34
Sè 4 - 2004
suy nghÜ vÒ nguyªn t¾c thÕ tôc
trong mèi quan hÖ nhμ n−íc vμ gi¸o héi(*)
μi viÕt nμy muèn më ®Çu b»ng
B mét sè c©u chuyÖn nhá. Khi t«i
®ang tr×nh bμy cho sinh viªn n¨m
thø nhÊt vÒ ¶nh h−ëng cña Tam gi¸o
trong v¨n ho¸ ViÖt Nam, mét sinh
viªn hái: “Th−a thÇy, Nho gi¸o lμ
g×?”. ë mét líp häc cña gi¶ng viªn
kh¸c, mét sinh viªn ®· tr¶ lêi c©u
hái: “Khæng Tö thuéc thêi nμo?” -
“Th−a, Khæng Tö lμ ng−êi cïng thêi
víi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh”. C©u
chuyÖn thø hai, trong m«n X· héi
häc nhËp m«n, khi t«i ®ang tr×nh
bμy vÒ qu¸ tr×nh ph©n biÖt ho¸ ®Þnh
chÕ, vÒ viÖc t¸ch rêi ®Þnh chÕ t«n
gi¸o ra khái ®Þnh chÕ chÝnh trÞ, mét
sinh viªn - cã lÏ lμ tu sÜ - hái: “Th−a
thÇy, viÖc mét t«n gi¸o tuyÓn sinh ®Ó
®μo t¹o tu sÜ mçi n¨m hay hai ba
n¨m mét lÇn lμ chuyÖn néi bé cña
t«n gi¸o hay lμ thuéc thÈm quyÒn
cña Nhμ n−íc?”. C©u chuyÖn thø ba,
sinh viªn chuyªn ngμnh C«ng t¸c x·
héi t¹i khoa t«i ph¶i ®i thùc tËp m«n
Ph¸t triÓn céng ®ång. ChÝnh quyÒn
vμ c¸c ®oμn thÓ mét sè ph−êng
kh«ng muèn tiÕp nhËn c¸c sinh viªn
tu sÜ PhËt gi¸o tíi thùc tËp víi lÝ do
lμ c¸ch ¨n mÆc, tãc tai…
Nghiªn cøu T«n gi¸o.
NguyÔn Xu©n NghÜa(**)
Nh÷ng c©u chuyÖn nhá nªu trªn
kh«ng nh÷ng cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi
®ang tr×nh bμy, mμ h¬n thÕ n÷a,
trong lÞch sö quan hÖ Nhμ n−íc vμ
Gi¸o héi ë n−íc ta, viÖc phong chøc,
thuyªn chuyÓn, chØ ®Þnh nhiÖm së
cho c¸c chøc s¾c t«n gi¸o kh«ng cßn
lμ chuyÖn néi bé cña c¸c t«n gi¸o mμ
cã thÓ ¶nh h−ëng x· héi, ¶nh h−ëng
t−¬ng quan quyÒn lùc gi÷a c¸c bªn
mμ ta gäi lμ ¶nh h−ëng chÝnh trÞ.
1. Nguyªn t¾c thÕ tôc ®ang trë thμnh phæ
qu¸t trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi
Ngμy nay, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng
vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ gi÷a Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi, ®a phÇn c¸c quèc
gia ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c thÕ tôc
cña nhμ n−íc (principe de laicitÐ de
l’Ðtat), mμ ®iÓn h×nh lμ nguyªn t¾c
thÕ tôc do cuéc C¸ch m¹ng Ph¸p n¨m
1789 ®Æt ra, vμ sau nμy ®−îc triÓn
khai víi LuËt Ph©n li n¨m 1905.
Nguyªn t¾c nμy kh«ng nh÷ng ®−îc
c¸c nhμ nghiªn cøu n−íc ngoμi ®¸nh
*. Bµi viÕt nµy chØ ®Ò cËp t«n gi¸o ë khÝa c¹nh tæ chøc
x· héi vµ mét sè sù kiÖn ®−îc nªu lªn giíi h¹n trong
mèi quan hÖ Nhµ n−íc vµ C«ng gi¸o ViÖt Nam.
**. TS., Khoa X· héi häc, §¹i häc Më – B¸n c«ng,
thµnh phè Hå ChÝ Minh.
NguyÔn Xu©n NghÜa. Suy nghÜ vÒ nguyªn t¾c thÕ tôc…
gi¸ cao v× nã ®· chÊm døt “c¸c cuéc
chiÕn tranh t«n gi¸o” ë ph−¬ng T©y,
mμ nhiÒu nhμ nghiªn cøu t«n gi¸o cã
uy tÝn ë ViÖt Nam hiÖn nay còng ®¸nh
gi¸ cao, nh−: “Kh¸i niÖm nhμ n−íc thÕ
tôc lμ mét biÕn cè quan träng trong
lÞch sö luËt ph¸p nh©n lo¹i, cã ý nghÜa
ph−¬ng ph¸p luËn, tÝnh triÕt häc cao
vμ cßn gi¶i quyÕt hμng lo¹t vÊn ®Ò cô
(1)
thÓ quan träng…” . Vμ c¶ nh÷ng ng−êi
nghiªn cøu cã t«n gi¸o còng ®¸nh gi¸
cao: “Cã thÓ nãi lμ ngμy nay phÇn
nhiÒu c¸c n−íc Ch©u ¢u thùc hiÖn d©n
chñ vμ biÕt biÖt lËp t«n gi¸o víi chÝnh
trÞ mét c¸ch kh¸ tho¶ m·n, cho nªn
duy tr× ®−îc hoμ b×nh, tr¸nh ®−îc c¸c
xung ®ét t«n gi¸o, b¶o ®¶m quyÒn b×nh
®¼ng cña c«ng d©n kh«ng kÓ ®Õn chän
(2)
lùa t«n gi¸o vμ ý thøc hÖ cña hä” .
Nguyªn t¾c thÕ tôc rÊt quan träng
vμ mang ý nghÜa tiÕn bé cña x· héi
loμi ng−êi, do ®ã, ngay c¶ c¸c n−íc
mμ Håi gi¸o lμ quèc gi¸o nh− Thæ
NhÜ Kú, Malaysia còng kh¼ng ®Þnh
lμ thÕ tôc - trong ý nghÜa kh«ng k×
thÞ nh÷ng tÝn ®å c¸c t«n gi¸o kh¸c -
hay phÊn ®Êu ph¸t triÓn nh÷ng ®Þnh
chÕ nhμ n−íc thÕ tôc, song song víi
c¸c ®Þnh chÕ t«n gi¸o(3). Nh−ng thÕ
nμo lμ nguyªn t¾c thÕ tôc?
