SUKOB CIVILIZACIJA

Samjuel Hantington

Globalno-politicka situacija u svijetu poslije hladnratovskog perioda

sustinski se izmjenila.

 Blokovsku podjelu svijeta – bipolarni svijet zamjenjuje

civilzacijska podjela svijeta i multipolarni svijet. Pojavljuje se
svjetski poredak zasnovan na civilizaciji u kojem se drzave
grupisu oko vodece drzave(a) koja cini jezgro njihove civilizacije.
Civilizacije imaju politicku strukturu po semi:
a) najvaznija drzava – dominantna drzava u civilizaciji npr. Rusija
u pravoslavnom svijetu.
b) drzave clanice – koje su potpuno identifikovane sa svojom
civilizacijom, npr. Italija u zapadnoevropskoj civilizaciji.
c) usamljene drzave – drzave kojima nedostaje kulturno
zajednistvo sa drugim drzavavama, npr. Japan, ako se
japanska civilizacija posmatra kao posebna.
d) podjeljene drzave – drzave u kojima velike grupe pripadaju
razlicitim civilizacijama, npr BiH.
e) pocjepane drzave – drzave koje imaju jednu predominantnu
kulturu koja je smjesta u jednu civilizaciju, ali njeno vodjstvo
zeli da ju premjesti u drugu civilizaciju, npr. Turska.
U posthladnoratovskom svijetu najvaznije razlike izmedju ljudi i
drzava nisu politicke, ekonomske ili ideoloske vec kulturne.
Drustva spojena ideologijom ali podjeljena civilizacijom se
raspadaju (SSSR, SFRJ) a drustva razdvojena ideologijom ali
spojena civilizacijom ponovo se ujedinjuju (Njemacka).
Naziru se najmanje cetri velike civilizacijske grupe: 1) Sinicka ; 2)
Hindu ; 3) Islamska ; 4) Zapadna, a moguce im je pridodati 5)
Japansku; 6) Latinoamericku ; 7) Africku.
U svijetu koji se pojavljuje niti jedna drzava ukljucujuci SAD, niti
civilizacija nece imati globalnu dominaciju – globalna moc
karakteristicna za period hladnog rata je zastarjela.

 Univerzalna opstesvjetska civilizacija se ne pojavljuje.

Pretpostavka da kraj hladnog rata znaci i kraj sukoba u globalnoj
politici i pojavu jednog relativno harmonicnog svijeta zasnovanog
na vrijednostima zapadne civilizacije je pogresna. Ovu
pretpostavku iznio je Fukujama smatrajuci da se nalazimo na
kraju istorije u smislu dovrsavanja ideoloske evolucije
covjecanstva i trijumfa liberalne demokratije. Buducnost nece biti
posvecena borbama oko ideja vec rjesavanju svjetskih
ekonomskih i tehnickih problema.
Civilizacijska paradigma odbacuje ideju univerzalne civilizacije i
polazi od pretpostavke da se u posthladnoratovskom svijetu
 narodi grupisu na kulturnoj i civilizacijskoj osnovi. Ideja
univerzalne civilizacije sluzi samo da opravda zapadnu kulturnu
dominaciju. Nezapad vidi kao zapadno ono sto Zapad vidi kao
univerzalno.

 Modernizacija je odvojena od pozapadnjacenja.

