Nghiªn cøu T«n gi¸o.
Sè 11 - 2008
T«n gi¸o vµ d©n téc
C«ng gi¸o vµ D©n téc
Thêi k× 1946 - 1954
−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ
N non trÎ ®−îc h−ëng nÒn ®éc lËp
ch−a ®−îc bao l©u ®· l¹i ®øng tr−íc mét
cuéc x©m l−îc míi cña thùc d©n Ph¸p.
Th¸ng 12/1946, chiÕn sù diÔn ra hµng
ngµy, møc ®é quyÕt liÖt gia t¨ng, ngµy 18
vµ 19/12/1946 thùc d©n Ph¸p liªn tiÕp göi
tèi hËu th− ®ßi “qu¶n lÝ thµnh phè Hµ
Néi”, tuyªn bè nÕu ta kh«ng thùc hiÖn sÏ
®¸p tr¶ b»ng qu©n sù. T×nh thÕ cña mét
cuéc chiÕn ®· trë nªn cÊp b¸ch h¬n bao
giê hÕt, ®ßi buéc d©n téc ta ph¶i ®øng lªn
b−íc vµo mét cuéc chiÕn ®Êu míi.
20 giê ngµy 19/12/1946, qu©n, d©n
Thñ ®« thay mÆt cho qu©n, d©n c¶ n−íc
næ sóng, më ®Çu cuéc kh¸ng chiÕn toµn
quèc. §©y còng lµ thêi ®iÓm Chñ tÞch
Hå ChÝ Minh ®äc lêi kªu gäi toµn quèc
kh¸ng chiÕn. Lêi kªu gäi cã ®o¹n: “BÊt
k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ng−êi giµ,
ng−êi trÎ, kh«ng ph©n biÖt t«n gi¸o,
®¶ng ph¸i, d©n téc. HÔ lµ ng−êi ViÖt
Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n
Ph¸p ®Ó cøu Tæ quèc”.
§¸p lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh, c¶ d©n téc ta trong ®ã cã ®ång bµo
theo t«n gi¸o b−íc vµo cuéc chiÕn. ë c¸c
tØnh Nam §Þnh vµ Ninh B×nh “nhiÒu nhµ
s− c¶ nam vµ n÷ còng t×nh nguyÖn lªn
®−êng chiÕn ®Êu”.
18
NguyÔn Hång D−¬ng(*)
S− n÷ §µm Thµnh, tu t¹i chïa Cæ LÔ
(Nam Ninh - Nam §Þnh) tr−íc lóc lªn
®−êng nhËp ngò ®· viÕt:
Cëi ¸o cµ sa kho¸c ¸o chiÕn bµo,
ViÖc qu©n ®©u cã qu¶n gian lao,
GËy thiÒn quÐt s¹ch loµi x©m l−îc
Theo gãt Tr−ng V−¬ng tá n÷ hµo”(1).
Bµi th¬ nµy lµm ta nhí tíi c©u ®èi cña
nhµ s−, chiÕn sÜ Céng s¶n Hoµ th−îng
ThiÖn ChiÕu d¸n ë cæng chïa Linh S¬n,
CÇu Muèi, Sµi Gßn (nay lµ QuËn I, thµnh
phè Hå ChÝ Minh).
PhËt gi¸o thÞ nhËp thÕ phi yÕm thÕ
Tõ bi n·i s¸t sinh dÜ ®é chóng sinh.
T¹m dÞch:
PhËt gi¸o lµ nhËp thÕ chø kh«ng ph¶i
yÕm thÕ
Tõ bi mµ s¸t sinh lµ ®Ó cøu ®é chóng sinh(2).
Trë l¹i vÊn ®Ò c¸c nhµ s− nam, n÷ ë Nam
§Þnh, Ninh B×nh tham gia kh¸ng chiÕn.
“S¸ng ngµy 27 th¸ng 2 n¨m 1947, Héi
PhËt gi¸o cøu quèc Nam §Þnh cïng ®¹i
*. PGS., TS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.
1. Bé ChØ huy qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. Hµ Nam
Ninh, LÞch sö kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p
1945-1954 (s¬ th¶o), 1986.
2. ThÝch HiÓn Ph¸p. Sù ®ång nhÊt gi÷a lÝ t−ëng Bå
t¸t vµ lÝ t−ëng Céng s¶n. T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n
gi¸o, sè 3/2003, tr. 30-31.
NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng gi¸o vµ d©n téc…
diÖn chÝnh quyÒn tØnh long träng lµm lÔ
cëi ¸o cµ sa, tiÔn ®−a 24 nhµ s− (cã 2 n÷)
tßng qu©n t¹i trô së cña Héi ë chïa Cæ LÔ.
Trong hµng ngò ®«ng ®¶o tù vÖ xung
phong cña thÞ x· Ninh B×nh vµ huyÖn Gia
Kh¸nh cã tíi 60 s− n÷. Hä vèn tu t¹i c¸c
chïa B¸t, Phóc Am, Phóc ChØnh, Non
N−íc, Bé §Çu, Ba Vu«ng… C¸c nhµ s− Êy
nai nÞt gän gµng trong bé ¸o n©u sßng, th¾t
l−ng n©u, kh¨n vu«ng n©u, h¨ng h¸i trong
®éi ngò lµm c«ng t¸c tiÕp tÕ, ph¸ ho¹i, tuÇn
tiÔu… Vµ sau ®ã phÇn lín trë thµnh cøu
th−¬ng cña c¸c ®¬n vÞ bé ®éi chiÕn ®Êu
hoÆc hé lÝ trong c¸c tr¹m qu©n y”(3).