LÞch sö ph¸t triÓn nguyªn t¾c thÕ
tôc ë Ph¸p ®i qua hai giai ®o¹n
chÝnh (“hai ng−ìng cña thÕ tôc ho¸”,
theo thuËt ng÷ cña J.BaubÐrot)(4): giai
®o¹n ®Çu ®−îc ®¸nh dÊu b»ng c¸ch
thiÕt lËp hå s¬ hé tÞch, quy ®Þnh lÔ
c−íi thÕ tôc vμ ®−a ra mét hÖ thèng
nh÷ng t«n gi¸o ®−îc thõa nhËn; giai
®o¹n hai tõ nh÷ng n¨m 1880 trë ®i,
35
t¸ch hÖ thèng gi¸o dôc ra khái nhμ
thê, bá hÖ thèng c¸c t«n gi¸o ®−îc thõa
nhËn, vμ nh− vËy, t«n gi¸o ®−îc xem lμ
chuyÖn riªng t− c¸ nh©n. LuËt Ph©n li
®−îc ¸p dông tõ ngμy 9/12/1905, ngoμi
nh÷ng ®iÒu kho¶n nh− trªn, cßn cã
nh÷ng ®iÒu kho¶n tho¸ng h¬n: t«n
träng tù do tÝn ng−ìng, t«n träng tù
do thùc hμnh c¸c t«n gi¸o vμ tæ chøc
néi bé cña t«n gi¸o; c¸c t«n gi¸o kh¸c
nhau ®−îc sö dông c¸c c¬ së t«n gi¸o
c«ng céng,v.v…
Nh− vËy, nguyªn t¾c thÕ tôc
th−êng dùa trªn ba ®iÒu c¬ b¶n: t¸ch
Gi¸o héi ra khái Nhμ n−íc, t¸ch nhμ
tr−êng - hÖ thèng gi¸o dôc - ra khái
gi¸o dôc nhμ thê, vμ coi t«n gi¸o lμ
viÖc cña mçi c¸ nh©n(5).
Tuy nhiªn, cÇn ph©n biÖt nguyªn
t¾c thÕ tôc cïng néi dung nªu trªn víi
thuyÕt duy thÕ tôc (sÐcularisme), “lμ
mét trμo l−u t− t−ëng thËt sù cã
c−¬ng lÜnh theo ®uæi môc tiªu gi¶i
phãng x· héi khái mäi ¶nh h−ëng t«n
gi¸o vμ ®«i khi g¾n víi nh÷ng h×nh
thøc cña thuyÕt v« thÇn nhμ n−íc”(6).
Nguyªn t¾c thÕ tôc (laicitÐ) còng
cÇn ®−îc ph©n biÖt víi qu¸ tr×nh thÕ
1. §ç Quang H−ng. Nhµ n−íc vµ Gi¸o héi - MÊy
vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn. T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n
gi¸o, sè 5/2002, tr.5.
2. TrÇn V¨n Toµn. Le problÌme de la philosophie au
VietNam. Approches - Asie, 1997, No15, p.29.
3. Ph¹m ThÞ Vinh. Håi gi¸o vµ Nhµ n−íc Malaysia.
T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 5/2002, tr.60-68.
4. J.BaubÐrot. La laicitÐ, quel hÐritage? De 1789 µ
nos jours. GÌvene, Labor et Fides, 1990.
5. §ç Quang H−ng. B®d, tr.9.
6. Sabino Acquaviva, Enzo Pace. La Sociologie des
Religions (Traduction de Patrick Michel), De. Du
Cerf, Paris, 1994, tr.152 (cã b¶n dÞch tiÕng ViÖt cña
Lª Diªn, Nxb KHXH, 1998).
35
36
tôc ho¸ (processus de sÐcularisation),
lμ mét qu¸ tr×nh bao qu¸t h¬n m« t¶ sù
thay ®æi vai trß cña t«n gi¸o trªn c¶ ba
cÊp ®é vi m«, trung m« vμ vÜ m« cña
x· héi, trªn b×nh diÖn v¨n ho¸ còng
nh− c¬ cÊu x· héi(7). Nguyªn t¾c thÕ tôc
chØ lμ mét phÇn biÓu biÖn cña qu¸
tr×nh thÕ tôc hãa trªn b×nh diÖn c¬ chÕ
vμ tæ chøc trong mèi quan hÖ gi÷a Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi.
Dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi (vμ t«n gi¸o nãi
chung), mét sè nhμ khoa häc x· héi
®−a ra ph©n lo¹i/ph©n ®o¹n nh− sau:
- T¸c gi¶ Mü Athur E.Sutherland
thuéc Tr−êng §¹i häc Harvard ë
môc “Gi¸o héi vμ Nhμ n−íc” trong
B¸ch khoa toμn th− Mü ®−a sù ph©n
lo¹i víi hai m« h×nh: nh÷ng nhμ
n−íc cã liªn kÕt víi mét tæ chøc gi¸o
héi (nh− Anh quèc) vμ nh÷ng nhμ
n−íc hoμn toμn ph©n li víi c¸c gi¸o
héi (nh− Mü)(8).
- T¸c gi¶ Louis de Naurois víi bμi
“Gi¸o héi vμ Nhμ n−íc” trong B¸ch
khoa toμn th− Ph¸p ®· ph©n ra ba
giai ®o¹n: giai ®o¹n thÇn quyÒn
(theocratie), giai ®o¹n theo m« h×nh
Gi¸o héi Ph¸p (gallicalisme) mμ ®iÓn
h×nh lμ thêi NapolÐon, vμ giai ®o¹n
theo chñ nghÜa tù do (libÐralisme)
mμ ®iÓn h×nh lμ Ph¸p, Mü(9).
- Jean BaubÐrot vμ Ðmile Poulat
víi bμi “Nguyªn t¾c thÕ tôc” trong
B¸ch khoa toμn th− Ph¸p ®−a ra sù
ph©n lo¹i víi hai cùc hai ®Çu: m«
h×nh Nhμ n−íc t«n gi¸o (Ðtat
confessionnel), Nhμ n−íc v« thÇn
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2004
(Ðtat athÐe) mμ ®iÓn h×nh lμ Nhμ
n−íc Albanie víi HiÕn ph¸p n¨m
1976, vμ gi÷a hai cùc nμy lμ nh÷ng
Nhμ n−íc thÕ tôc (Ðtat laique) mμ
®iÓn h×nh lμ Nhμ n−íc Ph¸p vμ Mü(10).
- ë ViÖt Nam, GS. §Æng Nghiªm
V¹n cho r»ng, mèi quan hÖ nμy cã
thÓ n»m mét trong ba chÕ ®é: chÕ ®é
quèc gi¸o, chÕ ®é tháa hiÖp vμ chÕ ®é
thÕ tôc(11). GS. §ç Quang H−ng ph©n
ra ba giai ®o¹n: giai ®o¹n chÕ ®é
thÇn quyÒn, giai ®o¹n xung ®ét vμ
giai ®o¹n quèc gia thÕ tôc (tõ thÕ kØ
XVIII trë ®i víi khuynh h−íng TriÕt
häc ¸nh s¸ng).
