Bai Giang TTKCĐCĐT PDF

Bài giảng Tính toán kết cấu động cơ đốt trong BỘ MÔN ĐỘNG CƠ
Chöông 1
ÑOÄNG HOÏC VAØ ÑOÄNG LÖÏC HOÏC
CÔ CAÁU TRUÏC KHUYÛU – THANH TRUYEÀN
Ở phần này chỉ phân tích cơ cấu trục khuỷu thanh truyền giao tâm, phần động học và
động lực học cơ cấu trục khuỷu thanh truyền lệch tâm sinh viên tự đọc tài liệu.
1. ÑOÄNG HOÏC CÔ CAÁU TRUÏC KHUYÛU - THANH TRUYEÀN
1.1. Phaân tích ñoäng hoïc cuûa cô caáu
Coù 3 loaïi keát caáu truïc khuyûu-thanh truyeàn chính sau:
ÑCT
A
Sp
A
S
A
L
A
ÑCD
ÑCT
B B
Cα a
90°
B
R
O O O
ÑCD ω
Hình 1.1 - Sô ñoà cô caáu khuyûu truïc - thanh truyeàn ñoäng cô kieåu pít-toâng.
1.2. Ñoäng hoïc cuûa pít-toâng (theo phöông phaùp giaûi tích)
Vôùi giaû thuyeát truïc khuyûu quay vôùi vaän toác goùc ω = const, thì goùc quay truïc khuyûu
α tyû leä thuaän vôùi thôøi gian, coøn taát caû caùc ñaïi löôïng ñoäng hoïc laø caùc haøm phuï thuoäc
vaøo bieán soá α .
Tuy nhieân, giaû thieát naøy ñoái vôùi ñoäng cô cao toác hieän ñaïi cho sai soá khoâng ñaùng keå
vì trò soá dao ñoäng cuûa vaän toác goùc ( ω ) do ñoä khoâng ñoàng ñeàu cuûa moment ñoäng cô gaây
ra khi ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá ñoä oån ñònh laø raát nhoû.
a. Chuyeån vò cuûa pít-toâng
Chuyeån vò cuûa pít-toâng trong xi-lanh ñoäng cô tính baèng coâng thöùc sau:
λ
Sp = R [(1-cos α) + (1 − cos 2α)]
4
Trong ñoù: Sp: chuyeån vò cuûa pít-toâng.
α: goùc quay truïc khuyûu.
R: baùn kính quay truïc khuyûu.
R
λ: thoâng soá keát caáu, λ =
L
1
Ñoà thò chuyeån vò cuûa pít-toâng coù daïng sau:
Sp
S p=Sp +Sp
Ι ΙΙ
Sp
Ι
2R
Rλ\2
Sp
ΙΙ
0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 α°

ÑCT ÑCD ÑCT
Hình 1.2 - Ñoà thò chuyeån vò cuûa pít-toâng

b. Toác ñoä pít-toâng
Vi phaân phöông trình chuyển vị theo thôøi gian:
dS p dS p dα λ
= . = Vp = R ω (sin α + sin 2α)
dt dα dt 2
dS p
Vì: = Vp – toác ñoä pít-toâng
dt
dα
= ω - vaän toác goùc cuûa truïc khuyûu
dt
Ñoà thò toác ñoä pít-toâng coù daïng sau:
Vp
Rωλ/2
Rω (1+λ/2)
Vp =Vp +Vp
Ι ΙΙ
ΔV
Rω
Vp Ι
Vp
ΙΙ
0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 α°

ÑCT ÑCD ÑCT
Hình 1.3 - Ñoà thò vaän toác cuûa pít-toâng
2
Nhaän xeùt
- Töø phöông trình trên ta thaáy toác ñoä pít-toâng laø toång 2 haøm ñieàu hoøa caáp I vaø caáp II
vôùi chu kyø ñieàu hoøa cuûa haøm caáp II baèng 2 laàn chu kyø ñieàu hoøa cuûa haøm caáp I.
Vp = VpI + VpII
λ
Trong ñoù: VpI = Rω sin α, VpII = Rω sin 2α
2
c. Gia toác pít-toâng
Vi phaân phöông trình vận tốc ñoái vôùi thôøi gian, ta coù coâng thöùc tính gia toác cuûa
pít-toâng:
dv dv dα dv
Jp = = = .ω = R ω 2 (cos ϕ + λ cos 2ϕ)
dt dα dt dα
Töø coâng thöùc trên, cho thaáy gia toác pít-toâng laø toång cuûa hai haøm ñieàu hoøa caáp I vaø
caáp II:
Jp = JpI + JpII
Trong ñoù: JpI = Rω2 cosα; JpII = Rω2 λcos2α
jp
jp
jp Ι
Rω2(1+λ)
Rω2 (1−λ)
Rω2
jp ΙΙ
0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 α°

