Μεταρρύθμιση
κοινωνίαν...». Η Εκκλησία δεν πρέπει δοχής του ανθρώπου στην Εκκλησία,
να θεωρείται ίδρυμα, δόγμα ή σύστη-
μα, αλλά ζωή, η οποία αγκαλιάζει τα
πάντα, προλαβαίνει τα πάντα και μετα-
μορφώνει τα πάντα, ως μια φάση, ένα
πέρασμα στην πραγματικότητα της εν
Χριστώ λυτρώσεως και μεταμορφώσεως
(Σμέμαν, σ. 122).
Τα επιμέρους, λοιπόν, μυστήρια -με
κίνδυνο να θεωρηθεί και αυτό σχο-
λαστικισμός- είναι τα μέσα διά των
Boris Klementiev, Η εξομολόγηση
(1997)
οποίων ο άνθρωπος βιώνει το «Μέγα
Μυστήριον», δηλαδή το μυστήριο της
Εκκλησίας, μέσω του οποίου και μόνο
σώζεται. Κανείς φυσικά δεν μπορεί να
παραθεωρήσει και την καθιερωμένη
εξομολόγηση, όταν αυτή γίνεται σωστά,
ιδίως από ψυχολογική άποψη. Ακόμη
και ο πολύς Γιούγκ υπερασπίζεται με
σθένος την εξομολόγηση. Με κανένα,
όμως, τρόπο μια τέτοια εξομολόγηση
δεν μπορεί να τοποθετηθεί σε μυστη-
ριακή βάση, ούτε είναι σύμφωνη με το
γνήσιο πατερικό πνεύμα. Οι ψυχολογι-
κοί λόγοι ως λόγοι που επιβάλλουν το
μυστήριο της εξομολογήσεως, ανταπο-
κρίνονται μόνο στο μέρος του μυστηρίου
που ονομάζεται εξαγόρευση, και είναι το
λιγότερο σημαντικό μέρος. Δυστυχώς,
τα περισσότερα εγχειρίδια εξομολογητι-
κής -αν όχι όλα- περιστρέφονται γύρω
από αυτόν τον ψυχολογικό παράγοντα,
παραμερίζοντας πλήρως τον εκκλησιο-
λογικό χαρακτήρα του μυστηρίου.
ΙV. Συμπεράσματα. Η μετάνοια είναι
γενικότερη έννοια. Καταρχήν μεν εί-
ναι η απαραίτητη προϋπόθεση της εισ-
ΜΟΧΕ_11_6teliko.indd 41
ματος του Ευαγγελίου και της ζωής της
παράλληλα όμως είναι και το συνεχές
βίωμα της πορείας του ανθρώπου προς
τη σωτηρία με τη συνεχή παραδοχή της
αμαρτωλότητάς του.
Η Εξομολόγηση στην πρώτη Εκκλησία
ήταν πράξη συμφιλιώσεως του φταίχτη
με την Αγία Εκκλησία και γινόταν δη-
μόσια. Μόνον αργότερα, και μάλιστα
για γενικότερους και όχι δογματικούς
λόγους, η Εκκλησία την αντικατέστησε
με τη μυστική, οπότε ο πρεσβύτερος της
μετανοίας εκπροσωπούσε κατά κάποιο
τρόπο το σύνολο των πιστών.
Ο χαρακτήρας του μυστηρίου της Θείας
Μετανοίας, όπως και όλων των μυστη-
ρίων, είναι κατά βάση εκκλησιολογικός.
Η μόνη πηγή σωτηρίας είναι η Εκκλησία
(η οποία ας σημειωθεί ότι ολοκληρώνε-
ται με την Ευχαριστία), ενώ το μυστήριο
της Θείας Μετανοίας είναι ένα από τα
μέσα οικοδομής της Εκκλησίας. Π.ΒΑΣ.
Βιβλιογραφία:
Βασιλειάδης, Π., «Η Ορθόδοξη κατανόηση
του Μυστηρίου της Μετανοίας», Lex Orandi.
Μελέτες Λειτουργικής Θεολογίας, Θεσσαλονίκη
1994, σ. 75-85. Vassiliadis, P. - Passakos,
D., "The Sacrament of Repentance in the
Orthodox Tradition. A Theological and Cultural-
Anthropological Approach", Ritual and Ethics.
The Pattern of Repentance, Atlanta: Scholars
Press 2001. Φλορόφσκυ, π.Γ., «Ορθόδοξος
λατρεία», Θέματα ορθοδόξου θεολογίας, ελλ.
μτφ., Αθήνα: Άρτος Ζωής 1973, σ. 159-173.
Νησιώτης, Ν., «Η θεολογία ως επιστήμη και
δοξολογία», Θεολογία. Αλήθεια και Ζωή, Αθήνα
1962, σ. 207 κ.ε. Μπερδιάγεφ, Ν., Πνεύμα και
Ελευθερία. Κάλλιστος Ware, μητρ. Διοκλείας,
The Orthodox Church, London 1963. Σμέμαν,
Αλ., «Θεολογία και Ευχαριστία», Αλήθεια και
Ζωή, Αθήνα 1962, σ. 89-127. Ανδρούτσος, Χ.,
Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας,
Αθήνα 21956. Τρεμπέλας, Π., Δογματική της
Ορθοδόξου Καθολικής εκκλησίας, Γ΄, Αθήνα 1961.
Παπακώστας, Σ., Μετάνοια, Αθήνα: Ζωή 101953.
Γαλανόπουλος, Μ., Η τάξις του Μυστηρίου της
Ιεράς Εξομολογήσεως, Αθήνα 1955. Ματθαιάκης,
Θ., Το Μυστήριο της Εξομολογήσεως, Αθήνα 1976.
Zizioulas, J., Being as Communion. Studies in
Personhood and the Church, Crestwood, NY: St.
Vladimir’s Seminary Press, 1985. Zizioulas,
J., "The Mystery of the Church in Orthodox
Tradition", One in Christ 24 (1988) 294-303.
Μεταρρύθμιση (1517-1648). Μεταρ-
ρύθμιση στη ζωή της Εκκλησίας ονομά-
ζεται κάθε προσπάθεια που επαγγέλλεται
την αποκατάσταση του γνήσιου χριστια-
νικού πνεύματος στη διδασκαλία, την
εκκλησιαστική τάξη, τους θεσμούς και
τη λατρευτική ζωή.
