với
a
hệ số nguyên có nghiệm chung là a. Chứng minh rằng nếu a không là số nguyên thì
kh
tam thức bậc hai sau luôn có nghiệm thực f ( x) = x 2 + ( a1 + a2 ) x + b1 + b2 .

Lời giải
p
Ta chứng minh a không thể là số hữu tỷ thật vậy giả sử a = , p, q ∈ , ( p, q ) =1 .
q
Do a là nghiệm của
p2 p
f1 ( x) ⇒ a 2 + a1a + b1 =0 ⇔ 2
+ a1 + b1 =0 ⇔ p 2 + a1 pq + b1q 2 =0 .
q q
47
Suy ra p 2  q ⇒ p q ⇒ ( p, q ) = q =1 ⇒ a ∈  trái với giả thiết a không là số nguyên.

Vì vậy a không là số hữu tỷ.
Do a là nghiệm chung của
a + a1a + b1 =
2
0
f1 ( x), f 2 ( x) ⇒  ⇒ ( a1 − a2 ) a =b2 − b1 (1) .
a + a2 a + b2 =
2
0
Do a không là số hữu tỷ nên (1) ⇔ a= 1 a2 ; b= 1 b2 .
Khi đó f1 ( x) =x 2 + a1 x + b1; f ( x) =x 2 + 2a1 x + 2b1 .

Do f1 ( x) có nghiệm nên a12 − 4b1 ≥ 0 khi đó f(x) có
n
1 2
(1
)
.v
∆ =' a12 − 2b1= a1 − 4b1 + a12 ≥ 0 .
2 2
Điều đó chứng đó f(x) có nghiệm ta có đpcm.
om
1 1 1
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + =3.
a b c
Chứng minh rằng a+b + b+c + c+a ≥3 2 .
.c
Lời giải
ok
a = x 2 + z 2 − y 2
a+b b+c c+a 
bo
Đặt x = ,y= ,z = ⇒ b = x 2 + y 2 − z 2 .
2 2 2 
c = z + y − x
2 2 2
et
Ta cần chứng minh x + y + z ≥ 3 với điều kiện

vi
1 1 1
+ + =
3.
x +y −z
2 2 2
y +z −x
2 2 2
z + x2 − y 2
2
ng
Thật vậy giả sử x + y + z < 0. Khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba
số dương ta có
a
1 1 1 3
+ 2 2 2+ 2 2 2≥ .
kh
x +y −z y +z −x z +x −y ( )( )( )
2 2 2
3 x2 + y 2 − z 2 y 2 + z 2 − x2 z 2 + x2 − y 2
Mặt khác
6
( x2 + y 2 − z 2 )( y 2 + z 2 − x2 )(  x+ y+z
z 2 + x2 − y 2 ≤ x2 y 2 z 2 ≤ 
 3
)
 < 1.

1 1 1
Suy ra 2 + 2 + 2 > 3 mâu thuẫn với giả thiết.
x +y −z
2 2
y +z −x
2 2
z + x2 − y 2
Vậy điều phản chứng là sai và ta có điều phải chứng minh.
48
Ta cùng xét bài toán quen thuộc sau trích từ đề thi IMO 2001
Bài 6.( IMO 2001) Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh rằng:
a b c
+ + ≥1.
a 2 + 8bc b 2 + 8ac c 2 + 8ba
Lời giải
a b c
= Đặt x = ;y = ;z ,( x; y; z ∈ (0;1))
a 2 + 8bc b 2 + 8ac c 2 + 8ba
a2 x2 b2 y2 c2 z2
Để ý =
rằng: = ; = ; .
8bc 1 − x 2 8ac 1 − y 2 8ba 1 − z 2
n
1 x2 y2 z2
.v
Suy ra =( )( )( ).
512 1 − x 2 1 − y 2 1 − z 2
om
Ta cần chứng minh x + y + z ≥ 1 với x, y, z ∈ (0;1) và
(1 − x 2 )(1 − y 2 )(1 − z 2 ) =
512( xyz )2 (1).
Giả sử ngược lại x + y + z < 1 .
.c
Theo bất đẳng thức AM – GM ta có:
ok
(1 − x 2 )(1 − y 2 )(1 − z 2 ) > [( x + y + z )2 − x 2 ][( x + y + z )2 − y 2 ][( x + y + z )2 − z 2 ]
= ( x + x + y + z )( y + z )( x + y + z + y )( z + x)( z + z + x + y )( x + y ) .
bo
1 1 1 1 1 1
≥ 4( x 2 yz ) 4 .2( yz ) 2 .4( y 2 zx) 4 .2( xz ) 2 .4( z 2 xy ) 4 .2( xy ) 2 =
512( xyz ) 2
et
Điều này mẫu thuẫn với (1).

Vậy điều phản chứng là sai và ta có điều phải chứng minh.
vi

Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh
ng
1 1 1
+ + ≤ 1.
5a + 1 5b + 1 5c + 1
a
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa điều kiện a + b + c + abc =4.
kh
Chứng minh rằng: a + b + c ≥ ab + bc + ca .

Lời giải
Giả sử ngược lại có a + b + c < ab + bc + ac .
Sử dụng bất đẳng thức Schur bậc 3 ta có(Xem chương 4).
9abc
≥ 4(ab + bc + ac) − (a + b + c) 2
a+b+c
> (a + b + c)[4 − (a + b + =
c)] abc(a + b + c)
⇒ a +b+c <3.
Khi đó abc < 1 ⇒ 4= abc + a + b + c < 4 . Mâu thuẫn.
49
Suy ra bất đẳng thức đầu đúng.

Từ bất đẳng thức này ta chứng minh được một bất đẳng thức khó sau
Cho a,b,c là các số thực dương và k số thực thoả mãn điều kiện
3
 a  b  c   1
4k 2 + 2k − 1 ≥ 0 ta luôn có  k +  k +  k +  ≥ k +  .
 b + c  c + a  a+b  2

Bài 1. Chứng minh rằng nếu a + b =2cd thì ít nhất một trong các bất đẳng thức
sau là đúng c 2 ≥ a; d 2 ≥ b .
n
Bài 2. Chứng minh rằng ít nhất một trong ba bất đẳng thức sau là đúng
.v
a 2 + b2 ≥
( b + c )2 ; b 2 + c 2 ≥ ( c + a )2 ; c 2 + a 2 ≥ ( a + b )2 .
2 2 2
om
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực thuộc khoảng ( 0;2 ) . Chứng minh rằng ít nhất một
trong các bất đẳng thức sau là sai a ( 2 − b ) > 1; b ( 2 − c ) > 1; c ( 2 − a ) > 1 .
.c
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn a + b + c > 0; ab + bc + ca > 0; abc > 0 .
Chứng minh rằng a > 0, b > 0, c > 0 .
ok
Bài 5. Chứng minh rằng nếu a1a2 ≥ 2 ( b1 + b2 ) thì ít nhất một trong hai phương
bo
trình sau có nghiệm x 2 + a1 x + b1= 0; x 2 + a2 x + b2= 0 .

Bài 6. Cho abc ≠ 0. Chứng minh ít nhất một trong ba phương trình sau có nghiệm
et
ax 2 + 2bx +=
c 0; bx 2 + 2cx +=
a 0; cx 2 + 2ax +=
b 0.
Bài 7. Cho f ( x) = x 2 + ax + b . Chứng minh rằng với mọi giá trị của a và b thì ít
vi
nhất một trong ba số

ng
1
f (0) , f (1) , f (−1) lớn hơn hoặc bằng .
2
a
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện

kh
1. a + b + c =−2; a 2 + b 2 + c 2 =2 .
 4 
2. Chứng minh rằng cả ba số a,b,c đều thuộc đoạn  − ;0  .
 3 
Bài 9. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + ab + bc + ca < 0 .
Chứng minh rằng a 2 + b 2 < c 2 .
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực đôi một khác nhau chứng minh rằng ít nhất một
trong ba bất đẳng thức sau là sai
9ab ≥ ( a + b + c ) ;9bc ≥ ( a + b + c ) ;9ca ≥ ( a + b + c ) .
2 2 2
50
Bài 11. Cho a,b,c,d là các số thực dương chứng minh ít nhất một trong các bất
đẳng thức sau là sai a + b < c + d ; ( a + b )( c + d ) < ab + cd ; ( a + b ) cd < ( c + d ) ab .
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh rằng:
1 1 1
+ + ≥1
1 + 8a 1 + 8b 1 + 8c
Bài 13. Cho a,b,c,d là các số thực chứng minh. Chứng minh rằng:
1
min{a − b 2 ; b − c 2 ; c − d 2 ; d − a 2 } ≤
4
Bài 14. (USAMO 2000 ) Cho a,b,c là các số thực dương.
n
Chứng minh rằng:
a+b+c 3
{ }
.v
− abc ≤ max ( a − b ) 2 ;( b − c ) 2 ;( c − a ) 2
3
om
Bài 15. Cho a,b,c là các số thực dương và k số thực thoả mãn điều kiện
3
 a  b  c   1
4k + 2k − 1 ≥ 0 ta luôn có  k +
2
 k +  k +  ≥ k +  .
 b + c  c + a 
.c a+b  2

ok
Bài 1. Giả sử cả hai bất đẳng thức đều sai khi đó
c 2 < a;
bo
d2 < b
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta được
et
c 2 + d 2 < a + b= 2cd ⇔ ( c − d ) < 0 vô lý.

2
vi

ng

Cho a,b,c,d là các số thực thoả mãn điều kiện ac ≥ 2 ( b + d ) . Chứng minh rằng
a
ít nhất một trong các bất đẳng thức sau là sai a 2 < 4b; c 2 < 4d .
kh
Bài 2. Giả sử tất cả các bất đẳng thức trên đều sai khi đó
a +b
2 2
<
( b + c)
2
;
2
b +c
2 2
<
( c + a)
2
;
2
c2 + a2 <
( a + b )2 .
2
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta được
51
( a + b) + (b + c ) + (c + a )
2 2 2
(
2 a +b +c
2 2 2
) <
2
(
⇔ 2 a +b +c
2 2 2
) < 2 ( ab + bc + ca ) (vô lý).
⇔ ( a − b) + (b − c ) + (c − a ) < 0
2 2 2
Điều phản chứng là sai do đó ta có điều phải chứng minh.

Bài 3. Giả sử tất cả các bất đẳng thức trên là đúng khi đó
a ( 2 − b ) > 1; b ( 2 − c ) > 1; c ( 2 − a ) > 1 .
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta được a ( 2 − a ) b ( 2 − b ) c ( 2 − c ) > 1 (1).
n
Chú ý.
.v
0 < a ( 2 − a ) =− ( a − 1) + 1 ≤ 1
2
om
0 < b ( 2 − b ) =− ( b − 1) + 1 ≤ 1 .
2
0 < c ( 2 − c ) =− ( c − 1) + 1 ≤ 1
2
.c
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta được a ( 2 − a ) b ( 2 − b ) c ( 2 − c ) ≤ 1 mẫu
thuẫn với (1).
ok
Vậy điều phản chứng là sai(đpcm).
Bài 4. Giả sử tồn tại một số nhỏ hơn hoặc bằng 0 giả sử là a khi đó do abc > 0 nên
bo
a < 0; bc < 0 .
Khi đó ab + bc + ca= a ( b + c ) + bc > 0 ⇒ a ( b + c ) > −bc > 0 ⇒ b + c < 0 .
et
Suy ra a + b + c < 0 mâu thuẫn với giả thiết. Vậy điều phản chứng là sai(đpcm).
vi
a 2 − 4b1 < 0

Bài 5. Giả sử cả hai phương trình đều vô nghiệm khi đó  1 .
a2 − 4b2 < 0
2
ng
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta được 4 ( b1 + b2 ) > a12 + a22 .
a
Mặt khác a12 + a22 ≥ 2a1a2 ≥ 4 ( b1 + b2 ) .

kh
Suy ra 4 ( b1 + b2 ) > 4 ( b1 + b2 ) vô lý.

Bài 6. Giả sử cả ba phương trình đều vô nghiệm khi đó
∆ '1 = b 2 − ac < 0

∆ '2 = c − ab < 0 .
2

∆ '3 = a − bc < 0
2
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta được a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca < 0
52
1 1 1
⇔ ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 < 0 (vô lý).
2 2 2
Vậy điều phản chứng là sai ta có đpcm.
Bài 7. Giả sử không có số nào trong ba số f (0) , f (1) , f (−1) lớn hơn hoặc bằng
 1  1 1
 f (0) = b < 2  − < b < (1)
2 2
 
1  1  3 1
khi đó  f (1) = a + b + 1 < ⇔  − < a + b < − (2) .
2  2  2 2
 1  3 1
 f (−1) = − a + b + 1 < 2 − 2 < − a + b < − 2 (3)
 
n
Cộng theo vế của (2) và (3) ta được
.v
1
−3 < 2b < −1 ⇒ b < − mâu thuẫn với (1).
om
2
 4 
Bài 8. Giả sử tồn tại một số không thuộc đoạn  − ;0  ta có thể giả sử là a khi đó
.c
 3 
b + c =−2 − a b + c =−2 − a b + c =−2 − a
ok
 2 ⇔  ⇔  .
( b + c ) − 2bc =− ( a + 1)2
2
b + c =2 − a bc =
2 2
2 a2
bo
4
Chú ý. ( b + c ) ≥ 4bc ⇒ ( −2 − a ) ≥ 4 ( a + 1) ⇔ 3a 2 + 4a ≤ 0 ⇔ − ≤ a ≤ 0 mâu thuẫn.
2 2 2
3
et
Bài 9. Giả sử ngược lại a 2 + b 2 ≥ c 2 khi đó

( )
vi
2 a 2 + b 2 + ab + bc + ca ≥ a 2 + b 2 + c 2 + 2 ( ab + bc + ca ) = ( a + b + c ) ≥ 0
2
ng
(mẫu thuẫn với giả thiết).

Bài 10. Giả sử tất cả các bất đẳng thức trên là đúng cộng theo vế ba bất đẳng thức
a
ta được 9 ( ab + bc + ca ) ≥ 3 ( a + b + c )
2
kh
⇔ ( a + b + c ) − 3 ( ab + bc + ca ) ≤ 0
2
1 1 1
⇔ ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 ≤ 0 ⇔ a = b = c
2 2 2
Điều này mâu thuẫn với giả thiết ba số a,b,c đôi một phân biệt.
Vậy điều phản chứng là sai và bài toán được chứng minh.
Bài 11. Giả sử tất cả các bất đẳng thức là đúng khi đó
53
a + b < c + d (1)
( a + b )( c + d ) < ab + cd (2) .
( a + b ) cd < ( c + d ) ab (3)
Nhân theo vế của (1) và (2) ta được
( a + b )2 ( c + d ) < ( c + d )( ab + cd ) ⇔ ( a + b )2 < ab + cd
.
⇒ cd > a 2 + ab + b 2 = ( a − b ) + 3ab ≥ 3ab ⇒ cd > 3ab (4)
2
Nhân theo vế của (2) và (3) ta có

( a + b )2 cd ( c + d ) < ( c + d ) ab ( ab + cd )
n
⇒ ( a + b ) cd < ( ab + cd ) ab ⇒ ab ( ab + cd ) > 4abcd .
2
.v
⇒ ab + cd > 4cd ⇒ cd > 3ab (5)
om
Từ (4) và (5) ta có điều mâu thuẫn.
Vậy phản chứng là sai và ta có đpcm.
1 1 1
=
Bài 12. Đặt x = ;y = ;z .c
.
1 + 8a 1 + 8b 1 + 8c
ok
1 − x2 1 − y2 1 − z2
Dễ thấy 0 < x, y, z <=
1 và a = ;b = ; c .
8x 8 y2 8z 2
bo
Do abc=1 nên ta có 83 x 2 y 2 z 2 =
(1 − x 2 )(1 − y 2 )(1 − z 2 ) .
Theo đề bài ta cần chứng minh x + y + z ≥ 1 .
et
Giả sử ngược lại x + y + z < 1 .

Ta có:
vi
1 − x 2 > ( x + y + z )2 − x 2 =( z + y )[( x + y ) + ( x + z )] ≥ 2( y + z ) ( x + y )( x + z > 0 .

ng
Thiết lập tương tự với hai biểu thức còn lại ta có

1 − y 2 > 2( x + z ) ( y + z )( y + x) > 0
a
.
1 − z 2 > 2( y + x) ( x + z )( z + y ) > 0
kh
Nhân lại theo vế ba bất đẳng thức trên ta có:

83 x 2 y 2 z 2 =(1 − x 2 )(1 − y 2 )(1 − z 2 ) > 8( x + z )2 ( y + x)2 ( z + y )2
.
⇒ 8 xyz > ( x + y )( z + x)( y + z )
Điều này mâu thuẫn do theo bất đẳng thức AM – GM ta có
( x + y )( z + x)( y + z ) ≥ 8 xyz .
Do đó ta có điều phải chứng minh.
1
Bài 13. Giả sử min{a − b 2 ; b − c 2 ; c − d 2 ; d − a 2 } > .
4
54
Suy ra a + b + c + d − (a 2 + b 2 + c 2 + d 2 ) > 1 .
Mặt khác:
(a + b + c + d )2
a 2 + b 2 + c 2 + d 2 − (a + b + c + d ) > − (a + b + c + d ) + 1 − 1
4 .
a+b+c+d
= ( − 1) − 1 > −1
2
2
Suy ra a + b + c + d − (a 2 + b 2 + c 2 + d 2 ) < 1 nên điều giả sử là sai .
Suy ra điều cần chứng minh.
Bài 14. Giả sử ngược lại
n
a+b+c 3
{
− abc > max ( a − b ) 2 ;( b − c ) 2 ;( c − a ) 2 }
.v
3
Suy ra a + b + c − 3 3 abc > 2(a + b + c − ab − bc − ca ) .
om
⇔ 2 ab + 2 bc + 2 ca > a + b + c + 3 3 abc
Đổi biến lại x3 + y 3 + z 3 + 3 xyz < 2 ( xy )3 + 2 ( yz )3 + 2 ( zx)3 .
.c
Nhưng theo bất đẳng thức Schur ta có:
ok
x3 + y 3 + z 3 + 3 xyz ≥ xy ( x + y ) + yz ( y + z ) + zx( z + x)
≥ 2 ( xy )3 + 2 ( yz )3 + 2 ( zx)3
bo
Suy ra mâu thuẫn, vậy giả sử sai, suy ra điều cần chứng minh.
et
2a 2b 2c
Bài 15. Đặt x= , y= ,=
z ⇒ xy + yz + zx + xyz= 4 .
b+c c+a a+b
vi
Ta có xyz ≤ 1; x + y + z ≥ xy + yz + zx .
ng
Bất đẳng thức trở thành: ( 2k + x )( 2k + y )( 2k + z ) ≥ ( 2k + 1)

3
⇔ 4k 2 ( x + y + z ) + 2k ( xy + yz + zx ) + xyz ≥ 12k 2 + 6k + 1 .
a
Ta có 4k 2 ( x + y + z ) + 2k ( xy + yz + zx ) + xyz
kh
≥ 4k 2 ( xy + yz + zx ) + 2k ( xy + yz + zx ) + xyz
= ( 4k 2
+ 2k ) ( xy + yz + zx ) + xyz= ( 4k 2
)
+ 2k ( 4 − xyz ) + xyz
= 16k 2 + 8k − xyz ( 4k + 2k − 1)
2
≥ 16k 2 + 8k − 4k 2 − 2k + 1= 12k 2 + 6k + 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c
55
CHỦ ĐỀ 3: KỸ THUẬT QUY NẠP TOÁN HỌC

Giả sử ta cần chứng minh bất đẳng thức A(n) ≥ 0 với A(n) là một biểu thức có
chứa số nguyên dương n với n ≥ n0 .
Ta thực hiện chứng minh bằng quy nạp như sau
 Chứng minh bất đẳng thức đúng với giá trị đầu tiên của n là n0 .
 Giả sử bất đẳng thức đúng với n= k > n0 tức A(k ) ≥ 0 .
 Sau đó chứng minh A(k + 1) ≥ 0 dựa vào A(k ) ≥ 0 .
n
 Kết luận bất đẳng thức đúng.
.v
B. BÀI TẬP MẪU
Ví dụ 1. Cho n là số nguyên dương n ≥ 5. Chứng minh rằng 2n > n 2 .
om
Lời giải
+ Với n = 5;25 = 32 > 52 = 25 . Vậy bất đẳng thức đúng với n = 5 .
+ Giả sử bất đẳng thức đúng với n= k > 5 tức 2k > k 2 .
.c
Khi đó
ok
2k +1 = 2.2k > 2k 2 = ( k + 1)2 + k 2 − 2k − 1 = ( k + 1)2 + k ( k − 5) + 3k − 1 > ( k + 1)2 .
Vậy bất đẳng thức đúng với n= k + 1 .
bo
Theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng minh.

et
n −1
Cho n là số nguyên dương lớn hơn 1. Chứng minh n n > ( n + 1) .
vi
Bài 2. Cho a,b là các số thực không âm và n là số nguyên dương. Chứng minh rằng
ng
n
a n + bn  a + b 
≥  .
2  2 
a
Lời giải
+ Với n = 1 bất đẳng thức trở thành đẳng thức.
kh
k
a k + bk  a + b 
+ Giả sử bất đẳng thức đúng với n= k > 1 tức ≥  .
2  2 
k +1
a k +1 + b k +1  a + b 
+ Ta cần chứng minh ≥  .
2  2 
Chú ý
k +1 k
a+b  a + b  a + b  a + b a k + bk
=
     ≤ . .
 2   2  2  2 2
56
a k +1 + b k +1 a + b a k + b k
Vậy ta chứng minh ≥ . ⇔ a k +1 + b k +1 ≥ ab k + ba k
2 2 2
( )
⇔ a a k − bk + bk ( b − a ) ≥ 0 ⇔ ( a − b ) a k − bk ≥ 0 ( )
Bất đẳng thức cuối luôn đúng.
Vậy theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ
khi a = b .
Tổng quát với n số thực không âm và m là một số nguyên dương ta có
m
a1m + a2m + ... + anm  a1 + a2 + ... + an 
≥  .
n  n 
n
Bài 3. Cho số nguyên dương M > 3. Giả sử x1 , x2 ,..., x2014 là các số nguyên dương
.v
sao cho x1.x2 .....x2014 = M . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức:
om
S = x13 + x23 + ... + x2014
3
.
Lời giải
Ta chứng minh với n là số nguyên dương x1 , x2 ,..., xn thoả mãn điều kiện
.c
x1 x2 ...xn = M thì x13 + x23 + ... + xn3 ≤ ( x1 x2 ...xn ) + n − 1 .
3
ok
Và bài toán chính là trường hợp riêng khi n bằng 2014.
+ Với n bằng 1 bất đẳng thức chính là hằng đẳng thức.
bo
( )( )
+ Với n bằng 2 ta có x13 − 1 x23 − 1 ≥ 0 ⇒ x13 + x23 ≤ 1 + x13 x23 .
Vậy bất đẳng thức đúng với n bằng 1,2.
et
+ Giả sử bất đẳng thức đúng với n= k > 2 tức

vi
x13 + x23 + ... + xk3 ≤ ( x1 x2 ...xk ) + k − 1 (1).

3
ng
Ta cần chứng minh x13 + x23 + ... + xk3+1 ≤ ( x1 x2 ...xk +1 ) + k .

3
Do (1) nên ta chỉ cần chứng minh xk3+1 + ( x1 x2 ...xk ) ≤ 1 + ( x1 x2 ...xk xk +1 )

3 3
a
(
⇔ xk3+1 − 1) (( x x ...x ) − 1) ≥ 0
3
kh
1 2 k
Bất đẳng thức cuối đúng.

Theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng minh.
Vậy giá trị lớn nhất của S bằng M 3 + 2013 đạt tại một số bằng M và 2013 số
bằng 1.
Bài 4. Cho n là số nguyên dương xk ≥ 1, k =
1, n. Chứng minh rằng
1 1 1 n
+ + ... + ≥ .
1 + x1 1 + x2 1 + xn 1 + x1 x2 ...xn
n
57
Lời giải
+ Giả sử bất đẳng thức đúng với n= k > 1, tức
1 1 1 k
+ + ... + ≥ (1).
1 + x1 1 + x2 1 + xk 1 + x1 x2 ...xk
k
+ Ta cần chứng minh

1 1 1 1 k +1
+ + ... + + ≥ .
1 + x1 1 + x2 1 + xk 1 + xk +1 1 + k +1 x1 x2 ...xk +1
Do (1) nên ta chỉ cần chứng minh
n
k 1 k +1
+ ≥ (2).
.v
1 + k x1 x2 ...xk 1 + xk +1 1 + k +1 x1 x2 ...xk +1
k −1
om
1 k
Chú ý + ≥
1 + xk +1 1 + k +1 x1 x2 ...xk +1 k −1 2 k
( )
k
1+ x1 x2 ...xk k +1 xkk++11
k
+
k
≥
.c 2k
k −1 2k 1 + k x1 x2 ...xk 1 + k +1 x1 x2 ...xk +1
ok
( x1 x2 ...xk ) k +1 xkk++11
k
1+
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta có (2). Tức bất đẳng thức đúng với
bo
n= k + 1 .
Vậy theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi
et
và chỉ khi x1= x2= ...= xn .

Bài 5. (VMO 2011) Chứng minh rằng với mọi số thực dương x và số nguyên
vi
dương n ta có
(
x n x n +1 + 1 ) ≤  x +1 2 n +1
ng
  .
xn + 1  2 
Đẳng thức xảy ra khi nào?
a
Lời giải
( )
kh
 x +1
3 x x2 + 1
+ Với n = 1 bất đẳng thức trở thành   ≥
 2  x +1
( )
⇔ ( x + 1) − 8 x x 2 + 1 ≥ 0 ⇔ ( x − 1) ≥ 0 .
4 4
Vậy bất đẳng thức đúng với n = 1 .
+ Giả sử bất đẳng thức đúng với n = k tức

(
x k x k +1 + 1 ) ≤  x +1 2 k +1
  (1).
xk + 1  2 
Ta cần chứng minh
58
(
x k +1 x k + 2 + 1 ) ≤  x +1 2 k +3
  .
x k +1 + 1  2 
Do (1) nên ta chỉ cần chứng minh
 x +1 x x +1 x
2 k
(
k +1
≥
k +1 k + 2
x +1 ) ( )
  +
 2  x +1
k
x +1
k 1
( ) ( ) ( )
2
⇔ ( x + 1) x k x k +1 + 1 − 4 x k + 1 x k +1 x k + 2 + 1 ≥ 0 .
2
(x )
2
⇔ ( x − 1) k +1
2
−1 ≥ 0
n
Bất đẳng thức luôn đúng. Vậy theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng minh.
.v
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 1 .
Để kết thức tôi trình bày lời giải chứng minh bất đẳng thức AM – GM bằng
om
quy nạp.
Bài 6. (BĐT AM – GM ) Cho a 1 , a 2 , …, a n là các số thực không âm.
Chứng minh rằng ta luôn có a1 + a2 + ... + an ≥ n n a1a2 ...an .c
Lời giải
ok
Cơ sở quy nạp với n = 1, 2 được kiểm tra dễ dàng.
Giả sử bất đẳng thức đã được chứng minh cho n số.
bo
Xét n+1 số không âm a 1 , a 2 , …, a n+1 . Đặt a 1 a 2 …a n+1 = An+1. Nếu tất cả các số
bằng nhau thì bất đẳng thức đúng.
Trong trường hợp ngược lại, phải tồn tại hai số a i , a j sao cho a i < A < a j .
et
Không mất tính tổng quát, có thể giả sử a n < A < a n+1 .
Khi đó ta có (a n – A)(a n+1 – A) < 0, suy ra a n + a n+1 > a n a n+1 /A + A.
vi
Từ đó ta có a 1 + a 2 + …+ a n + a n+1 > a 1 + … + a n-1 + a n a n+1 /A + A (1)

ng
Bây giờ áp dụng bất đẳng thức Cauchy cho n số a 1 + … + a n-1 + a n a n+1 /A ta
an an +1
được a1 + a2 + ... + an −1 + an ≥ n n a1a2 ...an −1 =
nA .
a
A
Kết hợp với (1) ta có điều phải chứng minh.
kh

Bài 1. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác vuông có c là cạnh huyền. Chứng
minh a 2 n + b 2 n ≤ c 2 n với mọi số nguyên dương n.
Bài 2. Cho n số thực không âm x1 , x2 ,..., xn thoả mãn điều kiện

2 ( x1 + x2 + ... + xn ) ≤ 1 .
59
1
Chứng minh rằng (1 − x1 )(1 − x2 ) ... (1 − xn ) ≥
.
2
Bài 3. Chứng minh rằng với n số nguyên dương phân biệt ta có
a13 + a23 + ... + an3 ≥ ( a1 + a2 + ... + an ) .
2
Bài 4. Cho x 1 , x 2 , …, x n là các số thực thuộc [0, 1]. Chứng minh rằng
x 1 (1-x 2 ) + x 2 (1-x 3 ) + … + x n (1-x 1 ) ≤ [n/2]
Bài 5. Cho n ≥ 2 và x 1 , x 2 , …, x n là n số nguyên phân biệt.
Chứng minh rằng (x 1 -x 2 )2 + (x 2 -x 3 )2 + … + (x n – x 1 )2 ≥ 4n – 6
Bài 6. Chứng minh rằng với x 1 ≥ x 2 ≥ … ≥ x n ≥ 0 ta có bất đẳng thức
n
n n
xi
∑ xi2 ≤ ∑
.v
.
=i 1 =i 1 i
om
Bài 7. Chứng minh rằng nếu a 1 , a 2 , …, a n là các số nguyên dương phân biệt thì ta
2
n  n 3
có bất đẳng thức 7
∑
(ai + ai ) ≥ 2  ai 
5
∑ .
=i 1 = i 1  .c
ok
Bài 8. (Bất đẳng thức Mc-Lauflin) Với mọi số thực a 1 , a 2 , …, a 2n và b 1 , b 2 , …, b 2n
2 2
2n2n  n   2n 
ta có bất đẳng ∑ ∑ ∑
ak2 bk2 −  (a2 k b2 k −1 − a2 k −1b2 k )  ≥  ∑ ak bk  .
bo
thức
=k 1= k 1 = k 1  = k 1 
et

Bài 1. Với n = 1 bất đẳng thức trở thành đẳng thức.
vi
Giả sử bất đẳng thức đúng với n= k > 1 tức a 2 k + b 2 k ≤ c 2 k (1).

ng
Ta cần chứng minh a ( ) + b ( ) ≤ c ( ) .

2 k +1 2 k +1 2 k +1
(
Chú ý do có (1) nên ta chỉ cần chứng minh c 2 a 2 k + b 2 k ≥ a ( ) + b ( )
2 k +1 2 k +1
)
a
( )( )
⇔ a 2 + b 2 a 2 k + b 2 k ≥ a ( ) + b ( ) ⇔ a 2b 2 k + b 2 a 2 k ≥ 0 .
kh
2 k +1 2 k +1
Bất đẳng thức. Vậy theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng minh.
CHỦ ĐỀ 4: KỸ THUẬT MIỀN GIÁ TRỊ
A. GIỚI THIỆU
Phương pháp này khá cơ bản và thường được sử dụng trong các bài toán tìm
cực trị với các bất đẳng thức có dạng: a ≤ f ( x) ≤ b với x ∈ D .
60
Nguyên tắc chung là đưa về tìm điều kiện để phương trình m = f ( x) có nghiệm
trên D.
Trong trường hợp có nhiều biến ta cần đưa về phương trình với một biến hoặc
đưa về hệ phương trình nếu có.
B. NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP

1) Tìm miền giá trị bằng cách xét điều kiện có nghiệm của phương trình
bậc hai
Một phương trình bậc hai có dạng: Ax 2 + Bx + C =
0 với A ≠ 0 .
Điều kiện để phương trình có nghiệm là: ∆
= B 2 − 4 AC ≥ 0 .
n
Vì vậy cần tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của một biểu thức
.v
m = f ( x, y , z ) .
om
Ta biến đổi tương đương m để đưa về một phương trình bậc của x hoặc y hoặc
của z.
Khi đó sử dụng điều kiện có nghiệm ta tìm được Max và Min của m.
.c
 x − y + z =
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện  2
3
.
 x + y + z =
2 2
5
ok
x+ y−2
z+2
bo
Lời giải
Trong biểu thức của P có z khác so với x và y do vậy ta tìm cách rút x + y theo
et
z và đưa về phương trình bậc hai đối với z. Việc tìm Max và Min của P ta chặn
bằng điều kiện có nghiệm của phương trình bậc hai đối với z.
vi
Ta có ( z + 2 ) P = x + y − 2 ⇒ ( z + 2 ) P + 2  = ( x + y )2 .
2
ng
Chú ý
 x − y = 3 − z  x − y =3 − z
a

2 ⇒ ( x + y) =
2
 2 ⇔ 1 2 1 −3z 2 + 6 z + 1 .
 2 ( ) ( ) 2
+ + − =−
kh
 x + y =5 − z
2 2
x y x y 5 z
2
Vì vậy
( z + 2 ) P + 2  =−3 z 2 + 6 z + 1
2
⇔ ( z + 2 ) P 2 + 4 ( z + 2 ) P + 3z 2 − 6 z + 3 =
2
0 .
( ) ( )
⇔ P 2 + 3 z 2 + 4 P 2 + 4 P − 6 z + 4 P 2 + 8P + 3 =0 (1)
Ta có (1) là phương trình bậc hai đối với z điều kiện có nghiệm là
61
( 2P ) − (P )( )
2
=
∆' 2
+ 2P − 3 2
+ 3 4 P 2 + 8P + 3 ≥ 0
36
⇔ 23P 2 + 36 P ≤ 0 ⇔ −
≤P≤0
23
+ Với=
x 2,=
y 0,=
z 1 ta có P bằng 0. Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 0.
20 66 7
+ Với x = ,y= − , z =thì P bằng -36/23. Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng
31 31 31
36
− .
23
n
 x − y + z =3
.v
Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện  2 .
 x + y + z =
2 2
5
om
x + y −1
z+2
3− 2 3 3+ 2 3 .c
Đáp số: ≤P≤ .
3 3
2) Kỹ thuật sử dụng điều kiện có nghiệm của phương trình lượng giác
ok
Phương trình dạng: A sin x + B cos x =
C
bo
có nghiệm khi và chỉ khi A2 + B 2 ≥ C 2 .

2 cos x + 2sin x + 3
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi số thực x ta có ≤ ≤2.
11 2cos x − sin x + 4
et
Lời giải
vi
cos x + 2sin x + 3
Đặt y= ⇒ y ( 2cos x − sin x + 4 )= cos x + 2sin x + 3 .
2cos x − sin x + 4
ng
⇔ ( 2 y − 1) cos x − ( y + 2 ) sin x =3 − 4 y (1) .
Điều kiện để (1) có nghiệm là ( 2 y − 1)2 + ( y + 2 )2 ≥ ( 3 − 4 y )2

a
kh
2
⇔ 11 y 2 − 24 y + 4 ≤ 0 ⇔ ≤ y≤2
11
3) Kỹ thuật điều kiện có nghiệm của phương trình - hệ phương trình
Thay vì tìm trực tiếp Max và Min của biểu thức ta đưa về tìm điều kiện có
nghiệm của hệ phương trình.
Ví dụ 1. Cho x,y là hai số thực thoả mãn điều kiện
(x )
2
2
− y 2 + 1 + 4 x2 y 2 − x2 − y 2 =
0.
62
3− 5 3+ 5
Chứng minh rằng ≤ x2 + y 2 ≤ .
2 2
Lời giải
Đặt m
= x 2 + y 2 . Ta cần tìm Max và Min của m.
Thay vì đi chứng minh trực tiếp ta tìm điều kiện để hệ phương trình sau có
m= x2 + y 2

nghiệm 
( )
2
 x − y + 1 + 4 x y − x − y =
2 2 2 2 2 2
0
m
= x2 + y 2
⇔
n
 x + y + x − 3 y + 2 x y + 1 =
4 4 2 2 2 2
0
.v
m = x2 + y 2

om
⇔
(
 x + y
2
)
2 2
( )
− 3 x2 + y 2 + 4 x2 + 1 = 0
 2 m 2 − 3m + 1
= −
⇔
m
= x2 + y 2
⇔


x
4
.c
ok
m − 3=m + 1 + 4x 0  2 m + m + 1
2 2 2
 y = 4
Điều kiện để hệ phương trình có nghiệm là
bo
 m 2 − 3m + 1
− ≥0
3− 5 3+ 5

et
4
 2 ⇔ ≤m≤ .
m + m +1 2 2
 ≥0
vi
4
3− 5 3+ 5
ng
Vì vậy ≤ x2 + y 2 ≤ .
2 2
a
Cho x,y là các số thực thoả mãn điều kiện x, y ≥ 1;4 x 2 y 2 − x 2 − y 2= 18 xy − 16 .

kh
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức
2 x+ y
P= .
x2 + x + y 2 + y + 5 + x + y
Đáp số: Pmin =16 ( )
17 − 4 ; Pmax = 64 ( 37 − 6 . )
Ví dụ 2. Cho x,y là các số thực thay đổi thoả mãn điều kiện
x + y −=
2 2x + 1 + 2 y + 1 .
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P ( x − y )2 .
63
Lời giải
 u2 −1
u  x =
= 2x + 1 
, ( u, v ≥ 0 ) ⇒ 
Đặt  2 .
= v 2y +1  v −1
2
 y = 2
u 2 + v2 − 2
Điều kiện bài toán trở thành − 2 = u + v ⇔ u 2 + v2 − 6 = 2 (u + v )
2
⇔ ( u + v ) − 2 ( u + v ) − 2uv − 6 =
2
0.
( )
2
n
 u 2 − 1 v2 − 1 
2
u 2 − v2
Khi đó P = −  = .
.v
 2 2  4

 
om
( u − v )2 ( u + v )2 ( u + v ) − 4uv  ( u + v )
2 2
= =
4 4
( u + v )2 − 2 ( u + v ) − 2uv − 6 =
.c 0 (1)

Vậy ta có hệ phương trình  ( u + v )2 − 4uv  ( u + v )2 .
ok
 P=   (2)
 4
bo
1
Từ (1) ta có 2uv = ( u + v ) − 2 ( u + v ) − 6 ≤ ( u + v )
2 2
2
⇒ ( u + v ) − 4 ( u + v ) − 12 ≤ 0 ⇔ −2 ≤ u + v ≤ 6 .
et
Chú ý u + = 2( x + y) + 2 + 2 ( 2 x + 1)( 2 y + 1) ≥ 2( x + y) + 2 ≥ 6 .
vi
Vì vậy ta có t = u + v ∈  6;6  .
ng
{(u + v ) 2

2
}
− 2 ( u + v ) − 2 ( u + v ) − 6  ( u + v )

2
a
Khi đó P=
4
kh
(
 − ( u + v )2 + 4 ( u + v ) + 12  ( u + v )2 t 2 −t 2 + 4t + 12
=  )
4 4
Xét hàm số f (t ) =
(
t 2 −t 2 + 4t + 12 ) liên tục trên đoạn  
4  6;6  ta có
( )  
f '(t )= t −t 2 + 3t + 6 ; f '(t )= 0 ←→ t=
t∈ 6;6  3 + 33
2
.
64
Ta có f ( 6) =
 3 + 33  3 69 + 11 33
9 + 6 6; f 
( )
 = ; f (6) =
0.
 2  8
Vì vậy P= f=
 3 + 33  3 69 + 11 33
f  =
( )
max max  .
 2  8
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi
 3 + 33  7 + 33
=u + v = x + y
 2  2
 ⇔
 x + y − 2 3 + 33  2= 3 + 33
n
=  x +1 + 2y +1
2  2
.v
 14 + 2 33 − 414 + 66 33 14 + 2 33 + 414 + 66 33
x = ,y
om
⇔
8 8

 x 14 + 2 33 + 414 + 66 33 14 + 2 33 − 414 + 66 33
= ,y
 8 8 .c
(
3 69 + 11 33 ).
ok
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng
8
Ví dụ 3. (TSĐH Khối A 2006) Cho x,y là 2 số thực và x ≠ 0, y ≠ 0 thỏa mãn điều
bo
kiện xy ( x + y ) = x 2 + y 2 − xy .
1 1
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức = +
et
A 3
.
x y3
vi
Lời giải
x + y = u
ng
Nhận thấy x, y đối xứng nên đặt:  .

 x. y = v
u2
a
Giả thiết bài toán trở thành: u.v = u 2 − 3v ⇔ v = (do u ≠ −3 )

u+3
kh
2
1 1 x3 + y 3 u (u 2 − 3v) u +3
u2
Ta có + = = = 2 = 
x3 y3 ( xy )3 v3 v  u 
4u 2 4 u −1 u ≥ 1
Vì u 2 ≥ 4v ⇒ u 2 ≥ ⇔ ≤1⇔ ≥0⇔ .
u+3 u+3 u+3 u ≤ −3
u+3
Chú ý để tìm Max của A ta chỉ cần xét với > 0 nên ta chỉ cần chứng minh
u
u+3
Max của A bằng 16 vậy : ≤ 4 với u ≥ 1 hoặc u ≤ −3 .
u
65
u+3 −3
Xét hàm số f(u) = ⇒ f’(u) = 2 < 0
u u
Trên mỗi khoảng ( −∞; −3 ) và [1; +∞) do đó f(u) ≤ f(1); ∀u ≥ 1 .
Còn 0 < f(-3) < f(u) <1, ∀ u > -3.
Vậy giá trị lớn nhất của A bằng 16.
1 2sin x + cos x + 1
Bài 1. Chứng minh rằng với mọi số thực x ta có − ≤ ≤ 2.
2 sin x − 2cos x + 3
Bài 2. Chứng minh rằng với mọi số thực x và y ta có
n
2
 cos3 x + y sin 3 x + 1  3y2 + 2 + 2 3y2 + 1
  ≤ .
.v
 cos3 x + 2  9
Bài 3. Chứng minh rằng với mọi số thực x,y thoả mãn điều kiện
om
( )
2
5 x2 + y 2 x2 + y 2
x − y=
2 2
+ 3. − .
4 2 2
.c
5− 5 5+ 5
Chứng minh rằng ≤ x2 + y 2 ≤ .
ok
2 2
Bài 4. Cho x,y là các số thực thoả mãn điều kiện x 2 + xy + y 2 ≤ 3 .
bo
Chứng minh rằng −4 3 − 3 ≤ x 2 − xy − 3 y 2 ≤ 4 3 − 3 .

et
 x + y + z =3
Bài 5. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện  2 .
 x + y + z =
2 2
vi
5
x− y+3
ng
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = .
z+2
Bài 6. Cho x,y là hai số thực thay đổi thoả mãn điều kiện 2x + 3 + y + 3 =4.
a
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x+2 + y+9 .
kh

2sin x + cos x + 1
Bài 1. Đặt y = ⇒ ( 2 − y ) sin x + ( 2 y + 1) cos x = 3 y − 1 .
sin x − 2cos x + 3
Điều kiện để phương trình có nghiệm là: ( 2 − y ) + ( 2 y + 1) ≥ ( 3 y − 1)
2 2 2
1
⇔ 4 y2 − 6 y − 4 ≤ 0 ⇔ − ≤ y ≤ 2 .
2
66
cos3 x + y sin 3 x + 1
Bài 2. Đặt m = ⇒ ( m − 1) cos3 x − y sin 3 x =−
1 2m .
cos3 x + 2
Điều kiện để phương trình có nghiệm là ( m − 1) + y 2 ≥ (1 − 2m )
2 2
1 − 3y2 + 1 1 + 3y2 + 1
⇔ 3m 2 − 2m − y 2 ≤ 0 ⇔ ≤m≤ .
3 3
2
1 + 3y2 + 1  1 + 3y2 + 1  3y2 + 2 + 2 3y2 + 1
Suy ra m ≤ ⇒ m2 ≤   = .
3  3  9
 
n
 2 m 2 − 5m + 5
.v
 x = −
 4
Bài 3. Tìm được:  .
om
 2 m −m+5
2
 y = 4
Điều kiện để hệ phương trình có nghiệm là: .c
 m 2 − 5m + 5
− ≥0
ok
 4 5− 5 5+ 5
 2 ⇔ m 2 − 5m + 5 ≤ 0 ⇔ ≤m≤ .
m − m + 5 2 2
 ≥0
bo
4
Bài 4. Nếu y = 0 bất đẳng thức luôn đúng.
et
x 2 − xy − 3 y 2 t 2 − t − 3
y ≠ 0 đặt m
Xét với = =
vi
.
x 2 + xy + y 2 t 2 + t + 1
( )
ng
Suy ra m t 2 + t + 1 = t 2 − t − 3 ⇔ ( m − 1) t 2 + ( m + 1) t + m + 3 = 0 .
Điều kiện để phương trình có nghiệm là ∆= ( m + 1)2 − 4 ( m − 1)( m + 3) ≥ 0

a
−3 − 4 3 −3 + 4 3
kh
⇔ 3m 2 − 6m − 13 ≤ 0 ⇔ ≤m≤ .
3 3
Chú ý do 0 < x 2 + xy + y 2 ≤ 3 ⇒ −4 3 − 3 ≤ x 2 − xy − 3 y 2 ≤ 4 3 − 3 .
 x + y = 5
Bài 5. Chú ý z ≠ −2 vì ngược lại ta có  2 vô nghiệm.
 x + y =
2
1
Khi đó ( z + 2 ) P = x − y + 3 ⇔ ( z + 2 ) P − 3 = x − y .
Từ hệ điều kiện ta có
67
 x + y = 3 − z  x + y =3 − z

2 ⇒ ( x − y) =
2
 2 ⇔ 1 2 1 −3z 2 + 6 z + 1 .
 x + y =5 − z
2 2
( + ) + ( − ) 2
=−
 2
x y x y 5 z
2
Khi đó ( z + 2 ) P − 3 =−3 z 2 + 6 z + 1
2
⇔ ( z + 2 ) P 2 − 6 ( z + 2 ) P + 3z 2 − 6 z + 8 =
2
0
( ) ( )
⇔ P 2 + 3 z 2 + 4 P 2 − 6 P − 6 z + 4 P 2 − 12 P + 8 =0
Điều kiện phương trình có nghiệm là
( 4P ) − (P )( )
2
2
− 3P − 3 2
+ 3 4 P 2 − 12 P + 8 ≥ 0
n
.v
27 − 8 6 27 + 8 6
⇔ 23P 2 − 54 P + 15 ≤ 0 ⇔ ≤P≤
23 23
om
27 − 8 6 27 + 8 6
=
Vì vậy Pmin = ; Pmax .
23 23
Bài 6. Thực hiện tương tự bài tập mẫu: Pmax =

2 3 10
+ 22; Pmin = .
.c
2 2
ok
CHỦ ĐỀ 5: KỸ THUẬT SỬ DỤNG NGUYÊN LÝ DIRICLE
bo
et
BÀI TẬP MẪU

Bài 1. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z + 1 =4 xyz .
vi
Chứng minh rằng xy + yz + zx ≥ x + y + z .

ng
Lời giải
Theo nguyên lý Dirichlet tồn tại 2 trong 3 số ( x − 1),( y − 1),( z − 1) cùng dấu,
không mất tính tổng quát giả sử ( x − 1)( y − 1) ≥ 0 ⇔ xy ≥ x + y − 1 .
a
⇒ xy + yz + zx ≥ x + y − 1 + yz + zx .
kh
Vậy ta cần chứng minh x + y − 1 + yz + zx ≥ x + y + z ⇔ z ( x + y − 1) ≥ 1 .

x + y +1
Theo giả thiết ta có z = .
4 xy − 1
Vậy ta chứng minh
x + y +1
. ( x + y − 1) ≥ 1 ⇔ ( x + y ) − 1 ≥ 4 xy − 1 ⇔ ( x − y ) ≥ 0 .
2 2
4 xy − 1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
68

Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c + abc =4.
Chứng minh rằng a + b + c ≥ ab + bc + ca .
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =3.
( )( )(
Chứng minh rằng 1 − a + a 2 1 − b + b 2 1 − c + c 2 ≥ 1 . )
Lời giải
Trong ba số 1 − a,1 − b và 1 − c luôn tồn tại hai số cùng dấu không mất tính tổng
quát giả sử hai số đó là 1 − b và 1 − c suy ra (1 − b )(1 − c ) ≥ 0 .
n
( )(
Khi đó 1 − b + b 2 1 − c + c 2 = ) (b 2
)( )
− b c2 − c + b2 + c2 − b − c + 1
.v
= bc ( b − 1)( c − 1) + b 2 + c 2 − b − c + 1
om
1
≥ b2 + c2 − b − c + 1 ≥ ( b + c )2 − ( b + c ) + 1
2
1 .c a 2 − 4a + 5
( 3 − a )2 − ( 3 − a ) +=1
=
2 2
ok
Vì vậy bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng minh được
(1 − a + a ). a − 4a + 5
( )
2
≥ 1 ⇔ ( a − 1) a 2 − 3a + 3 ≥ 0 (luôn đúng).
2 2
bo
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
Nhận xét. Ngoài ra bài toán có thể giải bằng kỹ thuật dồn biến xem chương 4.
et
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
vi
x 2 + y 2 + z 2 + 2 xyz =
1.
ng
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = xy + yz + zx − 2 xyz .

Lời giải
Trong 3 số (2 x − 1),(2 y − 1),(2 z − 1) luôn tồn tại hai số cùng dấu, không mất tính
a
kh
z
tổng quát giả sử ( 2 x − 1)( 2 y − 1) ≥ 0 ⇒ 2 ( x + y ) − 4 xy ≤ 1 ⇒ z ( x + y ) − 2 xyz ≤ .
2
1− z
Chú ý 1 − z 2= 2 xyz + x 2 + y 2 ≥ 2 xy + 2 xyz= 2 xy ( z + 1) ⇒ xy ≤ .
2
1− z z 1
Vì vậy P ≤ + =.
2 2 2
1 1 1
Với x= y= z= thì P bằng . Vậy giá trị lớn nhất của P bằng .
2 2 2
69

Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 + abc =4.
Chứng minh rằng ab + bc + ca − abc ≤ 2 .
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực dương có tích bằng 1.
1 1 1 2
Chứng minh rằng + + + ≥1.
( x + 1) ( y + 1) ( z + 1) ( x + 1)( y + 1)( z + 1)
2 2 2
Lời giải
Trong ba số ( x − 1),( y − 1),( z − 1) luôn có hai số cùng dấu, không mất tính tổng
quát giả sử ( x − 1)( y − 1) ≥ 0 ⇒ xy + 1 ≥ x + y ⇒ 2 ( xy + 1) ≥ ( x + 1)( y + 1) .
n
1 1 1
Sử dụng bất đẳng thức + ≥
.v
.
( x + 1) 2
( y + 1) 2 1 + xy
om
Chứng minh xem chương 3.
1 1 1 z 1 z
Suy ra VT ≥ + + = + + =
1.
1 + xy ( z + 1) 2
(1 + xy )(1 + z ) 1 + z ( z + 1) (1 + z )2
2
.c
ok
bo
1 
abc + 2 +

( a − 1)2 + ( b − 1)2 + ( c − 1)2  ≥ a + b + c .
2
et
Lời giải
Luôn tồn tại hai trong ba số (a − 1),(b − 1),(c − 1) cùng dấu, không mất tính tổng
vi
quát giả sử ( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇒ ab ≥ a + b − 1 .

ng
Khi đó ta chỉ cần chứng minh

1 
c ( a + b − 1) + 2 +

( a − 1)2 + ( b − 1)2 + ( c − 1)2  ≥ a + b + c
a
2
⇔ ( a − 1) + ( b − 1) + ( c − 1) ≥ 2 ( a + b − 2 )( c − 1)
2 2 2
kh
Sử dụng bất đẳng thức C –S và bất đẳng thức AM – GM ta có
( a + b − 2 )2 + ( a + b − 2 )2 .
( a − 1) + ( b − 1) + ( c − 1) ≥
2 2 2
( c − 1) ≥ 2
2
( c − 1)2
2 2
= 2 ( a + b − 2 )( c − 1) ≥ 2 ( a + b − 2 )( c − 1)
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm chứng minh

a 2 + b 2 + c 2 + 2abc + 1 ≥ 2 ( ab + bc + ca ) .
70
Lời giải
Bài toán đã được trình bày trong chủ đề Kỹ thuật sử dụng tam thức bậc hai.
Dưới đây là lời giải tiếp cận theo nguyên lý Dircihlet.
Luôn tồn tại 2 trong 3 số ( a − 1) , ( b − 1) , ( c − 1) cùng dấu, không mất tính tổng
quát ta giả sử ( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇒ 2c ( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇔ 2abc ≥ 2 ( ac + bc − c ) .
a 2 + b 2 + c 2 + 1 + 2 ( ac + bc − c ) ≥ 2 ( ab + bc + ca )
⇔ ( a − b ) + ( c − 1) ≥ 0
2 2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
n
Bài toán tương tự
.v
Cho a,b,c là các số thực không âm chứng minh
om
a 2 + b 2 + c 2 + a 2b 2 c 2 + 2 ≥ 2 ( ab + bc + ca ) .
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 + abc =
4.
Chứng minh rằng abc ≤ ab + bc + ca ≤ abc + 2 . .c
Lời giải
ok
Bất đẳng thức vế trái đơn giản bởi trong 3 số có ít nhất một số không vượt quá 1
giả sử là c khi đó ab + bc + ca − abc= ab (1 − c ) + c ( a + b ) ≥ 0 .
bo
Đẳng thức xảy ra chẳng hạn tại a= 2, b= c= 0 .

Ta chứng minh bất đẳng thức vế phải:
Trong ba số (a − 1),(b − 1),(c − 1) luôn có hai số cùng dấu, không mất tính tổng
et
quát giả sử ( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇒ ab ≥ a + b − 1 ⇒ abc ≥ c ( a + b − 1) .

vi
Vậy ta chứng minh c ( a + b − 1) + 2 ≥ ab + bc + ca ⇔ ab ≤ 2 − c .

ng
Chú ý 4 = (a 2 + b 2 ) + c 2 + abc ≥ 2ab + c 2 + abc ⇒ ab ≤ 2 − c .

a
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1.

kh
1 1 1 1
(1 + a ) (1 + b ) (1 + c ) a + b + c + 1
2 2 2
Lời giải
Theo nguyên lý Dirichlet thì 2 trong 3 số ( a − 1) , ( b − 1) , ( c − 1) cùng dấu, không
c +1
mất tính tổng quát ta giả sử ( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇒ 1 + ab
= ≥ a +b.
c
1 1 1 c
Chú ý. + ≥ = .
(1 + a ) 2
(1 + b ) 2 1 + ab c + 1
71
c 1 1
Gọi P là biểu thức vế trái ta có P ≥ + + =
1.
c + 1 ( c + 1) 2 c +1
+ c +1
c
A. BÀI TẬP RÈN LUYỆN

1 1 1 1
+ 2 + 2 = .
a + 8 4b + 8 9c + 8 3
2
n
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =a + 2b + 3c .
.v
B. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP SỐ
om
1 1 11
Bài 1. Để đơn giản đặt=
x a=
, y 2b=
, z 3c ta có + + = .
x +8
2
y +8
2
z +8 3
2
Ta cần Max và Min của P = x + y + z .

.c
Theo giả thiết kết hợp sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
ok
1 1 1 1 1
= − 2 + − 2
x +8
2 6 y +8 6 z +8
bo
y2 + 2 z2 + 2 1 y2 + 2 z2 + 2
= + ≥ .
(
6 y2 + 8 ) 6( z 2
+8 ) 3 y2 + 8 z2 + 8
et
Tương tự ta có
vi
1 1 x2 + 2 z 2 + 2 1 1 y 2 + 2 x2 + 2
≥ ≥
ng
. 2 ; 2 .
y2 + 8 3 x +8 z +8 z +8 3
2
y 2 + 8 x2 + 8
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta được:
a
(x 2
)( )( )
+ 2 y 2 + 2 z 2 + 2 ≤ 27 (1).
kh
Mặt khác ( x + 2 )( y + 2 )( z )
+ 2 ≥ 3 ( x + y + z ) (2).
2 2 2 2
Thật vậy bất đẳng thức đã cho tương đương với:

( )
x 2 y 2 z 2 + 2 x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 8 ≥ 6 ( xy + yz + zx ) .
Trong ba số ( x 2 − 1),( y 2 − 1),( z 2 − 1) luôn có hai số cùng dấu, không mất tính
tổng quát giả sử
( x − 1)( y − 1) ≥ 0 ⇒ x
2 2 2 2
(
y ≥ x2 + y 2 − 1 ⇒ x2 y 2 z 2 ≥ z 2 x2 + y 2 − 1 . )
72
Do đó ta chỉ cần chứng minh

( ) ( )
z 2 x 2 + y 2 − 1 + x 2 + y 2 + z 2 + 2 x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 8 ≥ 6 ( xy + yz + zx )
⇔ ( x − y ) + 3 ( yz − 1) + 2 ( xy − 1) + 3 ( xz − 1) ≥ 0
2 2 2 2
Bất đẳng thức cuối đúng suy ra điều phải chứng minh.
Kết hợp (1) và (2) ta có
( x + y + z )2 ≤ 9 ⇔ −3 ≤ x + y + z ≤ 3 .
1 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng -3 đạt tại a =
−1, b =− ,c =
− .
2 3
n
1 1
Giá trị lớn nhất của P bằng 3 đạt tại =
a 1,=b =
,c .
.v
2 3
om
CHỦ ĐỀ 6: KỸ THUẬT SỬ DỤNG TAM THỨC BẬC HAI
Các tính chất về nghiệm và dấu của tam thức bậc hai có một ứng dụng hết sức
.c
sâu rộng trong giải toán. Dưới đây tôi trình bày một ứng dụng của tam thức bậc hại
trong chứng minh bất đẳng thức. Bất đẳng thức tiếp cận bằng phương pháp này có
ok
thể nói là rất tự nhiên.
bo
Xét tam thức bậc hai f ( x) = ax 2 + bx + c .

b
Đính lý 1. Nếu a > 0 thì f(x) đạt giá trị nhỏ nhất tại x0 = −
et
và giá trị nhỏ nhất

2a
b 2 − 4ac
vi
f ( x0 ) = − .
4a
ng
b
Định lý 2. Nếu a < 0 thì f(x) đạt giá trị lớn nhất tại x0 = − và giá trị lớn nhất
2a
a
b 2 − 4ac
f ( x0 ) = − .
kh
4a
Định lý 3. Nếu ∆= b 2 − 4ac ≥ 0 thì f(x) luôn có nghiệm.
a > 0
Định lý 4. Nếu  thì f ( x) ≥ 0 với mọi x.
∆= b − 4ac ≤ 0
2
a < 0
Định lý 5. Nếu  thì f ( x) ≤ 0 với mọi x.
∆= b − 4ac ≤ 0
2
73
B. BÀI TẬP MẪU

Bài 1. Chứng minh rằng với x,y,z là các số thực có tổng bằng 1 ta có
( 3x + 4 y + 5 z )2 ≥ 44 ( xy + yz + zx ) .
Lời giải
Thay z =1 − x − y bất đẳng thức trở thành:
( 3x + 4 y + 5 − 5 x − 5 y )2 ≥ 44 xy + 44 ( x + y )(1 − x − y )
⇔ 48 x 2 + 16 x ( 3 y − 4 ) + 45 y 2 − 54 y + 25 ≥ 0
Vế trái là tam thức bậc hai của x với hệ số của x 2 dương và có
n
∆ 'x =
2
(
64 ( 3 y − 4 ) − 48 45 y 2 − 54 y + 25 = )
−176 ( 3 y − 1) ≤ 0 .
2
.v
Vậy bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
om
1 1 1
= x = ,y = ,z .
2 3 6
Cách 2: Bất đẳng thức đã cho tương đương với: .c
9 x 2 + 16 y 2 + 25 z 2 ≥ 20 xy + 4 yz + 14 zx .
ok
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
5
( 5
)
4 x 2 + 9 y 2 ≥ 2. 4 x 2 .9 y 2 ≥ 20 xy
bo
3 3
7
12
(
4 x 2 + 36 z 2 ≥ 2.
7
12
)
4 x 2 .36 z 2 ≥ 14 xz
et
y 2 + 4 z 2 ≥ 2 y 2 .4 z 2 ≥ 4 yz
vi
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm. Như vậy không cần giả thiết bài
toán ba số có tổng bằng 1(Xem thêm chủ đề kỹ thuật tham số hoá – Chương 2).
ng
Bài 2. Chứng minh rằng với mọi số thực a và b ta luôn có

( )( ) (
3 1 − a + a 2 1 − b + b 2 ≥ 2 1 − ab + a 2b 2 . )
a
kh
Lời giải
Viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
(a 2
) ( )
− 3a + 3 b 2 − 3a 2 − 5a + 3 b + 3a 2 − 3a + 1 ≥ 0 .
Vế trái là tam thức bậc hai của b có a 2 − 3a + 3 > 0, ∀a ∈  và
( ) ( )( ) ( )
2 2
∆b =3a 2 − 5a + 3 − 4 a 2 − 3a + 3 3a 2 − 3a + 1 =
− a 2 − 3a + 1 ≤ 0, ∀a ∈ 
Do đó vế trái luôn không âm. Bài toán được chứng minh.
74
 a 2 − 3a + 1 =0
 3± 5
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  3a − 5a + 3 ⇔ a = b =
2
.
b =
( )
 2
 2 a 2 − 3a + 3

Chứng minh rằng với mọi số thực a,b,c,d ta có
3(a 2 − ab + b 2 )(c 2 − cd + d 2 ) ≥ 2(c 2 a 2 − abcd + b 2 d 2 ) .
Ta cùng xét một số bài toán cùng dạng sau đây
Bài 2.1. Cho a,b,c là các số thực không âm. Chứng minh rằng
( )( )( )
n
3 1 − a + a 2 1 − b + b 2 1 − c + c 2 ≥ 1 + abc + a 2b 2 c 2 .
.v
Lời giải
( )( )
om
Ta có 2 1 − a + a 2 1 − b + b 2 =1 + a 2b 2 + ( a − b ) + (1 − a ) (1 − b ) .
2 2 2
Suy ra 2 (1 − a + a )(1 − b + b ) ≥ 1 + a b
2 2 2 2
.
Do ta chỉ cần chứng minh bất đẳng thức sau
.c
( )( ) ( )
ok
3 1 + a 2b 2 1 − c + c 2 ≥ 2 1 + abc + a 2b 2 c 2 .
( ) (
⇔ 3 + a 2b 2 c 2 − 3 + 2ab + 3a 2b 2 c + 1 + 3a 2b 2 ≥ 0 . )
bo
Coi vế trái là tam thức bậc hai của c có hệ số của c 2 dương và
( ) ( )( )
et
2
− 4 3 + a 2b 2 1 + 3a 2b 2 = −3 (1 − ab ) ≤ 0 .
4
∆ = 3 + 2ab + 3a 2b 2
Do đó vế trái luôn không âm.
vi
Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
ng
Bài 2.2. Cho x và y là hai số thực không cùng dương ta luôn có

4 2
( )(
x − x + 1 y 2 − y + 1 ≥ x 2 y 2 − xy + 1 . )
a
3
kh
Lời giải
Theo giả thiết trong hai số luôn có một số không dương không mất tính tổng
quát ta giả sử y ≤ 0 khi đó viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
( y − 2 )2 x 2 − ( 4 y 2 − 7 y + 4 ) x + (1 − 2 y )2 ≥ 0 .
Coi vế trái là tam thức bậc hai của x ta có
(4y ) ( )
2
− 4 ( y − 2 ) (1 − 2 =
y)
2 2
=
∆ 2
− 7y + 4 y 24 y 2 − 51 y + 24 ≤ 0, ∀y ≤ 0 .
75
1
Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=x =, y 0 hoặc
2
1
=
x 0,=
y .
2
Mở rộng bài toán cho 3 biến ta có kết quả
Cho x,y,z là các số thực không cùng dương ta luôn có
16 2
9
( )( )( )
x − x + 1 y 2 − y + 1 z 2 − z + 1 ≥ 1 − xyz + x 2 y 2 z 2 .
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
2.
Chứng minh rằng: 1 + 2abc ≥ ab + bc + ac .
n
Lời giải
.v
2
Giả sử c max {a, b, c} ⇒ c ≥
= .
om
3
Khi đó đặt S =+
a b, P =ab theo giả thiết bài toán ta có
S 2 + c2 − 2
.c
S 2 − 2 P + c 2 =2 ⇒ P = .
2
ok
S 2 + c2 − 2 S 2 + c2 − 2
Ta cần chứng minh 1 + 2c. ≥ + c.S
2 2
⇔ ( 2c − 1) S 2 − 2cS + 2c3 − c 2 − 4c + 4 ≥ 0
bo
Vế trái là tam thức bậc hai với hệ số dương do vậy ta chỉ cần chứng minh
( )
et
∆ 'S = c 2 − ( 2c − 1) 2c3 − c 2 − 4c + 4 ≤ 0
⇔ 4 ( c − 1) ( c )
vi
2 2
+ c −1 ≥ 0
ng
2
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do c ≥ .
3
a
kh

Cho a, b, c là các số thực dương thoả mãn điều kiện
(a + 1)(b + 1)(c + 1) =1 + 4abc .
Chứng minh rằng: a + b + c ≤ 1 + abc .
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực không âm thay đổi thỏa mãn điều kiện
a+b+c = 1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a ( b − c ) + b ( c − a ) + c ( a − b ) .
4 4 4
76
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c, khi đó
P = a ( b − c ) + b ( c − a ) + c ( a − b ) ≤ a ( b + c ) + ba 4 + ca 4
4 4 4 4
= a ( b + c ) + a 4 ( b + c ) = a ( b + c ) ( b + c ) + a 3 
4 3
 
= a ( b + c ) ( a + b + c ) − 3a ( b + c )( a + b + c ) 
3
.
 
=a ( b + c ) (1 − 3a ( b + c ) ) =−3  a ( b + c )  + a ( b + c )
2
2
 1 1 1
=−3  a ( b + c ) −  + ≤
n
 6  12 12
.v
1 3+ 6 3− 6
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt
= tại a = ,b = , c 0 hoặc
om
12 6 6
các hoán vị.
Chú ý. Ta có bất đẳng thức mạnh hơn như sau
a (b + c ) + b (c + a ) + c ( a + b) ≤
4 4
.c
4 1
( a + b + c )4
12
ok
Bài 5. Cho các số thực thay đổi x,y,z thõa mãn điều kiện
16
x2 + y 2 + z 2 + xy =
bo
3.
25
et
3 2 5
P= ( x + y 2 ) + z 2 + xy − 10( xy + yz + zx) .
5 6
vi
Lời giải
Nhận xét. Trước hết ta chưa quan tâm đến điều kiện của x,y,z mà để ý đến tính
ng
chất đối xứng của x và y trong điều kiện cũng như biểu thức của P nên ta sử dụng
( x + y )2
a
đánh giá: x 2 + y 2 ≥ .
2
kh
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:

3 5
P ≥ ( x + y ) 2 + z 2 + xy − 10( xy + yz + zx)
10 6
3 5
≥2 ( x + y )2 . z 2 + xy − 10 ( xy + yz + zx )
10 6
= ( x + y ) z + xy − 10( xy + yz + zx) ≥ xy + yz + zx − 10( xy + yz + zx )
Một đánh giá dễ nhận ra là đưa về tam thức bậc 2:
77
2
 5 5 5
xy + yz + zx − 10 ( xy + yz + zx =
)  xy + yz + zx −  − ≥ − .
 2  2 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
 5
 xy + yz + zx = 2  5 5 2
 x = − ,y=
− ,z =−3
 x = y 17
⇔
34 34
 16 
.
 x2 + y 2 + z 2 + xy =
3= x =
5
,y =
5
,z 3
2
 25  34 34 17
z ( x + y) ≥ 0

n
5 5 5 2
.v
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại − ,y=
− ,z =
−3 hoặc
2 34 34 17
om
5 5 2
=x = ,y = ,z 3 .
34 34 17
Bài 6. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
.c 3.
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = xy + yz + 2 yz .
ok
Lời giải
Ta tìm giá trị nhỏ nhất của P
bo
Xuất phát từ bất đẳng thức cơ bản:

x2 + y 2 + z 2 3
( x + y + z )2 ≥ 0 ⇔ xy + yz + zx ≥ − =− .
et
2 2
3 3 x2 + z 2 3 x2 + y 2 + z 2
Suy ra P = ( xy + yz + zx ) + zx ≥ − + zx ≥ − − ≥− − = −3 .
vi
2 2 2 2 2
ng

x + y + z = 0  3 3
 2 x = − ,y= 0, z =
a
2 2
=
x + y + z
2 2
3 ⇔ .

kh
 3 3
 xz = x +z
2 2
x +y +z
2 2 2
3 x = , y = 0, z = −
− = =
−  2 2
 2 2 2
3 3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng −3 đạt tại x =
− , y=
0, z = hoặc
2 2
3 3
x= , y = 0, z = − .
2 2
Cách 2: Viết lại biểu thức P dưới dạng
P + 3 = ( x + z ) + y ( x + z ) + y 2 ⇔ ( x + z ) + y ( x + z ) + y 2 − P − 3 = 0 (1) .
2 2
78
Coi (1) là phương trình bậc 2 với ẩn là ( x + z ) ta có điều kiện có nghiệm của
phương trình là ∆ ( x + z=
) ( )
y 2 − 4 y 2 − P − 3 ≥ 0 ⇔ P ≥ −3 +
3y2
4
≥ −3 .
y = 0  3 3
 x = − ,y= 0, z =
 y 2 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  x + z =− =0 ⇔  .
 2  3 3
x = , y = 0, z = −
 x + y + z =
2 2 2
3  2 2
Ta có kết quả tương tự cách trên.
Tìm giá trị lớn nhất của P
n
(
Ta tìm số thực k > 0 nhỏ nhất sao cho P = xy + yz + 2 zx ≤ k x 2 + y 2 + z 2 đúng )
.v
với mọi x,y,z và x 2 + y 2 + z 2 . Khi đó giá trị lớn nhất của P bằng 3k.
om
Viết lại bất đẳng thức trên dưới dạng: ky 2 − y ( x + z ) + kx 2 + kz 2 − 2 xz ≥ 0 .
Đây là một tam thức bậc hai với hệ số của y 2 dương nên ta chỉ cần tìm k sao
.c
cho ∆ y ≤ 0 .
ok
Tức
( x + z )2 − 4k ( kx 2 + kz 2 − 2 xz ) ≤ 0 ⇔ (1 − 4k 2 )( x 2 + z 2 ) + 2 xz (1 + 4k ) ≤ 0, ∀x, z .
bo
Đây là một bất đẳng thức đối xứng với x và z nên ta chọn x= z= 1 .
 1− 3
et
k ≤
Suy ra 1 − 4k 2 + 1 + 4k ≤ 0 ⇔ 2k 2 − 2k − 1 ≥ 0 ⇔  2 .
 1+ 3
vi
k ≥
 2
ng
Vậy=
k
1+ 3
⇒P≤
3 1+ 3
.
( )
2 2
a
3+ 3 3− 3
kh
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= z= , y= .

4 2
Nhận xét. Ngoài lời giải bằng tam thức bậc hai như trên ta có thể sử dụng kỹ thuật
tham số hóa hoặc sử dụng C –S.
1 
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn  ;3 . Chứng minh
3 
a b c 7
+ + ≥ .
a+b b+c c+a 5
79
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c} .
( 3a − 2b ) c 2 − ( 2a 2 − ab − 3b2 ) c + 3a 2b − 2ab2 ≥ 0 .
Vì 3a − 2b > 0 ta chỉ cần chứng minh
( 2a ) ( )
2
2
− ab − 3b 2 − 4 ( 3a − 2b ) 3a 2b − 2ab 2 ≤ 0
(
⇔ ( a − b )( a − 9b ) 4a 2 + b 2 ≤ 0 )
n
1
Bất đẳng thức cuối đúng do a − b ≥ 0; a − 9b ≤ 3 − 9. =0.
.v
3
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi=
a 3,=
b =
, c 1.
om
3
Nhận xét. Bằng cách tương tự ta chứng minh được
a b c 8
+ + ≤ . .c
a+b b+c c+a 5
Ngoài ra có thể đưa về xét tính đơn điệu của hàm số (Xem chương 3).
ok
(TSĐH Khối A 2011) Cho các số x, y, z ∈ [1;4] thỏa mãn điều kiện
bo
x ≥ y, x ≥ z .
et
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= + + .
2x + 3y y + z z + x
vi
34
HD: Chứng minh Pmin = .
ng
33
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực không âm.
Chứng minh rằng a 2 + b 2 + c 2 + 2abc + 1 ≥ 2 ( ab + bc + ca ) .
a
kh
Lời giải
Viết lại bất đẳng thức dưới dạng: a 2 + 2 ( bc − b − c ) a + ( b − c ) + 1 ≥ 0 .
2
Coi vế trái bất đẳng thức trên là tam thức bậc hai của a ta được:
∆ 'a = ( bc − b − c ) − ( b − c ) − 1 = bc ( b − 2 )( c − 2 ) − 1 .
2 2
TH1: Nếu bc − b − c ≥ 0 ta có ngay điều phải chứng minh.

TH2: Nếu bc − b − c ≤ 0 ⇔ ( b − 1)( c − 1) ≤ 1 ta xét hai khả năng sau:
Khả năng 1. Nếu ( b − 2 )( c − 2 ) ≤ 0 ⇒ ∆ 'a ≤ −1 ta có ngay điều phải chứng minh.
80
 b, c ≥ 2
Khả năng 2. Nếu ( b − 2 )( c − 2 ) ≥ 0 ⇔  vì ( b − 1)( c − 1) ≤ 1 nên b, c ≤ 2
 b, c ≤ 2
khi đó sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:
2 2
b+ 2−b c+ 2−c
∆ 'a= b ( 2 − b ) .c ( 2 − c ) − 1 ≤   .  − 1= 0, ta có điều phải
 2   2 
chứng minh.
Chú ý. Xem thêm lời giải bằng Nguyên lý Dirichlet trong chủ đề tương ứng.
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 − 2abc − 1 ≥ 0 .
n
Chứng minh rằng a − b + b − c + c − a ≥ a 2 + b 2 + c 2 − 2abc − 1 .
.v
Bài 9. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x + y + z = xy + yz + zx .
om
x y 1z
Chứng minh rằng + + ≥− .
x +1
2
y +12
z +12 2
Lời giải .c
Theo giả thiết ta có: z ( x + y − 1) = x + y − xy .
ok
x + y = 1
+ Nếu x + y =1 ⇒  , vô nghiệm.
 xy = 1
bo
x + y − xy
+ Vậy x + y ≠ 1 và z = .
x + y −1
et
x + y − xy
x y x + y −1 1
Vậy ta cần chứng minh + + ≥−
vi
x +1
y + 1  x + y − xy 
2 2 2 2
  +1
ng
 x + y −1 
2x 2y 2 ( x + y − xy )( x + y − 1)
⇔ 2 + 2 + ≥ −1
a
x + 1 y + 1 ( x + y − xy )2 + ( x + y − 1)2
kh
( x + 1)2 ( y + 1)2 ( xy − 1)2

⇔ + ≥
x2 + 1 y2 + 1 ( x + y − xy )2 + ( x + y − 1)2
Chú ý theo bất đẳng thức C–S ta có
( x + 1)2 + ( y=+ 1)
2
( x + 1)2 (1 − y )2 + ( y + 1)2 (1 − x )2
x2 + 1 y 2 + 1 ( x 2 + 1) (1 − y )2 ( y 2 + 1) (1 − x )2
( x + 1)(1 − y ) + ( y + 1)(1 − x )  4 ( xy − 1)

2 2
≥ =
( ) (
x 2 + 1 (1 − y ) + y 2 + 1 (1 − x )
2
) 2
( )
x 2 + 1 (1 − y ) + y 2 + 1 (1 − x )
2 2
( )
81

(
4 ( x + y − xy ) + 4 ( x + y − 1) ≥ x 2 + 1 (1 − y ) + y 2 + 1 (1 − x )
2 2
) 2
( ) 2
( ) (
⇔ y 2 − 3 y + 3 x2 − 3 y 2 − 8 y + 3 x + 3 y 2 − 3 y + 1 =
0 )
Vế trái bất đẳng thức là tam thức bậc hai của x với hệ số của x2 dương và có
( ) ( )( ) ( )
2 2
∆x =3y2 − 8 y + 3 − 4 y2 − 3y + 3 3y2 − 3y + 1 =
−3 y 2 − 1 ≤ 0 .
Điều đó chứng tỏ bất đẳng thức đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
x= y= −1, z =
1 hoặc các hoán vị.
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện a + b + c =2 và
n
a3 + b3 + c3 − 3abc =
2.
.v
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P max {a, b, c} − min {a, b, c} .
om
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c} , c = min {a, b, c} ⇒ P = a − c .
( a + b + c ) ( a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca ) .
Ta có: 2 = a3 + b3 + c3 − 3abc =
.c
ok
1
⇒ 2= ( a + b + c ) ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 
2
⇔ ( a − b) + (b − c ) + (c − a ) =
2 2 2
bo
Suy ra: P 2 + ( a − b ) + ( b − c ) =
2 2
2.
et
⇔ P 2 + ( a − c ) + ( c − b )  + ( b − c ) =2
2 2
vi
⇔ P 2 + ( a − c ) + 2 ( b − c ) − 2 ( a − c )( b − c ) =
2 2
2.
ng
⇔ P2 − P (b − c ) + (b − c ) − 1 =
2
0
Coi đẳng thức trên là phương trình bậc 2 với ẩn là (b – c). Để phương trình này
a
4
có nghiệm ta phải có ∆b −c = P 2 − 4 P 2 − 1 ≥ 0 ⇔ P 2 ≤ ⇒ P ≤ (2
. )
kh
3 3
 2  2+ 3
a − c = 3 a =
  3
 2 1 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( b − c ) − (b − c ) + =
2 2
0 ⇔ b = .
 3 3  3
a + b + c = 0  2− 3
 c =
a ≥ b ≥ c  3
82
2 2+ 3 2 2− 3
a =,b = ,c hoặc
3 3 3 3
các hoán vị.
Cách 2: Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c} , c = min {a, b, c} ⇒ P = a − c .
Ta có
a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca =1 ⇔ ( a + b + c ) − 3 ( ab + bc + ca ) =1
2
⇔ ab + bc + ca =
1
Suy ra: P 2 =( a − c ) =( a + c ) − 4ac =( 2 − b ) − 4 1 − b ( a + c ) 
2 2 2
n
2
 2 4 4
=( 2 − b ) − 4 + 4b ( 2 − b ) =−3b 2 + 4b =−3  b −  + ≤
2
.v
 3 3 3
 2+ 3
om
 2
= b 3= a
 3

 2  2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a −=c ⇔ =
b .c
 3  3
a + b + c = 2  2− 3
c =
ok

  3
Cách 3: Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} .
bo
Đặt a =x + c, b =y + c, ( x, y ≥ 0 ) .
et
Ta có: a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca =
1 suy ra
⇔ ( x + c ) + ( y + c ) + c 2 − c ( x + c ) − c ( y + c ) − ( x + c )( y + c ) =
2 2
1.
vi
 2
y  3y2  2
ng
 x −  + =
1 x ≤
 2 
1 
4 3
⇔ x 2 − xy + y 2 =⇒ ⇒ .
2 2
2
 x − y  + 3 x = 
1 y ≤
a
 2 
 4  3
kh
2
Suy ra P max { x, y} ≤
= .
3

Bài 1. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác và x,y,z là các số thực thay
đổi thỏa mãn ax + by + cz =0 . Chứng minh xy + yz + zx ≤ 0 .
 x + y + z =
1
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện  2 .
 x + 2 y + 3 z =
2 2
4
83
Tìm giá trị lớn nhất của x.

Bài 3. Cho x,y là hai số thực thoả mãn điều kiện x 2 + xy + y 2 − 6 ( x + y ) + 11 =
0.
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= y + 2 x .
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực không âm có tổng bằng 1. Tìm giá trị lớn nhất của
biểu thức P =9 xy + 10 yz + 11zx .
Bài 5. Cho hai số thực dương x,y thoả mãn điều kiện x 2 y = 1 . Chứng minh rằng
x x2 + y 2 + x2 ≥ 2 .
n
Bài 6. Cho n số thực a1 , a2 ,..., an thuộc đoạn [0;1]. Chứng minh
.v
(1 + a1 + a2 + ... + an )2 ≥ 4 ( a12 + a22 + ... + an2 ) .
om
Bài 7. Tìm tất cả các số nguyên dương n sao cho với mọi số thực x1 , x2 ,.., xn ta có
x12 + x22 + ... + xn2 ≥ ( x1 + x2 + ... + xn −1 ) xn .
.c
Bài 8. Chứng minh với mọi số thực x,y,z và a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác ta
có a ( x − y )( x − z ) + b ( y − z )( y − z ) + c ( z − x )( z − y ) ≥ 0 .
ok
Bài 9. (Vasile-Cirtoaje) Chứng minh với mọi số thực a,b,c ta có
(a ) ( )
2
2
+ b2 + c2 ≥ 3 a3b + b3c + c3 a .
bo
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3. Chứng minh
et
9
a + ab + 2abc ≤ .
2
vi
a 2 + b 2 + c 2 + 2abc + 3 ≥ (1 + a )(1 + b )(1 + c ) .
ng
( )
a
2 a 2 + b 2 + c 2 + abc + 8 ≥ 5 ( a + b + c ) .
kh
(a 2
)( )( )
+ 2 b 2 + 2 c 2 + 2 ≥ 9 ( ab + bc + ca ) .
Bài 14. Cho tam giác có ba góc A,B,C chứng minh với mọi số thực x ta có
1 2
1+ x ≥ cos A + x ( cos B + cos C ) .
2
Bài 15. Chứng minh rằng với mọi số thực x và y ta có
( )
x 2 1 + sin 2 y + 2 x ( sin y + cos y ) + 1 + cos 2 y > 0 .
84
Bài 16. Chứng minh rằng với mọi số thực x và y ta luôn có

( x + y )2 − xy + 1 ≥ 3 ( x + y) .
Bài 17. Chứng minh rằng với mọi số thực x,y,z và ba góc A,B,C của một
tam giác ta có x 2 + y 2 + z 2 ≥ 2 xy cos C + 2 yz cos A + 2 zx cos B .
xyz + x + y + z =4.
Chứng minh rằng x + y + z ≥ xy + yz + zx .
0 < a ≤ b ≤ c
Bài 19. Cho  . Chứng minh
n
 x, y , z > 0
.v
 x y z  (a + c)
2
ac ( xa + yb + zc )  + +  ≤ ( x + y + z )2 .
om
a b c 4ac
a 2 + b 2 =1
Bài 20. Cho a,b,c,d là các số thực thỏa mãn điều kiện  .
.c c + d = 3
9+6 2
Chứng minh rằng ac + bd + cd ≤
ok
.
4
Bài 21. (TSĐH Khối A 2011) Cho các số x, y, z ∈ [1;4] thỏa mãn điều kiện
bo
x y z
x ≥ y, x ≥ z . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= + + .
2x + 3y y + z z + x
et
Bài 22. Cho a,b,c,d là các số thực thỏa mãn b > c > d . Chứng minh
( a + b + c + d )2 > 8 ( ac + bd ) .
vi
Bài 23. Cho a,b,c,d,p,q là các số thực thỏa mãn điều kiện
ng
p 2 + q 2 − a 2 − b2 − c2 − d 2 > 0 .
( )( )
a
Chứng minh p 2 − a 2 − b 2 q 2 − c 2 − d 2 ≤ ( pq − ac − bd ) .
2
kh
Bài 24. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác và p,q,r là ba số thực thay
đổi thỏa mãn điều kiện p + q + r =0 . Chứng minh a 2 qr + b 2 rp + c 2 pq ≤ 0 .
( )( )
Bài 25. Chứng minh rằng với mọi số thực a,b ta có a 2 + 2 b 2 + 2 ≥ 3 ( ab + a + b ) .
ax + by
Bài 1. Từ giả thiết ta có: z = − . Viết lại bất đẳng thức cần chứng minh dưới
c
ax + by
dạng: xy − ( x + y ) ≤ 0 ⇔ ax 2 − y ( a + b − c ) x + by 2 ≥ 0 .
c
85
Coi vế trái bất đẳng thức trên là tam thức bậc hai của x ta được:
y 2 ( a + b − c ) − 4aby= y 2 ( a + b − c ) − 4ab 
2 2
∆= 2
x  
= y 2 ( a − b ) + c 2 − 2c ( a + b )  ≤ y 2 c 2 + c 2 − 2c ( a + b=
) 2cy 2 ( c − a − b ) ≤ 0
2
  
Bài 2. Thay z =1 − x − y vào phương trình thứ hai ta được
x 2 + 2 y 2 + 3 (1 − x − y ) − 4 =
2
0
⇔ 5 y 2 + 6 ( x − 1) y + 4 x 2 − 6 x − 1 =0
(
' y 9 ( x − 1) − 5 4 x 2 − 6 x − 1 ≥ 0 )
n
⇒ ∆=
2 .
.v
6 − 190 6 + 190
⇔ 11x 2 − 12 x − 14 ≤ 0 ⇔ ≤x≤
om
11 11
6 + 190 15 − 3 190 10 − 2 190
=
Khi x =⇒y = ,z .
11 55 55
6 + 190
Vậy giá trị lớn nhất của x bằng .
.c
11
ok
Bài 3. Rút y= P − 2 x thay vào điều kiện bài toán ta được:
x 2 + x ( P − 2 x ) + ( P − 2 x ) − 6 ( x + P − 2 x ) + 11 =
2
bo
0
⇔ 3 x 2 − ( 3P − 6 ) x + P 2 − 6 P + 5 =0
.
( 3P − 6 )2 − 12 ( P 2 − 6 P + 5) ≥ 0
et
⇒ ∆=
x
vi
⇔ P 2 − 12 P + 8 ≤ 0 ⇔ 6 − 2 7 ≤ P ≤ 6 + 2 7
Vậy Pmin =
6 − 2 7; Pmin =
6+2 7 .
ng
Bài 4. Thay z =1 − x − y vào biểu thức của P và rút gọn ta được

11x 2 + (12 y − 11) x + 10 y 2 − 10 y + P =
a
(12 y − 11)2 − 44 (10 y 2 − 10 y + P ) ≥ 0

kh
⇒=
∆x .
2
74  2 22 121  74  11  195 195
⇒P≤− y − y− =− y−  + ≤
11  37 196  11  37  148 148
195  25 11 27 
Vậy Pmax = ⇔ ( x; y; z ) =
 ; ; .
148  74 37 74 
1
Bài 5. Gọi P là biểu thức vế trái ta có y = suy ra
x2
86
1 1
P = x2 + x4 + 2
⇔ P − x2 = x4 +
x x2
1
⇒ P 2 − 2 Px + x 4 = x 4 + 2
⇔ 2 Px 4 − P 2 x 2 + 1= 0
x .
⇒∆ =
2 P − 8P ≥ 0 ⇔ P P3 − 8 ≥ 0 ⇒ P ≥ 2
x
4
( )
1
=
Khi x = , y 2 thì P bằng 2. Vậy Min của P bằng 2.
2
Bài 6. Xét tam thức bậc hai
(
f ( x) = x 2 − (1 + a1 + a2 + ... + an ) x + a12 + a22 + ... + an2 . )
n
.v
Ta có
f (0) = a12 + a22 + ... + an2 ≥ 0; f (1) = a1 ( a1 − 1) + a2 ( a2 − 1) + ... + an ( an − 1) ≤ 0 .
om
Suy ra f (0). f (1) ≤ 0 ⇒ ∃x0 ∈ [ 0;1] sao cho f ( x0 ) = 0 tức f(x) có nghiệm.
Vì vậy ∆ ≥ 0 ⇔ (1 + a1 + a2 + ... + an ) ≥ 4 a12 + a22 + ... + an2 .

2
( .c )
 x1= x2= ...= xn −1
ok
Bài 7. Bất đẳng thức đúng với mọi số thực nên đúng với  .
 xn = 2
Khi đó bất đẳng thức trở thành ( n − 1) + 22 ≥ 2 ( n − 1) ⇔ n ≤ 5 ⇒ 1 ≤ n ≤ 5 .
bo
Ta chứng minh với n=1,2,3,4,5 là các giá trị cần tìm.

Xét tam thức bậc hai f ( xn ) = xn2 − ( x1 + x2 + ... + xn −1 ) xn + x12 + x22 + ... + xn2−1 .
et
Ta có ∆ xn = ( x1 + x2 + ... + xn−1 )2 − 4 ( x12 + x22 + ... + xn2−1 ) .

vi
Do n ≤ 5 và theo bất đẳng thức C–S ta có

ng
( ) (
4 x12 + x22 + ... + xn2−1 ≥ ( n − 1) x12 + x22 + ... + xn2−1 )
a
≥ ( x1 + x2 + ... + xn −1 )
2
kh
⇒ ∆ xn ≤ 0 ⇒ f ( xn ) ≥ 0
Điều đó chứng tỏ bất đẳng thức luôn đúng với n = 1,5 . Vậy n=1,2,3,4,5 là tất cả
các giá trị cần tìm.
Bài 8. Vế trái viết lại thành tam thức bậc hai của x ta được
(
ax 2 − ( ay + az + by − bz + cz − cy ) x + ayz + by 2 − byz + cz 2 − cyz . )
Ta có =
∆ ( ay + az + by − bz + cz − cy )2 − 4a ( ayz + by 2 − byz + cz 2 − cyz ) .
= (a 2
+ b 2 + c 2 − 2ab − 2bc − 2ca ( y − z ) ) 2
87
Chú ý a 2 + b 2 + c 2 < 2 ( ab + bc + ca ) ⇒ ∆ ≤ 0 ⇒ .
Bài 9. Đặt b =a + x; c =a + y. Bất đẳng thức được viết lại dưới dạng:
(x 2
) ( )
− xy + y 2 a 2 − x3 − 5 x 2 y + 4 xy 2 + y 3 a + x 4 − 3x3 y + 2 x 2 y 2 + y 4 ≥ 0 .
Vế trái là tam thức bậc hai của a có hệ số của a2 không âm.
Chú ý x 2 − xy + y 2 = 0 ⇔ x = y = 0 ⇒ bất đẳng thức luôn đúng.
Với x 2 − xy + y 2 > 0 khi đó
( ) ( )( x )
2
∆ a = x3 − 5 x 2 y + 4 xy 2 + y 3 − 4 x 2 − xy + y 2 4
− 3x3 y + 2 x 2 y 2 + y 4
n
( )
2
=
−3 x3 − x 2 y − 2 xy 2 + y 3 ≤0
.v
Điều đó chứng tỏ bất đẳng thức luôn đúng(đpcm).
om
Bài 10. Thay b = 3 − a − c và đưa về chứng minh
( 2c + 1) a 2 + ( 2c 2 − 5c − 4 ) a +
9
f (a) = ≥ 0.
.c 2
( 2c )
2
Chú ý ∆=
a
2
− 5c − 4 − 18 ( 2c + 1=
) ( 2c − 1)2 c ( c − 4 ) − 2 ≤ 0, ∀c ∈ [0;3] .
ok
Điều đó chứng tỏ bất đẳng thức luôn đúng.
3 1
bo

a ,=
b 1,=
c .
2 2
et
a 2 + b 2 + c 2 + 2abc + 3 ≥ 1 + a + b + c + ab + bc + ca + abc .
⇔ a 2 + a ( bc − b − c − 1) + b 2 + c 2 − bc − b − c + 2 ≥ 0 .
vi
⇔ a 2 + a ( bc − b − c − 1) + ( b − c ) + bc − b − c + 2 ≥ 0 .
ng
Coi vế trái bất đẳng thức trên là tam thức bậc hai của a ta được:
a
∆ a= ( bc − b − c − 1)2 − 4 ( b − c )2 + bc − b − c + 2

kh
= b 2 c 2 − 2b 2 c − 2bc 2 − 3b 2 − 3c 2 + 4bc + 6b + 6c − 7 .
( ) (
= b 2 c 2 − 2c − 3 − 2 c 2 − 2c − 3 b − 3c 2 + 6c − 7 )
Lại coi đây là tam thức bậc hai của b ta được:
( ) − ( c − 2c − 3)( −3c + 6c − 7 )
2
∆ 'b = c 2 − 2c − 3 2 2
= ( c − 2c − 3)( c − 2c − 3 + 3c − 6c + 7 )
2 2 2
.
4 ( c − 2c − 3) ( c − 1) = 4 ( c − 1) ( c + 1)( c − 3)
2 2
= 2
88
TH1: Nếu bc − b − c − 1 ≥ 0 ta có ngay điều phải chứng minh.

TH2: Nếu bc − b − c − 1 ≤ 0 ⇔ ( b − 1)( c − 1) ≤ 2 ta xét hai khả năng
Khả năng 1. Nếu c ≤ 3 ⇒ c 2 − 2c − 3 ≤ 0, ∆ 'b ≤ 0 ⇒ ∆ a ≤ 0 ta có ngay điều phải

chứng minh.
2
Khả năng 2. Nếu c ≥ 3 ⇒ b − 1 ≤ ≤ 1 ⇔ b ≤ 2 lúc này ta lại coi ∆ a là tam
c −1
thức bậc hai của c và thực hiện tương tự trên ta có ngay ∆ 'c ≤ 0 ⇒ ∆ a ≤ 0 ta có
ngay điều phải chứng minh.
Bài 12. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
n
2a 2 + a ( bc − 5 ) + 2b 2 + 2c 2 − 5b − 5c + 8 ≥ 0 .
.v
Coi vế trái của bất đẳng thức là tam thức bậc hai của a ta được:
( bc − 5)2 − 8 ( 2b2 + 2c 2 − 5b − 5c + 8)
om
∆ a=
= b 2 c 2 − 16b 2 − 16c 2 − 10bc + 40b + 40c − 39 .
( )
.c
= b 2 c 2 − 16 − 10b ( c − 4 ) − 16c 2 + 40c − 39
ok
Ta có: 2b 2 + 2c 2 − 5b − 5c + 8 > 0, ∀b, c (xét tam thức bậc hai với b hoặc c).
TH1: Nếu bc ≥ 5 ta có ngay điều phải chứng minh.
bo
TH2: Nếu bc ≤ 5 lại coi ∆ a là tam thức bậc hai của b ta được:
∆ '=
b ( )(
25 ( c − 4 ) − c 2 − 16 −16c 2 + 40c − 39
2
)
et
.
( )
= 8 2c 4 − 5c3 − 24c 2 + 55c − 28 = 8 ( c − 1) ( c − 4 )( 2c + 7 )
2
vi
Khả năng 1. Nếu c ≤ 4 ⇒ c 2 − 16 ≤ 0, ∆ 'b ≤ 0 ⇒ ∆ a ≤ 0 ta có ngay điều phải

ng
chứng minh.
5 5
Khả năng 2. Nếu c ≥ 4 ⇒ b ≤ ≤ < 4 lúc này coi ∆ a là tam thức bậc hai của c
a
c 4
và thực hiện tương tự trên ta có ∆ 'c ≤ 0 ⇒ ∆ a ≤ 0 ta có điều phải chứng minh.
kh
Vậy bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi a= b= c= 1 .
( )( )( )
Bài 13. Ta cần chứng minh: a 2 + 2 b 2 + 2 c 2 + 2 − 9 ( ab + bc + ca ) ≥ 0 .
( ) ( ) (
⇔ 4 a 2 + b 2 + c 2 + 2 a 2b 2 + 1 + 2 b 2 c 2 + 1 + )
2 ( c a + 1) + a b c
2 2 2 2 2
+ 1 − 9 ( ab + bc + ca ) ≥ 0 .
( ) ( ) ( )
2 a 2b 2 + 1 + 2 b 2 c 2 + 1 + 2 c 2 a 2 + 1 + a 2b 2 c 2 + 2 ≥ 4ab + 4bc + 4ca + 2abc + 1 .
89
Ta cần đi chứng minh.

( )
4 a 2 + b 2 + c 2 + 4ab + 4bc + 4ca + 2abc + 1 − 9 ( ab + bc + ca ) ≥ 0 .
⇔ 3( a )
+ b 2 + c 2 − ab − bc − ca +  a 2 + b 2 + c 2 + 2abc + 1 − 2 ( ab + bc + ca )  ≥ 0
2
 
(luôn đúng) do
a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca ≥ 0 và a 2 + b 2 + c 2 + 2abc + 1 − 2 ( ab + bc + ca ) ≥ 0 .
n
Cho a,b,c là các số thực không âm. Chứng minh
( )
.v
abc + 3 a 2 + b 2 + c 2 + 11 ≥ 7 ( a + b + c ) .
om
Bài 14. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng
x 2 − 2 x ( cos B + cos C ) + 2 (1 − cos A ) ≥ 0 .
A 2 B −C 
' x ( cos B + cos C ) − 2 (1 − cos =
Ta có ∆= A ) 4sin 2
2
.c  cos
2 2
− 1 ≤ 0 .

ok
Do đó bất đẳng thức được chứng minh.
Bài 15. Chú ý
bo
∆ 'x = ( )( )
( sin y + cos y ) − 1 + sin 2 y 1 + cos2 y =− (1 − sin y cos y ) < 0 .
2 2
( )
2
et
Bài 16. Chú ý ∆ x =− 3 y − 1 ≤ 0 ⇒ dpcm .

vi
− ( y sin C − z cos B ) ≤ 0 .
2
Bài 17. Chú ý ∆ 'x =
ng
x y z
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = = .
sin A sin B sin C
=
Bài 18. Không mất tính tổng quát giả sử z min { x, y, z} ⇒ z ≤ 1. Khi đó
a
4 − yz
kh
x= .
y + z + yz
4 − yz 4 − yz
Ta cần chứng minh + y + z ≥ ( y + z ). + yz
y + z + yz y + z + yz
( ) (
⇔ 1 + z − z 2 y2 + z2 + z − 4 y + ( z − 2) ≥ 0 ) 2
(z ) ( ) ( z − 2) =
2
z ( z − 1) ( 5 z − 8 ) ≤ 0
2 2
∆ y= 2
+ z−4 − 4 1 + z − z2
90
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1
hoặc x= y= 2, z= 0 hoặc các hoán vị.(xem thêm kỹ thuật phản chứng).
Bài 19. Đặt f ( x) = x 2 − (a + c) x + ac = 0 có 2 nghiệm a,c
Mà: a ≤ b ≤ c ⇒ f (b) ≤ 0 ⇔ b 2 − (a + c)b + ac ≤ 0
ac y
⇔b+ ≤ a + c ⇔ yb + ac ≤ ( a + c ) y
b b
 x y z
⇒  xa + ac  + ( yb + ac ) + ( zc + ac ) ≤ ( a + c ) x + ( a + c ) y + (a + c) z
 a b c
x y z
n
⇒ xa + yb + zc + ac  + +  ≤ ( a + c )( x + y + z )
a b c
.v
Theo bất đẳng thức AM – GM ta có
om
( xa + yb + zc ) ac 
x y z
⇒2 + +  ≤ ( a + c )( x + y + z )
a b c
x y z .c
⇔ 4 ( xa + yb + zc ) ac  + +  ≤ ( a + c ) ( x + y + z )
2 2
a b c
ok
 x y z  (a + c)
2
⇔ ( xa + yb + zc ) ac  + +  ≤ ( x + y + z )2 (đpcm)
a b c 4ac
bo
Bài 20. Thay d = 3 − c vào biểu thức vế trái được tam thức bậc hai của c
f (c) =ac + b(3 − c) + c(3 − c) =−c 2 − c(b − a − 3) + 3b
et
 3 + a − b  12b + ( a − b + 3)
2
≤ f =
vi
 2  4
ng
12b + ( a − b + 3)
2
9+6 2
≤ ⇔ 6 ( a + b ) − 2ab ≤ 6 2 − 1
a
4 4
⇔ 6 ( a + b ) − ( a + b ) − 1 ≤ 6 2 − 1
2
kh
.
 
(
⇔ a+b− 2 a+b+6 2 ≥0 )( )
Bất đẳng thức cuối đúng do a + b ≤ 2 a 2 + b 2 =2 .( )
1 3
a= b= , c= d= .
2 2
91
Bài 21. Ta chứng minh

x y z 34
P= + + ≥
2 x + 3 y y + z z + x 33
( )
⇔ ( 31x − 3 y ) z 2 + 96 y 2 − 35 x 2 − 5 xy z + 31x 2 y − 3 xy 2 ≥ 0
Vế trái là tam thức bậc hai của z với hệ số của z2 dương nên ta chỉ cần
chứng minh
(96 y ) − 4 (31x − 3 y ) (31x y − 3xy ) ≤ 0

2
2
− 35 x 2 − 5 xy 2 2
⇔ ( x − y )( x − 4 y ) (1125 x + 2631xy + 2304 y ) ≤ 0

2 2
n
Bất đẳng thức cuối đúng do x − y ≥ 0; x − 4 y ≤ 0 .
.v
Nhận xét. Với cách làm này ta chỉ cần giả thiết bài toán là x ≥ y .
om
Bài 22. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
a 2 + 2 ( b + d − 3c ) a + ( b + c + d ) − 8bd > 0 .
2
.c
Vế trái là tam thức bậc hai của a đạt giá trị nhỏ nhất tại 3c − b − d giá trị nhỏ
nhất này bằng
ok
Pmin = ( 3c − b − d )2 − 2 ( 3c − b − d )2 + ( b + c + d )2 − 8bd
= ( b + c + d ) − ( 3c − b − d ) − 8bd
2 2
bo
= 8 ( b + d − c ) c − 8bd = −8 c 2 − ( b + d ) c + bd  = −8 ( c − b )( c − d ) > 0
 
et

Vì p 2 + q 2 − a 2 − b 2 − c 2 − d 2 = (p 2
) ( )
− a 2 − b 2 + q 2 − c 2 − d 2 > 0 nên
vi
Bài 23.
tồn tại ít nhất một trong hai số p 2 − a 2 − b 2 , q 2 − c 2 − d 2 dương. Không mất

ng
tính tổng quát ta giả sử p 2 − a 2 − b 2 > 0 .

a
Xét tam thức bậc hai

(p ) (
− a 2 − b 2 x 2 − 2 ( pq − ac − bd ) x + q 2 − c 2 − d 2 . )
kh
f ( x) = 2
− ( aq − pc ) − ( bq − pd ) ≤ 0 nên f ( x) luôn có nghiệm.

2 2
Ta có: p 2 . f (q ) =
(
Suy ra ∆ ' x ≥ 0 ⇔ ( pq − ac − bd ) ≥ p 2 − a 2 − b 2 q 2 − c 2 − d 2 .
2
)( )
Tổng quát với n số thực thoả mãn điều kiện a12 − a22 − ... − an2 > 0 ta có
(a
2
1 )( )
− a22 − ... − an2 b12 − b22 − ... − bn2 ≤ ( a1b1 − a2b2 − ... − an bn ) .
2
92
Bài 24. Thay r =− p − q vào bất đẳng thức cần đưa về chứng minh:
( )
a 2 q ( − p − q ) + b 2 ( − p − q ) p + c 2 pq ≤ 0 ⇔ −a 2 q 2 + p c 2 − b 2 − a 2 q − p 2b 2 ≤ 0 .
Coi vế trái bất đẳng thức trên là tam thức bậc hai của q ta được:
( ) ( )( )
2
∆=
q p 2 c2 − b2 − a 2 − 4 p 2 a 2b=
2
p 2 c 2 − b 2 − a 2 − 2ab c 2 − b 2 − a 2 + 2ab
(
= p2 c2 − ( a + b )
2
)(c 2
− (a − b)
2
)≤0
Do c > a − b , c < a + b . Vậy ta có điều phải chứng minh.
n
( )
a 2b 2 + 2 a 2 + b 2 + 4 − 3ab − 3 ( a + b ) ≥ 0
.v
( )
⇔ a 2 b 2 + 2 − 3a ( b + 1) + 2b 2 − 3b + 4 ≥ 0
om
Ta chỉ cần chứng minh rằng
(
∆ a= 9 ( b + 1) − 4 b 2 + 2 2b 2 − 3b + 4
2
)(
.c )
= (
− ( b − 1) 8b 2 + 4b + 23 ≤ 0
2
)
ok
Bất đẳng thức cuối đúng.
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1 .
bo
CHỦ ĐỀ 7: KỸ THUẬT ĐÁNH GIÁ BẤT ĐẲNG THỨC TÍCH PHÂN

et
Dưới đây chỉ trình bày một số bài toán bất đẳng thức tích phân mà phương pháp
vi
giải chỉ thông qua các bất đẳng thức đại số rồi lấy tổng tích phân sẽ dẫn đến kết
ng
quả của bài toán.

Bất đẳng thức tích phân là bài toán khá hay để tìm hiểu thêm bạn đọc tìm đọc
các Chuyên đề khác về bất đẳng thức tích phân trên Diễn đàn học tập trực tuyến
a
Mathlinks.vn
kh

Bài toán: Cho f , g , h : [ a, b ] →  là các hàm khả tích trên [ a, b ] đồng thời thỏa
mãn điều kiện g ( x) ≤ f ( x) ≤ h( x) với mọi x ∈ [ a, b ] ta có
b b b
∫ g ( x)dx ≤ ∫ f ( x)dx ≤ ∫ h( x)dx .

a a a
Các bất đẳng thức phụ hay được sử dụng
x3 x3 x5
 sin x < x và x − < sin x < x − + , ∀x > 0 .
3! 3! 5!
93
x2 x2 x2 x4
 cos x > 1 − và 1 − < cos x < 1 − + , ∀x > 0 .
2 2 2 4!
x
 < ln (1 + x ) < x .
x +1
Yêu cầu. Các bất đẳng thức đại số như Cô si, Cauchy – Schwarz,… cần nắm vững.
Như vậy dạng bất đẳng thức cơ bản của tích phân chính là quy bài toán về đánh
giá bất đẳng thức trong dấu tích phân.
B. BÀI TẬP MẪU

b
∫(x )
n
2 2 2
Bài 1. [IMC 2011] Chứng minh rằng 2
+ 1 e − x dx ≥ e− a − e −b với mọi số
.v
a
thực a < b .
om
Lời giải
Với mọi số thực x ta luôn có x + 1 ≥ 2 x suy ra
2
b b .c
∫( )
2 2 2 2
x 2 + 1 e − x dx ≥ ∫ 2 xe − x dx =
e − a − e −b .
ok
a a
Bài toán được chứng minh hoàn toàn.
1
bo
x sin x
Bài 2. Chứng minh rằng ∫ 1 + x sin x dx < 1 − ln 2 .
0
et
Lời giải
1
dx
Viết lại bất đẳng thức cần chứng minh dưới dạng: ∫ 1 + x sin x > ln 2 .
vi
0
ng
π
1 1
dx dx
Với mọi x > 0 ⇒ sin x < x ⇒ ∫ >∫ = >ln2.
0
1 + x sin x 0 1 + x 2 4
a

kh
 sin x
 x , x ∈ ( 0;1]
Bài 3. Cho hàm số f ( x) được xác định bởi f ( x) =  .
 lim sin x
,x = 0
 x→0+ x
1
17 1703
Chứng minh rằng < ∫ f ( x)dx < .
18 0 1800
94
Lời giải
Rõ ràng với giả thiết hàm số f ( x) đã cho thì f ( x) liên tục trên [ 0;1] .
x3 x3 x5
Tiếp đến sử dụng bất đẳng thức phụ x − < sin x < x − + , ∀x > 0 , ta
6 6 120
x 2 sin x x2 x4
được 1 − < <1− + .
6 x 6 120
Chuyển qua tích phân hai vế của bất đẳng thức trên ta được
1
 x2  1
sin x
1
 x2 x4  17
1
sin x 1703
∫  6  ∫ x
1 − dx < dx < ∫  6 120 
1 − + dx ⇔
18
< ∫ x
dx <
1800
.
   
n
0 0 0 0
.v
π
4
1 1
om
Bài 4. Chứng minh rằng < ∫ tan n xdx < với mọi số nguyên dương
2 ( n + 1) 0 2 ( n − 1)
n≥2.
π
Lời giải
.c
ok
4
π
Đặt an = ∫ tan n xdx với mọi 0 ≤ x ≤ ⇒ 0 ≤ tan x ≤ 1 ⇒ tan n x ≤ tan n −1 x
0
4
bo
⇒ an ≤ an −1 tức dãy {an } giảm.

Suy ra an + 2 + an < 2an < an + an − 2 .
et
π
π
( )
4
1 1
vi
Mặt khác ta lại có an + 2=

+ an ∫ tan x 1 + tan = tan n=
n 2
x dx x 4
n +1 n +1
0 0
ng
π
π
( )
4
n−2 1 −2 1
Và an=
− 2 + an ∫ tan x 1 + tan= tan n=
2
a
x dx x 4 .
n −1 n −1
0 0
kh
1 1
Từ đó suy ra < an < .
2 ( n + 1) 2 ( n − 1)
π
4
1 1
Vậy < ∫ tan n xdx < , ∀n ≥ 2 .
2 ( n + 1) 0 2 ( n − 1)
π
4
1
Từ chứng minh trên suy ra lim n ∫ tan n xdx = .
n →∞ 2
0
95
4
Bài 5. [VMC 1994] Xét tích phân I n = ∫x 4 − xdx, n ∈ * .
n
0
a) Tính I n .
1
−
b) Chứng minh rằng I n < 22 n +3 ( 2ne ) 2 .
Lời giải
Ta có
π π π 
4 2  2 2 
I= ∫x
n
= 22 n + 4 ∫ cos 2 n +1t sin 2 tdt= 22 n + 4  ∫ cos 2 n +1tdt − ∫ cos 2 n +3tdt 
4 − xdx
n
n
0 0  0 0 
.v
 
 π
=
với x 4cos 2 t , t ∈ 0,  .
om
 2
π
2
∫ cos
=
Xét tích phân J m
0
m
tdt , m > 1 .
.c
ok
Tích phân từng phần ta được:
π π π
bo
2 2 2
∫ cos td ( sin=
t) ∫ ( m − 1) sin
m −1
=
Jm ∫ cos =
m
tdt 2
tcos m − 2tdt
0 0 0
et
π  π
2 2 
( m − 1)  ∫ cosm−2tdt − ∫ cosmtdt 
=
vi
 0 0 
 
ng
π
m −1 2
⇒ J m = J m − 2 . Ta=
có J1 ∫=
cos tdt 1 suy ra
a
m 0
kh
2 n + 4  2n 2n − 2 2 2n + 2 2n 2 
I n 22 n + 4 ( J 2 n +1 − J 2 n=
= +3 ) 2  . ... .1 − . ... .1
 2n + 1 2n − 1 3 2n + 3 2n + 1 3 
2n ( 2n − 2 ) ...2  2n + 2  2n ( 2n − 2 ) ...2
22 n + 4 = 1 −  2
2n+4
.
( 2n + 1)( 2n − 1) ...3  2n + 3  ( 2n + 3)( 2n + 1)( 2n − 1) ...3
1
−
Chứng minh I n < 22 n +3 ( 2ne ) 2 .
96
1
2 n +3 1
Đặt x = 4t. =
Khi đó I n 2 ∫t 1 − tdt ta chứng minh t n 1 − t <
n
hay
0 2ne
1
t 2 n (1 − t ) <
.
2ne
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta được:
2 n +1
 t t t 
+ + ... + + 1 − t 
=
2n 
2n
t  
t 2 n (1 − t ) ( 2n )   (1 − t ) ≤ ( 2n )  2n 2n
2n 2=n ( 2n )2 n .

 
2 n  2 n + 1  ( 2n + 1)2n+1
 
n
Như vậy ta chứng minh
.v
( 2n )2n < 1 ⇔ e <  2n + 1 2n+1 ⇔ 1 < 2n + 1 ln 1 + 1  .
  ( )  
( 2n + 1)2n+1 2ne  2n   2n 
om
x
Dễ dàng chứng minh được ln (1 + x ) > , ∀x > 0 .
x +1 .c
Từ đó ta có điều phải chứng minh.
2π
ok
sin nx 2 1 1 1 
Bài 6. Chứng minh rằng ∫ x
dx >  +
π 1+ n 2 + n
+ ... +  .
2n 
π
bo
Lời giải
2π
sin nx 2 nπ
sin t 2 n −1 ( k +1)π sin t
Đặt t = nx. Khi
= đó I n ∫ = dx =∫ t dt ∑ ∫ dt .
et
π
x nπ k =n kπ
t
( k +1)π
vi
2 n −1
2 n −1
1 2
∑ ( k + 1) π ∫ sin t dt =
> ∑ ( k + 1) π .
ng
=k n= kπ k n

a
1
6n 2 + 2n + 1 2n + 1
kh
Bài 7. Chứng minh rằng 2

< ∫ n 1 + xdx < với mọi n ∈ , n ≥ 2 .
6n 0
2n
Lời giải
Ta sẽ chứng minh
x n ( n − 1) 2 n x
1+ − 2
x ≤ 1 + x ≤ 1 + với mọi x ≥ 0, n ∈ * (1.1)
n 2n n
Khi đó lấy tích phân hai vế của (1.1) trên [ 0,1] ta có điều phải chứng minh.
97

1
x  x2  1 1 2n + 1
Thật vậy ta có ∫ 1 +  dx = x +  =+ 1 = và
0
n  2n  0 2n 2n
 x 2 ( n − 1) x  1 6n + 3n − ( n − 1) 6n 2 + 2n + 1
1 3 2
 x n −1 2 
∫ 1 + n − 2n2 x  dx =
x+
 2n
− 
6n 2  0
=
6n 2
=
6n 2
.
0 
Việc chứng minh bất đẳng thức (1.1) chỉ việc khảo sát hàm số.
Bình luận: Vì sao lời giải nghĩ đến việc chứng minh bất đẳng thức (1.1)?.
Đây là một kinh nghiệm khi giải toán, đó là dựa vào khai triển Taylor của hàm
số f ( x=
) n
1 + x tại x = 0 ta được
n
x n ( n − 1) 2 n ( n − 1)( n − 2 ) 3
n
1 + x =1 + − x + x + ...
.v
n 2n 2 6n3
(
1 ix
e + e −ix ) (
1 ix
e − e −ix )
om
Cũng tư tưởng này với cos
= x và =
sin x và khai
2 2i
triển Taylor cho hàm e x và ta có các bất đẳng thức sau đây.
x−
x3 x3 x5
< sin x < x − + và 1 −
x2
< cos x < 1 −
.c
x2 x4
+ với mọi x > 0 .
6 6 120 2 2 24
ok
Lúc này chỉ việc lấy tích phân hai vế trên [ a, b ] , ( 0 < a 0 .
et
0
Lời giải
vi
x3
Trước tiên ta chứng minh: sin x ≥ x − , ∀x ≥ 0
ng
6
x3
Thật vậy xét hàm số f ( x=
) sin x − x + ta có
6
a
x2
kh
f '( x) =cos x − 1 + ⇒ f ''( x) =− sin x + x ⇒ f '''( x) =1 − cos x ≥ 0 .

2
Suy ra f ''( x) ≥ f ''(0) =0 ⇒ f '( x) ≥ f '(0) = 0 ⇒ f ( x) ≥ f (0) = 0.
x3
Tức là sin x ≥ x − , ∀x ≥ 0 .
6
Suy ra
2π 2π
 2 x6   x3 x7  2π 2π 2π 4π 3 2π 2π 2π  2π 
∫ sin x dx ≥ ∫  x −  dx = −  = − = 1 −  > 0 .
2
0 0  6  3 42  0 3 21 3  7 
98
Bài 9. Chứng minh rằng với mỗi n nguyên dương ta luôn có

1
xn + 1 2
∫ xn + xn−1 + ... + x + 1 dx ≥ n + 1 .
0
Lời giải
( )( )
Với mọi k ∈ [ 0, n ] và x ∈ [ 0,1] ta có 1 − x n 1 − x n − k ≥ 0 ⇒ x k + x n − k ≤ x n + 1 .
Cho k = 0,1, 2,..., n và cộng theo vế của n + 1 bất đẳng trên theo vế, suy ra
( )
2 x n + x n −1 + ... + x + 1 ≤ ( n + 1) x n + 1 ⇒( ) x +x
n
xn + 1
n −1
+ ... + x + 1
≥
2
n +1
.
n
1 1
x +1
n
2 2
∫ xn + xn−1 + ... + x + 1 dx ≥ ∫ n + 1 dx =
.v
Suy ra .
0
n +1
0
om
3π
8  sin n + 2 x cos n + 2 x 
=
Bài 10. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức I n ∫
.c  n
+
sin n x 
dx .
π  cos x
4
ok
Lời giải
 π 3π 
Với mọi x ∈  ,  ⇒ cos x > 0,sin x > 0 khi đó ta có
bo
4 8 
n
(
2( n +1)
x + cos ( ) x
2 n +1
)
sin n + 2 x cos n + 2 x 2 sin
( )
et
≥ 2n sin ( ) x + cos ( ) x .
2 n +1 2 n +1
= n
+ n n
cos x sin x sin 2 x
vi
Mặt khác hàm f (n) = a n +1 là hàm lồi nên ta có
( ) ( )
ng
f sin 2 x + f cos 2 x = sin ( ) x + cos ( ) x

2 n +1 2 n +1
n +1
 cos 2 x + sin 2 x   cos 2 x + sin 2 x 
a
1
≥2f   = 2  =
 2   2 2n
   
kh
Suy ra
3π 3π
( )  sin n + 2 x cos n + 2 x  π
8 8
2n sin ( ) x + cos ( ) x =
2 n +1 2 n +1
≥ 1 ⇒ In ∫  n
+ n 

=
dx ≥ ∫ dx
8
.
π  cos x sin x  π
4 4
Bài 11. Với mọi số thực ai , i = 1, 2,..., n . Chứng minh rằng
ai a j
∑ ≥0.
1≤i ≤ n ,1≤ j ≤ n i + j +1
99
Lời giải
2
n  n 
Xét đa thức f ( x) = ∑ ai x ta = ∑ ai xi 
có f ( x) = i 2
∑ ai a j xi + j .
i =1 = i 1  1≤i ≤ n,1≤ j ≤ n
Đến đây lấy tích phân hai vế trên [ 0,1] ta có điều phải chứng minh.

Bài 1. Chứng minh rằng
π
0
3x 2 sin 2 x 3π
a) 2 3 < ∫ x −
3
− 6 x + 5dx < 34 . d) ∫e dx > .
n
2 2
−2 0
.v
π
π π 2
1
dx
b) ≤∫ ≤ . 1 2 sin x ln π − ln 2
∫ dx ≤
om
6 4− x − x
2 3 8 e) .
0 2cos1 1 x π −2
1
3 −x
1 dx 2
π e sin x π
c) ≤∫ ≤ , ∀n ∈ * .
2 0 1 − x 2n 6
f) .c ∫ x +12
dx ≤
12e
.
1
Bài 2. Chứng minh rằng với mọi x > 0 ta luôn có
ok
x
e x − 1 < ∫ e 2t + e −t dt < ( e − 1)  e
x x 1
− .
bo
0
2
π
5 2 sin x
et
3
Bài 3. Chứng minh rằng <∫ dx < .
6 π x 2
vi
6
e
( ln x )2013 dx >
ng
1
Bài 4. Chứng minh rằng ∫ x 2 2014.2015.2016
.
1
a
π
2
( cos x )sin x
kh
Bài 5. Chứng minh rằng ∫ ( cos x )sin x + ( sin x )cos x dx < 1 .

0
Bài 6. Cho 0 < a ≤ b chứng minh rằng

b
x2 + x + 1 1 2b + 1
a) ∫ ( x + 2 )5 dx ≤ ln
54 2a + 1
.
a
b
x4 + x2 + 1 1 ( 2b − 1)( 2a + 1) .
b) ∫ dx ≤ ln
2916 ( 2a − 1)( 2b + 1)
(x )
5
a
2
+ 3x + 2
100
1
e−2 n e −1
Bài 7. Chứng minh rằng 1 + ≤ ∫ e x dx ≤ 1 + với n ∈ * .
n 0
n
1
17
Bài 8. Chứng minh rằng ∫ 1 + x 2 ln 2 ( x + 1)dx ≥ .
0
16
π
4
π
Bài 9. Với mọi số nguyên dương n . Chứng minh rằng ∫ tan xdx >
n
.
0
2nπ + 4
π
π π
n
2
1
Bài 10. Chứng minh rằng < ∫ dx < với mọi k ∈ ( 0,1) .
.v
2 0 1 − k sin x
2 2
2 1− k2
π
om
4
2
 sin nx  n 2π 2
Bài 11. Chứng minh rằng ∫ x   dx < với n ≥ 1 .
0 
sin x  8
Bài 12. Với mọi số nguyên dương n ≥ 2 . .c
1
n+2 n e+n
< ∫ e x dx <
ok
Chứng minh rằng .
n +1 0 n +1
1
∫(x − x )
bo
2 k 2
Bài 13. Với k ≥ 0 chứng minh rằng dx ≤ .
0 4 k
k + 1 + 2k + 1
et
1
In >
,n ≥ 2 .
2ln 2n
vi
Bài 14. Cho các số thực dương a1 , a2 ,..., aN .

ng
N N N
a a
Chứng minh rằng ∑ ∑ m +mn n+ 1 ≤ π ∑ ak2 .
= 0=
m n 0 =
k 1
a
kh
101
Chương 2:
BẤT ĐẲNG THỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN
CHỦ ĐỀ 1:
CÁC KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC AM – GM CƠ BẢN

I. Bất đẳng thức Cô si (AM-GM) cho 2 số không âm
a+b
n
≥ ab .
2
.v
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b.
Các dạng tương đương của bất đẳng thức trên
om
a+b
ab ≤ 
2
(a + b) . 2
 và a + b ≥
2 2
 2  .c 2
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi số thực dương a và b ta có
ok
1 1 4
+ ≥ .
a b a+b
Lời giải. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho 2 số ta có
bo
( a + b ) 
1 1 2
+  ≥ 2 ab . =
4.
 a b  ab
et
1 1 4
Do đó + ≥ .
vi
a b a+b
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b .
ng
II. Bất đẳng thức Cô si (AM-GM) cho 3 số không âm

a+b+c 3
≥ abc .
a
3
kh

Các dạng tương đương của bất đẳng thức trên
3
a+b+c
abc ≤   .
 3 
Ví dụ 2. Chứng minh rằng với mọi số thực dương a,b,c ta có
1 1 1 9
+ + ≥ .
a b c a+b+c
Lời giải. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho 3 số dương ta có
102
( a + b + c ) 
1 1 1 3 3
+ +  ≥ 3 abc . 3 =9.
a b c abc
1 1 1 9
Do đó + + ≥ .
a b c a+b+c
III. Bất đẳng thức Cô si (AM-GM) cho n số không âm
a1 + a2 + ... + an n
≥ a1a2 ...an .
n
n
1. Các bất đẳng thức hay sử dụng
Trước tiên nhắc lại một số bất đẳng thức hay được sử dụng
.v
1
a 2 + b 2 ≥ ( a + b ) ; ( a + b ) ≥ 4ab
2 2
om
2
1
a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ca; a 2 + b 2 + c 2 ≥ ( a + b + c )
2
.c 3
( a + b + c )2 ≥ 3 ( ab + bc + ca ) ; ( ab + bc + ca )2 ≥ 3abc ( a + b + c )
ok
8
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) (1)
9
bo
4
a 2b + b 2 c + c 2 a + abc ≤ ( a + b + c )3 (2)
27
Chứng minh (1) và (2) xem bên dưới
et
2. Kỹ thuật đánh giá trung bình cộng qua trung bình nhân
Giả thiết bài toán thường cho tích của các số
vi
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho n số dạng

ng
a1 + a2 + ... + an n
≥ a1a2 ...an .
n
a
Ví dụ 1. Chứng minh với mọi a,b,c là các số thực ta có

(a )( )( )
kh
2
+ b 2 b 2 + c 2 c 2 + a 2 ≥ 8a 2 b 2 c 2 .
Lời giải
Ta có
a 2 + b 2 ≥ 2 a 2b 2 =
2 ab
b2 + c 2 ≥ 2 b2c 2 =
2 bc
c2 + a2 ≥ 2 c2a2 =
2 ca
103
Ví dụ 2. (TSĐH Khối D 2005) Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
1 + x3 + y 3 1 + y3 + z3 1 + z 3 + x3
xyz = 1. Chứng minh rằng + + ≥3 3.
xy yz zx
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 3 số dương ta được
1 + x3 + y 3 3 3 x3 y 3 .1 3
≥ =
xy xy xy
1 + y3 + z3 3 3 y 3 z 3 .1 3
n
≥ =
yz yz yz
.v
1 + z 3 + x3
3
3 z 3 x3 .1 3
≥ =
om
zx zx zx
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được
1 + x3 + y 3
+
1 + y3 + z3
+
1 + z 3 + x3  1
≥ 3

.c
+
1
+
1 
.
xy yz zx  xy yz zx 
ok
Mặt khác AM – GM cho 3 số dương ta được
bo
1 1 1 1 1 1
+ + ≥ 33 . . =
3.
xy yz zx xy yz zx
et
Từ đó suy ra điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3.
vi
Chứng minh rằng a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( a + b ) ≥ 3 2abc .

ng
Lời giải
a
a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( a + b ) ≥ 36 abc ( a + b )( b + c )( c + a ) .
kh
3
a+b+c
Mặt khác abc ≤   = 1 .
 3 
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 8abc
Suy ra
a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( a + b ) ≥ 3 8a 2b 2 c 2 ≥ 3 8a 3b3c3 =
6 6
3 2abc .
104
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều a > b; a + b + c =4.
c3
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 4a + 3b + .
(a − b)b
Lời giải
Chú ý điều kiện a + b + c= 4, a > b, c3 ta sẽ tách P thành tổng của các số dương
để sử dụng AM – GM sao cho mất đi (a-b) và xuất hiện tổng (a+b+c) vế phải.
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba số dương ta có
c3 c3
P = 4a + 3b + = (a − b) + b + + 3( a + b )
(a − b)b (a − b)b
n
c3
.v
≥ 33 ( a − b ) .b. + 3 ( a + b )= 3 ( a + b + c )= 12
(a − b)b
om
 c3
a − b = b =
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ( a − b ) b ⇔ a = 2; b = c =1
 .c
a + b + c = 4
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 12.
ok
108
bo
Cho a > b > c > 0 chứng minh a + ≥7 .

( a − b )3 ( b − c )2 c
Ví dụ 5. (IMO 2012) Cho a2 , a3 ,..., an là các số thực dương thoả mãn điều kiện
et
a2 a3 ...an = 1 . Chứng minh rằng (1 + a2 ) (1 + a3 ) ... (1 + an ) > n n .

2 3 n
vi
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM ta có
ng
k
 
 1 
a
1 1 1
( ak + 1)k = ak + + + ... +  ≥ k .ak .
k
, k =2, n .
 k −
1 k − 1
 k −
 
1 ( k − 1)k −1
kh
 ( k −1) times 
1
= ak = , k 2, n .
k −1
1
Khi đó a2 a=
3 ...an = 1, vô lý. Vậy dấu bằng không xảy ra khi đó
(n − 1)!
Nhân theo vế (n – 1) bất đẳng thức trên ta được:
22 33 nn
(1 + a2 )2 (1 + a3 )3 ...(1 + an )n > . ... .a a ...an =
n −1 2 3
nn .
1 2 (n − 1)
1 2
105

Ví dụ 6. Cho x,y,z là các số thực chứng minh
1 ( x + y )( y + z )( z + x )(1 − xy )(1 − yz )(1 − zx ) 1
− ≤ ≤ .
( )( )( )
8 2 2 2 8
1 + x2 1 + y 2 1 + z 2
Lời giải
Sử dụng đẳng thức và bất đẳng thức AM – GM cho hai số ta có
(1 + x )(1 + y ) =( x + y ) + ( xy − 1) ≥ 2 ( x + y )( xy − 1)
2 2 2 2
(1 + y )(1 + z ) =( y + z ) + ( yz − 1) ≥ 2 ( y + z )( zyz − 1)
2 2 2 2
n
(1 + z )(1 + x ) =( z + x ) + ( zx − 1) ≥ 2 ( z + x )( zx − 1)
2 2 2 2
.v
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta được
om
( ) (1 + y ) (1 + z )
2 2 2 2 2
8 ( x + y )( y + z )( z + x )(1 − xy )(1 − yz )(1 − zx ) ≤ 1 + x 2
1 ( x + y )( y + z )( z + x )(1 − xy )(1 − yz )(1 − zx ) 1

⇔− ≤ .c ≤
8 1+ x (
2 2
)(
1+ y 2 2
)(
1+ z 2 2
) 8
ok
bo
1 ( x + y )(1 − xy ) 1
Cho x,y là hai số thực. Chứng minh − ≤ ≤ .
(
2 1 + x2 1 + y 2 2 )( )
et
Ví dụ 7. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x ≥ max{ y, z}.
vi
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + 2 1 + + 33 1 + .
ng
y z x
Lời giải
a
kh
x y z x y z
P≥ +2 2 + 33 2 = + 2 2 4 + 33 2 6
y z x y z x
2x z  2x
=
2 y
y
 + 4 4 + 6 6  + 1 −
z x 
 −3
2  y
( 2−32 ) 6 xz
4 6
x y z x4 y  6 z 
+ 4 4 + 6 6 ≥ 1111     =
11 .
y z x y  z   x 
Chú ý giả thiết bài toán ta có
106
 2x
x
y
z
≥ 1; ≤ 1 ⇒ 1 −
x
 ≥ 1 −
2 y 2
2
; −3 ( 2−32 ) 6 xz ≥ −3( 2−32 . )

2  2
Từ đó suy ra P ≥ 11.
2 
+ 1 − ( )
 − 3 2 − 2 =1 + 2 2 + 3 2 .
2 
3 3
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .

Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 + 2 2 + 3 3 2 .
Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x ≥ max{ y, z} .
n
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + 2 1 + + 4 4 1 + .
.v
y z x
3. Đánh giá trung bình nhân qua trung bình cộng
om
a1 + a2 + ... + an
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM theo chiều n a1a2 ...an ≤ .
n
Ta có 2 hướng xử lý .c
+ Đánh giá trực tiếp.
ok
+ Nhân thêm hằng số mục đích lược bỏ biến hoặc hằng số không thích hợp.
Nhận dạng bất đẳng thức có dạng: m A1 + m A2 + ... + m An ≤ B .
bo
Khi đó đáp dụng bất đẳng thức AM – GM theo chiều trung bình nhân qua trung
bình cộng cho mỗi căn thức vế trái.
et
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi a, b ≥ 1 ta có a b − 1 + b a − 1 ≤ ab .

Lời giải
vi
Nhận xét. Vế phải không chứa hằng số do vậy sử dụng AM – GM để triệt tiêu các
số –1 trong 2 căn thức do đó nhân thêm vào mỗi căn với 1.
ng

b − 1 + 1 ab
1 a ( b − 1) .1 ≤ a.
a
a b −= =
2 2
kh
a − 1 + 1 ab
1 b ( a − 1) .1 ≤ b.
b a −= =
2 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 2 .
( )
1) Chứng minh rằng x 12 − y + y 12 − x 2 ≤ 12 với x, y là các số thực để các
căn thức có nghĩa.
2) Cho x,y là hai số thực thoả mãn điều kiện x 1 − y 2 + y 1 − x 2 =
1.
107
Chứng minh rằng : x 2 + y 2 =

1.
0 ≤ x ≤ 3
Ví dụ 2. Cho  . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
0 ≤ y ≤ 4
( 3 − x )( 4 − y )( 2 x + 3 y ) .
P=
Lời giải
Nhận xét. Ta cần triệt tiêu đi x và y vì vậy nhân thêm vào (3 − x) và (4 − y ) lần
lượt thành 2 ( 3 − x ) ,3 ( 4 − y ) khi đó sử dụng AM – GM cho 3 số dương.
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 3 số không âm ta được
n
1
P =  2 ( 3 − x )  . 3 ( 4 − y )  . ( 2 x + 3 y )
.v
6
1  2 (3 − x ) + 3( 4 − y ) + ( 2 x + 3 y ) 
3
om
≤   =
36
6 3 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
x 0,=
y 2 . Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 36.
.c
5
Cho 0 ≤ x ≤ ,0 ≤ y ≤ 3 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
ok
2
P =( 5 − 2 x )( 3 − y )( 2 x + 3 y − 5 ) .
bo
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =

1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( a + 2b + 3c )( 6a + 3b + 2c ) .
et
Lời giải
Với các hệ số lệch nhau trước tiên giảm biến bằng phép thế c =1 − a − b. Khi đó
vi
đưa về P =( 3 − 2a − b )( 2 + 4a + b ) .
ng
Ta thấy nếu áp dụng trực tiếp AM – GM cho hai số triệt tiêu được b tuy nhiên
còn dư 2a không đánh giá được vì vậy nghĩ đến triệt tiêu a bằng cách nhân thêm
a
2 vào (3 − 2a − b) .
kh
Ta có: P = ( a + 2b + 3 (1 − a − b ) ) ( 6a + 3b + 2 (1 − a − b ) )
 b
=( 3 − 2a − b )( 2 + 4a + b ) =2 ( 3 − 2a − b ) 1 + 2a + 
 2
2 2
 b  b
 3 − 2a − b + 1 + 2a + 2  4− 2 
≤ 2  =
2.   =
8
 2   2 
   
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 8 đạt tại a= c= , b= 0 .
2
108
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 3.

Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =(5a + b)(b 2 + 4ac) .
Lời giải
b b b
Ta có: 5a + b ≤ 5(a + ); b 2 + 4ac =b 2 + 2(ab + bc) + 4ac =4(a + )(c + ) .
2 2 2
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có:
b 2a + 2b + 2c 3
P ≤ 10(a + ) 2 (2c + b) ≤ 10( ) = 80 .
2 3
Dấu bằng xẩy ra khi =b 0;= a 2= c 2.
n
Ví dụ 5. Chứng minh rằng với mọi số thực dương a và b ta có
( ) ( )
.v
2a ( a + b ) + b 2 a 2 + b 2 ≤ 3 a 2 + b 2 .
3
om
Lời giải
Trước hết chuyển bất đẳng thức về dạng một biến bằng cách chia hai vế bất
đẳng thức cho b 2 và đưa về chứng minh bất đẳng thức: .c
(
2 x ( x + 1) + 2 x 2 + 1 ≤ 3 x 2 + 1 .
3
) ( )
ok
Chú ý dấu bằng đạt tại x = 1 và bậc vế phải là bậc hai do vậy ta cần tách
2 x ( x + 1) = 2 x ( x + 1) . ( x + 1) để sử dụng bất đẳng thức AM – GM thuận tiện
3 2
bo
cho việc so sánh với vế phải.

et
2 x ( x + 1) + ( x + 1)
2
2 x ( x + 1)= 2 x ( x + 1) . ( x + 1) ≤
3 2
vi
( )
2 + x +1 2
ng
2 x2 + 1 ≤
2
a
( x + 1)2 + 2 x ( x + 1) + x 2 + 3 .
(
2 x ( x + 1) + 2 x 2 + 1 ≤ )
kh
3
2
( x + 1) + 2 x ( x + 1) + x 2 + 3
2
( )
3 x +1
2
≥
2
⇔ 6 ( x + 1) ≥ 4 x + 4 x + 4 ⇔⇔ 2 ( x − 1) ≥ 0
2 2 2

109
Ví dụ 6. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh

( )
81abc a 2 + b 2 + c 2 ≤ ( a + b + c ) .
5
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức 3abc ( a + b + c ) ≤ ( ab + bc + ca ) .
2
( )
Ta chỉ cần chứng minh 27 a 2 + b 2 + c 2 ( ab + bc + ca ) ≤ ( a + b + c ) .
2 6
Thật vậy sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba số dương ta được

3
 a 2 + b 2 + c 2 + 2 ( ab + bc + ca ) 
( 2 2 2
)
a + b + c ( ab + bc + ca ) ≤ 

2
=

1
( a + b + c )6 .
n
 3  27
.v
om
Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh
a + b + c 5 a 2 + b2 + c2
≥ . .c
3 3
Ví dụ 7. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh rằng
ok
a+b 3 a+b a+b+c
a + 3 ab.
+ abc ≤ 33 a. . .
2 2 3
bo
Lời giải
et
6a 2 3b 6bc
3 +3 +3 ≤3.
( a + b )( a + b + c ) a + b + c ( a + b )( a + b + c )
vi
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba số dương ta có

ng
6a 2 2a 3a 1 2a 3a 
3 = 3 1. . ≤ 1 + + 
( a + b )( a + b + c ) a + b a + b + c 3 a + b a + b + c 
a
1 3b 
kh
3b 3b
=
3 3 1.1. ≤ 1 + 1 + 
a+b+c a + b + c 3 a+b+c
6bc 2b 3c 1 2b 3c 
3 = 3 1. . ≤ 1 + + 
( a + b )( a + b + c ) a + b a + b + c 3 a + b a + b + c 
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= c .
1) Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh
110
a + 3 ab + 3 abc 3 a + b a + b + c
≤ a. . .
3 2 3
2) Cho a,b,c,d là các số thực dương. Chứng minh
3a bc 2b3 d 25
2 + 33 + 44 ≤ .
a+b+c ( a + b )( a + b + c + d ) 81( a + b ) ( a + b + c + d ) 6
3
Ví dụ 7. Chứng minh rằng với mọi x,y,z không âm ta có

x3 + y 3 ( x + y ) + ( y + z ) + ( z + x )
3 3 3
y3 + z3 z 3 + x3
yz 3 + zx 3 + xy 3 ≤ .
2 2 2 8
n
Lời giải
.v
=
y3 + z3 y+z
(
. yz. yz. yz. y 2 − yz + z 2 )
om
yz 3 3
2 2
4
y + z  3 yz + y 2 − yz + z 2 
3
 y+z
≤3 .  =
 
2  
4   2 
.c
ok
3 3
z 3 + x3  z + x  3 x + y ≤ x+ y .
3 3
Tương tự ta có zx 3 ≤  ; xy  
2  2  2  2 
bo
x= y= z .
et
Ví dụ 8. Cho a,b,c là các số thực không âm chứng minh rằng

( a + b )2 ( b + c )2 ( c + a )2 ≥ 4 ( a 2 + bc )( b2 + ca )( c 2 + ab ) .
vi
Lời giải
ng
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c. Khi đó a 2 + bc ≤ a 2 + ac ≤ ( a + c ) .

2
(
Vậy ta chứng minh ( a + b ) ( b + c ) ≥ 4 b 2 + ca c 2 + ab .
2 2
)( )
a
Thật vậy sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có

kh
( )( ) ( )
2
4 b 2 + ca c 2 + ab ≤ b 2 + ca + c 2 + ab
= (b )
2
2
+ ab + bc + ca + c 2 − bc
( ( b + a )( b + c ) + c ( c − b ) )
2
=
≤ (b + a ) (b + c )
2 2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi =
a b=
,c 0
111

Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
( a + b )( b + c )( c + a ) =
2
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( )( )(
a 2 + bc b 2 + ca c 2 + ab . )
Ví dụ 9. Cho a, b, c là các số thuộc đoạn [0, 1].
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức A = ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
Lời giải
Giả sử a = max {a, b, c} .
Nếu a ≥ b ≥ c ⇒ A ≤ 0 .
n
Nếu a ≥ c ≥ b .
.v
2(c − b) ⋅ (1 + 3)(a − c) ⋅ ( −1 + 3)(a + b + c)
Khi đó A ≤ .
4
om
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho ba số dương ta có :
2(c − b) ⋅ (1 + 3)(a − c) ⋅ (−1 + 3)(a + b + c)
( ) ( )
.c 3
 2 ( c − b ) + 1 + 3 ( a − c ) + −1 + 3 ( a + b + c ) 
≤  .
ok
 3 
 
3 3
 −3b + 2 3a + 3b   2 3  8 3
bo
=   =
≤  
 3   3  9
et
2 3 1
Suy ra Pmax = tại (a, b, c) = (1,0, ) .
9 3
vi
Chú ý. Ta có thể mở rộng đoạn [0;1] và giải bài toán bằng tính đơn điệu của hàm
số(xem chương 3).
ng
4. Kỹ thuật ghép cặp

Xem chi tiết trong chủ đề sau
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 1. Chứng minh
a
a + bc b + ca c + ab
kh
+ + ≥2.
b+c c+a a+b
Lời giải
Chú ý điều kiện tổng bằng 1 ta có
+ + =
b+c c+a a+b
a ( a + b + c ) + bc b ( a + b + c ) + ca c ( c + a + b ) + ab
= + +
b+c c+a a+b
=
( a + b )( a + c ) + ( b + c )( b + a ) + ( c + a )( c + b )
b+c c+a a+b
112
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 2 số dương ta có

( a + b )( a + c ) + ( b + c )( b + a ) ≥ 2 a + b
( )
b+c c+a
( b + c )( b + a ) + ( c + a )( c + b ) ≥ 2 b + c
( )
c+a a+b
( a + b )( a + c ) + ( c + a )( c + b ) ≥ 2 c + a
( )
b+c a+b
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra
1
khi và chỉ khi a= b= c= .
n
3
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh
.v
1 + a2 1 + b2 1 + c2
+ + ≥3.
om
b+c c+a a+b
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có .c
1 + a2 1 + b2 1 + c2 1 + a 2 1 + b2 1 + c2( )( )( )
ok
+ + ≥3 6 .
b+c c+a a+b ( a + b )( b + c )( c + a )
bo
(1 + a )(1 + b )(1 + c ) ≥ 1
2 2 2
( a + b )( b + c )( c + a )
et
⇔ (1 + a 2 )(1 + b 2 )(1 + c 2 ) ≥ ( a + b )( b + c )( c + a )
vi
( )(
Tới đây ta đánh giá ghép cặp 1 + a 2 1 + b 2 ≥ ( a + b ) . ) 2
ng
Chú ý sử dụng bất đẳng thức C–S ta có:

(1 + a )(1 + b ) = (1 + a )(b + 1) ≥ ( a + b ) ;
a
2 2 2 2 2
kh
(1 + b )(1 + c ) = (1 + b )( c + 1) ≥ ( b + c ) ;
2 2 2 2 2
(1 + c )(1 + a ) = (1 + c )( a + 1) ≥ ( a + c ) .
2 2 2 2 2
Nhân theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm.

( )( )
Chú ý. Ta có đẳng thức sau: 1 + x 2 1 + y 2 =( x + y ) + ( xy − 1) .
2 2
Từ đó cũng có ngay bất đẳng thức trên tương tự như dùng C–S.
Bằng cách tương tự ta chứng minh được với mọi k dương ta có
113
k + a2 k + b2 k + c2
+ + ≥ 34 k .
b+c c+a a+b
5. Kỹ thuật đánh giá mẫu số
Các bất đẳng thức hay được sử dụng để đánh giá mẫu số
x3 + y 3 ≥ xy ( x + y ) ; x5 + y 5 ≥ x 2 y 2 ( x + y ) .
Chú ý dạng toán này thường cho các điều kiện ràng buộc ta cần tinh tế phân tích
mẫu số thành nhân tử dựa vào điều kiện.
Chú ý nếu mẫu số có chứa căn hoặc tổng các biến ta có thể đặt mỗi mẫu số là
một ẩn khi đó đưa về sử dụng bất đẳng thức AM – GM đơn giản hơn.
n
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương.
.v
1 1 1 a+b+c
Chứng minh rằng 2 + 2 + 2 ≤ .
a + bc b + ac c + ab 2abc
om
Lời giải
Áp dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
2 1.c1 1 1 
a 2 + bc ≥ 2a bc ⇒ ≤ ≤  + .
a + +bc
2
a bc 2  ab ac 
ok
2 1 11 1 
Tương tự ta có: ≤
≤  + 
b + ac b ac 2  bc ab 
2
bo
2 1 1 1 1 
≤ ≤  + 
c + ab c ab 2  ac bc 
2
et

2 2 2 a+b+c
+ 2 + 2 ≤
vi
.
a + bc b + ac c + ab
2 2abc
ng

1 1 1 1
a
+ 3 3 + 3 ≤ .
a + b + abc b + c + abc c + a + abc abc
3 3 3
kh
Lời giải
Ta có
( )
a3 + b3 = ( a + b ) a 2 − ab + b 2 = ab ( a + b ) + ( a + b )( a − b ) ≥ ab ( a + b )
2
1 1 1 c
⇒ ≤ = =
a + b + abc
3 3 ab ( a + b ) + abc ab ( a + b + c ) abc ( a + b + c )
114
1 a
Tương tự ta có ≤
b + c + abc
3 3 abc ( a + b + c )
1 b
≤
c + a + abc
3 3 abc ( a + b + c )
khi và chỉ khi a= b= c .
1) Cho x,y,z là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh
1 1 1
+ + ≤1.
x + y +1 y + z +1 z + x +1
n
.v
HD: Đặt
= x a=
3
, y b=
3
, z c3 đưa về bất đẳng thức trên.
om
xy yz zx
+ 5 + 5 ≤1.
x + y + xy y + z + yz z + x5 + zx
5 5 5
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

1.
.c
ok
a b c 3 3
b +c
2
c +a 2
a +b 2 2 2 2 2
bo
Lời giải
Chú ý điều kiện ta có thể viết bất đẳng thức dưới dạng
a b c 3 3 2
( )
et
+ + ≥ a + b2 + c2 .
b +c2 2
c +a2 2
a +b
2 2 2
vi
a 3 3 2
Điều này làm ta suy nghĩ đánh giá ≥ a .
b +c 2 2 2
ng
a a a2 2a 2
Thật vậy ta có = = = .
b2 + c2 1 − a 2 a 1 − a 2 ( ) 2a 1 − a2
( 2
)(1 − a )
2
a
kh
2a 2 3 3a 2
≥ =
3 2
 2a 2 + 1 − a 2 + 1 − a 2 
 
 3 
3 3b 2
b c 3 3c 2
Tương tự ta có ;≥ ≥
c2 + a2 2 a 2 + b2 2
1
3
115

Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh
a b c 3 3
+ + ≥ .
b +c2 2
c +a
2 2
2 a 2 + b2 + c2 a +b2 2

ab bc ca 1
Chứng minh rằng + + ≤ .
c + ab a + bc b + ca 2
Lời giải
Theo giả thiết ta có
n
ab ab ab 1  ab ab 
= = ≤  + ;
.v
c + ab c ( a + b + c ) + ab ( c + a )( c + b ) 2  c + a c + b 
1  bc bc 
om
bc bc
= ≤  + ; .
a + bc ( a + b )( a + c ) 2  c + a a + b 
ca ca 1  ca ca 
= ≤  + .c .
b + ca ( b + c )( b + a ) 2  a + b b + c 
ok
ab bc ca a+b+c 1
+ + ≤ = .
bo
c + ab a + bc b + ca 2 2
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
et
3
vi
Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 1. Chứng minh

1 1 1 1
ng
+ + ≤ .
a + bc b + ca c + ab 6abc
Ví dụ 5. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xyz = 1 .
a
1 1 1 1
+ + ≤
kh

x + 2y + 3
2 2
y + 2z + 3
2 2
z + 2x + 3
2 2 2
Lời giải
x 2 + y 2 ≥ 2 xy;
y 2 + 1 ≥ 2 y.
Cộng lại theo vế ta được: x 2 + 2 y 2 + 3 ≥ 2 ( x + xy + 1) .
1 1 1
Suy ra ≤ . .
x + 2 y + 3 2 x + xy + 1
2 2
116
1 1 1
Tương tự ta có ≤ .
y + 2 z + 3 2 y + yz + 1
2 2
1 1 1
≤ .
z + 2 x + 3 2 z + zx + 1
2 2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức
1 1 1 1 
ta được P ≤  + + .
2  x + xy + 1 y + yz + 1 z + zx + 1 
1 1 1
Vậy ta cần chứng minh + + ≤1.
x + xy + 1 y + yz + 1 z + zx + 1
n
Tuy nhiên đây là một đẳng thức luôn đúng, thật vậy
.v
1 1 1
+ +
x + xy + 1 y + yz + 1 z + zx + 1
om
1 1 1
= + +
x + xy + 1 y + y. 1 + 1 1 + 1 .x + 1
1 x
xy xy xy
xy
.c
= + + =1
ok
x + xy + 1 xy + 1 + x 1 + x + xy
bo
Nhận xét. Bạn đọc lưu ý đẳng thức quan trọng với x,y,z có tích bằng 1 ta có
1 1 1
+ + = 1.
et
x + xy + 1 y + yz + 1 z + zx + 1
vi
1) Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xyz = 8 .
ng
1 1 1 1
2x + y + 6 2 y + z + 6 2z + x + 6 4
a

kh
1 1 1 1
+ 5 + 5 ≤ .
x − x + 3 xy + 6 y − y + 3 yz + 6 z − z + 3 zx + 6 3
5 2 2 2
1 1 1
Ví dụ 6. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + =1.
a b c
a2 b2 c2 a+b+c
a + bc b + ca c + ab 4
Lời giải
Chú ý điều kiện được viết lại dưới dạng: abc = ab + bc + ca .
117
a2 a3 a3 a3
Khi đó= = = .
a + bc a 2 + abc a 2 + ab + bc + ca ( a + b )( a + c )
a3 a + b a + c 3a a3 4a − b − c
+ + ≥ ⇒ ≥ .
( a + b )( a + c ) 8 8 4 ( a + b )( a + c ) 8
b2 4b − a − c c 2 4c − a − b
Tương tự ta có ≥ ; ≥ .
b + ca 8 c + ab 8
a= b= c= 3 .
n
.v
a + 3c 4b 8c
om
P= + − .
a + 2b + c a + b + 2c a + b + 3c
Lời giải
 x =a + 2b + c a =− x + 5 y − 3 z .c
 
Đặt  y = a + b + 2c ⇒ b = x − 2 y + z .
ok
 z = a + b + 3c c = z − y
 
−x + 2 y 4( x − 2 y + z ) 8( z − y )
bo
Khi đó P = + −
x y z
2 y 4x 4z 8 y
= + + + − 17
et
x y y z
 y 2x   z 2y 
vi
= 2 +  + 4 +  − 17
x y  y z 
ng

y 2x z 2y
P≥4 +8 . − 17= 12 2 − 17 .
a
.
x y y z
kh
 y 2x
x y=
=a 5 2 − 7 x

( )
 y = 2 x
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 

⇔

⇒ b = 3 − 2 2 x . ( )
 z = 2y = z =2 y 2x 
 y z =

c 2− 2 x ( )
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 12 2 − 17 .
Cho x,y là các số thực dương.
118
x+3 4y 8
P= + − .
x + 2y +1 x + y + 2 x + y + 3
6. Kỹ thuật nghịch đảo
Một số trường áp dụng trực tiếp AM – GM làm bất đẳng thức đổi chiều vì vậy
ta khéo léo chia phân thức cho tử thức áp dụng AM – GM. Kỹ thuật này hay được
áp dụng với bất đẳng thức Bernoulli(xem chủ đề sau).
a3 b3 c3
+ + ≥1.
a3 + ( b + c ) b3 + ( c + a ) c3 + ( a + b )
3 3 3
n
Lời giải
.v
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM ta có
( x + 1) ( x 2 − x + 1) ≤
x2 − x + 1 + x + 1 x2 + 2
om
1 + x3= = .
2 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 hoặc x = 2 .
Ta có =
a3 1
≥
.c 2
a3 + ( b + c )
3 2
b+c
3
b+c
ok
1+     +2
 a   a 
bo
2a 2 2a 2 a2
= ≥ =
2a 2 + ( b + c )
2
2a 2 + 2 b 2 + c 2 (
a 2 + b2 + c2 )
et
b3 b2
Tương tự ta có ≥
b3 + ( c + a )
vi
3
a 2 + b2 + c2
ng
c3 c2
≥
c3 + ( a + c ) a 2 + b2 + c2
3
a
kh
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c.

Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc = 8.
a2 b2 c2 4
Chứng minh + + ≥ .
(1 + a )(1 + b ) (1 + b )(1 + c ) (1 + c )(1 + a )
3 3 3 3 3 3 3
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh rằng

a b c
+ + >2.
b+c c+a a+b
119
Lời giải
a 2a 2a
= ≥ ;
b + c 2 a (b + c ) a + b + c
b 2b 2b
= ≥ ;
c + a 2 b (c + a) a + b + c
c 2c 2c
= ≥ .
a + b 2 c (a + b) a + b + c
n
.v
a b c  a b c 
+ + ≥ 2 + + =2.
b+c c+a a+b a+b+c a+b+c a+b+c
om
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a =+
b c, b =+
c a, c =+
a b
⇒ a + b + c= 2 ( a + b + c ) vô lý. Vậy đẳng thức không xảy ra ta có điều phải
chứng minh.
.c
ok
2 2 2
 2a   2b   2c 
3
  +3  +3  ≥ 3.
bo
b+c c+a a+b

2) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
2.
et
1 + bc 1 + ca c
Chứng minh rằng + + ≥2.
(b + c ) 2
(c + a) 2 a+b
vi
3) Cho x,y,z là các số thực không âm và tổng đôi một khác 0. Chứng minh rằng
ng
x y z
+ + ≥ 2.
y +z
2 2
z +x
2 2
x + y2
2
a
4) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0. Chứng minh
kh
a b c
+ +2 ≥ 2.
b+c 2c + a a+b+c
5) Cho x,y là các số thực không âm. Chứng minh rằng
x y 1
+ + ≥ 2.
y +1 x +1 x+ y
a 2 + b2 + c b2 + c2 + a c2 + a2 + b
+ + ≥ 3.
a + b + c2 b + c + a2 c + a + b2
120
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho hai số dương ta có
=
a 2 + b2 + c a 2 + b2 + c
≥
(
2 a 2 + b2 + c )
a + b + c2 ( a + b + c )( a + b
2 2 2
+c ) a + b + c + a 2 + b2 + c2
b2 + c2 + a 2 (b + c + a )
2 2
c2 + a2 + b (
2 c2 + a2 + b )
≥ ; ≥
b+c+a a+b+c+a +b +c
2
c+a+b 2
a + b + c + a + b + c2
2 2 2 2 2
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên và đưa về chứng minh

( )
4 a 2 + b2 + c2 + 2 ( a + b + c )
n
≥ 3 ⇔ a 2 + b2 + c2 ≥ 3 .
a+b+c+a +b +c 2 2 2
.v
om
Cho a,b,c,d là các số thực dương. Chứng minh
a
+
b
+
c
+
d
≥2.
.c
b +c +d
2 2 2
c +d +a
2 2 2
d +a +b
2 2 2
a + b2 + c2
2
ok
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện .
bo
a (b + c ) b (c + a) c (a + b)
P= + + .
a 2 + bc b 2 + ca c 2 + ab
et
Lời giải
vi
Chú ý
( ) (
a ( b + c ) = a b 2 + c 2 + 2bc ≥ a b 2 + c 2
2
)
ng
( a + bc ) ( b + c=) b ( a + c ) + c ( a + b )
2 2 2 2 2
a
Do vậy nếu đặt x =a ( b + c ) ; y =b ( c + a ) ; z =c ( a

2 2 2 2 2
)
+ b 2 ta có
kh
a (b + c ) x b (c + a) y c (a + b) z
≥ ; ≥ ; ≥ .
a + bc
2 y + z b 2 + ca z + x c 2 + ab x+ y
Như vậy sau khi cộng theo vế ba bất đẳng thức trên đưa về bài toán đã trình bày.
x y z
+ + ≥ 2.
y+z z+x x+ y
Ta có giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đạt tại=
a b=
, c 0 hoặc các hoán vị.
Cách 2: Nếu có một số bằng 0, không mất tính tổng quát giả sử là c, khi đó
121
( )
2
a b a− b
P= + 2 ≥ 2. + =
ab b a
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi=
a b= ,c 0 .
Nếu cả ba số đều dương khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
a (b + c ) a (b + c ) a (b + c ) 2a ( b + c )
= ≥ = .
a 2 + bc (a 2
)
+ bc a ( b + c ) a 2 + bc + a ( b + c ) ( a + b )( a + c )
2
b (c + a) 2b ( c + a ) c (a + b) 2c ( a + b )
n
b + ca
2
( b + a )( b + c ) c + ab
2
( c + a )( c + b )
.v
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta được:
a (b + c ) b (c + a) c (a + b) 2a ( b + c ) 2b ( c + a ) 2c ( a + b )
om
+ + ≥ + +
a + bc
2
b + ca
2
c + ab
2
( a + b )( a + c ) ( b + a )( b + c ) ( c + a )( c + b )
2a ( b + c ) + 2b ( c + a ) + 2c ( a + b )
2 2 2
= .c
( a + b )( b + c )( c + a )
2 ( a + b )( a + c )( b + c ) + 8abc
ok
=
( a + b )( b + c )( c + a )
bo
8abc
=
2+ >2
( a + b )( b + c )( c + a )
et
So sánh hai trường hợp ta có giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đạt tại
=
a b= , c 0 hoặc các hoán vị.
vi
7. Kỹ thuật sử dụng bất đẳng thức AM – GM dạng luỹ thừa

ng
m
a1m + a2m + ... + anm  a1 + a2 + ... + an 
≥  .
n  n 
a
Trong đó ak , k = 1, n là các số không âm và m,n là các số nguyên dương.

kh

Chú ý. Xem chứng minh trong chủ đề Bất đẳng thức Bernoulli.
Các bất đẳng thức dạng này hay được sử dụng
1 1
a 3 + b3 ≥ ( a + b ) ; a 4 + b 4 ≥ ( a + b ) .
3 4
4 8
a3 b3 c3 3
+ + ≥ .
( b + 3c ) 3
( c + 3a ) 3
( a + 3b ) 3 64
122
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM dạng luỹ thừa ta có
3
 a b c 
a3
b 3
c  b + 3c + c + 3a + a + 3b 
3
+ + ≥ 3  .
( b + 3c )3 ( c + 3a )3 ( a + 3b )3  3 
 
Chú ý sử dụng bất đẳng thức C–S ta có
a
+
b
+
c
≥
(a + b + c) 2
b + 3c c + 3a a + 3b a ( b + 3c ) + b ( c + 3a ) + c ( a + 3b )
.
n
=
(a + b + c) 2
≥
3 ( ab + bc + ca )
=
3
.v
4 ( ab + bc + ca ) 4 ( ab + bc + ca ) 4
om
a3 b3 c3 3
Suy ra + + ≥ .
( b + 3c )3
( c + 3a )3
( a + 3b )
3 64
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c . .c
ok
3 3 3
 a   b   c  1
  +  +  ≥ .
bo
 a + 2b   b + 2c   c + 2a  9
et
1 1
a 4 + b4 + c4 ≥ ( a + b + c ) .
4
8 64
vi
Lời giải
ng
4
 c c
4 1 4 1 4 1 4 a+b+ 2 + 2  1
a + b + c = a + b + c + c ≥ 4
4 4 4
 = ( a + b + c )4 .
a
8 16 16  4  64
kh
 
c
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= .
2
Ngoài ra bất đẳng thức có dạng đẳng cấp ta có thể chuẩn hoá đưa về xét hàm
số(xem chương 3).
Ví dụ 3. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh của một tam giác. Chứng minh
3
a +b−c + 3 b+c−a + 3 c+ a −b ≤ 3 a + 3 b + 3 c .
Lời giải
123
3
a + b − c + 3 b + c − a ≤ 3 4(a + b − c + b + c − a) =23 b
3
b + c − a + 3 c + a − b ≤ 3 4 (b + c − a + c + a − b) =23 c
3
c + a − b + 3 a + b − c ≤ 3 4(c + a − b + a + b − c) =23 a
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c.
Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác. Chứng minh
a +b−c + b+c−a + c+ a −b ≤ a + b + c .
n
Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực dương. Chứng minh
.v
x+ y 4 x+ y 4 x+ y  x y z 
4 + + ≥ 2  4 +4 +4 .
z z z  y+z z+x x + y 
om
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức: 8( A4 + B 4 ) ≥ ( A + B ) 4 ta có:
.c
4 4
x x 8x
4 ≤ = .
ok
y+z (4 y + z )
4 4 4 y+4z
4
8
bo
4 
x 4
x 1 1 
Mặt khác: ≤  + .
4 y +4 z 4  4 y 4 z 
et
Xây dựng các BĐT còn lại rồi cộng vế theo vế, ta được:
2  4x+4z
vi
4
VT ≤ . ∑  .
2  4 y

ng
4
x+4z 8( z + x)
Lại có: ≤4 .
4 y y
a
z+x 4 x+ y 4 y+z
kh
Suy ra: VT ≤ 4 + + =
VP .
y z x
8. Kỹ thuật biến đổi tương đương kết hợp AM – GM

Đôi khi đánh giá bất đẳng thức trực tiếp bằng AM – GM không hiệu quả khi đó
cần kết hợp biến đổi giữa điều kiện bài toán và bất đẳng thức cần chứng minh. Đưa
về các bất đẳng thức đơn giản hơn để áp dụng AM – GM.
124
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện

1 1 1
+ + =2.
a +1 b +1 c +1
1 1 1
4a + 1 4b + 1 4c + 1
Lời giải
∑ ( 4a + 1)( 4b + 1) ≥ ( 4a + 1)( 4b + 1)( 4c + 1) ⇔ 2 ( a + b + c ) + 1 ≥ 32abc .
Chú ý điều kiện bài toán trở thành
∑ ( a + 1)( b + 1)= 2 ( a + 1)( b + 1)( c + 1) ⇔ ab + bc + ca + 2abc=
n
1.
.v
a + b + c ≥ 3 ( ab + bc + ca=
) 3 (1 − 2abc ) .
om
Vậy ta chỉ cần chứng minh 2 3 (1 − 2abc ) + 1 ≥ 32abc
 1 .c
 abc ≤ 32

ok
1
⇔ 2 3 (1 − 2abc ) ≥ 32abc − 1 ⇔  abc ≥ 1 ⇔ abc ≤ .
 8

32
 12 (1 − 2abc ) ≥ ( 32abc − 1)
bo
Bất đẳng thức cuối đúng bởi sử dụng AM – GM cho 3 số dương ta có

et
1= 2abc + ab + bc + ca ≥ 2abc + 3 a 2b 2 c 2 ; t=
3 3
abc
vi
1 1
⇒ 2t 3 + 3t 2 − 1 ≤ 0 ⇔ ( 2t − 1)( t + 1) ≤ 0 ⇔ t ≤ ⇔ abc ≤
2
2 8
ng
1
2
a

kh
1 1 1
+ + = 2.
a +1 b +1 c +1
1 1 1
Chứng minh rằng + + ≥ 4 ( a + b + c ) .
a b c
Lời giải
Cách 1: Thực hiện tương tự bài toán trên.
x y z
Cách 2: Chú ý tồn tại các số dương x,y,z sao= cho a = ,b = ,c .
y+z z+x x+ y
125
y+z z+x x+ y  x y z 
+ + ≥ 4 + + .
x y z  y+z z+x x+ y
Bất đẳng thức trên là tổng của ba bất đẳng thức sau
 1 1  4y 1 1 4z 1 1 4x
y +  ≥ ;z +  ≥ ; x +  ≥ .
 x z z+x  y x x+ y  z y y+z
1
2
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh
1 1 1 2
+ + ≥ +1.
n
a +1 b + c c +1 a + b + c +1
.v
Lời giải
om
2 ( a + b + c ) + ab + bc + ca + 3 3+ a +b + c
≥
a + b + c + ab + bc + ca + 2 a + b + c +1
⇔ ( a + b + c + 1)  2 ( a + b + c ) + ab + bc + ca + 3
.c
≥ ( a + b + c + 3)( a + b + c + ab + bc + ca + 2 )
ok
⇔ a 2 + b2 + c2 ≥ 3
Bất đẳng thức cuối luôn đúng bởi theo AM – GM ta có
bo
a 2 + b 2 + c 2 ≥ 3 a 2b 2 c 2 =
3
3.
et
vi
9. Kỹ thuật sắp thứ tự

Áp dụng với các bất đẳng thức hoán vị ta có thể giả sử a = min {a, b, c} hoặc
ng
a = max {a, b, c} hoặc a là số nằm giữa b và c.