ÑCT ÑCD ÑCT
Hình 1.4: Ñoà thò gia toác cuûa pít-toâng
YÙ nghóa cuûa vieäc xaùc ñònh giaù trò gia toác chuyeån ñoäng cuûa pít-toâng laø ñeå xaùc ñònh
löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng caùc chi tieát chuyeãn ñoäng tònh tieán. Löïc naøy coù aûnh höôûng
ñeán coâng suaát cuûa ñoäng cô vaø söï caân baèng cuûa noù.
Trò soá gia toác pít-toâng cöïc ñaïi ñoái vôùi ñoäng cô oâ toâ maùy keùo naèm trong phaïm vi:
5000 m/s2 < jp max < 20.000 m/s2 , Jp phuï thuoäc vaøo tính cao toác n vaø λ cuûa ñoäng cô.
3
1.3. Ñoäng hoïc cuûa pít-toâng (tính theo coâng thöùc gaàn ñuùng).
Do caùc coâng thöùc treân phöùc taïp, neân trong quaù trình thöïc teá tính toaùn thöôøng duøng
caùc coâng thöùc gaàn ñuùng sau:
⎛ 1 ⎞ 1 λ sin α
2 2
1 1
x = R[( 1 + ) − (cos α + cos β )] =R[ ⎜1 + ⎟ − ( − + cos α ) ]
λ λ ⎝ λ⎠ λ 2λ
λ λ
= R[(1- cosα)+ sin 2 α ] =R[( 1 − cos α )+ (1-cos2α)]
2 4
1 − cos 2α
(do sin2α = )
2
Laáy ñaïo haøm coâng thöùc trên theo thôøi gian ta ñöôïc toác ñoä piston
dx dx dα dx
v= = . = ω
dt dα dt dα
λ
Neân v =Rω(sinα + sin 2α )
2
Khi thieát keá, ngöôøi ta thöôøng chuù yù ñeán vaän toác trung bình cuûa piston qua coâng thöùc
S .n
sau: Vtb = (m/s)
30
Trong ñoù: S –haønh trình piston (m) S=2R
n – soá voøng quay ñoäng cô (v/ph)
− Ñoäng cô coù toác ñoä thaáp: Vtb < 6 m/s.
− Ñoäng cô coù toác ñoä trung bình: Vtb < 9 m/s.
− Ñoäng cô coù toác ñoä cao Vtb > 9 m/s.
Laáy ñaïo haøm coâng thöùc vận tốc ñoái vôùi thôøi gian ta coù coâng thöùc tính gia toác cuûa
piston:
dv dv dα dv
J= = . = ω. => J = Rω2(cosα +λ.cos2α )
dt dα dt dα
1.4. Quy luaät ñoäng hoïc cuûa thanh truyeàn
1.4.1. Goùc laéc β .
Thanh truyeàn trong cô caáu truïc khuyûu – thanh truyeàn chuyeån ñoäng raát phöùc taïp
trong maët phaúng thaúng goùc vôùi ñöôøng taâm truïc khuyûu. Ñaàu nhoû thanh truyeàn chuyeån
ñoäng tònh tieán theo phöông ñöôøng taâm xylanh, trong khi ñoù ñaàu to chuyeån ñoäng quay
troøn quanh ñöôøng taâm truïc khuyûu vôùi toác ñoä goùc coi nhö khoâng ñoåi.
Vì vaäy chuyeån ñoäng cuûa thanh truyeàn ñoái vôùi ñöôøng taâm xylanh bieán thieân theo
quan heä sau ñaây:
β = arcsin(λ sin α )
Goùc leäch naøy ñaït trò soá cöïc ñaïi khi α = 900 vaø α = 2700 luùc ñoù β max = arcsinλ.
4
1.4.2 Vaän toác goùc.

Laáy ñaïo haøm hai veá coâng thöùc chuyển vị ñoái vôùi thôøi gian ta coù coâng thöùc tính vaän
toác goùc cuûa thanh truyeàn.
dβ dβ dα dβ
ω tt = = . =ω
dt dα dt dα
trong ñoù : ω - toác ñoä goùc cuûa truïc khuyûu .
Do sinβ = λsinα neân ñaïo haøm hai veá ñaúng thöùc naøy ta coù
Cosβ.dβ = λ cosαdα
Töø ñoù ruùt ra
dβ cos α
=λ
dα cos β
Thay quan heä treân vaøo công thức tính vận tốc góc ruùt ra:
λω
ω tt = cos α
1 − λ2 sin 2 α
Khi α = 0 vaø α = 1800 vaän toác goùc ñaït trò soá cöïc ñaïi
ω ttmax= ± λω
1.4.3 Gia toác goùc.
Ñaïo haøm hai veá coâng thöùc tính vận tốc góc ñoái vôùi thôøi gian ta coù coâng thöùc tính gia
toác goùc cuûa thanh truyeàn
dω tt dω tt dα dω
εtt = = . = ω tt
dt dα dt dα
sin α
(
= − λω 2 1 − λ2 )
( )
3
1 − λ2 sin 2 α 2
Khi α = 900 vaø α = 2700 gia toác goùc cuûa thanh truyeàn ñaït trò soá cöïc ñaïi.
λω 2
εttmax = ±
1 − λ2
5
2. ÑOÄNG LÖÏC HOÏC CUÛA CÔ CAÁU KHUYÛU TRUÏC - THANH TRUYEÀN

2.1. Sô ñoà löïc vaø moâ-men taùc ñoäng leân cô caáu khuyûu truïc-thanh truyeàn ñoäng cô
1 xi-lanh Pj
Pkt - Löïc khí theå taùc duïng leân ñænh N
A
pít-toâng
P=P
1 kt+Pj
Pj - Löïc quaùn tính (vaêng) cuûa khoái
löôïng caùc chi tieát chuyeån ñoäng thaúng. Pkt
P∑ - Löïc toång coäng taùc duïng leân
ñænh pít-toâng β
H
N - Löïc ngang taùc duïng leân vaùch ML Mq
Z' PK
xi-lanh
coù höôùng h vôùi ñöôøng taâm xi- P'tt(α+β) B
lanh α T
Ptt- Löïc doïc theo ñöôøng taâm thanh 0 Ptt D
truyeàn E
Z - Löïc phaùp tuyeán theo höôùng
N' β
noát töø taâm P'
1 P''
tt
choát ñeán taâm coå khuyûu
ω
T- Löïc tieáp tuyeán h vôùi löïc phaùp
Hình 1.5. Sô ñoà löïc vaø moâ-men taùc ñoäng leân cô caáu TK-TT
tuyeán
Mx- Moment xoaén cuûa truïc khuyûu
ML- Moment laät ñoäng cô
P
Quy öôùc chieàu quay vaø daáu
Chieàu quay cuûa ñoäng cô quy öôùc laø
“+” neáu ñoäng cô quay theo chieàu kim A N
ñoàng hoà nhìn töø phía baùnh ñaø ngöôïc trôû
laïi.
Daáu cuûa caùc löïc vaø moâ-men taùc
duïng quy öôùc nhö treân Hình 1.6. M Ptt
B T
OZ
Hình 1.6: Qui öôùc daáu taùc duïng leân pít-toâng
6
2.2. Löïc khí theå Pkt

Ñeå xeùt löïc vaø moâ-men taùc ñoäng leân cô caáu, tröôùc heát ta xeùt löïc taùc duïng leân pít-
toâng. Caùc löïc naøy goàm khí theå trong xi-lanh Pkt, löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán Pj.
D2
Pkt = (pkt - po) Fp = (pkt - po) π
4
Trong ñoù: p0 ≈ 0,1 MN/m – aùp suaát khí quyeån.
2
pkt - aùp suaát khí trong xi-lanh ñoäng cô.