HÇu nh− mÉu sè chung cña c¸c sù
ph©n lo¹i/ph©n ®o¹n trªn lμ nhμ
n−íc thÕ tôc lμ giai ®o¹n cuèi cña sù
ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ Nhμ n−íc
vμ Gi¸o héi.
2. Quan niÖm vμ th¸i ®é cña giíi t«n gi¸o
®èi víi qu¸ tr×nh thÕ tôc ho¸ vμ nguyªn t¾c thÕ
tôc cña nhμ n−íc
Trong quan niÖm th«ng th−êng vμ
trong sù thùc hμnh ®êi sèng ®¹o
h»ng ngμy, ng−êi C«ng gi¸o ViÖt
Nam vÉn cßn xem t«n gi¸o lμ c¸i g× ®ã
linh thiªng t¸ch rêi khái cuéc sèng thÕ
tôc. Do vËy, trong ®êi sèng ®¹o cña
7. NguyÔn Xu©n NghÜa. T«n gi¸o trong thêi hiÖn
®¹i: ThÕ tôc hãa hay phi thÕ tôc hãa? T¹p chÝ
Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 2/2003, tr.21-30.
8. A.E.Sutherland. Church and State. The
Encyclopedia Americaina, 2000, tr. 697-698.
9. Louis de Naurois. Ðglise et Ðtat. Encyclopedia
Universalis, 1997, tr. 976-980.
10. J. BaubÐrot, E.Poulat. LaicitÐ. Encyclopedia
Universalis, 1997.
11. §Æng Nghiªm V¹n. Lý luËn vÒ t«n gi¸o vµ t×nh
h×nh t«n gi¸o t¹i ViÖt Nam. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia,
Hµ Néi 2001, tr.325-326.
36
NguyÔn Xu©n NghÜa. Suy nghÜ vÒ nguyªn t¾c thÕ tôc…
mét bé phËn kh«ng nhá, hä vÉn g¾n
víi c¸c h×nh thøc lÔ nghi “linh thiªng”
h¬n lμ víi nh÷ng gi¸ trÞ mμ t«n gi¸o
(12)
mong muèn thùc hiÖn . sî, ch¸n n¶n vμ v× thÕ xa rêi”(13).
Theo chóng t«i, tinh thÇn “träng ®êi
sèng linh thiªng”, kh«ng chØ b¾t
nguån tõ triÕt häc duy linh cña Platon
trong truyÒn thèng triÕt lÝ Hy L¹p, ®·
¶nh h−ëng rÊt s©u trong Gi¸o héi
C«ng gi¸o, mμ ë C«ng gi¸o ViÖt Nam
cßn ®−îc cñng cè bëi tinh thÇn “träng
LÔ”, nÖ nghi thøc (ritualisme) cña Nho
gi¸o mμ x· héi ViÖt Nam chÞu ¶nh
h−ëng rÊt nÆng nÒ.
Do ®ã, ngμy nay, viÖc ®èi diÖn víi
mét trμo l−u tôc ho¸, ®−îc hiÓu trong
nghÜa “phi linh ho¸”, “gi¶i trõ Kit«
gi¸o”, sù gi¶m sót thùc hμnh t«n gi¸o,
hay nhËn thøc c¸c h×nh thøc t«n gi¸o
kh«ng cÇn thiÕt, ®· lμm cho tÝn ®å
C«ng gi¸o ViÖt Nam cã nh÷ng ngê vùc,
buån lßng, thËm chÝ sî h·i tr−íc hiÖn
t−îng nªu trªn. §èi víi mét sè ng−êi
kh¸c, tôc ho¸ mang ý nghÜa tÝch cùc
h¬n, cã nghÜa lμ tõ bá c¸i t«n gi¸o
h×nh thøc ®Ó trë vÒ víi mét thø nh©n
b¶n chñ nghÜa - “®¹o lμm ng−êi”.
Nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng tôc
ho¸ nμy, theo mét sè ng−êi thuéc
giíi t«n gi¸o, ngoμi sù tiÕn bé cña
khoa häc lμm cho mét sè ®iÒu t«n
gi¸o tr×nh bμy xem ra ng©y ng«, phi
lÝ (nh− vô ¸n Galilª), cßn cã nh÷ng
nguyªn nh©n s©u xa vμ quan träng
h¬n tõ phÝa t«n gi¸o, quan niÖm
kh«ng trung thùc vÒ Thiªn Chóa.
Ng−êi ta ®· tr×nh bμy Thiªn Chóa
nh− lμ “Chóa c¸c ®¹o binh, h¬n lμ
37
Cha nh©n tõ”, thªm vμo ®ã lμ “mét
nÒn lu©n lÝ ®¹o ®øc duy luËt ph¸p, ®·
lμm cho nhiÒu ng−êi c¶m thÊy khiÕp
ThËt ra, ngay tõ buæi b×nh minh,
Gi¸o héi C«ng gi¸o ®· thõa nhËn
nguyªn t¾c thÕ tôc: “Cña Hoμng ®Õ
tr¶ vÒ Hoμng ®Õ, cña Thiªn Chóa tr¶
vÒ Thiªn Chóa” (Mt, 22,21). C©u nãi
trªn th−êng ®−îc mét sè ng−êi ngoμi
Kit« gi¸o gi¶i thÝch r»ng, Kit« gi¸o
chØ lμ mét t«n gi¸o nh»m thùc hiÖn
mét thÕ giíi linh thiªng, siªu h×nh,
thÕ giíi “bªn kia”. Thùc ra, ph¶i hiÓu
c©u nãi trªn tõ c¶ thùc tiÔn lÉn
nguyªn t¾c cña nã. Trªn thùc tiÔn,
Kit« gi¸o tho¹t ®Çu lμ mét t«n gi¸o
cña thiÓu sè vμ lu«n bÞ b¸ch h¹i, nªn
chñ tr−¬ng trªn nh»m tr¸nh nh÷ng
khã kh¨n cho ng−êi Kit« h÷u khi
ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh
trÞ. Nh−ng còng ph¶i hiÓu r»ng,
trong thùc chÊt, Kit« gi¸o kh«ng
nh»m t×m kiÕm quyÒn lùc chÝnh trÞ
vμ c¸ch thøc truyÒn ®¹t lÝ t−ëng cña
m×nh còng kh«ng ph¶i b»ng c¸c
ph−¬ng tiÖn chÝnh trÞ.
Trong truyÒn thèng Do Th¸i - Kit«
gi¸o, ®¹o C«ng gi¸o thùc chÊt kh«ng
ph©n biÖt c¸i thÕ giíi linh thiªng vμ
c¸i thÕ giíi trÇn tôc mμ lμ c¸i thiÖn
vμ c¸i ¸c. §øc Giªsu ®· ch÷a bÖnh
trong ngμy Sabat (ngμy dμnh cho
t«n gi¸o, linh thiªng, víi nh÷ng cÊm
12. Lm. NguyÔn Träng ViÔn. §¹o linh thiªng. Gãp
giã 19 (Häc viÖn §a Minh, Tp. HCM).