ViÕt vÒ phong trµo kh¸ng chiÕn cña
PhËt gi¸o, ®¹i biÓu lµ c¸c t¨ng ni, PhËt tö
ë Nam §Þnh, Ninh B×nh chóng t«i chØ víi
hµm ý: PhËt gi¸o vÒ ý thøc hÖ kh¸c víi ý
thøc hÖ Céng s¶n, nh−ng t¨ng, ni PhËt tö
®· theo Céng s¶n b−íc vµo cuéc kh¸ng
chiÕn. T¨ng, ni, PhËt tö ®ång hµnh ®−îc
víi ng−êi Céng s¶n. Tõ ®ã cho thÊy Céng
s¶n vµ t«n gi¸o (Ýt ra lµ tr−êng hîp PhËt
gi¸o) hoµn toµn cã thÓ “®éi trêi chung”.
§iÒu minh chøng hïng hån, trong lêi
kªu gäi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nhÊn
m¹nh ®Õn c¸c thµnh phÇn x· héi trong ®ã
cã t«n gi¸o. V× hiÓn nhiªn §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam mµ ®¹i biÓu lµ Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh nhËn ra sù nghiÖp gi¶i phãng d©n
téc kh«ng thÓ kh«ng cã bé phËn t«n gi¸o
tham gia.
§¸p lêi hiÖu triÖu cña Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh, ng−êi C«ng gi¸o ViÖt Nam ®· thùc
hiÖn ra sao? Linh môc TrÇn Tam TØnh
viÕt: “Ng−êi C«ng gi¸o bÞ kÑt vµo gi÷a hai
cùc, tiÕn tho¸i l−ìng nan: hoÆc lµ hîp t¸c
víi ViÖt Minh Céng s¶n (thùc ra, chÞu sù
l·nh ®¹o cña Céng s¶n th× ®óng h¬n) th×
cã nguy c¬ ph¶n Gi¸o héi, vµo thêi Gi¸o
hoµng Pi« XII khi mµ chñ nghÜa chèng
Céng ®−îc coi lµ mét tÝn ®iÒu; hoÆc lµ liªn
19
19
hiÖp víi Ph¸p, ®Ó ph¶n béi Tæ quèc lÇn
n÷a. NhiÒu yÕu tè ®· x« ®Èy hä tíi mét
lùa chän bi ®¸t, võa muèn trung thµnh
víi Gi¸o héi võa muèn trung thµnh víi
Tæ quèc ViÖt Nam”(4).
Thêi ®iÓm cuèi n¨m 1946, nãi réng ra
lµ tõ cuèi n¨m 1946 ®Õn n¨m 1954 lµ thêi
®iÓm mµ ng−êi C«ng gi¸o ViÖt Nam ®øng
tr−íc mét th¸ch ®è lín. Theo t«i ®©y lµ
th¸ch ®è lín thø hai cña ng−êi C«ng gi¸o
ViÖt Nam. Th¸ch ®è lín thø nhÊt mµ
ng−êi C«ng gi¸o gÆp ph¶i lµ thêi k× thùc
d©n Ph¸p x©m l−îc ViÖt Nam lÇn thø
nhÊt dÉn ®Õn viÖc nhµ NguyÔn thi hµnh
chÝnh s¸ch cÊm ®¹o. Lóc bÊy giê, ®Êt
n−íc ®øng tr−íc hiÓm ho¹ x©m l¨ng cña
thùc d©n Ph¸p. Trong hiÓm ho¹ nµy, nhµ
NguyÔn nhËn ra cã mét bé phËn gi¸o sÜ,
gi¸o d©n d−íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau
tiÕp tay cho thùc d©n Ph¸p x©m l−îc. Do
kh«ng hiÓu ®−îc b¶n chÊt vÊn ®Ò ®ã lµ
©m m−u cña kÎ ®Þch lîi dông t«n gi¸o
chia rÏ khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc, do
kh«ng ph©n biÖt ®−îc ng−êi ngay, kÎ gian
nªn ch¼ng nh÷ng kh«ng “hiÖu triÖu”
ng−êi C«ng gi¸o tham gia ®¸nh giÆc cøu
n−íc nh− Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· lµm
sau nµy, ng−îc l¹i nhµ NguyÔn qua chÝnh
s¸ch cÊm ®¹o, dån ng−êi C«ng gi¸o vÒ
phÝa ®èi lËp víi d©n téc, th¼ng tay trõng
trÞ hä. ChÝnh c¸ch cÊm ®¹o cña nhµ
NguyÔn bÞ lÞch sö d©n téc phª ph¸n gay
g¾t, ®Ó l¹i cho d©n téc ta bµi häc tr−íc hÕt
vÒ sù ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc.
Song chÝnh s¸ch cÊm ®¹o cña nhµ
NguyÔn nguyªn nh©n kh«ng hoµn toµn tõ
phÝa Nhµ n−íc phong kiÕn nµy.