Fp - dieän tích tíeát dieän cuûa pít-toâng, [m2].
Löïc khí theå laø moät ñaïi löôïng thay ñoåi theo goùc quay truïc khuyûu: Pkt = f ( α ), xaùc
ñònh ñöôïc töø aùp suaát khí theå pkt ôû tính toaùn nhieät cuûa ñoäng cô taïi cheá ñoä coâng suaát cöïc
ñaïi (Nemax).
Löïc khí theå Pkt coù theå xaùc ñònh hoaøn toaøn baèng phöông phaùp ñoà thò Brich, coù nghóa
laø ta trieån khai giaûn ñoà coâng chæ thò thaønh ñoà thò pkt = f ( α ) treân toïa ñoä vuoâng goùc coù
truïc tung bieåu dieãn löïc khí theå Pkt vaø truïc hoaønh bieåu dieãn goùc quay truïc khuyûu α.
Hình 1.7. Ñoà thò löïc khí theå Pkt, löïc quaùn tính PJ vaø löïc toång theå P∑
7
2.3. Löïc quaùn tính cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng
Löïc quaùn tính ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau: Pqt = m x J
Trong ñoù m - khoái löôïng cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng
J - gia toác chuyeån ñoäng cuûa caùc chi tieát.
Döôùi ñaây laø caùch xaùc ñònh khoái löôïng cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng thaúng vaø
chuyeån ñoäng quay troøn cuûa cô caáu khuyûu truïc - thanh truyeàn.
2.3.1. Khoái löôïng cô caáu khuyûu truïc-thanh truyeàn
a) Khoái löôïng cuûa nhoùm pít-toâng (khoái löôïng caùc chi tieát chuyeån ñoäng thaúng)
Bao goàm khoái löôïng cuûa pít-toâng, xeùc maêng (voøng gaêng) choát pít-toâng. Ngoaøi ra
coøn coù khoái löôïng cuûa caùc guoác tröôït vv… (thöôøng coù trong cô caáu ñoäng cô taøu thuûy).
Kyù hieäu: mnp = mp + mx = mc + …. [kg]
G np 1
Hoaëc: mnp = = (Gp + Gx + Gc +….)
g g
Gnp – troïng löôïng cuûa nhoùm pít-toâng [kG]
mnp – khoái löôïng cuûa nhoùm pít-toâng
Gp, Gx, Gc, mp, mx, mc – troïng löôïng vaø khoái löôïng cuûa pít-toâng, xeùc maêng
g – gia toác troïng tröôøng (m/s2)
b) Khoái löôïng cuûa khuyûu truïc (caùc chi tieát chuyeån ñoäng quay)
Ta taïm chia khuyûu truïc thaønh caùc phaàn nhö hình veõ sau:
- Phaàn khoái löôïng chuyeån
ñoäng quay theo baùn kính R laø mk
m ChK
phaàn khoái löôïng cuûa choát
khuyûu mChK (phaàn gaïch doïc
mm
treân hình).
R
R
- Phaàn khoái löôïng chuyeån
ρ
ñoäng quay vôùi baùn kính ρ laø

phaàn khoái löôïng cuûa 2 maù
khuyûu mm (phaàn gaïch oâ treân
hình). Hình 1.8 – Sô ñoà tính caùc khoái löôïng truïc khuyûu
- ρ laø khoaûng caùch töø
troïng taâm maù khuyûu ñeán taâm coå khuyûu.
Quy daãn khoái löôïng maù khuyûu mm veà taâm cuûa choát khuyûu ta phaûi thay theá baèng
khoái löôïng töông ñöông “mmr” vaø xaùc ñònh baèng phöông trình caân baèng löïc quaùn tính
ρ
sau: mmr.R. ω 2 = mm. ρ. ω 2 = . mm.
R
8
Khoái löôïng chuyeån ñoäng quay cuûa khuyûu truïc laø:

ρ
mK = mChK + 2mmr = mChK + 2mm (Eq.1)
R
c) Khoái löôïng cuûa thanh truyeàn
Thanh truyeàn chuyeån ñoäng khaù phöùc
taïp, ñaàu nhoû chuyeån ñoäng tònh tieán, ñaàu to mA
chuyeån ñoäng quay, thaân chuyeån ñoäng laéc.
Vì vaäy trong tính toaùn löïc quaùn tính ta thay A
L1
a
theá nhoùm thanh truyeàn baèng moät heä töông
L
ñöông coù khoái löôïng taäp trung taïi 3 ñieåm
mα
(taïi taâm choát pít-toâng, taâm choát khuyûu vaø
O L2
b
troïng taâm thanh truyeàn) nhö hình veõ beân. TT
Khi thay theá thanh truyeàn thöïc baèng heä
B
töông ñöông treân, phaûi thoûa maõn caùc ñieàu α mB
kieän sau:
R
• Toång caùc khoái löôïng thay theá phaûi O1
baèng khoái löôïng thöïc cuûa thanh truyeàn :
mtt = mA + mB + mO Hình 1.9 - Sô ñoà tính khoái löôïng thanh truyeàn
• Troïng taâm cuûa heä töông ñöông phaûi truøng vôùi troïng taâm thöïc cuûa thanh truyeàn:
mA. ! 1 + mB. ! 2 = 0 → mA. ! 1 = mB ( ! − ! 1)
• Toång moment quaùn tính cuûa caùc khoái löôïng thay theá ñoái vôùi troïng taâm phaûi baèng
moment quaùn tính thöùc cuûa thanh truyeàn ñoái vôùi troïng taâm cuûa noù.
Jtt = mA. ! 12 + m B ! 22 = mA. ! 12 + m B (! − ! 1 ) 2
• Caùc khoái löôïng thay theá (khoái löôïng töông ñöông) phaûi naèm treân moät ñöôøng
thaúng vaø ñi qua troïng taâm thanh truyeàn thöïc.
- Töø caùc phöông trình treân ta suy ra: J =ma^2 : Dong chat
J tt J tt J tt
mA = ; mB = ; mO = mtt -
! 1 .! ! (! − ! 1 ) ( ! − ! 1 )! 1
- Khoái löôïng mA thöïc hieän chuyeån ñoäng thaúng vì theá seõ coäng theâm vôùi khoái löôïng
cuûa nhoùm pít-toâng.
- Khoái löôïng mB thöïc hieän chuyeån ñoäng quay cuøng vôùi khoái löôïng cuûa khuyûu truïc.
- Khoái löôïng mO thöïc hieän ñoàng thôøi chuyeån ñoäng thaúng vaø chuyeån ñoäng laéc töông
ñoái vôùi ñöôøng taâm choát pít-toâng. Tuy nhieân, mO khaù nhoû so vôùi mA vaø mB, do ñoù ñeå ñôn
giaûn trong tính toaùn ñoäng löïc hoïc mO coù theå boû qua vì vaäy ta thay theá khoái löôïng thanh
9
truyeàn baèng heä töông ñöông goàm 2 khoái löôïng taäp trung ôû ñaàu nhoû vaø ñaàu to thanh
truyeàn.
Phaân boá theo phöông aùn naøy coù sai soá khoâng ñaùng keå neân khoâng aûnh höôûng ñeán
keát quaû tính toaùn vaø laïi coù öu ñieåm laø raát ñôn giaûn.
Vaø khoái löôïng thay theá ñöôïc tính baèng coâng thöùc sau:
! − !1 !1
mA = mtt. ; mB = mtt..
! !
Hieän nay ñoái vôùi caùc loaïi ñoäng cô oâ toâ maùy keùo khoái löôïng quy veà ñaàu nhoû vaø ñaàu
to thanh truyeàn xaùc ñònh theo coâng thöùc kinh nghieäm sau:
mA = (0,275 ÷ 0,350)mtt
mB = (0,65 ÷ 0,725) mtt
Ñoái vôùi ñoäng cô tónh laïi vaø taøu thuûy.
mA = (0,35 ÷ 0,40)mtt
mB = (0,65 ÷ 0,60)mtt
Coù theå xaùc ñònh khoái löôïng quy veà ñaàu nhoû vaø ñaàu to thanh truyeàn baèng phöông
phaùp ña giaùc löïc neáu ñaõ coù baûn veõ thanh truyeàn, hoaëc phöông phaùp caân neáu coù thanh
truyeàn maãu.
d) Khoái löôïng chuyeån ñoäng tònh tieán cuûa cô caáu khuyûu truïc thanh truyeàn:
mj = mp +mA
e) Khoái löôïng chuyeån ñoäng quay cuûa cô caáu khuyûu truïc thanh truyeàn:
mr = mK + mB (mk = Eq.1)
Trong thieát keá tính toaùn caùc khoái löôïng naøy thöôøng tính treân ñôn vò dieän tích ñænh
pít-toâng nhö sau:
mj 1 ⎡ g ⎤
m 'j = = (mp + m) ⎢⎣ cm 2 ⎥⎦
Fp Fp
mr 1 ⎡ g ⎤
m 'r = = (mK + mB)
Fp Fp ⎢⎣ cm 2 ⎥⎦
10
' '
Caùc khoái löôïng m 'p , m tt , m r cuûa caùc ñoäng cô thöïc teá cho ôû baûng 1.1.
Baûng 1.1-Khoái löôïng nhoùm pít-toâng vaø TT treân moät ñôn vò dieän tích ñænh pít-toâng
cuûa caùc ñoäng cô thöïc teá.
Nhoùm chi tieát Ñoäng cô xaêng Ñoäng cô diesel
D = 60⎟100 mm D = 80⎟120 mm
∗
Pít-toâng, m 'p
- Hôïp kim nhoâm
8 ⎟ 15 15 ⎟ 30
- Gang hôïp kim
15 ⎟ 25 25 ⎟ 40
Thanh truyeàn, m 'tt ** 10 ⎟ 20 25 ⎟ 40
Phaàn khuyûu truïc,
m 'k * * * 15 ⎟ 20 20 ⎟ 40
- Theùp reøn 10 ⎟ 20 15 ⎟ 30
- Gang ñuùc
m ⎡ g ⎤
Ghi chuù: m' = ⎢ 2⎥
Fp ⎣ cm ⎦
* giaù trò lôùn choïn cho ñoäng cô coù ñöôøng kính xi-lanh (D) lôùn.
S
** giaù trò nhoû choïn cho ñoäng cô coù ≤ 1.
D
*** giaù trò lôùn duøng cho ñoäng cô coù D lôùn vaø ñoäng cô chöõ V coù hai thanh
S
truyeàn laép chung 1 choát khuyûy. Giaù trò nhoû choïn cho ñoäng cô coù ≤ 1.
D
2.3.2. Löïc quaùn tính (vaêng thaúng) cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng tònh tieán
Pj = - mj .j = - mj R ω 2 (cos ϕ + λ cos 2ϕ)
Goïi: PjI = - mj R ω 2 cos ϕ laø löïc quaùn tính tònh tieán caáp 1
PjII = - mj R ω 2 λ cos 2ϕ laø löïc quaùn tính tònh tieán caáp II
Ta coù: Pj = PjI + PjII- Laø caùc haøm ñieàu hoøa, vôùi chu kyø cuûa PjI öùng vôùi 1 voøng
1
quay truïc khuyûu vaø chu kyø cuûa PjII öùng vôùi voøng quay truïc khuyûu.
2
- Löïc Pj luoân luoân taùc duïng treân ñöôøng taâm cuûa xi-lanh vaø coù höôùng thay ñoåi khi
pít-toâng ñoåi chieàu chuyeån ñoäng. Khi pít-toâng ôû ÑCT, Pj mang daáu aâm, chieàu quay leân
phía treân (chieàu ly taâm ñoái vôùi truïc khuyûu).
- Khi pít-toâng ôû ÑCD, Pj coù daáu döông vaø chieàu quay xuoáng (höôùng vaøo taâm truïc
khuyûu).
11
- Ñoà thò löïc quaùn tính coù daïng gioáng ñoà thò löïc gia toác nhöng coù chieàu ngöôïc laïi vaø
coù tæ leä xích µ p = µ jp x mj
j
2.3.3. Löïc quaùn tính (löïc ly taâm) cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay PK
Löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay xaùc ñònh baèng coâng thöùc sau:
PK = - mr.R. ω 2 = const
2.4. Heä löïc vaø moment taùc leân cô caáu khuyûu truïc – thanh truyeàn
Taûi troïng ñoäng taùc duïng leân cô caáu Truïc khuyûu – Thanh truyeàn gaây neân bôûi hôïp
löïc khí theå vaø löïc quaùn tính. Ngoaøi ra coøn chòu caùc löïc nhö löïc ma saùt vaø troïng löïc, tuy
nhieân 2 löïc naøy coù trò soá nhoû hôn nhieàu neân trong tính toaùn ñoäng löïc hoïc cuûa ñoäng cô ta
chæ xeùt ñeán 2 löïc neâu tröôùc.
Löïc taùc duïng leân choát pít-toâng PΣ (hoaëc leân pít-toâng) laø hôïp löïc khí theå Pkt vaø löïc
quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng thaúng Pj, do chuùng cuøng taùc duïng treân ñöôøng taâm
xi-lanh neân löïc toång hôïp cuûa chuùng PΣ cuõng coù phöông taùc duïng treân ñöôøng taâm xi-lanh
vaø coù giaù trò baèng toång ñaïi soá cuûa 2 löïc naøy:
PΣ = Pkt + Pj [MN]
Trong quaù trình tính toaùn ñoäng löïc hoïc caùc löïc naøy thöôøng ñöôïc tính treân ñôn vò
dieän tích ñænh pít-toâng:
ΡΣ
PΣ = (MN/m2)
Fp
Pj
Pj = (MN/m2)
Fp
Löïc PΣ ñöôïc phaân thaønh löïc taùc duïng doïc taâm thanh truyeàn Ptt vaø löïc ngang N eùp
pít-toâng leân thaønh xi-lanh, caùc phaân löïc naøy xaùc ñònh baèng coâng thöùc sau:
PΣ
Ptt = , N = PΣ tg β
cos β
Löïc Ptt sau khi dôøi xuoáng taâm choát khuyûu laïi ñöôïc phaân thaønh hai phaân löïc laø löïc
tieáp tuyeán T, sinh ra moâ-men quay vaø löïc phaùp tuyeán Z, gaây uoán truïc khuyûu. Chuùng
ñöôïc tính baèng caùc quan heä sau:
sin(α + β)
- Löïc tieáp tuyeán: T = Ptt sin (α + β) = PΣ
cos β
cos(α + β)
- Löïc phaùp tuyeán: Z = Ptt cos ( α + β) = PΣ
cos β
Moâ-men quay Mq truïc khuyûu ñoäng cô 1 xi-lanh:
sin(α + β)
Mq = TR = PΣ R [Nm]
cos β
12
Baûng 1.2-Keát quaû tính toaùn ñoäng löïc hoïc cô caáu khuyûu truïc - thanh truyeàn.
Goùc quay Caùc giaù trò löïc
STT truïc khuyûu Pkt Pj PΣ T Z N
Ghi chuù
(α) (MN/m ) 2
(MN/m ) 2
(MN/m ) 2
(Nm) (N) (N)
1 0o
2 15o
3 30o
. .
350o
355o
.
435o
440o
.
705o
720o
Moâ-men Mq laøm quay truïc khuyûu ñöa coâng suaát ra ngoaøi keùo maùy coâng taùc. Trong
quaù trình laøm vieäc, moâ-men naøy ñöôïc caân baèng bôûi caùc moâ-men sau:
- Moâ-men caûn do löïc caûn vaø do löïc ma saùt cuûa taát caû caùc chi tieát chuyeån ñoäng
taùc duïng treân truïc vaø baùnh ñaø cuûa ñoäng cô.
- Moâ-men sinh ra bôûi moâ-men quaùn tính cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng quay
quy veà taâm truïc khuyûu laø Jo. Neáu gia toác goùc laø ε thì moâ-men caûn sinh ra laø Jo ε do ñoù:
Mq = Mc + J0 ε
Ñoà thò moâ-men cuûa 1 xi-lanh cuûa ñoäng cô coù daïng gioáng nhö ñoà thò löïc tieáp tuyeán
T, nhöng coù tyû leä xích µ Μ = µ Τ . R.
- Moâ-men laät (ML): Löïc ngang N gaây ra moâ-men laät ngang ñoäng cô, moâ-men naøy
taùc duïng treân thaân maùy vaø do thaân maùy chòu ñöïng. Trong thöïc teá, moâ-men laät seõ ñöôïc
caân baèng bôûi moâ-men ghìm maùy cuûa caùc lieân keát giöõ ñoäng cô treân beä (buloâng neàn), vaø
xaùc ñònh baèng quan heä sau:
ML = - N.H = - N ( L cos β + Rcos α ) = - P1. tg β ( L cos β + R cos α)