13. Lm. NguyÔn ThiÖn CÈm. Tôc hãa vµ gi¶i trõ
Kit« gi¸o. NguyÖt san C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè
13/1996, tr.13-29.
37
38
kÞ), t¸n ®ång ng−êi ®ãi cã thÓ “¨n
b¸nh tr−ng hiÕn”, m«n ®å cña Ngμi
cã quyÒn lao ®éng ®Ó ¨n trong ngμy
Sabat (Mt, 12,1-8). Ngμi ®· ®−a ra
tuyªn ng«n nh©n b¶n bÊt hñ: “Ngμy
Sabat ®−îc lμm ra v× con ng−êi chø
kh«ng ph¶i con ng−êi v× ngμy Sabat”
(Mt, 2,27). §ã lμ dô ng«n thÕ tôc ho¸
trong Kit« gi¸o.
Quan ®iÓm thÕ tôc ho¸ cña Kit«
gi¸o ®· bÞ l·ng quªn, do vËy C«ng
®ång Vatican II, víi chñ tr−¬ng trë
vÒ nguån, ®· nh×n nhËn tÝnh ®éc lËp
hîp ph¸p cña thÕ giíi trÇn thÕ: “NÕu
sù ®éc lËp cña c¸c thùc t¹i thÕ tôc cã
nghÜa lμ c¸c thä t¹o vμ c¸c x· héi
®Òu cã nh÷ng ®Þnh luËt vμ nh÷ng gi¸
trÞ riªng mμ con ng−êi ph¶i kh¸m
ph¸ dÇn dÇn, sö dông vμ ®iÒu hoμ,
th× ®ßi hái mét sù ®éc lËp nh− thÕ lμ
mét viÖc hoμn toμn chÝnh ®¸ng: ®ã lμ
®iÒu kh«ng nh÷ng ng−êi ®−¬ng thêi
®ßi hái mμ cßn phï hîp víi ý muèn
cña t¹o ho¸” (MV.36b). Qu¸ tr×nh nμy,
thuËt ng÷ x· héi häc gäi lμ “qu¸
tr×nh ph©n biÖt ho¸ ®Þnh
(diffÐrentiation institutionnelle),
mét khÝa c¹nh tiÕn bé trong sù ph¸t
triÓn cña x· héi con ng−êi.
3. Quan ®iÓm vμ th¸i ®é cña mét sè nhμ
nghiªn cøu vμ nhμ chÝnh trÞ t¹i ViÖt Nam
ë ViÖt Nam, sau C¸ch m¹ng th¸ng
T¸m, tinh thÇn nguyªn t¾c thÕ tôc ®·
®−îc thÓ hiÖn rÊt râ, ®Æc biÖt trong S¾c
lÖnh 234 SL, ngμy 14/6/1955 do Chñ tÞch
Hå ChÝ Minh kÝ. Tuy nhiªn, còng ®óng
nh− GS. §Æng Nghiªm V¹n ®· nhËn
®Þnh, ch−a cã v¨n b¶n nμo ë ViÖt Nam
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2004
x¸c nhËn ba yÕu tè c¨n b¶n cña
nguyªn t¾c thÕ tôc: t«n gi¸o kh«ng
dÝnh vμo c«ng viÖc cña nhμ n−íc, gi¸o
dôc vμ t«n gi¸o t¸ch riªng, t«n gi¸o lμ
viÖc riªng t−. Vμ t¸c gi¶ còng nªu lªn
nh÷ng khã kh¨n khi ¸p dông nguyªn
t¾c nμy ë ViÖt Nam(14).
M« h×nh cña quèc gia thÕ tôc còng
®−îc quan niÖm ph©n lËp r¹ch rßi x·
héi d©n sù víi thÓ chÕ t«n gi¸o. Quèc
gia kh«ng hμnh xö quyÒn lùc t«n
gi¸o vμ gi¸o héi kh«ng hμnh xö
quyÒn lùc chÝnh trÞ.
Tõ khi ®Êt n−íc ta ®æi míi, ®Ó gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò t«n gi¸o míi
xuÊt hiÖn, nguyªn t¾c nhμ n−íc thÕ
tôc l¹i ®−îc nªu lªn víi ®Ò nghÞ: “Xóc
tiÕn viÖc x©y dùng vμ ban hμnh quy
chÕ t«n gi¸o theo nh÷ng nguyªn t¾c
cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vμ t− t−ëng
Hå ChÝ Minh: Nhμ n−íc lμ nhμ n−íc
thÕ tôc (N.X.N nhÊn m¹nh), tÝn ®å
theo c¸c t«n gi¸o kh¸c nhau vμ
nh÷ng ng−êi kh«ng t«n gi¸o ®Òu
b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt víi t−
chÕ”
c¸ch lμ c«ng d©n”(15).
Trong mèi quan hÖ Nhμ n−íc vμ
Gi¸o héi, mèi quan t©m hμng ®Çu
cña Nhμ n−íc ViÖt Nam lμ chñ quyÒn
quèc gia, æn ®Þnh x· héi, nh−ng
®ång thêi kh«ng ng¨n c¶n sù ph¸t
triÓn cña t«n gi¸o, nh− ph¸t biÓu cña
«ng NguyÔn V¨n Linh, nguyªn Tæng
14. §Æng Nghiªm V¹n. Suy nghÜ vÒ mèi quan hÖ
gi÷a Nhµ n−íc vµ tæ chøc t«n gi¸o ë ViÖt Nam. T¹p
chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 5/2002, tr.18.
15. Ph¹m Xu©n Nam. §æi míi chÝnh s¸ch x· héi -
LuËn cø vµ gi¶i ph¸p. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ
Néi 1997, tr.292.
38
NguyÔn Xu©n NghÜa. Suy nghÜ vÒ nguyªn t¾c thÕ tôc…
BÝ th− §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:
“§iÒu mμ §¶ng vμ Nhμ n−íc ta quan
t©m lμ chñ quyÒn quèc gia, æn ®Þnh
chÝnh trÞ, trËt tù an ninh. §iÒu mμ
§¶ng vμ Nhμ n−íc ta t×m c¸ch ng¨n
chÆn kh«ng ph¶i lμ t«n gi¸o vμ ph¸t
triÓn t«n gi¸o, mμ lμ viÖc lîi dông t«n
gi¸o cho nh÷ng ý ®å chÝnh trÞ. V× vËy,
quý vÞ cø ho¹t ®éng t«n gi¸o mét c¸ch
thËt sù râ rμng, thËt sù trong s¸ng,
kh«ng ®Ó cho bÊt cø ai, d−íi bÊt cø
h×nh thøc nμo, nóp bãng ®Ó lμm
nh÷ng chuyÖn mê ¸m, th× t«i ®¶m b¶o
lμ quý vÞ sÏ ®−îc tù do hoμn toμn”(16).