Dưới đây là một bất đẳng thức được sử dụng khá nhiều tôi xin trình bày
a
4
a 2b + b 2 c + c 2 a + abc ≤ ( a + b + c ) .
kh
3
27
Chứng minh.
Không mất tính tổng quát giả sử b là số nằm giữa a và c ta có:
( b − a )( b − c ) ≤ 0 ⇔ b2 + ac ≤ ab + bc ⇒ b2c + c 2 a ≤ abc + bc 2
( )
⇒ a 2b + b 2 c + c 2 a + abc ≤ a 2b + bc 2 + 2abc = b a 2 + c 2 + 2ac = b ( a + c )
2
126
3
 a+c a+c 
a+c a+c b+ 2 + 2  4
Khi đó VT ≤ b ( a + c=
) 4.b. ( a + b + c )3 .
2
. ≤ 4 =

2 2  3  27
 
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khí a= b= c .

( ab 2
)
+ bc 2 + ca 2 ( ab + bc + ca ) ≤ 9 .
Lời giải
n
Không mất tính tổng quát giả sử b là số nằm giữa a và c
.v
Ta có: a 2b + b 2 c + c 2 a = b(c + a ) 2 − abc − c(a − b)(b − c)
≤ b(c + a ) 2 − abc= b(c 2 + ac + a 2 )
om
Áp dụng bất đẳng thức AM – GM ta được:
( ab 2
)
+ bc 2 + ca 2 ( ab + bc + ca ) ≤ b(c 2 + ac + a 2 )(ab + bc + ca )
.c 2
 (c 2 + ac + a 2 ) + (ab + bc + ca ) 
ok
≤ b 
 2 
b(c + a )2 (a + b + c)2 9b(a + c)2
bo
= = .
4 4
3
 a+c a+c
et
a+c a+c b + 2 + 2 
=
9b. . ≤ 9  =
9
2 2 3
vi
 
 
ng

Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =3.
a
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức =

P a b3 + 1 + b c 3 + 1 + c a 3 + 1 .
kh
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
( b + 1) ( b2 − b + 1) ≤ a.
b + 1 + b2 − b + 1 ab 2
a b3 + 1 = a = a+ .
2 2
bc 2 ca 2
Tương tự: b c3 + 1 ≤ b + ; c a3 + 1 ≤ c + .
2 2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được:
ab 2 bc 2 ca 2 ab 2 + bc 2 + ca 2
P≤a+b+c+ + + = 3+ .
2 2 2 2
127

( b − a )( b − c ) ≤ 0 ⇔ b2 + ac ≤ ab + bc ⇒ ab2 + a 2c ≤ a 2b + abc
⇒ ab 2 + bc 2 + ca 2 ≤ a 2b + abc + bc 2 = b ( a 2 + ac + c 2 ) ≤ b ( a + c )
2

3
 a+c a+c 
a+c a+c b+ 2 + 2 
b ( a + c ) 4.b.
2
= . ≤ 4 =  4.
2 2  3 
 
a 0,=
b 1,=
c 2 hoặc các hoán vị.
n
b(a + c)
2
ab 2 + bc 2 + ca 2
.v
Suy ra P ≤ 3 + ≤ 3+ ≤ 5.
2 2
om
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 5 đạt tại =a 0,= b 1,= c 2 hoặc các hoán vị.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a 4b + b 4 c + c 4 a .
.c
Lời giải
ok
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c} , khi đó
a 4 c a 3c 2  ac c 2 
bo
P = a 4b + b 4 c + c 4 a ≤ a 4b + a3bc + + = a3  ab + bc + + 
2 2  2 2 

 c a a a a+c  c
= a3 ( a + c )  b + =  . b + 
et
256. . . . 
 2 4 4 4  4  2
vi
5 5
 a a+c c  3c 
 3. 4 + 4 + b + 2  a+b+ 4  a+b+c
5
≤ 256   = 256   ≤ 256   = 256
ng
 5   5   5 
   
a
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi =a 4,=b 1,= c 0 hoặc các hoán vị.
kh
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 256 đạt tại =
a 4,=
b 1,=c 0 hoặc các hoán vị.
Nhận xét. Tổng quát với a, b, c không âm thỏa mãn a + b + c =k ta luôn có
n n k n +1
a nb + bn c + cn a ≤ .
( n + 1)n+1
Chứng minh.
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c} khi đó
128
a n c a n −1c 2
P = a n b + b n c + c n a ≤ a n b + a n −1bc + +
2 2
 ac c 2   c
= a n −1  ab + bc +  a (a + c) b + 
n −1
+ =
 2 2   2

Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có
a a a a+c 
( a + c )  b +  nn . . ... .
c c
a n −=
1
. b + 
 2 n
 n  n n  2
n −1
n +1 n +1
 a a+c c  1 1 
( n − 1) . +  a + b +  2 + n c 
n
 +b+ 
≤ nn  n n 2 nn 
=   

.v
 n + 1   n +1 
   
 
om
n +1
a+b+c n n k n +1
≤ nn   =
 n +1  ( n + 1)n+1
.c
kn k
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ=
khi a = ,b = , c 0 hoặc các hoán vị.
n +1 n +1
ok
bo
P= (a 2
)( )(
− ab + b 2 b 2 − bc + c 2 c 2 − ca + a 2 . )
et
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó
vi
b 2 − bc + c 2 = b 2 + c ( c − b ) ≤ b 2
ng
c 2 − ca + a 2 = c ( c − a ) + a 2 ≤ a 2
Suy ra:
a
(
P ≤ a 2b 2 a 2=
− ab + b 2 ) 4 3ab 3ab 2
. . (
a − ab + b 2 )
kh
9 2 2
3
 3ab 3ab 
+ + a 2 − ab + b 2 
4 2 4 4
≤  2 =  ( a + b )6 ≤ ( a + b +=
c ) 12
6
9 3  9.27 9.27
 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = a 2,=
b 1,= c 0.
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 12 đạt tại =
a 2,= b 1,= c 0 hoặc các hoán vị.
129
10. Kỹ thuật cô si ngược dấu

Việc áp dụng bất đẳng thức AM – GM cho mẫu số đôi khi làm ngược chiều bất
đẳng thức do vậy trước khi áp dụng ta biến đổi phân thức để có thể áp dụng trực
tiếp bất đẳng thức AM – GM.
a b c 3
+ + ≥ .
1+ b 1+ c
2 2
1+ a 2 2
Lời giải
Ta có
( )
a 1 + b 2 − ab 2 ab 2 ab 2
n
a ab
= =a− ≥a− =a−
1 + b2 1 + b2 1 + b2 2b 2
.v
b bc 2bc c ca 2 ca
=b− ; ≥b− = c − ≥c−
om
1+ c 2
1+ c 2 2 1+ a 2
1+ a 2 2
a b c ab + bc + ca ab + bc + ca 3
+ + ≥a+b+c− = 3− ≥ .
1+ b 1+ c
2 2
1+ a 2 2
.c2 2
ok
1
Vì ab + bc + ca ≤ ( a + b + c )2 =3.
3
bo
Ví dụ 2. Cho x, y, z là các số thực dương. Chứng minh

yz zx xy
et
+ + .
x + 2 yz y + 2 zx z + 2 xy
vi
Lời giải
ng
yz 1 x  1 x 
= 1 −  ≤ 1 − 

x + 2 yz 2  x + 2 yz  2  x + y + z 
a
1  1 
kh
zx y y
= 1 −  ≤ 1 − 
y + 2 zx 2  y + 2 zx  2  x + y + z 
xy 1 z  1 z 
= 1 −  ≤ 1 − 

z + 2 xy 2  z + 2 xy  2  x + y + z 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z.
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c =3.
Chứng minh rằng
130
a2 b2 c2
+ + ≥ 1.
a + 2b 2
b + 2c 2 c + 2 a 2
Lời giải
a2
=
( )
a a + 2b 2 − 2ab 2
=a−
2ab 2
≥a−
2ab 2
=a−
2 2
( ab ) 3
a + 2b 2 a + 2b 2 a + 2b 2 3
3 ab 4 3
b2 2 2
c2 2 2
(≥b−
bc ) 3; ≥ c − ( ca ) 3
b + 2c 2 3 c + 2a 2 3
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta chỉ cần chứng minh
n
2 2 2
.v
(ab) 3 + (bc) 3 + (ca ) 3 ≤ 3 .
Bất đẳng thức trên đúng theo AM – GM vì
om
2
a + ab + b ≥ 3(ab) 3
2 .c
b + bc + c ≥ 3(bc) 3
.
ok
2
c + ca + a ≥ 3(ca ) 3
1
( a + ab + b ) + ( b + bc + c ) + ( c + ca + a ) ≤ 2 ( a + b + c ) + ( a + b + c )2 =
bo
9
3
et
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 3. Tìm giá trị nhỏ nhất
của biểu thức
vi
a b c
P= 3 + 3 + 3 .
b + 16 c + 16 a + 16
ng
Lời giải
Ta có:
a
ab3 bc3 ca3  ab3 bc3 ca3 

16 P = a − 3 +b− 3 +c− 3 = 3− 3 + 3 + 3
kh
 b + 16 c + 16 a + 16 
.
b + 16 c + 16 a + 16  
ab3 bc3 ca3
Để tìm giá trị lớn nhất của P ta tìm giá trị nhỏ nhất của + + .
b3 + 16 c3 + 16 a3 + 16
ab3 ab3 ab3 ab 2
= ≤ = .
b3 + 16 b3 + 8 + 8 12b 12
bc3 bc 2 ca3 ca 2
Tương tự: ≤ ; 3 ≤ .
c3 + 16 12 a + 16 12
131
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được:

ab3 bc3 ca3 ab 2 + bc 2 + ca 2
+ + ≤ .
b3 + 16 c3 + 16 a3 + 16 12
Bài toán đưa về tìm giá trị lớn nhất của ab 2 + bc 2 + ca 2 đây là một bài toán
quen thuộc.
( b − a )( b − c ) ≤ 0 ⇔ b2 + ac ≤ ab + bc ⇒ ab2 + ca 2 ≤ a 2b + abc
⇒ ab 2 + bc 2 + ca 2 ≤ a 2b + abc + bc 2 = b a 2 + ac + c 2 ( )
n
3
 a+c a+c 
b+ 2 + 2 
.v
a+c a+c
b ( a + c ) 4.b.
2
≤= . ≤ 4 =  4
2 2  3 
om
 
a 0,=
b 1,=
c 2 và các hoán vị.
Suy ra 16 P ≥ 1 ⇔ P ≥
1
16
.
.c
ok
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại =
a 0,=
b 1,= c 2 hoặc các hoán vị.
16
bo

1 1 1
et
2+a b 2
2 + b c 2 + c2a
2
Lời giải
vi
4 2
2
=1−
1 a 2b 1
≥ 1 − a 3 b 3 ≥ 1 − a 2 + ab + ab . ( )
ng
Ta có:
2+a b
2
2+a b
2 3 9
2 1 2
≥1−
b + bc + ab ;( 2 1
)
≥ 1 − c 2 + ca + bc . ( )
a
2+b c 29 2+c a
2 9
kh

 1 1 1  (a + b + c) 2
2 + +  ≥ 3 − =2
 2 + a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a  9
1 1 1
⇔ + + ≥1
2 + a b 2 + b c 2 + c2a
2 2
132
8
11. Sử dụng bất đẳng thức ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
9
Chứng minh.
Đây là một bất đẳng thức được sử dụng khá thường xuyên với bất đẳng thức đối
xứng 3 biến dựa trên đẳng thức
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc .
Ta có ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc = ( a + b )( b + c )( c + a ) .
 a + b  b + c  c + a  ( a + b )( b + c )( c + a )
Mặt khác: abc = ab . bc . ca ≤    = .
 2  2  2  8
n
Suy ra:
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc
.v
≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) −
( a + b )( b + c )( c + a ) .
om
8
8
Do đó: ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
.c
9
ok
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ( a + b )( b + c )( c + a ) =
1.
3
Chứng minh rằng ab + bc + ca ≤ .
bo
4
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức quen thuộc:
et
8
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
vi
9
Theo giả thiết bài toán kết hợp với bất đẳng thức AM – GM ta có:
ng
8
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca )
9
a
8
≥ 3 ( ab + bc + ca ) . ( ab + bc + ca ) .
kh
9
3
⇒ ab + bc + ca ≤
4
1
2
1 1 1
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≥ + + .
a b c
1 1 1 3
( 2a + b + c )2 ( 2b + c + a )2 ( 2c + a + b )2 16
133
Lời giải
( 2a + b + c )2 =( a + b ) + ( a + c ) ≥ 4 ( a + b )( a + c )
2
1 1 1
⇒ ≤ .
( 2a + b + c ) 2 4 ( a + b )( a + c )
Tương tự cho 2 phân thức còn lại đưa về chứng minh
1 1 1 3
+ + ≤
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( c + a )( c + b ) 4
2(a + b + c)
n
3
⇔ ≤
( a + b )( b + c )( c + a ) 4
.v
8
⇔ ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥
(a + b + c)
om
3
8
Chú ý ta có ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca )
9 .c
Vậy ta chỉ cần chứng minh ab + bc + ca ≥ 3 .
Theo giả thiết ta có abc ( a + b + c ) ≥ ab + bc + ca .
ok
( ab + bc + ca )2 ≥ 3abc ( a + b + c ) ≥ 3 ( ab + bc + ca ) .
bo
⇔ ab + bc + ca ≥ 3
et
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ab + bc + ca ≤ 1 .

vi
 1 1 1 
Chứng minh rằng a + b + c + 3 ≥ 8abc  2 + 2 + 2 .
ng
 a +1 b +1 c +1
Lời giải
Chú ý điều kiện bài toán ab + bc + ca ≤ 1 ta có đánh giá
a
1 1 1 2(a + b + c)
∑ a 2 + 1 ≤ ∑ a 2 + ab + bc + ca =
∑ ( a + b )( a + c ) =
kh
.
( a + b )( b + c )( c + a )
8
Sử dụng bất đẳng thức ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
9
1 2(a + b + c) 9
Ta có ∑ a2 + 1 ≤ 8 =
( + + )
.
( a + b + c )( ab + bc + ca ) 4 ab bc ca
9
134
9
a + b + c + 3 ≥ 8abc.
4 ( ab + bc + ca )
⇔ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) + 3 ( ab + bc + ca ) ≥ 18abc
3
 ab + bc + ca  1
Chú ý abc ≤   = .
 3  3 3
Do đó bất đẳng thức cuối là tổng của 2 bất đẳng thức.
( a + b + c )( ab + bc + ca ) ≥ 9abc
3 3abc 3 3abc
3 ( ab + bc + ca ) ≥ 3 3. a 2b= ≥ = 9abc .
2 23
n
c 3
abc 1
3
.v
3 3
om
1
3
12. Kỹ thuật chuẩn hoá
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất bậc k có dạng
.c
P ( x1 , x2 ,..., xn ) ≥ 0 trong đó P (tx1 , tx2 ,..., txn ) = t k P ( x1 , x2 ,..., xn ) .
ok
Khi đó ta có thể thực hiện
+ Chuẩn hoá cho x m + y m + z m = const (chuyển bài toán không có điều kiện về có
bo
điều kiện).
+ Hoặc nhân(chia) với đại lượng chứa biến để đưa bất đẳng thức về dạng thuần
et
nhất giúp chứng minh đơn giản hơn.

vi
( a + b )2 ( b + c )2 ( c + a )2 4
ng
3 ≥ (a + b + c) .
abc 3
Lời giải
a
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất bậc 1 ta chuẩn hoá a + b + c =3.
kh
Ta cần chứng minh 3 ( a + b )2 ( b + c )2 ( c + a )2 ≥4 .

abc
⇔ ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 8 abc
Chú ý
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( 3 − a )( 3 − b )( 3 − c ) = 3 ( ab + bc + ca ) − abc
ab + bc + ca ≥ 3abc ( a + b + c ) = 3 abc
Vậy ta chứng minh 9 abc − abc ≥ 8 abc ⇔ abc ≤ 1 .
135
3
a+b+c
Bất đẳng thức cuối đúng bởi vì abc ≤   =1.
 3 
Cho a,b,c là các số thực không âm. Chứng minh
3
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥
ab + bc + ca
.
8 3
(
a 2 + b 2 + c 2 ≥ 3 a 2b + b 2 c + c 2 a . )
n
.v
Lời giải
Ta chuyển bất đẳng thức về dạng thuần nhất bậc ba bằng cách thay
(a )
om
a 2 + b2 + c2 = 2
+ b2 + c2 ( a + b + c ) .
(a ) (
+ b 2 + c 2 ( a + b + c ) ≥ 3 a 2b + b 2 c + c 2 a )
2 .c
( ) ( ) ( ) ( )
ok
⇔ a3 + ab 2 + b3 + bc 2 + c3 + ca 2 ≥ 2 a 2b + b 2 c + c 2 a
Bất đẳng thức này là tổng của 3 bất đẳng thức
bo
a3 + ab 2 ≥ 2a 2b; b3 + bc 2 ≥ 2b 2 c; c3 + ca 2 ≥ 2c 2 a .
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
et
.
3
vi
a 2 + b 2 + c 2 + 2 3abc ≤ 1 .
ng
Lời giải
Chú ý ta đưa bất đẳng thức về dạng thuần nhất bậc 2 bằng cách thay
a
3abc 2 3abc ( a + b + c )
2=
kh
1= ( a + b + c )2
Bất đẳng thức tương đương với
a 2 + b 2 + c 2 + 2 3abc ( a + b + c ) ≤ ( a + b + c )
2
⇔ ab + bc + ca ≥ 3abc ( a + b + c )
⇔ ( ab + bc + ca ) ≥ 3abc ( a + b + c )
2
136
Bất đẳng thức cuối luôn đúng. Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy
1
ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
a b c
+ + ≥
(
3 a 2 + b2 + c2
.
)
b c a 3
abc
Lời giải
Chuẩn hoá abc = 1 ta cần chứng minh
a b c
(
+ + ≥ 3 a 2 + b2 + c2 )
n
b c a
.v
2
a b c
(
⇔  + +  ≥ 3 a 2 + b2 + c2
b c a
)
om
⇔
a2
b 2
+ 2
a b2
+
c c 2
+ 2
b c2 c
(
+ 2 + 2 ≥ 3 a 2 + b2 + c2
a a b
)
Bất đẳng thức cuối là tổng của 3 bất đẳng thức
.c
ok
a2 a a a4
+ + ≥ 33 2 2 =
3a 2
b2 c c b c
bo
b2 b b b4
+ + ≥ 33 2 2 =
3b 2
c2 a a a c
et
c2 c c c4
2
+ + ≥ 3 3
2 2
=3c 2
a b b a b
vi
ng

a+b b+c c+a 6(a + b + c)
+ + ≥ .
a
c a b 3
abc
kh
Lời giải
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất bậc 0 chuẩn hoá abc = 1 .
a+b b+c c+a
Ta cần chứng minh + + ≥ 6(a + b + c) .
c a b
Sử dụng bất đẳng thức Mincopski ta có
a+b b+c c+a
+ + =
c a b
137
2 2 2 2 2 2
 a  c  b  a  c  b
=   +   +   +   +   +  
 b  b  c  c  a  a
2 2
 a b c  c a b
≥  + +  +  + + 
 b c a  b c a 
Sử dụng bất đẳng thức trình bày trong ví dụ 4 ta có
a b c 3( a + b + c )
+ + ≥ = 3( a + b + c )
b c a 3
b. c. a
n
c a b 3( c + a + b )
+ + ≥ = 3( a + b + c )
.v
b c a 3
b. c. a
Suy ra điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
om
13. Kỹ thuật đặt ẩn phụ
Đôi khi đặt ẩn phụ đưa về biến mới giúp đánh giá AM – GM đơn giản hơn.
Ví dụ 1. Cho a, b, c là các số thực dương.
.c
ok
b(a − c) c(3b + a ) 2c(a − b)
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
c(a + b) a (b + c) b( a + c )
bo
Lời giải
Đặt x =ab > 0 ; y =bc > 0 ; z =ca > 0, khi đó
et
x − y 3y + z 2z − 2 y
P= + + .
z+ y x+z x+ y
vi
Đặt m = z + y > 0 ; n = x + z > 0 ; p = x + y > 0 .

ng
Suy ra 2 x =n + p − m ; 2y =m + p − n ; 2z =−p + n+ m.
 n 2m   p 2n 
Khi đó P =  + + + − 4.
a
m n   n p 
kh

 n 2m   p 2n  n 2m p 2n
P=  + + + −4≥2 . +2 . − 4= 4 2 − 4 .
m n   n p  m n n p
( )
Với ( a, b, c ) = 1,1 + 2 2, −5 + 4 2 ⇒ P =−4 + 4 2 .
Vì vậy Pmin =−4 + 4 2 .

Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực lớn hơn 1 và thoả mãn điều kiện
xy + yz + zx + xyz =
20 .
138
3
Chứng minh rằng ≥ ( x − 1)( y − 1)( z − 1) .
x+ y + z −3
Lời giải
Đặt a =x − 1, b =y − 1, c =z − 1; a, b, c > 0 ta cần chứng minh abc ( a + b + c ) ≤ 3 .
Chú ý giả thiết bài toán trở thành:
( a + 1)( b + 1) + ( b + 1)( c + 1) + ( c + 1)( a + 1) + ( a + 1)( b + 1)( c + 1) =
20
⇔ ab + bc + ca + 2 ( a + b + c ) + 3 + abc + a + b + c + ab + bc + ca + abc =20
⇔ 3 ( a + b + c ) + 2 ( ab + bc + ca ) + 2abc =
17
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có 2 ( ab + bc + ca ) ≥ 2 3abc ( a + b + c )
n
.v
2 a +b+c  4 abc ( a + b + c )
 + abc  ≥
3 3  3 3
om
7(a + b + c) 7 4 7
= ( a + b + c )3 .( a + b + c ) ≥ 4 27abc.( a + b + c )
3 3 3
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên suy ra .c
4 abc ( a + b + c ) 7 4
2 3abc ( a + b + c ) + 27 abc. ( a + b + c ) ≤ 17
ok
+
3 3 3
Vế trái là hàm đồng biến với abc(a + b + c) từ đó suy ra abc ( a + b + c ) ≤ 3 .
bo
et
14. Kỹ thuật lựa chọn điểm rơi

Đánh giá bất đẳng thức điều kiện tiên quyết là đảm bảo dấu bằng. Do vậy với
vi
bất đẳng thức đối xứng các biến thường bằng nhau đây là cơ sở cho việc ta áp dụng
bất đẳng thức AM – GM cho các số dương hợp lý.
ng
Trong trường hợp khó đoán biến dấu bằng xảy ra tại đây ta có thể sử dụng
tham số hoá hoặc giải phương trình đạo hàm riêng.
a
Chi tiết hơn về về phương pháp này xem chủ đề tham số hoá.
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 1. Tìm giá trị lớn nhất của
kh
biểu thức P = 3 a + b + 3 b + c + 3 c + a .
Lời giải
Phân tích tìm lời giải:
 2
a + b = 3

a+b+c 1  2
Biểu thức đối xứng 3 biến dấu bằng đạt tại a = b = c = = ⇒ b + c = .
3 3  3
 2
c + a =
 3
139
2
Do đó lựa chọn các số ghép cặp với từng tổng ( a + b ) , ( b + c ) , ( c + a ) .
3
Lời giải chi tiết:
2 2
a+b+ +
9 2 2 9
3
a=+ b 3 .3 ( a + b ) . . ≤ 3 . 3 3;
4 3 3 4 3
2 2
b+c+ +
9 2 2 9
3
b=+ c 3 .3 ( b + c ) . . ≤ 3 . 3 3;
4 3 3 4 3
n
2 2
c+a+ +
.v
9 2 2 9
3
+ a 3 .3 ( c + a ) . . ≤ 3 .
c= 3 3.
4 3 3 4 3
om
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được 3
a + b + 3 b + c + 3 c + a ≤ 3 18 .
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 3 18 dấu bằng đạt tại a= b= c=
.c .
3
ok
Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 1. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
P= 3
2a + 3b + 3 2b + 3c + 3 2c + 3a .
bo

1.
1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + c + .
et
abc
Lời giải
vi

ng
a 2 + b2 + c2 1 1
Dấu bằng đạt tại a =
b=c= = ⇒ =
3 3.
3 3 abc
a
1  1  8
Vậy tách ghép cặp như sau: a + b + c + = a +b + c + + .
kh
abc  9abc  9abc

 1  8 1 8
P = a +b + c + + ≥ 4 4 a.b.c. + = 4 3.
 9abc  9abc 9abc  a 2 + b2 + c2 
3
9 
 3 
 
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 4 3 đạt tại a= b= c= .
3
140
3
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≤ .
2
1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a 2 + b 2 + c 2 + + + .
a b c
Lời giải
 2 1
a= b=
2
c=
2
1  4
Dấu bằng đạt tại a= b= c= ⇒ .
2 1 1 1
= = = 2
 a b c
n
1 1 1
.v
Vậy cần tách ghép như sau: a 2 + b 2 + c 2 + + +
a b c
om
 1 1   1 1   1 1  3 1 1 1
=  a2 + +  +  b2 + +  +  c2 + +  +  + +  .
 8a 8a   8b 8b   8c 8c  4  a b c 
Lời giải chi tiết: .c
 1 1   1 1   1 1  3 1 1 1
ok
P=  a 2 + +  +  b2 + +  +  c2 + +  +  + + 
 8a 8a   8b 8b   8c 8c  4  a b c 
bo
1 1 1 1 1 1 9
≥ 33 a 2 . . + 33 b2 . . + 33 c 2 . . + 3 .
8a 8a 8b 8b 8c 8c 4 abc
9 9 27
≥ + ≥
et
4 4. a + b + c 4
3
vi
27 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= c= .
ng
4 2
Cách 2: Ta có
a
1 9
P ≥ (a + b + c) +
2
a+b+c
kh
3
( 2 ( a + b + c ) − 3) ( 2 ( a + b + c )2 + 3 ( a + b + c ) − 36 ) 27 27
.
+ ≥
12 ( a + b + c ) 4 4

12 .
Chứng minh rằng a b 2 + c 2 + b c 2 + a 2 + c a 2 + b 2 ≤ 24 .
3 3 3
Lời giải
Dấu bằng đạt tại a= b= c= 2 . Khi đó 4=
a 2a=
2
b 2 + c 2 ta sử dụng bất đẳng
thức AM – GM như sau:
141
=
a b +c
3 2 2
3
(
4a.2a 2 . b 2 + c 2 ) ≤ 4a + 2a 2
+ b2 + c2
2 6
=
b c +a
3 2 2
3 2
(
4b.2b . c 2 + a 2 ) ≤ 4b + 2b 2
+ c2 + a2
.
2 6
=
c a +b
3 2 2
3 2
(
4c.2c . a 2 + b 2 ) ≤ 4c + 2c 2
+ a 2 + b2
2 6
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên chú ý a + b + c ≤ 3 a 2 + b 2 + c 2 = (
6 ta có )
n
điều phải chứng minh.
.v
a + b + c = 9
om
Ví dụ 5. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện  .
a ≥ 5, a + b ≥ 8
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = abc .
Lời giải
.c
Từ điều kiện ta dự đoán dấu bằng đạt tại = a 5,=
b 3,=
c 1. Vì vậy viết lại P và sử
ok
dụng AM – GM cho ba số dương từ trung bình nhân sang trung bình cộng.
Ta có a ≥ 5 ⇒ b + c ≤ 4; a + b ≥ 8 ⇒ c ≤ 1 .
bo
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba số dương ta được:

3
1 1  3a + 5b + 15c 
= . ( 3a.5b.15c ) ≤  
et
P
15 15  3 
1  3 ( a + b + c ) + 2 ( b + c ) + 10c 
3
vi
3
1  3.9 + 2.4 + 10.1 
=   ≤  =  15
15  3  15  3 
ng
Với =
a 5,= b 3,= c 1 thì P bằng 15. Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 15.
a
1 1
+ ≥ 30 .
kh
a +b +c
2 2 2 abc
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM - GM ta có
 1 1 1  7 1 7
=
VT  2 + + + ≥ 33 + .
a +b +c
2 2 9abc 9abc  9abc a 2 + b 2 + c 2 .9abc.9abc 9abc ( )
4
 a 2 + b 2 + c 2 + 3 ( ab + bc + ca ) 
( 2 2 2
)
Ta có a + b + c .3ab.3bc.3ca ≤  
 4 
142
4
 1
+ ab + bc + ca   1 + 3 
4
(a + b + c) 2
1
 =  ≤  .
 4   4  81
 
3
a+b+c 1
Chú ý abc ≤   = .
 3  27
Từ đó suy ra đpcm.
1 3
Cách 2: Ta có: 3(ab + bc + ca ) ≤ (a + b + c)2 ⇒ ≥
ab + bc + ca (a + b + c) 2
n
1 9
Mặt khác: (ab + bc + ca )(a + b + c) ≥ 9abc ⇒ ≥
.v
abc ab + bc + ca
Do đó:
om
1 1 1 7
P ≥ + + +
a +b +c2 2 ab + bc + ca ab + bc + ca ab + bc + ca
2
9 21
≥ + =
30 .c
(a + b + c) 2
(a + b + c)2
Ta có đpcm.
ok

bo
Bài 1. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện b ≥ a > c > 0 .
c (a − b) 1
et
Chứng minh rằng ab + + ≥ 3.

ab c (a − c)
vi
Lời giải
Nhận xét. Ta chứng minh bất đẳng thức quen thuộc sau đây:
ng
ab ≥ c ( a − c ) + b ( b − c ) .
c (a − c) c (b − c )
a
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với: + ≤1.

kh
ab ab
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho 2 số dương ta có
c (a − c) c (b − c )
1c a−c c b−c
+ ≤  + + + =1.
ab ab 2b a a b 
Giờ ta áp dụng vào bài
143
c (a − b) 1 c ( a − c ) − c (b − c ) 1
ab + + =ab + +
ab c (a − c) ab c ( − c)
a
c ( a − c ) − c (b − c ) 1
≥ c ( a − c ) + c (b − c ) + +
c ( a − c ) + c (b − c ) c (a − c)
1
= c ( a − c ) + c (b − c ) + c ( a − c ) − c (b − c ) +
c (a − c)
1 1
= 2 c (c − a) + = c (a − c) + c (a − c) +
c (a − c) c (a − c)
n
1
≥ 33 c ( a − c ). c ( a − c ). =
3
c (a − c)
.v
a= b= 2
om
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  .
c = 1
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c = 3.
a+b b+c c+a .c
Chứng minh rằng + + ≥ 3.
c + ab a + bc b + ac
ok
Lời giải
a+b b+c c+a a+b b+c c+a
bo
+ + ≥ 36 . . .
c + ab a + bc b + ac c + ab a + bc b + ca
Ta chỉ cần chứng minh ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + bc )( b + ca )( c + ab ) .
et

vi
 a + bc + b + ca 
2
( a + b ) ( c + 1) . 2 2
( a + bc )( b + ca ) ≤   =
 
ng
2 4
( b + c )2 ( a + 1)2 ; ( a + c )2 ( b + 1)2 .
a
( b + ca )( c + ab ) ≤ ( c + ab )( a + bc ) ≤
4 4
kh
Nhân theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được
( a + bc )( b + ca )( c + ab )  ≤ ( a + b )( b + c )( c + a ) 
2 2
.
( a + 1) ( b + 1) ( c + 1)
2 2 2
.
64
Để kết thúc bài toán ta chỉ cần chứng minh

( a + 1) ( b + 1) ( c + 1)
2 2 2
≤ 1 (luôn đúng).
64
3
 a +1+ b +1+ c +1
Vì ( a + 1)( b + 1)( c + 1) ≤   =
8.
 3 
144

a+b b+c c+a 3
+ + ≥3 .
c + ab a + bc b + ac 2
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 .
1 + a2 1 + b2 1 + c2
b+c c+a a+b
Lời giải
n
1 + a2 1 + b2 1 + c2 (
1 + a 2 1 + b2 1 + c2)( )( )
.v
+ + ≥3 6 .
b+c c+a a+b ( a + b )( b + c )( c + a )
om
(1 + a )(1 + b )(1 + c ) ≥ 1
2 2 2
( a + b )( b + c )( c + a )
( )( )( )
⇔ 1 + a 2 1 + b 2 1 + c 2 ≥ ( a + b )( b + c )( c + a ) .
.c
ok
( )( )
Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có 1 + a 2 1 + b 2 ≥ ( a + b ) ;
2
(1 + b )(1 + c ) ≥ ( b + c ) ;
2 2 2
bo
(1 + c )(1 + a ) ≥ ( a + c ) .
2 2 2
et
vi
ng
a b c
b+c c+a a+b
a
Lời giải
kh
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM ta có ( a + b + c ) ≥ 4a ( b + c )

2
a 4a 2 a 2a
⇒ ≥ ⇒ ≥ .
b + c (a + b + c) 2 b+c a+b+c
b 2b
c+a a+b+c
c 2c
≥
a+b a+b+c
145
a b c  a b c 
+ + ≥ 2 + + =2.
b+c c+a a+b  a + b + c a + b + c a + b + c 
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi có 1 số bằng 0
và 2 số còn lại bằng nhau.
Nhận xét. Ngoài lời giải trên ta có thể chứng minh bất đẳng này bằng biến đổi
tương đương, bất đẳng thức Holder hoặc Bernuoli.
2 2 2
 2a   2b   2c 
  +3
3
 +3  ≥ 3.
b+c c+a a+b
n
Lời giải
.v
2
 2a 
om
a a 3a
3
  = ≥ =
b+c b+c a+b+c
b+c 3
b+c b+c a+ +
a. .
2 2 2 2
3 .c
2
 2b  b b 3b
 = ≥ =
ok
3

c+a 3
c+a c+a b+ c+a + c+a a+b+c
b. .
2 2 2 2
bo
3
2
 2c  c c 3c
3
  = ≥ =
a+b a+b c+ a+b + a+b a+b+c
et
a+b 3
c. .
2 2 2 2
vi
3
ng

Bài 6. Chứng minh rằng với mọi a,b,c dương ta có
a
 a b  b c  c a 
 +  +  +  ≥1.
kh
 b + c c + a  c + a a + b  a + b b + c 
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM cho 2 số dương ta có
a b a b
+ = +1+ +1− 2
b+c c+a b+c c+a
 1 1 
= (a + b + c) + −2
b+c c+a
146
2(a + b + c) ( a + b) + ( a + c ) + (b + c ) − 2
=
≥ −2
( b + c )( c + a ) ( b + c )( c + a )
a+b+2 ( a + c )( b + c ) a+b
≥ −2=
( a + c )( b + c ) ( a + c )( b + c )
b c b+c
Tương tự ta có + ≥ .
c+a a+b ( c + a )( a + b )
c a c+a
+ ≥
a+b b+c ( a + b )( b + c )
n
.v
Bài 7. Cho a,b,c,x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
om
( a + b + c )( x + y + z )= (a 2
+ b2 + c2 )( x 2
)
+ y2 + z2 = 4 .
1 .c
Chứng minh rằng abcxyz < .
36
ok
Lời giải
4 ( ab + bc + ca )( xy + yz + zx )
bo

2
(  )
= ( a + b + c ) − a 2 + b 2 + c 2  ( x + y + z ) − x 2 + y 2 + z 2 
2
 ( )
et

2
( ) (
= 20 − ( a + b + c ) x 2 + y 2 + z 2 + a 2 + b 2 + c 2 ( x + y + z ) 
2
 )
vi
≤ 20 − 2 ( a + b + c )( c + y + z ) (a 2
+ b2 + c2 )( x 2
)
+ y2 + z2 =4
ng
Do đó ( ab + bc + ca )( xy + yz + zx ) ≤ 1 .
Mặt khác ( ab + bc + ca ) ≥ 3abc ( a + b + c ) .

a
2
kh
( xy + yz + zx )2 ≥ 3xyz ( x + y + z )
Nhận theo vế 2 bất đẳng thức trên ta được
1
9abcxyz ( a + b + c )( x + y + z ) ≤ 1 ⇔ abcxyz ≤
.
36
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c; x= y= z khi đó trái với giả thiết
( a + b + c )( x + y + z )= (a 2
+ b2 + c2 )( x 2
+ y2 + z2 = 4 . )
1
Vậy abcxyz < .
36
147
1 + a2 1 + b2 1 + c2
Bài 8. Cho a, b, c > −1. Chứng minh + + ≥ 2.
1 + b + c2 1 + c + a2 1 + a + b2
Lời giải
1 + b2
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có 1 + b + c 2 > 0,1 + b + c 2 ≤ 1 + + c2 .
2
Suy ra
1 + a2
≥
(
2 1 + a2 ) .
1+ b + c 2
1 + b2 + 2 1 + c2 ( )
1 + b2 (
2 1 + b2 )
n
1+ c + a 2
1 + c + 2 1 + a2
2
( )
.v
1 + c2 (
2 1 + c2 )
om
≥
1+ a + b 2
1 + a 2 + 2 1 + b2 ( )
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và đặt x =a 2 + 1, y =b 2 + 1, z =c 2 + 1 ta được
.c
1 + a2 1 + b2 1 + c2 2x 2y 2z
+ + ≥ + +
ok
.
1+ b + c 1+ c + a
2
1+ a + b 2 2 y + 2z z + 2x x + 2 y
Sử dụng bất đẳng thức C – S ta có
bo
x
+
y
+
z
≥
(x + y + z) 2
y + 2z z + 2x x + 2 y x ( y + 2z ) + y ( z + 2x) + z ( x + 2 y )
et
=
( x + y + z )2 ≥ 3 ( xy + yz + zx ) = 1
vi
3 ( xy + yz + zx ) 3 ( xy + yz + zx )
ng
Bài 9. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện ab + 2bc + 3ca =
6.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = ( a + b )( b + c )( c + a ) + 4a + b + c .
a
kh
Lời giải
P≥2 ( a + b )( b + c )( c + a ) .( 4a + b + c ) .
Mặt khác sử dụng bất đẳng thức C-S ta có
( a + b )( b + c )( c + a ) .( 4a + b + c=)  a ( b + c )2 + b ( c − a )2 + c ( a + b )2  . ( 4a + b + c )
 
≥  2a ( b + c ) + b ( c − a ) + c ( a + b ) 
2
= ( ab + 2bc + 3ca ) = 36
2
148

a 1,=b 0,= c 2.
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 12 đạt tại =
a 1,=
b 0,=
c 2.
Bài 10. Cho các số thực a,b,c thuộc đoạn [ 0;1] .
thức P a5b5c5 ( 3 ( ab + bc + ca ) − 8abc ) .

Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu=
Lời giải
3 ( ab + bc + ca ) ≥ 3.3 a= 9 a 2b 2 c 2 ≥ 9abc ≥ 8abc .
3 2 2 2 3
b c
Suy ra P ≥ 0 . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 0 xảy ra khi có ít nhất một số
n
bằng 0.
.v
P abc.abc.abc.abc.abc 3 ( ab + bc + ca ) − 8abc 
om
 3 ( ab + bc + ca ) − 8abc + 5abc  ( ab + bc + ca − abc ) .
6 6
≤  =
 6  26
Mặt khác:
.c
ab + bc + ca − abc = a ( b + c − bc ) + bc = a b + c (1 − b )  + bc
ok
.
≤ b + c − bc + bc = b + c ≤ 2
Do đó P ≤ 1 . Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 xảy ra khi a= b= c= 1 .
bo
Bài 11. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh
7
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c ) + 1 .
et
3
vi
Lời giải
8
Sử dụng bổ đề. ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) , ∀a, b,c ≥ 0
ng
9
ta được:
a
8 8
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ≥ ( a + b + c ) .33 a 2b2c 2
kh
9 9
8 7 1
= ( a + b + c= ) (a + b + c) + (a + b + c)
3 3 3
7 7
≥ ( a + b + c ) + 3 abc= (a + b + c) +1
3 3
Nhận xét. Ngoài ra ta có bất đẳng thức mạnh hơn như sau. Với giả thiết cùng điều
kiện bài toán ta có ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 4 ( a + b + c − 1) .
149
Chứng minh.
Ta có:
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 1
Mặt khác:
( ab + bc + ca )2 ≥ 3abc ( a + b + c )= 3 ( a + b + c ) ⇒ ab + bc + ca ≥ 3( a + b + c ) .
Vậy bài toán được chứng minh nếu bất đẳng thức sau đúng:
( a + b + c ) 3 ( a + b + c ) − 1 ≥ 4 ( a + b + c − 1) .
Thật vậy, đặt t = ( )
a + b + c , t ≥ 3 . Xét hàm số f (t ) = 3t 3 − 4t 2 + 3 với
n
t≥ 3.
)
.v
'(t ) 3 3t 2 − 8t > 0, ∀t ≥ 3 nên f (t ) đồng biến trên  3; +∞ hay
Ta có f=
om
f (t ) ≥ f ( 3) =
0.
Do đó ( a + b + c ) 3 ( a + b + c ) − 1 ≥ 4 ( a + b + c − 1) .
Bất đẳng thức được chứng minh. Ngoài ra bài toán trên có thể thực hiện bằng
.c
phương pháp dồn biến(xem chương 4).
ok
Bài 15. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
( x + y )( y + z )( z + x ) =
8.
bo
2 1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + + .
3 xyz x + 2 y y + 2 z z + 2 x
et
Lời giải
vi
1 1 1 9 3
+ + ≥ = .
x + 2 y y + 2z z + 2x x + 2 y + y + 2z + z + 2x x + y + z
ng
Mặt khác:
8 9
( x + y )( y + z )( z + x ) ≥ ( x + y + z )( xy + yz + zx ) ⇒ x + y + z ≤
a
.
9 xy + yz + zx
kh
Suy ra
2 xy + yz + zx 2 1 1
P≥ + ≥ + 3 x2 y 2 z 2 = + + 3 x2 y 2 z 2 ≥ 3 .
3 xyz 3 3 xyz 3 xyz 3 xyz
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 đạt tại x= y= z= 1 .
Lời giải
( )
Ta có: 2 ( ab + bc + ca ) =( a + b + c ) − a 2 + b 2 + c 2 =9 − a 2 + b 2 + c 2 .
2
( )
150
Vậy ta chứng minh bất đẳng thức: a 2 + b 2 + c 2 + 2 ( a + b + c ≥9.)

Theo bất đẳng thức AM-GM ta có:
a 2 + a + a ≥ 3a, b 2 + b + b ≥ 3b, c 2 + c + c ≥ 3c .
a 2 + b2 + c2 + 2 a + 2 b + 2 c ≥ 3( a + b + c ) =9.
Bài 17. Cho x,y,z,t là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x + y + z + t =4.
n
P= x 3 + yz + y 3 + zt + z 3 + tx + t 3 + xy .
.v
Lời giải
Do x,y,z,t không âm nên
om
P≥ x 3+ y 3+ z 3+t 3 = (x + y + z + t) 3 = 4 3.
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 4 3 đạt tại x = 4, y = z = t = 0 hoặc các hoán vị.
.c
Để tìm giá trị lớn nhất của P ta sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho hai số dương:
=
1
(
2 x 3 x + xyz + 2 y 3 y + yzt + 2 z 3z + ztx + 2 t 3t + txy )
ok
P
2
1
≤ ( 4 x + 3 x + xyz + 4 y + 3 y + yzt + 4 z + 3z + ztx + 4t + 3t + txy )
bo
4
7 1 1
= ( x + y + z + t ) + ( xyz + yzt + ztx + txy ) =7 + ( xyz + yzt + ztx + txy )
4 4 4
et
Mặt khác:
vi
2 2
 x+ y  z+t 
xyz + yzt + ztx + txy= xy ( z + t ) + zt ( x + y ) ≤   (z + t) +   ( x + y)
 2   2 
ng
2
x+ y+ z+t 
( x + y )( z + t ) ≤ 
1
=( x + y )( z + t )( x + y + z + t ) =  =
4
4  2 
a
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 8 đạt tại x = y = z = t = 1 .

kh
Bài 18. Cho các số thực a,b,c thay đổi thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
1.
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức
P = a3 + b3 + c3 − 3abc .
Lời giải
Ta có: P = ( a + b + c ) ( a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca ) = ( a + b + c )(1 − ab − bc − ca ) .
Suy ra: P 2 = ( a + b + c )2 (1 − ab − bc − ca )2
=(1 + 2ab + 2bc + 2ca )(1 − ab − bc − ca )(1 − ab − bc − ca )
151
Do ab + bc + ca ≤ a 2 + b 2 + c 2 =
1 nên các số trong tích của P 2 không âm ta sử
dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:
 1 + 2ab + 2bc + 2ca + 2 (1 − ab − bc − ca ) 
3
P2 ≤   = 1.
 3 
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng −1 đạt tại a = −1, b = c=
Giá trị lớn nhất của P bằng 1 đạt tại a= 1, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
Bài 19. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c = 1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( )(
a 3 + b3 b3 + c 3 c 3 + a 3 . )( )
n
Lời giải
Không mất tính tổng quát ta giả sử c = min {a, b, c} .
.v
Khi đó :
om
( )( )( ) ( )
P ≤ a3 + b3 b3 + b 2 c a3 + a 2 c = ( a + b ) a 2 − ab + b 2 ( a + c )( b + c ) a 2b 2
( )
= ( a + b )( b + c )( c + a ) a 2 − ab + b 2 a 2b 2 .c
Mặt khác:
ok
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc ≤ ( a + b + c )( ab + bc + ca )
Suy ra:
( )
bo
P ≤ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) a 2 − ab + b 2 a 2b 2
4
 ab + bc + ca + a 2 − ab + b 2 + ab + ab 
et
≤ ( a + b + c ) . 
 4
 
vi
( a + b + c ) ( a + b )2 + c ( a + b ) ( a + b )4 ( a + b + c )5 ( a + b + c )9
1
= = ≤ =
ng
256 256 256 256

1 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
a
256 2
kh
1
Bài 20. Cho a,b,c,d,e,f là các số thực không âm có tổng bằng 1 và ace + bdf ≥ .
108
1
Chứng minh rằng abc + bcd + cde + def + efa + fba ≤ .
36
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho ba số dương ta được:
abc + bcd + cde + def + efa + fba + ace + bdf =( a + d )( b + e )( c + f )
3
a+d +b+e+c+ f  1
≤  =
 3  27
152
1 1 1 1
Suy ra abc + bcd + cde + def + efa + fba ≤ − ( ace + bdf ) ≤ − =.
27 27 108 36
Bất đẳng thức được chứng.
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= d= e= f = .
6
Bài 21. Cho các số thực không âm a,b,c thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 và
a + 2b + 3c = 4.
1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của=
biểu thức P + .
ab + bc + ca ab + bc + c 2
n
Lời giải
Nhận xét. Để P nhỏ nhất từ a + 2b + 3c =
.v
4 ta sẽ suy ra a lớn nhất và c nhỏ nhất.
1 1 2
Dự đoán với c =0 ⇒ P = + = , a + 2b =4 . P lúc này đạt giá trị
om
ab ab ab
nhỏ nhất tại=a 2,= b 1.
Ta có: .c
1 1 2
P= + ≥
ab + bc + ca
( )
ok
ab + bc + c 2 4 ( ab + bc + ca ) ab + bc + c 2
2 2 2 2 4 2 4 2
≥ = ≥ ≥ =
bo
2
2ab + 2bc + ca + c 2 ( a + c )( 2b + c ) a + 2b + 2c a + 2b + 3c
et
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 xảy ra khi

c = 0
2b + c = a + c a = 2
vi
 
 ⇔ b = 1.
ng
ab + bc + ca = ab + bc + c
2
c = 0
a + 2b + 3c = 
 4
a
Bài 22. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn 0 < a ≤ b ≤ c và

kh
a 2 − 1 b2 − 1 c2 − 1
+ + =
0.
a b c
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =a + b 2014 + c 2015 .
Lời giải
a 2 − 1 b2 − 1 c2 − 1 a2 − 1
Từ 0 < a ≤ b ≤ c suy ra 0 = + + ≥ 3.
a b c a
c2 − 1
⇒ a ≤ 1 và 0 ≤ 3. ⇒ c ≥ 1.
c
153
Ta có:
b2 − 1 c2 − 1 1 − a 2 1 1  1 
+ = ≥ 0 ⇒ b + c − − ≥ 0 ⇔ ( b + c ) 1 −  ≥ 0 ⇔ bc ≥ 1 .
b c a b c  bc 
Mặt khác:
c2 − 1 1 − a 2 1 − b2  1   1 
= + = ( a + b )  − 1 ≥ 2 ab  − 1
c a b  ab   ab 
 1  1
= 2 − ab  ≥ − ab
 ab  ab
1 1  1  ab  1
n
Suy ra c − ≥ − ab ⇔  c −  1 +  ≥ 0 ⇔ c ≥ ⇔ abc 2 ≥ 1 .
c ab  ab   c  ab
.v
Khi đó sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:
om
33 abc 2 ( bc )
2013
P=
a + b 2014 + c 2015 ≥ 3 ab 2014 c 2015 = ≥ 3.
3

Bài 23. Cho a,b,c,d là các số thực dương.
.c
b(a + c) c (b + d ) d (c + a) a (d + b)
ok
c (a + b) d (b + c ) a (c + d ) b(d + a)
Lời giải
bo
Đặt P là vế trái của bất đẳng thức.

Viết lại P dưới dạng:
et
 b d   c a 
P = (a + c)  +  + (b + d )  + 
 c ( a + b ) a ( c + d )   d ( b + c ) b ( d + a ) 
vi
 a+c b+d 
= ( abc + bcd + cda + dab ) 
ng
+ 
 ac ( a + b )( c + d ) bd ( b + c )( a + d ) 
 
a
1 1 1 1
 + + 
1 1 1 1 a c b d
=  + + +  + 
kh
.
 a b c d    1 + 1  1 + 1   1 + 1  1 + 1  
  a b   
 c d   b c  a d  
 
 1 1 1 1 
 4 +  4 +  
1 1 1 1 a c b d 
≥  + + + .  + = 4
 a b c d 
 1 1 1 1 2
 1 1 1 1
2
 + + +   + + +  
  a b c d   a b c d  
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= d .
154
a 3 + b3 + c 3 3
≥ abc + ( a − b )( b − c )( c − a ) .
3 4
Lời giải
Bất đẳng thức tương đương với:
a3 + b3 + c3 − 3abc 3
≥ ( a − b )( b − c )( c − a ) .
3 4
( a + b + c ) ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2  3
⇔ ≥ ( a − b )( b − c )( c − a ) .
6 4
n
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho vế trái ta được:
.v
( a + b + c ) ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2  ( a + b + c ) 3 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2
≥
om
6 2
( a + b + c ) 3 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2 3
( a − b )( b − c )( c − a ) .
2
≥
4
.c
ok
⇔ 2 ( a + b + c ) ≥ 33 ( a − b )( b − c )( c − a ) .
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c ta cần chứng minh
bo
2 ( a + b + c ) ≥ 3 3 ( a − b )( b − c )( a − c ) .
Sủ dụng bất đẳng thức AM-GM cho vế phải ta được:
et
3 3 ( a − b )( b − c )( a − c ) ≤ a − b + b − c + a − c = 2a − 2c ≤ 2 ( a + b + c ) .
vi
Một số kết quả tương tự:
ng

a 3 + b3 + c 3 1
≥ abc + 3 ( a − b )( b − c )( c − a ) .
a
3 2
kh
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn 2 min {a, b, c} ≥ max {a, b, c} .
a 3 + b3 + c 3 3
Chứng minh ≥ abc + 3 ( a − b )( b − c )( c − a ) .
3 2
1 1 1
P= + + .
a2 +
(b − c ) 2
b2 +
(c − a) 2
c2 +
(a − b) 2
4 4 4
155
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử c = max {a, b, c} .
Ta có: a2 +
( b − c )2 c
≤ a + , b2 +
(c − a) ≤ b + c . 2
4 2 4 2
c2 +
( a − b )2  c  c
≤ c 2 + 2a 2 + 2b 2 ≤ 2  a +  + 2  b +  .
2 2
4  2  2
c c
Đặt x =a+ ,y= b + , ( x, y > 0 ) và x + y =
1.
2 2
n
1 1 1 5
Ta chứng minh được: + + ≥ .
( )
.v
x y 2 x +y
2 2 x + y
om
Do đó P ≥ 5 .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 5 đạt tại a= b= 0, c= 1 hoặc các hoán vị.

.c
ok
BÀI TẬP TRUNG BÌNH
Bài 1. Cho x,y là hai số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
x 3 + y 3 + 7 xy ( x + y )
bo
P= .
xy x 2 + y 2
Bài 2. Cho x,y là hai số thực dương.
et
 3  2 3  1  1
Chứng minh rằng  x 2 + y +  y + x +  ≥  2 x +  2 y +  .
vi
 4  4  2  2
ng
Bài 3. Cho a,b là các số thực dương. Chứng minh

(1 + a ) + (1 + b ) ≥ 128ab ( a + b ) .
8 8 2
a
kh
Bài 4. Chứng minh rằng với mọi số thực x,y,z ta có

x2 + y 2 + z 2 ≥ 2 x ( y + z ) .
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện ( a + c )( a + b + c ) ≤ 0 .
Chứng minh rằng ( b − c ) ≥ 4a ( a + b + c ) .

2
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
ab + bc + ca + abc =4.
(
Chứng minh rằng 3 a 2 + b 2 + c 2 + abc ≥ 10 . )
156
Bài 7. Cho a,b là các số thực thoả mãn điều kiện −2 < a < 2, −3 < b < 3; ab =−1 .
4 9 12
Chứng minh rằng + ≥ .
4−a 9−b
2 2
5
Bài 8. Cho x,y là hai số thực dương có tổng bằng 2. Chứng minh
1 1 2 2
+ + 2 ≥ 2+ .
x y x + xy + y 2
3
a b c
Bài 9. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện + + =
2.
a +1 b +1 c +1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = ab + bc + ca .
n
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
.v
1 1 1
+ + =
1.
om
a +1 b +1 c +1
Chứng minh rằng abc ≥ 8 .
Bài 11. Chứng minh rằng x ( 25 − y 2 ) + y 25 − x ≤ 25 .

.c
x (108 − y 2 ) + y 108 − x ≤ 108 .
ok
Bài 13. Cho x,y là hai số thực thoả mãn điều kiện
bo
x 2014 − y 2 + y 2014 − x 2 =
2014 .
Chứng minh rằng : x 2 + y 2 =
2014 .
et
4
Bài 14. Cho hai số thực x > y > 0. Chứng minh x + ≥3.
vi
( x − y )( y + 1)
2
ng
Bài 15. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≤ 3 .
1 2014 2015
a + b + c ab + bc + ca
a
2 2 2
3
kh
Bài 16. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 3 + b3 + c 3 ≤ 3 .
1 8 4
Chứng minh rằng 3 + ≥ .
a + b + c ( a + b )( b + c )( c + a ) 3
3 3
1 2
Bài 17. Cho a,b là hai số thực dương thoả mãn điều kiện + =
2.
a +1 b +1
1
Chứng minh rằng ab 2 ≤ .
8
157
1 1 1
Bài 18. Cho n số thực dương thoả mãn điều kiện + + ... + =
1.
1 + a1 1 + a2 1 + an
Chứng minh rằng a1a2 ...an ≥ ( n − 1) .
n

a+b+c a 2 + b 2 + c 2 1  ab bc ca 
≤ ≤  + + .
3 3 3 c a b 
Bài 20. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
1.
1
Chứng minh a + b + c + ≥4 3.
n
abc
.v
Bài 21. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác có chu vi bằng 1.
om
(a + b − c) (b + c − a ) (c + a − b)
3 3 3
P= + + .
3c 3a
3b
Bài 22. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a + b + c =3.
.c
Chứng minh rằng a b + b c + c a + abc ≤ 4 .
2 2 2
ok
Chứng minh rằng a b + b c + c a + 2abc + 4 ≥ 3 ( ab + bc + ca ) .
2 2 2
bo
( a b + b c + c a ) ( ab + bc + ca ) ≤ 271 ( a + b + c ) 5
et
2 2 2
.
Bài 25. Cho a,b,c là các số thực dương. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
vi
(
abc a + b + c + a 2 + b 2 + c 2 ).
ng
P=
(a 2
+b +c
2 2
) ( ab + bc + ca )
a
Bài 26. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện abc=1 .
b+c c+a a+b
kh
Chứng minh rằng: + + ≥ a + b + c +3.

a b c
3
Bài 27. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 ≤ .
4
1 1 1
P = ( a + b )( b + c )( c + a ) + + + .
a 2 b2 c2
Bài 28. Cho a,b,c là các số nguyên dương có tổng bằng 100.
Tìm giá trị lớn nhất của tích ba số đó.
158
Bài 29. Cho a,b,c là các số nguyên dương có tổng bằng 2014.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = abc .
Bài 30. Cho x,y,z là các số thực dương. Chứng minh rằng
1 1 1 27
+ 2 + 2 ≥ .
x + xy y + yz z + zx 2 ( x + y + z )2
2
Bài 31. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ab + bc + ca =
3.
Chứng minh rằng a 6 + b 6 + 1 + b 6 + c 6 + 1 + c 6 + a 6 + 1 ≥ 3 3 .
Bài 32. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh
a 2 + 2b 2 + b 2 + 2c 2 + c 2 + 2a 2 ≥ 3 ( a + b + c ) .
n
.v
Bài 33. Cho n số thực dương có tổng bằng 1. Chứng minh
1  1   1 
om
 − 1 − 1 ...  − 1 ≥ ( n − 1) .
n
 a1  a2   an 
Bài 34. Cho a,b là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b ≤ 1 .
.c
1 1
=
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P + .
1 + a + b 2ab
2 2
ok
Chú ý. Có thể đưa về hàm số(xem chương sau).
bo
Cho a,b là hai số thực dương thoả mãn điều kiện a + b ≤ 2 .

1 2
= +
et
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P .

1 + a + b ab 2 2
Bài 35. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + 2b + 3c ≥ 20 .
vi
3 9 4
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + c + + + .
ng
a 2b c
Bài 36. Cho x,y,z là các số thực dương. Chứng minh
a
2 xy 2 yz 3 xz 5
+ + ≥ .
kh
( x + z )( z + y ) ( x + y )( x + z ) ( y + z )( y + x) 3
Bài 37. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn a, b, c ≥ 1 .
a ( b 2 + 3) b ( c 2 + 3) c ( a 2 + 3)
3c 2 + 1 3a 2 + 1 3b 2 + 1
Bài 38. Cho x, y, z là các số thực dương có tích bằng 1.
159
x4 y4 z4
P= + + .
(1 + y )(1 + z ) (1 + z )(1 + x ) (1 + x )(1 + y )
Bài 38. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho bốn số dương ta có:

 x4 1+ y 1+ z 1
 (1 + y )(1 + z ) + 8 + 8 + 4 ≥ x

 y4 1+ z 1+ x 1
 + + + ≥y
 (1 + z )(1 + x ) 8 8 4

z4 1+ x 1+ y 1
n
 + + + ≥z
 (1 + x )(1 + y )
.v
 8 8 4
Cộng lại theo vế ba bất đẳng thức trên ta được:
om
1 1 1
Bài 39. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≥ + + .
a b c
Chứng minh rằng a + b + c ≥
3
+
2
a + b + c abc
.
.c
ok
Bài 40. Cho x,y là các số thực dương. Chứng minh
6
x4 y 4 3
≤  .
bo
( x + y ) ( x + 1) ( y + 1) 8
2 4 4
Bài 41. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện z ( z − x − y ) = x + y + 1 .
et
x4 y 4
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức M =
vi
.
( x + yz )( y + zx)( z + xy )3
ng
Bài 42. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
3.
Chứng minh rằng x + y + z − xyz ≤ 4 .
a
kh
a +1 b +1 c +1
+ + ≥ 3.
ab + 1 bc + 1 ca + 1
a ( a + c − 2b ) b ( b + a − 2c ) c ( c + b − 2a )
+ + ≥ 0.
ab + 1 bc + 1 ca + 1
Bài 45. Cho x,y,z là các số thực lớn hơn 1. Chứng minh
x4 y4 z4
+ + ≥ 48 .
( y − 1) ( z − 1) ( x − 1)
2 2 2
160
3
Bài 46. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c = abc .
4
a b c 3
a+2 b+2 c+2 2
Bài 47. Cho a,b là hai số thực dương thoả mãn điều kiện a + b ≥ 4 .
3a 2 + 4 2 + b3
=
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P + 2 .
4a b
Bài 48. Cho a,b,c là các số thực dương tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
n
.v
Bài 49. Cho các số thực dương a, b, c thỏa mãn điều kiện
om
.

.c
Bài 50. Cho x,y là hai số thực dương. Chứng minh rằng
ok
.
bo
Bài 51. Cho . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
et
.
vi
3
Bài 52. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng . Chứng minh
ng
4
.
Bài 53. (TSĐH Khối B 2007) Cho x,y,z là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất
a
kh
của biểu thức .
Bài 54. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện .
Bài 55. Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 3. Chứng minh
161
Bài 57. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện .
BÀI TẬP RÈN LUYỆN NÂNG CAO

Bài 58. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn x > y và xy + ( x + y ) z + z 2 =
1.
n
1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + +
.v
.
4( x − y) (x + z) ( y + z)
2 2 2
om
Bài 59. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a > b và ( a + c )( b + c ) =
1.
1 6 12
(a − b) (b + c ) (a + c)
.c 2 2 2
Bài 60. Cho a,b,c,x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
ok
.
bo
Bài 61. Cho x,y,z là các số thực dương. Chứng minh rằng
et
.
vi
ng
a
kh
Bài 64. Cho số nguyên dương n và các số thực dương .

Chứng minh rằng
.
162
Bài 66. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 .
 1 1 
P = ( a + 2b + 2014c )  + .
 a ( b + c ) + 2c 2
 b ( a + 4c )

Bài 67. Cho a,b,c là các số thực đôi một phân biệt thỏa mãn ab + bc + ca > 0 và
a+b+c = 1.
2 2 2 5
P= + + + .
a −b b−c c−a
n
ab + bc + ca
.v
.
om
.c
Bài 69. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện
.
ok
bo
Bài 70. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác thoả mãn điều kiện
et
.
vi

ng
.
a
Bài 72. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
kh
Bài 73. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác có chu vi bằng 3.
.
163
Bài 79. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3.
n
.v
om
.

.c
ok
.
bo
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức .

et
Bài 82. Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 2 chứng minh
vi
.
ng
Bài 83. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện .
a

kh
Bài 84.(Việt Nam TST 2010) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện
Chứng minh rằng
164
n
.v
om
.
Chứng minh rằng

.c .
ok
.
bo
Bài 91. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh rằng
.
et
Bài 92. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác có chu vi bằng 3. Chứng minh
vi
.
ng

a
.
kh
Chứng minh rằng
.
165
Bài 97. Cho x,y,z là các số thực dương có tích bằng 1. Chứng minh
n
.
.v
om
.
.c
ok
.
bo
et
vi

Bài 1. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:
ng
x 3 + y 3 + 7 xy ( x + y ) =
( x + y ) + 4 xy ( x + y ) ≥ 4 xy ( x + y ) .
3 2
xy ( x + y )
a
2
xy 2 xy + x 2 + y 2
. 2 xy ( x 2 + y 2 ) ≤
xy
xy=
x +y2 2
. = .
kh
2 2 2 2 2
Do đó P ≥ 8 2 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y .
=
Nhận xét. Ngoài ra ta có thể đặt x t. y, ( t > 0 ) đưa về khảo sát hàm một biến với t.
Bài 2. Ta có:
2
 1 1  2 3  1 3 1
 x −  = x − x + =  x + y + − x + y +  ⇒ x + y + ≥ x + y +
2 2
 2 4  4  2 4 2
166
3 1
Tượng tự y 2 + x + ≥ x+ y+ .
4 2
Suy ra:
2 2
 2 3  2 3  1  1 1
 x + y +  y + x +  ≥  x + y +  =  x + + y + 
 4  4  2  4 4
 1  1  1  1
≥ 4  x +  y +  =  2 x +  2 y + 
 4  4  2  2
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= .
2
n
Bài 3. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho hai số dương ta có
.v
(1 + a ) + (1 + b ) ≥ 2 (1 + a ) (1 + b )
8 8 4 4
om
4
= 2 ( ab + 1) + ( a + b )  ≥ 2  2 ( ab + 1)( a + b ) 
4
.

= 32 ( ab + 1) ( a + b ) ≥ 128ab ( a + b )
2 2 2
.c .
ok
Bài 4. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
bo
Bài 5. Ta có: ( b − c ) = ( a + b + c − a − 2c ) ≥ 4 ( a + b + c )( −a − 2c ) .
2 2
et
Vậy bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng minh được:
vi
( a + b + c )( −a − 2c ) ≥ a ( a + b + c ) ⇔ ( a + c )( a + b + c ) ≤ 0 (luôn đúng theo

ng
giả thiết).
Bài 6. Ta có:
a
a+b+c 
3
( a + b + c ) + 
1
4 = ab + bc + ca + abc ≤  ⇒ a +b+c ≥ 3.
2
kh
3  3 
Khi đó
3 ( a 2 + b 2 + c 2 ) + abc= 3 ( a 2 + b 2 + c 2 ) + 4 − ( ab + bc + ca )
1
≥ (a + b + c) + 4 −
(a + b + c)
2 2
3
2 2
= ( a + b + c ) + 4 ≥ .32 + 4= 10
2
3 3
Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
167
n
.v
hoặc .
om
.c
ok
bo
et
vi
a ng
kh
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta có đpcm.

Bài 9. Theo giả thiết ta có
a b c 1 1 2
=
1− +1− = + ≥ .
a +1 b +1 c +1 b +1 c +1 ( b + 1)( c + 1)
b 2
Tương tự ta có: ≥ .
b +1 ( a + 1)( c + 1)
Nhân theo vế hai bất đẳng thức trên ta được:
168
ab 4 4 ( a + 1)( b + 1)
≥ ⇔ ab ≥ .
( a + 1)( b + 1) ( c + 1) ( a + 1)( b + 1) c +1
4 ( b + 1)( c + 1) 4 ( c + 1)( a + 1)
Tương tự ta có: bc ≥ ; ca ≥ .
a +1 b +1
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên và sử dụng AM-GM ta được:
P = ab + bc + ca ≥ 12 .
a 1 1 1
=
1− = +
n
Bài 10. Theo giả thiết ta có .
a +1 a +1 b +1 c +1
.v
a 2
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có: ≥ .
a +1 ( b + 1)( c + 1)
om
b 2 c 2
Tương tự ta có: ≥ ; ≥ .
b +1 ( a + 1)( c + 1) c +1
.c ( a + 1)( b + 1)
Nhân theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh.
ok
Nhận xét. Với cách làm tương tự trên ta xử lý được bài toán tổng quát cho n
bo
số dương.
1 1 1
Bài toán. Với x1 , x2 ,..., xn > 0 thỏa mãn + + ... + =
1 ta luôn có
1 + x1 1 + x2 1 + xn
et
x1 x2 ...xn ≥ ( n − 1) .
n
vi
Bài 11. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho hai số ta có

a ng
kh
Cộng lại theo vế hai bất đẳng thức trên ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ
khi .
169
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .
Bài 15. Dấu bằng đạt tại .

1 2014  1 2  2012
+ =  2 + +
a + b + c ab + bc + ca  a + b + c ab + bc + ca  ab + bc + ca
2 2 2 2 2
n
3 2012
≥ +
( ) ( ab + bc + ca ) 13 ( a + b + c )2
.v
3 a 2 + b2 + c2
2
om
9 2012 2015
≥ + ≥
( a + b + c ) 1 ( a + b + c )2
2
3
3.c
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .
ok
bo
et
Nhân theo vế hai bất đẳng thức trên ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
vi
.
ng
Bài 18. Ta có .
a
kh
Nhân theo vế n bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
Bài 19. Bất đẳng thức vế trái là hiển nhiên theo C – S.
Bất đẳng thức vế phải tương đương với
170
Bài 20. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho ba số dương ta được:
1 1
n
1 = a 2 + b 2 + c 2 ≥ 3 3 a 2b 2 c 2 ⇒ abc ≤ ⇒ ≥3 3
3 3 abc
.v
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho bốn số dương ta được:
om
1 1 4
a+b+c+ ≥ 4 4 abc. = .
9abc 9abc 3
 1 
Suy ra a + b + c +
1
abc 
= a +b+c + +
9abc  9abc
8 .c
≥
4 8
+ .3 3 = 4 3 .
3 9
ok
1
3
bo
(a + b − c) (a + b − c) ≥ a + b + 4 c − 1 .
3 3
c 1
et
+ + ≥ a+b−c ⇒
3c 3 3 3c c 3
vi
(b + c − a ) (c + a − b) ≥ a + c + 4 b −1 .
3 3
4
Tương tự: ≥ b + c + a − 1;
ng
3a 3 3b 3
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên kết hợp với điều kiện a + b + c = 3 ta có ngay
P ≥ 1 .Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
a

kh
Bài 22. Không mất tính tổng quát giả sử b là số nằm giữa a và c.
Ta có:
⇒ a 2b + b 2 c + c 2 a + abc ≤ a 2b + bc 2 + 2abc = b ( a + c )
2
a+c a+c 
3

a+c a+c b+ 2 + 2  4
= 4.b. ≤ 4 = ( a + b + c=
) 4
3
. 
2 2  3  27
 
171
Bài 23. Ta có
3 ( ab + bc + ca ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) = ( a 2b + b 2 c + c 2 a ) + ( ab 2 + bc 2 + ca 2 ) + 3abc .
Do vậy ta chỉ cần chứng minh ab 2 + bc 2 + ca 2 + abc ≤ 4 .
Đây là một bài toán quen thuộc đã được chứng minh ở bài toán trên.
Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
Ta có:
n
.
⇒ a 2b + b 2 c + c 2 a ≤ a 2b + bc 2 + abc = b ( a 2 + ac + c 2 )
.v
om
2
 a 2 + ac + c 2 + ab + bc + ca 
b ( a + ac + c ) ( ab + bc + ca ) ≤ b 
2 2

 2 
b ( a + c ) + b ( a + c ) 

2

2
b (a + c) (a + b + c)
2 2
a+c a+c
.c
= = b. .( a + b + c )
2
.
ok
4 4 2 2
a+c a+c 
3

b+ +
bo
2  1
≤ (a + b + c)  2 2 = (a + b + c)
5

 3  27
 
et
vi
Bài 25. Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có:

3 ( a 2 + b2 + c2 ) ≥ ( a + b + c ) ⇒ a + b + c ≤ 3 ( a 2 + b2 + c2 ) .
ng
Suy ra
a
abc  3 ( a 2 + b 2 + c 2 ) + a 2 + b 2 + c 2  3 + 1 abc ( )
  =
kh
P≤ .
( a 2 + b2 + c 2 ) ( ab + bc + ca ) ( ab + bc + ca ) a 2 + b 2 + c 2
Mặt khác: ( ab + bc + ca ) a 2 + b 2 + c 2 ≥ 3 3 a 2b 2 c 2 . 3 3 a 2b 2 c 2 =
3 3abc .
3 +1 3 + 3
Suy ra P ≤ = . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
3 3 9
3+ 3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= c .
9
172
Bài 26. Sử dụng AM –GM cho 2 số dương ta được
Xây dựng tương tự cho 2 bất đẳng thức còn lại rồi cộng lại theo vế 3 bất đẳng
thức ta được
n
.
.v
Bài 27. Theo giả thiết và bất đẳng thức AM – GM ta có:
om
.
Suy ra .
.c
ok
Sử dụng bất đẳng thức AM - GM ta có
bo
.
et
Sử dụng bất đẳng thức Cauchy - Schwarz ta có

vi
.
ng
Suy ra .
a

kh
. Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 13.
Bài 28. Nếu không có điều kiện ràng buộc a,b,c nguyên dương ta có ngay
Đẳng thức xảy ra tại .
Vì vậy ta dự đoán dấu bằng đạt tại

Không mất tính tổng quát giả sử ta có
173
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi hoặc các hoán vị.
Bài 29. Giả sử .
n
3
 a b c 
+ +
.v
  672 ( a + b + c ) − a 
3
a b c  672 671 671
. . ≤  =   ≤1
om
672 671 671  3   671.672.3 
 
⇒ P= abc ≤ 6712.672
.c
1 1 1 3
+ 2 + 2 ≥
ok
x + xy y + yz z + zx (x + xy )( y 2 + yz )( z 2 + zx )
2 2
3
bo
3 3
= =
( )( y + z )( z + x )
3 xyz x + y 3
( xz + yz )( xy + zx )( yz + xy )
et
3 27
≥ ≥
2 ( xy + yz + zx ) 2 ( x + y + z )2
vi
3
ng
Bài 31. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 3 số dương ta được
a
.
kh
Tương tự cho hai căn thức còn lại rồi cộng lại theo vế ta có đpcm.
Bài 32. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM dạng luỹ thừa ta được
Tương tự ta có
174
Cộng lại theo vế ba bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức
xảy ra khi và chỉ khi .
.
Bài 33. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho (n-1) số dương ta được
n
.v
.
om
Nhân theo vế n bất đẳng thức trên ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
.
.c
ok
Bài 34. Dấu bằng đạt tại .
bo
Ta viết lại P và sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho hai số

et
vi
a ng
8
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại .
kh
3
Bài 35. Viết lại P và sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
Dấu bằng đạt tại .

175
Đến đây chỉ cần áp dụng AM-GM ta có: .
n
.v
Bài 37. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba số dương ta được
om
.
Chú ý
.c bởi vì
ok
.
bo
et

vi
Cho x, y, z là các số thực dương có tích bằng 1.

ng
.
a
kh
176
Do đó .
Cộng lại theo vế hai bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
Bài 40. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho bốn số dương ta được
Tương tự ta có .
n
Do đó
.v
.
om
.c
Bài 42. Bất đẳng thức đã cho là tổng của hai bất đẳng thức
ok
.
bo

et
Đẳng thức xảy ra chẳng hạn tại .

ta sử dụng bất đẳng thức C –S (xem
vi
Chú ý. Nếu cần tìm Max của

chủ đề bất đẳng thức C –S ).
ng
Bài 43. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho ba số dương ta được

a
.
kh
Bất đẳng thức cuối đúng vì .
177
Bài 45. Dự đoán dấu bằng đạt tại .
Vậy ta sử dụng bất đẳng thức AM – GM như sau
n
.v
om
.
Bất đẳng thức đúng vì .

.c
Bài 47. Áp dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
ok
bo
et
vi
a ng
Vì vậy khi .
kh
Bài 48. Đặt .
Chú ý .
178
Vậy đạt tại .
Chú ý. Ta có thể chứng minh bằng bất đẳng thức C –S.

Bài 49. Theo giả thiết ta có: .
Chú ý
n
Tương tự cho hai biểu thức còn lại suy ra
.v
3 1  ( b + c )( c + a ) ( c + a )( a + b ) ( a + b )( b + c ) 
P≥ + ⋅ + + 
2 2  ( a + b )2 (b + c )
2
( c + a ) 
2
om
3 3 ( b + c )( c + a ) ( c + a )( a + b ) ( a + b )( b + c )
≥ + 3 . . =
3
(a + b) (b + c ) (c + a)
2 2 .c 2
2 2
ok
x x x+ y 1 x x+ y 
= ≤  + ;
bo
.
x + 3y x + y x + 3y 2  x + y x + 3y 
y 1 2y 11 2y 
et
= . ≤  + ;
x + 3y 2 x + 3y 2  2 x + 3y 
vi
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta được .

ng
Tương tự ta có .
a
kh
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên có đcpm.

x−2 y −3 z−4
Bài 51. Ta có P = + + .
x y z
2 ( x − 2) 3 ( y − 3) 4 ( z − 4)
= + +
x 2 y 3 2z
2+ x − 2 3+ y −3 4+ z − 4 1 1 1
≤ + + = + +
2 2x 2 3y 4z 2 2 2 3 4
179

n
khi và chỉ khi .
.v
om
Bài 53. Ta có .
Dự đoán dấu bằng đạt tại khi ba biến bằng nhau, khi đó
.c .
ok
Tức dấu bằng đạt tại .
Vậy ta sử dụng bất đẳng thức AM – GM như sau
bo
et
vi
a ng

kh
b2 b
Tương tự ta có ≤
3b + ( c + a )
2 2 2(a + b + c)
c2 c
≤
3c + ( a + b )
2 2 2(a + b + c)
180
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=a b= , c 0 hoặc các hoán vị.
2
 1
b+c+ 
 2 = a ( 7 − 2a ) .
2
 1
ab + 2abc
= 2ab  c +  ≤ 2a  
 2  2  8
 
a ( 7 − 2a )
2
9
⇔ ( 4 − a )( 2a − 3) ≥ 0 .
2
Ta chỉ cần chứng minh a + ≤
8 2
n
.v
3 1
=
a ,=
b 1,=
c .
2 2
om
Bài 56. Chú ý ( a + b + c ) ≥ 3 ( ab + bc + ca ) ⇒ ab + bc + ca ≤ 3 .
2
ab ab ab 1  ab ab 
Ta có ≤ = ≤  + .
( c + a )( c + b ) 
c +3
2
c + ab + bc + ca
2
.c 4 c + a c +b
Tương tự cho 2 căn thức còn lại cộng theo vế 3 bất đẳng thức ta có điều phải
ok
chứng minh.
bo
=
ab 1 ( a + b)
2
≤
1  a2
+
b2 
et
.  
(
c2 + 1 4 c2 + a 2 + c2 + b2 ) (
4  c 2 + a 2 c 2 + b 2 )
vi
bc 1  b2 c 2  ca 1  c2 a2 
≤  +  ; ≤  + 
a 2 + 1 4  a 2 + b 2 a 2 + c 2  b 2 + 1 4  b 2 + c 2 b 2 + a 2 
ng
a
1
khi và chỉ khi a= b= c= .
kh
3
Bài 58. Ta có:
1 1 x2 + y 2 + 2 z ( x + y ) + 2 z 2
= x 2 + y 2 + 2 (1 − xy ) = ( x − y ) + 2
2
+ =
( x + z) ( y + z) ( xy + xz + yz + z )
2 2 2 2
1 1
+ ( x − y) + 2 ≥ 2 . ( x − y=
) +2 3.
2 2
=
Suy ra P
4( x − y) 4( x − y)
2 2
1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = ( x − y )2 ⇔ x − y = do x > y .
4( x − y)
2
2
181
Khi đó z là nghiệm dương của phương trình: z 2 + z ( x + y ) + xy − 1 =0.

3
−x− y
−x − y + ( x + y ) 2
− 4 ( xy − 1) − x − y + ( x − y ) 2
+ 4 2
⇔z = = .
2 2 2
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 đạt tại
3
−x− y
1 2  3 
x −=y =,z , x + y < .
2 2  2
Nhận xét. Đây là một bài toán khá đơn giản dựa vào biến đổi chú ý điều kiện
( z + x )( z + y ) = 1 ngoài ra ta có thể đặt a = x + z , b = z + y ⇒ ab = 1 và khi đó
n
.v
1 1 1
=P + + .
4(a − b)
2 2
a b2
om
Đây là dạng toán quen thuộc được đề cập đến trong chủ đề tính đẳng cấp hoặc
sử dụng hàm số ta có 2 cách xử lý như sau:
Cách=1: P
ab
4( a − b)
2
ab ab
+ 2=
a
+ 2
b a
1 a b
+ + .
b b a
.c
4 − 2 + 
ok
b a
a b 1
Đặt t =+ , ( t > 2 ) đưa về khảo sát hàm số
= f (t ) + t hoặc đánh giá
bo
b a 4 (t − 2)
dựa vào bất đẳng thức AM-GM như sau:
et
1 1 1
=P = +t + (t − 2) + 2 ≥ 2 . ( t − 2=
) +2 3.
4 (t − 2) 4 (t − 2) 4 (t − 2)
vi
1 1 1
Cách 2: Thế b = đưa về khảo sát hàm số = + + a 2 ta tìm
ng
f (a) 2 2
a  1 a
4 a − 
 a
a
được Min của f(a) bằng 3 và có kết quả tương tự hai cách đề cập trên.
kh
Bài 59. Nhận xét. Hình thức bài toán này tương tự bài toán trước đó tuy nhiên hai
nhân tử sau không có dạng đối xứng ta cần khéo léo khai thác giả thiết tích
( b + c )( a + c ) =
1.
6 ( a + c ) + 2 ( b + c ) 
2 2
=   = 6 a + c 2 + 2 b + c 2 .
6 12
Ta có: +

( ) ( ) 
( b + c )2 ( a + c )2 ( a + c )( b + c ) 
2
Theo giả thiết ta có:

( a − b )2 =
( a + c ) − ( b + c )  ( a c ) + (b + c ) − 2 .
2 2 2
=+
182
Đặt x = a + c, y = b + c ⇒ xy = 1
1 6 12 1 12 x2 6 x 4 + 12
=
và P + += + 2 +=
6 x2 + .
x2 + y 2 − 2
( x − 1)
2 2 2
y x 1
x2 + 2 − 2 x 2 x2
x
t 6t 2 + 12
Đến đây ta có thể khảo sát hàm số=
f (t ) + =
với t x 2 , ( t > 1) do
( t − 1)2 t
a>b⇒t = a+c> ( a + b )( a + c ) = 1 .
Hoặc biến đổi tương đương như sau:
 t  ( t − 2 )2 ( 6t 2 − 8t + 3)
n
6t 2 + 12
=P  + − 20  +=
20 + 20 ≥ 20 (với t > 1 ).
 ( t − 1)2 t ( t − 1)
.v
t  2
om
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 20 đạt tại t = 2 ⇔ a + c = 2, b + c = .
2
Bài 60. Vế trái bất đẳng thức được viết lại dưới dạng
bc ca ab zx xy yz
+ + + + +
.c
y z x a b c
ok
 bc   ca   ab   zx   xy   yz 
=  + c +  + a +  + b +  + z +  + x +  + y − 3
 y   z   x   a   b   c 
bo
c a b z x y a z b x  c y
= + + + + + −3=  + + + + + ≥3
y z x a b c  z a x b  y c
et

z( x + y)
vi
1
∑ y (x − y + z ) ≥ 0
ng
.
x−z x−z x+ y
⇔∑ ≥ 0 ⇔ ∑( + 1) ≥ 3 ⇔ ∑ ≥3
y+z y+z y+z
a
Đúng theo AM – GM.

kh
1
Bài 62. Ta có a3 + b3 ≥ ( a + b ) .
3
4
Do đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
1 c3 
( )
3
3 c 9
3 a 3 + b3 + c 3 ≥ 3  ( a + b ) + +  ≥ 3 c 2 ( a + b ) .
4 
2 2 2 2

9  9 
c 2 ( a + b ) ≥ 2c ( ab + bc + ca ) ⇔  3 − 2  c 2 ( a + b ) ≥ 2abc .
2 2 
3
2 2
183
9
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do 3
− 2 > 1; c ≥ ab .
2 2
3
a+b+b+c+c+a
( a + b )( b + c )( c + a ) ≤ 
8
=
 ( a + b + c )3 .
 3  27
Do vậy ta chỉ cần chứng minh
9abc 12 ( ab + bc + ca )
3+ ≥
(a + b + c) 3
( a + b + c )2
n
⇔ ( a + b + c ) + 3abc ≥ 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca )
.v
3
⇔ a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
om
Bất đẳng thức cuối đúng theo BĐT Schur bậc 3.
.c
Bài 64. Ta đặt
ok
x1
a1 =
1 + x1
bo
x2
a2 =
(1 + x1 )(1 + x1 + x2 )
... .
et
xn
an =
(1 + x1 + x2 +  + xn −1 )(1 + x1 + x2 +  + xn )
vi
1
ng
an +1 =
1 + x1 + x2 +  + xn
Khi đó ta có a1 + a2 +  + an + an +1 =
1.
a
1
kh
Ta cần chứng minh: a1a2  an +1 ≤ .

(n + 1) n +1
Bất đẳng thức cuối đúng theo AM – GM nên có đpcm.
Bài 65. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM kết hợp vế trái là hàm đồng biến với tích
ab ta có
184
abc c.ab
=
(
( a + b )( b + c )( c + a ) ( a + b ) c + c ( a + b ) + ab
2
)
2
a+b
c 
≤  2  .
 2 a+b 
2
( a + b ) c + c ( a + b ) 
+  
  2  
c (a + b)
=
( a + b + 2c )2
n
c (a + b) ( a + b )( a + b + 2c ) .
≤
.v
( a + b + 2c ) 2
( 3a + 3b + 2c )2
om
⇔ c ( 3a + 3b + 2c ) ≤ ( a + b + 2c )
2 3

1
c ( 3a + 3b + 2=
c) .8c. ( 3a + 3b + 2c )( 3a + 3b + 2c )
2
8
.c
ok
3
1  8c + 3a + 3b + 2c + 3a + 3b + 2c 
 = ( a + b + 2c )
3
≤ 
8 3 
bo
Bài 66. Ta có:
et
1 1 2 2 2
+ ≥ ≥
a ( b + c ) + 2c 2 b ( a + 4c ) 4
( ab + ac + 2c ) ( ab + 4bc )
2
2ab + ac + 4bc + 2c 2
vi
2 2 4 2 4 2
ng
= ≥ ≥
( a + 2c )( 2b + c ) a + 2b + 3c a + 2b + 2014c
a
4 2
Suy ra P ≥ ( a + 2b + 2014c ) . =
4 2.
a + 2b + 2014c
kh
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 4 2 xảy ra khi = c 0,= a 2b > 0 .
Bài 67. Không mất tính tổng quát ta giả sử a > b > c ta có:
2 2 2 5
P= + + + .
a −b b−c a −c ab + bc + ca
1 1 4
Sử dụng bất đẳng thức: + ≥ , ∀x, y > 0 ta được:
x y x+ y
185
4 2 5  2 1 
P ≥ 2. + + = 5 + 
a−b+b−c a−c ab + bc + ca a−c ab + bc + ca 
5.2 2 20
≥ =
( ) (
4 a − c 2 ab + bc + ca
) 4 ( a − c )2 ( 4ab + 4bc + 4ca )
20 20 2 20 2
≥ = =
( a − c )2 + 4ab + 4bc + 4ca ( a + c )2 + 4b ( a + c ) ( a + c )( a + c + 4b )
2
20 2 20 6 40 6
= = ≥ = 10 6
n
(1 − b )(1 + 3b ) ( 3 − 3b )(1 + 3b ) 3 − 3b + 1 + 3b
.v
 2+ 6
a =
om
a − b = b − c 6
 
 2 1  1
=  = ⇔ b .
 a − c ab + bc + ca  3
3 − 3b =+
1 3b 
.c
c =
2− 6
 6
ok
1 1 1 1 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 10 6 đạt tại a = + ,b = ,c = − hoặc
3 6 3 3 6
bo
các hoán vị.

Nhận xét. Ta có thể xử lý bài toán trên bằng phương pháp hàm số xem chương 3.
et
Bài 68. Không mất tính tổng quát giả sử z = min { x, y, z} ta có

x 2 + y 2 + z 2= 2 ( xy + yz + zx )
vi
⇔ ( x + y ) + z 2 − 2 z ( x + y ) = 4 xy ⇔ ( x + y − z ) = 4 xy
2 2
ng

x+ y−z x+ y−z
a
+ + 2z z( x + y − z)
2
x+ y+z 2 2
= ≥3 =
kh
3 2 xyz .
3 3 2
 x + y − z = 4z  x + y = 5z = x 4=
z, y z
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ ⇔  .
 x + y − z =2 xy  xy = 4 z 2 =
 x z=
, y 4z
xy + yz + zx 1
Cách 2: Theo giả thiết ta có = .
( x + y + z) 2 4
xyz 1
Ta cần chứng minh ≤ .
( x + y + z)3 54
186
a + b + c = 1
x y z 
Đặt a
= = ,b = ,c ⇒ 1.
x+ y+z x+ y+z x+ y+z ab + bc + ca =
4
1
Ta cần chứng minh=
P abc ≤ (xem chủ đề kỹ thuật sử dụng tính đẳng cấp).
54
Bài 69. Theo giả thiết kết hợp sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
 2(a + b + c) 
3
8 = ( a + b )( b + c )( c + a ) ≤  
 3 
⇒a+b+c≥3
n
.v
( a + b + c )27 ≥ 326 ( a3 + b3 + c3 )
om
⇔ (a + b + c) ≥ 326 ( a + b + c ) − 3 ( a + b )( b + c )( c + a ) 
27 3
 
⇔ (a + b + c) ≥ 326 ( a + b + c ) − 24 
27 3
  .c x9
Đặt x = ( a + b + c )3 ⇒ x ≥ 27 ta cần chứng minh ≥ 326 .
ok
x − 24
x9
Xét hàm số f ( x) = với x ≥ 27 ta có
bo
x − 24
8 x8 ( x − 27 )
= ≥ 0, ∀x ≥ 27 .
et
f '( x)
( x − 24 )2
vi
Do đó f(x) là hàm đồng biến trên [ 27;+∞ ) . Vì vậy f ( x) ≥ f (27) =

326 .
ng
Bài 70. Đặt x = b + c − a, y = c + a − b, z = a + b − c ⇒ xyz = 1 và

y+z z+x x+ y
a
=a = ,b = ,c .
2 2 2
kh

x + y + z 5 x 2 + y 2 + z 2 + xy + yz + zx
≥
3 6
 x + y + z  ( x + y + z ) − ( xy + yz + zx )
5 2
⇔  ≥
 3  6
 xy + yz + zx ≥ 3 3 x 2 y 2 z 2 =
3
Chú ý điều kiện xyz = 1 ⇒  .
 x + y + z ≥ 3 3 xyz = 3
187
Suy ra ( x + y + z ) − xy − yz − zx ≤ ( x + y + z ) − 3 .
2 2
 x + y + z  ( x + y + z) − 3
5 2
Vậy ta chứng minh   ≥ .
 3  6
x+ y+z
Đặt t
= ≥ 1 ta cần chứng minh
3
3t 2 1   1  1 
t5 ≥ − ⇔ ( t − 1) t 4 + t  t 2 −  +  t 2 −   ≥ 0 .
2 2   2  2 
Bài 71. Giả sử a = min {a, b, c} .
n
.v
Đặt b =a + u, c =a + v, ( u , v ≥ 0 ) bất đẳng thức trở thành
om
3 3
(3 − )(u 2 − uv + v 2 )a + u 3 − 3 uv 2 + v3 ≥ 0 .
3
4 4
u 3 + v3 = u 3 +
v3 v3
+ ≥ 33
u 3v 6 3
= 3 uv 2 .
.c
ok
2 2 4 4
Bài 72. Đặt

= a 1= / y; c 1 / z bất đẳng thức trở thành:
/ x; b 1=
bo
a2 + 3 b2 + 3 c2 + 3 3
+ + ≥ .
et
ac + 3b ba + 3c cb + 3a 2
Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
vi
=
a2 + 3 4 a2 + 3
=
( ) 4 a2 + 3 (≥
)
a+3
ng
ac + 3b 2  ac + b ( a + b + c )  2 ( b + a )( b + c ) 2 ( b + a )( b + c )
b2 + 3 b+3 c2 + 3 c+3
a
≥ ; ≥
ba + 3c 2 ( c + a )( c + b ) cb + 3a 2 ( a + b )( a + c )
kh

a+3 b+3 c+3 3
+ + ≥
2 ( b + a )( b + c ) 2 ( c + a )( c + b ) 2 ( a + b )( a + c ) 2
⇔ ( a + 3)( a + c ) + ( b + 3)( a + b ) + ( c + 3)( b + c ) ≥ 3 ( a + b )( b + c )( c + a )
⇔ a 2 + b 2 + c 2 + ab + bc + ca + 18 ≥ 3 ( a + b )( b + c )( c + a )
Theo bất đẳng thức AM – GM ta có
188
a 2 + b 2 + c 2 + ab + bc + ca + 18 = ( a + b + c ) − ( ab + bc + ca ) + 18
2
1
≥ (a + b + c) − ( a + b + c )2 + 18 =24
2
3
3
a+b+b+c+c+a
3 ( a + b )( b + c )( c + a ) ≤ 3   =
24
 3 
Do đó bất đẳng thức cuối đúng và ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
x= y= z= 1 .
Bài 73. Đặt x = a + b − c, y= b + c − a, z= c+ a −b .

n
 x2 + y 2 + z 2 = a + b + c = 3
.v

⇒  x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x=
2
∑ ( a + b − c )( b + c − a )

( )
om
= ∑ b 2 − ( a − c ) = 4 ( ab + bc + ca ) − 9
2


1 1 1 36
Ta cần chứng minh + + ≥ .c
x y z 9 + x y + y 2 z 2 + z 2 x2
2 2
( )
⇔ x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 9 ( xy + yz + zx ) ≥ 36 xyz .
ok
bo
x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 9 ≥ 12 3 xyz
xy + yz + zx ≥ 3 3 x 2 y 2 z 2
et
vi
Bài 74. Đặt a = x + y, b = y + z , c = z + x ⇒ a, b, c ≥ 0; ab + bc + ca > 0 .

ng
a b c
Khi đó P = + + .
b+c c+a a+b
a
a 2a b 2b c 2c
≥ ≥ ≥
kh
Tìm giá trị nhỏ nhất: ; ; .

b+c a+b+c c+a a+b+c a+b a+b+c
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta được P ≥ 2 .
Dấu bằng đạt tại x > 0; y ==z 0 hoặc các hoán vị.
Bài 75. Trước hết ta chứng minh
(2a 2 + bc)(2b 2 + ca )(2c 2 + ab) ≤

( a + 2b )2 ( b + 2c )2 ( c + 2a )2 .
8
3 2
Thật vậy ta có (2a + bc)(2b 2 + ca )(2c 2 + ab) − 9abc  =
2 
189
( ) ( )
(
= ( a + 2b ) 2c 2 + ab + ( b + 2c ) 2a 2 + bc + ( c + 2a ) 2b 2 + ca )
≥ 33 ( a + 2b ) ( 2c + ab ) ( b + 2c ) ( 2a + bc ) ( c + 2a ) ( 2b
2 2 2
+ ca )
Mặt khác (2a 2 + bc)(2b 2 + ca )(2c 2 + ab) − 9abc ≤ (2a 2 + bc)(2b 2 + ca )(2c 2 + ab) .
Suy ra
3 ( a + 2b ) ( 2c 2 + ab ) ( b + 2c ) ( 2a 2 + bc ) ( c + 2a ) ( 2b2 + ca ) ≤
(2a 2 + bc)(2b 2 + ca )(2c 2 + ab)
≤
2
n
⇒ (2a 2 + bc)(2b 2 + ca )(2c 2 + ab) ≤
( a + 2b )2 ( b + 2c )2 ( c + 2a )2
.v
8
om
1
( a + 2b )( b + 2c )( c + 2a ) = .( a + 2b )( 4b + 8c )( c + 2a )
4
1  3 ( a + 2b + 3c ) 
≤   =
16
.c 3
4 
ok
3
Từ đó suy ra điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
=
a 2,=b 1,=
c 0.
bo
giả sử c min {a, b, c} ⇒ c ≤ 1 .

Bài 76. Không mất tính tổng quát =
et
a 2 + b2 3 − c 2 − c 2 + 2c + 3
c + ab ≤ c + =c+ = ;
vi
2 2 3
( a + b + bc + ca )2 ( a + b )2 ( c + 1)2
ng
( a + bc )( b + ca ) ≤ =
4 4
( c + 1)( a
2 2
+b 2
)=
(3 − c )( c + 1)
2 2
a
≤
kh
2 2
2 ( 2 − a )( 2 − b ) =8 − 4 ( a + b ) + 2ab
=4 − a 2 − b 2 + ( a + b − 2 ) ≥ 4 − a 2 − b 2 =c 2 + 1
2
Do vậy ta chỉ cần chứng minh
( )( ) (
8 ( 2 − c ) ≥ 3 − c 2 3 + 2c − c 2 ⇔ 7 − c 2 ( c − 1) ≥ 0 . ) 2
Bất đẳng thức cuối đúng và ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= c= 1 .
Bài 79. Sử dụng bất đẳng thức C – S và AM – GM ta có
190
(a 2
)
+ b + c (1 + b + c ) ≥ ( a + b + c ) =9
2
a2 a b + c + 1 a 3 ( b + c + 1) a ( b + c + 1 + 3)
⇒ ≤ = ≤
a +b+c
2 3 3 3 6 3
b2 b ( a + c + 1 + 3) c2 c ( b + a + 1 + 3)
Tương tự ta có ≤ ; ≤ .
b +c+a 2
6 3 c +a+b 6 3 2
Gọi P là biểu thức vế trái và cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và chú ý
1
ab + bc + ca ≤ ( a + b + c ) =
2
3.
3
n
4 ( a + b + c ) + 2 ( ab + bc + ca )
4.3 + 2.3
Ta có P ≤ = 3. ≤
.v
6 3 6 3
om
Bài 80. Theo giả thiết ta có ( ab + bc + ca ) ≥ 3abc ( a + b + c )= 3 ( ab + bc + ca )
2
⇒ ab + bc + ca ≥ 3; ab ≤ ac ≤ bc ⇒ bc ≥ 1
.c
Do đó
( a − 1)2 + ( c − b )( bc − 1) ≥ 0
ok
a bc
1 1 1
⇔ a+c+
+ −2−b− ≥0
bo
a c b
 1  1
⇔ a + c +a +b + c −  − 2−b − ≥ 0
 b b
et
1 1
⇔ a + c −1− ≥ 0 ⇔ b ≥
a + c −1
vi
b
ng
=
Bài 82. Không mất tính tổng quát giả sử c min {a, b, c} ⇒ c 2 − bc ≤ 0; c 2 − ac ≤ 0 .
1 1
a
Suy ra ≥ .
(b 2
− bc + c 2
)( c 2
− ca + a 2
) ab
kh
1 1
+ =
(a 2
− ab + b 2
)(b 2
− bc + c 2
) (c 2
− ca + a 2
)( a 2
− ab + b 2
)
1 1 1  1 1 1
=  + ≥  + 
 
a 2 − ab + b 2  b 2 − bc + c 2 c 2 − ca + a 2  a 2 − ab + b 2  a b 
191
1 ab + bc + ca 2 ab + bc + ca
≥
(a ) ( ab + bc + ca ) a + c ( a + b ) + b2
2
a − ab + b
2 2 2
− ab + b 2
2 ab + bc + ca 2 ab + bc + ca ab
= = ≥
( a + b )( a + b + c ) − 2ab 2 ( a + b − ab ) a + b − ab
Gọi P là biểu thức vế trái ta có
ab  1 1  1 1 1 ab
P≥  + + = + +
a + b − ab  a b  ab ab ab a + b − ab
1 1 ab 3 3
≥ 33 = ≥ ≥3
n
. .
ab ab a + b − ab 3 ab ( a + b − ab ) a+b
2
.v
3
 
 2 
om
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1, c= 0 và các hoán vị.
Bài 83. Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z khi đó ta có
xy + yz + zx x + z xy + yz + zx y + z .c
(i) ≥ ; ≥ .
y + yz + z
2 2 y + z x 2 + zx + z 2 x + z
ok
xy + yz + zx ( x + z )( y + z )
(ii) ≥ .
x + xy + y
2 2
( x + z ) + ( x + z )( y + z ) + ( y + z )2
2
bo
Các bất đẳng thức (i) và (ii) xem chứng minh trong chương 1.
Áp dụng vào bài toán ta có
et
P≥
x+z y+z ( x + z )( y + z )
+ + .
y+z x+z ( x + z ) + ( x + z )( y + z ) + ( y + z )2
2
vi
x+z y+z
ng
1
Đặt t = + ⇒ t ≥ 2; P ≥ f (t ) = t + .
y+z x+z t2 −1
a
1
Xét hàm số f (t ) = t + trên nửa khoảng [ 2;+∞ ) ta có
kh
t2 −1
(t − 1) − t > t − t
2 3
3
t
f '(t ) = 1 − = > 0, ∀t ≥ 2 .
(t ) (t − 1) (t − 1)
3 3 3
2
−1 2 2
1
Vì vậy f(t) đồng biến trên nửa khoảng [ 2;+∞ ) suy ra f (t ) ≥ f (2) =
2+ .
3
1 1
Với x= y= 1, z= 0 thì P bằng 2 + . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 + .
3 3
192

3
 a+c 
(a + b + ) a+c
3 27
2(a + c) =  a + b + +  ≥ ( a + b )( a + c )
 2 2  2
1 2 1
⇒ ≤ .
27 ( a + b )( a + c )
(a + b + )
3
2(a + c)
Xây dựng tương tự cho hai biểu thức còn lại và đưa về chứng minh
1 1 1
+ + ≤ 12
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( c + a )( c + b )
n
2(a + b + c)
⇔ ≤ 12 ⇔ 6 ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ a + b + c
.v
( a + b )( b + c )( c + a )
Chú ý sử dụng bất đẳng thức quen thuộc
om
9 ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 8 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
3
Bài toán đưa về chứng minh ab + bc + ca ≥ ⇔ 16 ( ab + bc + ca ) ≥ 3 .
.c
16
Bất đẳng thức cuối đúng theo giả thiết vì
ok
16 3
ab + bc + ca ≤ 16abc ( a + b + c ) ≤ ( ab + bc + ca ) ⇒ ab + bc + ca ≥ .
2
3 16
bo
1
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
4
et
a − bc 2bc 2bc 2bc

Bài 85. Ta có =
1− = 1− =
1− .
a + bc a + bc a ( a + b + c ) + bc ( a + b )( a + c )
vi

ng
bc ca ab 3
+ + ≥
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( c + a )( c + b ) 4
a
⇔ ab + bc + ca ≥ 9abc ⇔ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ≥ 9abc
kh

1
Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
Bài 86. Chú ý điều kiện bài toán ta có
1 1 1
= =
ab + 2c + 2c ab + 2c + 2c ( a + b + c )
2 2
( 2c + a )( 2c + b )
ab ab ab
= ≥ =
( 2bc + ab )( 2ac + ab )  2bc + 2ca + 2ab 2 ( ab + bc + ca )2
 
 2 
193
1 bc 1 ca
bc + 2a + 2a
2
( ab + bc + ca ) 2
ca + 2b + 2b
2
( ab + bc + ca )2
Cộng lại theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ
1
khi a= b= c=
3
1 1 1 1 1 1 a+b+c
2
+ 2+ 2≥ + + =
a b c ab bc ca abc
9 27
= ≥
abc ( a + b + c ) ( ab + bc + ca )2
n
.v
27
( )
≥ a 2 + b 2 + c 2 ⇔ a 2 + b 2 + c 2 ( ab + bc + ca ) ≤ 27 .
om
2
( ab + bc + ca ) 2
Bất đẳng thức cuối đúng theo AM – GM vì

.c
 a 2 + b 2 + c 2 + 2 ( ab + bc + ca ) 
3
( 2 2 2
)
a + b + c ( ab + bc + ca ) ≤ 
2
 =27 .
ok
 3 
bo
1− c 1− a 1− b 9
Bài 88. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng + + ≥
ab + c bc + a ca + b 2
et
a+b b+c a+c 9

⇔ + + ≥ .
( c + a )( c + b ) ( a + b )( a + c ) ( b + a )( b + c ) 2
vi
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho vế trái đưa về chứng minh

ng
8
( a + b )( b + c )( c + a ) ≤ .
27
a
Bài 89. Thay 1 bởi điều kiện vào bất đẳng thức đã cho và đưa về chứng minh
kh
4ab 4bc 4ca

+ + +a+b+c≥4.
a+b b+c c+a
ab
+
bc
+
ca
≥
( ab + bc + ca ) ≥
2
1
.
a + b b + c c + a ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) a + b + c
4
Ta chỉ cần chứng minh + a +b+c ≥ 4.
a+b+c
194
Bất đẳng thức cuối đúng theo AM – GM. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= 1, c= 0 hoặc các hoán vị.
9 − a 2 − b2 − c2
Bài 90. Sử dụng ab + bc + ca = đưa về chứng minh bất đẳng thức
2
a 2 + b2 + c2 + 2 ( a + b + c ≥9. )
Bất đẳng thức trên là tổng của các bất đẳng thức
a 2 + a + a ≥ 3a
b 2 + b + b ≥ 3c
n
c 2 + c + c ≥ 3c
.v
om
ab + bc + ca ab + bc + ca ab + bc + ca 9
+ + ≥
(a + b)b (b + c ) c (c + a) a 2
a b c a + b b + c c + a 15 .c
⇔ + + + + + ≥
a+b b+c c+a a b c 2
ok
Bất đẳng thức cuối là tổng của hai bất đẳng thức
a b c 1a+b b+c c+a
+ + +  + + ≥3
a +b b+c c+ a 4 a
bo
b c 
3 a +b b+c c+ a  9
 + + ≥
4 a c  2
et
b
Bài 92. Đặt x = b + c − a; y = c + a − b; z = a + b − c ⇒ x2 + y 2 + z 2 = 3 .
vi

ng
1 1 1 36
+ + ≥
x y z 9 + x y + y 2 z 2 + z 2 x2
2 2
( )
a
⇔ x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 9 ( xy + yz + zx ) ≥ 36 xyz
kh
Bất đẳng thức trên là tích của hai bất đẳng thức
xy + yz + zx ≥ 3 3 x 2 y 2 z 2 ; x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 9 ≥ 12 6 xyz .
Bài 93. Chú ý đẳng thức:
(a 2
) ( ) (
+ bc ( b + c )= b c 2 + a 2 + c a 2 + b 2 ; )
(b 2
+ ca ) ( c + a )= a ( b 2
+ c ) + c(a
2 2
+ b );
2
(c2
+ ab ) ( a + b =) b(a 2
+ c ) + a (b
2 2
+c )
2
195
Bài toán đưa về chứng minh với ba số dương x,y,z ta có

x+ y y+z z+x
+ + ≥3 2.
z x y
Bất đẳng thức này đúng theo AM – GM
x+ y
+
y+z
+
z+x
≥ 36
( x + y )( y + z )( z + x ) ≥ 36 2 xy .2 yz .2 zx =
3 2.
z x y xyz xyz
Bài 94. Tương tự bài toán trên bất đẳng thức đưa về chứng minh với ba số không
x y z
âm x,y,z ta có + + ≥ 2.
y+z z+x x+ y
n
Bất đẳng thức cuối đúng(xem chứng minh trong bài tập mẫu).
.v
a b=
Bài 95. Ta có c 2 + 2ab = a 2 + b 2 + 2c 2 − 2bc − 2ca = ( a − c ) + ( b − c ) .
om
2 2
Do đó
a −b
=
( a − b )2 .
( c − a )2 + ( c − b )2
c 2 + 2ab
.c
ok
x y z
Bài toán đưa về chứng minh + + ≥ 2.
y+z z+x x+ y
( a b ) , y =−
( b c ) , z =−
( c a ) xem bài tập mẫu.
bo
2 2 2
Với x =−
Bài 96. Bất đẳng thức tương đương với 3abc + ab + bc + ca ≥ 3 + a + b + c .
et
a b c (a + b + c)
2
Bất đẳng thức luôn đúng do a + b + c ≥ + + ≥
b c a ab + bc + ca
vi
⇒ ab + bc + ca ≥ a + b + c
ng
a b c 1  2a b  1  2b c  1  2c a  a + b + c
a+b+c≥ + +=  + +  + +  + ≥ 3 .
b c a 3 b c  3 c a  3 a b  abc
⇒ abc ≥ 1
a
kh
=
x3 + 1
=
(
x x 2 + yz ) (
x x 2 + yz ) xy + yz + zx
x4 + y + z x 4 + xyz ( y + z ) (x 2
( y + z ) + 1) ( x3 + yz ( y + z ) )
≥
(
2 x x 2 + yz ) xy + yz + zx2 x xy + yz + zx
=
x ( y + z ) + 1 + x + yz ( y + z )
2 3 x+ y+z
Tương tự cho 2 căn thức còn lại rồi cộng lại theo vế ta có điều phải chứng minh.
196

2
 2a  1 3 3a
3
  = ≥
b+c b+c
= .
b+c 3
b+c b+c + + 1 a+b+c
. .1
2a 2a 2a 2a
2 2
 2b  3b  2c  3c
Tương tự ta có 3
 ≥ ;3   ≥ .
c+a a+b+c a+b a+b+c
a= b= c .
Chú ý. Ngoài ra ta có thể chứng minh bằng bất đẳng thức Bernoulli(xem chủ đề sau).
n
Bài 99. Chú ý x5 + y 5 ≥ x 2 y 2 ( x + y )
.v
xy xy 1 z
⇒ ≤ = = .
( x + y ) + xy xy ( x + y ) + 1 x + y + z
om
x + y + xy
5 5 2 2
x y
yz x zx y
Tương tư ta có ≤ ; 5 ≤ .
y + z + yz
5 5 x + y + z z + x + zx x + y + z
5
.c
x= y= z= 1 .
ok
1 ab ab ab
bo
=1− ≥1− =1−

1 + ab 1 + ab 2 ab 2
1 bc bc bc
et
=1− ≥1− =1−

1 + bc 1 + bc 2 bc 2
vi
1 ca ca ca
=1− ≥1− =1−
1 + ca 1 + ca 2 ca 2
ng
( )
2
ab + bc + ca 15 a+ b+ c
a
1 1 1
+ + ≥ 3− = − .
1 + ab 1 + bc 1 + ca
kh
2 4 4
( )
2
15 a+ b+ c 9
Vậy ta chỉ cần chứng minh − ≥ .
4 4 2 ( a+ b+ c )
Đặt t= a + b + c, ( )
3 < t ≤ 3 đưa về chứng minh
15 t 2
− ≥
4 4
9
2t
(
⇔ t 3 − 15t + 18 ≤ 0 ⇔ ( t − 3) t 2 + 3t − 6 ≤ 0 . )
Bất đẳng thức cuối đúng và ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= c= 1.
197
KỸ THUẬT GHÉP CẶP TRONG

CHỦ ĐỀ 2:
CHỨNG MINH BẤT ĐẲNG THỨC AM – GM
1. Ghép cặp trực tiếp 2 hoặc 3 hạng tử ở một vế của bất đẳng thức
Ta cần chứng minh bất đẳng thức
A+ B +C ≥ X +Y + Z .
Nếu X ≤ AB , Y ≤ BC , Z ≤ CA .
Ta thực hiện ghép cặp sử dụng bất đẳng thức AM- GM cho 2 số dương như sau:
n
A + B ≥ 2 AB ≥ 2 X
.v
B + C ≥ 2 BC ≥ 2Y
C + A ≥ 2 CA ≥ 2Z
om
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh.
2. Ghép cặp kết hợp 2 giữa hoặc 3 nhân tử ở cả 2 vế của bất đẳng thức
.c
Ta cần chứng minh bất đẳng thức A + B + C ≥ X + Y + Z .
Ta có thể thực hiện đánh giá như sau
ok
A + X ≥ 2 AX ≥ 2Y
B + Y ≥ 2 BY ≥ 2 Z
bo
C + Z ≥ 2 CZ ≥ 2 X
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh.
et
3. Biến đổi điều kiện hoặc bất đẳng thức trước khi ghép cặp
Áp dụng với các bất đẳng thức có điều kiện chưa tương đồng với bất đẳng thức
vi
cần chứng minh. Thông thường ta sử dụng phép bình phương 2 vế, quy đồng 2
vế bất đẳng thức(xem bài tập mẫu).
ng
B. BÀI TẬP MẪU

a
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện 2 xy + xz =
1.
kh
3 yz 4 zx 5 xy
x y z
Lời giải
Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức.
Ta viết lại P dưới dạng
 yz zx   yz xy   xy zx 
P =  +  + 2  +  + 3 +  .
 x y  x z   z y
198
yz zx yz zx
+ ≥2 . = 2 z;
x y x y
yz xy yz xy
+ ≥2 . = 2 y;
x z x z
xy zx xy zx
+ ≥2 . = 2 x.
z y z y
Suy ra P ≥ 2 z + 4 y + 6 x = 2 ( x + z ) + 4 ( x + y ) ≥ 4 zx + 8 xy = 4 .
 x= y= z 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ x=y=z= .
n
2 xy + zx =1 3
.v
Nhận xét. Để có phân tích trên ta sử dụng đồng nhất thức như sau:
3 yz 4 zx 5 xy  yz zx   yz xy   xy zx 
om
+ + = a +  + b +  + c + 
x y z  x y  x z   z y
a=+b 3 = a 1
   yz zx   yz xy   xy zx 
.c
⇔ b + c = 5 ⇔ b = 2 ⇒ P =  +  + 2  +  + 3  + 
c= c 3  x y  x z   z y
 +a 4 = 
ok
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
3.
bo
xy yz zx
z x y
et
Lời giải
vi
xy yz
Nếu sử dụng ghép cặp chẳng hạn + ≥ 2 y nhưng điều kiện cho dưới dạng
z x
ng
bậc 2 do vậy ta không thể ghép cặp sử dụng trực tiếp được và cần tạo ra các
nhân tử có chứa x 2 , y 2 , z 2 như vậy lựa chọn phép bình phương 2 vế của bất
a
đẳng thức.
kh

Bình phương 2 vế bất đẳng thức cần chứng minh được viết dưới dạng
x2 y 2
z2
+
y2 z2
x2
+
z 2 x2
y2
( )
+ 2 x2 + y 2 + z 2 ≥ 9
x2 y 2 y2 z2 z 2 x2
⇔ + + ≥3
z2 x2 y2
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM cho 2 số dương ta được
199
x2 y 2 y2 z2 x2 y 2 y 2 z 2
+ ≥2 . 2 = 2 y2 .
z2 x2 z2 x
y2 z2 z 2 x2 x2 y 2 z 2 x2
Tương tự ta có + ≥ 2z2 ; + ≥ 2 x2 .
x2 y2 z2 y2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức
xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
Bài 3. Chứng minh rẳng với mọi a,b,c dương ta luôn có
1 1 1 9
+ + ≥ .
b ( a + b ) c ( c + b ) a ( a + c ) 2 ( ab + bc + ca )
n
Lời giải
.v
Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với
ab + bc + ca ab + bc + ca ab + bc + ca 9
om
+ + ≥
b (a + b) c (c + b) a (a + c) 2
c b a a b c 9
⇔ + + + + + ≥ .c
b a c a+b b+c c+a 2
b+c a+b c+a a b c 15
⇔ + + + + + ≥
ok
b a c a+b b+c c+a 2
bo
b+c b b+c b
+ ≥2 . = 1.
4b b+c 4b b + c
et
a+b a c+a c
Tương tự ta có: + ≥ 1; + ≥ 1.
4a a+b 4c c+a
vi

ng
1a+b b+c c+a a b c

 + + + + + ≥ 3.
4 a b c  a+b b+c c+a
Mặt khác
a
3 a +b b+c c+ a  3 b c a 3 b c a 9
kh
 + + = 3 + + +  ≥  3 + 33 . . =
 .
4 a b c  4 a b c 4 a b c 2
Cộng theo vế 2 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức
xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
Bài 4. Chứng minh rằng với mọi số thực dương x,y,z ta có
 x  y  z 2( x + y + z )
1 + 1 + 1 +  ≥ 2 + .
 y  z  x 3 xyz
Lời giải
Khai triển vế trái viết lại bất đẳng thức đã cho dưới dạng
200
x y z x+ y+z x2 3 y 2 3 z 2
+ + ≥ = 3 + + .
y z x 3 xyz yz zx xy
x x y x2
Sử dụng bất đẳng thức cho 3 số dương ta có + + ≥ 33 .
y y z yz
y y z y2 z z x z2
Tương tự ta có: + + ≥ 33 ; + + ≥ 33 .
z z x zx x x y xy
khi và chỉ khi x= y= z .
n
.v
x3 y3 y3  x2 y 2 z 2 
z3 z3 x3
+ + ≥ 2 +
 + +
+ . +
y 3 x3 z 3 y 3 x3 z 3 
om
 yz zx xy 
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM cho 3 số dương ta có
x3
+
x3
+ 1 ≥ 33
x3 x3
. .1 =3
x2
.c
ok
y3 z3 y3 z3 yz
y3 y3 y3 y3 y2
+ + 1 ≥ 33 =
bo
. .1 3
z3 x3 z 3 x3 zx
z3 z3 z3 z3 3z 2
+ + 1 ≥ 33 =
et
. .1
x3 y3 x3 y 3 xy
vi

ng
Bài 6. Cho x,y,z là các số thực không âm.

Chứng minh rằng ( x + y − z )( y + z − x )( z + x − y ) ≤ xyz .
a
Lời giải
kh
Do tổng 3 thừa số vế trái bằng x + y + z ≥ 0 nên có các khả năng sau

+ TH1: Nếu có 1 thừa số âm và 2 thừa số dương lúc này bất đẳng thức luôn đúng.
+ TH2: Nếu có 2 thừa số âm và 1 thừa số dương(điều này vô lý) vì tổng của 2 thừa
số chẳng hạn ( x + y − z ) + ( y + z − x ) = 2 y ≥ 0 .
+ TH3: Nếu cả 3 thừa số đều không âm lúc đó ta sử dụng bất đẳng thức cho 2 số
dương ta được
201
2
x+ y−z+ y+z−x
( x + y − z )( y + z − x ) ≤   =y2
 2 
2
y+z−x+z+x− y
( y + z − x )( z + x − y ) ≤   =z2
 2 
2
z+x− y+x+ y−z
( z + x − y )( x + y − z ) ≤   =x2
 2 
( x + y − z )( y + z − x )( z + x − y )  ≤ x 2 y 2 z 2
2
.
n
⇔ ( x + y − z )( y + z − x )( z + x − y ) ≤ xyz
.v
Nhận xét. Vì chưa biết tính âm dương của mỗi thừa số vế trái nên chưa thể áp
om
dụng trực tiếp bất đẳng thức AM – GM và ta cần phân chia các trường hợp.
+ Đây là một dạng của bất đẳng thức Schur bậc ba có rất nhiều ứng dụng trong
việc giải quyết một lớp bài toán(xem chủ đề sau). .c
Chẳng hạn với x,y,z có tổng bằng 3 ta có bất đẳng thức
4 ( xy + yz + zx ) − 3 xyz ≤ 9 .
ok
Cho x,y,z là các số thực dương. Chứng minh
bo
 x  y  z  1
1 −  1 −  1 − ≤ .
 y + z  z + x  x + y  8
et
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
3.
vi
a3 b3 c3 3
ng
b +3
2
c +3 a +3
2 2 2
Lời giải
a
kh
a3 a3 b2 + 3 3 2
+ + ≥ a
b2 + 3 b2 + 3 8 2
b3 b3 c2 + 3 3 2
+ + ≥ b
c2 + 3 c2 + 3 8 2
c3 c3 a2 + 3 3 2
+ + ≥ c
a2 + 3 a2 + 3 8 2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và kết hợp với điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
3 ta
có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
202
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c =3.
Chứng minh rằng

(1 + a )2 (1 + b )2 + (1 + b )2 (1 + c )2 + (1 + c )2 (1 + a )2 ≥ 24 .
1 + c2 1 + a2 1 + b2
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 2 số dương ta được:
(1 + a )2 (1 + b )2 = (1 + ab + a + b )2 ≥ 4 (1 + ab )( a + b ) = ( ) ( )
4a 1 + b 2 + 4b 1 + a 2 .
Suy ra
(1 + a )2 (1 + b )2 ≥ 4a.1 + b2 + 4b. 1 + a 2
n
1 + c2 1 + c2 a + c2
.v
(1 + b )2 (1 + c )2 1 + c2 1 + b2
≥ 4b. + 4c.
1 + a2 1 + a2 1 + a2
om
(1 + c )2 (1 + a )2 1 + c2 1 + a2
≥ 4a. + 4c.
1 + b2 1 + b2 1 + b2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có
.c
 1 + b2 1 + c2   1 + a2 1 + c2   1 + a 2 1 + b2 
ok
P ≥ 4a  +  + 4b  +  + 4 c  + 
 1 + c2 1 + b2   1 + c2 1 + a2  1 + a 2 
 1+ b
2
   
bo
1 + b2 1 + c2 1 + a2 1 + c2 1 + a 2 1 + b2
≥ 8a . + 8b . + 8c .
1 + c2 1 + b2 1 + c2 1 + a2 1 + b2 1 + a 2
= 8 ( a + b + c )= 24
et
vi
a b c
Bài 9. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện + + = 2.
ng
a +1 b +1 c +1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = ab + bc + ca .
a
Lời giải
Theo giả thiết kết hợp sử dụng bất đẳng thức AM –GM cho 2 số dương ta có
kh
a b c 1 1 2
=
1− +1− = + ≥ .
a +1 b +1 c +1 b +1 c +1 ( b + 1)( c + 1)
b 2
Tương tự ta có: ≥
b +1 ( a + 1)( c + 1)
c 2
≥
c +1 ( a + 1)( b + 1)
203
Lần lượt nhân theo vế hai bất đẳng thức ta được:

ab 4 4 ( a + 1)( b + 1)
≥ ⇔ ab ≥ .
( a + 1)( b + 1) ( c + 1) ( a + 1)( b + 1) c +1
4 ( b + 1)( c + 1) 4 ( c + 1)( a + 1)
Tương tự ta có: bc ≥ ; ca ≥
.
a +1 b +1
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên và sử dụng AM-GM ta được:
 ( a + 1)( b + 1) ( b + 1)( c + 1) ( a + 1)( c + 1) 
P ≥ 4 + + 
 c +1 a +1 b +1 
n
( a + 1)( b + 1) ( b + 1)( c + 1) ( a + 1)( c + 1)
.v
≥ 12 3 . . =12
c +1 a +1 b +1
om
Bài 10. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xy + yz + zx =
1.
x2 y 2 z 2
≥ ( x + y + z) .
Chứng minh rằng 3 − 3 +
y
+
z
+
x
.c
2
ok
Lời giải
Trước hết ta chứng minh bất đẳng thức sau
( )
bo
x2 y 2 z 2 ( x + y + z ) x + y + z
2 2 2
+ + ≥ .
y z x xy + yz + zx
et
Thật vậy, bất đẳng thức tương đương với:

 x2 y 2 z 2 
vi
( xy + yz + zx)  + +  ≥ ( x + y + z )( x 2 + y 2 + z 2 ) .
 y z x 

ng
x3 z y 3 x z 3 y
⇔ + + ≥ xz 2 + zy 2 + yx 2 .
y z x
a
x3 z y 3 x
kh
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có: + ≥ 2 x2 y .

y z
y3 x z3 y
+ ≥ 2 y2 z .
z x
x3 z z 3 y
+ ≥ 2z2 x .
y x
Gọi P là biểu thức vế trái bất đẳng thức ban đầu ta có
P ≥ 3 − 3 + ( x + y + z )( x 2 + y 2 + z 2 ) .
204
Vậy ta cần chứng minh

3 − 3 + ( x + y + z )( x 2 + y 2 + z 2 ) ≥ ( x + y + z ) 2
⇔ ( x + y + z )( x 2 + y 2 + z 2 ) ≥ x 2 + y 2 + z 2 + 3 − 1
⇔ ( x 2 + y 2 + z 2 )( x + y + z − 1) ≥ 3 − 1
⇔ ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx )  ( x + y + z − 1) ≥ 3 − 1
2
 
⇔ ( x + y + z ) − 2  ( x + y + z − 1) ≥ 3 − 1
2
 
Bất đẳng thức luôn đúng do x + y + z ≥ 3( xy + yz + zx) =3 .
n
.v
1
x= y= z= .
3
om
Cho x,y,z là các số thực dương có tổng bằng 1.
x2 y 2 z 2
( )
Chứng minh rằng
y
+
z
+
x
≥ 3 x2 + y 2 + z 2 .
.c
ok
bo
Bài 1. Chứng minh rằng với mọi số thực x ta có

x x x
 12   15   20 
  +  +  ≥3 +4 +5 .
x x x
et
     
5 4 3
Bài 2. Chứng minh rằng với mọi số dương x,y,z ta có
vi
x3 y 3 z 3
+ + ≥ x2 + y 2 + z 2 .
ng
y z x
Bài 3. Chứng minh rằng với mọi x,y,z là các số thực dương ta có
a
x5 y5 z5
+ + ≥ x3 + y 3 + z 3 .
kh
2 2 2
y z x
x3 y 3 z 3
+ + ≥ x+ y+z.
yz zx xy
Bài 5. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z =xyz .
x y z
Chứng minh rằng 3
+ 3
+ ≥1.
y z x3
205
Bài 6. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác. Chứng minh rằng
a b c
+ + ≥ 3.
a+b−c b+c−a c+a−b
3.
a3 b3 c3 3
b +1
2
c +1
2
a +1
2 2
Bài 8. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện 2 xz + yz + 3 xy =
1.
7 yz 8 zx 9 xy
n
x y z
Bài 9. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xyz = 1 .
.v
 1  1  1 
om
Chứng minh rằng  x + − 1 y + − 1 z + − 1 ≤ 1 .
 y  z  x 
1 1 1
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn + + =
1.
a +1 b +1 c +1
.c
Chứng minh rằng abc ≥ 8 .
ok
 x  y  z  1
1 −  1 −  1 − ≤ .
bo
 y + z  z + x  x + y  8
et

Bài 1. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 2 số dương ta có
vi
x x x x
 12   15   12   15 
  +  ≥2   .  = 2.3x
ng
 5  4  5  4
x x x x
 15   20   15   20 
  +   ≥ 2   .  = 2.5 x
a
 4  3   4  3 
kh
x x x x
 20   12   20   12 
  +  ≥2   .  = 2.4 x
 3   5  3   5
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức
xảy ra khi và chỉ khi x = 0 .
x3 x3 x3 x3
+ + y 2 ≥ 33 . . y 2 =
3x 2
y y y y
206
y3 y3 y3 y3 2
+ + z 2 ≥ 33 . .z =3y2
z z z z
z3 z3 z3 z3
+ + x 2 ≥ 3 3 . .x 2 = 3z 2
x x x x
Cách 2: Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 2 số dương ta có
x3 x3 y3 z3
+ xy ≥ 2 =
.xy 2 x 2 ; + yz ≥ 2 y 2 ; + xz ≥ 2 z 2 .
y y z x
n
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên kết hợp với x 2 + y 2 + z 2 ≥ xy + yz + zx ta có
.v
om
x5 x5
+ xy 2 ≥ 2 .xy 2 =
2 x3
y2 y2 .c
y5 y5
+ yz 2 ≥ 2 . yz 2 =
2 y3
ok
z2 z2
z5 z5
+ zx 2 ≥ 2
.zx 2 =
2z3
bo
x2 x2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có
et
x5
y2
+
y5
z2
+
z5
x2
( )
+ xy 2 + yz 2 + zx 2 ≥ 2 x3 + y 3 + z 3 .
vi
Vậy ta chỉ cần chứng minh x3 + y 3 + z 3 ≥ xy 2 + yz 2 + zx 2 .

ng
Bất đẳng thức này hiển nhiên đúng theo AM – GM cho 3 số dương
Vì x3 + y 3 + y 3 ≥ 3 xy 2 ; y 3 + z 3 + z 3 ≥ 3 yz 2 ; z 3 + x3 + x3 ≥ 3 zx 2 .
a
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức
kh
xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .

x3 x3
+ y + z ≥ 33 . y.z =3x
yz yz
y3 y3
+ z + x ≥ 33 . z. x =3y
zx zx
z3 z3
+ x + y ≥ 33 .x. y =3z
xy xy
207
1 1 1
Bài 5. Theo giả thiết ta có + + =1.
xy yz zx
Vậy bất đẳng thức cần chứng minh được viết lại dưới dạng:
x y z 1 1 1
3
+ 3+ 3≥ + +
y z x xy yz zx
x 4 z 3 + y 4 x3 + z 4 y 3 x+ y+z
⇔ 3 3 3
≥
x y z xyz
n
⇔ x 4 z 3 + y 4 x3 + z 4 y 3 ≥ ( x + y + z ) x 2 y 2 z 2
.v
 x2 z y 2 x z 2 y 
⇔ x2 y 2 z 2  2 + 2 + 2  ≥ ( x + y + z ) x2 y 2 z 2
 y x 
om
 z
x2 z y2 x z2 y
⇔ + + ≥ x+ y+z
y2 z2 x2 .c
ok
x2 z y2 x x2 z y 2 x
+ + z ≥ 33 . .z =3x
y2 z2 y2 z2
bo
y2 x z2 y y2 x z2 y
+ + x ≥ 33 . .x =3y
z2 x2 z 2 x2
et
z2 y x2 z z 2 y x2 z
+ + y ≥ 33 .y =
vi
. 3z
x2 y2 x2 y 2
ng
1
khi và chỉ khi x= y= z= .
a
3
kh
a b c a b c
+ + ≥ 33 . . .
a+b−c b+c−a c+a−b a+b−c b+c−a c+a−b
Chú ý. ( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b ) ≤ abc .
Ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
a3 a3 b2 + 1 3 2
+ + ≥ a ;
b2 + 1 b2 + 1 2 2 2
208
b3 b3 c2 + 1 3 2
+ + ≥ b ;
c2 + 1 c2 + 1 2 2 2
c3 c3 a2 + 1 3
+ + ≥ c2 .
a +1
2
a +1
2 2 2 2
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và kết hợp với điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
3 ta
có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
Bài 8. Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức.
 yz zx   yz xy   xy zx 
Ta viết lại P dưới dạng P = 3  +  + 4  +  + 5  +  .
 x y  x z   z y
n
.v
yz zx yz zx
+ ≥2 . = 2z
om
x y x y
yz xy yz xy
+ ≥2 . = 2y
x z x z .c
xy zx xy zx
+ ≥2 . = 2x
ok
z y z y
Suy ra P ≥ 6 z + 8 y + 10 x = 4 ( x + z ) + 2 ( z + y ) + 6 ( x + y )
bo
≥ 8 xz + 4 yz + 12 xy =
4
 x= y= z 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ x=y=z= .
et
2 xz + yz + 3 xy = 1 6
Bài 9. Vì x,y,z là các số thực dương thoả mãn xyz = 1 nên tồn tại các số thực dương
vi
a b c
a,b,c thoả mãn= x = ,y = khi đó bất đẳng thức được viết lại dưới dạng:
ng
,z
b c a
( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b ) ≤ abc .
a
Đây là bất đẳng thức đã được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
x= y= z= 1 .
kh
Cách 2: Theo giả thiết ta có

1  1 1  1
x + − 1= x 1 + − = x 1 + z − 
y  xy x   x
 1  1   1  1 
⇒  x + − 1 z + − 1= x 1 + z −  z + − 1
 y  x   x  x 
 1  
2
= x  z 2 −  − 1  ≤ xz 2 .
  x  
209
 1  1 
Tương tự ta có:  y + − 1  x − + 1 ≤ yx 2 .
 z  y 
 1  1 
 z + − 1 y + − 1 ≤ zy
2
 x  z 
Nhân theo vế 3 bất đẳng thức trên kết hợp điều kiện xyz = 1 ta có điều phải
chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
a 1 1 1
Bài 10. Theo giả thiết ta có =
1− = + .
a +1 a +1 b +1 c +1
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho 2 số dương ta được
n
a 2
≥ .
.v
a +1 ( b + 1)( c + 1)
om
b 2
Tương tự ta có: ≥ .
b +1 ( a + 1)( c + 1)
c 2
≥ .c
c +1 ( a + 1)( b + 1)
ok
Nhận xét. Với cách làm tương tự trên ta xử lý được bài toán tổng quát cho n số dương.
bo
1 1 1
Bài toán. Với x1 , x2 ,..., xn > 0 thỏa mãn + + ... + =
1 ta luôn có
1 + x1 1 + x2 1 + xn
et
x1 x2 ...xn ≥ ( n − 1) .
n
vi
Bài 11. Bất đẳng thức được viết dưới dạng tương đương:
ng
8 ( x + y − z )( y + z − x )( z + x − y ) ≤ ( x + y )( y + z )( z + x ) .
Chú ý ta có ( x + y − z )( y + z − x )( z + x − y ) ≤ xyz .
a
8 xyz ≤ ( x + y )( y + z )( z + x )
kh
Từ đó suy ra đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .
210
CHỦ ĐỀ 3: KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC AM – GM

DẠNG CỘNG MẪU SỐ
1 1 1 n2
+ + ... + ≥ .
A1 A2 An A1 + A2 + ... + An

Xuất phát từ bất đẳng thức
1 1 1  n
( a1 + a2 + ... + an )  + + ... +  ≥ n n a1a2 ...an . n =
n2 .
 a1 a2 an  a1a2 ...an
n
1 1 1 n2
Do đó + + ... + ≥
.v
.
a1 a2 an a1 + a2 + ... + an
om
Hai bất đẳng thức dạng trên hay được sử dụng nhất là
1 1 4
+ ≥ .c
a b a+b
1 1 1 9
+ + ≥
ok
a b c a+b+c
Dưới đây tôi sẽ trình bày một lớp bài toán dạng trên.
bo
B. BÀI TẬP MẪU

Bài 1. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c = 3 .
et
1 1 1 1 1 1
a + 3b b + 3c c + 3a a + 3 b + 3 c + 3
vi
Lời giải
ng
1 1 4
Sử dụng bất đẳng thức + ≥ ta có
x y x+ y
a
1 1 4 2
+ ≥ =.
a + 3b c + 3 a + 3b + c + 3 b + 3
kh
1 1 4 2
Tương tự ta có + ≥ =
b + 3c a + 3 a + b + 3c + 3 c + 3
1 1 4 2
+ ≥ =
c + 3a b + 3 3a + b + c + 3 a + 3
khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
Bài 2. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác thỏa mãn điều kiện 2c + b =abc .
211
3 4 5
P= + + .
b+c−a a +c−b a +b−c
Lời giải
2 1
Từ điều kiện ta có: + = 1.
ab ac
2
12 1 1 32 1 1  3 2 1 3 2 1
=
1  + =  .  + ≤  + +  ⇒ + + ≥2 3.
a  b c  3 a  b c  12  a b c  a b c
Ta có:
n
 1 1   1 1   1 1 
P = 2 + + +  + 3 + .
b+c−a a +b−c b+c−a a +c−b  a +c−b a +b−c
.v
1 1 4
Sử dụng bất đẳng thức + ≥ , x, y > 0 ta có:
om
x y x+ y
8 4 12  3 2 1
P≥ + + = 2 + +  ≥ 4 3 .
2b 2c 2a a b c .c
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 3.
ok
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 4 3 đạt tại a= b= c= 3 .
Nhận xét. Điểm quan trọng nhất của bài toán là dự đoán dấu bằng tại a= b= c .
bo
 3 2 1
Ngoài ra ta có thể đánh giá P như sau: P ≥ 2  + +  .
a b c
et
2 1 3 
Theo giả thiết ta có: + =a suy ra P ≥ 2  + a  ≥ 4 3 . Đẳng thức xảy ra
 
vi
b c a
ng

Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác thoả mãn điều kiện
a
2ab + 3ac + 4bc =9abc .

kh
5 6 7
b+c−a a +c−b a +b−c
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =3.
1 1 1 4 4 4
Chứng minh rằng + + ≥ 2 + 2 + 2 .
a+b b+c c+a a +7 b +7 c +7
Lời giải
1 1 4 1 1 4
Sử dụng bất đẳng thức + ≥ ta có + ≥ .
x y x+ y a + b b + c a + 2b + c
212
Theo AM – GM ta có a 2 + 1 ≥ 2a
(
2 b 2 + 1 ≥ 4b)
c 2 + 1 ≥ 2c
2 ( a + 2b + c ) ≤ a 2 + 2b 2 + c 2 + 4 = (a 2
)
+ b2 + c2 + 4 + b2 = b2 + 7 .
1 1 8
Suy ra + ≥ 2 .
a+b b+c b +7
1 1 8
Tương tự ta có: + ≥ 2
n
b+c c+a c +7
.v
1 1 8
+ ≥ 2
c+a a+b a +7
om
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh rằng .c
ab bc 11 1 1 ca
+ +
≤  + + .
ok
a +b +a c+b c
3 3 2 2
b +c +b a +c a c +a +c b+a b 4 a b c
3 3 2 2 3 3 2 2
Lời giải
bo
Ta có a3 + b3 ≥ ab ( a + b ) .
ab ab
⇒ ≤
et
a +b +a c+b c
3 3 2 2
(
ab ( a + b ) + c a 2 + b 2 )
vi
 
ab  1 1 
≤ +
4  ab ( a + b ) c a 2 + b 2  ( )
ng
 
1 1 1 ab 1 1  1 1  1
= . + . 2 . ≤  + + c
a
4 a + b 4 a + b 2 c 16  a b  8
kh
bc 1 1 1 1
Tương tự ta có ≤  + + .
b +c +b a+c a
3 3 2 2 16  b c  8a
ca 1 1 1 1
≤  + +
c +a +c b+a b
3 3 2 2 16  c a  8b
a= b= c .
1 1 1 3
+ + ≤ .
ab + a + 2 bc + b + 2 ca + c + 2 4
213
Lời giải
1 1 1 1 1  1 c 1 
Ta có = ≤  + =  + 
ab + a + 2 (ab + 1) + (a + 1) 4  ab + 1 a + 1  4  c + 1 a + 1 
1 1 1 1 1  1 a 1 
= ≤  + =  + 
bc + b + 2 (bc + 1) + (b + 1) 4  bc + 1 b + 1  4  a + 1 b + 1 
1 1 1 1 1  1 b 1 
= ≤  + =  + 
ca + c + 2 (ca + 1) + (c + 1) 4  ca + 1 c + 1  4  b + 1 c + 1 
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có đcpm.
n
.v
Bài 1. Chứng minh rẳng với mọi x,y,z dương ta có
om
1 1 1 xy + yz + xz
+ + ≤ .
2x + y + z 2 y + z + x 2z + x + y 4 xyz
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xy + yz + zx + xyz =
.c 4.
1 1 1 1
Chứng minh rằng + + ≤
2x + y + 6 2 y + z + 6 2z + x + 6 3
ok
6(a + b + c)
bo
a 2b 3c
+ + ≤ .
a +1 b + 2 c + 3 a + b + c + 6
et
1 1 1 4 4 4
+ + ≥ + + .
a + 2b b + 2c c + 2a 3a + 4b + 5c 3b + 4c + 5a 3c + 4a + 5b
vi
Bài 5. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x + y 2 + z 3 =
13 .
ng
1 4 12
1+ x y z
a
Bài 6. Chứng minh rằng với mọi số thực dương tùy ý a,b,c,d ta luôn có
kh
a −d d −b b−c c−a
+ + + ≥0.
b+d c+b c+a d +a
Bài 7. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác thoả mãn điều kiện
2ab + 3ac + 4bc = 9abc .
 5 6 7 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= 2  + + .
b+c−a a +c−b a +b−c
a
+
b
+
c
ca + 1 ab + 1 bc + 1 2
1
(
≤ a 2 + b2 + c2 .)
214
1 1 1
Bài 9. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + = 1.
a b c
1 8 1
Chứng minh rằng + ≤ .
( a − 1)( b − 1)( c − 1) ( a + 1)( b + 1)( c + 1) 4
HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP SỐ

1 1 1 1 16
Bài 1. Sử dụng bất đẳng thức + + + ≥ ta được:
a1 a2 a3 a4 a1 + a2 + a3 + a4
1 1 2 1 1
≤  + + 
n
2 x + y + z 16  x y z 
.v
1 1 2 1 1
≤  + + 
2 y + z + x 16  y z x 
om
1 1 2 1 1
≤  + + 
2 z + x + y 16  z x y 
.c
ok
Bài 2. Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức đã cho.
1 1 1 9
bo
Sử dụng bất đẳng thức + + ≥ ta được:

a1 a2 an a1 + a2 + a3
1 1 1 2 1 
et
= ≤  +
( x + 2 ) + ( x + 2 ) + ( y + 2 ) 9  x + 2 y + 2 
.
2x + y + 6
vi
Tương tự ta có
1 2 1 
ng
1
≤  + 
2y + z + 6 9  y + 2 z + 2 
1 1 2 1 
a
≤  + 
2z + x + 6 9  z + 2 x + 2 
kh

1 1 1 1 
P≤  + + .
3 x + 2 y + 2 z + 2 
Chú ý điều kiện bài toán được viết lại dưới dạng:
1 1 1
+ + =1.
x+2 y+2 z+2
Từ đó suy ra điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
215
Bài 3. Bất đẳng thức được viết lại dưới dạng

a 2b 3c 6(a + b + c)
−1+ −2+ −3≤ −6
a +1 b+2 c+3 a+b+c+6
1 4 9 36
⇔ + + ≥
a +1 b + 2 c + 3 a + b + c + 6
Bất đẳng thức cuối luôn đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
b+2 c+3
a+=1 = .
2 3
Bài 4.
Ta có
n
(1 + 1 + 1 + 1)2
.v
16 1 2 1
≤ + + .
3a + 4b + 5c ( a + 2b ) (
+ b + 2 c ) (
+ b + 2 c ) (
+ c + 2 a ) a + 2b b + 2 c c + 2a
om
Xây dựng tương tự 2 bất đẳng thức như trên rồi cộng lại ta có điều phải chứng minh.
Bài 5. Điểm rơi của bài toán là=
x 1,= y 2,= z 2.
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có .c
33 =x + y 2 + z 3 + 20 =x + y 2 + 4 + z 3 + 8 + 8 ≥ x + 4 y + 12 z .
ok
Sử dụng bất đẳng thức C-S dạng phân thức ta có:
1 (1 + 4.1 + 12.1)
2
1 1 17 2 17 2 289 17
bo
P= + 4. + 12. ≥ = ≥ = = .
1+ x y z 1 + x + 4 y + 12.z x + 4 y + 12 z + 1 34 34 2
x 1,=
y 2,=
z 2.
et
17
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= 1, y= z= 2 .
vi
2
Bài 6. Cộng 4 vào 2 vế bất đẳng thức tương đương với:
ng
a+b c+d b+a c+d

+ + + ≥ 4.
b+d c+b c+a d +a
a
 1 1   1 1 
⇔ (c + d )  +  + ( a + b)  + ≥ 4.
kh
b+c a+d  b+d c+a

1 1 4
Chú ý + ≥ ;
b+c a+d a+b+c+d
1 1 4
+ ≥
b+d c+a a+b+c+d
Từ đó suy ra điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= d .
4 3 2
Bài 7. Theo giả thiết ta có: 2ab + 3ac + 4bc
= 9abc ⇔ + + = 9 .
a b c
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM dạng cộng mẫu, ta có
216
 1 1   1 1   1 1 
P= 2.  +  + 4.  +  + 3.  + 
b+c−a a +c−b  a +c−b a +b−c a+b−c b+c−a
.
4 4 4  4 3 2
⇒ P ≥ 2. + 4. + 3. ⇒ P ≥ 2  + +  = 18
2c 2a 2b a b c
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi tam giác ABC đều a= b= c= 1 .
x y z
Bài 8. Tồn tại các số thực dương x,y,z sao cho=a = ,b = ,c .
y z x
x2 y2 z2 2x 2y 2z
Bất đẳng thức trở thành + + ≥ + + .
y 2
z 2
x 2 y+z z+x x+ y
n
Chú ý sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
.v
x2 y2 z2 x y z
+ + ≥ + +
om
2 2 2 y z x
y z x
x2 y2 z2 x y z
2
+ 2
+ 2
≥ + +
y z x z x y
.c
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên và chú ý
ok
x y z x y z 1 1 1 1 1 1
+ + + + + = x +  + y +  + z + 
y z x z x y  y z x z x y
bo
4x 4y 4z
≥ + +
y+z z+x x+ y
et
Bài 9. Giả thiết ta có ab + bc + ca = abc .
vi
Suy ra
ng
1 8 1 8
+ = + .
( a − 1)( b − 1)( c − 1) ( a + 1)( b + 1)( c + 1) a + b + c − 1 2abc + a + b + c + 1
a
9
Chú ý a + b + c ≥ =9;
1 1 1
kh
+ +
a b c
abc = ab + bc + ca ≥ 3abc ( a + b + c ) ≥ 3 3abc ⇒ abc ≥ 27
Từ đó ta có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= c= 3 .
217
CHỦ ĐỀ 4: KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC

CAUCHY – SCHWARZ

Cho hai dãy số thực ( a1 , a2 ,..., an ) ; ( b1 , b2 ,..., bn ) khi đó ta có
( a1b1 + a2b2 + ... + anbn )2 ≤ ( a12 + a22 + ... + an2 )( b12 + b22 + ... + bn2 ) .
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= =
ai kbi , i 1, n, k ∈  .
Chứng minh.
n
Xét tam thức bậc hai
.v
f ( x)= (a 2
1 ) (
+ a22 + ... + an2 x 2 − 2 ( a1b1 + a2b2 + ... + an bn ) x + b12 + b22 + ... + bn2 ).
om
= ( a1 x − b1 )2 + ( a2 x − b2 )2 + ... + ( an x − bn )2 ≥ 0
Theo định lý về dấu của tam thức bậc hai ta có
( )(
∆ ' ≤ 0 ⇔ ( a1b1 + a2b2 + ... + an bn ) ≤ a12 + a22 + ... + an2 b12 + b22 + ... + bn2 .
2 .c )
Hệ quả(Bất đẳng thức Mincopski) Với 2 dãy số thực a1 , a2 ,.., an và b1 , b2 ,..., bn ta có
ok
a12 + b12 + a22 + b22 + ... + an2 + bn2 ≥ ( a1 + a2 + ... + an )2 + ( b1 + b2 + ... + bn )2 .
bo
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a1 , a2 ,.., an và b1 , b2 ,..., bn là 2 bộ số tỷ lệ.

et
B. BÀI TẬP MẪU

47
vi
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z = .
12
ng
235
Chứng minh rằng 3 x 2 + 4 y 2 + 5 z 2 ≥ .
12
a
Lời giải
kh
Ta cần tìm các số a,b,c dương sao cho
( 3x )( ) ( )
2
2
+ 4 y 2 + 5 z 2 a 2 + b 2 + c 2 ≥ a 3 x + 2by + c 5 z .
Với vế phải bất đẳng thức là một hằng số vì vậy chỉ cần chọn a,b,c sao cho
a 3 x + 2by + c 5 z = x + y + z .
 1 1 1 
Ta có ngay ( a; b; c ) =  ; ; .
 3 2 5
218

2
( )
1 1 1 2  47 
3x 2 + 4 y 2 + 5 z 2  + +  ≥ ( x + y + z ) =
3 4 5
 
 12  .
235
⇒ 3x 2 + 4 y 2 + 5 z 2 ≥
12
5 5 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( x; y; z ) =  ; ;1 .
3 4 
Bài 2. Cho x,y,a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện
( x + a )2 + ( y + b )2 + ( x + y )2 =
c2 .
n
Chứng minh rằng ( a + b ) ≤ 3c 2 .
2
.v
Lời giải
om
(
Ta cần chứng minh ( a + b ) ≤ 3 ( x + a ) + ( y + b ) + ( x + y )
2 2
.c 2 2
).
Chú ý a + b = ( x + a) + ( y + b) + (−x − y ) .
ok
Nên dựa vào bất đẳng thức trên ta sử dụng bất đẳng thức C –S cho hai bộ số
(1;1;1) ; ( x + a; y + b; − x − y ) .
bo

( a + b )2 =
( x + a ) + ( y + b ) + ( − x − y )  ≤ 3 ( x + a ) + ( y + b ) + ( x + y )  =
et
2 2 2 2
3c 2 .
 
vi
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn x ≥ 5, y ≥ 6, z ≥ 7; x 2 + y 2 + z 2 ≥ 125 .

ng
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x + y + z .

Lời giải
a
x + y + z= x + y + z 2 + 2 yz + 2 zx + 2 xy
2 2
kh
≥ 125 + 2 xy + 2( x + y ) z
.
≥ 125 + 2 xy + 2( x + y ) 125 − x − y 2 2
≥ 125 + 60 + 22 64 =
19
Cơ sở nhỏ nhất ta ép về 2 biến có chặn dưới nhỏ nhất là x và y khi đó tích xy
nhỏ nhất trong các tích.
219
 x2 + y 2 =9

Bài 3. Cho x,y,z,t là các số thực thoả mãn điều kiện  z 2 + t 2 =16 .
 xt + yz = 12

Chứng minh rằng x + z ≤ 5 .
Lời giải
Chú ý hệ điều kiện ta có đẳng thức sau: ( xt + yz ) = x 2 + y 2
2
( )( z 2
)
+ t 2 = 144 .
Do đó=x kt=
, y kz .
( )
n
9
Vì vậy x 2 + y =
2
k 2 t2 + z2 ⇒ k=
2
.v
16
y kx + y ( kx + y )
2 k 2 + 1 x2 + y 2 ( )( )
om
⇒S = x+z= x+ = ⇒S =
2
≤ = 25 .
k k k2 k2
Bài tập tương tự .c
a 2 + b2 + c 2 =9
ok

Cho a,b,c,x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện  x + y + z =
2 2 2
16 .
ax + by + cz =12
bo

Chứng minh rằng a + y + z ≤ 41 .
et

( x + y + 2 z )2
vi
x3 y + y 3 z + z 3 x + x3 z + y 3 x + z 3 y ≤ .
2
ng
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có:
( )
a
x3 y + y 3 z + z 3 x + x3 z + y 3 x + z 3 y ≤ 2 x3 y + y 3 z + z 3 x + x3 z + y 3 x + z 3 y
kh
= 2∑ xy ( x 2 + y 2 )
≤ 2( xy + yz + zx)( x 2 + y 2 + z 2 )
x 2 + y 2 + z 2 + 2( xy + yz + zx)
≤
2
( x + y + z )2 ( x + y + 2 z )2
= ≤
2 2
x y=
,z 0.
220
Bài 5. Cho x1 , x2 , y1 , y2 , z1 , z2 là các số thực thoả mãn điều kiện

x1 , x2 > 0, x1 y1 > z12 , x2 y2 > z22 .
1 1 8
x1 y1 − z12 x2 y2 − z22 ( x1 + x2 )( y1 + y2 ) − ( z1 + z2 )2
Lời giải
 1 1 
 + ( x + x )( y + y ) − ( z + z )2  ≥ 8 .
2 
  1 2 1 2 1 2 
 x1 y1 − z1 x2 y2 − z2 
2
n
.v
2
 z z   z2 z2 
( z1 +=
z2 )  x1 . 1 + x2 . 2  ≤ ( x1 + x2 )  1 + 2  .

2
x 
x2 
om
 x1  1 x2 
Kết hợp sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có:
 z12 z22 
( x1 + x2 )( y1 + y2 ) − ( z1 + z2 )2 ≥ ( x1 + x2 )( y1 + y2 ) − ( x1 + x2 ) 
.c  x1
+ 
x2 
ok
 z2 z2 
= ( x1 + x2 )  y1 − 1 + y2 − 2 
 x1 x2 

bo
 x y − z2 x y − z2 
= ( x1 + x2 )  1 1 1 + 2 2 2 
 x1 x2 
et
x1 y1 − z12 x2 y2 − z22
≥ 2 x1 x2 .2 .
vi
x1 x2
( x y − z )( x y )
ng
=4 1 1
2
1 2 2 − z22
1 1 2
a
Mặt khác + ≥ .
x1 y1 − z12 x2 y2 − z22 ( x y − )( x y
z12 − z22 )
kh
1 1 2 2
Nhân theo vế hai bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh.
= x1 x= 2 ; y1 y=
2 ; z1 z2 .
Tổng quát với xk > 0, xk yk > zk2 , k =

1, n ta có
n
1 n3
∑x − zk2
≥ 2
k =1 k yk  n  n   n 
 ∑ k 
x  ∑ y k  −
   ∑ z k 
=  k 1=  k 1 =  k 1 
221
Bài 3. Cho a,b,c,x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện ax + by + cz =
xyz .
Chứng minh rằng x + y + z > a + b + b + c + c + a .
Lời giải
a b c
Theo giả thiết ta có + + =
1.
yz zx xy
Đặt a= myz , b= nzx, c= pxy ⇒ m + n + p= 1 .
x + y + z > z ( my + nx ) + x ( nz + py ) + y ( mz + px ) .
Sử dụng bất đẳng thức C –S cho vế phải ta có
n
z ( my + nx ) + x ( nz + py ) + y ( mz + px )
.v
≤ ( x + y + z )( my + mz + nx + nz + px + py )
om
.
< ( x + y + z )( m + n + p )( x + y + z ) = x + y + z
Bất đẳng thức được chứng minh. .c
Nhận xét. Ta có thể tìm được giá trị nhỏ nhất của tổng x + y + z bằng
ok
M ( M + a )( M + b )( M + c ) .
Chính là nghiệm dương duy nhất của phương trình
bo
2 1 1 1
= + + .
M a+M b+M c+M
et
Bài 3. Cho x,y là 2 số thực dương thoả mãn điều kiện x 2 + y 3 ≥ x3 + y 4 .

vi
Chứng minh rằng x3 + y 3 ≤ 2 .