Linh môc TrÇn Tam TØnh viÕt: “C¸c
3. Bé ChØ huy qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. S®d., tr.
110.
4. Linh môc TrÇn Tam TØnh. ThËp gi¸ vµ l−ìi g−¬m,
Nxb. TrÎ Tp. Hå ChÝ Minh, 1988, tr. 84.
20
cuéc “b¸ch h¹i” lµ nh÷ng hiÖn t−îng
kh«ng ¨n khíp víi b¶n tÝnh hÕt søc bao
dung cña ng−êi d©n ViÖt xÐt vÒ mÆt t«n
gi¸o”(5). Vµ «ng nhËn xÐt: “Cã thÓ tr¸nh
®−îc c¸c vô ®æ m¸u nµy, nÕu Kit« gi¸o
khi ®Õn ViÖt Nam, biÕt tá ra bao dung
h¬n, cëi më h¬n, biÕt b¸m rÔ s©u h¬n vµo
v¨n ho¸ xø së vµ nÕu c¸c vua nhµ
NguyÔn biÕt tá ra th«ng minh vµ kh«n
khÐo h¬n. Trong c¬n b·o t¸p nµy, c¸c cè
®¹o T©y ®· kh«ng kh«n ngoan, ®i cÇu cøu
víi Ph¸p, vèn lµ mét ®Õ quèc ®ang trùc
s½n c¬ héi tèt hßng x©m chiÕm ViÖt Nam,
vÞn cí lµ ®Ó b¶o vÖ sù tù do t«n gi¸o”(6).
VÒ ®¹i thÓ chóng ta chÊp nh©n nguyªn
nh©n mµ linh môc TrÇn Tam TÜnh chØ ra
ë trªn dÉn ®Õn cuéc “b¸ch h¹i” t«n gi¸o.
Nh−ng còng cÇn chØ ra r»ng mÆc dï nhµ
NguyÔn b·i bá lÖnh cÊm ®¹o, c«ng nhËn
sù ho¹t ®éng hîp ph¸p cña C«ng gi¸o
nh−ng phong trµo V¨n Th©n cßn tiÕp tôc
“b¸ch h¹i” C«ng gi¸o, nhiÒu lµng C«ng
gi¸o tÝn ®å bÞ giÕt, c¬ së thê tù bÞ tµn ph¸.
Phong trµo nµy kÐo dµi hµng chôc n¨m.
ë cuéc th¸ch ®è lÇn thø hai nµy vÒ bèi
c¶nh lÞch sö hao hao gièng nh− cuéc th¸ch
®è lín lÇn thø nhÊt. §Êt n−íc ®øng tr−íc
hiÓm ho¹ x©m l¨ng lÇn thø hai cña thùc
d©n Ph¸p. Cã mét bé phËn gi¸o sÜ, gi¸o d©n
®i ng−îc l¹i lîi Ých d©n téc. ë ®©y t«i thÊy
kh«ng cÇn thiÕt nªu l¹i nh÷ng viÖc lµm ®i
ng−îc l¹i lîi Ých d©n téc cña c¸c gi¸o sÜ mµ
tiªu biÓu lµ Gi¸m môc Lª H÷u Tõ, linh
môc L−¬ng Huy H©n, linh môc Hoµng
Quúnh…Vµ còng kh«ng cÇn thiÕt thuËt l¹i
nh÷ng vô c«n ®å x¶y ra ë gi¸o xø V¨n H¶i
(Kim S¬n), ë Phóc Nh¹c (Yªn Kh¸nh) c¶
hai thuéc gi¸o phËn Ph¸t DiÖm (Ninh
B×nh), nh÷ng vô viªc x¶y ra ë Xu©n Hµ,
Tang §iÒn (Nam §Þnh), Cao M¹i (KiÕn
X−¬ng, Th¸i B×nh), Quúnh Lang (Quúnh
C«i, Th¸i B×nh), v.v...
20
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2008
Ng−îc dßng thêi gian ®«i chót ta thÊy,
ngay sau ngµy ®éc lËp, ngµy 3/9/1945,
mét trong s¸u nhiÖm vô cÊp b¸ch cña
Nhµ n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ
®−îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®Ò ra lµ:
Thùc d©n phong kiÕn thi hµnh chÝnh s¸ch
chia rÏ ®ång bµo Gi¸o, ®ång bµo L−¬ng,
®Ó thèng trÞ. T«i ®Ò nghÞ ChÝnh phñ ta
tuyªn bè TÝn ng−ìng tù do vµ L−¬ng -
Gi¸o ®oµn kÕt. (VÊn ®Ò thø s¸u).
§oµn kÕt L−¬ng - Gi¸o lµ mét bé phËn
quan träng trong khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n
téc. Ngay tõ khi ra ®êi vµ l·nh ®¹o d©n
téc ta lµm cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n
chñ nh©n d©n, §¶ng ta do Chñ tÞch Hå
ChÝ Minh s¸ng lËp rÌn luyÖn vµ l·nh ®¹o
lu«n ý thøc ®−îc søc m¹nh cña khèi ®¹i
®oµn kÕt toµn d©n téc, nhê ®ã mµ
®· giµnh ®−îc th¾ng lîi b»ng cuéc C¸ch
m¹ng Th¸ng T¸m, khai sinh ra Nhµ n−íc
ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ.