Sirenje Zapada promovisalo je modernizaciju i pozapadnjacenje i
Zapad je smatrao da ova dva fenomena nuzno idu zajedno.
Ekonomski i tehnoloski razvoj ce zahtjevati radikalno
preoblikovanje nezapadnih drustava. Nezapadne kulture su
inkompatibilne sa modernizacijom i moraju da budu ukinute da bi
se drustvo uspjesno modernizovalo. Medjutim u savremenom
svijetu nezapadna drustva krenula su u pravcu pokusaja da se
modernizacija kombinuje sa domacom kulturom. Izrazavaju ga
slogani tipa ´´Japanski duh, Zapadna tehnika´´ ili ´´Kinesko
ucenje za fundamentalne principe, Zapadno ucenje za prakticnu
upotrebu. ´´ Sustina je u tome da nezapadna drustva prihvataju
modernizaciju i zele da budu modernizovana, ali ne zele da budu
pozapadnjacena. ´´Modernizacija da – pozapadnjacenje ne.´´ U
praksi se pokazalo da modernizacija nezapadnih drustava u
svojim ranim fazama promovise pozapadnjacenje ali da u drugoj
generaciji ima suprotan efekat i promovise depozapdnjacenje. Jer
modernizacija povecava ekonomsku, vojnu i politicku moc
drustva i ohrabruje njegove clanove da imaju povjerenja u svoju
kulturu i postanu kulturno samouvjereni. Nekoliko vijekova
nezapadni narodi zavidjeli su zapadnim drustvima na
ekonomskom prosperitetu, tehnoloskoj sofistikovanosti, vojnoj
moci i politickoj koheziji. Da bi postali bogati i mocni oni su morali
da postanu kao zapad. Ipak danas su ovakvi kemalisticki stavovi
iscezli. Svoj razvoj oni pripisuju privrzenosti vlastitoj kulturi, a ne
uvozu zapadne kulture. Oni tvrde da su uspjeli zato sto su
drugaciji od Zapada. Azijati na pr. vjeruju da je njihov ekonomski
uspjeh proizvod azijske, u osnovi konfucijanske kulture. Nju
karakterise poredak, disciplina, porodica, kolektivizam,
umjerenost, i uopsteno nadmoc drzave u odnosu na drustvo i
drustva u odnosu na individuu. Ta kultura je po njihovom
misljenju superiorna u odnosu na dekadentnu evropsku kulturu
samozadovoljstva, individualizma, inertnosti, nepostovanju
autoriteta i sklonost da se zaboravi proslost, ignorise buducnost i
usredsredi na maksimalizovanje trenutnih dobitaka. Na slican
nacin i ´´islamsko uskrsnuce´´ otelovljuje prihvatanje
modernosti, odbacivanje zapadne kulture i ponovno predavanje
islamu kao vodicu kroz zivot u modernom svijetu (str.121-129.).
- ´´paradoks demokratije´´ : demokratski izbori u mnogim
zemljama, posebno islamskog podrucja, dovode na vlast
fundamentalisticki i ektremisticki nastrojene snage.
 Ravnoteza sila medju civilizacijama se mijenja u pravcu:
1) Opadanje moci Zapada. Moc se sa dugo predominantnog
zapada premjesta na nezapadne civilizacije sto se manifestuje
u vise nivoa:
- teritorija: na vrhuncu svoje teritorijalne ekspanzije 1920 god.
Zapad je diraktno vladao nad 25,5 miliona kvadratnih milja ili
skoro polovinom zemlje. Do 1993. ova teritorija se prepolovila i
Zapad se vratio svom jezgru.
- stanovnistvo: Zapadnjaci su 1900. god. cinili oko 30% svjetskog
stanovnistva a zapadne zemlje su vladale nad 48% tog
stanovnistva. Godine 1993. zapadne vlade su vladale samo
zapadnjacima, a oni su se sveli na oko 13% svjetskog
stanovnistva sa daljnjom tendencijom opadanja. Ravnoteza se
promjenila i kvalitativno jer nezapadni narodi postaju sve zdraviji,
urbaniji i obrazovaniji. (str.92.). Istovremeno se otvara drugaciji
jaz. Prosjecna starost zapadnjaka stalno raste , dok nezapadna
drustva ostaju mlada u odnosu na Zapad.
- Zapad je osvojio svijet svojom tehnologijom, prvenstveno
svojom sposobnoscu u organizovanoj upotrebi sile. Medjutim
tehnoloska, naucna, industrijska i dr. moc se rasprsila po svijetu i
nije vise striktna privilegija Zapada. Godine 1950. Zapad je
proizvodio oko 64% bruto svjetskog proizvoda: 1980. god. oko
40% a procjene govore da ce 2013. god. Zapad pokrivati samo
30% BP.
2) Sirenje ekonomske, vojne i politicke moci azijske civilizacije sa
Kinom kao predominantnom regionalnom silom. Saglasno
vecini procjena kineska ekonomija ce u ranom periodu XXI
vijeka postati najveca svjetska ekonomija. Azija ce do 2020.
god. imati cetri od pet najvecih svjetskih ekonomija i preko
40% svjetskog proizvoda. (str.114-120.)
3) Demografsko eksplodiranje islamske civilizacije i ´´islamsko
uskrsnuce´´. Izmedlju 1965. i 1990. ukupan broj ljudi na zemlji
narastao je sa 3,5 milijardi na 5,3 milijarde, sto je godisnja
stopa rasta 1,85%. U muslimanskim zemljama stope rasta
uvijek su bile preko 2% a cesto su dostizale preko 2,5% pa i
3%. Na pr. u tom periodu se stanovnistvo Magreba povecalo
sa 29,8 miliona na 59 miliona sa stopom rasta od 2,65%.
Devedesetih godina stopa plodnosti zena u Ruskoj Federaciji
bila je 1,5 a u muslimanskim republikama bivseg SSSR oko
4,4. Uz to u godinama koje dolaze muslimansko stanovnistvo
ce biti disproporcialno mlado, sa primjetnom demografskom
prevlascu stanovnistva godina 15-25. Mladi ljudi su radnici i
vojnici, protagonisti promjena i revolucija i to je znacajan izvor
sukobljavanja islama i Zapada.
  Zapadne univerzalisticke pretenzije, pojacane kolapsom
komunizma koji je na zapadu pojacao glediste da je ideologija
demokratskog liberalizma univerzalno valjana, dolaze u sukob sa
drugim civilizacijama i sa realnoscu. Posebno azijska drustva sve
manje reaguju na zahtjeve SAD i sve su vise u stanju da se
odupru pritisku SAD i drugih zapadnih zemalja. SAD su ocekivale
da ih azijske vlade prihvate kao globalnog vodju i pristanu na
primjenu zapadnih vrijednosti, dok su azijci sa druge strane
ocekivali da se sa njima postupa kao sa jednakima. Nesklad
izedju napora Zapada, posebno SAD da promovise univerzalnu
kuluru i njegove sve slabije sposobnosti da to ucini je temljno
obiljezje globalne politike na pocetku XXI vijeka. Svijet je danas
azijski, arapski i africki koliko izapadni.