Lời giải
ng

Bằng cách sử dụng C –S làm xuất hiện các bậc x 2 , y 4 để tận dụng điều kiện bài toán.
a
Sử dụng bất đẳng thức C – S, ta có

kh
(x ) (x ) ≤ (x )( x )
2 2
3
+=
y3 x .x x + y 2 . y 3
+ y4 3
+ y2
2.
 x 2 + y 3 + x3 + y 2 
(
≤ x +y
2 3
)( x 3
+y 2
) ≤
 2

 
x 2 + y 3 + x3 + y 2
Suy ra x3 + y 3 ≤ ⇔ x3 + y 3 ≤ x 2 + y 2 .
2
Vậy ta chỉ cần chứng minh x 2 + y 2 ≤ 2 .
222
Thật vậy sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
(x ) (x ) ≤ ( x3 + y 3 ) ( x + y ) ≤ ( x 2 + y 2 ) ( x + y )
2 2
2
+=
y2 x. x + y y. y
(
⇒ x2 + y 2 ≤ x + y ≤ 2 x2 + y 2 ⇒ x2 + y 2 ≤ 2 )
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 1 .
Bài 5. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện 4 xy + 2 yz − zx =
25
x2 + 4 y 2 2 2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức=
P + z + 4 xy .
z + 4 xy
2 5
n
Lời giải
.v
Áp dụng bất đẳng thức C –S ta có
=
25 4 xy . 4 xy + z (2 y − x)
om
≤ (4 xy + z 2 )[4 xy + (2 y − x)2 ]
=( z 2 + 4 xy )( x 2 + 4 y 2 ).c
25
⇒ x2 + 4 y 2 ≥
ok
z 2 + 4 xy
25 2 2
Vì vậy P ≥ + z + 4 xy .
bo
z + 4 xy
2 5
Áp dụng BĐT AM-GM ta có:
et
25 2 2 25 1 2 1 2
vi
+ z + 4 xy= 2 + z + 4 xy + z + 4 xy
z + 4 xy
2 5 z + 4 xy 5 5
ng
25
1 2 1 2
≥ 33 z + 4 xy .
. z + 4 xy =
3
z + 4 xy 5
2 5
a
Với=
x 3,=
y 2,=
z 1 thì P bằng 3.
kh

Bài 4. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x + y + =
z 0; x 2 + y 2 + z=
2
6.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =( x − y )( y − z )( z − x ) .
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z .
( x − y )( y − z )( x − z ) .
Khi đó P =
223
( ) (
x − z ≤ 2 x2 + z 2 ≤ 2 x2 + y 2 + z 2 =
2 3. )
2
 x− y+ y−z 1
P≤  ( x − z )= ( x − z )3 ≤ 6 3 .
 2  4
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 3, y = 0, z = − 3 hoặc các hoán vị.

2.
Chứng minh rằng x + y + z ≤ 2 + xyz .
n
Lời giải
.v
Bất đẳng thức viết lại dưới dạng x (1 − yz ) + y + z ≤ 2 .
om
Ta đánh giá thông qua tổng x 2 + y 2 + z 2 vì vậy áp dụng C – S cho 2 bộ số
( x; y; z ) và (1 − yz;1;1) hoặc ( x; y + z ) ; (1 − yz;1) . .c
Ta lựa chọn 2 bộ số thứ 2 vì khi đó ta có một biểu thức tích của yz .
ok
bo
x (1 − yz ) + y + z ≤ (x 2
+ ( y + z)
2
) ((1 − yz ) 2
+ 12 )
( )
et
= ( 2 + 2 yz ) 2 + y 2 z 2 − 2 yz
vi
Vậy ta chỉ cần chứng minh ( 2 + 2 yz ) ( 2 + y 2 z 2 − 2 yz ) ≤ 2

ng
( )
⇔ (1 + yz ) 2 + y 2 z 2 − 2 yz ≤ 2 ⇔ y 3 z 3 ≤ y 2 z 2 .
Bất đẳng thức cuối luôn đúng vì
a
2 = x 2 + y 2 + z 2 ≥ y 2 + z 2 ≥ 2 yz ⇒ yz ≤ 1 ⇒ y 3 z 3 ≤ y 2 z 2 .
kh
Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra chẳng hạn 1 số bằng 0 và 2 số
bằng 1.
Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
1.
9
4
224

1 . Chứng minh
3 +1
rằng xy + yz + 2 zx ≤ .
2
Lời giải
Chú ý vai trò đối xứng của x và z vì vậy sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
(
y ( x + z ) ≤ 2 y 2 x2 + y 2=
z2 ) (
2 y2 1 − y2 ).
2 zx ≤ x 2 + z 2 =−
1 y2
Cộng theo vế hai bất đẳng thức đưa về chứng minh
n
( )
3 +1
2 y2 1 − y2 + 1 − y2 ≤
.
.v
2
Đến đây có thể đưa về khảo sát hàm số hoặc sử dụng trực tiếp C –S như sau
om
(
2 y 2 1 − y 2 += )
1 − y2
1
2
1
4 y2 − 4 y4 + 1 − 2 y2 +
2
1
2
( )
.
2 2  1 1+ 3
( )
 1 1  2
≤  +  4y − 4y + 1− 2y
 2 4 
4
.c
+ =
 2 2
ok
1 1 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x =
z=± 1− ,y=
± + .
2 3 2 2 3
bo
Bài 5. Chứng minh rằng nếu phương trình x 4 + bx3 + cx 2 + bx + 1 =0 có nghiệm thì
b2 + ( c − 2 ) > 3 .
2
et
Lời giải
vi
Nếu x0 là nghiệm của phương trình rõ ràng x0 ≠ 0 viết lại phương trình dưới dạng
ng
2
1  1   1   1 
x02 + 2 + b  x0 +  + c =⇔
0  x0 +  + b  x0 +  + c − 2 =
0.
x0  x0   x0   x0 
a
1
Đặt X =
x0 + , X ≥ 2 phương trình trở thành
kh
x0
X 2 + bX + c − 2 = 0 ⇒ ( bX + c − 2 ) = X 4 .
2

( bX + c − 2 )2 ≤ b2 + ( c − 2 )2  ( X 2 + 1) .
X4
1
Suy ra b 2 + ( c − 2 ) ≥
2
= X 2 −1+ 2 > X 2 −1 ≥ 3 .
X +1 X +1
2
225

Chơ phương trình x 4 + ax3 + bx 2 + 2ax + 4 =0.
16
Tìm nghiệm của phương trình biết a 2 + b 2 = .
9
1 1 1
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x, y, z ≥ 1 và + + =2.
x y z
Chứng minh rằng x + y + z ≥ x −1 + y −1 + z −1 .
Lời giải
Viết lại điều kiện giả thiết dưới dạng
n
1 1 1
1 = 1− +1− +1−
.v
x y z
x −1 y −1 z −1
om
⇔ + + =
1
x y x
+
.c
 x −1 y −1 z −1 
x + y + z = ( x + y + z) + 
 x y z 
ok
2
 x −1 y −1 z −1 
≥  x . + y. + z. 
z  .
bo
 x y
( )
2
= x −1 + y −1 + z −1
et
⇒ x + y + z ≥ x −1 + y −1 + z −1
vi
3
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= .
ng
2
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [ −1;1] và thoả mãn điều kiện
x + y + z + xyz =0.
a
x +1 + y +1 + z +1 ≤ 3 .
kh
Chứng minh rằng

Lời giải
+ Nếu x + y + z ≤ 0 ta có ngay điều phải chứng minh vì
x +1 + y +1 + z +1 ≤ (1 + 1 + 1)( x + 1 + y + 1 + z + 1)
= 3( x + y + z ) + 9 ≤ 3
+ Ta xét với x + y + z > 0 ⇒ xyz =− ( x + y + z ) < 0 do đó phải tồn tại ít nhất 1 số
âm và 1 số dương.
226
 xy > 0
Không mất tính tổng quát giả sử z < 0 ⇒  ⇒ x, y > 0 .
x + y > −z > 0
Khi đó vai trò của x và y như nhau nên ta áp dụng C – S cho 2 căn thức đầu tiên
ta được
x + 1 + y + 1 + z + 1 ≤ 2 ( x + 1 + y + 1) + z + 1
= 2( x + y) + 4 + z +1
Bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng minh được
2( x + y) + 4 + z +1 ≤ 3
n
⇔ 2( x + y) + 4 − 2 ≤ 1 − z +1
.v
2( x + y) z
⇔ ≤−
2( x + y) + 4 + 2
om
1+ z +1
Chú ý x + y =− z ( xy + 1) ;1 + z =−
x+ y
+1 =
(1 − x )(1 − y ) .
xy + 1 1 + xy
.c
Vậy ta đi chứng minh
ok
−2 z ( xy + 1) −z
≤
2( x + y) + 4 + 2 (1 − x )(1 − y )
1+
bo
1 + xy
x+ y
⇔ xy + (1 − x )(1 − y )(1 + xy ) ≤ 1 + 1+
et
2
Bất đẳng thức luôn đúng vì
vi
xy + (1 − x )(1 − y )(1 + =
xy ) x . xy 2 + (1 − x ). (1 − y )(1 + xy )
ng
≤ ( x + 1 − x ) ( xy 2 + (1 − y )(1 + xy ) )
a
x+ y
= 1 + xy − y = 1 + y ( x − 1) ≤ 1 ≤ 1 + 1 +
kh
2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra tại x= y= z= 0 .
( )( )( 5
)
a 2 + 1 b 2 + 1 c 2 + 1 ≥ ( a + b + c + 1) .
16
2
Lời giải
1
Dự đoán dấu bằng đạt tại a= b= c thay vào bất đẳng thức ta tìm được a= b= c= .
2
227
2
5
16
( a + b + c +=
1)
2 5
 a.1 + 1.
16 
b + c +1
1
 ≤
 16
5 2
 (
a + 1 1 + ( b + c + 1)  .
2
 )
(
Vậy ta chỉ cần chứng minh b 2 + 1 c 2 + 1 ≥ )( ) 5 
16 
1 + ( b + c + 1) 
2

⇔ 16b 2 c 2 + 11b 2 + 11c 2 + 6 ≥ 10bc + 10b + 10c .
Bất đẳng thức trên là tổng của các bất đẳng thức sau
16b 2 c 2 + 1 ≥ 8bc
b 2 + c 2 ≥ 2bc
 1
n
10  b 2 +  ≥ 10b
 4
.v
 1
10  c 2 +  ≥ 10c
om
 4
1
.c 2
Cách 2: Chú ý. Với mọi số thực a1 , a2 ,..., an > −1 và cùng dấu ta luôn có
ok
(1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an ) ≥ 1 + a1 + a2 + ... + an .
1 1 1
Trong 3 số a 2 − , b 2 − , c 2 − có ít nhất 2 số cùng dấu không mất tính tổng
bo
4 4 4
1 1
quát giả sử a 2 − ; b 2 − cùng dấu ta có:
et
4 4
( a + 1)(b + 1)=
2 2  2 1  5   2 1  5 
 a − 4  + 4  .  b − 4  + 4 
vi
     
ng
25  4  1   4  1 
= 1 +  a 2 −   . 1 +  b 2 −  
16  5  4   5  4 
a
25  4  2 1  2 4  2 1  
≥ 1 +  a −  a +  b − 
16  5 
kh
4 5 4 
Bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng minh được:
25  4  2 1  4  2 1   2

16  5  4 5 4 
5
16
(
1 +  a −  +  b −   c + 1 ≥ ( a + b + c + 1) .
2
)
 4 1 4 1 
( )
5 1 +  a 2 −  +  b 2 −   c 2 + 1 ≥ ( a + b + c + 1) .
 5 4 5 4 
2
( )( )
⇔ 4a 2 + 4b 2 + 3 c 2 + 1 ≥ ( a + b + c + 1) .
2
228
Theo C-S ta có
( 4a 2
)(
+ 4b 2 + 3 c 2 +=
1 ) ( 4a 2 1 1
)
1 1
+ 4b 2 + 1 + 1 + 1  + + c 2 + + 
4 4 4 4
2
 1 1 1 1
≥  2a. + 2b. + 1.c + 1. + 1.  = ( a + b + c + 1)2
 2 2 2 2
1
2
Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh
(a )( )( )
n
+ 3 b 2 + 3 c 2 + 3 ≥ 4 ( a + b + c + 1) .
2 2
.v
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c + 1 =4abc .
om
1 1 1 3
a +b+c b +c+a c +a+b a+b+c
Lời giải .c
(a )( ) ( )
2
ok
4
+ b + c 1 + b3 + c 3 ≥ a 2 + b 2 + c 2
1 1 + b3 + c 3
⇒ ≤
bo
a4 + b + c (a 2
+ b2 + c2 )
1 + c3 + a 3 1 + a 4 + b4
et
1 1
b4 + c + a
( ) c4 + a + b
( )
2 2
a 2 + b2 + c2 a 2 + b2 + c2
vi

ng
P≤
(
3 + 2 a 3 + b3 + c 3 ).
(a 2
+ b2 + c 2 2
)
a
kh

(
3 + 2 a 3 + b3 + c 3 )≤ 3
(a 2
+ b2 + c )
2 2 a+b+c
( ) (
⇔ a 4 + b 4 + c 4 + 6 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≥ 2 a3b + b3a + b3c + c3b + c3a + a3c + 3 ( a + b + c ) )
( ) ( )
2
⇔ a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca + 3 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 − a − b − c ≥ 0
.
229
Chú ý
( )
a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≥ 3a 2b 2 c 2 a 2 + b 2 + c 2 ≥ abc ( a + b + c ) ≥ a + b + c
bởi vì 4abc = 1 + a + b + c ≥ 1 + 3 3 abc ⇒ abc ≥ 1 .

Cho a, b, c là các số thực dương thoả mãn điều kiện
1 1 1
+ + ≥1.
n
a + b +1 b + c +1 c + a +1
.v
Bài 11. Cho a, b, c là các số thực dương. Chứng minh
om
( a + b + c ) 
1 1 1
+ +  ≥1+ 3 5 +
a b c
(a 3
)  1 1 1
+ b3 + c 3  3 + 3 + 3  .
a b c 
Lời giải
.c
ok
3
( a + b + c )  + + 
31
1 1
Ta có
a b c
bo
 a3 + b3 + c3 + 3 ( a + b )( b + c )( c + a )   1 + 1 + 1 + (
 3 a + b )( b + c )( c + a ) 
= 
  a 3 b3 c 3 a 2b 2 c 2
 
et
1  3 ( a + b )( b + c )( c + a )
≥ (a 3
) 1 1
+ b3 + c 3  3 + 3 + 3  +
vi
a b c  abc
ng
Chú ý
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 1 =
( a + b + c ) 
1 1 1
+ +  −1
a b c
a
abc abc
Do đó
kh
1 1 1 1 1 1
( a + b + c ) 
1 1 1
3( a + b + c )  + +  − 3 ≥ 3( a + b + c )  + +  − 3 + +  +6
a b c a b c a b c
1 1 1
Vì ( a + b + c )  + +  ≥ 9 .
a b c
230
Từ đó suy ra
3
 

 ( a + b + c )  + +  − 1 ≥ 5 +
1 1 1
a b c 
(a 3  1 1
) 1
+ b3 + c 3  3 + 3 + 3 
a c 
 b
⇒ ( a + b + c ) 
1 1 1
+ +  ≥1+ 3 5 +
a b c
(a 3  1 1
) 1
+ b3 + c 3  3 + 3 + 3 
a b c 
n
Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh P = (a 2  1 1 1 
)
+ b2 + c2  2 + 2 + 2  .
a c 
.v
b
om
Bài 1. Cho a,b là các số thực chứng minh (1 + a )(1 + b ) ≥
1
2
( a + b + ab − 1) .
2 2
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện 1 ≤ x ≤ y ≤ z ≤ 4 .

.c 2 2 2
2  y  z  4 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =( x − 1) +  − 1 +  − 1 +  − 1 .
ok
x  y  z 
Bài 2. Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
bo
2
1 y z 4 
P ≥  x − 1 + − 1 + − 1 + − 1 .
4 x y z 
et

vi
y z 4 y z 4 1
( ) ( )
2 2
x+ + + ≥ 4 4 x. . . = 4 2 ⇒ P ≥ 4 2 − 4 = 4 2 −1 .
x y z x y z 4
ng
y z 4
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = = = ⇔x= 2, y = 2, z = 2 2 .
x y z
a
kh
x y z 9
+ + ≥ .
( y + z ) ( z + x) ( x + y) 4( x + y + z )
2 2 2
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực không âm.

Chứng minh rằng x2 + 1 + y 2 + 1 + z 2 + 1 ≥ 6 ( x + y + z ) .
x3 y3 z3 x2 y 2 z 2
+ + ≥ + + .
y2 z2 x2 y z x
231
Bài 5. Cho các số thực a,b,c thay đổi thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
1.
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a3 + b3 + c3 − abc .
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
2.
Chứng minh rằng a3 + b3 + c3 − abc ≤ 2 2 .
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

9.
Chứng minh rằng 2 ( a + b + c ) − abc ≤ 10 .
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 = k , ( k ≥ 0 ) .
n
Chứng minh rằng 18k ( x + y + z ) − xyz ≤ 270k k .
.v
Bài 9. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
1.
om
9
4
Bài 10. Chứng minh rằng với mọi a,b,c là các số thực dương ta có .c
b+c c+a a+b 4(a + b + c)
+ + ≥ .
ok
a b c ( a + b )( b + c )( c + a )
Bài 11. Chứng minh với mọi a,b,c là các số thực dương ta có
bo
a 2 + b2 b2 + c2 c2 + a2
+ + ≥1.
( )
2 a 2 + b2 + c ( a + b ) ( )
2 b2 + c2 + a ( b + c ) ( )
2 c2 + a2 + b ( c + a )
et
2a 2b 2c
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh + + ≤3
vi
a+b b+c c+a

ng
a2 b2 c2 3
+ + ≤ .
a
b + (c + a) c + (a + b) a + (b + c )
2 2 2 2 2 2
5
kh
Bài 14. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh
(a 2
)( )( )
+ 3 b 2 + 3 c 2 + 3 ≥ 4 ( a + b + c + 1) .
2
1 1 1
+ + ≥1.
a + b +1 b + c +1 c + a +1
232
a5 − a 2 b5 − b 2 c5 − c 2
+ + ≤0.
a 5 + b 2 + c 2 b5 + c 2 + a 2 c 5 + a 2 + b 2
Bài 17. Chứng minh rằng với mọi số thực a,b,c ta có
2(1 + abc) + 2(1 + a 2 )(1 + b 2 )(1 + c 2 ) ≥ (1 + a )(1 + b)(1 + c) .
Bài 18. Cho x,y,z,t là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
| x − y | + | y − z | + | z − t | + | t − x |=
4.
Chứng minh rằng x 2 + y 2 + z 2 + t 2 ≥ 2 .
3.
n
.v
Chứng minh rằng
5a 2 5b 2 5c 2
+ + ≥3.
om
5a 2 + 4bc + 2 bc 5b 2 + 4ca + 2 ca 5c 2 + 4ab + 2 ab
Bài 20. Cho a, b, c không âm thoả mãn điều kiện a + b + c = 1.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + b + c + c + a .
Bài 21. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác.
.c
ok
Chứng minh rằng a +b−c + b+c−a + c+ a −b ≤ a + b + c .
Bài 22. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
8.
bo
Chứng minh rằng 4 ( a + b + c ) − abc ≤ 16 .

1.
et
vi
P = x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz .
Bài 24. Chứng minh rằng với mọi a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác ta có
ng
a 2b ( a − b ) + b 2 c ( b − c ) + c 2 a ( c − a ) ≥ 0 .
Bài 25. Cho x,y,z là các số thực dương chứng minh
a
1 + yz + zx 1 + xy + zx 1 + xy + yz
kh
+ + ≥1.
(1 + x + y )2 (1 + y + z )2 (1 + z + x )2
( a + b − c )  + −  =4 .
1 1 1
a b c
(  1
a
)
b
1 1 
Chứng minh rằng a 4 + b 4 + c 4  4 + 4 + 4  ≥ 2304 .
c 
233
( a + b − c ) 
1 1 1
+ − =4.
a b c
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = (a 3

)  1 1 1
+ b3 + c 3  3 + 3 + 3  .
a b c 
Bài 1. Ta có
(1 + a )(1 + b ) =( a + b ) + ( ab − 1) ≥ 12 ( a + b + ab − 1)
2 2 2 2 2
⇒ (1 + a )(1 + b ) ≥
1
2
( a + b + ab − 1)
2
n
2
.v
Điều phải chứng minh.
om
 x y z   x y z 
2
( x + y + z) + +  ≥  + +  .
 ( y + z )2 ( z + x )2 ( x + y )2   y + z z + x x + y 
x
+
y
+
z  1
( x + y + z )
= +
1
+
1 
.c
Mặt khác −3
y+z z+x x+ y  y+z z+x x+ y
ok
1  1 1 1 
= ( x + y ) + ( y + z ) + ( z + x )   + + −3
bo
2  y+z z+x x+ y
1 3
≥ (1 + 1 + 1)2 − 3 =
et
2 2
vi
Bài 3. Sử dụng hệ quả bất đẳng thức C –S (Mincopski) ta có

ng
x2 + 1 + y 2 + 1 + z 2 + 1 ≥ ( x + y + z )2 + (1 + 1 + 1)2 .
Vậy ta cần chứng minh ( x + y + z ) + 9 ≥ 6 ( x + y + z ) ⇔ ( x + y + z − 3) ≥ 0
2 2
a
Bất đẳng thức luôn đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
kh
Bài 4. Sử dụng bất đẳng thức C – S ta có

2
 x3 y 3 z 3   x2 y 2 z 2 
 2 + 2 + 2  ( x + y + z ) ≥  + + 
y z x   y z x 
 x2 y 2 z 2 
+ ( y + z + x) ≥ ( x + y + z )
2
 + 
 y z x 
Nhân theo vế 2 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra
234
x k +1 y k +1 z k +1 xk yk zk
Tổng quát ta có + + ≥ + + ,k ≥ 1.
yk zk xk y k −1 z k −1 x k −1
Bài 5. Sử dụng bất đẳng thức C-S ta được:
( ) ( )
2 2
P 2 = a3 + b3 + c c 2 − ab  = a.a 2 + b.b 2 + c c 2 − ab 
   
( 
) 
( )
2
≤ a 2 + b 2 + c 2  a 4 + b 4 + c 2 − ab 
 
= a 4 + b 4 + c 4 − 2abc 2 + a 2b 2
≤ a 4 + b 4 + c 4 + a 2b 2 + c 2 a 2 + b 2 ( )
n
( ) (a )
2
.v
≤ a 4 + b 4 + c 4 + 2 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 = 2
+ b2 + c2 = 1
Với a= 1, b= c= 0 thì P bằng 1; với a = −1, b = c=
om
0 thì P bằng -1.
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 đạt tại a= 1, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
Giá trị nhỏ nhất của P bằng −1 đạt tại a = −1, b = c= 0 hoặc các hoán vị.
Bài 6. Gọi P là biểu thức vế trái.
.c
Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có
ok
( ) ( )
2 2
P 2 = a3 + b3 + c c 2 − ab  = a.a 2 + b.b 2 + c c 2 − ab 
   
bo
( 
) ( )
2
≤ a 2 + b 2 + c 2  a 4 + b 4 + c 2 − ab 
 
( )
et
= 2 a 4 + b 4 + c 4 − 2abc 2 + a 2b 2
.
≤ 2  a 4 + b 4 + c 4 + a 2b 2 + c 2 a 2 + b 2  ( )
vi
 
( )
ng
≤ 2 a + b + c + 2 a b + b c + c a2 
4 4 4 2 2 2 2 2
 
( )
2
=2 a 2 + b 2 + c 2 =8 ⇒ P ≤ 2 2
a
kh
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi a =
± 2, b =
c=
0 hoặc
các hoán vị.
3.
Chứng minh rằng x3 + y 3 + z 3 − xyz ≤ 3 3 .
235
a ( 2 − bc ) + 2 ( b + c ) ≤  a 2 + ( b + c )  ( 2 − bc ) + 22 
2 2
  
= ( 2bc + 9 ) ( b2c 2 − 4bc + 8)
( 2bc + 9 ) ( b2c 2 − 4bc + 8) ≤ 100 ⇔ ( bc + 2 )2 ( 2bc − 7 ) ≤ 0 .
Bất đẳng thức cuối đúng nếu ta giả sử a 2 = max a 2 , b 2 , c 2 . { }
Thật vậy ta có 2bc ≤ b 2 + c 2 = 9 − a 2 ≤ 9 − 3 = 6 ⇒ 2bc − 7 ≤ −1 .
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra chẳng hạn tại a =
n
−1, b =
c=2.
.v
1
giả sử x max { x, y, z} ⇒ x ≥
Bài 9. Không mất tính tổng quả= .
3
om
 9  2 
 9 
x 1 − yz  + y + z ≤
 4 
(x 2
+ ( y + z)
.c 2
) 1 − yz  + 1
 4  
ok
( 2 yz + 1)  
81 2 2 9
= y z − yz + 2 
 16 2 
bo
 81 9 
Ta cần chứng minh ( 2 yz + 1)  y 2 z 2 − yz + 2  ≤ 2
 16 2 
( )
et
⇔ yz 162 y 2 z 2 − 63 yz − 8 ≤ 0
y 2 + z 2 1 − x2 1
vi
Bất đẳng thức luôn đúng vì yz ≤ = ≤ .

2 2 3
ng
1
x= y= , z= 0 hoặc các hoán vị.
a
2
kh
b+c
∑ a ( a + b )( a + c ) ≥ 4 ( a + b + c ) .
cyc

( a + b )( a + c ) ≥ a + bc
( b + c )( b + a ) ≥ b + ca
( c + a )( c + b ) ≥ c + ab
236
Áp dụng và ta cần chứng minh

b+c c+a a+b
bc + ca + ab ≥ 2 ( a + b + c ) .
a b c
Không mất tính tổng quát ta giả sử
bc ca ab
a ≥ b ≥ c ⇒ b + c ≤ c + a ≤ a + b; ≤ ≤ .
a b c
Sử dụng bất đẳng thức Chebyshev ta có
b+c c+a a+b 1  bc ca ab 
bc + ca + ab ≥ ( b + c + c + a + a + b )  + + 
a b c 3  a b c 
n
bc ca ab
.≥ 2 ( a + b + c ) .3
. = 2(a + b + c)
.v
a b c
om
a 2 + b2 1 1 a+b
= ≥ = .
( ) + c (a + b) 2 + ( ) 2+ ( ) 2(a + b + c)
2 a +b2 2 c a + b c a + b
.c
a 2 + b2 1
( a + b )2
ok
2
b2 + c2 b+c
Tương tự ta có ≥ .
( )
bo
2 b2 + c2 + a ( b + c ) 2(a + b + c)
c2 + a2 c+a
et
≥
( )
2 c2 + a2 + b ( c + a ) 2(a + b + c)
vi
ng
Bài 12. Gọi P là biểu thức vế trái và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
2a ( a + c ) 2b ( b + a ) 2c ( c + b )
a
P= + +
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( c + a )( c + b )
kh
 2a 
≤  ∑ ( a + c )   ∑ 
 ( a + b )( a + c ) 
8 ( a + b + c )( ab + bc + ca )
= .
( a + b )( b + c )( c + a )
8 ( a + b + c )( ab + bc + ca )
Ta chỉ cần chứng minh ≤9
( a + b )( b + c )( c + a )
237
8
⇔ ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥
( a + b + c )( ab + bc + ca ) ⇔ ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 8abc
9
Bất đẳng thức cuối luôn đúng theo AM – GM.
a2 a
(1 + 4 ) b2 + ( c + a )2  ≥ b + 2 ( c + a )
2
⇒ ≤ .
b + (c + a)
2 2
5 ( b + 2 a + 2c )
Tương tự cho 2 căn thức còn lại bài toán đưa về chứng minh
a b c 3
+ + ≤
b + 2a + 2c c + 2b + 2a a + 2b + 2c 5
.
n
b + 2c c + 2a a + 2b 9
⇔ + + ≥
.v
b + 2a + 2c c + 2b + 2a a + 2b + 2c 5
om
b + 2c c + 2a a + 2b
+ + ≥
b + 2a + 2c c + 2b + 2a a + 2b + 2c
( ∑ ( b + 2c ) )
.
2
9(a + b + c)
2 .c
9
≥ = =
∑ ( b + 2c )( b + 2a + 2c ) 5 ( a + b + c )2 5
ok
Bài 14. Dự đoán đẳng thức đạt tại khi 3 số bằng nhau thay vào bất đẳng thức ta có
bo
a= b= c= 1 .
Ta sử dụng dụng bất đẳng thức C –S
et
2  ( b + c + 1)2 
4 ( a + b + c + 1=

)2 4  a.1 + 3.
b + c +1
 ≤4 a +3
2
( ) 1 +

.

vi
 3  
3

ng
 ( b + c + 1)2 
Vậy ta chứng minh 4 1 +
 3 
(
 ≤ b2 + 3 c2 + 3 )( ) .
 
a
⇔ 3b 2 c 2 + 5b 2 + 5c 2 + 11 ≥ 8bc + 8b + 8c
kh
Bất đẳng thức cuối là tổng của 3 bất đẳng thức sau
( )
3 b 2 c 2 + 1 ≥ 6bc
b 2 + c 2 ≥ 2bc .
( )
4 b 2 + c 2 + 2 ≥ 4 ( 2b + 2c ) = 8b + 8c
Cách 2: Xem bài tập mẫu.
238
( a + b + 1) ( a + b + c 2 ) ≥ ( a + b + c )2 ⇒
1 a + b + c2
≤ .
a + b + 1 ( a + b + c )2
1 b + c + a2 1 c + a + b2
b + c + 1 ( a + b + c )2 c + a + 1 ( a + b + c )2
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên và kết hợp với điều kiện ta được:
a 2 + b2 + c2 + 2 ( a + b + c )
≥ 1 ⇔ a + b + c ≥ ab + bc + ca .
( a + b + c )2
n
.v
1 1 1 3
+ 5 + 5 ≤ 2 .
a +b +c
5 2 2
b +c +a
2 2
c +a +b
2 2
a + b2 + c2
om
.c 1
+ b2 + c2
( )1 
( ) 1
2
a5 + b2 + c 2  + b2 + c 2  ≥ a 2 + b2 + c 2 ⇒ ≤ a .
( )
ok
a  a5 + b2 + c 2 a 2 + b2 + c2
2
Tương tự ta có
bo
1 2 1
+ c + a2 + a 2 + b2
1 b 1 c
≤ ; ≤ .
et
b5 + c 2 + a 2
( ) c5 + a 2 + b 2
( )
2 2
a 2 + b2 + c2 a 2 + b2 + c2
vi
( ) ( )
ng
1 1 1
+ + + 2 a 2 + b2 + c2 ≤ 3 a 2 + b2 + c2
a b c .
⇔ a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ca
a
Bất đẳng thức cuối đúng vậy ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
kh
a= b= c= 1 .
2(1 + a 2 )(1 + b 2 )(1 + c 2 ) ≥ a + b + c + ab + bc + ca − abc − 1 .
( )(
Chú ý 2(1 + a 2 )(1 + b 2 )(1 + c 2 ) = (a + b) 2 + (1 − ab) 2 (1 + c) 2 + (c − 1) 2 . )
239
2(1 + a 2 )(1 + b 2 )(1 + c 2 )= [(a + b)2 + (1 − ab)2 ][(1 + c)2 + (c − 1)2 ]

≥ ( a + b )(1 + c ) + ( c − 1)(1 − ab )
= a + b + c + ab + bc + ca − abc − 1
x2 + y 2 y 2 + z 2 z 2 + t 2 t 2 + x2
x2 + y 2 + z 2 =
+ t2 + + +
2 2 2 2
( x − y ) 2 ( y − z ) 2 ( z − t ) 2 (t − x) 2
≥ + + +
2 2 2 2
n
(| x − y | + | y − z | + | z − t | + | t − x |)2
.v
≥ =
2
8
om
Dấu bằng xảy ra chẳng hạn tại x = z = 1, y = t = 0 .
.c
ok
5a 2 + 4bc
5a 2 + 4bc
= + 2 bc 3. + 2. 2bc
bo
3
 5a 2 + 4bc 
≤ ( 3 + 2 )  + 2bc=

5
(5a 2 + 10bc )
et
 3  3
( )) =
vi
( a +b +c
2 2 2
5
≤ 5a 2 + 5 b 2 + c 2 5
3 3
ng
5a 2 3
⇒ ≥ a2
5a 2 + 4bc + 2 bc a + b2 + c2 2
a
Tương tự rồi cộng lại theo vế ta có đpcm.

kh
Bài 20. Ta có P 2= 2 ( a + b + c ) + 2∑ ( a + b )( a + c ) .
Chú ý sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
∑ ( a + b )( a + c ) ≥ ∑ ( a + )
bc = a + b + c + ab + bc + ca .
Do đó P 2 ≥ 4 ( a + b + c ) + 2 ( )
ab + bc + ca ≥ 4 ⇒ P ≥ 2 .
Dấu bằng đạt tại a= 1, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
240

a + b − c + b + c − a ≤ 2(a + b − c + b + c − a) =2 b
b + c − a + c + a − b ≤ 2 (b + c − a + c + a − b) =2 c
c + a − b + a + b − c ≤ 2(c + a − b + a + b − c) ≤ 2 a
8
giả sử a max {a, b, c} ⇒ a ≥
Bài 22. Không mất tính tổng quát = .
3
n
.v
a ( 4 − bc ) + 4 ( b + c ) ≤ (a 2
+ (b + c )
2
) (( 4 − bc ) 2
+ 42 )
om
= (8 + 2bc ) ( b2c 2 − 8bc + 32 )
( )
.c
Ta chứng minh ( 8 + 2bc ) b 2 c 2 − 8bc + 32 ≤ 162 ⇔ 2 ( bc − 4 ) b 2 c 2 ≤ 0 .
ok
8
8−
b2 + c2 8 − a 2 3=8
Bất đẳng thức luôn đúng vì bc ≤ = ≤ < 4.
bo
2 2 2 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 2, c= 0 hoặc các hoán vị.
et
Bài 23. Ta có xy + yz + zx ≤ x 2 + y 2 + z 2 =
1.
vi
(
Khi đó P = ( x + y + z ) x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx )
ng
= ( x + y + z )(1 − xy − yz − zx )
⇒ P 2 =(1 + 2 ( xy + yz + zx ) ) (1 − xy − yz − zx )
a
2
kh
= 2 ( xy + yz + zx ) − 3 ( xy + yz + zx ) + 1
3 2
= ( xy + yz + zx )2 ( 2 ( xy + yz + zx ) − 3) + 1 ≤ 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 đạt tại x= 1, y= z= 0 hoặc các hoán vị.
Giá trị nhỏ nhất của P bằng -1 đạt tại x =
−1, y =
z=0 hoặc các hoán vị.
Bài 24. Đặt a =+
y z , b =+ x y, x, y, z > 0 bất đẳng thức trở thành
z x, c =+
241
x3 z + y 3 x + z 3 y ≥ xyz ( x + y + z )
x2 y 2 z 2
⇔ + + ≥ x+ y+z
y z x
 x2 y 2 z 2 
+ ( y + z + x) ≥ ( x + y + z ) .
2
⇔ +
 y z x 
 
Luôn đúng theo C – S.
n
 x+ y
1 + z ( x + y )  1 +  ≥ (1 + x + y )
2
 z 
.v
1 + yz + zx 1 z
⇒ ≤ =
om
(1 + x + y ) 1 +
2 x + y x+ y+z
z
Tương tự cho hai biểu thức còn lại rồi cộng lại theo vế ta có đpcm. Đẳng thức
.c
xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
Bài 26. Theo giả thiết kết hợp sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
ok
  1 1 
( a + b − c )  
( a + b ) 
1 1 1 1
+ − c= +  + 1 − c ( a + b ) + c  +  
a b  a b   a b 
bo
1 1
( a + b ) 
1 1
≤ (a + b) +  + 1 − 2 + 
a b a b
et
2 .
 
( a + b )  +  − 1
1 1
vi
= 
  a b  
ng
( a + b ) 
1 1 a b a b
Suy ra +  −1 ≥ 2 ⇔ + +2 ≥3⇔ + ≥7.
a b b a b a
a
Khi đó sử dụng bất đẳng thức C –S ta có

kh
2
1   1  
( 4  1
4
a b
14
)
a +b +c  4 + 4 + 4 ≥ 
c  
( 4  1
a
4
)
a + b  4 + 4  + 1
b  
2 2
 a 2 b2   a b  2 
( )
2
=  2 + 2 + 1 =  +  − 1 ≥ 7 2 − 1 = 2304
b   b a 
 a  
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ab = c 2 và
a b
+ = 7.
b a
242
CHỦ ĐỀ 5: KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC

CAUCHY – SCHWARZ DẠNG PHÂN THỨC
B. BÀI TẬP MẪU

Để mở đầu ta xét bài toán quen thuộc sau đây
a b c 3
+ + ≥ .
n
b+c c+a a+b 2
.v
Lời giải
Đây là bất đẳng thức Nebits nổi tiếng có rất nhiều lời giải dành cho nó. Dưới
om
đây tôi đề cập 2 phương pháp tiếp cận cũng chính là kỹ thuật chính chúng ta cần
áp dụng trong chủ đề này.
Cách 1: Cộng thêm vào mỗi hạng tử vế trái với 1 ta được
a
+
b c
+ = 
 a   b
+ 1 + 
  c
+ 1 + 
.c 
+ 1 − 3
b+c c+a a+b b+c  c+a  a+b 
ok
 1 1 1 
= (a + b + c) + + −3
b+c c+a c+a
bo
1  1 1 1 
= ( a + b ) + ( b + c ) + ( c + a )   + + −3
2 a+b b+c c+a
et
2
1 1 1 1  3
≥ a + b. + b + c. + c + a.  −3=
2 
vi
a+b b+c c+a 2

ng
Cách 2: Nhân thêm vào mỗi hạng tử vế trái tương ứng với a,b,c để xuất đại lượng
a
bình phương ta được:

kh
a b c a2 b2 c2
+ + = + +
b + c c + a a + b a (b + c ) b (c + a ) c (c + a )
≥
( a + b + c )2 =
( a + b + c )2 .
a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( c + a ) 2 ( ab + bc + ca )
3 ( ab + bc + ca ) 3
≥ =
2 ( ab + bc + ca ) 2
a b c
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = = ⇔ a =b =c .
a (b + c ) b (c + a ) c (c + a )
243
Nhận xét. Như vậy 2 kỹ thuật ta cần áp dụng đó là:

+ Cộng thêm vào mỗi phân thức 1 hệ số thích hợp để tất cả các phân thức có dung
tử thức.
+ Nhân thêm vào mỗi phân thức một biến thích hợp nhằm tạo bình phương trình
trên tử thức ở mỗi phân thức.
+ Khi có thêm điều kiện ràng buộc giữa các biến ta cần khéo léo vận dụng C –S
đưa về biến chung.
a 3
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ≥ .
b+c 2
a b c
n
b+c c+a a+b
.v
Lời giải
om
b
+
c
≥
(b + c ) =
2
(b + c ) 2
c + a a + b b ( c + a ) + c ( a + b ) a ( b + c ) + 2bc
( b + c )2
≥ =
1
.c
1 a 1
( b + c )2
a (b + c ) + +
ok
2 b+c 2
bo
a 1 x ( 2 x − 3)  a 
P≥ + = + 2=
≥ 2,  x .
b+c a
+
1 2 x + 1  b + c 
b+c 2
et
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi =
a 3=
b 3c .
vi
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x + y + z =0.
x ( x + 2) y ( y + 2) z ( z + 2)
ng

2x + 1
2
2y +12
2z2 + 1
a
Lời giải
Giả sử z = max { x , y , z } ta có bất đẳng thức đã cho tương đương với:
kh
x ( x + 2) 1 y ( y + 2) 1 z ( z + 2)
+ + + + −1 ≥ 0
2 x2 + 1 2 2 y2 + 1 2 2z2 + 1
⇔
( 2 x + 1)
2
+
( 2 y + 1)
2
≥
2 ( z − 1)
2
2 x2 + 1 2 y2 + 1 2z2 + 1
Sử dụng bất đẳng thức C –S cho vế trái ta có
( 2 x + 1)2 + ( 2 y + 1)2 ≥ ( 2 x + 2 y + 2 )2 =
2 ( z − 1)
.
2
2 x2 + 1 2 y2 + 1 2 x2 + 2 y 2 + 2 x2 + y 2 + 1
244
Bất đẳng thức cuối đúng ta có đpcm.

1
y=− ,z =
2
Bài 4. Cho các số thực x, y, z ≥ 1 và thỏa mãn 3 ( x + y + z ) = x 2 + y 2 + z 2 + 2 xy .
x2 x
=
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P + 2 .
( x + y) + x z + x
2
n
Lời giải
 1 
.v
1 4x
Ta có x 2 ≥ x suy ra: P ≥ x  + ≥ .
 ( x + y )2 + x z + x  ( x + y ) + z 2 + 2 x
2 2
om

( x + y) + z 2 = 3 ( x + y ) + z  ≤ 3 2 ( x + y ) + z 2  ⇒ ( x + y ) + z 2 ≤ 18 .
2 2 2

.c 
2 ( 2 x + 18 ) − 36
ok
4x 18 18 1
Suy ra P ≥ = = 2− ≥ 2− = .
18 + 2 x 2 x + 18 x+9 1+ 9 5
bo
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại= x 1,= y 2,=
z 3.
5
3.
et
a2 b2 c2
vi
b + 2c c + 2a a + 2b
ng
Lời giải
Mỗi phân thức có dạng bình phương trên tử thức tuy nhiên ta cần sử dụng triệt
a
để điều kiện giả thiết .

kh
Ta xử lý như sau:
245
n
.
.v
Suy ra .
om
Mặt khác .
Suy ra . .c
ok
bo
Lời giải
et
Viết lại bất đẳng thức dưới dạng

vi
.
ng

a
kh
Bài 7. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện .
246
Lời giải
Theo giả thiết ta có .
Tương tự ta có
n
.v
om
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên đưa về chứng minh
.c .
ok
Đặt đưa về bất đẳng thức
bo
.
et
Bất đẳng thức này đã được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
vi
Cách 2: Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có

a ng
kh
Tương tự ta có
247
Nhận xét. Như vậy linh hoạt sử dụng điều kiện cũng như sử dụng C-S hợp lý ta có
lời giải ngắn gọn cho bài toán như cách 2.
Bài 8. Cho x,y,z là các số thực dương có tổng bằng 1.
Lời giải
Bất đẳng thức có dạng mạnh hơn tôi đã đề cập trong chương 1 bất đẳng thức
AM – GM
n
.
.v
Dưới đây ta chứng minh bằng C –S cho bài toán trên.
om
Ta có .
Chú ý
.c
ok
bo
et
Từ đó suy ra điều phải chứng minh.

vi

ng
a

kh
Lời giải
Vậy ta chứng minh .
Đặt .
248
Bất đẳng thức trở thành (luôn đúng).
Chứng minh rằng
Lời giải
Theo giả thiết ta có .
n
.v
Suy ra .
om
Tương tự ta có
.c
ok
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta cần chứng minh bất đẳng thức
bo
Gọi P là biểu thức vế trái viết lại P và sử dụng bất đẳng thức C – S dạng phân
et
thức ta có
vi
a ng
kh
Bài 11. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1 chứng minh
Lời giải
Theo giả thiết tồn tại các số dương x, y, z thoả mãn .
249
n
.v
om
.c
Bất đẳng thức đúng ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3 chứng minh
ok
.
bo
Lời giải
et
vi
.
ng
Tương tự ta có
a
.
kh
Sử dụng bất đẳng thức C –S cho vế trái ta được .
250
Bất đẳng thức cuối đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .
Lời giải
n
Do a,b,c dương và nên tồn tại các số dương thoả mãn
.v
.
om
Bất đẳng thức được viết lại dưới dạng
.c .
ok
Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức trên viết lại P và sử dụng bất đẳng
thức C – S ta có
bo
et
vi
Đặt
ng
.
a
kh
Mặt khác sử dụng bất đẳng thức quen thuộc ta có
Do đó .
251
Lời giải
Gọi P là biểu thức vế trái viết lại P và sử dụng bất đẳng thức C – S ta có
n
.v
om
.c
Vậy ta cần chứng minh .
ok
Thật vậy giả sử ngược lại .
Sử dụng bất đẳng thức Schur bậc 3
bo
Ta có
et
vi
a ng
kh
Vô lý. Vậy .
Lời giải
Gọi P là biểu thức vế trái sử dụng bất đẳng thức C- S ta có
252
a3 b3 c3
P= + +
a 2 ( b2 + c2 ) b2 ( c2 + a 2 ) c2 ( a 2 + b2 )
( )
2
a 3 + b3 + c 3
≥
2 ( a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 )
n
.v
om
.

.c
ok
bo
Đặt
et
vi
Ta cần chứng minh .

ng
Không mất tính tổng quát giả sử ta có

a
kh
Chú ý khảo sát hàm số trên đoạn ta có

253
Chứng minh rằng
Lời giải
Gọi P là biểu thức vế trái và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có:
n
.v
om
2 ≥ 1 + 3abc + 4 ( a 2b + b 2 c + c 2 a + ab 2 + bc 2 + ca 2 )
.c
⇒ (a + b + c)3 ≥ 3abc + ab ( a + b ) + bc ( c + a ) + ca ( c + a )
ok
Bất đẳng thức cuối chính là bất đẳng thức Schur bậc 3.
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
bo
hoặc
và các hoán vị.

et
vi

Bài 1. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện x + y =
ng
1.
x y
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu =
thức P + .
a
y +1
2
x +1
2
kh
Bài 2. Cho x,y là hai số thực dương thay đổi thỏa mãn điều kiện 2 x + 3 y =
5.
(1 + x )(1 + y ) − 1
2 2
(1 + x )(1 + y ) − 1
3 3
=P + .
2y 3x 2
Bài 3. Cho . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
254
Bài 4. Cho x, y, z là các số thực dương. Chứng minh rằng

x y z 3
+ + ≥ .
3x + 7 ( y + z ) 3y + 7 ( z + x) 3z + 7 ( x + y ) 17
Bài 5. (TSĐH Khối A 2007) Cho x, y, z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
.
Bài 6. Chứng minh rằng với mọi a,b,c là các số thực dương ta có
n
.v
.
om
Chứng minh rằng .c .
ok
bo
et
Chứng minh rằng

vi
.
ng
a
Chứng minh rằng

kh
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
255
n
.v
.
om
.c .
Bài 18. Cho a,b,c,x,y,z là các số thực dương.

ok
Chứng minh rằng
a b c 3( xy + yz + zx)
( y + z) + ( z + x) + ( x + y) ≥
bo
b+c c+a a+b x+ y+z

Bài 19. Cho x,y,z là các số thực dương và k số thực, .
et

vi
Bài 20. Chứng minh với a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ta có
ng
.
a
kh
Bài 23. Chứng minh với mọi a,b,c dương ta có
256
.
Bài 26. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác. Chứng minh
n
.
.v
Bài 27. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca =
1.
om
1 1 1 9
a b +c
2 2
b c +a
2 2
c a +b
2 2
2 2 − 3 6abc
Bài 28. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
.c.
ok
Chứng minh rằng (a + b + c) 
1 1 1 
+ +  ≥ a + b + c +1
a+b b+c c+a
bo
et

vi
ng
a
.
kh
Bài 33. Cho a,b,c là 3 số thực dương.

Chứng minh rằng
257
Bài 34. Cho x,y là hai số thực dương có tổng bằng 1.
Bài 35. Cho x,y là hai số thực dương. Chứng minh

1 1 4 32 ( x 2 + y 2 )
+ + ≥ .
x2 y 2 x2 + y 2 ( x + y)
4
Bài 36. Cho x,y là các số thực dương thoả mãn điều kiện
.
n
.v
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức .
Bài 37. Cho a,b,x,y,z là các số thực dương. Chứng minh
om
.

.c
ok
.
Bài 39. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a + b + c =

1.
bo

a 3 + 2b3 b3 + 2c 3 c 3 + 2a 3
P= + + .
et
4ab + 3a 2 4bc + 3b 2 4ca + 3c 2

Bài 40. Chứng minh rằng với mọi a, b, c dương ta có
vi
.
ng
A. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP SỐ

a
Bài 1. Sử dụng bất đẳng thức C-S dạng phân thức ta có:
kh
( x + y)
2
x y x2 y2
P= + = + ≥
y2 +1 x2 + 1 x y2 +1 y x2 + 1 x y 2 + 1 + y x2 + 1
1 1
≥
x . xy 2 + x + y . yx 2 + y ( x + y ) ( xy 2 + x + yx 2 + y )
1 1 1 2
= = ≥ =
xy ( x + y ) + x + y 1 + xy  x+ y 5 2
1+  
 2 
258
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= .
2
2 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= .
5 2
Bài 2. Sử dụng bất đẳng thức C-S ta được:
(1 + x )(1 + y ) ≥ 1 + xy, (1 + x )(1 + y ) ≥ 1 + xy

2 2 3 3
xy .
xy xy xy 1  y
Suy ra P ≥ + =  3 x + 2 y .
2y 3x 2
6 x 
n
Nhận xét. Vế phải của bất đẳng thức bậc 1 và điều kiện bậc 1 nên sử dụng kỹ thuật
.v
y y y
3x + 2 y 3+ 2
om
5 5
x = x x .
đồng bậc: P ≥ . .
6 2x + 3y 6 2 + 3y
x
=
Đặt t
y
, ( t > 0 ) khi đó
.c
ok
x
5 3 + 2t 3 5  3 + 2t 3  5 5 ( t − 1) ( 2t + 1) 5 5
2
P≥ .=  −=1 + . + ≥ .
bo
6 2 + 3t 2 6  2 + 3t 2  6 6 2 + 3t 2 6 6
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi t =1 ⇔ x = y ⇒ x = y =1 .
et
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= 1 .
vi
6
Bình luận. Dự đoán được điểm rơi x= y= 1 ta có thể đánh giá nhanh bằng bất
ng
đẳng thức AM-GM như sau:
1 y  1 y y  1 y y  2x + 3y 5
a
P ≥  3x + 2 y =   2 x + x + y + y  ≥  2 x + 3 3 xy y =  = .
6 x  6 x x  6 x x 6 6
 
kh
Bài 3. Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có
Suy ra .
259
Suy ra
n
.v
om
.

.c .
ok
1) Cho . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
bo
Bài 4. Sử dụng bất đẳng thức C-S dạng phân thức ta có

et
x2 y2 z2
VT = 2 + +
vi
3x + 7 ( y + z ) x 3 y 2 + 7 ( z + x ) y 3z 2 + 7 ( x + y ) z
ng
( x + y + z) ( x + y + z)
2 2
≥ =
3 ( x + y + z ) + 14 ( xy + yz + zx ) 3 ( x + y + z ) + 8 ( xy + yz + zx )
2 2 2 2
a
( x + y + z)
2
3
kh
≥ =
8
3 ( x + y + z ) + ( x + y + z ) 17
2 2
3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .
Suy ra .
260
Tương tự ta có
n
Đặt .
.v
Ta có
2a 2b 2c
om
P≥ + +
b + 2c c + 2a b + 2b
 a2 b2 c2 
= 2 + + 
 a ( b + 2c ) b ( c + 2a ) c ( a + 2b ) 
.c
2(a + b + c)
ok
2
≥
a ( b + 2c ) + b ( c + 2a ) + c ( a + 2b )
bo
2(a + b + c) 6 ( ab + bc + ca )
2
= ≥ =2
3 ( ab + bc + ca ) 3 ( ab + bc + ca )
et
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại .

Bài 6. Sử dụng bất đẳng thức AM –GM cho 2 số dương ta được
vi
a ng
kh
Tương tự ta có
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức
ta được
261
n
Tương tự ta có
.v
om
.

.c
ok
.
bo
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2.
et
Cách 2: Viết lại P dưới dạng

vi
.
ng
Chú ý sử dụng AM –GM ta có

a
kh
Cộng theo vế 2 bất đẳng thức trên có kết quả tương tự trên.
Bài 9. Gọi P là biểu thức vế trái, với giả thiết suy ra
Sử dụng bất đẳng thức C – S dạng phân thức ta có
262
Bất đẳng thức trên là tổng của các bất đẳng thức
n
.v
om
Chứng minh (1).
.c
ok
bo
Chứng minh (2).

et
vi
.
ng
Chứng minh (3).
a

kh
.
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .
Viết lại P và sử dụng bất đẳng thức C – S ta có
263
n
.
.v
Gọi Q là biểu thức vế trái của bất đẳng thức viết lại Q và sử dụng bất đẳng thức
om
C-S ta có
.c
ok
bo
Chú ý
x 2 y 2 + z 2 + y 2 z 2 + x 2 + z=
2
x2 + y 2 ∑ x2 x2 ( y 2 + z 2 )
et
≤ ( x + y + z )  x ( y
2 2 2 2 2
+ z 2 ) + y 2 ( z 2 + x 2 ) + z 2 ( x 2 + y 2 ) 
vi
= 2 ( x + y + z )( x y
2 2 2 2 2
+ y2 z 2 + z 2 x2 )
ng
(
2 2
x + y 2 + z 2 )( x 2 + y 2 + z 2 )
2
≤
a
3
kh
Suy ra
Bài 11. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng
264
Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức ta có
n
.v
om
Bài 12. Ta có:
.c
ok
bo
et
vi
ng

a
Bài 13.
kh
Tương tự bài toán trên ta cần thêm vào mỗi phân thức các hằng số thích hợp để
có cả 3 phân thức có chung tử thức.
Ta chọn x,y dương sao cho:
265
Vậy ta thêm vào
Vậy ta có P
n
.v
om
Bài 14. Ta có:
 3(b + c )   4a + 3c  12 ( b − c ) 
=P  + 2 +  + 1 +  .c + 8 − 11
 2a   3b   2a + 3c 
ok
 1 1 4 
= ( 4a + 3b + 3c )  + +  − 11
 2a 3b 2a + 3c 
bo
 1 1 4 
=  2a + 3b + ( 2a + 3c )   + +  − 11
 2a 3b 2a + 3c 
et
≥ (1 + 1 + 2 ) − 11 =5
2
vi
đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .

ng
Ta có
a
b+c   2a + c   4 ( a + b ) 
=
P  + 2 +  + 1 +  + 4 − 7
kh
 a   b   a+c 
( 2a + b + c ) 
1 1 4 
= + + −7
a b a+c
1 1 4 
≥ ( a + b + ( a + c ))  + +  − 7 ≥ (1 + 1 + 2 ) − 7 =9
2
a b a+c
Bài 16. Ta có
266
n
.v
Bài 17. Ta có
om
 9b + 16c   25 ( 4a + 16c )   64 ( 4a + 9b ) 
=P  + 4 +  + 9.25 +  + 64.16  − 1253
 a   b   .c c 
( 4a + 9b + 16c ) 
1 25 64 
= + +  − 1253 ≥ ( 2 + 3.5 + 4.8 ) − 1253 = 1148
2
ok
a b c 
bo
Ta viết lại P và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
et
vi
a ng
kh
267
∑ ( x + y + z) ( )
2
x 2 + xy + yz + zx ≥ + 3 xy + yz + zx
2
Ta có
= ( x + y + z) + 9 ( xy + yz + zx )
2
n
Bất đẳng thức luôn đúng.
.v
.
om
Bài 19. Gọi P là biểu thức vế trái, viết lại P và sử dụng bất đẳng thức C – S ta có
.c
ok
bo
et

( k + 1)( x + y + z ) ≥ 9  x ( x 2 + kyz ) + y ( y 2 + kzx ) + z ( z 2 + kxy ) 
3
vi
⇔ ( k − 8 ) ( x3 + y 3 + z 3 ) + 3 ( k + 1)( x + y )( y + z )( z + x ) ≥ 27 kxyz
ng
Bất đẳng thức cuối luon đúng dựa vào AM – GM.

a
Bài 20. Gọi P là biểu thức vế trái, viết lại P và sử dụng bất đẳng thức C – S ta được
kh
268
Bài 21. Đặt bất đẳng thức trở thành
n
.v
om
.c
Cộng theo vế 3 bất đẳng trên kết hợp sử dụng C – S ta có
ok
.
bo
Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh rằng
et
vi
Bài 22. Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức và sử dụng AM – GM ta có
a ng
kh

269
n
.v
om
.c
ok
bo
Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3.
et
Chứng minh rằng

vi
.
ng
Bài 23. Gọi P là biểu thức vế trái sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
(a + b2 + c2 )
a
2 2
P≥
kh
a b 2 − bc + c 2 + b c 2 − ca + a 2 + c a 2 − ab + b 2
(a + b2 + c2 )
2 2
≥
( a + b + c )  a ( b2 − bc + c 2 ) + b ( c 2 − ca + a 2 ) + c ( a 2 − ab + b2 )
(a + b 2 + c 2 ) ≥ ( a + b + c )  a ( b 2 − bc + c 2 ) + b ( c 2 − ca + a 2 ) + c ( a 2 − ab + b 2 ) 
2 2
⇔ a 4 + b 4 + c 4 + abc ( a + b + c ) ≥ ab ( a 2 + b 2 ) + bc ( b 2 + c 2 ) + ca ( c 2 + a 2 )
270
Bất đẳng thức cuối luôn đúng(xem chủ đề chứng minh tương đương).
Bài 24. Đặt .
Bất đẳng thức trở thành .
Gọi P là biểu thức vế trái và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
n
.v
om
Mặt khác sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
.c
ok
bo
et
Tương tự ta có
vi
a ng
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên từ đó suy ra

kh
Tương tự ta suy ra
271
Bài 26. Gọi P là biểu thức vế trái ta có
n
.v
om
.c
ok
bo
.
Bài 27.
et
1 1 1 9
+ + ≥ .
vi
a b +c
2 2
b c +a
2 2
c a +b
2 2
a b + c + b c + a 2 + c a 2 + b2
2 2 2
Tương tự ta có
a ng
kh
1 1 1 9
Vậy + + ≥
a b +c
2 2
b c +a2 2
c a +b
2 2
6 − 12abc ( a + b + c )
Bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng minh được
272
9 9
≥ ⇔ 2 2 − 3 6abc ≥ 6 − 12abc ( a + b + c ) .
6 − 12abc ( a + b + c ) 2 2 − 3 6abc
1
Luôn đúng do a + b + c ≥ 3 ( ab + bc +=
ca ) 3; abc ≤ .
3 3
1
3
n
.v
om
.c
ok
bo
et
vi
Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
ng

a
kh
Vậy ta chỉ cần chứng minh .
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có .
273
a+b+c = ( a + b + c ) ( a 2 + b2 + c2 )
= ( a 3 + ac 2 ) + ( b3 + ba 2 ) + ( c 3 + cb 2 ) + ab 2 + bc 2 + ca 2
≥ 2 ( a 2 c + b 2 a + c 2b ) + ab 2 + bc 2 + ca 2= 3 ( ab 2 + bc 2 + ca 2 )
Suy ra .
khi và chỉ khi .
n
.v
Bài 30. Do tính thuần nhất của bất đẳng thức chuẩn hoá cho .
om
Ta cần chứng minh .
Sử dụng bất đẳng thức C –S và gọi P là biểu thức vế trái ta có

.c
ok
.
bo
.
et

vi
a b+c +b c+a +c a+b ≤ ( a + b + c )  a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( a + b )

ng
3
= 3 ( ab + bc + ca ) ≤ a + b=
+c
2
a
.
Bài 31. Bất đẳng tương đương với
kh
Gọi P là biểu thức vế trái và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
274
Bài 32. Đặt và .
n
.v
Bất đẳng thức trở thành: .
om
Theo bất đẳng thức C –S ta có:
.c .
ok
Vì vậy ta chỉ cần chứng minh
( x + y + z )2 3
bo
≥ 2
k ( x + y + z ) + (k + 1)( xy + yz + zx) k + k + 1
2 2 2 2
⇔ (k − 1) 2 ( x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx) ≥ 0
et
⇔ ( k − 1) ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x )  ≥ 0
2 2 2 2
 
vi
Bất đẳng thức cuối đúng ta có đpcm.

ng
Bài 33. Đặt ta có: .

a
Bất đẳng thức đã cho trở thành:

kh
Áp dụng bất đẳng thức C –S ta có:
Bài 34. Ta có .
275
Bài 35.
Ta có:
(x + y 2 ) + 4 x2 y 2 ( x + y + 2 xy )
2 2
( x + y)
2 2 2 4
1 1 4
+= + 2 ≥ = .
x + y2 x2 y 2 ( x2 + y 2 ) 2x y ( x + y ) 2x2 y 2 ( x2 + y 2 )
2 2 2 2 2 2
x y
Ta chứng minh
( x + y)
4
32 ( x 2 + y 2 )
⇔ ( x + y ) ≥ 64 x 2 y 2 ( x 2 + y 2 ) .
2
≥
8
(x )
n
+y ( x + y)
2 2 2 2 4
2x y
.v
⇔ ( x + y ) ≥ 8 xy ( x 2 + y 2 ) ⇔ (( x + y 2 ) + 2 xy ) ≥ 8 xy ( x 2 + y 2 ) .
4 2
2
om
⇔ ( x 2 + y 2 ) − 4 xy ( x 2 + y 2 ) + 4 x 2 y 2 ≥ 0 ⇔ ( x − y ) ≥ 0 (luôn đúng).
2 4
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y . .c
Nhận xét. Ta có thể biến đổi tương đương bất đẳng thức như sau:
4  32 ( x + y )
ok
2 2
 1 1
( x + y)  2 + 2 + 2 2  ≥
2
.
x +y  ( x + y)
2
x y
bo
x y
Đặt t =+ , ( t ≥ 2 ) và đưa về chứng minh bất đẳng thức:
y x
et
⇔ ( x − 2 ) ( x 2 + 8 x + 4 ) ≥ 0 (luôn đúng).
8 32 x
x2 + 2x + +4≥
2
vi
x x+2
Bài 36. Ta có
ng
.
a
Vậy ta có
kh
276
Bài 38. Gọi P là biểu thức vế trái và đặt .
Suy ra .
n
.v
Chú ý: .
om
Thay t lần lượt bởi a,b,c và sử dụng bất đẳng thức quen thuộc:
.c .
. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi

ok
Vì vậy .
bo
Bài 39. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:

a 3 + b3 ≥ ab ( a + b ) ⇒ a 3 + 2b3 ≥ ab ( a + b ) + b3 = b ( a 2 + ab + b 2 ) ≥ 3ab 2 .
et
a 3 + 2b3 3ab 2 3b 2
Suy ra ≥ = .
vi
4ab + 3a 2 4ab + 3a 2 3a + 4b
b3 + 2c3 3c 2 c 3 + 2a 3 3a 2
ng
Tương tự ta có: ≥ ; ≥ .
4bc + 3b 2 3b + 4c 4ca + 3c 2 3c + 4a
 a2 b2 c2 
a
Suy ra P ≥ 3  + + .
 4a + 3c 4b + 3a 4c + 3b 
kh
Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có:

(a + b + c) = a + b + c = 1 .
2
a2 b2 c2
+ + ≥
4a + 3c 4b + 3a 4c + 3b 7 ( a + b + c ) 7 7
3 1
Vậy P ≥ . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
7 3
3 1
7 3
277
Bài 40. Gọi P là biểu thức vế trái bất đẳng thức ta có
Sử dụng bất đẳng thức C-S dạng phân thức ta có
n
CHỦ ĐỀ 6: KỸ THUẬT THAM SỐ HÓA
.v
om
Khi áp dụng các bất đẳng thức cơ bản như AM-GM, C-S cái khó nhất của bài
toán là dự đoán dấu bằng. Để khắc phục điều này ta lựa chọn kỹ thuật tham số hóa
tức giả sử dấu bằng của bất đẳng thức đạt tại các điểm cho trước và đi tìm các điểm
.c
xảy ra dấu bằng bằng cách giải phương trình và hệ phương trình ta có kết quả của
ok
bài toán.
Ta xét bài toán sau đây
Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện xy + yz + zx = 1.
bo
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = kx 2 + ly 2 + z 2 với k,l là các số thực
et
không âm.
Ta có 2 cách cân bằng hệ số cho bài toán trên cũng chính là 2 phương pháp cơ
bản ta hay sử dụng để xử lý các bài toán phải sử dụng đến tham số hoá.
vi
B. BÀI TẬP CHỌN LỌC

ng
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện xy + yz + 3 zx =

1.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 + z 2 .
a
Lời giải
kh

Với điều kiện đã cho ta thấy vai trò của x và z như nhau vậy giả sử P đạt min tại
x= z= k . y, ( k ∈  ) .
Với a dương sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có
a ( x 2 + z 2 ) ≥ 2azx

 x + k y ≥ 2kxy .
2 2 2
 z 2 + k 2 y 2 ≥ 2kyz

278
Cộng theo vế các bất đẳng thức trên ta được:

( a + 1) ( x 2 + z 2 ) + 2k 2 y 2 ≥ 2ky ( z + x ) + 2azx
2k 2 2 2a  3k 
⇔ x2 + z 2 + y ≥  ( yz + xy ) + 3zx 
a +1 3 ( a + 1)  a 
Ta cần chọn a và k thoả mãn
 2k 2
 a +1 = 1
 a > 0

a =
3 3 + 33 ( )
 3k  
 = 1 ⇔ a = 3k ⇔ 4
n
 a  2  3 + 33
a > 0 2k − 3k − 3 =0 k =
.v
  4

om
2a 15 − 33
Với a và k chọn được từ trên ta có P ≥ =.
3 ( a + 1) 16
.c
ok
(
3 3 + 33 ) (x 2
+ z2 ) ≥
(
3 3 + 33 ) zx
bo
4 2
2
 3 + 33  3 + 33
x 2 +   ≥ yz
et
 4  2
vi
 3 + 33  2 3 + 33
z 2 +   y ≥ xy
ng
 4  2
(
 3 3 + 33  )
a
2
 3 + 33  2
 + 1 ( x + z ) + 2. 
2 2
 y
kh
 4   4 
 
3 + 33 3 + 33
≥ ( xy + yz + 3zx ) =
2 2
hay
10 + 3 33
.P ≥
3 + 33
⇔P≥
2 3 + 33 15 − 33
= .
( )
4 2 10 + 3 33 16
3 + 33
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x ==
z y=
± 6 − 33 .
2
279
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực dương có tổng bằng 3.

Lời giải
Vai trò của x và y như nhau cho phép ta giả sử P đạt min tại x= y= a, z= b .
Theo giả thiết ta có 2a + b =3.
x 2 + a 2 ≥ 2ax
y 2 + a 2 ≥ 2ay
z 3 + b3 + b3 ≥ 2b 2 z
n
.v
x 2 + y 2 + z 3 + ( 2a 2 + 2b3 ) ≥ 2a ( x + y ) + 3b 2 z .
om
Ta chọn các hệ số a và b dương sao cho 2a = 3b 2 .
 19 − 37
 3−b a =
 2a + b = 3 a = 
.c 12
Vậy ta có hệ phương trình  ⇔  2 ⇔  .
 = 2
3b − b − 3 = − +
0 b =
2 a 3b 1 37
ok
2
  6
2 3
 19 − 37   −1 + 37 
bo
Suy ra P =
≥ 2a + b 2 
2 3
 +   .
 12   6 
et
Bài 3. Cho x,y là hai số thực không âm thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 =
5.
= x3 + y 6 .
vi
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P

Lời giải
ng
Giả sử P đạt min tại= , y b theo giả thiết ta có a 2 + b 2 =

x a= 5.
a
x3 + x 3 + a 3 ≥ 3ax 2
kh
2 ( y 6 + b 6 + b 6 ) ≥ 2.3b 4 y 2
2 x3 + 2 y 6 + a 3 + 4b 6 ≥ 3 ( ax 2 + 2by 2 ) .
Ta chọn các số dương a,b thoả mãn a = 2b .
a = 2b a = 2
Khi đó ta có hệ phương trình  ⇔ .
2
5 b = 1
a + b =
2
Do đó P ≥ a 3 + b 6 =
9 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
x 2,=
y 1.
280
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x + y + z =3.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =x 4 + 2 y 4 + 3 z 4 .
Lời giải
Giả sử P đạt min tại=
x a=
, y b=
, z c theo giả thiết ta có a + b + c =3.
x 4 + a 4 + a 4 + a 4 ≥ 4a 3 x
2 ( y 4 + b 4 + b 4 + b 4 ) ≥ 8b3 y
3 ( z 4 + c 4 + c 4 + c 4 ) ≥ 12c 3 z
n
.v
x 4 + 2 y 4 + 3 z 4 + 3a 4 + 6b 4 + 9c 4 ≥ 4 ( a 3 x + 2b3 y + 3c3 z ) .
om
Ta chọn các số dương a,b,c sao cho =
a 3 2=
b3 3c3 .

 .c
a = 3
 1 1
ok
 1+ 3 + 3
 2 3
a + b + c =3  3
bo
Vậy ta có hệ phương trình  3 ⇔ b = .

=
a 2= 3
b 3c 3
  1 1 
3
2 1 + 3 + 3 
  2 3
et


3
9
 c =
vi
1 1
 1+ 3 + 3
 2 3
ng
Suy ra P ≥ a 4 + 2b 4 + 3c 4 với a,b,c xác định như trên.

a
Tổng quát. Với các số thực không âm x1 , x2 ,..., xn có tổng bằng n. Và n số thực
dương k1 , k2 ,..., kn . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= k1 x1m + k2 x2m + ... + kn xnm
kh
với m > 1 là số nguyên dương cho trước.

Bài 5. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện 2 x + 4 y + 3 z 2 =
68 .
Lời giải
Giả sử P đạt min tại=
x a= , z c theo giả thiết ta có 2a + 4b + 3c 2 =
, y b= 68 .
281
x 2 + a 2 ≥ 2ax
y 2 + b 2 ≥ 2by
c3 3cz 2
z 3 + z 3 + c3 ≥ 3cz 2 ⇔ z 3 + ≥
2 2
c3 3cz 2
x2 + y 2 + z 3 + a 2 + b2 +
≥ 2ax + 2by + .
2 2
3c
2a 2b 2
n
Chọn các số dương a,b,c sao cho = = ⇔ b = c = 2a .
2 4 3
.v
2a + 4b + 3c 2 =
68 a = 2
Vậy ta có hệ phương trình  ⇔
om
.
b= c= 2a b= c= 4
Suy ra P ≥ a 2 + b 2 + c 3 = 84 .
Bài 6. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn x + y + z =
.c 3.
Tìm giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của biểu thức
ok
P= x2 − x + 1 + y 2 − y + 1 + z 2 − z + 1 .
bo
Lời giải
Nhận xét. Tìm một bất đẳng thức dạng x 2 − x + 1 ≤ mx + n .
et
Công việc của ta là đi tìm m và n. Bất đẳng thức đối xứng với 3 biến x,y,z nên ta
vi
không thể quyết định xem biến nào bằng 0 và biến nào bằng 3. Vì vậy cách tốt nhất
là tìm m và n sao cho dấu bằng đạt tại 0 và 1 đều thỏa mãn. Hay cách khác ta cần
ng
tìm m,n sao cho cả 0 và 3 là nghiệm của phương trình: x 2 − x + 1= mx + n .

 7 −1
a
n = 1 m =
Vậy ta có hệ phương trình  ⇔
kh
3
3m + n =7 n = 1

Cuối cùng kiểm tra xem
x2 − x + 1 ≤ 1 +
( )
7 −1 x
⇔
(1 + 2 7 ) x ( x − 3) ≤ 0 (luôn đúng
3
x − x +1 +1+
2
( 7 − 1) x
3
với x ∈ [ 0;3] ).
282
Vậy P ≤ 3 +
( )
7 −1 ( x + y + z )
= 3 + 7 −1 = 2 + 7 .
3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 2 biến bằng 0 và một biến bằng 3.
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 2 + 7 đạt tại a= b= 0, c= 3 hoặc các hoán vị.
Tìm giá trị nhỏ nhất của P
3 ( x − 1)  x + 1 
2
x +1
2
Ta có x= − x +1
2
+  ≥ .
4  2  2
y +1 z +1
Tương tự ta có: y 2 − y + 1 ≥ ; z2 − z +1 ≥
n
.
2 2
.v
x+ y+ z +3
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được: P ≥ =
3.
om
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 đạt tại x= y= z= 1 . .c
Bài 7. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn điều kiện xy + yz + zx =
1.
ok
Lời giải
bo
Ta chứng minh bất đẳng thức:

x 2 + 2 y 2 + 5 z 2 ≥ 2k ( xy + yz + zx ) =
2k với k > 0 là số chọn sau.
et
(
Cộng thêm vào hai vế bất đẳng thức trên với k x 2 + y 2 + z 2 ta được: )
vi
( k + 1) x 2 + ( k + 2 ) y 2 + ( k + 5) z 2 ≥ k ( x + y + z )
2
.
ng
Sử dụng bất đẳng thức C-S ta được:

( x + y + z)
2
x2 y2 z2
( ) (
k + 1 x +
2
+ ) (+ +
2
) = +2
+ ≥
a
k 2 y k 5 z
1 1 1 1 1 1
+ +
kh
k +1 k + 2 k + 5 k +1 k + 2 k + 5
Vậy ta chỉ cần chọn k dương sao cho:
= k ⇔ ( k − 1) ( k 2 + 5k + 5 )= 0 ←
1 k >0
→ k= 1 .
1 1 1
+ +
k +1 k + 2 k + 5
Lời giải.
Ta có:
283
x2 y 2 z 2 ( x + y + z )
2
2x + 3y + 6z = + + ≥ = ( x + y + z)
2 2 2 2
1 1 1 1 1 1
+ +
2 3 6 2 3 6
⇒ P = x 2 + 2 y 2 + 5 z 2 ≥ 2 ( xy + yz + zx ) = 2
1 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x : y : =
z : : = 3 : 2 :1 ⇔ =
x 3z, =
y 2z
2 3 6
thay vào điều kiện ta có
1  3 2 1 
3 z 2 + 6 z 2 + 2 z 2 =⇔
1 z =± ⇒ ( x; y; z ) =±
 ;± ;± .
 11 11 
n
11 111
.v
 3 2 1 
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đạt tại ( x; y; z ) =
± ;± ;± .
 11 111 11 
om
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a 2b3c 3 .
Lời giải
.c
Phân tích chọn điểm rơi:
ok
Giả sử P đạt giá trị nhỏ nhất tại=
a x=, b y= ,c z .
Khi đó theo điều kiện ta có: x 2 + y 2 + z 2 =
1.
bo

a 2b 3c 4
et
2a 3b 4c
+ + ≥ 99 2 3 4 .
x y z x y z
vi

ng
2
 2a 3b 4c  2  4 9 16  4
 + +  ≤ (a + b + c ) 2 + 2 + 2  = 2 + 2 + 2 .
2 2 9 16
 x y z  x y z  x y z
a

kh
2 3 4 ax by cz x2 y 2 z 2
a :b:c = : : ⇔ = = ⇔ = = .
x y z 2 3 4 2 3 4
 2
x =
 3
 x2 y 2 z 2
= =  3
Vậy ta chọn x, y, z > 0 sao cho  2 3 4 ⇔ y = .
 2 3
x + y + z =
2 2
1 
 2
z = 3

284

2a 3b 4c a 2b3c 4
+ + ≥9 2 3
.
2 3 2 9  2   3 2
4
3 3 3      
 3   3  3
 2
    2 
2
 
2   3  4 
≤ ( a 2 + b 2 + c 2 ) 
2a 3b 4c
+ +  +  +  = 9.
 2   3   2  
n
2 3 2
    3 
 3   3    
3
.v
3 3
2 3
 2  3   2  4 32 3
om
Suy ra: P =
a 2b3c 4 ≤       = .
 3   3  3 6561
2 3 2
=
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = ,b .c = ,c .
3 3 3
Bài 9. Cho x,y, z là các số thực dương. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
ok
2 xy + 4 yz + 3 zx
P= .
( x + y + z)
2
bo
Lời giải
Ta có
et
x y y z z x
P = 2. . + 4. . + 3. . .
x+ y+z x+ y+z x+ y+z x+ y+z x+ y+z x+ y+z
vi
x y z
Đặt a =
= ,b = , ( a, b, c > 0 ) ta có a + b + c =1.
ng
,c
x+ y+z x+ y+z x+ y+z
Ta cần tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
a
P = 2ab + 4bc + 3ca với a + b + c = 1.

Ta chọn các hằng số m,n,p dương sao cho
kh
= ma ( b + c ) + nb ( c + a ) + pc ( a + b )
2ab + 4bc + 3ca
⇔ ( m + n ) ab + ( n + p ) bc + ( p + m ) ca = 2ab + 4bc + 3ca
 1
m = 2
m + n = 2 
  3
⇔ n + p = 4 ⇔ n =
p+m =  2
 3
 5
p = 2

285
Khi đó
1 3 5
=
P a (b + c ) + b (c + a ) + c ( a + b)
2 2 2
1 3 5
= a (1 − a ) + b (1 − b ) + c (1 − c )
2 2 2
9 1  1 
2 2 2
1  1 
= −  a −  + 3  b −  + 5  c −  
8 2  2  2  2  
 2
1 
2
1  1 
2
 − − −  
9 1      
a b c
2  2  2 
n
=− + +
8 2 1 1 
.v
1
 3 5 
 
om
2
 1 1 1
 a− +b− +c− 
≤ −
9 2 2 2 24
= .c
8  1 1 23
2 1 + + 
 3 5
ok
a + b + c = 1
bo

 1  1  1 1 1 ⇒ x = 3 y −1= 5z − 2 .
 a − 2  :  b − 2  :  c − 2  =
1: :
      3 5
et

vi
1) Cho x,y,z là các số thực

Bằng cách tương tự ta tổng quát bài toán sau đây
ng
c k , ( k > 0 ) . Tìm giá trị

Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn a + b +=
lớn nhất của biểu thức
a
P = m.ab + n.bc + p.ca, ( m, n, p > 0 ) .

kh
( )
Bài 10. Chứng minh với mọi 0 ≤ x ≤ 1 ta có x 9 1 + x 2 + 13 1 − x 2 ≤ 16 .
Lời giải
Ta có
9ax 1 + x 2 13bx 1 − x 2 9 ( a x + 1 + x ) 13 ( b x + 1 − x )
2 2 2 2 2 2
VT = + ≤ + .
a b 2a 2b
Ta chọn a và b dương sao cho hệ số của x 2 triệt tiêu và thoả mãn dấu bằng của
bất đẳng thức AM – GM
286
 9 ( a 2 + 1) 13 ( b 2 − 1)
 + =
0  3
 2a 2b a 2 − 1 = b 2 + 1 a=
 2 2  
a x = 1 + x2 ⇔  9 ( a 2 + 1) 13 ( b 2 − 1) ⇔ 2.
b 2 x 2 = 1 − x 2  + =
0 b = 1
  2a 2b  2

(
x 9 1 + x 2 + 13 1 − =
x2 ) 3 x
6. x 1 + x 2 + 26. 1 − x 2
2 2
n
 9x 2
  x2 
≤ 3 + 1 + x 2  + 13  + 1 − x 2  =16
.v
 4   4 
om
 9x2
 4 = 1 + x
2
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  2 ⇔x=
 x = 1 − x2 .c 5
 4
ok
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx =
1.
bo
Chứng minh rằng 10 x 2 + 10 y 2 + z 2 ≥ 4 .

Bài 2. Cho x,y,z là các số thực dương có tổng bằng 3. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu
et
15 5 3
thức P = + + .
x y3 z5
vi
Bài 3. Cho ba số thực x,y,z thuộc đoạn [ 0;1] và x + y + z =2.

ng
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức
P= x2 − 4 x + 5 + y 2 − 4 y + 5 + z 2 − 4z + 5 .
a

kh
10a 2 + 10b 2 + c 2 ≥ 4 ( ab + bc + ca ) .
1.
1.
1 3
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x 3 + y 3 + z .
2
287

Bài 1. Cách 1: Ta cần chứng minh
10 x 2 + 10 y 2 + z 2 ≥ 4 ( xy + yz + zx )
⇔ 12 x 2 + 12 y 2 + 3 z 2 ≥ 2 ( x + y + z )
2
x2 y 2 z 2
⇔ + + ≥ 2( x + y + z)
2
1 1 1
12 12 3
Bất đẳng thức luôn đúng theo C-S, thật vậy
n
x2 y 2 z 2 ( x + y + z )
2
+ + ≥ = 2( x + y + z)
2
.v
1 1 1 1 1 1
+ +
12 12 3 12 12 3
om
 1
 1 1 1  x= y=
x : y : z = : :  3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  12 12 3 ⇔ 
.c .
 xy + yz + zx =  4
1 z=
 3
ok
Cách 2: Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có
2 x 2 + 2 y 2 ≥ 4 xy
bo
z2
8x2 + ≥ 4 xz
et
2
z2
8 y 2 + ≥ 4 yz
vi
2
ng
10 x 2 + 10 y 2 + z 2 ≥ 4 ( xy + yz + zx ) =
4.
a
x = y  1
4 x = z x= y=
kh
 
 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ .
4 y = z z = 4
1 
 xy + yz + zx = 3
Bài 2. Giả sử P đạt min tại=
x a=
, y b=
, z c theo giả thiết ta có a + b + c =3.
288
 1 x  30
15  + 2  ≥ ;
x a  a
 1 y y y  20
5 3 + 4 + 4 + 4  ≥ 3 ;
y b b b  b
1 z z z z z  18
3 5 + 6 + 6 + 6 + 6 + 6  ≥ 5 .
z c c c c c  c
15 5 3 15 x 15 y 15 z 30 20 18
+ + + + 4 + 6 ≥ + + .
n
x y3 z5 a2 b c a b3 c 5
.v
1 1 1
Ta chọn các số dương a,b,c thoả mãn =
2
=4
.
a b c6
om
a + b + c = 3

Vậy ta có hệ phương trình  1 1 1 ⇔ a = b = c =1 .
 a=
2
b
=4
c6
.c
15 5 3
ok
Suy ra P ≥ + + = 23 .
a b3 c 5
( )
Bài 4. Cộng thêm vào hai vế của bất đẳng thức đại lượng 2 a 2 + b 2 + c 2 ta cần
bo
chứng minh: 12a 2 + 12b 2 + 3c 2 ≥ 2 ( a + b + c ) .

2
et

a 2 b2 c2 ( a + b + c )
2
vi
12a 2 + 12b 2 + 3c 2 = + + ≥ = 2(a + b + c) .

2
1 1 1 1 1 1
+ +
ng
12 12 3 12 12 3
1 1 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a : b : c = : : ⇔ a = b = c .
a
12 12 3 4
kh
Bài 6. Phân tích tìm điểm rơi

Biểu thức của P đối xứng với x,y nên dấu bằng xảy ra tại x= y= a, z= b . Khi
đó theo điều kiện ta có: 2a + b =
1.
Khi đó áp dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:
b 2 ( a 3 + a 3 + x 3 ) ≥ 3a 2b 2 x
b 2 ( a 3 + a 3 + y 3 ) ≥ 3a 2b 2 y
a 2 ( b3 + b3 + z 3 ) ≥ 3a 2b 2 z
289

b ( x3 + y 3 ) + a 2 z 3 + 4a 3b 2 + 2a 2b3 ≥ 3a 2b 2 ( x + y + z ) =
2
3a 2b 2
⇒ b 2 ( x3 + y 3 ) + a 2 z 3 ≥ 3a 2b 2 − 4a 3b 2 − 2a 2b3 (1)
b2 a 2
Ta chọn a,b không âm sao cho: = ⇔ b 2 = 2a 2 .
1 1
2
 2− 2
b 2 = 2a 2 a =
Ta có hệ phương trình:  ⇔ 2 .
 2a + b =
n
1 
=
b 2 −1
.v
Lời giải.
Thay a,b vào bất đẳng thức (1) ta được:
om
3 − 2 2 3 17 − 12 2 3− 2 2
(3 − 2 2 ) ( x 3
+ y3 ) +
2
z ≥
2 .c 1
⇔ x3 + y 3 + z 3 ≥
2 2
.
2− 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= , z= 2 −1.
ok
2
Cách 2: Đây là dạng toán quen thuộc sử dụng tính đơn điệu hàm số.
bo
Ta có:
1 3 3 1
P = ( x + y ) − 3 xy ( x + y ) + z ≥ ( x + y ) − ( x + y ) ( x + y ) + z3
3 3 2
et
2 4 2
1 1
⇒ f (z) = (1 − z ) + z 3
3
vi
4 2
ng
1 1
Xét hàm số f (z) = (1 − z ) + z 3 liên tục trên đoạn [ 0;1] ta có:
3
4 2
3 3 z∈[ 0;1]
f '( z ) = − (1 − z ) + z 2 ; f '(z) = 0 ←
a
→ z = 2 −1.
2
4 2
kh
Ta có f’(z) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua=

z 2 − 1 nên f(z) đạt cực tiểu
3− 2 2
tại=
z 2 − 1 hay P ≥ f ( z ) ≥ f ( 2 − 1) = .
2
3− 2 2 2− 2
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= , z= 2 −1.
2 2
290
CHỦ ĐỀ 7: BẤT ĐẲNG THỨC HOLDER VÀ ỨNG DỤNG

Dưới đây tôi trình bày bất đẳng thức Holder cho 3 dãy số mỗi dãy gồm 3 số dương.
Cho a, b, c, x, y, z, m, n, p là các số thực dương ta có
(a 3
+ b3 + c 3 )( x 3
)( )
+ y 3 + z 3 m3 + n3 + p3 ≥ ( axm + byn + czp ) .
3
Chứng minh. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có

a3 x3 m3
+ +
a 3 + b3 + c 3 x 3 + y 3 + z 3 m3 + n 3 + p 3
n
3axm
≥
.v
3
(a 3
+ b3 + c 3 )( x 3
)(
+ y 3 + z 3 m3 + n3 + p 3 )
om
Tương tự ta có
b3 y3 n3
+ +
a 3 + b3 + c 3 x3 + y 3 + z 3 m3 + n 3 + p 3.c
3byn
≥
ok
3
(a 3
+ b3 + c 3 )( x 3
)(
+ y 3 + z 3 m3 + n 3 + p 3 )
bo
c3 z3 p3
+ +
a 3 + b3 + c 3 x3 + y 3 + z 3 m3 + n 3 + p 3
et
3czp
≥
3
(a 3
+ b3 + c 3 )( x 3
)(
+ y 3 + z 3 m3 + n 3 + p 3 )
vi
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
ng
Hệ quả 1. Cho a,b,c là các số thực dương ta có
(1 + a )(1 + b )(1 + c ) ≥ (1 + 3 abc )

3
.
a
kh
B. BÀI TẬP MẪU

( )( )( )
2 a 2 + 1 b 2 + 1 c 2 + 1 ≥ ( a + 1)( b + 1)( c + 1)( abc + 1) .
Lời giải
Nhận xét. Với a= b= c bất đẳng thức trở thành
( ) ( ) ( )
3
2 a 2 + 1 ≥ a3 + 1 ( a + 1) ⇔ ( a − 1) a 2 + a + 1 ≥ 0 (luôn đúng).
3 4
Vậy ta có
291
( ) ( )
3
2 a 2 + 1 ≥ ( a + 1) a3 + 1
3
2 ( b + 1) ≥ ( b + 1) ( b + 1)
2 3 3 3
2 ( c + 1) ≥ ( c + 1) ( c + 1)
2 3 3 3
( ) (b + 1) ( c + 1) ( )( )( )
3 3 3
≥ ( a + 1) ( b + 1) ( c + 1) a3 + 1 b3 + 1 c3 + 1 .
3 3 3
8 a2 + 1 2 2
(
Vậy ta chỉ cần chứng minh a3 + 1 b3 + 1 c3 + 1 ≥ (1 + abc ) .)( )( ) 3
n
Đây chính là bất đẳng thức Holder. Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức
.v
xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
om
a b c
+ + ≥ 3.
2b 2 + 2c 2 − a 2 2c 2 + 2a 2 − b 2 2a 2 + 2b 2 − c 2
Gọi P là biểu thức vế trái và đặt

Lời giải
.c
ok
( ) (
S= a 2b 2 + 2c 2 − a 2 + b 2c 2 + 2a 2 − b 2 + c 2a 2 + 2b 2 − c 2 . ) ( )
bo
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ ( a + b + c ) ⇒ P

3 2
≥
( a + b + c)
3
.
S
et

( a + b + c )3 ≥ 3
vi
S
( ) + b ( 2c ) ( )
ng
⇔ ( a + b + c ) ≥ 3  a 2b + 2c − a + 2a 2 − b 2 + c 2a 2 + 2b 2 − c 2 
3 2 2 2 2
 
( )
⇔ 4 a3 + b3 + c3 + 6abc ≥ 4  ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) 
a
kh
Chú ý a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
a3 + b3 + c3 ≥ 3abc
Bài 3. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác thoả mãn điều kiện
a 2 + b2 + c2 =3.
a b c
b+c−a c+a−b a+b−c
292
Lời giải
Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S= a ( b + c − a ) + b ( c + a − b ) + c ( a + b − c ) .
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ ( a + b + c ) .

3
Vậy ta cần chứng minh ( a + b + c ) ≥ 9 S

3
⇔ ( a + b + c ) ≥ 9  2 ( ab + bc + ca ) − 3 .
3
( )
Đặt x = a + b + c, x ∈  3;3 ta có 2 ( ab + bc + ca ) = x 2 − 3 ta cần chứng minh
( ) ( )
x3 ≥ 9 x 2 − 6 ⇔ ( x − 3) x 2 − 6 x − 18 ≥ 0, ∀x ∈  3;3 .
n
.v
om
a b c
b+c+7 c+a+7 a+b+7
Lời giải .c
Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S = a ( b + c + 7 ) + b ( c + a + 7 ) + c ( a + b + 7 ) .
ok
3
Vậy ta cần chứng minh ( a + b + c ) ≥ S

3
bo
⇔ ( a + b + c ) ≥ 2 ( ab + bc + ca ) + 7 ( a + b + c ) .
3
et
Ta có ab + bc + ca ≤
( a + b + c)
2
.
vi
3
2
Vậy ta chứng minh ( a + b + c ) ≥ ( a + b + c )2 + 7 ( a + b + c )
3
ng
3
⇔ 3 ( a + b + c ) − 2 ( a + b + c ) − 21 ≥ 0
2
a
⇔ ( a + b + c − 3) 3 ( a + b + c ) + 7  ≥ 0
kh
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do a + b + c ≥ 3 3 abc =3.

Bài 5. Cho x,y,z là độ dài 3 cạnh một tam giác.
1 1 1 x+ y+z
x+ y−z y+z−x z+x− y xyz
Lời giải
S x3 ( y + z − x ) + y 3 ( z + x − y ) + z 3 ( x + y − z ) .
Gọi P là biểu thức vế trái và đặt =
293
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ ( x + y + z ) .

3
( x + y + z )3 ≥  x + y + z 
2
Vậy ta cần chứng minh  

S  xyz 
⇔ xyz ( x + y + z ) ≥ x3 ( y + z − x ) + y 3 ( z + x − y ) + z 3 ( x + y − z )
( ) (
⇔ x 4 + y 4 + z 4 + xyz ( x + y + z ) ≥ xy x 2 + y 2 + yz y 2 + z 2 + zx z 2 + x 2 ) ( )
Bất đẳng thức cuối luôn đúng(xem thêm chủ đề biến đổi tương đương).
n
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn ab + bc + ca > 0 .
.v
a b c
b+c c+a a+b
om
Lời giải
Nhận xét. Bất đẳng thức trên đã được chứng minh đơn giản bằng bất đẳng thức
AM – GM dưới đây ta tiếp cận bài toán theo bất đẳng thức Holder. .c
Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S= a 2 ( b + c ) + b 2 ( c + a ) + c 2 ( a + b ) .
ok
3
Vậy ta cần chứng minh ( a + b + c ) ≥ 4 S

3
bo
⇔ a3 + b3 + c3 + 6abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
et

a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
vi
3abc ≥ 0
ng
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi có 1 số bằng 0
và 2 số còn lại bằng nhau.
a
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =a + b + c .
kh
Chứng minh rằng a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≤ ab + bc + ca .

Lời giải
Ta có
(a )
2
2
+ b2 + c2 = ( a + b + c )2
( )
⇒ 2 ab + bc + ca − a 2b 2 − b 2 c 2 − c 2 a 2 = a 4 + b 4 + c 4 − a 2 − b 2 − c 2
Vậy ta chứng minh a 4 + b 4 + c 4 ≥ a 2 + b 2 + c 2 .

Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có
294
( a + b + c )2 ( a 4 + b 4 + c 4 ) ≥ ( a 2 + b 2 + c 2 )
3
⇒ a 4 + b4 + c4 ≥ a 2 + b2 + c2 .
3.
a5 b5 c5
a3 + 2bc b3 + 2ca c3 + 2ab
Lời giải
( ) (
Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S = a a3 + 2bc + b b3 + 2ca + c c3 + 2ab . ) ( )
( )
n
3
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P 2 S ≥ a 2 + b 2 + c 2 =
27 .
.v
( ) ( ) ( )
om
a a3 + 2bc + b b3 + 2ca + c c3 + 2ab ≤ 9
+ 6abc ≤ ( a + b )
2
⇔ a 4 + b4 + c4 2 2
+ c2
⇔ a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≥ 3abc
.c
Bất đẳng thức cuối đúng bởi vì theo AM – GM ta có
ok
(
a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≥ 3a 2b 2 c 2 a 2 + b 2 + c 2 =
3abc . )
bo
et

vi
( ) ≥ (a )
2 2
3 a 3 + b3 + c 3 2
+ b2 + c2 .
ng

a b c 3
a

b+c c+a a+b 2
kh

a b c
+ + ≥1.
a + 8bc
2
b + 8ca
2
c + 8ab
2

a b c
b +c +7
2 2
c +a +7
2 2
a + b2 + 7
2
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 3.
295
a b c
1 + b + bc 1 + c + ca 1 + a + ab
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh rằng
(a 5
)( )( )
− a 2 + 3 b5 − b 2 + 3 c 5 − c 2 + 3 ≥ ( a + b + c ) .
3
Bài 7. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z = xy + yz + zx .
( )
2
Chứng minh rằng ( x + y + z ) x+ y+ z ≥ 27 .
n
.v
Bài 9. Cho x,y,z là các số thực dương.
om
x2 y 2 z 2 x4 + y 4 + z 4
Chứng minh rằng + + ≥ 34 .
y z x 3
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh rằng .c
(1 + a )(1 + b )(1 + c ) ≥ (1 + ab )(1 + bc )(1 + ca ) .
3 3 3 2 2 2
ok
Bài 11. Cho a,b,c,x,y,z là các số thực dương. Chứng minh
a 3 b3 c 3 ( a + b + c )
3
bo
+ + ≥ .
x y z 3( x + y + z )
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương.
et
1 1 1 3
(1 + a ) (1 + b ) (1 + c ) 4 (1 + abc )
vi
3 3 3
ng
a b c
+3 +3 ≥1.
3
a + 2b b + 2c c + 2a
a

kh
( )( )( ) ( )
2
9 a 4 + 1 b 4 + 1 c 4 + 1 ≥ 8 a 2b 2 c 2 + abc + 1 .
a+b b+c c+a a+b+c
+ + ≥ 4(a + b + c) .
c a b 3 ( a + b )( b + c )( c + a )
a b c 27
+ + ≥ .
(b + c) 3
(a + c) 3
( a + b) 2
8(a + b + c) 2
296
( a + b )3 +
( b + c )3 +
( c + a )3 ≥ 1.
8ab ( 4a + 4b + c ) 8bc ( 4b + 4c + a ) 8ca ( 4c + 4a + b )
a b c
+ + ≥ 1.
( b + c ) 2
+ 5c 2
( c + a ) 2
+ 5 a 2
( a + b ) 2
+ 5b 2
1.
 1 1 1
Chứng minh rằng abc  3 6a + + 3 6b + + 3 6c +  ≤ 1 .
n
 c a b
.v
om
a 3 + b3 + c 3 = a 4 + b 4 + c 4 .
a b c
Chứng minh rằng 2 + 3 + 3 ≥1.
a +b +c
3 3
a +b +c 2 3
a + b3 + c 2
.c
ok
1 1 1
a + b + c= 2 + 2 + 2 .
a b c
bo
7 a 2b + 1 + 7b 2 c + 1 + 7c 2 a + 1 ≤ 2(a + b + c) .
3 3 3
Chứng minh rằng
et
 a b c  13
4abc  + +  + 1 ≥ ( ab + bc + ca ) .
vi
 ( a + 1) 2
( b + 1) ( c + 1) 
2 2 4
ng

Bài 1. Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có
a
( ) ( ) ≥ (a ).
2 2 3
=(1 + 1 + 1) a3 + b3 + c3
kh
3 a 3 + b3 + c 3 2
+ b2 + c2
Bài 2. Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S = a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( a + b ) .
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ ( a + b + c ) =

3
1.
2 2 3
Mặt khác S = 2 ( ab + bc + ca ) ≤ ( a + b + c )2 = ⇒ P ≥ .
3 3 2
1
3
297
Bài 3. Gọi P là biểu thức vế trái và đặt

( ) ( ) (
S = a a 2 + 8bc + b b 2 + 8ca + c c 2 + 8ab . )
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ ( a + b + c )
3

3
( ) ( ) (
⇔ ( a + b + c ) ≥ a a 2 + 8bc + b b 2 + 8ca + c c 2 + 8ab
3
)
⇔ ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 8abc
Bất đẳng thức hiển nhiên đúng theo AM – GM. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
n
a= b= c .
.v
( ) ( ) (
S= a b 2 + c 2 + 7 + b c 2 + a 2 + 7 + c a 2 + b 2 + 7 . )
om
3

3 .c
⇔ ( a + b + c ) ≥ 7 ( a + b + c ) + ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
3
ok
⇔ ( a + b + c ) ≥ 7 ( a + b + c ) + ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 3abc
3
bo
⇔ ( a + b + c ) ≥ 7 ( a + b + c ) + ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 3
3
Luôn đúng. Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
et
a= b= c= 1 .
vi
S= a (1 + b + bc ) + b (1 + c + ca ) + c (1 + a + ab ) .
ng
3
 2 2 2
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥  a 3 + b 3 + c 3  .
 
a
 
kh
3
 2 2 2
Vậy ta cần chứng minh  a 3 + b 3 + c 3  ≥ 3 ( 3 + ab + bc + ca + 3abc )
 
 
2 2 2 2 2
⇔ ∑ a 2 + 3∑ a 3 b 3  a 3 + b 3  + 6 ( abc ) 3 ≥ 9 + 3 ( ab + bc + ca ) + 9abc .
 
 
2 2 2 2
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có ∑ a 3 b 3  a 3 + b 3  ≥ 2 ( ab + bc + ca ) .
 
 
298
2
Vậy ta cần chứng minh ab + bc + ca + 6 ( abc ) 3 ≥ 9abc .
3
2
a+b+c 2
ab + bc + ca + 6 ( abc ) ≥ 9 ( abc ) ≥ 9abc vì abc ≤ 
3  =
1. 3
 3 
a= b= c= 1 hoặc a= 3, b= c= 0 và các hoán vị.
Bài 6. Chú ý a5 − a 2 + 3 − a3 + 2 = ( ) ( a − 1)2 ( a + 1) ( a 2 + a + 1) ≥ 0 .
Thiết lập tương tự và ta chứng minh
n
(a 3
)( )(
+ 1 + 1 1 + b3 + 1 1 + 1 + c 3 ≥ ( a + b + c ) . ) 3
.v
Đây chính là bất đẳng thức Holder.
om
(x )( )
2
≥ ( x + y + z) .
3
2
+ y2 + z2 x+ y+ z
( x + y + z )4
.c
Vậy ta cần chứng minh ≥ 27
ok
x2 + y 2 + z 2
⇔ ( x + y + z ) ≥ 27 ( x + y + z )( x + y + z − 2 )
4
bo
⇔ ( x + y + z ) + 54 ≥ 27 ( x + y + z )
3
⇔ ( x + y + z − 3) ( x + y + z + 6) ≥ 0
2
et
vi

ng
(a )( )
2
≥ (a + b + c) =
3
2
+ b2 + c2 a+ b+ c 27 .
Vậy ta cần chứng minh 27 ≥ ( ab + bc + ca ) a 2 + b 2 + c 2 .

2
( )
a
kh
Bất đẳng thức cuối đúng theo AM – GM

3
 2 ( ab + bc + ca ) + a 2 + b 2 + c 2 
(
( ab + bc + ca ) a + b + c ≤ 
2 2 2
3
2
)  =

27 .
 
Bài 9. Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S = x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 .
( )
3
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ x 2 + y 2 + z 2 .
299
(x )
3
2
+ y2 + z2 x4 + y 4 + z 4
≥9
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 3
( ) ( ) 3( x )
3
⇔ x2 + y 2 + z 2 ≥ 3 x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 4
+ y4 + z4
Đặt a = x 2 + y 2 + z 2 , b = x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 ⇒ x 4 + y 4 + z 4 = a 2 − 2b .
Bất đẳng thức trở thành a3 ≥ 3b 3 a 2 − 2b ( )

( ) (a )
2
⇔ a 6 − 27 a 2b + 54b3 ≥ 0 ⇔ a 2 − 3b 2
+ 6b ≥ 0 .
n
.v
x= y= z .
om
Chứng minh x,y,z là các số thực dương thoả mãn x 4 + y 4 + z 4 =
3 ta có
x2 y 2 z 2
+ + ≥3.
.c
ok
y z x
(1 + a )(1 + b )(1 + b ) ≥ (1 + ab )
bo
3 3 3 2 3
(1 + b )(1 + c )(1 + c ) ≥ (1 + bc ) .
3 3 3 2 3
et
(1 + c )(1 + a )(1 + a ) ≥ (1 + ca )
3 3 3 2 3
vi
ng

 a3 b3 c 3 
(1 + 1 + 1)( x + y + z )  + +  ≥ (a + b + c)
3
a

 x y z 
kh
a 3 b3 c 3 ( a + b + c )
3
⇒ + + ≥
x y z 3( x + y + z )
1 + abc 1 + abc 1 + abc 3
+ + ≥ .
(1 + a )3 (1 + b )3 (1 + c )3 4
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta được:
300
1 + abc
(1 + abc ) 1 +
a  a  bc
1 +  ≥ (1 + a ) ⇒
3
≥ .
 b  c  (1 + a ) ( a + b )( a + c )
3
1 + abc ac 1 + abc ab
Tương tự: ≥ ; ≥ .
(1 + b ) 3
( b + a )( b + c ) (1 + c ) (
3 c + a )( c + b )
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên và cần chứng minh
bc ac ab 3
+ + ≥ .
( a + b )( a + c ) ( b + a )( b + c ) ( c + a )( c + b ) 4
3
⇔ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) ≥ ( a + b )( b + c )( c + a ) .
n
4
⇔ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) ≥ 6abc .
.v
Bất đẳng thức cuối theo AM-GM.
om
Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
S =a ( a + 2b ) + b ( b + 2c ) + c ( c + 2a ) =( a + b + c ) =1 .
.c 2
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.P.S ≥ ( a + b + c ) ⇔ P3 ≥ 1 ⇔ P ≥ 1 .

4
ok
1
Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
bo
3
Bài 14. Với a= b= c bất đẳng thức trở thành
( ) ( )
3 2
9 a 4 + 1 ≥ 8 a 6 + a3 + 1
et
3 2.
 1   
vi
1
⇔ 9  a 2 + 2  ≥ 8  a 3 + 3 + 1
 a   a 
ng
1
Đặt x = a + , ( x ≥ 2 ) bất đẳng thức trở thành
a
a
( ) ( ) ( x ( x − 8) + 4 ( x − 5) + 6 x ) ≥ 0 .
3 2
⇔ ( x − 2)
2
9 x2 − 2 ≥ 8 x3 − 3 x + 1 3 3 2
kh
Bất đẳng thức luôn đúng với x ≥ 2 .
( ) ( )
3 2
Áp dụng ta có 9 a 4 + 1 ≥ 8 a 6 + a3 + 1
9 ( b + 1) ≥ 8(b + b + 1)
4 3 6 3 2
9 ( c + 1) ≥ 8(c + c + 1)
4 3 6 3 2
301
( ) (b + 1) ( c + 1) ( ) (b ) (c )
3 3 3 2 2 2
93 a 4 + 1 4 4
≥ 83 a 6 + a3 + 1 6
+ b3 + 1 6
+ c3 + 1 .
Mặt khác theo bất đẳng thức Holder ta có
(a )( )( ) ( )
3
6
+ a3 + 1 b6 + b3 + 1 c 6 + c3 + 1 ≥ a 2b 2 c 2 + abc + 1 .
Từ đó ta có điều phải chứng minh.
Bài 15. Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S = c ( a + b ) + b ( c + a ) + a ( b + c ) .
2 2 2
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P.P.S ≥ ( a + b + b + c + c + a ) = 8 ( a + b + c ) .

3 3
n
.v
8( a + b + c) 16 ( a + b + c )
3 3
≥
a (b + c ) + b (c + a ) + c ( a + b) 3 ( a + b )( b + c )( c + a )
om
2 2 2
⇔ 3 ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 2  a ( b + c ) + b ( c + a ) + c ( a + b ) 
2 2 2
 .
⇔ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ≥ 9abc
.c
Luôn đúng theo AM – GM.
ok
Bài 16. Gọi P là biểu thức vế trái và đặt S = a + b + c .
bo
3 3
 a b c  3 27
P.S .S ≥  + +  ≥  ⇒ P≥ .
b+c c+a a+b 2 8( a + b + c)
2
et
vi

=S 8ab ( 4a + 4b + c ) + 8bc ( 4b + 4c + a ) + 8ca ( 4c + 4a + b )
ng
.
= 32 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 72abc
a
P.P.S ≥ ( a + b + b + c + c + a ) = 8 ( a + b + c ) .
3 3
kh
Vậy ta chứng minh 8 ( a + b + c ) ≥ S

3
⇔ 8 ( a + b + c ) ≥ 32 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 72abc
3
.
⇔ ( a + b + c ) + 9abc ≥ 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca )
3
Đây chính là bất đẳng thức Schur bậc 3. Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng
thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
302
S = a ( b + c ) + 5c 2  + b ( c + a ) + 5a 2  + c ( a + b ) + 5b 2  .
2 2 2
     
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có P 2 .S ≥ ( a + b + c ) .
3

( a + b + c )3 ≥ a ( b + c )2 + 5c 2  + b ( c + a )2 + 5a 2  + c ( a + b )2 + 5b2 
⇔ a ( a − b) + b (b − c ) + c (c − a ) ≥ 0
2 2 2
Bất đẳng thức cuối luôn đúng ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= c .
n
.v
1 3 1 1 1 1 1
3 6a + + 6b + + 3 6c=
+ 3 ( 6ab + 1) + 3 ( 6bc + 1) + 3 ( 6ca + 1)
c a b a b c
om
1 1 1 3 1
≤ 3 3  + +  ( 6ab + 1 + 6bc + 1 + 6ca +=
1) ≤
a b c 3
abc abc
 ab + bc + ca 
Vì theo AM – GM ta có abc ≤   =
1
.
.c 3
 3 
ok
3 3
1
bo
3
a b c
+ 3 + 3
et
a +b +c
2 3 3
a +b +c
2 3
a + b3 + c 2
vi
a2 b2 c2
= + +
a3 + ab3 + ac3 a3b + b3 + bc3 ca3 + cb3 + c3
ng
≥
( a + b + c )2 .
( ) (
a3 + b3 + c3 + ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 ) ( )
a
( a + b + c )2
kh
=
( ) (
a 4 + b 4 + c 4 + ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 ) ( )
=
( a + b + c)
2
a+b+c
( a + b + c ) ( a 3 + b3 + c 3 ) a + b3 + c 3
3
Ta chứng minh a + b + c ≥ a3 + b3 + c3 .
( ) ≥ (a )
2 3
⇔ ( a + b + c ) a 4 + b4 + c4 3
+ b3 + c 3
Đúng theo bất đẳng thức Holder.
303
Bài 21. ọi P là biểu thức vế trái sử dụng bất đẳng thức Holder ta có
3
 7 a 2b + 1 7b 2 c + 1 7c 2 a + 1 
P = 3
3
.a.a + 3 .b.b + 3 .c.c 
 a 2
b 2
c 2 
 
 7 a 2 b + 1 7b 2 c + 1 7 c 2 a + 1 
 (a + b + c) = 8 ( a + b + c )
3
≤ + + 2
 a2 2 2
 b c 
a
+
b
+ ≥
c ( a + b + c)
3
=
1
.
n
( a + 1) ( b + 1) ( c + 1) ( a ( a + 1) + b ( b + 1) + c ( c + 1) ) ( t + 1)2
2 2 2 2
.v
1 1
Với t = a 2 + b 2 + c 2 ≥ ( a + b + c )2 = .
om
3 3
p2 − t 1 − t
Đặt p = a + b + c = 1; q = ab + bc + ca = = ; r = abc .
2 2
Mặt khác theo bất đẳng thức Schur bậc ba ta có
.c
abc ≥ ( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b )
ok
4q − 1 1 − 2t .
⇒ abc ≥ (1 − 2a )(1 − 2b )(1 − 2c ) ⇒ 9r + 1 − 4q ≥ 0 ⇔ r ≥ =
9 9
bo

4.
1 − 2t
.
1 13
(
+ 1 ≥ (1 − t ) ⇔ ( 3t − 1) 39t 2 + 76t + 13 ≥ 0 . )
et
9 ( t + 1) 2 8
vi
1
Bất đẳng thức cuối đúng ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
ng
CHỦ ĐỀ 8: KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC CHEBYSHEV

a

kh
1. Bất đẳng thức Chebyshev với hai dãy đơn điệu cùng chiều
a1 ≥ a2 ≥ ... ≥ an a1 ≤ a2 ≤ ... ≤ an
Nếu có  hoặc  thì ta có
b1 ≥ b2 ≥ ... ≥ bn b1 ≤ b2 ≤ ... ≤ bn
n ( a1b1 + a2b2 + ... + an bn ) ≥ ( a1 + a2 + ... + an )( b1 + b2 + ... + bn ) .
a1= a2= ...= an
b1= b2= ...= bn
Chứng minh. Ta có đẳng thức
304
n
n ( a1b1 + a2b2 + ... + anbn ) − ( a1 + a2 + ... + an )( b1 + b2 + ... +=
bn ) ∑ ( ai − a j )( bi − b j ) ≥ 0 .
1≤i ≠ j
( )( )
Vì ai − a j bi − b j ≥ 0, ∀i, j =
1, n .
2. Bất đẳng thức Chebyshev với hai dãy đơn điệu ngược chiều
a1 ≥ a2 ≥ ... ≥ an a1 ≤ a2 ≤ ... ≤ an
Nếu có  hoặc  thì ta có
b1 ≤ b2 ≤ ... ≤ bn b1 ≥ b2 ≥ ... ≥ bn
n ( a1b1 + a2b2 + ... + an bn ) ≤ ( a1 + a2 + ... + an )( b1 + b2 + ... + bn ) .
a1= a2= ...= an
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 
n
.
b1= b2= ...= bn
.v
Chứng minh tương tự cho dãy đơn điệu cùng chiều.
Bất đẳng thức Chebyshev được áp dụng cho các bất đẳng thức đối xứng ba
om
biến và bài toán được giải theo cách này khá đơn giản.
B. BÀI TẬP MẪU .c

1.
ok
a3 b3 c3 1
b+c a+c a+b 2
bo
Lời giải
Do a,b,c đối xứng, không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c
et
 a 2 ≥ b2 ≥ c2

⇒  a b c tức là hai dãy đơn điệu cùng chiều.
vi
 ≥ ≥
b + c a + c a + b
ng
Áp dụng bất đẳng thức Chebyshev ta có :

a b c a 2 + b2 + c2  a b c  1 3 1
a2 . + b2 . + c2 . ≥ . + + ≥ . =
a
b+c a+c a+b 3 b+c a+c a+b 3 2 2

kh
1
Bất đẳng thức được chứng minh. Dấu bằng xảy ra khi a = b = c=
3
Chú ý. Ta có thể chứng minh bằng C –S
( )
2
a3 b3 c3 a 2 + b2 + c2
+ + ≥
b + c a + c a + b a (b + c ) + b (c + a ) + c ( a + b)
1 1 1
= ≥ =
2
(
2 ( ab + bc + ca ) 2 a + b + c
2 2 2 )
305
Bài 2. Chứng minh với mọi số thực dương x,y,z ta có

1 1 1 x+ y+z 3
+ + ≤ + .
x + y y + z z + x xy + yz + x 2 ( x + y + z )
Lời giải
 1 1 1  3 ( xy + yz + zx )
( xy + yz + zx )  + + ≤ x+ y+z+
 x+ y y+z z+x 2( x + y + z )
xy yz zx 3 ( xy + yz + zx )
⇔ + + ≤
x+ y y+z z+x 2( x + y + z )
n
 
.v
 1 1 1 
⇔ ( x + y ) + ( y + z ) + ( z + x )  .  + +  ≤ 3 ( xy + yz + zx )
1+1 1+1 1+1
om
x y y z z x
 
Không mất tính tổng quát giả sử
x ≥ y ≥ z ⇒ x + y ≥ x + z ≥ y + z;
1
1 1
≥
1 1
1.c ≥
1
1 1
.
+ + +
ok
x y x z z y
Sử dụng bất đẳng thức cho hai dãy đơn điệu cùng chiều trên ta có ngay điều
bo
phải chứng minh.

Bất đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z .
et
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực có tổng bằng 1. Chứng minh

x y z 9
+ 2 + 2 ≤ .
vi
x + 1 y + 1 z + 1 10
2
ng
Lời giải
Trước hết chuyển bài toán về đánh giá với các số dương
x y z x y z
a
+ + ≤ + + .
x +1
2
y +1
2
z +1
2
x +1
2
y +1
2
z +1
2
kh
Nên ta chỉ cần chứng minh bất đẳng thức trong trường hợp cả ba số đều không âm.
Vì bất đẳng thức đối xứng với ba biến nên không mất tính tổng quát giả sử
x ≥ y ≥ z khi đó
x y z
x 2 + 1 ≥ y 2 + 1 ≥ z 2 + 1; ≥ ≥ .
x +1
2
y +1
2
z +1
2
Thật vậy ta chỉ cần chứng minh

x y
≥ 2 ⇔ xy 2 + x ≥ x 2 y + y ⇔ ( x − y )(1 − xy ) ≥ 0 .
x +1 y +1
2
306
2
 x+ y 1 3
Bất đẳng thức đúng do x − y ≥ 0; 1 − xy ≥ 1 −   ≥1− = > 0 .
 2  4 4
Vậy ta có hai dãy đơn điệu cùng chiều
 x z 
(
x 2 + 1; y 2 + 1; z 2 + 1 ;  2 ; 2
y
)
 x +1 y +1 z +1
; 2  .
Áp dụng bất đẳng thức Chebyshev ta có

 x z 
(
x 2 + 1 + y 2 + 1 + z 2 + 1  2 + 2 )
 x +1 y +1 z +1
y
+ 2 
 z 
( ) ( ) ( )
n
x y
≤ 3  x2 + 1 . 2 + y2 + 1 . 2 + z2 + 1 . 2 
 x +1 y +1 z + 1
.v
x y z 3( x + y + z )
⇒ 2 + 2 + 2 ≤ 2
om
x + 1 y + 1 z + 1 x + y2 + z2 + 3
3( x + y + z )9 1
Vậy ta chứng minh ≤
⇔ x2 + y 2 + z 2 ≥ .
x + y + z + 3 10
2 2 2 3 .c
1 1
Bất đẳng thức đúng vì x 2 + y 2 + z 2 ≥ ( x + y + z )2 = .
ok
3 3
1
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= .
bo
3
1 1 1
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≥ + + .
et
a b c
Chứng minh rằng 2 ( a + b + c ) ≥ a 2 + 3 + b 2 + 3 + c 2 + 3 .
vi
Lời giải
ng
( 2a − )(
a 2 + 3 + 2b − b 2 + 3 + 2c − c 2 + 3 ≥ 0 )( )
a
( )
3 a2 − 1 (
3 b2 − 1 ) (
3 c2 − 1 )
kh
⇔ + + ≥0
2a + a 2 + 3 2b + b 2 + 3 2c + c 2 + 3
1 1 1 a 2 − 1 b2 − 1 c2 − 1
Chú ý điều kiện a + b + c ≥ + + ⇔ + + ≥ 0.
a b c a b c
Nên ta biến đổi bất đẳng thức về dạng
a2 − 1 b2 − 1 c2 − 1
a + b + c ≥0.
3 3 3
2 + 1+ 2 2 + 1+ 2 2 + 1+ 2
a b c
307
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c , khi đó

1 1 1
≥ ≥
3 3 3
2 + 1+ 2 + 1+ 2 + 1+
a2 b2 c2
a 2 − 1 b2 − 1 c2 − 1
≥ ≥
a b c
Khi đó sử dụng bất đẳng thức Chebyshev ta có
a2 − 1 b2 − 1 c2 − 1
a + b + c
n
3 3 3
2 + 1+ 2 2 + 1+ 2 2 + 1+
c2
.v
a b
 
om
 
1  a −1 b −1 c −1 
2 2 2
1 1 1 ≥0
≥  + +  + +
3  a b c   3 3 3 
 2 + 1+ 2 2 + 1+ 2 2 + 1+ 2 
 a b .c c 
ok
1 1 1
Cho n số thực dương thoả mãn điều kiện a1 + a2 + ... + an ≥ + + ... + .
bo
a1 a2 an
Chứng minh rằng 2 ( a1 + a2 + ... + an ) ≥ a12 + 3 + a22 + 3 + ... + an2 + 3 .

et

6 ( x + y + z)
vi
x+ y y+z z+x
+ + ≥ .
z x y xy + yz + zx
ng
Lời giải
x+ y y+z z+x x+ y x+z y+z
a
Ta có + + = + + .
z x y z ( x + y) y( x + z) x( y + z)
kh
Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z ⇒ x + y ≥ x + z ≥ z + y và

x+ y x+z y+z
≥ ≥
z ( x + y) y( x + z) x( y + z)
z ( x + y) ≤ y ( z + x) ≤ x ( y + z )
Khi đó sử dụng bất đẳng thức Chebyshev cho hai dãy đơn điệu ngược chiều nên
ta có
308
 x+ y 

 z ( x + y)
+
x+z
y( x + z)
+
y+z
x ( y + z ) 
(
 z ( x + y) + y ( z + x) + x ( y + z ) )

≥ 3 ( x + y + x + z + y + z )= 6 ( x + y + z )
Kết hợp sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
x+ y x+z y+z 6( x + y + z )
+ + ≥
z ( x + y) y( x + z) x( y + z) z ( x + y) + y ( z + x) + x ( y + z )
6( x + y + z ) 6 (x + y + z)
≥ =
6 ( xy + yz + zx ) xy + yz + zx
n
.v
om
Chứng minh rằng với mọi x,y,z dương ta có
8( x + y + z )
2 2
3 x+ y z+x y+z
 +  ≥ + .
2  z y  ( x + y )( y + z )( z + x )
x .c
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực không âm chứng minh
ok
3 ( a + b + c ) ≥ a 2 + 8bc + b 2 + 8ca + c 2 + 8ab .
Lời giải
bo
+ Nếu tồn tại một số bằng 0 bất đẳng thức có dạng 2 ( x + y ) ≥ 2 2 xy luôn đúng.
+ Ta xét cả ba số đều dương khi đó viết lại bất đẳng thức dưới dạng
et
(3a − )(
a 2 + 8bc + 3b − b 2 + 8ca + 3c − c 2 + 8ab ≥ 0 )( )
vi
(
8 a 2 − bc ) (
8 b 2 − ca ) (
8 c 2 − ab )
ng
⇔ + + ≥0
3a + a 2 + 8bc 3b + b 2 + 8ca 3c + c 2 + 8ab
(a )
− bc ( b + c ) (b )
− ca ( c + a ) (c )
− ab ( a + b )
a
2 2 2
⇔ + + ≥0
( ) ( ) ( )
kh
3a + a 2 + 8bc ( b + c ) 3b + b 2 + 8ca ( c + a ) 3c + c 2 + 8ab ( a + b )
( ) ( )
Chú ý a 2 − bc ( b + c ) + b 2 − ca ( c + a ) + c 2 − ab ( a + b ) =
0. ( )
Do vậy sử dụng bất đẳng thức Chebyshev ta chỉ cần chứng minh hai dãy sau
đơn điệu ngược chiều
(a 2
) ( )
− bc ( b + c ) , b 2 − ca ( c + a ) , c 2 − ab ( a + b ) ( )
(3a + ) ( )
a 2 + 8bc ( b + c ) , 3b + b 2 + 8ca ( c + a ) , 3c + c 2 + 8ab ( a + b ) ( )
309
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c ta có

(a 2
) ( ) (
− bc ( b + c ) − b 2 − ca ( c + a ) =( a − b ) c 2 + ab + bc + ca ≥ 0 )
(b 2
− ca ) ( c + a ) − ( c 2
− ab ) ( a + b ) = ( b − c ) ( a 2
+ ab + bc + ca ) ≥ 0
( ) (
Và 3a + a 2 + 8bc ( b + c ) ≤ 3b + b 2 + 8ca ( c + a ) )
⇔ 3c ( a − b ) + ( b + c ) a 2 + 8bc − ( c + a ) b 2 + 8ca ≤ 0
( b + c )2 ( a 2 + 8bc ) − ( c + a )2 ( b2 + 8ca )
⇔ 3c ( a − b ) + ≤0
( b + c ) a 2 + 8bc + ( c + a ) b2 + 8ca
n
 ( )
8 a 2 + b 2 + c 2 + 6ab + 15c ( a + b ) 
.v

⇔ 3c ( a − b ) 1 − ≤0
 ( b + c ) a 2 + 8bc + ( c + a ) b 2 + 8ca 
om
 
Bất đẳng thức cuối đúng vì
a 2 + 8bc ≤ a + b + c; b 2 + 8ca ≤ a + b + c .c
⇒ ( b + c ) a 2 + 8bc + ( c + a ) b 2 + 8ca ≤ ( a + b + c )( a + b + 2c )
ok
( )
< 8 a 2 + b 2 + c 2 + 6ab + 15c ( a + b )
bo
et

Bài 1. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≤ 3abc .
vi
1 1 1
Chứng minh rằng + + ≤1.
1 + 2bc 1 + 2ca 1 + 2ab
ng
1 1 1
Bài 2. Cho các số thực a, b, c > 1 thoả mãn điều kiện 2 + 2 + 2 =
1.
a −1 b −1 c −1
a
1 1 1
kh
a +1 b +1 c +1
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực dương có tổng bằng 1. Chứng minh
x y z 27
+ + ≤ .
xyz + x + 1 xyz + y + 1 xyz + z + 1 31
2 2 2
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ab + bc + ca = 3.
1 1 1 3
1 + a ( b + c ) 1 + b ( c + a ) 1 + c ( a + b ) 1 + 2abc
2 2 2
310

16 x 16 y 16 z
1+ + 1+ + 1+ ≥9.
y+z z+x x+ y
D. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP ÁN

a b c
+ + ≤1.
a + 2abc b + 2abc c + 2abc
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c. Khi đó ta có
a + 2abc ≥ b + 2abc ≥ c + 2abc
n
1 1 1 a b c
.v
≥ ≥ ⇒ ≥ ≥
1 + 2bc 1 + 2ca 1 + 2ab a + 2abc b + 2abc c + 2abc
om
Sử dụng bất đẳng thức Chebyshev cho hai dãy đơn điệu cùng chiều
( a + 2abc; b + 2abc; c + 2abc ) ;  

a b c
; ; 
 a + 2abc b + 2abc c + 2abc 
.c
ta có
 
ok
a b c
3 ( a + b + c ) ≥ ( a + b + c + 6abc )  + + 
 a + 2 abc b + 2 abc c + 2 abc 
( + + ) ≤1
bo
a b c 3 a b c
⇒ + + ≤
a + 2abc b + 2abc c + 2abc a + b + c + 6abc
Bởi vì a + b + c ≤ 3abc .
et
vi
1 1 1
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + ≥1.
ng
1 + 2bc 1 + 2ca 1 + 2ab

Chứng minh rằng a + b + c ≥ 3abc .
a

a−2 b−2 c−2
kh
1 1 1 1 1 1
− + − + − ≥0⇔ + + ≥0.
3 a +1 3 b +1 3 c +1 a +1 b +1 c +1
Chú ý điều kiện được viết lại thành
1 1 1 1 1 1
− + 2 − + 2 − = 0
a −1 3 b −1 3 c −1 3
2
4 − a2 4 − b2 4 − c2
⇔ + =0+
a 2 − 1 b2 − 1 c2 − 1
a−2 a+2 b−2 b+2 c−2 c+2
⇔ . + . + . =
0
a +1 a −1 b +1 b −1 c +1 c −1
311
a − 2 b − 2 c − 2
 a + 1 ≥ b + 1 ≥ c + 1
Không mất tính tổng quát a ≥ b ≥ c ⇒  .
 a + 2 b + 2 c + 2
≤ ≤
 a − 1 b − 1 c − 1
Sử dụng bất đẳng thức Chebyshev cho hai dãy đơn điệu ngược chiều trên ta có
ngay đpcm.
Tổng quát cho n số thực a1 , a2 ,..., an > 1 thoả mãn điều kiện
1 1 1
+ + ... + =
1.
a12 −1 a22 −1 an2 −1
n
.v
1 1 1
Chứng minh rằng + + ... + ≤ n +1 −1.
a1 + 1 a1 + 1 an + 1
om
Bài 3. Không mất tính tổng quát giả sử
 xyz + x 2 + 1 ≥ xyz + y 2 + 1 ≥ xyz + z 2 + 1

x≥ y≥z⇒ x y z
.c
 ≥ ≥
 xyz + x + 1 xyz + y + 1 xyz + z + 1
2 2 2
ok
Sử dụng bất đẳng thức Chebyshev cho hai dãy đơn điệu cùng chiều trên ta được
x y z 3( x + y + z )
bo
+ + ≤
xyz + x + 1 xyz + y + 1 xyz + z + 1 3xyz + 3 + x 2 + y 2 + z 2
2 2 2
3
=
et
3 xyz + 3 + x 2 + y 2 + z 2
vi
3 27 4
≤ ⇔ 3 xyz + x 2 + y 2 + z 2 ≥ .
ng
3 xyz + 3 + x + y + z
2 2 2 31 9
Chú ý theo bất đẳng thức Schur bậc ba ta có
a
9 xyz
≥ 4 ( xy + yz + zx ) − ( x + y + z )
2
kh
x+ y+z
4 1
⇒ 3 xyz ≥ ( xy + yz + zx ) −
3 3
4 1
⇒ 3 xyz + x 2 + y 2 + z 2 ≥ ( xy + yz + zx ) − + x 2 + y 2 + z 2
3 3
1
3 ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx ) − 1 3 − 2. 3 − 1 4
2
= ≥
3 3 9
312
1
3
1 1 1 1 1 1
− + − + − ≥0
1 + 2abc 1 + a 2 ( b + c ) 1 + 2abc 1 + b 2 ( c + a ) 1 + 2abc 1 + c 2 ( a + b )
a ( ab + ac − 2bc ) b ( bc + ab − 2ca ) c ( ca + bc − 2ab )
⇔ + + ≥0
1 + a2 (b + c ) 1 + b2 ( c + a ) 1 + c2 ( a + b )
a (1 − bc ) b (1 − ca ) c (1 − ab )
⇔ + + ≥0
1 + a ( 3 − bc ) 1 + b ( 3 − ca ) 1 + c ( 3 − ab )
n
1 − bc 1 − ca 1 − ab
⇔ + + ≥0
.v
bc + abc ( 3 − bc ) ca + abc ( 3 − ca ) ab + abc ( 3 − ab )
om
 1 − bc 1 − ca 1 − ab
 bc + abc ( 3 − bc ) ≥ ca + abc ( 3 − ca ) ≥ ab + abc ( 3 − ab )
Giả sử a ≥ b ≥ c ⇒  .
bc + abc ( 3 − bc ) ≤ ca + abc ( 3 − ca ) ≤ ab + abc ( 3 − ab )
 .c
Sử dụng bất đẳng thức Chebyshev cho hai dãy đơn điệu ngược chiều trên ta có
ok
ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
     
bo
16 x 16 y 16 z
 1 + − 3  +  1 + − 3  +  1 + − 3  ≥ 0
 y+z   z+x   x+ y 
et
 2x   2y   2z 
8 − 1 8 − 1 8 − 1
y+z  z+x  x+ y 
⇔  +  +  ≥0
vi
16 x 16 y 16 z
1+ +3 1+ +3 1+ +3
y+z z+x x+ y
ng

 2x
a
2y 2z
 y + z −1 ≥ z + x −1 ≥ x + y −1
kh

x≥ y≥z⇒ 1 1 1
 ≥ ≥
16 x 16 y 16 z
 1+ +3 1+ +3 1+ +3
 y+z z+x x+ y
Sử dụng bất đẳng thức Chebyshev cho hai dãy đơn điệu cùng chiều trên và đưa
về chứng minh
2x 2y 2z x y z 3
−1+ −1+ −1 ≥ 0 ⇔ + + ≥ .
y+z z+x x+ y y+z z+x x+ y 2
313
Bất đẳng thức cuối đúng. Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và
chỉ khi x= y= z .
Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx > 0 .
48 x 48 y 48 z
Chứng minh rằng 1 + + 1+ + 1+ ≥ 15 .
y+z z+x x+ y
CHỦ ĐỀ 9: BẤT ĐẲNG THỨC BERNOULLI VÀ ỨNG DỤNG
n
.v
α
Với mọi số thực a ≥ −1,α ≥ 1 ta luôn có (1 + a ) ≥ 1 + α .a (1).
om
Chứng minh.
+ Với α = 1 bất đẳng thức trở thành đẳng thức.
α
+ Với α > 1 Xét hàm số f (a ) = (1 + a ) − 1 − α .a với a ≥ −1 ta có
.c
α −1
f '(a ) = α ( a + 1) − 1 ; f '(a ) = 0 ⇔ a = 0 .
 
ok
Ta có f’(a) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua a = 0 nên f(a) đạt cực tiểu tại
a=0.
bo
α
Vì vậy f (a ) ≥ f (0) ⇔ (1 + a ) ≥ 1 + α .a .
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 0 hoặc
et
α = 1.
Chú ý. Với 0 < α ≤ 1 bất đẳng thức đổi chiều.
vi
Một dạng phát biểu khác của bất đẳng thức Bernoulli hay được sử dụng
ng
a a
x a ≥ xb + 1 − với x ≥ 0, a ≥ b > 0 .
b b
a
Chứng minh.
kh
( ) a
(
x = 1 + xb − 1  b ≥ 1 + xb − 1 =
a
  b
a b
b
) a
x +1− .
b
Áp dụng ta chứng minh được bất đẳng thức AM – GM dạng luỹ thừa
m
a1m + a2m + ... + anm  a1 + a2 + ... + an 
≥  .
n  n 
Chứng minh.
Viết lại bất đẳng thức dưới dạng
314
m m m
 na1   na2   nan 
  +  + ... +   ≥ n.
 a1 + a2 + ... + an   a1 + a2 + ... + an   a1 + a2 + ... + an 
Chú ý
m
 n  n
m  ( n − 1) ak − ∑ ai  ( n − 1) ak − ∑ ai
 nak   1≤i ≠ k  ≥ 1 − m. 1≤i ≠ k
  = 1 + 
, k = 1, n
a +
 1 2 a + ... + an a + a + ... + a a + a + ... + an
 1 2 n
 1 2
 
Lấy tổng tất n bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
n
Xét hai bất đẳng thức AM – GM
.v
a1 + a2 + ... + an n
≥ a1a2 ...an .
om
n
Chứng minh.
a1 + a2 + ... + an
= Đặt An = ; Gn n a1a2 ...an . .c
n
Sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có
ok
 nAn − ( n − 1) An −1
n n
 An   An   A a
  = 1 + − 1 ≥ n + n  n − 1 = = n
bo
 An −1   An −1   An −1  An −1 An −1 .
⇒ Ann ≥ an Ann−−11
et
Sử dụng liên tiếp bất đẳng thức trên ta được

Ann ≥ an Ann−−11 ≥ an an −1 Ann−−22 ≥ ... ≥ an an −1...a2 . A1 = a1a2 ...an = Gnn ⇒ An ≥ Gn .
vi
Vậy bất đẳng thức được chứng minh.

ng
Ta có một dạng suy rộng của Bernoulli hay được sử dụng như sau
Với n số thực cùng dấu và lớn hơn hoặc bằng -1 ta có
(1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an ) ≥ 1 + a1 + a2 + ... + an (1).
a
kh
Chú ý. (1) dễ chứng minh bằng quy nạp toán học.
B. BÀI TẬP MẪU

Bài 1. Cho a, b là các số thực thay đổi thỏa mãn điều kiện 0 < a, b < 1 .
Chứng minh rằng ab + b a > 1 .
Lời giải
b
1  1− a  1 − a a + b − ab a
= 1 +  ≤ 1 + b. = ⇒ ab ≥
a b
 a  a a a + b − ab
315
a
1  1− b  1 − b a + b − ab b
= 1 +  ≤ 1 + a. = ⇒ ba ≥ .
b a
 b  b b a + b − ab
a+b a+b
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta được ab + b a ≥ > =1.
a + b − ab a + b
Chú ý. Bất đẳng thức trên đúng với mọi a,b dương.
Bài 2. Cho a,b là các số thực dương thay đổi thỏa mãn điều kiện a + b =ab .
Chứng minh rằng ab + b a > 6 .
Lời giải
n
1 1 a
Từ giả thiết ta có: + =1 ⇒ a > 1, b > 1 và b = .
.v
a b a −1
a a
 a 
om
Ta cần chứng minh a −1
a +  >6.
 a −1
 a a
a
a a −1 = (1 + a − 1) a −1 ≥ 1 + ( a − 1) . =1+ a
.c
 a −1
Ta có:  .
ok
a a
 a   1  a
 a − 1  = 1 + a − 1  ≥ 1 + a − 1
   
bo
a a
 a  a 1 1
Suy ra: a −1
a +  ≥2+a+ = 4 + ( a − 1) + ≥4+2 ( a − 1) . =6.
 a −1 a −1 a −1 a −1
et
Dấu đẳng thức không xảy ra nên ab + b a > 6 .

Bài 3. Cho hai số thực a,b thoả mãn điều kiện 0 < a, b ≤ 1 .
vi
Chứng minh rằng ab − a + b a −b ≤ 2 .

ng
Lời giải
a
b−a
ab − a = (1 + a − 1) ≤ 1 + ( a − 1)( b − a )
kh
a −b
b a −b = (1 + b − 1) ≤ 1 + ( b − 1)( a − b )
ab − a + b a −b ≤ 2 + ( b − 1)( a − b ) + ( a − 1)( b − a ) = 2 − ( a − b ) ≤ 2 .
2
1
a1− a b1−b c1−c ≤ .
3
316
Bài 4. Chứng minh với mọi số thực a, b, c thuộc đoạn [ 0;1] ta luôn có
3
a 2b + b 2 c + c 2 a ≥ .
4
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có:
y
1  1− x  1 − x x + y − xy x
= 1 +  ≤ 1 + y. = ⇒ xy ≥ .
x y
 x  x x x + y − xy
Áp dụng bất đẳng thức trên suy ra:
2 2 2
 a   b   c 
n
a 2b + b 2 c + c 2 a ≥   +  + 
 a + b − ab   b + c − bc   c + a − ac 
.v
2 2 2
 a   b   c  3
≥  +  +  ≥
om
a+b b+c c+a 4
n
 1 3 .c
Bài 5. Chứng minh với mọi số nguyên dương n ta có 1 +  ≤ 3 − .
 n n+2
ok
Lời giải
Ta chứng minh bài toán bằng quy nạp kết hợp sử dụng bất đẳng thức Bernoulli.
bo

k
 1 3
+ Giả sử bất đẳng thức đúng với n = k tức 1 +  ≤ 3 − .
et
 k k+2
k +1
 1 
vi
3
+ Ta cần chứng minh 1 +  ≤ 3− .
 k +1 ( k + 1) + 2
ng
Chú ý
k +1
 1 
1 +
a
 k + 2  k 2 + 2k 
k
k+2
 k +1 1
= =  2  .
kh
 1
k k + 1  k + 2k + 1  k +1  1 
k
 1 +   1 + 
 k  k 2 + 2k 
≤
k+2
.
1
=
( k + 2) 2
k +1 1+ k ( k + 1)( k + 3)
k + 2k
2
Suy ra
 1 
k +1
 1
k
( k + 2 )2 ≤  3 − 3  ( k + 2 )2 =3 − 3
1 +  ≤ 1 +    .
 k +1  k ( k + 1)( k + 3)  k + 2  ( k + 1)( k + 3) ( k + 1) + 2
317
Điều đó chứng tỏ bất đẳng thức đúng với n= k + 1 .

Vậy theo nguyên lý quy nạp ta có điều phải chứng minh.
n 1,=n 2.
n +1 n
 1   1
Chứng minh với mọi số nguyên dương n ta có 1 +  > 1 +  .
 n +1  n
Ta cùng xét các bài toán đã được đề cập.
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0
chứng minh với mọi số nguyên dương n ≥ 2 ta có
n
a b c
+n
n +n ≥2.
.v
b+c c+a a+b
Lời giải
om
+ Nếu tồn tại một số bằng 0 giả sử là khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho
hai số ta có ngay điều phải chứng minh.
+ Xét cả 3 số đều dương sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có .c
1
a  a n 1 1
ok
=
n =  =
( n − 1)( b + c )  ( n − 1)( b + c ) 
1 1
 ( n − 1)( b + c )  n  ( n − 1)( b + c ) − a  n
  1 +  (1)
bo
 a   a 
1 na
≥ =
1 ( − )( ) + − ( )( a + b + c )
−
et
n 1 b c a n 1
1+ .
n a
vi
b nb
Tương tự ta có n ≥
( n − 1)( c + a ) ( n − 1)( a + b + c )
ng
c nc
n ≥
( n − 1)( a + b ) ( n − 1)( a + b + c )
a
kh
Gọi P là biểu thức vế trái và cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta được
n n
P≥ n −1 ≥ 2 .
n −1
Chú ý trong (1) ta dùng phép nghịch đảo trước khi sử dụng Bernoulli bởi với số
mũ nhỏ hơn 1 nếu đánh giá ngay sẽ có chiều bất đẳng thức ngược lại. Vì vậy
cần nghịch đảo để có chiều bất đẳng thức cần chứng minh.
318

a b c
3 +3 +3 ≥1.
2b + 25c 2c + 25a 2a + 25b
Lời giải
Áp dụng BĐT Bernoulli ta có
27 a 1 1 81a
3 = ≥ = .
2b + 25c 1 1  2b + 25c  2b + 25c + 54a
 2b + 25c  3 1 +  − 1
  3  27 a 
 27 a 
n
27b 81b 27c 81c
Tương tự ta có 3 ≥ ;3 ≥ .
2c + 25a 2c + 25a + 54b 2a + 25b 2a + 25b + 54c
.v
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên và kết hợp sử dụng bất đẳng thức C – S ta
om
a b c (a + b + c)2
được 3 +3 +3 ≥ 27. ≥1
2b + 25c 2c + 25a 2a + 25b 81(ab + bc + ac)
.c
ok
7 7 7
 2a   2b   2c 
3
  +3  +3  ≥ 3.
a+b b+c c+a
bo
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức Bernoulli dạng x a ≥ 1 + (

a b
)
x − 1 ta có
et
b
7
7  2a  
7 2
3 =
2a   2a  3
vi
    ≥ 1 +    − 1 ;
a+b a+b 6  b + c  
ng
7
7  2b  
7 2
3 =
2b   2b  3
    ≥ 1 +    − 1; .
b+c b+c 6  b + c 
a

kh
7
7  2c  
7 2
3 =
2c   2c  3
    ≥ 1 +    − 1 .
c+a c+a 6  c + a  
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên và gọi P là biểu thức vế trái ta được
7  2a   2b   2c  
2 2 2
P ≥ 3 +   +  +  − 3 .
6  a + b   b + c   c + a  
Chú ý.
319
2 2 2
 a   b   c  1 1 1  b c a
  +  +  = 2+ + , x = ,y= ,z =
a+b b+c c+a (1 + x ) (1 + y ) (1 + z )  a
2 2 b c
1 1 z 1 3
≥ + = + ≥
1 + xy (1 + z ) 2 z + 1 ( z + 1) 2 4
Vì vậy P ≥ 3 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
Chú ý. Câu hỏi đặt ra là tại sao không sử dụng trực tiếp Bernoulli dạng suy rộng
ban đầu bởi như vậy ta có
7
7
3
2a   2a 3 7  2a 
  = 1 + − 1 ≥ 1 +  − 1 .
n
a+b  a+b  3 a +b 
.v
a b c 3
Khi đó đưa về chứng minh + + ≥ .
a+b b+c c+a 2
om
Tuy nhiên bất đẳng thức này không phải đúng với mọi a,b,c dương chẳng hạn
=
a 1,=b 2,=c 3.
Bài tập tương tự .c
1) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 .
ok
a b c
Chứng minh rằng +3
3 +3 ≥2.
b+c c+a a+b
bo
2) Cho bốn số thực dương a, b, c, d. Chứng minh

7 7 7 7
 2a   2b   2c   2d 
3
  +3  +3  +3  ≥4.
et
a+b b+c c+d  d +a

Bài 9. Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh ab + c + bc + a + c a +b ≥ 1 .
vi
Lời giải
ng
Ta cần so sánh các số (b + c),(c + a ),(a + b) với số 1.

+ Nếu tồn tại một trong ba số lớn hơn 1 thì rõ ràng bất đẳng thức luôn đúng.
a
+ Ta chỉ cần xét khi a,b,c cùng thuộc nửa khoảng ( 0;1] , không mất tính tổng quát
kh
ta giả sử a ≥ b ≥ c suy ra min {(a + b),(b + c),(c + a )} =+

b c.
Đến đây ta lại chia trường hợp để xử lý
- Nếu b + c ≥ 1 sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có
b+c
1 + ( a − 1) 
ab+c = ≥ 1 + ( a − 1)( b + c )
c+a
bc + a =1 + ( b − 1)  ≥ 1 + ( b − 1)( c + a ) .
a +b
c a +b =1 + ( c − 1)  ≥ 1 + ( c − 1)( a + b )
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên đưa về chứng minh
320
1 + ab + bc + ca − a − b − c ≥ 0 ⇔ (1 − a )(1 − b )(1 − c ) + abc ≥ 0 .

- Nếu b + c < 1 ta lại chia thành các trường hợp sau đây:
Khả năng 1: b + c ≤ c + a ≤ a + b ≤ 1 sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có
a a a a
ab+c = ≥ = ≥ .
( ( ))
1 + a − 1
1−( b + c ) 1 + ( a − 1)( 1 − b − c ) a + b + c − a ( b + c ) a + b + c
Tương tự cho 2 bất đẳng thức còn lại rồi cộng lại theo vế ta có điều phải
chứng minh.
Khả năng 2: b + c ≤ c + a ≤ 1 ≤ a + b ta có
n
a b + c ≥ a; b c + a ≥ b ⇒ a b + c + b c + a + c a + b ≥ a + b + c a + b
.v
≥ a + b + 1 + ( c − 1)( a + b=
) c (a + b) + 1 ≥ 1
om
Khả năng 3: b + c ≤ 1 ≤ a + c ≤ a + b ta có
ab+c ≥ a .c
bc + a ≥ 1 + ( b − 1)( c + a )
ok
c a +b ≥ 1 + ( c − 1)( a + b )
bo
1 + bc + ( ab + bc + bc − a − b − c ) ≥ 0 ⇔ (1 − a )(1 − b )(1 − c ) + abc + bc ≥ 0 .

et
Vậy với mọi số thực dương a,b,c ta luôn có ab + c + bc + a + c a +b ≥ 1 .

vi
Cho a,b,c là các số thực dương chứng minh ( a + b ) + ( b + c ) + ( c + a ) ≥ 2 .

c a b
ng
Bài 10. Cho a,b là các số thực không âm có tổng bằng 2 chứng minh
2
 a −b
a
a +b + 2b
 ≤2.
2a
 2 
kh
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ⇒ 0 ≤ a − 1 ≤ 1;0 ≤ b ≤ 1 sử dụng bất đẳng
thức Bernoulli ta có
1 + ( a − 1)  ≤ 1 + ( a − 1) b =
b
ab = −b 2 + b + 1
a −1
b a = b. 1 + ( b − 1)  ≤ b 1 + ( a − 1)( b − 1)  = b 2 ( 2 − b )
321
2
( −b )  a −b
2
2
+ b +1 + b 4
(2 − b) 2
+  ≤2
 2 
( )
2
⇔ −b 2 + b + 1 + b 4 ( 2 − b ) + ( b − 1) ≤ 2 ⇔ b3 ( b − 1) ( b − 2 ) ≤ 0
2 2 2
Bất đẳng thức cuối đúng do đó ta có đpcm.

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1 .
Cho a,b là các số thực không âm có tổng bằng 2. Chứng minh
4
 a −b
a3b + b3a +   ≤2.
n
 2 
.v
om
Bài 1. Cho n số thực thoả mãn điều kiện 0 < x1 , x2 ,..., xn ≤ 1 . Chứng minh rằng
1 1 1
(1 + x1 ) x2 (1 + x2 ) x3 ...(1 + xn ) x1 ≥ 2n . .c π
Bài 2. Chứng minh rằng với mọi số thực 0 < x < ta có
ok
4
( cos x )
cot x
2
> sin 2 x .
bo
π
Bài 3. Chứng minh với mọi số thực 0 < x < ta có
2
et
( 2 + sin x )2+ tan x > ( 3 + tan x )1+sin x .

vi
Bài 4. Cho a,b là các số thực thuộc khoảng (0;1). Chứng minh
a b
a b
ng
  +  ≥ 2.
b a
a
4
Bài 5. Cho a,b là các số thực dương thoả mãn điều kiện b ≥ , a + b =2. Chứng
3
kh
minh ab b a + 2 ≥ 3ab .
Bài 6. Cho x,y là hai số thực dương. Chứng minh x y + y x > 1 .
a b c
Chứng minh rằng 3 +3 +3 ≥2.
b+c c+a a+b
322

1
xk xk
Bài 1. Chú ý (1 + xk ) xk +1 ≥ 1 + ≥2 = , k 1, n=
; xn +1 x1 .
xk +1 xk +1
Nhân theo vế n bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x1= x2= ...= xn= 1 .
π
Bài 2. Chú ý với 0 < x < ta có cot x > 1 khi đó sử dụng bất đẳng thức
4
Bernoulli ta có
( cos x )
cot x
= (1 − sin x ) (1 + sin x )cot x ≥ (1 − sin x cot x )(1 + sin x cot x )
2 cot x
n
(1 − cos x )(1 + cos x ) =
.v
= 1 − cos 2 x =
sin 2 x
Đẳng thức không xảy ra nên bài toán được chứng minh.
om
Bài 3. Đặt a = 1 + sin x, b = 2 + tan x ⇒ 1 < a (1 + b )a ⇔ (1 + a ) a .c >1+ b .
Bất đẳng thức cuối đúng theo Bernoulli.
ok
Bài 4. Sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có:
a a a
b  b−a b−a a 1
  = 1 +  ≤ 1 + a. = b +1− a ⇒   ≥
bo
.
a  a  a b b +1− a
b
b 1
Tương tự ta có:   ≥
et
.
a a +1− b
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên và chú ý
vi
1 1 4
+ ≥ =
ng
2.
b +1− a a +1− b b +1− a + a +1− b
a
Bài 5. Sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có

1 + b ( a − 1)
kh
1
ab b a =1 + ( a − 1)  .
b
≥ .
 1 
a
1 
1 + a  − 1
 1 + − 1 b 
 b 
1 + b ( a − 1) 1 + b (1 − b )
Vậy ta chứng minh + 2 ≥ 3ab ⇔ b. + 2 ≥ 3b ( 2 − b )
1  2 − b (2 − b)
1 + a  − 1
b 
⇔ ( b − 1)( 3b − 4 ) ≥ 0 đúng.
323
Bài 6. Ta xét ba trường hợp sau:

+ Nếu x > 1, y > 1 ⇒ x y + y x > x + y > 2 , bất đẳng thức luôn đúng.
+ Nếu x > 1, y < 1 ⇒ x y + y x > 1 + y x > 1 , bất đẳng thức luôn đúng.
+ Nếu x, y ≤ 1, áp dụng bài tập mẫu ta có đpcm.
Bài 7. Nếu một số bằng 0 sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có ngay điều phải
chứng minh.
Ta xét cả ba số đều dương khi đó sử dụng bất đẳng thức Bernoulli ta có
a 1 1 2a 2/3 2a 2/3
= 1 ≥ = ≥
n
3 .
b+c 2
 b + c 3 1  b + c  3 1 ( b + c ) 2/3
+ a 2/3 a 2/3 + b 2/3 + c 2/3
.v
    +
 a  2 a  2
om
b 2b 2/3 c 2c 2/3
Tương tự ta có 3 ≥ 2/3 ; 3 ≥ .
c + a a + b 2/3 + c 2/3 a + b a 2/3 + b 2/3 + c 2/3
.c
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi có một số bằng 0 và hai số bằng nhau.
ok
bo
et
vi
a ng
kh
324
Chương 3:
PHƯƠNG PHÁP HÀM SỐ TRONG GIẢI TOÁN
BẤT ĐẲNG THỨC VÀ CỰC TRỊ
CHỦ ĐỀ 1: KỸ THUẬT SỬ DỤNG TÍNH ĐƠN ĐIỆU VỚI BÀI TOÁN

CỰC TRỊ VÀ BẤT ĐẲNG THỨC MỘT BIẾN SỐ
A. TÓM TẮT LÝ THUYẾT
1. Định nghĩa 1. Giả sử K là một khoảng, nửa khoảng, một đoạn.
n
Hàm số y = f ( x) xác định trên D được gọi là:
.v
+ Đồng biến trên K nếu với mọi x1 , x2 ∈ K , x1 < x2 ⇒ f ( x1 ) < f ( x2 ) .
om
+ Nghịch biến trên K nếu với mọi x1 , x2 ∈ K , x1 < x2 ⇒ f ( x1 ) > f ( x2 ) .
2. Điều kiện cần để hàm số đơn điệu
Giả sử hàm số y = f ( x) có đạo hàm trên K .c
+ Nếu hàm số y = f ( x) đồng biến trên K thì f '( x) ≥ 0 với mọi x thuộc K.
ok
+ Nếu hàm số y = f ( x) nghịch biến trên K thì f '( x) ≤ 0 với mọi x thuộc K.
3. Điều kiện đủ để hàm số đơn điệu
Định lý. Giả sử K là một khoảng, nửa khoảng, một đoạn. Hàm số y = f ( x) liên
bo
tục trên K và có đạo hàm tại mọi điểm trong của K(tức các điểm thuộc K nhưng
không phải đầu mút của K). Khi đó
et
+ Nếu f '( x) > 0, ∀x ∈ K thì hàm số y = f ( x) đồng biến trên K.

+ Nếu f '( x) < 0, ∀x ∈ K thì hàm số y = f ( x) nghịch biến trên K.
vi
+ Nếu f '( x) = 0, ∀x ∈ K thì hàm số y = f ( x) không đổi trên K.

ng
Chú ý. Nếu hàm số y = f ( x) liên tục trên đoạn [a;b] và có đạo hàm
f '( x) > 0 ( f '( x) < 0 ) với mọi x thuộc khoảng (a;b) thì hàm số y = f ( x) đồng biến
a
(nghịch biến) trên đoạn [a;b].

kh
4. Định nghĩa 2.
Cho hàm số y = f ( x) xác định trên K.
+ Số M được gọi là giá trị lớn nhất của hàm số y = f ( x) trên K khi và chỉ khi
 f ( x) ≤ M , ∀x ∈ K
 .
∃x0 ∈ K | f ( x0 ) = M
+ Số m được gọi là giá trị nhỏ nhất của hàm số y = f ( x) trên K khi và chỉ khi
 f ( x) ≥ m, ∀x ∈ K
 .
∃x0 ∈ K | f ( x0 ) =m
325
B. NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP

1) Kỹ thuật tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số
Để tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số y = f ( x) trên D ta tính y’
rồi tìm các điểm tới hạn(các điểm mà tại đó y’ triệt tiêu hoặc không tồn tại) lập
bảng biến thiên. Từ bảng biến thiên suy ra max, min.
Chú ý. Nếu hàm số y = f ( x) luôn tăng hoặc luôn giảm trên đoạn [a;b] thì
ymax =
max { f (a); f (b)} ; ymin min { f (a); f (b)} .
+ Nếu hàm số y = f ( x) liên tục trên đoạn [ a; b ] luôn tồn tại giá trị lớn nhất, giá trị
nhỏ nhất trên đoạn đó và ta tìm max, min đơn giản như sau:
n
Bước 1. Tính đạo hàm y’, tìm các điểm tới hạn của hàm số giả sử là x1 , x2 ,..., xn .
.v
Bước 2. Tính các giá trị f ( x1 ), f ( x2 ),..., f ( xn ) .
om
Bước 3. Kết luận
ymax =
max { f ( x1 ), f ( x2 ),..., f ( xn )}; ymin min { f ( x1 ), f ( x2 ),..., f ( xn )} .
( )
.c 3
Ví dụ 1. Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số y =x 6 + 4 1 − x 2 trên
đoạn [ −1;1] .
ok
Lời giải
bo
Xét hàm số y =x 6 + 4 1 − x ( )
2 3
liên tục trên đoạn [ −1;1] .Ta có
( ) 
( )  =0
2 2
et
y' =6 x5 − 24 x 1 − x 2 ; y' =0 ⇔ 6 x  x4 − 4 1 − x2

vi
 x = 0
x = 0 x = 0 
( )
ng
 2
⇔ x =
2
⇔ 4 ⇔ x = 2 1− x 2
±
( ) 
2
 x= 4 1 − x 2 3
  2
 x = −2 1 − x 2( 
)
 x = ±
a
2
kh
 2 4
Suy ra y (0)= 4; y  ± =
 ; y (±1)= 1 .
 3 9
 2 4
Vì vậy ymin =y  ±  = ; ymax =y (0) =4.
 3 9
Ví dụ 2. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số
1 + x 2015 + 1 + (1 − x ) với x ∈ [ 0;1] .

2015
y=
326
Lời giải
2015 (1 − x )
2014
2015 x 2014
=
Ta có y ' − ;
2 1 + x 2015 2 1 + (1 − x )
2015
Suy ra
y ' = 0 ⇔ x 2014 1 + (1 − x ) =(1 − x )

2015 2014
1 + x 2015
1 + (1 − x )
2015
1 + x 2015
⇔ = (1)
x 2014 (1 − x )2014
n
1 + t 2015
Xét hàm số f (t ) = trên đoạn [0;1] ta có
.v
t 2014
2013t 2015 + 4028
om
f '(t ) =
− <0.
2t 2015 1 + t 2015
Vì vậy f(t) là hàm nghịch biến trên đoạn [0;1], do đó .c
1
(1) ⇔ f ( x) = f (1 − x) ⇔ x =1 − x ⇔ x = .
ok
2
2015
1 1
Tính các giá trị: y (0) =
y (1) =
1 + 2; y   =
2 1+   .
bo
2 2
2015
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của hàm số bằng 2 1 +   ; giá trị lớn nhất bằng 1 + 2 .
et
2
vi
Cho a,b là hai số thực không âm có tổng bằng 1. Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ
ng
nhất của biểu thức P = 1 + a 2014 + 1 + b 2014 .

Ví dụ 3. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số
a
y= 5 | cos x + sin x | + | 7 cos x + sin x | .

kh
Lời giải
Ta đưa về chung một biểu thức bằng cách sử dụng đẳng thức:
a + b= a 2 + b 2 + 2 ab .
Khi đó
327
25 ( sin x + cos x ) + ( 7 cos x + sin x ) + 10 ( sin x + cos x )( 7 cos x + sin x )

2 2
=
y
=50 + 32sin 2 x + 24cos 2 x + 10 sin 2 x + 7 cos 2 x + 4sin 2 x
= 50 + 32sin 2 x + 24cos 2 x + 10 4 + 3cos 2 x + 4sin 2 x

= 8 ( 3cos 2 x + 4sin 2 x ) + 10 4 + 3cos 2 x + 4sin 2 x + 50
= 40sin ( 2 x + α ) + 40 + 50sin ( 2 x + α ) + 50
4 3
cos α
Với= =,sin α .
5 5
n
16
Giờ chỉ cần khảo sát hàm số y =4sin t + 4 + 5sin t ⇒ ymax =
13; ymin =−
.v
.
5
Từ đó suy ra giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số đã cho là
om
=
ymax 6=
5; ymin 3 2 .
2) Kỹ thuật đổi biến

.c
Sử dụng khi hàm một biến có chứa căn phức tạp; dạng lượng giác; mũ hoặc đa
ok
thức có chứa bậc cao.
x − x ( x − 1) + 2
Ví dụ 1. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số y =
bo
.
x − x −1 +1
Lời giải
Tập xác định: D= [1; +∞ ) .
et
1
≤ 1, ∀x ≥ 1 ⇒ t ∈ ( 0;1] .
vi
Đặt t= x − x − 1=
x + x −1
ng
t2 +1
Chú ý. t 2 = 2 x − 2 x ( x − 1) − 1 ⇒ x − x ( x − 1) = .
2
a
t2 + 5
Khi đó y = .
kh
2t + 2
t 2 + 2t − 5 3
=
Ta có y ' < 0, ∀t ∈ ( 0;1] . Do đó ymin
= y=(1) . Không tồn tại giá
2 ( t + 1)
2 2
trị lớn nhất.
Ví dụ 2. Chứng minh rằng với mọi số tự nhiên n > 1 ta có
n
n n nn
n 1+ + 1− < 2.
n n
328
Lời giải
n
n
Đặt x= ∈ ( 0;1) , ∀n ∈ N * . BĐT cần chứng minh trở thành
n
n 1 + x + n 1 − x < 2, ∀x ∈ ( 0;1) .
Xét hàm số f ( x) = n 1 + x + n 1 − x liên tục x ∈ [ 0;1) có

 
1 1 1  < 0, ∀x ∈ 0;1
=f '( x) −
n  n (1 + x)n−1 n (1 − x)n−1 
( )
 
Vậy f(x) nghịch biến [0; 1) nên f(x) < f(0) = 2, ∀x ∈ ( 0;1) (đpcm).
n
.v
Ví dụ 3. Cho hàm số f xác định trên tập số thực, lấy giá trị trên R và thỏa mãn điều
kiện f ( cot=
x ) sin 2 x + cos 2 x, ∀x ∈ ( 0; π ) .
om
Hãy tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số
( ) (
g ( x ) = f sin x . f cos x trên R.
2 2
) .c
Lời giải
Ta có f ( cot=
x ) sin 2 x + cos 2 x, ∀x ∈ ( 0; π )
ok
cot 2 x − 1 cot 2 x + 2cot x − 1
2cot x
( cot x )
⇔ f= = + , ∀x ∈ ( 0; π )
bo
cot 2 x + 1 cot 2 x + 1 cot 2 x + 1

Từ đó với chú ý rằng với mỗi t ∈ R đều tồn tại x ∈ ( 0; π ) sao cho cot x = t ta
et
t 2 + 2t − 1
được
= f (t ) , ∀t ∈ R .
t2 +1
vi
Suy ra g ( x ) f =
= (
sin 2 x . f cos 2 x ) ( ) sin 4 2 x + 32sin 2 2 x − 32
, ∀x ∈ R (1) .
ng
sin 4 2 x − 8sin 2 2 x + 32
1  1
Đặt u = sin 2 2 x ta có u thuộc đoạn 0;  .
a
4  4
kh
Vì vậy từ (1) ta được

min g ( x) = min h(u ) và m ax g ( x) = m ax h(u )
x∈R  1 x∈R  1
0; 4  0; 4 
u 2 + 8u − 2
trong đó h ( u ) = .
u 2 − 2u + 2
Ta có h′ ( u ) =
(
2 −5u 2 + 4u + 6 ).
(u )
2
2
− 2u + 2
329
 1
Dễ dàng chứng minh được h′ ( u ) > 0, ∀u ∈ 0;  .
 4
 1
Do đó hàm h(u) đồng biến trên 0;  .
 4
 1 1 1
Vì vậy trên 0;  ta có min h ( u ) = h ( 0 ) = −1 và max =
h ( u ) h=
  .
 4  4  25
1
Vậy min g ( x ) = −1 , đạt được chẳng hạn khi x = 0 và max g ( x ) = , đạt được
25
π
chẳng hạn khi x =
n
.
4
.v
3) Kỹ thuật khảo sát trực tiếp
om
Trong một số bài toán có thể phải đạo hàm nhiều lần liên tiếp thậm chí phải
khảo sát thêm hàm số phụ. Ta thường sử dụng
 f(x) đồng biến trên [a; b] thì f(x) > f(a) với mọi x > a.
.c
 f(x) nghịch biến trên [a; b] thì f(x) > f(b) với mọi x < b.
Chú ý. Lập bảng biến thiên nếu cần thiết hoặc sử dụng tính chất về điểm cực đại,
ok
cực tiểu.
x3
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi x > 0 ta có x − < sinx < x .
bo
6
Lời giải
et
3
x
Xét hàm số f ( x) =− x + + sinx trên nửa khoảng [ 0;+∞ ) . Ta có
6
vi
x2
f ′( x)= − 1 + cos x
ng
2
f ′′( x)= x − sinx
a
f ′′′( x) = 1 − cos x
Ta có f ′′′( x) = 1 − cos x ≥ 0, ∀x ∈ [ 0; +∞ ) ⇒ f ′′( x) ≥ f ′′(0) = 0 , nên f’(x) đồng
kh
biến trên [ 0;+∞ ) . Suy ra f ′( x) ≥ f ′(0) =

0 ⇒ f ( x) đồng biến trên [ 0;+∞ ) .
Do đó f ( x) ≥ f (0) = 0, ∀x ≥ 0 và f ( x) > f (0) = 0, ∀x > 0.
x3 x3
Tức là − x + sin x > 0 ⇔ x − < sin x với x > 0 (1)
6 6
Lưu ý f ′′( x) > f ′′(0) =
0 với x > 0 ta có sinx < x (2)
Từ (1) và (2) ta có đpcm.
Ví dụ 2. Chứng minh với mọi x dương và n là số nguyên dương ta có
330
x 2 x3 xn
ex > 1 + x + + ... + .
2! 3! n!
Lời giải
 x 2 x3 xn 
Xét hàm số f n ( x) = e x − 1 + x + + ... +  trên khoảng ( 0;+∞ ) ta có
 2! 3! n ! 

 x 2 x3 x n −1 
f 'n ( x) = e x − 1 + x + + + ... +  .
 2! 3! ( n − 1) !
 