Ειδικότερα, Μεταρρύθμιση, θρησκευ-
τική Μεταρρύθμιση ή Προτεσταντική
Μεταρρύθμιση ονομάζεται η κίνηση κρι-
τικής και διαμαρτυρίας που έλαβε χώρα
στους κόλπους της Δυτικής Εκκλησίας
κατά τον 16ο αι., με κύριο αίτημα την
επιστροφή της στο πνεύμα του μηνύ-
347
κλίμα της εποχής που χαρακτηριζόταν
πρώτης Εκκλησίας. Στο στόχαστρο της
Μεταρρύθμισης ήταν αυθαιρεσίες και
κακοδοξίες των θεσμικών εκφραστών
της Εκκλησίας της Ρώμης, που την απο-
μάκρυναν από το πνεύμα της διδασκα-
λίας του Χριστού και την καθιστούσαν
παράγοντα κοσμικής εξουσίας, εκμεταλ-
λευόμενοι το θρησκευτικό φρόνημα των
πιστών. Η Μεταρρύθμιση εκδηλώθηκε
στη Γερμανία και σύντομα εξαπλώθηκε
στη Γαλλία, την Ελβετία και σε άλλες
δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Κατέληξε στη
δημιουργία σχίσματος στους κόλπους
της Δυτικής Εκκλησίας και στη διαμόρ-
φωση μιας νέας, μεταρρυθμισμένης σε
σχέση με τον ρωμαιοκαθολικισμό εκ-
κλησιαστικής πραγματικότητας. Από
τα μέσα του 16ου αι. και εξής ο θρη-
σκευτικός χάρτης της Ευρώπης άλλαξε,
καθώς όσοι ακολούθησαν το κίνημα της
Μεταρρύθμισης, σχημάτισαν εκκλησια-
στικές κοινότητες με νέα χαρακτηριστι-
κά στην πίστη, την εκκλησιαστική τάξη
και ζωή και αυτονομήθηκαν τόσο από
την Ρωμαιοκαθολική όσο και από την
Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ιστορία της Μεταρρύθμισης. Στην
πραγματικότητα η Μεταρρύθμιση
(Reformation) σχετίζεται με μια σειρά
από γεγονότα και εξελίξεις που ξεκί-
νησαν στη βορειοδυτική Ευρώπη τον
14ο αι. και κορυφώθηκαν τον 16ο ως
αντίδραση στις αυθαιρεσίες του ρωμαι-
οκαθολικισμού. Μολονότι θεολογικό
κίνημα, η Μεταρρύθμιση συνδέεται με
κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά αι-
τήματα. Αποτελεί ορόσημο στην ιστορία
της ευρωπαϊκής ηπείρου, με συνέπειες
ευρύτερες στο παγκόσμιο επίπεδο.
Στη διαμόρφωση της Μεταρρύθμισης
συνέβαλαν πολλοί παράγοντες, από
τους οποίους αξιοσημείωτοι είναι: α)
ο κλονισμός της σχολαστικής θεολο-
γίας, β) το πνεύμα της Αναγέννησης
και το κίνημα του ανθρωπισμού, γ) οι
αιρέσεις που αναπτύχθηκαν στη Δύση
και αμφισβητούσαν τον θεσμό του πάπα
και την όλη κληρικοκρατική δομή της
Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δ) ιδέες
που καλλιεργούνταν για την ανάγκη με-
ταρρύθμισης του διοικητικού εκκλησι-
αστικού συστήματος, ε) ο αγώνας των
κρατών της Δύσης για αυτονόμηση από
την εξουσία του ρωμαιοκαθολικισμού
και η σταδιακή ανάπτυξη του εθνικι-
σμού. Θετικά για την εξέλιξη της Μεταρ-
ρύθμισης λειτούργησε η εφεύρεση της
τυπογραφίας, καθώς και το γενικότερο
από δυσαρέσκεια εξαιτίας του πολυτε-
λούς βίου και της διαφθοράς των κληρι-
κών, και εν γένει των αυθαιρεσιών του
ρωμαιοκαθολικισμού στον δημόσιο βίο,
τους βαρύτατους φόρους που επέβαλε
ο πάπας κτλ. Τη δυσαρέσκεια αυτή εξέ-
φραζε ο Έρασμος στο έργο του Μωρίας
Εγκώμιο (1515) ως εξής: «Οι πάπες που
δείχνουν τόση ενεργητικότητα στο να
συγκεντρώνουν χρήματα, αναθέτουν
ευχαρίστως κάθε αποστολική εργασία
στους επισκόπους, οι επίσκοποι στους
ιερείς, οι ιερείς στους διάκους, οι διάκοι
στους περιπλανώμενους μοναχούς και
αυτοί εγκαταλείπουν τα πρόβατα του
Χριστού σε ανθρώπους που η μόνη τους
ικανότητα είναι να τα γδέρνουν».
Την εκδήλωση της Μεταρρύθμισης προ-
κάλεσαν βασικά σημεία της διδασκαλίας
και της εκκλησιαστικής τάξης της Ρω-
μαιοκαθολικής Εκκλησίας, των θεσμών,
αλλά και των καθημερινών πρακτικών
της. Ακολούθησαν αντιδράσεις στους
κόλπους της και καταγγελίες ότι οι θε-
σμικοί εκφραστές της διαστρέβλωσαν τη
διδασκαλία του Χριστού, προκειμένου
να εξυπηρετήσουν εγκόσμιες επιδιώξεις
και να την καταστήσουν κυρίαρχο παρά-
γοντα εξουσίας στη ζωή των πιστών και
των κρατών. Εισηγητής της Μεταρρύθ-
μισης θεωρείται ο Μαρτίνος Λούθηρος.
Προηγήθηκαν και ακολούθησαν και
άλλοι, το έργο των οποίων συνέβαλε
ώστε να διαμορφωθεί αρχικά και να
εδραιωθεί στη συνέχεια το κίνημα της
Μεταρρύθμισης. Ο Άγγλος καθηγητής
Θεολογίας στην Οξφόρδη Ιωάννης Γου-
ίκλιφ (John Wycliffe, 1320-1384) και ο
Τσέχος Ιωάννης Χους (Jan Huss, 1369-
1415), πρύτανης του πανεπιστημίου
της Πράγας, θεωρούνται πρόδρομοι της
Μεταρρύθμισης. Έναν αιώνα αργότερα,
σχεδόν την ίδια χρονική στιγμή με τον
Λούθηρο, ο Ζβίγγλιος και πολύ σύντομα
ο Ιωάννης Καλβίνος, καθώς και αρκετοί
άλλοι πορεύτηκαν στην ίδια κατεύθυνση
της Μεταρρύθμισης, εισάγοντας όμως
τις δικές τους αντιλήψεις και διαμορ-
φώνοντας διαφορετικά συστήματα κατα-
νόησης και ερμηνείας της χριστιανικής
πίστης και ζωής. Έτσι διαμορφώθηκαν
οι προτεσταντικές Ομολογίες, με κυρι-
ότερους εκφραστές τον λουθηρανισμό,
τις μεταρρυθμισμένες Εκκλησίες, τους
πουριτανούς και τους πρεσβυτεριανούς.