U svijetu koji se pojavljuje zapadna vjera u univerzalnost zapadne

kulture je pogresna, nemoralna i opasna. Ona je nemoralna sa gledista
sta bi bilo nuzno da do nje dodje. Kultura prati moc. Ako nezapadna
drustva budu opet oblikovana zapadnom kulturom to ce se dogoditi
samo kao rezultat ekspanzije zapadne moci. Imperijalizam je logicki
nuzna posljedica univerzalizma. Zapadni univerzalizam je i opasan za
svijet zato sto moze da dovede do veceg medjucivilizacijskog rata i u
konacnici do poraza Zapada. Razborit kurs za Zapad nije da zaustavi
promjenu moci, nego da nauci da ju prihvati, da umjeri svoje ambicije i
da sacuva svoju kulturu. Zapad se razlikuje od drugih civilizacija po
osobenom karakteru njegovih vrijednosti i institucija. Evropa je
jedinstven izvor ideja o individualnoj slobodi, politickoj demokratiji,
vladavini zakona, ljudskim pravima i kulturnoj slobodi. To su evropske,
a ne azijske, africke ili srednjeistocne ideje osim po prihvatanju. Otuda
glavna odgovornost zapadnih vodja nije u tome da pokusaju da
preoblikuju druge civilizacije prema vlastitom modelu, sto je izvan
njihovih moci koje opadaju, nego da sacuvaju, zastite i obnove
jedinstvene kvalitete zapadne civilizacije. Zapadna civilizacija treba da
reafirmise svoj identitet kao jedinstvene a ne univerzalne civilizacije
koju treba sacuvati od izazova nezapadnih drustava. U
multicivilizacijskom svijetu konstruktivan pristup je odustati od
univerzalizma, prihvatiti raznolikosti i teziti slicnostima. Jer univerzalne
sklonosti, poput elementarnih moralnih normi mogu se pronaci u svim
civilizacijama.