B−íc vµo cuéc kh¸ng chiÕn míi, tinh
thÇn ®¹i ®oµn kÕt trong ®ã cã ®oµn kÕt
L−¬ng – Gi¸o ®Ó chiÕn th¾ng kÎ thï l¹i
®−îc ®Æt ra cÊp thiÕt h¬n bao gÝê hÕt.
Trong th− göi Gi¸m môc Lª H÷u Tõ
(Gi¸m môc Gi¸o phËn Ph¸t DiÖm) ®Ò
ngµy 1 th¸ng 2 n¨m 1947 Chñ tÞch Hå
ChÝ Minh nªu râ quan ®iÓm ®oµn kÕt cña
ViÖt Minh vµ quan ®iÓm cña Ng−êi vÒ
ng−êi C«ng gi¸o ViÖt Nam.
“Trong HiÕn ph¸p ta ®· ®Þnh râ: TÝn
ng−ìng tù do. NÕu ai lµm sai HiÕn ph¸p,
khiªu khÝch C«ng gi¸o th× sÏ bÞ ph¹t.
Ch¾c Cô kh«ng bao giê tin r»ng ViÖt
Minh chèng ®¹o v× Cô thõa biÕt ViÖt Nam
§éc lËp §ång minh lµ cèt ®oµn kÕt c¶ ®ång
bµo ®Ó lµm cho Tæ quèc ®éc lËp chø kh«ng
ph¶i ®Ó chia rÏ, ph¶n ®èi t«n gi¸o.
5. Linh môc TrÇn Tam TØnh. S®d., tr. 26.
6. Linh môc TrÇn Tam TØnh. S®d., tr. 33.
NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng gi¸o vµ d©n téc…
Mµ t«i còng kh«ng bao giê nghi ngê
r»ng ®ång bµo C«ng gi¸o chèng ViÖt Minh,
v× h¬n ai hÕt, ®ång bµo C«ng gi¸o mong
cho Tæ quèc ®éc lËp, cho t«n gi¸o ®−îc
hoµn toµn tù do; Vµ t«i ch¾c ai còng tu©n
theo khÈu hiÖu: Phông sù Th−îng §Õ vµ
Tæ quèc”(7).
Ngµy 25/12 n¨m 1950, nh©n dÞp lÔ
Thiªn Chóa gi¸ng sinh, Hå Chñ tÞch
®· göi th− cho ®ång bµo C«ng gi¸o. Néi
dung th− cã ®o¹n: “Chóng ta cµng ph¶i
ghi nhí lêi d¹y cña §øc Chóa “ph¶i
th−¬ng yªu nhau, ®ïm bäc nhau ®Ó chèng
kÎ hung ¸c” kÎ hung ¸c Êy chÝnh lµ bän
thùc d©n Ph¸p vµ bän can thiÖp Mü.
L©u nay ®ång bµo ®· ghi nhí lêi d¹y
cña §øc Chóa vµ lêi kªu gäi cña Tæ quèc,
®oµn kÕt vµ kh¸ng chiÕn”.
T¹i Ninh B×nh, gi¸o d©n kh¾p n¬i tæ
chøc r−íc vµ ®äc th− Hå Chñ tÞch rÊt
träng thÓ. ë vïng tù do nh− tu viÖn
Ch©u S¬n (Nho Quan) cã tíi 4.000 ng−êi
dù lÔ r−íc th−. ë c¸c xø ®¹o thuéc huyÖn
Gia ViÔn, Nho Quan, Yªn M« (Ninh
B×nh) ®ång bµo r−íc th− Hå Chñ tÞch
träng thÓ, ®«ng vui. Trong vïng ®Þch
t¹m chiÕm cã tíi hµng chôc ngµn ng−êi
tham dù”(8).
TØnh uû Ninh B×nh ®¸nh gi¸ sù kiÖn
nµy nh− sau: “Ngµy lÔ Noen 25/12/1950,
cuéc r−íc th− vµ ®äc th− cña Hå Chñ tÞch
göi ®ång bµo C«ng gi¸o ®· lµm cho gi¸o
d©n hiÓu râ chñ tr−¬ng cña ChÝnh phñ,
lµm cho L−¬ng Gi¸o ®oµn kÕt, gÇn gòi
nhau vµ tin t−ëng vµo cuéc kh¸ng
chiÕn”(9).
Trong nh÷ng th− kh¸c göi cho ®ång
bµo C«ng gi¸o hay nh÷ng ph¸t biÓu trong
c¸c dÞp tiÕp xóc víi hµng gi¸o phÈm còng
nh− gi¸o d©n, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n
kªu gäi ®oµn kÕt L−¬ng - Gi¸o, lu«n ®¸nh
21
21
gi¸ cao vai trß, vÞ trÝ cña ng−êi C«ng gi¸o
trong cuéc kh¸ng chiÕn giµnh ®éc lËp d©n
téc.