Η αφορμή για την έναρξη της Μεταρ-
ρύθμισης δόθηκε με τα συχωροχάρτια
(indulgentiae) του πάπα Λέοντα Ι΄, που
5/15/2014 4:16:24 PM
 Μεταρρύθμιση
αποσκοπούσαν στη συλλογή χρημά-
των για την αποπεράτωση του ναού του
Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Τα συγχωρο-
χάρτια είχαν χρησιμοποιήσει νωρίτε-
ρα οι πάπες Σίξτος Δ΄ (1471-1484)
και Αλέξανδρος Στ΄ (1492-1503). Το
1515 ο Λέων Ι΄ δεν δίστασε να εκδώσει
παπική βούλα, παρέχοντας «ολοκλη-
ρωτική άφεση» σε όσους συνέδραμαν
οικονομικά το έργο αυτό στη Ρώμη. Τα
Hans Holbein ο νεότερος, Η πώληση των συγχωροχαρτίων, ξυλογραφία
(περ. 1529), Kunstmuseum Basel, Ελβετία
συγχωροχάρτια ανέλαβε να διαθέσει
ο μοναχός Γιόχαν Τέτζελ κηρύσσοντας
στους πιστούς της Γερμανίας ότι «μόλις
ακουστεί ο ήχος από τα χρήματα που
πληρώνονται για το συγχωροχάρτι, οι
ψυχές μεταπηδούν από το Καθαρτή-
ριο στον Παράδεισο». Επρόκειτο για
καλλιέργεια θρησκοληψίας στους πι-
στούς, εκμετάλλευση του θρησκευτικού
συναισθήματος και της ανασφάλειάς
τους, με σκοπό την εισροή χρημάτων
στα ταμεία της Ρώμης. Το γεγονός εύ-
λογα προκάλεσε δυσαρέσκεια, η οποία
εκφράστηκε από τον Γερμανό θεολόγο
στο πανεπιστήμιο της Βυττεμβέργης και
μοναχό του τάγματος των Αυγουστίνων,
τον Μαρτίνο Λούθηρο. Ο Λούθηρος
ήταν εκείνος που αντέδρασε δημόσια
εκδίδοντας 95 θέσεις, με τις οποίες καυ-
τηρίαζε τις αυθαιρεσίες και κακοδοξίες
της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Σύμ-
φωνα με την παράδοση, τις θέσεις αυτές
θυροκόλλησε ο Λούθηρος στο ναό του
κάστρου της Βυττεμβέργης/Σαξονία στις
31 Οκτωβρίου 1517, έτος που θεωρεί-
ται ως η αφετηρία της Μεταρρύθμισης.
Βασικά σημεία των 95 θέσεων του Λου-
θήρου ήταν η καταδίκη των συγχωρο-
χαρτιών, η αμφισβήτηση της αυθεντίας
του πάπα, το αίτημα για άμεση πρό-
σβαση στα ιερά κείμενα και η αξίωση
η λατρεία να γίνεται πλέον στη γλώσσα
των πιστών και όχι αποκλειστικά στα
λατινικά. Οι 95 θέσεις του Λούθηρου
ήταν καταπέλτης για τους εκκλησιαστι-
κούς τύπους του ρωμαιοκαθολικισμού.
Το σύνολο της διδασκαλίας του έθιγε
και ζητήματα ουσίας της πίστης, όπως
ΜΟΧΕ_11_6teliko.indd 42
εκείνα της κατανόησης του προπατορι-
κού αμαρτήματος και του αυτεξουσίου,
της σωτηρίας και της δικαίωσης, των
αγίων, των εικόνων, των λειψάνων,
των μυστηρίων. Οι ανατρεπτικές αυτές
θέσεις διαδόθηκαν και έγιναν γνωστές
ταχύτατα χάρη στη νέα εφεύρεση της
τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο και
προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση στη
Ρώμη.
Άμεση και σφοδρή ήταν η αντίδραση
του πάπα που χαρακτήρισε τον Λούθη-
ρο αιρετικό και τον αφόρισε, όπως και
η αντίδραση του Λουθήρου που έκαψε
την παπική βούλα του αφορισμού του
(1520). Η διαμάχη κορυφώθηκε και
φάνηκε να απειλείται η ενότητα των
γερμανικών χωρών, οπότε ο αυτοκρά-
τορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατο-
ρίας Κάρολος Ε΄ έσπευσε να κάλεσε τον
Λούθηρο στην πόλη Βορμς (Worms)
να αποκηρύξει τις θέσεις του ενώπιον
της Δίαιτας. Ο Λούθηρος αρνήθηκε να
συμμορφωθεί, οπότε τέθηκε εκτός νό-
μου και καταδικάστηκε ως αιρετικός
από τη Δίαιτα, αλλά βρήκε σύμμαχό
του τον εκλέκτορα της Σαξονίας, που
του παρείχε καταφύγιο στον πύργο του
στο Βάρτμπουργκ.
Η διδασκαλία του Λούθηρου διαδόθηκε
ταχύτατα στη Γερμανία και στη Δυτική
Ευρώπη, σηματοδοτώντας ραγδαίες
εξελίξεις στα εκκλησιαστικά, αλλά και
στα πολιτειακά πράγματα. Ειδικά στη
Γερμανία, η διδασκαλία του Λούθηρου
προσέλαβε ευρύτατες κοινωνικές και
πολιτικές διαστάσεις και ενέπνευσε τον
«πόλεμο των χωρικών» (1524-1525),
μια μεγάλη λαϊκή εξέγερση που είχε ως
αποτέλεσμα πλήθος νεκρών (υπολογί-
ζονται στις 100.000) και λίγο έλειψε να
εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο. Η ειρήνη
ανάμεσα σε προτεστάντες και ρωμαιοκα-
θολικούς αποκαταστάθηκε στη Γερμανία
το 1555 με την υπογραφή της συνθήκης
της Αυγούστας. Η συνθήκη αναγνώρι-
ζε τη νομιμότητα του λουθηρανισμού,
καθώς και το δικαίωμα του κάθε ηγε-
348
μόνα να επιβάλει στους υπηκόους του
το δόγμα που ο ίδιος επιθυμούσε. Έτσι,
η Γερμανία διαιρέθηκε σε καθολικά και
διαμαρτυρόμενα κράτη.