Từ đó suy ra f ( n ) n ( x) = e x − 1 > 0, ∀x > 0 ⇒ f ( n −1) n ( x) > f ( n −1) n (0) = 0 .
n
Sử dụng liên tiếp ta có f 'n ( x) > f 'n (0) = 0 (đpcm).
0 ⇒ f n ( x) > f n (0) =
.v
Chú ý. Số thực dương a để bất đẳng thức sau luôn đúng với mọi số thực x là e.
x2 xn
om
ax ≥ 1+ x +
+ ... + , ∀x ∈ ; n ∈ * .
2 n!
Thật vậy, Bất đẳng thức đã cho tương đương với:

x ln a ≥ ln 1 + x +

x2
+ ... + 
xn 
.c
 2 n ! 
ok
  x2 xn 
 ln 1 + x + + ... + 
bo
  2 n! 
ln a ≥ ,x > 0.
x
⇔
  x2 xn 
et
 ln  1 + x + + ... + 
2 n! 
ln a ≤  ,x < 0
vi
 x
ng
Chú ý
 x2 xn   x2 xn 
ln 1 + x + + ... +  ln 1 + x + + ... + 
a
 2 n!   2 n! 
=
lim =
lim 1.
x →0+ x →0−
kh
x x
ln a ≥ 1
Do đó  ⇔a= e.
ln a ≤ 1
Ngược lại với a là e thì bất đẳng thức đúng.
Ví dụ 3. Cho n là số lẻ lớn hơn 3. Chứng minh rằng với mọi x ≠ 0 ta có
 x2 x n  x 2 x3 xn 

1 + x + + ... + 

1 − x + − + ... + 
< 1.
 2! n !  2! 3! n ! 
331
Lời giải
 x 2
x n
u ( x) =1 + x + + ... +
 2! n!
Đặt  .
2 3
 x x xn
v( x) =1 − x + 2! − 3! + ... + n !
=
Ta cần chứng minh f ( x) u ( x).v( x) < 1.
Ta có

u '( x) =1 + x +
x2 + ... + xn −1 = u ( x) − xn
 2! (n − 1)! n!
n

 x2 + x3 + ... + xn −1 = xn
.v
 v '( x ) =−1 + x − − v ( x ) −
 2! 3! (n − 1)! n!
om
Vì vậy
).v( x) ′ u′( x)v( x) + u ( x).v′( x)
f ′( x) u ( x=
=
=

u ( x ) −
xn   xn 
 .v( x) + u ( x)  −v( x) −  =
.cxn
− u ( x) + v( x) 
ok
 n!   n!  n!
2 xn  x2 x4 x n−1 
=
− 1 + + + ... + 
bo
n!  2! 4! (n − 1)!
Vì n là số lẻ lớn hơn 3 nên f ′( x) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua x = 0 .
et
Do đó tại x = 0 thì hàm số đạt cực đại vì vậy f ( x) < f (0) = 1, ∀x ≠ 0. (đpcm).
b+ x b
a+x a
vi
Ví dụ 4. Chứng minh với mọi a, b, x > 0 và a ≠ b ta có   >  .

b+ x b
ng
Lời giải
b+ x
a+x a+x
Xét= x ≥ 0. Khi đó ln f ( x= ( b + x ) ln 
a
hàm số f ( x)   , ) .
b+ x b+ x
kh
a + x ′
]′ (b + x) ln
Suy ra [ ln f ( x)=
 b + x 
f ′( x) a+x b + x  a + x ′ a+ x b−a
⇔ = ln + (b + x) . =  ln +
f ( x) b+x a+x b+x b+x a+x
 a+ x b−a
f ′( x) f ( x)  ln
⇒= += 
 b+ x a+x
b+ x b+ x
a+x  a+ x b−a a+ x
=    ln =+    .g ( x )
b+ x  b+ x a+ x b+ x
332
a+ x b−a
trong đó=
g ( x) ln + . Ta có
b+ x a+ x
b+ x b−a a −b ( a − b) 2
g ′( x) = . + = − < 0.
a + x (b + x) 2 (a + x) 2 (a + x) 2 (b + x)
Do đó g(x) nghịch biến trên ( 0;+∞ ) . Suy ra
 a+ x b−a
g ( x) > lim =g ( x) lim  ln + =  0.
x →∞ x →∞  b+ x a+x
Vậy f ′( x) > 0, ∀x > 0 , nên f(x) đồng biến trên ( 0;+∞ ) .
Suy ra f(x) > f(0) (đpcm).
n
.v
Ví dụ 5. Cho a, b ∈ [ 0;1] . Chứng minh rằng
om
x b a
+ + + (1 − x )(1 − a )(1 − b ) ≤ 1, ∀x ∈ [ 0;1] .
a + b +1 x + a +1 x + b +1
Lời giải .c
x b a
Xét hàm số = f ( x) + + + (1 − x )(1 − a )(1 − b ) liên tục
a + b +1 x + a +1 x + b +1
ok
trên đoạn [0;1] ta có
1 b a
′( x) − (1 − a )(1 − b )
bo
f= − −
a + b + 1 ( x + a + 1) 2
( x + b + 1)2
2b 2a
f ′′ ( x ) ≥ 0, ∀∈ [ 0;1]
et
= +
( x + a + 1)3
( x + b + 1)3
vi
Nên hàm số f’(x) đồng biến trên [0; 1], suy ra phương trình f’(x) = 0 có nhiều
nhất một nghiệm trên (0; 1).
ng
• Nếu phương trình f’(x) = 0 vô nghiệm thì f(x) đơn điệu trên [0; 1], thì
max { f ( 0 ) ; f (1)}.
f ( x ) ≤ max f ( x ) =
a
[0;1]
kh
Ta có
b a a 2b 2 + a + b + 1 ab + a + b + 1
f ( 0=
) + + (1 − a )(1 − b=
) ≤ = 1;
a +1 b +1 ( a + 1)( b + 1) ( a + 1)( b + 1)
1 a b 1 a b
f (1=
) + + ≤ + + = 1.
a + b +1 b + 2 a + 2 a + b +1 b + a +1 a + b +1
Suy ra f ( x ) ≤ max= f ( x ) max { f ( 0 ) ; f (1)} ≤ 1 .
[0;1]
• Nếu phương trình f’(x) = 0 có nghiệm duy nhất x = x0 . Khi đó do f’(x) đồng
biến trên [0; 1], nên
333
f ′ ( x ) < 0, ∀x ∈ [ 0; x0 ] và f ′ ( x ) > 0, ∀x ∈ [ x0 ;1] .

Do đó x0 là điểm cực tiểu của hàm số, mà f(x) liên tục trên [0; 1] nên
f ( x ) ≤ max= f ( x ) max { f ( 0 ) ; f (1)} ≤ 1 .
[0;1]
Từ hai trường hợp ta có điều phải chứng minh.
Ví dụ 6. Cho tam giác ABC có A > B > C . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
x − sin A x − sin B
=P + .
x − sin C x − sin C
Lời giải
n
Điều kiện xác định: D = ( −∞;sin C ]  [sin A; +∞ ) .
.v
x − sin A x − sin B
=
Xét hàm số f ( x) + liên tục trên D ta có
x − sin C x − sin C
om
1 x − sin C sin A − sin C 1 x − sin C sin B − sin C
f '( x) . + . > 0, ∀xD .
2 x − sin A ( x − sin C )2 2 x − sin B ( x − sin C )2
.c sin A − sin B
Do đó f(x) đồng biến trên D và có =
lim f ( x) 2;=
f (sin A) <1.
ok
x →−∞ sin A − sin C
sin A − sin B
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x = sin A .
bo
sin A − sin C
α +n β +n
 1  1
Ví dụ 7. (VMC 2011) Cho α , β ∈  thỏa mãn 1 +  < e < 1 +  với mọi
et
 n  n
n nguyên dương. Tìm min α − β .
vi
Lời giải
ng
1
Lấy logarit tự nhiên suy ra α < − n < β , ∀n ∈ * .
 1
ln 1 + 
 n
a
1
kh
Xét hàm số = f ( x) − x, x ≥ 1 . Khi đó

 1
ln 1 + 
 x
min α=
− β max f ( x) − min f ( x) .
x ≥1 x ≥1
1
Mặt khác =
f '( x) − 1 < 0, ∀x ≥ 1 .
x ( x + 1)
334
 
1  1 
Do đó max f ( x) − min f ( x= ) f (1) − lim f ( x=) − 1 − lim  − x .
x ≥1 x ≥1 x →+∞ ln 2 x →+∞   1 
 ln 1 + x  
 1  1 1
1 − x ln 1 +  − ln 1 +  +
1  x 1  x  x +1
− 1 − lim = − 1 − lim .
ln 2 x →+∞  1 ln 2 x →+∞
−
1
ln 1 + 
 x x ( x + 1)
1 1
−
x ( x + 1) ( x + 1)2 x ( x + 1) − x 2
n
1 1 1 3
= − 1 − lim == − 1 − lim = − .
2x + 1
.v
ln 2 x →+∞ ln 2 x →+∞ 2x + 1 ln 2 2
x ( x + 1)
2 2
om
1 3
Vậy min α − β = − .
ln 2 2
Ví dụ 8. [ MR No.4 2009] Cho các số thực .. thỏa mãn điều kiện
.c
a1x + a2x + ... + anx ≥ b1x + b2x + ... + b nx với mọi x ∈  .
ok
Chứng minh rằng f :  → ( 0, +∞ )
x x x
a  a  a 
bo
f (=
x)  1  +  2  + ... +  n  tăng trên ( 0, +∞ ) .
 b1   b2   bn 
et
Lời giải
x x x
a  a  a  a  a  a 
Ta=
có f '( x)  1  ln  1  +  2  ln  2  + ... +  n  ln  n  ,
vi
 b1   b1   b2   b2   bn   bn 
ng
x 2 x 2 x 2
a    a1    a2 
  a2    an    an  
=f ''( x)  1  ln    +   ln    + ... +   ln    ≥ 0 .
 b1    b1    b2 
  b2    bn    bn  
a
Suy ra f '( x) là hàm tăng trên  . Ta chứng minh f '(0) = 0 , thật vậy.
kh

  a x    a x    a x 
b1x   1  − 1 + b2x   2  − 1 + ... + bnx   n  − 1 ≥ 0, ∀x ∈  .
 b   b   b 
 1    2    n  
x x x
 a1   a2   an 
  −1   −1   −1
x  b1  x  b2  x  bn 
Với x > 0 ta có b1 . + b2 . + ... + bn . ≥ 0, ∀x > 0 .
x x x
Cho x → 0+ ta được
335
a1 a a
ln + ln 2 + ... + ln n ≥ 0 (0.1)
b1 b2 bn
Với x < 0 ta có
x x x
 a1   a2   an 
  −1   −1   −1
x  b1  x  b2  x  bn 
b1 . + b2 . + ... + bn . ≤ 0, ∀x < 0 .
x x x
Cho x → 0− ta được
a a a
ln 1 + ln 2 + ... + ln n ≤ 0 (0.2)
b1 b2 bn
n
a1 a a
.v
= ln
Từ (0.1) và (0.2) suy ra f '(0) + ln 2 + ... + ln n= 0
b1 b2 bn
om
0 ⇒ điều phải chứng minh.
⇒ f '( x) ≥ f '(0) =
Ví dụ 9. Cho các số thực a1 , a2 ,..., an > 0 và hàm số f : ( 0, +∞ ) → ( 0, +∞ ) xác định
 a x + a2x + ... + anx 

bởi f ( x) =  1  .
1/ x .c
 n
 
ok
Chứng minh rằng f là hàm tăng và tính giới hạn của f ( x) khi x → +∞ .
bo
Lời giải
Xét hàm số g : ( 0, +∞ ) → ( 0, +∞ ) xác định bởi g ( x) = xt là hàm lồi.
et
y
Xét =
t > 1 tức x < y, khi đó ta có
x
vi
y
 a1x + a2x + ... + anx   a1x + a2x + ... + anx x 1
(( ) ( ) ( ))
ng
g =    ≤ g a1 + g a2 + ... + g an
x x x
 n n n
   
1 y
( )
a
=
a + a2y + ... + any
n 1
kh
Bất đẳng thức trên tương đương với

1/ x 1/ y
 a y + a2y + ... + any 
 a x + a2x + ... + anx 
 1 ≤ 1   ⇒ f ( x) ≤ f ( y ) .
n  n 
   
Vậy f là hàm tăng. Ta có điều phải chứng minh.
 π
Ví dụ 10. (IMC 2006) So sánh sin ( tan x ) và tan ( sin x ) với x ∈  0;  .
 2
Lời giải
336
 π
số f ( x) tan ( sin x ) − sin ( tan x ) trên  0;  .
Xét hàm=
 2
cos x cos ( tan x ) cos3 x − cos ( tan x ) cos 2 ( sin x )
Ta có f '( x) = − = .
cos 2 ( sin x ) cos 2 x cos 2 x cos 2 ( sin x )
π
Nếu 0 < x < arctan ⇒ cos ( tan x ) > 0 sử dụng bất đẳng thức cô si ta được
2
3 3
 cos(tan x) + 2cos(sin x)    tan x + 2sin x  
cos ( tan x ) cos 2 ( sin x ) ≤   ≤ cos    < cos x
3
 3    3 
n
 π
do cos x là hàm lõm và tan x + 2sin x > 3 x, ∀x ∈  0;  .
.v
 2
 π
om
Do đó f '( x) > 0 hay f ( x) là hàm tăng trên  0;arctan  .
 2
0 ⇒ tan ( sin x ) > sin ( tan x ) .
Vì vậy f ( x) > f (0) =
Nếu x = arc tan

π
thì
.c
2
ok
  π  π /2 π   π 
tan  sin =
arc tan   tan > tan > 1 > sin  tan  arc tan   .
  2  1+ π 2 / 4 4   2 
bo
 π π
Nếu x ∈  arc tan ;  ⇒ tan ( sin x ) > 1 > sin x ( tan x ) .
 2 2
et
 π
Vậy với mọi x ∈  0;  thì tan ( sin x ) > sin ( tan x ) .
vi
 2
4) Vận dụng kết hợp các bất đẳng thức khác như AM – GM; C –S
ng
Trước khi khảo sát tính đơn điệu của hàm số ta sử dụng các đánh giá cơ bản
thông qua các bất đẳng thức cơ bản như AM – GM; C – S sẽ đưa về chứng minh
a
một bất đẳng thức cơ bản hơn thuận lợi cho việc khảo sát hàm số.
kh
π
Ví dụ 1. Chứng minh rằng nếu 0 ≤ x < ta có 2s inx + 2 t anx ≥ 2 x+1 .
2
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM –GM ta có 2s inx + 2 t anx ≥ 2. 2s inx.2 t anx .
Ta chứng minh 2 2s inx.2 t anx ≥ 2 x +1 ⇔ 2s inx + t anx ≥ 22 x ⇔ sinx + t anx ≥ 2 x .

 π
Xét hàm số f ( x) = sinx + tan x − 2 x liên tục trên 0;  , ta có
 2
337
1 1  π
f ′( x) =cos x + − 2 > cos 2 x + − 2 ≥ 0, ∀x ∈ 0;  .
2
cos x 2
cos x  2
 π
(vì với x ∈ 0;  thì cos x > cos 2 x và theo BĐT AM-GM ta có
 2
1
cos 2 x + ≥ 2 ).
cos 2 x
 π
Do đó f(x) đồng biến trên 0;  .
 2
 π
0 , hay sinx + t anx ≥ 2x với mọi x ∈ 0; 
Suy ra f ( x) ≥ f (0) = (đpcm).
n
 2
.v
3x+2
om
 π
Chứng minh rằng 4 sin x
+2 tan x
≥ 2 2 , ∀x ∈ 0;  .
 2
 sinx 
3
 π
.c
Ví dụ 2. Chứng minh rằng   > cos x, ∀x ∈  0;  .
ok
 x   2
Lời giải
bo
3 3
 sinx  sin x
 > cos x ⇔ 3 > cos x ⇔ sin x.tan x- x > 0 (1) .
2 3

et
 x  x
 π
Xét hàm số f ( x) = sin 2 x.tan x- x3 với x ∈ 0;  .
vi
 2
ng
Ta có f ′ ( x ) = 2sin 2 x + tan 2 x − 3 x 2 .
Áp dụng BĐT 3(a 2 + b 2 + c 2 ) ≥ ( a + b + c ) ta có

2
a
1
f ′ ( x )= sin 2 x + sin 2 x + tan 2 x − 3 x 2 ≥ ( 2sin x + tan x )2 − 3x 2 .
kh
3
 π
Đặt g ( x) = 2sin x + tan x − 3 x, x ∈ 0;  , thì
 2
1 1 1
g ′ ( x=
) 2cos x + 2
−=
3 cos x + cos x + 2
− 3 ≥ 33 cos 2 x. −=
3 0
cos x cos x cos 2 x
 π  π
với mọi x ∈ 0;  , nên g(x) đồng biến trên 0;  .
 2  2
338
 π
Suy ra g ( x ) ≥ g ( 0 ) = 0, ∀x ∈ 0;  .
 2
1  π
Do đó f ′ ( x ) ≥ ( 3 x )2 − 3 x 2 =
0 nên f(x) đồng biến trên 0; 2  . Suy ra
3  
π
) 0, ∀x ∈ 0;  .
f ( x ) > f ( 0=
 2
Nhận xét: Khi trong BĐT có chứa các loại hàm số khác nhau ta thường cô lập
mỗi loại hàm số để dễ xét dấu của đạo hàm, hoặc ta có thể đạo hàm liên tiếp để
khử bớt một loại hàm số.
n
x3
.v
Cách 2: Ta có x − < sin x, suy ra
6
om
3
 sin x   x 
3 2
x 2 x 4 x6 x2 x4
  >  1 −  =−
1 + − > 1 − + ( 2)
 x   6  2 12 216 2 24
Ta chứng minh được cos x < 1 −

x2 x4
+
.c
( 2)
2 24
ok
Từ (1) và (2) ta có đpcm.
5) Kỹ thuật vận dụng định lý Lagrange
bo
Định lý. Nếu hàm số y = f ( x) là hàm liên tục trên đoạn [a; b] và có đạo hàm trên
f (b) − f (a )
khoảng (a; b) thì tồn tại c ∈ (a; b) sao cho f '(c) =
et
.
b−a
vi
1 1 x +1
Ví dụ 1. Chứng minh (1 + ) x < (1 + ) , ∀x ∈ (0; +∞) .
x x +1
ng
Lời giải
1 1 x +1
Ta có: (1 + ) x < (1 + ) ⇔ x[ln( x + 1) - ln x] < ( x + 1)[ln( x + 2) - ln( x + 1)]
a
x x +1
kh
Xét hàm số = f ( x) x[ln( x + 1) - ln x] ta có

x 1
f '( x)= ln( x + 1) − ln x + − 1= ln( x + 1) − ln x − .
x +1 x +1
Áp dụng định lí Lagrange đối với hàm số: y = lnt trên [x; x+1], thì tồn tại
1
c ∈ (x; x+1) sao cho: f '(c)= ln( x + 1) − ln x ⇒ = ln( x + 1) − ln x.
c
1 1 1
Mặt khác 0 < x < c < x + 1 ⇒ > >
x c x +1
339
1 1 1
⇒ > ln( x + 1) − ln x > ⇒ ln( x + 1) − ln x − >0
x x +1 x +1
⇒ f '( x) > 0, ∀x ∈ (0;+∞) ⇒ hàm số f ( x) đồng biến trên (0;+∞).
Từ (1) suy ra: f '( x) > 0, ∀x ∈ (0; +∞) ⇒ f ( x) đồng biến trên (0; +∞).
Suy ra: f ( x + 1) > f ( x), ∀x ∈ (0; +∞) ⇒ điều phải chứng minh.
t
 1
Chú ý. Ta có thể chứng minh trực tiếp hàm số y= 1 +  đồng biến trên khoảng
 t
( 0;+∞ ) .
x +1
n
x
 1  1
+ Với mọi x dương ta có 1 +  < e < 1 +  .
.v
 x  x
Ví dụ 2. Cho số nguyên dương n. Chứng minh rằng
om
1
xn . 1 − x < với mọi x∈ ( 0;1) .
2n.e
Lời giải .c
ok
1 1
xn . 1 − x < ⇔ x 2n (1 − x) < (*)
2n.e 2ne
bo
( x) x 2n (1 − x) với x ∈ ( 0;1) , ta có
Xét hàm số f=
f ′=
( x) x 2n−1  2n − (2n + 1) x  .
et
2n
Suy ra f’(x) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua x = .
vi
2n + 1
 2n  (2n) 2 n
ng
Vì vậy =
max f ( x) f=
  .
(0;1)  2n + 1  (2n + 1) 2 n +1
2 n +1
a
(2n) 2 n 1  2n  1
Ta chứng minh 2 n +1
< ⇔   <
 2n + 1 
kh
(2n + 1) 2ne e
2 n +1
 2n + 1 
⇔  > e ⇔ (2n + 1) [ ln(2n + 1) − ln(2n) ] > 1 .
 2n 
1
⇔ ln(2n + 1) − ln(2n) > (2) .
2n + 1
Áp dụng định lý Lagrange cho hàm số f ( x) = ln x trên [2n; 2n+1] suy ra tồn tại
f (2n + 1) − f (2n)
c ∈ [ 2n;2n + 1] thuộc sao cho f ′( x) = .
2n + 1 − 2n
340
1 1
Suy ra ln(2n + 1) − ln(2n) = > (3) .
e 2n + 1
Từ (1), (2) và (3) suy ra đpcm.
Bài 1. Chứng minh các bất đẳng thức sau
x3 x3 x5
a) x − < sin x < x − + với mọi x > 0 .
6 6 120
x2 x2 x4
b) 1 − < cos x < 1 − + với mọi x là số thực dương.
2 2 24
 π
n
1 1 4
c) < +1− với mọi x ∈  0;  .
2 2
π2
 2
.v
sin x x
π +2  π
d) 1 < x.cos 2 x < với mọi x ∈ 0;  .
om
4  4
2
e− x x4
e) 1 − x ≤ ≤1− x + với mọi x thuộc đoạn [0;1].
2 (1 + x )
x +1
.c
ok
 π 4 4
bo
a) Với mọi x ∈ 0;  ta có sin x ≤ x − 2 x 2 .

 2  π π
2  π
b) 3 x − x3 < với x ∈  0;  .
et
sin 2 x  2
vi
sin 3 x cos3 x  π
Bài 3. Tìm giá trị nhỏ nhất của hàm số =
f ( x) + trên khoảng  0;  .
cos x sin x  4
ng
n
1
Bài 4. Cho số nguyên dương n. Chứng minh rằng ∑ k (2k − 1) < 2ln 2 .
a
k =1
n
kh
1
Bài 5. Chứng minh rằng: 1 + ln n > ∑ > ln(n + 1), ∀n ∈ N * .
i =1 i
Bài 6. Tìm GTNN của hàm số f ( x=

) x2 + x + 1 + x2 − x + 1 .
x 1
2
Bài 7. Chứng minh rằng > , ∀x ∈ ( 0;1) .
−
x x
1 + −
x x
1
e
Bài 8. Chứng minh rằng với mọi x ta có
17 ≤ cos 2 x + 4cos x + 6 + cos 2 x − 2cos x + 3 ≤ 2 + 11 .
341
1+ x + 3
Bài 9. Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số y = trên nửa
x −1
khoảng (1;6] .
Bài 10. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số y =( x + 1) 1 − x 2 .
Bài 11. (TSĐH Khối D 2010) Tìm giá trị nhỏ nhất của hàm số
y = − x 2 + 4 x + 21 − − x 2 + 3 x + 10 .
11 7
Bài 12. Tìm giá trị nhỏ nhất của hàm số y =x + + 2 1 + 2 trên khoảng
2x x
n
( 0;+∞ ) .
.v
Bài 13. (TSĐH Khối B 2003) Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số
om
y =x + 4 − x 2 .
Bài 14. (TN THPT 2014) Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số
1 2
=
y x − x − 4 x − x2 . .c
4
ok
Bài 15. (TSĐH Khối D 2003) Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số
bo
x +1
y= trên đoạn [ −1;2] .
x2 + 1
et
x2
Bài 16. Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số y = e x − 1 − x − trên
vi
2
đoạn [ 0;1] .
ng
ln x
Bài 17. Tìm giá trị nhỏ nhất, giá trị lớn nhất của hàm số y = trên đoạn
x2 + 1
a
1 
 2 ;1 .
kh
 
ln 2 x
Bài 18. (TSĐH Khối B 2004) Tìm giá trị nhỏ nhất của hàm số y = trên đoạn
x
1;e3  .
 
Bài 19. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm =
số y sin 5 x + 3 cos x .
x2
Bài 20. Chứng minh rằng e x + cos x ≥ 2 + x − với mọi số thực x.
2
342
( )
Bài 21. Chứng minh rằng 1 + x ln x + x 2 + 1 ≥ x 2 + 1 với mọi số thực x.
( )
Bài 22. Chứng minh rằng ln 1 + 1 + x 2 < ln x +
1
x
với mọi số thực dương x.
Bài 25. Cho hàm số f ( x) =

( x + 1) − 2
2
. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất
x2 + 1
=
của hàm số y f ( x). f (1 − x) trên đoạn [ −1;1] .
x
sin x + 2cos
Bài 26. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số y = 2 trên
n
x
cos x + 2sin
2
.v
 π
đoạn 0;  .
om
 2
Bài 27. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số
x +1 + 2 3 − x + 2
y= .c
.
2 x +1 + 3 − x +1
ok
Bài 28. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số
(
y = x 2013 + 2015 − x 2 . )
bo
1
1+
sin x cos x
Bài 29. Chứng minh rằng với mọi số thực x ta có 3 ≤ 2 +2 ≤2 . 2
et
Bài 30. Tìm tất cả các số thực a để bất đẳng thức sau luôn đúng với mọi x không
âm ln (1 + x ) ≥ x − ax 2 .
vi
Bài 31. Tìm tất cả các giá trị của k để bất đẳng thức sau đúng với mọi số thực a và
ng
b không âm e a +b ≥ 1 + a + b + k ( a − b ) .
2
Bài 31. Đáp số: k= e − 2 .

a
π π
Bài 32. Chứng minh rằng với mọi x > 2 ta có ( x + 1) cos − x cos > 1.
kh
x +1 x
1  x − x2 x 
Bài 33. Chứng minh rằng với mọi 0 < x < 1 ta có  ln − ln  < −4 .
x  x − x + 1
2 2 1 − x 
Bài 34. Chứng minh rằng với mọi số nguyên dương n ≥ 3 ta có n n +1 ≥ ( n + 1) .

n
Bài 35. Cho tam giác ABC có A ≤ B ≤ C < 900 .

2cos3C − 4cos 2C + 1
Chứng minh ≥2.
cos C
343
Bài 36. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a ≤ 6, b ≤ −8, c ≤ 3 . Chứng
minh với mọi x ≥ 1 ta có x 4 − ax 2 − bx − c ≥ 0 .
π
n+2
4
1 π 
37. Cho I n ∫ x tan xdx, n ≥ 1 . Chứng minh I n >
Bài= n
  .
0
n+ 2 4 
Bài 38. (Đại học khối A, 2004) Cho tam giác ABC không tù, thỏa mãn điều kiện
3 (1) .
cos 2 A + 2 2 cos B + 2 2 cos C =
Tính các góc của tam giác ABC.
n
D. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP
.v
1
1 − sin 2 2 x
sin 4 x + cos 4 x
2 2 − sin 2 2 x
Bài 3. = =
=
om
Ta có f ( x) .
1
sin x cos x sin 2 x
sin 2 x
2
=
(1 − sin 2 x )( 2 + sin 2 x ) + 1 ≥ 1, ∀x ∈  0; π  .c
 
sin 2 x  2
π
ok
Vậy giá trị nhỏ nhất của f(x) bằng 1 đặt tại x = .
4
bo
 x 2 x3 x 2 n −1 x 2 n 
Bài 4. Xét hàm số f ( x)= ln(1 + x) −  x − + − ... + + 
 2 3 2n − 1 2n 

et
trên [ 0;+∞ ) . Hàm số đồng biến trên [ 0;+∞ ) suy ra f ( x) > f (0) , đpcm.
vi
1
Bài 5. Xét f ( x) =ln x ⇒ f '( x) = và f '( x) nghịch biến trên (0 : +∞) .
ng
x
Tương tự bài toán trên ta có:
a
n
f (n) − f (1) + f '(1) > ∑ f '(i ) > f (n + 1) − f (1), ∀n ∈ N *
kh
i =1
n
1
⇒ 1 + ln n > ∑ > ln(n + 1), ∀n ∈ N *
i =1 i
Bài 6. Xét hàm số f ( x)= x 2 + x + 1 + x 2 − x + 1 trên R. Ta có
344
1 1 1 1
x+ x− x+ −x
f ′( x) = 2 + 2 = 2 + 2
2 2 2 2
 1 3  1 3  1 3 1  3
x+  + x−  + x+  +  − x +
 2 4  2 4  2 4 2  4
 1 1 
= g x +  + g − x
 2   2 
t
với mọi x, trong=
đó g (t ) , t ∈ R.
3
t + 2
4
n
Vì hàm g đồng biến trên R nên f ′( x) = 0 ⇔ x = 0
.v
 1 1 
f ′( x) > 0 ⇔ g  x +  > g  − x  ⇔ x > 0
 2 2 
om
Điều đó chứng tỏ f(x) đạt cực tiểu tại x = 0. Vì vậy min f ( x) = 2 ⇔ x = 0 .
Tìm tập giá trị của hàm số f ( x)=
.c
x2 + 2 x + 4 − x2 − 2 x + 4 .
ok
Bài 7. HD: Xét hàm số
x 1 x x x
x) x1− x + x1−=
f (= x x1− x + x.x1−=
x (1 + x) x1− x , ∀x ∈ ( 0;1) .
bo
−x − 7 − 2 x + 3
=
Bài 9. Ta có y ' < 0, ∀x ∈ (1;6] .
2 x + 3 ( x − 1)
2
et
Do đó hàm số nghịch biến trên (1;6] .

vi
4
Vì vậy y= y=
(6) , không tồn tại max.
ng
min
5
Bài 10. Tập xác định: D = [ −1;1] .
a
 1
−2 x 2 − x + 1  x=
kh
Ta có y ' = ; y ' = 0 ⇔ 2x + x −1 = 0 ⇔
2
2 .
1 − x2 
 x = −1
1 3 3
Ta có y (−1)= y (1)= 0; y  = .
2 4
1 3 3
Vậy ymax = y   = ; ymin = y (±1) = 0 .
2 4
− x 2 + 4 x + 21 ≥ 0
Bài 11. Điều kiện:  ⇔ −2 ≤ x ≤ 5 .
− x + 3 x + 10 ≥ 0
2
345
Xét hàm số y = − x 2 + 4 x + 21 − − x 2 + 3 x + 10 trên đoạn [-2;5] ta có

−2 x + 4 −2 x + 3
y' − ;
2 − x + 4 x + 21
2
2 − x 2 + 3x + 10
y ' =0 ⇔ ( −2 x + 4 ) − x 2 + 3 x + 10 =−
( 2 x + 3) − x 2 + 4 x + 21
( −2 x + 3)( −2 x + 4 ) ≥ 0
 1
⇔ ⇔x=
2 2
(
( −2 x + 4 ) − x + 3 x + 10 =− )
( 2 x + 3) − x + 4 x + 21
2 2
3 ( )
1
Ta có y (=
−2) 3; y =
  2; =
y (5) 4 .
n
3
.v
1
Vậy =
ymin y=
  2.
3
om
( ( x + 3)( 5 − x ) − ( x + 2 )( 7 − x ) )
2
Chú ý. y > 0; y=
2
+2≥2⇒ y ≥ 2.
Khảo sát hàm số cho ta cả kết quả max. .c

Bài 12. Ta có
( 2x )
ok
11 14
2
− 11 x 2 + 7 − 28
y' =
1− − = ;
2 x2 7 2 x2 x2 + 7
3
1+ 2
bo
x
x
(
y ' = 0 ⇔ 2 x 2 − 11 ) x 2 + 7 − 28 = 0 ⇔ x = 3
et
Ta có y’ đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x = 3 nên y đạt cực tiểu tại x = 3 .
vi
15
Vì vậy y=min y=
(3) .
2
ng

1  1 
a
Tìm giá trị nhỏ nhất của hàm số y = 2 x + + 2 1 + 2  với x > 0 .

x  x 
kh

x
Ta có y ' =1 − ; y ' =0 ⇔ 4 − x 2 =x ⇔ x = 2 .
4− x 2
Suy ra y (−2) =−2; y ( 2) =2 2; y (2) =2.

Vậy ymax =y ( 2) =2 2; ymin =y (−2) =−2 .
Bài 14. Tập xác định: D = [ 0;4] .
346
1 2− x 1 1 
Ta có y ' = x −1− = ( x − 2)  + ; y ' = 0 ⇔ x = 2 .
 
2 4 x − x2 2 4 x − x2 
Suy ra y (0) =
0; y (2) =
−3; y (4) =
0.
Vì vậy y=
max y=
(0) y=
(4) 0; y=
min y=
(2) −3 .
1− x
Bài 15. Ta có y ' = ; y ' = 0 ⇔ x =1.
( x2 + 1 ) x2 + 1
3
Suy ra y (−=
1) 0; y=
(1) =
2; y (2) .
5
n
Vì vậy ymax = y (1) = 2; ymin = y (−1) = 0 .
.v
Bài 16. Ta có
om
y '= e x − 1 − x; y ''= e x − 1 ≥ 0, ∀x ∈ [ 0;1]
5 .
⇒ y ' ≥ y '(0) =0 ⇒ ymax =y (1) =e − ; ymin =y (0) =0
2 .c
x2 xn
Chú ý. e x ≥ 1 + x + + ... + , ∀x ≥ 0, n ∈ N * .
ok
2 n!
Bài 17. Ta có
( )
bo
1 2 1
x + 1 − 2 x ln x x + − 2 x ln x
x x 2 − 2 x ln x 1 
= y' = ≥ > 0, ∀x ∈  ;1 .
( ) ( ) 2 
( )
2 2 2
x2 + 1 x2 + 1 x2 + 1
et
1 4ln 2
vi
Suy ra ymin =
y  =
− ; ymax =
y (1) =
0.
2 5
ng
ln x ( 2 − ln x ) ln x = 0 x =1
Bài 18. Ta có y ' =2 ; y' =
0⇔ ⇔ .
ln x = 2 x = e
2
x
a
4 9
= y (1) 0;=
y (e 2 ) =
; y (e3 )
kh
Suy ra 2
.
e e3
4
= y (e=
Vì vậy ymax 2
) = y=
; ymin (1) 0 .
e2
Bài 19. Vì hàm số đã cho tuần hoàn với chu kỳ T = 2π nên ta chỉ cần tìm giá trị
lớn nhất và giá trị nhỏ nhất trên đoạn [ 0;2π ] .
Ta có =
y ' 5sin 4 x cos x − 3 sin=
x sin x 5sin 3 x cos x − 3 ; ( )
y' = (
0 ⇔ sin x 5sin 3 x cos x − 3 (1) )
Chú ý.
347
3
1  3cos 2 x + 3sin 2 x 
( )
1 3
2
sin x cos=
3
x 3cos 2 x.sin 2 x.sin 2 x.sin 2 x ≤   < .
3 3  4  27
Vì vậy (1) ⇔ sin x = 0 ⇔ x = kπ ⇒ x = 0, x = π , x = 2π .
Suy ra y (0) = y (2π ) = 3; y (π ) = − 3 .
Vậy ymax = y (0) = y (2π ) = 3; ymin = y (π ) = − 3 .
x2
Bài 20. Xét hàm số y = e x + cos x + − x − 2 ta có
2
y ' = e x − sin x + x − 1; y '' = e x − cos x + 1 > 0, ∀x .
n
Mặt khác y '(0) = 0 nên y ' > 0, ∀x ∈ ( 0; +∞ ) ; y ' < 0, ∀x ∈ ( −∞;0 ) .
.v
0 (đpcm).
Do đó hàm số đạt cực tiểu tại x = 0 . Vì vậy y ≥ y (0) =
om
(
Bài 21. Xét hàm số y =1 + x ln x + x 2 + 1 − x 2 + 1 ta có ) .c
y' = (
ln x + x 2 + 1 ; y ' =
0 ⇔ x + x2 + 1 =
1⇔ x =)
0.
ok
Ta có y’ đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x = 0 nên đạt cực tiểu tại x = 0 .
Vì vậy y ≥ y (0) = 0 (đpcm).
bo
x 2 (1 − x ) + 8 x (1 − x ) − 2
2
Bài 25. Tính được y = .
x 2 (1 − x ) − 2 x (1 − x ) + 2
2
et
 1 t 2 + 8t − 2
t x (1 − x ) ∈  −2;  , ∀x ∈ [ −1;1] khi đó y = 2
vi
Đặt = .
 4 t − 2t + 2
( ) ; y ' = 0 ⇔ 5t
ng
 1
2 5t 2 − 4t − 6 t∈ −2; 
2 − 34
 4
Ta có y ' = − 2
− 4t − 6 = 0 ←→ t = .
(t )
2 5
2
− 2t + 2
a
kh
 2 − 34  1 1
Tính các giá trị suy ra ymin = y   =4 − 34; ymin =
y  = .
 5   4  25
3x
sin − 1
2  π
=
Bài 26. Ta có y ' ≤ 0, ∀x ∈ 0;  .
 x
2
 2
 cos x + 2sin 
 2
π  2
Vì vậy ymin = y (0) = 2; ymax = y   = 1 + .
2 2
348

(
2 1− t2 ).
( ) +( ) 4t
2 2
Do x +1 3− x = 4 ⇒ ∃t ∈ [ 0;1] | x + 1 = , 3− x=
t2 +1 t2 +1
2t 2 − 4t − 6
Khi đó y = .
t 2 − 8t − 3
4
Từ đó dễ có ymin
= y=(1) = y=
; ymax (0) 2 .
5
Bài 28. Tập xác định: D =  − 2015; 2015  .
n
2015 − 2 x 2
Ta có y ' =
2013 + ; y ' =⇔ 2 x 2 − 2015 =
2013 2015 − x 2 .
.v
0
2015 − x 2
om
2 x − 2015 ≥ 0
2

⇔ 2 ⇔x=± 2014
(
 2 x − 2015
= 20132 2015 − x 2 ) ( )
Suy ra ymax =
y ( 2014) =
2014 2014; ymin =
y (− 2014) =
−2014 2014 .
.c
ok
Bài 29. Đặt và t sin x , t ∈ [ 0;1] khi đó = 1−t 2
sin x cos x
= y 2 +2 = y 2t + 2
t 1−t 2 t 1−t 2
bo
Ta có y ' =2t ln 2 − 2 ln 2; y ' =0 ⇔ 2t = 2

1− t2 1− t2
0 < t < 1
et

⇔  2t 2 1−t 2
 =
vi
(1)
 t 1− t2
ng
2a
Xét hàm số f (a ) = trên khoảng ( 0;1) ta có
a
a
2a ( a ln 2 − 1)
=f '(a ) < 0, ∀a ∈ ( 0;1) . Do đó f(a) nghịch biến trên khoảng ( 0;1) .
kh
a2
Vì vậy (1) ⇔ f (t ) = f ( 1− t ) ⇔ t = 2
1− t2 ⇔ t =
1
2
.
1
 1  1+
Ta có y=
(0) y=
(1) 3; y  =  2
2 .
 2
1
 1  1+
= y=
Suy ra ymin (0) y= = y =
(1) 3; ymax  2
2 (đpcm).
 2
349

1
sin x cos x
Chứng minh rằng với mọi số thực x ta có 8 ≤ 4 + 4.2 ≤ 5.4 5 .
Bài 30. Xét hàm số f ( x)= ax 2 − x + ln (1 + x ) trên [ 0;+∞ ) .
Ta cần tìm a để f ( x) ≥ 0, ∀x ≥ 0 .
x
Ta có =
f '( x) ( 2ax + 2a − 1) .
x +1
+ Nếu a ≤ 0 ⇒ f '( x) ≤ 0 ⇒ f ( x) ≤ f (0) =0 không thoả mãn.
1 1 − 2a
+ Nếu 0 < a < ⇒ f '( x) = 0 ⇔ x = 0 hoặc x = .
n
2 2a
.v
Khi đó f ( x) ≤ f (0) =0 không thoả mãn.
1
om
+ Nếu a ≥ ⇒ 2ax + 2a − 1 ≥ 0 ⇒ f '( x) ≥ 0 ⇒ f ( x) ≥ f (0) =0 thoả mãn.
2
1
Vậy giá trị cần tìm của a là : a ≥ . .c
2
π
Bài 32. HD: Sử dụng định lý Lagrange cho hàm số y = t cos .
ok
t
x
Bài 33. Hướng dẫn sử dụng định lý Lagrange cho hàm số y = ln .
bo
1− x
n +1 n
Bài 34. Lấy logarit tự nhiên hai vế ta cần chứng minh ≥ .
ln ( n + 1) ln n
et
x ln x − 1
Xét hàm số f ( x) = với x ≥ 3 ta có f= > 0, ∀x ≥ 3 .
vi
'( x)
ln x ln 2 x
ng
Từ đó suy ra f (n + 1) > f (n) ⇒ .

 1
Bài 35. Đưa về chứng minh y = 8t 3 − 8t 2 − 8t + 5 ≥ 0, t = cos C ∈  0;  .
a
 2
kh
π n+2
 π 1 π 
Bài 37. Sử dụng tan x ≥ x, ∀x ∈ 0;  ⇒ I n > ∫ 4 x n +1dx =   . (Xem
 4 0 n+ 2 4 
thêm chủ đề Kỹ thuật đánh giá bất đẳng thức Tích phân).
π A 1
Bài 38. Từ giả thiết 0 < A ≤ , suy ra 0 < sin ≤ .
2 2 2
Ta có (1) ⇔ 1 − 2sin 2 A + 2 2 ( cos B + cos C ) =3
A B−C
⇔ − sin 2 A + 2 2 sin .cos =1 ( 2)
2 2
350
A B −C A
Lại có 2 2 sin .cos ≤ 2 2 sin ( 3)
2 2 2
A
Từ (2) và (3) ta có − sin 2 A + 2 2 sin − 1 ≥ 0 .
2
A
(
Đặt t = sin thì bất đẳng thức trở thành: −4t 2 1 − t 2 + 2 2t − 1 ≥ 0
2
) ( 4)
Xét hàm f ( t ) = 4t 4 − 4t 2 + 2 2t − 1 .
1
Ta phải có f ( t ) ≥ 0 với 0 < t ≤ (5).
5
n
1
f ′ ( t ) = 16t 3 − 8t + 2 2; f ′′ ( t ) = 48t 2 − 8 ⇒ f ′′ ( t ) = 0 ⇔ t =
.v
6
om
1 1 1
Suy ra f ′′ ( t ) < 0 ⇔ 0 < t < ; f ′′ ( t ) < 0 ⇔ <t <
6 6 2
 1   1 
Vì vậy f ′ ( t ) ≥ f ′   > 0 nên f(t) đồng biến trên .c  0; .
 6  2
 1 
ok
Do đó f ( t ) ≤ f  =0.
 2
π
bo
1 A 1
Vì vậy dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi t = ⇔ sin = ⇔ A=
2 2 2 2
y = x 2 + x − 12, y ≤ 0 ⇔ x 2 + x − 12 ≤ 0 ⇔ −4 ≤ x ≤ 3
et
B−C π
Thay vào ta được cos =1 ⇒ B =C = .
vi
2 4
ng
CHỦ ĐỀ 2: KỸ THUẬT SỬ DỤNG TÍNH ĐƠN ĐIỆU CHO BÀI TOÁN

CỰC TRỊ VÀ BẤT ĐẲNG THỨC HAI BIẾN SỐ
a
kh

Nguyên tắc chung của kỹ thuật này là dùng phép thế(rút biến x theo y hoặc
ngược lại) thay vào biểu thức cần tìm cực trị đưa về khảo sát hàm một biến. Tuy
nhiên nếu tinh tế sử dụng các bất đẳng thức cơ bản(tổng và tích đối xứng với hai
biến) và nhận ra các phép đặt đặc biệt đưa về một biến mới chung giữa hai biến sẽ
giúp ta xử lý bài toán đơn giản hơn.
1. Kỹ thuật thế biến đưa về khảo sát hàm một biến
Rút x theo y(hoặc rút y theo x) thay vào biểu thức cần tìm cực trị(bất đẳng
thức) đưa về khảo sát hàm một biến(bất phương trình).
Như vậy kỹ năng cần có là bài toán khảo sát tính đơn điệu của hàm một biến số.
351
Ví dụ 1. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện y ≤ 0, x 2 + x − y − 12 =0.

Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = xy + x + 2 y + 17 = 0 .
Lời giải
Từ giả thiết ta có: y = x + x − 12, y ≤ 0 ⇔ x 2 + x − 12 ≤ 0 ⇔ −4 ≤ x ≤ 3 .
2
( ) ( )
Khi đó P = x x 2 + x − 12 + x + 2 x 2 + x − 12 + 17 = x3 + 3 x 2 − 9 x − 7 .
Xét hàm số f ( x) = x3 + 3 x 2 − 9 x − 7 liên tục trên đoạn [ −4;3] ta có:

x =1
f '( x) =3 x 2 + 6 x − 9; f '( x) =0 ⇔ 
 x = −3
n
Ta có f (−4) = 13, f (−3) = 20, f (1) = −12, f (3) =20
.v
⇒ max f ( x) =f (−3) =f (3) =20, min f ( x) =f(1) =−12 .
x∈[ −4;3] x∈[ −4;3]
om
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 20 đạt tại ( x=
; y) ( 3;0 ) ; ( −3; −6 ) và giá trị nhỏ
nhất của P bằng −12 đạt tại ( x; y=
) (1; −10 ) .
Ví dụ 2. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện 2 x − y =2.
.c
ok
x 2 + ( y + 1) + x 2 + ( y − 3) .
2 2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =
Lời giải
bo
y 2 x − 2 thay vào biểu thức của P ta được

Theo giả thiết ta có: =
=
P 5 x 2 − 4 x + 1 + 5 x 2 − 20 x + 25 .
et
Xét hàm số f (=
x) 5 x 2 − 4 x + 1 + 5 x 2 − 20 x + 25 liên tục trên  ta có:
vi
5x − 2 5 x − 10
=f '( x) + ;
ng
5x − 4x + 1
2
5 x − 20 x + 25
2
0 ⇔ ( 5 x − 2 ) 5 x 2 − 20 x + 25 =
f '( x) = − ( 5 x − 10 ) 5 x 2 − 4 x + 1
a
( 5 x − 2 )( 5 x − 10 ) ≤ 0

⇔
kh
( ) (
( 5 x − 2 ) 5 x − 20 x + 25 = ( 5 x − 10 ) 5 x − 4 x + 1
2 2 2 2
)
2
 ≤x≤2 2
⇔ 5 ⇔x=
24 x 2 − 16 x = 3
 0
2
Từ đó suy ra P =f ( x) ≥ f   =2 5 .
3
2 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = , y = − .
3 3
352
Ví dụ 3. Cho a,b là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b =

1.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =3 1 + 2a 2 + 2 40 + 9b 2 .
Lời giải
Theo giả thiết ta có a =1 − b, ( 0 < b < 1) .
Khi đó P = 3 1 + 2 (1 − b ) + 2 40 + 9b 2 .
2
Xét hàm số f (b) = 3 1 + 2 (1 − b ) + 2 40 + 9b 2 với 0 < b < 1 ta có

2
6 ( b − 1) 18b
=f '(b) +
n
2b − 4b + 3
2
9b 2 + 40
.v
f '(b) =0 ⇔ (1 − b ) 9b 2 + 40 =3b 2b 2 − 4b + 3
.
(
⇔ (1 − b ) 9b += ) ( 2b )
om
2
40 9b 2 2 2
− 4b + 3
( 2
⇔ ( b + 2 )( 3b − 2 ) 3b 2 − 10b + 10 = 0 ⇔ b =
3
) .c
1 2
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 5 11 đạt tại=
a = ;b .
ok
3 3
Ví dụ 4. Cho a,b là hai số thực thỏa mãn a 2 + b 2 =
1.
bo
3 3
Chứng minh rằng ab + max {a, b} ≤ .
4
et
Lời giải
3 3
Nếu a và b trái dấu khi đó ab + max {a, b} ≤ max {a, b} ≤ 1 < ta có ngay điều
vi
4
ng
Vậy a và b cùng dấu và nếu cả a và b đều âm khi đó:

a 2 + b2 1 3 3
ab + max {a, b} ≤ ab ≤
a
= < , ta có ngay điều phải chứng minh.

2 2 4
kh
Xét với a, b ≥ 0 khi đó không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b} ta cần
3 3
chứng minh: ab + a ≤ .
4
Từ điều kiện ta có: a = 1 − b 2 ⇒ ab + a = f (b) = ( b + 1) 1 − b 2 .
Xét hàm số f (b) =( b + 1) 1 − b2 trên đoạn [0;1] ta có:

f '(b) =
(1 + b )(1 − 2b ) ; f '(b) = 0 ⇔ b = 1 .
1 − b2 2
353
1 1 3 3
Ta có f’(b) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua b = nên f   = là giá
2 2 4
3 3
trị cực đại hay f (b) ≤ . Ta có ngay điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy
4
3 1
=
ra khi và chỉ khi a = ,b .
2 2
Cách 2: Thực hiện lập luận như trên và sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
1  3  1 
ab + a= a ( b + 1)= .  2. .a   2. .b + 1
3  2  2 
n
2
 2 3 5
.v
a + + b2 + 
1  2 3  2 5  1  4 4 =3 3
≤  a +  b +  ≤  
3 4  4
om
3 2  4
 
2. Kỹ thuật xử lý với biểu thức đối xứng hai biến .c

Bước 1: Từ điều kiện đặt t= x + y (hoặc t = xy ) rút t theo xy(hoặc x+y).
ok
Bước 2: Thay vào biểu thức của P ta được một hàm số với t.
Bước 3: Tìm miền giá trị của t dựa vào bất đẳng thức cơ bản ( x + y ) ≥ 4 xy (hoặc
2
bo
điều kiện ràng buộc của biến đề bài cho). Ta tìm được miền giá trị của t là [ a; b ] .
Bước 4: Xét hàm số f(t) trên đoạn [ a; b ] từ đó tìm được giá trị lớn nhất, nhỏ nhất
et
của f(t) và suy ra giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của P.
vi
Chú ý. Đôi khi cần đánh giá P thông qua các bất đẳng thức cơ bản trước tiên để
giảm sự cồng kềnh của hàm f(t) giúp bài toán thực hiện đơn giản hơn. Một số bài
ng
toán có thể thực hiện theo đánh giá điều kiện có nghiệm của phương trình bậc 2.
Dấu hiện nhận biết:
- Rút được biến này theo kiến kia và đưa biểu thức về dạng một biến.
a
- Biểu thức có dạng đối xứng giữa tổng và tích.

kh
- Biểu thức có dạng đối xứng giữa các biến.

- Biểu thức là tổng hợp của các hàm(hàm đa thức,căn thức, lượng giác, mũ và
logarit).
Một số đánh giá cơ bản:
a) Với hai số thực không âm x,y ta có:
t2
t = x + y ⇒ xy ≤
4
(
,0 ≤ t ≤ 2 x 2 + y 2 . )
a b 2
b) Với a,b dương ta có + ≥ .
b + ab a + ab 1 + ab
354
Ví dụ 1. Cho x,y là hai số thực không âm thay đổi thỏa mãn điều kiện
( )
4 x 2 + y 2 + xy ≤ 1 + 2 ( x + y ) .
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = xy + x + y − x 2 − y 2 .

Lời giải
2
 x+ y 1
 , −x − y ≤ − ( x + y) .
2
Nhận xét. Ta có: xy ≤  2 2
 2  2
Do vậy để tìm giá trị lớn nhất của P ta quy về ẩn t= x + y và việc đầu tiên cần
làm đó là tìm khoảng giá trị của t= x + y .
n
2
 x+ y 1 1
 + x + y − ( x + y) = − ( x + y) + x + y .
2 2
Ta có: P ≤ 
.v
 2  2 4
om
1
Đặt =
t x + y , (t ≥ 0) ⇒ P ≤ − t 4 + t .
4
Xuất phát từ điều kiện bài toán ta có:
 
2
.c
4 ( x + y ) − xy  ≤ 1 + 2 ( x + y ) ⇔ 4 ( x + y ) − 2 ( x + y ) − 1 ≤ 4 xy ≤ ( x + y ) .
2 2
ok
1
Suy ra 3t 2 − 2t − 1 ≤ 0 ⇔ − ≤ t ≤ 1 do t > 0 nên 0 < t ≤ 1 .
3
bo
1
Xét hàm số f (t ) = − t 4 + t với 0 < t ≤ 1 ta được:
4
3 3
f '(t ) =−t 3 + 1 ≥ 0, ∀t ∈ ( 0;1] ⇒ f (t ) ≤ f (1) = ⇒ P ≤ .
et
4 4
vi
3 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= y= .
4 2
ng
Ví dụ 2(TSĐH Khối D 2014) Cho hai số thực x,y thoả mãn các điều kiện
1 ≤ x ≤ 2;1 ≤ y ≤ 2 .
a
x + 2y y + 2x 1
4 ( x + y − 1)
kh
x + 3y + 5
2
y + 3x + 5
2
Lời giải
Do 1 ≤ x ≤ 2 nên ( x − 1)( x − 2 ) ≤ 0 ⇔ x 2 + 2 ≤ 3 x .
Tương tự ta có y 2 + 2 ≤ 3 y .
x + 2y y + 2x 1
Suy ra P ≥ + +
3x + 3 y + 3 3x + 3 y + 3 4 ( x + y − 1)
x+ y 1
= +
x + y + 1 4 ( x + y − 1)
355
t 1
Đặt t = x + y, ( 2 ≤ t ≤ 4 ) ta có P ≥ f (t ) = + .
t + 1 4 ( t − 1)
Ví dụ 3. Cho x,y là hai số thực dương.
1 1 1 5
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + + ln(xy) .
x 2
y 2
x +y
2 2 2
Lời giải
Nhận xét. Biểu thức đối xứng với x và y dự đoán dấu bằng xảy ra tại x = y, khi đó
1 1 1 5 5 1 1 1 5
+ + = = nên ta đánh giá 2 + 2 + 2 với .
x 2
y 2
x +y2 2
2x 2 2 xy x y x +y 2 2xy
n
Ta có:
.v
1 1 1 5  1 1 2  1 1 
+ + − =  2 + 2 −  +  2 − 
2 xy 
om
x 2
y 2
x +y2 2 2 xy  x y xy   x + y 2
 
( x − y)
2
( x − y)
2
1 1
= − = ( x − y )  2 2 − 2 
2 2
x y 2 xy x + y
2 2
(  )
.c
x y 2 xy x 2 + y 2 ( ) 

( )
( x − y )2  2 x 2 + y 2 − xy  ( x − y )2 [ 2.2 xy − xy ]
ok
= ≥ ≥0
2 x2 y 2 x2 + y 2 ( )
2 x2 y 2 x2 + y 2 ( )
bo
5 1  5 1  1 
Vậy P ≥  + ln( xy )  =  − ln    .
2  xy  2  xy  xy  
et
1 5
Đặt
= t , ( t > 0 ) khi đó P ≥ f (t ) = ( t − ln t ) .
vi
xy 2
ng
5
Xét hàm số f =
(t ) ( t − ln t ) với t > 0 ta có:
2
5  1
a
f '(t ) = 1 −  ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 1 .
2 t 
kh
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 1 nên f(t) đạt cực tiểu tại
5
t = 1 hay P ≥ f (t ) ≥ f (1) = .
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 1 .
5
2
356
2
Ví dụ 4. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện 3 xy + 3 = x 4 + y 4 + .
xy
16
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P x2 y 2 + .
x + y2 + 2
2
Lời giải
2 2
Xuất phát từ giả thiết ta có: 3 ( xy + 1) = x 4 + y 4 + ≥ 2 x2 y 2 + .
xy xy
⇔ 2 x3 y 3 + 2 ≤ 3 x 2 y 2 + 3 xy ⇔ 2 x3 y 3 − 3 x 2 y 2 − 3 xy + 2 ≤ 0
1
⇔ ( xy + 1)( 2 xy − 1)( xy − 2 ) ≤ 0 ⇔ ≤ xy ≤ 2
n
2
.v
16 8
Khi đó P ≤ x 2 y 2 + = x2 y 2 + .
2 xy + 2 xy + 1
om
1  8
Đặt
= t xy,  ≤ t ≤ 2  khi đó P ≤ f (t ) =
t2 + .
2  t +1 .c
8 1 
Xét hàm số f (t=
) t2 +
t +1
liên tục trên  2 ;2  ta được:
ok
 
8
f '(t ) = 2t − ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 1 .
( t + 1)2
bo
 1  67 11 20 20
Ta có= f  = , f (1) = , f (2) suy ra P ≤ f (t ) ≤ f(2) =.
et
 2  12 3 3 3
20
đạt tại x= y= 2 .
vi

3
ng
Ví dụ 5. Cho x, y là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x + y + xy = 3.

x +1 3 y +1 3
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức:=
P 4( ) + 4( ) + x2 + y 2 .
a
y x
kh
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức a3 + b3 ≥ ab ( a + b ) ta có
 x +1 y +1 x +1 y +1
P ≥ 4   + + x + y
2 2
 y   x   y x 
(
16 x 2 + y 2 + x + y )+ x 2 + y 2 ≥ 64 + 2
2 2
x y
357
3. Đa thức có dạng đẳng cấp

Dạng toán này đã đề cập đến trong chủ đề kỹ thuật sử dụng tính đẳng cấp đó là
đặt x = t. y hoặc y = t.x đưa về khảo sát hàm một biến với t.
Dạng toán này vài năm trở lại đây thường xuất hiện trong đề thi TSĐH của Bộ và
kỹ thuật khá đơn giản nên các em nắm chắc phương pháp có thể hoàn toàn xử lý được.
Ví dụ 1. Cho x,y là hai số thức khác 0. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
x4 y4 x2 y2 x y
P= 4
+ 4
− 2( 2
+ 2
)+ + .
y x y x y x
Lời giải
n
4 2
 x y  x y x y
Ta có P =  +  − 6  +  + + + 6 .
.v
 y x  y x y x
x y
om
Đặt t =+ , t ≥ 2 khi đó P = t 4 − 6t 2 + t + 6 .
y x
Xét hàm số f (t ) = t 4 − 6t 2 + t + 6 trên ( −∞; −2]  [ 2; +∞ ) , ta có .c
f '(= t ) 12t 2 − 12 > 0, ∀t ∈ ( −∞; −2]  [ 2; +∞ ) .
t ) 4t 3 − 12t + 1; f ''(=
ok
Do đó f '(t ) ≤ f '(−2) = −7, ∀t ∈ ( −∞; −2]; f '(t ) ≥ f '(2) = 9, ∀t ∈ [ 2; +∞ ) .
Vì vậy f(t) nghịch biến trên ( −∞; −2] và đồng biến trên [ 2;+∞ ) .
bo
Suy ra f (t ) ≥ min { f (−2), f (2)} =f (−2) =−4 .

Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng -4 đạt tại x = − y .
et
Ví dụ 2. Cho x,y là hai số thực dương phân biệt thỏa mãn điều kiện x 2 + 2 y =
12 .
vi
4 4 5
ng
8( x − y )
4 4 2
x y
Lời giải
a
Ta thấy P chưa có dạng đẳng cấp tuy nhiên khéo léo sử dụng điều kiện
kh
Ta có: 12 = x 2 + 2 y = x 2 + y + y ≥ 3 3 x 2 y 2 ⇒ xy ≤ 8 .
Suy ra
1 2 2 4 4  xy 5 1  x2 y 2  5 xy
P≥ x y  4 + 4  + . =  2 + 2  + .
64 x y  8 8( x − y ) 2 16  y x  64 ( x − y )2
1  x y   5
2
1
=   +  − 2 + . x
16  y x   64 − 2 + y

y x
358
x y
Đặt t =+ , ( t > 2 ) , do x,y dương phân biệt.
y x
1 2 5 1
Khi đó P ≥ f (=
t) t − 2 + . .
16   64 t − 2
1 2 5 1
Xét hàm số f (=
t) t − 2 + . trên ( 2;+∞ ) ta có
16   64 t − 2
t 5 5
t ) 0 ⇔ 8t ( t − 2 ) −=
2 t >2
f '(=
t) − ; f '(= 5 0 ← →=
t .
8 64 ( t − 2 ) 2 2
5 5
Tại t = f’(t) đổi dấu từ âm sang dương nên tại t = f(t) đạt cực tiểu hay
n
2 2
.v
 5  27
f (t ) ≥ f   = .
 2  64
om
27
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại=
x 2,=
y 4.
64
Ví dụ 3. Cho x,y là hai số thực khác 0. Chứng minh rằng .c
 x2 y 2 
48 x 2 y 2
+ 1001 2 + 2  ≥ 2014 .
ok
y x 
(x )
2
2
+ y2 
bo
Lời giải
 x y  2 
et
2
48 48  x y
+ 1001  +  − 2  ≥ 2014 ⇔ + 1001  +  ≥ 4016 .
 x y
2
 y x    x y
2
 y x
vi
 +   + 
 y x  y x
ng

2 2
48  x y 48  x y
a
2
+ 3 +  ≥ 2 2
.3  +  =24
 x y  y x  x y  y x
kh
 +   + 
 y x  y x
2
 x y
998  +  ≥ 998.22 = 3992
 y x
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta có đpcm.
4. Kỹ thuật khảo sát hàm đặc trưng
Nếu bất đẳng thức cần chứng minh có dạng hàm đặc trưng f (a ) > f (b) hoặc
f (a ) < f (b) .
359
Khi đó ta chứng minh hàm số f ( x) luôn đồng biến hoặc luôn nghịch biến trên
miền D thuộc điều kiện của bài toán.
Ví dụ 1. (TSĐH Khối D 2007) Cho a ≥ b > 0 . Chứng minh rằng
b a
 a 1   b 1 
2 + a  ≤ 2 + b  .
 2   2 
Lời giải
(
ln 1 + 4a ) ≤ ln (1 + 4 ) .
b
(1 + 4 ) ≤ (1 + 4 )
a b b a
⇔ b ln 1 + 4 ( a
) ≤ a ln (1 + 4 ) ⇔
b
a b
n
(
ln 1 + 4 x ) với x > 0 ta có
.v
Xét hàm số f ( x) =
x
om
f '( x)
x x
( ) (
4 ln 4 − 1 + 4 ln 1 + 4 x
x
) < 0, ∀x > 0 .
x2 (1 + 4 ) x
.c
Do đó f(x) là hàm nghịch biến trên ( 0;+∞ ) . Vì vậy với a ≥ b ⇒ f (a ) ≤ f (b) .
ok
Ví dụ 2. Chứng minh rằng với mọi x, y ∈ ( 0;1) , x ≠ y ta có
bo
1  y x 
 ln − ln >4 (1) .
y − x  1− y 1− x 
et
Lời giải
• Nếu y > x thì
vi
y x y x
(1) ⇔ ln − ln > 4 ( y − x ) ⇔ ln − 4 y > ln − 4x .
ng
1− y 1− x 1− y 1− x
• Nếu y < x thì
a
y x y x
(1) ⇔ ln − ln < 4 ( y − x ) ⇔ ln − 4 y < ln − 4x .
kh
1− y 1− x 1− y 1− x
t
f ( t ) ln
Xét hàm số= − 4t với t ∈ ( 0;1) . Ta có
1− t
1 − t  t ′ (2t − 1) 2
f ′(t )
=  = − 4 > 0, ∀t ∈ ( 0;1) .
t 1− t  t (1 − t )
Suy ra f(t) tăng trên (0;1). Suy ra f(y) > f(x) nếu y > x và f(y) < f(x) nếu y < x
1  y x 
⇔  ln − ln  > 4, ∀x, y ∈ ( 0;1) , x ≠ y .
y − x  1− y 1− x 
360

t
Chú ý. Theo định lý Lagrange cho hàm số y = ln ta có
1− t
f ( y ) − f ( x) 1 1 4
VT = =f '(c) =+ ≥ 4 (đpcm).
=
y−x c 1− c c +1− c
5. Kỹ thuật xét riêng lẻ từng biến
Nội dung kỹ thuật này tôi sẽ đề cập chi tiếp hơn trong nội dung chủ đề khảo sát
hàm nhiều biến. Loại toán này thường áp dụng với các bài toán cực trị khi các biến
thuộc đoạn giá trị cho trước hoặc có điều kiện ràng buộc giữa các biến với nhau.
Ví dụ 1. Xét hàm số f ( x, y ) =−
(1 x )( 2 − y )( 4 x − 2 y ) trên miền
n
= {( x, y ) | 0 ≤ x ≤ 1,0 ≤ y ≤ 2} .
.v
D
Tìm giá trị nhỏ nhất của hàm f trên miền D.
om
Lời giải
Biến đổi hàm số đã cho thành
f ( x, y ) = 2 (1 − x )( 2 − y )( (2 − y ) − 2(1 − x) ) .c
Đặt u= 1 – x, v = 2 – y, ta chuyển về tìm GTNN của hàm số:
ok
F ( u, v ) = =
−2uv 2 + u 2 v trên miền E {( u, v ) ,0 ≤ u ≤ 2,0 ≤ v ≤ 1} , nghĩa là
(u , v) min  min (−2uv 2 + u 2 v)  .
bo
min F =
E  0≤v≤1
0≤u ≤ 2  
Xét hàm số g ( v ) =
−2uv 2 + u 2 v với 0 ≤ v ≤ 1 , coi u là tham số. Ta có
et
g′(v) =−4uv + u 2 =u (−4v + u ) .

vi
u u 1 u
Ta thấy g’(v) = 0 khi v0 = , mà 0 ≤ ≤ và qua v0 = thì g’(v) đổi dấu từ
ng
4 4 2 4
dương sang âm, suy ra
ax g ( v ) min { g (=
m= 0 ) , g (1)} min 0; u 2 − 2u { } ( do u 2 − 2u ≤ 0 ).
a
0≤v ≤1
kh
Vậy min F (u , v) = −1 khi u = 1, v = 1. Từ đó

min (u 2 − 2u ) =
E 0≤u ≤ 2
min f ( x, y ) = 2 min F (u , v) = −2 khi x = 0, y = 1.

D E
Ví dụ 2. Cho 0 < a, b ≤ 1 . Chứng minh rằng tan a.tan b ≥ tan ab .
Lời giải
Giả sử a ≥ b . Đặt
= f ( x ) tan b.tan x − tan bx với b ≤ x ≤ 1 . Ta có
tan b b
′( x)
f= 2
− .
cos x cos 2bx
361
1 1
Do 0 < a, b ≤ 1 nên tan b > b > 0 và suy ra f ′ ( x ) > 0 , nên f
≥
cos x cos 2bx 2
đồng biến trên [b; 1]. Vì vậy với a ≥ b ta có f ( a ) ≥ f ( b ) . Suy ra
tan a.tan b − tan ab ≥ tan 2 b − tan b 2 (1) .

g ( x ) tan 2 x − tan x 2 , có
Đặt =
2 tan x 2x
′( x)
g= − > 0; ∀x ∈ ( 0;1)
cos x cos 2 x
Suy ra g ( b ) > g ( 0 ) =
0 ⇒ tan 2 b − tan b 2 > 0 ( 2)
n
Từ (1) và (2) suy ra đpcm.
.v
π π
Ví dụ 3. Chứng minh rằng với mọi 0 < x < và 0 < y < ta luôn có
4 4
om
4cos x cos y
cos ( x − y ) ≤ .
( cos x + cos y )2
Lời giải
.c
x+ y x− y
ok
Ta có cosx + cos y = 2cos cos .
2 2
Do vai trò x, y như nhau nên ta có thể giả sử x ≥ y .
bo
Khi đó viết lại bất đẳng thức được viết lại dưới dạng
x+ y x− y
cos 2 cos 2 .cos ( x − y ) ≤ cos x.cos y .
et
2 2
Lấy logarit tự nhiên hai vế ta được
vi
x+ y x− y
2ln cos + 2ln cos + ln cos ( x − y ) ≤ ln cos x + ln cos y .
ng
2 2
Đến đây ta xét hàm số
x+ y x− y  π
a
=
f ( x) ln cos x + ln cos y − 2ln cos − 2ln cos − ln cos ( x − y ) , ∀x ≥ y; x, y ∈  0; 
2 2  4
kh
x− y x+ y
− tan x + tan ( x − y ) + 2 tan
Ta có f '( x) = + 2 tan .
2 2
sin y x− y x+ y  π
= + 2 tan + 2 tan > 0, ∀x ≥ y; x, y ∈  0; 
cos x.cos ( x − y ) 2 2  4
Do đó f là hàm tăng. Do đó f ( x) ≥ f ( y ) =
0 , điều này tương đương với
x+ y x− y
2ln cos + 2ln cos + ln cos ( x − y ) ≤ ln cos x + ln cos y .
2 2
Bài toán được chứng minh hoàn toàn. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y .
362
6. Kỹ thuật sử dụng định lý Lagrange

Ví dụ 1. Cho hai số thực dương a, b thỏa mãn a < b. Chứng minh rằng:
b−a b b−a
< ln <
b a a
Lời giải
1
Xét hàm số f ( x=
) ln x ⇒ f '( x=
) , ∀x ∈ (0; +∞).
x
f (b) − f (a )
Theo định lí Lagrange luôn tồn tại c ∈ (a; b) sao cho f '(c) = .
b−a
1 ln b − ln a a −b b
n
Vì vậy= ⇔ = ln
c b−a c a
.v
1 1 1 b−a b b−a
Mặt khác 0 < a < b < c ⇒ < < ⇒ < ln < (đpcm).
om
b c a b a a
7. Kết hợp sử dụng các bất đẳng thức cơ bản AM – GM ; Cauchy – Schwarz
Để việc khảo sát hàm số thuận tiện và đơn giản trước khi chứng minh bất đẳng
thức hoặc tìm Min, Max ta đánh giá qua các đại lượng trung bình của hai biến số
.c
x+ y x2 + y 2
ok
( , xy , ) hoặc kết hợp sử dụng một số bất đẳng thức phụ quen biết.
2 2
Sau đây là một số đánh giá hay được sử dụng:
bo
1 1
x 2 + y 2 ≥ ( x + y ) ; x3 + y 3 ≥ ( x + y ) .
2 3
+
2 4
et
+ e x ≥ x + 1, ∀x ≥ 0;ln ( x + 1) ≤ x, ∀x ≥ 0 .
( a + x )2 + ( b + y )2 .
vi
+ x2 + y 2 + a 2 + b2 ≥
Ví dụ 1. (TSĐH Khối B 2006) Cho x,y là hai số thực thay đổi.
ng
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = ( x − 1)2 + y 2 + ( x + 1)2 + y 2 + y−2 .
a
Lời giải
kh
Trên mặt phẳng tọa độ Oxy, xét các điểm M(1-x; y) và N(1+x; y).
Ta có OM + ON ≥ MN, suy ra ( x − 1)2 + y 2 + ( x + 1)2 + y 2 ≥ 4 + 4 y2 .
Đẳng thức xảy ra khi x = 0, ta được P ≥ 2 1 + y 2 + y − 2 .
Xét hàm số f ( y )= 2 1 + y 2 + y − 2 .
*) Với y ≥ 2 thì f ( y )= 2 1 + y 2 + y − 2 là hàm đồng biến.

2y
*) Với y < 2 thì f ( y )= 2 1 + y 2 + 2 − y có =
f ′( y ) −1 .
1 + y2
363
1
Khi đó f ′ ( y ) = 0 ⇔ y = .
3
 1 
Lập bảng biến thiên của hàm số f(y) ta được min P =2 + 3 ⇔ ( x; y ) =0;  .
 3
Chú ý. Ta có thể sử dụng bất đẳng thức Mincopski:
( x − 1)2 + y 2 + ( x + 1)2 + y 2 ≥ (1 − x + x + 1)2 + 4 y 2= 2 y2 + 1 .

Ví dụ 2. (TSĐH Khối B 2011) Cho a,b là số thực dương thỏa mãn điều kiện
( )
2 a 2 + b 2 + ab = ( a + b )( ab + 2 ) .
n
 a 3 b3   a 2 b 2 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 4  3 + 3  − 9  2 + 2  .
.v
b a   b a 

om
Lời giải
a b
Nhận xét. P có thể biểu diễn theo t= + nên ta nghĩ đến việc đánh giá
b a .c
a b
t= + dựa vào điều kiện bài toán.
b a
ok
a b
Đặt t= + , khi đó
b a
bo
  a b 3  a b   a b  2 
P = 4  +  − 3  +   − 9  +  − 2  = 4t 3 − 9t 2 − 12t + 18 .
 b a   b a    b a  
et
Xuất phát từ điều kiện ta có:

vi
a b 1 1 1 1  a b
2  +  + 1=  +  ( ab + 2 ) ≥ 2 2ab  + = 2 2  + .
a 
ng
b a a b a b  b
5
Suy ra 2t + 1 ≥ 2 2. t + 2 ⇔ t ≥ .
a
2
kh
5 
Xét hàm số f (t ) = 4t 3 − 9t 2 − 12t + 18 trên  ; +∞  ta có:
 2 
5 5 
f '(=
t ) 12t 2 − 18t − 12 > 0, ∀t ≥ nên f(t) đồng biến trên  2 ; +∞  suy ra
2  
5 23
P=
f (t ) ≥ f   =
− .
2 4
23
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại=
a 2,=
b 1 hoặc =
a 1,=
b 2.
4
364

1) Cho x,y là 2 số thực dương thỏa mãn điều kiện
( )
6 x 2 + y 2 + 20 xy = 5 ( x + y )( xy + 3) .
 x4 y 4   x3 y 3   x2 y 2 
P = 9  4 + 4  − 16  3 + 3  + 25  2 + 2  .
y x  y x  y x 
  
2) Cho a,b là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện
(a ) ( )( )
2
2
+ 2b 2 + 3a 2b 2 =2 a 2 + b 2 a 2 + 2b 2 .
n
.v
( a + b )2 + 2a 2 + 5b 2  ( a − b )2 + 2a 2 + 5b 2 
a 3 + b3 8b3
=
P + 3 +  .
( )
om
b3 a ab a + 2b
2 2
Ví dụ 3. Cho a,b là các số thực dương thỏa mãn điều kiện

a+b+2 ( a + 2 )( b + 2 ) =
.c 12 .
a3 b3
ok
48
b+2 a+2 a+b
Lời giải
bo
2
a+2+b+2
( a + 2 )( b + 2 ) ≤ 
1
Theo giả thiết ta có: (12 − a − b )2 =  .
4  2 
et
Đặt t = a + b, ( 0 < t < 12 ) suy ra (12 − t ) ≤ ( t + 4 ) ⇔ t + 4 ≥ 12 − t ⇔ t ≥ 4 .

2 2
vi
Khi đó P
=
a 3 ( a + 2 ) + b3 ( b + 2 )
= +
48 a 4 + b 4 + 2 a 3 + b3
+
48 ( )
ng
.
( a + 2 )( b + 2 ) a+b ( a + 2 )( b + 2 ) a+b
1 1
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có a 4 + b 4 ≥ ( a + b )4 ; a3 + b3 ≥ ( a + b )3 .
a
8 4
kh
1 1
( a + b )4 + 2. ( a + b )3 48
Suy ra P ≥ 8 4 +
( a + 2 )( b + 2 ) a+b
=
( a + b )4 + 4 ( a + b )3 + 48
=
t 4 + 4t 3
+
48
8.
(12 − a − b )
2 a+b 2 (12 − t )
2 t
4
365
t 4 + 4t 3 48
=
Nhận xét. Nếu ta xét hàm số f (t ) + này rõ ràng đây là một hàm số
2 (12 − t )
2 t
phức tạp nếu đạo hàm lên không xác định tính dương âm của đạo hàm trên khoảng
[ 4;+∞ ) . Do đó ta cần đơn giản hàm số đó đi bằng cách đánh giá
1 1
2 (12 − t ) ≤ 2 (12 − 4 ) = 128 ⇒
2 2
≥ .
2 (12 − t )
2 128
t 4 + 4t 3 48
Vậy ta có đánh giá P ≥ f (t=
) + .
128 t
n
t 4 + 4t 3 48 t 5 + 3t 4 − 1536
=
Xét hàm số f (t ) + với t ≥ =
4 ta có f '(t ) > 0, ∀t ≥ 4 .
.v
128 t 32t 2
Do đó f(t) đồng biến trên [ 4;+∞ ) suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (4) =
16 . Đẳng thức xảy ra
om
khi và chỉ khi a= b= 2 .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 16 đạt tại a= b= 2 .

.c
ok
Bài 1. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện x + y −=
1 2x − 4 + y + 1 .
bo
1
P = ( x + y) − 9 − x − y +
2
.
x+ y
et
Lời giải
Nhận xét. P là một biểu thức biểu diễn theo t= x + y nên ta tìm cách đưa về khảo
vi
sát hàm với t= x + y nhưng trước tiên phải tìm miền giá trị của t thỏa mãn điều
ng
kiện bài toán.

Đặt t= x + y xuất phát từ điều kiện và bất đẳng thức C-S ta có:
a
x + y −=
1 2 ( x − 2) + y + 1 ≤ ( 2 + 1)( x − 2 + y + 1=) 3 ( x + y − 1) .
kh
t ≥ 1
⇒ ⇔1≤ t ≤ 4.
( t − 1) ≤ 3 ( t − 1)
2
1
Khi đó P = f (t ) = t 2 − 9 − t + .
t
1 1 1 4t t − 1
Ta có f '(t )= 2t + − = + > 0, ∀t ∈ [1;4] .
2 9 − t 2t t 2 9 − t 2t t
33
Suy ra max f (t ) =
f(4) = − 5; min f (t ) =
f(1) =
2−2 2.
t∈[1;4] 2 t∈[1;4]
366
33
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng − 5 đạt tại=
x 4,=
y 0 . Giá trị nhỏ nhất
2
của P bằng 2 − 2 2 đạt tại x = 2, y = −1 .
Bài 2. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện xy + x + y =3.
xy 3x 3y
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 − − − .
x + y y +1 x +1
Lời giải
Viết lại P =( x + y )
2
− 2 xy −
xy
− 3.
( x + y ) − 2 xy + 3 ( x + y ) .
2
x+ y xy + x + y + 1
n
Đặt t = x + y ⇒ xy = 3 − t . Ta có ( x + y ) ≥ 4 xy ⇒ t 2 ≥ 4 ( 3 − t ) ←
t >0
2
→t ≥ 2 .
.v
12 3
Khi đó P = t 2 − t − − .
om
t 2
12 3
Xét hàm số f (t ) = t 2 − t − − trên [ 2;+∞ ) ta có
t 2 .c
12 t 2 ( 2t − 1) + 12
f '(t) = 2 t − 1 + = > 0, ∀t ≥ 2 .
ok
t2 t2
3
Do đó f(t) là hàm đồng biến trên [ 2;+∞ ) suy ra P =≥
f (t ) f (2) =
− .
bo
2
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại x= y= 1 .
et
2
Bài 3. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện
vi
(x )
2
2
+ y 2 + 1 + 3x 2 y 2 + =
1 4 x2 + 5 y 2 .
ng
x 2 + 2 y 2 − 3x 2 y 2
x2 + y 2 + 1
a
Lời giải
kh
Nhận xét. Để ý đến đại lượng x + y 2 + 1 từ điều kiện và biểu thức của P ta nghĩ
2
đến việc biến đổi P theo x 2 + y 2 + 1 dựa vào điều kiện bài toán.
( ) ( )
2
Từ giả thiết ta có: x 2 + y 2 + 1 + 3 x 2 y 2 + 1= 4 x 2 + y 2 + 1 + y 2 − 4
( ) ( )
2
⇔ x 2 + y 2 + 1 − 4 x 2 + y 2 + 1 + 5 = y 2 − 3x 2 y 2 .
(=
x + y + 1) + ( y − 3 x y − 1) ( x ) ( )
2
2 2 2 2 2 2
+ y 2 + 1 − 3 x2 + y 2 + 1 + 4
Do đó P .
x2 + y 2 + 1 x2 + y 2 + 1
367
t 2 − 3t + 4
Đặt t = x 2 + y 2 + 1 khi đó P = . Ta cần tìm miền giá trị của t.
t
(x ) ( )
2
2
+ y 2 + 1 + 3 x 2 y 2 + 1= 5 x 2 + y 2 + 1 − x 2 − 5
( ) ( )
2
⇔ x2 + y 2 + 1 − 5 x2 + y 2 + 1 + 6 =
− x 2 − 3x 2 y 2 ≤ 0
⇒ (x 2
)(
+ y 2 + 1 − 2 x 2 + y 2 + 1 − 3 ≤ 0 ⇒ t ∈ [ 2;3] )
t 2 − 3t + 4
Vậy xét hàm số f (t ) = liên tục trên [ 2;3] ta được:
n
t
.v
t2 − 4
f=
'(t) ≥ 0, ∀t ∈ [ 2;3] . Vậy f(t) là hàm đồng biến trên [ 2;3] suy ra
t2
om
4 4
hay 1 ≤ P ≤ .
1 = f (2) ≤ f (t ) ≤ f (3) =
3 3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại x = 0, y = ±1 và giá trị lớn nhất của P
.c
4
bằng đạt tại x = 0, y = ±2 .
ok
3
Bài 4. Xét phương trình ax3 − x 2 + bx − 1 =0 với a, b là các số thực, a ≠ 0 , a ≠ b
bo
sao cho các nghiệm đều là số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức:
5a 2 − 3ab + 2
P= .
a2 (b − a )
et
Lời giải
vi
Gọi u, v, s là ba nghiệm thực dương của đa thức ax3 − x 2 + bx − 1 .

ng
1 b 1
Theo định lý Viete ta có u + v +=
s ; uv + vs + su
= =
; uvs (1) .
a a a
a
Từ đó suy ra a > 0, b > 0.

kh
1
Đặt c = . Áp dụng BĐT AM – GM cho ba số dương ta có
a
c = uvs = u + v + s ≥ 3 3 uvs = 3 3 c ⇒ c3 ≥ 27c ⇒ c ≥ 3 3 ( 2) .
1
Mặt khác ( u + v + s ) − 3 ( uv + vs + su=) 2

( u − v )2 + ( v − s )2 + ( s − u )2  ≥ 0 .
2
Do đó c 2 = ( u + v + s )2 ≥ 3 ( uv + vs + su ) = 3bc ( 3)
Từ (1), (2) và (3) ta có
368
( )
b 1
5 − 3 + 2 3 c 5 − 3bc + 2c 2
5a − 3ab + 2 1 a
2
a
=P = .=
a (b − a )
2 a b
−1 bc − 1
a
≥
(
c 5 − c 2 + 2c 2 )=
5c ( c + 5 )
2
( 4)
c2 c2 − 3
−1
3
Xét hàm số f ( c ) =
(
5c c 2 + 5 ) với c ≥ 3 3. Ta được f ( c ) ≥ 12 3 .
c2 − 3
n
Dấu bằng xảy ra khi c = 3 3. Suy ra P ≥ 12 3 .
.v
1
Đẳng thức xảy ra khi u= v= s= 3 , tức=
là a = ,b 3.
om
3 3
Vậy min P = 12 3 .
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a > b > c và .c
3ab + 5bc + 7ca ≤ 9 .
32 1 1
ok
( a − b ) ( b − c ) ( c − a )4
4 4
bo
Lời giải
Theo giả thiết ta có a > b > c ≥ 0 ⇒ 9 ≥ 7ca + 5bc + 3ab ≥ 3ab ⇒ ab ≤ 3 .
Khi đó:
et
32 1 1 a 2b 2  32 1 1
P≥ + + ≥  + + 
vi
( a − b ) 4
a 4
b 4 9
(
 a − b ) 4
a 4
b 4

ng
 
   2 
1 32a 2b 2 a 2 b2  1  a b
+  +  − 2
32
= =
+ +
9  a 2 − 2ab + b 2 2 b 2 a 2  9   a b
( ) b a 
a
2
    + − 2  
  b a  
kh
a b 1  32 
Đặt t =+ , ( t > 2 ) . Do a > b, khi đó P=
≥ f (t )  + t 2
− 2 
b a 9  ( t − 2 )2 

1  32 
=
Xét hàm số f (t )  + t 2
− 2  với t > 2 ta có:
9  ( t − 2 )2 

1 64 
 ; f '(t ) = 0 ⇔ 2t ( t − 2 ) = 64 ⇔ t = 4 .
3
f '(t ) = − + 2t
9  (t − 2)3


369
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 4 nên tại t = 4 thì f(t) đạt
10
cực tiểu hay P ≥ f (t ) ≥ f (4) = .
9
 =
c = 0 a 6+3 3


Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi: ab = 3

⇔ b = 2 + 3 2 3 − 3 . ( )
a b 
 + = 4 c = 0
b a 
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 10/9 đạt tại
(
a = 6 + 3 3 , b = 2 + 3 2 3 − 3 , c =0 . )
n
.v
om
Bài 1. (TSCĐ 2009) Cho a và b là hai số thực thỏa mãn 0 < a ln a − ln b .
.c
Bài 2. Cho x,y là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x 2 − xy + y 2 =
1.
2 xy
ok
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x + y − .
( x + 1)( y + 1)
Bài 3. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện xy + x + y =3.
bo
4x 4y
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= + + 2 xy − 7 − 3 xy .
y +1 x +1
et
Bài 4. Cho x, y > 0 thỏa mãn điều kiện x + 2 y − xy =

0.
vi
x2 y2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
= P + .
4 + 8y 1+ x
ng
Bài 5. Cho x,y là hai số thực dương có tổng bằng 1. Chứng minh rằng
x y
a
+ ≥ 2.
1− x 1− y
kh
Bài 6. Cho x,y là hai số thực dương thay đổi thỏa mãn 3 x 2 + 8 y 3 =
20 .
4 4 1
x 2
y 2
( x − y )2
Bài 7. Cho x,y là hai số thực dương phân biệt thỏa mãn xy ≤ 4 .
2 2 3
x 4
y 4
( x − y )4
Bài 8. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn xy ≤ 3 .
370
1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức=P + + .
( x − y ) x y4 4 4
Bài 9. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn 8 ( x + 2 y ) xy =

5 x + 2 y ( 5 + 16 x ) .
P =x 2 + 4 y 2 +
(1 + 2 xy )2 + 7 xy − 6 .
xy
Bài 10. Cho x,y là 2 số thực dương thỏa mãn điều kiện
( )
6 x 2 + y 2 + 20 xy = 5 ( x + y )( xy + 3) .
n
.v
 x4 y 4   x3 y 3   x2 y 2 
P = 9  4 + 4  − 16  3 + 3  + 25  2 + 2  .
y x  y x  y x 
om
  
Bài 11. Cho a,b là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện
(a ) ( )( )
2
2
+ 2b 2 + 3a 2b 2 =2 a 2 + b 2 a 2 + 2b 2 .
.c
ok
( a + b )2 + 2a 2 + 5b 2  ( a − b )2 + 2a 2 + 5b 2 
a 3 + b3 8b3   .
=
P + 3 +
( )
bo
b3 a ab a + 2b
2 2
Bài 12. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn x + y =

1.
et
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =x3 + 1 y 3 + 1 . ( )( )

vi
Bài 13. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn x 2 + y 2 =x + y .

ng
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = x3 + y 3 + x 2 y + xy 2 .
Bài 14. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn x3 + y 3 =
2.
a
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức =

P x2 + y 2 .
kh
Bài 15. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn x ≥ 1, y ≥ 1 và 3 ( x + y ) =

4 xy .
 1 1 
Tìm giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của biểu thức P = x3 + y 3 + 3  2 + 2  .
x y 
Bài 16. Cho x,y là hai số thực khác 0 và thỏa mãn xy ( x + y ) = x 2 + y 2 − x − y + 2 .

1 1
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= + .
x y
371
Bài 17. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn x 2 + y 2 + xy =

3.
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = x3 + y 3 − 3 x − 3 y .
Bài 18. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn x 2 + y 2 =
2.
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 2 x3 + y 3 − 3 xy . ( )
Bài 19. Cho x,y là 2 số thực không âm thỏa mãn x + y =
1.
x 2 y + xy 2
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = .
x 2 + y 2 − xy
( )
n
Bài 20. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn 2 x 2 + y 2 − xy =
1.
.v
(
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = 7 x 4 + y 4 + 4 x 2 y 2 . )
om
Bài 21. Cho a,b là hai số thực dương thỏa mãn a + b + 1 = 3ab .
3a 3b 1 1
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức= P + − 2− 2.
( a + 1) b ( b + 1) a a b
.c
 1 1
Bài 22. Cho các số thực x, y ∈ 0;  và x + y ≤ .
ok
 2  2
x+ y
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =
bo
.
1− x + 1− y
Bài 23. Cho a,b là hai số thực dương thỏa mãn a + b =6ab .
et
3a + 1 3b + 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức =P + 2 + ( 3a + b )( 3b + a ) .
9b + 1 9a + 1
2
vi
Bài 24. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện x 2 − y 2 + y 2 − x 2 =
2.
ng
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( x + y ) − 12 ( x − 1)( y − 1) + xy .

3
a
Bài 25. Cho a,b là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
kh
a 2 + b 2 + ab ≤ 1 − a − b .
1 1
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P + + 1 + ab .
1 + a2 1 + b2
1
Bài 26. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn x 4 + y 4 + = xy + 2 .
xy
2 2 3
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = + − .
1+ x 2
1+ y 2 1 + 2 xy
372
Bài 27. Cho x,y là hai số thực thuộc khoảng ( 0;1) và
(x 3
+ y3 ) ( x + y )= xy ( x − 1)( y − 1) .
1 1
+ 5 xy − ( x + y ) .
2
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức=P +
1+ x 2
1+ y 2
Bài 28. (TSĐH Khối D 2009) Cho x,y là hai số thực không âm thỏa mãn điều kiện
x+ y= 1.
P= ( 4x 2
)(
+ 3 y 4 y 2 + 3 x + 25 xy .)
n
Bài 29. (TSĐH Khối D 2012) Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện
.v
( x − 4 )2 + ( y − 4 )2 + 2 xy ≤ 32 .
om
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x3 + y 3 + 3 ( xy − 1)( x + y − 2 ) .
Bài 30. (TSĐH Khối B 2009) Cho x,y là hai số thực thỏa mãn điều kiện
( x + y )2 + 4 xy ≥ 2 .
.c
( ) ( )
ok
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= 3 x 4 + y 4 + x 2 y 2 − 2 x 2 + y 2 + 1 .
Bài 31. Cho x,y là 2 số thực không âm thỏa mãn xy ( x + y ) =

2.
bo
( ) (
Chứng minh rằng 3 x3 + y 3 − 2 x 2 + y 2 + x + y + 4 ≥ 0 . )
Bài 32. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn
et
( xy + 1) ( 9 ) (
xy − 2 xy = 7 x 2 + y 2 − 2 xy + 2 . )
vi
1 1
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = xy + xy + +
ng
.
xy xy
Bài 33. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn 2 x 2 + y 2 =xy + 1 .( )
a
kh
x4 + y 4
Tìm giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của biểu thức P = .
2 xy + 1
Bài 34. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn x 2 − xy + y 2 =
1.
x4 + y 4 + 1
x2 + y 2 + 1
Bài 35. Cho x,y là 2 số thực thỏa mãn x 4 + y 4 =
2 xy .
373
( )
P = xy + 3 x 2 y 2 + 2 xy x 2 + y 2 − ( x + y ) .
2
Bài 36. Cho x 2 + y 2 > 0 và x 4 + y 4 += (

2 2 x 2 + y 2 + xy . )
4
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức =
P 2 x 2 y 2 + xy − .
x + y2
2
Bài 37. Cho x,y là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
x + y + x2 y 2 13xy
=P + .
xy 1 + xy (1 + x + y )
Bài 38. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn x 4 − x 2 y 2 + y 4 =
n
1.
.v
x +1 y +1 2 xy
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + − .
3 x + 1 3 y + 1 xy ( x + y ) + 2
om
Bài 39. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn xy + x + y =3.
3x 3y xy
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= + + .c − x2 − y 2 .
y +1 x +1 x + y
x +1 + y +1 =
ok
Bài 40. Cho x,y là hai số thực thỏa mãn 4.
64
= xy +
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P .
4− x− y
bo
Bài 41. Cho các số thực x,y thỏa mãn x + y= x −1 + 2 y + 2 .

et
P = x 2 + y 2 + 2 ( x + 1)( y + 1) + 8 4 − x − y .
vi
 x −1 y −1
Bài 42. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn x + y=
ng
+ 2 3 + .
 y x 
2 x y2 3 
2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =( x − y )  4 + 4 −  .
a
y xy 
 x
kh
Bài 43. Cho x > 1, y > 1 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
=P
x3 + y 3 − x 2 − y 2
( x − 1)( y − 1)
(
+ 2 x 2 + y 2 − 16 xy . )
Bài 44. Cho x,y là hai số thực dương. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
x4 + y 4 x2 + y 2 5 xy
P= + + .
( x + y) 4
( x + y) 2 x+ y
374
Bài 45. Cho x,y là hai số thực không âm. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
2 4 ( 2 x + 1) ( 2 y + 1)
3 3
P= 3 4 e ( 3x
+e 3y
)− 3
.
E. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP SỐ
( a + 1) ln b > (b + 1) ln a ⇔ bln+b1 > aln+a1 .

2 2
2 2
ln x
Với 0 < a 0, ∀x ∈ ( 0;1) .
( ) ( )
om
2 2
x +1
2
x x +1
2
Vậy f(x) đồng biến trên khoảng ( 0;1) .
Do đó 0 < a f (a ) ⇔

ln b
.c >
ln a
.
b +1
2
a2 + 1
ok
bo
( x + y ) − 1  x + y 2
2
( x + y) 2
− 3xy = 1 ⇔ xy = ≤ ⇒1≤ x + y ≤ 2 .
 
3  2 
et
Khi đó
( x + y )2 − 1
vi
P=x+ y−
2.
3 =x+ y−
2 3
.
( x + y )2 − 1 .
ng
x + y +1+
( x + y) −1
2 3
( x + y ) + 3( x + y ) + 2
2
3
a
2 3 t2 −1
Đặt t = x + y,1 ≤ t ≤ 2 ta có P = t − . .
kh
3 t 2 + 3t + 2
Ta chứng minh P ≥ 1 , thật vậy ta cần chứng minh.
2 3 t2 −1
t− . ≥1
3 t 2 + 3t + 2
⇔ ( t − 1) 3 t 2 + 3t + 2 − 2 3 ( t + 1)  ≥ 0
 
( t − 1) ( −3t 2 + 3t + 6 )
≥ 0 ⇔ ( t − 1) ( 2 − t ) ≥ 0
2
⇔
3 t 2 + 3t + 2 + 2 3 ( t + 1)
375
Bất đẳng thức luôn đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi t = 1 hoặc t = 2 tương
ưng với ( x; y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) ; (1;1) .
Bài 3. Ta có:
4 x ( x + 1) + 4 y ( y + 1)
P + 2 xy − 7 − 3 xy
( x + 1)( y + 1)
4 ( x2 + y 2 ) + 4 ( x + y )
+ 2 xy − 7 − 3 xy
xy + x + y + 1
4 ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 8 xy
2
n
+ 2 xy − 7 − 3 xy
.v
4
=( x + y ) + x + y − 7 − 3 xy ≥ 22 + 2 − 7 − 3.1 =4
2
om
2
1 1  x + 2y 
Bài 4. Theo giả thiết ta có : x + 2 y = xy = .x.2 y ≤   ⇒ x + 2y ≥ 8
2 2 2 
Theo bất đẳng thức C-S ta có :
.c
(2y) ≥ ( x + 2y) = ( x + 2y) .
2 2 2
ok
x2 y2 x2
+ = +
4 + 8 y 1 + x 4 + 8 y 4 + 4x 4 + 8 y + 4 + 4x 8 + 4( x + 2 y )
bo
t2
Vậy đặt t= x + 2 y và xét hàm số
= f (t ) ,t ≥ 8 .
8 + 4t
et
4t 2 + 8t
=
Ta có f '(t ) > 0 với t ≥ 8 .
(8 + 4t )2
vi
8
Suy ra min f=
(t ) f=
(8)
ng
t∈[8; +∞ ) 5
8
Từ đó suy ra giá trị nhỏ nhất của P bằng , khi=
x 4;=
y 2.
a
5
kh
Bài 5. Ta có y = 1 – x nên BĐT cần chứng minh là

x 1− x
+ ≥ 2, ∀x ∈ (0; 1) .
1− x x
x 1− x
Xét =
f ( x) + , ∀x ∈ (0; 1). Ta có
1− x x
376
1 2− x x + 1  1  1 + (1 − x) 1+ x 
f ′( x )
=  =
−   − 
2  (1 − x ) 1 − x x x  2  (1 − x ) 1 − x x x 
=
1
2
(
h 1− x − h x 
 ) ( )
1+ t2 1 1
trong đó h ( t=
) = 3+ nghịch biến trên ( 0;+∞ ) , nên
t3 t t
f ′( x ) = 0 ⇔ h ( ) ( x) ⇔
1− x = h
1
1− x = x ⇔ x =
n
2
.v
Và f ′ ( x ) > 0 ⇔ h ( ) ( )
1− x > h
1 
x ⇔ 1 − x < x ⇔ x ∈  ;1
2 
om
Do vậy: f ′ ( x ) < 0 ⇔ x ∈  0; 
 1
 2 .c
1
f ( x)
Vậy min = f=
  2 . Suy ra f ( x ) ≥ 2, ∀x ∈ ( 0;1) .
ok
( 0;1) 2
Chú ý. Ta có thể đánh giá đơn giản bằng C –S .
bo
Bài 6. Ý tưởng là đưa P về dạng hàm số có nhân tử chung đặt là t. Muốn vậy ta tạo
cho P dạng đồng bậc nên thêm vào P một lượng xy.
 1 1   y x
et
xy 1
Ta có: P.xy = 4 xy  + 2 + = 4 +  + .
x
2
y  ( x − y) 2
 x y x
−2+
y
vi
y x
ng
x y 1
Đặt t =+ , ( t > 2 ) đưa về P.xy= 4t + .
y x t −2
Muốn tìm giá trị nhỏ nhất của P vậy trước tiên ta tìm giá trị lớn nhất của xy.
a
1
kh
Khảo sát hàm số f (t=

) 4t + với t > 2 ta được:
t −2
1 5
f '(t ) = 4 − ; f '(t ) = 0 ⇔ t = ⇒ x = 2 y .
(t − 2)
2
2
Vậy khi đó x = 2 y ⇒ 12 y 2 + 8 y 3 = 20 ⇔ y = 1, x = 2 tức P đạt min tại
=
x 2,=
y 1 . Đây là cơ sở cho ta đánh giá lượng lớn nhất của xy.
377
20= 3 x 2 + 8 y 3= 3 x 2 + 4 ( y 3 + y 3 + 1) − 4 ≥ 3 x 2 + 12 y 2 − 4 .
⇒ 8 = x 2 + 4 y 2 ≥ 4 xy ⇔ xy ≤ 2 .
1 5 1
Do đó P ≥ f (t ) ≥
f  = 6.
2 2 2
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 6 đạt tại=
x 2,=
y 1.
Bài 10. Ta có
 x y x
4
y
2
  x y
3
x y  x y
2
P = 9  +  − 4 +  + 2  − 16  +  − 3 +   + 25  +  − 50
 y x y x   y x y x   y x
n
Bài 11. Từ điều kiện và sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
.v
(a + 2b 2 ) + 3a 2b 2 = 2 ( a 2 + b 2 )( a 2 + 2b 2 ) ≥ 4ab ( a 2 + 2b 2 )
2 2
om
2
 a 2b   a 2b  a 2b
⇒  +  + 3 ≥ 4 +  ⇔ + ≥3
b a  b a  b a .c
a 2b 4
Khi đó đặt t= + và ta có P = f (t ) = t 3 + 3t − + 1 .
ok
b a t
4
Xét hàm số f (t ) = t 3 + 3t − + 1 trên [3; +∞ ) ta có
bo
t
4
t ) 3t 2 + 2 + 3 > 0, ∀t ∈ [3; +∞ ) nên f(t) đồng biến trên [3; +∞ ) .
f '(=
et
t
97
Do đó P = f (t ) ≥ f(3) =
vi
.
3
ng
97
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= 1 .
3
Bài 25. Xuất phát từ điều kiện ta có:
a
1
(a + b)
kh
+ a + b + ab ≤ 1 ⇒ 1 ≥ ab + 2 ab + 4ab ⇒ 0 ≤ ab ≤ < 1.
2
9
1 1 2
Áp dụng bất đẳng thức cơ bản ta có: + ≤ .
1+ a 2
1+ b 2
1 + ab
2
Suy ra P ≤ + 1 + ab .
1 + ab
 10  2 2
Đặt t = 1 + ab , t ∈ 1;  ta có P ≤ + t .
 3  t
378
(a + b)
3
Bài 45. HD: Sử dụng bất đẳng thức quen thuộc: a + b 3 3

≥ .
4
  2 x + 1 + 2 y + 1 
6
 ( 2 x + 1) ( 2 y + 1) ≤ 4  = ( x + y + 1)
3 3 3
4
  2  .
 x+ y
e x + e y ≥ 2 e x .e y = 2e 2
x+ y
2 2
Suy ra P ≥ e + e − ( x + y + 1) ≥ 2e − ( x + y + 1)
x y 3 3
2
.
n
3 3
.v
CHỦ ĐỀ 3: KỸ THUẬT SỬ DỤNG TÍNH ĐƠN ĐIỆU CHO BÀI TOÁN
om
CỰC TRỊ VÀ BẤT ĐẲNG THỨC BA BIẾN SỐ
1) Sử dụng phép thế đưa về bài toán một biến số .c
x + y + z = p
ok

Với điều kiện  xy + yz + zx =q thì luôn biểu diễn được S n = x n + y n + z n theo
 xyz = r

bo
p,q,r.
Do vậy với bài toán giả thiết cho 2 trong 3 điều kiện (p,q,r) ta hoàn toàn có thể
et
đưa S n về một đa thức của một biến.

x + y + z =
vi
0
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn  .
 xy + yz + zx =
−1
ng
Tính P = x 3 + y 3 + z 3 theo x.
a
Lời giải
 y + z =− x
kh
Theo giả thiết ta có:  .

 yz =−1 − x ( y + z ) =−1 − x ( − x ) =x − 1
2
Ta có
( x)3 + 3x ( x 2 − 1) + x3 =3x3 − 3x .
P =x3 + y 3 + z 3 =( y + z ) − 3 yz ( y + z ) + x3 =−
3
Nhận xét. Ta chặn giá trị của biến x như sau
≥ 4 yz ⇔ x 2 ≥ 4 ( x 2 − 1) ⇔ 3 x 2 ≤ 4 ⇔ −
2 2
( y + z) ≤x≤
2
3 3
379
Vậy bài toán tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của P đưa về khảo sát hàm một
 2 2 
x) 3 x3 − 3 x trên đoạn  −
biến f (= ; .
 3 3
a b c
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + = 5.
b c a
b c a
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
a b c
Lời giải
a b c  xyz = 1
Đặt x= , y= , z= ⇒ .
n
b c a x + y + z =5
.v
1 1 1
Ta cần tìm giá trị lớn nhất nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
x y z
om
 1
 yz = 4
⇒ ( y + z ) ≥ 4 yz ⇔ ( 5 − x ) ≥ .
2 2
Ta có  x
 y + z = 5 − x .cx
x ≥ 3 + 2 2
( )
ok
⇔ ( x − 4) x2 − 6 x + 1 ≥ 0 ⇔  .
3 − 2 2 ≤ x ≤ 4
x2 (5 − x ) + 1
bo
1 y+z 1
Khi đó P = + = + x (5 − x ) = .
x yz x x
et
x2 (5 − x ) + 1
Xét hàm số f ( x) = liên tục trên
x
vi
)
D= 3 − 2 2;4   3 + 2 2; +∞ dễ có
ng
min f ( x) =
x∈D
1
f  =
2
17
f (4) =;max f ( x) =
4 x∈D
f 3− 2 2 =
1+ 4 2 . ( )
a
Ví dụ 3. (TSĐH Khối B 2012) Cho các số thực x,y,z thỏa mãn x + y + z =0 và

kh
x2 + y 2 + z 2 =
1 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x5 + y 5 + z 5 .
Lời giải
Ta có:
 x + y + z =  x + y + z = 0 x + y + z = 0
0 
 2 ⇔ ⇔ 1.
1 ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx ) =
1  xy + yz + zx =
−
2
 x + y + z =
2 2
 2
1 1
Suy ra y + z =− x và x ( y + z ) + yz =− ⇒ yz =− + x2 .
2 2
380
 1  6 6
Mặt khác ( y + z ) ≥ 4 yz ⇒ x 2 ≥ 4  − + x 2  ⇔ −
2
≤x≤ .
 2  3 3
Khi đó :
( )
P = x5 + ( y + z ) − 5 yz y 3 + z 3 − 10 y 2 z 2 ( y + z )
5
= x5 + ( y + z ) − 5 yz ( y + z ) − 3 yz ( y + z )  − 10 y 2 z 2 ( y + z )
5 3
 
2
 1   1    1  10 x3 − 5 x
= x5 + (− x)5 − 5  − + x 2   − x3 − 3  − + x 2  (− x)  − 10  − + x 2  (− x) =
 2   2    2  4
10 x3 − 5 x  6 6
n
Xét hàm số f ( x) = liên tục trên − ;  ta được:
.v
4  3 3 
30 x 2 − 5 6
om
f '( x) = ; f '( x) =0⇔ x=± .
4 6
 6  6 5 6  6  6 5 6
Ta có f  −  =
f   =
− ,f   =
f  −
.c  = .
 3   6  36  3   6  36
ok
5 6
Suy ra=P f ( x) ≤ .
36
bo
5 6 6 6
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x = ,y = z = − .
36 3 6
Bình luận. Biểu thức của P là một đối với x nên theo kết quả trên ta tìm được cả
et
giá trị nhỏ nhất của P. Ngoài ra có thể biến đổi P như sau:
(
P = x5 + y 5 + z 5 = x5 + y 3 + z 3 )( y 2
)
+ z2 − y2 z2 ( y + z ) .
vi
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;4] và a + b + 2c =

ng
8.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a3 + b3 + 5c3 .

a
Lời giải
Theo giả thiết ta có 2 + c ≤ a + b + 2c =8 ≤ 8 + 2c ⇔ c ∈ [1;3]
kh
Ta có P = ( a + b ) − 3ab ( a + b ) + 5c3 = ( 8 − 2c ) − 3ab ( 8 − 2c ) + 5c3

3 3
−3c3 + 96c 2 − 384c + 512 − 3ab ( 8 − 2c )

=
Với a, b ≥ 1 ⇒ ( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇔ ab ≥ a + b − 1 = 7 − 2c > 0
Khi đó
P ≤ −3c3 + 96c 2 − 384c + 512 − 3 ( 7 − 2c )( 8 − 2c ) =
−3c3 + 84c 2 − 294c + 344
−3c3 + 84c 2 − 294c + 344 liên tục trên đoạn [1;3] , ta có

Xét hàm số f (c) =
381
28 − 7 10
f '(c) =−9c 2 + 168c + 512; f '(c) =0 ⇔ c =c0 = ∈ [1;3] .
3
Ta có f’(c) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua c0 nên f(c) đạt cực tiểu tại c0 .
Do đó P ≤ f (c) ≤ max { f (1); f (3)} = f (3) = 137 .
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1, c= 3 .
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 137 đạt tại a= b= 1, c= 3 .
2) Đánh giá thông qua các đại lượng trung bình của ba biến số
Với mọi số thực x,y,z ta luôn có
( )
3 x2 + y 2 + z 2 ≥ ( x + y + z ) ;
2
n
.v
( x + y + z )2 ≥ 3 ( xy + yz + zx ) ;
( xy + yz + zx )2 ≥ 3xyz ( x + y + z ) .
om
x+ y+z 3
Với x,y,z là các số thực không âm ta luôn có ≥ xyz ;
.c 3
xyz ≥ ( x + y − z )( y + z − x )( z + x − y )
ok
8
( x + y )( y + z )( z + x ) ≥ ( x + y + z )( xy + yz + zx )
9
Nhận xét. Với các bài toán có x, y, z ∈ [ a; b ] và x + y + z =
bo
s ta thường sử dụng bất

đẳng thức để tìm mối rang buộc giữa các đại lượng đối xứng xy + yz + zx và xyz .
et
Một số đẳng thức đánh chú ý

( a + b + c )3 = a3 + b3 + c3 + 3 ( a + b )( b + c )( c + a )
vi
ng
2 ( a 2b 2 + b 2 c 2 + a 2 a 2 ) − ( a 4 + b 4 + c 4 ) = ( a + b + c )( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b )
Ví dụ 1. (TSĐH Khối B 2011) Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều
a
kiện a + b + c =1.
kh
( )
P 3 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 + 3 ( ab + bc + ca ) + 2 a 2 + b 2 + c 2
=
Lời giải
a 2 + b 2 + c 2 =( a + b + c ) − 2 ( ab + bc + ca ) =1 − 2 ( ab + bc + ca ) .
2
( )
Mặt khác: 3 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ≥ ( ab + bc + ca ) .
2
382
Suy ra P ≥ ( ab + bc + ca ) + 3 ( ab + bc + ca ) + 2 1 − 2 ( ab + bc + ca ) .
2
Đặt t = ab + bc + ca khi đó: P ≥ f (t ) = t 2 + 3t + 2 1 − 2t .
( a + b + c )2 = ⇒ t ∈ 0;  .
1 1 1
Với 0 ≤ ab + bc + ca ≤
3 3  3
 1
Xét hàm số f (t ) = t 2 + 3t + 2 1 − 2t liên tục trên đoạn 0;  ta có:
 3
2 2  1
f '(t ) = 2t + 3 − ; f ''(t ) = 2 − ≤ 0, ∀t ∈ 0;  .
1 − 2t (1 − 2t )
3  3
n
 1  11
.v
Do đó f '(t ) ≥ f '   = − 2 3 > 0 .
3 3
om
 1
Vì vậy f(t) đồng biến trên đoạn 0;  . Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (0) =
2.
 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 0, c= 1 hoặc các hoán vị.
.c
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đạt tại a= b= 0, c= 1 hoặc các hoán vị.
ok
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [0;2] và thoả mãn điều kiện
x+ y+z= 3.
bo
1 1 1
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= + + + xy + yz + zx .
x+ y y+z z+x
et
Lời giải
Chú ý bất đẳng thức
vi
8
( x + y )( y + z )( z + x ) ≥ ( x + y + z )( xy + yz + zx ) .
9
ng
Khi đó
( x + y )( x + z ) + ( y + z )( y + x ) + ( z + x )( z + y ) + xy + yz + zx
a
P
( x + y )( y + z )( z + x )
kh
( x + y + z )2 + xy + yz + zx + xy + yz + zx
( x + y )( y + z )( z + x )
≤
( x + y + z ) + xy + yz + zx
2
+ xy + yz + zx
8
( x + y + z )( xy + yz + zx )
9
27 3
= + xy + yz + zx +
8 ( xy + yz + zx ) 8
Chú ý điều kiện x, y, z ∈ [ 0;2] nên
383
4 + xyz
( 2 − x )( 2 − y )( 2 − z ) ≥ 0 ⇒ xy + yz + zx ≥ ≥2.
2
1
Khi đó đặt t = xy + yz + zx vì xy + yz + zx ≤ ( x + y + z ) = 3 nên t ∈ [ 2;3] .
2
3
27 3
Do đó P ≤ f (t )= +t + .
8t 8
27 3 27
Xét hàm số f (t )= + t + trên đoạn [2;3] ta có f '(t ) = 1 − 2 > 0, ∀t ≥ 2 .
8t 8 8t
9
Do đó f(t) đồng biến trên đoạn [2;3] suy ra f (t ) ≤ f (3) = .
n
2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
.v
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 9/2.
om
Nhận xét. Ta có thể đánh giá thông qua bất đẳng thức(xem chương 2).
1 1 1 3 x+ y+z
+ + ≤ + .
x + y y + z z + x 2 ( x + y + z ) xy + yz + zx
.c
Ví dụ 3. Cho x, y, z là các số thực thuộc khoảng (0, 1) thoả mãn điều kiện
ok
(1 − x )(1 − y )(1 − z ) .
xyz =
bo
1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x + y + z + + + .
x y z
et
Lời giải
Theo giả thiết ta có: x + y + z − xy − yz − zx + 2 xyz − 1 =0.
vi
1
Dự đoán dấu bằng xảy ra khi x = y = z ⇒ x3 = (1 − x ) ⇒ x = y = z =
3
.
ng
2
Do đó ta xét hai khả năng sau:
3 3 1
a
+ Nếu xy + yz + zx < ⇒ > xy + yz + zx ≥ 3 3 x 2 y 2 z 2 ⇒ xyz < .

4 4 8
kh
Khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có

 1   1   1  3 1 1 1
P = x+ + y+ +z+ +  + + 
 4x   4y   4z  4  x y z 
1 1 1 9
≥ 2 x. + 2 y. + 2 z. +
4x 4y 4 z 4 3 xyz
9 9 15
= 3+ > 3+ =
43 xyz 1 2
4.
2
384
3
+ Nếu xy + yz + zx ≥ khi đó biến đổi P theo xy + yz + zx bằng cách rút
4
xy + yz + zx + 1 − x − y − z
xyz = .
2
Và chú ý x + y + z ≥ 3 ( xy + yz + zx ) .
xy + yz + zx
Ta có P = x + y + z +
xyz
xy + yz + zx
= x + y + z + 2.
xy + yz + zx + 1 − x − y − z
n
xy + yz + zx
≥ 3 ( xy + yz + zx ) + 2.
.v
xy + yz + zx + 1 − 3 ( xy + yz + zx )
om
3
Đặt
= t 3 ( xy + yz + zx ) , ≤ t < 3 ta có
2
t2 .c
3 2t 2
P ≥ t + 2. =t+
t2 t 2 − 3t + 3
ok
+1− t
3
( 2t − 3) ( t 2 − 7t + 15) 3 
bo
15 15
+ ≥ , ∀t ∈  ;3 
(
2 t − 3t + 3
2
) 2 2 2 
et
1
So sánh hai trường hợp ta có Min P bằng 15/2 đạt tại x= y= z= .
2
vi
Nhận xét. Lý do xét hai trường hợp do suy nghĩ làm theo hướng hai đầu tiên tuy
ng
3
nhiên bất đẳng thức cuối chỉ đúng với xy + yz + zx ≥ . Do vậy cần phân chia làm
4
3
a
hai trường hợp, với xy + yz + zx < ta khéo léo kết hợp AM – GM để chỉ ra P lớn
4
kh
hơn 15/2.
Cho x, y, z là các số thực thuộc khoảng (0, 1) thoả mãn điều kiện
(1 − x )(1 − y )(1 − z ) .
xyz =

3
ĐS: Pmin = .
4
385
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
a b c 8abc
P= + + −2 + .
b c a ( a + b )( b + c )( c + a )
Lời giải
8abc 8 8.27
= ≥ .
( a + b )( b + c )( c + a )  a  b  c   a b c 
3
 + 1 + 1 + 1  + + + 3 
 b  c  a   b c a 
a b c 216
Đặt t = + + + 3, ( t ≥ 6 ) ta có P ≥ f (t ) = t −5 +
n
.
b c a t3
.v
216
Xét hàm số f (t ) = t −5 + với t ≥ 6 ta có:
t3
om
1 648 t 4 − 1296 t − 5
=
f '(t) −= ≥ 0, ∀t ≥ 6 .
2 t − 5 t4 2t 4 t − 5
.c
2 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (6) =
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đặt tại a= b= c .
ok
Ví dụ 5. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
3.
xy + yz + zx
bo
16
=
x y +y z +z x
2 2 2 2 2 2 x+ y+z
et
Lời giải
(x )
2
+ y 2 + z 2 − x4 − y 4 − z 4 9 − x4 − y 4 − z 4
2
vi
Ta=có x y + y z + z x
2 2 2 2 2 2
= .
2 2
ng
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có :

x 4 + x + x ≥ 3x 2 ; y 4 + y + y ≥ 3 y 2 ; z 4 + z + z ≥ 3z 2
a
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được :

kh
( )
x4 + y 4 + z 4 ≥ 3 x2 + y 2 + z 2 − 2 ( x + y + z ) = 9 − 2 ( x + y + z ) .
=
xy + yz + zx
( x +=
y + z ) − x2 − y 2 − z 2 ( x + y + z ) − 3
2 2
.
2 2
Do đó P ≥
16
+
( x + y + z) −1 . 2
x + y + z +1 2( x + y + z )
16 t2 −1
Đặt t = x + y + z , t ∈  3;3 . Khi đó P ≥ f (t ) = + .
t +1 2t
386
16 t2 −1
Xét hàm số=
f (t ) + liên tục trên đoạn  3;3 ta có
t +1 2t
1 1 8 1 1 8
f '(t )= 2
+ − ≤ + − < 0 nên f(t) là hàm nghịch biến trên
2t 2
( t + 1)
3 6 2 43
đoạn  3;3 .
28
Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (3) = . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
3
Ví dụ 6. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca = 1.
n
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + c + abc .
.v
Lời giải
1 − ab
= , c > 0 ⇒ ab < 1 .
om
Theo giả thiết ta có: c
a+b
Thay vào biểu thức của P ta được:
1 − ab 1 − ab 1 − a 2b 2 .c
P = a+b+ + ab. = a+b+ .
a+b a+b a+b
ok
4
a+b
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có: a 2b 2 ≤   .
 2 
bo
4
a+b
1−   − ( a + b ) + 16 ( a + b ) + 16
4 2
Suy ra P ≥ a + b +  2 
= .
et
a+b 16 ( a + b )
−t 4 + 16t 2 + 16
vi
a b, ( t > 0 ) khi đó P ≥ f (t ) =
Đặt t =+ .
16t
ng
−t 4 + 16t 2 + 16
Xét hàm số f (t ) = với t > 0 ta có:
16t
a
3t 4 − 16t 2 + 16 (
4 − t 2 3t 2 − 4)( )t = 2
0⇔
kh
f '(t ) =
− = ;f'(t) = .
16t 2
16t 2 t = 2
 3
 2  10 3 10 3
Lập bảng biến thiên suy ra Min f (=t) f  =  ⇒P≥ . Đẳng thức
t >0  3 27 27
1
xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
10 3 1
27 3
387
Ví dụ 7. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

2.
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = a3 + b3 + c3 − 3abc .
Lời giải
Ta có:
2 = a 2 + b 2 + c 2 = ( a + b + c ) − 2 ( ab + bc + ca ) ⇒ ab + bc + ca =
2 ( a + b + c )2 − 2 .
2
Khi đó:
P= ( a + b + c ) ( a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca )
n
= ( a + b + c ) ( a + b + c )2 − 3 ( ab + bc + ca )
.v
 ( a + b + c) − 2  .
2
= ( a + b + c ) ( a + b + c ) − 3.
2
 
om
 2 
−(a + b + c) + 6
2
= ( a + b + c ). .c
2
( )
Đặt t = a + b + c ⇒ t 2 = ( a + b + c ) ≤ 3 a 2 + b 2 + c 2 = 6 ⇔ t ∈  − 6; 6  .
2
ok
1
Khi đó P = f (t ) =− t 3 + 3t .
bo
2
1
Xét hàm số f (t ) = − t 3 + 3t liên tục trên  − 6; 6  ta có
et
2
3
f '(t ) =− t 2 + 3; f '(t ) =0 ⇔ t =± 2 .
vi
2
Bảng biến thiên:
ng
t − 6 − 2 2 6
f’(t) − 0 + 0 −
a
f(t) 0 2 2
kh
−2 2 0
Dựa vào bảng biến thiên suy ra f(t) đạt giá trị lớn nhất bằng 2 2 tại t = 2 và
đạt giá trị nhỏ nhất bằng 2 2 đạt tại t = − 2 .
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 2 2 đạt tại a= 2, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
giá trị nhỏ nhất của P bằng −2 2 đạt tại a =
− 2, b =
c=
388
3) Bất đẳng thức có hai biến đối xứng

Ghép cặp hai biến đối xứng với nhau và đánh giá bất đẳng thức cơ bản như AM
– GM và Cauchy – Schwarz hoặc một số bất đẳng thức phụ đưa về biến còn lại
và hoàn tất bằng khảo sát hàm số (xem chủ đề sau).
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= 6 ( y + z − x ) + 27 xyz .
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM và C –S ta có
(
y + z ≤ 2 y 2 + z 2= ) (
2 1 − x2 )
n
y 2 + z 2 1 − x2
yz ≤ =
.v
2 2
( )
Suy ra P ≤ 6  2 1 − x 2 − x  +
27
( )
om
x 1 − x2 .
  2
Xét hàm số f =

(
( x) 6  2 1 − x 2 − x  +
 2
)
27
( )
x 1 − x 2 trên khoảng (0;1) ta có
.c
3 4 2x  4 2x
f '( x) =  −27 x 2 + 5 −  ; f '( x) = 0 ⇔ −27 x 2 + 5 − =0
ok
2  1 − x2

 1 − x2

bo
0 < x < 1
4 2x 
⇔ = 5 − 27 x 2 ⇔ 5 − 27 x 2 > 0 .
et
1 − x2 
( )
2
 32 x =
2
5 − 27 x 2 = 0
1 − x
vi
0 < x < 1
ng

 1
⇔ 5 − 27 x 2 > 0 ⇔x=
 2 3
( )( )( )
a
 3 x − 1 9 x 2
− 1 27 x 2
− 25 =0
kh
1 1
Ta có f’(x) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua nên f(x) đạt cực đại tại .
3 3
 
1 1
Vì vậy P ≤ f ( x) ≤ f   = 10 . Dấu bằng đạt tại x= y= z= .
3 3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 10.
1
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 ≤ z 2 .
2
 1 1 
( 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x 4 + y 4 + z 4  4 + 4 + 4  .
x y z 
)
389
Lời giải
1
Sử dụng bất đẳng thức cơ bản: a 2 + b 2 ≥ ( a + b ) ta có:
2
2
1 2 1
z ≥ x2 + y 2 ≥ ( x + y ) ⇒ x + y ≤ z .
2
2 2
1
( )
1 4 1 1 2 32
2
x4 + y 4 ≥ x2 + y 2 ≥ ( x + y ) ; 4 + 4 ≥ 2 2 ≥ .
2 8 x y x y ( x + y )4
 ( x + y )4   32 1  1 x + y 
4
 z 
4
Suy ra P ≥  +z .
4
  +=    + 32   +5.
 8   ( x + y )4 z 4  8  z   x+ y
n
4
.v
 x+ y 1 32
= Đặt t   , ( 0 < t ≤ 1) ta có: P ≥ f (t ) = t + +5.
 z  8 t
om
1 32
Xét hàm số f (t ) = t + + 5 với 0 < t ≤ 1 ta có:
8 t
1 32
< 0, ∀t ∈ ( 0;1] vì vậy f(t) nghịch biến trên ( 0;1] .
f '(t ) = −
8 t2
.c
ok
297 z
Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (1) =. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= .
8 2
bo
297
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại =z 2= x 2y .
8
Ví dụ 3. Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
et
1 1 1 1
a≥ ; + + =2.
2 a +1 b +1 c +1
vi
( )
32 b3 + c3 + 10
ng
3
=
8a 2 + 1 64b 2 c 2 + 16bc + 1
Lời giải
a
Chú ý. Ta cần đánh giá bc theo a muốn vậy xuất phát từ điều kiện ta có:
kh
2abc + ab + bc + ca =1 ⇒ bc < 1 .
1 1 1 1 + 2a
Và + = 2− = .
b +1 c +1 1+ a 1+ a
1 1 2 1 + 2a 2 1
Với bc < 1 ta có + ≤ ⇒ ≤ ⇒ bc ≤ .
b + 1 c + 1 1 + bc 1 + a 1 + bc ( 2a + 1)2
Mặt khác
(
32 b3 + c3 + 10 ) ≥
6
≥
6
.
64b c + 16bc + 1
2 2 8bc + 1 8
+1
(2a + 1) 2
390
Suy ra P ≥ =
3
+
6 6 ( 2a − 1) 4a 2 + 8a + 1
2
( + 3≥ 3.
)
8a 2 + 1 8
(2a + 1) 2
+1 8 a 2
+ 1(( 2 a +)(
1) 2
+ 8 )
1 1 1 1 1
Dấu bằng đạt tại a =; b = c; + + = 2⇔a= b= c =.
2 a +1 b +1 c +1 2
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện abc = 1 .
1 1 2
2a + 1 2b + 1 (2c + 1) 6c + 3
Lời giải
n
1 1 2 1
Ta biết bất đẳng thức phụ + ≥ đúng với ab ≥ . Do vậy ta
.v
1 + 2a 1 + 2b 2 ab 4
chia trường hợp để xử lý.
om
1 1 1 1 1 1
+ TH1: Nếu ab < ⇒ a < , khi đó P > + > + =
1.
4 4b 2a + 1 2b + 1 1 + 1 2b + 1
1
.c2b
+ TH2: Nếu ab ≥ ⇒ c ≤ 4, khi đó vận dụng bất đẳng thức phụ trên ta được:
ok
4
2 2 c 2
P≥ + = + .
bo
1 + 2 ab ( 2c + 1) 6c + 3 c + 2 (2c + 1) 6c + 3
c 2
Xét hàm số f (c) = + trên khoảng ( 0;4] ta được
et
c + 2 (2c + 1) 6c + 3
vi
8
min f=
(c) f=
(1) .
9
ng
8
Dấu bằng đạt tại a= b= c= 1 . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng .
9
a
4) Đánh giá xoay quanh các đại lượng (a − b),(b − c),(c − a ) .

kh
Ví dụ 1. Cho các số thực không âm a,b,c có tổng bằng 1.

Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =( a − b )( b − c )( c − a ) .
Lời giải
( a b) (b − c ) (c − a ) .
Ta có: P 2 =−
2 2 2
Không mất tính tổng quát ta có thể giả sử a ≥ b ≥ c ≥ 0 khi đó

P 2 ≤ ( a + c − b ) b2 ( a + c ) .
2 2
( )
2
Đặt t= a + c ta có P 2 = ( 2t − 1) t 2 (1 − t ) = 2t 3 − 3t 2 + t
2 2
.
391
a+b+c 1 1 
Ta có: t = a + c =1 − b ≤ 1, t = a + c ≥ = . Vậy t ∈  ;1 .
2 2 2 
( 2t ) 1 
2
Xét hàm số f (t ) = 3
− 3t 2 + t liên tục trên  ;1 ta có:
2 
 1
1 
t =
t∈ ;1  2
( )( ) 2 
f '(t )= 2 2t 3 − 3t 2 + t 6t 2 − 6t + 1 ; f '(t )= 0 ← → t = 1

.
t = 3 + 3
 6
n
1 3+ 3  1 1 1
.v
Ta có f = f=
(1) 0, f  = . Suy ra 0 ≤ f (t ) ≤ hay P 2 ≤ .
2  6  108 108 108
om
3 3 3+ 3 3− 3 3
Do đó − ≤P≤ . Tại =
a =
, b 0,=
c thì P = . Tại
18 18 6 6 18
3+ 3 3− 3 3 .c
=a = ,b = , c 0 thì P = − .
6 6 18
ok
3 3+ 3 3− 3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt
= tại a = ,b = , c 0 và giá
108 6 6
bo
3 3+ 3 3− 3
trị lớn nhất của P bằng đạt tại=
a =
, b 0,=
c .
18 6 6
Nhận xét. Xuất phát từ đẳng thức
et
(
x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz = ( x + y + z ) x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx . )
vi
Ta thay x =a − b, y =−
b c, z =−
c a ta có x3 + y 3 + z 3 =
3 xyz .
ng
Thay vì yêu cầu tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của P có thể yêu cầu tìm giá trị
lớn nhất, nhỏ nhất của biểu thức
a
P = ( a − b) + (b − c ) + (c − a ) .
3 3 3
kh
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm đôi một phân biệt thỏa mãn
ab + bc + ca = 4.
1 1 1
( a − b ) ( b − c ) ( c − a )2
2 2
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a > b > c ≥ 0 .
1 1 1
Khi đó P ≥ + 2+ 2.
(a − b) a b
2
392
Ta có: 4 = ab + bc + ca ≥ ab ⇒ ab ≤ 4 .
 1 1 1 1 a b
P.ab ab 
Khi đó 4 P ≥= + =
+  + + .
 ( a − b ) 2
a 2
b  a − 2 + b b a
2
b a
a b 1 1 
Đặt t =+ , ( t > 2 ) . Khi đó P ≥ f (t ) =  t + .
b a 4 t −2
1 1 
Xét hàm số f =
(t ) t +  với t > 2, ta có
4 t −2
1 1 
n
t >2
f '(=
t) 1 −  ; f '(=
t ) 0 ← →=
t 3.
4  ( t − 2 )2 
.v
 
Ta có f’(t) đổi dầu từ âm sang dương khi đi qua 3 nên tại t = 3 thì f(t) đạt cực
om
tiểu hay f (t ) ≥ f (3) =1.
a b .c
c = 0, ab = 4, + = 3 ⇔ a = 5 − 1, b = 5 + 1, c = 0 và các hoán vị.
b a
ok
Cách 2: Không mất tính tổng quát giả sử a > b > c ≥ 0 . Khi đó viết lại vế trái của
bất đẳng thức và sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
bo
2
 1 1 1   1 1 1 1 1 1 
P=  + +  − 2 . + . + . 
 a −b b−c c−a   a −b b−c b−c c−a c−a a −b
et
2
 1 1 1  4  1 1  4 4
=  + +  ≥  + = ≥ ≥1
 a −b b−c c−a  a −bb−c c−a  ( b − c )( a − c ) ab
vi
Nhận xét. Chú ý đẳng thức quen thuộc

ng
1 1 1 1 1 1 c−a + a −b+b−c
. + . + = . = 0.
a −b b−c b−c c−a c−a a −b ( a − b )( b − c )( c − a )
a
Với giả thiết a,b,c để biểu thức sau có nghĩa và cách chứng minh tương tự ta có
các bất đẳng thức tương tự dạng sau
kh
1) Với a, b, c ≥ 0 ta có
 1 1  11 + 5 5
(a + b2 + c2 
2
) +
1
+ ≥
 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2  2
.
2) Với a, b, c ≥ 0 ta có
 1  59 + 11 33
( a + b ) 2 + ( b + c ) 2 + ( c + a ) 2   1 +
1
+ ≥ .
   ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2  4
 
393
3) Với a ≠ b ≠ c ta có
 1 1  27
(
a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca  )
+
1
+ ≥
 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2  4
.
4) Với a ≠ b ≠ c ta có
 1 1  9
(
a 2 + b2 + c2  ) +
1
+ ≥ .
 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2  2
Sau đây ta cùng xét một số bài toán dạng trên
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực không âm đôi một phân biệt.
n
.v
 1 1 
P= (a 2
+ b2 + c2  ) +
1
+ .
 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2 
om
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} . .c
Khi đó ( a − c ) ≤ a 2 , ( b − c ) ≤ b 2 , a 2 + b 2 + c 2 ≥ a 2 + b 2 .
2 2
ok
Do đó
a b
bo
 1 +
1 1  a 2 + b2 a 2 b2
2
(
P≥ a +b 2

2
) + + =2
 + + =+ 2 b a +a + b .
b  b a 
 ( a − b) a b  ( a − b) b
2 2 2 2
a2 a
−2+
et
b a
a b t
Đặt t =+ , ( t > 2 ) do a ≠ b . Khi đó P ≥ f (t ) = + t2 .
vi
b a t−2
ng
2 t >2 3+ 5
Ta có: f '(t )= − + 2t ; f '(t )= 0 ←
→ t= .
(t − 2) 2 2
a

kh
t 3+ 5
2 +∞
2
f’(t) 0
f(t) +∞ +∞
11 + 5 5
2
394
 3 + 5  11 + 5
Dựa vào bảng biến thiên suy ra f (t ) ≥ f   = .
 2  2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi
3+ 5 a b 3+ 5 3+ 5 ± 6 5 −2
=t ⇔ +
= ⇔
= a b.
2 b a 2 4
11 + 5 5 3+ 5 ± 6 5 − 2
c 0,=
a b
2 4
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực phân biệt thỏa mãn a + b + c =
n
1 và
ab + bc + ca > 0 .
.v
2 2 2 5
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + + .
om
a −b b−c c−a ab + bc + ca
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a > b > c khi đó: .c
2 2 2 5 8 2 5
P= + + + ≥ + +
a−b b−c a−c ab + bc + ca a − b + b − c a − c ab + bc + ca
ok
10 5
= +
a−c ab + bc + ca
bo
 1  1 1
 do ab + bc + ca < 3 ( a + b + c ) =
2
Đặt =
t ab + bc + ca ,  0 < t < .
 3 3
et
1 1
Ta có: ( a − b ) + ( b − c ) ≥ ( a − b ) + ( b − c )  = ( a − c )2 .
2 2 2
vi
2 2
Suy ra:
ng
3
( a − c )2 ≤ ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 =2 ( a + b + c )2 − 3 ( ab + bc + ca ) =−
2 6t 2
2
a
2 1 − 3t 2 5 3 5
⇒a−c≤ ⇒ P ≥= +
kh
f (t )
3 1 − 3t 2 t
5 3 5  1 
Xét hàm =
số f (t ) + với t ∈  0;  ta có:
1 − 3t t 2 3
f '(t ) =
15 3t
−
5
; f '(t ) = 0 ⇔ 3 3t 3 = (1 − 3t )
2 3
⇔t=
1
.
(1 − 3t )
2
2 3 t 6
395
1
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = nên f(t) đạt cực tiểu tại
6
1  1 
t= . Do đó P ≥ f (t ) ≥ f  =10 6 .
6  6
1 1 1 1 1
Đẳng thức xảy ra tại a = + ,b = ,c = − .
3 6 3 3 6
1 1 1 1 1
3 6 3 3 6
các hoán vị.
n
Cách 2: Đánh giá thông qua bất đẳng thức AM-GM.
.v
Không mất tính tổng quát ta giả sử a > b > c ta có:
2 2 2 5
P= + + +
om
.
a −b b−c a −c ab + bc + ca
1 1 4
Sử dụng bất đẳng thức: + ≥ , ∀x, y > 0 ta được:
x y x+ y .c
4 2 5  2 1 
P ≥ 2. + + = 5 +
ok
a −b+b−c a −c 
ab + bc + ca a−c ab + bc + ca 
5.2 2 20
bo
≥ =
( ) (
4 a − c 2 ab + bc + ca
) 4 ( a − c )2 ( 4ab + 4bc + 4ca )
et
20 20 2 20 2
≥ = =
(a − c) 2
+ 4ab + 4bc + 4ca ( a + c ) + 4b ( a + c ) ( a + c )( a + c + 4b )
2
vi
2
ng
20 2 20 6 40 6
= = ≥ = 10 6
(1 − b )(1 + 3b ) ( 3 − 3b )(1 + 3b ) 3 − 3b + 1 + 3b
a
 2+ 6
a =
kh
a − b = b − c 6
 
 2 1  1
=  = ⇔ b .
a − c ab + bc + ca  3
3 − 3b =+
1 3b  2− 6
c =
 6
1 1 1 1 1
3 6 3 3 6
các hoán vị.
396
Ví dụ 5. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện

(
2 a 2 + b2 + c2 = ) ( ab + bc + ca + 1)( ab + bc + ca ) .
P 2 a 2 + b2 + c2 − a − b − b − c − c − a .
Lời giải
P 2 a 2 + b2 + c2 − 2 ( a − c ) .
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c ⇒=
t ( t + 1)
Đặt t = ab + bc + ca, ( t ≥ 0 ) theo giả thiết ta có: a 2 + b 2 + c 2 = .
2
Nếu t = 0 ⇔ a = b = c = 0 ⇒ P = 0 .
n
Xét t > 0 khi đó sử dụng bất đẳng thức cơ bản ta có:
.v
t ( t + 1)
a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ca ⇒ ≥ t ⇔ t ≥ 1.
om
2
Ta có
( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 = ( )
2 a 2 + b 2 + c 2 − 2 ( ab + bc + ca ) = t ( t + 1) − 2t = t ( t − 1) .
.c
( a − c )2 =( a − b ) + ( b − c )  ( a − b ) + ( b − c ) + 2 ( a − b )( b − c ) ≥ ( a − b ) + ( b − c ) .
2 2 2 2 2
=
ok
t ( t − 1)
Suy ra 2 ( a − c ) ≥ ( a − b ) + ( b − c ) + ( c − a ) = t ( t − 1) ⇒ a − c ≥
2 2 2 2
.
bo
2
2 2t
Do đó P ≤ f (=
t) 2t ( t + 1) − 2t ( t − 1=
) .
t +1 + t −1
et
Xét hàm số f (=
t) 2t ( t + 1) − 2t ( t − 1) với t ≥ 1 ta có:
vi
2t + 1 2t − 1
f '(t ) = − ; f '(t ) =0 ⇔ ( 2t + 1) t ( t − 1) =( 2t − 1) t ( t + 1) .
ng
2t ( t + 1) 2t ( t − 1)
t ≥ 1
a
⇔ (vô nghiệm).
( 2t + 1) ( t − 1) =
( 2t − 1)2 ( t + 1)
2
kh
Vậy f’(t) không đổi dấu trên (1;+∞ ) ta có f '(2) < 0 nên f '(t ) < 0, ∀t > 1 .
Vậy f(t) là hàm nghịch biến trên [1;+∞ ) .
1
2 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
Suy ra P ≤ f (t ) ≤ f (1) = .
3
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 2 đạt tại a= b= c= .
3
397

5.
P = ( a − b )( b − c )( c − a )( ab + bc + ca ) .
Lời giải
Ta có: P 2 = ( a − b ) ( b − c ) ( c − a ) ( ab + bc + ca ) .
2 2 2 2
Để tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của P ta tìm giá trị lớn nhất của P 2 .
Khi đó ta có thể giả sử a ≥ b ≥ c khi đó:
n
 ( a − b) + (b − c )  (a − c) .
4 4
( a − b) (b − c ) =( a − b )( b − c )  ≤ 
2 2 2
 =
.v
 2  16
om
1
Suy ra P 2 ≤ ( c − a )6 ( ab + bc + ca )2 .
16
Đặt t = ab + bc + ca, ( t ≤ 5 ) do ab + bc + ca ≤ a 2 + b 2 + c 2 =
5.
Ta có: ( a − b ) + ( b − c ) ≥
2 2 1
.c
( a − b ) + ( b − c )  =
2 1
( a − c )2 .
ok
2 2
Suy ra:
3
(
( a − c )2 ≤ ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 =2 a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca =10 − 2t)
bo
2
3
20 − 4t 1  20 − 4t  2 4 2
⇒ (a − c) t (5 − t )
2 3
≤ ⇒P≤  =
et
t
3 16  3  27
vi
4 2
t ( 5 − t ) với t ≤ 5 ta có:
3
=
Xét hàm số f (t )
27
ng
t = 0
f '(t ) =
20
− t ( t − 2 )( t − 5 ) ; f '(t) =⇔
2 t =
0  2.
a
27
t = 5
kh

t −∞ 0 2 5
f’(t) 0 0 0
+∞ 16
f(t)
0 0
Dựa vào bảng biến thiên suy ra P 2 ≤ f (t ) ≤ f (2)= 16 ⇒ −4 ≤ P ≤ 4 .
398
Tại =a 2,= b 1,=c 0 thì P = −4 ; tại a = −2, b =−1, c =0 thì P = 4 .

Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng −4 ; giá trị lớn nhất của P bằng 4.
Nhận xét. Phép toán bình phương đưa về đa thức đối xứng với ba biến a,b,c giúp ta
có thể giả sử được a ≥ b ≥ c . Đây là một cách rất hay được áp dụng khi giá trị lớn
nhất và nhỏ nhất của bài toán có giá trị đối nhau.
Với mọi a,b,c tìm số thực M nhỏ nhất thoả mãn bất đẳng thức
( ) ( ) ( ) ( )
2
ab a 2 − b 2 + bc b 2 − c 2 + ca c 2 − a 2 ≤ M a 2 + b 2 + c 2 .
Ví dụ 7. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

1.
n
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức
.v
P= ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
om
Lời giải
Chuyển P về dạng đối xứng
P= ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2 ( a + b + c )2 .c .
= ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2 1 + 2 ( ab + bc + ca ) 
ok
 1 
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c và đặt x= ab + bc + ca, x ∈  − ;1 .
 2 
bo
Ta có :
2 2
a −b+b−c  a −c
( a − b )( b − c ) ≤ 
1
 ⇒ ( a − b )( b − c )( a − c ) ≤ ( a − c )
3
=
et
 
 2   2  4
Mặt khác lại có
vi
1 1 1
a 2 + b 2 + c 2 − ab − bc − ca= ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( a − c )2
ng
2 2 2
1 1
≥ (a − c) + (a − b + b − c)
2 2
a
2 4
kh
3 4 1
Suy ra 1 − x ≥ ( a − c )2 ⇒ a − c ≤ (1 − x ) ; − ≤ x ≤ 1
4 3 2
2
1  4  
3
4
Suy ra P ≤ (1 + 2 x )  
2
(1 − x )  = ( 2 x + 1)(1 − x )3
4 3   27
 .
4  1 
Xét hàm số f ( x=
) ( 2 x + 1)(1 − x )3 trên đoạn  − 2 ;1 ta có
 
27
399
x =1
4
0⇔
− ( x − 1) ( 8 x + 1) ; f '( x) =
2
f '( x) =
27 x = − 1
 8.
 1  81
Từ đó dễ có max f ( x) = f  −  = .
 1 
x∈ − ;1  8  512
 2 
81 9 9
Suy ra P 2 ≤ ⇔− ≤P≤
512 16 2 16 2
9
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại
n
16 2
.v
3 3+ 6 1 6 −3 3
=a = ,b = ,c
6 2 2 3 6 2
om
8.
Tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của biểu thức
5 5 .c
P = ( a − b) + (b − c ) + (c − a ) .
5
ok
Lời giải
Ta có:
( a − b )5 + ( b − c )5 + ( c − a )5 = 5 ( a − b )( b − c )( c − a ) ( a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca )
bo
= 5 ( a − b )( b − c )( c − a )( 8 − ab − bc − ca )
et
Vậy để tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của P ta tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
P 2 = ( a − b ) ( b − c ) ( c − a ) ( 8 − ab − bc − ca ) .
2 2 2 2
vi
Khi đó ta có thể giả sử a ≥ b ≥ c .

ng

 ( a − b) + (b − c )  (a − c) .
4 4
( a − b) (b − c ) =( a − b )( b − c )  ≤ 
2 2 2
 =
a
 2  16
kh
25
Suy ra P 2 ≤ ( c − a )6 (8 − ab − bc − ca )2 .
16
Đặt t = ab + bc + ca, ( t ≤ 8 ) do ab + bc + ca ≤ a 2 + b 2 + c 2 =
8.
1 1
Ta có: ( a − b ) + ( b − c ) ≥ ( a − b ) + ( b − c )  = ( a − c )2 .
2 2 2
2 2
Suy ra:
400
3
2
( )
( a − c )2 ≤ ( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 =2 a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca =16 − 2t
3
32 − 4t 25  32 − 4t  100
⇒ (a − c) ≤  ( 8 − t ) = f (t )= (8 − t )5
2 2
⇒P≤ 
3 16  3  27
Mặt khác:
( a + b + c )2 =a 2 + b 2 + c 2 + 2 ( ab + bc + ca ) =+
8 2t ≥ 0 ⇔ t ≥ −4 ⇒ −4 ≤ t ≤ 8 .
100
Xét hàm số=
f (t ) (8 − t )5 trên đoạn [ −4;8] ta có:
27
500
( t − 8)2 ≤ 0, do đó f(t) là hàm nghịch biến trên đoạn [ −4;8] .
n
f '(t ) =
−
27
.v
Suy ra P ≤ f (t ) ≤ = f (−4) 921600 ⇒ −960 ≤ P ≤ 960 .
Với a = −2, b = 0, c =⇒
2 P= 960 . Với a = −2, b = 2, c = 0 thì P = −960 .
om
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 960 và giá trị nhỏ nhất của P bằng −960 .
Ví dụ 9. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca = 1.

1
+
1
.c +
1
.
a 2 + b2 b2 + c2 c2 + a2
ok
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} , khi đó ta có:
bo
2 2
 c  c
a 2 + b2 ≤  a +  +  b +  ;
et
 2  2
2
 c
vi
a + c ≤ a +  ;
2 2
 2
ng
2
 c
b + c ≤ b +  ;
2 2
 2
a
 c  c
1 = ab + bc + ca ≥  a +  b + 
kh
 2  2
c c
Đặt x =
a+ ,y=
b + suy ra
2 2
1 1 1 xy 1 1 1 x y
P≥ + + ≥ + xy  +  = + + .
x +y
2 2 x y x +y
2 2
x y x
+
y y x
y x
1  1  1
Đặt t
= , 0 < t ≤  khi đó P ≥ f (t ) =
t+ 2 .
x y  2 t
+
y x
401
2 t3 − 2  1 
Ta có f '(t ) = 1 − = < 0, ∀t ∈  0;  nên f(t) là hàm nghịch biến trên
 2
3 3
t t
 1 
 0; .
 2
 1  1
Do đó P ≥ f (t ) ≥ f  =2+ .
 2 2
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 + đạt tại a= b= 1, c= 0 hoặc các hoán
2
vị(xem thêm kỹ thuật sử dụng tính đẳng cấp).
n
Cách 3: Đặt=x a=
2
, y b=
2
, z c 2 khi đó xy + yz + zx ≤ 1 . Bài toán đưa về tìm giá
.v
1 1 1
trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + . Bài toán này tôi trích
om
x+ y y+z z+x
riêng và trình bày dưới đây.
Ví dụ 10. Cho a,b,c là các số thực không âm thay đổi thỏa mãn điều kiện
ab + bc + ca =1.
1 1 1
.c
ok
.
a+b b+c c+a
Lời giải
bo
Nhận xét. Với điều kiện a,b,c không âm và ab + bc + ca = 1 nghĩ đến P đạt giá trị
nhỏ nhất khi một số bằng 0 và hai số bằng 1. Vậy ta có ghép cặp hai căn lại với
nhau xem có đánh giá được qua căn thức còn lại hay không.
et
2
 1 1  1 1 2
Ta có:  +  = a+b + a+c +
vi
 a+b a+c  ( a + b )( a + c )
ng
2a + b + c 2 2a + b + c 2
= + = + .
a + ab + bc + ca
2
a + ab + bc + ca
2 a +1
2
a +1
2
a
1 1 2a + b + c + 2 a 2 + 1
+ = 2
kh
Suy ra .
a+b a+c a +1
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c} khi đó:
1 2a + b + c + 2 1 + a 2
=P + .
b+c 1 + a2
Coi đây là hàm số với biến a và b,c là các hằng số ta được:
bc − a 2 − a a 2 + 1
f '(a) ≤0.
( a + 1) ( 2a + b + c + 2 )
3
2
a +1
2
402
1 − bc 1
Do đó f(a) là hàm nghịch biến nên =
từ a ≤ suy ra
b+c b+c
 1 
f (a) ≥ f  .
b+c
 1  1 b+c
Mặt khác: f  = b+c + + .
b+c b+c ( b + c )2 + 1
1 t 1 1 1 1
Đặt t = b + c ⇒ P ≥ t + + =t + + =t + + .
t t +1
4 t 1 t 2
t2 + 2  1
t t +  − 2
n
 t
.v
1 1
t + , ( u ≥ 2 ) . Khi đó P ≥ g (u ) =
Đặt u = u+ trên [ 2;+∞ ) ta có:
t u −2
2
om
u u u −1
g '(u ) = 1 − ≥1− = > 0, ∀u ≥ 2 .
(u )
3
2
−2 u3 u
.c
1
Do đó g(u) là hàm đồng biến trên [ 2;+∞ ) nên P ≥ g (u ) ≥ g(2) =
2+
ok
.
2
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 + đạt tại a= b= 1, c= 0 hoặc các hoán vị.
bo
2
1 t
Nhận xét. Ta có thể khảo sát trực tiếp hàm số g (t ) = t + + trên ( 0;+∞ ) ta được:
et
t t4 +1
vi
2t 4
t4 +1 −
t 4 + 1 =t − 1 + 1− t4
2
1
ng
g '(t ) =−
1 +
t2 t4 +1 t2 (
t4 +1 t4 +1 )
a
 
(t − 1)  (t + 1)
3
 
2 4
− t4 − t2 
kh
= (  1
)
t −1 2 −
2 t2 +1
=   ; g '(= t >0
t ) 0 ← →=t 1
t

 ( 
t4 +1 t4 +1 
 ) t2 (t + 1)
4 3
Ta có g’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 1 nên g(t) đạt cực tiểu tại
1
t = 1 trên khoảng ( 0;+∞ ) hay min g (t )= g(1)= 2 + .
t∈( 0;+∞ ) 2
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 + đạt tại a= b= 1, c= 0 hoặc các hoán vị.
2
Cách 2: Đặt=
x 2 a= , z 2 c. Khi đó x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 =
, y 2 b= 1.
403
Suy ra
( xy + yz + zx )2 = x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 2 xyz ( x + y + z ) ≥ x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 = 1 .
Bài toán đưa về tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
1 1 1
P= + + với xy + yz + zx ≥ 1 .
x2 + y 2 y2 + z2 z 2 + x2
Đây chính là bài toán vừa trình bày trước đó.
B. BÀI TẬP RÈN LUYỆN

3
Bài 1. Cho x,y,z là ba số thực dương thỏa mãn điều kiện x + y + z ≤
n
.
2
.v
1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x3 + y 3 + z 3 + + + .
x y z
om
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
3.
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức .c
5
P = xy + yz + zx + .
x+ y+z
ok
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x + y + z =
1.
bo

( )
P 3 x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + 3 ( xy + yz + zx ) + x 2 + y 2 + z 2 .
=
et
Bài 4. Cho các số thực x,y,z thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =

1.
vi
4
P = xy + yz + zx +
ng
.
xy + yz + zx + 2
Bài 5. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
a
( )
3 x 2 + y 2 + z 2 + xy + yz + zx =
12 .
kh
x2 + y 2 + z 2
=P + xy + yz + zx .
x+ y+z
Bài 6. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x + y + z =3.
xy + yz + zx
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 + z 2 + .
x + y2 + z2 + 3
2
404
x3 + y 3 + z 3
Chứng minh rằng 3 + 8 3 xyz ≤ 9 .
3
Bài 8. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
3.
=
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P
( x + y + z − 1)2 +
1
.
x y+ y z+z x
2 2 2 x+ y+z
xy + yz + zx
x y + y2 z + z2 x
2
n
Bài 10. Cho các số thực dương x,y,z thỏa mãn điều kiện xy + yz + zx =
3.
.v
( ) 324
2
x+ y+z
om
Bài 11. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xyz = 1 .
72
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = ( x + y )( y + z )( z + x ) + .c .
x + y + z +1
ok
( )
3 a 2 + b2 + c2 = 3( a + b + c ) + 4 .
bo

a+b+c
P = a 3 + b3 + c 3 − − 6 ( ab + bc + ca ) .
et
a + b2 + c2
2
3.
vi
( x + 2 )( y + 2 )( z + 2 ) .
ng
Bài 14. Cho các số dương x, y, z . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
x2 y y2 z z2 x 13 xyz
a
S= + + + .
z 3
x 3
y 3
(
3 xy + yz 2 + zx 2
2
)
kh
3
Bài 15. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [ 0;1] và x + y + z = .
2
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 + z 2 .
Bài 16. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn x + y + z =
10 và xy + yz + zx =
xyz .
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 + z 2 .
x + y + z =4
Bài 17. Cho x, y, z là các số thực thỏa mãn điều kiện  .
 xyz = 2
405
Chứng minh rằng 183 − 165 5 ≤ x 4 + y 4 + z 4 ≤ 18 .

a + 2014 b + 2014 c + 2014 a b c
+ + ≤ + + .
b + 2014 c + 2014 a + 2014 b c a
Bài 19. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn 1 ≤ x ≤ y ≤ z ≤ 4 .
1 1 1  1 1
Chứng minh rằng ( x + y + z )  + +  ≤ (1 + y + z ) 1 + +  .
x y z  y z
2 abc
n
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức: P +3 .
3 + ab + bc + ca (1 + a )(1 + b)(1 + c)
.v
1 
Bài 21. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn  ;1 .
om
2 
y+z z+x x+ y
Tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
.c x +1 y +1 z +1
Bài 22. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn a + b + c =3.
( )
ok
Chứng minh rằng abc a 2 + b 2 + c 2 ≤ 3 .
Bài 23. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn điều kiện x + y + z =0 và x 2 + y 2 + z 2 =
bo
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x 2 y 2 z 2 .
et
Bài 24. Cho a,b,c là các số thực. Chứng minh rằng
( ) (a )
3
6 ( a + b + c ) a 2 + b 2 + c 2 + 27 abc ≤ 10 2
+ b2 + c2
vi
ng
3.
1 4
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức= P + .
abc ( a + b )( b + c )( c + a )
a
Bài 26. Cho a,b,c,d,e là các số thực dương thay đổi thỏa mãn a + b + c + d + e = 1.
kh
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = abc + bcd + cde + eda + eab .
Bài 27. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca = 3.
a b c
= P + + − a 2 − b2 − c2 + 2 ( a + b + c ) .
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( c + a )( c + b )
Bài 28. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn 0; 3  . Tìm giá trị lớn nhất của biểu
8
thức P = − + 31 − a 2 ( a + 1) − b 2 ( b + 1) − c 2 ( c + 1) .
a + b + c +1
406
a 4 + b4 + c4
=P + 3 ( ab + bc + ca ) .
a 3 + b3 + c 3
Bài 30. Cho a,b,c là các số thực không âm và không có hai số nào đồng thời bằng
0. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
1 1 1
P= + + .
a 2 − ab + b 2 b 2 − bc + c 2 c 2 − ca + a 2
Bài 31. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 .
n
(
2 a 2 + b2 + c2 ) + 3.
.v
abc
Tìm giá trị nhỏ nhất=
của biểu thức P .
a+b+c 4 a b + b2c + c 2 a
2
om
Bài 32. Cho x,y,z là các số thực thuộc khoảng ( 0;1) thỏa mãn điều kiện
(1 − x )(1 − y )(1 − z ) .
xyz =
.c
ok
Bài 33. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn điều kiện x3 + y 3 + z 3 − 3 xyz =
1.
bo
x + y + z =0

Bài 34. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện  2 8.
 x + y + z =
2 2
et
3
Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = xy 2 + yz 2 + zx 2 .
vi
a 2 + c 2 =
ng
1
Bài 35. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện  .
b + 2b ( a + c ) =
2
6
Chứng minh rằng b ( c − a ) ≤ 4 .
a
kh
Bài 36. Cho a,b,c số thực không âm thỏa mãn điều kiện
a + 2b + 1 + a + 2c + 1 =4.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức: P = a (1 + b ) + b (1 + c ) + c (1 + a ) .
Bài 37. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x3 + y 3 + z 3 =2 + 3 xyz .
x2 + 2 y 2 + z 2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = .
x2 + y 2 + z 2 + 1
407
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P =( a − 1) + ( b − 1) + ( c − 1) .
3 3 3
Bài 3 9. Cho a,b,c là các số thực không âm đôi một khác nhau.
 1 1 1 
P = ( a + b ) + ( b + c ) + ( c + a )  
2 2 2
+ + .
   ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2 
 
n
3
 x+ y+z 1 1 1 9
Bài 1. Ta có: x3 + y 3 + z 3 ≥ 3   và + + ≥ .
.v
 3  x y z x+ y+z
3
 x+ y+z
om
9
Suy ra P ≥ 3   + .
 3  x+ y+z
 3 t3 9
Đặt t = x + y + z ,  0 < t ≤  ta có P ≥ + .
.c
 2 9 t
ok
t3 9 3
) + với 0 < t ≤ ta có
9 t 2
bo
t 2 9 t 3 − 27  3  3  51
f '(t )= − 2= < 0, ∀t ∈  0;  ⇒ P ≥ f (t ) ≥ f  = .
3 t 3t 2
 2 2 8
et
51 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= z= .
8 2
vi
t2 − 3
Bài 2. Đặt t =x + y + z ⇒ t 2 =3 + 2 ( xy + yz + zx ) ⇒ xy + yz + zx = .
ng
2
t2 − 3
Do 0 ≤ xy + yz + zx ≤ x 2 + y 2 + z 2 = 3 ⇒ 0 ≤ ≤ 3 ⇔ t ∈  3;3 .
a
2
t2 − 3 5
kh
Khi đó=
P f=
(t ) + .
2 t
t2 − 3 5
Xét hàm số =
f (t ) + với t ∈  3;3 ta có
2 t
5 t3 − 5
f '(t ) = t − = > 0, ∀t ∈  3;3 .
t2 t2
5
Vậy f(t) là hàm đồng biến trên đoạn  3;3 . Do đó P =f (t ) ≥ f ( 3) = .
3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi có một số bằng 3 và hai số còn lại bằng 0.
408
14
P ≤ f (3) = . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
3
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= 3, y= z= 0 hoặc các hoán vị ;
3
14
giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= y= z= 1 .
3
=
Bài 3. Ta có (
P 3 x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 + xy + yz + zx + 1 ≥ 1 . )
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 0; z= 1 hoặc các hoán vị.
 1 
n
Bài 4. HD : Đánh giá t= xy + yz + zx ∈  − ;1 .
 2 
.v
Bài 5. HD : Đánh giá t = x 2 + y 2 + z 2 ∈ [3;4] .
om
Bài 6. HD : Đặt t = x 2 + y 2 + z 2 ∈ [3;9 ) .
Bài 7. HD : Sử dụng đẳng thức kết hợp AM – GM ta có :
x3 + y 3 + z 3 = ( x + y + z ) − 3 ( x + y )( y + z )( z + x )
3
.c
= 27 − 3 ( x + y )( y + z )( z + x ) ≤ 27 − 24 xyz
ok
Đưa về khảo sát hàm số với t = xyz .
bo
Bài 8. Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có :

( x + y + z ) ( x 2 + y 2 + z 2 )= (x 3
) ( ) ( )
+ xy 2 + y 3 + yz 2 + z 3 + zx 2 + x 2 y + y 2 z + z 2 x
et
(
≥ 2 x 2 y + 2 y 2 z + 2 z 2 x + x 2 y + y 2 z + z 2 x= 3 x 2 y + y 2 z + z 2 x )
vi
Do đó x y + y z + z
2 2 2
x≤ x+ y+z⇒P≥
( x + y + z − 1)
2
+
1
.
ng
x+ y+z x+ y+z
Đặt t = x + y + z . Ta có
( ) (
a
x2 + y 2 + z 2 < ( x + y + z ) ≤ 3 x2 + y 2 + z 2 ⇒ t ∈ 3;3 .
2
kh
( t − 1)2 + t với
Xét hàm số=
f (t )
t
t∈ ( 3;3 ta có
t 2 − 10
f '(t ) = 1 −
10
t2
=
t2
< 0, ∀t ∈ ( 3;3 .
Do đó f(t) là hàm nghịch biến trên ( 13

3;3 . Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (3) =
3
.
409
13
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= z= 1 .
3
Bài 9. Ta có :
( )
3 x 2 + y 2 + z 2 =( x + y + z ) x 2 + y 2 + z 2 ( )
= (x 3
+ xy 2 )+(y 3
) ( )
+ yz 2 + z 3 + zx 2 + x 2 y + y 2 z + z 2 x
(
≥ 2 x 2 y + 2 y 2 z + 2 z 2 x + x 2 y + y 2 z + z 2 x= 3 x 2 y + y 2 z + z 2 x )
⇒ x2 y + y 2 z + z 2 x ≤ x2 + y 2 + z 2
Suy ra :
n
xy + yz + zx ( x + y + z ) − x2 − y 2 − z 2
2
.v
P≥x + y +z +
2 2 2
=x +y +z
2 2 2
+
x2 + y 2 + z 2 (
2 x2 + y 2 + z 2 )
om
.
9 − x2 − y 2 − z 2
= x2 + y 2 + z 2 +
(
2 x2 + y 2 + z 2 ) .c 9−t
Đặt t = x 2 + y 2 + z 2 , ( t ≥ 3) khi đó P ≥ f (t ) =
t+ ≥ f (3) =
4.
ok
2t
bo
Bài 10. HD : Đặt t = x + y + z , ( t ≥ 3) .