ChÝnh v× nh÷ng lÏ nh− vËy mµ th¸ch
®è lín thø hai cña ng−êi C«ng gi¸o ViÖt
Nam vÒ bèi c¶nh th× gièng th¸ch ®è lín
thø nhÊt nh−ng néi dung cña vÊn ®Ò l¹i
kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt. Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh, §¶ng ta lu«n tr©n träng ®ång bµo
C«ng gi¸o kh«ng nh÷ng kh«ng t¸ch hä ra
khái céng ®ång d©n téc mµ lu«n lµm hÕt
søc m×nh ®Ó hä trong ®iÒu kiÖn cã thÓ
®ãng gãp tèt nhÊt cho cuéc chiÕn tranh
gi¶i phãng d©n téc.
§Ó ®¸p l¹i, ng−êi C«ng gi¸o trong giai
®o¹n nµy theo thêi gian dÇn dÇn ®¹i bé
phËn ®i víi d©n téc, ®Æt d−íi sù l·nh ®¹o
cña §¶ng Céng s¶n. Qu¸n triÖt tinh thÇn
“Phông sù Th−îng §Õ vµ Tæ quèc” hoÆc
“KÝnh Chóa yªu N−íc”, ng−êi C«ng gi¸o
ViÖt Nam víi c¸c c−¬ng vÞ kh¸c nhau
kh«ng qu¶n gian lao, kh«ng tiÕc m¸u
x−¬ng, dòng c¶m hi sinh v× nÒn ®éc lËp
cña Tæ quèc. Song kh«ng chØ chÞu hi sinh
gian khæ vÒ phÇn ®êi, ng−êi C«ng gi¸o ®i
theo C¸ch m¹ng cßn ph¶i chÞu “khæ gi¸”
vÒ phÇn ®¹o v× sù ng¨n cÊm cña gi¸o
quyÒn, ai vi ph¹m sÏ ph¶i chÞu h×nh ph¹t
cao nhÊt.
ë cuéc th¸ch ®è lÇn thø nhÊt hÇu nh−
chØ thÊy cã ng−êi C«ng gi¸o “tö v× ®¹o”.
Ng−îc l¹i, ë cuéc th¸ch ®è lÇn thø hai ta
thÊy cã biÕt bao ng−êi C«ng gi¸o “tö v×
®êi = v× d©n téc”.
§Êy chÝnh lµ sù kh¸c biÖt vÒ chÊt cña
cuéc th¸ch ®è lÇn thø hai.
7. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh víi ®ång bµo C«ng gi¸o,
Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2004, tr. 72.
8. Bé ChØ huy qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. S®d., tr.
208.
9. Sù kiÖn lÞch sö §¶ng Hµ Nam Ninh 1929-1954, tr.
220.
22
Trong cuéc th¸ch ®è lín lÇn thø hai,
lÞch sö d©n téc ViÖt Nam ghi nhËn ®ãng
gãp lín lao cña ng−êi C«ng gi¸o.
Tr−íc hÕt lµ bé phËn gi¸o sÜ
ë MiÒn B¾c cã thÓ kÓ ®Õn c¸c linh môc
nh− NguyÔn ThÕ VÞnh, Hoµng Quang Tù,
NguyÔn Duy Trinh (Gi¸o phËn Ph¸t
DiÖm), Vò Xu©n Kû, NguyÔn TÊt Niªn
(Gi¸o phËn Hµ Néi), Ph¹m Quang Ph−íc
(Gi¸o phËn H¶i Phßng). Linh môc Ph¹m
B¸ Trùc ®−îc cö lµm Phã Chñ tÞch Quèc
héi. Linh môc ®−îc Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh tin cÈn giao cho träng tr¸ch gi¶i
quyÕt nh÷ng vô viÖc phøc t¹p vÒ C«ng
gi¸o. Ch¼ng h¹n nh−, ngµy 7/2/1947,
Linh môc ®−îc cö vÒ huyÖn Kim S¬n thay
mÆt chÝnh phñ gi¶i thÝch cho ®ång bµo vÒ
chÝnh s¸ch t«n gi¸o vµ nãi râ th¸i ®é cña
ChÝnh phñ ®èi víi nh÷ng viÖc lµm ph¹m
ph¸p cña bän ph¶n ®éng lîi dông C«ng
gi¸o; Ngµy 24/9/1947 víi chøc danh §Æc
ph¸i viªn ChÝnh phñ, Linh môc vÒ l¹i
Kim S¬n häp ®¹i diÖn víi chÝnh quyÒn
kh¸ng chiÕn, ®¹i diÖn C«ng gi¸o, PhËt
gi¸o bµn b¹c ®i ®Õn thèng nhÊt quyÕt
nghÞ mét sè c«ng viÖc nh− kiÓm so¸t
®−êng x¸, khu phè, vÒ viÖc b¾t giam gi÷,
vÒ ®éi tù vÖ cña Gi¸m môc Lª H÷u Tõ.
Trong suèt thêi gian kh¸ng chiÕn, Linh
môc cã nhiÒu ®ãng gãp cho c¸ch m¹ng.
Linh môc qua ®êi th¸ng 10/1954 t¹i §¹i
Tõ (Th¸i Nguyªn). Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
®· uû nhiÖm cho Bé tr−ëng Phan Anh
®Õn ®äc lêi §iÕu v¨n, trong ®ã cã ®o¹n
“Tõ ngµy nh©n d©n tin cËy cö Cô lµm ®¹i
biÓu Quèc héi vµ Quèc héi cö Cô vµo Ban
Th−êng trùc, Cô ®· ®−a hÕt tinh thÇn vµ
lùc l−îng gióp ChÝnh phñ trong mäi vÊn
®Ò quan träng. Trong mäi viÖc, Cô ®· kÕt
hîp ®¹o ®øc b¸c ¸i theo lêi Chóa d¹y, víi
tinh thÇn nång nµn yªu n−íc cña mét
ng−êi ®¹i biÓu ch©n chÝnh cho nh©n d©n
ViÖt Nam(10).