Η Μεταρρύθμιση στην υπόλοιπη Ευ-
ρώπη. Παράλληλα, το αίτημα για με-
ταρρύθμιση της Ρωμαιοκαθολικής
Εκκλησίας έβρισκε απήχηση στην Ευ-
ρώπη και μια άλλη προσωπικότητα, ο
Ζβίγγλιος (Ulrich Zwingli, 1484-1531),
την ίδια περίπου χρονική στιγμή που
οι μεταρρυθμιστικές ιδέες εκφράζονταν
στη Γερμανία, προέβαλε το αίτημα για
εκκλησιαστική μεταρρύθμιση στην Ελβε-
τία. Ο Ζβίγγλιος αμέσως μόλις ανέλαβε
καθήκοντα ποιμένα στη Ζυρίχη, το 1518,
ξεκίνησε να κηρύσσει τις νέες ιδέες, κα-
ταδικάζοντας τη διαφθορά της ιεραρχίας
της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, τους
γάμους των κληρικών, τη χρήση των
εικόνων στη λατρευτική ζωή, τη νηστεία.
Το 1529 ο Λούθηρος και ο Ζβίγγλιος
συναντήθηκαν στο Marburg, και ενώ
επεσήμαναν πλείστα κοινά σημεία στη
διδασκαλία τους, το αποτέλεσμα των
συζητήσεών τους απέβη άκαρπο, αφού
δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν στο
καίριο ζήτημα της πραγματικής παρου-
σίας του Χριστού κατά τη Θεία Ευχαρι-
στία. Ο Ζβίγγλιος επέμενε ότι η Θεία
Ευχαριστία είναι πράξη συμβολική και
ο Χριστός δεν είναι σωματικώς παρών
κατά την τέλεσή της.
Παρόμοια κινήθηκε και ο έτερος πρωτα-
γωνιστής της Μεταρρύθμισης στη Γαλλία
και την Ελβετία, ο Ιωάννης Καλβίνος
(1509-1564). Η δράση του Καλβίνου
προκάλεσε την αντίδραση ιδιαίτερα
των ηγεμόνων της Γαλλίας, οι οποίοι
έφτασαν στο σημείο να κινηθούν κατά
των Γάλλων καλβινιστών, γνωστών ως
ουγενότων, με τέτοια σφοδρότητα που
κατέληξε στην περίφημη νύχτα του Αγί-
ου Βαρθολομαίου. Επρόκειτο για την
24 Αυγούστου 1572, όταν σφαγιάστη-
καν στο Παρίσι δύο χιλιάδες άνθρωποι
εξαιτίας της πίστης τους.
Η Μεταρρύθμιση επηρέασε και την
Εκκλησία στην Αγγλία στα χρόνια της
βασιλείας του Ερρίκου Η΄ (1491-1547)
και κυρίως το διάστημα από το 1529
έως το 1536, οπότε και τέθηκε εκτός της
σφαίρας επιρροής της Ρώμης και έγινε
ανεξάρτητη. Άλλοι σημαντικοί σταθμοί
της Μεταρρύθμισης στην Αγγλία ήταν
τα χρόνια της βασιλείας του Εδουάρδου
Στ΄ και της Ελισάβετ Α΄. Εξάλλου, η
Εκκλησία της Αγγλίας είχε ήδη πρω-
τοστατήσει σε μεταρρυθμιστικές ιδέες
με τον Ιωάννη Γουίκλιφ. Κατά τον 16ο
αι. αποδέχτηκε βασικές αρχές της Με-
ταρρύθμισης σε ζητήματα πίστης, αλλά
διατήρησε την εκκλησιαστική δομή της.
Διαμόρφωσε τη δική της ιστορία με τη
λεγόμενη αγγλική Μεταρρύθμιση.
Διδασκαλία της Μεταρρύθμισης. Η
βασική διδασκαλία της Μεταρρύθμι-
σης υπήρξε η αρχή "ecclesia semper
reformanda", που σημαίνει ότι η Εκκλη-
σία πρέπει πάντοτε να μεταρρυθμίζεται.
Η Μεταρρύθμιση διέκρινε την εκκλη-
σιαστική από την κοσμική εξουσία,
τονίζοντας ότι θα πρέπει να είναι αυ-
τόνομες. Υπογράμμισε ότι η δύναμη που
συγκροτεί την ενότητα στην Εκκλησία
είναι το Άγιο Πνεύμα, επαναφέροντας
τη διδασκαλία περί Αγίου Πνεύματος,
την οποία είχε υποβαθμίσει ο ρωμαιο-
καθολικισμός στην προσπάθειά του να
ενισχύσει «τη συγκεντρωτική και ιερο-
κρατική οργάνωση» που τον χαρακτή-
ριζε. Ο προτεσταντισμός, όμως, πέρασε
στο άλλο άκρο αμφισβητώντας έτσι την
οργανωμένη μορφή ζωής του λαού του
Ο Λούθηρος και άλλες σημαντικές
προσωπικότητες της μεταρρύθμισης,
έγχρωμη λιθογραφία (περ. 1874)
Θεού, ως ενιαίου συνόλου, κατά την
ιστορική πορεία του. Αναπόφευκτα,
οδηγήθηκε σε μια ατομική θεώρηση
της πίστης και της βίωσής της στην
ιδιωτική σφαίρα δράσης του ατόμου.
Η Θεολογία της Μεταρρύθμισης θα μπο-
ρούσε να συνοψιστεί στις ακόλουθες
βασικές αρχές:
α) Sola scriptura: μόνον η Αγία Γραφή
είναι πηγή αυθεντίας της πίστης.
β) Solus Christus: μόνον ο Χριστός εί-
ναι η πηγή της πίστης.
γ) Sola gratia: μόνο με τη χάρη του
Θεού σώζεται ο άνθρωπος.
δ) Sola fide: μόνο με την πίστη του γί-
νεται αποδεκτός ο άνθρωπος από τον
Θεό, και όχι με τα έργα του.