Bài 11. Sử dụng đẳng thức kết hợp bất đẳng thức AM – GM ta có :
et
( x + y )( y + z )( z + x ) = ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − xyz
= ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − 1
vi
.
≥ ( x + y + z ) 3 xyz ( x + y + z ) − 1
ng
= ( x + y + z ) 3( x + y + z ) − 1
a
72
Đặt t = x + y + z , ( t ≥ 3) khi đó P ≥ t 3t + −1.
kh
t +1
72
Xét hàm số f (t ) =t 3t + − 1 với t ≥ 3 ta có
t +1
3 3t ( t + 1) − 72
3
=f '(t ) > 0, ∀t ≥ 3 do đó f(t) là hàm đồng biến trên [3;+∞ ) .
2 ( t + 1) 3
44 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .

Vì vậy P ≥ f (t ) ≥ f (3) =
410
Bài 12. Ta có
6 ( ab + bc + ca )= 3 ( a + b + c ) − a 2 − b 2 − c 2 = 3 ( a + b + c ) − 3 ( a + b + c ) − 4 .
2 2
 
Và theo bất đẳng thức AM – GM dạng luỹ thừa ta có :
1
a 3 + b3 + c 3 ≥ ( a + b + c ) .
3
9
Suy ra P≥
( a + b + c)
3
−
3( a + b + c )
− 3( a + b + c ) + 3( a + b + c ) + 4 .
2
9 3( a + b + c ) + 4
Theo giả thiết ta có : 3 ( a + b + c ) += (

4 3 a 2 + b2 + c2 ≥ ( a + b + c )) 2
n
⇔ ( a + b + c + 1)( a + b + c − 4 ) ≤ 0 ⇔ a + b + c ≤ 4 .
.v
3( a + b + c ) 4 4 3
Suy ra − =−1 + ≥ −1 + =− .
om
3( a + b + c ) + 4 3( a + b + c ) + 4 3.4 + 4 4
( a + b + c )3 − 3 13
Do đó P ≥ ( a + b + c )2 + 3 ( a + b + c ) +
.c .
9 4
Đặt t = a + b + c, ( 0 < t ≤ 4 ) khi đó :
ok
P≥
t3
9
13 1
4 9
(
− 3t 2 + 3t + = ( t − 4 ) t 2 − 23t − 65 −
923
36
≥−
923
36
)
, ∀0 < t ≤ 4 .
bo
4
3
et
923 4
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại a= b= c= .
36 3
vi
Bài 13. Theo giả thiết ta có − 3 ≤ x, y, z ≤ 3 .

ng
Do đó x + 2 > 0, y + 2 > 0, z + 2 > 0 .

Vì vậy P đạt giá trị nhỏ nhất khi và chỉ khi cả x,y,z đều âm.
Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} khi đó −1 ≤ x ≤ 0 và
a
kh
P= ( x + 2 ) ( yz + 2 ( y + z ) + 4 ) =
1
2
1
( )
( x + 2 ) ( y + z + 2 )2 + x 2 + 1 ≥ ( x + 2 ) x 2 + 1
2
1
( )
Xét hàm số f ( x) = ( x + 2 ) x 2 + 1 với x ∈ [ −1;0] ta có
2
 x = −1
3 2 1
f '( x) = x + 2 x + ; f '( x) =0 ⇔  .
2 2 x = − 1
 3
 1  25
Lập bảng biến thiên suy ra min f ( x) = f  −  = .
x∈[ −1;0]  3  27
411

 1
x = − 3
  1 1 5  1 5 1
 y + z + 2 =0 ⇔ ( x; y; z ) = − ; − ; −  ;  − ; − ; −  .
 2  3 3 3  3 3 3
 x + y 2
+ z 2
=
3

25 1 5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại hai biến bằng − và một biến bằng − .
27 3 3
Bài 14. Ta có
xy 2 + yz 2 + zx 2 y z x
n
+ = + +
.v
xyz z x y
x2 y y2 z z2 x y/z z/x x/ y
+ + + = + +
om
z3 x3 y 3
( z / x) 2
( x / y ) ( y / z )2
2
a b c 1 1 1
= 2
+ 2
+ 2
≥ + +.c
b c a a b c
= ab + bc + ca ≥ 3abc ( a + b + c ) = 3( a + b + c )
ok
13 x y z
⇒ S ≥ f (t ) = 3t + , t = a + b + c ≥ 3, a = , b = , c =
3t y z x
bo
3 13 40
+ f '(=
t) − 2 > 0, ∀t ≥ 3 ⇒ S ≥ f (t ) ≥ f (3) =
2 3t 3t 9
et

Cho x,y,z là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
vi
x5 y5 z5 9 xyz
P= + + + .
ng
y z 3 2
z x 3 2 3 2
x y 2( x y + y 2 z + z 2 x)
2
1 
Bài 15. Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} , khi đó x ∈  ;1 .
a
2 
kh
2
3 
Ta có P = x + y + z = x + ( y + z ) − 2 yz ≤ x + ( y + z )
2 2
2 2 2 2 2
= x +  − x .
2
2 
2
3  1 
Xét hàm số f ( x) = x 2 +  − x  trên đoạn  ;1 ta có
2  2 
3 1 5 3 9
f '( x) = 4 x − 3; f '( x) = 0 ⇔ x = . Ta có f =  f= (1) ; f = .
4 2 4 4 8
5 1
Do đó P ≤ đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= x =
, y 0,=z 1 và các hoán vị.
4 2
412
Bài 16. Ta có : P = ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx ) = 100 − 2 xyz .

2
 y + z = 10 − x
 y + z = 10 − x 
Từ điều kiện ta có :  ⇒ x (10 − x ) .
 yz ( x − 1)= x ( y + z )= x (10 − x )  yz =
 x −1
2 x 2 (10 − x )
Suy ra =
P f (=
x) 100 − .
x −1
x (10 − x )
Mặt khác : ( y + z ) ≥ 4 yz ⇔ (10 − x ) ≥ 4.
2 2
x −1
⇔ ( x − 1)(10 − x ) ≥ 4 x ⇔ x − 7 x + 10 ≤ 0 ⇔ 2 ≤ x ≤ 5 .
n
2
.v
2 x 2 (10 − x )
Xét hàm số f (=
x) 100 − liên tục trên [ 2;5] ta có
x −1
om
=
f '(x)
(
2 x 2 x 2 − 13 x + 20 ) ; f '( x=) x∈[ 2;5]
0 ←

→
x=
5
2.
( x − 1)2 
x = 4
.c
Bảng biến thiên :
ok
t 5
2 4 5
2
bo
f’(t) + 0 − 0 +
f(t) 75 75
et
2 2
vi
ng
36 36
75 5
Từ bảng biến thiên suy ra giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= 5, y= z= .
2 2
a
Giá trị nhỏ nhất của P bằng 36 đạt tại x= 2, y= z= 4 (chú ý chỉ có một trường
kh
hợp xảy ra dấu bằng ở bất đẳng thức ( y + z ) ≥ 4 yz trong mỗi trường hợp max
2
và min).
( ) ( )
2
Bài 17. Ta có P = x 4 + y 4 + z 4 = x 2 + y 2 + z 2 − 2 x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2
2
= ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx )  − 2 ( xy + yz + zx ) + 2 xyz ( xy + yz + zx )
2 2
 
x + y + z =
( )
4
Theo giả thiết ta có  , đặt t = xy + yz + zx ⇒ P = 2 t 2 − 32t + 144
 xyz = 2
413
8
Ta có ( y + z )2 ≥ 4 yz ⇒ ( 4 − x )2 ≥ , giải bất phương trình này ta suy ra
x
3− 5 ≤ x ≤ 2.
2 2
Ta có t = x ( y + z ) + yz = x ( 4 − x ) +
, xét hàm số f ( x) = x ( 4 − x ) + trên
x x
 5 5 − 1
đoạn 3 − 5, 2  ta được t ∈ 5, 
 2 
 5 5 − 1
(
Tương tự xét hàm số f (t ) = 2 t 2 − 32t + 144 trên đoạn 5,
 2 
)
 ta có điều
n
.v
Bài 18. Nhận xét. Để ý hai vế của bất đẳng thức nếu bỏ đi số 2014 ta có đẳng thức
và nếu thay t = 2014 ta được ngay một hàm số mà f (t ) ≤ f (0) .
om
t +a t +b t +c
Xét hàm số f (t ) = + + trên [ 0;+∞ ) .
t +b t +c t +a .c
Bất đẳng thức được chứng minh nếu chứng minh được f(t) là hàm nghịch biến
trên [ 0;+∞ ) .
ok
b−a c−b a−c b−c+c−a c−b a−c
f '(t ) = + + = + +
(t + b) 2
(t + c ) 2
(t + a ) 2
(t + b) 2
(t + c ) 2
( t + a )2
bo
 1 1   1 1 
= (a − c)  −  + ( b − c )  −  .
et
 ( t + a )2 ( t + b )2   ( t + b )2 ( t + c )2 
( a − c )( b − a )( 2t + a + b ) − ( b − c )2 ( 2t + b + c )
vi
( t + a )2 ( t + b )2 ( t + b )2 ( t + c )2
ng
Để f '(t ) ≤ 0 ta chỉ cần giả sử a = max {a, b, c} và bài toán được chứng minh.
a
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi f '(t ) = 0, ∀t ≥ 0 ⇔ a = b = c .

kh
1 1 1  1 1
Bài 19. Xét hàm số f ( x) = ( x + y + z )  + +  − (1 + y + z ) 1 + +  trên
x y z  y z
[1;4] ta có:
1 1 1 x+ y+z
f '( x) = + + −
 1 1  x − yz ( y + z )
= ( y + z ) − 2  =
2
≤0.
( )
x y z x2  yz x  x 2 yz
Do đó f(x) là hàm nghịch biến trên [1;4] suy ra f ( x) ≤ f (1) =
0 hay
414
1 1 1  1 1
( x + y + z) + +  ≤ (1 + y + z ) 1 + +  .
x y z  y z
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 1 .
1 1 1
Nhận xét. Để tìm giá trị lớn nhất của P = ( x + y + z )  + +  với cùng điều
x y z
 1 1
kiện ta xét tiếp hàm số g ( y ) = (1 + y + z ) 1 + +  (xem thêm chủ đề kỹ thuật
 y z
khảo sát hàm nhiều biến).
n
Bài 20. Ta có ab + bc + ca ≥ 3 3 (abc)2 .
.v
(1 + a )(1 + b )(1 + c ) =1 + ab + bc + ca + a + b + c + abc ≥ (1 + 3 abc )
3
om
.
2 t
Khi đó P ≤ + = ,t 3
abc ,0 < t ≤ 1 .
3 + 3t 2t +1 .c
f (t )
Xét hàm số = +
t 2
′(t )
, 0 < t ≤ 1 ⇒ f=
(
t ( t + 1) 3t 2 + t − 1
.
)
ok
3 + 3t 2 t + 1
( )
2
3 ( t + 1) 1 + t 2
2
bo
5
Từ đó suy ra MaxP = ⇔ t =1 ⇔ a = b = c =1.
6
Bài 21. Ta có:
et
x + y + z +1 x + y + z +1 x + y + z +1
= P+3 + +
x +1 y +1 z +1
vi
 1 1 1 
( x + y + z + 1) 
ng
= + + 
 x +1 y +1 z +1
Tìm giá trị nhỏ nhất của P.
a

kh
1 1 1 9
+ + ≥ .
x +1 y +1 z +1 x + y + z + 3
9
Suy ra P + 3 ≥ ( x + y + z + 1) . .
x+ y+ z+3
3  9 ( t + 1)
Đặt t = x + y + z , t ∈  ;3 khi đó P ≥ f (t=
) −3.
2  t +3
9 ( t + 1) 3 
=
Xét hàm số f (t ) − 3 liên tục trên đoạn  ;3 ta có:
t +3 2 
415
18 3  3 
=
f '(t ) > 0, ∀t ∈  ;3 do đó f(t) đồng biến trên  ;3 .
( t + 3) 2
2  2 
3 1
Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f   = 5 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= .
2 2
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 5 đạt tại x= y= z= .
2
Tìm giá trị lớn nhất của P.
Ta có:
(1 − x )  x −
1 3 1
 ≥ 0 ⇔ − x + x − ≥ 0 ⇔ −2 x + 3x − 1 ≥ 0
2 2
n
 2 2 2
.v
1 x 5
⇔ ( x + 1)( −2 x + 5 ) ≥ 6 ⇔ ≤− +
x +1 3 6
om
1 y 5 1 z 5
Tương tự ta có: ≤− + ; ≤− + .
y +1 3 6 z +1 3 6
.c
1 1 1 x+ y+z 5
+ + ≤− + .
ok
x +1 y +1 z +1 3 2
 x+ y+ z 5
Suy ra P ≤ ( x + y + z + 1)  −
bo
+ .
 3 2
3   t 5 1
Đặt t = x + y + z , t ∈  ;3 ta được: P ≤ ( t + 1)  − + = ( 2t − 7 )( 3 − t ) + 6 ≤ 6 .
et

2   3 2 6
vi
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 6 đạt tại x= y= z= 1 .

ng
Bài 22. Gọi biểu thức vế trái của bất đẳng thức là P ta có
P= abc ( a + b + c ) − 2 ( ab + bc + ca ) = 9abc − 2abc ( ab + bc + ca ) .
2
a
 
kh
Ta có ( ab + bc + ca ) ≥ 3abc ( a + b + c ) =
2
9abc .
Suy ra
( ab + bc + ca )2 9 − 2 −2 ( ab + bc + ca )
3
P≤  (=
ab + bc + ca )  + ( ab + bc + ca ) .
2
9 9
−2t 3 2
Đặt t = ab + bc + ca suy ra P ≤ f (t ) = +t .
9
−2t 3 2
Xét hàm số =
f (t ) + t với t ∈ ( 0;3] ta có
9
416
2t 2
f '(t ) =− + 2t ; f '(t ) =0 ⇔ t =3 .
3
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 3 nên f(t) đạt cực đại tại
t = 3 . Suy ra P ≤ f (t ) ≤ f (3) = 3 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
( )
Bài 23. Ta có: 2 yz = ( y + z ) − y 2 + z 2 = x 2 − 1 − x 2 = 2 x 2 − 1 .
2
( )
2
12 2 1
Suy ra P = x  x −  = x 6 − x 4 + x 2 .
 2 4
Mặt khác: ( y + z ) ≥ 4 yz ⇔ x 2 ≥ 2 2 x 2 − 1 ⇔ 0 ≤ x 2 ≤
2
( ) 2
.
n
3
.v
  2 1
Đặt
= t x 2 ,  t ∈  0;   và P = f (t ) = t 3 − t 2 + t .
  3  4
om
1  2
Xét hàm số f (t ) = t 3 − t 2 + t liên tục trên đoạn 0; 3  ta có
4  
1 1 1
f '(t ) = 3t 2 − 2t + ; f '(t ) = 0 ⇔ t = hoặc t = .
4 6 2
.c
ok
1 1 2 1
Ta có =
f (0) f=  0, f=   f=   .
2 6  3  54
bo
1 1
Suy ra max f (t ) = . Do đó P ≤ đẳng thức xảy ra khi
 2 54 54
t∈ 0;  3 
et
2 1
x= ,y= z = −
vi
.
3 6
ng
1 2 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đặt tại x = ,y= z = − .
54 3 6
a
Bài 24. Nếu a 2 + b 2 + c 2 =0 ⇔ a =b =c =0 bất đẳng thức trở thành đẳng thức.
kh
+ Nếu a 2 + b 2 + c 2 > 0 viết lại bất đẳng thức dưới dạng :

(
6 ( a + b + c ) a 2 + b 2 + c 2 − 27 abc ) ≤ 10 .
(a 2
+b +c
2 2 3
)
a b c
Đặt x
= = ,y = ,z ⇒ x2=
+ y2 + z2 1 .
a 2 + b2 + c2 a 2 + b2 + c2 a +b +c
2 2 2
10
Bất đẳng thức trở thành: 6 ( x + y + z ) − 27 xyz ≤ 10 ⇔ 2 ( x + y + z ) − 9 xyz ≤ .
3
417
Không mất tính tổng quát=

giả sử x 2 max x 2 , y 2 , z 2 ⇒ x 2 ≥ =
3
{
x2 + y 2 + z 2 1
3
. }
Ta có
( x ( 2 − 9 yz ) + 2 ( y + z ) )2 ≤  x2 + ( y + z )2  . ( 2 − 9 yz )2 + 4= ( 2 yz + 1) (81y 2 z 2 − 36 yz + 8) .
y 2 + z 2 1 − x2 1
Đặt t = yz ⇒ t ≤ = ≤ .
2 2 3
(  1 1
Khi đó P ≤ f (t ) = ( 2t + 1) 81t 2 − 36t + 8 với t ∈  − ;  ta có:
 3 3
)
n
 2
 t= −
.v
9
f '(t ) =486t 2 + 18t − 20; f '(t ) =0 ⇔  .
t = 5
om
 27
 1  29  2  100  5  1369  1  25
Ta có f  − =
 ; f − =
 ;f =  ;f=  .
 3 3  9 9  27  243  3  3 .c
 2  100 100 10
Suy ra Max f (t ) = f  −  = ⇒ P2 ≤ ⇒P≤ .
ok
 1 1
t∈ − ;  9  9 9 3
 3 3 
Đẳng thức xảy ra chẳng hạn tại a =

−1, b =
c=2.
bo
Bài 25. Ta có:

( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc = 3 ( a + b + c ) − abc .
et
1 4
Khi đó=
P + .
abc 3 ( a + b + c ) − abc
vi
ng
3
Mặt khác ( ab + bc + ca ) ≥ 3abc ( a + b + c ) ⇒ a + b + c ≤
2
.
abc
1 4 1 4abc
a
Suy ra P ≥ + = + .
− abc abc 9 − ( abc )
abc 9 2
kh
abc
1 4t
Đặt
= t abc, ( 0 < t ≤ 1) khi đó P ≥ f (t) =+ .
t 9 − t2
1 4t
Xét hàm số f (t)= + trên ( 0;1] ta có:
t 9 − t2
( ) ( )
2
1 4t 2 + 36 t 2 4t 2 + 36 − 9 − t 2
f '(t ) =− + = < 0, ∀t ∈ ( 0;1]
t2
( ) (9 − t )
2 2 2
9 − t2 t2
418
3
nên f(t) là hàm nghịch biến trên ( 0;1] . Do đó f (t ) ≥ f (1) = .
2
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= c= 1 .
2
Cách 2: Ta có thể đánh giá nhanh thông qua bất đẳng thức AM-GM như sau:
1 1 4 1 1 4
P= + + ≥ + +
2abc 2abc ( a + b )( b + c )( c + a ) 2 2abc ( a + b )( b + c )( c + a )
1 2 1 2 3
≥ +2 ≥ +2 =
2 ( ac + bc )( ab + ac )( bc + ab ) 2  2ab + 2bc + 2ca 
3 2
 
n
 3 
.v
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng xảy ra khi a= b= c= 1 .
2
om
Bài 26. Không mất tính tổng quát giả sử e = min {a, b, c, d , e} viết lại biểu thức P
= bc ( a + d − e ) + e ( a + c )( b + d ) .
dưới dạng: P
.c
3 3
 b + c + a + d − e   1 − 2e 
ok
bc ( a + d − e ) ≤   =
  và
 3   3 
bo
2 2
a+c+b+d  1− e 
e ( a + c )( b + d ) ≤ e   =
e  .
 2   2 
et
3 2
 1 − 2e  1− e 
Suy ra P ≤   + e  .
 3   2 
vi
1
Với a, b, c, d , e > 0 và a + b + c + d + e = 1, e = min {a, b, c, d , e} ⇒ 0 < e ≤ .
ng
5
3 2
 1 − 2e  1− e   1
Xét hàm=
số f (e)   + e  trên  0;  ta được:
a
 3   2   5
kh
f '(e=
)
1
36
(
−5e2 − 4e + 1=
1
)
36
(1 − 5e )( e + 1) ≥ 0, ∀e ∈  0;  nên f(e) là hàm
 5
1
 1 1 1
đồng biến trên  0;  . Do đó f (e) ≤ f   = .
 5  5  25
1 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= c= d= e= .
25 5
a b c
Bài 27. Ta có: + +
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( c + a )( c + b )
419
2 ( ab + bc + ca ) 6
= .
( a + b )( b + c )( c + a ) ( a + b )( b + c )( c + a )
Và
2 ( a + b + c ) − a 2 − b 2 − c 2= 2 ( a + b + c ) − ( a + b + c ) + 2 ( ab + bc + ca )
2
= 2(a + b + c) − (a + b + c) + 6
2
Mặt khác:
1
≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) −
( a + b + c )( ab + bc + ca )
n
9
.v
8 8
Suy ra: ( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca= ) (a + b + c) .
om
9 3
9
+ 2(a + b + c) − (a + b + c) + 6 .
2
Suy ra P ≤
4(a + b + c)
(
Đặt t = a + b + c, t ≥ 3 ( ab + bc + ca ) = 3 ⇒ P ≤ f (t ) =)
.c 9
+ 2t − t 2 + 6 .
ok
4t
9
Xét hàm số f (t ) = + 2t − t 2 + 6 với t ≥ 3 ta có:
4t
bo
9
f '(t ) =− + 2 (1 − t ) < 0, ∀t ≥ 3 . Do đó f(t) là hàm nghịch biến trên [3;+∞ ) .
4t 2
et
15
Suy ra P ≤ f (t ) ≤ f (3) = . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
vi
4
15
đạt tại a= b= c= 1 .
ng

4
Bài 28. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
a
1 3 1
a 2 ( a + 1) + b 2 ( b + 1) + c 2 ( c + 1) = a3 + b3 + c3 + a 2 + b 2 + c 2 ≥ ( a + b + c ) + ( a + b + c ) .
2
kh
9 3
( )
Đặt t =a + b + c, t ∈ 0;3 3  ⇒ P ≤ f (t ) =−
8
t +1
t3 t 2
+ 31 − − .
9 3
8 t3 t 2
− + 31 − − liên tục trên đoạn 0;3 3  ta có:
t +1 9 3
 
1 8 t (t + 2) .
=f '(t ) −
2 −t − 3t + 279 
 ( t + 1)3 3 2

420
Ta có: f '(t ) = 0 ⇔ 8 −t 3 − 3t 2 + 279 − t ( t + 2 ) ( t + 1)3 ⇔ t = 3 (do vế trái là

hàm số nghịch biến).
Ta có f '(t ) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t = 3 nên f(t) đạt cực đại tại
t = 3 . Do đó P ≤ f (t ) ≤ f (3) =
3.
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 3 đạt tại a= b= c= 1 .
Bài 29. Tìm giá trị nhỏ nhất của P
Ta có: x 4 − 3 x3 − 9 x ( x − 3) = x ( x − 3)
2
( x + 3) ≥ 0, ∀ x ∈ [0;3] .
9 9 27
n
Nếu ab + bc + ca ≥ ⇒ P ≥ 3. = > 3.
5 5 5
.v
9
Xét với ab + bc + ca ≤ ta có:
om
5
a 4 + b4 + c4 a ( a − 3) + b ( b − 3) + c ( c − 3)
≥ 3 + 9.
a +b +c
3 3 3
a 3 + b3 + c 3 .c
a 2 + b2 + c2 − 3( a + b + c ) a 2 + b2 + c2 − ( a + b + c )
2
= 3 + 9. = 3 + 9.
ok
a 3 + b3 + c 3 a 3 + b3 + c 3
ab + bc + ca ab + bc + ca ab + bc + ca
= 3 − 18. 3 3 3 ≥ 3 − 18. 3 3 3 = 3 − 18.
a +b +c a + b + c − 3abc 3. 9 − 3 ( ab + bc + ca ) 
bo
ab + bc + ca
= 3 + 2.
ab + bc + ca − 3
et
ab + bc + ca
Vậy P ≥ 3 + 2. + 3 ( ab + bc + ca ) .
vi
ab + bc + ca − 3
ng
  9  2t 6
Đặt t = ab + bc + ca,  t ∈ 0;   khi đó P ≥ f (t ) = 3 + + 3t = 3t + 5 + .
  5  t −3 t −3
a
6
Xét hàm số f (t ) =3t + 3 + ta có:
kh
t −3
3 4t − 6 3
f '(t ) =− +3= ; f '(t ) =0 ⇔ t = .
6  6  2
5+
t −3
( t − 3)  5 + + 1
 t −3 
421

t 3 9
0
2 5
f’(t) + 0 −
f(t) 11
2
27
3
5
n
Dựa vào bảng biến thiên suy ra P ≥ f (0) =
3.
.v
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 đạt tại a= 3, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
om
Bài 30. Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} khi đó
b 2 − bc + c 2 =b 2 + c ( c − b ) ≤ b 2 , c 2 − ca + a 2 =a 2 + c ( c − a ) ≤ a 2 .
Suy ra:
.c
a+b+c a+b
ok
1 1 1
P≥ = + + +
a 2 − ab + b 2 a b ( a + b )2 − 3ab ab
bo
≥
a+b
+
( a + b)
=
2
1
+
( a + b)
2
ab
( a + b )2 − 3ab ab 1− 3 ab
et
( a + b) 2
 1
vi
ab 1 1
Đặt t
= ,  0 < t ≤  khi đó P ≥ f (t=
) + .
(a + b) 2
 4 1 − 3t t
ng
1 1  1
Xét hàm số=
f (t ) + trên  0;  ta có
1 − 3t t  4
a
3 1
kh
− 2.
1 3t − 2 (1 − 3t )
2 3
= =
3
− 2 ≤ 16 4 < 0, ∀t ∈  0; 1  .
f '(t )  
2 (1 − 3t )
3 t 2t 2 (1 − 3t )
3
2t 2 (1 − 3t )
3  4
 1 1
Suy ra f(t) nghịch biến trên  0;  do đó P ≥ f (t ) ≥ f   = 6.
 4 4
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 6 đạt tại a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
2
Khi đó:
422
( )
.
⇒ a 2b + b 2 c + c 2 a ≤ a 2b + abc + bc 2 = b a 2 + ac + c 2
abc abc ac
Suy ra ≥ = .
a b+b c+c a
2 2 2
(
b a + ac + c
2 2
) a + ac + c 2
2
Ta cần đánh giá

(
2 a 2 + b2 + c2 ) và ac
.
a+b+c a + ac + c 2
2
(
2 a 2 + b2 + c2 ) ab + bc + ca
n
Ta có: = 2 − 4. .
a+b+c ( a + b + c )2
.v
om
( ) ( )
2
4 ( ab + bc + ca ) a 2 + ac + c 2 ≤ ab + bc + ca + a 2 + ac + c 2
2
.
= b ( a + c ) + ( a + c )  = (a + b + c) (a + c)
2 .c 2 2
 
( a + c )2
ok
ab + bc + ca
Suy ra ≤ .
( a + b + c )2 (
4 a 2 + ac + c 2 )
bo
Do đó
( a + c )2 3ac ac 3ac
et
P≥ 2− + =
1− 2 + .
a + ac + c
2 2
(
4 a 2 + ac + c 2 ) a + ac + c 2
(
4 a 2 + ac + c 2 )
vi
ac  2 
Đặt t = 1− ,  ≤ t ≤ 1 khi đó:
ng
a + ac + c  3
2 2

P ≥ f (t ) =t +
3
( 3
) 3
1 − t 2 =− t 2 + t + .
a
4 4 4
kh
3 3  2 
Xét hàm số f (t ) =− t 2 + t + liên tục trên đoạn  ;1 ta có
4 4  3 
3  2   2 
f '(t ) =− t + 1 < 0, ∀t ∈  ;1 . Do đó f(t) nghịch biến trên  ;1 .
2  3   3 
Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (1) = 1 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
a b=
,c 0 .
a b=, c 0 hoặc các hoán vị.
Bài 34. Đây là một biểu thức hoán vị cần tìm cách đánh giá chuyển về biểu thức
đối xứng cách thực hiện là xét phần tương ứng với P cụ thể là
423
Q = x2 y + y 2 z + z 2 x .
 ( x + y + z )2 − x 2 − y 2 − z 2 = 4
 xy + yz + zx = −
 2 3
 3 3 3
 x + y + z = ( x + y + z ) − 3 ( x + y )( y + z )( z + x ) = 3xyz
3
.

 x3 y 3 + y 3 z 3 + z 3 x3 = ( xy + yz + zx )3 − 3  xyz ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − x 2 y 2 z 2  = 3x 2 y 2 z 2 − 64
   27

Khi đó
n
P + Q = xy ( x + y ) + yz ( y + z ) + zx ( x + z ) = −3 xyz

.v


3 3 3 3
(
 P.Q= x y + y z + z x + xyz x + y + z + 3 x y z = 9 x y z −
3 3 3 3 3 2 2 2
)
2 2 2 64 .
om
27
Theo định lý Vi-ét P,Q là 2 nghiệm của phương trình
64
x 2 + 3tx + 9t 2 − = 0 với t = xyz . .c
27
256 256
ok
−3t +
− 27t 2 −3t − − 27t 2
Suy ra P = 27 hoặc P = 27 .
2 2
bo
Khảo sát P như trên ta tìm được Max và Min.

et
Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn x + y + z =5 và x 2 + y 2 + z 2 =

9 . Tìm giá trị
lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = x 2 y + y 2 z + z 2 x .
vi
( a + c )2 − 2ac =
1
ng
2
  6 − b2 
Bài 35. Theo giả thiết ta có  ⇒=
2ac   − 1 .
6 − b2
a + c =  2b 
 2b
a
  
kh
2 2
  6−b 
2 2 2 2
(
Do đó P = b ( c − a ) = b c + a − 2ca = b 1 − 

2 2

 2b  

)
− 1  ≤ 16 . 2
    
2
b+c
Bài 36. Ta có P =a + (a + 1)(b + c) + bc ≤ a + (a + 1)(b + c) +   .
 2 
Ta chỉ cần rút được b+c theo a.
 x + 2 = a + 2b + 1
Theo giả thiết ta có  ⇒ x ∈ [ −1;1] ta có
2 − x = a + 2c + 1
424

a + b + c = x + 3
2
 a + b + c = x 2 + 3
b − c 4 x ⇔ .
 2 b − c =
 4x
 a + 2 ( b + c + 1) a + ( 2b + 1)( 2c + 1) = 4 − x
2
Ta có
4 ( a + b + c ) − 3 ( b − c ) = 12 ( ab + bc + ca ) − ( 2a − b − c ) ≥ 12 ( ab + bc + ca ) .
2 2 2
Do đó
1 1
P = a + b + c + ab + bc + ca ≤ a + b + c + ( a + b + c )2 − ( b − c )2
3 4
n
x2 x2 − 3 ( )
1 2
( x4
)
2
+ 6 ≤ 6, ∀x ∈ [ −1;1]
.v
= x + 3 + x + 3 − 4x =
2 2
− x + 6=
2
3 3 3
om
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
Bài 37. Theo giả thiết ta có:
( x + y + z ) ( x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx ) =2 .c
3
( 1 2
⇔ ( x + y + z )  x2 + y 2 + z 2 − ( x + y + z )  =2.)
ok
2 2 
⇔ x +=
y +z
2 2 2 ( x + y + z )2 + 4
≥34
bo
3 3( x + y + z )
x2 + 2 y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2 1 1
Khi đó P = ≥ =1− ≥1−
et
.
x + y + z +1
2 2 2
x + y + z +1
2 2 2
x + y + z +1
2 2 2
1+ 3 4
vi
1
Với x= 3
2, y= z= 0 thì P = 1 − .
1+ 3 4
ng

Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x3 + y 3 + z 3 =2 + 3 xyz .
a

kh
Bài 38. Tìm giá trị nhỏ nhất

Không mất tính tổng quát giả sử a = min {a, b, c} ⇒ a ≤ 1 ⇒ b + c = 3 − a ≥ 2 .
Khi đó
( b − 1)3 + ( c − 1)3 = ( b + c − 2 ) ( b − 1)2 − ( b − 1)( c − 1) + ( c − 1)2 
 ( b − 1 + c − 1)2 ( b − 1 + c − 1)2  ( b + c − 2 )3
≥ (b + c − 2)  − =
 2 4  4
425
Suy ra
1 1 3 3
P ≥ ( a − 1) +
3
( b + c − 2 )3 =( a − 1)3 + (1 − a )3 = ( a − 1)3 ≥ − , ∀a ∈ [0;1] .
4 4 4 4
3 3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại a= 0, b= c= hoặc các hoán vị.
4 2
+ Tìm giá trị lớn nhất.
Sử dụng đẳng thức x3 + y 3 + z 3 = ( x + y + z ) − 3 ( x + y )( y + z )( z + x ) .
3
Ta có: P = ( a + b + c − 3)3 − 3 ( a + b − 2 )( b + c − 2 )( c + a − 2 ) .
=−3 ( a + b − 2 )( b + c − 2 )( c + a − 2 )
n
⇒ P 2= 9 ( b + c − 2 ) ( a + b − 2 ) ( c + a − 2 )
2 2 2
.v
Ta có b + c − 2 ≥ 0, ( a + b − 2 ) + ( a + c − 2 ) = a − 1 ≤ 0 .
om
+ Nếu cả a + b − 2 ≤ 0, a + c − 2 ≤ 0 ⇒ P ≤ 0 .
+ Nếu tồn tại một thừa số dương 1 thừa số âm ta giả sử a + b − 2 ≤ 0, a + c − 2 ≥ 0
khi đó
P= 3 ( b + c − 2 )( 2 − b − a )( a + c − 2 )
.c
ok
2
b+c−2+a+c−2
≤ 3( 2 − b − a )  
 2 
bo
3 3
= ( c − 1) ≤ . ( 3 − 1) = 6
3 3
4 4
et
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 0, c= 3 .

vi
=
Bài 39. Giả sử c min {a, b, c} ⇒ 0 ≤ c < a, b khi đó
ng
 1 1 1
P ≥ ( a + b ) + a 2 + b 2  
2
+ + .
   ( a − b )2 a 2 b 2 
a
 
kh
Ta có:
 1 a 2 + ab + b 2 a b
2
a b
( a + b ) 2 + a 2 + b 2   1 +
1
= +  + + + 2 + 
   (a − b)
2. 2  

2
a 2
b 
2
(a − b) 2
b a b a
a b
+1+ 2
= 2. b a + 2 a + b  + 2 a + b 
   
a
−2+
b b a b a
b a
a b  t +1 
Đặt t =+ , ( t > 2 ) khi đó P ≥ f (=
t) 2 t 2 + t + .
b a  t −2
426
 t +1 
Xét hàm số f (=
t) 2 t2 + t +  trên ( 2;+∞ ) ta có
 t −2
 3 
 ; f '(t ) = 0 ⇔ ( 2t + 1)( t − 2 ) − 3 = 0 .
3
f '(t ) = 2  2t + 1 −
 ( t − 2 ) 
2
t >2 5 + 33
⇔ 2t 3 − 7t 2 + 4t +=
1 0 ←
→=t .
4
5 + 33
Tại t = thì f’(t) đổi dầu từ âm sang dương nên f(t) đạt cực tiểu tại
4
n
5 + 33  5 + 33  59 + 11 33
hay f (t ) ≥ f   =.
.v
4  4  4
59 + 11 33 a b 5 + 33
om
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại =+ = ,c 0 .
4 b a 4
CHỦ ĐỀ 4: KỸ THUẬT SỬ DỤNG TÍNH THUẦN NHẤT

.c
ok
Xét một biểu thức P ( x1 ; x2 ;...; xn ) được gọi là biểu thức thuần nhất bậc k khi
bo
P ( tx1 ; tx2 ;...; txn ) = t k P ( x1 ; x2 ;...; xn ) .

Như đã đề cập trong chủ đề Bất đẳng thức AM – GM với bất đẳng thức thuần nhất
et
ta có thể chuẩn hoá điều kiện của các biến để chứng minh cho đơn giản. Với dạng
toán này chúng ta tiếp cận đưa về bài toán ít biến số hơn bất đẳng thức ban đầu và
vi
kết hợp sử dụng tính đơn điệu của hàm số.

ng
 PHƯƠNG PHÁP
Phương pháp chung là giảm bài toán n biến về (n-1) biến hoặc nhỏ hơn bằng
các phép đặt ẩn phụ.
a
Bằng cách đặt

kh
x2 = t1 x1
x3 = t2 x2
.
...
xn = tn −1 xn −1
Ta đưa về bài toán với (n-1) biến t1 , t2 ,..., tn −1 .
Dấu hiện nhận diện:
- Giả thiết bài toán có dạng thuần nhất.
- Biểu thức của P thuần nhất.
427
1) Kỹ thuật đặt x = ty hoặc y = tx cho trường hợp bất đẳng thức và bài toán
cực trị hai biến số.
Ví dụ 1. Cho x,y là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x ≥ 2y .
x2 + y2
xy
Lời giải
Đặt x = ty từ x ≥ 2y ⇒ t ≥ 2 và ta được:
t 2 + 1 t 2 + 1 5 5 2t 2 − 5t + 2 5
P
=
= − += +
t t 2 2 2t 2
n
( t − 2 )( 2t − 1) + 5 ≥ 0, ∀t ≥ 2
.v
=
2t 2
om
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x = 2y .
2
Nhận xét. Ta có thể xử lý bằng cách khác như sau: .c
Với dự đoán dấu bằng xảy ra tại x = 2y ta viết lại P dưới dạng:
ok
3x 2 x 2 + 4y 2 3 x x 2 + 4y 2 3 4xy 5
P= + = . + ≥ .2 + = .
4xy 4xy 4 y 4xy 4 4xy 2
bo
Trong trường hợp không dự đoán được dấu bằng ta sử dụng kỹ thuật đẳng cấp
như trên ta dễ dàng tìm được giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của biểu thức của P với
et
việc coi P là hàm của t.

Ví dụ 2. (TSĐH Khối B 2006) Cho hai số thực x, y thay đổi và thỏa mãn điều
vi
kiện x 2 + y 2 =
1.
ng
2 ( x 2 + 6 xy )
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = .
1 + 2 xy + 2 y 2
a
Lời giải
kh
Nhận xét. Biểu thức P chưa đồng bậc nhưng để ý nếu thay x 2 + y 2 =
1 vào biểu
thức của P thì ta đưa P về dạng đồng bậc.
2 ( x 2 + 6 xy ) 2 ( x 2 + 6 xy )
=
Viết lại biểu thức P dưới dạng: P = .
x 2 + y 2 + 2 xy + 2 y 2 x 2 + 3 y 2 + 2 xy
TH1: Nếu y = 0 ta có P = 2 .
2 ( t 2 + 6t )
TH2: Nếu y ≠ 0 ta đặt x = t.y ta có:=
P f=
(t ) .
t 2 + 2t + 3
428
2 ( t 2 + 6t )
Xét hàm số f (t ) = trên  ta có
t 2 + 2t + 3
4 ( 2t 2 − 3t − 9 ) 
t= −
3
f '(t ) =
− ; f '(t ) =
0⇔  2.
( t 2 + 2t + 3) 
2
t = 3
t 3
−∞ − 3 +∞
2
− + −
n
f’(t) 0 0
f(t) 2 3
.v
om
−6 2
Dựa vào bảng biến thiên suy ra P=
max
f(3)
= 3 đạt tại .c
 3 1 
3y ⇔ ( x; y ) =
x= ± ;± .
ok
 10 10 
 3
Pmin =
P−  =−6 đạt tại
bo
 2 
3  3 2   3 2 
− y ⇔ ( x; y ) =
et
x= − ; ; ;− .
2  13 13   13 13 
vi
Ví dụ 3. Giả sử x, y là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x + y ≤ 2.

ng
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = 7( x + 2 y ) − 4 x 2 + 2 xy + 8 y 2 .

Lời giải
a
Vì x, y là các số thực dương nên

kh
 7( x + 2 y ) − 4 x 2 + 2 xy + 8 y 2 
P= ( x + y )  
 x+ y 
 7 y − 4 x 2 + 2 xy + 8 y 2 
= ( x + y)  7 + . (1)
 x+ y 
 
x 7 y − 4 x 2 + 2 xy + 8 y 2 7 − 4 t 2 + 2t + 8
=
Đặt t , t > 0 khi đó = . (2)
y x+ y t +1
429
7 − 4 t 2 + 2t + 8
Xét hàm số f (t ) = với t > 0.
t +1
−7 t 2 + 2t + 8 + 28
Ta có f '(t ) = ; f '(t ) = 0 ⇔ t 2 + 2t + 8 = 4 ⇔ t = 2.
(t + 1) 2
t + 2t + 8
2
Suy ra bảng biến thiên t 0 2 +∞

f '(t ) + 0 –
−3
f (t )
n
.v
Từ bảng biến thiên ta suy ra f (t ) ≤ −3 với mọi t > 0.
om
Dấu đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi t = 2. (3)
Từ (1), (2) và (3) ta suy ra P ≤ ( x + y )(7 − 3) ≤ 8, dấu đẳng thức xảy ra khi và
x + y =2 .c
 4 2
chỉ khi  x ⇔=
x ,=
y .
=
t = 2 3 3
ok
 y
4 2
=
Vậy giá trị lớn nhất của P là 8, đạt khi x = ,y .
bo
3 3
Ví dụ 4. (TSĐH Khối D 2013) Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn điều kiện
xy ≤ y − 1 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
et
x+y x − 2y
=P −
vi
.
x − xy + 3y
2 2 6 (x + y)
ng
Lời giải
x
Nhận xét. Nhận thấy P đồng bậc nên ta tìm cách đánh giá miền giá trị của t =
a
và
y
kh
đưa về khảo sát hàm số với t.

2
x y −1 1 1 1 1 1 1
Xuất phát từ giả thiết ta có: 0 < ≤ 2 = − 2 =− −  + ≤ .
y y y y y 2 4 4
x 1 t +1 t −2
Đặt t = ≤ và P
⇒ 0 < t= − .
y 4 t2 − t + 3 6 ( t + 1)
t +1 t −2  1
=
Xét hàm số f(t) − trên  0;  ta được:
t2 − t + 3 6 ( t + 1)  4
430
7 − 3t 1
=f '(t) − .
2 ( t + 1)
2
(t )
3
2 2
−t +3
1
Với 0 < t ≤ ta có t 2 − t + 3= t ( t − 1) + 3 < 3; 7 − 3t > 6; t + 1 > 1 .
4
7 − 3t 1 16 1 1
⇒ − > − = − > 0.
2 ( t + 1) 2.3 3 2 2
2
(t ) 3
3
2 2
−t +3
 1
Vậy f(t) là hàm đồng biến trên  0;  .
n
 4
.v
1 5 7
Do đó f(t) ≤ f   = +
om
.
4 3 30
5 7 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng + đạt tại=x = ,y 2 .
.c
3 30 2
2) Kỹ thuật giảm biến với bất đẳng thức và bài toán cực trị ba biến
ok
=
Ta thường đặt a x=.b; b y.c .
Ví dụ 1. (Bất đẳng thức Schur) Cho a,b,c là các số thực không âm ta luôn có
bo
a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) .
Chứng minh.
et
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó tồn tại hai số thực không âm
(
) ( )
vi
x,y sao cho a =+

x 1 c, b =+
y 1 c và bất đẳng thức tương đương với:
ng
( x + 1) + ( y + 1) + 1 + 3 ( x + 1)( y + 1) ≥ ( x + 1)( y + 1)( x + y + 2 ) + ( x + 1)( x + 2 ) + ( y + 1)( y + 2 )

3 3
⇔ ( x − y ) ( x + y + 1) ≥ 0 (luôn đúng).
2
a
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện z ( x + y ) =

kh
xy .
x2 + y2 z
=
z 2
x+y
Lời giải
=
Đặt x a.z,y
= b.z ta có a + b =ab .
Khi đó
1 1 1
=( a + b ) − 2ab + =( a + b ) − 2 ( a + b ) +
2 2
P =a2 + b2 + .
a+ b a+ b a+ b
431
( ) ≥ 4ab ⇒ ( a + b ) ≥ 4 ( a + b ) ⇔ a + b ≥ 4 .
2 2
Mặt khác a + b
1
( )
a + b, t ≥ 4 khi đó P = f(t) = t 2 − 2t + .
Đặt t =
t
1 t 3 − 2t 2 − 1
có f '(t)
Xét hàm số f(t) = t 2 − 2t + với t ≥ 4 ta= > 0, ∀t ≥ 4 nên
t t2
33
f(t) là hàm đồng biến trên  4; +∞ ) suy ra P = f(t) ≥ f(4) = .
4
33
đạt tại x= y= 2z .
n
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng
4
.v
xy x + y
Cách 2: Từ giải thiết suy ra = .
om
z2 z
2
x+y x+y z
Khi đó P =   − 2 + .
 z   z  x+y .c
2
x+y xy  x + y  t2
ok
Đặt t = ⇒t= 2 ≤  = ⇒ t ≥ 4.
z z  2z  4
bo
1
Khi đó P = f(t) = t 2 − 2t + .
t
et
1 t 3 − 2t 2 − 1
có f '(t)
Xét hàm số f(t) = t 2 − 2t + với t ≥ 4 ta= > 0, ∀t ≥ 4 nên
t t2
vi
33
f(t) là hàm đồng biến trên  4; +∞ ) suy ra P = f(t) ≥ f(4) = .
ng
4
33
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= 2z .
a
4
kh

a b c a+b b+c
+ + ≥ + +1 .
b c a b+c a+b
Lời giải
a+b x +1 b + c y +1
=
Đặt .b; c y.b ( x, y > 0 ) khi=
a x= đó = ; .
b+c y +1 a + b x +1
1 y x +1 y +1
Bất đẳng thức trở thành: x + + ≥ + +1
y x y +1 x +1
432
⇔ x3 y 2 + x 2 + x + y 3 + y 2 ≥ x 2 y + 2 xy 2 + 2 xy .
Bất đẳng thức cuối đúng vì là tổng của ba bất đẳng
x3 y 2 + x x3 y 2 + x + y 3 + y 3
≥ x 2 y; ≥ 2 xy 2 ; x 2 + y 2 ≥ 2 xy .
2 2
Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [1; 2] .
Tìm giá trị giá trị lớn nhất của biểu thức
3 3
 x 2 + z 2 + 4 xz   y 2 + 2 yz − 5 z 2 
=P   +  − 3x − x .
2
n
 x +z   yz − 4 z
2 2 2

.v
Lời giải
1 
om
=
Đặt x a=
.z; y b.z; a, b ∈  ; 2  .
2  
3 3
 a 2 + 4a + 1   b 2 + 2b − 5 
=  +  − 3x − x .
Khi đó P 
 a +1   b − 4 
2
2 .c
ok
Xét hàm số
a 2 + 4a + 1 b 2 + 2b − 5 1 
=f (a) = ; g (b ) trên đoạn  2 ; 2 
bo
a2 + 1 b−4
− 3 x − x 2 trên đoạn [1; 2] ta có
và h( x) =
et
4 ( a 2 − 1) 1 
f '(a ) =− ; f '(a ) =0 ⇔ a =∈
vi
1  ; 2 .
( a + 1) 2 
2 2
ng
 1  13
Suy ra max f =
(a) f=
(1) 3; min f =
(a ) f =
(2) f =  .
2 5
a
b 2 − 8b − 3 1 
kh
=
g '(b) < 0, ∀b ∈  ; 2 
(b − 4) 2 
2
 1  15 3
⇒ max g (b) =
g  = ; min g (b) =
g (2) =
−
 2  14 2
3 − 2x 3
h '( x) =− ; h '( x) =0⇔ x=
2 3x − x 2 2
3 3
⇒ max h( x) =
h(1) =
h(2) − 2; min h( x) =
h  =
−
2 2
433
Do vậy P = ( f (a ))3 + ( g (b))3 + h( x) .

3
 15 
( max f (a) ) + ( max g (b) ) + max h( x) =
= 3 +  − 2 .
3 3 3
Vì vậy Pmax
 14 
 
 
= a 1= x z x = 2
 1  1 
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi b = ⇔  y = z ⇔  y =1 .
 2  2 
=   x 1= x 1 z = 2
 
n
=   x 2= x 2
.v
ab
Ví dụ 5. Cho 3 số thực dương a,b,c thõa mãn điều kiện a−c + b−c = .
om
c
a b c c2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + + 2 .
b + c c + a a + b a + b2
.c
Lời giải
( )
ok
=
Đặt a x.c,
= b y.c, x,y ≥ 1 khi đó theo giả thiết ta có:
x − 1 + y −=
1 xy ⇔ ( ( x − 1)( y − 1) − 1)=
2
0
bo
.
⇔ xy =+
x y ≥ 2 xy =
> xy ≥ 4
et
x y 1 1
Ta viết lại biểu thức P dưới dạng: P = + + + 2 .
y +1 x +1 x + y x + y2
vi

ng
x2 y2 1 1
P= + + +
xy + x xy + y x + y ( x + y ) 2 − 2 xy
a
( x + y)2 1 1
≥ + + 2 2
kh
2 xy + x + y xy x y − 2 xy
x2 y 2 1 1
= + + 2 2
3 xy xy x y − 2 xy
xy 1 1
= + + 2 2
3 xy x y − 2 xy
t 1 1
( )
Đặt t = xy, t ≥ 4 ⇒ P ≥ f(t) = + + 2
3 t t − 2t
.
434
t 1 1
Xét hàm số f(t) = + + 2 trên  4; +∞ ) ta có:
3 t t − 2t
f '(t)
( )
t 2 t 2 − 4t + 1 + 6 ( t − 1)
> 0, ∀t ≥ 4 .
6t 2 ( t − 2 )
2
41
Vì vậy f(t) đồng biến với t ≥ 4 ⇒ P ≥ f(t)= f(4)= .
24
41
24
n
Ví dụ 6. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện a ≥ b ≥ c > 0 .
.v
( 3ab + bc )
2
121b 2
= +
om
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P .
b4 a 2 + b 2 + c 2 + 8ac
Lời giải
a c
, ( x ≥ 1 ≥ y > 0 ) khi đó:
x
Đặt =
b
,y
=
b
.c
ok
121
P = ( 3x + y ) +
2
x + y + 8xy + 1
2 2
bo
121
= 9x 2 + 6xy + y 2 + 2
x + y + 8xy + 1
2
et
121
≥ x 2 + 8xy + y 2 + 6 + 2
x + y + 8xy + 1
2
vi
121
ng
Đặt t =
x 2 + 8xy + y 2 + 1 ⇒ P ≥ f(t) =
t+ + 5.
t
121
a
Ta có: f '(t) = 1 − ; f '(t) = 0 ⇔ t = 11 .

t2
kh
t = 11 hay P ≥ f(t) ≥ f(11) =27 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 27 đạt tại a= b= c .
Ví dụ 7. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
7 ( x 2 + y 2 + z 2=
) 11( xy + yz + zx ) .
51 x y z
Chứng minh rằng ≤ + + ≤ 2.
28 y + z z + x x + y
435
Lời giải
x y z
Đặt P = + + khi đó
y+z z+x x+ y
x y z
P +=
3 +1+ +1+ +1
y+z z+x x+ y
x+ y+z x+ y+z x+ y+z  1 1 1 
= + + = ( x + y + z) + + 
y+z z+x x+ y  x+ y y+z z+x
( x + y + z ) ( x + y )( x + z ) + ( y + z )( y + x ) + ( z + x )( z + y )
=
( x + y )( y + z )( z + x )
n
.v
( x + y + z ) ( x + y + z ) + xy + yz + zx 
2
=
( x + y )( y + z )( z + x )
om
Theo giả thiết ta có: 7 ( x + y + z=
) 25 ( xy + yz + zx ) . Suy ra
2
( x + y + z ) ( x + y + z )
7 2
+ ( x + y + z) 
2
.c
( x + y + z)
3
 25  32
ok
P+3 =
( x + y )( y + z )( z + x ) 25 ( x + y )( y + z )( z + x )
( x + y )( y + z )( z + x ) .
bo
32 1
Do đó . =
25 P + 3 ( x + y + z)
3
et
a + b + c = 1
x y z 
=
Đặt a = ,b = ,c ⇒
vi
7 .
25
ng
32 1
. =( a + b )( b + c )( c + a ) =(1 − a )(1 − b )(1 − c )
25 P + 3
a
=1 − ( a + b + c ) + ab + bc + ca − abc .
kh
7 7
= 1 −1 + − abc = − abc
25 25
Vậy để tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của P ta tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất
của Q = abc .
Ta có
 7  7  7  7
 a  − a ( b + c )=
= a  − ab − ac= − ( − )= − +
3 2
Q  a  25 a 1 a  a a a
 25   25 25
Ta có:
436
b + c =1 − a
  2 7  1 3
7 ; ( b + c ) ≥ 4bc ⇔ (1 − a ) ≥ 4  a − a +  ⇔ ≤ a ≤ .
2 2

bc = a − a − 25  25  15
2
5
7  1 3
Xét hàm số f (a ) = a 3 − a 2 + a trên đoạn  ;  ta có:
25 15 5 
 1
 a=
7 5
f '(a ) =3a 2 − 2a + ; f '(a ) =0 ⇔  .
25 a = 7

n
15
1 7 3 1
.v
49 3
Ta có f =
  f=  ; f=
  f=   .
 15   15  3375  5   5  125
om
3 49 51
Suy ra Qmax = ; Qmin = ⇒ Pmax = 2; Pmin = .
125 3375 28
3) Một đánh giá hay sử dụng .c
Với điều kiện các số thực a,b,c không âm ta các bất đẳng thức thường đạt điểm
rơi tại một biến bằng 0 nên ta thường giả sử c = min {a, b,c} và tìm cách đánh
ok
giá đưa bất đẳng thức về hai biến.
bo
Ta có các ước lượng hay sử dụng:

2 2 2 2
 c  c  c  c
a + c ≤  a +  ; b2 + c2 ≤  b +  ;a2 + b2 ≤  a +  +  b +  ;
2 2
et
 2  2  2  2
2 2
vi
 c  c
a + b + c ≤ a+  +b + 
2 2 2
2  2
ng

 c  c
ab + bc + ca ≥  a +   b + 
2  2
a

kh
2
 c
a − ac + c = a + c ( c − a ) ≤ a ≤  a +  ;
2 2 2 2
 2
2
 c
b − bc + c = b + c ( c − b ) ≤ b ≤  b +  ;
2 2 2 2
 2
2 2
 c  c  c  c
a − ab + b ≤  a +  −  a +  b +  +  b + 
2 2
 2  2  2  2
437
(
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a2 − ab + b2 b2 − bc + c2 c2 − ca + a2 . )( )( )
Lời giải
{
Giả sử c = min a, b,c ta có: }
b2 − bc + c2 = b2 + c ( c − b ) ≤ b2 ;
a2 − ac + c2 = a2 + c ( c − a ) ≤ a2
Suy ra
(
P ≤ a2 b2 a2 − ab + b2 )
n
.v
a b
⇒
P
≤
(
a2 b2 a2 − ab + b2 ) ≤ a b (a
2 2 2
− ab + b2 ) =b − 1 + a
om
36 ( a + b + c) (a + b)
6 6 3
a b
 b +2+ a
.c  
a b t −1
Đặt t = + , ( t ≥ 2 ) ⇒ P ≤ f(t) = 36. .
b a ( )
3
ok
t + 2
t −1
Xét hàm số f(t) = 36. với t ≥ 2 ta có:
bo
( t + 2)
3
5 − 2t 5
et
f '(t) = 36. ; f '(t) = 0 ⇔ t = .

( t + 2) 2
4
vi
5
ng
Ta có f’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t = nên f(t) đạt cực đại tại
2
5 5
t= hay P ≤ f(t) ≤ f   =
12 .
a
2 2
kh
a 2,=
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 12 đạt tại = b 1,c
= 0 hoặc các hoán vị.
Cách 2: Thực hiện đánh giá như trên và sử dụng AM-GM ta có:
3
3 3 
 ab + ab + a2 − ab + b2 
4 3 3 4
P ≤ a2 b2 a=
2
(− ab + b2
9 2 2
)
. ab. ab a2 − ab + b2 ≤  2
9
2
( 3
 )
 
 
4 ( a + b ) 4 ( a + b + c)
6 6
=. ≤ 12
=
9 27 9.27
438

3 =a 2,=
b 1,c
= 0
a + b + c = 3,c = 0, ab = a2 − ab + b2 ⇔ 
2 a 1,=
= b 2,c
= 0
{
Cách 3: Giả sử c = min a, b,c khi đó ta có: }
2
 c
a − ac + c = a + c ( c − a ) ≤ a ≤  a +  ;
2 2 2 2
 2
2
 c
b − bc + c = b + c ( c − b ) ≤ b ≤  b +  ;
2 2 2 2
2
n

2 2
.v
 c  c  c  c
a − ab + b ≤  a +  −  a +  b +  +  b + 
2 2
 2  2  2  2
om
c c
Đặt x = a + ,y = b + , ( x,y ≥ 0 ) ⇒ x + y = a + b + c = 3 khi đó:
2 2 .c
( ) (
P ≤ x 2 y 2 x 2 − xy + y 2 = x 2 ( 3 − x ) x 2 − x ( 3 − x ) + ( 3 − x )
2 2
)
ok
=3x 6 − 27x 5 + 90x 4 − 135x3 + 81x 2 ≤ 12
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm không có hai số nào đồng thời bằng 0
bo
thỏa mãn a + b + c = 2.
1 1 1
et
.
4 4 4
a2 + b 2 b 2 + c2 a 2 + c2
vi
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử c = min a, b,c khi đó ta có: { }
ng
2 2
 c  c
a + b ≤ a+  +b +  ;
2 2
a
 2  2
kh
2
 c
b +c ≤ b+  ;
2 2
 2
2
 c
a + c ≤ a+ 
2 2
 2
1 1 1
Khi đó P ≥ + +
c c  c 
2
c
2
a+ b+
2 2
4
a+ 2  +b + 2 
   
439
c c
Đặt x = a + ,y = b + , ( x,y > 0 ) ⇒ x + y = a + b + c = 2 .
2 2
2
x+y
Theo bất đẳng thức AM-GM ta có: xy ≤  1 và
 =
 2 
1 1 1 2 1 1 1  1  1
P≥ + + ≥ + = + +  2 − .
x y 4
x2 + y2 4
xy x + y2
4 2 4
2xy x + y2 
4 2 4
2  4 xy
2 1 2 1 1
≥ +2− ≥ +2− = 2+
8
(
2xy x 2 + y 2 )
 2xy + x 2 + y 2 
24
2 2 4 4
2
n
  8
2
.v
 
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x = y = 1 ⇒ a = b = 1,c = 0 .
om
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 + đạt tại a= b= 1,c= 0 hoặc các hoán vị.
4
2 .c
ok
Bài 1. (TSĐH Khối A, A1 2013) Cho các số thực dương a,b,c thỏa mãn điều kiện
( a + c)( b + c) =
4c 2
bo
32a3 32b3 a2 + b 2
et
( b + 3c) ( a + 3c) c
3 3
vi
Lời giải
=
Đặt a cx,
= (
b cy, x,y > 0 từ điều kiện bài toán ta có: )
ng
( x + 1)( y + 1) = 4 ⇔ xy + x + y = 3 .
a
32x3 32y3
P
Ta có: = + − x2 + y2 .
kh
( y + 3) ( x + 3)
3 3
Trước tiên ta chứng minh bất đẳng thức quen thuộc sau đây:
1
( a + b) .
3
Với mọi a,b dương ta luôn có a3 + b3 ≥
4
( )( ) ( )
3
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với: 4 a + b a2 − ab + b2 ≥ a + b .
( )
⇔ 4 a2 − ab + b2 ≥ a2 + 2ab + b2 ⇔ 3 ( a − b ) ≥ 0 .
2
440
Bất đẳng thức luôn đung và bài toán phụ được chứng minh.
Áp dụng ta có:
3 3
32x3 32y3  x y   x 2 + y 2 + 3x + 3y 
+ ≥ 8 +  8
=  
( y + 3) ( x + 3)  y+3 x+3  xy + 3x + 3y + 9 
3 3
3 .
 ( x + y )2 + 3 ( x + y ) − 2xy 
= 8 
 xy + 3 ( x + y ) + 9 
 
Thay xy = 3 − x − y vào biểu thức trên ta được:
n
3
 ( x + y )2 − 2 ( 3 − x − y ) + 3 ( x + y ) 
.v
32x 3
32y 3
( x + y − 1) .
3
+ ≥ 8  =
( y + 3) ( x + 3)
3 3
 3 − x − y + 3(x + y) + 9 
om
 
Do đó
P ≥ ( x + y − 1) − x 2 + y 2 = ( x + y − 1) (x + y)
3 3 2
.c − − 2xy
( x + y − 1) (x + y) − 2 (3 − x − y )
3 2
ok
= −
( x + y − 1) (x + y) + 2 (x + y) − 6
3 2
= −
bo
( )
3
Đặt t= x + y ta có P ≥ t − 1 − t 2 + 2t − 6 và
et
2
x+y t2
3 − x − y= xy ≤  ⇒ 3 − t ≤ ⇔ ( t − 2 )( t + 6 ) ≥ 0 ⇔ t ≥ 2 .
vi

 2  4
ng
( )
3
Xét hàm số f(t) = t − 1 − t 2 + 2t − 6 với t ≥ 2 ta được:
3 t 2 + 2t − 6 ( t − 1) − t − 1
2
a
t +1
f '(t) = 3 ( t − 1) −
2
=
kh
t 2 + 2t − 6 t 2 + 2t − 6
3 2 ( t − 1) − t − 1 4 ( t − 1) − t − 1 4t 2 − 9t + 3
2 2
≥ > = > 0, ∀t ≥ 2
t 2 + 2t − 6 t 2 + 2t − 6 t 2 + 2t − 6
Vậy f(t) là hàm đồng biến trên 2; +∞ do đó )
f(t) ≥ f(2) = 1 − 2 ⇒ P ≥ 1 − 2 .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 − 2 đạt tại a= b= c .
441
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực dương đôi một phân biệt thỏa mãn b ≤ 8a ≤ 4c và
ab + bc =
2c2 . Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức
a b c
P= + + .
a−b b−c c−a
Lời giải
 1 1 2
a x.c,=
Đặt= b y.c,  0 < y ≤ x ≤  và xy + y = 2 ⇔ y = .
 8 2 x +1
Khi đó
2
n
x y 1 1 x
P= + + = + x +1 +
.v
x − y y −1 1− x 2 2 1− x
x− −1
x +1 x +1
om
x +x
2
3 x + x − 3 ( x + 2 ) x 2 − 2x − 6
2
= 2 + = =
x + x − 2 1− x x2 + x − 2 x2 + x − 2 .c
1 1  −1 + 2 1 
Ta có y ≤ x ≤ ⇒ x∈ ; 
ok
8 2  2 2 
x 2 − 2x − 6  −1 + 2 1 
bo
Xét hàm số f(x) = liên tục trên  ;  ta có

x2 + x − 2  2 2 
et
3x 2 + 8x + 10  −1 + 2 1 
=f '(x) > 0, ∀x ∈  ; 
(x )  2 2 
2
vi
2
+x−2
ng
 −1 + 2 1 
suy ra f(x) là hàm đồng biến trên  ; 
 2 2 
a
 −1 + 2  1 17 + 6 2 27
kh
Suy ra f   ≤ f(x) ≤ f   hay ≤P≤ .

 2   2  7 5
 
27 8
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại=b 2a,c
= a và giá trị nhỏ nhất
5 3
của P bằng
17 + 6 2
7
tại a
đạt =
−1 + 2
2
= c, b 4 ( )
2 −1 c .
442
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a3 + b3 =
c3 .
a 2 + b 2 − c2
( c − a )( c − b )
Lời giải
Nhận xét. Điều kiện đề bài cho đồng bậc 3 và biểu thức P bậc 0 nên ta đặt
=a xc,
= b yc, ( x,y > 0 ) .
( x + y ) − 2xy − 1 .
2
x2 + y2 − 1
Khi đó x +
=3
1 và P =
y = 3
(1 − x )(1 − y ) xy − ( x + y ) + 1
n
(x + y) −1 .
.v
3
= ( x + y ) − 3xy ( x + y ) ⇒ xy =
3
Xuất phát từ 1 = x + y 3 3
3(x + y)
om
t3 − 1
( )
2
Đặt t= x + y ta có t > 1 và x + y ≥ 4xy ⇒ t ≥ 4. 2
⇔1< t ≤ 3 4 .
.c 3t
t+2
Ta có P = dễ thấy đây là hàm nghịch biến với 1 < t ≤ 3 4 suy ra
ok
t −1
3
4 +2
P≥
bo
.
3
4 −1
3
4 +2
et
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại= = a3 2 .

a b,c
3
4 −1
vi
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a ≥ b ≥ c .
(a )
ng
2
+ c2 ab + bc + ca
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức M = .
ac ( a + b + c )
a
Lời giải
kh
(
Nhận xét. Điều kiện cho a ≥ b ≥ c ⇒ b − a b − c ≤ 0 và M bậc 0 nên đặt )( )
= y.b, ( x ≥ 1,0 < y ≤ 1) và
a x.b,c
=
(1 − x )(1 − y ) ≤ 0 ⇔ xy − x − y + 1 ≤ 0 ⇒ x + y ≥ 1 + xy .
Khi đó: M =
(x 2
+ y2 ) x + y + xy
.
xy ( x + y + 1)
443
Đây là biểu thức đối xứng với tổng x + y và tích xy nên suy nghĩ ngay đến việc
đặt S =+
x y,P =xy từ điều kiện ta có ngay 0 0
2 ( S + 1) P 2 S + P
do đó f(P) là hàm nghịch biến trên 0;S − 1 . (
n
.v
(S 2
− 2S + 2 ) 2S − 1
Do đó f(P) ≥ f S − 1( ) = .
om
S2 − 1
(S 2
− 2S + 2 ) 2S − 1
Xét hàm số g(S) =
S2 − 1
( )
trên 1; +∞ ta được:
.c
(S − 2) (S 3
+ 4S2 − 5S + 2 );
ok
S4 + 2S3 − 13S2 + 12S − 4
g'(S) =
( ) ( )
2 2
2S − 1 S2 − 1 2S − 1 S2 − 1
bo
g'(S)
= 0 ←
S>1
S 2
→=
Ta có g’(S) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua S = 2 nên g(S) đạt cực tiểu tại
et
2
S = 2 trên (1; +∞ ) hay g(S) ≥ g(2) =.
vi
3
ng
2
Vậy giá trị nhỏ nhất của M bằng đạt tại a= b= c .
3
a
Bình luận. Ngoài lời giải trên ta có thể xét hàm số trực tiếp bằng cách coi b là ẩn
và a,c là tham số ta có kết quả tương tự hoặc chứng minh
kh
( a + c) b + 2ac ≥
2 2
b2 + 2ac 4ac 2
≥ . Khi đó M ≥ .
( a + b + c) 3 ( a + c)
2 2
ac ( a + b + c ) 3
Nhưng rõ ràng với dấu hiệu đẳng cấp từ điều kiện cho đến biểu thức M việc sử
dụng kỹ thuật giảm về hai biến x,y tỏ ra hiệu quả. Đây là một bài toán hay đòi
hỏi phải tư duy logic khi gặp tổng và tích đối xứng của S =+
x y,P = xy .
( )
3
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực dương thay đổi thỏa mãn điều kiện a + b + c =32abc .
444
a 4 + b 4 + c4
( a + b + c)
4
Lời giải
a b c 1
Theo giả thiết ta có: . . = .
a + b + c a + b + c a + b + c 32
a b c 1
Đặt x
= = ,y = ,z ,x,y,z > 0 và xyz
= ,x + y +=
z 1.
a+ b+c a+ b+c a+ b+c 32
Khi đó P = x 4 + y 4 + z 4 và ta có:
n
(x ) ( )
2
P= 2
+ y2 + z2 − 2 x2 y2 + y2z2 + z2 x2
.v
2
= ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx )  − 2 ( xy + yz + zx ) − 2xyz ( x + y + z ) 
2 2
om
   
 1
= 1 − 2 ( xy + yz + zx )  − 2 ( xy + yz + zx ) − 
2 2
16 

.c
9
= 2 ( xy + yz + zx ) − 4 ( xy + yz + zx ) +
2
ok
8
9
bo
Đặt t = xy + yz + zx ta có P = 2t 2 − 4t + .
8
1 1
( ) ( )
et
Ta có: t =x y + z + yz =x 1 − x + =− x 2 + x + .
32x 32x
vi
Mặt khác:
3 − 5 1
ng
 ≤x≤
4
( y + z ) ≥ 4yz ⇒ (1 − x ) ≥ 32x (
⇔ ( 2x − 1) 4x 2 − 6x + 1 ≥ 0 ⇔  4 2.
)
2 2
 3+ 5
a
x ≥
 4
kh
1 3 − 5 1  3 + 5 
Xét hàm số f(x) =− x 2 + x + trên  ;  ; +∞  ta được:

32x  4 2   4 
 1
 x=  3− 5 1   3+ 5 
1 4x∈ ; 
 4 2   4
;+∞ 

f '(x) = −2 x + 1 − →
; f '(x) = 0 ← . 
32x 2
 1+ 5
x =
 8
445
Ta có:
 3− 5   1+ 5  5 5 −1  1   1  5  3+ 5  5 5 +1
f = f = ,f   = f  = ,f  = − .
 4   8  32 4  2  16  4  32
   
5 5 5 −1 9  5 5 5 − 1
Suy ra ≤t≤ . Xét hàm số g(t) = 2t 2 − 4t + trên  ; 
16 32 8 16 32 
 5 5 5 − 1
Ta có: g'(t)= 4t − 4 < 0, ∀t ∈  ; .
16 32 
n
 5  5 5 −1  383 − 165 5 9
Suy ra g  ≥ g(t) ≥ g   hay ta có ≤P≤
.v
  32 
.
 16    256 128
om
9
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= 2, b= c= 1 hoặc các hoán vị và
128
383 − 165 5 1+ 5 .c
giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a =
3 − 5, b =
c= .
256 2
ok
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện a ≥ b ≥ c ≥ 0 và
2b + 2c − a > 0 .
bo
 b c  2b + 2c − a
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 2  + − .
 c+a a + b  a

et
Lời giải
vi
b 2b − a
TH1: Nếu c = 0 ⇒ P = 2 − .
a a
ng
b  1 
Đặt t
= , ≤ t ≤ 1 khi đó P =
f(t) =
2t − 2t 2 − 1 .
a
a  2 
kh
 1 
Xét hàm số f(t) =
2t − 2t 2 − 1 liên tục trên  ;1 ta có
 2 
f '(t) = 2 −
2t
=
2 ( 2t 2 − 1 − t )= (
2 t2 −1 )  1 
≤ 0, ∀t ∈  ;1 .
2t 2 − 1 2t 2 − 1 2t 2 − 1 ( 2t − 1 + t
2
)  2 
 1 
Do đó f(t) là hàm nghịch biến trên  ;1 , suy ra P = f(t) ≥ f(1) = 1 .
 2 
446
a b,c
Trường hợp này giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại= = 0.
TH2: Nếu c > 0 ⇒ a ≥ b ≥ c > 0 đặt c = x.a, b = y.a, 0 < x,y ≤ 1 . ( )
 x y 
=
Khi đó: P 2 +  − 2x + 2y − 1 .
 y +1 x + 1 

x y
Ta chứng minh + ≥ x+y .
y +1 x +1
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với:
( x + y )( x + 1)( y + 1)
n
x2 + x + y2 + y ≥
.v
⇔ x 2 + x + y 2 + y + 2 xy ( x + 1)( y + 1) ≥ ( x + y )( x + 1)( y + 1) .
om
⇔ 2 xy ( x + 1)( y + 1) ≥ xy ( x + y + 2 ) ⇔ 4 ( xy + x + y + 1) ≥ xy ( x + y + 2 ) .
2
( ) ≤ 4xy ( x + y + 2 ) và
2
Bất đẳng thức luôn đúng do xy x + y + 2
.c
xy + x + y + 1 − xy ( x + y + 2 ) = ( x + y + 1)(1 − xy ) ≥ 0 .
ok
Vậy P ≥ 2 x + y − 2x + 2y − 1
bo
Đặt t= ( )
x + y, 0 < t ≤ 2 suy ra P ≥ f(t) =2t − 2t 2 − 1 .
et
2t
Ta có: f '(t) = 2 − ; f '(t) = 0 ⇔ t = 1 .
vi
2t − 1 2
Do đó P ≥ f(1) =
1 . Nhưng trường hợp này dấu bằng không xảy ra.
ng
a b,c
Kết hợp hai trường hợp suy ra giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại= = 0.
Bài 7. (TSĐH Khối A 2009) Chứng minh rằng với mọi số thực dương x,y,z thỏa
a
(
mãn điều kiện x x + y + z = )
3yz ta luôn có
kh
( x + y ) + ( x + z ) + 3 ( x + y )( y + z )( z + x ) ≤ 5 ( y + z )
3 3 3
.
Lời giải
=
Đặt y a.x,
= ( )
z b.x, a, b > 0 ta có a + b + 1 =3ab .
Ta cần chứng minh ( a + 1) + ( b + 1) + 3 ( a + 1)( b + 1)( a + b ) ≤ 5 ( a + b ) .

3 3 3
⇔ ( a + b + 2 ) − 3 ( a + 1)( b + 1)( a + b + 2 ) + 3 ( a + 1)( b + 1)( a + b ) ≤ 5 ( a + b ) .

3 3
447
⇔ ( a + b + 2 ) − 6 ( a + 1)( b + 1) ≤ 5 ( a + b )
3 3
⇔ ( a + b + 2 ) − 6 ( ab + a + b + 1) ≤ 5 ( a + b )
3 3
Thay a + b + 1 =3ab vào bất đẳng thức ta cần chứng minh

( 3ab + 1) − 6 ( ab + 3ab ) ≤ 5 ( 3ab − 1) ⇔ ( 3ab − 1)( ab − 1)( 6ab − 1) ≥ 0
3 3
(luôn đúng)
Do 3ab = a + b + 1 ≥ 2 ab + 1 ⇒ ( )( )
ab − 1 3 ab + 1 ≥ 0 ⇔ ab ≥ 1 .
n
.v
1) Cho a,b là hai số thực và c không âm thỏa mãn điều kiện a2 + b2 + ab =
3c2 .
Chứng minh rằng a3 + b3 + 4abc ≤ 6c3 .
om
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + 2a ( b + c ) =
5bc .
Chứng minh rằng ( a + b ) + ( a + c ) + ( a + b )( a + c )( b + c ) ≤ 3 ( b + c ) .
3 3 3
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a + b + c =

.c
6 và a 2 + b 2 + c 2 =
14 .
ok
4a + b
c
bo
Lời giải
c ( x + y + 1) = 6
=
Đặt .c, b y.c, ( x, y > 0 ) theo giả thiết ta có: 
a x=
et
.
 c 2
( x 2
+ y 2
+ 1) =
14
vi
 6−c
x+ y =
( x + y ) c =− 6 c 
 c
ng
⇔ ⇔
( 6 − c ) − (14 − c 2 ) c 2 − 6c + 11
.
 ( x + y ) c  − 2 xyc =−
2 2
2 2
14 c 
=  xy =
a
2c 2 c2
Trước hết ta phải có:
kh
6−c c 2 − 6c + 11 6−2 3 6+2 3

2
( x + y) ≥ 4 xy ⇔   ≥ 4. ⇔ ≤c≤
2
.
 c 
2
c 3 3
Suy ra x,y là hai nghiệm dương của phương trình:
 6 − c − −3c 2 + 12c − 8
t1 =
6 − c c − 6c + 11 2
0⇔
2c
t2 − t+ = .
c c 2
 6 − c + −3c 2 + 12c − 8
t 2 =
 2c
448
Ta có: =P 4x + y .
Để tìm giá trị lớn nhất của P ta xét với=x t2=
, y t1 vì t2 ≥ t1 .
Khi đó
6 − c + −3c 2 + 12c − 8 6 − c − −3c 2 + 12c − 8 30 − 5c + 3 −3c 2 + 12c − 8
P= 4. + = .
2c 2c 2c
30 − 5c + 3 −3c 2 + 12c − 8 6 − 2 3 6 + 2 3 
Xét hàm số f (c) = liên tục trên đoạn  ; .
2c  3 3 
( ) ; f '(c) =0 ⇔ 5
n
3 5 −3c 2 + 12c − 8 + 3c − 4
f '(c) =− −3c 2 + 12c − 8 + 3c − 4 =0
.v
c −3c + 12c − 8
2 2
om
4 − 3c ≥ 0 6
⇔ 2 ⇔ c =.
25 ( −3c + 12c − 8 ) = ( 4 − 3c )
2
7
Ta có f’(c) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua c =

.c 6
7
nên f(c) đạt cực đại tại
ok
6  6  31
c= hay P ≤ f (c) ≤ f   = .
7 7 2
bo
19 17 6
=
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = ,b = ,c .
7 7 7
et
31 19 17 6
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng =
đạt tại a = ,b = ,c .
2 7 7 7
vi

Để tìm giá trị nhỏ nhất của P ta xét với=x t1=
ng
, y t2 .
Khi đó
a
6 − c − −3c 2 + 12c − 8 6 − c + −3c 2 + 12c − 8 30 − 5c − 3 −3c 2 + 12c − 8

P= 4. + = .
kh
2c 2c 2c
30 − 5c − 3 −3c 2 + 12c − 8
Xét hàm số g(c) = liên tục trên đoạn
2c
6 − 2 3 6 + 2 3 
 ; .
 3 3 
g'(c) =−
(
3 5 −3c 2 + 12c − 8 − 3c + 4 ) ;g'(c) =0 ⇔ 5 −3c 2 + 12c − 8 − 3c + 4 =0 .
c 2
−3c + 12c − 8
2
449
3c − 4 ≥ 0
⇔ ⇔c=3.
25 ( −3c + 12c − 8 ) = ( 3c − 4 )
2 2
Ta có g’(c) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua c = 3 nên g(c) đạt cực tiểu tại
c = 3 hay P ≥ g (c) ≥ g (3) =2.
a 1,=
b 2,=
c 3.
a 1,=
b 2,=
c 3.
( 3a + 2b + c ) 
1 2 3
+ + =30 .
n
a b c
.v
b + 2c − 7 72a 2 + c 2
om
a
Lời giải
b c 1 1 
=
Đặt x = ,y . Suy ra: 30 = ( 4 x + 3 y + 3) 
.c + + 1
2a 3a x y 
 1 1  x ( y + 1)
ok
1 1 
= x  + + 1 + 3 ( x + y + 1)  + + 1 ≥ + 28
x y  x y  2y
bo
2y 4y
⇒x≤ ⇒ P = 2 x + 6 y − 21 y 2 + 8 ≤ + 6 y − 21 y 2 + 8 ≤ −55
y +1 y +1
et
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 6= a 3= b 2c .

Cách 2: Trước tiên ta biến đổi điều kiện bài toán
vi
( 3a + 2b + c ) 
1 1 1 
+ + =
ng
5
 6a 3b 2c 
 1 1 1   1 1 1 
⇔ ( 6a + 3b + 2c )  + +  + b  + +  =
a
10
 6a 3b 2c   6a 3b 2c 
kh
 1 1 1   1 1  2 4ac
⇒ b + +  ≤1⇒ b +  ≤ ⇔ b ≤
 6a 3b 2c   6 a 2c  3 3a + c
4ac
+ 2c − 7 72a 2 + c 2 2
3a + c 4c 2c c
⇒P≤ = + − 7 72 +  
a 3a + c a a
4t
Xét hàm số f (t ) = + 2t − 7 t 2 + 72 ≤ −55, ( t = c / a ) ta có
3+t
450
4 4t 7t
f '(t ) =
2+ − − .
t + 3 ( t + 3) 2
t 2 + 72
ĐS: Pmax =
−55; 2a =
3b =
6c .
Dưới đây tôi trình bày một bài toán tương tự nhưng đi theo một hướng khác
( a + 5b + 3c ) 
1 1 1  39
+ + =.
 a 4b 3c  4
2 ( a + 3c )( a + 3c − 4b ) − 7c 2 + 4c a 2 + 7c 2
n
P= .
2ac
.v
Lời giải
om
39 1 1 1  1 1 1 1 1 1
=( a + 4b + 3c )  + +  + b  + +  ≥ 9 + b  + + 
4  a 4b 3c   a 4b 3c   a 4b 3c 
⇒ 3ac ≥ 2b ( a + 3c )
.c
1 1 1
ok
Chú ý AM – GM ta có ( a + 4b + 3c )  + +  ≥ 9.
 a 4b 3c 
Khi đó
bo
2 ( a + 3c ) − 8b ( a + 3c ) − 7c 2 + 4c a 2 + 7c 2
2
P=
et
2ac
2 ( a + 3c ) − 12ac − 7c 2 + 4c a 2 + 7c 2 2a 2 + 11c 2 + 4c a 2 + 7c 2
2
vi
≥ = .
2ac 2ac
ng
2 x 2 + 11 + 4 x 2 + 7 a
= ,x
2x c
a
2 x 2 + 11 + 4 x 2 + 7
Xét hàm số f ( x) = với x dương ta có
kh
2x
f '( x) =
( 2x 2
− 11) x 2 + 7 − 28
; f '( x) = 0 ⇔ x = 3 .
2 x2 x2 + 7
15
Ta có f’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x=3 nên f ( x) ≥ f (3) =.
2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi =a 4= b 3c .
15
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng .
2
451

Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện
( a + 3b + c ) 
1 1 1  21
+ +  =.
 a 2b c  2
a 2 + ( a + c )( a + c − 2b ) + 2a 2 + 2c 2
P= .
ac
= 5;=
ĐS: Pmin a 2=b c.
n
.v
Bài 1. Cho x,y là hai số thực dương. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
4xy 2
P=
om
.
(x + )
3
x + 4y
2 2
.c
Bài 2. Cho x,y là hai số không âm . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
xy + x 4 + 9x 2 y 2
P=
ok
.
x 2 + 8y 2
Bài 3. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn xy ≤ y − 1 .
bo
y3 2x 2
P
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức = + .
x3 y 2
et
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương thay đổi thỏa mãn
vi
( a + 2b )  1b + 1c  =
 
4,c ≤ 3a . Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức
ng
 
a + 2b
2 2
P= .
ac
a
Bài 5. Cho x,y là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
kh
x3 4y3
=P + .
x3 + 8y3 y3 + ( x + y )
3
( a + b + c)  1a + 1b + 1c  =16 .
 
 
a2 + 2b2
ab
452
Bài 7. (TSĐH Khối A 2011) Cho các số thực x, y, z ∈ [1;4] , x ≥ y, z ≥ z .

x y z
2x + 3y y + z z + x
bc 4abc
= P − .
( b + a )( c + a ) ( a + b )( b + c )( c + a )
Bài 9. Cho các số thực dương thỏa mãn điều kiện ( a + c )( b + c ) =
4c 2 .
n
a b ab
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = + + .
b + 3c a + 3c bc + ca
.v
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a ≥ 2b .
om
( )
Chứng minh: 14 a 2 + b 2 + c 2 ≥ 5 ( a + b + c ) .
2
Bài 11. Cho a,b là hai số thực và c không âm thỏa mãn a 2 + b 2 + ab =

.c 3c 2 .
Chứng minh rằng a3 + b3 + 4abc ≤ 6c3 .
ok
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương thay đổi thỏa mãn ( a + b − c ) =
2
ab .
2
ab c2  c 
bo
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + 2 +  .

a+b a +b a+b−c
2
Bài 13. Cho các số thực không âm a,b,c thỏa mãn a + b + c > 0 .
et
a3 + b3 + 16c3
( a + b + c )3
vi
Bài 14. Cho các số thực a,b,c.

ng
27
Chứng minh rằng 8a 4 + 8b 4 + 27c 4 ≥ ( a + b + c )4 .
64
a
( )
Bài 15. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn ( a + b + c )= 2 a 2 + b2 + c 2 và a + b + c ≠ 0 .
2
kh
a 3 + b3 + c 3
( a + b + c )( ab + bc + ca )
Bài 16. Cho x,y,z là các số thực không âm đôi một phân biệt. Chứng minh rằng
x+ y y+z z+x 9
+ + ≥ .
( x − y) ( y − z ) ( z − x)
2 2 2 x + y+z
Bài 17. Cho a,b,c là các số thực không âm đôi một phân biệt thỏa mãn a + b + c =
1.
453
1 1 1
(a − b) 2
(b − c ) 2
( c − a )2
Bài 18. Cho a,b,c là các số thực không âm không có hai số nào đồng thời bằng 0.
( a + b + c )2  
1 1 1
P= +
. +
a +b b +c
2
c +a 
2 2 2 2 2
Bài 19. Cho a,b,c là các số thực không âm và không có 2 số nào đồng thời bằng 0.
( ab + bc + ca )  
1 1 1
P= +. +
n
a +b b +c
2
c +a 
2 2 2 2 2
.v
Bài 20. Cho a,b,c là các số thực không âm không có 2 số nào đồng thời bằng 0 thỏa
mãn a + b + c = 1.
om
1 1 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 2 + 2 + 2 .
a +b 2
b +c 2
c + a2
Bài 21. Cho các số thực a > 0, b,c ≥ 0 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
.c
( ab + bc + ca )  
1 1 1
P= + +
ok
.
a a +b 2
a +b +c  2 2 2 2 2
Bài 22. Cho a,b,c là các số thực không âm và c < a, c < b . Chứng minh rằng
bo
2 2
 a   b  a 2 + b2 + c2
 +
   ≥ .
b−c c−a ab + bc + ca
et
Bài 23. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [1;2] .

vi
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2
xyz ( x + y + z )
ng

4a3 + 3b3 + 2c3 − 3b 2 c
a

( a + b + c )3
kh
Bài 25. Cho a,b,c là độ dài một tam giác không nhọn. Chứng minh rằng
(a 2
)  1 1 1 
+ b 2 + c 2  2 + 2 + 2  ≥ 10 .
a b c 
Bài 26. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn x 2 + y 2 + 6 z 2= 4 z ( x + y ) .
x3 y3 x2 + y 2
y( x + z) x( y + z)
2 2 z
454
Bài 27. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn ( a + b + c )= 4 ( ab + bc + ca ) và a + b + c ≠ 0 .

2
a 2b + b 2 c + c 2 a
( a + b + c )3
Bài 28. Cho a, b ≥ 0, c > 0 và thoả mãn điều kiện a3 + b3 = c ( c − 1) .
a 2 + b2 + c2
( a + b + c )2
Bài 29. Cho x,y là các số thực dương thay đổi thỏa mãn x + 2 xy ≥ 8 y .
n
 x3 y 3   x 2 y 2 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 4  3 + 3  − 9  2 + 2  .
.v
y x   y x 

Bài 30. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn 0 < 4a ≤ c ≤ 9a .
om
12a 12b 25c
a+b b+c c+a
4 3
Bài 31. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn b ≥ a − c ≥ b .
.c
5 5
ok
12 ( a − b ) 12 ( b − c ) 25 ( c − a )
c a b
bo
Bài 32. Cho a,b,c là các số thực không âm thay đổi thỏa mãn 2a3 − ( b + c ) ≤ 4abc .
3
7 4
( )
et
Chứng minh a + 3 b 4 + c 4 ≥ 2a 2b 2 − 3b 2 c 2 + 2c 2 a 2 .
16
vi
Bài 33. Cho a,b,c là các số thực dương thay đổi thỏa mãn ab + bc + ca =
3b 2 .
ng
P=
a
+
c
+
abc − ( a + c ) a 2 + c 2
.
( )
b+c a+b ( a + c ) b2
a
kh
( a + c ) 
1  10 1
= +
, c ≥ 4b .
a b2  b 2
a +c−b
b
(a )
3
≥ 27 ( a − b ) ( b − c ) ( c − a ) .
2 2 2
2
+ b2 + c2
Bài 36. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn ab + bc + ca > 0 .
455
1 1 1 11 32
Chứng minh rằng + + + ≥ .
a +b2 2
b +c2 2
c +a2 2
a +b +c
2 2 2
( a + b + c )2
Bài 37. Cho a,b,c là các số thực không âm đôi một khác nhau thỏa mãn a + b + c =0.
 1 33 1 1
Chứng minh rằng ( ab + bc + ca )2  ≥ . + +
 ( a − b )4 ( b − c )4 ( c − a )4  16
Bài 38. Tìm hằng số k tốt nhất sao cho bất đẳng thức sau đúng với mọi số thực
không âm a,b,c
( a + b + c )5 ≥ k ( a 2 + b2 + c 2 ) ( a − b )( b − c )( c − a ) .
n
Bài 39. Cho a,b,c là các số thực đôi một phân biệt. Chứng minh rằng
.v
2 2 2
 a −b  b−c   c−a 
  +  +  ≥ 5.
om
 b−c  c−a   a −b
1
+
1
+
.c
1
≥
9
a + ab + b
2 2
b + bc + c
2 2
c + ca + a
2 2
( a + b + c )2
ok
Bài 41. (Iran 1996) Cho a,b,c là các số thực không âm. Chứng minh rằng
bo
1 1 1 9
+ + ≥ .
( a + b) (b + c ) (c + a )
2 2 2 4 ( ab + bc + ca )
et
1 1 1
Bài 42. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn 2
+ =2 .
2
a b 2c
vi
a b c
Tìm giá nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
b+c c+a
ng
a 2 + b2 + c2
( )
27 ( a + b + c ) a 2 + b 2 + c 2 + 45abc ≥ 32 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
a
kh
ab bc ca 4abc
P= + + − .
( a + b ) ( b + c ) ( c + a ) ( a + b )( b + c )( c + a )
2 2 2
Bài 45. Cho x,y,z là các số thực không đồng thời bằng 0 thỏa mãn
( )
2 x 2 + y 2 + z 2 = 3 ( xy + yz + zx ) .
Tìm giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của biểu thức P =
( y − 2 z )2 .
xy + yz + zx
456
Bài 46. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 + 4ab + 4bc + 4ca =
0 và
a + b + c ≠ 0 . Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức
a3 + b3 + c3 − abc
P= .
( a + b + c )3
Bài 47. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2= 4 ( ab + bc + ca ) và
ab + bc + ca ≠ 0 . Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức
( a − b )( b − c )( c − a ) ( a 2 + b2 + c 2 − ab − bc − ca )
P= .
( a + b + c )5
n
(
Bài 48. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn 5 x 2 + y 2 + z 2 = 6 ( xy + yz + zx ) . )
.v
om
1 1 1
P = ( x + y + z) + +  .
x y z
Bài 49. Cho x,y,z là các số thực không đồng thời bằng 0 và thỏa mãn
.c
( )
8 x 2 + y 2 + z 2= 11( xy + yz + zx ) .
ok
x3 + y 3 + z 3
( x + y + z ) ( x2 + y 2 + z 2 )
bo
Bài 50. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 > 0 .

et
(
2 ( a + b + c ) a 2 + b 2 + c 2 − 9abc )
vi
P= .
(a )
ng
2 3
2
+b +c
2
a
C. HƯỚNG DẪN GIẢI – ĐÁP SỐ

kh
4t
Bài 1. Đặt
= x t. y, ( t > 0 ) ta có=
P f=
(t ) ta có
(t + )
3
t +42
f '(t ) =
4 ( t 2 + 4 − 3t ) ; f '(t ) = 0 ⇔ t 2 + 4 = 3t ⇔ t =
1
.
( )
3
2
t2 + 4 t + t2 + 4
457
1
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = trên khoảng ( 0;+∞ ) nên
2
1  1  1
tại t = f(t) đạt cực tiểu hay P =f (t ) ≥ f   =.
2  2 8
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằngđạt tại y = 2 x .
8
Bài 2. Nếu x =0 ⇒ P =0 . Xét x > 0 ta đặt=y t .x ( t ≥ 0 ) .
t + t 4 + 9t 2
Khi đó=
P f=
(t ) .
t2 + 8
n
.v
t + t 4 + 9t 2
Xét hàm số f (t ) = trên [ 0;+∞ ) ta có
t2 + 8
om
=
7t 2 + 72 + 8 − t 2 t 2 + 9
f '(t ) = ; f '(t ) 0
( )
( )
2
t + 9t t + 8
4 2 2
.c
⇔ 7t 2 + 72 + 8 − t 2 ( ) t +9 = 0⇔t = 6
2
2
ok
3 2
Lập bảng biến thiên suy ra P =
f (t ) ≤ f (6 2) = .
bo
4
3 2
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x = 6 2 y .
et
4
2
x y −1 1  1 1  1 y
≤ 2 = − −  ≤ ⇒t = ≥ 4 .
vi

y y 4  y 2 4 x
ng
2 2
Khi đó P= f (t=
) t3 + 2
. Xét hàm số f (t=
) t3 + với t ≥ 4 ta có
t t2
a
4 3t 5 − 4
f '(t=
) 3t 2 − 3= > 0, ∀t ≥ 4 do đó f(t) là hàm đồng biến trên
kh
t t3
513
[ 4;+∞ ) suy ra P = f (t ) ≥ f (4) = .
8
513 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại=x = ,y 2.
8 2
Bài 4. Đặt = c y.b, ( 3 x ≥ y > 0 ) khi đó từ điều kiện ta có:
a x.b,=
 1 2 ( y − 1)
( x + 2 ) 1 + =4⇒ x = .
 y y +1
458
2 ( y − 1)
Mặt khác: 3 x ≥ y ⇔ 3. ≥ y ⇔ y2 − 5 y + 6 ≤ 0 ⇔ 2 ≤ y ≤ 3 .
y +1
 2 ( y − 1) 
2
  +2
x + 2  y +1 
2
3y2 − 2 y + 2
Khi đó
= P = = f=
( y) .
xy 2 ( y − 1) y3 − y
.y
y +1
3y2 − 2 y + 2
Xét hàm số f ( y ) = liên tục trên đoạn [ 2;3] ta có:
y3 − y
n
−3 y 4 + 4 y 3 + 3 −3 y ( y − 2 ) − 2 y + 3
3 3
=f '(y) = < 0, ∀y ∈ [ 2;3] .
.v
( ) ( )
2 2
y3 − y y3 − y
om
Do đó f(y) là hàm nghịch biến trên [ 2;3] .
11 2
Suy ra P=
max f=
(2) đạt tại
= a = b, c 2b
P=
min f=
6
(3) 1 đạt tại=a b=
3
, c 3b .
.c
ok
 1 1
Bài 6. Đặt
= .a, b y.a, ( x, y > 0 ) theo giả thiết ta có: (1 + x + y ) 1 + +  =
c x= 16 .
 x y
bo
1 + 2 y2
Khi đó
= P f=
( y) .
y
et
Để khảo sát hàm f(y) ta cần tìm miền giá trị của y trước tiên.
 1  
vi
1
Viết lại đẳng thức trên dưới dạng: 1 +  x 2 +  y + − 13  x + y + 1 =0 (1) .
 y  y 
ng
Phương trình (1) phải có nghiệm x,y dương do đó điều kiện là:

a
y > 0

kh
2
  1   1 7−3 5 7+3 5
 ∆
=  y + − 13  − 4  1 +  ( y + 1) ≥ 0 ⇔ ≤ y≤ .
  y   y  2 2
 1
 y + − 13 > 0
 y
7 − 3 5 7 + 3 5 
Việc còn lại ta chỉ khảo sát hàm số f(y) trên  ;  ta có:
 2 2 
 7 − 3 5  21 − 3 5  1 
=
Pmax f  =  = , Pmin f=
  2 2.
 2  2  2
459
Bài 7. Nhận xét. Biểu thức P đẳng cấp bậc 0 và có x ≥ y, x ≥ z nên ta đặt ẩn phụ
giảm biến bằng cách biểu diễn y theo x và z theo x.
1 
Đặt
= y a= .x, z b.x do x, y, z ∈ [1;4] , x ≥ y, x ≥ z ⇒ a, b ∈  ;1 .
4 
1 a b
Khi đó P = + + .
2 + 3a a + b b + 1
Ta chưa có mối liên hệ giữa a và b nên cứ mạnh dạn xét hàm số với a hoặc b
xem sao và hy vọng được một hàm luôn đồng biến hoặc luôn ngịch biến.
1 a b 1 
Xét hàm số f (a) = + + liên tục trên  ;1 ta có:
2 + 3a a + b b + 1
n
4 
.v
3 b ( 2 + 3a ) b − 3 ( a + b ) .
2 2
f '(a ) =
− + = 2
( 2 + 3a ) ( a + b )
2 2
( 2 + 3a ) ( a + b )2
om
Ta có:
( 2 + 3a )2 b − 3 ( a + b )2= 9a 2b + 6ab + 4b − 3a 2 − 3b 2
.c
≥ 9a 2b + 6a 2b + 4b − 3a 2 − 3b 2 .
ok
1 
= 3a 2 ( 5b − 1) + b ( 4 − 2b ) > 0, ∀a, b ∈  ;1
4 
bo
1 
Do đó f(a) là hàm đồng biến trên  ;1 suy ra
4 
et
1 4 1 b
P= f (a ) ≥ f   =+ + .
 4  11 1 + 4b 1 + b
vi
4 1 b 1 
Xét hàm số g (b) =+ + liên tục trên đoạn  ;1 ta có:
ng
11 1 + 4b 1 + b 4 
1 
b∈ ;1
1 4 1
; g '(b)= 0 ⇔ (1 + 4b ) = 4 ( b + 1) ← 4 
2 2
g '(b)= − → b=
a
.
( b + 1) 2
(1 + 4b ) 2 2
kh
1
Ta có g’(b) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua b = nên g(b) đạt cực tiểu tại
2
1  1  34 34
b= hay g (b) ≥ g   = . Do đó P ≥ .
2  2  33 33
34 1 1
a = ,b =
hay x 4=
y, x 2 z và do
33 4 2
x, y, z ∈ [1;4] ⇒ x = 4, y = 1, z = 2 .
Bài 8. Đặt
= .a, c y.a, ( x, y > 0 ) khi đó:
b x=
460
xy 4 xy xy  4 
P= − = 1 −
( x + 1)( y + 1) ( x + y )( x + 1)( y + 1) ( x + 1)( y + 1)  x + y 
.
Với x + y > 4 ⇒ P > 0 ta xét với x + y ≤ 4 .

xy  4 
Khi đó P
= 1 −  khi đó nếu coi vế phải làm một hàm của xy
xy + x + y + 1  x + y 
2
 x+ y
ta có một hàm nghịch biến mặt khác xy ≤   suy ra:
 2 
2
 x+ y
  ( x + y )( x + y − 4 ) .
n
 2   4 
P≥ 1 −  =2
 x + y  ( x + y) + 4( x + y) + 4
.v
2
x+ y
  + x + y +1
 2 
om
t (t − 4)
Đặt t = x + y, ( 0 < t ≤ 4 ) ⇒ P ≥ f (t ) = .
( t + 2 )2 .c
t (t − 4)
Xét hàm số f (t ) = trên ( 0;4] ta có:
( t + 2 )2
ok
( 2t − 4 )( t + 2 ) − 2 ( t 2 − 4t ) 8t − 8
bo
f '(t ) = = ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 1 .
(t + 2)3
( t + 2 )3
et
1
t = 1 do đó P ≥ f (t ) ≥ f(1) =
− .
vi
3
1 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại x = y = ⇔ a = 2b = 2c .
ng
3 2
Bài 9. Đặt
= .c, b y.c, ( x, y > 0 ) theo điều kiện bài toán ta có:
a x=
a
( x + 1)( y + 1) = 4.
kh
x y xy x2 + y 2 + 3( x + y ) xy
Khi đó: P = + + = +
y+3 x+3 x+ y xy + 3 ( x + y ) + 9 x + y
( x + y )2 + 3 ( x + y ) − 2 xy xy
+
xy + 3 ( x + y ) + 9 x+ y
Do ( x + 1)( y + 1) =4 ⇒ xy =3 − ( x + y ) .
461
Đặt t = x + y, ( 0 < t < 3) ⇒ xy = 3 − t và

2
 x+ y t2 t >0
3=
− t xy ≤  = ⇔ t 2 + 4t − 12 ≥ 0 ← →t ≥ 2 .
 2  4
t 2 + 3t − 2 ( 3 − t )
3−t t 3 3
Khi đó P = = + − . +
3 − t + 3t + 9 t 2 t 2
t 3 3 Bảng biến thiên:
Xét hàm số f (t ) = + − với
2 t 2 t 2 6 3
t ∈ [ 2;3) ta có f’(t) − 0 +
n
1 3 f(t) 1 0
f '(t ) = − ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 6 .
2 t2
.v
Dựa vào bảng biến thiên suy ra 3
6−
om
max f = = 1.
(t ) f(2) 2
t∈[ 2;+3)
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 đạt tại a= b= c .

Bài 10. Đặt a= x.c, b= y.c, ( 0 < 2 y ≤ x ) ta cần chứng minh .c
( )
14 x 2 + y 2 + 1 ≥ 5 ( x + y + 1) ⇔ 9 y 2 − 10 ( x + 1) y + 9 x 2 − 10 x + 9 ≥ 0 .
2
ok
Coi vế trái là hàm của y và x là tham số
bo
f ( y ) = 9 y 2 − 10 ( x + 1) y + 9 x 2 − 10 x + 9 ta có
18 y 10 ( x + 1) ≤ 9 x − 10 ( x + 1) =
f '( y ) =− − x − 10 < 0 nên f(y) là hàm nghịch
et
2
 x 5 
biến suy ra f ( y ) ≥ f   =  x − 3  ≥ 0 .
vi
  
2 2 
ng
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= a 2= b,5a 6c .

2
 b  3b 2
a
Bài 11. Nếu c = 0 ⇒ a 2 + ab + b 2 = 0 ⇔  a +  + = 0 ⇔ a = b = 0 bất đẳng

 2 4
kh
thức trở thành đẳng thức.

Nếu c > 0 đặt
= a x=.c, b y.c khi đó theo điều kiện ta có:
3 và bất đẳng thức cần chứng minh trở thành:
x 2 + y 2 + xy =
x3 + y 3 + 4 xy ≤ 6 ⇔ ( x + y ) − 3 xy ( x + y ) + 4 xy ≤ 6 .
3
Đặt
t2
t = x + y ⇒ 3 = x 2 + y 2 + xy = ( x + y )2 − xy = t 2 − xy ⇒ t 2 − 3 = xy ≤ ⇔ −2 ≤ t ≤ 2 .
4
462
Thay xy= t 2 − 3 vào bất đẳng thức trên ta cần chứng minh:
( ) ) (
t 3 − 3 t 2 − 3 t + 4 t 2 − 3 ≤ 6, ∀t ∈ [ −2;2] .
⇔ 2t 3 − 4t 2 − 9t + 18 ≥ 0, ∀t ∈ [ −2;2] ⇔ ( t − 2 ) ( 2t 2
)
− 9 ≥ 0, ∀t ∈ [ −2;2] (luôn đúng).
xy 1 1
.c, b y.c từ điều kiện ta có: ( x + y − 1) =
2
Bài 12. Đặt
= a x= xy và P = + 2 2 + .
x + y x + y xy
2
 x+ y  
Ta có: ( x + y − 1) =xy ≤   ⇒ ( x + y ) − 4 ( x + y ) − 2 ( x + y ) + 1 ≥ 0 .
2 2 2
n
 2 
.v
2
⇔ 3( x + y ) − 8 ( x + y ) + 4 ≤ 0 ⇔ ≤ x + y ≤ 2 .
2
3
om
2 
Đặt t = x + y,  ≤ t ≤ 2  thay xy= ( t − 1) vào biểu thức của P ta được:
2
3 
P=
( t − 1)2
+
1
+
1
=
.c
( t − 1)2
+
1
+
1
t − 2 ( t − 1) ( t − 1) −t + 4t − 2 ( t − 1)2
2 2 2
ok
t 2 t
( t − 1)2 1 1 1
= + + +
bo
2 ( t − 1) −t + 4t − 2 2 ( t − 1)
t 2 2 2
2 4 2 4 2 
et
≥ + = + ≥ 2, ∀t ∈  ;2 
t t − 1 −t 2 + 4t − 2 + 2 ( t − 1)2 t t −1 t2 3 
vi

Nhận xét. Ta có thể xử lý theo cách khác sau đây:
ng
ab c2 c2 ab c2 c2 c2
P= + 2 + = + + +
a + b a + b 2 ab a + b 2ab a 2 + b 2 2ab
a
2
c 2 ab 4c 2 2c  2c 
kh
≥2 + 2 ≥ + 
ab ( a + b ) a + b + 2ab a + b  a + b 
2
2
 c  ab 1 1 c 3
Xuất phát từ giả thiết ta có: 1 − =  ≤ ⇒ ≤ ≤ .
 a+b (a + b) 2 4 2 a+b 2
c 1 3
Đặt t = ) 2t + 4t 2 trên  ;  ta có kết quả tương tự như
. Xét hàm số g (t=
a+b 2 2
lời giải trên. Qua bài toán này ta có nhận xét là đôi khi sử dụng kỹ thuật giảm
biến đối với dạng đồng bậc đòi hỏi chúng ta phải biến đổi và vận dụng tinh tế
các bất đẳng thức.
463
3 3 3
 a   b   c 
Bài 13. Ta có: P =   +  + 16   .
a+b+c a+b+c a+b+c
a b c
= Đặt x = ,y = ,z , ( x, y, z ≥ 0 ) và x + y + z =
1.
a+b+c a+b+c a+b+c
Khi đó P = x3 + y 3 + 16 z 3 .
Để tìm giá trị lớn nhất ta thực hiện như sau:
x3 y 3 + z 3 + 15 z 3 ≤ ( x + y + z ) + 15 z 3 =
3
P =+ 1 + 15 z 3 ≤ 16 .
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 16 đạt tại a= b= 0 .
Để tìm giá trị nhỏ nhất của P ta thực hiện như sau:
n
P = x3 + y 3 + 16 z 3 = ( x + y ) ( x + y ) − 3xy  + 16 z 3
.v
2
 
om
 3 2 1
≥ ( x + y ) ( x + y ) − ( x + y )  + 16 z 3 = (1 − z )3 + 16 z 3
2
 4  4
1
Xét hàm số f ( z ) = (1 − z ) + 16 z 3 liên tục trên đoạn [ 0;1] ta được:
3
4
.c
3 z∈[ 0;1] 1
f '( z )= − (1 − z ) + 48 z 2 ; f '( z )= 0 ←
ok
2
→ z= .
4 9
1  1  16  1  16
bo
=
Ta có f (0) =
,f  = , f (1) 16 . Suy ra P ≥ f ( z ) ≥ f   = .
4  9  81  9  81
16
đạt tại
et

81
1 c 1
vi
x = y , z = ⇔ a = b, = , a = b = 4c .
9 a+b+c 9
ng
Bài 14. Nếu a + b + c =0 , bất đẳng thức hiển nhiên đúng.

Nếu a + b + c ≠ 0 , khi đó viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
a
4 4 4
 a   b   c  27
8  + 8  + 27   ≥ .
kh
a+b+c a+b+c a+b+c 64

a b c
Đặt x =
= ,y = ,z suy ra x + y + z =
1.
a+b+c a+b+c a+b+c
Khi đó vế trái của bất đẳng thức bằng P = 8 x 4 + 8 y 4 + 27 z 4 .
( ) ( ) ( )
2 2
=  2 x 2 + y 2  ≥ ( x + y ) =(1 − z ) .
4 4
8 x4 + y 4 ≥ 4 x2 + y 2
 
Suy ra P ≥ 27 z 4 + (1 − z ) .
4
464
) 27 z 4 + (1 − z ) ta được:
4
Xét hàm số f ( z=
1
f '( z ) =−4 (1 − z ) + 27.4 z 3 ; f '( z ) =0 ⇔ (1 − z ) =27 z 3 ⇔ z = .
3 3
4
1 1
Ta có f’(z) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua z = nên tại z = thì f(z) đạt
4 4
 
1 27
cực tiểu hay P ≥ f ( z ) ≥ f   = .
 4  64
3c
Vậy bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= .
2
n
Nhận xét. Trong trường hợp a,b,c dương và các hệ số của a 4 , b 4 , c 4 đôi một khác
.v
nhau ta sử dụng kỹ thuật cân bằng hệ số cho bất đẳng thức AM-GM hoặc dùng AM
om
– GM dạng luỹ thừa.
( )
Bài 15. Ta có: ( a + b + c ) = 2 a 2 + b 2 + c 2 ⇔ a 2 + b 2 + c 2= 2 ( ab + bc + ca ) .
2
⇔ ( a + b + c )= 4 ( ab + bc + ca ) .
2 .c
(
4 a 3 + b3 + c 3 ) = 4 3 3 3
ok
a   b   c 
Khi đó P =   + 4  + 4  .
( a + b + c )3 a+b+c a+b+c a+b+c
bo
a b c
Đặt x
= = ,y = ,z ta có x + y + z =
1 và
a+b+c a+b+c a+b+c
ab + bc + ca 1
et
xy +=
yz + zx = .
( a + b + c )2 4
vi
 y + z =1 − x  y + z =1 − x
 
ng
Suy ra  1⇔ 1.
 yz + x ( y + z ) = 4  yz = x − x + 4
2
a
 1 2
Mặt khác ( y + z ) ≥ 4 yz ⇒ (1 − x ) ≥ 4  x 2 − x +  ⇔ 0 ≤ x ≤ .
2 2
kh
 4  3
Khi đó :
( )
P= 4 x3 + y 3 + z 3 = 4  x3 + ( y + z ) − 3 yz ( y + z ) 

3

  1 
= 4  x3 + (1 − x ) − 3  x 2 − x +  (1 − x )=
3
 12 x − 12 x + 3x + 1
3 2
  4  
 2
Xét hàm số f ( x)= 12 x3 − 12 x 2 + 3 x + 1 liên tục trên 0;  ta được:
 3
465
 1
 2

x∈0; x=
 3 6
f '( x)= 36 x 2 − 24 x + 3; f '( x)= 0 ←→  .
x = 1
 2
1 2  1  11 11
Ta có =
f (0) f=
  1, f=
  f=
  . Suy ra 1 ≤ f ( x) =≤
P .
2 3 6 9 9
a 0,=
b c . Giá trị lớn nhất của P
11 a 5
bằng đạt tại b= c= hoặc b= c= a.
9 2 2
n
giả sử z min { x, y, z} ⇒ x > y > z ≥ 0 .
.v
 x+ y y+z z+x 
cần chứng minh: ( x + y + z )  + +  ≥9.
om
 ( x − y )2 ( y − z )2 ( z − x )2 
Đặt P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức.
Ta có
.c
x y
+2+
ok
 x+ y y x ( x + y )2 + x + y= y x x y
P ≥ ( x + y)  + +=  +2 + + +2.
 ( x − y )2 y 2 x 2  ( x − y )2 y x x
−2+
y y x
bo
y x
x y t+2
Đặt t =+ , ( t > 2 ) do x > y khi đó P ≥ f (=
t) +t +2.
et
y x t−2
t+2
vi
Xét hàm số f (=
t) + t + 2 trên khoảng ( 2;+∞ ) ta có
t−2
ng
4
+ 1; f '(t )= 0 ⇔ ( t − 2 ) = 4 ←
2 t >2
f '(t )= − → t= 4 .
(t − 2) 2
a
kh
9 do đó P ≥ 9 .
t = 4 hay f (t ) ≥ f (4) =
x y
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi + = 4, z = 0 hoặc các hoán vị.
y x
giả sử c min {a, b, c} ⇒ a, b > c ≥ 0 .
Khi đó:
466
 1 1 1 
P= ( a + b + c )2  + + 
 ( a − b ) 2
(b − c ) 2
(c − a) 2

a b .
  +2+ 2 2
≥ ( a + b) 
2 1 1
+ 2 +=
1
 b a + a + b + 2 a + b  + 2
 
 ( a − b ) b  b a
2 2
a a
−2+
b b2 a 2
b a
a b
Đặt t =+ , ( t > 2 ) do a,b dương phân biệt.
b a
t+2
+ ( t + 1) + 1 .
2
Khi đó P ≥ f (t=
n
)
t−2
.v
t+2
+ ( t + 1) + 1 với t > 2
2
Xét hàm số f (t=)
t−2
om
4
Ta có: f '(t ) =
− + 2 ( t + 1) ;
( t − 2 )2
f '(=
t ) 0 ←
→=
t >2
t 1+ 3 .
.c
ok
t 2 1+ 3 +∞
− +
bo
f’(t) 0
f(t) +∞ +∞
et
vi
11 + 6 3
Dựa vào bảng biến thiên suy ra Pmin =min f (t ) =f(1 + 3) =11 + 6 3 đạt tại
ng
t >2
a b
+ =1 + 3, c =0 hoặc các hoán vị.
a
b a
Bài 18. Giả sử c = min {a, b, c} khi đó a, b > c ≥ 0 ta có:
kh
2 2
 c  c
a 2 + b2 ≤  a +  +  b +  ;
 2  2
2
 c
b2 + c2 ≤  b +  ;
 2
2
 c
a2 + c2 ≤  a +  ;
 2
467
2
 c c  c  c
(a + b + c) 2
=  a + + b +  ≥ 4  a +  b +  .
 2 2  2  2
 
 
 c  c
Suy ra: P ≥ 4  a +  b +   .
1 1 1
+ +
 2  2   2 2 2
c 
2
  a +  
c c  c 
b +  a +  + b +  
  2  2  2  2  
c c  1 1 1  x y 4
Đặt x = b + khi đó P ≥ 4 xy  2 + 2 + 2
a+ ,y=  = 4 + + .
2 2 x y x + y 2   y x x + y
n
y x
.v
x y 4 4
Đặt t = ) 4t + với t ≥ 2 ta có f '(t ) = 4 − 2 > 0, ∀t ≥ 2
+ ≥ 2 xét hàm số f (t=
y x t t
om
nên f(t) là hàm đồng biến với t ≥ 2 . Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (2) =
10 . Đẳng thức xảy
ra khi và chỉ khi x = y, c = 0 ⇒ a = b, c = 0 .
a b=
.c
Bài 19. Giả sử c = min {a, b, c} ta có:
ok
2 2
 c  c
a 2 + b2 ≤  a +  +  b +  ;
bo
 2  2
2
 c
b2 + c2 ≤  b +  ;
et
 2
2
 c
vi
a2 + c2 ≤  a +  ;
 2
ng
c c2 c  c c c2  c  c
ab + bc + ca = ab + ( )
a + b + +  a + b −  ≥ ab + ( )
a + b + =  a +  b + 
2 4 2 2 2 4  2  2
a
 
kh
 
 c  c  1 1 1 
Suy ra: P ≥  a +  b +  + + .
 2  2   c
2
 c
2

2
c  c 
2
 a +  b +  a +  + b +  
  2  2  2  2  
c c  1 1 1   x y 1
Đặt x = b + khi đó P ≥ xy  2 + 2 + 2
a+ ,y=  =  +  + .
2 2 x y x +y   y x x + y
2
y x
468
x y 1 1
Đặt t = + ≥ 2 xét hàm số f (t ) = t + với t ≥ 2 ta có f '(t ) = 1 − 2 > 0, ∀t ≥ 2
y x t t
5
nên f(t) là hàm đồng biến với t ≥ 2 . Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (2) = . Đẳng thức xảy
2
ra khi và chỉ khi x = y, c = 0 ⇒ a = b, c = 0 .
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại=a b= , c 0 hoặc các hoán vị.
2
Cách 2: Coi P là hàm số của c ta chứng minh P đạt giá trị nhỏ nhất khi c = 0 .
Thật vậy ta cần chứng minh:
n
( ab + bc + ca )  2 2 + 2 2 + 2 2  ≥ ab  2 2 + 2 + 2 
1 1 1 1 1 1
a +b b +c c +a  a +b b 
.v
a
 1 1 1   1 1 1 1 
⇔ c (a + b) 2 + 2 + 2 ≥ ab  2 + 2 − 2 − 2
om
2  .
a +b 2
b +c 2
c +a  a b b +c 2
a + c2 
 
 1 1 1   c2 c2 
⇔ c (a + b) 2 + +  ≥ ab +
(
 a2 a2 + c2
) ( ) 
 a + b2 b2 + c2 c2 + a 2 

.c b2 b2 + c2

ok
Bất đẳng thức cuối đúng do:
c (a + b)
≥ 0;
bo
a 2 + b2
c (a + b) abc 2 ac  a 2 + b ( a − c ) 
− =   ≥0
( ) ( )
et
a +c
2 2
a a +c
2 2 2
a a +c
2 2 2
bc b 2 + a ( b − c ) 
vi
c (a + b) abc 2   ≥0
− =
(
b2 + c2 b2 a 2 + c2 ) ( )
ng
b2 b2 + c2
 1 1 1 
Vậy ta tìm giá trị nhỏ nhất=
của Q ab  2 + 2 + 2 .
a
a +b 2
a b 
kh
1 a b 5
Tương tự trên ta có: =Q + + ≥ .
a b b a 2
+
b a
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại= a b= , c 0 hoặc các hoán vị.
2
Bài 20. Nhận xét. Bài toán này thực chất là một trường hợp riêng của hai bất đẳng
thức trên:
Ta có:
469
( a + b + c )2  
1 1 1
P= + + 
a +b2 2
b +c
2 2
c +a 
2 2
 
2 
 c c  1 1 1 .
≥ a + +b +  + +
 2  2 2 2 2 
  a +  +  b +  
2 c c c  c
b +   a +  
 2   2   2   2  
2 1 1 1 
=( x + y )  2 + 2 + 2  ≥ 10
x y x + y 2 
n
c c
Với x = a + , y = b + , ( x, y > 0, x + y =1) và c = min {a, b, c} .
2 2
.v
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 10 đạt tại a= b= ,c= 0 hoặc các hoán vị.
om
2
Bài 21. Giả sử c = min {a, b, c} khi đó a 2 + b 2 ≤ a 2 + ( b + c ) và
2
a 2 + b2 + c2 ≤ a 2 + ( b + c ) .
.c 2
Suy ra:
ok
1 
bo
1 1
P ≥ ( ab + bc + ca )  2 + + 
 a ( b + c )2 a 2 + ( b + c )2 
.
1   
et
1 1 1 1 1
= bc + a ( b + c )   2 + +  ≥ a (b + c )  2 + + 
 a ( b + c ) a + ( b + c ) 
2 2 2
 a ( b + c ) a + ( b + c )2 
2 2
vi
Đặt x= a, y= b + c đưa về tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức quen thuộc
ng
 1 1 1 
=
Q xy  2 + 2 + 2  .
x y x + y 2 
a
Ta có:
kh
2
 x y  x y
2 +  − 5 +  + 2
= 
x y 1 y x  y x 5
Q= + + +
y x x+y  x y 2
2 + 
y x  y x
x y  2 x 2 y 
 + − 2  + − 1
=  y x  y x +5≥5
 x y 2 2
2 + 
 y x
470
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y, c = 0 ⇒ a = b, c = 0 .

5
a b=
, c 0 hoặc=
a c=
,b 0 .
2
Bài 22. Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với:
2 2
 a   b  a +b +c
2 2 2
  +  − ≥ 0.
b−c c−a ab + bc + ca
Coi vế trái là hàm số của c ta có:
2a 2 2b 2 ( b + c ) ( a 2 + b2 + c 2 ) − 2c ( ab + bc + ca )
f '(c) = + +
( b − c )3 ( a − c )3 ( ab + bc + ca )2
n
( ) c ( a − b ) + ( b − c ) + ( c − a ) 
.v
2c a 2 + b 2 + c 2 − 2c ( ab + bc + ca )
2 2 2
> =   ≥0
( ab + bc + ca )2 ( ab + bc + ca )
om
2
Vậy vế trái là hàm đồng biến với c vậy ta chỉ cần chứng minh với c = 0 .
a2 b2 a 2 + b2
.c
Khi đó ta cần chứng minh: + ≥
b2 a2 ab
( ) ( )
ok
⇔ a 4 + b 4 ≥ ab a 2 + b 2 ⇔ ( a − b ) a 2 + ab + b 2 ≥ 0 (luôn đúng).
2
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
a b=
,c 0 .
bo
2 2
 a   b  a 2 b2 a b a 2 + b2 a 2 + b2 + c2
Cách 2: Ta có   +  ≥ + ≥ += ≥ .
b−c c−a b2 a 2 b a ab ab + bc + ca
et

y b.z, (1 ≤ b ≤ a ≤ 2 ) , khi đó
vi
Bài 23. Giả sử x ≥ y ≥ z. Đặt =

x a.z,=
a 2b 2 + a 2 + b 2
ng
=P f=
(a) .
ab ( a + b + 1)
a
( a + b + ab ) b2 ( a − 1) + a − b 
Ta có f '(a ) ≥ 0, ∀a ≥ b ≥ 1 nên f(a) là hàm
kh
a 2b ( a + b + 1)
2
đồng biến trên [1;2] suy ra f (b) ≤ f (a ) ≤ f (2) .
Mặt khác f=
(b)
b 4 + 2b 2
=
b2 + 2
=
( b − 1)2 + 1 ≥ 1 và
b 2 ( 2b + 1) 2b + 1 2b + 1
=
f (2)
5b 2 + 4
=
(13b − 10 )( b − 2 ) + 6 ≤ 6 .
2b ( b + 3) 10b ( b + 3) 5 5
471
6
Do đó 1 ≤ P ≤ .
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại x= y= z và giá trị lớn nhất của P bằng
6
đạt tại x= y= 2, z= 1 hoặc các hoán vị.
5
Nhận xét. Ta có thể tìm nhanh Min của P như sau:
xy xyz ( x + y + z ) suy ra P ≥ 1 .
x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 ≥ xy. yz + yz.zx + zx.=
Nếu thay điều kiện x, y, z ∈ [1;2] bằng đoạn [ 2;4] ta có kết quả tương tự.
Bài 24. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta được: b3 + b3 + c3 ≥ 3b 2 c .
n
Suy ra:
.v
(
4a3 + b3 + c3 + 2b3 + c3 − 3b 2 c ) ≥ 4a 3
+ b3 + c 3
om
P
( a + b + c )3 ( a + b + c )3
1
4a 3 + ( b + c )3 16a3 + ( b + c )3  a 3 1  b + c 3
.c
≥ 4 = =4  +  
( a + b + c )3 4(a + b + c)
3
 a +b+c 4 a +b+c
ok
a b+c
Đặt x
= = ,y , ( y > x > 0 ) khi đó x + y = 1 và
a+b+c a+b+c
bo
1 3 1
P ≥ 4 x3 + y 3 = f ( y ) = 4 (1 − y ) + y 3 .
4 4
et
3 1
Xét hàm số f ( y ) = 4 (1 − y ) + y 3 với y ∈ ( 0;1) ta có
4
vi
3 4
f '( y )= −12 (1 − y ) + y 2 ; f '(y)= 0 ←
2 0< y <1
→ y= .
ng
4 5
4
Ta có f’(y) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua y = nên f(y) đạt cực tiểu tại
5
a
4 4 4
y = hay P ≥ f ( y ) ≥ f   =
kh
.
5  5  25
4
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại b= c= 2a .
25
Bài 25. Không mất tính tổng quát giả sử a là độ dài cạnh lớn nhất khi đó góc A lớn nhất:
Tam giác không nhọn nên cos A ≤ 0 ⇒ b 2 + c 2 − a 2 ≤ 0 ⇔ b 2 + c 2 ≤ a 2 .
Đặt
= .a 2 , c 2 y.a 2 , ( x, y > 0 ) và ta có: x + y ≤ 1 .
b 2 x=
Khi đó đặt P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức.
472
 1 1  xy + x + y 
P = (1 + x + y ) 1 + +  = ( x + y + 1)  
 x y  xy 
( x + y )2 + x + y
≥ ( x + y + 1) . 4 =
( x + y + 1)( x + y + 4 ) .
( x + y) 2 x+ y
4
=
( x + y + 1)( x =
+ y + 4)
− 10 + 10
( x + y − 1)( x + y − 4 ) + 10 ≥ 0
x+ y x+ y
n
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi tam giác đó vuông.
.v
Bài 26. Đặt
= .z, x b.z, ( a, b > 0 ) khi đó ta có a 2 + b 2 + 6= 4 ( a + b ) và
y a=
om
a3 b3
=
P + + a 2 + b2 .
b ( a + 1) a ( b + 1)
2 2
Mặt khác a 2 + b 2 ≥
1
2
1
( a + b )2 ⇒ ( a + b )2 + 6 ≤ 4 ( a + b ) .
2
.c
ok
⇔ ( a + b − 2 )( a + b − 6 ) ≤ 0 ⇔ 2 ≤ t = a + b ≤ 6 và
4 ( a + b ) = a 2 + b 2 + 6 ≥ 2ab + 6 ⇒ ab ≤ 2 ( a + b ) − 3 .
bo
1
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có: a 2 + b2 ≥ ( a + b ) ≥ 2 và
2
et
a3 a + 1 b ( a + 1) 3a
+ + ≥
vi
b ( a + 1)
2 8 8 4
b + 1 a ( b + 1) 3b
ng
b3
+ + ≥
a ( b + 1)
2 8 8 4
a
a + b ab 1 a + b 2(a + b) − 3 1 1
Suy ra P ≥ 2 + − − ≥ 2+ − − = + 2.
kh
2 4 4 2 4 4 2
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng + 2 đạt tại x= y= z .
2
Nhận xét. Ta có thể đánh giá như sau
3
1 1  2a + 2b + 2  1
b ( a +=
1) .2b ( a + 1)( a + 1) ≤   ≤ ( a + b ) và
2 3
2 2 3  2
1
a ( b + 1) ≤ ( a + b )3 .
2
2
473
 a3 b3  a 3 + b3 1 1
Do đó P ≥ 2  +  + 2 = 2. + 2 ≥ 2. + 2 = + 2 .
 ( a + b )3
( a + b ) 
3
(a + b) 3 4 2
Bài 27. HD: Từ giả thiết ta có:
a b b c c a 1
. + . + . = .
a+b+c a+b+c a+b+c a+b+c a+b+c a+b+c 4
a b c
Đặt x =
= ,y = ,z ta có
a+b+c a+b+c a+b+c
1
x + y + z= 1, xy + yz + zx= khi đó P = x 2 y + y 2 z + z 2 x .
4
n
( a + b + c ) − 2 ( ab + bc + ca )
2
ab + bc + ca
.v
Bài 28. Ta có: P= =
1 − 2. ≤ 1.
(a + b + c) 2
( a + b + c )2
om
2
 1+ c −1 c3
Từ điều kiện ta có: a3 + b3 = c ( c − 1) ≤ c   = ..c
 2  4
Mặt khác
ok
2  (a + b)
3
 3
a3 + b3 =( a + b ) ( a + b ) − 3ab  ≥ ( a + b ) ( a + b ) − ( a + b )  =
2 2
.
   4  4
bo
Suy ra ( a + b ) ≤ c3 ⇔ a + b ≤ c .
3
Đặt
= .c, b y.c ( x, y ≥ 0 ) ta có x + y ≤ 1 và
a x=
et
x2 + y 2 + 1 ( x + y ) − 2 xy + 1 ( x + y ) + 1
2 2
vi
2 xy
P= = ≥ −
( x + y + 1) 2
( x + y + 1) 2
( x + y + 1) ( x + y + 1)2
2
ng
1
( x + y + 1)2 xy 1 1  x + y 2 1 1 3
≥2 − ≥ −   ≥ − =
a
( x + y + 1)2 2 2 2  2  2 8 8
kh
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= 1, c= 2 .
8
Bài 35. Giả sử c = min {a, b, c} khi đó ( a − c ) ≤ a 2 , ( b − c ) ≤ b 2 .
2 2
( ) ≥ 27 ( a − b ) a b .
3 2
Vậy ta đi chứng minh: a 2 + b 2 + c 2 2 2
Để ý ( a + b + c ) ≥ ( a + b ) . Vậy bất đẳng thức được chứng minh nếu bất

2 2 2 3 2 2 3
đẳng thức sau đúng: ( a + b ) ≥ 27 ( a − b ) a b .

2 3
2 2 2 2
474
Nếu b = 0 bất đẳng thức trở thành đẳng thức.

Nếu b > 0 đặt
= a x.b, ( x ≥ 0 ) đưa về chứng minh bất đẳng thức.
( x + 1) ( ) (x )
3 2
≥ 27 ( x − 1) x 2 ⇔ x 2 − 3 x + 1
2
2 2
+ 6 x + 1 ≥ 0 (luôn đúng).
3± 5 3± 5
Đẳng thức xảy ra khi x = ,c = 0 ⇔ a = b,c = 0 .
2 2
3± 5
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy =
ra khi a = b,c 0 hoặc các
2
hoán vị.
n
Nhận xét. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng.
(a )
.v
3
− 27 ( a − b ) ( b − c ) ( a − c ) ≥ 0 .
2 2 2
f (c ) = 2
+ b2 + c2
om
Coi vế trái bất đẳng thức là hàm số của c.
( )
3
+ 54 ( a − b ) [b − c + a − c ] ≥ 0 (do
2
Ta có f '(=
c) 6c a 2 + b 2 + c 2
c min {a, b, c} ≥ 0 ).
=
.c
( )
3
− 27 a 2b 2 ( a − b ) .
ok
2
Vậy f (c) ≥ f (0) = a 2 + b 2
( )
3
− 27 a 2b 2 ( a − b ) ≥ 0.
2
Bài toán đưa về chứng minh bất đẳng thức a 2 + b 2
bo
Đây chính là kết quả của cách trên. Trong trường hợp a,b,c là các số thực bất kỳ
ta có bất đẳng thức sau:
et
(a )
3
≥ 2 ( a − b) (b − c ) (c − a ) .
2 2 2
2
+ b2 + c2
vi
Để chứng minh bất đẳng thức trên ta tìm cách đánh giá ( a − c ) ( b − c ) ≤ a 2b 2 .
2 2
ng
Không mất tính tổng quát giả sử c là số nằm giữa a và b.

TH1: Nếu c ≥ 0 ta có ngay điều phải chứng minh.
a
TH2: Nếu c ≤ 0 và a, b ≤ 0, ta đặt x = − a, y =

−b, z =−c đưa bất đẳng thức về
kh
trường hợp 1 và có ngay điều phải chứng minh.

TH3: Nếu c ≤ 0, ab ≤ 0, ta có thể giả sử c ∈ [ a; b ] , khi đó xét
f (c) = ( c − a )( c − b ) + ab = c 2 − ( a + b ) c + 2ab trên đoạn [ a; b ] ta có:
f (c) ≤ max { f (a), f (b)} =
ab tức ( c − a )( c − b ) ≤ −ab . Mặt khác
( c − a )( c − b )= c ( c − a − b ) + ab ≥ ab .
Vậy ( c − a )( c − b ) ≤ ab ⇒ ( c − a ) ( c − b ) ≤ a 2b 2 .
2 2
475
( )
3
≥ 2 ( a − b ) a 2b 2 .
2
Vậy đưa về chứng minh bất đẳng thức: a 2 + b 2 + c 2
Đặt a = x.b và đưa về chứng minh bất đẳng thức:
( x + 1) (x )
3
≥ 2 ( x − 1) x 2 ⇔ ( x + 1)
2 2
2 4
− 2 x3 + 4 x 2 − 2 x + 1 ≥ 0 .
2
( ) 
2
⇔ ( x + 1)  x 2 − x + 3 x 2 − 2 x + 1 ≥ 0 (luôn đúng).
 
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi a = −b, c =
Bài 36. Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} , khi đó ta có:
n
2 2
 c  c
a 2 + b2 ≤  a +  +  b +  ;
.v
 2   2 
2
 c
om
b2 + c2 ≤  b +  ;
 2
2
 c
a2 + c2 ≤  a +  ; .c
 2
2 2
 c  c
ok
a 2 + b2 + c2 ≤  a +  +  b +  .
 2  2
bo
c c
Đặt x =a+ ,y= b + , ( x, y > 0 ) bất đẳng thức được chứng minh nếu ta chứng
2 2
1 1 12 32
minh được: 2 + 2 + 2 ≥
et
.
x y x +y 2
( x + y )2
vi

 1 4 
ng
1 1 12 1 8 4 8
+ + =  2 + 2 + 2 2 
 + 2 ≥ + 2
x 2
y 2
x +y
2
x
2
y x +y  x +y 2 xy x + y 2
a
8 8 4 32
= + 2 ≥ 8. =
2 xy x + y 2
2 xy + x + y
2 2
( x + y )2
kh
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
a b=
, c 0 hoặc các
hoán vị.
Bài 39. Không mất tính tổng quát giả sử a > b > c, đặt
a = x + y + c, b = y + c, ( x, y > 0 ) .
Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức cần chứng.
y2
Ta có P = +
x2
+
( x + y) . 2
x 2 ( x + y )2 y2
476
Đặt y = t.x ta có P =
t + 2 1
+
( t + 1)
2
.
( t + 1)2 t2
Ta cần chứng minh: t + 2 1

+
( t + 1)
2
≥ 5.
( t + 1)2 t2
( )
2
⇔ t 6 + 2t 5 − 3t 4 − 6t 3 + 2t 2 + 4t + 1 ≥ 0 ⇔ t 3 + t 2 − 2t − 1 ≥ 0 (luôn đúng).
a −b b−c c−a
Đặt x
Cách 2:= = ,y = ,z , khi đó:
b−c c−a a −b
n
 1
x + y + 1 = 0
.v
  xy + y + 1 = 0
 1 
 y + + 1 = 0 ⇔  yz + z + 1 = 0 ⇒ xy + yz + zx + x + y + z + 3 = 0 .
om
 z 
 1  zx + x + 1 = 0
 z + + 1 =0
 x .c
Ta cần chứng minh x 2 + y 2 + z 2 ≥ 5 ⇔ ( x + y + z ) − 2 ( xy + yz + zx ) − 5 ≥ 0
2
ok
⇔ ( x + y + z ) − 2 ( −3 − x − y − z ) − 5 ≥ 0 ⇔ ( x + y + z + 1) ≥ 0 (luôn đúng).
2 2
Nhận xét. Tử cách 2 ta có một đẳng thức đẹp mặt sau đây:
bo
2 2 2 2
 a −b  b−c   c−a   a −b b−c c−a 
  +  +  = 5+ + + + 1 .
 b−c  c−a   a −b  b−c c−a a −b 
et
Bài 41. Nhận xét. Đây là một bài toán khó và đã có nhiều lời giải dành cho bất
vi
đẳng thức này.

Dưới đây trình bày một lời giải khác dựa vào dấu hiệu đồng bậc của bất đẳng
ng
thức trên.
Giả sử c max {a, b, c} ⇒ c > 0 .
=
a
Đặt
= .x, b c.y, ( x, y ∈ [ 0;1]) khi đó ta cần chứng minh
a c=
kh
1 1 1 9
+ + ≥ .
( x + y) 2
( x + 1) 2
( y + 1) 2 4 ( xy + x + y )
Quy đồng hai vế và rút gọn đưa về bất đẳng thức:
 (  ) ( )
4  x + y + x5 + y 5 + xy x 4 + y 4  + 2 xy 1 + x3 + y 3 + 6 x 2 y 2
≥ x2 + y 2 + x4 + y 4 + 6( x 3
+ y + x y ) + 2 xy  x + y + x
3 3 3 2
(
+ y 2 + xy ( x + y )  + x 2 y 2 x 2 + y 2 )
 
(
Ta có: 4 x + x5 − x 2 ) − x − 6 x = x ( x − 1) ( 4 x
4 3 2 2
)
+ 7 x + 4 ≥ 0, ∀x ∈ [ 0;1] do đó
477
( )
4 x + y + x5 + y 5 ≥ x 2 + y 2 + x 4 + y 4 + 6 x3 + y 3 . ( )
( ) ( ) (
4 x 4 + y 4 + 2 1 + x3 + y 3 + 6 xy ≥ 2 x + y + x 2 + y 2 + xy ( x + y ) + 6 x 2 y 2 + xy x 2 + y 2 . ) ( )
Ta có:
(
4 x +y4 4
) = 3( x 4
+y 4
)+ x 4
( ) (
+ y ≥ 3.2 x 2 y 2 + xy x 2 + y 2 = 6 x 2 y 2 + xy x 2 + y 2 .
4
)
Vậy ta chứng minh 1 + x3 + y 3 + 3 xy ≥ x + y + x 2 + y 2 + xy ( x + y ) .
Ta có thể giả sử x ≥ y ⇒ 0 ≤ y ≤ x ≤ 1 và bất đẳng thức tương đương với:
n
y ( x − 1) + (1 − x )( x − y ) + (1 − y )  + (1 − x ) 1 − x + 2 ( x − y )  ≥ 0 (luôn đúng).
2 2 2
 
.v
Vậy bất đẳng thức được chứng minh.
om
Bài 42. Đặt
= .c, b y.c, ( x, y > 0 ) , khi đó theo giả thiết ta có:
a x=
1 1 1 x2 y 2
+ = ⇒ x 2
+ y 2
= .
x2 y2 2 2 .c
 2 x2 y 2
ok
 x + y 2
≥ 2 xy ⇒ ≥ 2 xy ⇔ xy ≥ 4
 2
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:  .
2 2
x y 2 1
 2 = x + y ≥ 2 ( x + y ) ⇔ x + y ≤ xy
2
bo
x y 1
Khi đó: P = + +
et
.
y +1 x +1 x2 + y 2 + 1
vi
x y x2 + y 2 + x + y x2 y 2 + 2 ( x + y ) x 2 y 2 + 2 xy x 2 y 2 + 2 xy
=
+ = ≥ =
y +1 x +1 xy + x + y + 1 2 xy + 2 ( x + y ) + 2 2 xy + 2 xy + 2 4 xy + 2
ng
(hàm nghịch biến với x+y).

x 2 y 2 + 2 xy 1
a
Do đó P ≥ + .
4 xy + 2 x2 y 2
kh
+1
2
t 2 + 2t 1
Đặt xy = t , ( t ≥ 4 ) ⇒ P ≥ f (t ) = + .
4t + 2 2
t
+1
2
t 2 + 2t 1
Xét hàm số=
f (t ) + với t ≥ 4 ta có:
4t + 2 t 2
+1
2
478
(t ) (t ) − 2t ( 2t + 1)
3 2
t2 + t +1 2t
2
+ t +1 2
+2
=
f '(t ) − = > 0, ∀t ≥ 4 .
( 2t + 1)2 ( t2 + 2
3
) ( 2t + 1) 2
(t + 2)
2 3
5
Do đó f(t) là hàm đồng biến với t ≥ 4 ⇒ P ≥ f (t ) ≥ f (4) = .
3
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= 2c .
3
Bài 43. Chia hai vế bất đẳng thức cho ( a + b + c ) đưa về chứng minh bất đẳng
3
( )
n
thức: 27 x 2 + y 2 + z 2 + 45 xyz ≥ 32 ( xy + yz + zx )
.v
( )
P 27 x 2 + y 2 + z 2 + xy ( 45 z − 32 ) − 32 z ( x + y ) ≥ 0 .
⇔=
om
a b c
Trong
= đó x = ,y = ,z ; x=
+ y + z 1.
a+b+c a+b+c a+b+c
1 .c
giả sử z min { x, y, z} ⇒ z ≤ ⇒ 45 z − 32 < 0 .
3
ok
Khi đó sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta được:
2 ( x + y)
2
27
P ≥ 27 z + ( x + y ) +
2
( 45 z − 32 ) − 32 z ( x + y )
bo
2 4
2 (1 − z )
2
27 1
= 27 z + (1 − z ) +
2
( 45 z − 32 ) − 32 z (1 − z=) ( 3z − 1)2 ( 5 z + 22 ) ≥ 0
et
2 4 4
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
vi
Bài 44. Đặt

= .c, b y.c, ( x, y > 0 ) ta có:
a x=
ng
xy x y 4 xy
P= + + − .
( x + y) 2
( x + 1) 2
( y + 1) 2
( x + y )( x + 1)( y + 1)
a
Nhận xét. Do biểu thức của P đối xứng với a,b,c nên dự đoán đẳng thức xảy ra khi
kh
a = b = c ⇔ x = y =1 .
1
Vậy ta chứng minh P ≤ .
4
xy x y 4 xy 1
+ + − ≤
( x + y) 2
( x + 1) 2
( y + 1) 2
( x + y )( )( ) 4
x + 1 y + 1
xy ( x + 1) ( y + 1) + x ( y + 1) ( x + y ) + y ( x + 1) ( x + y ) − 4 xy ( x + y )( x + 1)( y + 1) 1
2 2 2 2 2 2
⇔ ≤
( x + y )2 ( x + 1)2 ( y + 1)2 4
479
⇔
(x 2
y + xy + x + y 2 )( xy 2
+ xy + y + x 2 ) ≤ 1 ⇔ ( x − 1) ( y − 1)2 ( x − y )2 ≥ 0
2
( x + y )2 ( x + 1)2 ( y + 1)2 4 ( x + y )2 ( x + 1)2 ( y + 1)2

(luôn đúng).
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= c .
4
Cách 2: Ta biến đổi đưa P về dạng:
3 ab 1 bc 1 ca 1 4abc
P= + − + − + − −
4 (a + b) 2 4 (b + c ) 2 4 (c + a) 2 4 ( a + b )( b + c )( c + a )
3 1  (a − b) ( b − c )2 + ( c − a )2 + 
n
2
16abc
=−  + 
4 4  ( a + b )2 ( b + c )2 ( c + a )2 ( a + b )( b + c )( c + a ) 
.v
 
a −b b−c c−a
om
2a 2b 2c
Đặt=
x =
,y =
,z ⇒ x +=
1 , y +=
1 , z +=
1 .
Do đó :
3 1
P = −  x 2 + y 2 + z 2 + 2 ( x + 1)( y + 1)( z + 1) 
4 4 
.c
ok
3 1
= −  x 2 + y 2 + z 2 + 2 (1 + x + y + z + xy + yz + zx + xyz ) 
4 4 
(
bo
3 1 1
= − x 2 + y 2 + z 2 + 2 xy + 2 yz + 2 zx + 2 = − ( x + y + z ) ≤
4 4 4
) 2 1
4
Nhận xét. Lời giải trên ta sử dụng đẳng thức quen thuộc:
et
a −b b−c c−a a−b b−c c−a

x + y + z + xyz
= + + + . . = 0
vi

Bài 45. HD: Theo giả thiết ta có:
ng
xy + yz + zx 2
2 ( x + y + z )= 7 ( xy + yz + zx ) ⇔
2
= .
( x + y + z )2 7
a
a + b + c = 1
kh
x y z 
Đặt a
= = ,b = ,c ⇒ 2 (1) .
7
7 ( y − 2z )
2
7
Khi đó=
P = ( b − 2c )2 .
2( x + y + z )
2 2
ab + bc + ca 1
Bài 46. Theo giả thiết ta có: ( a + b + c ) =−2 ( ab + bc + ca ) ⇒
2
=− .
(a + b + c) 2 2
480
x + y + z = 1
a b c 
Đặt x
= = ,y = ,z ⇒ 1.
a+b+c a+b+c a + b + c  xy + yz + zx =
−
 2
 1  1 − 10 1 + 10
Ta có: ( y + z ) ≥ 4 yz ⇒ (1 − x ) ≥ 4  − − x (1 − x )  ⇔
2 2
≤x≤ .
 2  3 3
Khi đó :
P = x3 + y 3 + z 3 − xyz = x3 + ( y + z ) − 3 yz ( y + z ) − xyz
3
 1   1 
= x3 + (1 − x ) − 3  − − x (1 − x )  (1 − x ) − x  − − x (1 − x ) 
3
 2   2 
n
4 x3 − 4 x 2 − 2 x + 5
.v
=
2
om
4 x3 − 4 x 2 − 2 x + 5 1 − 10 1 + 10 
Xét hàm số f ( x) = liên tục trên đoạn  ;  ta có:
2  3 3 
.c 2 − 10
x =
6
f '( x) =6 x 2 − 4 x − 1; f '( x) =0 ⇔  .
ok
 2 + 10
x =
 6
bo
Bài 47. HD: Ta có: P =

( a − b )5 + ( b − c )5 + ( c − a )5 .
5( a + b + c)
5
et
a −b b−c c−a
Đặt
= x = ,y = ,z ⇒ x +=
y+z 0.
vi
a+b+c a+b+c a+b+c

ng
( a − b )2 + ( b − c )2 + ( c − a )2 = ( a + b + c )2 ⇒ x 2 + y 2 + z 2 = 1.
Vậy bài toán đưa về tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức
a
 x + y + z =0
kh
Q = x5 + y 5 + z 5 với  2 .
 x + y + z =
2 2
1
Bài 48. Theo giả thiết ta có: 5 ( x + y + z=

) 16 ( xy + yz + zx )
2
x y y z z x 5
⇔ . + . + . = .
x + y + z x + y + z x + y + z x + y + z x + y + z x + y + z 16
 5
x y z ab + bc + ca =
Đặt a
= = ;b = ;c ⇒ 16 (1) .
x+ y+z x+ y+z x+ y+z a + b + c =
1
481
Khi đó P
=
( x + y + z )( xy
=
+ yz + zx ) 5( x + y + z )
=
3
5
.
xyz 16 xyz 16abc
Bài toán đưa về tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của biểu thức P với điều
kiện (1).
b + c =1 − a

Giả thiết ta có:  5 5 5 .
bc = 16 − a ( b + c ) = 16 − a (1 − a ) = a − a + 16
2
5
) a  − a (1 − a=
) a  a 2 − a +  .
5 5
Ta có: =Q abc = a  − a ( b + c=
 16   16   16 
n
Mặt khác:
.v
 5 1 1
4bc ≤ ( b + c ) ⇔ 4  a 2 − a +  ≤ (1 − a ) ⇔ 12a 2 − 8a + 1 ≤ 0 ⇔ ≤ a ≤ .
2 2
 16  6 2
om
 5 1 1 
a ) a  a 2 − a +  liên tục trên đoạn  ;  ta có:
Xét hàm số f (=
 16  6 2

 a=
1
.c
5 4 .
ok
f '(a ) =3a 2 − 2a + ; f '(a ) =0 ⇔ 
16 a = 5
 12
bo
1  5  25 1 1 1

Ta có f=  f=   ; f=  f=   .
6  12  864  2   4  32
et
1 25 54
Suy ra MaxQ = ⇒ MinP = 10 và MinQ = ⇒ MinP = .
32 864 5
vi
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 10 đạt tại y= z= 2 x .

ng
54 5
Giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại y= z= x.
5 2
a

kh
xy yz zx 8
8 ( x + y + z=
) 27 ( xy + yz + zx ) ⇔
2
+ + = .
(x + y + z) 2
(x + y + z) 2
( x + y + z ) 27
2
 8
x y z ab + bc + ca =
Đặt a
= = ;b = ;c ⇒ 27 (1) .
x+ y+z x+ y+z x+ y+z a + b + c =
1
Khi đó P
=
8
.
x3 + y 3 + z 3
= =
27 x3 + y 3 + z 3 27 a + b + c
.
3 3 3
.
( )
13 ( x + y + z )( xy + yz + zx ) 13 ( x + y + z )3 13
482
 8 8 8
bc = − a (b + c ) = − a (1 − a ) = a 2 − a +
Từ hệ điều kiện (1) ta có:  27 27 27 .
b + c =1 − a
 8  1 5
Mặt khác: ( b + c ) ≥ 4bc ⇔ (1 − a ) ≥ 4  a 2 − a +  ⇔ ≤ a ≤ .
2 2
 27  9 9
Khi đó:
27  3 27  3  8 
c )
a + ( b + c ) − 3bc ( b + = a + (1 − a ) − 3 (1 − a )  a 2 − a +  
3 3
=
P 
13   13   27  
=
3
(
27 a3 − 27 a 2 + 8a + 1 )
n
13
.v
Xét hàm số =
f (a)
3
13
( ) 1 5
27 a3 − 27 a 2 + 8a + 1 liên tục trên đoạn  ;  ta có:
9 9
om
 2
 a=
3
13
( )
f '(a ) = 81a 2 − 54a + 8 ; f '(a ) =⇔
0 
a = 4
9
. .c
 9
ok
1  4  43  5   2  47
Ta có f=   f=   ; f=
  f=   .
 
9  
9 117  9  9  119
bo
47 43
Suy= ra Pmax = ;Pmin .
117 117
et
Bài 50. Đặt

a b c
= = = ⇒ x2=
+ y2 + z2 1 .
vi
x ,y ,z
a +b +c
2 2 2
a +b +c
2 2 2
a +b +c
2 2 2
ng
Khi đó P= 2 ( x + y + z ) − 9 xyz= x ( 2 − 9 yz ) + 2 ( y + z ) .
Không mất tính tổng quát= { }

x2 + y 2 + z 2 1
giả sử x 2 max x 2 , y 2 , z 2 ⇒ x 2 ≥ =
a
.
3 3
kh
Ta có
 x ( 2 − 9 yz ) + 2 ( y + z )  ≤  x 2 + ( y + z )  . ( 2 − 9 yz ) + 4=
 ( 2 yz + 1) (81y 2 z 2 − 36 yz + 8)
2 2 2
  
y 2 + z 2 1 − x2 1
Đặt t = yz ⇒ t ≤ = ≤ .
2 2 3
( )
 1 1
Khi đó P ≤ f (t ) = ( 2t + 1) 81t 2 − 36t + 8 với t ∈  − ;  ta có:
 3 3
483
 2
 t= −
9
f '(t ) =486t 2 + 18t − 20; f '(t ) =0 ⇔  .
t = 5
 27
 1  29  2  100  5  1369  1  25
Ta có f  − =
 ; f − =
 ;f =  ;f=  .
 3 3  9 9  27  243  3  3
 2  100  5  1369
Suy ra Max f (t ) = f  −  = ; Min f (t ) = f   = .
 1 1
t∈ − ;  9  9  1
t∈ − ;
1   27  243
 3 3   3 3 
n
10
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại chẳng hạn a =
−1, b =
c=2 và giá trị
3
.v
10
nhỏ nhất của P bằng − .
om
3
CHỦ ĐỀ 5: KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC TIẾP TUYẾN .c

ok
Định lý 1(Bất đẳng thức tiếp tuyến) Cho hàm số f(x) liên tục và có đạo hàm cấp
2 trên đoạn [ a; b ] .
bo
Nếu f ''( x) ≥ 0, ∀x ∈ [ a; b ] ta luôn có f ( x) ≥ f '( x0 ) ( x − x0 ) + f ( x0 ), ∀x0 ∈ [ a; b ] .

Nếu f ''( x) ≤ 0, ∀x ∈ [ a; b ] ta luôn có f ( x) ≤ f '( x0 ) ( x − x0 ) + f ( x0 ), ∀x0 ∈ [ a; b ] .
et
Đẳng thức xảy ra trong hai bất đẳng thức trên ⇔ x =x0 .
vi
Chứng minh.
) f ( x) − f '( x0 ) ( x − x0 ) − f ( x0 ), x ∈ [ a; b ] , ∀x0 ∈ [ a; b ] .
Xét hàm số g ( x=
ng
'( x) f '( x) − f '( x0 ) do f ''( x) ≥ 0, ∀x ∈ [ a; b ] nên f’(x) là hàm đồng

Ta có g=
biến trên [ a; b ] . Do đó g’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x0 nên g(x)
a
kh
đạt cực tiểu tại x0 hay g ( x) ≥ g ( x0 ) .

⇔ f ( x) − f '( x0 ) ( x − x0 ) − f ( x0 ) ≥ 0 ⇔ f ( x) ≥ f '( x0 ) ( x − x0 ) + f ( x0 ), ∀ x ∈ [ a; b ] .
Chứng minh tương tự.
=
Nhận xét. Hệ thức y f '( x0 ) ( x − x0 ) + f ( x0 ) chính là phương trình tiếp tuyến của
đồ thị hàm số f(x) tại điểm x0 . Do vậy nếu f ''( x) ≥ 0, ∀x ∈ [ a; b ] thì tiếp tuyến với
đồ thị hàm số tại điểm bất kỳ trên đoạn [ a; b ] luôn nằm phía dưới đồ thị hàm số.
Nếu f ''( x) ≤ 0, ∀x ∈ [ a; b ] thì tiếp tuyến với đồ thị hàm số tại điểm bất kỳ trên đoạn
[ a; b] luôn nằm phía trên đồ thị hàm số.
484
Dấu hiệu nhận biết

Thông thường bài toán được phát biểu dưới dạng
Cho các số thực x1 , x2 ,..., xn thỏa mãn g ( x1 ) + g ( x2 ) + ... + g ( xn ) ≥ k bài toán
yêu cầu chứng minh
f ( x1 ) + f ( x2 ) + ... + f ( xn ) ≥ M hoặc f ( x1 ) f ( x2 )... f ( xn ) ≥ M .
Ta có thể áp dụng trực tiếp các định lý 1 và 2 hoặc lấy logarit hóa tự nhiên hai
vế bất đẳng thức.
Kỹ năng cần vận dụng
Viết phương trình tiếp tuyến của hàm số f(x) tại điểm x0 (điểm dấu bằng xảy ra
n
k
thường là x0 = ) có phương trình:= y f '( x0 )(x − x 0 ) + f ( x0 ) .
n
.v
Xét tính dương âm của f ( x) − [ f '( x0 )(x − x 0 ) + f ( x0 ) ] .
om
Thay x bởi x1 , x2 ,..., xn cuối cùng cộng lại theo vế n bất đẳng thức trên ta có
ngay điều phải chứng minh.
Chú ý. Trong một số trường hợp không áp dụng trực tiếp được cách trên ta cần xét
.c
trường hợp hoặc xây dựng một hàm phụ phù hợp với điều kiện( f ''(x) ≥ 0,f''(x) ≤ 0 )
và điều kiện dấu bằng xảy ra.
ok
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện a + b + c = 6.
( )
bo
Chứng minh rằng a 4 + b 4 + c 4 ≥ 2 a3 + b3 + c3 .