22
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2008
Ngµy 20/11/1954, lóc 9 giê t¹i Nhµ thê
Lín Hµ Néi mét th¸nh lÔ cÇu hån cho
Linh môc Ph¹m B¸ Trùc, Phã Tr−ëng
ban Th−êng trùc Quèc héi vµ Phã Chñ
tÞch Uû ban Liªn ViÖt toµn quèc, ®−îc tæ
chøc(11).
ë MiÒn Nam lµ c¸c linh môc Hå
Thµnh Biªn, TrÇn Quang Nghiªm, L−¬ng
Minh Ký, NguyÔn HiÕu LÔ, Vâ Thµnh
Trinh. §Æc biÖt trong mét gia ®×nh cã 5
anh em ruét, trong ®ã 3 ng−êi lµm linh
môc (NguyÔn B¸ LuËt, NguyÔn B¸ Sang,
NguyÔn B¸ KÝnh) vµ 2 n÷ tu (NguyÔn ThÞ
N−¬ng, NguyÔn ThÞ Tr−îng) ®Òu tham
gia kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. C¸c linh
môc kh¸c nh− Lª V¨n Hay, Ph¹m Bia
Vµng, TrÇn C«ng Nh©m, chñng sinh
NguyÔn V¨n ChÝnh (sau trë thµnh linh
môc) ®· tÝch cùc tham gia kh¸ng chiÕn.
Linh môc Hå Thµnh Biªn, n¨m 1945
tham gia khëi nghÜa, cuèi n¨m 1946 bÞ
giÆc Ph¸p b¾t ®−a vÒ tØnh lÞ Sãc Tr¨ng
qu¶n thóc, t×m c¸ch trèn ra vïng gi¶i
phãng tham gia ho¹t ®éng c¸ch m¹ng.
Linh môc gi÷ c¸c chøc vô nh−: Héi
tr−ëng Ban ChÊp hµnh C«ng gi¸o kh¸ng
chiÕn tØnh Sãc Tr¨ng, Cè vÊn Uû ban
kh¸ng chiÕn hµnh chÝnh tØnh, Héi tr−ëng
héi Liªn ViÖt tØnh. Tõ n¨m 1950 c¸c chøc
vô mµ «ng ®¶m nhiÖm lµ: Cè vÊn Ban
chÊp hµnh C«ng gi¸o kh¸ng chiÕn Nam
Bé, Phã Héi tr−ëng héi Liªn ViÖt Nam Bé,
s¸ng lËp viªn b¸o V× Chóa – v× Tæ quèc,
Tuyªn uý Trung ®oµn VÖ quèc tØnh Sãc
Tr¨ng. N¨m 1954 tËp kÕt ra MiÒn B¾c,
«ng tiÕp tôc cèng hiÕn cho C«ng gi¸o vµ
D©n téc.
10. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh víi ®ång bµo C«ng gi¸o.
S®d., tr. 67.
11. Hång NhuÖ vµ NguyÔn Kh¾c Xuyªn. T− liÖu lÞch
sö vÒ ®Þa phËn Hµ Néi 1954-1994, QuyÓn I t¸c gi¶
tù in, tr. 11.
NguyÔn Hång D−¬ng. C«ng gi¸o vµ d©n téc…
Sù cã mÆt trong hµng ngò c¸ch m¹ng
tham gia kh¸ng chiÕn cña c¸c linh môc
nªu tÊm g−¬ng s¸ng chãi vÒ tinh thÇn
yªu n−íc. §ång thêi còng chøng minh
hïng hån: hµng gi¸o sÜ hoµn toµn cã thÓ
®i víi c¸ch m¹ng. Vµ chÝnh hä lµm nÒn
t¶ng cho phong trµo yªu n−íc cña ng−êi
C«ng gi¸o trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p,
Mü vµ hiÖn t¹i.
§èi víi gi¸o d©n
Xin ®−îc b¾t ®Çu b»ng phong trµo
kh¸ng chiÕn cña ng−êi C«ng gi¸o Nam Bé.
Còng nh− nh©n d©n Nam Bé hä ®i tr−íc
trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p lÇn
hai. Ngµy 18/5/1946 mét cuéc häp bÝ mËt
cña 81 ®¹i biÓu gi¸o d©n vµ linh môc ®−îc
bÝ mËt tæ chøc t¹i Sµi Gßn nh»m x©y
dùng mét tæ chøc l·nh ®¹o phong trµo
cña ng−êi C«ng gi¸o. KhÈu hiÖu ®−îc nªu
ra: Thiªn Chóa – Tæ quèc.
TiÕp theo lµ viÖc thµnh lËp Héi C«ng
gi¸o kh¸ng chiÕn Nam Bé ngµy 15/8/1948,
tõ ®ã kÐo theo viÖc x©y dùng tæ chøc
“C«ng gi¸o kh¸ng chiÕn tØnh”. Phong trµo
kh¸ng chiÕn cña C«ng gi¸o Nam Bé nhê
®ã ®−îc duy tr×, ®Èy m¹nh ®Õn khi kÕt
thóc HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬(12).