sin (α + β)
= - P1 R = - T.R
cos β
trong ñoù: H - khoaûng caùch töø löïc N ñeán taâm truïc khuyûu.
13
Trò soá cuûa moâ-men laät vöøa baèng trò soá cuûa moâ-men quay truïc khuyûu nhöng ngöôïc
chieàu. Ñoà thò bieåu diễn caùc löïc T, Z, N vaø Mq.
2.5. Heä löïc vaø moâ-men taùc duïng treân cô caáu trục khuỷu - thanh truyền ñoäng cô
nhieàu xi-lanh (Sinh viên tự đọc tài liệu).
14
Chöông 2
CAÂN BAÈNG ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG
1. Nhöõng nguyeân nhaân khieán cho ñoâïng cô maát caân baèng.

Nguyeân nhaân khieán cho ñoäng cô khoâng caân baèng laø trong quaù trình vaän haønh, trong
ñoäng cô toàn taïi caùc löïc vaø caùc moment taùc duïng treân beä maùy vaø thaân maùy khieán cho
ñoäng cô rung ñoäng. Caùc löïc vaø caùc moment ñoù goàm:
o Löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng tònh tieán Pj
o Löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay Pk
o Caùc moment do caùc löïc quaùn tính Pj vaø Pk gaây ra
o Moment xoaén Mx taùc duïng leân khuyûu truïc luoân thay ñoåi
o Moment laät MN.
o Ngoaøi ra coøn do nguyeân nhaân phuï gaây ra ñoù laø: do caáu taïo, laép raùp khi söûa
chöõa.
2. Ñieàu kieän caân baèng cô caáu.
Khi ñoäng cô laøm vieäc ôû traïng thaùi oån ñònh, neáu löïc vaø moment taùc duïng treân beä cuûa
ñoäng cô khoâng thay ñoåi trò soá vaø caùc chieàu taùc duïng thì ñoäng cô ñöôïc coi laø caân baèng.
Vì vaäy muoán cho ñoäng cô ñöôïc caân baèng, phaûi thieát keá sau cho hôïp löïc cuûa caùc löïc
quaùn tính caáp 1 vaø caáp 2 cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng tònh tieán; hôïp löïc cuûa löïc quaùn
tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay ñeàu baèng 0. Toång momnent cuûa chuùng sinh ra
treân caùc maët phaúng chöù ñöôøng taâm truïc khuyûu cuõng baèng 0. Nhö vaäy ñieàu kieän sô boä ñeå
caân baèng ñoäng cô ñoù laø:
i =n
⎫
∑ Pj1 = ∑ mRω 2 cosα = 0 ⎪
i =1
⎪
i =n
⎪
∑ Pj 2 = ∑ mRω 2 λ cos 2α = 0 ⎪
i =1 ⎪
i =n
⎪
∑ PK = ∑ i =1
m r Rω 2 = 0 ⎪
⎪
i =n ⎬ (*)
∑ M j1 = ∑ amR ω cosα = 0 ⎪
2
i =1
⎪
i =n
⎪
∑ M j2 = ∑ aλmRω cos 2α = 0⎪
2
i =1
⎪
i =n
⎪
⎪
∑MK = ∑ i =1
am r Rω = 0
2
⎪
⎭
15
Trong ñoù: ∑P j1
– hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1
∑P j2
– hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2
∑P K
– hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay
∑M j1
– toång moment cuûa hôïp löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1
∑M j2
– toång moment cuûa hôïp löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2
∑M K
– toång moment cuûa hôïp löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay
a – Khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng taâm xylanh
Trong thöïc teá, ñoäng cô ñoát trong kieåu pittong khoâng theå caân baèng tuyeät ñoái ñöôïc; vì
raèng chæ rieâng ñoä khoâng ñoàng ñeàu khoâng theå traùnh khoûi cuûa moment M ñaõ khieán cho
phuï taûi taùc duïng treân beä ñoäng cô thay ñoåi theo chu kì. Vì vaäy khi khaûo saùt vaán ñeà caân
baèng ñoäng cô, thöôøng boù heïp trong phaïm vi duøng caùc bieän phaùp trong thieát keá vaø saûn
xuaát ñeå coá gaéng haïn cheá vaø loaïi tröø nhöõng nguyeân nhaân gaây ra söï maát caân baèng, khieán
cho ñoä caân baèng cuûa ñoäng cô naèm trong phaïm vi cho pheùp.
3. Caân baèng ñoäng cô moät haøng xylanh.
3.1. Caân baèng ñoäng cô moät xylanh.
Trong ñoäng cô moät xylanh toàn taïi caùc löïc sau ñaây chöa ñöôïc caân baèng:
a. Löïc quaùn tính chuyeàn ñoäng tònh tieán caùc caáp:
+ Löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1:
Pj1 = mrRω2cosα
ÔÛ ñaây khoâng xeùt ñeán daáu nöõa vì chieàu cuûa löïc coi nhö ñaõ xaùc ñònh theo qui taéc ñaõ
giôùi thieäu ôû phaàn ñoäng löïc hoïc
+ Löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2:
Pj2 = mRλω2cos2α
Caùc löïc quaùn tính naøy taùc duïng treân ñöôøng taâm xylanh, trò soá vaø chieàu taùc duïng cuûa
löïc tuøy thuoäc vaøo goùc α .
b. Löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay:
PK = mrRω2 = const
Löïc naøy taùc duïng treân ñöôøng taâm choát khuyûu, chieàu theo höôùng ly taâm.
c. Moment ngöôïc chieàu (moment laät)
MN = -M = - TR
Chieàu cuûa moment naøy traùi vôùi chieàu cuûa moment M, trò soá cuûa moment laät cuõng
thay ñoåi theo goùc α
d. Moment thanh truyeàn Mt
Mt = [mtt(l – l1)l1 – IG ]εtt
16
Hình 2.1. Sô ñoà ñoäng cô 1 xylanh coù laép ñoái troïng (a) vaø sô ñoà cô caáu
caân baèng Laêngseùtcherô duøng ñeå caân baèng löïc Pj1 vaø Pj2.
Caân baèng ñoäng cô moät xylanh cuõng nhö caân baèng ñoäng cô nhieàu xylanh, chuû yeáu laø
duøng caùc bieän phaùp veà keát caáu ñeå ñaït tôùi caùc ñieàu kieän ñaõ neâu trong heä thoáng phöông
trình (*). Boû troïng löïc vaø löïc ma saùt, döôùi ñaây laàn löôït xeùt vaán ñeà caân baèng caùc löïc vaø
moment chöa caân baèng noùi treân
3.1.1. Caân baèng löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán
Neáu treân phöông keùo daøi cuûa maù khuyûu, ta ñaët moät khoäi löôïng laø m (vöøa baèng khoái