4. Mét vμi sù kiÖn thùc tiÔn
Nguyªn t¾c thÕ tôc cña nhμ n−íc,
biÖt lËp t«n gi¸o víi chÝnh trÞ hÇu
nh− ®−îc mäi ng−êi chÊp
nh−ng x· héi l¹i bao gåm nhiÒu
thμnh phÇn x· héi kh¸c nhau nªn
kh«ng hiÓu vÊn ®Ò mét c¸ch nh−
nhau. Sù kiÖn nμo thuéc lÜnh vùc
chÝnh trÞ nhμ n−íc, sù kiÖn nμo
thuéc lÜnh vùc néi bé t«n gi¸o.
ChØ xin nªu mét vÝ dô. N¨m 1992, khi
lμm viÖc víi Toμ th¸nh Vatican ë
Roma, ph¸i ®oμn Nhμ n−íc ViÖt Nam
®· ph¶n ®èi viÖc Vatican dùa trªn gi¸o
luËt cÊm c¸c linh môc ViÖt Nam tham
gia Uû ban §oμn kÕt C«ng gi¸o: “Linh
môc vμ gi¸o d©n C«ng gi¸o lμ c«ng
d©n cña n−íc ViÖt Nam. Mét sù ng¨n
cÊm nh− vËy lμ tr¸i víi HiÕn ph¸p
ViÖt Nam, víi nh÷ng quyÒn cña c«ng
(17)
d©n vμ quyÒn cña con ng−êi”
VÒ nguyªn t¾c thÕ tôc trong chñ
nghÜa x· héi, cã ý kiÕn cho r»ng,
nguyªn t¾c nμy ®−îc gi¶i quyÕt triÖt
39
®Ó ë chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. Trong
khi ®ã mét linh môc, ®ång thêi lμ
nhμ nghiªn cøu Sö häc, l¹i cã nhËn
xÐt: “… Nh−ng xÐt vÒ trÊn ¸p vμ b¸ch
h¹i, cuéc C¸ch m¹ng t− s¶n 1789
còng ®· g©y cho Gi¸o héi C«ng gi¸o
ë Ph¸p v« vμn mÊt m¸t vμ ®au
th−¬ng. ThÕ nh−ng, cho tíi nay, ch−a
bao giê ng−êi ta nãi cuéc C¸ch m¹ng
1789 lμ mét cuéc c¸ch m¹ng chèng
t«n gi¸o. Trong lóc tÊt c¶ nh÷ng
cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa tõ
sau cuéc C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga
n¨m 1917 ®Òu ®−îc coi lμ nh÷ng cuéc
c¸ch m¹ng bμi t«n gi¸o, lμm cho
nh÷ng ng−êi lao ®éng cã t«n gi¸o
®¸ng lÏ còng lμ thμnh phÇn chñ chèt
cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa
nhËn, ®· sî vμ xa l¸nh c¸ch m¹ng. Nguyªn
nh©n mét phÇn do kÎ thï cña chñ
nghÜa x· héi ®· khoÐt s©u m©u thuÉn
v« thÇn vμ h÷u thÇn, nh−ng mét phÇn
kh¸c còng do chÝnh nh÷ng nhμ lÝ luËn
chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®· kh«ng vËn
dông ®óng møc phÐp biÖn chøng khi
bμn vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o”(18).
Còng vÊn ®Ò nμy, gÇn ®©y h¬n, khi
gi¶i thÝch ChØ thÞ sè 37/CT-TW vÒ
c«ng t¸c t«n gi¸o trong t×nh h×nh
míi vμ NghÞ ®Þnh sè 26/1999/N§-CP
vÒ c¸c ho¹t ®éng t«n gi¸o, «ng Lª
Quang VÞnh, nguyªn Tr−ëng ban
T«n gi¸o ChÝnh phñ cã ph¸t biÓu:
“§óng lμ cã mét sè Ýt ng−êi ®· ®ång
16. Bµi ph¸t biÓu cña «ng NguyÔn V¨n Linh, cè vÊn
Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt
.
Nam t¹i §¹i héi III Uû ban §oµn kÕt C«ng gi¸o Tp.
HCM, ngµy 11/11/1993.
17. Ðglises d’Asie. Sè 142, 1992.
18. Lm. Tr−¬ng B¸ CÇn. Bøc th− kh«ng niªn. NguyÖt
san C«ng gi¸o vµ D©n téc, sè 1/1995, tr.38.
39
40
nhÊt chñ nghÜa x· héi víi chñ nghÜa
v« thÇn. L¹i cã ng−êi cho r»ng, Nhμ
n−íc Céng hoμ X· héi Chñ nghÜa ViÖt
Nam do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
l·nh ®¹o ph¶i lμ mét nhμ n−íc v«
thÇn, víi ý nghÜa v« thÇn lμ chèng
t«n gi¸o, ph¸ tÝn ng−ìng. Nh÷ng lËp
luËn trªn chØ lμ nh÷ng suy diÔn
kh«ng cã c¬ së khoa häc còng nh−
thùc tiÔn… Nhμ n−íc c¸ch m¹ng ViÖt
Nam… ch−a bao giê lμ mét Nhμ n−íc
v« thÇn, chèng ®èi, ®μn ¸p t«n gi¸o
c¶…”(19) (L.Q.V nhÊn m¹nh).
Theo chóng t«i, nh÷ng nhËn ®Þnh
sau ®©y cña GS. Ph¹m Xu©n Nam vÒ
nh÷ng biÓu hiÖn Êu trÜ, t¶ khuynh vμ
h÷u khuynh trong viÖc thùc hiÖn
chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng vμ
Nhμ n−íc, cã thÓ gi¶i thÝch tho¶
®¸ng phÇn nμo nh÷ng ý kiÕn kh¸c
biÖt nªu trªn: “Trªn thùc tÕ kh«ng Ýt
c¸n bé, ®¶ng viªn vÉn chØ xÐt t«n
gi¸o d−íi gãc ®é chÝnh trÞ ®¬n thuÇn
nªn ®· v« t×nh g©y ra ng¨n c¸ch
gi÷a nh÷ng ng−êi theo t«n gi¸o
kh¸c nhau vμ nh÷ng ng−êi kh«ng
theo t«n gi¸o. Mét sè ng−êi ch−a
thÊy vai trß t«n gi¸o trong ®êi sèng
x· héi, v¨n ho¸, ®¹o ®øc, nªn muèn
thu hÑp nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña tÝn ®å
t«n gi¸o, vi ph¹m chÝnh s¸ch tù do tÝn
ng−ìng (N.X.N nhÊn m¹nh) cña §¶ng
vμ Nhμ n−íc, dÉn ®Õn kÏ hë cho mét
sè phÇn tö xÊu trong giíi chøc s¾c t«n
gi¸o lîi dông l«i kÐo quÇn chóng tÝn
®å. §ång thêi trong bèi c¶nh ®ã, mét
sè quÇn chóng tÝn ®å còng nghe theo
luËn ®iÖu cña kÎ thï lμ “t«n gi¸o
kh«ng thÓ ®i cïng víi céng s¶n”, ®ång
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2004
nhÊt chñ nghÜa céng s¶n víi chñ
nghÜa v« thÇn m¸y mãc…”(20).