ë MiÒn B¾c nh÷ng tØnh cã ®«ng ®ång
bµo C«ng gi¸o, t×nh h×nh phøc t¹p nh−
Nam §Þnh, Ninh B×nh l¹i lµ nh÷ng tØnh
cã ®«ng ®ång bµo C«ng gi¸o tham gia
kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.
Ng−êi C«ng gi¸o tham gia kh¸ng chiÕn
víi ®ñ mäi tÇng líp vµ nhiÒu h×nh thøc
phong phó nh− nu«i giÊu, ®ïm bäc, chë
che c¸n bé, bé ®éi, lµm ®Þch vËn, cøu ch÷a
th−¬ng bÖnh binh, tham gia c¸c ®oµn thÓ
kh¸ng chiÕn, ñng hé thãc g¹o, tiÒn b¹c vµ
vËt dông vµ trùc tiÕp cÇm sóng giÕt giÆc.
Cuèn LÞch sö §¶ng bé huyÖn Kim S¬n
(1945-1954) tËp 1 cho biÕt: Cuèi n¨m
23
23
1946 mét sè c¬ së c¸ch m¹ng ®−îc x©y
dùng nh− gia ®×nh cô Ph¹m B¸ Kho¸t
ng−êi C«ng gi¸o Ph¸t DiÖm, anh M·o,
anh Th¹ch ng−êi C«ng gi¸o Kim T©n.
Tiªu biÓu nhÊt vµ cã nhiÒu c«ng lao
lín lµ gia ®×nh cô Hai H¹nh ng−êi C«ng
gi¸o ë phè Th−îng KiÖm (quª ë x· Xu©n
ThiÖn). Gia ®×nh cô Hai H¹nh lµ c¬ së
c¸ch m¹ng cã ®ãng gãp lín víi phong trµo
c¸ch m¹ng ë Kim S¬n ngay tõ nh÷ng
ngµy ®Çu. Cô cã ba ng−êi con ®· sím
tham gia c¸ch m¹ng lµ nh÷ng c¸n bé
trung kiªn(13).
Khi d©n téc ta b−íc vµo cuéc kh¸ng
chiÕn theo lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå
ChÝ Minh, “tÊt c¶ c¸c x· ë huyÖn Kim S¬n
®Òu cã c¬ së c¸ch m¹ng lµ gi¸o d©n. Gi¸o
d©n tham gia c¸c tæ chøc cña MÆt trËn
ViÖt Minh: Thanh niªn, phô n÷, phô l·o,
n«ng d©n yªu n−íc”(14).
“§Çu n¨m 1950 ë Kim S¬n c¸c c¬ së, tæ
chøc quÇn chóng ®· tËp hîp ®−îc kh¸
®«ng ®¶o, trong ®ã cã trªn 200 héi viÖn lµ
gi¸o d©n(15). ë Nam §Þnh, sè l−îng gi¸o
d©n tham gia du kÝch ngµy mét t¨ng.
N¨m 1953 ë x· H¶i Xu©n (Nam §Þnh) cã
239 ng−êi trong tæng sè 248 ®éi viÖn.
Ngµy 16/10/1949 ®Þch nh¶y dï chiÕm
®ãng Ph¸t DiÖm. Khu tù trÞ Ph¸t DiÖm
vµ Bïi Chu ®−îc thµnh lËp. T×nh h×nh
chiÕn sù trë nªn hÕt søc cam go. “Trong
nh÷ng lóc khã kh¨n gian khæ nhÊt, víi
tinh thÇn yªu n−íc, mét lßng víi c¸ch
m¹ng, nhiÒu gia ®×nh c¬ së ®· d¸m chÊp
nhËn tï ®µy, tra tÊn, ®µo hÇm bÝ mËt
12. Theo bµi viÕt cña LuËt s− NguyÔn Thµnh VÜnh,
in trong KØ yÕu §¹i héi thµnh lËp Uû ban §oµn kÕt
C«ng gi¸o tØnh HËu Giang 1987.
13. Ban ChÊp hµnh §¶ng bé huyÖn Kim S¬n. LÞch sö
§¶ng bé huyÖn Kim S¬n (1945-1954), tËp 1, 1991, tr. 53.
14. Ban ChÊp hµnh §¶ng bé huyÖn Kim S¬n. S®d., tr. 54.
15. Ban ChÊp hµnh §¶ng bé huyÖn Kim S¬n. S®d., tr. 105.
24
nu«i giÊu c¸n bé, trong ®ã cã gia ®×nh
C«ng gi¸o nh− «ng Ph¹m V¨n TÞnh
(Thanh Gi¶n), chÞ Ph−îng ë C¸ch T©m,
bµ Ph¹m ThÞ §é (Lª Lîi), bµ §−îc, «ng
Tr−êng (Th−êng KiÖt), v.v... Cã nh©n d©n
®ïm bäc, nu«i d−ìng, c¸n bé vÒ vïng ®Þch
cã chç ®øng ch©n, tõng b−íc g©y dùng l¹i
phong trµo(16).