löôïng cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoâïng tònh tieán) caùch taâm O moät khoaûng baèng baùn kính
quay R cuûa truïc khuyûu (hình 2.1a). Nhö theá khi truïc khuyûu quay vôùi toác ñoä goác laø ω
khoái löôïng m seõ sinh ra löïc ly taâm
Pñj = mRω2
Phaân löïc cuûa Pñj treân phöông ñöôøng taâm xylanh (phöông thaúng ñöùng).
Pñj1 = mRω2 cos(180o + α) = - mRω2 cosα = Pj1
Do ñoù phaân löïc Pñj1 ñaõ trieät tieâu löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 treân
phöông thaúng ñöùng. Tuy nhieân treân phöông naèm ngang laïi xuaát hieän moät phaân löïc khaùc
cuûa Pñj:
Pñj2 = mRω2 sin(180o + α) = - mRω2 sinα
Pñj2 khaùc Pj1 veà chieàu cuõng nhö veà trò soá, nhöng trò soá cöïc ñaïi cuûa chuùng laïi baèng
nhau. Trò soá cöïc ñaïi cuûa Pñj2 xuaát hieän treân phöông naèm ngang, trò soá cöïc ñaïi cuûa Pj1
xuaát hieän treân phöông thaúng ñöùng. Do ñoù veà thöïc chaát neáu chæ ñôn thuaàn laép ñoái troïng
nhö treân, thì khoâng theå naøo caân baèng ñöôïc löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán maø chæ
chuyeån chieàu taùc duïng cuûa löïc quaùn tính
17
Muoán caân baèng hoaøn toaøn löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 vaø caáp 2, coù
theå duøng cô caáu caân baèng Laêngsetcherô (hình 2.1b) caùc baùnh raêng 1, 3 vaø 4 (hình 2.1b)
coù kích thöôùc baèng nhau. Khi truïc khuyûu quay, moãi moät ñoái troïng laép treân cô caáu ñeå
sinh ra moät löïc ly taâm coù trò soá baèng:
PKñ = mñrnω2
Trong ñoù: rn – khoaûng caùch töø taâm quay ñeán troïng taâm cuûa ñoái troïng
Hôïp löïc cuûa taát caû caùc phaân löïc PKñ treân phöông thaúng ñöùng baèng:
Rj = 4 mñrnω2cosα
Ñeå caân baèng löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 ta thieát keá sao cho Rj = Pj1
(hôïp löïc Rj traùi chieàu vôùi Pj1). Do ñoù coù theå xaùc ñònh ñöôïc khoái löôïng mñ neáu ñaõ bieát m;
R vaø khoaûng caùch ñònh ñaët ñoái troïng rn.
mRω 2 cos α mR
mñ = =
4rnω 2 cos α 4rn
Caùc phaân löïc cuûa PKñ treân phöông naèm ngang trieät tieâu laãn nhau neân hôïp löïc cuûa
chuùng baèng 0.
Töông töï nhö treân, ta coù theå caân baèng löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2 Pj2
baèng caùch laép theâm hai caëp baùnh raêng 7 vaø 8 coù ñöôøng kính nhoû baèng moät nöõa baùnh
raêng 3 vaø 4. Do ñoù toác ñoä goùc chuùng laø 2ω. Caùch xaùc ñònh ñoái troïng laép treân caùc baùnh
raêng naøy tieán haønh töông töï nhö khi tính toaùn caân baèng löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh
tieán caáp 1.
Giaû thieát caùc ñoái troïng m’ñ ñaët treân hai caëp baùnh raêng 7 vaø 8 quay vôùi baùn kính r’n
vaø toác ñoä goùc laø 2ω, ta coù theå thieát keá sao cho hôïp löïc treân phöông thaúng ñöùng R’j cuûa
chuùng sinh ra trieät tieâu löïc chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2
Muoán theá khoái löôïng cuûa ñoái troïng phaûi thoûa maõn phöông trình sau:
4m’ñr’n(2ω)2cos2α = λmRω2cos2α
λmR
Do ñoù: m’ñ =
16 r ' n
Tuy nhieân do cô caáu caân baèng Laêngsetcherô phöùc taïp vaø tieâu hao nhieàu coâng suaát
neân ít ñöôïc duøng trong ñoäng cô ñoát trong.
18
3.1.2. Caân baèng löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay
Neáu treân phöông keùo daøi cuûa maù khuyûu ta ñaëc moät khoái löôïng vöøa baèng khoái löôïng
mr, caùch taâm truïc khuyûu
moät khoaûng caùch R.
PK
Nhö vaäy khi truïc khuyûu
R R quay vôùi toác ñoä goùc ω khoái
löôïng naøy sinh ra moät löïc ly
taâm baèng:
Pñk PñK = mrRω2 = - PK
PñKx
mr Chieàu cuûa PñK vaø PK
ω
ngöôïc nhau (hình 2.2). Do
Hình 2.2. Sô ñoà boá trí ñoái troïng caân baèng löïc quaùn ñoù löïc PK ñöôïc caân baèng.
tính Pk Thong thöôøng ít khi ngöôøi ta
ñaët khoái löôïng mr ôû baùn kính R maø ñaët ôû moät baùn kính rx naøo ñoù beù hôn R ñeå keát caáu
cuûa ñoäng cô ñöïôc goïn nheï (hình 2.2b). Trong tröôøng hôïp naøy phaûi ñaûm baûo khoái löôïng
mrx sinh ra löïc ly taâm PñKx caân baèng vôùi löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay PK.
PñKx = PK
mrxrxω2 = mrRω2
Töø phöông trình treân ta xaùc ñònh ñöôïc mrx:
mr R
mrx =
rx
trong ñoù: mrx – khoái löôïng cuûa ñoái troïng
rx – baùn kính quay cuûa ñoái troïng
Nhö treân ñaõ giôùi thieäu, ta thaáy löïc quaùn tính cuûa khoái löôïng chuyeån ñoäng quay
hoaøn toaøn coa theå duøng ñoái troïng ñeå caân baèng.
3.1.3. Caân baèng moment ngöôïc chieàu (moment laät) vaø moment thanh
truyeàn:
Trong ñoäng cô ñoát trong kieåu pittoâng khoâng caân baèng ñöôïc moment laät. Vì vaäy sau
naøy chæ khaûo saùt vaán ñeà caân baèng löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán vaø löïc quaùn tính
ly taâm maø thoâi.
Trong quaù trình ñoäng cô laøm vieäc, moment laät taùc duïng leân beä ñaët ñoäng cô gaây neân
dao ñoäng cuûa thaân vaø beä.
Moment thanh truyeàn thanh coù trò soá nhoû, aûnh höôûng khoâng ñaùng keå maø caân baèng
no ùcuõng raát phöùc taïp, neân cuõng thöôøng boû qua khoâng xeùt.
19
3.2. Caân baèng ñoäng cô hai xylanh.
Pjr Pjr
G
δK
α
Pj Pj 2PK
Hình 2.3 Sô ñoà truïc khuyûu ñoäng cô 2 xylanh coù δK = 3600