Οι αρχές αυτές αντικρούουν βασικά ση-
μεία του ρωμαιοκαθολικισμού, πάνω στα
οποία θεμελιωνόταν η αυθαιρεσία των
εκφραστών του, η καλλιέργεια θρησκολη-
5/15/2014 4:16:25 PM

ψίας και η εκμετάλλευση των πιστών. Η
πρώτη αρχή, sola scriptura, αναδείκνυε
την Αγία Γραφή ως τη μοναδική αυθε-
ντία της πίστης και σημείο αναφοράς
όλων των πιστών, έναντι των ερμηνειών
της που προέβαλαν κατά το δοκούν οι
εκφραστές του ρωμαιοκαθολικισμού.
Όπως χαρακτηριστικά εκτιμά ο αείμνη-
στος καθηγητής Ν. Ματσούκας «καταρχήν
ο Λούθηρος δεν απορρίπτει την παρά-
δοση στη γενικότητά της, αλλά επιχειρεί
να τη δικαιώσει σε σχέση με την Αγία
Γραφή… Αργότερα η διαλεκτική (ενν.
Αγίας Γραφής και παράδοσης) οξύνεται
με τον ανταγωνισμό Προτεσταντισμού και
Ρωμαιοκαθολικισμού και κατά βάση με
τις διασπάσεις ακραίων μερίδων μέσα
στον ίδιο τον Προτεσταντισμό».
Η δεύτερη αρχή, solus Christus, αντι-
διέστειλε τον ιδρυτή της Εκκλησίας από
τον πάπα, υπενθυμίζοντας ότι η κεφαλή
της Εκκλησίας είναι ο Χριστός και όχι ο
ποντίφηκας της Ρώμης. Η τρίτη αρχή,
sola gratia, αντέκρουε την αντίληψη
ότι ο άνθρωπος σώζεται με τη διαμε-
σολάβηση του πάπα, των αγίων, των
συγχωροχαρτιών. Αντ’ αυτών προέβαλε,
ως μόνη ελπίδα λύτρωσης του πιστού,
τη χάρη του Θεού. Η τέταρτη αρχή, sola
fide, πήγαζε από τη μελέτη της επιστο-
λής του Παύλου προς Ρωμαίους «δικαι-
οσύνη γὰρ Θεοῦ ἐν αὐτῷ ἀποκαλύπτεται
ἐκ πίστεως εἰς πίστιν, καθὼς γέγραπται.
ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται» (Για-
τί στο ευαγγέλιο αποκαλύπτεται ότι ο
Θεός δικαιώνει τον άνθρωπο, αρκεί
αυτός να πιστέψει ολοκληρωτικά στον
Θεό. Όπως λέει κι η Γραφή: Ο δίκαιος
εξαιτίας της πίστεώς του θα ζήσει, Ρωμ
1:17). Η τέταρτη αυτή αρχή στόχευε όχι
να αμφισβητήσει τα έργα καθαυτά, αλλά
τα «έργα του νόμου, του τύπου και των
προλήψεων» που επέβαλλαν οι καταπι-
εστικές δομές του ρωμαιοκαθολικισμού.
Ομολογίες της Μεταρρύθμισης. Οπωσ-
δήποτε, η θεολογία της Μεταρρύθμισης
δεν εξαντλείται στις παραπάνω αρχές,
αλλά εκτείνεται σε όλο το φάσμα της κα-
τανόησης και ερμηνείας της πίστης και
των πηγών της. Αγία Γραφή, παράδοση,
εκκλησιολογία, μυστήρια, λατρευτικοί
τύποι, όλα μπαίνουν στο στόχαστρο της
Μεταρρύθμισης πάντοτε υπό το πνεύμα
της αντιπαράθεσής της προς τον ρωμαι-
οκαθολικισμό. Η θεολογία της Μεταρ-
ρύθμισης εκφράζεται στις λεγόμενες
Ομολογίες, κείμενα που παρήχθησαν
κατά τον 16ο αι., στα οποία οι Μεταρ-
ρυθμιστές παρουσίαζαν τις θεολογικές
ΜΟΧΕ_11_6teliko.indd 43
αντιλήψεις τους. Οι Ομολογίες, ενώ εί-
χαν κοινή αφετηρία και συνέκλιναν σε
μία βασική θέση, την αποκήρυξη των
σφαλμάτων της Ρώμης, κατέληγαν να
εκφράζουν διάφορες θεολογικές από-
ψεις. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι
η κριτική απέναντι στα σφάλματα που
διέπραξε η Εκκλησία της Ρώμης στο
παρελθόν και η προσδοκία ότι μια νέα
κατανόηση και έκφραση της αλήθειας
Η καταστροφή των εικόνων από
διαμαρτυρομένους στη Ζυρίχη
(εικονογραφία του 1524)
θα οδηγήσει στην ανακαίνιση της εκ-
κλησιαστικής ζωής. Η μελέτη και κατα-
νόηση των Ομολογιών προϋποθέτει την
ένταξή τους στο ιστορικό πλαίσιο στο
οποίο γεννήθηκαν. Οι Ομολογίες πίστης
ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:
1. Τις λουθηρανικές Ομολογίες, δηλα-
δή α) τη Μεγάλη Κατήχηση, που απευ-
θυνόταν στους ποιμένες, ως βοήθημα
στο έργο τους, και τη Μικρή Κατήχηση
του Λούθηρου (1527-1529), εγχειρί-
διο των γονέων για την κατήχηση των
παιδιών τους, β) την Αυγουσταία Ομο-
λογία (Confessio Augustana), η οποία
αποτελούσε επεξεργασία των Άρθρων
του Σβάμπαχ (Schwabach) (1529),
που είχε ετοιμάσει ο Μελάγχθων και
εγκρίνει ο Λούθηρος, γ) τα Σμαλκαδικά
Άρθρα, που συνέγραψε ο ίδιος ο Λού-
θηρος το 1537, για τα οποία έχει υπο-
στηριχθεί ότι συνέτειναν στον τελικό
χωρισμό από τη Ρώμη, δ) τη Σαξονική
Ομολογία που συνέταξε ο Μελάγχθων το
1551, ακολουθώντας σε γενικές γραμ-
μές την Αυγουσταία Ομολογία, και ε) την
Ομολογία της Βυρτεμβέργης, η οποία
περιλαμβάνει 35 Άρθρα και αποτελεί
συλλογή που πραγματοποιήθηκε από
τον μεταρρυθμιστή J. Brenz το 1552.