5. Mét vμi suy nghÜ
5.1. Nghiªn cøu mèi quan hÖ Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi, theo chóng t«i,
kh«ng chØ nªn nghiªn cøu mèi quan
hÖ nμy trong thÕ l−ìng cùc - Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi - mμ cã thÓ ®a cùc
hay chÝ Ýt lμ trong thÕ ch©n v¹c: Nhμ
n−íc, Gi¸o héi vμ x· héi c«ng d©n
(sociÐtÐ civile), bëi lÏ k× cïng, t¸c
nh©n ph©n xö mèi quan hÖ nμy
chÝnh lμ x· héi c«ng d©n. Mçi cùc
nªu trªn còng kh«ng ®−îc cÊu t¹o
®ång nhÊt mμ kÕt hîp bëi nhiÒu bé
phËn cã khi cã sù ®ång thuËn, cã khi
cã m©u thuÉn.
Trong mèi quan hÖ ba bªn: Nhμ
n−íc - Gi¸o héi - x· héi c«ng d©n,
Nhμ n−íc kh«ng ®ång nhÊt víi x·
héi c«ng d©n. Trong quan ®iÓm cña
Hegel vμ C.M¸c, x· héi c«ng d©n
th−êng ®−îc dïng trong mèi quan hÖ
®èi lËp víi Nhμ n−íc: “Nhμ n−íc
chÝnh trÞ lμ tæ chøc t¸ch khái x· héi
c«ng d©n”(21). ThËt ra, trong mäi x·
héi ®Òu cã hai cùc: Nhμ n−íc vμ c«ng
d©n. Trong c¸c m« h×nh x· héi cò,
Nhμ n−íc lμ chñ thÓ vμ c«ng d©n chØ
biÕt phôc tïng Nhμ n−íc. Ngμy nay,
kh¸i niÖm x· héi c«ng d©n ®ang
®−îc bμn c·i s©u réng. X· héi c«ng
19. Lª Quang VÞnh. VÒ ChØ thÞ sè 37/CT-TW cña Bé
ChÝnh trÞ vµ NghÞ ®Þnh sè 26/1999/N§-CP cña
ChÝnh phñ vÒ c¸c ho¹t ®éng t«n gi¸o. T¹p chÝ
Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 2/1999, tr.6-7.
20. Ph¹m Xu©n Nam. S®d, tr.286.
21. C.M¸c. Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn
cña Heghen. Trong C.M¸c vµ Ph.¡ngghen toµn tËp.
TËp 1, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1995, tr.493.
40
NguyÔn Xu©n NghÜa. Suy nghÜ vÒ nguyªn t¾c thÕ tôc…
d©n ®−îc hiÓu lμ nh÷ng tæ chøc, nh÷ng
®Þnh chÕ bªn c¹nh Nhμ n−íc, ThÞ
tr−êng vμ Gia ®×nh. Nã bao gåm nh÷ng
tæ chøc, ho¹t ®éng tËp thÓ cã tÝnh c¸ch
tù nguyÖn, tù gi¸c vμ phi lîi nhuËn
(ng−îc l¹i tÝnh c−ìng chÕ cña Nhμ
n−íc, tÝnh tù ph¸t vμ dùa trªn lîi nhuËn
cña thÕ giíi kinh doanh), céng t¸c víi
nhau nh»m x©y dùng mét x· héi tèt
®Ñp, d©n chñ. Trong nh÷ng thËp niªn
gÇn ®©y, nh÷ng ®Þnh chÕ chÝnh trÞ vμ
kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh - vμ ®«i khi b¾t
tay nhau - lÊn l−ít x· héi c«ng d©n. Do
®ã, theo mét sè t¸c gi¶ nh−
F.Fukuyama, G.Marshall, P.Michel,
NguyÔn Kh¾c ViÖn, qu¸ tr×nh d©n chñ
hãa ®i ®«i víi qu¸ tr×nh phôc håi x· héi
c«ng d©n, víi sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng
tæ chøc x· héi trung gian gi÷a c¸c cùc:
C¸ nh©n (hay gia ®×nh), Nhμ n−íc vμ
(22)
ThÞ tr−êng . Trong quan hÖ gi÷a Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi, kinh nghiÖm cña Nhμ
n−íc Ph¸p vÒ LuËt c¸c hiÖp héi x· héi
(1901), trong ®ã cã c¸c hiÖp héi t«n gi¸o,
®−îc thõa nhËn víi môc ®Ých lîi Ých
c«ng céng hay cung cÊp c¸c dÞch vô cã
lîi Ých c«ng céng - cã thÓ t¹o ra mét
kh«ng gian trung gian gi÷a Nhμ n−íc
vμ c«ng d©n. Còng trong viÔn t−îng
nμy, chÝnh C.M¸c còng ®· tõng viÕt:
“Gi¶i phãng chÝnh trÞ ®ång thêi còng
lμ gi¶i phãng x· héi c«ng d©n khái
chÝnh trÞ...”, “...Gi¶i phãng chÝnh trÞ
lμ quy con ng−êi thμnh c¸c thμnh
viªn cña x· héi c«ng d©n...”(23).
5.2. VÒ sù ph©n lo¹i/ph©n ®o¹n c¸c
m« h×nh nhμ n−íc trong quan hÖ
Nhμ n−íc vμ Gi¸o héi.
41
Cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c t¸c gi¶ vÒ
sù ph©n lo¹i/ph©n ®o¹n. §iÒu nμy thÓ
hiÖn nh÷ng chän lùa gi¸ trÞ cña c¸c
t¸c gi¶. VÊn ®Ò lμ sù ph©n lo¹i nμo
gióp ta hiÓu ®−îc thùc tiÔn nhiÒu
nhÊt. Cã mét ®iÒu lμ h×nh nh− c¸c t¸c
gi¶ ®Òu ®ång ý giai ®o¹n quèc gia
thÕ tôc lμ giai ®o¹n tiÕn bé trong
viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ Nhμ
n−íc vμ Gi¸o héi. Tuy nhiªn, kh¸i
niÖm nhμ n−íc thÕ tôc bao gåm mét
phæ (spectrum) rÊt réng.