Lời giải
et
Nhận xét. Dấu bằng xảy ra khi a= b= c= 2 nên ta viết phương trình tiếp tuyến với
đồ thị hàm số f ( x=
) x 4 − 2 x3 tại điểm x = 2 .
vi
Phương trình tiếp tuyến là =

y 8 x − 16 .
ng
Ta có: f ( x) − 8 x + 16= ( x − 2 )2 ( x 2 − 2 x + 4 ) ≥ 0, ∀x ∈  .
Do đó f (a ) + f (b) + f (c) ≥ 8 ( a + b + c ) − 3.16 =
a
0.
( )
kh
Vì vậy a 4 + b 4 + c 4 ≥ 2 a3 + b3 + c3 .
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1.
a b c 9
a +1 b +1 c +1 10
Lời giải
Xét hàm số f ( x) =
x
với x ∈ [ 0;1] ta có
= f ''( x)
(
2 x x2 − 3 ) ≤ 0, ∀x ∈ [0;1] .
x +1
( x + 1)
2 2 2
485
Áp dụng bất đẳng thức ii.định lý 1 ta được:

 1  1 1
f (a) ≤ f'   a −  + f  
 3  3 3
 1  1 1
f (b) ≤ f '   b −  + f  
 3  3 3
 1  1 1
f (c) ≤ f'   c −  + f  
 3  3 3
1 1 9
= f (a ) + f (b) + f (c) ≤ f '   ( a + b + c − 1) + 3 f
VT  =  .
n
3  3  10
.v
1
3
om
3
Nhận xét. Bất đẳng thức vẫn đúng trong trường hợp a, b, c ≥ − .
4
1
.c
Thật vậy xét tiếp tuyến của f(x) tại điểm x = có phương trình là:
3
ok
18 3
= y x+ .
25 50
bo
18
Ta có: f ( x) − x −
3
=−
( 3x − 1) ( 4 x + 3) ≤ 0, ∀x ≥ − 3 .
2
25 50 50 x 2 + 1 ( ) 4
et
18 3 9
Do đó VT
= f (a ) + f (b) + f (c) ≤ ( a + b + c ) + 3. = .
vi
50 50 10
ng
Định lý 2 (Bất đẳng thức cát tuyến) Cho hàm số f(x) liên tục và có đạo hàm cấp 2
trên đoạn [ a; b ] .
a
f (a) − f (b)
Nếu f ''( x) ≥ 0, ∀x ∈ [ a; b ] ta luôn có f ( x) ≥ ( x − a ) + f (a), ∀x ∈ [ a; b] .
kh
a −b
f (a) − f (b)
Nếu f ''( x) ≤ 0, ∀x ∈ [ a; b ] ta luôn có f ( x) ≤ ( x − a ) + f (a), ∀x ∈ [ a; b] .
a −b
Đẳng thức xảy ra trong hai bất đẳng thức trên ⇔ x = a hoặc x = b .
Việc chứng minh hai bất đẳng thức trên chỉ cần chuyển vế và khảo sát hàm
trực tiếp.
Ta có một bất đẳng thức khác hay được sử dụng
486
Định lý 3.(Bất đẳng thức Jensen) Cho hàm số f ( x) liên tục và có đạo hàm cấp
hai trên khoảng (a;b) và n số thực dương α k , k = 1, n có tổng bằng 1 ta có
+ Nếu f ''( x) > 0, ∀x ∈ ( a; b ) thì ta có
α1 f ( x1 ) + α 2 f ( x2 ) + ... + α n f ( xn ) ≥ f (α1 x1 + α 2 x2 + ... + α n xn ) .
Với mọi xk ∈ ( a; b ) , k =
1, n . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x1= x2= ...= xn .
+ Nếu f ''( x) < 0, ∀x ∈ ( a; b ) thì ta có
α1 f ( x1 ) + α 2 f ( x2 ) + ... + α n f ( xn ) ≤ f (α1 x1 + α 2 x2 + ... + α n xn ) .
Với mọi xk ∈ ( a; b ) , k =
1, n . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x1= x2= ...= xn .
n
.v
Chứng minh.
a) Đặt y= α1 x1 + α 2 x2 + ... + α n xn . Vì f ''( x) > 0 nên áp dụng bất đẳng thức tiếp
om
tuyến ta có
f ( xk ) ≥ f '( y ) ( xk − y ) + f ( y ), k =
1, n
.
⇒ α k f ( xk ) ≥ f '( y ) (α k xk − α k y ) + α k f ( y ), k =
.c1, n
Cộng lại theo vế n bất đẳng thức trên ta được
ok
n n
∑α k f ( xk ) ≥ ∑ ( f '( y) (α k xk − α k y ) + α k f ( y)=) f ( y=) f (α1x1 + α 2 x2 + ... + α n xn ) .
k 1=
bo
k 1
Nhận xét. Ta có thể viết lại bất đẳng thức dưới dạng
et
 α1 x1 + α 2 x2 + ... + α n xn 
α1 f ( x1 ) + α 2 f ( x2 ) + ... + α n f ( xn ) ≥ (α1 + α 2 + ... + α n ) f  
 α1 + α 2 + ... + α n
vi

Trong đó α1 ,α 2 ,...,α n là các số thực dương bất kỳ.
ng
b) Chứng minh tương tự.

Từ đây ta có ngay kết quả của bất đẳng thức AM – GM suy rộng.
a
(Bất đẳng thức AM – GM suy rộng) Cho α1 ,α 2 ,...,α n là các số thực dương có
kh
tổng bằng 1, khi đó với mọi số thực không âm bất kỳ x1 , x2 ,..., xn ta có

α1 x1 + α 2 x2 + ... + α n xn ≥ x1α1 xα2 2 ...xαn n .
Chứng minh.
ln (α1 x1 + α 2 x2 + ... + α n xn ) ≥ α1 ln x1 + α 2 ln x2 + ... + α n ln xn .
1
f ( x) ln x, x > 0 ta có f ''( x) =−
Xét hàm số = < 0, ∀x > 0 .
x2
Khi đó áp dụng bất đẳng thức Jensen ta có ngay điều phải chứng minh.
487
Ví dụ 1. Cho x,y,z,t là các số thực dương thoả mãn điều kiện

x ≤ 2, x + y ≤ 6, x + y + z ≤ 12, x + y + z + t ≤ 24 .
1 1 1 1
Chứng minh rằng + + + ≥ 1.
x y z t
Lời giải
1 2
Xét hàm số f (t ) = với t dương ta có f ''(t )= 3 > 0, ∀t > 0 .
t t
Do đó ta có
1 1 1 1 1  x 1  y 1  z 1  t 
+ +=+ f  + f  + f  + f 
n
x y z t 2  2  4  4  6  6  12  12 
.v
1 x 1 y 1 z 1 t  144
≥ f  . + . + . + . =
 2 2 4 4 6 6 12 12  36 x + 9 y + 4 z + t
om
144
=
27 x + 5 ( x + y ) + 3 ( x + y + z ) + ( x + y + z + t )
≥
144
27.2 + 5.6 + 3.12 + 24
=
1
.c
ok
=
x 2,=y 4,=z 6,=
t 12 .
bo

Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x ≤ 4, y ≤ 9, x + y + z ≤ 49 .
et
1 1 1
x y z
vi
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc = 1 .
ng
a b c
Chứng minh rằng a b .b c .c a ≥ 1 .
Lời giải
a
a b c
Bất đẳng thức đã cho tương đương với ln a + ln b + ln c ≥ 0 .
kh
b c a
1
Xét hàm số= f ( x) x ln x, x > 0 ta có f '( x) = ln x + 1; f ''( x) = > 0, ∀x > 0 .
x
a b c 1 1 1
Vì vậy ln a + ln b + ln c = f (a ) + f (b) + f (c)
b c a b c a
 a b c
 + + 
1 1 1
≥ + +  f  b c a 
b c a  1 + 1 + 1 
a b c
488
a b c 1 1 1
Chú ý f(x) đồng biến và + + ≥ + + .
b c a a b c
Thật vậy theo bất đẳng thức AM – GM ta có
a b a b2 3
+ 2. ≥ 33 . 2 =
b c b c c
b c b c2 3
+ 2. ≥ 33 . 2 =
c a c a a
c a c a2 3
+ 2. ≥ 33 . 2 =
n
a b a b b
.v
Từ đó suy ra
om
a b c 1 1 1
ln a + ln b + ln c ≥  + +  f (1) =
0.
b c a b c a
.c
Chú ý. Bất đẳng thức trên vẫn đúng khi abc ≥ 1 .
ok
bo
( b + c − a )2 + ( c + a − b )2 + ( a + b − c )2 ≥ 3 .
a2 + (b + c ) b2 + ( c + a ) c2 + ( a + b )
2 2 2 5
et
Lời giải
vi
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất chuẩn hoá a + b + c =

1.
ng
(1 − 2a )2 + (1 − 2b )2 + (1 − 2c )2 ≥ 3
a 2 + (1 − a ) b 2 + (1 − b ) c 2 + (1 − c )
2 2 2
a
5
.
kh
1 1 1 27
⇔ 2 + + ≤
2a − 2a + 1 2b 2 − 2b + 1 2c 2 − 2c + 1 5
1 1 54 x + 27
Tiếp tuyến của hàm số y = 2 tại điểm x = là y = .
2x − 2x + 1 3 25
1 54 x + 27
Vậy ta chứng minh: ≤ .
2x − 2x + 1
2 25
2 ( 3 x − 1) ( 6 x + 1)
2
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với: ≥ 0 , luôn đúng.
(
25 2 x 2 − 2 x + 1 )
489
Thay x bởi a,b,c rồi cộng lại theo vế ta có đpcm.

( 2a + b + c )2 + ( 2b + c + a )2 + ( 2c + a + b )2 ≤ 8 .
2a 2 + ( b + c ) 2b 2 + ( c + a ) 2c 2 + ( a + b )
2 2 2
2) Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3. Chứng minh

a2 + 9 b2 + 9 c2 + 9
+ + ≤ 5.
2a 2 + ( b + c ) 2b 2 + ( c + a ) 2c 2 + ( a + b )
2 2 2
3) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a + b + c > 0 .
n
a2 b2 c2
.v
1
5a + ( b + c ) 5b + ( c + a ) 5c + ( a + b )
2 2 2 2 2 2 3
om
4) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a + b + c > 0 .
Chứng minh rằng
1 a2 b2 c2 2 .c
≤ + + ≤ .
2 2a + ( b + c )
2 2
2b + ( c + a )
2 2
2c + ( a + b )
2 2 3
ok
a (b + c ) b (c + a) c (a + b) 6
bo
+ + ≤ .
a + (b + c ) b + (c + a) c + (a + b)
2 2 2 2 2 2 5
et
a 2 − ab + b 2 + b 2 − bc + c 2 + c 2 − ca + a 2 =
12 .
vi
a b c
ng
a2 + 9 b2 + 9 c2 + 9
Lời giải
a
Chú ý: a 2 − ab + b 2 + b 2 − bc + c 2 + c 2 − ca + a 2 ≥ a + b + c .
kh
Chứng minh.
3( a − b ) + ( a + b ) (a + b) a + b .
2 2 2
=
Ta có: a − ab + b
2 2
= ≥
4 4 2
b+c c+a
Tương tự: b 2 − bc + c 2 ≥
, c 2 − ca + a 2 ≥ .
2 2
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta có ngay điều phải chứng minh.
Từ đó suy ra: a + b + c ≤ 12 .
490
x
Biểu thức P có dạng P = f (a ) + f (b) + f (c) trong đó f ( x) = .
x2 + 9
x
Xét hàm số f ( x) = trên ( 0;+∞ ) ta có:
x2 + 9
9 27 x
f '(x) = ; f ''( x) =− < 0, ∀x > 0 .
(x ) (x )
3 5
2
+9 2
+9
Do đó áp dụng bất đẳng thức ii ta được:

f (a ) ≤ f'(4) ( a − 4 ) + f (4)
n
f (b) ≤ f '(4) ( b − 4 ) + f (4)
.v
f (c) ≤ f '(4) ( c − 4 ) + f (4)
om
Cộng lại theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được:
12
P f (a) + f (b) + f (c) ≤ f '(4) ( a + b + c − 12 ) + 3 f (4) ≤ 3f(4)
= = .
.c 5
ok
12
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= c= 4 .
5
bo
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

3.
1 1 1
et

1 + 8a 1 + 8b 1 + 8c
vi
ng
( ) (b + ) (c + )
b c a
P =a + a 2 + 1 b2 + 1 c2 + 1 .
a
Lời giải
kh
Lấy logarit hóa tự nhiên P ta được:

ln= ( ) (
P b ln a + a 2 + 1 + c ln b + b 2 + 1 + a ln c + c 2 + 1 . ) ( )
Xét hàm số f ( x= (
) ln x + x 2 + 1 , ∀ x ≥ 0 ta có )
x
1+
f '( x) = x +1 = 1
2
> 0, f ''( x) =−
x
≤ 0, ∀x ≥ 0 .
x + x2 + 1 x2 + 1
( x + 1)
2 3
491
Áp dụng định lý 1.ii ta được:

f (a ) ≤ f '(1) ( a − 1) + f (1);
f (b) ≤ f '(1) ( b − 1) + f (1);
f (c) ≤ f '(1) ( c − 1) + f (1).
Lấy tổng ba bất đẳng thức trên ta được
ln P = b. f (a ) + c.f(b) + a .f(c)
≤ b ( f '(1) ( a − 1) + f (1) ) + c ( f '(1) ( b − 1) + f (1) ) + a ( f '(1) ( c − 1) + f (1) )
= ( ab + bc + ca − a − b − c ) f '(1) + ( a + b + c ) f (1)
1 
( )
n
≤  ( a + b + c ) − a − b − c  f '(1) + 3 f (1)
2
= 3f(1)
= 3ln 1 + 2
3 
.v
( )
3
Do đó P ≤ 1 + 2 .
om
( )
3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 + 2 đạt tại a= b= c= 1 .
Bài 4. Cho tam giác ABC nhọn tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
.c
P = sin A.sin 2 B.sin 3 C .
ok
Lời giải
Ta có ln P =ln(sin A) + 2ln(sin B ) + 3ln(sin C ) .
bo
 π
Xét hàm =
số f ( x) ln(sin x), x ∈  0;  ta có
 2
et
1  π
f '( x) =cot x; f ''( x) =− < 0, ∀x ∈  0;  .
vi
2
sin x  2
Vì vậy
ng
f ( A) ≤ f '( M ) ( A − M ) + f ( M ) =( A − M ) cot M + ln(sin M )

f ( B ) ≤ f '( N ) ( B − N ) + f ( N ) = ( B − N ) cot N + ln(sin N ) .
a
f (C ) ≤ f '( P ) ( C − P ) + f ( P ) = ( C − P ) cot P + ln(sin P )

kh
Với M,N,P là ba góc nhọn trong một tam giác.

Khi đó
tan M . f ( A) + tan N . f ( B) + tan P. f (C ) ≤ ( A − M + B − N + C − P )
+ tan M .ln(sin M ) + tan N .ln(sin N ) + tan P.ln(sin P)
= tan M .ln(sin M ) + tan N .ln(sin N ) + tan P.ln(sin P)
tan M tan N tan P
Do vậy ta chỉ cần chọn các góc M,N,P sao cho = = = k.
1 2 3
Mặt khác
492
tan M + tan N + tan P =

tan M .tan N .tan P
⇒ k + 2k + 3k= 6k 3 ⇒ k= 1 .
tan M 1 2 3
⇒ sin M
= = =
;sin N ;sin =
P
1 + tan M2 2 5 10
Thay vào bất đẳng thức trên ta có ngay
1 2 3 27 27
= f ( A) + 2 f ( B) + 3 f (C ) ≤ ln
ln P + 2ln + 3ln = ln ⇒P≤ .
2 5 5 25 5 25 5
1 2 3
Dấu bằng đạt tại sin
= A sin=
M =
;sin =
B sin N =
;sin =
C sin P .
2 5 10
n
Tổng quát
.v
Cho tam giác ABC nhọn tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
P = sin m A.sin n B.sin n C .
om
Với m,n,p là các số thực dương.
Cho tam giác ABC nhọn, tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
P =tan A + 2 tan B + 3tan C .
.c
ok
bo
P=
a 2 + a + 4 + b2 + b + 4 + c2 + c + 4 .
Lời giải
et

Xét hàm số f ( x= x 2 + x + 4 với x ≥ 0 ta có:
vi
)
2x + 1 15
ng
=f '( x) = ; f ''( x) > 0, ∀x ≥ 0 .

2 x2 + x + 4
(x )
3
4 2
+x+4
a
Theo bất đẳng thức i.định lý 1 ta có:

f (a ) ≥ f '(1) ( a − 1) + f (1)
kh
f (b) ≥ f'(1) ( b − 1) + f (1)

f(c) ≥ f'(1) ( c − 1) + f (1)
P f (a ) + f (b) + f (c) ≥ f '(1) ( a + b + c − 3) + 3 f (1)
= = 3 6.
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 6 đạt tại a= b= c= 1 .
493
2
1   15 
2

Cách 2: Ta phân tích được thừa số a + a + 4 =  a +  + 
2
 thành tổng của
 2   2 
hai bình phương nên nghĩ ngay đến việc áp dụng bất đẳng thức Mincopski khi
đó a= b= c= 1 .
Sử dụng bất đẳng thức Mincopski ta có:
2 2 2
1   15  1   15  1   15 
2 2 2
  
P =  a +  +   +  b +  +  +  c +  + 
 2   2   2   2   2   2 
2
3  15 
2

n
≥  a + b + c +  +  3.  =3 6
 2  2 
.v
om
Cách 3: Ta có a 2 + a + 4= ( a − 1)2 + 3 ( a + 1)2
.c
Như tôi đã nhận xét những bất đẳng thức với điều kiện các số thực không âm
thông thường nếu không đánh giá qua các biến đối xứng(dấu bằng không đạt tại
ok
tâm) thì dấu bằng của bất đẳng thức thường xảy ra khi có một biến đạt tại biên.
Với bài toán này dấu bằng xảy ra khi có hai biến bằng 0 khi đó biến còn lại
bo
bằng 3.
Vậy để tìm giá trị lớn nhất của P lúc này ta cần xây dựng hàm f(x) có
f ''( x) ≤ 0 để áp dụng bất đẳng thức ii.định lý 2.
et
15
Với hàm số lúc đầu f ( x=
) x 2 + x + 4=
ta có f ''( x) > 0, ∀x ≥ 0
(x )
vi
3
4 2
+x+4
ng
vậy để tạo ra một hàm có đạo hàm cấp 2 âm ta xử lý như nào. Điều này xuất
15
phát từ phát hiện dấu bằng xảy ra như trên và f ''( x) ≤ < 1, ∀x ≥ 0 .
a
4.8
Giả sử dấu bằng xảy ra khi a= 3, b= c= 0 khi đó xét hàm số như sau:
kh
15
g ( x=
) x 2 + x + 4 − ( x − 3) x. =
Ta có: g ''( x) − 2 < 0, ∀x ≥ 0 .
(x )
3
4 2
+x+4

g (3) − g (0) 4
g (a) ≤ ( a − 3) + g (3)= ( a − 3) + 4
3−0 3
g (3) − g (0) 4
g (b) ≤ ( b − 0 ) + g (0) = b + 2
3−0 3
494
g (3) − g (0) 4
g (c ) ≤ ( c − 0 ) + g (0) = c + 2
3−0 3
P= g (a ) + g (b) + g (c) + a ( a − 3) + b ( b − 3) + c ( c − 3)
4
( a + b + c − 3) + 8 =
≤ g (a ) + g (b) + g (c) ≤ 8
3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= 3, b= c= 0 .
Cách 2: Ngoài ra có thể áp dụng bất đẳng thức
n
x2 + x + 4 + y 2 + y + 4 ≤ 2 + ( x + y )2 + x + y + 4, ∀x, y ≥ 0; x + y ≥ 1 .
.v
Chứng minh.
om
( )( )
x2 + y 2 + x + y + 8 + 2 x2 + x + 4 y 2 + y + 4 ≤ 4 + 4 ( x + y ) + x + y + 4 + ( x + y ) + x + y + 4
2 2
(x )( )
⇔ 2
+ x + 4 y 2 + y + 4 ≤ xy + 2
.c
( x + y )2 + x + y + 4
ok
( )( )
⇔ x 2 + x + 4 y 2 + y + 4 ≤ x 2 y 2 + 4 xy ( x + y )2 + x + y + 4 + 4 ( x + y )2 + x + y + 4
bo
2
 
Áp dụng vào bài toán
et
Trong ba số a,b,c luôn tồn tại hai số có tổng không nhỏ hơn 1 giả sử hai số đó là
a và b khi đó áp dụng bất đẳng thức phụ trên ta được
vi
P≤2+ ( a + b )2 + a + b + 4 + c2 + c + 4 .
ng
Mặt khác a + b + c = 3 > 1 nên suy ra

a
( a + b )2 + a + b + 4 + c2 + c + 4 ≤ 2 + ( a + b + c )2 + a + b + c + 4 =6.
kh
Do đó P ≤ 8 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= 3, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
1.
( ) (
Chứng minh rằng 10 a3 + b3 + c3 − 9 a5 + b5 + c5 ≥ 1 . )
Lời giải
Bài toán này bất đẳng thức xảy ra có hai trường hợp của dấu bằng là
1
a= b= c= hoặc a= 1, b= c= 0 và các hoán vị.
3
( x) 10 x3 − 9 x5 với x ∈ [ 0;1] ta có:
Xét hàm số f=
495
f '( x) =30 x 2 − 45 x 4 ; f ''( x) =60 x − 180 x3 = ( )

60 x 1 − 3 x 2 .
 1   1 
Suy ra f ''( x) ≥ 0, ∀x ∈ 0;  , f ''( x) ≤ 0, ∀x ∈  ;1 .
 3  3 
Vậy ta cần phân chia trường hợp của các biến, không mất tính tổng quát giả sử
a≥b≥c.
1
TH1: Nếu a ≤ khi đó áp dụng bất đẳng thức i.định lý 1 ta được:
3
 1  1 1
f (a) ≥ f '   a −  + f   ;
 3  3 3
n
 1  1 1
.v
f (b) ≥ f '   b −  + f   ;
 3  3 3
om
 1  1 1
f (c) ≥ f '   c −  + f   .
 3  3 3
Cộng theo vế 3 bất đẳng thức trên ta được: .c
1 1
= f (a ) + f (b) + f (c) ≥ f '   ( a + b + c − 1) + 3 f  =
VT  1.
ok
 
3 3
1
bo
3
1 1 2
TH2: Nếu a ≥ khi đó nếu b ≥ thì a + b + c ≥ > 1 vô lý.
3 3 3
et
1
Vậy a ≥ ≥ b ≥ c . Khi đó xét hàm g ( x) = 10 x3 − 9 x5 + 20 x 2 ( x − 1) ta có
vi
3
( )
x) 180 1 − x 2 ≥ 0, ∀x ∈ [ 0;1] .
g ''(=
ng
Áp dụng bất đẳng thức i.định lý 1 ta được:

g (a ) ≥ g '(1) ( a − 1) + g (1) =
a
a
kh
g (1) − g (0)
g (b) ≥ ( b − 0 ) + g (0) =b
1− 0
g (1) − g (0)
g(c) ≥ ( c − 0 ) + g (0) =c
1− 0
VT= g (a ) + g (b) + g (c) − a 2 ( a − 1) − b 2 ( b − 1) − c 2 ( c − 1)
≥ g (a ) + g (b) + g (c) ≥ a + b + c =1
496
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= hoặc a= 1, b= c= 0 hoặc các hoán vị.
3
1 1 1 1
Bài 7. Cho a, b, c > 2 thoả mãn điều kiện 2 + 2 + 2 = .
a −4 b −4 c −4 7
1 1 1 3
a+2 b+2 c+2 7
Lời giải
1 9 1
Với mọi t > 2 ta có ≤ + .
t + 2 10 t 2 − 4 10( )
n
( t − 5 )2
.v
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với: ≥ 0.
(
10 t 2 − 4 )
om
Áp dụng bất đẳng thức trên ta có
1 1 1 9 1 1 1  3 3
+ + ≤  2 + 2 + 2  + =.
a + 2 b + 2 c + 2 10  a − 4 b − 4 c − 4  10 7 .c
ok
Chú ý. Bất đẳng thức trên có thể chứng minh bằng BĐT Chebyshev.
bo

x ≤ 4, y ≤ 9, x + y + z ≤ 49 .
et
1 1 1
vi
x y z
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x ≤ 1, y ≤ 2, x + y + z ≤ 6 .
ng
Chứng minh rằng ( x + 1)( y + 1)( z + 1) ≥ 4 xyz .

a
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 =

1.
kh
a b 3 3 c
Chứng minh rằng + + . ≥
b +c
2 2
c +a 2
a +b 2 2 2 2
1.
P= a 2 + 11a + 4 + b 2 + 11b + 4 + c 2 + 11c + 4 .
1.
1 1 1 3 3+9
1− a 1− b 1− c 2
497
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1 chứng minh
a b c 3 2
+ + ≥ .
1+ a 1+ b 1+ c 2
3
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≥ .
2
( )( )(
Chứng minh rằng 1 + a 2 1 + b 2 1 + c 2 ≥ ) 125
64
.
9
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c ≤ .
4
n
( )( )( )
.v
P =a + a 2 + 1 b + b 2 + 1 c + c 2 + 1 .
om
Bài 9. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z =3.
4+ x 4+ y 4+ z
4− x 4− y 4− z .c
Bài 10. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác chứng minh
ok
1 1 1 9  1 1 1 
+ + + ≥ 4 + + .
a b c a+b+c a+b b+c c+a
bo
1 1 1
Chứng minh rằng 2 + 2 + 2 ≥ a 2 + b 2 + c 2 .
et
a b c
3.
vi
1 1 1
Chứng minh rằng + + ≤ 1.
ng
4 − ab 4 − bc 4 − ca
( 3a + b + c )3 + ( 3b + c + a )3 + ( 3c + a + b )3 ≤ 375 .
a
3a3 + ( b + c ) 3b3 + ( c + a ) 3c3 + ( a + b )

kh
3 3 3 11
3+ 3 2
9
( )
1 1 1
a + b2 + c2  + +  ≥ a + b + c + a 2 + b2 + c2 .
a b c
a b c 3( a + b + c )
+ + ≥ .
b+c c+a a+b 2
498

3
f (t ) 1 / t , t > 0 ta có f=
Bài 1. Xét hàm số= ''(t ) 2
> 0, ∀t > 0 .
4t t
Do đó ta có
1 1 1 1  x 1  y 1  z 
+ + = f  + f  + f 
x y z 2 4 3 9 6  36 
1 x 1 y 1 z  216
≥ f  . + . + . =
 2 4 3 9 6 36  27 x + 8 y + z
216 216
= ≥ = 1
n
26 x + 7 y + ( x + y + z ) 26.4 + 7.9 + 49
.v
om
x 4,=
y 9,=
z 36 .
 1  1  1 .c
ln 1 +  + ln 1 +  + ln 1 +  ≥ ln 4 .
 x  y  z
ok
 1 1 2t + 1
Xét hàm số f (t ) = ln 1 +  , t > 0 ta có f '(t ) =− 2 ; f ''(t ) = > 0, ∀t > 0 .
 t t +t
( )
2
t +t
2
bo
Do đó sử dụng bất đẳng thức tiếp tuyến ta có

 1 1
ln 1 +  ≥ f '(1) ( x − 1) + f (1) =− ( x − 1) + ln 2
et
 x 2
vi
 1 1 3
ln 1 +  ≥ f '(2) ( y − 2 ) + f (2) =− ( y − 2 ) + ln
 y 6 2
ng
 1 1 4
ln 1 +  ≥ f '(3) ( z − 3) + f (3) =− ( z − 3) + ln
 z 12 3
a

kh
 1  1  1 1 1 1
ln 1 +  + ln 1 +  + ln 1 +  ≥ ln 4 − ( x − 1) − ( y − 2 ) − ( z − 3)
 x  y  z 2 6 12
 6 x + 2 y + z  13
= ln 4 −  +
 12  4
5 x + y + ( x + y + z ) 13
= ln 4 − + ≥ ln 4
12 4
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= x 1,=
y 2,=
z 3.
499
a b c 3 2
Bài 3. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng: + + ≥ .
1− a 2
1− b 2
1− c 2 2
2 2
a a a 3 2a
Ta có: = = ≥ .
b +c22
1− a 2
a 1− a 2 2 ( )
3 2b 2 b c 3 2c 2
Tương tự ta có: ; ≥ ≥ .
c2 + a2 2 a 2 + b2 2
a
+
b
+
c
≥
3 2 2
( 3 2
a + b2 + c2 = . )
n
b +c
2 2
c +a
2 2
a +b
2 2 2 2
.v
1
3
om
Bài 4. Tìm giá trị nhỏ nhất của P
105
Xét hàm số f ( x) = x 2 + 11x + 4 với x ≥ 0.=
Ta có f ''( x) > 0, ∀x ≥ 0 .
( )
.c 3
4 x + 11x + 42
Áp dụng bất đẳng thức i.định lý 1 ta được:

ok
 1  1 1
f (a ) ≥ f '   a −  + f  
 3  3 3
bo
 1  1 1
f (b) ≥ f '   b −  + f  
 3  3 3
et
 1  1 1
f (b) ≥ f '   c −  + f  
vi
 3  3 3
ng
1 1
P f (a ) + f (b) + f (c) ≥ f '   ( a + b + c − 1) + 3 f  =
=  2 10 .
3 3
a
1
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
kh
.
3
Xét hàm số g ( x=
) x 2 + 11x + 4 − 2 x ( x − 1) với x ≥ 0 ta có:
105
=g ''( x) − 4 < 0, ∀x ≥ 0 .
(x )
3
4 2
+ 11x + 4
500
g (1) − g (0)
g (a) ≤ ( a − 1) + g (1)= 2 ( a − 1) + 4
1− 0
g (1) − g (0)
g (b) ≤ ( b − 0 ) + g (0) = 2b + 2
1− 0
g (1) − g (0)
g (c ) ≤ ( c − 0 ) + g (0) = 2c + 2
1− 0
P= g (a ) + g (b) + g (c) + 2a ( a − 1) + 2b ( b − 1) + 2c ( c − 1)
≤ g (a ) + g (b) + g (c) ≤ 2 ( a + b + c − 1) + 8 =8
n
.v
1 9+6 3 2 3
x + , ∀x ∈ ( 0;1) .
om
Bài 5. HD: Chứng minh ≥
1− x 4 4
x 3 2 2
Bài 6. HD: Chứng minh ≥ x− , ∀x > 0 .
1+ x 4 4 .c
Bài 7. HD: Chứng minh ln 1 + x 2 ≥ ( ) 4 5 2  3
x + ln − , ∀x ∈ 0;  .
ok
5 4 5  2
Bài toán tổng quát xem chương 4.
bo
Bài 8. Lấy Logarit tự nhiên P ta được
( ) ( ) (
ln P= ln a + a 2 + 1 + ln b + b 2 + 1 + ln c + c 2 + 1 . )
et
Xét hàm số f ( x) = ln ( x + x + 1 ) , x > 0 ta có

2
vi
1 x
ng
f '( x) = ; f ''( x) =− < 0, ∀x > 0 .

x2 + 1 ( x + 1)
2
x2 + 1
a
 3  3 3 4 3
Do đó f ( x) ≤ f '   x −  + f   = x + ln 2 − .
kh
 4  4 4 5 5
Từ đó suy ra
( ) (
ln P= ln a + a 2 + 1 + ln b + b 2 + 1 + ln c + c 2 + 1 ) ( )
4 9
≤ ( a + b + c ) + 3ln 2 − ≤ 3ln 2
5 5
⇒ P≤8
3
Với a= b= c= thì P bằng 8. Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 8.
4
501
4+ x
Bài 9. Phương trình tiếp tuyến của hàm số y = tại điểm x = 1 là
4− x
13 17
=y x+ .
18 18
4 + x 13 17
Ta đi chứng minh: ≥ x+ .
4 − x 18 18
( )  13
 18
17 
( ) (
4 + t ≥ 4 − t 2  t 2 +  , t = x ∈ 0; 3 ⇔ ( t − 1) 13t 2 + 26t + 4 ≥ 0 .
18 
2
)
n
Xây dựng hai bất đẳng thức tương tự cho y,z rồi cộng lại theo vế ta có đpcm.
.v
Bài 10. Bất đẳng thức có dạng thuần nhất chuẩn hoá a + b + c =1.
om
1 4 1 4 1 4
Bài toán đưa về chứng minh − + − + − ≥ −9 .
a 1− a b 1− b c 1− c
.c  1
Chú ý do a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác nên a, b, c ∈  0;  .
 2
ok
1 4 1
Tiếp tuyến của hàm số y= − tại điểm x = là y= 3 − 18 x .
x 1− x 3
bo
1 4  1
Vậy ta chứng minh: − ≥ 3 − 18 x, ∀x ∈  0;  .
x 1− x  2
( 3x − 1)2 (1 − 2 x ) ≥ 0
et
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với: luôn đúng.
x (1 − x )
vi
1 4 1 4 1 4
Do đó − ≥ 3 − 18a; − ≥ 3 − 18b; − ≥ 3 − 18c .
ng
a 1− a b 1− b c 1− c
a
kh
CHỦ ĐỀ 6: KỸ THUẬT KHẢO SÁT HÀM NHIỀU BIẾN

Bài toán. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P ( x, y, z ) thỏa mãn điều
kiện K cho trước.
Xuất phát từ giả thiết bài toán tìm được mối liên hệ(điều kiện x so với y,z) giữa
biến x với hai biến còn lại. Coi f ( x) = P ( x, y, z ) là hàm số với biến x và y,z là
tham số. Khảo sát hàm số với biến x tìm ra giá trị nhỏ nhất, lớn nhất của f(x) chẳng
502
hạn đạt tại x = x0 . Khi đó tiếp tục khảo sát hàm số g ( y ) = P ( x0 , y, z ) và tìm ra giá
trị lớn nhất, nhỏ nhất của g(y) từ đó suy ra kết quả bài toán.
Các điểm cần lưu ý
- Bài toán xử lý được bằng phương pháp này thường cho mối ràng buộc các biến
cùng thuộc đoạn [ a; b ] cho trước và dấu bằng của bất đẳng thức đạt tại biên.
- Với bài toán có hai biến số x,y ta thực hiện tương tự.
- Nếu bất đẳng thức có dạng đối xứng 3 biến ta thường giả sử x ≥ y ≥ z để thuận
tiện cho việc đánh giá tính đơn điệu của hàm số.
- Đánh giá cuối cùng là hàm một biến ta có thể khảo sát hàm số hoặc biến đổi
tương đương để có nhanh kết quả.
n
.v
Một bài toán sử dụng phương pháp này hay gặp trong đề thi
Bài toán. Cho a,b,c và x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
om
ax + by + cz =
xyz .
 PHƯƠNG PHÁP
.c
ok
ax + by ax + by
ax + by + cz = xyz ⇒ z = , ( xy > c ) ⇒ P = f ( y ) = x + y + .
xy − c xy − c
bo
ax + by
Xét hàm số f ( y ) = x + y + ta có
xy − c
et
bc + ax 2
0 ( xy − c ) =
2
f '( y ) =
1− ; f '( y ) =⇔ bc + ax 2
( xy − c ) 2
vi
c + bc + ax 2
ng
⇔ y = y0 =
x
Ta có f’(y) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua y0 nên f(y) đạt cực tiểu tại y0 .
a
Vì vậy
kh
c + bc + ax 2
ax + b.
c + bc + ax 2 x
P ≥ f ( y0 ) =
x+ +
x bc + ax 2
c + bc + ax 2 b
=x + + + bc + ax 2
x x
x 2 + b + c + ( x + 1) bc + ax 2
=
x
503
x 2 + b + c + ( x + 1) bc + ax 2
Thực hiện xét tính đơn điệu của hàm số g ( x) = ta
x
có kết quả bài toán.
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện 2 x + 4 y + 7 z =
2 xyz .
Lời giải
2x + 4 y 2x + 4 y
Theo giả thiết ta có z = . Khi đó P = f ( y ) = x + y + .
2 xy − 7 2 xy − 7
2x + 4 y 7
Xét hàm số f ( y ) = x + y + với y >
n
ta có
2 xy − 7 2x
.v
4 x 2 + 28
0 ( 2 xy − 7 ) =
2
f '( y ) =
1− ; f '( y ) =⇔ 4 x 2 + 28
om
( 2 xy − 7 ) 2
7 + 2 x2 + 7 7
⇔ y = y0 = > .c
2x 2x
Ta có f’(y) đổi dầu từ âm sang dương khi đi qua y0 nên f(y) đạt cực tiểu tại y0 .
ok
Vì vậy
7 + 2 x2 + 7
bo
2 x + 4.
7 + 2 x2 + 7 2x 11 2 x 2 + 7
P ≥ f ( y0 ) =x + + =x + + .
2x 2 x2 + 7 2x x
et
11 2 x 2 + 7
Xét hàm số g ( x) =x + + với x > 0 ta có
vi
2x x
28
ng
2 x 2 − 11 −
g '( x) = x 2 + 7 ; g '( x) =0 ⇔ 2 x 2 − 11 = 28
2
2x x2 + 7
a
 11
kh
 x ≥
⇔ 2 ⇔x=
3
 2
( ) (x )
2
 2 x − 11 + 7 − 282 =
2
0
15 15
Từ đó suy ra g min = g (3) = ⇒ P ≥ . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
2 2
5
=
x 3,=
y =,z 2 .
2
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 15/2 đạt tại=
x 3,=
y =,z 2 .
2
504
Chú ý. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có:
x+
11 2 x 2 + 7
+ =x +
11 (
+
)
x2 + 7 (9 + 7 )
2x x 2x 2x
11 3 x + 7 9 3 9 3 15
≥ x+ + = x + + ≥ 2 x. + =
2x 2x x 2 x 2 2
Ta có kết quả tương tự trên.
Kỹ thuật cố định biến số
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 .
 4a  4b  4c 
Chứng minh rằng 1 + 1 + 1 +  ≥ 25 .
n
 b + c  c + a  a +b
.v
Lời giải
Bất đẳng thức được viết dưới dạng
om
( 4a + b + c )( 4b + c + a )( 4c + a + b ) − 25 ≥ 0 ⇔ f = (ab)
α ab + β
− 25 ≥ 0 .
( a + b )( c + a )( c + b ) λ ab + γ
Trong đó α , β , λ , γ là các hằng số khi ta cố định c và a + b .
.c
Rõ ràng f(ab) là hàm luôn đồng biến hoặc luôn nghịch biến do đó với
ok
 ( a + b )2 
ab ∈ 0;  thì f(ab) đạt giá trị nhỏ nhất hoặc tại 0(khi đó có ít nhất một
 4 

bo
số bằng 0) hoặc tại

( a + b )2 (khi đó 2 số bằng nhau).
4
et
Vậy ta chỉ cần chứng minh bất đẳng thức trong hai trường hợp.
+ TH1: Nếu có một số bằng 0 giả sử là a. Ta cần chứng minh
vi
 4b  4c 
1 + 1 +  ≥ 25 .
ng
 c  b 
Bất đẳng thức này là hiển nhiên theo C–S, thật vậy
2
a
 4b  4c   4b 4c 
1 + 1 +  ≥ 1 + .  = 25 .
c b 
kh
 c  b  
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b = c .
+ TH2: Khi 2 số bằng nhau giả sử là a và b, khi đó ta cần chứng minh.
 4a  4a  4c 
1 + 1 + 1 +  ≥ 25
 a + c  a + c  2a 
2
 

2
4 a   2c   4   2c 
⇔ 1 +  1 +  ≥ 25 ⇔ 1 +  1 +  − 25 ≥ 0
 a+c  a   1+ c   a 
 a
505
c
Đặt x= ≥ 0 ta phải chứng minh
a
2

1 +

4   ( 
 (1 + 2 x ) − 25 ≥ 0 ⇔ x x − 2 x + 5 ≥ 0 ⇔ x ( x − 1) + 4  ≥ 0 .
x +1
2 2
)
Bất đẳng thức cuối luôn đúng.
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 1
=
a b= , c 0 hoặc các hoán vị.
2a 2b 2c
Cách 2: Đặt x= , y= ,=
z ⇒ xy + yz + zx + xyz= 4 .
b+c c+a a+b
n
Theo bất đẳng thức đã được chứng minh ta có
x + y + z ≥ xy + yz + zx .
.v
Vậy bài toán đưa về chứng minh
om
(1 + 2 x )(1 + 2 y )(1 + 2 z ) ≥ 25 ⇔ 2 xyz + x + y + z ≥ 4 ⇔ ( x + y + z + xyz ) + xyz ≥ 4 .
Bất đẳng thức cuối đúng bởi vì x + y + z + xyz ≥ xy + yz + zx + xyz =4.
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3. Chứng minh .c
a b c 3(a 2 + b 2 + c 2 )
+ + ≤
ok
.
1 + (b + c) 2 1 + (a + c)2 1 + ( a + b) 2 a 2 + b 2 + c 2 + 12abc
Lời giải
bo

 a   b   c  3(a 2 + b 2 + c 2 )
a − + − + − ≥ −
et
  b   c  3
 1 + (b + c)   1 + (c + a )   1 + (a + b)  a 2 + b 2 + c 2 + 12abc
2 2 2
vi
a (b + c)2 b (c + a ) 2 c ( a + b) 2 36abc
⇔ + + ≥
1 + (b + c) 2
1 + (c + a ) 2
1 + (a + b) 2
a + b + c 2 + 12abc
2 2
ng
x
tăng do đó với ( b + c ) ≥ 4bc; ( c + a ) ≥ 4ca; ( a + b ) ≥ 4ab
2 2 2
Xét hàm số y =
x +1
a
Ta có:
kh
a (b + c ) 4abc b ( c + a ) 4abc c ( a + b )
2 2 2
4abc
≥ ; ≥ ; ≥ .
1 + (b + c ) 1 + 4bc 1 + ( c + a ) 1 + 4ca 1 + ( a + b ) 1 + 4ab
2 2 2

4abc 4abc 4abc 36abc 36abc
+ + ≥ 2 = .
1 + 4bc 1 + 4ca 1 + 4ab a + b + c + 12abc ∑ a 2 (1 + 4bc)
2 2
cyc
Bất đẳng thức cuối đúng bởi theo C –S ta có
506
1
∑ 1 + 4bc ∑ a 2 (1 + 4bc) ≥ (a + b + c)2 =9 .
cyc cyc
Ví dụ 3. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [1;2] .
x2 y + y 2 z + z 2 x
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = .
x4 + y 4 + z 4
Lời giải
Tìm giá trị lớn nhất
Do điều kiện bài toán x, y, z ∈ [1;2] ⇒ x 2 y ≤ x 2 y 2 ; y 2 z ≤ y 2 z 2 ; z 2 x ≤ z 2 x 2 .
n
.v
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2
Do đó P ≤ .
x4 + y 4 + z 4
om
x4 + y 4 + z 4 − x2 y 2 − y 2 z 2 − z 2 x2
= 1−
x4 + y 4 + z 4
(x − y ) + ( y − z ) + (z − x )
2 2 2 2 2 2 2
.c 2 2
=
1− ≤1
2( x + y + z )
ok
4 4 4

bo

Tìm giá trị nhỏ nhất
et
Với giả thiết bài toán x,y,z thuộc đoạn nên thường đạt cực trị tại biên. Thử x,y,z
chọn trong 2 số (1,2) thay vào P ta thấy giá trị nhỏ nhất
vi
7 7
x = y =1; z =2 ⇒ P = = .
ng
2 + 16 18
7
Vậy ta đi chứng minh P ≥ .
a
18
Trước tiên chuyển P về biểu thức đối xứng của x,y,z.
kh
Theo giả thiết ta có: ( x − 1)( x − 2 ) ≤ 0 ⇔ x 2 ≤ 3 x − 2; y 2 ≤ 3 y − 2; z 2 ≤ 3z − 2 .

 y2 + 2   z 2 + 2  2  x2 + 2 
Suy ra: x 2 y + y 2 z + z 2 x ≥ x 2   + y2  +z 
 3   3   3 
     
=
(
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 + 2 x2 + y 2 + z 2 )
3
Do vậy ta chỉ cần chứng minh.
507
(
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 + 2 x2 + y 2 + z 2 )≥ 7
3 18
(x + y + z )
4 4 4
(
⇔7 x +y +z 4 4 4
) − 6( x y + y2 z2
2 2
+ z x ) − 12 ( x + y + z ) ≤ 0
2 2 2 2 2
Để cho đơn giản ta đặt a =

x2 , b = z 2 ⇒ a, b, c ∈ [1;4] và bất đẳng thức trở
y2 , c =
( )
thành: 7 a 2 + b 2 + c 2 − 6 ( ab + bc + ca ) − 12 ( a + b + c ) ≤ 0 .
Vế trái ký hiệu là P (a, b, c) là tam thức bậc hai của a với hệ số của a2 dương
nên đạt max tại 1 hoặc 4.
Do đó P (a, b, c) ≤ max { P (1, b, c); P(4, b, c)} .
n
Bằng cách tương tự P (1, b, c); P(4, b, c) là tam thức bậc hai với hệ số b2; c2
.v
dương nên
P (1, b, c) ≤ max { P (1,1, c); P (1, 4, c)}
om
≤ max {max { P(1,1,1); P(1,1, 4)} ;max { P(1, 4,1); P(1, 4, 4)}} =
0
Và .c
P (4, b, c) ≤ max { P (4,1, c); P (4, 4, c)}
≤ max {max { P(4,1,1); P(4,1, 4)} ;max { P(4, 4,1); P(4, 4, 4)}} =
ok
0
Từ đó suy ra điều phải chứng minh.
bo
Với x= y= 1, z= 2 thì P bằng 7/18. Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 7/18.
Nhận xét. Thực chất ta có đánh giá trên dựa vào tính chất của hàm lồi, đó là nếu
f ''( x) ≥ 0; ∀x ∈ [ a; b ] thì f(x) đạt max tại a hoặc tại b.
et
vi

1 
ng
Bài 1. Cho a,b là hai số thực thuộc đoạn  ;1 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
4 
1 a b
P= + +
a
.
2 + 3a a + b b + 1
kh
Lời giải
1 a b 1 
Xét hàm số f (a) = + + trên đoạn  ;1 ta có:
2 + 3a a + b b + 1 4 
b ( 2 + 3a ) − 3 ( a + b )
2 2
3 b
f '(a ) =
− + = 2 > 0 vì
( 2 + 3a ) ( a + b )
2 2
( 2 + 3a ) ( a + b )2
b ( 2 + 3a ) − 3 ( a + b ) = 9a 2b + 6ab + 4b − 3a 2 − 3b 2 ≥ 9a 2b + 6a 2b + 4b − 3a 2 − 3b 2
2 2
1 
= 3a 2 ( 5b − 1) + b ( 4 − 3b ) > 0, ∀a, b ∈  ;1
4 
508
1 
Vậy f(a) là hàm đồng biến trên đoạn  ;1 suy ra
4 
1 4
P = f (a) ≥ f   = g (b) = +
1
+
b
=
( 2b − 1) +
34 34
≥
2
.
4 11 1 + 4b b + 1 3 ( b + 1)( 4b + 1) 33 33
1 1
a =,b .
4 2
34 1 1
a = ,b .
33 4 2
34
n
Nhận xét. Để có biến đổi g (b) ≥ thực chất ta đã xét hàm một biến với b tìm ra
33
.v
1
g(b) đạt cực tiểu tại b = .
om
2
Bài 2. Cho x,y là hai số thực thuộc đoạn [1;4] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
y −1 1− x
P= x− y+ + .c
.
x y
ok
Lời giải
Ta có: x −=
y+
y −1 1− x
+
( x − y )( =
y − 1)( x − 1)
⇒P
( x − y )( y − 1)( x − 1) .
bo
x y xy xy
Do P là biểu thức đối xứng với x và y nên không mất tính tổng quát ta giả sử
( x −=
y )( x − 1)( y − 1) y − 1  x 2 − ( y + 1) x + y 
et
=
x≥ y⇒P  .
xy y  x 
vi
y − 1  x − ( y + 1) x + y 
2
 liên tục trên đoạn [1;4] ta có:
ng
Xét hàm số f ( x) = 
y  x 
( y − 1) ( x 2 − y )
a
y −1 y 
f=
'( x) 1 −=  ≥ 0, ∀x ≥ y ≥ 1 .
kh
y  x2  x2 y
Do đó f(x) là hàm đồng biến trên đoạn [1;4] .
Suy ra P = f ( x) ≤ f (4) = g ( y ) =
( y − 1)(12 − 3 y ) .
4y
( y − 1)(12 − 3 y ) liên tục trên đoạn
Xét hàm số g ( y ) = [1;4] ta có:
4y
509
12 − 3 y 2
g '( y ) = ; g '( y ) =0 ⇔ y =2 ∈ [1;4] . Ta có g’(y) đổi dấu từ dương sang
4 y2
3
âm khi đi qua y = 2 nên g(y) đạt cực đại tại y = 2 . Do đó P ≤ g ( y ) ≤ g (2) = .
4
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=x 4,= y 2.
3
x 2,= y 4 hoặc= x 4,= y 2.
4
Bài 3. Cho hai số thực x ≥ 1 ≥ y > 0 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
(x 2
+ y2 ) xy + x + y
n
A= .
xy ( x + y + 1)
.v
Lời giải
Đây là biểu thức đối xứng với tổng x + y và tích xy nên suy nghĩ ngay đến việc
om
đặt S =+ xy từ điều kiện (1 − x )(1 − y ) ≤ 0 ⇔ x + y − 1 ≥ xy ta có ngay
x y, P =
0 0 do đó f(P) là hàm nghịch biến trên
2 ( S + 1) P 2 S + P
et
( 0; S − 1] .
(S )
vi
2
− 2S + 2 2S − 1
Do đó f ( P ) ≥ f ( S − 1) = .
S 2 −1
ng
Xét hàm số g ( S ) =
(S 2
− 2S + 2 ) 2S − 1
trên (1;+∞ ) ta được:
a
S 2 −1
( S − 2 ) ( S 3 + 4 S 2 − 5S + 2 )
kh
S 4 + 2 S 3 − 13S 2 + 12 S − 4
g '( S ) = ;
( ) ( )
2 2
2S − 1 S 2 − 1 2S − 1 S 2 − 1
S >1
g '( S=
) 0 ←
→=S 2.
Ta có g’(S) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua S = 2 nên g(S) đạt cực tiểu tại
2
S = 2 hay g ( S ) ≥ g (2) =.
3
2
Vậy giá trị nhỏ nhất của A bằng đạt tại x= y= 1 .
3
510
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn 1 ≤ x ≤ y ≤ z ≤ 4 .

1 1 1
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( x + y + z )  + +  .
x y z
Lời giải
1 1 1
Xét hàm số f ( x) = ( x + y + z )  + +  trên [1;4] ta có:
x y z
1 1 1 x+ y+z
f '( x) = + + −
 1 1  x − yz ( y + z )
= ( y + z ) − 2  =
2
(
≤0.
)
x y z x2  yz x  x 2 yz
n
Do đó f(x) là hàm nghịch biến trên [1;4] suy ra f ( x) ≤ f (1) hay
.v
 1 1
P = f ( x) ≤ f (1) = g ( y ) = (1 + y + z ) 1 + +  .
om
 y z
 1 1
Xét hàm số g ( y ) = (1 + y + z ) 1 + +  trên đoạn [1;4] ta có:
 y z .c
1 1 1 + y + z z + 1 1 + z ( y − z )( z + 1)
g '( y ) =1 + + − = − 2 = ≤ 0.
ok
y z y2 yz y y2 z
Do đó g(y) là hàm nghịch biến trên đoạn [1;4] suy ra
bo
 1 2
P ≤ g ( y ) ≤ g(1) =( 2 + z )  2 +  =h( z ) =5 + 2 z + .
 z z
et
2
Xét hàm số h( z ) =5 + 2 z + trên đoạn [1;4] ta có:
vi
z
(
2 z2 −1 )
ng
2
h '( z ) =2 − 2 = 2 ≥ 0 nên h(z) là hàm đồng biến trên đoạn [1;4] .
z z
27
a
Do đó P ≤ h( z ) ≤ h(4) = .
2
kh
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 1, z= 4 .

27
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= y= 1, z= 4 .
2
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc + a + c = b.
2 2 3
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = 2 − 2 + 2 .
a +1 b +1 c +1
Lời giải
1 a+c
Theo giả thiết ta có b (1 − ac ) = a + c > 0 ⇒ 1 − ac > 0 ⇒ a < ; b = .
c 1 − ac
511
( )
2
2 2 3 2 a 2 + 2ac + 2c 2 + 1 3
Khi đó P = − + = + − 2.
a +1  a + c 
2
  +1
c +1 2 2
( a + 1)( c + 1)
2 2 c +1
2
 1 − ac 
( )
2
2 a 2 + 2ac + 2c 2 + 1 3
=
Xét hàm số f (a ) + − 2 ta có
( a + 1)( c + 1) c 2 2 2
+1
−4c ( a + 2ac − 1)
2
f '(a ) = ; f '(a ) = 0 ⇔ a = c2 + 1 − c .
( a + 1) ( c + 1)
2 2 2
n
.v
Ta có f’(a) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua c2 + 1 − c .
( )
om
2c 3
Vì vậy f (a ) ≤ f c 2 + 1=
−c + .
c2 + 1 c +12
2c 3
=
Xét hàm số g (c ) + với c dương ta có .c
c2 + 1 c +12
( )
ok
2 1 − 8c 2 1
g '(c) = ; g '(c) = 0 ⇔ c = , ( c > 0) .
( c2 + 1 )
2
( 3c + c 2 + 1 ) 2 2
bo
1
Ta có g’(c) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua c = .
et
2 2
 1  10
Vì vậy g (c) ≤ g  =
vi
.
2 2 3
ng
1 1 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi c= , a= +1 − = , b= 2.
2 2 8 2 2 2
a
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 10/3 đạt tại
kh
1 1 1 1
c= , a= +1 −
, b= 2 . =
2 2 2 8 2 2
Nhận xét. Ta có thể giải bài toán bằng lượng giác xem chương sau.
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =a + b 2 + c3 .
Lời giải
Thay a = 3 − b − c vào biểu thức của P ta được:
2
 1 11 11
P = b 2 − b + c 3 − c + 3 =  b −  + c 3 − c + ≥ f (c ) = c 3 − c + .
 2 4 4
512
11
Xét hàm số f (c) = c3 − c + với c ∈ [ 0;3] ta có:
4
1
f '(c) = 3c 2 − 1; f '(c) = 0 ⇔ c = ∈ [ 0;3] .
3
1
Ta có f’(c) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua c = nên f(c) đạt cực tiểu tại
3
1
c= .
3
 1  11 2 3
Suy ra P ≥ f (c) ≥ f  = − 9 .
n
 3 4
.v
5 1 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = − ,b = ,c =.
2 3 2 3
om
11 5 3 5 1 1 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại a = − ,b = ,c =.
4 9 2 3 2 3
Bài 7. Cho a, b, c là độ dài ba cạnh một tam giác. Chứng minh rằng
.c
a b c a c b
3 + +  ≥ 2  + +  + 3 .
ok
b c a c b a
Lời giải
bo
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c}

- Nếu a ≥ c ≥ b thì
et
a b c a b c a b c a b c a b c
+ + ≥ + + ≥ 3 ⇒ 3 + +  ≥ 3 + +  ≥ 2  + +  + 3
b c a c a b b c a c a b c a b
vi
- Nếu a ≥ b ≥ c thì
ng
a b c a c b
Xét hàm số f (a )= 3  + +  − 2  + +  − 3
b c a c b a
(
a 2 − bc ( 3c − 2a ))
a
3 3c 2 2b
Ta có f '(a ) = − 2− + 2 =
kh
b a c a a 2bc
Do a ≥ b ≥ c ⇒ a 2 ≥ bc
b c
Khả năng 1. Nếu 3c > 2a hàm số đồng biến suy ra f (a ) ≥ f (b) = + −2≥0
c a
Khả năng 2. Nếu 3c < 2a hàm số nghịch biến suy ra
( b − c )2 3c − 2b 2 ( b − 2c ) + c ( b − c )
2
f (a ) ≥ f (b =
+ c) + = ≥0
bc b+c ( b + c )2
513
Bài 8. (TSĐH Khối A 2011) Cho x,y,z là ba số thực thuộc đoạn [1;4] và
x ≥ y, x ≥ z .
x y z
2x + 3y y + z z + x
Lời giải
x y z
Xét hàm số f ( z )= + + trên đoạn [1;4] ta có:
2x + 3y y + z z + x
f '(z) =
−
y
+
x
=
(
( x − y ) z 2 − xy
.
)
( y + z )2 ( x + z )2 ( x + z )2 ( y + z )2
n
.v
1 y z 6
+ Nếu x = y ⇒ P = + + = .
5 y+z z+ y 5
om
+ Nếu x > y khi đó f '(z) = 0 ⇔ z = xy ta có f’(z) đổi dấu từ âm sang dương khi
đi qua z = xy nên f(z) đạt cực tiểu tại z = xy . .c x
ok
x 2 y y 2
Do đó P =f (z) ≥ f( xy ) = + = + .
2x + 3y x + y 2 +3
x x
+1
y
bo
y
x
Đặt
= t , (1 < t ≤ 2 ) ta có
et
( 2 − t ) ( 35t 2 − 27t + 48) 34 34

vi
t2
2
P ≥ g=
(t) + = + ≥ .
2t + 3 t + 1 33 ( t + 1) ( 2t 2 + 3)
2 33 33
ng

z = xy , t = 2 ⇔ x = 4 y, z = 2 y ⇔ x = 4, y = 1, z = 2 .
a
kh
34
đạt tại =
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng x 4,=
y 1,=
z 2.
33
Nhận xét. Do P dạng đẳng cấp bậc 0 nên ta có thể đặt=y a=
.x, z b.x,
1 
a, b ∈  ;1 đưa bài toán về tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
4 
1 a b
P= + + đã được trình bày ở trên(xem thêm chủ đề sử dụng bất
2 + 3a a + b b + 1
đẳng thức phụ).
514
1 
Bài 9. Cho các số thực a, b, c ∈  ;3 .
3 
a b c
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức S = + + .
a+b b+c c+a
Lời giải
a b c
Đặt f ( a ) = + + . Xét hai trường hợp sau:
a+b b+c c+a
b c ( b − c ) ( a 2 − bc )
• TH1: a ≥ b ≥ c . Ta có f ′ ( a ) = − = ≥0
( a + b )2 ( a + c )2 ( a + b )2 ( a + c )2
n
3 b c
Suy ra f ( a ) ≤ f ( 3) = = g (c) .
.v
+ +
3+b b + c c +3
( b − 3) ( 3b − c 2 )
om
−b 3
Mặt khác g ′ ( c ) = + = ≤0
( c + b )2 ( c + 3)2 ( c + 3)2 ( b + c )2
1
Suy ra g ( c ) ≤ g  =
3
+
3b 1
+ = h (b)
.c
 3  3 + b 3b + 1 10
ok
Ta có h′ ( b ) =
3 3 (1 − b )(1 + b ) 0
− = ≤
( 3b + 1) 2
( b + 3) 2
( 3b + 1)( b + 3)
bo
 1 8
Từ bảng biến thiên suy ra f ( a; b; c ) ≤ f  3;1;  = .
 3 5
et
8
• TH2: c ≥ b ≥ a . Từ TH1 ta có f ( c; b; a ) ≤ .
vi
5
( a − b )( b − a )( a − c ) ≤ 0 .
ng
Mặt khác f ( a; b; c ) −=
f ( c; b; a )
( a + b )( b + a )( a + c )
a
8
Suy ra f ( a; b; c ) ≤ .
kh
5
8  1 1   1 
Vậy max S = , đạt được khi và chỉ khi ( a, b, c ) ∈  3,1,  ,  ,3,1 ,  1, ,3   .
5  3  3   3 
Bài 10. Cho a, b, c ∈ [ 0;1] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
a b c
S= + + .
b +c +6
c + a + 6 a + b3 + 6
3 3 3 3 3
Lời giải
a b c
Đặt f ( c ) = 3 3 + 3 + 3 .
b + c + 6 c + a + 6 a + b3 + 6
3
515
1 3ac 2 3c 2
Ta có f ′ ( c ) =3 − −
a + b3 + 6 b3 + c 3 + 6
(
) ( a + c + 6)
2 3 3 2
6ac ( 6 + b − 2c ) 6bc ( 6 + a − 2c )
3 3 3 3
f ′′ ( c ) =
− − ≤0
(b + c + 6) ( a + c + 6)
3 3 2 3 3 2
Nên f’(c) giảm trên [0; 1]. Suy ra

1 3a 3b 1 3
f ′ ( c )=
≥ f ′ (1) − − ≥ − 2. > 0
6+a +b
(7 + b ) (7 + a )
3 3 3 2 3 2 8 49
n
Suy ra f(c) tăng trên [0; 1].
.v
a b 1
Do đó S = f ( c ) ≤ f (1) = + + = g (a) .
om
b +73
a +73
a + b3 + 6
3
1 2a 2 b 3a 2
Ta có g ′ ( a ) =3 − −
b + 7 a3 + 7
(
) (a + b + 7)
2 3 3 .c 2
6ab ( 7 − 2a ) 6a ( b + 6 − 2a )
ok
3 3 3
g ′′ ( a ) =
− − ≤0
(a + 7) (a + b + 7)
3 3 3 3 3
bo
Nên g’(a) giảm trên [0; 1]. Suy ra

et
1 3b 3  1 1  5 3  5 − 3b
g ′ ( a ) ≥ g ′ (1=
) − − =  3 −  − 3 + >0
b +7
(
 b + 7 8  8 b + 7 
)
3 64 7 + b3 2 64
vi
2
b
S g ( a ) ≤ g (1=
)
ng
Suy ra g(a) tăng trên [0; 1]. Do đó = + = h(b) .

b +7 8
3
(b )
2
+7 − 48b 2
a
3
1 6b 2
Ta có h′ ( b ) = − − > 0, ∀b ∈ [ 0;1] .
( ) ( )
kh
8 b3 + 7 2 2
8 b3 + 7
3 3
Suy ra h(b) tăng trên [0; 1], nên h ( b ) ≤ h (1) = ⇒ S ≤ .
8 8
3
Với a = b = c = 1 thì max S =
8
516
Bài 11. Xét các số thực dương x, y, z thỏa mãn hệ điều kiện
2
 5 ≤ z ≤ min { x, y} (1)

 4
 xz ≥ ( 2)
 15
 1
 yz ≥ 5 ( 3)

1 2 3
Hãy tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P ( x, y, z ) = + + .
x y z
n
Lời giải
 4 
.v
Từ điều kiện (1) và (2) suy ra x ≥ max  z ,  (4)
 15 z 
om
1 1 2
a) Xét hàm số f ( x )= + với x > 0 và tham số z ≥ . Xét hai trường hợp
x z 5
2 4 1 1 2
• Nếu z ≥ thì x ≥ z ≥ theo (4) nên f ( x ) ≤ + = ≤ 15 (5)
15 15 z
.c z z z
ok
2 2 4 15 z 1
• Nếu ≤z≤ thì x ≥ ≥ z theo (4) nên f ( x ) ≤ + =g ( z) .
5 15 15 z 4 z
bo
2 2
Xét hàm số g(z) với ≤z≤ . Ta có
5 15
et
15 1 2
g′( z ) = − 2 <0⇔ z< .
4 z 15
vi
2
Do đó g(z) là hàm giảm và f ( z ) ≤ g ( z ) ≤ g   =
4 (6)
ng
5
So sánh (5) và (6) ta có
1 1 1 1 2 2
a
+ ≤ 4 và + =4 ⇔ x = ,z = (7)
x z x z 3 5
kh
1 1 2
b) Xét hàm số h ( y =
) + với tham số z ≥
y z 5
 1
Từ điều kiện (1) và (3) suy ra y ≥ max  z ,  (8)
 5z 
Lập luận tương tự phần a) ta được
1
• Nếu z ≥ thì h ( y ) ≤ 2 5 (9)
5
517
2 1 9
• Nếu ≤z≤ thì h ( y ) ≤ (10)
5 5 2
So sánh (9) và (10) ta có
1 1 9 1 1 9 2 1
+ ≤ và + = ⇔ x= ,y= (11)
y z 2 x z 2 5 2
So sánh kết quả phần a) và b) ta có
1 1 1 1 9
P ( x, y, z ) =  +  + 2  +  ≤ 4 + 2. = 13
x y  y z 2
2 1 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= x = ,y =
n
,z
3 2 5
.v
1 
om
Bài 12. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn  ;2  . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu
2 
x y z y x z
thức P= 8  + +  − 5  + +  . .c
 y z x  x z y
Lời giải
ok
Nhận xét. Ta thử đạo hàm P theo biến x ta được:
 1 z   y 1  8 x 2 z − 8 z 2 y + 5 yz − 5 x 2 y (x 2
)
− yz ( 8 z − 5 y )
bo
8 =− 2  − 5 − 2 +  = .
y x   x z x 2 yz x 2 yz
et
Để P min suy nghĩ đến đạo hàm không âm. Vậy trước tiên cần có x 2 ≥ yz ta chỉ
cần giả sử x = max { x, y, z} .
vi
Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} .

ng
8z − 5 y 8z − 5 y 8 y 5z
Viết lại P dưới dạng: P= f ( x)= .x + + − với yz ≤ x ≤ 2
yz x z y
a
(x 2
)
− yz ( 8 z − 5 y )
kh
Ta có f '( x) = .
x 2 yz
TH1: Nếu 8 z − 5 y > 0 ⇒ f '( x) ≥ 0 nên f(x) là hàm đồng biến trên  yz ;2  do đó
8 y 5z z y
f ( x) ≥ f ( yz ) = − + 16 − 10 .
z y y z
y  1  5 16
Đặt
= t ,  t ∈  ;2   . Khi đó P = f ( x) ≥ f ( yz ) = g (t ) = 8t 2 − 2 + − 10t .
z  2  t t
518
5 16 1 
Xét hàm số g (t ) = 8t 2 − + − 10t liên tục trên  ;2  ta có:
t 2 t 2 
10 16 ( t − 1)(8t − 5) ( t 2 + t + 1) t = 1
1 
t∈ ;2 
g '(t=
) 16t + 3 − 2 − 10
= ; g '(t= → 5 .
2 
) 0 ←
t t t3 t =
 8
1  5  387 75
Ta có g =  g= (1) 9, g =  , g=
(2) .
2  8  40 4
1
Suy ra min g (t ) = 9 xảy ra tại t = 1 hoặc t = hay x= y= z hoặc
= z 4=
y, x 2 y .
2
n
TH2: Nếu 8 y − 5 z ≤ 0 ⇒ f '( x) ≤ 0 suy ra
.v
 2 y z   y z 2
f ( x) ≥ f (2)= 8  + +  − 5  + + = g ( y ) .
om
 y z 2  2 y z 
Thực hiện tương tự.
1 
Bài 13. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn  ;1 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu
.c
2 
a −b b−c c−a
ok
thức P = + + .
c a b
Lời giải
bo
Ta có:
a − b b − c c − a ab ( a − b ) + bc ( b − c ) + ca ( c − a ) ( a − b )( b − c )( c − a )
et
P= + + = = .
c a b abc abc
vi
Do P là biểu thức đối xứng với ba biến a,b,c nên không mất tính tổng quát giả
sử a ≥ b ≥ c . Khi đó:
ng
(=
a − b )( b − c )( a − c ) b − c  a − ( b + c ) a + bc 
2
P  .
abc bc  a 
a
b − c  a − ( b + c ) a + bc 
kh
2
1
Xét hàm số f (a ) =   với ≤ c ≤ b ≤ a ≤ 1 ta có:
bc  a  2
b − c  bc  ( b − c ) ( a 2 − bc )
f '(a=
) 1 − =
 ≥0.
bc  a 2  a 2bc
1 
Do đó f(a) là hàm đồng biến trên  ;1 .
2 
b−c 1− b 1  1
= f (a ) ≤ f (1)
Suy ra P = (1 − b − c + bc=) g (c=) + c  − 1 + b − .
bc c b  b
519
1− b 1  1 1 
Xét hàm số g (c=
) + c  − 1 + b − trên đoạn  ;1 ta có:
c b  b 2 
g '(c) =−
1− b 1
+ − 1 =(1 − b )  − 2  =
( ≤
)
 1 1  (1 − b ) c − b (1 − b )( c − b )
2
≤0.
c 2 b b c  bc 2 bc 2
1 
Do đó g(c) là hàm nghịch biến trên  ;1 .
2 
1 3 1
Suy ra P ≤ g (c) ≤ g   = h(b) = − b − .
2 2 2b
n
3 1 1 
Xét hàm số h(b) = −b− liên tục trên đoạn  ;1 ta có:
2 
.v
2 2b
1 1
h '(b) =−1 + 2 ; h '(b) =0 ⇔ b = .
om
2b 2
1
Ta có h(b) đối dấu từ dương sang âm khi đi qua b = nên h(b) đạt cực đại tại
.c2
1  1  3− 2 2
b= . Do đó P ≤ h(b) ≤ h  = .
ok
2  2 2
1 1
a 1,=
b =
,c và các hoán vị.
bo
2 2
3− 2 2 1 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại =a 1,= b =
,c và các hoán vị.
et
2 2 2
Nhận xét. Điểm quan trọng trong lời giải trên là phát hiện đẳng thức
vi
a −b b−c c−a
+ + = −
( a − b )( b − c )( c − a ) .
ng
c a b abc
Ngoài ra dễ thấy P là biểu thức đẳng cấp bậc 0 và dạng đối xứng nên không mất
tính tổng quát ta có thể giả sử a ≥ b ≥ c . Ta đặt = a x.c,= b y.c, ( 2 ≥ x ≥ y ≥ 1) .
a
( x − 1)( y − 1)( x − y ) .
kh
Bài toán đưa về tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =
xy
Đây chính là bài toán 2 tôi đã trình bày.
Bài 14. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;2] và 4a + 2b + c =
11 .
1 2 3
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
a b c
Lời giải
4 2 3
Theo giả thiết ta có 4a =11 − 2b − c suy ra P= f (b=
) + + .
11 − 2b − c b c
520
4 2 3
=
Xét hàm số f (b) + + liên tục trên [1;2] ta có
11 − 2b − c b c
2 8b − 2 (11 − 2b − c ) 2 ( 4b + c − 11)(11 − c )
2 2
8
=f '(b) = − = < 0, ∀b, c ∈ [1;2] .
(11 − 2b − c )2 b2 b2 (11 − 2b − c )2 b 2 (11 − 2b − c )
2
Do đó f(b) là hàm nghịch biến trên đoạn [1;2] suy ra f (2) ≤ f (b) ≤ f (1) .
4 3
Xét hàm số g (c)= f(1)= + 2 + ta có:
9−c c
3 c 2 + 54c − 243
n
4
=
g '(c) =
− < 0, ∀c ∈ [1;2] .
( 9 − c )2 c 2 c2 ( 9 − c )
.v
11
Vậy g(c) là hàm nghịch biến trên đoạn [1;2] ⇒ P= f (b) ≤ f (1)= g(c) ≤ g(1)=
om
.
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b= c= 1, a= 2 .
11 .c
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= 2, b= c= 1 .
2
ok
4 3
Xét hàm số h(= =
c) f (2) + 1 + ta có:
7−c
bo
c
4 3 c 2 + 42c − 147
=
h '(c) =
− < 0, ∀c ∈ [1;2] .
( 7 − c )2 c 2 c2 ( 7 − c )
2
et
Do đó h(c) là làm nghịch biến trên đoạn [1;2] .

vi
33
Suy ra P = f (b) ≥ f (2) = h(c) ≥ h(2) =
ng
.
10
5
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b= c= 2, a= .
a
4
kh
33 5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= , b= c= 2 .
10 4
Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;3] thỏa mãn a + 2b + 3c =
12 .
3 2 1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =+ + .
a b c
Bài 15. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;2] . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu
1 1 1
thức P = + + .
4 + a − ab 4 + b − bc 4 + c − ca
521
Lời giải
Coi P là hàm số của a và b,c là tham số ta có:
1 1 1
P= f (a) = + + .
4 + a − ab 4 + b − bc 4 + c − ca
b −1 c
=f '(a ) + ≥ 0, ∀a, b, c ∈ [1;2] .
( 4 + a − ab ) ( 4 + c − ca )2
2
Do đó f(a) là hàm đồng biến trên đoạn [1;2] .

1 1 1
Suy ra f (a ) ≥ f (1) = g (b) = + + .
5 − b 4 + b − bc 4
n
1 1 1
Xét hàm số g (b) = + + liên tục trên đoạn [1;2] ta có:
.v
5 − b 4 + b − bc 4
1 c −1
g= + ≥ 0, ∀b, c ∈ [1;2] . Do đó g(b) là hàm đồng biến
om
'(b)
( 5 − b ) ( 4 + b − bc )2
2
trên đoạn [1;2] .
Suy ra P ≥ g (b) ≥ g (1) =

1
+
1
≥ +
1 1 3
= .
.c
2 5 − c 2 5 −1 4
ok
3
4
bo
Bài 16. (Việt Nam TST 2001) Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn
21ab + 2bc + 8ca ≤ 12 .
et
1 2 3
a b c
vi
Lời giải
2 8 21 12
ng
Ta có: 21ab + 2bc + 8ca ≤ 12 ⇔ + + ≤ .

a b c abc
1 1 1
Đặt= x = ,y = , z , ( x, y, z > 0 ) và 2 x + 8 y + 21z ≤ 12 xyz . Khi đó P =x + 2 y + 3 z .
a
a b c
kh
2x + 8 y 7
Ta có: z (12 xy − 21) ≥ 2 x + 8 y > 0 ⇒ z ≥ và x > .
12 xy − 21 4y
2x + 8 y 2x + 8 y
Khi đó P ≥ x + 2 y + 3. =x + 2 y + .
12 xy − 21 4 xy − 7
2x + 8 y  7 
Xét hàm số f ( x) =x + 2 y + trên khoảng  ; +∞  ta được:
4 xy − 7  4y 
14 + 32 y 2 7 + 32 y 2 + 14
; f '( x) =0 ⇔ ( 4 xy − 7 ) =14 + 32 y 2 ⇔ x =x0 =
2
f '( x) =1 − .
( 4 xy − 7 ) 2 4y
522
Ta có f’(x) đổi dầu từ âm sang dương khi đi qua x0 nên f(x) đạt cực tiểu tại x0 .
9 32 y 2 + 14
Do đó f ( x) ≥ f ( x0 ) = 2 y + + .
4y 2y
9 32 y 2 + 14
Xét hàm số g ( y ) = 2 y + + trên ( 0;+∞ ) ta có:
4y 2y
g '( y ) = 2 −
9
4y 2
−
7
y 2 32 y 2 + 14
(
; g '( y ) = 0 ⇔ 8 y 2 − 9 ) 5
32 y 2 + 14 − 28 = 0 ⇔ y = .
4
5 5
Ta có g’(y) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua nên tại y = g(y) đạt cực
n
4 4
.v
 5  15
tiểu. Do đó g ( y ) ≥ g   = .
4 2
om
 5  15
Suy ra P ≥ f ( x) ≥ f ( x0 ) =g(y) ≥ g   = .
4 2

15
đạt tại =
y
5
=
, x 3,=
z
2
hay
.c
2 4 3
ok
1 4 3
=a = ,b = ,c .
3 5 2
bo
Bài 17. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;2] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu
10a 11b 2014c
thức P = + +
et
.
bc ca ab
Lời giải
vi
2014c 1  10a 11b 

Ta lần lượt coi P là hàm của c: f (c) = +  + .
ng
ab c b a 
Ta có:
a
2014 1  10a 11b  2014c 2 − 10a 2 − 11b 2 2014.12 − 10.22 − 11.22

f '(c) = −  + = ≥ >0.
kh
ab c 2  b a  abc 2 abc 2
Do đó f(c) là hàm đồng biến trên [1;2] .
4028 5a 11b
Do đó f (c) ≤ f (2) = g (b) =+ + .
ab b 2a
4028 5a 11b
Xét hàm số g (b)= + + trên đoạn [1;2] ta có:
ab b 2a
11 4028 11b 2 − 2.4028 11.22 − 2.4028
g '(b) = − = ≤ <0.
2a ab 2 2ab 2 2ab 2
523
Do đó g(b) là hàm nghịch biến trên đoạn [1;2] suy ra

4028 11
g (b) ≤ g (1)= h(a )= + 5a + .
a 2a
4028 11
Xét hàm số h(a= ) + 5a + trên đoạn [1;2] ta có:
a 2a
4028 11
h '(a) =− 2 + 5 − 2 < 0, ∀a ∈ [1;2]. Do đó h(a) là hàm nghịch biến trên [1;2]
a 2a
8077 8077
Vì vậy h(a ) ≤ h(1)
= ⇒P≤ . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
2 2
n
a= b= 1, c= 2 .
.v
8077
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= 1, c= 2 .
2
om
Bài 1. Cho 2 số thực x,y thuộc [ 0;1] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
.c
( )
P= 2 x3 + y 3 − x 2 y − y 2 − x .
ok
Bài 2. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn x, y ≤ 4 .
bo
x y 12
2 y x xy
Bài 3. Cho hai số thực x,y thoả mãn điều kiện x ≥ y ≥ 1 .
et
2 ( x + 1) 2 x ( x + 1)
Chứng minh rằng x 2 + x + 4 ≥ + + 2y .
vi
x+ y y +1
ng
Bài 4. Cho các số thực 0 ≤ a ≤ b ≤ c ≤ 1 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
P= (a 2
)
− b 2 ( b − c ) + c 2 (1 − c ) .
a
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a + b + c = 8.

kh
1 3 8
a b 3c + 2a
Bài 6. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn x ≥ y ≥ z .
x z y x y z
z y x y z x
Bài 7. Cho x,y,z là ba số thực thuộc đoạn [1;3] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
x y z y x z
P= + + + + + .
y z x x z y
524
1 
2 
21 1 1
P = ( x + y + z)  + +  .
x y z
Bài 9. Cho x,y,z là ba số thực thuộc đoạn [1;9] và x ≥ y, x ≥ z .
x y z
Tìm giá trị giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
x + 2y y + z z + x
1 
n
3 
.v
x y z
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
om
x+ y y+z z+x
Bài 11. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [1;3] . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu
x y z x z y .c
thức P= 5  + +  − − − .
 y z x z y x
ok
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;2] .
Chứng minh rằng a3 + b3 + c3 ≤ 5abc .

bo

et
1 1 1
Chứng minh ( a + b + c )  + +  ≤ 10 .
vi
a b c
ng
10 x 11 y 12 z
a
yz zx xy
kh
36 x 2 y z
yz zx xy
Bài 16. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;3] thỏa mãn a + 2b + 3c =
12 .
3 2 1
Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của biểu thức P = + + .
a b c
Bài 17. Cho x,y là hai số thực thuộc đoạn [1;2] . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
525
y −1 1− x
P= x− y+ + .
x y
1 
Bài 18. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn  ;2  .
2 
a −b b−c c−a
c a b
Bài 19. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện 21ab + 2bc + 8ca ≤ 12 .
1 2 3
a b c
n
Bài 20. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z ≤ xyz .
.v
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =x + 2 y + 5 z .
om
5
Bài 20. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x + y + z = xyz .
3
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 6 ( x + y ) + z .
.c
6.
ok
x 2 y 5z
yz zx xy
bo
7
Bài 22. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện ab > và
3
100
et
3a + 57b + 7c= 3abc + .

a
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + c .
vi
Bài 23. Cho a, b, c là độ dài ba cạnh của một tam giác. Chứng minh rằng
ng
a ( b − c ) + b ( c − a ) + c ( a − b ) + 4abc > a 3 + b3 + c3 .
2 2 2
Bài 24. Cho a, b, c là độ dài ba cạnh của một tam giác (có thể suy biến).
a
Đặt T =
( a − b )( b − a )( a − c ) . Tìm maxT và chứng minh rằng 1
max T <
kh
.
( a + b )( b + a )( a + c ) 21
Bài 25. Xét các số thực dương x, y, z thỏa mãn hệ điều kiện


0 < z ≤ y ≤ x ≤ 3 (1)
 3 2
 + 2 ≥1 ( 2)
 xy y
 18 4 18
 2 + 2 + 2 ≥3 ( 3)
 x y y z z x
526
1 80 3 18 3
Hãy tìm GTLN của biểu thức P ( x, y, z ) = xyz + x + y .
2 27 8
Bài 1. Xét hàm số f ( x)= 2 x3 − x 2 y − x + 2 y 3 − y 2 trên đoạn [ 0;1] ta có:
 y − y2 + 6
=  x ∉ [ 0;1]
f '( x) =6 x 2 − 2 xy − 1; f '( x) =⇔
0  6
.

 y + y 2
+ 6
=  x ∈ [ 0;1]
6
n
y + y2 + 6
Ta có f’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x = nên f(x) đạt
.v
6
y + y2 + 6
om
cực tiểu tại x = .
6
{ }
Do đó P ≤ Max { f (0); f (1)}= Max 2 y 3 − y 2 ;2 y 3 − y 2 − y + 1 = 2 y 3 − y 2 − y + 1 vì
.c
2 y 3 − y 2 − y + 1 ≥ 2 y 3 − y 2 , ∀y ∈ [ 0;1] .
ok
Mặt khác 2 y 3 − y 2 − y += ( )
1 y ( y − 1)( 2 y + 1) + 1 ≤ 1, ∀y ∈ [ 0;1] .
1 y 2 y 2 − y − 1 +=
Suy ra P ≤ 1 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
x 1,=
y 0 hoặc x= y= 1 .
bo
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 đạt tại=

x 1,=
y 0 hoặc x= y= 1 .
et
x y 12
Bài 2. Xét hàm số f ( x) = + + với x ∈ ( 0;4] ta có:
2 y x xy
vi
1 y 12 x 2 − 2 y 2 − 24 x 2 − 24
f '( x) = − 2− 2 = < < 0.
ng
2y x yx 2 yx 2 2 yx 2
Do đó f(x) là hàm nghịch biến trên khoảng ( 0;4] suy ra
a
P = f ( x) ≥ f (4) =
y 5
+ =
( y − 4 )( y − 5) + 9 ≥ 9 , ∀0 < y ≤ 4 .
kh
4 y 4y 4 4
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 4 .
9
4
Cho a,b,x,y là các số thực dương thỏa mãn a3 + b3 =
1 và x, y ≤ 4 .
x 2 + 2 y 2 + 24
(
xy a 2 + b 2 )
527
2 ( x + 1) 2 x ( x + 1)
Bài 3. Xét hàm số f ( x) = x 2 + x + 4 − − − 2 y với x ≥ y ≥ 1 ta có
x+ y y +1
2 ( 2 x + 1) 2 ( y − 1)  2x + 1 2 
f '( x) = 2 x + 1 − − = ( y − 1)  − ≥0.
y +1 ( x + y) 2

y +1 ( x + y )2 
1
Vì vậy f(x) là hàm đồng biến suy ra f ( x) ≥ f ( y ) = y 2 − 3 y + 3 − =
( y − 1)3 ≥ 0 .
y y
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 1 .
1 1 1 z y
n
Bài 6. Xét hàm số f ( x)= x  −  + ( y − z ) . + − ta có:
z y x y z
.v
1 1 y−z ( y − z ) ( x 2 − yz )
om
f '( x) = − − 2 = ≥ 0, ∀x ≥ y ≥ z > 0 .
z y x x 2 yz
x z y x y z
Vậy f(x) là hàm đồng biến suy ra f ( x) ≥ f ( y ) =
0 hay .c + + ≥ + + .
z y x y z x
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y .
ok
Bài 7. Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z . Coi P là hàm của x ta được:
1 1 y+z y z
bo
P = f ( x) =  +  x + + + với x ∈ [1;3] ta có:

 y z x z y
1 1 y + z ( y + z ) x − yz ( )
et
2
f '( x) = + − 2 = ≥0.
y z x x 2 yz
vi
Do đó f(x) là hàm đồng biến trên đoạn [1;3] .

ng
1 1 y+ z y z
Suy ra P= f ( x) ≤ f (3)= g ( z )= 3  +  + + + .
 y z 3 z y
a
1 1 y+ z y z
+ + trên đoạn [1;3] ta có:
kh
Xét hàm số g ( z )= 3  +  +
 y z 3 z y
3 1 y 1 ( y + 3) z − 3 y
g '( z ) =− 2 + − 2 + =
2
(
≤ 0, ∀1 ≤ z ≤ y ≤ 3 .
)
z 3 z y 3 yz 2
Suy ra g(z) là hàm nghịch biến trên đoạn [1;3] hay
 1  y +1 1 4 ( y − 1)( y − 3) 26 26
P ≤ g (z) ≤ g(1)
= 3  + 1 + + y += + ≤ , ∀y ∈ [1;3] .
y  3 y 3y 3 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= 3, y= z= 1 hoặc x= y= 3, z= 1 .
528
26
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= 3, y= z= 1 hoặc x= y= 3, z= 1 và
3
các hoán vị.
Cách 2: Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z khi đó:
x y x
 z +1≥ +
( x − y )( y − z ) ≥ 0 ⇔ xy + yz ≥ y + zx ⇒ 
2 z y
.
1 + z ≥ y
+
z
 x x y
x z
Suy ra P ≤ 2  +  + 2 .
n
 z x
.v
x 3
Đặt=t , t ∈ [1;3] suy ra ( t − 1)( t − 3) ≤ 0 ⇔ t 2 + 3 ≤ 4t ⇔ t + ≤ 4 .
z t
om
 1  2 4 4 26
Suy ra P ≤ 2  t +  + 2 ≤ 2  4 −  + 2 = 10 − ≤ 10 − = .
 t  t t 3 3
.c  1 1 1  35
Nhận xét. Ta có thể viết lại bất đẳng thức dưới dạng: ( x + y + z )  + +  ≤ .
x y z 3
ok
Bất đẳng thức tổng quát của dạng toán này đã đề cập đến trong chủ đề trước.
bo
Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [1;2] . Chứng minh rằng
1 1 1
( x + y + z )
et
+ +  ≤ 10 .
x y z
vi
Bài 8. Tìm giá trị nhỏ nhất của P.

3 1 1 1 3 27
ng
Ta có: x + y + z ≥ ; ( x + y + z )  + +  ≥ 9 ⇒ P ≥ .9 = .
2 x y z 2 2
1
a
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= .

2
kh
27 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= z= .
2 2
Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z khi đó:
21 1 1 1 
Xét hàm số f ( x) = ( x + y + z )  + +  trên đoạn  ;1 ta có:
x y z 2 
529
 1 1 1  ( x + y + z)
f '( x) = 2 ( x + y + z )  + +  −
2
= ( x + y + z)
( )
 xyz + 2 x 2 − yz ( y + z ) 
>0
 x y z  x 2  x 2
yz 
 
vì x 2 ≥ yz .
1 
Do đó f(x) là hàm đồng biến trên  ;1 suy ra
2 
 1 1
P = f (x) ≤ f(1) = g ( y ) = 1 + +  (1 + y + z ) .
2
 y z
 1 1 1 
n
Xét hàm số g ( y ) = 1 + +  (1 + y + z ) trên đoạn  ;1 ta có:
2
 y z 2 
.v
(1 + y + z )2 + 2 1 + y + z 1 + 1 + 1  =1 + y + z  yz + ( 2 y )
− z ( z + 1) 
2
om
( ) >0
g '( y ) =− 2  ( ) 
y  y z y2 z
 
vì 2 y = 2 y. y ≥ y ≥ z .
2
.c
1 
Vậy g(y) là hàm đồng biến trên đoạn  ;1 suy ra
ok
2 
 1 (
( z − 1) 2 z 2 + 11z − 4 ) 1 
bo
P ≤ g ( y ) ≤ g (1)=  2 +  ( 2 + z ) =
2
+ 27 ≤ 27, ∀z ∈  ;1 .
 z z 2 
et

vi
Nhận xét. Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta tìm giá trị lớn nhất của P như sau:
3
1 1 1 1 
ng
P≤  + + + 2 ( x + y + z ) .
27  x y z 
( x − 1)( 2 x − 1) + 3 ≤ 3, ∀x ∈  1 ;1 .
a
1
Ta=
có: 2 x + 2 
 
kh
x x
1 1 1
≤ 3;2 z + ≤ 3 . Do đó P ≤ ( 3 + 3 + 3) =
3
Tương tự ta có: 2 y + 27 .
y z 27
x y z
Bài 9. Xét hàm số f ( z ) = + + trên đoạn [1;9] ta có:
x + 2y y + z z + x
f '(z) =
−
y
+
x
=
(
( x − y ) z 2 − xy
.
)
( y + z )2 ( x + z )2 ( x + z )2 ( y + z )2
530
1 y z 4
+ Nếu x = y ⇒ P = + + = .
3 y+z z+ y 3
+ Nếu x > y khi đó f '(z) = 0 ⇔ z = xy ta có f’(z) đổi dấu từ âm sang dương khi
đi qua z = xy nên f(z) đạt cực tiểu tại z = xy .
x
x 2 y y 2
Do đó P =f (z) ≥ f( xy ) = + = + .
x + 2y x + y x +2 x
+1
y y
n
x
Đặt
= t , (1 < t ≤ 3) ta có
.v
y
( 3 − t ) ( 7t 2 − 16t + 10 ) 29 29
om
t2 2
P ≥ g (t)= 2 + = + ≥ .
t + 2 t +1 22 ( t + 1) ( t 2 + 2 ) 22 22
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi .c

z = xy , t = 3 ⇔ x = 9 y, z = 3 y ⇔ x = 9, y =1, z = 3 .
ok
29
x 9,= y 1,= z 3.
22
bo
x y z
Bài 10. Giả sử z = min { x, y, z} khi đó xét hàm số f ( z ) = + + ta có:
x+ y y+z z+x
( )
et
y x ( x − y ) z 2 − xy x = y
f '( z ) =
− + = ; f '( z ) =
0 ⇔  .
( y + z )2 ( x + z )2 ( x + z )2 ( y + z )2
vi
 z = xy
ng
1 y z 3
+ Nếu x = y ⇒ P = + + = .
2 y+z z+ y 2
+ Nếu x > y ⇒ f '( z ) ≤ 0 nên f(z) là hàm nghịch biến do đó
a
kh
x 2 y t2 2 x
P=f ( z ) ≥ f ( xy ) = + = + =
với t , (1 < t ≤ 3) .
x+ y x + y t +1
2 t + 1 y
t2 2 ( 3 − t ) ( 2t 2 − 2t + 1) 7 7
=
Mặt khác: + + ≥ , ∀t ∈ (1;3] .
t +1 t +1 5 ( t + 1) ( t 2 + 1)
2 5 5

1
z = xy , t = 3 ⇔ x = 9 y, z = 3 y ⇔ x = 3, y = , z =1 .
3
531
7 1
x 3,=
y =
, z 1 hoặc các hoán vị.
5 3
Tìm giá trị lớn nhất thực hiện tương tự
Bài 12. Không mất tính tổng quát giả sử 1 ≤ c ≤ b ≤ a ≤ 2 khi đó bất đẳng thức
tương đương với: a3 − 5bca + b3 + c3 ≤ 0 .
Xét hàm số f (a ) = a3 − 5bca + b3 + c3 trên đoạn [1;2] ta có
f '(a ) =
3a 2 − 5bc; f ''(a ) =
6a > 0 .
Suy ra f (a ) ≤ max { f (1); f (2)= { }
} max 1 − 5bc + b3 + c3 ;8 − 10bc + b3 + c3 .
n
Ta chỉ cần chỉ ra rằng f (1) ≤ 1, f (2) ≤ 0 .
.v
+ Xét hàm số g (b) = f (1) = b3 − 5cb + c3 + 1 trên đoạn [1;2] ta có
om
g '(b) =
3b 2 − 5c; g ''(b) =
5b > 0 .
Suy ra g (b) ≤ max { g (1); g (2)
= {
} max c3 − 5c + 2; c3 − 10c + 9 . }
− 5c + 2 = ( c − 2 ) ( c − 1 + 2c ) ≤ 0, ∀c ∈ [1;2]
Chú ý c3 2
.c
− 10c + 9 = ( c − 1) ( c + c − 9 ) ≤ 0, ∀c ∈ [1;2]
ok
c3 2
Do đó f (1) ≤ 0 . Tương tự ta có f (2) ≤ 0 .

bo
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= 2, b= c= 1 và
các hoán vị.
et

Chứng minh a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;2] ta có
vi
( )
2 a3 + b3 + c3 ≤ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .
ng
Bài 13. Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với:
a b c b c a
+ + + + + ≤7.
a
b c a a b c
kh
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c . Khi đó

a a b c c b
( a − b )( b − c ) ≥ 0 ⇔ ab + bc ≥ ac + b2 ⇔ + 1 ≥ + và + 1 ≥ + .
c b c a b a
a b c b c a a c
Do đó + + + + + ≤ 2 + 2  +  .
b c a a b c c a
a c 5 a  a 
Vậy ta chứng minh + ≤ ⇔  − 2  − 1 ≤ 0 luôn đúng do 1 ≤ c ≤ a ≤ 2 .
c a 2 c  c 
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi a= b= 2, c= 1 hoặc
a= 2, b= c= 1 và các hoán vị.
532
Tổng quát. Cho các số thực x1 , x2 ,..., xn ∈ [ p; q ] , ( p, q ≥ 0 ) . Chứng minh

1 1 1  ( p − q) . 2
( x1 + x2 + ... + xn )  + + ... +  ≤ n2 + kn
 x1 x2 xn  4 pq
trong đó kn = n 2 nếu n chẵn và k=

n n 2 − 1 nếu n lẻ.
3 2 3
Bài 16. Từ điều kiện ta có: 3c = 12 − a − 2b khi đó P = + + .
a b 12 − a − 2b
3 2 3
Xét hàm số f (a) = + + trên đoạn [1;3] ta có:
a b 12 − a − 2b
3 3 12 ( 6 − b )( a + b − 6 )
≤ 0, ∀a, b ∈ [1;3] .
n
f '(a) =− 2+ =
a (12 − a − 2b )2 a 2 (12 − a − 2b )2
.v
Do đó f(a) là hàm nghịch biến trên đoạn [1;3] suy ra
om
2 3 2 3
g (b) =1 + + = f (3) =P = f (a ) ≤ f (1) =h(b) =3 + + .
b 9 − 2b b 11 − 2b
1 2 3 .c
Bài 19. Đặt= x = ,y = ,z ta có 2 x + 4 y + 7 z ≤ 2 xyz và ta cần tìm giá trị nhỏ
a b c
nhất của biểu thức P = x + y + z . Thực hiện tương tự bài toán trên ta có giá trị
ok
1 4 3
nhỏ nhất của P bằng 15/2 đạt tại= a = ,b = ,c .
3 5 2
bo
100
3a + 57b −
100
Bài 22. Theo giả thiết ta có: c ( 3ab − 7 ) = 3a + 57b − ⇒c= a .
et
a 3ab − 7
100
3a + 57b −
vi
a = a + b + 3a + 57 ab − 100
2
Khi đó P = a + b +
3ab − 7 a ( 3ab − 7 )
ng
57
3a 2 + ( 3ab − 7 ) + 33 3a 2 + 33 57
= a+b+ 3 = a+b+ +
a
a ( 3ab − 7 ) a ( 3ab − 7 ) 3a
kh
1 3a 2 + 33 64
=a + ( 3ab − 7 ) + +
3a a ( 3ab − 7 ) 3a
64 1 3a 2 + 33 64 2 a 2 + 11 35
≥a+ +2 ( 3ab − 7 ) . =a + + ≥
3a 3a a ( 3ab − 7 ) 3a a 3
Việc xuất hiện 3ab − 7 ta suy nghĩ đến việc khử cái đó khỏi biểu thức của P
bằng cách tách nhóm hợp lý và triệu tiêu bằng AM-GM.
Chú ý. Khảo sát hàm số f(a) sau cùng ta có ngay kết quả bài toán.
5 35 35
Với= a 5,=b thì P bằng . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng .
3 3 3
533
CHỦ ĐỀ 7: KỸ THUẬT SỬ DỤNG TÍNH CHẤT CỦA

NHỊ THỨC BẬC NHẤT VÀ TAM THỨC BẬC HAI
Ta mở đầu kỹ thuật này bằng các định lý sau đây
1. Định lý 1. Nếu f(x) là hàm bậc nhất thoả mãn điều kiện f (a ) ≥ 0, f (b) ≥ 0 khi
đó f ( x) ≥ 0, ∀x ∈ [ a; b ] .
2. Định lý 2. Nếu f(x) là hàm bậc nhất khi đó
min { f (a ); f (b)} ≤ f ( x) ≤ max { f (a ); f (b)} , ∀x ∈ [ a; b ] .
n
3. Định lý 3. Nếu f ( x) = ax 2 + bx + c, ( a ≠ 0 ) khi đó với mọi x ∈ [α ; β ] .
.v
b
Ta có f(x) đạt Max, Min tại x = α hoặc x = β hoặc x = − .
om
2a
B. BÀI TẬP MẪU
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [ 0;2] . .c
Chứng minh rằng 2 ( x + y + z ) − ( xy + yz + zx ) ≤ 4 .
ok
Lời giải
Phân tích tìm lời giải: Nếu coi y và z là tham số thì bất đẳng thức có dạng nhị
thức bậc nhất của x nên ta đánh giá theo định lý 2.
bo
Viết lại bất đẳng thức đã cho dưới dạng:

( 2 − y − z ) x + 2 ( y + z ) − yz − 4 ≤ 0 .
f ( x) =
et
Do x ∈ [ 0;2] nên f ( x) ≤ max { f (0); f (2)} .

vi
Ta có f (0) = 2 ( y + z ) − yz − 4 = ( y − 2 )( 2 − z ) ≤ 0, ∀y, z ∈ [ 0;2] .

ng
f (2) =2 ( 2 − y − z ) + 2 ( y + z ) − yz − 4 =− yz ≤ 0 .
Suy ra f ( x) ≤ 0 . Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức đạt tại chẳng hạn
a
x= 0, y= z= 2 .
kh
Bài 2. Cho a,b,c,d là các số thực thuộc đoạn [ 0;1] .

Chứng minh rằng (1 − a )(1 − b )(1 − c )(1 − d ) + a + b + c + d − 1 ≥ 0 .
Lời giải
Ta cần chứng minh P = (1 − a )(1 − b )(1 − c )(1 − d ) + a + b + c + d − 1 ≥ 0 .
Rõ ràng biểu thức vế trái là hàm bậc nhất đối với mỗi biến a,b,c,d.
+ Nếu coi là hàm bậc nhất của a thì biểu thức P đạt giá trị nhỏ nhất tại a = 0 hoặc
a =1.
+ Tương tự P đạt giá trị nhỏ nhất tại b, c, d ∈ {0;1} .
534
Nếu một trong 4 số bằng 1 thì P ≥ 0 .

Nếu cả 4 số bằng 0 thì P = 0 .
Vậy P ≥ 0, ∀a, b, c, d ∈ [ 0;1] ta có điều phải chứng minh.
Bài 3. Cho 2015 số thực x1 , x2 ,..., x2015 thuộc đoạn [ −2015;2015] .
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= x1 x2 + x2 x3 + ... + x2014 x2015 + x2015 x1 .
Lời giải
Tương tự bài toán trên ta có P đạt giá trị nhỏ nhất khi
xi ∈ {−2015;2015} , i =1, 2015 .
Trong 2015 số đã cho luôn tồn tại ít nhất 2 số cùng dấu không mất tính tổng
n
quát giả sử x1 x2 > 0 ⇒ x1 x2 =20152 .
.v
Khi đó
om
P=
20152 + x2 x3 + ... + x2015 x1 ≥ 20152 − 20152 − ... − 20152 =
−2013.20152 .
Với x1 =
x2 =
2015, x3 =
−2015, x4 =
2015,..., x2014 =
2015, x2015 =
−2015 thì
P = −2013.20152 .
.c
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng −2013.20152 .
ok
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [ 0;1] .
bo
a b c
Chứng minh rằng + + + (1 − a )(1 − b )(1 − c ) ≤ 1 .
b + c +1 c + a +1 a + b +1
Lời giải
et

vi

b b c c
=a max {a, b, c} ⇒ ≤ ≤
ng
; .
c + a +1 b + c +1 a + b +1 b + c +1
a+b+c
Suy ra P ≤ + (1 − a )(1 − b )(1 − c ) .
a
b + c +1
kh
Vậy để chứng minh bất đẳng thức trên ta chỉ cần chứng minh
a+b+c
= f (a) + (1 − a )(1 − b )(1 − c ) − 1 ≤ 0 .
b + c +1
Ta có f (a ) ≤ max { f (0); f (1)} .
b+c
Ta có f=
(1) 0; f =
(0) + (1 − b )(1 − c ) − 1
b + c +1
=
( )
bc ( b + c ) − b 2 + c 2 − bc − 1
b + c +1
535
(b + c ).
b2 + c2
2
( )
− b 2 + c 2 − bc − 1
≤
b + c +1
(b 2
)
+ c 2 ( b + c − 2 ) − 2 ( bc + 1)
≤0
2 ( b + c + 1)
Suy ra điều phải chứng minh.
Cách 2: Ta có thể chứng minh theo cách khác như sau:
a+b+c
+ (1 − a )(1 − b )(1 − c ) ≤ 1
b + c +1
n
a+b+c 1− a
⇔ (1 − a )(1 − b )(1 − c ) ≤ 1 − =
.v
b + c +1 b + c +1
⇔ (1 − b )(1 − c )( b + c + 1) ≤ 1
om
luôn đúng theo AM-GM.
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ab + bc + ca − 2abc . .c
Lời giải
ok
Do P là biểu thức đối xứng với a,b,c nên không mất tính tổng quát ta có thể giả
a+b+c 1
sử c = min {a, b, c} ⇒ c ≤ = ⇒ 1 − 2c > 0 .
bo
3 3
Khi đó viết lại P dưới dạng: P = ab (1 − 2c ) + ( a + b ) c = ab (1 − 2c ) + c (1 − c ) .
et
2
 a + b  1− c 
2   1 − c 2 
vi
0 ≤ ab ≤  =    ⇒ ab ∈ 0;   .
 2   2    2  
ng
Coi ab là ẩn thì P là hàm bậc nhất của ab.

Suy ra
a
  1 − c 2    1− c 
2 
= Max  P(0);P  =   Max c (1 − c ) ; (1 − 2c )   + c (1 − c )  .
kh
MaxP
  2      2  
2
1− c 
(1 2c )   1
1 1 1
Xét hàm số f (c) =−  + c (1 − c ) =
− c3 + c 2 + với c ∈ 0; 
 2  2 4 4  3
ta có:
f '(c)=
1
2
(
−3c 2 + c =
1
2
)  1
c (1 − 3c ) ≥ 0, ∀c ∈ 0;  .
 3
 1
Do đó f(c) là hàm đồng biến trên đoạn 0;  .
 3
536
1 7
Suy ra Max = f (c ) f=
  .
 1
c∈ 0;  3  27
 3 
1
3
2c. (1 − 2c ) 1  2c + 1 − 2c 2 1 7
Xét Q =c (1 − 2c ) = ≤   =< .
2 2 2  8 27
 1− c 
2  1 7
Vậy Max c (1 − c ) ; (1 − 2c )   + c (1 − c ) = f  =  .
  2    3  27
n
7
.v
Vì vậy giá trị lớn nhất của P bằng đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
27
om
1
a= b= c= .
3
Nhận xét. Vì 1 − 2c > 0 nên ta có thể đánh giá trực tiếp:
P≤
a+b
2
 (1 − 2c ) + c (1=
1− c 
− c) 
2
.c
 (1 − 2c ) + c (1 − c ) .
 2   2 
ok
Bài 6. Cho x, y, z là các số thực không âm có tổng bằng 3.
bo
Chứng minh rằng x 2 + y 2 + z 2 + xyz ≥ 4 .

Lời giải
et
1
Không mất tính tổng quát ta giả sử x = min { x, y, z} ⇒ 3x ≤ x + y + z = 3 ⇒ x ≤ .
3
vi
Đặt biểu thức vế trái bất đẳng thức là P, khi đó ta có:

P − 4 = x 2 + ( y + z ) − 2 yz + xyz − 4 = ( x − 2 ) yz + x 2 + ( 3 − x )2 − 4
2
ng
= f (t ) = ( x − 2 ) t + 2 x 2 − 6 x + 5
a
2 2
 y + z  3− x 
Với 0 ≤ t = yz ≤   = 
kh

 2   2  .
  3 − x 2 
Vậy ta tìm giá trị nhỏ nhất của f (t ) trên 0;    , ta có f (t ) là hàm số
  2  
nghịch biến do x − 2 < 0 .
  3 − x 2  1
Vậy P − 4= f (t ) ≥ f  
  2   4

= ( x − 1)2 ( x + 2 ) ≥ 0 ⇒ P ≥ 4.
 
Từ đó ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
537
Bài 7. Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =

1.
( ) (
Chứng minh rằng 5 a 2 + b 2 + c 2 ≤ 6 a3 + b3 + c3 + 1 . )
Lời giải
1
giả sử a min {a, b, c} ⇒ a ≤
Không mất tính tổng =
3
5  a 2 + ( b + c ) − 2bc  ≤ 6  a3 + ( b + c ) − 3bc ( b + c )  + 1
2 3
   
⇔ 5  a 2 + (1 − a ) − 2bc  ≤ 6  a3 + (1 − a ) − 3bc (1 − a )  + 1
2 3
   
n
⇔ ( 9a − 4 ) bc + ( 2a − 1) ≥ 0
.v
2
om
2 2
 b + c  1− a 
Ta đặt t = bc ⇒ 0 < t ≤   =  
 2   2 
 1− a  
2
( 9a − 4 ) t + ( 2a − 1)2 ≥ 0, ∀t ∈ 0; 
Vậy ta chỉ cần chứng minh: f (t=
)
.c  .
  2  
ok
  1 − a 2  1
a ( 3a − 1) ≥ 0.
2
Do f (t ) là hàm nghịch biến nên f (t ) ≥ f   = 
  2   4
 
bo
1
Ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
et

vi
Chứng minh rằng a + b + c − ab − bc − ca ≤ 0 .

ng
Bài 2. Cho là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =

1.
1
a) Chứng minh rằng a3 + b3 + c3 + 6abc ≥ .
a
4
kh
b) 7 ( ab + bc + ca ) ≤ 2 + 9abc .
 1
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn 0;  và a + b + c =
1.
 2
9
Chứng minh rằng a3 + b3 + c3 + 4abc ≤ .
32
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [1;2]. Chứng minh a3 + b3 + c3 ≤ 5abc .
Bài 5. Cho các số thực không âm x,y,z có tổng bằng 1.
538
7
Chứng minh rằng 0 ≤ xy + yz + zx − 2 xyz ≤ .
27
1
Bài 2. a) Không mất tính tổng quát = .
3
1
a3 + ( b + c ) − 3 ( b + c ) bc + 6abc ≥
3
4
1
⇔ a3 + (1 − a ) − 3 (1 − a ) bc + 6abc −
3
≥ 0.
4
n
⇔ 4 ( 3a − 1) bc + ( 2a − 1) ≥ 0
2
.v
1
Bất đẳng thức cuối đúng. Đẳng thức xảy ra khi a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
om
2
giả sử a min {a, b, c} ⇒ 7 − 9a > 0 .
c) Không mất tính tổng quát =
Bất đẳng thức đã cho tương đương với: .c
( 7 − 9a ) bc + 7a ( b + c ) − 2 ≤ 0
ok
⇔ ( 7 − 9a ) bc + 7 a (1 − a ) − 2 ≤ 0
2
b+c
bo
Vế trái là hàm đồng biến với bc và bc ≤   , do đó ta chỉ cần chứng minh

 2 
2
b+c
( 7 − 9a ) 
et
 − 7a + 7a − 2 ≤ 0
2
 2 
vi
2
1− a 
⇔ ( 7 − 9a )   − 7a + 7a − 2 ≤ 0
2
 2 
ng
( a + 1)( 3b − 1)2
⇔ ≥0
a
4
kh
1
Bất đẳng thức cuối đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
1
Bài 5. HD: Giả sử x = min { x, y, z} ⇒ 3 x ≤ x + y + z =1 ⇒ x ≤ .
3
Khi đó ta có: P = xy + yz + zx − 2 xyz = yz (1 − 2 x) + xy + zx ≥ 0
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= 1, y= z= 0 .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 0 đạt tại x= 1, y= z= 0 hoặc các hoán vị.
2
1− x 
Mặt khác ta lại có P= yz (1 − 2 x) + x( y + z ) ≤ x (1 − x ) +   (1 − 2 x )= f ( x)
 2 
539
 1
Ta tìm giá trị lớn nhất của f ( x) trên đoạn 0;  .
 3
3 1   1
Ta có f '( x=
) x  − x  ≥ 0 , do đó f ( x) đồng biến trênđoạn 0; 3  .
2 3   
1 7
=
Vậy max P max=
f ( x) f=
  .
 3  27
1
3
n
.v
CHỦ ĐỀ 8: BẤT ĐẲNG THỨC PHỤ ĐÁNG CHÚ Ý
VÀ ÁP DỤNG GIẢI ĐỀ THI
om
Nội dung chủ đề này tôi đề cập đến một số bài toán cơ bản và kết hợp sử dụng
bất đẳng thức cơ bản như AM – GM và Cauchy – Schwarz trong chứng minh bất
.c
đẳng thức và tìm cực trị. Hy vọng chủ đề này sẽ giúp ích cho bạn đọc nhìn nhận
ok
tiếp cận bài toán bất đẳng thức và cực trị linh hoạt và bao quát hơn.
Bài toán 1. Với mọi số thực a,b thỏa mãn điều kiện ab ≥ 1 ta luôn có
bo
1 1 2
+ ≥ .
1+ a 2
1+ b 2 1 + ab
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b hoặc ab = 1 .
et
Với ab ≤ 1 thì bất đẳng thức đổi chiều.

vi
Chứng minh.
Nhận xét. Bằng cách chưng minh tương tự trên ta có các bất đẳng thức cùng dạng
ng
như sau
Với mọi số thực dương a,b thay đổi thỏa mãn ab ≥ 1 ta luôn có
a
1 1 2
+ ≥ .
kh
1 + a2 1 + b2 1 + ab
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b hoặc ab = 1 .
Với ab ≤ 1 bất đẳng thức đổi chiều.
Một số bất đẳng thức phụ khác cùng dạng
1 1 2
 + ≤ , ( −1 < xy ≤ 1) .
1+ x 2
1+ y 2 1 + xy
1 1 2
 + ≥ , ( xy ≥ 1) .
1 + x2 1 + y2 1 + xy
540
1 1 2
 + ≤ , ( −1 < xy ≤ 1) .
1 + x2 1 + y2 1 + xy
1 1 2
 Cho hai số thực dương x,y ta luôn có + ≥ .
x + xy
2
y + xy
2
x + y2
2

Chứng minh.
1 1 2
+ ≥
x + xy y + xy ( )( )
2 2
n
x 2 + xy y 2 + xy
.v
2 2 2
≥ = ≥
( x + y )2
om
x 2 + xy + y 2 + xy x2 + y 2
2 2
1 1 1 n
 + + ... + ≥ , xk ≥ 1, k =
.c 1, n .
1 + x1 1 + x2 1 + xn 1 + n x1 x2 ...xn
ok
Từ bất đẳng thức này ta có thể đưa ra các bất đẳng thức cùng dạng chẳng hạn
4
Chứng minh rằng với mọi số thực x,y thoả mãn điều kiện xy ≥ ta có
bo
5
1 1 2
+ ≥
4 + 5x 2
4 + 5y 2 4 + 5 xy
et
1 1 2
+ ≥
vi
4 + 5x2 4 + 5 y2 4 + 5 xy
ng
a b 2
Với mọi số dương a,b ta có + ≥ .
b + ab a + ab 1 + ab
a
Chứng minh.
kh

a
+
b
≥
( a + b )= (a +=b)
2 2
1
b + ab a + ab ab + a b + ab + b a ab ( a + b ) + 2ab
2 2 ab
+
2ab
a + b ( a + b )2
.
1 2
≥ =
ab 1 1 + ab
+
2 ab 2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a = b .
541
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện y 2 ≥ xz; z 2 ≥ xy .
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + + 2014. .
x+ y y+z z+x
Lời giải
1 1 2
Chú ý z / x ≥ 1 khi đó sử dụng bất đẳng thức + ≥ , ( ab ≥ 1)
1+ a 2
1+ b 2 1 + ab
x y 1 1 2
Ta có + = + ≥ .
x + y y + z 1+ y 1+ z z
1+
n
x y x
.v
z
2 2 t2
Do đó P ≥ + 2014. x = + 2014. 2
om
+1 1+ t t +1
z z
1+
x x
=
(
2 ( t − 1) 503t 2 + 1007t + 503 ) z
+ 1008 ≥ 1008, t = ≥ 1
.c
( t + 1) t + 1
2
( ) x
ok
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1008 đạt tại x= y= z .
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x ≤ z .
bo
2 x2 2z ( 2 y + z ) 3z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức: P =2+ − + .
( x + y) 2
( y + z) 2 z+x
et
Lời giải
vi
Biến đổi biểu thức trong căn và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
2 x2 2 z (2 y + z ) 2 x2 2 y2
ng
2+ − = +
( x + y )2 ( y + z )2 ( x + y )2 ( y + z )2
 
a
2
   
   1 1 
kh
1 1
= 2 + 2
≥ + 

 1+ y 
2
 z    1 +
y
1 +
z
  x
 1 +    x y 
 y 
y z z
Mặt khác do: . = ≥ 1.
x y x
2 2
   
 1 1   2 
Nên áp dụng bài toán 1 ta có  +  ≥ .
1+ y 1+ z   z 
 1+
 x y   x

542
2 x2 2 z (2 y + z ) 2
Từ đó ta suy ra 2+ − ≥ .
( x + y) 2
( y + z) 2
z
1+
x
z 2 3t 2
Đặt=t ≥ 1 . Khi đó ta suy ra P ≥ + 2 .
x 1+ t t +1
2 3t 2 −2 6t
Xét hàm f=(t ) + 2 trên [1; + ∝) ta có =f '(t ) + 2 2 > 0 ∀t ∈ [1; + ∞)
1+ t t +1 (1 + t ) (t + 1)
2
5
Do đó Min P = f (1) =
2
n
.v
Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x = min { x, y, z} .
om
x y 3z
x+ y y+z z+x
1
Ví dụ 3. Cho các số thực ≤ x ≤ 1; y, z ≥ 1 thỏa mãn điều kiện xyz = 1 .
.c
4
1 1 1
ok
.
1+ x 1+ y 1+ z
Lời giải
bo
1 1 2 1 2 1 2
Với yz ≥ 1 ta có + ≥ ⇒P≥ + = +
1 + y 1 + z 1 + yz 1 + x 1 + yz 1 + 1 1 + yz
et
yz
1 t2 2
= yz ⇒ 1 ≤ = ≤ 2 . Suy ra P ≥ f (t ) = 2 +
vi
t t .
x t +1 1+ t
( )
ng
2
2t ( t + 1) − 2 t 2 + 1
2
2t 2
Ta có =
: f '(t ) − = ≤ 0, ∀t ∈ [1;2] .
( ) (1 + t )2 ( )
2 2
t 2 + 1 ( t + 1)
2
t2 +1
a
kh
22
f (t ) ≥ f (2) =
15
22 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= ; y= z= 2 .
15 4
2a 2b 2c
a+b b+c c+a
Lời giải
Nhận xét. Ta đã chứng minh bất đẳng thức trên bằng bất đẳng thức C –S dưới đây
tiếp cận theo phương pháp hàm số.
543
1 1 1 3
Ta cần chứng minh: + + ≤ .
b c a 2
1+ 1+ 1+
a b c
b c a
Đặt x = ,y= ,z = ⇒ xyz = 1 .
a b c
1 1 1 3
Bất đẳng thức trở thành: + + ≤ .
1+ x 2
1+ y 2
1+ z 2 2
1
Không mất tính tổng quát giả sử z = max { x, y, z} ⇒ z ≥ 1 ⇒ xy = ≤1.
z
n
Khi đó sử dụng bất đẳng thức C-S và bài toán phụ ta được:
.v
1 1  1 1  4 2 z
+ ≤ 2  +  ≤ =.
om
1 + x2 1 + y2 1+ x
2
1+ y 
2 1 + xy z +1
2 z 1 3
Chứng minh hoàn tất nếu ta chứng minh được: + ≤ .
.c z +1 1 + z2 2
2 z 1 2 z 2 3
ok
Thật vậy + ≤ + ≤ (vì bất đẳng thức tương đương
z +1 1+ z 2 z +1 1+ z 2
( )
bo
2
với 2z − z + 1 ≥ 0 ).
et
Ví dụ 5. Cho các số thực dương a, b thỏa mãn điều kiện a + b =2ab .

1 3 3 2 2 1
vi
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức:=

Q +3 +
a +b +a+b+4 .
a +1 b +1
2
4 2
ng
Lời giải
Từ giả thiết ta có: 2ab = a + b ≥ 2 ab ⇒ ab ≥ 1 ⇒ ab ≥ 1.
a
1 2 1
Với ab ≥ 1 ta có BĐT: + . ≥
kh
a + 1 b + 1 1 + ab
2 2
Mặt khác ta có:

3 3 2 3 3 2
3
a + b 2 + a + b=
+4 a + b 2 + 2ab + 4
3
4 4
3
= 3 3 (a + b) + 4
2
4
3
≥ 3 3 4ab +=4 3 3 ab + 1
4
544
2 3 23 2  2 − 23 2
Do đó : Q ≥ + 33 ab +=
 ab + 1 + ab + 1 + ab + 1 +
13 3
 +
ab + 1  ab + 1  ab + 1
Áp dụng BĐT AM - GM ta có:
23 2
3
ab + 1 + 3 ab + 1 + 3 ab + 1 + ≥ 44 23 2 =43 2
ab + 1
Từ giả thiết ta có:
1 1
2ab = a + b ≥ 2 ab ⇒ ab ≥ 1 ⇒ ab ≥ 1 ⇒ ab + 1 ≥ 2 ⇒ ≤
ab + 1 2
2 − 23 2 2 − 23 2
Mà 2 − 2 3 2 < 0 ⇒ ≥ =1 − 3 2
n
ab + 1 2
.v
Do đó Q ≥ 4 3 2 + 1 − 3 2 = 1 + 3 3 2 . Đẳng thức xảy ra khi a = b = 1.
om
Vậy giá trị nhỏ nhất của Q là bằng 1 + 3 3 2 đạt được khi a = b = 1.
Ví dụ 6. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
4 4
 x  y z x .c
  +   + = + 2.
 y  z x z
ok
2 y2 2z2 3z
x +y
2 2
y +z2 2 2x + z
bo
Lời giải
4 4 4 4
x  x  y z  x  y z x2 z
et
Theo giả thiết ta có: +=

2   +   + ≥ 2   .  + = 2 2 + .
z  y  z x  y  z x z x
vi
x 1
Đặt=
t , ( t > 0 ) ⇒ t + 2 ≥ 2t 2 + ⇔ 2t 3 − t 2 − 2t + 1 ≤ 0
z t
ng
( ) 1
⇔ ( t − 1) 2t 2 + t − 1 ≤ 0 ⇔ ( t − 1)( t + 1)( 2t − 1) ≤ 0 ⇔ ≤ t ≤ 1 .
2
a
x y x 1 1 2 2
Khi đó . = = t ≤1⇒ + ≤ =
kh
.
y z z x
2
 y
2 x y 1+ t
1 + .
  +1  z  +1 y z
 y  
y2 z2 1 1 2 2 2
Ta có: + = 2 + ≤
= = .
x +y
2 2
y +z
2
x
2

2
y x
1+ .
y
1+
x 1+ t
  +1   +1 y z z
 y  z
4 3
Suy ra P ≤ f (t ) =− .
t 2t + 1
545
4 3 1 
Xét hàm số f (t )= − liên tục trên đoạn  ;1 ta có:
t 2t + 1 2 
f '(t ) =
6
−
4
=−
(
2 5t 2 + 2t − 1 ) 1 
≤ 0, ∀t ∈  ;1 .
( 2t + 1) 2
( t + 1) 2
( t + 1) ( 2t + 1)
2 2
2 
1  1 7
Do đó f(t) là hàm nghịch biến trên đoạn  ;1 . Suy ra P ≤ f (t ) ≤ f   = .
2  2 6
x y x 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = , = ⇔ z = 2 x, y = 2 x .
y z z 2
n
7
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại
= z 2=
x, y 2x .
.v
6
Ví dụ 7. (TSĐH Khối A 2011) Cho các số thực x, y, z ∈ [1;4] thỏa mãn điều kiện
om
x y z
x ≥ y, x ≥ z . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= + + .
2x + 3y y + z z + x
1
Lời giải
1 1
.c
Viết lại P dưới dạng: P = + +
ok
.
3y z x
2+ 1+ 1+
x y z
bo
z x x
Do x ≥ y ⇒ . = ≥ 1. Áp dụng bất đẳng thức trong bài toán 1, ta được
y z y
et
1 1 2 1 2
+ ≥ ⇒P≥ + .
z x x 3y x
1+ 1+ 2+
vi
1+ 1+
y z y x y
ng
x 1 2 t2 2
Đặt
= t , (1 ≤ t ≤ 2 ) suy ra P ≥ + = + .
2 + 2 1 + t 2t + 3 1 + t
y 3 2
a
t
kh
t2 2
Xét hàm số=
f (t ) + trên [1;+∞ ) , ta được:
2t + 3 1 + t
2
6t 2
=
f '(t ) − < 0, ∀t ∈ [1;2] .
( 2t ) (1 + t )2
2
2
+3
34
Suy ra min f = =
(t ) f(2) .
t∈[ 2;2] 33
34
x 4,=
y 1,=
z 2.
33
546
Nhận xét. Ngoài ra có thể chứng minh bằng tam thức bậc hai, khảo sát hàm nhiều
biến(chương 1 – chương 3).
Ví dụ 8. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện abc = 1 và
max {a, b, c} ≤ 4 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
1 1 1
P= + + .
1 + a2
1 + b2 1+ c
Lời giải
Nhận xét. Với vai trò của a và b như nhau làm ta nghĩ đến bất đẳng thức quen
1 1 2
thuộc + ≤ .
1 + ab
n
1 + a2 1 + b2
.v
1
Để có được điều này ta cần có ab ≤ 1 . Do đó =
c ≥ 1 . Vậy ta cần chứng
ab
om
minh rằng P đạt giá trị lớn nhất trong trường hợp c = max {a, b, c} .
Thật vậy giả sử a = max {a, b, c} . Khi đó a ≥ 1 và ta cần chứng minh
1
+
1
+
1
1+ c
≤
1
+
1
+
1 .c
1+ a
1 + a2 1 + b2 1 + c2 1 + b2
ok
1 1 1 1
⇔ − ≤ − (1) .
1+ c 1 + c2 1+ a 1 + a2
bo
+ Nếu c < 1 ⇒ VT(1) < 0 < VP(1) bất đẳng thức luôn đúng.
1 1
et
+ Nếu c ≥ 1 khi đó xét hàm số=

f ( x) − trên đoạn [1;4] ta có
1+ x 1 + x2
vi
( )
3
2 x (1 + x ) − 1 + x 2
3
1 x
ng
f '( x) =
− + = >0.
2 (1 + x ) (1 + x ) ( )
3 2 3 3
2 (1 + x ) 1 + x 2
3
a
Do
kh
2 x (1 + x ) ≥ x x . (1 + x ) =
3 3
x3 (1 + x ) =
3
(x + x ) 2 3
≥ (1 + x ) , ∀x ∈ [1;4] .
2 3
Do đó f(x) là hàm đồng biến trên đoạn [1;4] . Nên c ≤ a ⇒ f (c) ≤ f(a) . Ta có
(1) đúng.
Vậy P đạt giá trị lớn nhất khi và chỉ khi c = max {a, b, c} và ta có c ≥ 1, ab ≤ 1 .
Áp dụng bất đẳng thức đã phân tích ở trên ta được
2 1 2 1 2 c +1
P≤ + = + =g (c ) = .
1 + ab 1+ c 1 1+ c 1+ c
1+
c
547
2 c +1
Xét hàm số g (c) = liên tục trên đoạn [1;4] ta có
1+ c
2− c
=g '(c) ≥ 0, ∀c ∈ [1;4] .
2 (1 + c ) c 2 + c
Do đó g(c) là hàm đồng biến trên đoạn [1;4] suy ra P ≤ g (c) ≤ g (4) =5.
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a =b, c =4, abc =1 ⇔ a =b = , c =4 .
2
1 
Ví dụ 9. Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn  ;3 .
n
3 
.v
x y z
P= + +
om
.
x+ y y+z z+x
Lời giải
Trong chương 1 tôi đã trình bày bằng cách sử dụng tam thức bậc hai dưới đây
.c
chúng ta áp dụng bài toán đã nêu.
+ Tìm giá trị nhỏ nhất.
ok
z
Không mất tính tổng quát = giả sử z max { x, y, z} ⇒ ≥ 1 .
x
bo
Khi đó sử dụng bất đẳng thức phụ đã cho ta có

x y 1 1 2 2
+ = + ≥ = .
et
x + y y + z 1+ y 1+ z y z z
1+ . 1+
x y x y x
vi
2 1 2 t2 z
Khi đó P ≥ + = + 2 ,= ,1 ≤ t ≤ 3 .
ng
t
z x 1+ t t +1 x
1+ 1+
x z
a
2 t2
Xét hàm số f=
(t ) + 2 liên tục trên đoạn [1;3] ta có
kh
1+ t t +1
f '(t ) =−
(
2 ( t − 1) t 2 + t + 1
2
) ≤ 0, ∀t ∈ [1;3] .
( t + 1) ( t )
2 2
2
+1
7
Do đó f(t) nghịch biến trên đoạn [1;3] vì vậy f (t ) ≥ f (3) = .
5
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi z = 9 x, x = y ⇔ x = y = , z = 3 .
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 7/5.
548
+ Tìm giá trị lớn nhất

y x y x z 2
Ta có . = ≤1⇒ + ≤ .
x z z x+ y z+x y
1+
z
y 2 2 t2 y 1 
Do đó P ≤ + = + 2 , t = ∈  ;1 .
y+z y t +1 t +1 z 3 
1+
z
2 t2 1 8
Xét hàm số tương tự trên ta có P ≤ g (t ) = + 2 ≤ g  = .
t +1 t +1 3 5
n
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 8/5 đạt tại x= z= 3, y= .
.v
3
1
om
Ví dụ 10. Cho các số thực a, b, c ≥ thoả mãn điều kiện abc = 1 .
9
a b 1
b + ab c + ab 1 + c .c
Lời giải
ok
a
+
b
≥
(a + b) 2
bo
b + ab a + ab ab + a 2b + ab + b 2 a
= =
( a + b)
2
1
et
ab ( a + b ) + 2ab ab
+
2ab
a + b ( a + b )2
vi
1 2
≥ =
ng
ab 1 1 + ab
+
2 ab 2
a
kh
2 1 2 ab
Khi đó P ≥ + = + .
1 + ab 1 + c 1 + ab ab + 1
1 1 1 2 t2
Đặt t = ab . Do a, b, c ≥ ⇒ ≤ t= ab= ≤ 3; P ≥ + 2 .
9 9 c 1+ t t +1
2 t2
Xét hàm số f=
(t ) + 2 liên tục trên đoạn [1/9;3] ta có
1+ t t +1
f '(t ) =−
(
2 ( t − 1) t 2 + t + 1
2
) ≤ 0, ∀t ∈ [1;3] .
( t + 1) ( t )
2 2
2
+1
549
7
Do đó f(t) nghịch biến trên đoạn [1/9;3] vì vậy f (t ) ≥ f (3) = .
5
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 3, c= .
9
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 7/5.
 BÀI TẬP RÈN LUYỆN

Bài 1. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x ≥ z .
x y z
n
P= + + .
x +y
2 2
y +z2 2 x+z
.v
1 1 z 2 z/x
om
HD: P = + + ≤ + ≤ 5.
2 2 x+z 1+ z / x 1+ z / x
 y z
1+  1+  
x  y .c
Bài 2. Cho các số thực không âm thay đổi thỏa mãn điều kiện a ≤ b ≤ c và abc = 1 .
ok
1 1 2
1+ a 2
1+ b 1+ c
2
2 2
bo
HD: P ≤ + =
2.
1 + ab 1 + c
et
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xy ≥ 1, z ≥ 1 .
z3 + 2
vi
x y
y + 1 x + 1 3 ( xy + 1)
ng
HD: P = ( x + y + 1) 
 1
+
1  z3 + 2 2 2 xy + 1 (1 3 )
+ −2≥ + −2≥ .
 x + 1 y + 1  3 ( xy + 1) xy + 1
a
1 + xy 2
kh
Bài 4. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
1.
1 1 2 3
x + xy
2
y + xy
2 1+ z
1 1 2
HD: Sử dụng bất đẳng thức: + ≥ .
x 2 + xy y 2 + xy x2 + y 2
2 3 2 8
Suy ra P ≥ + ≥ .
1+ z 1 − z2 3
550
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực dương không nhỏ hơn 1.

1 2 3
P= + + + 6 1 + abc ( abc − 1) .
1 + a 1 + b 1 + c2
6 3
HD: Sử dụng bất đẳng thức phụ sau:

1 1 2 1 1 1 3
+ ≥ , ∀ab ≥ 1 và + + ≥ , ∀a, b, c ≥ 1
1+ a 2
1+ b 2 1 + ab 1 + a 1 + b 1 + c 1 + abc
3 3 3
 1 1  4 1 1 2
Ta có 2  + 2 
≥ ; + ≥ .
1+ b 1+ c  1+ c b 1+ a 1+ c
3 3 6 2
1 + a 3c
n
Suy ra
.v
 1 1 1  6
P ≥ 2 + +  + 6 1 + abc ( abc − 1) ≥ + 6 1 + abc ( abc − 1) .
 1 + ca 3  1 + abc
 1 + c b3 1 + c b3 
om
6
Đặt
= t abc, ( t ≥ 1) ta có: P ≥ f (t ) = + 6 1 + t ( t − 1) .
t +1
6
.c
+ 6 1 + t ( t − 1) với t ≥ 1 ta có
t +1
ok
3 ( 2t − 1) 3 ( 2t − 1)( t + 1) − 6 t 2 − t + 1
2
6
f '(t ) =− + = > 0, ∀t ≥ 1 .
( t + 1)2 ( t + 1) t − t + 1
bo
2
t − t +1
2 2
Do đó f(t) là hàm đồng biến trên [1;+∞ ) .

et
9 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .

Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (1) =
vi
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
1.
ng
1 1 1
a +1 b +1 c+2
a
HD:
kh
2
 1 1  1 1 2 a+b+2 2
 +  = a +1 + b +1 + = +
 a +1 b +1  (1 + a )(1 + b ) ab + a + b + 1 ab + a + b + 1
2
a+b+2 2  1 
≤ + = 1+ 
a + b +1 a + b +1  a + b +1 
1 1 1
Suy ra + ≤1+ .
a +1 b +1 a + b +1
Mặt khác: ( a + b + c ) ≥ a 2 + b 2 + c 2 =⇒
2
1 a + b ≥1− c .
551
1 1
Suy ra P ≤ f (c) =
1+ + .
2−c c+2
1 1
1+ + liên tục trên đoạn [ 0;1] ta có:
2−c c+2
 
1 1 1  ≥ 0, ∀c ∈ [ 0;1]. Do đó f(c) là hàm đồng biến
=f '(c) −
2 3
 ( 2 − c )3 ( 2 + c ) 
trên [ 0;1] .
1
Suy ra P ≤ f (c) ≤ f (1) =
2+
n
.
3
.v
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi c= 1, a= b= 0 .
om
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 2 + đạt tại a= b= 0, c= 1 .
3
1 1
Nhận xét. Ta có thể đánh giá + bằng biến đổi tương đương như sau:
.c
2−c c+2
ok
2
1 1  1 1  1 1 2
+ =  +  = + +
2−c c+2  2−c c+2 2−c 2+c 4 − c2
bo
4 2 4 2 1
= 2+ ≤ + =
1+
4−c 4 − c2 4 −1 4 −1 3
et
Bài 7. Cho a,b,c,d là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a ≥ b ≥ c ≥ d và
abcd = 1 .
vi
1 1 1 3
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thứ P = + + +
ng
.
1+ a 1+ b 1+ c 1+ d
HD: Do a ≥ b ≥ c ≥ d và abcd = 1 nên ab ≥ 1 ≥ cd ≥ d 2 .
a
1 1 2 2 2 2d
Với ab ≥ 1 ta có: + ≥ = ≥ = .
kh
1 + a 1 + b 1 + ab 1 + 1 1+
1 1+ d
cd d
1 1 1 1 1 1 c
Vì cd ≤ 1 ⇒ d ≤ ⇒ + ≥ + = + = 1.
c 1+ c 1+ d 1+ c 1+ 1 1+ c 1+ c
c
2d 2
Mặt khác: + =2.
1+ d 1+ d
552
 1 1   1 1  2 2d 2
Suy ra P =  + + + + ≥ +1+ = 3.
1+ a 1+ b  1+ c 1+ d  1+ d 1+ d 1+ d
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 đạt tại a= b= c= d= 1 .
Bài toán 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
k , trong đó k ≥ 1 .
a 2 + b2 + c2 =
Chứng minh rằng
a) k + 2bc ≥ 2a ( b + c ) .
b) ( a + b + c ) ≤ 2k (1 + bc ) .
2 2
n
2
c) a + b + c − abc ≤ 2k .
k
.v
Chứng minh.
om
a) Theo giả thiết ta có: k + 2bc =a 2 + b 2 + c 2 + 2bc =a 2 + ( b + c ) .
2

a 2 + ( b + c ) ≥ 2a ( b + c ) ⇒ k + 2bc ≥ 2a ( b + c ) .
2 .c
ok
k k
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= , c= 0 hoặc a= c= , c= 0 .
2 2
bo
b) Ta cần chứng minh: k + 2a ( b + c ) + 2bc ≤ 2k 1 + b 2 c 2 + 2bc ( )

⇔ 2kb 2 c 2 + 2 ( 2k − 1) bc + k ≥ 2a ( b + c )
et
Sử dụng bất đẳng thức đã chứng ở câu a) ta chỉ cần chứng minh
vi
2kb 2 c 2 + 2 ( 2k − 1) bc + k ≥ k + 2bc
ng
⇔ kb 2 c 2 + 4 ( k − 1) bc ≥ 0 ⇔ bc ( kbc + 4 ( k − 1) ) ≥ 0
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do k ≥ 1 .
a
a 2k a
Nhận xét. Từ b) ta có một bất đẳng thức rất hay sử dụng là: ≤
kh
.
1 + bc a + b + c
c) Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
  2 2 
 2 
a 1 − bc  + b + c ≤
 k 
(a 2
+ (b + c )
2
)  1 − bc  + 1
 k 



( k + 2bc )  
4 4
= b 2 c 2 − bc + 2 
k 2 k 
553
( k + 2bc )  
4 4
b 2 c 2 − bc + 2  ≤ 2k
k 2 k 
8b3c3
4b 2 c 2
⇔ 2
− ≤ 0 ⇔ 4b 2 c 2 ( 2bc − k ) ≤ 0
k k
Bất đẳng thức luôn đúng vì theo AM – GM ta có
2bc ≤ b 2 + c 2 ≤ a 2 + b 2 + c 2 =
k.
Các bất đẳng thức dạng này đã trình bày trong chương 2 (Kỹ thuật sử dụng bất
đẳng thức C-S).
n
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. (TSĐH Khối A,A1/2014) Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn
.v
điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
2.
om
x2 y+z 1 + yz
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= + − .
x + yz + x + 1
2 x + y + z +1 9
Lời giải
.c
Nhận xét. Với các bất đẳng thức và bài toán cực trị với điều kiện các biến không
ok
âm thông thường dấu bằng xảy ra tại một biến bằng 0 và để ý để P lớn nhất ta thấy
yz = 0 là hợp lý nhất. Vậy ta tìm cách đánh giá P theo đại lượng 1 + yz và
bo
y = 0 hoặc z = 0 .
Ta có 2 (1 + yz ) =x 2 + ( y + z ) ≥ 2 x ( y + z ) .
2
et
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x= y + z .

vi
Suy ra x 2 + yz + x + 1 ≥ x 2 + x + x ( y + z )= x ( x + y + z + 1) .
ng
x2 y+z 1 + yz
Do đó P ≤ + −
x ( x + y + z + 1) x + y + z + 1 9
a
x+ y+z 1 + yz  1 1 + yz 
= − =
1−  + 
kh
x + y + z +1 9  x + y + z +1 9 
Theo bất đẳng thức C-S ta có
x + y + z ≤ 2  x 2 + ( y + z ) = 2 1 + yz .
2
 
1 1 + yz
Suy ra P ≤ 1 − − .
2 1 + yz + 1 9
1 t2
Đặt t =1 + yz , ( t ≥ 1) ta có P ≤ f (t ) =
1− − .
2t + 1 9
554
1 t2
1− − với t ≥ 1 ta có
2t + 1 9
2t 18 − 2t ( 2t + 1)
2
2
; f '(t) = 0 ⇔ 18 − 2t ( 2t + 1) = 0 ⇔ t = 1 .
2
f '(t ) = − =
( 2t + 1)2 9 9 ( 2t + 1)
2
Ta có f’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t = 1 .

Do đó f(t) đạt cực đại tại t = 1 .
5
Do đó P ≤ f (t ) ≤ f (1) = . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
9
1 + yz = 1
n
 x= y + z

.v
 2 ⇔=
x 1,=
y 1,=
z 0 hoặc=
x 1,=y 0,=z 1.
x + y + z =
2 2
2
om
 x, y , z ≥ 0

5
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại =x 1,=
y 0,=
z 1 hoặc
9 .c
=
x 1,= y 0,= z 1.
ok
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
1.
2a + c 2b + c a + b + c
bo
1 + bc 1 + ca 1 + 2abc
Lời giải
et
Ta có
2a + c 2a + c
( a + b + c )2 ≤ 2 (1 + bc )2 ⇒ ≤ 2.
vi
1 + bc a+b+c
2b + c 2b + c
ng
( a + b + c )2 ≤ 2 (1 + ca )2 ⇒ ≤ 2.
1 + ca a+b+c
2a + c 2b + c 2a + c 2b + c
⇒ + ≤ 2. + 2. =
a
2 2
1 + bc 1 + ca a+b+c a+b+c
kh
Theo bất đẳng thức đã chứng minh tại câu c) bài toán phụ ta có:
a + b + c − 2abc ≤ 2 .
a + b + c − 2abc= a (1 − 2bc ) + ( b + c )
≤ (a 2
+ (b + c )
2
) ((1 − 2bc ) + 1)
2
= (1 + 2bc ) ( 4b2c 2 − 4bc + 2 )

555
(1 + 2bc ) ( 4b2c 2 − 4bc + 2 ) ≤ 2 ⇔ 4b2c 2 ( 2bc − 1) ≤ 0 .

Bất đẳng thức cuối đúng vì theo AM – GM ta có
2bc ≤ b 2 + c 2 ≤ a 2 + b 2 + c 2 =
1.
Bất đẳng thức được chứng minh. Từ đó suy ra P ≤ 3 2 .
1
Dấu bằng đạt tại a= b= , c= 0 .
2
Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
2.
n
2a + c 2b + c a + b + c
1 + bc 1 + ca abc + 2
.v
Ví dụ 3. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
1.
om
x y z
Chứng minh rằng 1 ≤ + + ≤ 2.
1 + yz 1 + zx 1 + xy
Chứng minh bất đẳng thức vế phải

Lời giải
.c
ok
x 2x
Chú ý ( x + y + z ) ≤ 2 (1 + yz ) ⇒
2 2
≤ .
1 + yz x + y + z
bo
y 2y z 2z
Tương tự ta có: ≤ ; ≤ .
1 + zx x + y + z 1 + xy x + y + z
et

vi
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= , z= 0 hoặc các hoán vị.
2
ng

2.
x2 y2 z2
a

x 2 + yz + 1 y 2 + zx + 1 z 2 + xy + 1
kh
Lời giải
Ta có 2 + 2 yz = x 2 + ( y + z ) ≥ 2 x ( y + z )
2
⇒ 1 + yz ≥ x ( y + z ) ⇒ x 2 + yz + 1 ≥ x ( x + y + z )
x2 x
⇒ ≤
x + yz + 1
2 x+ y+z
y2 y z2 z
Tương tự ta có: ≤ ; 2 ≤
y 2 + zx + 1 x + y + z z + xy + 1 x + y + z
556

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 1, z= 0 hoặc các hoán vị.
Ví dụ 5. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
2.
x2 y+z 1
M= + + .
x + yz + x + 1
2 x + y + z + 1 xyz + 3
Lời giải
2 + 2 yz =x 2 + y 2 + z 2 + 2 yz =x 2 + ( y + z ) ≥ 2 x ( y + z )
2
n
⇒ 1 + yz ≥ x ( y + z ) ⇒ x 2 + x + yz + 1 ≥ x ( x + y + z + 1)
.v
x2 x
Do đó ≤
om
.
x + x + yz + 1
2 x + y + z +1
Ta chứng minh x + y + z − xyz ≤ 2 .
Thật vậy sử dụng bất đẳng thức C –S ta có .c
x + y + z − xyz = x (1 − yz ) + ( y + z ) ≤ (x 2
+ ( y + z)
2
) ((1 − yz ) + 1)
2
ok
= (
2 (1 + yz ) y 2 z 2 − 2 yz + 2= ) y 2 z 2 ( yz − 1) + 4 ≤ 2
bo
Bất đẳng thức cuối đúng vì theo AM – GM ta có

y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2
et
yz ≤ ≤ =1.
2 2
vi
x y+z 1
Từ đó suy ra M ≤ + + =
1.
x + y + z +1 x + y + z +1 x + y + z +1
ng
Với x= y= 1, z= 0 thì M bằng 1. Vậy giá trị lớn nhất của M bằng 1.
a

8.
kh
x2 y+z 2
x + x + 4 + yz
2 x + y + z + 1 xyz + 5 2

Bài 1. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x 2 + 4 y 2 + z 2 =
8.
4 yz + 8
= P +2 ( y − 1)2 + ( z − 1)2 + 3 yz .
xz + 2 yx + 2 yz
557
HD: Chú ý
4 yz + 8 = 4 yz + 4 y 2 + z 2 + x 2 = x 2 + ( 2 y + z ) ≥ 2 x ( 2 y + z )
2
4 yz + 8 4 yz + 8 yz + 2 .
⇒ 2 yz + 4 ≥ x ( 2 y + z ) ⇒ ≥ =
xz + 2 yx + 2 yz 4 yz + 4 yz + 1
Nhóm thành hằng đẳng thức ta có:
( y − 1)2 + ( z − 1)2 + 3 yz =( y + z − 1)2 + 1 + yz ≥ 1 + yz .
yz + 2
Suy ra P ≥ + 4 (1 + yz ) ≥ 4 .
yz + 1
n
2.
.v
x y z
1 + yz 1 + zx 1 + xy
om
x 2x y 2y z 2z
HD: Chứng minh ≤ ; ≤ ; ≤ .
1 + yz x + y + z 1 + zx x + y + z 1 + xy x + y + z
.c
2.
ok
x y z
1 + yz 1 + zx 2 (1 + xy )
bo
HD: Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có:

x y 1 x y 
+ ≤  + + 2 .
1 + yz 1 + zx 2  1 + yz 1 + zx
et

x 2x y 2y z 2z
≤ ≤ ≤
vi
Chứng minh ; ; .
1 + yz x + y + z 1 + zx x + y + z 1 + xy x + y + z
ng
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 = 2.
2a + c 2b + c a + b + c
a
1 + bc 1 + ca abc + 2
kh
a+b+c a+b+c
HD: Chứng minh a + b + c − abc ≤ 2;1 + bc ≥ ;1 + ca ≥ .
2 2
5
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =.
2
18
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ab + bc + ca − .
9 − 5 (1 + bc ) + 1
2
5
( a + b + c )2 −
=
HD: ab + bc + ca 2 ≤ 5 (1 + bc )2 − 5
2 2 4
558
 
1 36  − 5 ≤ − 33 .
⇒ P ≤ 5 (1 + bc ) −
2
2 
9 − 5 (1 + bc ) + 1  4
2 4

Bài 6. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x 4 + y 4 + z 4 =
2.
x4 ( y + z )2 1 + yz ( 2 y 2
+ 2 z 2 + 3 yz )
P + −
x 4 + x 2 + yz ( 2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz ) + 1 x 2 + 1 + ( y + z )
2 9
HD: Ta có
( ) ( )
n
2 + 2 yz 2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz =x 4 + y 4 + z 4 + 2 yz 2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz
.v
= x4 + ( y + z ) ≥ 2 x2 ( y + z )
4 2
om
(
⇒ 1 + yz 2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz ≥ x 2 ( y + z ) ) 2
(
⇒ x 4 + x 2 + yz 2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz + 1 ) .c
≥ x4 + x2 + x2 ( y +=
z) x2  x2 + 1 + ( y + z ) 
2 2
 
ok
x4 x2
⇒ ≤
(
x 4 + x 2 + yz 2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz + 1 ) x2 + 1 + ( y + z )
2
bo
x4 + ( y + z )
4
Mặt khác: 1 + yz 2 y 2 + 2 =
z 2 + 3 yz( ) ≥
1 2 2 2
x + ( y + z)  .
et
2 4 
(x + ( y + z)
2 2
)
vi
2
x2 + ( y + z )
2
Suy ra P ≤ − .
x +1+ ( y + z)
ng
2 2 36
t t2
Đặt t = x 2 + ( y + z ) , ( t > 0 ) ta có P ≤ f (t ) =
2
− .
a
t + 1 36
kh
t t2
Xét hàm số f=
(t ) − với t > 0 ta có
t + 1 36
1 t
f '(t ) = − ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 2 (do t > 0 ).
( t + 1) 2 18
Ta có f’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t = 2 nên f(t) đạt cực đại tại t = 2 .
5
Do đó P ≤ f (t ) ≤ f (2) = .
9
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( x; y; z ) = (1;1;0 ) ; (1;0;1) .
559
5
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng .
9
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( x; y; z ) = (1;1;0 ) ; (1;0;1) .
Cách 2: Ta có:
2 + 2 yz (2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz ) =x 4 + y 4 + z 4 + 2 yz (2 y 2 + 2 z 2 + 3 yz )
= x 4 + ( y + z )4 ≥ 2 x 2 ( y + z )2
Do đó:
x2 ( y + z )2 x 4 + ( y + z )4
n
P≤ + −
x 2 + ( y + z )2 + 1 x 2 + ( y + z )2 + 1 18
.v
x 2 + ( y + z )2 x 4 + ( y + z )4
−
om
x 2 + ( y + z )2 + 1 18
.
 1 x 4 + ( y + z )4 
=1−  2 + 
 x + ( y + z ) + 1
2 18  .c
 2 x 4 + ( y + z )4 + 4 4  5
ok
≤1−  4 + − ≤
 x + ( y + z ) + 4
4 18 18  9
5
bo
=
Vậy MaxP khi =
x 1,=
y 1,=
z 0 hoặc=
x 1,=
y 0,=
z 1.
9
Bài 7. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x3 + y 3 + z 3 =
2.
et

2 (1 + yz ( y + z ) )
vi
x2 y+z
=P + − .
x 2 + x + yz ( y + z ) + 1 x + y + z +1
ng
27
HD: Ta có
3 + 3 yz ( y + z ) =+
x3 y 3 + z 3 + 3 yz ( y + z ) + 1 =+
x3 ( y + z ) + 1 ≥ 3x ( y + z )
a
⇒ x ( y + z ) ≤ 1 + yz ( y + z )
kh
⇒ x 2 + x + yz ( y + z ) + 1 ≥ x 2 + x + x ( y + z )= x ( x + y + z + 1) .
x2 x
⇒ ≤
x + x + yz ( y + z ) + 1
2 x + y + z +1
x+ y+z 2 (1 + yz ( y + z ) )
⇒P≤ −
x + y + z +1 27
560
Mặt khác ta có
( x + y + z )3 = x3 + y 3 + z 3 + 3x ( y + z )( x + y + z )
= 2 + 3x ( y + z )( x + y + z )
≤ 2 + ( x + y + z ) ( 3 + 3 yz ( y + z ) ) .
⇒ 1 + yz ( y + z ) ≥
( x + y + z) − 2
3
3( x + y + z )
2 (x + y + z) − 2
3
x+ y+z
Do đó P ≤ − . .
1 + x + y + z 81 x+ y+z
n
2 t3 − 2 ( )
.v
t
Đặt t = x + y + z vì t ≥ x + y + z ⇒ t ≥ 2 và P ≤ f (t ) =
3 3 3 3
− 3
.
t +1 81t
om
Xét hàm số f=
(t )
t
−
2 t3 − 2
với t ≥ 3 2 ta có
( )
t +1 81t
( ) ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 2 .
f '(t ) =
1
−
4 t3 + 1
.c
( t + 1)
ok
2 2
81t
Ta có f’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t = 2 nên f(t) đạt cực đại tại
bo
t=2.
16
Do đó P ≤ f (t ) ≤ f (2) = .
et
27
16
Với x= y= 1, z= 0 thì P = .
vi
27
16
xảy ra khi ( x; y; z ) = (1;1;0 ) ; (1;0;1) .
ng

27
1.
a
a b (1 + bc) 2
kh

1 + bc 1 + ac 3 + 2 2
Kết hợp đánh giá bất đẳng thức AM – GM và Cauchy – Schwarz

Bất đẳng thức hoặc bài toán cực trị có dạng đối xứng giữa hai biến số ta thường
sử dụng đánh giá bằng bất đẳng thức AM – GM hoặc Cauchy – Schwarz giữa hai
biểu thức đối xứng về biểu thức còn lại đưa về khảo sát hàm số.
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho các số thực thoả mãn điều kiện x > y > z > 0 .
561
y z x2
x − y y − z 8x ( xz − z )
Lời giải
y z x
Đặt a = , b = , c = ⇒ abc =
1.
x y z
a b c2
Khi đó P = + + .
1− a 1− b 8 c −1 ( )
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho hai số dương ta có
n
a b 2 ab 4 ab 4 ab 2 ab
+ ≥ ≥ ≥ = .
.v
1− a 1− b (1 − a )(1 − b ) 2 − a − b 2 − 2 ab 1 − ab
om
2 ab c2 c 2 + 16
Suy ra P ≥ + = .
1 − ab 8 c − 1 8 c − 1 ( ) ( )
c 2 + 16 .c
Xét hàm số f (c) = trên khoảng (1; +∞) ta có
8 ( c −1 )
ok
3c 2 − 4c c − 16
f '(c) = ; f '(c) = 0 ⇔ 3c 2 − 16 = 4c c ⇔ c = 4 .
( )
2
bo
16 c c −1
Lập bảng biến thiên ta có kết quả P=
min min f=
(c) f=
(4) 4 .
et
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b, abc = 1, c = 4 ⇔ x = 2 y = 4 z .

Ví dụ 2. (TSĐH Khối B 2013) Cho a,b,c là các số thực dương.
vi

ng
4 9
= P − .
a + b + c + 4 ( a + b ) ( a + 2c )( b + 2c )
2 2 2
a
Lời giải
kh
Nhận xét. Nhận thấy a,b đối xứng với nhau nên vai trò của a + 2c, b + 2c như nhau
ta sử dụng AM-GM cho hai số đó
a + 2c + b + 2c
( a + b ) ( a + 2c )( b + 2c ) ≤ ( a + b ) .
2
=
( a + b )2 + 4c ( a + b ) ≤ ( a + b )2 + 4c 2 + ( a + b )2
2 2
( ) (
=( a + b ) + 2c 2 ≤ 2 a 2 + b 2 + 2c 2 =2 a 2 + b 2 + c 2
2
)
562
4 9
Vậy P ≤ − .
a 2 + b2 + c2 + 4 (
2 a + b2 + c2
2
)
4 9
Đặt t= a 2 + b 2 + c 2 + 4, ( t > 2 ) ⇒ P ≤ − .
2
t 2 t −4 ( )
4 9
Xét hàm số f (t )= − trên khoảng ( 2;+∞ ) ta được:
2
(
t 2 t −4 )
4 9t ( 4 − t ) ( 4t 3
+ 7t 2 − 4t − 16 ) ; f '(t) =0 ⇔ t =4 .
f '(t ) =− + =
(t ) ( )
n
2 3 3
t 2
−4 t2 t2 − 4
.v
t = 4 trên khoảng ( 2;+∞ ) .
om
5
Suy ra P ≤ f (t ) ≤ f (4) = .
8 .c
ok
5
8
bo
Cho a,b,c là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
9 16
= −
et
P .
ac ( a + 2b )( c + 2b ) a 2 + b2 + c2 + 1
Ví dụ 3. Cho các số thực x, y, z ∈ ( 0;1] thoả mãn điều kiện x + y ≥ z + 1 .
vi
ng
x y z
y + z z + x xy + z 2
a
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức C-S và AM-GM ta được:
kh
P=
x2
+
y2
+
z
≥
( x + y) + z 2
x ( y + z ) y ( z + x ) xy + z 2 2 xy + z ( x + y ) xy + z 2
≥
( x + y)
2
+
z
=
2( x + y)
2
+
4z
( x + y ) + z x + y  x + y  + z 2 ( x + y ) + 2 z ( x + y ) ( x + y )2 + 4 z 2
2 2 2
( )  2 
2  
2t 2 4z
Đặt t = x + y, (1 + z ≤ t ≤ 2 ) khi đó P ≥ f (t=
) + .
t + 2tz
2
t + 4z2
2
563
2t 2 4z
=
Xét hàm số f (t ) + liên tục trên [1 + z;2] ta có
t + 2tz
2
t + 4z2
2
   
 t 2  2 2 
f '(t=
) 4 zt  −  ≤ 4 zt  − =
 0
( ) ( ) ( ) ( )
2 2 2 2 2
 t + 2 zt t 2 + 4z2   t + 4 z t + 4z
2 2 2 2
 
Do đó f(t) là hàm nghịch biến trên [1 + z;2] .

Vì vậy
2 z 3z 2 + z + 2
P ≥ f (t ) ≥ f (2) = + =
1 + z 1 + z2 (
1 + z 2 (1 + z ) )
n
.v
=
−3 z 3 + 3 z 2 − z + 1 3 (1 − z ) 3 z + 1 3 3
= +
2
+ ≥ , ∀z ∈ ( 0;1]
( )
( ) ( )
om
2 1 + z 2 (1 + z ) 2 2 1 + z 2 (1 + z ) 2 2
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= z= 1 . .c
2
Ví dụ 4. Cho các số thực dương a, b, c thỏa mãn điều kiện a + b + 1 =c.
ok
a2 b2 c 2 + 16
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức: F = + + .
bo
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có:
et
F≥
( a + b)
2
+
c 2 + 16 c − 1 2c 2 + 32 2c 2 + c + 31
= + = .
( a + b )( c + 1) ( a + b )2 c +1 c +1 c +1
vi
c+
4
ng
2c 2 + c + 31
Xét f ( c ) = , c > 1 ⇒ f ′(c) = 0 ⇒ c = 3 .
c +1
a
43
Từ đó suy ra : MinF = ⇔ c = 3, a = b = 1 .
kh
4
Ví dụ 5. Cho x > 1, y > 0, z > 0 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
1 2
P − .
x2 + y 2 + z 2 − 2 x + 2 x ( y + 1)( z + 1)
Lời giải
Nhận xét. Dự đoán dấu bằng xảy ra khi x = y + 1 = z + 1 nên ta sử dụng bất
đẳng thức AM-GM cho x ( y + 1)( z + 1) .
564
3
 x+ y+ z+2
x ( y + 1)( z + 1) ≤   .
 3 
1 1
x 2 + y 2 + z 2 − 2 x + 2 = ( x − 1) + y 2 + z 2 + 1 ≥ ( x − 1 + y + z + 1)2 = ( x + y + z )2 .
2
4 4
2 54
Suy ra P ≤ − .
x + y + z ( x + y + z + 2 )3
2 54
Đặt t = x + y + z , ( t > 1) khi đó P ≤ f (t ) =− .
t ( t + 2 )3
n
.v
2 54
Xét hàm số f (t )= − trên (1;+∞ ) ta có:
t ( t + 2 )3
om
162 2
f '(=
t) − ; f '(=
t ) 0 ⇔ 81=
t2 ( t + 2 )4 ←
t >1
→=t 4.
(t + 2) 4
t 2
.c
1
t = 4 hay P ≤ f (t ) ≤ f (4) =
ok
.
4
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= 2, y= z= 1 .
bo
4
Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x + y > 0 .
et

vi
1 4
= F − .
ng
x 2 + y 2 + z 2 + 2 z + 2 3 ( x + y )3 ( z + 2)3
Ví dụ 6. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
a
a 2 + b 2 + c 2 + 2ab= 3 ( a + b + c ) .
kh
2014 2014
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 6 ( a + b ) + c 2 + + .
a+c b+2
Lời giải
1
Theo giả thiết ta có: 3 ( a + b + c ) = ( a + b )2 + c 2 ≥ ( a + b + c )2 ⇔ a + b + c ≤ 6 .
2
1 1 4 4 4
Ta có + ≥ ≥ = .
a+c b+2 a+c + b+2 2 ( a + c + b + 2) 2(a + b + c) + 4
6 ( a + b ) + c 2 ≥ 6 ( a + b ) + 6c − 9= 6 ( a + b + c ) − 9 .
565
2014.4
Suy ra P ≥ 6 ( a + b + c ) + −9.
2(a + b + c) + 4
2014.4
Đặt t = a + b + c, ( 0 < t ≤ 6 ) ta có P ≥ f (t ) =6t + .
2t + 4
2014.4
) 6t + với t ∈ ( 0;6] ta có
2t + 4
8056 6 ( 2t + 4 )3 − 8056
f '(t ) = 6 − = < 0, ∀t ∈ ( 0;6] .
( 2t + 4 )3 ( 2t + 4 )3
n
Do đó f(t) nghịch biến trên ( 0;6] ⇒ P ≥ f (t ) ≥ f (6) =
2050 .
.v
a = 1
a + b = c = 3 
om
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ b = 2.
a + c = b + 2 c = 3

a 1,=b 2,= c 3. .c
ok
Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện
a 2 + b 2 + c 2 = 5 ( a + b + c ) − 2ab .
bo
3 48
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + c + 48 +3 .
a + 10 b+c
et
Ví dụ 7. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + 1 =c.
vi
a3 b3 c3 14
P= + + + .
ng
a + bc b + ca c + ab ( c + 1) ( a + 1)( b + 1)
Lời giải
a

kh
c + ab =a + b + 1 + ab =( a + 1)( b + 1) ≤
( a + b + 2 )2 =( c + 1)2 .
4 4
Mặt khác sử dụng bất đẳng thức C –S ta có:
(a )
2
a3
b 3
a 4
b 4 2
a 2 + b2 + b2
+ = + ≥ 2 =
a + bc b + ca a ( a + bc ) b ( b + ac ) a + b 2 + 2abc 1 + 2abc
a 2 + b2 .
a 2 + b2 1 ( a + b ) ( c − 1)
2 2
≥ ≥ =
1+ c 2 c +1 2 ( c + 1)
566
Do đó P ≥ f (c=
( c − 1)2 4c3 28
) + + .
2 ( c + 1) ( c + 1) 2
( c + 1)2
( 3c − 5) ( 3c 2 + 14c + 23) 5
Ta có f '(c) = ; f '(c) = 0 ⇔ c = .
2 ( c + 1)
3 3
5
Ta có f’(c) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua c = nên f(c) đạt cực tiểu tại
3
5  
5 53
c = hay P ≥ f (c) ≥ f   = .
3 3 8
n
1 5
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= , c=
.v
.
3 3
om
53 1 5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= , c= .
8 3 3
 BÀI TẬP RÈN LUYỆN .c

Bài 1. Cho các số thực dương a,b,c.
ok
2
a b  c 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + +  .
b+c c+a a+b
bo
HD. Sử dụng bất đẳng thức C-S ta được:

a
+
b
=
a2
+
b2
≥
(a + b) = 2
1
≥
1
et
.
b + c c + a a ( b + c ) b ( a + c ) c ( a + b ) + 2ab c
+
2ab c
+
1
a + b ( a + b )2 a + b 2
vi
2
1  c 
ng
Suy ra P ≥ +
1  a + b 
.
c
+
a+b 2
a
c 1
Đặt t
= , ( t > 0 ) ta có: P ≥ f (t ) = + t2 .
kh
a+b t+
1
2
1 1
Ta có: f '(t ) =− 2
+ 2t ; f '(t ) =0 ⇔ t = . Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang
 1 2
t + 
 2
1 1
dương khi đi qua t = nên tại t = thì f(t) đạt cực tiểu trên ( 0;+∞ ) hay
2 2
1 5
f (t ) ≥ f   = .
2 4
567
5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= 2c .
4
1 1
= P − .
2 a + b + c +1 (
2 2 2 a + 1)( + 1)( c + 1)
b
HD. Sử dụng bất đẳng thức C-S và AM-GM ta có:
1
a 2 + b 2 + c 2 + 1 ≥ ( a + b + c + 1)
2
4
3
a +b + c +3
( a + 1)( b + 1)( c + 1) ≤  
n
 3 
.v
1 27
Suy ra P ≤ − .
a + b + c + 1 ( a + b + c + 3)3
om
1 27
Đặt t = a + b + c + 1, ( t > 1) khi đó P ≤ f (t ) =− .
t ( t + 2 )3
Xét hàm số f (t )=
1
−
27
với t > 1 ta có:
.c
t ( t + 2 )3
ok
1 81
f '(=
t) − + ; f '(=
t ) 0 ⇔ 81=
t2 ( t + 2 )4 ←
t >1
9t ( t + 2 ) ⇔
→=
2
=t 4.
bo
t 2
(t + 2) 4
Ta có f’(t) đổi dầu từ dương sang âm khi đi qua t = 4 nên tại t = 4 f(t) đạt cực
et
1
đại suy ra P ≤ f (t ) ≤ f (4) = .
8
vi
1
ng
8
( a + b + c + 3)2 .
a
2
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P −
3 ( a + 1)( b + 1)( c + 1)
kh
a 2 + b2 + c2 + 1
a 2 + b 2 + c 2 = 5 ( a + b + c ) − 2ab .
3 48
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a + b + c + 48 +3 .
a + 10 b+c
HD: Từ điều kiện ta có: ( a + b ) + c 2= 5 ( a + b + c ) .
2
Mặt khác:
568
1 1
( a + b )2 + c 2 ≥ ( a + b + c )2 ⇒ ( a + b + c )2 ≤ 5 ( a + b + c ) ⇔ a + b + c ≤ 10 .
2 2
Dự đoán được a + b = c, a + b + c = 10 ⇒ c = 5, a + b = 5 ta sử dụng bất đẳng thức
AM-GM cho hai căn thức:
a + 10
+4
a + 10 1 a + 10 a + 22
= .4 ≤ 3 =
3 2 3 4 22
13 b + c + 16
3
=b+c 8.8 ( b + c ) ≤
4 12
n
 1 1  2304
Suy ra P ≥ a + b + c + 48.12  + ≥a+b+c+
.v
.
 a + 22 b + c + 16  a + b + c + 38
om
2304
Đặt t = a + b + c, ( 0 < t ≤ 10 ) khi đó P ≥ f (t ) =
t+ .
t + 38
2304 ( t + 38)2 − 2304 ≤ 0, ∀ t ∈ 0;10 suy
Ta có f '(t ) = 1 − = .c ( ] ra f(t) nghịch
( t + 38)2 ( t + 38)2
ok
biến trên ( 0;10] .
Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (10) =
58 .
bo

a 2,=
b 3,=
c 5.
et
5 4
= −
vi
P .
a 2 + 2b 2 + 5c 2 + 3 + 1 ab + bc + ca + 1
ng
HD: Sử dụng bất đẳng thức C-S ta có:

a 2 b2 c2 ( a + b + c )
2
2a 2 + 3b 2 + 6c 2 = + + ≥ = ( a + b + c )2
a
1 1 1 1 1 1
+ +
kh
2 3 6 2 3 6
⇒ a 2 + 2b 2 + 5c 2 ≥ 2 ( ab + bc + ca )
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 2= a 3=b 6c .
5 4
Do đó P ≤ − .
2 ( ab + bc + ca ) + 3 + 1 ab + bc + ca + 1

( a + b )2 .
c 2 + 4 ( ab + bc + ca )
569
HD : Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có 4ab ≤ ( a + b ) .