Σε γενικές γραμμές, ακολουθεί την Αυ-
γουσταία Ομολογία, αλλά περιλαμβάνει
και καλβινικά στοιχεία.
2. Τις Ομολογίες των Μεταρρυθμισμένων
Εκκλησιών (Reformed Confessions), οι
οποίες συνδέονται με τον Ζβίγγλιο και
τον Καλβίνο και ο αριθμός τους υπερ-
βαίνει τα 60 κείμενα. Με τον Ζβίγγλιο
349
συνδέονται οι εξής Ομολογίες: α) Τα
67 Άρθρα του Ζβιγγλίου (1523), με
τα οποία καταδικάζει την αυθεντία του
πάπα, την περί της θείας Λειτουργίας
αντίληψη ως θυσία, την επίκληση των
αγίων, τη νηστεία, την αγαμία του κλή-
ρου και καταλήγει ότι η μοναδική βάση
της αλήθειας είναι το Ευαγγέλιο, β) η
πρώτη Ομολογία της Βασιλείας (1532), η
οποία από πλευράς θεολογίας βρίσκεται
στο μεταίχμιο των θέσεων Λούθηρου
και Καλβίνου, και γ) η πρώτη Ελβετική
Ομολογία (1536), η οποία εμφανίστηκε
ως κοινή Ομολογία πίστης όλων των
οπαδών της Μεταρρύθμισης στην Ελβε-
τία. Στηρίζεται σε θέσεις του Ζβιγγλίου,
αλλά περιλαμβάνει και αρκετά στοιχεία
από τον λουθηρανισμό.
Με το όνομα του Καλβίνου είναι συνδε-
δεμένες οι εξής Ομολογίες: α) Η παιδεία
της Χριστιανικής Θρησκείας, που συνέ-
γραψε ο ίδιος ο Καλβίνος (Christianae
Religionis Institutio, 1536). Αποτέλεσε
το βασικό βιβλίο της Μεταρρυθμισμένης
Θεολογίας, β) Η Δεύτερη Ελβετική Ομολο-
γία, την οποία συνέταξε ο J. H. Bullinger
(1566). Αυτή φέρει καλβινίζουσα και
ζβιγγλιανά στοιχεία. Σύντομα έγινε απο-
δεκτή από όλους τους καλβινιστές εντός
και εκτός Ελβετίας.
Lucas Cranach ο νεότερος, Η διαφορά της θείας λειτουργίας στη Ρωμαιοκαθολική
και την Προτεστατιντική Εκκλησία, χαρακτικό, Kupferstichkabinett, Βερολίνο
3. Τα Άρθρα της Εκκλησίας της Αγγλίας
που εκδόθηκαν κατά διαστήματα και κα-
τέληξαν στα «39 Άρθρα» (1563), προ-
σπάθεια για διατύπωση της δογματικής
διδασκαλίας της Εκκλησίας της Αγγλίας
κατά το διάστημα της Μεταρρύθμισης,
με σκοπό τη «χριστιανική ηρεμία και
ενότητα» και την αποφυγή διχογνωμιών.
Η κυκλοφορία των όλων αυτών των έρ-
γων ευνοήθηκε ιδιαίτερα από την εφεύ-
ρεση της τυπογραφίας που ενίσχυσε το
μεταρρυθμιστικό κίνημα.
Μεταρρύθμιση
Αντιμεταρρύθμιση. Η Ρωμαιοκαθολι-
κή Εκκλησία αντέδρασε με την Αντιμε-
ταρρύθμιση, την οποία εισηγήθηκε η
σύνοδος του Τριδέντου (1545-1563).
Για την αντιμετώπιση της προτεσταντι-
κής Μεταρρύθμισης δημιουργήθηκε το
Τάγμα του Ιησουϊτών (Societas Jesu)
υπό τον Ιγνάτιο Λογιόλα (1540). (Βλ.
Αντιμεταρρύθμιση).
Κατάληξη της Μεταρρύθμισης - Εκτιμή-
σεις. Συμπερασματικά, εκτιμάται ότι οι
μεταρρυθμιστικές ιδέες ξεκίνησαν κυ-
ρίως ως επιστημονικές αναζητήσεις στο
πλαίσιο των Θεολογικών Σχολών στον
ευρύτερο χώρο της Δυτικής Ευρώπης.
Στόχος των πρώτων μεταρρυθμιστών
ήταν η αναμόρφωση της Ρωμαιοκα-
θολικής Εκκλησίας και η κάθαρσή της
από τις αυθαιρεσίες των εκφραστών
της και όχι η δημιουργία σχίσματος.
Η κατάληξη, όμως, ήταν ακριβώς αυτή,
το σχίσμα στους κόλπους της Ρωμαιο-
καθολικής Εκκλησίας και η ανάδυση
ενός νέου εκκλησιαστικού μορφώματος
που ονομάζεται «προτεσταντισμός» και
εκδηλώνεται με το πέρασμα του χρόνου
σε ποικίλες μορφές εκκλησιαστικών
κοινοτήτων σε όλον τον κόσμο.
Η Μεταρρύθμιση ευνόησε τη διαμόρ-
φωση εθνικών ταυτοτήτων στη Δύση
και κατέληξε στη διαμόρφωση εθνικών
προτεσταντικών Εκκλησιών: τις λουθη-
ρανικές, κυρίως στη Γερμανία, στις Βαλ-
τικές Χώρες και τη Σκανδιναβία και τις
Μεταρρυθμισμένες Εκκλησίες (Reformed
Churches), κυρίως στη Γαλλία, την Ελ-
βετία, την Ολλανδία και τη Σκοτία. Οι
ιδέες της Μεταρρύθμισης είχαν αντίκτυ-
πο και στην Εκκλησία της Αγγλίας και
συνέβαλαν ώστε από το 1534 και εξής
να ανεξαρτητοποιηθεί από τη Ρωμαι-
οκαθολική Εκκλησία και να ορίζει ως
5/15/2014 4:16:28 PM
 Μετάφραση Νέου Κόσμου
κεφαλή της τον εκάστοτε βασιλιά του
κράτους της. Από το κύμα της Μεταρ-
ρύθμισης προέκυψαν και οι λεγόμενες
Ελεύθερες Εκκλησίες (Free Churches).
Η Νότια Ευρώπη παρέμεινε ενωμένη με
τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Επιπλέον, ο διαχωρισμός εκκλησια-
στικής και κοσμικής εξουσίας επέφερε
βαρύτατο πλήγμα στη Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία, καθώς αμφισβήτησε την κε-
ντρική της θέση στον κόσμο της Δύσης.