Cã thÓ kÓ mét gi¸o d©n tiªu biÓu ®ã lµ
cô Ph¹m ThÞ HuÖ (tøc Phã Th¬) – mét
gi¸o d©n ë huyÖn Kim S¬n lÊy chång vÒ
x· Méc Nam (Duy Tiªn – Hµ Nam)
“®· dµnh gÇn trän cuéc ®êi m×nh cho c¸ch
m¹ng, dµnh mäi t×nh th−¬ng cho chiÕn sÜ.
Trong nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕn, mét
m×nh cô ®· trùc tiÕp nu«i d−ìng, ch¨m
sãc hµng ngµn bé ®éi, th−¬ng binh. Ng−êi
“MÑ chiÕn sÜ” Êy lµ ng−êi n÷ du kÝch ViÖt
Nam ®Çu tiªn (1948-1949) ®· hai lÇn
dòng c¶m giËt m×n diÖt 2 xe t¨ng ®Þch,
®−îc chÝnh phñ tÆng th−ëng Hu©n
ch−¬ng chiÕn c«ng h¹ng nh×(17).
Trªn mÆt trËn trùc tiÕp chèng qu©n
thï, mÆt trËn giao liªn, ngµy cµng xuÊt
hiÖn nh÷ng tÊm g−¬ng ng−êi C«ng gi¸o
qu¶ c¶m kh«ng tiÕc m¸u x−¬ng kÓ c¶ tÝnh
mÖnh ®Ó lµm trßn bæn phËn “KÝnh Chóa,
yªu N−íc”. Mét trong nh÷ng tÊm g−¬ng
s¸ng chãi lµ ng−êi n÷ giao th«ng Bïi ThÞ
Nh¹n(18). “Trong qu¸ tr×nh lµm giao th«ng
liªn l¹c cho c¸ch m¹ng, chÞ ®· nhiÒu lÇn
bÞ giÆc b¾t, nh−ng tr−íc sau vÉn tá râ mét
ý chÝ s¾t ®¸, thµ chÞu cùc h×nh chø kiªn
quyÕt kh«ng cung khai cho giÆc. Mçi lÇn
tho¸t khái tr¹i giam trë vÒ, chÞ l¹i tiÕp
tôc ho¹t ®éng. LÇn cuèi cïng chÞ bÞ ®Þch
b¾t vµo gi÷a n¨m 1950. Kh«ng thÓ khuÊt
24
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2008
phôc næi, ngµy 18 th¸ng 10 n¨m 1950,
giÆc Ph¸p ®−a chÞ ra xö b¾n gi÷a phiªn
chî Håi ThuÇn (Kim S¬n) hßng uy hiÕp
tinh thÇn ®ång bµo ta. Tr−íc phót bÞ
hµnh h×nh, kh«ng chót run sî, chÞ b×nh
tÜnh cho con bó lÇn chãt, ©u yÕm dÆn con:
“Lín lªn con nhí tr¶ thï cho mÑ”, råi nhê
ng−êi lµng bÕ hé con vÒ cho «ng bµ. GiÆc
bÞt m¾t, chÞ giËt ph¾t m¶nh v¶i ®en vøt
xuèng ®Êt, ngÈng cao ®Çu thÐt vµo mÆt lò
c−íp n−íc vµ b¸n n−íc: “Tao chÕt v× Tæ
quèc, chóng mµy sÏ kh«ng bao giê cã ®−îc
c¸i chÕt nh− tao”(19).
Trªn ®©y lµ nh÷ng phong trµo, nh÷ng
tÊm g−¬ng tiªu biÓu ®−îc dÉn ra ®Ó minh
ho¹. Bëi cßn biÕt bao tÊm g−¬ng s¸ng
ngêi cña linh môc, tu sÜ, gi¸o d©n tham
gia cuéc kh¸ng chiÕn 9 n¨m chèng thùc
d©n Ph¸p vµ can thiÖp Mü.
TÊt c¶ ®Ó chøng minh: ng−êi C«ng gi¸o
hoµn toµn thùc hiÖn ®−îc sø mÖnh: “KÝnh
Chóa, yªu N−íc vµ C«ng gi¸o – d©n téc
cïng chung mét bÇu trêi”.
Nh÷ng thµnh tùu mµ ng−êi C«ng gi¸o
®¹t ®−îc h×nh thµnh nªn nh÷ng tæ chøc
C«ng gi¸o yªu n−íc cÊp tØnh, cÊp liªn khu.
§Ó råi ®Õn th¸ng 3/1955 mét tæ chøc yªu
n−íc ng−êi C«ng gi¸o toµn quèc ®−îc
thµnh lËp. §ã lµ: Uû ban liªn l¹c toµn
quèc nh÷ng ng−êi C«ng gi¸o ViÖt Nam
yªu Tæ quèc, yªu hoµ b×nh, gäi t¾t lµ Uû
ban liªn l¹c C«ng gi¸o toµn quèc./.
16. Ban ChÊp hµnh §¶ng bé huyÖn Kim S¬n. S®d., tr. 104.
17. Bé ChØ huy qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. S®d., tr.
159-1960.
18. Cã tµi liÖu ghi lµ Ng« ThÞ Nh¹n.
19. Bé ChØ huy qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. S®d., tr. 205.