2
2
a b
( a + b )2  + 
Khi đó P ≥ = c c
c2 + 4 ( a + b ) c + ( a + b )
2 2
a b a b
1+ 4 +  +  + 
c c c c
a+b a+b
Ta đặt t = thì do a, b, c ∈ [1;2] ⇒=t ∈ [1;4]
c c
t2 4t 2 + 2t
Xét hàm số f (t ) = = có f '(t ) > 0, ∀t ∈ [1;4] .
1 + 4t + t 2
(t )
2
n
2
+ 4t + 1
.v
1
Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (1) = . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1, c= 2 .
om
6
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= 1; c= 2 .
6
.c
ok
9 16
= P − .
ac ( a + 2b )( c + 2b ) a 2 + b2 + c2 + 1
bo
HD: Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:

4
1 1  4a + 4c + 4b  1
ac ( a + 2b )( c + 2b ) ≤ .3a.3c. ( a + 2b )( c + 2b ) ≤   = (a + b + c) .
et
4
9 9 4  9
( ).
vi
2
Và sử dụng bất đẳng thức C-S ta có: ( a + b + c ) ≤ 9 a 2 + b 2 + c 2
4
ng
9 16
Suy ra P ≥ − .
a +b +c
2 2 2
a 2 + b2 + c2 + 1
a
916
Đặt t = a 2 + b 2 + c 2 + 1, ( t > 1) khi đó P ≥ f (t ) = . −
kh
t −1 t
2
9
16
Xét hàm số =
f (t ) trên (1;+∞ ) ta có:
−
t −1 t
2
f '(t )= −
18t
+ 2=
(
16 2 ( t − 2 ) 8t + 7t − 2t − 4
3 2
t >1
; f '(t )= 0 ←
)
→ t= 2 .
(t ) ( )
2 2
2
−1 t t t −1
2 2
t = 2, do đó P ≥ f (t) ≥ f(2) =
−5 .
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng −5 đạt tại a= b= c= 1 .
570
Bài 10. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1.
a2 b2 3
=P + − ( a + b )2 .
(b + c ) 2
+ 5bc (c + a) 2
+ 5ca 4
HD: Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
a2 a3 2a 3
= =
( b + c )2 + 5bc a ( b + c )2 + 5abc 2a ( b + c )( b + c ) + 10abc
2a 3
≥ 3 3
=
3a3
n
 2a + b + c + b + c  a+b+c
  + 10  
   
.v
3 3
b2
Tương tự:
om
≥ 3b3 .
(c + a) 2
+ 5ca
(
Suy ra P ≥ 3 a3 + b3 −
3
4
) 3 3
( a + b )2 ≥ ( a + b )3 − ( a + b )2 .
4 4
.c
3
Đặt t = a + b, ( 0 < t < 1) khi đó P ≥ f (t ) = t 3 − t 2 . ( )
ok
4
Xét hàm số =
3 3 2
( )
t − t với t ∈ ( 0;1) ta có:
bo
f (t )
4
3
( ) 2
f '(t ) = 3t 2 − 2t ; f '(t ) = 0 ⇔ t = (t > 0) .
et
4 3
2
vi
3
ng
2 2 1
t = . Do đó P ≥ f (t ) ≥ f   = − .
3 3 9
a
1
3
kh
1 1
9 3
( )
Cách 2: Ta có ( b + c ) + 5bc ≤ 2 b 2 + c 2 + 5bc =( b + 2c )( c + 2b ) .
2
Suy ra
a2 a2 3a3 3a3
≥ = ≥ = 3a3 .
( b + c )2 + 5bc ( b + 2c )( c + 2b ) 3a ( b + 2c )( c + 2b )  3a + b + 2c + c + 2b  3
 
 3 
571
b2
Tương tự ta có: ≥ 3b3 . Ta có kết quả tương tự lời giải trên.
(c + a) 2
+ 5ca
Cách 3: Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có
( b + c )2 a2 4a 2 4 a 
2
bc ≤ ⇒ ≥ =   .
4 ( b + c )2 + 5bc 9 (b + c )
2 9 1− a 
Mặt khác
a 9 1
≥ a− ⇔
( 3a − 1) ≥ 0 . 2
1− a 4 4 4 (1 − a )
2
a2 4 9 1
n
Suy ra ≥  a−  .
( b + c ) + 5bc 9  4 4 
2
.v
2
b2 4 9 1
om
Tương tự ta có: ≥  b−  .
( c + a ) + 5ca 9  4 4 
2
4  9 1  3
2 2
1 9
 a −  +  b −   − ( a + b )
Do đó P ≥
9  4 4 4 4   4
2 .c
ok
2  9 1  3
2
1 9
 a − + b −   − ( a + b )
2
≥
9  4 4 4 4   4
bo
3c 2 c 5 1
= − − ≥−
8 4 72 9
et
Bài toán 3. Cho a,b,c là các số thực dương ta luôn có

vi
4
a + ab + 3 abc ≤ ( a + b + c ) .
3
ng
Chứng minh.
a
1 1
a + ab + 3 abc = a+ a.4b + 3 a.4b.16c
kh
2 4
1 a + 4b 1 a + 4b + 16c 4
≤a+ . + . = (a + b + c)
2 2 4 3 3
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = a 4=
b 16c .
Nhận xét. Đây là chỉ là một trường hợp đơn giản của đánh giá AM – GM từ trung
bình nhân sang trung bình cộng kết hợp với tham số hoá ta có thể vận dụng bất
đẳng thức này để xây dựng các bài toán cực trị.
1) Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a + b + c = 3.
572
3
Chứng minh rằng 2a + b + ab + bc + 3 abc ≤ 7 .
4
6 ab + 7c + 8 ca ≤ 9 ( a + b + c ) .
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
1 3
= P − .
a + ab + abc
3
a+b+c
n
Lời giải
.v
1 a + 4b 3 13 a + 4b + 16c
ab =a.4b ≤ , abc = a.4b.16c ≤ .
om
2 4 4 12
4 3 3
Suy ra ab + bc + 3 abc ≤ ( a + b + c ) do đó P ≥ − .
3 .c2(a + b + c) a+b+c
2
3 3 1 
3 3 3
Đặt t = a + b + c , ( t > 0 ) khi đó P ≥
−=  − 1 − ≥ − .
ok
2t 2 t 2t  2 2
3 16 4 1
= a = ,b =
bo
,c .
2 21 21 21

et
vi
2 3
= P − .
a + ab + abc
3
a+b+c
ng
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c ≤ 1 .

Tìm giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của biểu thức
a
1 1
= P − .
kh
6 ab + 7c + 8 ca 9 a + b + c
Lời giải
6 ab + 7c + 8 =
ca 2 a.9b + 7c + 4 c.4a
≤ a + 9b + 7c + 2 ( c + 4a )
= 9(a + b + c)
2
1 1 1 1 1 1 1
Suy ra P ≥ −=  −  − ≥− .
9 ( a + b + c ) 9 a + b + c 9  a + b + c 2  36 36
573
 18
a = 23

 a + b + c =2  2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ b = .
= a 9=
b; c 4a  23
 72
c = 23

1 18 2 72
= a = ,b = ,c .
36 23 23 23
n
.v
abc 1
=P − .
6ab c + 7 abc3 + 8ca b 9 a+b+c
om
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
P=
8a + 3b + 4 ( ab + bc + 3 abc
.c ).
1 + (a + b + c)
2
ok
Lời giải
bo
4=
ab 2 a.4b ≤ a + 4b
4= bc 2 b.4c ≤ b + 4c
et
a + 4b + 16c
= 4 3 abc 3 a.4b.16c ≤
3
vi

ng
8a + 3b + 4 ( ab + bc + 3 abc ≤ ) 28
3
(a + b + c) .
a
28 ( a + b + c ) 14 14 ( a + b + c − 1)
2
14
Suy ra P ≤ = − ≤ .
kh
3 + 3( a + b + c )
2
(
3 3 ( a + b + c )2 + 1 3
)
16 4 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a + b + c = 1, a = 4b = 16c ⇔ a = ,b = ,c = .
21 21 21
14
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng .
3
574

1 8
= P − .
2a + b + 2 2bc 2a + 2 ( a + c ) + 3
2 2

3
Chứng minh rằng 2a + b + ab + bc + 3 abc ≤ 7 .
4
6 ab + 7c + 8 ca ≤ 9 ( a + b + c ) .
n
.v
Bài toán 4. Chứng minh rằng với mọi số thực x ≥ −1 ta có
x2 + 2
om
x3 + 1 ≤
.
2
Chứng minh.
.c
( x + 1) ( x 2 − x + 1) ≤
x + 1 + x2 − x + 1 x2 + 2
ok
x3 + 1= = .
2 2
Bất đẳng thức được chứng minh. Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi hoặc
bo
x = 0 hoặc x = 2 .
Bất đẳng thức khác cũng hay được dùng
et
( ) x4 + 1
2
Chứng minh với mọi số thực x ta có x 2 − x + 1 ≥ .
2
vi
 CÁC VÍ DỤ
ng
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện

2a 2 + 3b 2 + 5ab + 3bc + 2ac + c ≤ 3 + 5a + 8b .
a
1 1 1
kh

8a + 1 8b + 1 8c + 1
Lời giải
Viết lại điều kiện của bài toán thành: ( a + b + c − 3)( 2a + 3b + 1) ≤ 0 .
Vì a, b, c > 0 nên a + b + c ≤ 3 .
Đặt
= x 2=
a
, y 2=
b
, z 2c , ( x, y, z > 0 ) và=
xyz 2a +b + c ≤ 8 .
1 1 1
Ta cần chứng minh + + ≥1.
x +1
3
y +1
3
z +1
3
575
( x + 1) ( x 2 − x + 1) ≤
x + 1 + x2 − x + 1 x2 + 2
Ta có x3 + 1= = .
2 2
1 2 1 2 1 2
Suy ra ≥ . Tương tự: ≥ 2 ; ≥ 2 .
x3 + 1 x +2
2
y3 + 1 y + 2 z3 + 1 z + 2
1 1 1 2 2 2
Do đó + + ≥ + + .
x3 + 1 y3 + 1 z3 + 1 x +22
y +2
2
z +2
2
2 2 2
Ta chỉ cần chứng minh + + ≥1.
n
x +22
y +22
z +22
( )( ) ( )( ) ( )( ) ( )( )( )
.v
⇔ 2 y 2 + 2 z 2 + 2 + 2 x2 + 2 z 2 + 2 + 2 x2 + 2 y 2 + 2 ≥ x2 + 2 y 2 + 2 z 2 + 2
⇔ 2 ( x y + y z + z x ) + 8 ( x + y + z ) + 24 ≥
om
2 2 2 2 2 2 2 2 2
≥ x y z + 4( x + y + z ) + 2( x y + y z + z x ) + 8
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
⇔ 4 ( x + y + z ) + 16 ≥ x y z
2 2 2 2 2 2
.c
ok
 1 1 1  16
⇔ 4  2 2 + 2 2 + 2 2  + 2 2 2 ≥ 1 (luôn đúng).
x y y z y z  x y z
bo
Vì theo bất đẳng thức AM-GM ta có

 1 1 1  16 1 16 12 16
et
4  2 2 + 2 2 + 2 2  + 2 2 2 ≥ 12 3 4 4 4 + 2 ≥ + = 1.
x y y z y z  x y z x y z 8 3 4
8 64
vi
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xyz = x + y + z + 2 .
ng
1 1 1
x2 + 2 y2 + 2 z2 + 2
a
kh
Lời giải
Viết lại đẳng thức đề bài đã cho dưới dạng:
(1 + x )(1 + y )(1 + z ) = (1 + x )(1 + y ) + (1 + y )(1 + z ) + (1 + z )(1 + x ) .
1 1 1
⇔ + + =
1.
1+ x 1+ y 1+ z
(x 2
) 1
+ 2 1 +  ≥ ( x + 1) ⇒
 2
2 1
x2 + 2
≤
3 1
.
2 x +1
.
576
1 3 1 1 3 1
Tương tự ta có: ≤ . ; ≤ . .
y2 + 2 2 y + 1 z2 + 2 2 z +1
1 1 1 3 1 1 1  3
+ + ≤  + + = .
x +2 2
y +22
z +22 2 1+ x 1+ y 1+ z  2
6
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x= y= z= 2 .
n
2
.v
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 = c 2 + 1 .
om
a3 b3 2c 3 + 1
P= + + .
a3 + ( b + c ) b3 + ( c + a )
3 3 27
Lời giải
.c
ok
(a ) ( ) ( ) ( )( )
2 2
2
+ b2 + c2 =a 4 + 2a 2 b 2 + c 2 + b 2 + c 2 =a 4 + b 2 + c 2 b 2 + c 2 + 2a 2
bo
( b + c )2  ( b + c )2 + 2a 2 
1 1
≥ a4 +
2 2 
et
1 1
≥ a4 + ( b + c )2 .2 ( b + c )2 .2a 2 = a 4 + a ( b + c )3
vi
2 2
a3 a4 a3 a2
ng
Do đó ≥ ⇒ ≥ .
a3 + ( b + c ) (a ) a3 + ( b + c ) a 2 + b2 + c2
3 2 2 2 3
+b +c 2
a
b3 b2
Tương tự ta có: ≥
kh
.
b3 + ( c + a ) a 2 + b2 + c2
3

a 2 + b2 2c3 + 1 c 2 + 1 2c3 + 1
P≥ + = 2 +
a 2 + b2 + c2 27 2c + 1 27
( c − 1)2 ( 4c3 + 8c 2 + 14c + 7 ) 7 7.
+ ≥
(
27 2c + 1 2
) 9 9
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 7/9.
577
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b = c + 1 .

9a 2 9b 2 a + b + c2
P=3 +3 + .
( b + c )2 + 5bc ( c + a )2 + 5ca 9
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức C-S và AM-GM ta có:
9a 2 9a 2 9a 2 27 a3
≥ = =
( b + c )2 + 5bc (
2 b 2 + c 2 + 5bc ) ( b + 2c )( c + 2b ) 3a ( b + 2c )( c + 2b )
n
27 a3 27 a3
≥ =
.v
 3a + b + 2c + c + 2b 
3
( a + b + c )3
 
 3 
om
9a 2 3a
Suy ra 3 ≥ .
(b + c ) 2
+ 5bc a+b+c
.c
9b 2 3b
Tương tự ta có: 3 ≥
ok
.
( c + a ) + 5ca 2 a+b+c
3( a + b ) a + b + c2 3 ( c + 1) c 2 + c + 1
bo
Do đó P≥ + = + .
a+b+c 9 2c + 1 9
3 ( c + 1) c2 + c + 1
et
=
Xét hàm số f (c ) + với c > 0 ta có
2c + 1 9
vi
2c + 1 ( 2c + 1) − 27
3
3
; f '(c) =0 ⇔ ( 2c + 1) =27 ⇔ c =
2
f '(c) =− + = 1.
( 2c + 1)2 9 ( 2c + 1)
ng
9 2
Ta có f’(c) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua c = 1 nên f(c) đạt cực tiểu tại c = 1 .
a
7
Do đó P ≥ f (c) ≥ f (1) = .
kh
3
7
3

a3 b3 c3
+ + ≥1.
a3 + ( b + c ) b3 + ( c + a ) c3 + ( a + b )
3 3 3
578
Bài 2. Cho các số thực dương x, y, z thỏa mãn điều kiện x, y ≥ 1 và xyz = 1 .
1 1 1
P= + + .
( ) ( ) ( )
2 2 2
x2 − x + 1 y2 − y + 1 z2 − z + 1
( ) x4 + 1
2
HD: Sử dụng bất đẳng thức: x 2 − x + 1 ≥ , ∀x ∈  .
2
(
y4 + 1
) z4 + 1
( )
2 2
Tương tự ta có: y 2 − y + 1 ≥ và z 2 − z + 1 ≥ .
2 2
2 x4 y 4
n
2 2 2 2 2
Suy ra P ≤ 4 + 4 + 4 = 4 + 4 + 4 4 .
x +1 y +1 z +1 x +1 y +1 x y +1
.v
2 2 2 x4 y 4
+ + ≤ 3.
om
Ta sẽ chứng minh
x4 + 1 y 4 + 1 x4 y 4 + 1
Biến đổi tương đương ta thư được:
( )(
⇔ 2 x4 y 4 − 1 x4 − 1 y 4 − 1 ≥ 0 . )( ) .c
Bất đẳng thức này luôn đúng do x, y ≥ 1 .
ok
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 3 , khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
Bài toán 5. Chứng minh rằng với mọi số thực x,y cùng dấu ta có
bo
k2 + x + k2 + y ≥ k + k2 + x + y .
et
Chứng minh.
Bình phương hai vế đưa về chứng minh bất đẳng thức:
vi
2 (k 2
)( )
+ x k 2 + y ≥ 2k k 2 + x + y
ng
⇔ (k 2
+ x )( k 2
+ y) ≥ k (k 2 2
)
+ x + y ⇔ xy ≥ 0
Bất đẳng thức cuối luôn đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 hoặc
a
y = 0.
kh
Hay được dùng: 1 + x + 1 + y ≥ 1 + 1 + x + y .

Ta có một kết quả cùng dạng
Với mọi số thực không âm a,b,c thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1 ta có
a + b2 + b + c2 ≥ a + b + c + b2 .
 CÁC VÍ DỤ
4a + 1 + 4b + 1 + 4c + 1 ≥ 5 + 2 .
579
Lời giải
Ta có
1 + x + 1 + y ≥ 1 + 1 + x + y với mọi x,y không âm.
1
Không mất tính tổng quát = .
3
Khi đó
4b + 1 + 4c + 1 ≥ 1 + 1 + 4a + 4b = 1 + 5 − 4a .
P ≥ 4a + 1 + 1 + 5 − 4a .
n
1 
Xét hàm số f (a= 4a + 1 + 1 + 5 − 4a liên tục trên đoạn  ;1 ta có
.v
)
3 
om
2 2 1
f '(a ) = − ; f '(a ) = 0 ⇔ 5 − 4a = 4a + 1 ⇔ a = .
4a + 1 5 − 4a 2
1 7 11  1 
Ta có f   =
1+ + ;f  =1 + 2 3; f (1) =5 + 2 . .c
3 3 3 2
ok
Vì vậy P ≥ f min =f (1) = 5 + 2 .
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 1,
bo
b= c= 0 hoặc các hoán vị.

et
1 + a 2 + 1 + 2b + 1 + 2c =
5.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = 2a3 + b3 + c3 .
vi
Lời giải
ng
Theo giả thiết và sử dụng bài toán phụ trên ta có

1 + a 2 + 1 + 2b + 1 + 2c ≥ 1 + a 2 + 1 + 1 + 2b + 2c
a
≥ 1 + 1 + 1 + a 2 + 2b + 2c
kh
=2 + 1 + a 2 + 2b + 2c
a2
Suy ra: 1 + a 2 + 2b + 2c ≤ 3 ⇔ a 2 + 2b + 2c ≤ 8 ⇔ b + c ≤ 4 − .
2
3
 a2 
Ta có: P = 2a + ( b + c ) − 3bc ( b + c ) ≤ 2a + ( b + c )
3 3
3 3
≤ 2a +  4 −  .
3
 2 

Từ giả thiết a,b,c không âm thỏa mãn điều kiện 1 + a 2 + 1 + 2b + 1 + 2c =
5
suy ra 5 ≥ 1 + a 2 + 1 + 1 ⇒ a ≤ 2 2 ⇒ 0 ≤ a ≤ 2 2 .
580
3
 a2 
Xét hàm số f (a ) = 2a +  4 −  liên tục trên 0;2 2  ta được:
3
 2 

2
 a2 
 2 
3
4  ( ) (
f '(a ) = 6a − 3a  4 −  = a ( a − 2 )  a 12 − a 2 + 2 16 − a 2  ;
2
 )
 .
0≤ a ≤ 2 2  a = 0
f '(a )= 0 ← →
a = 2 2
Ta có: f (0) =
64, f (2) =
24, f (2 2) =
32 2 ⇒ max f (a) =
f(0) =
64 .
a∈0;2 2 
n
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 64 đạt tại=
a 0,= = 4 hoặc=
b 0,c a 0,=
b 4,=
c 0.
.v
om
Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện 1 + x + 1 + y + 1 + z =
5.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x + y − 2 z + 12 1 + z .
.c 1.
( x + y )2 ( y + z )2 ( z + x) 2
ok
Chứng minh rằng 1− + 1− + 1− ≥ 6.
4 4 4
Lời giải
bo
Trong ba số
( x + y )2 − 1 ; ( y + z )2 − 1 ; ( z + x )2 − 1 luôn tồn tại hai số cùng
4 3 4 3 4 3
et
 ( x + y )2 1   ( z + x )2 1 
dấu, không mất tính tổng quát giả sử  −  − ≥0.
vi
 4 3  4

3

ng
2  ( x + y )2 1  2  ( z + x) 2 1 
Ta có − − + − − 
3  4 3  3  4 3 
a
2  ( x + y )2 1 ( z + x)2 1 
kh
6
≥ + − − + − 
3 3  4 3 4 3 
4 2x + 2x ( y + z ) + y + z
2 2 2
6
= + −
3 3 4
≥
6
+ −
2 2 2 2
(
4 2x + 2x 2 y + z + y + z
2
)
3 3 4
581
2 2
4  y + z + 2 x  4  1 − x2 + 2 x 
2 2
6 6
= + − = + −  .
3 3  2  3 3  2 
   
1−
( y + z )2 ≥ 1−
y2 + z2
=
1 + x2
.
4 2 2
2
4  1 − x2 + 2 x  1 + x2 2 6
Vậy ta chỉ cần chứng minh −  + ≥ .
3  2  2 3
 
n
Bất đẳng thức cuối luôn đúng(bạn đọc kiểm chứng).
.v
1
om
3
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn [ −1;1] và thoả mãn điều kiện
a+b+c =0. .c
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 1 + a + b 2 + 1 + b + c 2 + 1 + c + a 2 .
ok
Lời giải
Ta có: a + b 2 , b + c 2 , c + a 2 ≥ −1 và trong 3 số này có ít nhất hai số hạng cùng
bo
( )(
dấu, không mất tính tổng quát ta giả sử a + b 2 b + c 2 ≥ 0 . )
Khi đó áp dụng bài toán phụ ta được
et
1 + a + b2 + 1 + b + c2 + 1 + c + a 2 ≥ 1 + 1 + a + b2 + b + c2 + 1 + c + a 2
vi
=+
1 1 + b2 + c2 − c + 1 + c + a 2
ng
( ) +b ( )
2 2
=1 + c2 − c + 1 2
+ 1+ c + a2
a
( ) + (a + b)
2
2
≥1+ c2 − c + 1 + 1 + c
kh
( 1+ c ) + c
2
=1 + c2 − c + 1 + 2
Rút gọn vế phải ta được: P ≥ 1 + 2c 2 + 2 1 − c3 + 2 .
Ta chứng minh 1 + 2c 2 + 2 1 − c3 + 2 ≥ 3
⇔ 2c 2 + 2 1 − c3 + 2 ≥ 4 ⇔ 1 − c3 ≥ 1 − c 2
582
( )
⇔ 1 − c3 ≥ 1 − 2c 2 + c 4 ⇔ c 2 c 2 + c − 2 ≤ 0 ⇔ c 2 ( c − 1)( c + 2 ) ≤ 0 (luôn đúng
với c ∈ [ −1;1] ).
a+b+c = 1 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
P= a + b2 + b + c2 + c + a 2 .
Lời giải
Ta có:
n
( )
2
+ (a + b)
2
P ≥ a + b + c + b2 + c + a 2 ≥ a + b + c+ c
.v
=1 − c + 4c + (1 − c ) =1 − c + ( c + 1)2
2
=2
om
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đạt tại a= b= c= hoặc a= 1, b= c= 0 và
3
các hoán vị. .c
Ví dụ 6. Chứng minh rằng với x,y là hai số thực không âm thỏa mãn x + y ≥ 1 ta
ok
luôn có x2 + x + 4 + y 2 + y + 4 ≤ 2 + ( x + y )2 + x + y + 4 .
bo
Lời giải
x2 + y 2 + x + y + 8 + 2 (x 2
)(
+ x + 4 y2 + y + 4 )
et
≤4+4 ( x + y )2 + x + y + 4 + ( x + y )2 + x + y + 4
vi
(x )( ) ( x + y )2 + x + y + 4
ng
⇔ 2
+ x + 4 y 2 + y + 4 ≤ xy + 2
( )( )
⇔ x 2 + x + 4 y 2 + y + 4 ≤ x 2 y 2 + 4 xy ( x + y )2 + x + y + 4 + 4 ( x + y )2 + x + y + 4
a
kh
2
 
Ta có một số kết quả cùng dạng
+ Chứng minh rằng với mọi số thực không âm x,y ta luôn có
x2 − x + 1 + y 2 − y + 1 ≤ 1 + ( x + y )2 − x − y + 1 .
+ Chứng minh rằng với mọi số thực không âm x,y ta luôn có
x2 + x + k 2 + y 2 + y + k 2 ≤ k + ( x + y )2 + x + y + k 2 .
583

Bài toán áp dụng
Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a + b + c =3.
P= a 2 + a + 4 + b2 + b + 4 + c2 + c + 4 .
Ví dụ 7. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx > 0 .
1 1
= P + + 4 z +1 + 2 x + 2y + 4 .
n
x( y + z ) + 2 z 2 y( x + 4 z)
.v
Lời giải
om
Sử dụng kết quả bài toán phụ ta có
 x y 
4 z + 1 + 2 x + 2 y +=
4 4  z + 1 + + + 1 
 4 2 .c
 x y 
≥ 4 1 + + + z + 1 
ok
 4 2 
=4 + 2 x + 2 y + 4 z + 4
bo
1 2 2 2 2
Chú ý= ≥ ;
x( y + z ) + 2 z 2 8 xy + 8 xz + 16 z 2 x + 2 y + 4z
et
1 2 2 2 2
=
và ≥ .
vi
y ( x + 4 z )) 2 2 y ( x + 4 z ) x + 2 y + 4 z
ng
4 2
Đặt t =x =2 y + 4 z > 0 ta suy ra: P ≥ + 2 t + 4 + 4.
t
a
4 2
Xét hàm f (t ) = + 2 t + 4 + 4 ta có ngay Min f (t )= 4 + 5 2 .
kh
t
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 4 + 5 2 đạt tại ( x, y, z ) = ( 2;1;0 ) .
x 2 + 4 + 3 y + 4 + 3z + 4 =
8.
(
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =2 x3 + 9 y 3 + z 3 . )
584
HD: Dùng bất đẳng thức phụ đánh giá

8= x 2 + 4 + 3 y + 4 + 3z + 4 ≥ x 2 + 4 + 2 + 4 + 3 y + 3z
12 − x 2
≥ 4 + 4 + x 2 + 3 y + 3z ⇒ y + z ≤
3
1
( )
3
⇒ P ≤ 2 x3 + 9 ( y + z ) ≤ 2 x3 +
3
12 − x 2 ≤ 576
3
1+ x + 1+ y + 1+ z =
5.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x + y − 2 z + 12 1 + z .
n
.v
1 + 2 x2 + 1 + 2 y 2 + 1 + 2 z 2 =
5.
om
Chứng minh rằng 4 2 x3 + y 6 + z 6 ≤ 64 .
Bài toán 6. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
max { x, y, z}
xy + yz + zx > 0, z =
.c
ok
x y x+ y
Ta luôn có + ≥ .
y+z z+x z
bo
Chứng minh.
Thật vậy ta có thể giả sử x ≤ y . Nếu x = 0 bất đẳng thức trở thành đẳng thức.
et
Với z ≥ y ≥ x > 0 khi đó viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
vi
xz yz
+ ≥1.
( x + y )( y + z ) ( x + y )( x + z )
ng
Ta có
a
xz 2 xz 2 xz 2 xz
= ≥ =
( x + y )( y + z ) 2 z ( x + y ) .x ( y + z ) z ( x + y ) + x ( y + z ) xy + yz + 2 zx
kh
.
yz 2 yz 2 yz 2 yz
= ≥ =
( y + z )( x + y ) 2 y ( x + z ) .z ( x + y ) y ( x + z ) + z ( x + y ) xy + xz + 2 yz
Mặt khác xy + xz + 2 yz ≥ xy + yz + 2 zx suy ra
xz yz 2 xz 2 yz 2 ( xz + yz )
+ ≥ + = ≥ 1.
( x + y )( y + z ) ( x + y )( x + z ) xy + yz + 2 zx xy + yz + 2 zx xy + yz + 2 zx
Vì yz ≥ xz .
585
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z hoặc x = 0 hoặc y = 0 .

Ngoài ra ta có một đánh giá yếu hơn như sau:
x y 2( x + y)
+ ≥ .
y+z z+x x+ y+z
Một bất đẳng thức có dạng tương tự
=
Cho x,y,z là các số thực không âm và z min { x, y, z} ; xy + yz + zx > 0 ta có
x y x+ y
+ ≥2 .
y+z z+x x + y + 2z
n
Chứng minh.
.v
2
 y 
om

x
+ 
z + x 
(x 2
( y + z ) + y 2 ( z + x ) ) ≥ ( x + y )3
 y+z
.
⇒
x
+
y
≥
( x + y) 3 .c
y+z z+x x 2
( y + z ) + y2 ( z + x)
ok
x 2 ( y + z ) + y 2 ( z + x=
) xy ( x + y − 2 z ) + z ( x + y ) 2
bo
2
 x+ y
≤  ( x + y − 2 z ) + z ( x + y )2 .
et
 2 
( x + y )4 + 2 z ( x + y )2
vi
=
4
ng
x
+
y
≥
( x + y )3 =
x+ y
Suy ra 2 .
y+z z+x ( x + y )4 + 2 z ( x + y )2 x + y + 2z
a
4
kh
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y .
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
max { x, y, z}
xy + yz + zx > 0, z =
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + 2 + 33 .
y+z z+x x+ y
586
Lời giải
x x
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có: +1≥ 2 .
y+z y+z
 x y  z
Suy ra P ≥ 2  +  + 33 −1 .
 y+z z+x x+ y
x y 2( x + y)
Ta chứng minh. + ≥ .
y+z z+x x+ y+z
Thật vậy nếu x = 0 hoặc y = 0 giả sử y = 0 bất đẳng thức trở thành:
n
x 2x
⇔ x ( x + z ) ≥ 4 x 2 z ⇔ x ( x − z ) ≥ 0 (luôn đúng).
2 2
≥
.v
z x+z
Với x, y > 0 sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
om
x y x y 2x 2y 2( x + y)
+ = + ≥ + = .
y+z z+x x( y + z) y ( z + x) .c x+ y+z x+ y+z x+ y+z
4( x + y) z 4 z
Vậy P ≥ + 33 −1 = + 33 −1 .
ok
x+ y+z x+ y 1+
z x+ y
x+ y
bo
z  31 4
Đặt=
t 3 ,  t ≥  ⇒ P ≥ f (=
t) + 3t − 1 .
x+ y  2 1 + t3
et
4 1
) + 3t − 1 với t ≥ 3 ta có:
vi
1+ t 3 2
( )(
3 ( t − 1) t 2 + t − 1 t 3 + 2t + 1 )
ng
12t 2  1
f '(t ) =− +3= ; f '(t ) =0 ⇔ t =1, 
 t ≥ 3 
2 
(1 + t )
3 2
( )
2
1 + t3 
a
kh

t = 1 hay P ≥ f (t ) ≥ f (1) = y 0,=
x z.
x z=
,y 0.
Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
max { x, y, z}
xy + yz + zx > 0, z =
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 2 +2 + 33 .
y+z z+x x+ y
587
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx > 0 .
48 x 48 y 48 z
Chứng minh rằng 1 + + 1+ + 1+ ≥ 15 .
y+z z+x x+ y
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử z = min { x, y, z} ta có
x y x+ y
+ ≥2 .
y+z z+x x + y + 2z
Sử dụng bất đẳng thức Mincopski và bất đẳng thức trên ta được
n
2
48 x 48 y  x y 
.v
1+ + 1+ ≥ 4 + 48  + 
y+z z+x  y+z z + x 
om
.
48 ( x + y )
2
 x+ y 
≥ 4 + 48  2  = 2 1 +
 x + y + 2z .c  x + y + 2z
48 ( x + y ) z
Vậy ta chỉ cần chứng minh 2 1 + + 1 + 48 ≥ 15 .
ok
x + y + 2z x+ y
48 z
Bất đẳng thức khá đơn giản bằng cách đặt t = 1+ ,1 ≤ t ≤ 5 .
bo
x+ y
Bạn đọc tự chứng minh.
et
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z hoặc
=
x y=
vi
; z 0 hoặc các hoán vị.

ng
Cho x,y,z là các số thực dương chứng minh rằng

16 x 16 y 16 z
a
1+ + 1+ + 1+ ≥9.
y+z z+x x+ y
kh
Ví dụ 3. Xét các số thực a ≥ b ≥ c > 0 thoả mãn điều kiện a + b + c =

1.
a b 24
b+c c + a 5 5(a + b)
Lời giải
Theo giả thiết kết hợp bất đẳng thức phụ ta có
588
a b 24
P= + +
b+c c + a 5 5(a + b)
a+b 24
≥2 + .
a + b + 2c 5 5 ( a + b )
1− c 24
= 2 +
1 + c 5 5 (1 − c )
1− c 24  1
Xét hàm số=
f (c ) 2 + trên nửa khoảng  0;  ta có
1 + c 5 5 (1 − c )  3
n
−10 5 (1 − c ) + 12 (1 + c ) 1 + c
.v
f '(c) = ;
(
5 5 1− c 2
) 1− c 2
om
f '(c) = 0 ⇔ −10 5 (1 − c ) + 12 (1 + c ) 1 + c = 0 .
⇔ 125 (1 − c ) = 36 (1 + c ) ⇔ 36c − 17c + 358c − 89= 0
2 3 3 2
.c
( )
⇔ ( 4c − 1) 9c 2 − 2c + 89 = 0 ⇔ c =
1
ok
4
1 78
Từ đó suy ra f (c) ≥ f   =.
bo
 4  5 15
3 1 78
Dấu bằng đạt tại a= b= , c= . Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng .
et
8 4 5 15
vi
Ví dụ 4(TSĐH Khối B/2014) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều
kiện c ( a + b ) > 0 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
ng
a b c
P= + + .
a
b+c c + a 2(a + b)
kh
Lời giải
a 2a b 2b
Chú ý ≥ ; ≥ .
b+c a+b+c c+a a+b+c
2(a + b) c 2 c
Từ đó suy ra P ≥ + = + .
a+b+c 2(a + b) 1 + c 2(a + b)
a+b
c
Đặt t
= , t > 0 khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
a+b
589
2 t 2 t +1 1 2 t +1 1 3
P≥ + = + − ≥2 . − = .
1+ t 2 t +1 2 2 t +1 2 2 2
a c=
, b 0 hoặc=
a 0,=
b c.
Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
2.
1 + bc 1 + ca c
(b + c ) 2
(a + c) 2 2(a + b)
Ví dụ 5. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0 .
n
a b c
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + +2 .
.v
b+c 2c + a a+b+c
om
Lời giải
a b c
Ta sẽ chứng minh: + +2 ≥ 2.
b+c 2c + a a+b+c
.c
+ Nếu c bằng 0 ta chỉ cần sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho hai số dương có
ok
+ Nếu a bằng 0 khi đó ta cần chứng minh
bo
b c b 1
+2 ≥2⇔ +2 ≥2
2c b+c 2c b
+1
c
et
2  b 
⇔ x+ ≥ 2,  =
x ≥ 0  .
vi
2 x2 + 1  2c 
( ) (
⇔ 4 ≥ ( 2 − x ) 2 x 2 + 1 ⇔ x 2 x3 − 8 x 2 + 9 x − 4 ≤ 0
2
)
ng
Bất đẳng thức cuối đúng với x ≤ 2 .

a
+ Nếu b bằng 0 chứng minh tương tự trường hợp trên.

kh
+ Ta xét tất cả các số đều dương khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
a b c a b 2c
+ +2 = + +
b+c 2c + a a+b+c a (b + c ) b ( 2c + a ) c (a + b + c)
2a 2b 4c 2a + 2b + 4c
≥ + + > =
2
a + b + c a + b + 2c a + b + 2 c a + b + 2c
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi=
a b=
,c 0 .
25
Ví dụ 6. Cho các số thực x, y, z ∈ [ 0;1) thỏa mãn điều kiện x + y + z = .
24
590
x y z
1− x 1− y 1− z
Lời giải
25 25 2
Không mất tính tổng quát giả sử z = min { x, y, z} ⇒ z ≤ ⇒ x + y= −z> .
72 24 3
Sử dụng bất đẳng thức Holder ta có:
2
 y 

x
+ 
1 − y 
(x 2
(1 − x ) + y 2 (1 − y ) ) ≥ ( x + y )3 .
 1− x
n
x
+
y
≥
( x + y )3
.v
Suy ra .
1− x 1− y x 2 (1 − x ) + y 2 (1 − y )
om
Chú ý. Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
x 2 (1 − x ) + y 2 (1 − y ) = x 2 + y 2 − x3 − y 3
= ( x + y ) − ( x + y ) + xy ( 3 ( x + y ) − 2 )
2 3 .c
2
3  x+ y
ok
.
≤ ( x + y) − ( x + y) +   (3( x + y ) − 2)
2
 2 
bo
1 1
= ( x + y) − ( x + y)
2 3
2 4
( x + y )3
et
x y 25 − 24 z
Suy ra + ≥ =
2 .
1− x 1− y 1 1 23 + 24 z
( x + y )2 − ( x + y )3
vi
2 4
ng
25 − 24 z z
Khi đó P ≥=
f ( z) 2 + .
23 + 24 z 1− z
a
25 − 24 z z  25 
=
Xét hàm số f ( z ) 2 + trên 0;  ta có
23 + 24 z 1− z
kh
 72 
1 1152
=f '( z ) − ;
z 25 − 24 z
2 ( z − 1) ( 23 + 24 z )
2 2
.
1− z 23 + 24 z
0 ⇔ 23042 (1 − z ) z =
( 23 + 24 z ) ( 25 − 24 z )
3 3
f '( z ) =
 25  25
Phương trình cuối có 2 nghiệm thuộc đoạn 0;  đó là 0 < z1 < z2 = .
 72  72
591
10
Lập bảng biến thiên suy ra min f=
( z ) f=
(0) .
23
10 25
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= y= , z= 0 hoặc các hoán vị.
23 48
Bài tập tương đương tự
1) Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
1 1 11
+ + = .
a + 47
2
b + 47
2
c + 47 24
2
47
n
Chứng minh rằng a + b + c ≥ 10 .
23
.v
1 1− x 1 1− y 1 1− z
HD: Tồn tại x, y, z ∈ [ 0;1) sao =
cho 2 = ; 2 = ; 2 .
om
a + 47 47 b + 47 47 c + 47 47
25 x y z
Khi đó x + y +=
z ;=
P + + .
24 1− x 1− y 1− z .c
Đây chính là bài toán trên.
ok
1 1 1 1
2) Cho các số thực a, b, c ≥ 1 và + + = .
a + 47 2
b + 47
2
c + 47 24
2
bo

et

vi
max { x, y, z}
xy + yz + zx > 0, z =
ng
x y z
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = 2 +2 + 33 .
y+z z+x x+ y
a
x y 2( x + y)
+ ≥
kh
HD: Ta chứng minh. .

y+z z+x x+ y+z
Thật vậy nếu x = 0 hoặc y = 0 giả sử y = 0 bất đẳng thức trở thành:
x 2x
⇔ x ( x + z ) ≥ 4 x 2 z ⇔ x ( x − z ) ≥ 0 (luôn đúng).
2 2
≥
z x+z
Với x, y > 0 sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:
x y x y 2x 2y 2( x + y)
+ = + ≥ + = .
y+z z+x x( y + z) y ( z + x) x+ y+z x+ y+z x+ y+z
592
4( x + y) z 4 z
Vậy P ≥ + 33 = + 33 .
x+ y+z x + y 1+ z x+ y
x+ y
z  31 4
Đặt=
t 3 ,  t ≥  ⇒ P ≥ f (=
 t) + 3t .
x+ y  2 1 + t3
4 1
Xét hàm số =
f (t ) + 3t với t ≥ 3 ta có:
1+ t 3 2
f '(t ) =−
12t 2
+3=
( )(
3 ( t − 1) t 2 + t − 1 t 3 + 2t + 1 )  1
; f '(t ) =0 ⇔ t =1,  t ≥ 3  .
n
(1 + t )
3 2
( )
2 2
1 + t3 
.v
om
t = 1 hay P ≥ f (t ) ≥ f (1) = y 0,=
x z.
x z=
,y 0.
.c
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx > 0 .
ok
x y z xyz
Chứng minh rằng + + ≥ 2 1+ .
y+z z+x x+ y ( x + y )( y + z )( z + x )
HD: Giả sử z = min { x, y, z} khi đó ta có
bo
x y x+ y
+ ≥2
et
.
y+z z+x x + y + 2z
vi
( x + y) . 2
ng
xy 1 1
= ≤ =
( x + z )( y + z ) z ( x + y + z ) + 1 4 z ( x + y + z ) + 1 ( x + y + 2 z )2
xy ( x + y )2
a
z ( x + y)
kh
x+ y z
Do vậy ta chỉ cần chứng minh 2 + ≥ 2 1+ .
x + y + 2z x+ y ( x + y + 2 z )2
z
Đặt t = đưa về chứng minh bất đẳng thức một biến.
x+ y
2.
1 + bc 1 + ca c
(b + c ) 2
(a + c) 2 2(a + b)
593
HD: Chú ý
a b c 3
1 + bc ≥ a ( b + c ) ;1 + ca ≥ b ( a + c ) ⇒ P ≥ + + ≥ .
b+c c + a 2(a + b) 2
x2 xn
Bài toán 7. Chứng minh rằng với mọi số thực x ta có e x ≥ 1 + x + + ... + .
2! n!
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 .
Chứng minh. Xem chủ đề 1 Khảo sát hàm một biến.
 x2 xn 
Từ bất đẳng thức trên ta có x ≥ ln 1 + x + + ... +  .
 n1 
n
 2!
.v
Thông thường sử dụng bất đẳng thức x ≥ ln(1 + x), ∀x ≥ 0 .
x2 xn
om
Chú ý. Với x là số thực không âm và a ≥ e ta có a x ≥ 1 + x +
+ ... + .
2! n!
Ví dụ 1(TSĐH Khối A,A1/2012) Cho x,y,z là ba số thực thỏa mãn điều kiện
x+ y+z= 0 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
.c
x− y y−z z−x
ok
P= 3 +3 +3 − 6 x2 + 6 y 2 + 6 z 2 .
Lời giải
bo
Nhận xét. Biểu thức P và điều kiện các biến có vai trò như nhau nên dự đoán dấu
bằng xảy ra tại x= y= z suy ra x= y= z= 0 khi đó P = 3 . Vậy ta đi chứng
et
minh P không nhỏ hơn 3.

Thay z =− x − y vào P ta được:
vi
x− y x+2 y y+2 x
− 6 x2 + 6 y 2 + 6 ( − x − y ) .
2
P =3 +3 +3
ng
Suy ra :
P ≥ x − y + 1 + x + 2 y + 1 + y + 2 x + 1 − 6 x2 + 6 y 2 + 6 ( x + y )
a
2
.
kh
≥ 4 x + 2 y + 3 − 12 x 2 + 12 y 2 + 12 xy
Ta chứng minh P ≥ 3 vậy ta đi chứng minh:
4 x + 2 y + 3 − 12 x 2 + 12 y 2 + 12 xy ≥ 3 ⇔ 2 x + y ≥ 3x 2 + 3 y 2 + 3xy .
⇔ 4 x 2 + 4 xy + y 2 ≥ 3 x 2 + 3 y 2 + 3 xy
.
⇔ x 2 + xy − 2 y 2 ≥ 0 ⇔ ( x − y )( x + 2 y ) ≥ 0
594
Để bất đẳng thức cuối đúng nếu ta có x ≥ y ≥ z ⇒ 2x + y ≥ 0 và

x + 2 y =x + y + y =− z + y ≥ 0 (chỉ việc giả sử x ≥ y ≥ z từ đầu) do đó bất đẳng
thức được chứng minh tức P ≥ 3 .
Nhận xét. Như vậy bằng việc dự đoán dấu bằng xảy ra và biến đổi bất đẳng thức
tương đương ta nghĩ đến việc giả sử x ≥ y ≥ z đây chính là nút thắt đưa đến lời giải
hết sức tự nhiên như trên.
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xy + yz + zx =
3.
n
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 x2 + y 2 + z 2
.v
x− y y−z z−x
P = 10 + 10 + 10 −4 − .
3 3( x + y + z )
om
Lời giải
( )
Ta có: x 2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x 2 ≤
1 2
3
x + y2 + z2
.c 2
ok
⇒ −4
x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2
3
4
(
≥ − x2 + y 2 + z 2
3
)
bo
x2 + y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2
x + y + z ≥ 3 ( xy + yz + zx ) = 3 ⇒ − ≥− .
3( x + y + z ) 9
et
Suy ra:
vi
P ≥ 10
x− y
+ 10
y−z
+ 10
z−x
−
13 2
9
(
x + y2 + z2 )
ng
13
− ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x ) + 6  .
x− y y−z z−x 2 2 2
= 10 + 10 + 10
18  
a
13 13
− ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x )  −
x− y y−z z−x 2 2 2
= 10 + 10 + 10
18   3
kh
13 2
Xét hàm số f (=
t ) 10t − t với t ≥ 0 ta có
18
13 13 13
f=
'(t ) 10t ln10 − t; f =
''(t ) 10t ln 2 10 − > ln 2 10 − > 0 nên f’(t) là hàm
9 9 9
đồng biến trên [0; +∞ ) ⇒ f '(t ) ≥ f '(0) = 0 nên f(t) là hàm đồng biến trên
[0;+∞ ) do đó f (t ) ≥ f(0) =
1.
595
13 2
Hay 10t − t ≥ 1, ∀t ≥ 0 .
18
Áp dụng với t =−
x y , y − z , z − x ta có:
13 
10
x− y
+ 10
y−z
+ 10
z−x
− ( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2  ≥ 3 .
18 
4
Do đó giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại x= y= z= 1 .
3
Ví dụ 3. Cho x,y,z là các số thực thỏa mãn điều kiện x + y + z =0.
n
(
P = 2 x − y + 2 y − z + 2 z − x − ln  14 x 2 + y 2 + z 2 + 1 . )
.v
 
om
Lời giải
Nhận xét. Dự đoán dấu bằng đạt tại x = y = z ⇒ x = y = z = 0 ⇒ P = 0 .
Vậy ta chứng minh P đạt giá trị nhỏ nhất bằng 0. .c
Thay z =− x − y vào biểu thức của P ta được:
ok

( 
P= 2 x − y + x + 3 y + 2 y + 3 x − ln  14 x 2 + y 2 + ( − x − y ) + 1

2

)
bo

(
≥ 2 x − y + x + 3 y + 2 y + 3 x − ln  28 x 2 + y 2 + xy + 1

. )
(
= 6 x + 4 y − ln  28 x 2 + y 2 + xy + 1 )
et
 
vi
(
Ta cần chứng minh: 6 x + 4 y − ln  28 x 2 + y 2 + xy + 1 ≥ 0 .
 
)
ng
(
⇔ 6 x + 4 y ≥ ln  28 x 2 + y 2 + xy + 1 .
 
)
a
Sử dụng bất đẳng thức quen thuộc: ln ( x + 1) ≤ x, ∀x ≥ 0 ta có:

kh
( ) (
ln  28 x 2 + y 2 + xy + 1 ≤ 28 x 2 + y 2 + xy .
 
)
Vậy nhận định được chứng minh nếu ta chứng minh được bất đẳng thức sau đúng:
( )
6 x + 4 y ≥ 28 x 2 + y 2 + xy ⇔ 36 x 2 + 48 xy + 16 y 2 ≥ 28 x 2 + 28 y 2 + 28 xy .
⇔ 8 x 2 + 20 xy − 12 y 2 ≥ 0 ⇔ ( x + 3 y )( 8 x + 4 y ) ≥ 0 .
596
Bất đẳng thức cuối luôn đúng nếu ta có xy ≥ 0 . Thật vậy với ba số x,y,z luôn có
hai số cùng dấu và bài toán kết thúc nếu ta giả sử từ đầu x, y cùng dấu.
Ví dụ 4. Cho a,b là hai số thực dương thoả mãn điều kiện a + b = a 4 + b 4 .

3 3
Chứng minh rằng a a bb ≤ 1 ≤ a a bb .
Lời giải
Bất đẳng thức đã cho tương đương với: a ln a + b ln b ≤ 0 ≤ a3 ln a + b3 ln b .
Để chứng minh bất đẳng thức vế trái ta sử dụng bất đẳng thức
n
ln x ≤ x − 1, ∀x > 0 ta có a ln a + b ln b ≤ a ( a − 1) + b ( b − 1) = a 2 + b 2 − a − b .
.v
Vậy ta chỉ cần chứng minh a 2 + b 2 ≤ a + b .
om
Thật vậy sử dụng bất đẳng thức Holder ta có
(a ) ( )
3
+ b4 ( a + b ) ≥ a 2 + b2
2
4
⇒ a 2 + b2 ≤ a + b .
.c
Ta có điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1 .
ok
Chứng minh bất đẳng thức vế phải
Theo giả thiết kết hợp sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
bo
1
a + b = a 4 + b4 ≥ ( a + b )4 ⇒ a + b ≤ 2 ⇒ a, b ∈ ( 0;2 ) .
8
et
x − x4
Khi đó xét hàm số f=
( x) 3ln x + trên khoảng (0;2) ta có
x3
vi
3
2
(
2 ( x − 1) − x + 2 x + 2 )
; f '( x) = 0 ⇔ x = 1∈ ( 0;2 ) .
ng
f '( x) = − 1 − 3 =
x x x3
Khi đó f’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x = 1 nên f(x) đạt cực tiểu tại
a
x =1.
kh
x4 − x
Vì vậy f ( x) ≥ f (1) =
0 ⇔ x3 ln x ≥ .
3
a 4 − a b4 − b
Do đó a3 ln a + b3 ln b ≥ + =0.
3 3
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1 .
597

Bài 1. Cho a,b,c là các số thực thay đổi thỏa mãn a, b ≥ 0, c > 0 và a + b + c =
1.
=P
1
ln 1 + a 2 +
1
(ln 1 + b 2 +) ( )
(
8 1 − c2 + 1 ).
2013 2014 3c
HD:
Do a, b ≥ 0, c > 0, a + b + c =1 ⇒ a, b ∈ [ 0;1] , c ∈ ( 0;1] .
Sử dụng kết quả bài toán phụ ta có
n
1
(
ln 1 + a 2 +
1
)
ln 1 + b 2 ≤
1 2
a + (1 2
b )
.v
2013 2014 2013 2014
.
1 1 4 4 4
≤ a+ b ≤ a + b = (1 − c )
om
2013 2014 3 3 3
4
Do đó: P ≤ (1 − c ) +
(
8 1 − c2 + 3 ). .c
3 3c
(
8 1 − c2 + 3 ) liên tục trên ( 0;1] , ta có:
ok
4
Xét hàm số g (c) = (1 − c ) +
3 3c
bo
2
c
− c2 + 3
− − 2 − . c +3 2
4 8 8 2 4 8 8
g '(c) = =− − 2+ .
et
3 3c 3 c 3 3c c c2 + 3
2
vi
24 − 4c 2 c 2 + 3 − 8 c 2 + 3
g '(c) ≥ 0, ∀c ∈ ( 0;1] .
3c 2 c 2 + 3
ng
8
Nên g (c) là hàm đồng biến trên ( 0;1] . Suy ra g (c) ≤ g (1) =
− .
3
a
8
kh
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng − khi a= b= 0, c= 1 .

3
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực. Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
P= 3
x− y
+3
y−z
+3
z−x
−
( x − y) + ( y − z ) + ( z − x)
2 2 2
−2 x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx .
2
x2
HD: Sử dụng bất đẳng thức a x ≥ 1 + x + , ∀x, a ≥ e ta có
2
3
x− y
+3
y−z
+3
z−x
−
( x − y) + ( y − z ) + ( z − x)
2 2 2
≥ 3+ x− y + y−z + z−x .
2
598
Do đó P ≥ 3 + x − y + y − z + z − x − 2 x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx .
Ta chứng minh x − y + y − z + z − x − 2 x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx ≥ 0 .
Không mất tính tổng quát giả sử x ≥ y ≥ z bất đẳng thức trở thành
1 1 1
( x − y) + ( y − z) + ( x − z) ≥ 2 ( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2
2 2 2
(
⇔ 2( x − z ) ≥ 2 ( x − y) + ( y − z ) + ( z − x)
2 2
)
2
⇔ 4( x − z ) ≥ 2 (( x − y ) + ( y − z) + ( z − x) )
2 2 2 2
n
.v
⇔ ( x − z) ≥ ( x − y) + ( y − z)
2 2 2
.
⇔ ( ( x − y ) + ( y − z ) ) ≥ ( x − y ) + ( y − z ) ⇔ 2 ( x − y )( y − z ) ≥ 0
om
2 2 2
Bất đẳng thức cuối luôn đúng ta có đpcm. Suy ra P ≥ 3 .

Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 đạt tại x= y= z . .c
ok
( x + y )2 + ( y + z )2 + ( z + x )2 ≤ 18 .
x y z
bo
1
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = 4 3 +4 3 +4 3 − ( x + y + z )4 .
108
et
x
Bài 3. HD : Ta chứng minh 4 3 ≤ x + 1, ∀ x ∈ [ 0;3] .
vi
x
Xét hàm số f ( x) = 4 3 − x − 1 với x ∈ [ 0;3] ta có
ng
x
1 3
f '( x) = ln 4.4 3 − 1; f '( x) = 0 ⇔ x = x0 = 3log 4 .
a
3 ln 3
Ta có f’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x0 nên f(x) đạt cực tiểu tại x0 .
kh
x
Do đó f ( x) ≤ max { f (0); f (3)} 0 hay 4 ≤ x + 1 với
= 3 mọi x ∈ [ 0;3] .
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 hoặc x = 3 .
Suy ra P ≤ ( x + y + z ) + 3 −
( x + y + z )4 .
108
599
2
Bài toán 7. Cho x,y là hai số thực không âm thỏa mãn x + y ≤ ta luôn có
3
1− x 1− y 1− ( x + y)
+ ≤1+ .
1+ x 1+ y 1+ ( x + y)
Chứng minh.
1− x 1− y (1 − x )(1 − y ) 1 1 − x − y 2 1− x − y
+ +2 ≤ + +
1+ x 1+ y (1 + x )(1 + y ) 1+ x + y 1+ x + y
n
.
 (1 − x )(1 − y ) 1− x − y 
.v
1− x − y 1− x 1− y
⇔ 2 −  ≤1+ − −

 (1 + x )(1 + y ) 1+ x + y 

1+ x + y 1+ x 1+ y
om
Chú ý
(1 − x )(1 − =y) 1− x − y
−
2 xy ( x + y )
≥0.
(1 + x )(1 + y ) 1 + x + y (1 + x )(1 + y )(1 + x + y )
.c
1− x − y 1− x 1− y 2 xy ( x + y + 2 )
Và 1 + − − = .
1 + x + y 1 + x 1 + y (1 + x )(1 + y )(1 + x + y )
ok
2 xy ( x + y )
bo
(1 − x )(1 − y ) 1 − x − y (1 + x )(1 + y )(1 + x + y )

Suy ra − =
(1 + x )(1 + y ) 1 + x + y (1 − x )(1 − y ) + 1 − x − y
et
(1 + x )(1 + y ) 1 + x + y
2 xy ( x + y )
vi
≤
(1 + x )(1 + y )(1 + x + y )
ng
1− x − y
2
1+ x + y .
a
xy ( x + y )
=
kh
1− x − y
(1 + x )(1 + y )(1 + x + y )
1+ x + y
xy ( x + y ) xy ( x + y + 2 )
≤
1− x − y (1 + x )(1 + y )(1 + x + y )
(1 + x )(1 + y )(1 + x + y )
1+ x + y .
1− x − y x+ y
⇔ ≥
1+ x + y x + y + 2
600

1− x − y x+ y 1− 2 / 3 2/3 1 1
− ≥ − = − >0.
1+ x + y x + y + 2 1+ 2 / 3 2 / 3 + 2 5 4
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x + y + z =
1.
1− x 1− y 1− z
P= + + .
1+ x 1+ y 1+ z
n
Lời giải
.v
Tìm giá trị nhỏ nhất
( ( )) ≥ 0
om
Chú ý với x, y, z ∈ [ 0;1] ta có (1 − x ) 1 − 1 − x 2
1− x
⇒ ≥1− x . .c
1+ x
ok
1− y 1− z
Tương tự ta có ≥ 1 − y; ≥1− z .
1+ y 1+ z
bo

1− x 1− y 1− z
=
P + + ≥ 3 − x − y=
− z 2.
et
1+ x 1+ y 1+ z
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= 1, y= z= 0 hoặc các hoán vị.
vi
Cách 2: Nếu để ý ta có
ng
y+z z+x x+ y
P= + +
( x + y) + ( x + z) ( y + z) + ( y + z) ( z + x) + ( z + y )
a
.
2( y + z) 2( z + x) 2( x + y)
≥ + + =
kh
2
2( x + y + z) 2( x + y + z ) 2( x + y + z )
Tìm giá trị lớn nhất
1 2
Không mất tính tổng quát=giả sử z max { x, y, z} ⇒ z ≥ ; x + y ≤ .
3 3
Khi đó sử dụng bất đẳng thức phụ ta có
1− x 1− y 1− x − y z
+ ≤1+ =1+ .
1+ x 1+ y 1+ x + y z+2
601
z 1− z
Suy ra P ≤ 1 + + .
z+2 1+ z
z 1− z 1 
Xét hàm số f ( z ) =
1+ + trên đoạn  3 ;1 ta có
z+2 1+ z  
1 1
=f '( z ) − ;
z 1− z
(2 − z) 2
(1 + z ) 2
2− z 1+ z .
1 1 
f '( z ) = 0 ⇔ (1 + z ) (1 − z ) = ( 2 − z ) z ⇔ z = ∈  ;1
3 3
2 3 
n
 1 1  1 2
.v
So sánh các giá trị suy ra max f (=
z ) max  f   ; f   ; f (1)=
 f= +1 .
 3  2  2 3
om
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= 0, y= z= hoặc các hoán vị.
2
2 .c
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 + .
3
ok
bo
Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện

=z max { x, y, z=
}; x + y + z 1 .
et
1− x 1− y 2− z
1+ x 1+ y
vi
z
ng
Bài 1. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện
1 1 1
+ = +
a
2.
1+ a 1 + b 1 + c2
2 2
kh
Tìm giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của biểu thức P = a + b + c .
Bài toán 8. Cho x,y là hai số thực dương thỏa mãn x + y < 1 ta luôn có
2
 1  1   2 
 − 1  − 1 ≥  − 1 .
 x  y   x + y 
Chứng minh.
1 1 1 4 4
Bất đẳng thức đã cho tương đương với: − − ≥ −
xy x y ( x + y ) 2 x+ y
602
1 4 1 1 4
⇔ − ≥ + −
xy ( x + y ) 2 x y x+ y
( x − y )2 ( x − y )2
⇔ ≥ .
xy ( x + y )
2 xy ( x + y )
⇔ ( x − y ) (1 − x − y ) ≥ 0
2
 CÁC VÍ DỤ
n
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =
1.
.v
 1  1  18
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P=  − 1 − 1 + .
om
 a  b  a + b + 2c
Lời giải
 1  1  (1 − a )(1 − b ) 1 − ( a + b ) + ab c
.c
Ta có  − 1 − 1 = = = +1.
 a  b  ab ab ab
ok
2 2
 a + b  1− c 
Ta có ab ≤   =
  . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b .
 2   2 
bo
2
 1  1  c  c +1 c +1
Suy ra  − 1 − 1 ≥ = +1 =  .
 a  b  1− c 
2
1− c  1− c
et
 
 2 
vi
c +1 18 c + 1 18
Do đó P ≥ + = + .
1 − c a + b + 2c 1 − c 1 + c
ng
4 ( 2c − 1)
2
c + 1 18  c + 1 18 
Mặt khác + =  + − 15  + 15
= + 15 ≥ 15 .
a
1− c 1+ c 1− c 1+ c  1 − c2
kh
1 1− c 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi c= , a= b= = .
2 2 4
1 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 15 đạt tại a= b= , c= .
4 2
Cách 2: Sử dụng bất đẳng thức phụ ta có
2 18 2 18
P≥ −1+ = + −1.
a+b a + b + 2c 1 − c 1 + c
Thực hiện đánh giá như lời giải trên ta có kết quả bài toán.
Nhận xét. Lời giải 2 cho ta đánh giá trong trường hợp tổng ba số khác 1.
603
Bài toán 9. Chứng minh rằng với mọi số thực không âm a,b thoả mãn điều kiện ta
1 1 1
có + ≥1+ .
1 + kx 1 + ky 1+ k ( x + y)
2 2 2
Chứng minh.
1 − k 2 x2 y 2 1
≥
(1 + kx )(1 + ky )
2 2
1+ k ( x + y)
2
2kxy − k 3 x 2 y 2 ( x + y ) − 2k 2 x 2 y 2
2
⇔ ≥0
n
( )( )(
1 + kx 2 1 + ky 2 1 + k ( x + y )
2
)
.v
( ( ))
.
kxy 2 − kxy k ( x + y ) + 2
2
om
⇔ ≥0
( )(
1 + kx 2 1 + ky 2 1 + k ( x + y ))( 2
)
 CÁC VÍ DỤ
.c
ok
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mọi số thực không âm a,b thoả mãn điều kiện
2 1 1 1
a+b≤ ta có + ≥1+ .
bo
1 + 3a 1 + 3b 1 + 3( a + b )
2 2 2
7
Lời giải
et
 9ab ( a + b ) 
2
ab 1 − 3ab − 
vi
 2 
Bất đẳng thức đã cho tương đương với:   ≥0.
(1 + 3a )(1 + 3b ) (1 + 3( a + b ) )
ng
2 2 2
9ab ( a + b )
2
a
Ta chỉ cần chứng minh 1 − 3ab − ≥0

2
kh
(
⇔ 2 ≥ 3ab 2 + 3 ( a + b )
2
).
Bất đẳng thức đúng bởi vì
2
 2  
( ) ( )
2 2
a+b  1 
3ab 2 + 3 ( a + b )  2 + 3( a + b ) ≤ 3  2 + 3  <2.
2 2
≤ 3 
 2   7   7  

Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 0 hoặc b = 0 .
604

Cho a,b là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a + b ≤ 2 .
1 1 1
Chứng minh rằng + ≥1+ .
1+ a 1+ b 1 + (a + b)
2 2 2
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a + b + c =

1.
1 1 1
P= + + .
1 + 3a 2
1 + 3b 2
1 + 3c 2
n
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a = max {a, b, c}
.v
1 2
⇒ a ≥ ;b + c ≤ .
om
3 3
1 1 1
Khi đó ta có + ≥1+ .
1 + 3b 1 + 3c 1 + 3(b + c )
2 2 .c 2
1 1
ok
Vì vậy P ≥ +1+ .
1 + 3a 1 + 3(b + c )
2 2
bo
1 1
= 2+ +1
1 + 3a 1 + 3 (1 − a )
2
3 ( 2a − 1) (1 + 6a (1 − a ) ) 15 15
et
2
= + ≥
( )(
7 3a 2 + 1 3a 2 − 6a + 4 7 7 )
vi
1
ng
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
2
a
Cho a,b,c,d là các số thực không âm thoả mãn điều kiện a + b + c + d =2.
kh
Chứng minh rằng

1 1 1 1 16
+ + + ≥ .
1 + 3a 2
1 + 3b 2
1 + 3c 2
1 + 3d 2 7
605
MỘT SỐ BẤT ĐẲNG THỨC DẠNG LƯỢNG GIÁC HOÁ GIẢI BẰNG ĐÁNH
GIÁ ĐẠI SỐ
Dưới đây đề cập một số bất đẳng thức dạng lượng giác hoá có thể đánh giá bằng
các bất đẳng thức cơ bản hoặc sử dụng tính đơn điệu của hàm số (xem chương 4).
Bài 1. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn ab + bc + ca =

1 ta luôn có
a b 1
+ ≤ .
1+ a 2
1+ b 2
1 + c2
Lời giải
n
1 nên 1 + a 2 = ab + bc + ca + a 2 = ( a + b )( a + c )
Vì ab + bc + ca = .
.v
1 + b 2 = ( b + c )( b + a ) ;1 + c 2 = ( c + a )( c + b )
om
Suy ra ( a + b )( b + c )( c + a ) = (1 + a )(1 + b )(1 + c ) .
2 2 2
Khi đó sử dụng bất đẳng thức C –S ta có .c

a b a b a (b + c ) + b (c + a )
+= + =
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( a + b )( b + c )( c + a )
ok
1 + a 1 + b2
2
1 + ab (1 + a )(1 + b ) = 2 2 .
bo
1
= ≤
(1 + a )(1 + b )(1 + c
2 2 2
) (1 + a )(1 + b )(1 + c )
2 2 2
1 + c2
et
a = b
ab + bc + ca =
1
vi
1.
ng
a b 3c
1+ a 2
1+ b 2
1 + c2
a
Lời giải
kh
a b 1
Sử dụng + ≤ .
1+ a 2
1+ b 2
1 + c2
Suy ra P ≤
3c + 1
≤
( c + 1)(3 + 1) =
2
10 .
2
1 + c2 c2 + 1
c = 3
 a =b =−3 + 10
Đẳng thức xảy ra khi và =
chỉ khi a b ⇔ .
ab + bc + ca = c = 3
 1
606
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 10 .

Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca =
1.
a b 3c
1+ a 2
1+ b 2
1 + c2
Bài 3. Cho các số thực không âm x, y, z thỏa mãn điều kiện xz + yz + 1 =xy.
2x 2y z2 −1
Tìm giá trị lớn nhất của=
biểu thức P + + .
x2 + 1 y2 + 1 z2 + 1
n
Lời giải
.v
Theo giả thiết ta có xz + yz = xy − 1 ≥ 0 ⇔ xy ≥ 1 .
om
z z 1
Khi đó chia hai vế cho xy ta được: + + =
1.
y x xy
1 1 2a 2b c2 − 1
Đặt= =,b = , c z ta có ab + bc + ca =
1 và P = + +
a
x y
.c
1 + a 2 1 + b2 c2 + 1
.
ok
Ta có 1 + a 2 = ab + bc + ca + a 2 = ( a + b )( a + c ) .
1 + b 2 = ( b + c )( b + a ) ;1 + c 2 = ( c + a )( c + b )
bo
Suy ra ( a + b )( b + c )( c + a ) = (1 + a )(1 + b )(1 + c ) .

2 2 2
et
a b a b
Ta có =
+ +
1+ a 1+ b
2 2
ab + bc + ca + a 2
ab + bc + ca + b 2
vi
a b a (b + c ) + b (c + a )
ng
= + =
( a + b )( a + c ) ( b + c )( b + a ) ( a + b )( b + c )( c + a )
(1 + a )(1 + b ) =1
2 2 .
a
1 + ab
= ≤
( a + b )( b + c )( a + c ) (1 + a )(1 + b )(1 + c ) 1 + c
kh
2 2 2 2
2 c2 − 1
Vậy P ≤ f (c=
) + .
1 + c2 c2 + 1
2 c2 − 1
Xét hàm số=
f (c ) + với c ≥ 0 ta có
1 + c2 c2 + 1
607
f '(c) =
−
(
2c c 2 + 1 − 2
; f '( c ) =
0 ⇔ 
)
c = 0
.
1+ c 2 2
( )  c = 3
3
Lập bảng biến thiên suy ra max=
f (c) f=
( 3) .
c ≥0 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi c = 3, a = b = 2 − 3 ⇔ x = y = 2 + 3, z = 3 .
3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x = y= 2 + 3, z =3.
2
Bài toán 10. Với mọi số thực dương a,b,c ta luôn có
n
.v
1 1 1
+ ≥ .
(a + b) 2
(a + c) 2
a + bc
2
om
Chứng minh.
Sử dụng bất đẳng thức C-S cho hai số dương ta được: .c
(
 2
) 1 + bc  ≥ ( a + b ) 2 1 1 c
ok
 a + bc ⇒ ≥ =
 (a + b) 2
(  b
a 2 + bc 1 + 
2
)
a + bc ( b + c ) ( )
  c

bo
.
(
 a 2 + bc
) 1 + bc  ≥ ( a + c ) 2
⇒
1
≥
1
=
b

 ( a + c )2 (  c
a 2 + bc 1 +  )
a 2 + bc ( b + c ) ( )
et
  b
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
vi

ng
Đặc biệt. Khi a = 1 ta có bất đẳng thức hay dùng sau đây:
1 1 1
+ Với mọi số thực dương a, b ta luôn có: + ≥ .
a
( a + 1) 2
( b + 1) 2 1 + ab
kh
1 1 2
+ Với mọi số thực dương a,b ta luôn có: + ≥ .
(1 + a ) (1 + b ) a+b+2
2 2
Chứng minh.
1 1 1 1 2
Ta có: + ≥ ≥ =.
(1 + a ) (1 + b ) 1 + ab a+b a+b+2
2 2
1+
2
608
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương thay đổi thỏa mãn abc = 1 .
1 1 1 3
(1 + a ) 2
(1 + b ) 2
(1 + c ) 2 4
Lời giải
Bài toán phụ. Với mọi số thực dương a, b ta luôn có:
1 1 1
+ ≥ .
( a + 1) ( b + 1) 1 + ab
2 2
Chứng minh. Ta có:
n
  a 1 1 b
.v
(1 + ab ) 1 + b  ≥ (1 + a ) ⇒
2
≥ =
   ( a + 1) (1 + ab ) 1 + a  (1 + ab )( a + b )
2
om
  a
 .
(1 + ab ) 1 + b  ≥ (1 + b )2 ⇒ 1
≥
1
=
a
 
  a (1 + b)
2
 b  (1 + ab )( a + b )
 (1 + ab ) 1 +  .c
  a
Cộng lại theo vế hai bất đẳng thức trên ta có điều phải chứng minh.
ok
 1 1  1 1 1
Vậy ta có: P=  + + ≥ +
bo
 (1 + b )  (1 + c ) 1 + ab (1 + c )2
 (1 + a )
2 2 2
1 1 c2 + c + 1
et
= + = .
1 (1 + c )2 ( + ) 2
1+ c 1
vi
c
Ta chứng minh
ng
c2 + c + 1
( c + 1) 2
≥
3
4
( 2
)
⇔ 4c 2 + 4c + 4 ≥ 3 c 2 + 2c + 1 ⇔ ( c − 1) ≥ 0 (luôn đúng).
a
3
kh

4
Ví dụ 2. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn xyz = 1 .
1 1 4
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2
3 (1 + z )
3
Lời giải
1 1 1 1 z
Sử dụng bất đẳng thức: + ≥ = = .
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2 1 + xy 1 + 1 1+ z
z
609
z 4 3z 3 + 6 z 2 + 3z + 4
Khi đó P ≥ + = .
1 + z 3 (1 + z )3 3 ( z + 1)
3
2
Dự đoán đẳng thức xảy ra khi x =y =z =1 ⇒ P = .
3
Ta chứng minh
3z 3 + 6 z 2 + 3z + 4 2
⇔ z 3 − 3 z + 2 ≥ 0 ⇔ ( z + 2 )( z − 1) ≥ 0 (luôn đúng).
2
≥
3 ( z + 1)
3 3
2
n
3
.v
Ví dụ 3. Cho x,y,z là các số thực dương thay đổi thỏa mãn xyz = 1 .
om
1 1 1
(1 + x )
3
(1 + y )
3
(1 + z )3
Lời giải
.c
ok
1 1 1 3
+ + ≥
(1 + x ) 3
(1 + x ) 3 8 2 (1 + x )2
bo
1 1 1 3
+ + ≥ .
(1 + y ) 3
(1 + y ) 3 8 2 (1 + y )2
et
1 1 1 3
+ + ≥
vi
(1 + z )3
(1 + z ) 3 8 2 (1 + z )2
ng
Cộng theo vế ba đất đẳng thức trên ta được:
3 3 1 1 1  3 1 1  3 z2 + z + 1 9
2P + ≥  + +  ≥  + =  ≥
a
.
8 2  (1 + x )2 (1 + y )2 (1 + z )2  2  1 + xy (1 + z )2  2 ( z + 1)2 8
   
kh
3
8
b c a
Nhận xét. Thay=x =,y = ,z ta có bài toán trong đề thi Kỳ thi chọn HSG
a b c
quốc gia năm 2006 như sau:
Bài toán. (VMO 2006) Cho a,b,c là các số thực dương.
3 3 3
 a   b   c  3
Chứng minh rằng   +  +  ≥ .
a+b b+c c+a 8
610
Ví dụ 4. Cho x, y, z là các số thực dương thay đổi thỏa mãn x ≤ y ≤ z và xyz = 1 .

3 2 1
( x + 1) 2
( y + 1) 2
( z + 1)2
Lời giải
1  1 1 1 1 
Do x ≤ z ⇒ ⇒ P≥≥ 2  + + .
( ) ( )  2 
( ) ( ) ( ) 
2 2 2 2
x + 1 z + 1 x + 1 y + 1 z + 1
Sử dụng bất đẳng thức phụ ta có
2 2 2 2 z2 + z + 1
n
P≥ + = + =
2. .
1 + xy (1 + z )2 1 + 1 (1 + z )2 (1 + z )2
.v
z
z2 + z + 1
om
3
⇔ ( z − 1) ≥ 0 (luôn đúng).
2
Ta chứng minh 2. ≥
(1 + z ) 2 2
3
Vậy GTNN của P bằng khi x= y= z= 1 . .c
2
ok
Ví dụ 5. Cho các số thực dương a,b,c,d thay đổi thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 + d 2 =
1.
Chứng minh rằng (1 − a )(1 − b )(1 − c )(1 − d ) ≥ abcd .
bo
Lời giải
1− a 1− b 1− c 1− d
Ta phải chứng minh ≥1.
et
. . .
a b c d
1− a 1− b 1− c 1− d
vi
Đặt
= x = ,y = ,z = ,t ta có 0 < x, y, z , t < 1 .
a b c d
ng
1 1 1 1
Theo giả thiết ta có: + + + =
1.
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2
(1 + z ) 2
(1 + t )2
a
1 1 1 1 1 1 2 + xy + zt
+ + + ≥ + =
kh
Ta có: .
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2
(1 + z ) 2
(1 + t ) 2 1 + xy 1 + zt 1 + xy + zt + xyzt
2 + xy + zt
Suy ra: ≤ 1 ⇔ xyzt ≥ 1 ta có điều phải chứng minh.
1 + xy + zt + xyzt
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= d= .
2
611

Bài 1. Cho a,b,c,d là các số thực dương . Chứng minh
2 2 2 2
 a   b   c   d 
  +  +  +  ≥ 1.
a+b b+c c+d  d +a
HD: Viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
1 1 1 1
2
+ 2
+ 2
+ 2
≥1.
 b  c  d  a
1 +  1 +  1 +  1 + 
 a  b  c  d
b c d a
n
Đặt=x =,y = ,z = ,t ta có xyzt = 1 và đưa và bất đẳng thức quen thuộc
a b c d
.v
1 1 1 1
+ + + ≥ 1 với x,y,z,t là các số thực dương thỏa
om
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2
(1 + z ) 2
(1 + t )2
mãn xyzt = 1 .
.c
ok
2 2 2
 a   b   c 
P=  +  +  .
a+b b+c c+a
bo
HD: Viết lại P dưới dạng:

1 1 1 1 1 1
P= + + = + +
et
 b
2
 c
2
 a
2
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2
(1 + z )2
1 +  1 +  1 + 
 a  b  c
vi
b c a
ng
với=x =,y = ,z nên ta có xyz = 1 .

a b c
1 1 1
Sử dụng bất đẳng thức phụ ta được: + ≥
a
.
(1 + x ) 2
(1 + y ) 2 1 + xy
kh
1 1 1 1 z2 + z + 1 3
Suy ra: P ≥ + = + = ≥ .
1 + xy (1 + z )2 1 + 1 (1 + z )2 ( z + 1)2 4
z
3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= c .
4
Nhận xét. Từ kết quả trên ta chứng minh được với mọi a,b,c dương ta luôn có
3 3 3
 a   b   c  3
  +  +  ≥ .
a+b b+c c+a 8
612
a b c
đặt A
Thật vậy,= = ,B = ,C theo chứng minh trên ta có:
a+b b+c c+a
3
A2 + B 2 + C 2 ≥ .
4
1 3 1 3 1 3
A3 + A3 + ≥ A2 , B3 + B3 + ≥ B 2 , C 3 + C 3 + ≥ C 2 .
8 2 8 2 8 2
Cộng lại theo vế ba đất đẳng thức trên ta được:
( )
3 3
( 9 3
2 A3 + B3 + C 3 + ≥ A2 + B 2 + C 2 ≥ ⇒ A3 + B3 + C 3 ≥ . )
n
8 2 8 8
.v
Bài toán được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi a= b= c .
om
Bài 3. Cho a,b,c là các số thực dương thay đổi thỏa mãn a ≤ b ≤ c và abc = 1 .
5 4 3
(1 + a ).c 2
(1 + b ) 2
(1 + c )2
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a ≥ b ≥ c .
ok
1 2 3 ab + bc + ca
bo
P= + + + .
( a + 1) 2
( b + 1) 2
( c + 1) 2 4
Bài 5. Cho x, y, z là các số thực dương thay đổi thỏa mãn x ≤ y ≤ z và xyz = 1 .
et
3 2 1
vi
.
( x + 1) 2
( y + 1) 2
( z + 1)2
ng
1 1
HD: Do x ≤ z ⇒ ≥
( x + 1) 2
( z + 1)2
a
 1 1 
kh
1
⇒ P ≥ 2 + + .
 ( x + 1)2 ( y + 1)2 ( z + 1)2 
 
Vậy ta có:
 1 1  1  2 2 2 2 z2 + z + 1
P ≥ 2  + + ≥ + = + =
2. .
 (1 + x )2 (1 + y )2  (1 + z )2  1 + xy (1 + z )2 1 + 1 (1 + z )2 (1 + z ) 2
  
z
z2 + z + 1 3
⇔ ( z − 1) ≥ 0 (luôn đúng).
2
Ta chứng minh 2. ≥
(1 + z ) 2 2
613
3
Vậy GTNN của P bằng khi x= y= z= 1 .
2
Bài 6. Cho a,b,c,d là các số thực dương thay đổi thỏa mãn abcd = 1 .
1 1 1 1
P= + + + .
(1 + a ) 2
(1 + b ) 2
(1 + c ) 2
(1 + d )2
HD: Sử dụng bất đẳng thức phụ ta có:
1 1 1 1 1 1 ab + cd + 2
+ + + ≥ =+ = 1.
(1 + a ) 2
(1 + b ) 2
(1 + c ) 2
(1 + d ) 2 1 + ab 1 + cd 1 + ab + cd + abcd
n
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 1 đạt tại a= b= c= d= 1 .
.v
1 1 8
Bài toán 11. Với mọi số thực dương a,b ta có + ≥
om
.
a 2
b 2
( a + b )2
Chứng minh.
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM cho hai số dương ta được:
.c
ok
1 1 2 2 8
+ ≥ ≥ = 2.
a 2
b 2 ab  a + b  2
(a + b)
bo
 
 2 
et
Đây chỉ là một bất đẳng thức rút ra từ bất đẳng thức AM – GM cho hai số
dương ta cùng xét một số bài toán áp dụng.
vi
ng
 CÁC VÍ DỤ
Ví dụ 1. Cho x, y, z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 ≤ 3 y .
a
1 4 8
kh
.
( x + 1) 2
( y + 2) 2
( z + 3)2
Lời giải
Ta có:
1 4 1 1 2 8
+ = + ≥ ≥ .
( x + 1) 2
( y + 2) 2
( x + 1) 2
y 
2
y   
( x + 1)  + 1  x + 1 + + 1
y
2
 + 1 2  
2  2 
614
8 8 16 64
+ ≥ ≥ .
 y 
2
( z + 3) 2

 + +
y 
+ ( +  
)  x + 1 + + 1 + z + 3
y
2
 x + 1 + + 1
x 1 1 z 3
 2   2   2 
Mặt khác: 2 x + 4 y + 2 z ≤ x 2 + 1 + y 2 + 4 + z 2 + 1 = x 2 + y 2 + z 2 + 6 ≤ 3 y + 6
y 64
⇒ 2x + y + 2z ≤ 6 ⇒ x + + z ≤ 3⇒ P ≥ =
1 .
2 ( 3 + 2 + 3)2
Vậy GTNN của P bằng 1 khi x= z= 1, y= 2 .
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực không âm và không đồng thời bằng 0 thay đổi
n
thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 ≤ 6b .
.v
1 8 1
(a + b + c) 2
( b + 11) 2
( c + 6 )2
om
Lời giải
1 1 8
Sử dụng bất đẳng thức phụ + ≥ ta được:
x 2
y 2
( x + y )2
.c
ok
1 1 8
+ ≥ .
(a + b + c) 2
( c + 6) 2
( a + b + 2c + 6 ) 2
bo
 1 1  64
Suy ra P ≥ 8  + ≥ .
 ( a + b + 2c + 6 ) 2
( ) 2  ( a + 2b + 2c + 17 )2
et
 b + 11 
Mặt khác theo bất đẳng thức AM-GM ta có:
vi
( ) ( ) (
2a + 10b + 4c ≤ a 2 + 1 + b 2 + 25 + c 2 + 4 ≤ 6b + 30 ⇒ a + 2b + 2c ≤ 15 . )
ng
64 1
Do đó P ≥ = .
(15 + 17 ) 2 16
a
kh
1
a 1,=
b 5,=
c 4.
16

Bài 1. Cho a,b,c là các số thực đôi một phân biệt.
 1 1 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a 2 + b 2 + c 2  +
1
( + .
 ( a − b )2 ( b − c )2 ( c − a )2 
)
 
615
HD: Không mất tính tổng quát giả sử a > b > c khi đó ta có:
1 1 2 8
+ ≥ ≥
(a − b) 2
( a − b )( b − c ) ( a − c )2
(b − c ) 2
.
a 2 + b2 + c2 ≥ a 2 + c2 ≥
( a − c ) 2
( a − c)   9
2
8 1
Suy ra P≥  + = .
2  ( a − c )2 ( a − c )  2
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b = 0, a = −c .
n
9
đạt tại a =
− c, b =
.v
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 0 hoặc các hoán vị.
2
Bài 2. Cho a,b,c là các số thực đôi một phân biệt thuộc đoạn [ 0;2] .
om
1 1 .c 1
P= + + .
(a − b) 2
(b − c ) 2
( c − a )2
ok
HD: Không mất tính tổng quát giả sử a > b > c ta có:
1 1 2 8
+ ≥ ≥
bo
.
(a − b) 2
(b − c ) 2
( a − b )( b − c ) ( a − c )2
9 9
≥ , ∀a, c ∈ [ 0;2] .
et
Do đó P ≥
(a − c) 2 4
vi
9
a 2,=
b 1,=
ng
4
a
kh
616
CHỦ ĐỀ 9: BÀI TOÁN CHỌN LỌC

BẤT ĐẲNG THỨC VÀ CỰC TRỊ BA BIẾN
Trong chủ đề này tôi tổng hợp lại một số bài toán bất đẳng thức và cực trị ba
biến hay trong các đề thi thử, đề thi chọn Học sinh giỏi cấp tỉnh và thành phố các
năm cùng một số bài toán đề xuất trên Diễn đàn học tập trực tuyến Mathlinks.vn.
Và sau một số bài toán có bổ sung thêm một số bài toán tương tự dành cho bạn đọc
rèn luyện.
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x(1 – yz) = y + z.
(z + z )
2
xy
n
2z
=
( x + y ) ( z 2 + 1) ( )
.v
1 + z2 1 + z2
om
Lời giải
Theo giả thiết ta có z (1 + xy ) = x − y ⇒ x > y .
(z + z xy )
2
( )
.c
= z 2 1 + 2 xy + xy = z 2 (1 + xy ) + 2 z 2 xy = z ( x − y ) + 2 z 2 xy
ok
≤ (z 2
 )
+ z 4 ( x − y ) + 4 xy  =
2

( x + y ) z z2 + 1
bo
Khi đó P ≤
( x + y ) z z2 + 1 + 2z
= +
z 2z
.
( x + y ) ( z 2 + 1) (1 + z 2 ) z 2 + 1 z 2 + 1 (1 + z 2 ) z 2 + 1
et
z 2z
=
Xét hàm số g ( z) + với z dương ta có
vi
z +1
2
(
1+ z 2
) z2 + 1
ng
g '( z ) =
(
3 1 − z2 ) ; g '( z ) = 0 ⇔ z = 1 .
(z )
2
2
+1 z +12
a
kh
Ta có g’(z) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua 1 vì vậy g ( z ) ≤ g (1) =2.
Với z = 1, x = 2 + 1, y = 2 − 1 thì P bằng 2.
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 2 .
Bài 2. Cho a, b, c là các số không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca =
4.
P= a 2 + 9bc + b 2 + 9ac + c 2 + 9ba .
Lời giải
Ta chứng minh a 2 + 9bc + b 2 + 9ac + c 2 + 9ba ≥ 5 ab + bc + ca .
617
Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} .

Sử dụng bất đẳng thức Mincopski ta có
( a + b ) 2 + 9c ( )
2
a 2 + 9bc + b 2 + 9ac ≥ a+ b .
Và c 2 + 9ab ≥ 3 ab .
( a + b )2 + 9c ( )
2
a+ b + 3 ab ≥ 5 ab + bc + ca
( a + b )2 + 9c ( )
2
⇔ a+ b ≥ 5 ab + bc + ca − 3 ab
n
( )
2
.v
⇔ ( a + b ) + 9c ≥ 9ab + 25 ( ab + bc + ca ) − 30 ab ( ab + bc + ca )
2
a+ b
.
⇔ ( a + b ) + 18c ab + 30 ab ( ab + bc + ca ) ≥ 34ab + 16c ( a + b )
om
2
⇔ ( a + b ) + 18c ab − 4ab − 6c ( a + b )
2
 c ( a + b ) 

+30  ab ( ab + bc + ca ) −  ab +  ≥ 0
.c
  3  
ok
c (a + b) 
2

ab ( ab + bc + ca ) −  ab + 
 c (a + b) 
bo
ab ( ab + bc + ca ) −  ab +  3 
Ta có = c (a + b)
 3 
ab ( ab + bc + ca ) + ab +
3
et
c ( a + b )( 3ab − bc − ca )
≥0.
vi
9 ab ( ab + bc + ca ) + 9ab + 3c ( a + b )
ng
Vậy ta chứng minh ( a + b ) + 18c ab − 4ab − 6c ( a + b ) ≥ 0 .

2
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất nên chuẩn hoá a + b =

1.
a
a+b 1
Đặt= x ab ,0 ≤ c ≤ x ≤ = .
kh
2 2
Ta cần chứng minh f ( x) =−4 x 2 + 18cx − 6c + 1 ≥ 0 .
Vế trái là tam thức bậc hai với hệ số x2 âm nên chỉ cần chỉ ra rằng
  1 
min  f (c); f    ≥ 0 .
  2 
1
Thật vậy ta có f   =3c ≥ 0; f (c) =5c 2 + ( 3c − 1) > 0 .
2
2
618
Vậy ta có a 2 + 9bc + b 2 + 9ac + c 2 + 9ba ≥ 10 .

Dấu bằng đạt tại a= b= 2, c= 0 hoặc các hoán vị.
Bài 3. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh của một tam giác và thỏa mãn điều kiện
a 2 + b2 + c2 =3 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
a+b b+c c+a
P= + + .
a+b−c b+c−a c+ a −b
Lời giải
Ta chứng minh giá trị nhỏ nhất của P bằng 6.
n
Thật vậy chỉ cần chứng minh rằng
.v
a+b b+c c+a a 2 + b2 + c2
+ + ≥ 64 .
om
a+b−c b+c−a c+ a −b 3
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất nên chuẩn hoá a + b + c =3.
3− a 3−b 3−c .c a 2 + b2 + c2
Ta cần chứng minh rằng + + ≥ 64 .
3 − 2a 3 − 2b 3 − 2c 3
ok
3− x x2 + 3  3
Ta chứng minh ≥ , ∀x ∈  0;  .
3 − 2x 2  2
bo
Thật vậy bất đẳng thức đã cho tương đương với:
( ) ( 3 − 2 x ) ⇔ ( x − 1)2 ( 2 x3 + x 2 + 12 x + 9 ) ≥ 0 .
2
4 (3 − x ) ≥ x2 + 3
2
et

Áp dụng bất đẳng thức kết hợp bất đẳng thức AM – GM ta có
vi
3− a 3−b 3−c a 2 + b 2 + c 2 + 3.3

ng
+ + ≥
3 − 2a 3 − 2b 3 − 2c 2
( ) a 2 + b2 + c2
a
≥ 2 4 33 a 2 + b 2 + c 2 = 6 4
3
kh
Ta có đpcm.
x2 + y 2 + z 2 + 1 ≤ 2 x + 3 y .
x3 + x 2 + 36 y 3 + y 2 + 36 2 z 3 + z 2 + 9
P= + + .
2x + 2 4y + 4 2z + 1
619
Lời giải
2 2
x y 18 9 9
Ta có P = + + z2 + + + .
2 4 x + 1 y + 1 2z + 1
Dựa vào biểu thức của P trên ta dự đoán dấu bằng đạt tại
x + 1 = y + 1 = 2z + 1 ⇒ x = y = 2z .
Thay vào điều kiện ta được: x= y= 2, z= 1 .
Dựa vào đó ta có các đánh giá sau đây:
x2 y 2 2 x2 + y 2 + 4 z 2 1
≥ ( 2x + y + 2z ) .
2
= + + z2
n
2 4 4 16
.v
18 9 9 9 9 9 9
+ + = + + +
x + 1 y + 1 2z + 1 x + 1 x + 1 y + 1 2z + 1
om
9.42 144
≥ =
2 ( x + 1) + y + 1 + 2 z + 1 2 x + y + 2 z + 4
Do đó P ≥
144 1
+ ( 2x + y + 2z ) .
2
.c
2 x + y + 2 z + 4 16
ok
Chú ý giả thiết bài toán ta có 2 x + 3 y ≥ x 2 + y 2 + z 2 + 1
(x ) ( ) ( )
bo
= 2
+ 4 + y2 + 4 + z2 + 1 − 8
≥ 4x + 4 y + 2z − 8
et
⇒ 2x + y + 2z ≤ 8
( t − 8)2 ( t + 20 ) + 16 ≥ 16 .
vi
1 2 144
Đặt t = 2 x + y + 2 z , t ∈ ( 0;8] ta có P ≥ = t +
16 t+4 16 ( t + 4 )
ng
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 2, z= 1 .

a
14 .
kh

4(a + c) 4a 5 3
=
P + − − .
a + 3c + 28
2 2
a + bc + 7
2
(a + b) 2 a (b + c )
Lời giải
Chú ý đến giả thiết bài toán và tích a(b+c) ta có đánh giá như sau:
14 + 2bc = a 2 + ( b + c ) ≥ 2a ( b + c ) ⇒ a ( b + c ) ≤ 7 + bc .
2
620
4a 4a 4
Suy ra ≤ = .
a + bc + 7
2
a + a (b + c ) a + b + c
2
2
a+b+c
Sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có: a ( b + c ) ≤  
 2 
3 3 12
⇒− ≤− =− .
a (b + c ) a+b+c
2
( a + b + c )2
 
 2 
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên ta được:
4a 3 12 4
n
− ≤− +
a + bc + 7 a ( b + c )
2
(a + b + c) a + b + c
2
.v
2
 1 1 1 1
om
= −12  −  + ≤
a+b+c 6 3 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b + c; a + b + c = 6 .
Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có: .c
 1 2
( 2
) 2 2 2 3
1 +  a + 3c ≥ ( a + c ) ⇒ a + 3c ≥ ( a + c ) .
2
ok
 3  4
4(a + c) 4(a + c) 1 2
≤ ≤ ( a + c − 4) + .
bo
Suy ra
a + 3c + 28
2 2 3
( a + c )2 + 28 25 5
4
et
5 2 1
Và − ≤ ( a + b − 5) − .
( a + b )2 25 5
vi
ng
Chú ý ở hai bất đẳng thức trên ta sử dụng bất đẳng thức dạng tiếp tuyến.
Cộng theo vế hai bất đẳng thức trên và sử dụng bất đẳng thức C –S ta được:
4(a + c)
a
5 3a + 2b + c − 9
− ≤
a + 3c + 28 ( a + b )
kh
2 2 2 25
≤
(a 2
)( )
+ b 2 + c 2 32 + 22 + 12 − 9 1
=
25 5
1 1 8
Từ đó suy ra Pmax = + = đạt tại= a 3,= b 2,= c 1.
3 5 15
Nhận xét. Ta có thể đánh giá phân thức đầu tiên bằng cách khác như sau:
a 2 + 3c 2 + 28 = 2a 2 + b 2 + 4c 2 + 14 ≥ 2a 2 + 4bc + 14 .
Mặt khác: 2a 2 + 2bc + 2 ( bc + 7 ) ≥ 2a 2 + 2bc + 2a ( b + c ) = 2 ( a + b )( a + c ) .
621
4(a + c) 2
Suy ra ≤ .
a + 3c + 28
2 2 a+b
2 4 5 12
Do đó P ≤ + − −
a + b a + b + c ( a + b )2 ( a + b + c )2
2 2
8 1  a +b−5 1  a +b+c−6 8
=
− ⋅  − ⋅  ≤
15 5  a + b  3  a + b + c  15
1) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c =3.
n
.v
( 2a + b + c )2 + ( 2b + c + a )2 + 8 (a + b − 3 c + 3) .
2
om
P=
2a 2 + ( b + c ) 2b 2 + ( c + a )
2 2 9c
2) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

26 .
.c
4(a + c)
ok
4a 4 7
=P + − − .
2a + 4bc + 26
2
a + bc + 13
2 a ( b + c ) ( a + b )2
bo
Bài 6. Cho a, b, c là các số thuộc đoạn [0, 3].

Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
et
Lời giải
vi
Giả sử a = max {a, b, c} .

ng
Nếu a ≥ b ≥ c ⇒ A ≤ 0 .
Nếu a ≥ c ≥ b .
Khi đó
a
P (a, b, c) − P (a,0, c) = ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) − ac ( a − c )( a + c )
kh
= ( a − c ) ( a − b )( c − b )( a + b + c ) − ac ( a + c ) .
(
= ( a − c ) b b 2 − ac − c 2 − a 2 ≤ 0 )
Do đó P (a, b, c) ≤ P (a,0, c) = ac ( a − c )( a + c ) = a3c − ac3 .
a ) a3c − ac3 trên đoạn [0;3] ta có

Xét hàm số f (=
f= ( )
'(a ) c 3a 2 − c 2 ≥ 0; ∀3 ≥ a ≥ c ≥ 0 .
Do đó f(a) đồng biến trên đoạn [0;3] suy ra
622
f (a ) ≤ f (3) =g (c) =27c − 3c3 .

c) 27c − 3c3 trên đoạn [0;3] ta có
Xét hàm số g (=
g '(c) = 27 − 9c 2 ; g '(c) = 0 ⇔ c = 3 .
Ta có g’(c) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua c = 3 nên g(c) đạt cực đại tại
c= 3.
Vì vậy g (c) ≤ g ( 3) =
18 3 .
Suy ra Pmax = 18 3 . Dấu bằng đạt tạị=
a 3,=
b 0,=
c 3.
n
Cho a, b, c là các số thuộc đoạn [0, 2].
.v
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
om
Bài 7. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện x + 3 y ≤ 9 z và x > y > z .
2 2 2
 x   y   z 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P =  + 3  + 3
.c  .
 y−z  x−z  x− y
Lời giải
ok
Ta có ( a − 3) ≥ 0 ⇒ a 2 ≥ 6a − 9 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 3 .
2
( b − 1)2 ≥ 0 ⇒ b2 ≥ 2b − 1 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b = 1 .

bo
Áp dụng vào bài toán ta có:

et
2 2 2
 x  x  y  y  z  z
Ta có:   ≥ 6. − 9;   ≥ 2. − 1;   ≥ 2. −1.
 y − z  y − z  x − z  x − z  x − y  x − y
vi
 x y z 
ng
Suy ra: P ≥ 6  + +  − 15 = 6Q − 15 .
 y−z x−z x− y
x y z x2 z2 y
a
Với Q = + + = + + .
y − z x − z x − y x( y − z) z ( x − y) x − z
kh

x2
+
z2
≥
( x + z) .
2
x( y − z) z ( x − y) x( y − z) + z ( x − y)
Suy ra: Q ≥
( x + z )2 +
y
=
( x + z )2 + y
x( y − z) + z ( x − y) x − z y( x − z) x − z
y   x+z 
2 2
 x+z y y
=   . + = 1 +   
 y  x − z x − z x − z   y  
623
2 2
 x+z   x+z x+z
Mặt khác  − 2 ≥ 0 ⇒   ≥ 4. −4.
 y   y  y
y  x+z  x+z y 4x + 4z − 3y
Do đó Q ≥ 1 + 4. −=
4  4. − 3. = ≥5.
x−z y  x−z x−z x−z
Vì x + 3 y ≤ 9 z .
Tại=
x 3,=
y 2,=
z 1 thì P = 15 .
x 3,=
y 2,=
z 1.
Cách 2: Theo giả thiết tồn tại các số dương a,b sao cho
( a 1) z, y =+
x =+ ( b 1) z, ( a > b ) .
n
Ta có: x + 3 y ≤ 9 z ⇔ ( x − z ) + 3 ( y − z ) ≤ 5 z ⇔ a + 3b ≤ 5 .
.v
2 2 2
 a +1  b +1  1 
om
Khi đó P =  + 3  + 3  .
 b   a   a −b
( 9 + 3 + 3) 
 a + 1 2
+
 b +1
2
+
 1  
2
 a +1 b +1
.c
1 
 3   3    ≥ 3 + + .
 b   a   a − b    b a −b
ok
a
a +1 b +1 1 1 a − b b +1 b +1
Xét Q = + + = + + +
bo
b a a −b a −b b b a
1 a − b b +1 b +1 b +1 b +1 2
≥2 . + + = + +
a −b b 5 − 3b 5 − 3b
et
b b b
( ) (13b + 20 ) ≥ 5, ∀b ∈  0; 5  .
2
b +1 b +1 b −1 b +5
vi
2
Mặt khác + + = 5+  
b 5 − 3b b b ( 5 − 3b )  3
ng
Suy ra Q ≥ 5 ⇒ P ≥ 15 .
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b =1 ⇒ a =2 ⇔ 2 x =3 y =6 z .
a
Nhận xét. Đây là một bài toán hay và khó biểu thức của P là dạng đồng bậc nên
kh
chắc hẳn nhiều học sinh sẽ nghĩ đến phép đặt như trên.
Bài 8. Với mọi a,b,c tìm số thực M nhỏ nhất thoả mãn bất đẳng thức
( ) ( ) ( ) ( )
2
ab a 2 − b 2 + bc b 2 − c 2 + ca c 2 − a 2 ≤ M a 2 + b 2 + c 2 .
Lời giải
(
Chú ý ab a − b 2 2
) + bc (b 2
−c 2
) + ca ( c 2
− a2 = ) ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
Vậy ta cần tìm số thực M nhỏ nhất sao cho
( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) ≤ M ( a 2 + b2 + c 2 )
2
với mọi a,b,c.
624
Bất đẳng thức thuần nhất nên chuẩn hoá a 2 + b 2 + c 2 =

1.
Ta cần tìm M nhỏ nhất sao cho
M ≥ ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) ⇔=
M max ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
Ký hiệu P = ( a − b )( b − c )( c − a )( a + b + c ) .
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó
2
a−c 1
(a − b)(b − c) ≤   ⇒ P ≤ (a − c) ( a + b + c ) .
3
 2  4
( a − b ) + ( b − c ) 
2
Và (a − c) 2 =
n
=( a − c ) + ( b − c ) + 2(a − b)(b − c)
2 2
.v
1
≤ ( a − c ) + (b − c ) + ( a − c )2
2 2
om
2
3
⇒ (a − c) 2 ≤ (a − b) 2 + (b − c) 2 + (c − a ) 2
2
⇒P≤
1 2
 ( a − b )(2
+ (b − c ) 2
+ ( c − a )
.c
2 3
 )
.( a + b + c )
2
4 3 
ok
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a − b = b − c ⇔ a + c = 2b .
Khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có
bo
4
 (a − b) 2 + (b − c) 2 + (c − a ) 2 
2  ( a + b + c ) + 3.
2

P≤  3 
et
2  4 
 
 
vi
2
( 9 2
)
4
= . 34 a 2 + b 2=
+ c2
ng
32 32

a 2 + b 2 + c 2 =
a
1

kh
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a + c = 2b


( a + b + c )2 =(a − b) 2 + (b − c) 2 + (c − a ) 2
 3
9 2
Vậy giá trị cần tìm của M là .
32
Bài 9. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + 6 ( b + c ) ≤ 15 .
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P= 3 ( a + b + c ) − 5abc .
625
Lời giải
Nhận xét. Điều kiện đối xứng với b và c nên ta nhóm lại biểu thức của P như sau
P = a ( 3 − 5bc ) + 3 ( b + c ) .
+ Nếu 3 − 5bc > 0 ⇒ P > 0 .
3 5
+ Nếu 3 − 5bc ≤ 0 ⇔ bc ≥ khi đó theo giả thiết ta có a ≤ 15 − 6 ( b + c ) ; b + c < .
5 2
Suy ra
P ≥ 15 − 6 ( b + c )  ( 3 − 5bc ) + 3 ( b + c ) =−15 ( b + c ) + 30bc ( b + c ) + 45 − 75bc
15
=−15 ( b + c ) + 15bc ( 2b + 2c − 5 ) + 45 ≥ −15 ( b + c ) + ( b + c )2 ( 2b + 2c − 5) + 45
n
4
.v
15 75
= ( b + c )3 − ( b + c )2 − 15 ( b + c ) + 45
2 4
om
3 3 15 3 75 2
Đặt t = b + c ≥ 2 bc ≥ 2 > khi đó P ≥ f (t ) = t − t − 15t + 45 .
5 2 4 4
15 3 75 2 3
.c
Xét hàm số f (t ) = t − t − 15t + 45 với t > ta có
4 4 2
ok
f '(t ) =
15 2
2
( )
15
3t − 5t − 2 = ( t − 2 )( 3t + 1) ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 2 .
2
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 2 nên f(t) đạt cực tiểu tại t = 2 .
bo
Do đó P ≥ f (t ) ≥ f (2) = 0 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi b= c= 1, a= 3 .

Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 0 đạt tại a= 3, b= c= 1 .
et
( )
vi
5 x 2 + y 2 + z 2 = 6 ( xy + yz + zx ) .
( )
ng

P 2( x + y + z ) − y2 + z2 .
a
Lời giải
kh
Nhận xét. Biểu thức của P đối xứng với 2 biến y và z nên ta nghĩ đến việc đánh giá
biểu thức P theo y + z và đẳng thức điều kiện có dạng đẳng cấp nên làm ta suy
nghĩ đến việc đánh giá x theo y + z . Để tìm giá trị lớn nhất của P ta tìm cận trên
của x theo y + z .
Ta có
5 1
5 x 2 + ( y + z ) 2 ≤ 5 x 2 + 5( y 2 + z 2 )= 6( xy + yz + zx) ≤ 6 x( y + z ) + 6. ( y + z ) 2 .
2 4
Do đó 5 x 2 − 6 x( y + z ) + ( y + z ) 2 ≤ 0,
626
Suy ra x + y + z ≤ 2( y + z ) .
1 1 1
Khi đó P ≤ 2( x + y + z ) − ( y + z )2 ≤ 4( y + z ) − ( y + z )2 = 2 y + z − ( y + z )2 .
2 2 2
t4
Đặt t , khi đó t ≥ 0 và P ≤ 2t −
y+z = . (1)
2
1
) 2t − t 4 với t ≥ 0.
2
Ta có f '(t ) = 2 − 2t 3 ; f '(t ) = 0 ⇔ t = 1.
Suy ra bảng biến thiên:
n
t 0 1 +∞
.v
f '(t ) + 0 –
om
3
2
f (t )
.c
ok
3
Dựa vào bảng biến thiên ta có f (t ) ≤ f (1) = với mọi t ≥ 0. (2)
2
 x= y + z x = 1
bo
3  
Từ (1) và (2) ta có P ≤ , dấu đẳng thức xảy ra khi=  y z ⇔  1
2 y + z =  y= z=
 1  2
et
3 1
Vậy giá trị lớn nhất của P là , đạt tại x= 1, y= z= .
vi
2 2
ng
Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
( )
8 x2 + y 2 + z 2 = 3( x + y + z ) .
2
a
(
2( x + y + z ) − y2 + z2 . )
kh

P
Bài 11. Cho x,y,z là các số thực dương thay đổi thỏa mãn điều kiện
x2 + y 2 + z 2 =
1.
xy yz x3 y 3 + y 3 z 3
1 + z2 1 + x2 24 x3 z 3
Lời giải
Ta có:
627
xy x3 y 3 + y 3 z 3
yz xy yz 1  y3 y3 
+ −
= + −  + .
1 + z 2 1 + x2 24 x3 z 3 x 2 + y 2 + 2 z 2 y 2 + z 2 + 2 x 2 24  x3 z 3 
xy
+
yz
≤
( x + y )2 +
( y + z )2 .
x2 + y 2 + 2 z 2 y 2 + z 2 + 2 x2 (
4 x2 + y 2 + 2 z 2 ) 4( y 2
+ z 2 + 2 x2 )
( x + y )2 +
( y + z )2 ≤
x2
+
y2
+
z2
+
y2
x2 + y 2 + 2 z 2 y 2 + z 2 + 2 x2 x2 + z 2 y2 + z2 x2 + z 2 x2 + y 2
n
y2 y2 1  y2  1  y2 
.v
=
1+ + ≤ 1 + 1 +  + 1 + 
x2 + y 2 y2 + z2 4  x 2  4  z 2 
om
3 1  y2 y2 
= +  + 
2 4  x 2 z 2 
1  3 1  y 2 y 2  1  y3 y3 
Suy ra: P ≤  +  2 + 2   −  3 + 3 
.c
4  2 4  x z   24  x z 
ok
3 1  3 y 2 3 y 2 2 y3 2 y3 
=+  2 + 2 − 3 − 3 
8 48  x z 
bo
z x
3 1  3 y 2 2 y3  1  y 2 2 y3 
=+  − 3  + 3 2 − 3 
8 48  x 2 x  48  z z 
et
t ) 3t 2 − 2t 3 trên ( 0;+∞ ) , ta được:

Xét hàm số f (=
vi
f '(t ) =6t − 6t 2 =6t (1 − t ) suy ra f’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua
ng
t = 1 do đó f(t) đạt cực đại tại t = 1 trên ( 0;+∞ ) .

Suy ra f (t ) ≤ f (1) = 1, ∀ t > 0 .
a
kh
3 1   y  y  3 1 5
Tức P ≤ +  f  + f    ≤ + (1 + 1) = .
8 48  x  z   8 48 12
1 5
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng . đạt tại x= y= z=
312
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực không đồng thời bằng 0 thoả mãn điều kiện
a+b+c = 0.
13a 2b 2 c 2 − 2abc − 2
(a 2
+b +c
2
)
2 3
628
Lời giải
Theo giả thiết a,b,c là ba nghiệm của phương trình: x3 + qx − r =0 với
p = a + b + c = 0, q = ab + bc + ca, r = abc .
Điều kiện để phương trình có ba nghiệm là hàm số y = x3 + qx − r có
yCD . yCT ≤ 0 .
q ≤ 0
q 
Ta có y ' =3 x + q; y ' =
2
0⇔ x =− ⇒ 2
−q .
3 x = ±
 3
n
Khi đó
.v
 −q   −q   2q −q  2q q  2 4q 3 27
y  −  . y   = −  r + 
 − − r  = r + ≤ 0 ⇒ −q3 ≥ r 2 .
 3   3   3 3  3 3  27 4
om
Ta chỉ cần tìm giá trị lớn nhất của P dương vậy xét 13r 2 − 2r − 2 > 0 .
Khi đó
Chú ý a 2 + b 2 + c 2 =p 2 − 2q =
−2q ⇒ P = =
.c
13r 2 − 2r − 2 13r 2 − 2r − 2
.
(−2q )3 −8q3
ok
2
13r 2 − 2r − 2 13r 2 − 2r − 2 13 1 1 1 1 1 1 1
P= ≤ = − − =−  +  ≤ .
bo
−8q 3 27
8. r 2 54 27 r 27 r 2 4 27  r 2  4
4

et
=  p 0= p 0
 
vi
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi r =−2 ⇔ q = −3 .

 
27 r = −2
ng
−q3 = r 2
 4
Do đó a,b,c là ba nghiệm của phương trình
a
x =1
x 2 − 3 x + 2 = 0 ⇔ ( x − 1) ( x + 2) = 0 ⇔ 
2
.
kh
 x = −2
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng ¼ đạt tại a = b = 1, c = −2 hoặc các hoán vị.
a 2 + b 2 + ( a + b ) c + 4c 2 =
4.
a (b + c ) b(a + c)
2 2
8 − 7c 2 − c
P= + − .
a+c b+c c (a + b)
629
Lời giải
1
Ta có: a 2 + b 2 + c ( a + b ) + 4c 2 =4 ⇒ 4 ≥ 4c 2 + c ( a + b ) + ( a + b )2 .
2
⇔ t 2 + 2tc + 8c 2 − 8 ≤ 0 ⇔ ( t + c ) ≤ 8 − 7c 2 ⇔ t ≤ −c + 8 − 7c 2 .
2
a (b + c ) b(a + c)
2 2
1
Do đó P ≤ − .+
a+c b+c c
Đặt a + c= x, b + c= y khi đó theo giả thiết ta có:
( x − c )2 + ( y − c )2 + ( x + y − 2c ) c + 4c 2 =4 ⇔ x 2 + y 2 − c ( x + y ) =4 − 4c 2 .
n
Mặt khác:
.v
a (b + c ) b(a + c) y2 ( x − c) x2 ( y − c )  x2 y 2 
2 2
+ = + = x2 + y 2 − c  +  .
a+c b+c  y x 
om
x y 
x2 y 2 1 1
+ ≥ x + y ⇒ P ≤ x 2 + y 2 − c ( x + y ) − =−4c 2 − + 4 . .c
y x c c
ok
1
Xét hàm số f (c) = −4c 2 − + 4 với c > 0 ta có:
c
bo
1 1 1
f '(c) =−8c + 2 ; f '(c) =0 ⇔ 8c = 2 ⇔ c = .
c c 2
1
et
Ta có f’(c) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua c = nên f(c) đạt cực tiểu tại
2
vi
1 1
c= hay P ≤ f (c) ≤ f   =
1.
2 2
ng
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 1 đạt tại a= b= 1, c= .
2
a

kh
1) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a > b; ( a + c )( b + c ) =
1.
1 6 12
(a − b) 2
(b + c ) 2
( c + a )2
2) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + ( a + b ) c + 4c 2 =
4.
a (b + c ) b(a + c)
2 2
1
a+c b+c c
630
=P
( a + b + c )( ab + bc + ca ) + 4bc
.
abc ( b + c )2
Lời giải
( a + b + c )( ab + bc + ca ) =
3+
b + c a ( b + c ) b2 + c2
+ +
abc a bc bc
2 ( b + c ) b2 + c2
≥ 3+ +
bc bc
n
2 (b + c ) (b + c )
2 2
b+c 
.v
= 1+ + =+
 1
bc bc  bc 
om
b+c 4bc
Do đó P ≥ +1+ .
bc ( b + c )2
( b + c )2 , .c4
Đặt t
= ( t ≥ 4 ) ta có P ≥ f (t ) =+
1 t+ .
bc t
ok
4
Xét hàm số f (t ) =+
1 t + với t ≥ 4 ta có
t
bo
1 4 t t −8
f '(=
t) −= ≥ 0, ∀t ≥ 4 do đó f(t) là hàm đồng biến trên [ 4;+∞ ) suy ra
2 t t2 2t 2
et
4 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .

P ≥ f (t ) ≥ f (4) =
Cách 2: Ta có thể đánh giá biểu thức trong căn như sau:
vi
( a + b + c )( ab + bc + ca ) = ( a + b + c )  a ( b + c ) + bc 
ng
= a 2 ( b + c ) + bc ( b + c ) + a ( b + c ) + abc
2
≥ 2a ( b + c ) bc + abc + a ( b + c )
2
a
( a + b + c )( ab + bc + ca ) ≥ 2a ( b + c ) bc + abc + a ( b + c )
kh
2
b+c
Suy ra = +1.
abc abc bc
1 2
Bài 15. Cho x,y,z,t là các số thực thuộc đoạn  ;  .
2 3
2 2
 x+z  z+t 
=P 9  + 16   .
 x+t   x+ y
631
Lời giải
 x+z
2
 z+t 
2
 x+z
2
 z+t  ( x + z )( z + t )
2
9  + 16   ≥ 2 9   .16   =
24.
 x+t   x+ y  x+t   x+ y ( x + t )( x + y )
 1  1 
 x +  t +  ( 2 x + 1)( 2t + 1)
≥ 24. 
2  2 
=
18. .
4( x + t )
( x + t )  + 
2 2
3 3
 1 4 xt + 1  1 1
= 18  +  ≥ 18  + = 18
n
 2 4 ( x + t )  2 2
.v
Do 2 ( x + t ) − 4 xt − 1 = (1 − 2 x )( 2t − 1) ≤ 0 .
om
2 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 18 đạt tại x = y = , z= t= .
3 2
Tìm giá trị lớn nhất của P .c
2 1 2 2
x+ + x+
x+z 7
ok
Ta có: ≤ 3 ≤ 2 3 = (do 3 là hàm nghịch biến với x).
x+t x+t + t 3 ( 2t + 1) x+t
1
2
bo
2
+t 2
z+t 2 49  2
Tương tự ta có: ≤ 3 =t + . Suy ra P ≤ f (=
t) + 16  t +  .
et
x+ y 1 + 1 3 ( 2t + 1)2  3
2 2
vi
2
49  2 1 2
Xét hàm số f (=
t) + 16  t +  liên tục trên đoạn  2 ; 3  ta có:
ng
( 2t + 1) 2
 3  
 2 196 1 2 196 77
f '(t ) = 32  t +  − ≥ 32  +  − = >0.
a
 3  ( 2t + 1)3
2 3  1  3 6
 2. + 1
kh
 2 
1 2
Do đó f(t) là hàm đồng biến trên  ;  .
2 3
 2  337
Do đó P ≤ f (t ) ≤ f   =.
3 3
1 2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = y = , z= t= .
2 3
337 1 2
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x = y = , z= t= .
3 2 3
632
3.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= 3x 2 + 7 y + 3x 2 + 7 z + 5 y + 5 z .

Lời giải
( )
P 2 ≤ 3 6 x 2 + 7 y + 7 z + 5 y + 5 z= 18  x 2 + 2 ( y + z ) 
 
.
( )
≤ 18  x 2 + 2 2 y 2 + z 2  = 18  x 2 + 2 2 3 − x 2 
   
( )
( )
Xét hàm số f ( x) =18  x 2 + 2 2 3 − x 2  liên tục trên  − 3; 3  ta có:
n
 
.v
  x = 0 x = 0
 
⇔  x =
2x
f '( x) =
36  x − 0⇔
 ; f '( x) = −1 .
( )
om
( )  − =
2
 2 3 − x2  2 3 x 2
    x = 1
Ta có f (0)= 2 6, f (− 3)= f ( 3)= 3, f (−1)= f (1)= 5 . .c

Suy ra P ≤ f ( x) ≤ max f ( x) =
5.
x∈ − 3; 3 
ok
±1, y =
z=1.
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 5 đạt tại x =
−1, y =
z=1 hoặc x= y= z= 1 .
bo
Bài 17. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện y +=
z x y2 + z2 . ( )
et

1 1 1 4
vi
P= + + + .
( x + 1) ( y + 1) ( z + 1) ( x + 1)( y + 1)( z + 1)
2 2 2
ng
Lời giải
Theo giả thiết ta có: y +=

1
( 2
) 2
z x y2 + z2 ≥ x ( y + z ) ⇒ y + z ≤ .
a
2 x
kh

1 1 2 8 8 2 x2
+ ≥ ≥ ≥ =
( y + 1)2 ( z + 1)2 ( y + 1)( z + 1) ( y + z + 2 )2 2
+

2
( x + 1)2
 2 
x 
1 4 4 x2
≥ ≥ = .
(1 + x )(1 + y )(1 + z ) (1 + x )( y + z + 2 )2 2 
2
( x + 1)
3
(1 + x )  + 2 
x 
633
1 2 x2 4 x2 2 x3 + 6 x 2 + x + 1
Suy ra P ≥ + + = 3 .
(1 + x )2 (1 + x )2 (1 + x )3 (1 + x )
2 x3 + 6 x 2 + x + 1
Xét hàm số f ( x) = với x > 0 ta có:
(1 + x )3
2 ( 5 x − 1) 1
f '( x) = ; f '( x) = 0 ⇔ x = .
(1 + x ) 4 5
1
Ta có f’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x = nên f(x) đạt cực tiểu tại
5
n
1  1  91
x= hay P ≥ f ( x) ≥ f   =.
.v
5  5  108
om
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= , y= z= 5 .
5
91 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại x= , y= z= 5 . .c
108 5
Bài 18. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện a > b > c và
ok
3ab + 5bc + 7ca ≤ 9 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
32 1 1
P= + + .
bo
( a − b ) ( b − c ) ( c − a )4
4 4
Lời giải
et
Theo giả thiết ta có a > b > c ≥ 0 ⇒ 9 ≥ 7ca + 5bc + 3ab ≥ 3ab ⇒ ab ≤ 3 .

Khi đó:
vi
32 a 2b 2  321 11 1
P≥ + ++ + 
≥
ng
( a − b )4 a 4 b4 9  ( a − b )4 a 4 b4 
 
a
 2 2 2 2
  2 
1 32a b a b  1 32 a b 
= =
+ + + + −
kh
    2
( 
) b a 
2 2 2 2
a  9 a b
  + − 2 
9 a 2 − 2ab + b 2 b
  
  b a  
a b 1  32 
Đặt t =+ , ( t > 2 ) do a > b khi đó P=
≥ f (t )  + t 2
− 2 .
b a 9  ( t − 2 )2 

1  32 
=
Xét hàm số f (t )  + t 2
− 2  với t > 2 ta có:
9  ( t − 2 )2 

634
1 64 
f '(t ) = − + 2t  ; f '(t ) =
0
9  ( t − 2 )3 
 
⇔ 2t ( t − 2 ) = 64 ⇔ t = 4
3
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 4 nên tại t = 4 f(t) đạt cực
10
tiểu hay P ≥ f (t ) ≥ f (4) = .
9
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi:
 =
c = 0 a 6+3 3

n

ab = 3

⇔ b = 2 + 3 2 3 − 3 . ( )
.v
a b 
 + = 4 c = 0

om
b a
10
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại
9 .c
(
a = 6 + 3 3 , b = 2 + 3 2 3 − 3 , c =0 . )
ok
Bài 19. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn c = min {a, b, c}
và a 2 + b 2 + c 2 =
bo
3 . Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức

6
P = 2ab + 3bc + 3ca + .
a+b+c
et
Lời giải
Trước hết ta có: 2ab + 3bc + 3ca ≤ ( a + b + c ) − 1
vi
2
ng
6
Suy ra P ≤ ( a + b + c ) +
2
−1 .
a+b+c
( ) 6
a
Đặt t = a + b + c, 3 < t ≤ 3 khi đó P ≤ f (t ) = t 2 + −1.

t
kh
Xét hàm số f (t ) = t 2 +
6
t
− 1 với t ∈ ( 3;3 ta có:
f '(t )= 2t −
t2
6
(
> 0, ∀t ∈ 3;3 ⇒ P ≤ f (t ) ≤ f (3)= 10 .

Nhận xét. Bất đẳng thức 2ab + 3bc + 3ca ≤ ( a + b + c ) − 1 có được nhờ dự đoán
2
dấu bằng đạt tại a= b= c= 1 và ý tưởng đưa về khảo sát hàm số với t = a + b + c .
635
Chứng minh.
( a + b + c )2 − 1 − 2ab − 3bc − 3ca = 2 − bc − ca
( )
= 2 − c ( a + b ) ≥ 2 − c 2 a 2 + b2 = 2 − c 2 3 − c2 ( )
(
= 2 − 2c 2 3 − c 2 ≥ 2 − ) 2c 2 + 3 − c 2 1 − c 2
2
=
2
≥0

Cho a,b,c là các số thực không âm có c = min {a, b, c} và a 2 + b 2 + c 2 =
3.
2ab + 3bc + 3ca 6
n
Tìm giá trị lớn nhất=
của biểu thức P − .
2 ( a + b + 2c )2 − 17
.v
Bài 20. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện abc ( a + b + c ) =4.
om
1 8bc
=
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P − .
( a + b )( a + c ) ( )
bc b + c 2 + 8
2
Lời giải
.c
Nhận xét. Nhìn vào biểu thức P cho ta thấy P đối xứng với b và c nên ta tìm cách
ok
đánh giá xoay quanh hai biến này. Và dễ thấy áp dụng AM-GM cho a + b, a + c .
bo
a + b + a + c 2a + b + c
( a + b )( a + c ) ≤ = .
2 2
et
Vậy tìm cách đánh giá theo 2a + b + c .

8bc 8 8
= = 2
vi
Ta có:
( )
bc b 2 + c 2 + 8 b 2 + c 2 + 8 b + c + 2a ( a + b + c )
2
ng
bc
8 16
≤ =
( b + c ) 2 + 2a ( b + c ) + 2a 2 ( 2a + b + c )
1 2
a
2
kh
2 16
Suy ra P ≥ − .
2a + b + c ( 2a + b + c )2
2 16
Đặt t = 2a + b + c, ( t > 0 ) khi đó P ≥ f (t ) =− 2 .
t t
16 2 16
Ta có: t 2 = 4a 2 + 4a ( b + c ) + ( b + c ) =
+ ( b + c ) ≥ + 4bc ≥ 16 ⇒ t ≥ 4 .
2
bc bc
2 16 2 32
Xét hàm số f (t )= − với t ≥ 4 ta có f '(t ) =− 2 + 3 ; f '(t ) =0 ⇔ t =16 .
t t2 t t
636
1
Lập bảng biến thiên suy ra P ≥ f (t ) ≥ f (4) =− .
2
Đẳng thức xảy ra khi a = 2 − 2, b =c= 2.
Bài 21. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a ≥ b ≥ c .
Tìm giá trị nhỏ nhất=

của biểu thức P
a+b
+
(
b a 2 + ac + c 2 ).
ab 2 + bc 2 + ca 2 b+c
Lời giải
Do a ≥ b ≥ c > 0 nên ta có:
( b − a )( b − c ) ≤ 0 ⇔ b2 + ac ≤ ab + bc ⇒ ab2 + ca 2 ≤ a 2b + abc
n
⇒ ab 2 + bc 2 + ca 2 ≤ a 2b + abc + bc 2 = b a 2 + ac + c 2 ( )
.v
Mặt khác: a + b ≥ 2b, b + c ≤ 2b suy ra:
om
P≥
2b
+
(
b a 2 + ac + c 2 )
(
b a 2 + ac + c 2 ) 2b .c
1 a 2 + ac + c 2
ok
b
=2 + ≥2
a 2 + ac + c 2 2 b
bo
b 1 4
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = b = c, = ⇔ a =b =c = .
a + ac + c 2 2 2 3
4
et
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 2 đạt tại a= b= c= .

3
vi
1.
a2 b2 4c 2
ng
.
1 + b 1 + a 2 + 2a 2 + 2b 2
Lời giải
a
( )
2
4 1 − 2 a 2 + b 2 
kh
( )
2
≥  
2 4c
Ta có c = 1 − ( a + b ) ≥ 1 − 2 a 2 + b ⇒
(
2 + 2 a 2 + b2 ) 2+ 2(a 2
+b )
2
( )
2
a2 b2 a4 b4 a 2 + b2
+ = + ≥
1 + b 1 + a a 2 + a 2b b 2 + ab 2 a 2 + b 2 + ab ( a + b )
(a ) ( )
2
2
+ b2 2 a 2 + b2
≥ =
a 2 + b2 + (a
1
2
2
+ b2 ) 2(a 2
+ b2 ) 2 + 2 a 2 + b2 ( )
637
( )
2
(
2 a +b
2 2
) 4 1 − 2 a 2 + b 2 
Suy ra P ≥ +  
(
2 + 2 a 2 + b2 ) 2+ 2(a 2
+b ) 2
t 2 + 4 (1 − t )
2
Đặt t = ( )
2 a 2 + b 2 , ( t > 0 ) ta có P=
≥ f (t ) =
t+2
5t 2 − 8t + 4
t+2
5t 2 − 8t + 4
Xét hàm số f (t ) = với t > 0 ta có
t+2
(
5 t 2 + 4t − 4 )
; f '(t ) =0 ⇔ t =−2 + 2 2 ( t > 0 ) .
n
f '(t ) =
( t + 2 )2
.v
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t =−2 + 2 2 nên f(t) đạt cực
om
tiểu tại t =−2 + 2 2 hay P ≥ f (t ) ≥ f −2 + 2 =
2 20 2 − 28 . ( )

 2 a + b =−2 + 2 2
2 2
(
a =b =−1 + 2
)
.c

Đẳng thức xảy =
ra khi và chỉ khi a b ⇔
ok
a + b + c =
1 c= 3 − 2 2


bo
Vậy giá trị nhỏ nhất P bằng 20 2 − 28 đạt tại a =b =−1 + 2, c =3 − 2 2 .

Bài 23. Cho x,y,z là các số thực không âm. Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
et
1 5
= P − .
x + 2 y + 3 z + 1 ( x + 2 y )( 3z + 1)
vi
Lời giải
ng

2
x + 2 y + 3z + 1 
( x + 2 y )( 3z + 1) ≤  
a
 2 
kh
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x + 2 y =3 z + 1

1 20
⇒P≤ −
x + 2 y + 3 z + 1 ( x + 2 y + 3 z + 1)2
2
 1 1  1 1
=
−20  −  + ≤
 x + 2 y + 3 z + 1 40  80 80
19 1 1
Với x + 2 y = 20; z = thì P bằng . Vậy GTLN của P bằng .
3 80 80
638
1 
Bài 24. Cho a,b,c là các số thực dương thuộc đoạn  ;1 .
2 
a b c
=
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P . + .
b+c a+c a+b
Lời giải
( c + a )( c + b ) ≥ ( c + )=
2
ab 2 2
 c   2c 
 + 1 ≥  + 1
ab ab  ab   a + b 
c 1
⇒P≤ +
a + b  2c 
2
n
 + 1
a+b 
.v
c 1
Đặt
= t , ≤ t ≤ 1.
om
a+b 4
1
Ta có P ≤ f (t ) =
f (t ) =
t+ .
( 2t + 1)2 .c
1 1 
Xét hàm số f (t ) = t + liên tục trên đoạn  ;1 ta có
ok
( 2t + 1) 2
4 
( 2t + 1)3 − 4 0, t  1 ;1 .
bo
4
f '(t ) = 1 − = > ∀ ∈ 
( 2t + 1)3 ( 2t + 1)3 4 
et
10 1
Do đó Pmax = f (1) = ⇔ a = b = ; c =1
9 2
vi
1.
P a3b3c3 − ( a − bc )( b − ca )( c − ab ) .
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức=
ng
Lời giải
Ta chứng minh 8a b c ≥ ( a − bc )( b − ca )( c − ab ) .
a
2 2 2
kh
a − bc > 0
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó do a, b, c ∈ ( 0;1) ⇒ 
b − ca > 0
Nếu c − ab ≥ 0 khi đó ta chứng minh 2ab ≥ ( a − bc )( b − ca )
Thật vậy 2ab ≥ ( a − bc )( b − ca ) ⇔ 4a 2b2 ≥ ( a − bc )( b − ca )
( )
⇔ 4a 2b 2 ≥ ab − a 2 c − b 2 c + abc 2 ⇔ 4a 2b 2 + c a 2 + b 2 − ab c 2 + 1 ≥ 0 ( )
2
( )
⇔ 4a 2b 2 + c ( a − b ) + ab 2c − c 2 − 1 ≥ 0 ⇔ 4a 2b 2 + c ( a − b ) − ab ( c − 1) ≥ 0
2 2
639
⇔ ab  4ab − ( a + b )  + c ( a − b ) ≥ 0 ⇔ ( c − ab )( a − b ) ≥ 0 (luôn đúng).

2 2 2
 
Tương tự ta có 2bc ≥ ( b − ca )( c − ab ) ;2ca ≥ ( c − ab )( a − bc ) .
1
3
Khi đó P ≥ a3b3c3 − 8a 2b 2 c 2 .
 a+b+c
3
1 
Đặt
= t abc,  0 < t ≤  =  ta có P ≥ f (t ) =
t 3 − 8t 2 .
  3  
27 

n
 1
.v
) t 3 − 8t 2 với t ∈  0;  ta có
 27 
om
 1
f '(t= t t ( 3t − 16 ) < 0, ∀t ∈  0;  .
) 3t 2 − 16=
 27 
 1 .c
Do đó f(t) là hàm nghịch biến trên  0;  .
 27 
ok
 1  215
Suy ra P ≥ f (t ) ≥ f   = − .
 27  19683
bo
1
3
et
215 1
19683 3
vi
ng
25 5 36
=P − .
( a + 1)(b + 1)( c + 1)
2 2 2 a+b+c
a
Lời giải
kh
( )( )(
Sử dụng bất đẳng thức: a 2 + 1 b 2 + 1 c 2 + 1 ≥ ) 5
16
( a + b + c + 1)2 .
Chứng minh xem chương 2.
100 36
Khi đó P ≤ − .
a + b + c +1 a + b + c
100 36
Đặt t = a + b + c khi đó P ≤ f (t ) = − .
t +1 t
100 36 3
Ta có f '(t ) =− + 2 ; f '(t ) =0 ⇔ 6 ( t + 1) =10t ⇔ t = .
( t + 1) t
2 2
640
3 3
Ta có f’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t =
nên f(t) đạt cực đại tại t = .
2 2
3 1
16 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
Suy ra P ≤ f (t ) ≤ f   = .
2 2
1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 16 đạt tại a= b= c= .
2
Bài 27. Cho x,y,z là độ dài 3 cạnh một tam giác.
24 ( y + z − x ) 24 ( z + x − y ) 24 ( x + y − z )
P = 1+ + 1+ + 1+ .
n
x y z
.v
Lời giải
Đặt a = x + y − z , b = y + z − x, c = x + z − y khi đó:
om
48a 48b 48c
P = 1+ + 1+ + 1+ .
b+c c+a a+b
Không mất tính tổng quát giả sử c = min {a, b, c} . .c
ok
2 2
48a 48b  48a 48b   a b 
1+ + 1+ ≥ 22 +  +  = 4 + 48  +  .
b+c c+a + + + +
bo
 b c c a   b c c a 
a b a+b
Mặt khác: + ≥2 .
b+c c+a a + b + 2c
et
2
 a b   2
  a ( b + c ) + b ( c + a )  ≥ ( a + b ) .
vi
3
Thật vậy ta có:  + 2
 b+c c+a 
ng
a (b + c ) + b (c + a )
2 2
−
( a + b)
3
−
c (a + b)
2
=−
( a − b ) ( a + b − 2c )
2
≤0
4 2 4
a
⇒ a 2 ( b + c ) + b2 ( c + a ) ≤
(a + b) 3
+
c (a + b)
2
kh
4 2
Do đó
(a + b) 3
≥
( a + b )3 =
4(a + b)
.
a 2 ( b + c ) + b 2 ( c + a ) ( a + b )3 c ( a + b )2 a + b + 2c
+
4 2
a b a+b
Suy ra + ≥2 .
b+c c+a a + b + 2c
48 ( a + b ) 48c
Vậy P ≥ 2 1 + + 1+ .
a + b + 2c a+b
641
48c 48 ( a + b ) t 2 + 2t + 1176
Đặt t + 1= 1+ , (0 < t ≤ 4) ⇒ 1 + =
a+b a + b + 2c t 2 + 2t + 24
t 2 + 2t + 1176
Suy ra P ≥ 2 + t + 1.
t 2 + 2t + 24
t 2 + 2t + 1176 t 2 + 2t + 1176
Ta chứng minh 2 + t + 1 ≥ 15 ⇔ 2 ≥ 14 − t
t 2 + 2t + 24 t 2 + 2t + 24
( ) 2
( )
⇔ 4 t 2 + 2t + 1176 ≥ (14 − t ) t 2 + 2t + 24 ⇔ t (18 − t )( t − 4 ) ≥ 0 (luôn đúng).
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi t = 4 ⇔ 2c = a + b ⇔ a = b = c ⇔ x = y = z .
n
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 15 đạt tại x= y= z .
.v
1 3
Bài 28. Cho a,b,c là các số thực thuộc đoạn  ;  và thoả mãn điều kiện
om
2 2
a+b+c = 3 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
1 1 1
(
P= 7  + +  − 6 a 4 + b 4 + c 4 .
a b c
.c )
ok
Lời giải
1 3
Vì a, b, c ∈  ;  ⇒ a + b − c = 3 − 2c ≥ 0 . Tương tự b + c − a ≥ 0, c + a − b ≥ 0 .
2 2
bo
Do đó
( ) ( )
2 a 2b 2 + b 2 c 2 + a 2 a 2 − a 4 + b 4 + c 4 = ( a + b + c )( a + b − c )( b + c − a )( c + a − b ) ≥ 0 .
et
( ) (
Suy ra 2 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 + a 4 + b 4 + c 4 ≥ 2 a 4 + b 4 + c 4 . )
vi
1 2
( )
ng
2
⇔ a 4 + b4 + c4 ≤ a + b2 + c2 .
2
1 1 1
( )
2
a
Suy ra P ≥ 7  + +  − 3 a 2 + b 2 + c 2 .
a b c
kh
3
Đặt a = y + z , b = z + x, c = x + y ⇒ x, y, z ≥ 0 và x + y + z = .
2
Ta có
1 1 1 1 1 1 2  1 1 1 
+ += + + = .( x + y + z )  + + 
a b c y+z z+x x+ y 3  y+z z+x x+ y
2 x y z  2 x y z 
=  + + + 3 ≥ 2 +  + + 
3 y + z z + x x+ y  3 y + z z + x x+ y 
642
x x2 x2
= ≥
y + z x ( y + z ) xy + yz + zx
y y2 y2
= =
z + x y ( z + x ) xy + yz + zx
z z2 z2
= =
x + y z ( x + y ) xy + yz + zx
x y z x2 + y 2 + z 2 9
Suy ra + + ≥ = −2
y + z z + x x + y xy + yz + zx 4 ( xy + yz + zx )
n
( ) ( )
2 2
Và a 2 + b 2 + c 2 = 4 x 2 + y 2 + z 2 + xy + yz + zx
.v
2
2 9 
= 4 ( x + y + z ) − ( xy + yz + zx )  = 4  − xy − yz − zx 
2
om
  4 
 2 9  9 
2
Suy ra P ≥ 7  2 +  − 2   − 12  − xy − yz − zx 
3  4 ( xy + yz + zx )
   4
.c 
2
ok
14 63 9 
= + − 12  − xy − yz − zx 
3 6 ( xy + yz + zx ) 4 
bo
 ( x + y + z)
2
3
Đặt t = xy + yz + zx,  0 < t ≤ =  khi đó
 3 4
 
et
2
14 63 9 
P ≥ f (t ) = + − 12  − t  .
vi
3 6t 4 
ng
2
14 63 9   3
Xét hàm số f (t ) = + − 12  − t  với t ∈  0;  ta có
3 6t 4   4
( ) ; f '(t ) = 0 ⇔ 16t
a
3 16t 3 − 36t 2 + 7 1 3
f '(t ) = − 3
− 36t 2 + 7 = 0 ⇔ t = (do 0 < t ≤ ).
kh
2 2 4
2t
1
2
1 1 133
t= hay P ≥ f (t ) ≥ f   =
− .
2 2 12
643
 3
x + y + z = 2

 1  1 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  xy + yz + zx = ⇔ ( x; y; z ) = 0; ;1 hoặc
 2  2 
 xyz = 0


1 3
các hoán vị suy ra ( a; b; c ) =  ;1;  hoặc các hoán vị.
2 2
133 1 3
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng − đạt tại =
a ,=
b 1,=
c hoặc các hoán vị.
n
12 2 2
.v
om
P= ab(a 2 − b 2 ) + bc(b 2 − c 2 ) + ca (c 2 − a 2 ) .
Lời giải .c
Không mất tính tổng quát, giả sử a = max{a, b, c}
ok
Ta có :
P= ab(a 2 − b 2 ) + c(b3 − a3 ) + c3 (a − b)= ab(a 2 − b 2 ) + c(b − a )(a 2 + ab + b 2 − c 2 )
bo
Vì a ≥ b ≥ 0, a ≥ c ≥ 0 nên c(b − a )(b 2 + ab + a 2 − c 2 ) ≤ 0
Suy ra: P ≤ ab(a 2 − b 2 ) ≤ 2b(4 − b 2 ) (do b ∈ [ 0;2] )

et
Mặt khác : F = 2b(4 − b 2 ) ≥ 0 .

vi
Ta có F 2= 4b 2 (2 − b 2 )(4 − b 2 )= 2.  2b 2 .(4 − b 2 ).(4 − b 2 ) 

 
ng
Áp dụng bất đẳng thức AM-GM ta có:

a
3
 2b 2 + 4 − b 2 + 4 − b 2  512 32 3
F ≤ 2. 
2
= 2. ⇔0≤ F ≤

kh
 3  27 9
2 3
Dấu bằng xảy ra khi=
a 2,=
b =
, c 0.
3
32 3
Vậy giá trị lớn nhất của biểu thức P = , đạt được chẳng hạn khi
9
2 3
=
a 2,=
b =
, c 0.
3
644
Bài 30. Cho a,b,c là các số thực dương thuộc đoạn [1;2] và thỏa mãn điều kiện
( a + b + c )=
2
4 ( ab + bc + ca − 1) . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
a+b−c b+c−a c+ a−b 2
P= + + +2 2 .
c a b a + b + c2 − 2
2
Lời giải
Đặt x = a + b − c, y = b + c − a, z = a + c − b, ( x, y, z > 0 )
Theo giả thiết ta có: xy + yz + zx =
4.
 x y z  4
Khi đó=
P 2  + + + .
x + y 
n
 y+z z+x x2 + y 2 + z 2
.v
2
 x y z 
Ta có:  + + 
om
 y+z z+x x + y 
x y z  xy yz zx 
= + + + 2 + + .
y+z z+x x+ y 
 ( y + z )( x + z ) .c ( y + x )( z + x ) ( z + y )( x + y ) 
 x z 
ok
x y z 1 y
Ta có: + + = ( xy + yz + zx )  + + 
y+z z+x x+ y 4  y+z z+x x+ y
bo
x 2 + y 2 + z 2 xyz  x y z  x2 + y 2 + z 2
= +  + + ≥ .
4 4  y+z z+x x+ y 4
et
xy xy 2 xy xy
= ≥ ≥ .
( y + z )( x + z ) ( xy + zx )( xy + yz ) 2 xy + yz + zx xy + yz + zx
vi
yz yz zx zx
Tương tự: ≥ ≥
ng
, .
( y + x )( z + x ) xy + yz + zx ( z + y )( x + y ) xy + yz + zx
a
xy yz zx
+ + ≥ 1.
kh
( y + z )( x + z ) ( y + x )( z + x ) ( z + y )( x + y )
x y z x2 + y 2 + z 2
Do đó + + ≥ +2 .
y+z z+x x+ y 4
x2 + y 2 + z 2 4
Suy ra: P ≥ +4+ .
2 x + y2 + z2
2
Đặt t = ( )
x 2 + y 2 + z 2 , t ≥ xy + yz + zx = 2 khi đó P ≥ f (t )=
t2
2
4
+4+ .
t
645
t2 4
Xét hàm số f (t )= + 4 + với t ≥ 2 ta có:
2 t
f '(t ) =
t
−
4
(
; f '(t ) = 0 ⇔ t 3 = 4 2 t 2 + 8 ⇔ t = 2 2 . )
( )
2
2 t +8
2 t
Ta có f’(t) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua t = 2 2 nên f(t) đạt cực tiểu tại
t = 2 2 hay P ≥ f (t ) ≥ f (2 2) =
3 2.
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 2 đạt tại = a 1,= b 2,= c 1 hoặc các hoán vị.
Bài 31. Cho các số thực dương a, b, c thỏa mãn điều kiện abc = 1 .
n
1
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = a 2b + b 2 c + c 2 a +
.v
.
a + b3 + c 3
6 3
om
Lời giải
a b c
Đặt x = a 2b =a.ab = ; y = b2c = b.bc = ; z = c2a = c.ca = ⇒ xyz = 1.
c a b .c
1
Vì abc = 1 nên ta biến đổi được P thành P = x + y + z +
xy + yz 2 + zx 2
ok
6 2
Ta có x 2 y + y 2 z + z 2 x ≥ 3 3 x 2 y. y 2 z.z 2 x =
3.
bo

1 6
3.6 x 2 y + y 2 z + z 2 x
et
=
6
xy 2 + yz 2 + zx 2 6
( xy 2
+ yz 2 + zx 2 )( x 2
)
y + y 2 z + z 2 x .3xyz
vi
3
3
≥
ng
6
( xy 2
+ yz + zx
2 2
)( x 2
)
y + y 2 z + z 2 x .3xyz
a
3
 x 2 y + y 2 x + y 2 z + z 2 y + z 2 x + x 2 z + 3xyz 
kh
( xy 2
+ yz + zx
2 2
)( x y + y z + z x .3xyz ≤ 
2 2

2
) 3

 
3
 ( x + y + z )( xy + yz + zx)  ( x + y + z )
9
=   ≤
 3  27 2
3.3 3
Suy ra P ≥ x + y + z +
( x + y + z )3/2
3.3 3
Đặt t =x + y + z ,(t ≥ 3) ⇒ P ≥ f (t ) =t +
t 3/2
646
3.3 3 1
t + 3/2 ; t ≥ 3 ta thu được: P ≥ 3 + 6 .
t 3
1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 3 + 6 đạt tại a= b= c= 1 .
3
2.
a b a + b − 2ab
P= 2 + 2 − .
a + b + c b + c + a ( a + b + c )2
n
Lời giải
.v
( )
Sử dụng bất đẳng thức C –S ta có a 2 + b + c (1 + b + c ) ≥ ( a + b + c )
2
om
a a (1 + b + c )
⇒ ≤ .
a2 + b + c ( a + b + c )2 .c
b b (1 + c + a )
Tương tự ta có ≤ .
( a + b + c )2
ok
b +c+a
2
a ( b + c ) + b ( c + a ) + 2ab
Từ đó suy ra P≤ ≤1.
bo
( a + b + c )2
Bởi vì 2 + 2bc = a 2 + ( b + c ) ≥ 2a ( b + c ) ⇒ a ( b + c ) ≤ 1 + bc
2
et
2 + 2ca = b 2 + ( c + a ) ≥ 2b ( c + a ) ⇒ b ( c + a ) ≤ 1 + ca
2
vi
⇒ a ( b + c ) + b ( c + a ) + 2ab ≤ 2 + c ( a + b ) + 2ab
ng
= a 2 + b 2 + c 2 + c ( a + b ) + 2ab ≤ ( a + b + c )
2

a

kh

1 1 1
+ 2 + 2 ≤ 1.
a +b+c b +c+a c +a+b
2
( a + 5b + 3c ) 
1 1 1  39
+ + =.
 a 4b 3c 4
2 ( a + 3c )( a + 3c − 4b ) − 7c 2 + 4c a 2 + 7c 2
2ac
647
Lời giải
39 1 1 1  1 1 1  1 1 1 
=( a + 4b + 3c )  + +  + b + +  ≥ 9 + b + + 
4  a 4b 3c   a 4b 3c   a 4b 3c  .
⇒ 3ac ≥ 2b ( a + 3c )
1 1 1
Chú ý. AM – GM ta có ( a + 4b + 3c )  + + ≥9.
 a 4b 3c 
Khi đó
2 ( a + 3c ) − 8b ( a + 3c ) − 7c 2 + 4c a 2 + 7c 2
2
n
P=
2ac
.v
2 ( a + 3c ) − 12ac − 7c 2 + 4c a 2 + 7c 2
2
2a 2 + 11c 2 + 4c a 2 + 7c 2
≥ =
om
2ac 2ac
2 x 2 + 11 + 4 x 2 + 7 a
= ,x
2x c .c
2 x 2 + 11 + 4 x 2 + 7
Xét hàm số f ( x) = với x dương ta có
ok
2x
( 2x 2
− 11) x 2 + 7 − 28
bo
f '( x) = ; f '( x) = 0 ⇔ x = 3 .
2 x2 x2 + 7
et
15
Ta có f’(x) đổi dấu từ âm sang dương khi đi qua x=3 nên f ( x) ≥ f (3) = .
2
vi
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi =a 4= b 3c .

15
ng
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng .

2
a
1) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện

kh
( a + 3b + c ) 
1 1 1  21
+ +  =.
 a 2b c  2
a 2 + ( a + c )( a + c − 2b ) + 2a 2 + 2c 2
ac
ĐS: Pmin
= 5;=
a 2=
b c.
2) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện
( 3a + 2b + c ) 
1 2 3
+ + =30 .
a b c
648
b + 2c − 7 72a 2 + c 2
a
ĐS: Pmax =
−55;2a =
3b =
6c .
Bài 34. Cho x, y, z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện
x2 + y 2 + 2 x + 2 y + 1 + z =3.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x 4 + y 4 + z 4 .

Lời giải
Trước hết ta chứng minh: x2 + y 2 + 2 x + 2 y + 1 ≥ 1 + x2 + y 2 .
n
.v
x2 + y 2 + 2 x + 2 y + 1 ≥ 1 + x2 + y 2 + 2 x2 + y 2 .
om
⇔ x + y ≥ x 2 + y 2 ⇔ xy ≥ 0 , bất đẳng thức luôn đúng.
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi xy = 0 .
.c
Suy ra 3 − z ≥ 1 + x 2 + y 2 ⇔ x 2 + y 2 ≤ 2 − z ⇔ x 2 + y 2 ≤ ( 2 − z ) và 0 ≤ z ≤ 2 .
2
( ) ( )
ok
2 2
+ z4 ≤ (2 − z ) + z4 .
4
P=x 4 + y 4 + z 4 =x 2 + y 2 + z 4 − 2 x2 y 2 ≤ x2 + y 2
(
Xét hàm số f ( z ) =( 2 − z ) + z 4 , ta có f '( z ) = 4 z 3 − ( 2 − z )
4 3
) = 0 ⇔ z =1.
bo
Ta có= f (0) 16,= f (1) 2,=

f (2) 16 .
et
Suy ra P ≤ f ( z ) ≤ 16 .
 xy = 0
vi
 x = 0
  z = 2 
ng
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi   ⇔ y = 0 hoặc

  z = 0 z = 2
 2 
 x + y 2
+ 2 x + 2 y + 1 + z =3
a
các hoán vị.

kh
Vậy P lớn nhất bằng 16 khi và chỉ khi ( x, y, z ) = ( 0,0, 2 ) và các hoán vị.
Bài 35. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện abc = 1 .
5 −3 1 1
=P . 2 + 2 .
3 (a − a + 1)(b − b + 1) c − c + 1
2
Lời giải
Ta chứng minh với mọi số thực a và b ta luôn có
( )( ) (
3 1 − a + a 2 1 − b + b 2 ≥ 2 1 − ab + a 2b 2 . )
649
Chứng minh. Viết lại bất đẳng thức dưới dạng:

(a 2
) ( )
− 3a + 3 b 2 − 3a 2 − 5a + 3 b + 3a 2 − 3a + 1 ≥ 0 .
Vế trái là tam thức bậc hai của b có a 2 − 3a + 3 > 0, ∀a ∈  và;
( ) ( )( ) ( )
2 2
∆b =3a 2 − 5a + 3 − 4 a 2 − 3a + 3 3a 2 − 3a + 1 =
− a 2 − 3a + 1 ≤ 0, ∀a ∈  .
Do đó vế trái luôn không âm và bài toán được chứng minh.
 3− 5
 a =
  2
a − 3a + 1 =   3− 5
n
2
0  b =
 
3a 2 − 5a + 3 ⇔ 
2
.v
b = 

 2 a 2 − 3a + 3  a = 3 +( ) 5
om
 2

 b = 3 + 5
  2 .c
(
Khi đó a 2 − a + 1 b 2 − b + 1 ≥ )( ) 23 ( a b
2 2
)
− ab +=
1
2 1 1 
 2 − +=
1 2.
c2 − c + 1
.
ok
3c c  3c 2
1 1 3kc 2 + 1 5 −3
Suy ra P ≤ + 2k . = với k = .
bo
c2 − c + 1 c − c +1 c − c +1
2 2 6
2.
3c 2
et
3kc 2 + 1
Xét hàm số f (c) = với c > 0 ta có
c2 − c + 1
vi
−3kc 2 + ( 6k − 2 ) c + 1
f '(c) = ; f '(c) = 0 ⇔ −3kc 2 + ( 6k − 2 ) c + 1= 0 .
(c )
ng
2
2
− c +1
7+3 5 3− 5
a
⇔c= hoặc c = .
2 2
kh

c 3− 5 7+3 5
0 +∞
2 2
f’(c) + 0 − 0 +
5 −3
5 −1
2
f(c)
1− 5
1
3
650
 7 + 3 5  1− 5
Dựa vào bảng biến thiên suy ra P ≥ f (c) ≥ f   = .
 2  3
3− 5 7+3 5
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= , c= .
2 2
1− 5 3− 5 7+3 5
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= , c= .
3 2 2
( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2 =
2.
n
 1 1 1  2 ( x + y + z − 1)
.v
P = ( x + y + z ) + +  − .
x y z 3 xyz
om
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} . Đặt y + z = 2t ⇒ x ≥ t .
Theo giả thiết ta có x 2 + y 2 + z 2 − xy − yz − zx =

1.
.c
⇔ ( x + y + z ) =1 + 3 ( xy + yz + zx ) (1) .
2
ok
xy + yz + zx 2 ( x + y + z − 1)
Khi đó P = ( x + y + z ) . −
bo
xyz 3 xyz
( x + y + z ) ( ( x + y + z )2 − 1) − 2 ( x + y + z − 1)
et
=
3 xyz
vi
=
( x + y + z )3 − 3 ( x + y + z ) + 2
ng
3 xyz
Và (1) ⇒ x 2 + ( y + z ) − x ( y + z ) − 3 yz =
2
1.
a
⇔ 3 yz = x 2 + 4t 2 − 2tx − 1 .
kh
Suy ra P
(=
x + 2t ) − 3 ( x + 2t ) + 2
3
( )
x3 + 6tx 2 + 12t 2 − 3 x + 8t 3 − 6t + 2
.
(
x x + 4t − 2tx − 1
2 2
) (
x x − 2tx + 4t 2 − 1
2
)
Mặt khác ta có:
1
2 = ( x − y) + ( x − z) + ( y − z) ≥ ( x − y) + ( x − z) ≥ ( 2 x − y − z )2 .
2 2 2 2 2
2
⇒ ( 2x − y − z ) ≤ 4 ⇔ 2x − y − z ≤ 2 ⇔ x ≤ t + 1 .
2
Ta chứng minh P ≥ 9 .
651
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với

( )
x3 + 6tx 2 + 12t 2 − 3 x + 8t 3 − 6t + 2
≥9
(
x x 2 − 2tx + 4t 2 − 1 )
( ) (
⇔ x3 + 6tx 2 + 12t 2 − 3 x + 8t 3 − 6t + 2 ≥ 9 x x 2 − 2tx + 4t 2 − 1 )
⇔ 8 x3 − 24 x 2t + 24 xt 2 − 8t 3 − 6 ( x − t ) − 2 ≤ 0 .
⇔ 4 ( x − t ) − 3 ( x − t ) − 1 ≤ 0 ⇔ ( x − t − 1)  2 ( x − t ) + 1 ≤ 0 (luôn đúng vì x ≤ t + 1 ).

3 2
y = z
n

 y+z x = 2
.v
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  x = t + 1 = +1 ⇔ .
 2  y= z= 1
om
( x − y )2 + ( y − z )2 + ( z − x )2 =
2

Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 9 đạt tại ( x; y; z ) = ( 2;1;1) hoặc các hoán vị.
Cách 2: Ta chứng minh P ≥ 9 . .c
Viết lại bất đẳng thức dưới dạng:
ok
 1 1 1  2 ( x + y + z − 1)
( x + y + z ) + + − ≥9
x y z 3 xyz
bo
⇔ 3 ( x + y + z )( xy + yz + z ) + 2 − 27 xyz − 2 ( x + y + z ) ≥ 0
⇔ 3 ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − 9 xyz  + 2 − 2 ( x + y + z ) ≥ 0
et
⇔ 3  x 2 ( y + z ) + y 2 ( z + x ) + z 2 ( x + y ) − 6 xyz  + 2 − 2 ( x + y + z ) ≥ 0
 
vi
⇔ 3  x 2 ( y + z ) + y 2 ( z + x ) + z 2 ( x + y ) − 6 xyz  +
ng
 
+2 − ( x + y + z ) ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x )  ≥ 0
2 2 2
 
a
⇔ ( 2 z − x − y )( x − y ) + ( 2 x − z − y )( z − y ) + ( 2 y − x − z )( x − z ) + 2 ≥ 0
2 2 2
kh
a + b + c =0
Đặt a = x − y; b = y − z; c = z − x ⇒  2 .
a + b + c =
2 2
2
Ta cần chứng minh ( c − b ) a 2 + ( b − a ) c 2 + ( a − c ) b 2 + 2 ≥ 0 .