Η μεταρρύθμιση, χαλκογραφία του
ομώνυμου πίνακα του Wilhelm von
Kaulbach (1871)
Μια άλλη διάσταση της Μεταρρύθμισης
υπήρξαν οι βίαιες συγκρούσεις, όπως
ο πόλεμος των χωρικών, και οι θρη-
σκευτικοί πόλεμοι που ακολούθησαν
και ταλαιπώρησαν τη Δυτική Ευρώπη
για 30 έτη, από το 1618 έως το 1648
(ο Τριακονταετής πόλεμος). Θετικό ήταν
ότι συνέβαλαν στο να δρομολογηθούν
οι εξελίξεις για την κατοχύρωση της
ανεκτικότητας και των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων στη Δύση.
Τέλος, εκτιμάται ότι το δημοκρατικό
πνεύμα της Μεταρρύθμισης και η προ-
βολή της ελευθερίας του ατόμου, την
οποία καλλιέργησε ιδιαίτερα ο καλβι-
νισμός, συνέβαλαν «στην ανάπτυξη του
κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και του
κεφαλαιοκρατικού συστήματος». Β.ΣΤ.
Βιβλιογραφία:
Αγουρίδης, Σ., Ανοχή και Ανεξιθρησκία στο Δυ-
τικό κόσμο (Πότε και Πώς παρουσιάσθηκαν),
Αθήνα: Άρτος Ζωής 1998. Γραμμένος, Θ.Γ.,
«Θεός το φρούριον ημών»: Έργα και ημέρες του
Μαρτίνου Λούθηρου, στον τόπο www.gec.gr.
Ματσούκας, Ν., Ο Προτεσταντισμός, Θεσσαλονίκη:
Πουρναράς 32007. Ματσούκας, Ν., Οικουμενική
Κίνηση: Ιστορία-Θεολογία, Θεσσαλονίκη 1986.
ΘΗΕ 8 (1966) 1069. Σκουτέρης, Κ., Τα 39
Άρθρα της Αγγλικής Εκκλησίας υπό το φως της
Ορθοδόξου Συμβολικής παραδόσεως, Αθήνα 1982.
Steinmente, D., "Reformation", στον τόμο N.
Lossky et al. (επιμ.), Dictionary of the Ecumenical
Movement, Geneva: WCC Publications 22002,
σ. 963-966. της Βασιλείας των Ελληνικών Γραφών (The
Μετάφραση Νέου Κόσμου. Η
Αγία Γραφή-Μετάφραση Νέου Κόσμου
(ΜΝΚ) αποτελεί μετάφραση της Αγίας
ΜΟΧΕ_11_6teliko.indd 44
Γραφής, προϊόν δωδεκαετούς εργασίας
της ομώνυμης μεταφραστικής επιτροπής
των Μαρτύρων του Ιεχωβά και εκδί-
δεται από τη Βιβλική και Φυλλαδική
Εταιρία Σκοπιά της Πενσυλβανίας. Οι
μεταφραστές παραμένουν ανώνυμοι,
υποστηρίζοντας ότι δεν θα ήθελαν να
αποσπάσουν την προσοχή του αναγνώ-
στη από το ιερό κείμενο καθαυτό και τον
θεϊκό Συγγραφέα του. Η ΜΝΚ κυκλοφό-
ρησε τμηματικά στα αγγλικά τη δεκαετία
του 1950 και αναθεωρήθηκε το 1970,
το 1971, το 1984 και το 2013. Η μετά-
φραση έγινε από τις πρωτότυπες γλώσ-
σες· πιο συγκεκριμένα, το κείμενο της
ΠΔ (οι «Εβραϊκές-Αραμαϊκές Γραφές»,
στις οποίες ακολουθείται ο «στενός» κα-
νόνας των 39 βιβλίων) στηρίζεται κατά
βάση στις εκδόσεις της Biblia Hebraica
ενώ της ΚΔ (οι «Χριστιανικές Ελληνι-
κές Γραφές») στο κριτικό κείμενο των
Westcott και Hort (έκδ. 1881). Κύριο
χαρακτηριστικό της αποτέλεσε η κατά
το δυνατόν απόδοση του πρωτότυπου
κειμένου με ακριβή και κυριολεκτικό
τρόπο και σε καθομιλουμένη γλώσσα,
ενώ στην πιο πρόσφατη και ριζικότερη
αναθεώρηση του 2013 (η εκπόνηση
της οποίας διήρκησε 5 χρόνια) υιοθε-
τήθηκε μια πιο δυναμική απόδοση με
έμφαση στην ακριβέστερη και πιο ευ-
κολονόητη μετάδοση του νοήματος και,
επιπλέον, συμπεριελήφθησαν τα νεότε-
ρα πορίσματα της σύγχρονης βιβλικής
έρευνας. Με βάση την αγγλική έκδοση
η ΜΝΚ έχει μεταφραστεί σε 120 και
πλέον γλώσσες, σε μερικές εκατοντάδες
εκατομμύρια αντίτυπα παγκόσμια. Στα
ελληνικά κυκλοφόρησε η ΚΔ το 1993,
ολόκληρη η Αγία Γραφή το 1997 και
αναθεωρήθηκε το 2008. Η έκδοση με-
λέτης της Μετάφρασης Νέου Κόσμου με
Υποσημειώσεις (New World Translation
of the Holy Scriptures-With References,
1971, αναθ. 1984) παρέχει έναν βα-
σικό κριτικό μηχανισμό με τις κυριότε-
ρες εναλλακτικές γραφές του κειμένου
(της Ο΄ και άλλων αρχαίων μεταφράσε-
ων), 125.000 και πλέον ενδοβιβλικές
παραπομπές, καθώς και ένα εκτενές
παράρτημα που καλύπτει κάποια ιδιά-
ζοντα μεταφραστικά χαρακτηριστικά. Η
ίδια μεταφραστική επιτροπή εργάστηκε
στην έκδοση της Διάστιχης Μετάφρασης
Kingdom Interlinear Translation of the
Greek Scriptures, 1969, αναθ. 1985),
η οποία περιέχει το ελληνικό κείμενο
της ΚΔ και μεταξύ των γραμμών του
350
ελληνικού πρωτοτύπου υπάρχει η κα-
τά λέξη αγγλική μετάφραση, σύμφωνα
με τη βασική έννοια και το γραμματικό
τύπο κάθε λέξης. Η ΜΝΚ κυκλοφορεί
σε διάφορα μεγέθη, σε έκδοση Μπράιγ
διαφόρων γλωσσών, σε διάφορες ηλε-
κτρονικές μορφές και στο Ίντερνετ. Η
ρητή απόρριψη του δόγματος της Τρι-
άδας από μέρους των Μαρτύρων του
Ιεχωβά έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις
μεταφραστικές επιλογές της ΜΝΚ. Ως
αποτέλεσμα, έχει ασκηθεί κριτική στη
ΜΝΚ για ζητήματα όπως, επί παρα-
δείγματι, η χρήση του ονόματος Ιεχω-
βά στην ΚΔ και η απόδοση του στίχου
Ιωάννης 1:1 ως «θεός» (πεζός ο αρχικός
χαρακτήρας, "a god" στα αγγλικά). Άλλες
αποδόσεις που αντανακλούν δογματικές
θέσεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά εί-
ναι η τοποθέτηση του κόμματος μετά το
«σήμερα» στο Λκ 23:43 και η απόδοση
της λέξης σταυρός ως «ξύλο βασανι-
σμού». Π.ΒΑ.