ë mét sè n−íc, nguyªn t¾c thÕ tôc
®−îc minh thÞ trong hiÕn ph¸p - nh−
Ph¸p, mét sè n−íc Ch©u Phi nãi
tiÕng Ph¸p, Thæ NhÜ Kú... Nh−ng
nhiÒu n−íc, mÆc dï xem m×nh theo
nguyªn t¾c thÕ tôc nh−ng kh«ng
minh thÞ x¸c nhËn - nh− Mü... Mét sè
n−íc x· héi chñ nghÜa tr−íc ®©y
còng kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c ph©n li
Nhμ n−íc vμ Gi¸o héi, nh−ng cùc
®oan: tõ Albanie víi HiÕn ph¸p 1976,
§iÒu 55 cÊm viÖc lËp c¸c tæ chøc vμ
tÊt c¶ tuyªn truyÒn cã tÝnh c¸ch t«n
gi¸o vμ §iÒu 37 x¸c ®Þnh Nhμ n−íc
n©ng ®ì vμ ph¸t triÓn viÖc tuyªn
truyÒn v« thÇn(24); ®Õn Hungari mÆc
dï còng lμ nhμ n−íc x· héi chñ
22. Xem: F.Fukuyama. Social capital and Civil
society. B¸o c¸o t¹i Héi nghÞ Nh÷ng C¶i c¸ch thuéc
ThÕ hÖ thø hai. G.Mason Univ. 10/1999, do Quü
TiÒn tÖ Quèc tÕ tæ chøc; Gordon Marshall. Civil
Society. Trong Dictionnary of Sociology. Oxford
University Press 1998, tr.74; P.Michel. La SociÐtÐ
retrouvÐe. Fayard, Paris, 1998; NguyÔn Kh¾c ViÖn
(cb). X· héi c«ng d©n trong Tõ ®iÓn X· héi häc. Nxb
ThÕ giíi, Hµ Néi 1994, tr.325-326.
23. C.M¸c. VÒ vÊn ®Ò Do Th¸i. Trong C.M¸c vµ Ph.
¡ngghen toµn tËp. TËp I, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ
Néi 1995, tr.555-557.
24. Patrick Michel. S®d, tr.258.
41
42
nghÜa theo nguyªn t¾c thÕ tôc nh−ng
l¹i tμi trî cho Gi¸o héi; nhiÒu linh
môc ®−îc lÜnh l−¬ng, nhiÒu chøc s¾c
t«n gi¸o cã møc l−¬ng ngang møc
l−¬ng bé tr−ëng; nguån tμi chÝnh
cña Gi¸o héi Hungari ®−îc b¶o ®¶m
bëi sù tμi trî 60% tõ ®ãng gãp cña
gi¸o d©n, 15% tõ c¸c nguån ngo¹i
quèc vμ 25% do Nhμ n−íc tμi trî(25).
Nhμ n−íc thÕ tôc tiªu biÓu lμ Céng
hßa Ph¸p l¹i chÊp nhËn nh÷ng ngμy lÔ
t«n gi¸o chÝnh vÉn cã ¨n l−¬ng, mét sè
nghi thøc t«n gi¸o ®−îc xem nh− nh÷ng
nghi thøc d©n sù, vμ do nhu cÇu cña sù
nghiÖp gi¸o dôc, Nhμ n−íc còng tμi trî
cho c¸c tr−êng hîp do Gi¸o héi C«ng
gi¸o ®¶m tr¸ch (trõ tr−êng hîp c¸c
tr−êng ®μo t¹o t«n gi¸o chuyªn nghiÖp
nh− c¸c chñng viÖn). Trong khi Mü, ®Êt
n−íc cã nhiÒu biÓu tr−ng t«n gi¸o trªn
c¸c lÜnh vùc c«ng céng (“Chóng t«i tin
t−ëng vμo Chóa” trªn giÊy b¹c, hay
“Tr−íc mÆt Chóa” trong HiÕn ph¸p...), víi
nh÷ng gi¸ trÞ cña “t«n gi¸o d©n sù” vμ
Nhμ n−íc ®−îc xem lμ “tho¸ng” vÒ mÆt
tæ chøc víi h¬n 2.000 gi¸o héi vμ gi¸o
ph¸i, l¹i nghiªm cÊm c¸c kho¶n tμi trî
c«ng cho c¸c tæ chøc t«n gi¸o.
Nh− vËy, ®Ó tiÕn tíi mét sù ph©n lo¹i
khoa häc h¬n vÒ nhμ n−íc thÕ tôc, cÇn
l−u ý mèi quan hÖ gi÷a Nhμ n−íc vμ
Gi¸o héi trong t−¬ng quan víi nh÷ng
nÒn v¨n hãa chÞu ¶nh h−ëng Kit« gi¸o
hay nh÷ng nÒn v¨n hãa kh¸c vμ trong
c¸c chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau.
5.3. TÝnh céng ®ång vμ tÝnh riªng
t− cña t«n gi¸o trong nguyªn t¾c thÕ
tôc. Khi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n
cña nguyªn t¾c thÕ tôc, mét sè t¸c gi¶
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2004
chØ nhÊn m¹nh viÖc t¸ch rêi t«n gi¸o ra
khái nhμ n−íc, t¸ch rêi ®Þnh chÕ gi¸o
dôc khái t«n gi¸o vμ t«n gi¸o cã tÝnh
riªng t−. ThËt ra, nghiªn cøu l¹i nguyªn
t¾c thÕ tôc ë Ph¸p cho thÊy, c¸c t¸c gi¶
®Ò x−íng nguyªn t¾c nμy ®· rÊt qu©n
b×nh khi nhÊn m¹nh cèt lâi cña nguyªn
t¾c lμ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi bÊt k×
ng−êi nμo do nh÷ng chän lùa t«n gi¸o
vμ ý thøc hÖ cña hä, t«n träng tù do t«n
gi¸o tÝn ng−ìng, tù do thùc hμnh t«n
gi¸o kh«ng chØ ë b×nh diÖn c¸ nh©n mμ
ë c¶ céng ®ång. ChÝnh c¸c c«ng −íc quèc
tÕ: Helsinki (1975), Belgrade, Madrid,
Vienna (1993) ®Òu ®· nh¾c l¹i ®iÒu nμy.
TÝnh riªng t− cña t«n gi¸o cßn cÇn ®−îc
hiÓu chän lùa t«n gi¸o lμ viÖc cña c¸
nh©n, do vËy nhμ n−íc kh«ng cßn tμi trî
cho nh÷ng tæ chøc t«n gi¸o, nh−ng ®ång
thêi còng ph¶i t«n träng tÝnh “riªng t−”
vÒ t«n gi¸o cña c¸ nh©n, nh− tr−êng hîp
mét sè n−íc kh«ng quy ®Þnh ghi môc
t«n gi¸o trong hå s¬ hμnh chÝnh, lÝ lÞch
c¸ nh©n. ë Ph¸p, tõ n¨m 1881 kh«ng cßn
c¸c môc liªn quan ®Õn t«n gi¸o trong
c¸c b¶ng hái cña c¸c cuéc ®iÒu tra(26). ë
Liªn X«, trong LuËt 1/10/1990 vÒ “Tù do
l−¬ng t©m vμ c¸c tæ chøc t«n gi¸o”, §iÒu
4 quy ®Þnh: “C¸c chØ dÉn vÒ th¸i ®é ®èi
víi t«n gi¸o trong c¸c hå s¬ chÝnh thøc
lμ kh«ng chÊp nhËn ®−îc, trõ tr−êng
hîp ®−¬ng sù yªu cÇu...”(27).