⇔ M = ( a − b )( b − c )( a − c ) ≤ 2 .
( a b) (b − c ) (c − a ) .
Ta có M 2 =−
2 2 2
Trong 3 số a,b,c luôn có hai số cùng dấu không mất tính tổng quát giả sử hai số
đó là a và b, khi đó ab ≥ 0 .
652
Và điều kiện trở thành: a 2 + b 2 + ( a + b ) =

2
2
⇔ a 2 + ab + b 2 =
1.
Khi đó
M2 =( a − b ) ( 2a + b ) ( 2b + a ) =(1 − 3ab )( 2 + 3ab )
2 2 2 2
3
2 + 3ab 2 + 3ab  1 − 3ab + 2 + 3ab 
= 4.(1 − 3ab ) . . ≤ 4  =
4
2 2  3 
Suy ra M ≤ 2 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
= a 0  x= −y 0
ab = 0⇔ ⇔
n
= b 0  y= −z 0.
.v
⇒ ( x; y; z ) =
(1;1;2 ) ; ( 2;1;1)
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng 9 đạt tại ( x; y; z ) = ( 2;1;1) hoặc các hoán vị.
om
.c
ok
bo
et
vi
a ng
kh
653
Chương 4:
SỐ PHƯƠNG PHÁP CHỨNG MINH BẤT ĐẲNG THỨC KHÁC
CHỦ ĐỀ 1: KỸ THUẬT LƯỢNG GIÁC HÓA

Trong chủ đề này tôi đề cập đến một số phép lượng giác hoá cơ bản và một số
bất đẳng thức trong tam giác và ứng dụng. Một chú ý là các bài toán trình bày trong
chủ đề được giải bằng phương pháp lượng giác hoá có thể được giải bằng phương
pháp đại số thông thường.
n
.v
1. Các phép lượng giác hoá cơ bản
om
 −π π 
Nếu x ≤ R thì đặt x = Rcos α , α ∈ [ 0; π ] ; hoặc x = Rsin α , α ∈  ,  .
 2 2
R  π
Nếu x ≥ R thì đặt x = α ∈ [ 0, c ) ∪ π ,3  .
.c
cos α  2
ok
 x= a + R cos α
Nếu ( x − a ) + ( y − b=
)2 R 2 , ( > 0) thì đặt 
2
, (α = 2π ) .
 y= b + R sin α
bo
 x −α   y − β   x= α + aR cos α
2 2
Nếu   +  =R , a, b > 0 thì đặt 
2
, (α = 2π ) .
 a   b   y= β + bR sin α
et
b  π π
Nếu trong bài toán xuất hiện ( ax ) + b 2 , ( a, b > 0 ) =
2
đặt x tgα , α ∈  − ,  .
vi
a  2 2
Ví dụ 1. Cho bốn số thực x, y, u, v thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 = u 2 + v 2 = 1 .
ng
Chứng minh rằng − 2 ≤ u ( x − y ) + v ( x + y ) ≤ 2 .

a
Lời giải
kh
= =
Đặt x cos =
a, y sin =
a; u cos b, v sin b .
Ta có u ( x – y ) + v ( x + y ) = cosb ( cosa − sina ) + sinb ( cosa + sina )
= cos ( a − b ) + sin ( b − a )
 π
= 2 cos  b − a −  ∈  − 2; 2 
 4
654
Ví dụ 2. Chứng minh rằng với mọi số thực a,b thuộc đoạn [-1;1] ta có
(
a 1 − b 2 + b 1 − a 2 + 3 ab − (1 − b )(1 − a ) ) ≤ 2 .
2 2
Lời giải
a = cos α
Do a ≤ 1, b ≤ 1 nên ta đặt:  (α , β ∈ [0,π ])
b = cos β
(
Khi đó : a 1 − b 2 + b 1 − a 2 + 3 ab − (1 − b )(1 − a ) )
2 2
= cos α .sin β + cos β .sin α + 3 ( cos α .cos β − sin α .sin β )
n
π
= sin(α + β ) + 3.cos(α + β=
) 2 cos(α + β − )
.v
6
om
⇒ a 1 − b 2 + b 1 − a 2 + 3  ab −

(1 − b )(1 − a )  ≤ 2
2 2

1) Chứng minh rằng với mọi số thực x,y thuộc đoạn [ −2; 2] ta có
ok
x 4 − y 2 + y 4 − x2 ≤ 4 .
bo
2) Cho a , b ≥ 1 . Chứng minh rằng : a b − 1 + b a − 1 ≤ ab .

Ví dụ 3. Cho a,b là hai số thực thoả mãn điều kiện ab ≠ 0 .
et
a 2 − (a − 4b) 2
Chứng minh rằng −2 2 − 2 ≤ ≤ 2 2 − 2.
vi
a 2 + 4b 2
ng
Lời giải
 π π
Đặt a 2btgα , α ∈  − ,  khi đó
=
 2 2
a
a 2 − (a − 4b) 2 tg 2α − (tgα − 2) 2
kh
= = 4(tgα − 1).cos 2 α
a + 4b
2 2
1 + tg α
2
= 2sin 2α − 2(1 + cos 2=α ) 2(sin 2α − cos 2α ) − 2

π
= 2 2 sin(2α − ) − 2 ∈  −2 2 − 2, 2 2 − 2 
2
655

1 ( x − y )(1 + xy ) 1
Cho x,y là các số thực chứng minh rằng − ≤ ≤ .
2 (1 + x 2 )(1 + y 2 ) 2
Ví dụ 4. Cho a,b,x,y,z là các số thực dương có a + b =
1.
Chứng minh rằng ( x + y ) ( y + z) ≥ 64abxy 2 z ( ax + y + bz ) .
3 3 2
Lời giải
Các đẳng thức và bất đẳng thức trong tam giác
A B C
sin A  sin B  sin C  4 cos cos cos
n
2 2 2
sin 2 A  sin 2 B  sin 2 C  2 1  cos A cos B cos C 
.v
sin 2 A  sin 2 B  sin 2C  4sin A sin B sinC
om
tan A  tan B  tan C  tan A tan B tan C
A B B C C A
1  tan tan  tan tan  tan tan
2 2 2 2 2 2 .c
1  cot A cot B  cot B cot C  cot C cot A
1  cos 2 A  cos 2 B  cos 2 B  2 cos A cos B cos C
ok
Một số phép lượng giác hoá đưa về chứng minh bất đẳng thức trong tam giác
+ Nếu a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a + b + c =abc khi đó tồn tại ba góc
bo
một tam giác sao=cho a tan = =

A, b tan B, c tan C .
+ Nếu a,b,c là các số thực dương thỏa mãn ab + bc + ca =
1 khi đó tồn tại ba góc
et
A B C
một tam giác sao= =
cho a tan =
, b tan , c tan .
vi
2 2 2
+ Nếu a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 + 2abc =1 khi đó tồn tại
ng
ba góc nhọn của một tam giác sao=cho a cos= A, b cos = B, c cos C .
Đẳng thức quen thuộc:
a
(a 2
+ 1)( b 2 + 1)( c 2 + 1)= ( ab + bc + ca − 1) + ( a + b + c − abc )
2 2
kh
.
Bài toán 1. Chứng minh rằng với mọi tam giác ABC ta có
3
cos A + cos B + cos C ≤ .
2
Chứng minh.
A+ B A− B A+ B
=VT 2 cos cos − 2 cos 2 +1.
2 2 2
A+ B A− B
Do A,B,C là các góc của tam giác nên 1 > cos > 0;0 ≤ cos ≤ 1.
2 2
656
A+ B A+ B A+ B 1  3
2
3 
Do đó, VT ≤ −2 cos 2
+ 2 cos + 1= − 2  cos −  ≤ .
2 2 2  2 2 2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi tam giác đều.
Tổng quát với x,y,z là các số thực dương và A,B,C là các góc của một tam giác ta
cos A cos B cosC x 2 + y 2 + z 2
có + + ≤ .
x y z 2 xyz
Chứng minh.
2 yz cos A + 2 zx cos B + 2 xy cos C ≤ x 2 + y 2 + z 2
n
⇔ x 2 + y 2 + z 2 + 2 yz cos ( B + C ) − 2 zx cos B − 2 xy cos C ≥ 0
.v
⇔ x 2 + y 2 + z 2 + 2 yz cos B cos C − 2 yz sin B sin C − 2 zx cos B − 2 xy cos C ≥ 0
om
⇔ ( x − z cos B − y cos C ) + ( z sin B − y sinC ) ≥ 0 .
2 2

sin A sin B sin C
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi = =
ok
.
x y z
Ví dụ 1. Cho a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác và x,y,z là các số thực thoả mãn
bo
cy + bz =
a

az + cx =
b.
et
bx + ay =
 c
vi
3
Chứng minh rằng x + y + z ≤ .
ng
2
Lời giải
Dễ tính được
a
b2 + c2 − a 2 c2 + a 2 − b2 a 2 + b2 − c2
kh
=x = ;y = ;z .
2bc 2ca 2ab
3
Bài toán đưa về chứng minh cos A + cos B + cos C ≤ .
2
Bất đẳng thức luôn đúng đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
1
x= y= z= ; a= b= c .
2
657
Cách 2: Từ giả thiết ta có:


 c b
y+ x=
1
 a a

 a c
z+ x=
1
 b b
 b a
 x+ y=
1
 c c
b c a c a b
Cộng theo vế ba phương trình trên ta được: x( + ) + y ( + ) + z ( + ) =
3.
c b c a b a
n
Sử dụng AM-GM ta có ngay đpcm.
.v
Ví dụ 2. Cho a, b, c là các số thực khác 0 và c > b .
om
bc + a 2 − b a 2 + c 2 + c a 2 + b 2
a 2 + b2 a 2 + c2
Lời giải .c
bc + a 2
−b c
= + +
ok
P
(a 2 + c 2 )(a 2 + b 2 ) a 2 + b2 a2 + c2
bc + a 2 −b(c − b) c (c − b )
bo
= + +
(a 2 + c 2 )(a 2 + b 2 ) (c − b) a 2 + b2 (c − b) a2 + c2
Vì 3 số a,b,c khác O nên trong hệ trục tọa độ Oxy chọn 3 điểm
et
A(0; a ); B (b;0); C (c;0), b < c là ba đỉnh một tam giác.

vi
  

Ta có AB = (b; −a ); AC = (c; −a ); BC = (c − b;0) .
ng
Xét tam giác ABC có

  bc + a 2
= =
a
cos A cos( AB, AC ) ;

(a 2 + b 2 )(a 2 + c 2 )
kh
  −b ( c − b )
= =
cos B cos( BA; BC ) ;
| c − b | a 2 + b2
  c (c − b )
= =
cos C cos(CA, CB) ;
| c − b | a2 + c2
3
⇒=
P cos A + cos B + cos C ≤ .
2
658
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi tam giác ABC đều.
3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng khi đó c > 0; b =
−c; a =
± 3c .
2
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =abc .
1 1 1 29
2 a +1
2
3 b +1
2
4 c +1
2 48
Lời giải
Theo giả thiết tồn tại 3 góc nhọn của một tam giác thỏa mãn
= a tan= A, b tan= B, c tan C .
n
Khi đó:
.v
1 1 cos A
= =
2 a 2 + 1 2 tan 2 A + 1 2
om
1 1 cos B
= =
3 b 2 + 1 3 tan 2 B + 1 3
.c
1 1 cos C
= =
ok
4 c + 1 4 tan C + 1
2 2 4
cos A cos B cos C 29
Ta cần chứng minh: + + ≤
bo
2 3 4 48
Bất đẳng thức này luôn đúng bởi vì
cos A cos B cos C 22 + 32 + 42 29
et
+ + ≤ =
2 3 4 2.2.3.4 48
vi
sin A sin B sin C

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi: = =
2 3 4
ng
tan A tan B tanC

⇔ = =
2 tan 2 A + 1 3 tan 2 B + 1 4 tan 2 C + 1
a
a b c
kh
⇔ = =
2 a + 1 3 b + 1 4 c2 + 1
2 2
1 1 1
Ví dụ 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện + + =6
3a 2b c
3 a b c
Chứng minh rằng ≥ + + .
2 a + 4bc b + 9ca c + 36ab
Lời giải
Phân tích biểu thức vế phải trước
659
1 1 1
VP = + +
4bc 9ca 36ab
1+ 1+ 1+
a b c
1 1 1
= + +
2 2 2
 bc   ca   ab 
1+  2  1+ 3  1+ 6 
 a   b   c 
bc ca ab
Đặt =
x 2 ,=
y 3 ,=
z 6 ⇒ xy= 6c; yz= 18a; zx
= 12b .
a b c
n
.v
1 1 1 1 1 1
+ + =6 ⇔ + + =1
3a 2b c 18a 12b 6c
om
1 1 1
⇔ + + =1 ⇔ x + y + z = xyz
yz zx xy
Cho ta thấy dấu hiệu của lượng giác hoá vậy tồn tại ba góc một tam giác sao cho
.c
=x tan= =
A, y tan B, z tan C .
ok
1 1 1 3
+ + ≤
bo
1 + tan 2 A 1 + tan 2 B 1 + tan 2 C 2
3
⇔ cos A + cos B + cos C ≤
et
2
Bất đẳng thức cuối đúng và ta có điều phải chứng minh.
vi
 bc
2 = 3  3
ng
 a bc = 4 a
 a = 1 / 6
 ca  1 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 3 = 3 ⇔ ca = b ⇔ b = 1 / 4 .
a
 b  3 c = 1 / 2
  
kh
ab 1
6 = 3 ab = 12 c
 c 

1 1 1
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + = 6.
a 2b 3c
a b c 1
Chứng minh rằng . . ≤ .
a + 36bc b + 9ca c + 4ab 27
660
3 3
cos A + cos B + sin C ≤ .
2
Chứng minh.
A+ B A− B
cos A +=
cos B + sin C 2cos cos + sin C
2 2
A+ B C C
≤ 2cos + sin=
C 2sin 1 + cos 
2 2 2
2 3
 C  C  C  C
= 2 1 − cos 2 1 + cos  = 2 1 − cos 1 + cos 
n
 2  2  2  2
.v
4
om
  C  C 
3  3  1 − cos  + 3  1 + cos   4
 C  C 2  3
3 1 − cos 1 + cos  ≤  
2 
=
 
 2  2  4  2
 .c 
 
3
ok
 C  C 3 3
⇒ 2 1 − cos 1 + cos  ≤
 2  2 2
bo

π 2π
et
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi A= B= , C= .

6 3
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 1. Chứng minh rằng
vi
a b abc 3 3
ng
+ + ≤1+ .
Lời giải
a

kh
ab
1 1 c .
Ta có P = + +
bc ca ab
1+ 1+ 1+
a b c
Chú ý theo giả thiết ta có
ab ca ab bc bc ca
a=
+b+c . + . + = . 1.
c b c a a b
661
Suy ra tồn tại 3 góc một tam giác sao cho

bc A ca B ab C
= tan
= , =
tan , tan .
a 2 b 2 c 2
C
tan
1 1 2
Khi đó P = + +
A 2 B C
1 + tan 2
1 + tan 1 + tan 2
2 2 2
A B 1
= cos 2 + cos 2 + sin C
2 2 2
1 3 2
= 1 + ( cos A + cos B + sin C ) ≤ 1 +
n
2 4
.v
om
a=b=2 3 − 3, c =7−4 3.
Bằng cách chứng minh tương tự các bất đẳng thức trên ta chứng minh được
Chứng minh rằng với mọi tam giác ABC ta có .c
3 3
sin A + sin B + sin C ≤ ;
ok
2
1 A B C
cos A.cos B.cos C ≤ ≤ sin .sin .sin
8 2 2 2
bo
3
cos 2 A + cos 2 B + cos 2 C ≥ ;
4
et
3
sin A + sin B − cos C ≤ ;
2
vi
5
3 cos A − sin B + 3 sin C ≤ ;
ng
2
3
sin 2 A + sin 2 B + cos 2C ≤ ;
2
a
5
cos 2 A + 3 ( cos 2 B + cos 2C ) ≥ −
kh
2
cos 2 A + cos 2 B + cos 2 C + 2cos A.cos B.cos C =
1.
Chứng minh.
Đẳng thức đã cho tương đương với:
662
cos 2 B + cos 2 C + 2cos A.cos B.cos C =

sin 2 A
⇔ ( cos B + cos C ) − 2cos B.cos C + 2cos A.cos B.cos C =
2
sin 2 A
B+C B −C A A A
⇔ 4cos 2 cos 2 − 4cos B cos C sin 2 =4sin 2 cos 2
2 2 2 2 2
B − C A
⇔ cos 2 − cos B cos C = cos 2
2 2
1 + cos( B − C ) 1 + cos A
⇔ − cos B.cos C =
2 2
⇔ cos( B − C ) − 2cos B.cos C = cos A
n
⇔ cos( B − C ) + cos( B + C ) − 2cos B.cos C = 0
.v
Đẳng thức cuối đúng và ta có đpcm.
Như vậy với các số thực dương x,y,z thoả mãn điều kiện
om
x 2 + y 2 + z 2 + 2 xyz =
1.
Khi đó tồn tại ba góc nhọn trong một tam giác sao cho
= x cos= A; y cos= B; z cos C .
.c
Thật vậy ta luôn có
ok
cos 2 A + cos 2 B + cos 2 C + 2cos A.cos B.cos C =1
A+ B +C A+ B −C B+C − A C + A− B
bo
⇔ cos .cos .cos .cos =

0
2 2 2 2
 π
et
Với A, B, C ∈  0;  thì A + B + C = π.
 2
vi

1 1 1
ng
+ + =
2.
a +1 b +1 c +1
2 2 2
3
Chứng minh rằng ab + bc + ca ≤ .
a
2
kh
Lời giải
Giả thiết bài toán tương đương với:
1 ⇒ ab, bc, ca ∈ ( 0;1) .
a 2 b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 + 2a 2 b 2 c 2 =
Do đó tồn tại ba góc nhọn trong một tam giác thoả mãn:
= ab cos= =
A, bc cos B, ca cos C .
3
Bất đẳng thức trở thành: cos A + cos B + cos C ≤ .
2
663
1
2
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c + 1 =4abc .
4bc − 1 4ca − 1 1
bc ca ab
Lời giải
1 1 1 1
Giả thiết bài toán tương đương với + + + 2. = 1.
4bc 4ca 4ab 8abc
Do đó tồn tại ba góc nhọn trong một tam giác thoả mãn:
n
1 1 1
= 2cos =
A; =
2cos B; 2cos C .
.v
bc ca ab
Khi đó
om
1 1
=P 4cos 2 A 2
− 1 + 4cos 2 B 2
− 1 + 4cos 2 C
cos A cos B
= 2sin 2 A + 2sin 2 B − 4sin C + 4
2 .c
= 4sin( A + B) cos( A − B) − 4sin 2 C + 4
ok
≤ 4sin C − 4sin 2 C + 4 =− ( 2sin C − 1) + 5 ≤ 5
2
bo
 π 
C = 6 a= b=
3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ 3 .
 A= B= 5π =
et
c 2 3 + 3
 12 
vi
3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 5 đạt tại a= b= , c= 2 3 + 3 .
ng
3
Ví dụ 3. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc = a + b + c + 2 .
( )
ab + bc + ca ≤ 4 + abc .
a
Chứng minh rằng 2

kh
Lời giải
Giả thiết bài toán tương đương với:
1 1 1 1
+ + + 2. =1.
bc ca ab abc
Do đó tồn tại ba góc nhọn một tam giác sao cho
1 1 1
= cos
= A, =
cos B, cos C .
bc ca ab
 1 1 1  1
Ta cần chứng minh 2  + + ≤4+
 cos A cos B cos C  cos A.cos B.cos C
664
⇔ 2 ( cos A.cos B + cos B.cos C + cos C.cos A ) ≤ 4cos A.cos B.cos C + 1 .

Để chứng minh bất đẳng thức cuối ta chứng minh như sau
1
=
2cos A.cos B sin 2 A.cot A.sin 2 B.cot B ≤ ( sin 2 A.cot B + sin 2 B.cot A )
2
1
2cos B.cos C ≤ ( sin 2 B.cot C + sin 2C.cot B )
2
1
2cos C.cos A ≤ ( sin 2C.cot A + sin 2 A.cot C )
2
Cộng lại thế vế và khai triển vế phải ta có ngay điều phải chứng minh.
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi A = B = C ⇔ a = b = c = 2 .
n
.v
Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ab + bc + ca + abc = 4.
om
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = ab + bc + ca + ab + bc + ca .
Ví dụ 4. Cho a,b,c,x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện
ax 2 + by 2 + cz 2 + xyz =
.c
4abc .
Chứng minh rằng a + b + c ≥ x + y + z .
ok
Lời giải
x2 y2 z2 xyz
bo
Giả thiết đã cho tương đương với: + + + 2. =

1.
4bc 4ca 4ab 8abc
Do đó tồn tại ba góc một tam giác sao cho:
et
x y z
= cos=A; =
cos B; cos C .
vi
2 bc 2 ca 2 ab
Ta cần chứng minh a + b + c ≥ 2 bc cos A + 2 ca cos B + 2 ab cos C .
ng

a

kh
Bài 1. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện xz + yz + 1 =xy .
2x 2y z2 −1
x2 + 1 y2 + 1 z2 + 1
Lời giải
2 xy ( x + y ) + 2 x + 2 y 4x + 4 y
TH1: Nếu xy = 1 ⇒ z = 0 ⇒ P = −1 = − 1 ≤ 1.
x y + x + y +1
2 2 2 2
( x + y )2
xy − 1
TH2: Nếu xy > 1 ⇒ z = .
x+ y
665
xy − 1  π π
Đặt x =
tan a, y =
tan b, z = = − cot ( a + b ) với a, b ∈  0;  , a + b > .
x+ y  2 2
Khi đó : P =sin 2a + sin 2b + cos(2a + 2 b) =1 − 2sin 2 (a + b) + 2sin(a + b)cos(a − b)

2
 1 3 3
≤ 1 − 2sin 2 (a + b) + 2sin(a + b) =−2 sin(a + b) −  + ≤ .
 2 2 2

a = b

 1 5π
sin(a + b) = ⇔ a =b =
n
2 12
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi 
  π π
.v
a, b ∈  0;  , a + b >
  2  2
om
5π 5π
⇒ x =y =tan = 2 + 3, z = − cot =3
12 6
3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại x = y= 2 + 3, z =
.c 3
2
ok
1
a b 3c
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = + +
1+ a 2
1+ b 2
bo
1 + c2
Lời giải
et
Theo giả thiết tồn tại ba góc của một tam giác thỏa mãn
A B C
= a tan = , b tan= , c tan .
vi
2 2 2
Khi đó:
ng
A
tan
a 2 A A 1 b 1 c C
= = sin= cos =
sinA và =sin B; sin .
a
1+ a 2
1 + tan 2
A 2 2 2 1+ b 2 2 1 + c2 2
kh
2
Từ đó suy ra
1 C A+ B A− B C
P= ( sin A + sin B ) + 3sin = sin cos + 3sin
2 2 2 2 2
A− B
(1 + 9 )  cos 2 2C
C C C C C
= cos cos + 3sin ≤ cos + 3sin ≤ + sin
=  10
2 2 2 2 2  2 2
666
 A− B
cos 2 = 1

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  C
 C
sin
2
cos =
 2 3
⇔ a = b = 10 − 3, c = 3 .
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng 10 đạt tại a =b = 10 − 3, c =3.
Cách 2: Ta xử lý bằng đại số như sau
Sử dụng giả thiết ab + bc + ca =
1 ta có:
n
a b a b
=
+ +
.v
1+ a 1+ b
2 2
ab + bc + ca + a 2
ab + bc + ca + b 2
a (b + c ) + b (c + a )
om
a b
= + =
( a + b )( a + c ) ( b + a )( b + c ) ( a + b )( b + c )( c + a )
2ab + c ( a + b ) ab ( a + b ) + c ( a + b )
.c
= ≤
( a + b )( b + c )( c + a ) ( a + b )( b + c )( c + a )
ok
c + ab 1 1
= ≤ =
( c + a )( c + b ) ( c + a )( c + b ) 1 + c2
bo
1 3c  1 c2 
Do đó P ≤ + ≤ (1 + 9 )  + =10 .
1 + c2 1 + c2 1+ c
2
1 + c 2 
et
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a =b = 10 − 3, c =3.

vi
Bài 3. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xyz + x + y =z và z ≥ 1 .
ng

 1 1  z
a
P = 4  + 2 
 + .
1+ x 1 + y  1 + z2
2
kh
Lời giải
y x
Theo giả thiết ta có: xy + + =1 nên tồn tại 3 góc của một tam giác sao cho:
z z
A B 1 C
= =
x tan =
, y tan , tan .
2 2 z 2
Khi đó :
667
  C
  tan
P = 4
1
+
1
+ 2 = 4  cos 2 A + cos 2 B  + 1 sinC
  
 1 + tan 2 A 1 + tan 2 B  1 + tan 2 C  2 2 2
 2 2 2
1 A+ B A− B 1
= 4 + 2 ( cos A + cos B ) + sinC = 4 + 4cos cos + sin C
2 2 2 2
C A− B 1 C 1
= 4 + 4sin cos + sin C ≤ 4 + 4sin + sin C
2 2 2 2 2
C C 9+4 2
Mặt khác z ≥ 1 ⇒ tan ≤ 1 ⇔ ≤ 450 ⇔ C ≤ 900 ⇒ P ≤ .
2 2 2
n
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi z= 1, x= y= 2 −1.
.v
Bài 4. Cho x, y, z là các số thực dương thay đổi thỏa mãn điều kiện xyz + x + z =y.
om
2 2 4z 3z
P= − − + .
x +1
2
y +1
2
z +1
2 .c (z 2
)
+1 z2 + 1
Lời giải
ok
 π
Đặt x = tan A, y = tan B, z = tan C ,  0 < A, B, C <  .
 2
bo

y−z tan B − tan C
x= ⇔ tan A = = tan ( B − C ) ⇔ A = B − C + kπ .
et
1 + yz 1 + tan B tan C
π
vi
Do − < A − B + C < π ⇒ k =⇒
0 A=B −C ⇔ A− B =−C .
2
ng
Khi đó:
 1 1  4 tan C 3tan C
P = 2 − 2 
− +
( )
a
 1 + tan A 1 + tan B 
2
1 + tan 2 C 1 + tan 2 C 1 + tan 2 C
kh
( )
= 2 cos 2 A − cos 2 B − 4sin C + 3sin C cos 2 C
= cos 2 A − cos 2 B − 4sin C + 3sinCcos 2 C

−2sin ( A + B ) sin ( A − B ) − 4sin C + 3sinCcos 2 C
=
= 2sin C sin ( A + B ) − 4sin C + 3sinCcos 2 C
≤ 2sin C − 4sin C + 3sinCcos 2= (
C sin C 3cos 2 C −=
2 sin C 1 − 3sin 2 C ) ( )
3 3
Nếu sin C > ⇒ P < 0 xét với sin C ≤ sử dụng bất đẳng thức AM – GM ta có:
3 3
668
(
6sin 2 C 1 − 3sin 2 C 1 − 3sin 2 C )( )
( )
2
P = sin C 1 − 3sin C
2 2
=
6
3
 6sin 2 C + 1 − 3sin 2 C + 1 − 3sin 2 C 
 
 3  2
≤ =
6 9
1 2 2 2 2
=
sin C ⇔=
tan C =
, tan A =
, tan B =
2⇔x =
2, y = ,z .
3 4 2 2 4
n
2 2 2
đạt tại
= = =
.v
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng x 2, y ,z .
9 2 4
Cách 2: Theo giả thiết ta có:
om
y−z 2 2 4z 3z
=x ⇒=P − 2 − +
1 + yz  y−z 

2
 +1
y +1 z2 + 1 z2 + 1 z2 + 1
.c ( )
 1 + yz 
2 (1 + yz )
2
ok
2 4z 3z
=P − − +
(y 2
)(
+1 z +1 2
) y +1
2
z +12
(z 2
+1 ) z2 + 1
bo
=
2 z 2 y + y 2 − 1 z 
  − 4z +( 3z )
2
(
y +1 z +1 2
z +1
2
)(
z + 1 z2 + 1
2
) ( )
et

vi
 2
( ) ( )
2
( )
2 z 2 y + y 2 − 1 z  2 z 4 y + y − 1  1 + z
2 2
ng
 ≤   2z
=
( y +1 z +1
2 2
)( )
y +1 z +1
2 2
1 + z2 ( )( )
a
3
 z 
kh
2z 4z 3z z
Suy ra P ≤ − + =
−3   +
1 + z2 z2 + 1 (z 2
+1 ) z2 + 1
 2
 z +1  z2 + 1
, ( t ∈ ( 0;1) ) khi đó P ≤ f (t ) =
z
Đặt t
= −3t 3 + t .
z +1
2
t∈( 0;1) 1
Ta có f '(t )= −9t 2 + 1; f '(t )= 0 ←
→ t= .
3
669
1 1
Ta có f’(t) đổi dấu dương sang âm khi đi qua t = nên f(t) đạt cực đại tại t =
3 3
1 2
trên khoảng ( 0;1) hay f (t ) ≤ f   = .
3 9
2 2 2
= x = ,y = 2, z .
9 2 4
4 x 2 + 4 y 2 + 4 z 2 + 16 xyz =
1.
x + y + z + 4 xyz
n
1 + 4 ( xy + yz + zx )
.v
Lời giải
om
Theo giả thiết tồn tại 3 góc nhọn của một tam giác sao cho:
= 2 x cos= A, 2 y cos= B, 2 z cos C .
3
 A B B C C A
.c
 tan tan + tan tan + tan tan 
A B C 2 2 2 2 2 2 =1
Khi đó tan 2 tan 2 tan 2 ≤   .
ok
2 2 2  3  27
 
bo
A B C A B C
⇔ cos 2 cos 2 cos 2 ≥ 27sin 2 sin 2 sin 2
2 2 2 2 2 2
⇔ (1 + cos A )(1 + cos B )(1 + cos C ) ≥ 27 (1 − cos A )(1 − cos B )(1 − cos C )
et
⇔ (1 + 2 x )(1 + 2 y )(1 + 2 z ) ≥ 27 (1 − 2 x )(1 − 2 y )(1 − 2 z )

vi
⇔ 28 ( x + y + z + 4 xyz ) ≥ 13 (1 + 4 xy + 4 yz + 4 zx )
ng
x + y + z + 4 xyz 13
=⇔P ≥
1 + 4 xy + 4 yx + 4 zx 28
a
1
kh
4
 bc abc  abc 2 3 − 5
3  −  + ≥ .
 a + bc c + ab  b + ca 4
Lời giải
ab ca ab bc bc ca
Chú ý theo giả thiết ta có a =
+b+c . + . + = . 1.
c b c a a b
Suy ra tồn tại 3 góc một tam giác sao cho
670
bc A ca B ab C
= tan = , =
tan , tan .
a 2 b 2 c 2
Khi đó
 2 A C  B
 tan 2 tan
2  tan
2
=
P 3 − +
 1 + tan A C  1 + tan 2 B
2
1 + tan 2
 2 2 2
 A 1  1
= 3  sin 2 − sin C  + sin B
 2 2  2
( )
n
1 3 5 3
=− 3 cos A − sin B + 3 sin C + ≥− +
.v
2 2 4 2
5
Bất đẳng thức cuối đúng do 3 cos A − sin B + 3 sin C ≤ .
om
2
 π
A= B=
 6 a= b= 2 3 − 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  ⇔ ..c
C = 2π c= 7 − 4 3

ok
3
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 + 2abc =
1.
( )
bo
Chứng minh rằng a 2 + b 2 + c 2 ≥ 4 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 .
Lời giải
et
Theo giả thiết tồn tại ba góc nhọn của một tam giác thỏa mãn:
= a cos= A, b cos= B, c cos C .
vi
Ta cần chứng minh:

ng
(
cos 2 A + cos 2 B + cos 2 C ≥ 4 cos 2 A cos 2 B + cos 2 B cos 2 C + cos 2 C cos 2 A )
cot 2 A cot 2 A cot 2 B
a
⇔∑ ≥ 4∑
cyc 1 + cot
2
(1 + cot A)(1 + cot B )
2 2
kh
A cyc
cot 2 A cot 2 A cot 2 B

⇔∑ ≥ 4∑
cyc ( cotA + cotB )( cot A + cot C ) cyc ( cot A + cotB ) ( cot C + cot A )( cotC + cot B )
2
cot 2 A cot 2 B
⇔ ∑ ( cot B + cot C ) cot 2 A ≥ 4∑ (luôn đúng).
cyc cyc cot A + cot B
cot 2 A cot 2 B
Do 4∑ ≤ ∑ cot A cot B ( cot A + cot B=
) ∑ ( cot B + cot C ) cot 2 A .
cyc cot A + cot B cyc cyc
671
1
2
Cách 2: Ta đưa về chứng minh
(a 2
)( ) (
+ b 2 + c 2 + 2abc a 2 + b 2 + c 2 ≥ 4 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 )
(
⇔ a 4 + b 4 + c 4 + 2abc a 2 + b 2 + c ) ≥ 2(a b
2 2 2
+ b2c2 + c2 a 2 )
Ta có:
1
8
3
( )
abc ≤ , a + b + c ≤ ⇒ 2 a 2 + b 2 + c 2 − a − b − c = 2 − 4abc − a − b − c ≥ 0 .
2
n
(
Do đó 2abc a 2 + b 2 + c 2 ) ≥ abc ( a + b + c ) .
.v
Ta đưa về chứng minh bất đẳng thức:
om
(
a 4 + b 4 + c 4 + abc ( a + b + c ) ≥ 2 a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 )
⇔ a 2 ( a − b )( a − c ) + b 2 ( b − c )( b − a ) + c 2 ( c − a )( c − b ) ≥ 0
.c
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó c 2 ( c − a )( c − b ) ≥ 0 và
ok
a 2 ( a − b )( a − c ) + b 2 ( b − c )( b − a ) = ( a − b )  a 2 ( a − c ) − b 2 ( b − c ) 
 
bo
≥ ( a − b ) a ( b − c ) − b ( b − c )
2 2
 
(
=( a − b )( b − c ) a 2 − b 2 ≥ 0 )
et
Bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c
vi

ng
Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 + abc =

4.
( )(
Chứng minh rằng a 2 + b 2 − abc b 2 + c 2 − abc c 2 + a 2 − abc ≥ a 2b 2 c 2 .)( )
a
kh
Bài 8. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện 6 x + 3 y + 2 z =
xyz .
x yz
x 2
+ 14 (y 2
+4 z +9 )( 2
)
Lời giải
2 6 3
Giả thiết bài toán tương đương với + + =1.
xy yz zx
672
1 2 3
Đặt a = , b = , c = ⇒ ab + bc + ca =1. Khi đó tồn tại ba góc một tam giác
x y z
A B C
sao= =
cho a tan =
, b tan , c tan .
2 2 2
1 1 1 A B C 4 3
Khi đó P
= .= . cos cos cos ≤ .
1+ a 1+ b
2 2
1+ c 2 2 2 2 9
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= 2 2, z= 3 2 .
n
( a − b )(1 − ab )
.v
1
Bài 1. Cho a,b là hai số thực bất kỳ chứng minh rằng ≤ .
(1 + a )(1 + b )
2 2 2
om
Bài 2. Cho x,y là hai số thực thoả mãn điều kiện 36 x 2 + 16 y 2 =
5.
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức: Z =y − 2 x + 5 .
.c
5 5
ok
Bài 2. Đặt x = sin a thì từ giả thiết ta có y = cos a .
6 4
Bài 3. Chứng minh rằng với mọi số thực a,b,c ta có
bo
a −b b−c c−a
+ ≥ .
a 2 + 1. b 2 + 1 b 2 + 1. c 2 + 1 c 2 + 1. a 2 + 1
et
Bài 4. Cho a, b, c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc + c + 2b =
vi
2a .
b2 c2
ng
1 3
1+ a 1+ b
2
4+c 2 2 2
Bài 5. Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a.b + bc + ca =
1.
a
kh
a b 3 3 c
Chứng minh rằng + +
. ≥
1+ a 1+ b
2
1+ c 2
2 2
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực thuộc khoảng (0;1). Chứng minh rằng
abc + (1 − a )(1 − b )(1 − c ) < 1 .
Bài 7. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c =
1.
a b c 9
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện a + b + c =abc .
673
2 1 1
a2 + 1 b2 + 1 c2 + 1
Bài 9. Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xyz + x − y + z =0.
2 2 3
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = − + .
x +1
2
y +12
z +1
2
ab + bc + ca
= ( a + 1)(b + 1)( c + 1) + 1 .
2 2 2
n
Bài 11. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c =abc .
.v
a b c
om
Bài 12. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c =abc .
a  b c 
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = + 3  + .c
.
a + bc  b + ca c + ab 
ok
1 1 1
Bài 13. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện + + = 6.
a 2b 3c
bo
a b c 1
Chứng minh rằng . . ≤ .
a + 36bc b + 9ca c + 4ab 27
et
2009ac + ab + bc =
2009 .
vi
2 2b 2 3
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = − + 2 .
a + 1 b + 2009 c +1
ng
2 2 2
Bài 15. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 + abc =
4.
( )( )( )
a
Chứng minh rằng a 2 + b 2 − abc b 2 + c 2 − abc c 2 + a 2 − abc ≥ a 2b 2 c 2 .

kh
Bài 16. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ab + bc + ca + abc =
4.
Chứng minh rằng ab + bc + ca ≤ 3 .
Bài 17. Chox,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xy + yz + zx =
xyz .
2 1 1 9
1 + x2 1 + y2 1 + z2 4
674
1 1 1
P=(3 − a )(3 − b)(3 − c)( 2 2
+ 2 2
+ 2 2
).
b c c a a b
Bài 19. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 + abc =
4.
Chứng minh rằng a 4 − a 2 + b 4 − b 2 + c 4 − c 2 ≤ 3 3 .
Bài 20. Cho a,b,c là các số thực thuộc khoảng (0;2) thoả mãn điều kiện
ab + bc + ca + abc =4.
Chứng minh rằng 4 − a 2 + 4 − b2 + 4 − c2 ≤ 3 3 .
1+ z ( x + y) .
Bài 21. Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện xy =
n
2 xy ( xy + 1) z
= +
.v
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P .
(1 + x )(1 + y )
2 2
z +12
om
Bài 1. Đặt
= =
a tanx; b tany ta có
VT=
( tan x − tan y )(1 − tan x.tan y )=
.c
sin( x − y ) cos( x − y )=
1 1
sin 2( x − y ) ≤ .
(1 + tan x )(1 + tan y )
2 2
ok
2 2

bo
5 5 5 5
Nên Z = sin a − cos a + 5 ⇔ sin a − cos a = Z − 5 (*)
6 2 6 2
et
5 5 49 23 37
Phương trình (*) có nghiệm khi và chỉ khi ( Z − 5 ) ≤ + =
2
⇔ ≤Z ≤ .
36 4 36 6 6
vi
Đặt a tanx
Bài 3. = = =
; b tany ; c tan z .
ng

tan x − tan y tan y − tan z tan x − tan z
+ ≥
a
1 + tan 2 x . 1 + tan 2 y 1 + tan 2 y . 1 + tan 2 z 1 + tan 2 x . 1 + tan 2 z

kh
⇔ sin( x − y ) + sin( y − z ) ≥ sin( x − z )

Bất đẳng cuối đúng bởi vì
sin( x − y ) + sin( y − z ) ≥ sin( x − y ) + sin( y − z ) ≥ sin( x − z ) .
Chứng minh rằng với mọi số thực a,b,c ta có
a −b b−c c−a
+ ≥ .
a 2 + 2015. b 2 + 2015 b 2 + 2015. c 2 + 2015 c 2 + 2015. a 2 + 2015
675
Bài 4. Theo giả thiết tồn tại ba góc một tam giác sao cho:
1 2
a = tanA ; = tan B ; = tan C .
b c
3
Bất đẳng thức đã cho tương đương với: cos A + cos B + cos C ≤ .
2
A B C
Đặt a tan
Bài 5.= = ; b tan . Từ giả thiết suy ra c = tan ; với A, B, C là 3 góc
2 2 2
của tam giác nhọn ABC
n
.v
1 3 3
(tan A + tan B + tan C ) ≥ (luôn đúng).
2 2
om
Đặt a sin
Bài 6.= = 2
x; b =
sin 2
y; c sin 2 z .
Ta cần chứng minh sin x.sin y.sin z + cos x.cos y.cos z < 1 .
Bất đẳng thức đúng bởi vì
.c
sin x.sin y.sin z + cos x.cos y.cos z ≤ sin x.sin y + cos x.cos =
y cos( x − y ) ≤ 1 .
ok
Dấu bằng không xảy ra và ta có đpcm.
1 1 1 9
+ + ≤
bo
Bài 7. Ta cần chứng minh

bc ca ab 4
1+ 1+ 1+
a b c
et
ab bc bc ca ca ab
Theo giả thiết ta có . + . + . =
1.
c a a b b c
vi
Do đó tồn tại ba góc một tam giác sao cho

ng
bc A ca B ab C
= tan
= ; =
tan ; tan .
a 2 b 2 c 2
a
1 1 1 9
Bất đẳng thức trở thành: + + ≤ .
kh
A B C 4
1 + tan 2 1 + tan 2 1 + tan 2
2 2 2
A B C 9
⇔ cos 2 + cos 2 + cos 2 ≤
2 2 2 4
3 + cos A + cos B + cos C 9
⇔ ≤
2 4
3
⇔ cos A + cos B + cos C ≤
2
1
Bất đẳng cuối đúng và ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= .
3
676
Bài 8. Theo giả thiết tồn tại 3 góc nhọn của một tam giác sao cho:
= a tan= =
Khi đó:
B+C B −C
P = 2cosA + cos B + cos C = 2cosA + 2cos cos .
2 2
2
C C  C 1 7 7
≤ 2 − 4sin 2 + 2sin =−4  sin −  + ≤
2 2  2 4 4 4
x z
Bài 9. Từ giả thiết ta có: xz + + =1.
y y
n
A 1 B C
Do đó tồn tại 3 góc của một tam giác sao= = =
.v
cho x tan , tan , z tan .
2 y 2 2
Khi đó ta có:
om
2 2 3 A B C
P= − + = 2cos 2 − 2sin 2 + 3cos 2
A B C 2 2 2
1 + tan 2 1 + cot 2 1 + tan 2 .c
2 2 2
C A+ B A− B C
= cos A + cos B + 3 − 3sin 2 = 2cos + 3 − 3sin 2
ok
cos
2 2 2 2
2
C C  C 1  10 10
≤ 2sin − 3sin 2 + 3 =−3  sin −  + ≤
bo
2 2  2 3 3 3
C 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi sin= = ,A B
et
2 3
1 1
vi
⇒=x ,=
y 2,=
z .
2 2 2
ng
10 1 1
= =
,y = x
2, z .
3 2 2 2
a
Cách 2: Từ điều kiện cho phép ta giảm biến biểu thức P về hai biến x và y.
kh
y−x
xyz + x − y + z = 0 ⇒ z = ≥0⇒ y ≥ x.
1 + xy
Khi đó ta có:
P=
(
2 y 2 − x2 ) +
3
=
(
2 y 2 − x2 ) +
( )
3 x 2 y 2 + 2 xy + 1
(1 + x )(1 + y )
2 2
 y−x 

2
 +1
(1 + x )(1 + y
2 2
) (1 + x )(1 + y )
2 2
 1 + xy 
677
(
2 y 2 − x2 ) +
( ) (
3 x 2 y 2 + x 2 + y 2 + 1 − 3 x 2 − 2 xy + y 2 )
(1 + x )(1 + y )
2 2
(1 + x 2
)(1 + y ) 2
2( y − x )
2 2
3( x − y ) ( y − x )( 5 x − y ) + 3
2
− = +3
(1 + x )(1 + y ) (1 + x )(1 + y ) (1 + x )(1 + y )
2 2 2 2 2 2
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM và C-S ta có:

 3( y − x ) + 5x − y 
2
3 ( y − x )( 5 x − y ) ≤ 
 2
 = ( x + y) ≤ 1+ x 1+ y .

2 2 2
( )( )
n
1 10
Suy ra P ≤ + 3 = .
.v
3 3
3 y − 3 x = 5 x − y 
om
1
 x = 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  x 1 ⇔ 2 ⇒z= .
1 = y y = 2 2 2
 
.c
1) Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện b = a + c + abc .
ok
2 2 3
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = . − +
a +1 b +1 c +1 2 2 2
bo
2) Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn điều kiện 2014ac + bc + ca =
2014 .
2 2b 2 3
et
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = − + 2 .

a + 1 b + 2014 c + 1
2 2
3) Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xy + yz + zx =

vi
1.
x y 2z
ng

x +1
z +1
2
y +1
2 2
4) Cho x,y,z là các số thực dương thỏa mãn điều kiện xz − yz − xy =

1.
a
2 x2 2 y2 3z 2
kh
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = − + .

1 + x2 1 + y2 1 + z2
Bài 10. Sử dụng đẳng thức:
( a + 1)(b + 1)( c + 1)=

2 2 2
( ab + bc + ca − 1)2 + ( a + b + c − abc )2 .
Suy ra a + b + c =abc .
Do đó tồn tại 3 góc của một tam giác thỏa mãn
= =
a tan =
Bài toán đưa về chứng minh tan A + tan B + tan C ≥ 3 3 .
678
Bài 11. Điều kiện bài toán tương đương với:

ab bc bc ca ca ab ab bc ca
. + . + . = . . .
c a a b b c c a b
Do đó tồn tại ba góc trong một tam giác sao cho
ab bc ca
= tan
= A, =
tan B, tan C .
c a b
1 1 1 3
Khi đó P = + + = cos 2 A + cos 2 B + cos 2 C ≥ .
1 + tan A 1 + tan B 1 + tan C
2 2 2 4
n
Bài 12. Điều kiện bài toán tương đương với:
.v
ab bc bc ca ca ab ab bc ca
. + . + . = . . .
om
c a a b b c c a b
Do đó tồn tại ba góc trong một tam giác sao cho
bc ca ab
= tan
= A, =
tan B, tan C . .c
a b c
 
ok
1 1 1
Khi đó P = 2 + 3  + 
1 + tan A  1 + tan B 1 + tan C 
2 2
= (
cos 2 A + 3 cos 2 B + cos 2 C )
bo
cos 2 A + 3 ( cos 2 B + cos 2C ) + 1 + 2 3 4 3 −3

≥
et
2 4
5
Chú ý cos 2 A + 3 ( cos 2 B + cos 2C ) ≥ − .
vi
2
ng
3+ 2 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a = 7 + 4 3, b =
c= .
3
Bài 13. Giả thiết đã cho tương đương với:
a
6bc + 3ac + 2ab 36abc

kh
6bc + 3ac + 2ab= 36abc ⇔ =

abc abc
bc ac ab bc ac ab
⇔6 +3 +2 =
6 .3 .2
a b c a b c
A B C A B C
Trong tam giác ta có: cot + cot + cot = cot .cot .cot .
2 2 2 2 2 2
Suy ra tồn tại ba góc trong một tam giác sao cho:
ab C ca B bc A
=
2 =
cot ;3 cot ; 6 = cot .
c 2 b 2 a 2
679
1 1 1
Vì vậy VT = . . .
A B 2C
1 + cot 2
1 + cot 2
1 + cot
2 2 2
2
A 2B C 1 A− B A+ B  C
= sin 2 =
sin sin  cos − cos  sin
2 2 2 4 2 2  2
2 2
1 A− B C C 1 C C
=  cos − sin  sin ≤ 1 − sin  sin
4 2 2 2 4 2 2
3
 C  C  C 
  1 − sin  + 1 − sin  +  2sin  
1 C  C C 1  2  2  2 1
n
=− 1 sin 1 − sin  2sin ≤   =
8 2  2 2 8 3  27
.v
 
om
b b
Bài 14. Từ giả thiết ta có: ac + a. + .c = 1.
2009 2009 .c
Suy ra tồn tại ba góc một tam giác sao cho:
ok
A b B C
= a tan = ; tan ; c = tan .
2 2009 2 2
Khi đó
bo
2 2 3 A B C
P= − + = 2cos 2 − 2sin 2 + 3cos 2
A 1 C 2 2 2
1 + tan 2 1+ 1 + tan 2
et
2 2 B 2
tan
2
vi
2
C 1 A− B  C 1 A − B  10
=cos A + cos B + 3(1 − sin2
) =3 + cos 2 −  3 sin − ≤
2 
cos
ng
2 3 2  2 3 3
a
1) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc + a + b =c.
kh
a b c2
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = + . −
a 2 + 1 b2 + 1 c2 + 1
2) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc + a + b =c.
2 (1 + ab ) c
=
(1 + a )(1 + b )
2 2
c +12
3) Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện ab =1 + bc + ca .

a2 b2 c
a +1 b +1 c +1
2 2 2
680

3 b 3c
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = . + −
a +1 b +1 c +1 2 2 2

1 3 3
a +1 b +1 c +1
2 2 2
yz zx xy
Bài 15. Đặt a 2=
= , b 2= ,c 2 .
( x + y )( x + z ) ( y + z )( y + z ) ( z + x )( z + y )
( )≥ ( )
n
4 y 2 z + yz 2 + x 2 z + xz 2 − 2 xyz 4 yz 2 + xz 2
Khi đó a + b − abc
= 2 2
.
( x + y )( y + z )( z + x ) ( x + y )( y + z )( z + x )
.v
Tương tự suy ra:
om
(
4 yz 2 + xz 2 )
∏(a 2
+ b − abc ≥ ∏
2
) ( x + y )( y + z )( z + x )
≥ a 2b 2 c 2
.c 3
Bài 16. Bất đẳng tương đương với: cos A + cos B + cos C ≤ .
ok
2
ab bc ca
=
Với cos A = ;cos B = ;cos C .
bo
2 2 2
Bài 17. Theo giả thiết tồn tại các góc nhọn trong một tam giác sao cho
= = =
et
x tan A; y tan B; z tan C .

Khi đó gọi P là biểu thức vế trái ta có
vi
2 1 1
P= + +
ng
1 + tan 2 A 1 + tan 2 B 1 + tan 2 C

= 2cos A + cos B + cos C
B −C
a
 A A
= 2 1 − 2sin 2  + 2sin cos
 2
kh
2 2
 A A
≤ 2 1 − 2sin 2  + 2sin
 2 2
2
9  A 1 9
=− 4  sin −  ≤
4  2 4 4
Bài 18. Trước hết,ta biến đổi P về dạng:
(a + b − c)(b + c − a )(c + a − b)( a 2 + b 2 + c 2 )
8P =
a 2b 2 c 2
681
Bây giờ ta sẽ chứng minh rằng:

(a + b + c)(a + b − c)(b + c − a )(c + a − b)(a 2 + b 2 + c 2 ) ≤ 9a 2b 2 c 2 (1)
Thật vậy,nếu (a + b − c)(b + c − a)(c + a − b) ≤ 0 bất đẳng thức trên đúng
Nếu (a + b − c)(b + c − a)(c + a − b) > 0 ta thấy rằng 3 số a + b – c; b + c – a;
c + a – b không thể có đồng thời 2 số âm.
Vì thế, ta có thể quy bài toán về chứng minh bất đẳng thức đúng với 3 cạnh 1
tam giác.
Ta xét tam giác ABC với bán kính ngoại tiếp= R; a BC= ; b CA=; c AB .
9a 2 b 2 c 2
Ta có : 9R 2 ≥ a 2 + b 2 + c 2 hay ≥ (a 2 + b 2 + c 2 ) .
n
16 S 2
.v
hay 9a 2b 2 c 2 ≥ (a + b + c)(a + b − c)(b + c − a )(c + a − b)(a 2 + b 2 + c 2 )
Vậy ta có (1) được chứng minh.
om
9 3 3
Suy ra 8 P ≤ = hay P ≤ .
6 2 16
= a 2cos= =
A; b 2cos B; c 2cos C .
.c
Bài 19. Theo giả thiết tồn tại ba góc nhọn trong một tam giác sao cho
ok
Bất đẳng thức trở thành:
cos sA 4 − cos 2 A + cos B 4 − cos 2 B + cos C 4 − cos 2 C ≤ 3 3
bo
.
3 3
⇔ cos A sin A + cos B sin B + cos C sin C ≤
2
et
cos A ≤ cos B ≤ cos C

Không mất tính tổng quát giả sử A ≥ B ≥ C ⇒  .
vi
sin A ≥ sin B ≥ sin C

Theo bất đẳng thức Chebyshev ta có
ng
1
( cos A + cos B + cos C )( sin A + sin B + sin C )
cos A sin A + cos B sin B + cos C sin C ≤
3
a
1 3 3 3 3 3
≤ . . =
kh
3 2 2 4
(
4 − a 2 + 4 − b 2 + 4 − c 2 ≤ 3 12 − a 2 − b 2 − c 2 . )
Ta chỉ cần chứng minh a 2 + b 2 + c 2 ≥ 3 .
Thật vậy theo giả thiết tồn tại ba góc nhọn một tam giác sao cho
bc ca ab
=
cos A = ,cos B = ,cos C .
2 2 2
682
2cos B cos C 2cos C cos A 2cos A cos B

=
Suy ra a = ,b = ,c .
cos A cos B cos C
2 2 2
 2cos B cos C   2cos C cos A   2cos A cos B 
Vậy ta chứng minh   +  +  ≥ 3.
 cos A   cos B   cos C 
Bất đẳng thức đúng do
2 2 2
 cos B cos C   cos C cos A   cos A cos B  3
 +  +  ≥ cos A + cos B + cos C ≥
2 2 2

 cos A   cos B   cos C  4
Ta có đpcm.
1 1 1
n
Bài 21. Theo giả thiết ta có + z +  =
1.
xy x y
.v
1 A 1 B C
Do đó tồn tại ba góc một tam giác sao=
cho =
tan , =
tan , z tan .
om
x 2 y 2 2
Khi đó sử dụng bất đẳng thức C –S và AM – GM ta có
 1  .c
2 1 + 
=P  xy 
+ 2
z
≤
2
+ 2
z
ok
 1  1  z +1  1  1  z +1
1 + 2  1 + 2   1 +   1 + 
 x  y   x2   y2 
bo
C
tan
1 1 z 1 1 2
≤ + + 2 = + + .
et
1+
1
1 +
1 z + 1 1 + tan 2 A 1 + tan 2 B 1 + tan 2 C
x2 y2 2 2 2
vi
A B 1
= cos 2 + cos 2 + sin C
ng
2 2 2
3
1+
1 4+3 3
= 1 + ( cos A + cos B + sin C ) ≤ 1 + 2 =
a
.
2 2 4
kh
4+3 3
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng ,
4
π 2π
đạt tại A = B = ,C = ⇒ x = y = 2 + 3; z = 3 .
6 3
683
CHỦ ĐỀ 2: KỸ THUẬT SỬ DỤNG BẤT ĐẲNG THỨC SCHUR
Nội dung chủ đề này đề cập đến bất đẳng thức Schur và một số bài toán áp
dụng dạng cơ bản nhất. Để chi tiết hơn các bạn có thể tìm đọc một số bài viết trong
[1].[2].

Với mọi a,b,c,k là các số thực không âm ta có
a k ( a − b )( a − c ) + b k ( b − c )( b − a ) + c k ( c − a )( c − b ) ≥ 0
n
Với k = 1 ta có bất đẳng thức Schur bậc 3
.v
a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
.
om
Một số dạng tương đương:
( x + y + z )3 + 9 xyz ≥ 4 ( x + y + z )( xy + yz + zx ) ;
( x + y + z ) ( x 2 + y 2 + z 2 ) + 9 xyz ≥ 2 ( x + y + z )( xy + yz + zx ) .
.c
ok
Với k = 2 ta có bất đẳng thức Schur bậc 4:
( ) ( )
a 4 + b 4 + c 4 + abc ( a + b + c ) ≥ ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 . ( )
bo
Trong quá trình sử dụng bất đẳng thức thường đưa về chứng minh các bất đẳng
thức ràng buộc giữa p,q,r được gọi là phương pháp bất đẳng thức Schur kết hợp
et
đổi biến p, q, r.
Các hằng đẳng thức cần lưu ý
vi
Ta đặt p = x + y + z; q = xy + yz + zx; r = xyz , khi đó

ng
ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) = pq − 3r ;
( a + b )( b + c )( c + a ) = pq − r ;
a
( ) ( ) ( )
ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 = p 2 q − 2q 2 − pr ;
kh
( a + b )( a + c ) + ( b + c )( b + a ) + ( c + a )( c + b ) = p 2 + q;
a 2 + b 2 + c 2 = p 2 − 2q;
a3 + b3 + c3 = p3 − 3 pq + 3r ;
a 4 + b 4 + c 4 = p 4 − 4 p 2 q + 2q 2 + 4 pr.
Nếu đặt L = p 2 q 2 + 18 pqr − 27 r 2 − 4q3 − 4 p3 r , khi đó
684
pq + 3r ± L
a 2b + b 2 c + c 2 a =
2
( a − b )( b − c )( c − a ) =± L
Ngoài ra để đánh giá r với p,q ta thường sử dụng hai bất đẳng thức:
(
 p 4 p − q2

r ≥ max 0;
) 

 9 
( )(
 p2 − q 4 p − q2 

r ≥ max 0;
 )

n
 6p 
.v
B. BÀI TẬP MẪU
om
12
abc + ≥ 15 .
ab + bc + ca
Lời giải
Sử dụng bất đẳng thức Schur bậc 3 ta có
.c
ok
( a + b + c )3 + 9abc ≥ 4 ( ab + bc + ca )( a + b + c ) ⇒ 3abc ≥ 4 ( ab + bc + ca ) − 9
36
Ta cần chứng minh 4 ( ab + bc + ca ) − 9 +
bo
≥ 15
ab + bc + ca
⇔ 4 ( ab + bc + ca ) − 24 ( ab + bc + ca ) + 36 ≥ 0 ⇔ 4 ( ab + bc + ca − 3) ≥ 0
2 2
et
Bất đẳng thức luôn đúng. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
vi
ng
2 1 3
+ ≥ .
a + b + c 3 ab + bc + ca
Lời giải
a

kh
( ab + bc + ca )3 + 9a 2b2c 2 ≥ 4 ( ab + bc + ca ) abc ( a + b + c )
( ab + bc + ca )3 + 9
⇔ a+b+c≤
4 ( ab + bc + ca )
8 ( ab + bc + ca ) 1 3
Vậy ta chỉ cần chứng minh + ≥
( ab + bc + ca ) + 9 3 ab + bc + ca
3
( )
Đặt t = ab + bc + ca, t ≥ 3 3 a 2b 2 c 2 = 3 bất đẳng thức trở thành
685
8t 1 3
(
+ ≥ ⇔ 24t 2 + t t 3 + 9 ≥ 9 t 3 + 9
t +9 3 t
3 ) ( )
(
⇔ t 4 − 9t 3 + 24t 2 + 9t − 81 ≥ 0 ⇔ ( t − 3) t 3 − 6t 2 + 6t + 27 ≥ 0 )
Luôn đúng với t ≥ 3 . Bất đẳng thức được chứng minh.
3.
Chứng minh rằng 12 + 9abc ≥ 7 ( ab + bc + ca ) .
Lời giải
( )
n
Đặt t = a + b + c, 3≤t ≤3
.v
( a + b + c )2 − a 2 − b 2 − c 2 t2 − 3
=
⇒ ab + bc + ca =
om
.
2 2
( a + b + c )3 + 9abc ≥ 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ⇒ 9abc ≥ 2t ( t 2 − 3) − t 3 .
.c
ok
(
7 t2 − 3 ) ⇔ ( t − 3)
( )
12 + 2t t − 3 − t ≥
2 3
( 2t + 5) ≥ 0 . 2
bo
2
et
3.
Chứng minh rằng a3 + b3 + c3 + 7 abc ≥ 10 .
vi
Lời giải
ng
Ta có a3 + b3 + c3 = ( a + b + c ) − 3 ( a + b )( b + c )( c + a )
3
= ( a + b + c )3 − 3 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) + 3abc
a
( )
Đặt t = a + b + c, t ≥ 3 ( ab + bc + ca ) = 3 bất đẳng thức trở thành
kh
10abc + t 3 − 9t − 10 ≥ 0 .
Theo bất đẳng thức Schur bậc 3 ta có
( a + b + c )3 + 9abc ≥ 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ⇒ 9abc ≥ 12t − t 3 .
+ Nếu t ≥ 2 3 ⇒ 10abc + t 3 − 9t − 10 > 12t − 9t − 10 = 3t − 10 > 0 .
12t − t 3
+ Nếu 3 ≤ t ≤ 2 3 ⇒ abc ≥ .
9
686
12t − t 3 3
Ta cần chứng minh 10. + t − 9t − 10 ≥ 0
9
(
⇔ ( t − 3) −t 2 − 3t + 30 ≥ 0)
( ( ) )
⇔ ( t − 3) 3 ( 4 − t ) + 16 − t 2 + 2 ≥ 0
a= b= c= 1 .
( a + b + c )( ab + bc + ca ) ( a3 + b3 + c3 ) ≤ ( a 2 + b2 + c 2 )
3
.
n
.v
Lời giải
Chuẩn hoá p = a + b + c = 1 . Đặt q = ab + bc + ca; r = abc .
om
Ta có a 2 + b 2 + c 2 =1 − 2q; a3 + b3 + c3 =1 − 3q + 3r .
Khi đó ta cần chứng minh: q (1 − 3q + 3r ) ≤ (1 − 2q ) .

3
Sử dụng q 2= ( ab + bc + ca )2 ≥ 3abc ( a + b + c )=
.c 3r .
ok
Do đó q (1 − 3q + 3r ) =−
q 3q 2 + 3qr ≤ q − 3q 2 + q3 .
Vậy chỉ cần chứng minh q − 3q 2 + q3 ≤ (1 − 2q ) ⇔ (1 − q )( 3q − 1) ≥ 0 .

bo
3 2
Bất đẳng thức luôn đúng và ta có đpcm. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .
et
Bài 5. Cho x,y,z là các số thực không âm thỏa mãn ( x + y )( y + z )( z + x ) > 0 và

xy + yz + zx =
1 . Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức
vi
x ( x + y )( x + z ) + y ( y + z )( y + x ) + z ( z + x )( z + y )
ng
P= .
x+ y+z
Lời giải
a
x ( x + y )( x + =
z) (
x x 2 + x ( y + z ) + yz
= ) x 2 ( x + y + z ) + xyz .
kh
Ta có:
x ( x + y )( x + z ) xyz
Suy ra = x2 + .
x+ y+z x+ y+z
y ( y + z )( y + x ) xyz z ( z + x )( z + y ) xyz
=
y2 + ; =
z2 + .
x+ y+z x+ y+z x+ y+z x+ y+z
687
xyz xyz xyz

Suy ra P =x2 + + y2 + + z2 + .
x+ y+z x+ y+z x+ y+z
2
 xyz  9 xyz
P ≥ ( x + y + z ) +  3 ( x + y + z )2 +
2
 = .
 x+ y+z  x+ y+z
Theo bất đẳng thức schur ta có:
( x + y + z )3 + 9 xyz ≥ 4 ( x + y + z )( xy + yz + zx )
9 xyz
⇒ (x + y + z) + ≥ 4 ( xy + yz + zx ) =
2
n
4
x+ y+z
.v
1
Do đó P ≥ 2 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= .
om
3
1 và xy + yz + zx > 0 ;
k là một số thực dương. .c
( )
k x 2 + y 2 + z 2 + 9 xyz
.
ok
xy + yz + zx
Lời giải
bo
Ta có:
k ( x + y + z ) − 2k ( xy + yz + zx ) + 9 xyz
2
k 9 xyz
P= = + − 2k .
et
xy + yz + zx xy + yz + zx xy + yz + zx
Theo bất đẳng thức Schur ta có:
vi
( x + y + z )3 + 9 xyz ≥ 4 ( x + y + z )( xy + yz + zx )
ng
9 xyz 1
⇔ 1 + 9 xyz ≥ 4 ( xy + yz + zx ) ⇒ ≥4−
zy + yz + zx xy + yz + zx
a
k 1 k −1
kh
Suy ra P ≥ +4− = − 2k + 4 − 2k .
xy + yz + zx xy + yz + zx xy + yz + zx
TH1: Nếu k > 1 ⇒ k − 1 > 0; xy + yz + zx ≤

( x + y + z)
2
=
1
⇒ P ≥ 3 ( k − 1) + 4 − 2k = k + 1 .
3 3
1
3
9 xyz
TH2: Nếu 0 < k ≤ 1 khi đó sử dụng: x 2 + y 2 + z 2 + ≥ 2 ( xy + yz + zx ) .
x+ y+z
688
Ta có:
( )
x + y 2 + z 2 + 9 xyz ≥ 2 ( xy + yz + zx ) ⇔ k x 2 + y 2 + z 2 + 9kxyz ≥ 2k ( xy + yz + zx ) .
2
( )
Mặt khác: k ≤ 1 ⇒ k x 2 + y 2 + z 2 + 9 xyz ≥ k x 2 + y 2 + z 2 + 9kxyz . ( )
Do đó P
(
k x 2 + y 2 + z 2 + 9kxyz ) ≥ 2k . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
xy + yz + zx
1
x= y= , z= 0 hoặc các hoán vị.
2
n
3.
Chứng minh rằng ( 2 − ab )( 2 − bc )( 2 − ca ) ≥ 1 .
.v
Lời giải
om
Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với
( 2 − ab )( 2 − bc )( 2 − ca ) − 1 ≥ 0
⇔ 7 − 4 ( ab + bc + ca ) + 2abc ( a + b + c ) − a 2b 2 c 2 ≥ 0
.c
⇔ ( a + b + c ) − ( a + b + c − abc ) − 4 ( ab + bc + ca ) + 7 ≥ 0
2 2
ok
( a + b + c )2 − a 2 − b 2 − c 2 t2 − 3
Đặt t = a + b + c, ( )
3 ≤ t ≤ 3 ⇒ ab + bc + ca = =
bo
.
2 2
et
( a + b + c )3 + 9abc ≥ 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca )
vi
( )
⇒ 9abc ≥ 2t t 2 − 3 − t 3 = t 3 − 6t ⇒ abc ≥
t 3 − 6t
9
ng
3
 a 2 + b2 + c2 
Chú ý abc ≤   =
1

a
 3 
kh
a + b + c − abc ≥ 3 3 abc − abc ≥ 3abc − abc = 2abc ≥ 0

t 3 − 6t 15t − t 3
a + b + c − abc ≤ t − =
9 9
2
 15t − t 3 
Vậy ta chứng minh t − 
 9 
2
− 2 t2 − 3 + 7 ≥ 0 ( )
 
( )
2
⇔ 81.13 − 81t 2 − t 2 t 2 − 15 ≥0
( ) (
⇔ 9 − t 2 9 + 9 − t 2 12 − t 2  ≥ 0
  )( )
689
Luôn đúng do 3 ≤ t ≤ 3 . Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra khi
và chỉ khi a= b= c= 1 .
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện abc = 1 .
b + c 3 c + a 3 a + b 5( a + b + c) + 9
Chứng minh rằng 3 + + ≤ .
2a 2b 2c 8
Lời giải
Đặt a =x3 , b =y 3 , c =z 3 ⇒ xyz =1 .
Bất đẳng thức đã cho trở thành:
n
y3 + z3 z 3 + x3
3
(
x3 + y 3 5 x + y + z + 9
3 3
)
.v
yz 3 + zx 3 + xy 3 ≤ .
2 2 2 8
om
=
yz 3
y3 + z3
2
3
y+z
2
(
. yz. yz. yz. y 2 − yz + z 2 )
.c
4
y + z  3 yz + y 2 − yz + z 2 
3
 y+z
ok
≤3 .  =
 
2  4   2 
bo
3 3
z 3 + x3  z + x  3 x + y ≤ x+ y .
3 3
Tương tự ta có zx 3 ≤  ; xy  
2  2  2  2 
et
x3 + y 3 ( x + y ) + ( y + z ) + ( z + x )
3 3 3
vi
y3 + z3 z 3 + x3
yz 3 + zx 3 + xy 3 ≤ .
2 2 2 8
ng
( x + y )3 + ( y + z )3 + ( z + x )3 ≤ 5 ( x3 + y3 + z 3 ) + 9
a
kh
⇔ x3 + y 3 + z 3 + 3 ≥ xy ( x + y ) + yz ( y + z ) + zx ( z + x )
⇔ x3 + y 3 + z 3 + 3 xyz ≥ xy ( x + y ) + yz ( y + z ) + zx ( z + x )
Bất đẳng thức cuối là bất đẳng thức Schur bậc 3 nên ta có đpcm.
690

( ) ( 5
2 a3 + b3 + c3 + 3 a 2 + b 2 + c 2 + 12abc ≥ .
3
)
Bài 2. Tìm hằng số dương k lớn nhất thoả mãn bất đẳng thức với mọi a,b,c là các
số không âm có tổng bằng 3.
a3 + b3 + c3 + kabc ≥ 3 + k .
Bài 3. Chứng minh với a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1, ta có
a+b b+c c+a  1 1 1
+ + + 6 ≥ 2 a + b + c + + +  .
n
c a b  a b c
.v
a 2 + bc b 2 + ca c 2 + ab
om
9
+3 +3 ≥ .
( ) ( ) ( )
3
abc b + c2 2
abc c + a
2 2
abc a + b
2 2 a+b+c
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3. Chứng minh .c
1 1 1 3
+ + ≤ .
ok
9 − ab 9 − bc 9 − ca 8
3.
bo
3
Chứng minh rằng 5 ( a + b + c ) + ≥ 18 .
abc
et
3.
Chứng minh rằng 21 + 18abc ≥ 13 ( ab + bc + ca ) .
vi
3.
ng
1 1 1
5 − 2ab 5 − 2bc 5 − 2ca
a
kh

( ) ( ) 5
2 a3 + b3 + c3 + 3 a 2 + b 2 + c 2 ( a + b + c ) + 12abc ≥
3
(a + b + c) 3
⇔ ( a + b + c ) + 2abc ≥ 2ab ( a + b ) + 2bc ( b + c ) + 2ca ( c + a )

10 3 3 3
3
Bất đẳng thức trên là tổng của hai bất đẳng thức
691
(
4 3
3
a + b3 + c3 ≥ 4abc )
2(a 3
+ b3 + c ) + 6abc ≥ 2ab ( a + b ) + 2bc ( b + c ) + 2ca ( c + a )
3
1
3
3 27 15
Bài 2. Cho a = b = ,c = 0 ⇒ k + 3 ≤ ⇒k≤ .
2 4 4
15
Ta chứng minh k = là giá trị cần tìm.
4
n
Thật vậy bất đẳng thức trở thành
.v
15 27
a3 + b3 + c3 + abc ≥
om
4 4
( )
⇔ 4 a 3 + b3 + c3 + 15abc ≥ ( a + b + c )
3
.
⇔ 3( a 3
)
+ b3 + c3 + 3abc ≥ 3  ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) 
.c
Đây chính là bất đẳng thức Schur bậc 3.
ok
x y z
Bài 3. Theo giả thiết tồn tại các số thực dương x,y,z sao cho=a = ,b = ,c .
y z x
bo

x3 + y 3 + z 3 + 3 xyz ≥ xy ( x + y ) + yz ( y + z ) + zx ( z + x ) .
et
Đây chính là bất đẳng thức Schur bậc 3.

vi

(
a b2 + c2 )
ng
3
(
abc b 2 + c 2 )≤ b+c+
a + bc
2 ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
=
a + bc
2 3 (
3 a 2 + bc )
a
( )
kh
a 2 + bc 3 a 2 + bc
⇒3 ≥
(
abc b + c 2 2
) ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a )
Tương tự cho 2 căn thức còn lại
Và ta chỉ cần chứng minh

(
3 a 2 + b 2 + c 2 + ab + bc + ca ) ≥
9
ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) a+b+c
⇔ a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab ( a + b ) + bc ( b + c ) + ca ( c + a ) .
Bất đẳng thức cuối chính là bất đẳng thức Schur bậc 3.
692
Bài 5. Quy đồng và rút gọn với điều kiện a + b + c =3 bất đẳng thức đã cho tương
đương với a 2b 2 c 2 − 19abc + 33 ( ab + bc + ca ) − 81 ≥ 0 .
Đặt p = a + b + c = 3; q = ab + bc + ca; r = abc .
Ta cần chứng minh r 2 − 19r + 33q − 81 ≥ 0 .
Theo bất đẳng thức Schur bậc ba ta có

r ≥ max 0;
(
 p 4p − q
2
)  =  12 − q  2

max 0; . 
 9   3 
n
+ Nếu q ≥ 2 3 ⇒ 33q + r 2 > 33q > 100 ≥ 19r + 81 bất đẳng thức đúng.
.v
12 − q 2
+ Nếu q ≤ 2 3 ⇒ r ≥ ⇒ q ≥ 3( 4 − r ) .
om
3
Vậy ta chỉ cần chứng minh r 2 − 19r + 33 3 ( 4 − r ) − 81 ≥ 0
⇔ 33 3 ( 4 − r ) ≥ 81 + 19r − r 2 .c
( )
2
⇔ 332.3 ( 4 − r ) ≥ 81 + 19r − r 2
ok
(
⇔ (1 − r ) r 3 − 37 r 2 + 162r + 6507 ≥ 0 )
bo
3
a+b+c
Bất đẳng thức cuối đúng vì r ≤   = 1.
 3 
et
vi
t2 − 3
Bài 7. Đặt t = a + b + c, ( )
3 ≤ t ≤ 3 ⇒ ab + bc + ca =
2
.
ng
Theo bất đẳng thức Schur bậc 3 ta có

( a + b + c )3 + 9abc ≥ 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ⇒ 9abc ≥ 2t ( t 2 − 3) − t 3 = t 3 − 6t .
a
kh
3 13.3
+ Nếu t ≤ 6 ⇒ ab + bc + ca ≤ ⇒ 21 + 18abc − 13 ( ab + bc + ca ) ≥ 21 − >0.
2 2
+ Nếu 6 ≤ t ≤ 3 ⇒ 21 + 18abc − 13 ( ab + bc + ca ) ≥
(
13 t 2 − 3 )
(
≥ 21 + 2 t − 6t −
3
) 2
=
4t 3 − 13t 2 − 24t + 81 ( t − 3) 4t − t + 27
=
2
≥ 0, ∀t ≥ 3
( )
2 2
693
CHỦ ĐỀ 3: KỸ THUẬT DỒN BIẾN

Một bất đẳng thức đối xứng 3 biến a,b,c ta ký hiệu là P ( a, b, c ) ta phải chứng
minh P ( a, b, c ) ≥ 0 .
Dồn biến chính là một cách tách bất đẳng thức cần chứng minh thành hai bất
đẳng thức đơn giản hơn tức là đánh giá P (a, b, c) qua một biểu thức trung gian
 b + c b + c   b2 + c2 b2 + c2 
(
chẳng hạn P a, bc , bc , P  a,

)2
, 
2  
, P a ,
2
,
2
 ,... sau

 
n
đó đánh giá biểu thức trung gian.
.v
Như vậy tóm tắt theo 2 bước như sau :
Bước 1 : Chứng minh P ( a, b, c ) ≥ PTG và cần sắp thứ tự các biến để bất đẳng thức đúng.
om
Bước 2 : Chứng minh PTG ≥ 0 .
Thông thường thực hiện bước 2 trước để kiểm tra tính đúng của phương pháp
.c
dồn biến, sau đó thực hiện bước 1, chú ý sắp thứ tự các biến chẳng hạn
a = min {a, b, c} hoặc a = max {a, b, c} .
ok
Dưới đây tôi trình bày một số phương pháp dồn biến cụ thể phụ thuộc vào điều
bo
kiện bài toán.

1. Nếu điều kiện bài toán cho tổng 3 số a + b + c =k
 b+c b+c
Ta tìm cách đánh giá P ( a, b, c ) − P  a,
et
, ≥0
 2 2 
vi
 b+c b+c  k −a k −a

=
P  a, ,  P  a, , ≥0
 2 2   2 2 
ng
Khi đó ta cần sắp thứ tự a = min {a, b, c} hoặc a = max {a, b, c} .

Ví dụ 1. Cho a, b, c là các số thực dương thoả mãn điều kiện a + b + c = 1.
a
kh
1 1 1
Chứng minh rằng + + + 48(ab + bc + ca ) ≥ 25 .
a b c
Lời giải
1 1 1
Ta cần chứng minh: P (a, b, c) = + + + 48(ab + bc + ca ) − 25 ≥ 0 (1) .
a b c
Không mất tính tổng quát, có thể giả sử a = max {a, b, c} .
Để chứng minh (1), ta sẽ lần lượt chứng minh
b+c b+c
i) P (a, b, c) ≥ P (a, , ) với a, b, c > 0, a + b + c = 1, a = max {a, b, c} .
2 2
694
ii) P ( a, t , t ) ≥ 0 với a + 2t =
1.
Để chứng minh i), ta xét
b+c b+c 1 1 4  b+c 
2
P ( a , b, c ) − P ( a , , )= + − + 48 bc −   
2 2 b c b+c   2  
 1 
=
(b − c) 2  − 12 
 bc(b + c) 
1 2
Vì a max {a, b, c} ⇒ a ≥ , b + c ≤ ⇒ bc ( b + c ) ≤
=
(b + c ) ≤ 2 . 3
3 3 4 27
n
1 27
− 12 ≥ − 12 > 0 .
.v
Suy ra
bc(b + c) 2
Vậy i) đã được chứng minh.
om
Để chứng minh ii), ta có
1 2
P ( a, t , t ) =
+ + 48(2at + t 2 ) − 25 .c
a t
1 2
= + + 48(2(1 − 2t )t + t 2 ) − 25
ok
1 − 2t t
2(4t − 1) 2 (3t − 1) 2
= ≥0
bo
(1 − 2t )t
1 1
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi t = hoặc t = tương ứng với
et
4 3
1 1 1
vi
a= , b= c= hoặc a= b= c= .
2 4 3
ng

Nhận xét.
1) Khi thực hành phương pháp dồn biến, nên bắt đầu từ bất đẳng thức ii) trước với
a
các lý do sau:
kh
+ Tìm được các điểm nghi vấn xảy ra dấu bằng. Biết được điểm xảy ra dấu bằng,
chúng ta có thể tìm được các cách tiếp cận thích hợp.
+ Nếu không chứng minh được ii) thì việc dồn biến là vô ích. Vì vậy phải làm
bước này trước.
b+c b+c
2) Bất đẳng thức P (a, b, c) ≥ P (a, , ) nói chung không đúng với mọi a, b, c.
2 2
Sử dụng tính đối xứng của bất đẳng thức, ta có thể sắp xếp thứ tự a, b, c để bất
đẳng thức này đúng.
695
3) Việc chọn giá trị để dồn biến đến phụ thuộc vào biểu thức của P và điều kiện
ràng buộc. Trong trường hợp bài toán trên, do có điều kiện a + b + c = 1 nên ta
bắt buộc phải dồn biến đến các biến mà điều kiện này không thay đổi.
4) Khéo léo đánh giá điều kiện của biến ta hoàn toàn dồn được biến về chứng minh
bất đẳng thức trong trường hợp hai biến bằng nhau(xem ví dụ 2).
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương. Chứng minh rằng

a 2 + b 2 + c 2 + abc + 5 ≥ 3 ( a + b + c ) .
Lời giải
n
Ta cần chứng minh P (a, b, c) = a 2 + b 2 + c 2 + abc + 5 − 3 ( a + b + c ) ≥ 0 .
.v
Giả sử c là số nhỏ nhất trong ba số a, b, c. Xét hiệu
( ) ( ) 
om
2 2
P (a, b, c) − P ( ab , ab , c) = a − b a+ b − 3

 a + b a + b  (a − b) (2 − c)
2
P ( a , b, c ) − P  , ,c  = .c
 2 2  4
+ Nếu c ≥ 1 ⇒ a + b ≥ 2 ⇒ P (a, b, c) ≥ P ( ab , ab , c) .
ok
a+b a+b 
+ Nếu c < 1 ⇒ P(a, b, c) ≥ P  , ,c  .
bo
 2 2 
Do vậy ta chỉ cần chứng minh bất đẳng thức trong trường hợp hai số bằng nhau.
et
P ( ab , ab , c)= t 2 ( c + 2 ) − 6t + c 2 − 3c + 5, t= ab .
( )
Ta có ∆ 't =9 − ( c + 2 ) c 2 − 3c + 5 =− ( c − 1) ( c + 1) ≤ 0 .
vi
Điều đó chứng tở bất đẳng thức được chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ
ng
khi a= b= c= 1 .
Nhận xét. Ngoài ra ta có thể chứng minh đơn giản bằng Nguyên lý Dirichlet.
a
Trong ba số (a − 1),(b − 1),(c − 1) luôn có hai số cùng dấu giả sử là

kh
( a − 1)( b − 1) ≥ 0 ⇒ ab ≥ a + b − 1 ⇒ abc ≥ ac + bc − c .
Vậy ta chỉ cần chứng minh a 2 + b 2 + c 2 + 5 + ac + bc − c ≥ 3 ( a + b + c ) .
1
Ta có VT ≥ ( a + b )2 − 2ab + ( c − 3)( a + b ) + c 2 − 4c + 5 ≥ 0 .
2
Chú ý ∆ a +b =
2
(
( c − 3) − 2 c 2 − 4c + 5 = )
− ( c − 1) ≤ 0 ta có đpcm.
2
2. Nếu điều kiện bài toán cho tích ba số bằng 1

(
Ta tìm cách đánh giá P ( a, b, c ) ≥ P a, bc , bc ≥ 0 )
696
(
P a,=
bc , bc )
 1 
P  2 , x, x  ≥ 0 với x = bc .
x 
Khi đó ta cần sắp thứ tự a = min {a, b, c} hoặc a = max {a, b, c} .
 b 
Chú ý. Một số trường hợp dồn biến về f (ta, b / t , c) với t ∈  ;1 .
 a 
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực dương có tích bằng 1.
1 1 1 6
a b c a+b+c
n
Lời giải
.v
1 1 1 6
Ta cần chứng minh: P (a, b, c) = + + + − 5 ≥ 0 (1) .
a b c a+b+c
om
giả sử a max {a, b, c} ⇒ a ≥ bc .
Để chứng minh bất đẳng thức (1) ta thực hiện chứng minh 2 bất đẳng thức sau:
( )
i) P ( a, b, c ) ≥ P a, bc , bc với abc a max {a, b, c} .
= 1,=
.c
ok
 1 
ii) P  2 , x, x  ≥ 0 với x = bc .
x 
Chứng minh bất đẳng thức i)
bo
Ta có:
1 
et
1 1 1 6 2 6
P (a, b, c) − P (a, bc , bc ) = + + + − + + 
a b c a+b+c a bc a + 2 bc 
vi
=
1 1
+ −
2
+
6 2 bc − b − c ( )
( )
ng
b c bc ( a + b + c ) a + 2 bc
( ) ( )
2 2
b− c 6 b− c
a
= −
(a + b + c)(a + 2 )
kh
bc bc
( ) ( )
2
b− c ( a + b + c ) a + 2 bc − 6bc 
 
(
bc ( a + b + c ) a + 2 bc )
Do a ≥ bc , b + c ≥ 2 bc .
( ) (
⇒ ( a + b + c ) a + 2 bc − 6bc ≥ 3 bc a + 2 bc − 6bc = 3a bc > 0 )
 1 
Do đó P (a, b, c) ≥ P (a, bc , bc ) =
f  2 , x, x  với x = bc .
x 
697
Chứng minh bất đẳng thức ii)

2 6
Ta chỉ cần chứng minh x 2 + 2
+ −5≥ 0 .
x 1
2x +
x2
( )
⇔ ( x − 1) 2 x 4 + 4 x3 − 4 x 2 − x + 2 ≥ 0 (luôn đúng).
2

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x =1 ⇔ a =b =c =1 .
3. Nếu điều kiện bài toán cho tổng bình phương của 3 số a 2 + b 2 + c 2 =
k
 b2 + c2 b2 + c2 
n
Ta tìm cách đánh giá P ( a, b, c ) − P  a, , ≥0
 2 
.v
2
 
 b2 + c2 b2 + c2   
om
k − a2 k − a2
P =a, ,  P  a, , ≥0
 2 2   2 2 
   
Khi đó ta cần sắp thứ tự a = min {a, b, c} hoặc a = max {a, b, c} . .c
Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a 2 + b 2 + c 2 =
ok
3.
Chứng minh rằng a + b + c ≥ a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 .
bo
Lời giải
et
a ≤ b ≤ c ⇒ a ≤ 1, b 2 + c 2 ≥ 2 ⇒ b + c ≥ b 2 + c 2 =2 .
Ta cần chứng minh:
vi
(
f ( a , b, c ) = a + b + c − a 2 b 2 − b 2 c 2 − c 2 a 2 = a + b + c − a 2 b 2 + c 2 − b 2 c 2 ≥ 0 . )
ng
Xét
 b2 + c2 b2 + c2  b2 + c2  b2 + c2 
2
a
f ( a , b, c ) − f  a , =b+c−2 −b c +
2 2
 2 
,
 2 2  2  
kh
 
(b ) ( b + c )2 − 2 ( b 2 + c 2 )
2
2
− c2
= +
4
(
b + c + 2 b2 + c2 )
 
( b + c )2 −
( b − c )  
2 1
= ≥0


4 b + c + 2 b2 + c2 ( ) 

698
Vì
( b + c )2
−
1
=
( b + c )3 + ( b + c )2
2 b2 + c2 − 4 ( )
4
(
b + c + 2 b2 + c2 ) 4  b + c + 2 b 2 + c 2 
 
( )
2 2 + 2 2.2 − 4
≥ >0
(
4  b + c + 2 b 2 + c 2 
 
)
 b2 + c2 b2 + c2 
f  a, , ≥0
 2 
n
2
 
.v
 3 − a2 3 − a2 
⇔ f  a, , ≥0
 2 
om
2
 
( )
⇔ a + 2 3 − a2 ≥ a2 3 − a2 + ( ) 14 (3 − a ) 2 2
.c
 
3 3 
⇔ ( a − 1)  ( a + 1) −
ok
2 2
 ≥ 0 (luôn đúng).


4 3 − a + 2 3 − a2 ( ) 

bo
Vì
3
( a + 1)2 −
3 3 3 3 2
≥ ( a + 1) − =
2
(
a + 2a ≥ 0, ∀a ∈ [ 0;1] . )
4 3 − a + 2 3 − a2( 4
) 4 4
et
vi
4. Dồn biến bằng hàm số

Dưới đây tôi trình bày kỹ thuật dồn biến bằng hàm số dạng đơn giản nhất khi
ng
điều kiện bài toán cho tổng các số không đổi (a + b + c =k ) dấu bằng đạt tại
một biến bằng 0 hoặc 2 số bằng nhau.
a
Khi đó sắp thứ tự lại biến số giả sử a ≥ b ≥ c lúc đó dấu bằng đạt tại
kh
2
b+c
c =0 ⇒ bc =0 hoặc b =c ⇒ bc =  .
 2 
t= b + c t2
nên ta đặt  ,0 ≤ s ≤ .
 s = bc 4
Đưa bất đẳng thức cần chứng minh về dạng hàm số f(s) và chỉ ra rằng f(s)
 t2 
nghịch biến hoặc đồng biến trên 0;  .
 4 
699
+ Nếu dấu bằng đạt tại một số bằng 0 ta cần chỉ ra rằng f(s) nghịch biến tức
f ( s ) ≤ f (0) , lúc đó đưa về chứng minh bất đẳng thức với 2 biến a và t với
a+t =k . Vậy bài toán đưa về chứng minh bất đẳng thức một biến số.
t2
+ Nếu dấu bằng đạt tại 2 số bằng nhau khi đó b = c ⇒ s = tức f(s) là hàm đồng biến.
4
(a 2
)(
+ b2 b2 + c2 c2 + a 2 ≤ )( ) 1
32
.
Lời giải
n
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c .
.v
(
P = ( b + c ) − 2bc  .  a 4 + a 2 ( b + c ) − 2bc + b 2 c 2  .
2 2
)
om
   
 t2 
Đặt b + c = t , bc = s, s ∈ 0;  ta có
 4  .c
( ) (
P = f ( s) = t 2 − 2s  a 4 + a 2 t 2 − 2s + s 2  . )
ok
 
 t2 
( ) ( )
Xét hàm số f ( s ) = t 2 − 2 s  a 4 + a 2 t 2 − 2 s + s 2  với s ∈ 0;  ta được
bo
 
 4 
( ) (
−2  a 4 + a 2 t 2 − 2 s + s 2  + 2 t 2 − 2 s s − a 2 .
f '( s ) = )( )
et
 
2
t2 1  2  1
vi
Chú ý s ≤ ≤   = ≤ a 2 ⇒ s − a 2 ≤ 0 ⇒ f '( s ) ≤ 0 .
4 4 3 9
ng
 t2 
Do đó f(s) là hàm nghịch biến trên đoạn 0;  .
 4 
a
( )
Suy ra P = f ( s ) ≤ f (0) = t 2 a 4 + a 2t 2 = a 2t 2 a 2 + t 2 ( )
kh
1
= t 2 (1 − t ) t 2 + (1 − t )  ≤
2 2
  32
 2
Chú ý khảo sát hàm một biến g (t )= t 2 (1 − t ) t 2 + (1 − t )  trên đoạn 0;  ta
2 2
   3
có kết quả trên.
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
2
700
2 2
 c  c
=
Cách 2: Giả sử c min {a, b, c} ⇒ b + c ≤  b +  ; a 2 + c 2 ≤  a +  và
2 2
 2  2
2 2
 c  c
a 2 + b2 ≤  a +  +  b +  .
 2  2
c
2
c
Đặt x = a + , y = b + ⇒ x + y = 1; P ≤ x 2 y 2 x 2 + y 2 .
2
( )
Khi đó sử dụng bất đẳng thức AM – GM cho 2 số dương ta được
2
2
 2 xy + x 2 + y 2 
P≤x y 2 2
( x +
2
= y
xy
) 1 x+ y
.2 xy x 2 + y 2 ≤ 
2
 ( )  = 
1
.
n
2 2 2   2  32
.v
Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 1. Chứng minh
om
(a 3 1
)(
+ b3 b3 + c 3 c 3 + a 3 ≤
256
. )( )
Ví dụ 2. Cho a,b,c là các số thực dương có tổng bằng 3. Chứng minh .c
bc ca ab 9 21
+ + + abc ≥ .
ok
a b c 4 4
Lời giải
bo
Gọi P là biểu thức vế trái và giả sử a = max {a, b, c} ta có
bc  b2 + c2  9 s a t − 2s 9
2
( )
et
P =+ a  + abc =+ + as .
a  bc  4 a s 4
 
vi
s a t − 2s 9
Xét hàm số f ( s ) = +
2
(
+ as trên nửa khoảng
)  t2 
 0;  ta có
ng
a s 4  4 
t2
( ) ( )
a
s 2
92a 2
+ 4 − 4 a 2
t 9a 2 + 4 − 4a 2 t
1 at 9
f '( s ) = − 2 + a = ≤ 16
kh
a s 4 4as 2 4as 2
=
t.
(9a + 4) t − 64a
2 2
≤ t.
(
2 9a 2 + 4 − 64a 2 ) =
t.
8 − 46a 2
<0
64as 2 64as 2 64as 2
 t2 
Vậy f(s) là hàm nghịch biến trên  0;  suy ra
 4
 
 t2  t2 9at 2 ( 3 − a ) 9a ( 3 − a )
2 2
P = f (s) ≥ f   = + 2a + = + 2a + .
 4  4a 16 4a 16
 
701
Chú ý.
( 3 − a ) 2 + 2a =
+
9a ( 3 − a )
2
9 ( a − 1) ( a − 2 )
2 2
+
21 21
≥ .
4a 16 16a 4 4
 1 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( a; b; c ) = (1;1;1) ;  2; ;  hoặc các hoán vị.
 2 2
3.
7  1 1 1  81
Chứng minh rằng a + b + c +  + + ≥ .
20  a b c  20
Lời giải
n
.v
t
Đặt t =b2 + c2 ; s =bc, s ≤
om
.
2
7 1 b 2 + c 2 + 2bc  .c
P =a + b 2 + c 2 + 2bc + + 
20  a bc 
 
ok
7 1 t + 2s 
=a + t + 2 s +  + 
20  a s 
bo
7 1 t + 2s 
Xét hàm số f ( s ) =a + t + 2 s +  +  ta có
s 
et
20  a
7 (t + s ) 20 s 2 − 7 ( t + s )
vi
1
f '( s ) = − =2 <0
t + 2 s 20 s 2 t + 2 s 20 s t + 2 s
ng
t
20 s 2 − 7 ( t + 2 s ) ≤ 20 s 2 − 7.4=
s 4 s ( 5s − 7 ) < 0, s ≤ ≤ 1
2
a
Vì vậy f(s) là hàm nghịch biến do đó

kh
t 7 1 2 2
P=f ( s ) ≥ f   =+
a 2t +  + 
2 20  a t 
7  1 2 2  81
= 3 − t + 2t +  + ≥
20  3 − t t  20
(a 3
)( )
+ b3 + c3 a3b3 + b3c3 + c3 a3 ≤ 36 ( ab + bc + ca ) .
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c .
702
Viết lại bất đẳng thức đã cho dưới dạng
   ( 3
)
P =  a3 + ( b + c ) − 3bc ( b + c )  .  a3 ( b + c ) − 3bc ( b + c ) + b3c3  − 36a ( b + c ) − 36bc ≤ 0
3

 t2 
Đặt b + c = t , bc = s, s ∈ 0;  ta có
 4 
P= (a 3
)( )
+ t 3 − 3ts a3t 3 − 3a3ts + s 3 − 36at − 36 s .
 t2 
Xét hàm số f ( s ) = ( )( )
a3 + t 3 − 3ts a3t 3 − 3a3ts + s3 − 36at − 36s với s ∈ 0;  ta có
 4 
n
f '( s ) = ( ) ( )(
−3t a3t 3 − 3a3ts + s 3 + a3 + t 3 − 3ts 3s 2 − 3a 3t − 36 ≤ 0 . )
.v
Vì s 2 − a3t ≤ 0 với t ≤ 2, a ≥ 1, s ≤ 1 .
om
 t2 
Do đó f(s) là hàm nghịch biến trên 0;  suy ra
 4  .c
( )
f( s ) ≤ f(0) = a3 + t 3 a3t 3 − 36at = ( a + t ) − 3at ( a + t )  a3t 3 − 36at

3

ok
= 27 − 9t ( 3 − t )  t 3 ( 3 − t ) − 36t ( 3 − t )
3
bo
Vậy ta chỉ cần chứng minh  27 − 9t ( 3 − t )  t 2 ( 3 − t ) − 36 ≤ 0, ∀t ∈ [ 0;2] .

2
9
Đặt x = t ( 3 − t ) ≤ , ta chứng minh
et
4
( 27 − 9 x ) x 2 ≤ 36 ⇔ x3 − 3x 2 + 4 ≥ 0 ⇔ ( x − 2 )2 ( x + 1) ≥ 0 (luôn đúng).
vi

ng

a 2,=
b 1,=
Ví dụ 5. Cho x,y,z là các số thực không âm. Chứng minh
a
1
x4 ( y + z ) + y 4 ( z + x ) + z 4 ( x + y ) ≤ ( x + y + z )5 .
kh
12
Lời giải
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất bậc 5 ta chuẩn hoá x + y + z =
1.
Ta phải chứng minh
1
x4 ( y + z ) + y 4 ( z + x ) + z 4 ( x + y ) ≤ .
12
1
giả sử x max { x, y, z} ⇒ x ≥
Gọi P là biểu thức vế trái và= ta có
3
703
(
P= x 4 ( y + z ) + yz y 3 + z 3 + x y 4 + z 4 ) ( )
( 
4
)
= x 4 ( y + z ) + yz ( y + z ) − 3 yz ( y + z ) + x ( y + z ) + 2 y 2 z 2 − 4 ( y + z ) yz 
3 2

= tx 4 + xt 4 + ( 2 x − 3t ) s 2 + t 2 ( t − 4 x ) s
t= y + z  t2 
Với  , s ∈ 0;  .
 s = yz  4 
 t2 
Xét hàm số f ( s ) = tx 4 + xt 4 + ( 2 x − 3t ) s 2 + t 2 ( t − 4 x ) s trên đoạn 0;  ta có
 4 
n
t2 2 t3
2 ( 2 x − 3t ) s + t 2 ( t − 4 x ) ≤ 2 ( 2 x − 3t ) . + t (t − 4x ) =
.v
f '( s ) = − − 3 xt 2 ≤ 0 .
4 2
om
 t2 
 4 
( ) ( ) ≤ 121 .
.c
Vì vậy P = f ( s ) ≤ f (0) = tx 4 + xt 4 = xt x3 + t 3 = x (1 − x ) x3 + (1 − x )
3
ok
 3+ 6 3− 6   3− 6 3+ 6 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi ( x; y; z ) =  0; ;  ;  0; ; 
bo
 6 6   6 6 
và các hoán vị của mỗi bộ số tương ứng.
et
Ví dụ 6. Cho x,y,z là các số thực không âm. Chứng minh
(8 x 2
)( )( )
+ yz 8 y 2 + zx 8 z 2 + xy ≤ ( x + y + z ) .
6
vi
ng
Lời giải
Bất đẳng thức có dạng thuần nhất bậc 6 ta huẩn hoá x + y + z =
1.
( )(
Ta phải chứng minh 8 x 2 + yz 8 y 2 + zx 8 z 2 + xy ≤ 1 . )( )
a
kh
1
Không mất tính tổng quát= giả sử x max { x, y, z} ⇒ x ≥ .
3
Gọi P là biểu thức vế trái của bất đẳng thức ta có
P= (8 x 2
) ( )
+ yz 64 y 2 z 2 + 8 x y 3 + z 3 + x 2 yz 
 
= (8 x + yz ){64 y z + 8 x ( y + z ) − 3 yz ( y + z )  + x }
2 2 2 3 2
yz
 
= (8 x 2
+ s )( 64 s + 8 xt − 24 xts + x s )
2 3 2
704
t= y + z  t2 
Với  , s ∈ 0;  .
 s = yz  4 
 t2 
( )( )
Xét hàm số f ( s ) = 8 x 2 + s 64 s 2 + 8 xt 3 − 24 xts + x 2 s trên đoạn 0;  .
 4 
( )(
f '( s )= 64 s 2 + 8 xt 3 − 24 xts + x 2 s + 8 x 2 + s 128s + x 2 − 24 xt )
(
f ''( s )= 128s − 24 xt + x 2 + 128s + x 2 − 24 xt + 128 8 x 2 + s )
 171 
f '''( s ) = 384 ⇒ f ''( s ) ≥ f ''(0) = 1026 x 2 − 48 xt = 48 x  x−t > 0
n
 8 
.v
 t2  t2
Do đó f(s) là hàm lồi trên đoạn 0;  do đó f(s) đạt max tại 0 hoặc .
 4  4
om
3
 x + 1 − x  2 
Ta có f (0) = 64 x t = 64  x (1 − x )  ≤ 64 
3
  = 1 ; và
3 3
 2  
.c
 t2  2 t 2  4 x 2t 2 
ok
f  =  8 x +  4 t + 2 xt 3
+ 
4 4  4 
   
 (1 − x )2  x 2 (1 − x ) 
bo
2
=  8x2 +  4 (1 − x )4 + 2 x (1 − x )3 +  ≤1
 4  4 
  
et
Vậy ta có max P bằng 1. Bất đẳng thức được chứng minh.

1 1 1  1 1
Dấu bằng đạt tại ( x; y; z ) =  ; ;  ;  0; ;  hoặc các hoán vị của mỗi bộ số
vi
3 3 3  2 2
ng
tương ứng.
a
Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx > 0 .
kh
1 1 1 3
8 x 2 + yz 8 y 2 + zx 8 z 2 + xy x+ y+z
Chú ý. Bài toán này là hệ quả của bất đẳng thức trên.
Như vậy qua việc dồn biến bằng hàm số đơn giản qua tổng và tích như trên
các bài toán được xử lý khá đơn giản. Bạn đọc thử so sánh lời giải các bài toán trên
với các cách dồn biến cũng như phương khác để thấy được hiệu quả ưu việt của
phương pháp này.
705
( )(
Bài 1. Cho tam giác ABC chứng minh rằng 1 + cos 2 A 1 + cos 2 B 1 + cos 2 C ≥ )( ) 125
64
.
Lời giải
π
giả sử C min { A, B, C} ⇒ 0 < C ≤
Không mất tính tổng quát= .
3
2
( 
)(
Ta chứng minh 1 + cos A 1 + cos B ≥ 1 + cos 2
2

A+ B 
2 
 .
2
)
Thật vậy bất đẳng thức đã cho tương đương với
n
A− B
6cos C − cos ( A − B ) − 1 ≥ 0 .
.v
sin 2
2 
om
1
Bất đẳng thức đúng bởi vì 6cos C − cos ( A − B ) − 1 ≥ 6. − 2 = 1 > 0 .
2
Từ đó suy ra .c 2
( 2
)( 2 
)(
1 + cos A 1 + cos B 1 + cos C ≥ 1 + cos 2
A+ B 
)
 1 + cos C .
2 2
( )
ok
 2 
bo
2

1 + cos

2 A+ B 
2 
(
 1 + cos C ≥
2 125
64
)
et
2
 C
(
⇔ 1 + sin 2  1 + cos 2 C ≥
125
)
vi
 2 64
2
 1 − cos C 
( )
ng
125
⇔ 1 +  1 + cos C ≥
2
 2  64
(
⇔ ( 2cos C − 1) 4cos 2 C − 20cos C + 19 ≥ 0
2
)
a
kh
⇔ ( 2cos C − 1)  4cos 2 C − 1 + 20 (1 − cos C )  ≥ 0

2
 
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do 4cos 2 C − 1 ≥ 0;1 − cos C > 0 .
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi A= B= C= 600 .
Bài 2. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x + y + z =
1.
Chứng minh rằng xy + yz + zx ≥ 12 x3 + y 3 + z 3 ( )( x y + y 2 z 2 + z 2 x2 .

2 2
)
706
Lời giải
1
giả sử x max { x, y, z} ⇒ x ≥ .
3
(
xy + yz + zx − 12 x3 + y 3 + z 3 )( x )
y + y 2 z 2 + z 2 x2 ≥ 0 .
2 2

P = x ( y + z ) + yz − 12  x3 + ( y + z ) − 3 yz ( y + z )  .  x 2 ( y + z ) − 2 x 2 yz + y 2 z 2 
3 2
   
( )(
= xt + s − 12 x3 + t 3 − 3ts x 2t 2 − 2 x 2 s + s 2 )
n
t= y + z  t2 
.v
Với  , s ∈ 0;  .
 s = yz  4 
om
( )( )
Xét hàm số f ( s ) = xt + s − 12 x3 + t 3 − 3ts x 2t 2 − 2 x 2 s + s 2 liên tục trên đoạn
 t2 
0;  ta có .c
 4 
( ) ( )( )
ok
f '( s ) =1 + 36t x 2t 2 − 2 x 2 s + s 2 + 24 x3 + t 3 − 3ts x 2 − s ≥ 0 do x 2 − s ≥ 0 .
 t2 
bo
Do đó f(s) là hàm đồng biến trên đoạn 0;  .

 4 
Vì vậy
et
( )
f ( s ) ≥ f (0) = xt − 12 x3 + t 3 x 2t 2 = x (1 − x ) − 12  x3 + (1 − x )  x 2 (1 − x )

3

2
vi
=x (1 − x ) 1 − 12 x (1 − x ) (1 − 3x (1 − x ) ) 
ng
1 
= x (1 − x ) 6 x (1 − x ) − 1 ≥ 0, ∀x ∈  ;1
2
3 
a

kh
  x (1 − x ) =
0 

6 x (1 − x ) = 1  x= 1, y= z= 0

  3+ 3 3− 3
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  yz = 0 ⇔
= = ,y =,z 0.
x 6 6
x + y + z = 1 
  3+ 3 3− 3
x ≥ 1 =
 x =
, y 0,=
z
 3 6 6
707

Cho x,y,z là các số thực không âm. Chứng minh
( x + y + z )5 ≥
9
4 6 −9
( )
x3 + y 3 + z 3 ( xy + yz + zx ) .
x y z 9
1≤ + + ≤ .
1 − yz 1 − zx 1 − xy 8
Lời giải
Bất đẳng thức vế trái là hiển nhiên theo C –S thật vậy
n
x
+
y
+
z
≥
( x + y + z) 2
=
1
≥1.
.v
1 − yz 1 − zx 1 − xy x (1 − yz ) + y (1 − zx ) + z (1 − xy ) 1 − 3xyz
Ta chứng minh bất đẳng vế phải.
om
Gọi P là biểu thức vế trái và giả sử x = max { x, y, z} ta có
=P
x
+
(
y + z − x ( y + z ) − 2 yz
2
) .c
1 − yz x 2 yz − x ( y + z ) + 1
ok
=
x
+ 2
(
t − x t 2 − 2s )
1− s
bo
x s − xt + 1
t= y + z  t2 
với  , s ∈  0;  .
 4
et
 s = yz  
t − x t 2 − 2s ( )
vi
x  t2 
Xét hàm số f=
( s) + 2 liên tục trên  0;  ta có
1− s x s − xt + 1  4 
ng
f '( s ) =2 +
x x3t − 3 x 2t + 2 x
=2 +
x (
x x 2t − 3 xt + 2
>0
)
a
(1 − s ) ( ) (1 − s ) ( )
2 2
x 2 s − xt + 1 x 2 s − xt + 1
kh
3 3 5
do x 2t − 3 xt + 2 > 2 − 3 xt ≥ 2 − ( x + t )2 = 2 − = > 0 .
4 4 4
 t2 
Vậy f(s) là hàm đồng biến trên  0;  .
 4
 
708
xt 2
 t2  t−
x 2
Do đó f ( s ) ≤ f   = 2 + 2 2
4
  1− t x t
− xt + 1
4 4
4 (1 − x ) − 2 x (1 − x )
2
4x
= +
4 − (1 − x ) x 2 (1 − x ) − 4 x (1 − x ) + 4
2 2
3 x3 − 5 x 2 + 3 x + 3
= −2.
x 4 − 3 x3 + x 2 − x − 6
3 x3 − 5 x 2 + 3 x + 3 9
( )
n
⇔ ( 3 x − 1) x 2 + 3 x − 6 ≤ 0 .
2
Ta chứng minh −2. ≤
x − 3x + x − x − 6
4 3 2 8
.v
om
1
3
Cho x,y,z là các số thực dương thoả mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =
.c
1.
ok
9 1 1 1 27
Chứng minh rằng ≤ + + ≤ .
4 1 + xy 1 + yz 1 + zx 4 ( x + y + z )2
bo
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn abc = 1 . Chứng minh rằng
( a + b )( b + c )( c + a ) ≥ 4 ( a + b + c − 1) .
et
Lời giải
Không mất tính tổng quát ta có thể giả sử a ≥ b ≥ c
vi
⇒ a ≥ 1 và ta cần chứng minh

ng
( a + b )( a + c )( b + c ) − 4 ( a + b + c − 1) ≥ 0
⇔ f (a, b, c) =  a 2 + a ( b + c ) + bc  ( b + c ) − 4 ( a + b + c − 1) ≥ 0 .
a
 
kh
Xét
f (a, b, c) − f (a, bc , bc )
( ) (
= a 2 b + c − 2 bc + a ( b + c ) − 4bc  + bc b + c − 2 bc − 4 b + c − 2 bc

2
 ) ( )
( ) ( )
2
= b− c  a 2 + a b + c + 2 bc + bc − 4  ≥ 0
 
Vì
( )
a 2 + a b + c + 2 bc + bc − 4 = a 2 + 2 a + a ( b + c ) + bc − 4
≥ a 2 + 2 a + 2a bc + bc − 4 = a 2 + 4 a + bc − 4 ≥ 1 + bc > 0
709
Do a ≥ 1 .
 1 
Vì vậy ta chỉ cần chứng minh f (a, bc , bc ) ≥ 0 ⇔ f  2 , x, x  ≥ 0 với x = bc
x 
 1  1   1 
2 x  2 + x  2 + x  − 4  2 x + 2 − 1 ≥ 0
x  x   x 
( ) ( )
2
⇔ x3 + 1 ≥ 2 x + 2 x 4 − x3 ⇔ x 6 − 4 x 4 + 4 x3 − 2 x + 1 ≥ 0
⇔ ( x − 1)
2
(x 4
+ 2 x3 − x 2 + 1) ≥ 0
n
2
( 
)
2
⇔ ( x − 1)  x 2 − 1 + 2 x3 + x 2  ≥ 0 (luôn đúng).
.v
 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x =1 ⇔ a =b =c =1 .
om
Cách 2: Ta có:
( a + b )( b + c )( c + a ) = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − abc = ( a + b + c )( ab + bc + ca ) − 1 .
Mặt khác:
.c
( ab + bc + ca )2 ≥ 3abc ( a + b + c )= 3 ( a + b + c ) ⇒ ab + bc + ca ≥ 3( a + b + c ) .
ok
Vậy bài toán được chứng minh nếu bất đẳng thức sau đúng:
bo
( a + b + c ) 3 ( a + b + c ) − 1 ≥ 4 ( a + b + c − 1) .
Thật vậy đặt t = ( )
a + b + c , t ≥ 3 . Xét hàm số f (t ) = 3t 3 − 4t 2 + 3 với t ≥ 3 .
et
Ta có f=
'(t ) 3 3t 2 − 8t > 0, ∀t ≥ 3 nên f (t ) đồng biến trên  3; +∞ hay )
vi
f (t ) ≥ f ( 3) =
ng
0.
Do đó ( a + b + c ) 3 ( a + b + c ) − 1 ≥ 4 ( a + b + c − 1) .
a

kh
3 1 1 1
a 2 + b2 + c2 + 6 ≥  a + b + c + + +  .
2 a b c
Lời giải
3 1 1 1
Đặt P ( a, b, c ) = a 2 + b 2 + c 2 + 6 −  a + b + c + + +  .
2 a b c
Không mất tính tổng quát giả sử a= min {a, b, c} ⇒ x= bc ≥ 1
710
Ta chứng minh P ( a, b, c ) ≥ P a, bc , bc ( )
Thật vậy
3 2 
(
P ( a, b, c ) − P a, bc , bc = ) ( b − c )2 − 
2
1 1
b + c − 2 bc + + −
b c 
bc 
( ) ( )
1 2 2 3
= b − c 2 b + c − 3 − 
2  bc 
( )
1 2 3
≥ b − c  8bc − 3 − 
2  bc 
( )
n
1 2
≥ b− c ( 8 − 3 − 3) ≥ 0
2
.v
Mặt khác
om
 x − 6 x + 12 x − 6 x − 3 x + 2
( )
6 5 4 3 2
 1
P a,= bc , bc P=  2 , x , x 
x  2 x4
( x − 1)2  x 2 − 2 x − 1 + x 2 + 1 ( )
2 .c
  ≥0
ok
4
2x
bo
( )(
1 ≤ a 2 − a + 1 b2 − b + 1 c2 − c + 1 ≤ 7 . )( )
et
Lời giải
giả sử a max {a, b, c} ⇒ a ≥ 1, b + c ≤ 2 .
vi
t= b + c  t2 
ng
Đặt  , s ∈ 0;  ta có
 s = bc  4 
(a )
− a + 1 b 2 c 2 − bc ( b + c ) + b 2 + c 2 + bc − ( b + c ) + 1
a
P= 2
 
kh
= (a 2
)
− a + 1 b 2 c 2 + ( b + c ) − ( b + c ) − bc (1 + b + c ) + 1

2

.
= (a 2
− a + 1)  s

2
+ t 2 − t − s ( t + 1) + 1

Xét hàm số f ( s=
) (a 2
 )
− a + 1  s 2 + t 2 − t − s ( t + 1) + 1 ta có

f '( s=
) (a 2
)
− a + 1 ( 2 s − t − 1) < 0
t2 t 2 − 2t − 2 t ( t − 2 ) − 2
vì 2s − t − 1 ≤ − t −1 ≤ = <0.
2 2 2
711
 t2   t2 
Do đó f(s) là hàm nghịch biến trên đoạn 0;  . Vì vậy f   ≤ P ≤ f (0) .
 4  4
 
Ta có
f (0)= (a 2
)(
− a +1 t2 − t +1 = ) (a 2
 )
− a + 1 ( 3 − a ) − ( 3 − a ) + 1 ≤ 7 .
2

 3
2
7
Vì bất đẳng thức tương đương với: a ( a − 3)  a −  +  ≤ 0 .
 2 4 
Đúng với mọi a ∈ [ 0;3] .
n
 t2   t4 
Tương tự: f  = (a t2
− a + 1  + t 2 − t − ( t + 1) + 1
2
)
.v
4
  16 4 
om
 t4 t2 
= ( 3 − t ) − ( 3 − t ) + 1  + t 2 − t − ( t + 1) + 1 ≥ 1
2
  16
 4 
bởi vì bất đẳng thức tương đương với .c
( t − 2 )2 ( t 4 − 5t 3 + 15t 2 − 24t + 24 ) ≥ 0 (luôn đúng).
ok
( )(
Chứng minh rằng a 2 + a + 1 b 2 + b + 1 c 2 + c + 1 ≤ 27 . )( )
bo
Lời giải
et
Không mất tính tổng quát giả sử a = min {a, b, c} ⇒ a ≤ 1, b + c = 3 − a ≥ 2 .

vi
2
 b + c  2 b + c 
(
Ta chứng minh b + b + 1 c + c + 1 ≤ 
2
 2 
 +)( 2
+ 1 .

)
ng
2
( )
a
1
( b − c )2 b2 + c 2 + 6bc + 4b + 4c − 4 ≥ 0 .
kh
16
Bất đẳng thức luôn đúng vì b 2 + c 2 + 6bc + 4b + 4c − 4 ≥ 4 ( b + c ) − 4 > 0 .
2
 b + c  2 b + c 
Vậy ta chỉ cần chứng minh a + a + 1 
 2 
 +
2
( + 1 ≤ 27 .
2

)
2
 3 − a  2 3 − a 
(
⇔ a + a + 1 
2
 2 
 + )2
+ 1 ≤ 27 .

712
( )( )
2
⇔ a 2 + a + 1 a 2 − 8a + 19 ≤ 432 .
(
⇔ ( a − 1) a 4 − 13a3 + 60a 2 − 85a − 71 ≤ 0 .
2
)
Luôn đúng vì
(
a 4 − 13a3 + 60a 2 − 85a − 71 = a 4 − 13a3 − 85a − 11 + 60 a 2 − 1 < 0, ∀a ∈ [ 0;1] . ) ( )
Nhận xét. Lời giải trên xuất phát từ cách dồn biến
P (a, b, c)= (a 2
)(
+ a + 1 b2 + b + 1 c2 + c + 1 . )( )
n
 b+c b+c
 (đúng) ta chỉ cần giả sử a = min {a, b, c} .
.v
P ( a , b, c ) ≤ P  a , ,
 2 2 
om
Bài 8. Cho a,b,c là các số thực thỏa mãn điều kiện a + b + c = 6 và a, b, c ≥ 1 .
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P =a 2 + 2 b 2 + 2 c 2 + 2 . ( )( )( )
Lời giải
.c
ok
a+b+c
c = min {a, b, c} ⇒ c ≤ = 2; a + b = 6 − c ≥ 4 .
3
bo
2
 a + b  2 
Ta chứng minh a + 2 b + 2 ≤ ( 2
 2 
)(
 + 2 .

2
)
et
Thật vậy bất đẳng thức tương đương với :

vi
( )
16 a 2b 2 + 2a 2 + 2b 2 + 4 ≤ ( a + b ) + 16 ( a + b ) + 64
4 2
ng
⇔ ( a + b ) − 16a 2b 2 ≥ 16 ( a − b )
4 2
⇔ ( a + b ) − 4ab  . ( a + b ) + 4ab  ≥ 16 ( a − b )
a
2 2 2
   
kh
⇔ ( a − b ) ( a + b ) + 4ab − 16  ≥ 0
2 2
 
Bất đẳng thức cuối luôn đúng do ( a + b ) ≥ 16 .
2
2 2
 a + b  2   6 − c  2 
Do đó P ≤ c + 2 . ( 2
 2 
)
 + 2 = c + 2

2
( ) . 
 2 
 + 2

2
 6 − c  2 
c + 2 . 
 2 
( 
2
)
 + 2  trên đoạn [ 0;2] ta có
713
3 5
f '(c) =
8
(
c − 20c 4 + 156c3 − 552c 2 + 800c − 352 )
3
( )(
= ( c − 2 ) c 2 − 12c + 44 c 2 − 6c + 4 ≥ 0, ∀c ∈ [ 0;2]
8
)
Do đó f(c) là hàm đồng biến trên đoạn [ 0;2] .
216 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 2 .
Suy ra P ≤ f (c) ≤ f (2) =
Nhận xét. Chú ý đẳng thức
2
  a + b 2  ( a − b)
2
( 2 + a )( 2 + b ) ( )
n
2 2
− 2 +    = − a 2 + 6ab + b 2 − 16 .
  2   16
.v
(
Với những bài toán có tích đối xứng k + a 2 k + b 2 k + c 2 với k > 0 ta đánh )( )( )
om
2
  a + b 2 
giá giữa k + a ( 2
)( k + b ) 2
với  k +    .
  2   .c
2
  a + b 2  ( a − b )2 a 2 + b2 + 6ab − 8k .
ok
(
Ta có : k + a k + b −  k + 
2
)(
  2  
  =− 2
)
16
( )
bo
(
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P= ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 . ) ( ) ( )
et
Lời giải
vi
 t2 
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c đặt b + c = t , bc = s, s ∈ 0;  .
ng
 4 
b+c t 2
Khi đó a = 1 − t ≥ = ⇔ t ≤ và
a
2 2 3
(
P= a3 ( b + c ) + a b3 + c3 + bc b 2 + c 2 ) ( )
kh
= a3 ( b + c ) + a ( b + c ) − 3bc ( b + c )  + bc ( b + c ) − 2bc 
3 2
   
(
=a3t + a t 3 − 3st + s t 2 − 2 s ) ( )
(
Xét hàm số f ( s ) =a3t + a t 3 − 3st + s t 2 − 2 s ta có ) ( )
f '( s ) = t 2 − 4 s − 3at = t ( t − 3a ) − 4 s ≤ 0 .
714
 t2 
 4 
Suy ra f ( s ) ≤ f (0) = a3t + at 3 = (1 − t ) t + (1 − t ) t 3 .

3
 2
Xét hàm số g (t ) = (1 − t ) t + (1 − t ) t 2 với t ∈ 0;  ta có
3
 3
1
f '(t ) = (1 − 2t ) ; f '(t ) = 0 ⇔ t =
3
.
2
1
n
2
.v
1 1 1
t= hay P ≤ f (t ) ≤ f   = .
2 2 8
om
1
2
Nhận xét. Với a,b,c không âm và a + b + c = k với chứng minh tương tự ta có có .c
( ) k4
(
ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 ≤ ) ( )
ok
.
8
1.
bo
a b c
P= + + .
et
b + c +1 c + a +1 3 3 3 3
a + b3 + 1
3
Lời giải
vi

ng
Với a,b,c không âm ta luôn có

a b c
≤ a, ≤c. ≤ b,
b + c +1
3 3
c + a +1 3
a + b3 + 13 3
a
Cộng theo vế ba bất đẳng thức trên ta có P ≤ a + b + c =

1.
kh
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi một số bằng 1 và hai số bằng 0.
P=
a
+
b
+
c
≥
( a + b + c )2
(
b3 + c 3 + 1 c 3 + a 3 + 1 a 3 + b3 + 1 a b3 + c 3 + 1 + b c 3 + a 3 + 1 + c a 3 + b3 + 1 ) ( ) ( )
1
=
( ) (
a b + c + b c + a 3 + c a 3 + b3 + 1
3 3 3
) ( )
715
Vậy để tìm giá trị nhỏ nhất của P ta tìm giá trị lớn nhất của biểu thức
( ) ( ) (
M = a b3 + c 3 + b c 3 + a 3 + c a 3 + b3 . )
 t2 
Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c đặt b + c = t , bc = s, s ∈ 0; 
 4 
b+c t 2
Khi đó a = 1 − t ≥ = ⇔ t ≤ và
2 2 3
( )
M= a3 ( b + c ) + a b3 + c3 + bc b 2 + c 2( )
= a3 ( b + c ) + a ( b + c ) − 3bc ( b + c )  + bc ( b + c ) − 2bc 
3 2
n
   
( ) ( )
.v
=a3t + a t 3 − 3st + s t 2 − 2 s
om
( ) (
Xét hàm số f ( s ) =a3t + a t 3 − 3st + s t 2 − 2 s ta có )
f '( s ) = t 2 − 4 s − 3at = t ( t − 3a ) − 4 s ≤ 0 . .c
 t2 
ok
 4 
Suy ra f ( s ) ≤ f (0) = a3t + at 3 = (1 − t ) t + (1 − t ) t 3 .
3
bo
 2
Xét hàm số g (t ) = (1 − t ) t + (1 − t ) t 2 với t ∈ 0;  ta có
3
 3
et
1
f '(t ) = (1 − 2t ) ; f '(t ) = 0 ⇔ t =
3
.
vi
2
1
ng
2
1 1 1
t= hay M ≤ f (t ) ≤ f   =
a
.
2 2 8
kh
1
2
1 1
Tìm được GTLN của M bằng đạt tại a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
8 2
1 8
Suy ra P ≥ = .
1 9
1+
8
8 1
Vậy giá trị nhỏ nhất của P bằng đạt tại a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
9 2
716
Nhận xét. Với a,b,c không âm và a + b + c =k với chứng minh tương tự ta có có
( ) (
ab a 2 + b 2 + bc b 2 + c 2 + ca c 2 + a 2 ≤ ) ( ) k4
8
.

Cho a,b,c là các số thực không âm có tổng bằng 1. Chứng minh
a b c 4
+ + ≥ .
1+ b + c
2 2
1+ c + a 2 2
1+ a + b
2 2 5
Bài 11. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn điều kiện ab + bc + ca =
1.
n
1 1 1 5
.v
a+b b+c c+a 2
Lời giải
om
t= b + c  t2  1− s
Đặt  , s ∈ 0;  ta có at + s =1 ⇔ a = .c
 s = bc  4  t
ok
Gọi P là biếu thức vế trái ta có
1 1 1 1 2a + b + c
P= + + = + 2
b + c a + b a + c b + c a + ab + bc + ca
bo
1− s
=
1 2a + t 1
+ = +
2.
t
+t
=
1 t −2s + t + 2
+
2
( )
et
t a 2 + 1 t  1 − s 2 t 2 + ( s − 1)
t 2
  + 1
 t 
vi
(
1 t −2 s + t + 2
2
)  t2 
ng
Xét hàm số f ( s )= + trên đoạn 0;  ta có

t 2 + ( s − 1)
2
t  4 
a
 t2 
2t ( s − 1) − t s 
2 2
( ) 2t 3  − s 
kh
2t a − s 3 2
f '( s ) =  = ≥ 4  ≥0
( ) (
2 2
) ( )
2 2 2
t 2 + ( s − 1) t 2 + ( s − 1) t 2 + ( s − 1)
2
 t2 
Do đó f(s) là hàm đồng biến trên đoạn 0; 
 4 
1 t t +2
Vì vậy f ( s ) ≥ f (0) = + 2
2
( )
t t +1
717
1 t t +2 5
2
( )
t
+ 2
t +1
≥ ⇔ ( t − 1) 2t 2 − t + 2 ≥ 0 (luôn đúng).
2
2
( )
a= b= 1, c= 0 hoặc các hoán vị.
a+b
giả sử c max {a, b, c} ⇒ c ≥
Cách 2: Không mất tính tổng quát= .
2
1 − ab
Thay c = vào bất đẳng thức cần chứng minh ta có
a+b
1 1 1 5 1 1 1 5
Đặt P (a, b, c= + + −= + + − .
n
)
a+b b+c c+a 2 a+b a+ 1 − ab 1 − ab 2
b+
.v
a+b a+b
 
om
1
Xét hiệu P (a, b, c) − P  a + b, ,0 
 a + b 
   
 1 1 1   1 1  .c
=  + + − +a+b+ 
 a + b a + 1 − ab b + 1 − ab   a + b + 1 a+b
ok
 a+b a+b   a+b 
a+b a+b  1 
= + − ( + )  + 
bo
a b 1
1 + a 2 1 + b2  1 + ( a + b )2 
 
et
a+b a+b 1
Ta chứng minh + − ( a + b ) 1 + ≥0
1 + a2 1 + b2  1 + ( a + b )2 
vi
1 1 1
⇔ ab  ab ( a + b ) + 2ab − 2  ≤ 0
2
⇔ + ≥1+
ng
1+ a 2
1+ b 2
1 + (a + b)
2  
⇔ ab ( a + b ) ≤ 2 (1 − ab ) (luôn đúng).
2
a
Vì 2 (1 − ab =
) 2c ( a + b ) ≥ ( a + b ) ≥ ab ( a + b )
kh
2 2

1 1 1 5
P ( a + b, ,0) ≥ 0 ⇔ +a+b+ ≥
a+b a+b+
1 a+b 2
a+b
1 + ( a + b)
2
a+b 5
⇔ + ≥ .
1 + ( a + b) a+b
2 2
718
1 + (a + b)2(a + b)
2
Đặt x= ≥
= 2.
a+b a+b
1 5
Ta cần chứng minh x + ≥ ⇔ 2 x 2 − 5 x + 2 ≥ 0 ⇔ ( 2 x − 1)( x − 2 ) ≥ 0 (luôn đúng).
x 2

a + b = 1
  a= c= 1, b= 0
=
ab + bc + ca 1 ⇔ .
  b= c= 1, a= 0
ab  ab ( a + b ) + 2ab − 2  =
2
0

n
Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= 1, c= 0 hoặc
.v
các hoán vị.
om
Cách 3: Đặt p = a + b + c, q = ab + bc + ca, r = abc .
Bất đẳng thức được viết lại dưới dạng:
1 + p2 5
≥ ⇔ ( p − 2 )( 2 p − 1) + 5r ≥ 0 .
p−r 2
.c
ok
+ Nếu p ≥ 2 bất đẳng thức hiển nhiên đúng.
+ Nếu 3 ≤ p ≤ 2 theo bất đẳng thức Schur bậc 3, ta có
bo
r≥
(
p 4q − p 2 )=
4p − p
.
3
et
9 9
4 p − p3
Ta chỉ cần chứng minh ( p − 2 )( 2 p − 1) + 5. ≥0
vi
9
 5 p ( p + 2 ) − 9 ( 2 p − 1) 
ng
⇔ (2 − p)  ≥0
 9 
( )
⇔ ( 2 − p ) 5 p2 − 8 p + 9 ≥ 0
a
kh
Bất đẳng thức luôn đúng ta có điều phải chứng minh.

Bài 12. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca =
1.
1 1 1 1
Chứng minh rằng + + − ≥ 2.
a+b b+c c+a a+b+c
Lời giải
Không mất tính tổng quát giả sử a = min {a, b, c} .
1 1
+ Nếu b + c > 2 ⇒ − > − , khi đó theo bài toán trên ta có
a+b+c 2
719
1 1 1 5 1 1 1 1
+ + ≥ ⇒ + + − > 2.
a+b b+c c+a 2 a+b b+c c+a a+b+c
t= b + c  t2 
Ta xét với b + c ≤ 2, khi đó đặt  , s ∈ 0;  ,0 < t ≤ 2
 s = bc  4 
1− s
Ta có at + s =1 ⇔ a = .
t
Gọi biểu thức vế trái là P ta có
1 1 1 1 1 2a + b + c 1
P= + + − = + −
n
b+c a+b a+c a+b+c b+c a +1
2 a + b+c
.v
1− s
2. +t
1 2a + t 1 1 t 1
= + 2 − = + −
om
t a +1 a + t t 1− s  2 1− s
+t
  +1 t
 t 
t 2 + 2 − 2s
1
= + t. −
t
.c
t 2 + ( s − 1) −s + t 2 + 1
t 2
ok
1 t 2 + 2 − 2s t  t2 
Xét hàm số f ( s ) = + t. − trên đoạn 0;  ta có
t + ( s − 1) −s + t 2 + 1
2
bo
t 2
 4 
2t ( s − 1) − t 2 s 

2
− t (
2t 3 a 2 − s ) t
et
f '( s ) = = − ≤0.
( ) ( ) (t ) ( −s + t + 1)
2 2 2 2 2
t + ( s − 1) −s + t + 1 + ( s − 1)
2 2 2 2 2
vi
Bởi vì a 2 − s ≤ 0 .
ng
 t2   t2 
Do đó f(s) là hàm nghịch biến trên đoạn 0;  . Vì vậy f ( s ) ≥ f  .
4
 4   
a
 t2 
kh
Ta chỉ cần chứng minh f   ≥ 2 .

4
 
t2
t  2 +2
1 2 t
Ta có: f   − 2 ≥ 0 ⇔ + t. − 2 −2≥0
4 2
  t  t 2  3t
+1
t 2 +  − 1 4
4 
( )
⇔ ( 2 − t ) 6t 4 − 11t 3 + 10t 2 − 12t + 8 ≥ 0 ⇔ t ≤ 2 (luôn đúng).
720
Cách 2: Đặt p = a + b + c, q = ab + bc + ca, r = abc .
Bất đẳng thức được viết lại dưới dạng:
1 + p2 1
− ≥ 2 ⇔ p 2 ( p − 2 ) + r (1 + 2 p ) ≥ 0 .
p−r p
+ Nếu p ≥ 2 bất đẳng thức hiển nhiên đúng.
+ Nếu 3 ≤ p ≤ 2 theo bất đẳng thức Schur bậc 3 ta có r ≥

(
p 4q − p 2 )=
4p − p
.
3
n
9 9
.v
4 p − p3
p2 ( 2 − p ) + (1 + 2 p ) ≥ 0 ⇔ p ( 2 − p )( p − 1)2 ≥ 0 .
om
9
Bất đẳng thức luôn đúng ta có điều phải chứng minh.
Bài 13. Cho a,b,c là các số thực không thoả mãn điều kiện ab + bc + ca ≥ 3 .
.c
1
Chứng minh rằg với mọi số thực k ≥ ta có
ok
3
(a 2
)( )( )
+ k b 2 + k c 2 + k ≥ ( k + 1) .
3
bo
Lời giải
Chú ý đẳng thức
et
(a 2
)( )(
+ k b 2 + k c 2 + k= ) ( k ( a + b + c ) − abc ) 2
+ k ( ab + bc + ca − k ) .
2
vi
1
Trước tiên ta chứng minh k = bất đẳng thức đúng, thật vậy
ng
3
2 2 3
 2 1  2 1  2 1  1  1 1 1 1 
 a +  b +  c +  ≥  ab + bc + ca −  ≥  3 −  =  + 1 .
a
 3  3  3  3  3  3  3 3 
kh
1
Với k ' ≥ k ≥ ta có
3
(a 2
)( )( )
+ k ' b2 + k ' c 2 + k ' =  a 2 + k + ( k '− k )  b2 + k + ( k '− k )  c 2 + k + ( k '− k ) 
   
( )( )( )
3
≥  3 a 2 + k b2 + k c 2 + k + k '− k  ≥ (1 + k + k '− k ) = ( k '+ 1)
3 3
 
Bài 14. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện xy + yz + zx =
1.
1 1 1 1
Chứng minh rằng + + ≥2+ .
x+ y y+z z+x 2
721
Lời giải
t= y + z  t2 
Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} đặt  , s ∈ 0;  .
 s = yz  4 
1− s
Ta có xt + s =1 ⇒ x = .
t
1 x+ y + x+z 1 2 x + y + z + 2 x2 + 1
P= + = +
y+z x 2 + xy + xz + yz y+z x2 + 1
n
1− s
+t
.v
2.
1 t 2 1 t 2 + 2 − 2s 2t
= + + = + t . + .
t 1− s 
2
−
2 t 2
+ ( − ) 2
+ ( − ) 2
om
2
 1 s  t 1 s t 1 s
  +1   +1
 t   t 
t 2 + 2 − 2s 2t .c  t2 
=
Xét hàm số f ( s ) t. + trên đoạn 0;  ta có
t 2 + (1 − s )
2
t 2 + (1 − s )
2  4 
ok
f '( s ) =2t.
(1 − s )2 − t 2 s +
2t (1 − s )
=
(
2t 3 x 2 − s ) +
2t (1 − s )
≥0
( ) ( )
bo
2 2  t2 + 1− s 2 
3 2
 t2 + 1− s 2 
3
t 2 + (1 − s ) ( )  t + (1 − s )
2
( ) 
2
 
   
 t2 
et
Do đó f(s) là hàm đồng biến trên đoạn 0;  .

 4 
vi
2
 t 
t2 + 2 2t
ng
Vì vậy f ( s ) ≥ f (0) =t. 2 + = t + 2  .

t +1 t2 +1  t + 1 
a
1 t 1
Do đó P ≥ + t+ 2 ≥2+ .
t +1
kh
t 2
Bài 15. Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn điều kiện ab + bc + ca > 0.
1 1 1 4
Chứng minh + + ≥ .
4a 2 + bc 4b 2 + ca 4c 2 + ab a + b + c
Lời giải
Giả sử a = max {a, b, c} , chứng minh
1 1 2 a+b
+ ≥ ,t = .
4a 2 + bc 4b 2 + ca 4t 2 + tc 2
722
Thật vậy theo bất đẳng thức AM – GM ta có

1 1 2
+ ≥ .
4a + bc
2
4b + ca
2
( 4a 2
)(
+ bc 4b 2 + ca )
( ) ( )( )
( a − b )2  c 2 + a 2 + b2 + 6ab − 3c ( a + b )  ≥ 0 .
1
2
Và 4t 2 + tc − 4a 2 + bc 4b 2 + ca =
4 
1 1
Theo AM – GM ta có ≥ .
4c + ab 2
4c + t 22
n
2 1 4 4
+ ≥ =
.v
4t + tc
2
4c + t
2 2 a + b + c 2t +c
 1  1
om
2 1 4 2
⇔ − + − ≥ −
   
t  2t + c t
 4t + tc t   4c + t
2 2 2
−t −4c −2
⇔ + ≥
( ) ( )
4t 2 + tc 2t + 4t 2 + tc 4c 2 + t 2 t + 4c 2 + t 2 2t + c
.c
ok
2 1 4c
⇔ − − ≥0
t ( 2t + c )
(
4t 2 + tc 2t + 4t 2 + tc )
t 4c 2 + t 2 t + 4c 2 + t 2 ( )
bo
Bất đẳng thức trên là tổng của hai bất đẳng thức sau
et
1 1
− ≥ 0 (1)
3t ( 2t + c )
(
4t + tc 2t + 4t + tc
2 2
)
vi
5 4c
− ≥ 0 (2)
( )
ng
3t ( 2t + c ) t 4c 2 + t 2 t + 4c 2 + t 2

a

a b=
kh

Bài 16. (Việt Nam TST 2006) Cho x,y,z là các số thực thuộc đoạn [1;2]. Chứng
1 1 1  x y z 
minh ( x + y + z )  + +  ≥ 6  + + .
x y z  y+z z+x x+ y
Lời giải
1 1 1  x y z 
f ( x, y , z ) = ( x + y + z )  + +  − 6  + + ≥0.
 x y z  y+z z+x x+ y
723
Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} .

Xét hiệu:
 y + z y + z  ( x + y + z )( y − z ) 6( x + y + z )( y − z ) 2
2
f ( x, y , z ) − f  x, ,  = −
 2 2  yz ( y + z ) ( x + y )( x + z )(2 x + y + z )
( x + y + z )( y − z ) 2 [( x + y )( z + x)(2 x + y + z ) − 6 yz ( y + z )]
=
( x + y )( y + z )( z + x)(2 x + y + z )
vì x là số lớn nhất trong ba số nên ( x + y )( z + x)(2 x + y + z ) > 6 yz ( y + z ) .
y+z
=
nên f ( x, y, z ) ≥ f ( x, t , t ) với t ≥1
n
2
Vì vậy ta chỉ cần chứng minh f ( x, t , t ) ≥ 0 .
.v
Thật vậy, bất đẳng thức tương đương với:
om
1 2  x 2t  (t − x) 2 (2t − x)
( x + 2t )  +  − 6  +  ≥ 0 ⇔ ≥ 0, .
 x t   2t t + x  tx(t + x)
Bất đẳng thức cuối đúng do 2t ≥ 2 ≥ x .
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z; x= 2, y= z= 1 .
.c
ok
bo

Bài 1. Cho a,b,c là độ dài 3 cạnh một tam giác thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =
3.
et
Chứng minh rằng a + b + c ≥ 2 + abc .

vi
3.
Chứng minh rằng ( 2 − ab )( 2 − bc )( 2 − ca ) ≥ 1 .
ng
1 1 1 13 25
a
+ + + ≥ .
a b c a + b + c +1 4
kh
Bài 4. Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn a, b, c ≥ 1 và a + b + c =6.

Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = (
1 + a 2 1 + b2 1 + c2 . )( )( )
3
Bài 5. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a + b + c = .
2
Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức P = (
1 + a 2 1 + b2 1 + c2 . )( )( )
Bài 6. Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a + b + c =
1.
Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = ( )(
a 3 + b3 b3 + c 3 c 3 + a 3 . )( )
724
x 2 + y 2 + z 2 + x + y + z ≥ 2 ( xy + yz + zx ) .
1 1 1 1
a 2 + b2 + c2 ≥  a + b + c + + +  .
2 a b c
 x z  21
1
xyz
( y
− 54 x3 + y 3 + z 3 −  + +  ≥ .
 yz zx xy  2
)
n
(a )( 1
)( )
.v
3
+ b3 b3 + c 3 c 3 + a 3 ≤
.
256
om
1 1 1
+ ≤ 3. +
a − a +1 b − b +1 c − c +1
2 2 2
.c
ok
a b4 c
+ . + ≥
1+ b + c
2
1+ c + a
2
1+ a + b 25 2 2 2
Bài 13. Cho x,y,z là các số thực không âm thoả mãn điều kiện x + y + z =
bo
3.
( )(
Chứng minh rằng 3 x 2 + 5 3 y 2 + 5 3 y 2 + 5 ≥ 512 . )( )
et
( x + y + z )5 ≥
9
(
x3 + y 3 + z 3 ( xy + yz + zx ) . )
vi
4 6 −9
ng
1.
9 1 1 1 27
≤ + + ≤
a

4 1 + xy 1 + yz 1 + zx 4 ( x + y + z )2
kh
1 1 1 6
a 2 + bc b 2 + ca c 2 + ab a+b+c

P ( a, b, c ) = a + b + c − abc − 2 ≥ 0 .
Không mất tính tổng quát gỉa sử a = max {a, b, c} ta có
725
1 3
3= a 2 + b 2 + c 2 ≥ a 2 + ( b + c )2 > a 2 ⇒ 1 ≤ a < 2 .
2 2
 b2 + c2 b2 + c2 
Ta chứng minh P ( a, b, c ) ≥ P  a, , .
 2 2 
 
Thật vậy
   b2 + c2 
P ( a , b, c ) − P  a ,

b2 + c2 b2 + c2
2
,
2 
(
 = b + c − 2 b2 + c2 + a  )
 2
− bc 

   
a (b − c ) ( b − c )2
2
n
= −
( )
.v
2 b + c + 2 b2 + c2
 
om
=
( b − c )2  a − 2 
 
2 

b + c + 2 b2 + c2 ( ) 
 .c
2 
( b − c)  2 
ok
≥  a− 
2 

a + 2 3 − a2 
 ( )
bo
( b − c )2  a 2 + a
=
2


( 
)
2 3 − a 2 − 2  ≥ 0, ∀a ∈ 1; 2 )
et
Mặt khác
  a 3 − a2 ( )
vi
P  a,

b2 + c2 b2 + c2
2
,
2
 =+

a 2 3−a − 2
( 2
−2 )
 
ng
 3 − a 2  3 − a 2 
= 1 −  a + a − 2
a
 2  2 
  
kh
3 − a2
Chú ý 1 − ≥0
2
a
3 − a2
2
(
+ a − 2 ≥ 0 ⇔ a2 3 − a2 ≥ 2 ( 2 − a )
2
)
(
⇔ ( a − 1) 8 − a3 − a 2 ≥ 0 )
Luôn đúng. Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
a= b= c= 1 .
726
=
Cách 2: Giả sử a max {a, b, c} ⇒ a ≥ 1 và vì a,b,c là độ dài ba cạnh một tam giác
nên a ≤ b + c ≤ 2 .
Khi đó
P = a + b + c − 2 − abc = a + b 2 + c 2 + 2bc − 2 − abc = a + t + 2 s − 2 − as .
 t
Với t =b2 + c2 , s =bc, s ∈ 0;  .
 2
 t
Xét hàm số f ( s ) = a + t + 2 s − 2 − as với s ∈ 0;  ta có
 2
n
1 1
f '( s ) = − a; f ''( s ) =
− <0.
t + 2s
.v
( t + 2s )3
om
1 1
Vì vậy f '( s ) ≤ f '(0)= − a= − a < 0, ∀a ∈ [1;2] .
t 3 − a2
 t
Vì vậy f(s) nghịch biến trên đoạn 0;  suy ra
 2
.c
ok
t at
f ( s ) ≥ f   = a + 2t − 2 −
2 2
( )
bo
a 3 − a2
(
= a + 2 3− a 2
) −2− 2
et
 3 − a2  3 − a 2 
= 1 −  a + a − 2 ≥ 0
  
vi
2 2
  
giả sử a min {a, b, c} ⇒ a ≤ 1 ta có
ng
P ( a, b, c ) =( 2 − ab )( 2 − ac ) =4 − 2a ( b + c ) + a 2bc .
a
 b2 + c2 b2 + c2 
Ta chứng minh P ( a, b, c ) ≥ P  a,
kh
, 
 2 2 
 
(
−2a ( b + c ) + a 2bc ≥ −2a 2 b 2 + c 2 + a 2 . ) b2 + c2
2

( )
⇔ 2  2 b 2 + c 2 − ( b + c )  ≥ ( b − c )
 2
a 2
727
4 (b − c )
2
≥ a (b − c )
2
⇔
(
2 b2 + c2 + b + c )
⇔ 4 ≥ a ( b + c ) + a 2 b2 + c2 ( )
Ta có
(
4 − a ( b + c ) − a 2 b 2 + c 2 ≥ 4 − 2a 2 b 2 + c 2 ) ( )
(
4 1 − a2 2 − a2)( )
=−
4 2a 2 3 − a ( 2
) = ≥0
( )
n
2 + a 2 3 − a2
.v
om
2 2
 b2 + c2     
 2 − 
2  
 2 − a
b2 + c2
2 
(
 ≥ 1 ⇔ a2 + 1 ) 2− a

3 − a2
2
 ≥2.

    
.c ( a + 1)2
(
Ta có 2 a 2 + 1 − ( a + 1) = ) 2
( a − 1)2 ≥ 0 ⇒ a 2 + 1 ≥ .
ok
2
bo
2
 3 − a2   3 − a2 
( )
a + 1  2
2
− a  ≥ 4 ⇔ ( a + 1)  2 − a ≥2
 2   2 
   
et

⇔ a  2 − ( a + 1)
3 − a2 
≥0⇔
(
a a 4 + 2a 3 − 2a 2 − 6a + 5
≥0
)
vi
 2  − 2
  2 + ( a + 1)
3 a
ng
2
(
⇔ a ( a − 1) a 2 + 4a + 5 ≥ 0
2
)
a
Luôn đúng. Bất đẳng thức được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
kh
a= b= c= 1 .
Bài 3. Bất đẳng thức cần chứng minh có dạng
1 1 1 13 25
P ( a , b, c ) = + + + − ≥ 0.
a b c a + b + c +1 4
Không mất tính tổng quát giả sử a= max {a, b, c} ⇒ a ≥ 1, x= bc ≤ 1 .
Ta chứng minh
(
P ( a, b, c ) ≥ P a, bc , bc . )
728
Thật vậy
(
P ( a, b, c ) − P a, bc , bc = ) 1 1
+ −
b c
2
+
13
−
13
bc a + b + c + 1 a + 2 bc + 1
( ) ( )
2 2
b− c 13 b− c
= −
bc ( a + b + c + 1) ( a + 2 )
bc + 1
.
 
( 1
) 13
2
=−b c  − 
 bc ( a + b + c + 1) a + 2 bc + 1
 ( ) 

2 
n
(
≥ b − c 1 − )
13
≥0
 ( 3 + 1)( 3 + 1) 
.v
(  1
)
 2 13 25
om
Mặt khác P a, bc , bc = P  2 , x, x  = x 2 + + −
x  x 2x + 1 + 1 4
2
x
( x − 1)2 (8 x 4 + 20 x3 − 18 x 2 − 9 x + 8)
≥ 0, ∀x ∈ ( 0;1] .
.c
4 x ( x + 1) ( 2 x 2 − x + 1)
ok
Từ đó suy ra điều phải chứng minh. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c= 1 .
bo
Bài 4.
2
  a + b 2 
(
Ta có 1 + a 2 1 + b 2)( ) − 1 +    =
1
− ( a − b )  a 2 + 6ab + b 2 − 8 ≤ 0 với
2
et
  2   16  
vi
mọi a, b ≥ 1 .
ng
2
  a + b 2 
(
Do đó 1 + a 2
)(1 + b )
2
≤ 1 +    .
  2  
a
2 2
  a + b 2    6 − c 2 
( ) ( )
kh
Suy ra P ≤ 1 +    1 + c = 1 + 
2
  1 + c ≤ 125 .
2
  2     2  
Bài 5. Không mất tính tổng quát giả sử
 1 3
c ≥ 2 , a + b = 2 − c ≤ 1

=c max {a, b, c} ⇒ 
ab ≤ ( a + b ) =
2
1
 4 4
729
2
  a + b 2 
Khi đó 1 + a ( 2
)(1 + b ) 2
≥ 1 + 
  2  
  .
2
  a + b 2  ( a − b )2 a 2 + 6ab + b2 − 8 ≥ 0 .
(
Thật vậy 1 + a 1 + b − 1 + 2
)(
  2  
  =− 2
16
) ( )
2 2
  a + b 2    3 c 2  125
Khi đó P ≥ 1 + c ( 2
) 1 + 
  2  
  =1 + c2 ( ) 1 +  −   ≥
  4 2   64
.
n
1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c=
.v
.
2
( )( )( )
om
Cách 2 : Ta có 1 + a 2 1 + b 2 1 + c 2
= a 2 + b 2 + c 2 + a 2b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 + a 2b 2 c 2 + 1
=
.c
( a + b + c )2 − 2 ( ab + bc + ca ) + ( ab + bc + ca )2 − 2abc ( a + b + c ) + a 2b2c 2 + 1
ok
13
− 2 ( ab + bc + ca ) + ( ab + bc + ca ) + a 2b 2 c 2 − 3abc
2
=
4
2 2 2
( ab + bc + ca − 1)2 +  abc −
3   1   11  125
bo
=  ≥  +  =
 2 4  8  64
3
a+b+c 1
et
1 3
Do ab + bc + ca ≤ ( a + b + =
c)
2
; abc ≤  = .
3 4  3  8
vi
1
ng
2
 t2 
Bài 6. Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c đặt t =b + c, s =bc, s ∈ 0;  ta
a
 4 
kh
có a = 1 − t .
(
Khi đó P =  a 6 + a3 b3 + c3 + b3c3  b3 + c3
  ) ( . )
=  a 6 + a3 ( b + c ) − 3a3bc ( b + c ) + b3c3  . ( b + c ) − 3bc ( b + c ) 
3 3
   
( )
= a 6 + a3t 3 − 3a3ts + s 3 t 3 − 3ts )(
Xét hàm số f ( s ) =( a + a t − 3a ts + s )( t − 3ts ) ta có
6 3 3 3 3 3
f '( s ) = ( 3s − 3a t )( t − 3ts ) − 3t ( a + a t − 3a ts + s ) .
2 3 3 6 3 3 3 3
730
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM ta có a 6 + a3t 3 − 3a3ts + s 3 ≥ 0 .

Theo điều kiện suy ra
 t4 
( )( ) ( )( )
3s 2 − 3a3t t 3 − 3ts = 3t s 2 − a3t t 2 − 3s ≤ 3t  s 2 −  t 2 − 3s ≤ 0 .
 8 
( )

( 3
)
Do đó f '( s ) ≤ 0 ⇒ P= f ( s ) ≤ f (0)= t 3 a 6 + a3t 3 = t 3 (1 − t ) t 3 + (1 − t )  .

3

 2
Xét hàm số g (t )= t 3 (1 − t ) t 3 + (1 − t )  với t ∈ 0;  ta có
3 3
   3
t = 0
n
 2
0 ⇔  1 (do t ∈ 0;  ).
−3t ( t − 1) ( 2t − 1) ; f '(t ) =
2 3
g '(t ) = 2
.v
t =  3
 2
om
1
Ta có g’(t) đổi dấu từ dương sang âm khi đi qua t =
nên g(t) đạt cực đại tại
2
1 1 1 1
t = hay P ≤ g (t ) ≤ g   =. Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= .c ,
2  2  256 2
c = 0 hoặc các hoán vị.
ok
1 1
Vậy giá trị lớn nhất của P bằng đạt tại a= b= , c= 0 hoặc các hoán vị.
bo
256 2
Nhận xét. Với a,b,c không âm thỏa mãn a + b + c =k . Chứng minh tương tự ta có
(a )( )( ) k9
et
3
+ b3 b3 + c 3 c 3 + a 3 ≤ .
256
vi

P ( x, y, z ) = x 2 + y 2 + z 2 + x + y + z − 2 ( xy + yz + zx ) ≥ 0 .
ng
giả sử x min { x, y, z} ⇒ x ≤ 1, yz ≥ 1 .
a
( ) ( ) ( y + z − 2x + 1 + 2 )
2
Xét hiệu P ( x, y, z ) − P x, yz , yz= y− z yz ≥ 0 .
kh
Ta chỉ cần chứng minh P x, = (

yz , yz
1 
)
P  2 , t , t  ≥ 0 với t = yz .
 t 
1 1 4
+ + 2t − ≥ 0 ⇔
(
( t − 1) 2t 3 + 4t 2 + 2t + 1
2
≥0.
)
t4 t2 t t4
731
1 1 1 1
P ( a , b, c ) = a 2 + b 2 + c 2 −  a + b + c + + +  ≥ 0 .
2 a b c
a min {a, b, c} ⇒=
Không mất tính tổng quát giả sử = t bc ≥ 1 .
Ta chứng minh P (a, b, c) ≥ P (a, t , t ) .
 1 1 
Thật vậy P (a, b, c) − P(a, t , t ) = ( b − c ) 2 ( b + c ) 2 − 1 +   .
 2  bc  
 1 
≥ ( b − c ) 2 .  4 − (1 + 1)  ≥ 0
 
n
2
.v
1 (t − 1) 2 (3t 4 + 4t 3 + 5t 2 + 4t + 2)
Mặt khác = P (a, t , t ) P=
( 2 , t, t) ≥ 0.
t 2t 4
om
 x z  21
( )
P ( x, y , z ) =
1 y
− 54 x3 + y 3 + z 3 −  + +  − ≥ 0 .
.c
xyz  yz zx xy  2
ok
Chú ý
( x + y + z )2 − x 2 − y 2 − z 2 − 54
(x ) 21
bo
=P ( x, y , z ) 3
+ y3 + z3 −
xyz 4
.
1 1 1  21
( )
et
= 2  + + − 27 x3 + y 3 + z 3  −
x y z  2
vi
Không mất tính tổng quát giả sử x = max { x, y, z} ta chứng minh

ng
 y+z y+z
P ( x, y , z ) ≥ P  x, , .
 2 2 
( y − z )2 ( 4 − 81yz ( y + z )2 )
a
 y+z y+z
Xét hiệu P ( x, y, z ) − P  x, ,= ≥0
kh

 2 2  2 yz ( y + z )
4
 y+z y+z 
 y+z+ + 
y+z y+z
yz ( y + z ) 4 y.z. 2 2
2
Bởi vì = . ≤ 4 
2 2  4 
 
=
( y + z )4 ≤ 1  2  4 = 4
 
4 4 3 81
732

y+z y+z 1− x 1− x
P(=x, , ) P ( x, , )≥0
2 2 2 2
1 4  (1 − x )3   21 0
⇔ 2 + − 27  x3 + − ≥
 x 1− x  4  2
  
( 3x − 2 )2 ( 9 x3 + 12 x 2 − 6 x + 1)
⇔ ≥0
2 x (1 − x )
n
Bất đẳng thức cuối luôn đúng. Bất đẳng thức được chứng minh.
.v
2 1
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= , y= z= hoặc các hoán vị.
3 6
om
Bài 12. Gọi P là biểu thức vế trái và sử dụng bất đẳng thức C –S ta có
P≥
( a + b + c )2
( ) ( ) ( )
a 1 + b2 + c2 + b 1 + c2 + a 2 + c 1 + a 2 + b2
.c
ok
1
=
( )
1 + a ( b + c ) + a b 2 + c 2 + bc ( b + c )
2
bo
Ta tìm giá trị lớn nhất của biểu thức với giả thiết a = max {a, b, c} .
( ) ( )
Q = a 2 ( b + c ) + a b 2 + c 2 + bc ( b + c ) = a 2t + a t 2 − 2 s + ts .
et
 t2 
( )
vi
Xét hàm số f ( s ) = a 2t + a t 2 − 2 s + ts trên đoạn 0;  ta có

 4 
ng
2
a+t  1
f '( s ) =t − 2a ≤ 0 ⇒ f ( s ) ≤ f (0) = a 2t + at 2 = at ≤   = .
 2  4
a
1 5
kh
Do đó P ≥ ≥ .
1+ Q 4
1
2
Giả sử x max { x, y, z} ⇒ y + z ≤ 2, x ≥ 1 ta có
Bài 13. =
2
  x + y 2 
( )( )
3 y + 5 3 z + 5 − 3 
2 2
 + 5  =
3
( )
( x − y )2  40 − 3 x 2 + y 2 + 6 xy  ≥ 0 .
  2   16
733
2
  x + y 2 
(
Vậy ta chứng minh 3 x + 5 3 
2
)
  2 
 + 5  ≥ 512

2
  3 − x 2 
(
⇔ 3 x + 5 3 
2
)
  2 
 + 5 − 512 ≥ 0
 .
( )
⇔ ( x − 1) 3 x 4 − 30 x3 + 144 x 2 − 306 x + 317 ≥ 0
2

Bài toán được chứng minh đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z= 1 .
n
( )( )( )
Bài 16. HD: Đưa về chứng minh 64 a 2 + bc b 2 + ca c 2 + ab ≤ ( a + b + c ) .
6
.v
om
.c
ok
bo
et
vi
a ng
kh
734

(downloadsachmienphi.com) Khám Phá Tư Duy Kỹ Thuật Giải Bất Đẳng Thức Min - Max - Đặng Thành Nam PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(downloadsachmienphi.com) Khám Phá Tư Duy Kỹ Thuật Giải Bất Đẳng Thức Min - Max - Đặng Thành Nam PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÑAËNG THAØNH NAM

(PHIEÂN BAÛN MÔÙI NHAÁT)

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA HAØ NOÄI

 Nếu a > b > 0 ⇒ < .

 a > b ⇒ a 2 n +1 > b 2 n +1; 2 n +1 a > 2 n +1 b , ∀n ∈  .

1. Bất đẳng thức về giá trị tuyệt đối

Cho 2 dãy số thực ( a1 , a2 ,..., an ) ; ( b1 , b2 ,..., bn ) ta có

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi= =

CHỦ ĐỀ 1: KỸ THUẬT BIẾN ĐỔI TƯƠNG ĐƯƠNG

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a= b= c .

a −b b−c c−a a−b b−c c−a

1) Kỹ thuật biến dùng định nghĩa

Ví dụ 1. Cho x > y và xy = 1. Chứng minh rằng

c) Sử dụng kết quả bài toán trên ta có :

Cộng theo vế các bất đẳng thức trên ta suy ra

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x= y= z

Vậy giá trị lớn nhất của P = 3 .

2) Kỹ thuật phân tích hằng đẳng thức

Ví dụ 2. Cho x, y, z là các số thực thỏa mãn điều kiện x 2 + y 2 + z 2 =

Bất đẳng thức được chứng minh.

b) Chú ý điều kiện ta rút gọn vế trái và đưa về chứng minh

Chứng minh rằng ab ≥  3 + 3  .

a) Bất đẳng thức đã cho tương đương với:

Bất đẳng thức cuối đúng vì

Ta có để chứng minh A1 = b12 + c12 ≥ b12 = b1 .

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x = 0 hoặc y = 0 .

a+b b+c a+c

b+c a+b+c c+a a+b+c

a+b b+c a+c

Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực thoả mãn điều kiện x, y ≥ −1; x + y + z =3 .

a + b + c + a+b+c ≥ a+b + b+c + c+a .

Bất đẳng thức cuối luôn đúng và ta có đpcm.

Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn điều kiện

Ví dụ 4. Cho x,y,z là các số thực chứng minh

Bất đẳng thức cuối luôn đúng ta có đpcm.

7) Kỹ thuật đặt ẩn phụ

Với phân thức ta có để đặt các mẫu số là các biến mới.

8) Kỹ thuật sử dụng phép thế

9) Kỹ thuật đánh giá theo cặp

Nếu c − ab < 0 bất đẳng thức luôn đúng.

Nếu c − ab ≥ 0 khi đó ta chứng minh bc (1− a ) ≥ ( b − ac )( c − ab ) .

⇔ bc a 2 − 2a + 1 ≥ bc − ab 2 − ac 2 + a 2bc ⇔ a ( b − c ) ≥ 0 (luôn đúng).

Ví dụ 1. Cho a,b,c là các số thực thoả mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =

BĐT tương đương với:

Bất đẳng thức cuối đúng vì 0 < x ≤ y ≤ z .

Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = a+

Chứng minh rằng

Không mất tính tổng quát giả sử a ≥ b ≥ c khi đó :

Từ đó suy ra P ≤ −2 ( xy + yz + zx ) + 18 ≤ 14

Bài 13. Cho các số thực a, b, c ∈ [ 0;1] .

Bài tập tương tự

- Nếu a ≥ b ≥ c ⇒ VT ≥ 0 ≥ VP , ta có đpcm.

Ta chỉ cần chứng minh ( a + b + c )( b − a ) + ( c − b )( c − a ) ≤ a 2 + b 2 + c 2 .

C. BÀI TẬP RÈN LUYỆN

Dấu bằng xảy ra khi nào?

Bài 25. Cho x, y, z ∈ [ 0;2] thỏa mãn x + y + z =3.

Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức P = x 2 + y 2 + z 2 .

Bài 38. Cho a, b > 0 thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 =

Bài 39. Cho a, b, c > 0 thỏa mãn điều kiện a 2 + b 2 + c 2 =.

Bài 40. Cho a, b là hai số thực thỏa mãn a , b < 1, ta luôn có

Bài 44. Cho các số thực a, b, c thỏa mãn điều kiện a + b + c =

Bài 1. Bất đẳng thức tương đương với: a− b a+ b − 6ab  ≥ 0 .

Vậy ta chứng minh ( 2b + c ) ≤ 9bc ⇔ 4b 2 − 5bc + c 2 ≤ 0 ⇔ ( b − c )( 4b − c ) ≤ 0 .