Βιβλιογραφία:
Επίσημος ιστότοπος: www.jw.org/el/εκδόσεις/
αγία-γραφή-online/ (πρόσβαση 13.2.2014).
BeDuhn, Jason, Truth in Translation: Accuracy
and Bias in English Translations of the New
Testament, University Press of America 2004.
Countess, Robert H., Jehovah’s Witnesses’ New
Testament: A Critical Analysis, Presbyterian &
Reformed Pub Co. 1982. Furuli, Rolf, The Role
of Theology and Bias in Bible Translation: With
a special look at the New World Translation of
Jehovah’s Witnesses, Elihu Books 22011. Οι Μάρ-
τυρες του Ιεχωβά-Διαγγελείς της Βασιλείας του
Θεού, Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά
1993.
Μετέωρα. Ένα από τα σημαντικότερα
μοναστικά κέντρα της βυζαντινής και
μεταβυζαντινής εποχής γενικότερα είναι
τα ξακουστά Μετέωρα στη Θεσσαλία,
κοντά στην πόλη της Καλαμπάκας. Οι
άνθρωποι που έχουν επισκεφθεί τον
τόπο αυτό, με το άκουσμα της ονομασί-
ας και μόνο θυμούνται ότι λίγα είναι τα
μέρη του κόσμου που συνδυάζουν τόσο
άρρηκτα την έκφραση ενός πολιτισμού,
μιας συγκεκριμένης κοσμοθεώρησης,
με το κάλλος του φυσικού τοπίου. Εδώ
αγκαλιάζονται τα επιτεύγματα του αν-
θρωπίνου πνεύματος της βυζαντινής
και μεταβυζαντινής εποχής με τα γλυπτά
που τα σμίλεψε ο ίδιος ο Δημιουργός
των πάντων, τους βράχους της «Θη-
βαΐδας» των Σταγών. Στο πλαίσιο του
παρόντος λήμματος, θα περιοριστούμε
στην παρουσίαση των μονών των Με-
τεώρων, παραλείποντας, κατ’ ανάγκην,
αρκετά επιμέρους θέματα και αναφορές
σε ερείπια της μοναστικής πολιτείας
των Μετεώρων.
Μονή του Μεγάλου Μετεώρου. Σε
όλη τη μοναστική πολιτεία των Μετε-
ώρων, η παλαιότερη και μεγαλύτερη
από τις μονές είναι η μονή του Μεγά-
λου Μετεώρου ή της Μεταμορφώσε-
ως. Ο επιβλητικός βράχος, πάνω στον
οποίο είναι κτισμένη, εξ αρχής της δι-
ασφάλισε δεσπόζουσα θέση ανάμεσα
στις άλλες μονές. Δύο είναι οι ιδρυτές
της, ο όσιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης
και ο διάδοχός του, ο όσιος Ιωάσαφ,
ο πρώην ηγεμόνας Ιωάννης Ούρεσης
Άγγελος Κομνηνός Δούκας ο Παλαι-
ολόγος. Ο οργανωτής της μοναστικής
κοινότητας και πρώτος κτήτορας της
μονής ήταν ο Αθανάσιος, ο οποίος
γεννήθηκε από επιφανείς γονείς περί
το 1302. Το κοσμικό του όνομα ήταν
Ανδρόνικος. Καθώς υπήρξε ιδιαίτερα
φιλομαθής και είχε μεγάλη έφεση στα
γράμματα, έλαβε αξιόλογη μόρφωση. Οι
γονείς του πέθαναν νωρίς, την εποχή
που και η γενέθλια πόλη του Υπάτη,
δηλαδή η τότε γνωστή πόλη των Νέων
Πατρών/Νέας Πάτρας, πέφτει στα χέρια
Καταλανών, γύρω στα 1318/19. Μαζί
με κάποιο θείο του, σε νεαρή ακόμα
ηλικία ο Ανδρόνικος καταφεύγει στη
Θεσσαλονίκη και μετά στο Άγιο Όρος,
όπου λόγω της ηλικίας του δεν γίνεται
δεκτός για οριστική παραμονή.
Γενική άποψη των Μετεώρων
Στη συνέχεια πηγαίνει στην Κωνστα-
ντινούπολη, όπου συναναστρέφεται με
σημαντικές εκκλησιαστικές προσωπικό-
τητες, όπως τον Γρηγόριο Σιναΐτη, τον
Δανιήλ τον ησυχαστή και άλλους μονα-
χούς που τον μύησαν στις διδασκαλίες
και στα μυστικά της ησυχαστικής ζωής.
Κατόπιν μετέβη για ορισμένο χρονι-
κό διάστημα στην Κρήτη και γύρω στα
1332 επέστρεψε πάλι στο Άγιο Όρος,
όπου τον δέχονται δύο ενάρετοι ανα-
χωρητές, ο Μωυσής και ο Γρηγόριος, ο
οποίος γίνεται και ο γέροντάς του. Από
τον Γρηγόριο σύντομα κείρεται μοναχός
και μετονομάζεται Αντώνιος. Στη συνέ-
χεια, μετά από μικρό χρονικό διάστημα
γίνεται μεγαλόσχημος και παίρνει το νέο
και οριστικό όνομα Αθανάσιος. Δεν
5/15/2014 4:16:29 PM