5.4. Nguyªn t¾c t¸ch rêi t«n gi¸o
ra khái ®Þnh chÕ gi¸o dôc mét c¸ch
cøng nh¾c nh− ë Ph¸p ®· ®ông ®Õn
25. S®d, tr.261.
26. Louis de Naurois. S®d, tr.977.
27. Joel-Benoit d’Onorio. La LibertÐ Religieuse dans
le Monde: Analyse doctrinale et politique. Paris, Ed,
Universitaire, 1991, tr. 240.
42
NguyÔn Xu©n NghÜa. Suy nghÜ vÒ nguyªn t¾c thÕ tôc…
nh÷ng biÓu hiÖn b¶n s¾c d©n téc vμ
t«n gi¸o cña nh÷ng nhãm ng−êi ¶
RËp, Thæ NhÜ Kú theo ®¹o Håi ®ang
sinh sèng vμ lμ c«ng d©n cña Ph¸p
Vμ còng nh− c©u chuyÖn më ®Çu cña
bμi viÕt nμy, mét bé phËn häc sinh
Ph¸p ngμy nay kh«ng cã chót kiÕn
thøc nμo vÒ t«n gi¸o - hiÖn t−îng
“phi v¨n hãa t«n gi¸o” (“inculture
religieuse” theo thuËt ng÷
D.Hervieu - LÐger(29)) - do ®ã dÔ ®i vμo
c¸c hiÖn t−îng mª tÝn, vμo c¸c gi¸o
ph¸i lÖch l¹i. V× vËy, b¸o c¸o RÐgis
Debray cña Bé Néi vô Ph¸p cã dù ®Þnh
®−a m«n häc vÒ hiÖn t−îng t«n gi¸o
(fait religieux) vμo ch−¬ng tr×nh gi¸o
dôc phæ th«ng trung häc(30).
5.5. Trong quan niÖm vÒ mèi quan
hÖ Nhμ n−íc vμ Gi¸o héi, cã thÓ cã
nh÷ng kh¸c biÖt tõ truyÒn thèng v¨n
hãa, lÞch sö. Nhμ n−íc ViÖt Nam cã
truyÒn thèng cña mét n−íc ¸ §«ng
n¬i thÕ quyÒn chi phèi thÇn quyÒn
(vua ban s¾c phong cho vÞ thÇn nμo
th× vÞ ®ã míi ®−îc thê). TruyÒn
thèng nμy cßn ®−îc t¨ng c−êng bëi
m« h×nh x· héi chñ nghÜa Liªn X«
(31)
vμ c¸c n−íc §«ng ¢u , n¬i ChÝnh
Thèng gi¸o lu«n tïy thuéc nhμ cÇm
quyÒn. Trong khi ®ã, t«n gi¸o, ®Æc
biÖt lμ C«ng gi¸o ViÖt Nam chÞu ¶nh
h−ëng cña Kit« gi¸o T©y ¢u, do
nh÷ng yÕu tè lÞch sö, l¹i cã mét lèi
tiÕp cËn kh¸c trong quan hÖ víi
chÝnh quyÒn. Ngoμi ra, mét yÕu tè
kh«ng kÐm phÇn quan träng, theo
chóng t«i, trong khi Nhμ n−íc ®Æt
träng t©m vμo chñ quyÒn quèc gia,
nhÊn m¹nh quyÒn cña c«ng d©n, th×
43
t«n gi¸o l¹i ®Ò cËp ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ
phæ qu¸t cña c¸ nh©n vμ nhÊn m¹nh
quyÒn cña con ng−êi.
(28)
. NÕu cã m©u thuÉn trong mèi quan
hÖ Nhμ n−íc vμ Gi¸o héi, mçi c¸
nh©n sÏ cã chän lùa riªng tïy theo
nhËn thøc vμ hÖ thèng gi¸ trÞ cña
riªng m×nh. Tuy nhiªn, t©m tr¹ng
sau cã thÓ lμ cña nhiÒu ng−êi cã t«n
cña gi¸o nh×n vÒ mèi quan hÖ nªu trªn:
“... Lμ con, chóng ta kh«ng bªnh cha
hay bªnh mÑ, chóng ta ®Òu yªu c¶
hai, trong mäi hoμn c¶nh. NÕu x¶y
ra bÊt hßa gi÷a cha vμ mÑ, chóng ta
chØ biÕt ®au xãt cÇu nguyÖn l¹c quan
vμ tin t−ëng, kh«ng bao giê o¸n hËn,
tr¸ch mãc, dï cha hay mÑ”(32).
Còng c¶m nhËn m©u thuÉn nμy,
c¸ch ®©y h¬n 150 n¨m, C. M¸c ®· nªu
lªn mét kh¸i qu¸t rÊt s©u s¾c: “M©u
thuÉn gi÷a ng−êi theo t«n gi¸o
riªng nμo ®ã víi chÝnh b¶n th©n
m×nh víi t− c¸ch lμ mét c«ng d©n
nhμ n−íc, chØ lμ mét phÇn cña m©u
thuÉn thÕ tôc phæ biÕn gi÷a nhμ
n−íc chÝnh trÞ vμ x· héi c«ng d©n”
(C. M¸c nhÊn m¹nh)(33)./.
28. NhiÒu n÷ sinh Håi gi¸o kh«ng ®−îc ®Õn tr−êng
v× kh«ng chÞu bá kh¨n quµng cña ®¹o Håi.
29. D.Hervieu-LÐger. Le PÌlerin et le Converti - La
Religion en Mouvement. Flammarion 1999, tr.256.
30. Nicolas Sarkozy. La laicitÐ n’est pas l’adversaire de
la religion. Le Monde des religions, sè 1/2003, tr.66-69
(Pháng vÊn N. Sarkozy, Bé tr−ëng Néi vô ®ång thêi
Phô tr¸ch c¸c t«n gi¸o, cña Henri Tincq).
31. §ç Quang H−ng. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945
víi T«n gi¸o. T¹p chÝ Céng s¶n, sè 24, 2003, tr.25.
32. L©m Vâ Hoµng. Suy nghÜ vÒ bµi pháng vÊn §øc
Tæng Gi¸m môc NguyÔn V¨n B×nh cña b¸o Sµi Gßn
Gi¶i phãng ngµy 29/4/1995. Trong NguyÖn san C«ng
gi¸o vµ D©n téc, th¸ng 5/1995, tr.57.
33. C.M¸c. VÒ vÊn ®Ò Do Th¸i. S®d, tr.546.
43