Keát caáu truïc khuyûu cuûa loaïi ñoäng cô hai xylanh thöôøng boá trí theo hai kieåu sau ñaây:
3.2.1. Taâm cuûa hai choát khuyûu cuõng naèm treân moät ñöôøng thaúng (goùc leäch
khuyûu δ = 360o baèng goùc coâng taùc δK)
Ta thaáy baát cöù goùc ñoä α naøo, löïc quaùn tính cuûa hai truïc khuyûu ñeàu nhö nhau (hình
2.3) neân hôïp löïc cuûa caùc löïc quaùn tính taùc duïng treân hai xylanh ñeàu coù trò soá lôùn gaáp
ñoâi trò soá cuûa caùc löïc quaùn tính khoâng ñöôïc caân baèng trong ñoäng cô 1 xylanh
∑P j1 = 2Pj1 = 2mRω 2 cosα
∑P j2 =2Pj 2 = 2λmRω 2 cos 2α
∑P K = PK = 2mr Rω 2
Do keát caáu cuûa truïc khuyûu boá trí caùc khuyûu ñoái xöùng vôùi nhau neân cacù moment do
löïc quaùn tính sinh ra ñeàu töï caân baèng.
Caân baèng hoaëc chuyeån höôùng caùc löïc naøy ta cuõng duøng ñoái troïng töông töï nhö ñoäng
cô moät xylanh.
3.2.2. Ñöôøng taâm cuûa hai choát khuyûu ñoái xöùng nhau qua ñöôøng taâm truïc khuyûu
(goùc leäch khuyûu δ = 180o).
Loaïi ñoäng cô boán kyø hai xylanh boá trí nhö hình 2.4 laøm vieäc khoâng ñoàng ñeàu, thôøi
gian giöõa hai laàn noå lieân tieáp cuûa hai xylanh tính theo goùc quay cuûa truïc khuyûu laø 180o
÷ 540o. Nhö hình 2.4b bieåu thò ôû vò trí x baát kì naøo ñoù ta cuõng coù
Pj(11) = Pj(12) vaø ngöôïc chieàu
Trong ñoù: Pj(11) vaø Pj(12 ) laø löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 cuûa xylanh thöù
1 vaø thöù 2
Vì vaäy: ∑P j1 =0
Thaät vaäy: ∑P j1 [
= mRω 2 cosα + cos(1800 + α ) = 0]
20
Pj1
Pj2
Pj2
Pj2 Pj2
Pj1
Pj1 Pj1 G Pk
α
1 1
G 2
2
a PK
b
a) b)
HÌnh 2.4 Sô ñoà ñoäng cô hai xylanh coù goùc leäch δ = 1800
Nhöng chuùng laïi sinh ra moment:

Mj1 = amRω2cosα
Coù theå duøng ñoái troïng laép vaøo maù khuyûu nhö hình veõ ñeå chuyeån chieàu taùc duïng cuûa
Mj1.
Ñoái troïng G coù khoái löôïng mG sinh ra moment treân phöông thaúng ñöùng traùi chieàu
vôùi Mj1:
MGt = mGRω2bcosα
coù theå thieát keá cho MGt = Mj1 ñeå trieät tieâu Mj1. Nhöng ñoàng thôøi treân phöông naèm
ngang laïi xuaát hieän moment
MGn = mGRω2bsinα
coù trò soá cöïc ñaïi baèng trò soá cöïc ñaïi cuûa Mj1.
Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2 khoâng ñöôïc caân baèng:
∑P j2 [ ]
= λmRω 2 cos 2α + cos 2(α + 1800 ) = 2λmRω 2 cos 2α = 2Pj 2
Hôïp löïc naøy taùc duïng treân maët phaúng thaúng ñöùng vaø gaây ra dao ñoäng treân maët
phaúng aáy
Moment do Pj2 sinh ra baèng 0: Mj = 0 vì löïc quaùn tính Pj2 cuûa hai xylanh luùc naøo
cuõng cuøng chieàu
Hôïp löïc cuûa caùc löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay:
∑P K = mr Rω 2 − mr Rω 2 = 0
21
Nhöng cuõng sinh ra moment MK: MK = amrRω2

Moment MK hoaøn toaøn coù theå duøng ñoái troïng ñeå caân baèng.
3.3. Caân baèng ñoäng cô ba xylanh.
Pj2 Pj1 Pj1 Pk1

Pj1 ω
A Pj2 Pj2
1 1
α
2
2 3 3
120o Pk2
A c a a Pk3
c a a
A
o
120 120o
A
Hình 2.5 Sô ñoà truïc khuyûu cuûa ñoäng cô boán kyø ba xylanh. Thöù töï
laøm vieäc 1-2-3
Ñoäng cô ba xylanh chæ duøng trong moät vaøi kieåu ñoäng cô tónh taïi, raát ít khi duøng
treân ñoäng cô oâtoâ maùy keùo vì tính caân baèng cuûa noù keùm. Sô ñoàø ñoäng cô boán kì 3 xylanh,
thöù töï laøm vieäc cuûa caùc xylanh 1 – 2 – 3.
Hôïp löïc cuûa caùc löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 treân maët phaúng thaúng
goùc chöùa ñöôøng taâm truïc khuyûu baèng:
∑P j1 [
= mRω 2 cosα + cos(α + 1200 ) + cos(α + 2400 ) ]
⎡ 1 3 1 3 ⎤
= mRω 2 ⎢cos α − cos α − sin α − cos α + sin α ⎥ = 0
⎣ 2 2 2 2 ⎦
Tuy nhieân caùc löïc naøy sinh ra moment uoán ∑M j1
. Tính moment ∑M j1
ñoái vôùi
baát kì truïc A – A naøo ñoù, ta coù:
∑M j1 [
= mRω 2 c cosα + (c + a) cos(α + 1200 ) + (c + 2a) cos(α + 2400 ) ]
⎛ 3 3 ⎞
= mRω 2 a⎜⎜ sin α − cos α ⎟⎟
⎝ 2 2 ⎠
22
Trò soá cöïc ñaïi cuûa ∑M j1

xuaát hieän khi ñaïo haøm cuûa noù ñoái vôùi α baèng 0. Laáy ñaïo
haøm hai veá cuûa ñaúng thöùc treân ñoái vôùi α ta coù:
d ∑ M j1 ⎛ 3 3 ⎞
= mRω 2 a⎜⎜ cos α + sin α ⎟⎟ = 0
dα ⎝ 2 2 ⎠
Giaûi ra ta ñöôïc:
⎛ 3⎞
α = arctg ⎜⎜ − ⎟ = 3300 vaø 1500
⎝ 3 ⎟⎠
Thay trò soá cuûa α vaøo bieåu thöùc cuûa ∑M j1
, ta coù:
∑M j1 max = 1,732mRω 2 a
Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 2.
∑P j2 [
= λmRω 2 cos 2α + cos 2(α + 1200 ) + cos 2(α + 2400 ) = 0 ]
Chuùng cuõng sinh ra moment uoán ∑M j2
, giaûi nhö phöông phaùp treân ta tìm ñöôïc trò
soá cöïc ñaïi cuûa ∑M j2
:
∑M j 2 max 1,732λmRω 2 a
Do truïc khuyûu cuûa ñoäng cô 4 kyø 3 xylanh coù goùc coâng taùc δK = 2400. Neân caùc khuyûu
cuûa truïc khuyûu khoâng cuøng naèm trong moät maët phaúng. Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính
chuyeån ñoäng quay treân phöông thaúng goùc laø:
∑P Kt [
= mr Rω 2 cosα + cos(α + 1200 ) + cos(α + 2400 ) = 0 ]
Hôïp löïc treân phöông naèm ngang laø:
∑P Kt [
= mr Rω 2 sin α + sin(α + 1200 ) + sin(α + 2400 ) = 0 ]
Vì vaäy ta coù:
∑P K = ∑P 2
Kt + ∑ PKn2 = 0
Moment do löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay gaây ra treân phöông thaúng goùc baèng:
∑M Kt [
= mr Rω 2 c cosα + (c + a) cos(α + 1200 ) + (c + 2a) cos(α + 2400 ) ]
⎛ 3 3 ⎞
= mr Rω 2 a⎜⎜ sin α − cos α ⎟⎟
⎝ 2 2 ⎠
Töø ñaáy ta giaûi ra ñöôïc:
∑M Kt max = 1,732mr Rω 2 a
Moment do löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay gaây ra treân phöông naèm ngang baèng:
∑M Kn [
= mr Rω 2 c sin α + (c + a) sin(α + 1200 ) + (c + 2a) sin(α + 2400 ) ]
23
Töø ñaáy giaûi ra:

∑M Kn max = 1,732mr Rω 2 a
Caân baèng caùc moment naøy coù theå duøng caùc ñoái troïng nhö ñaõ giôùi thieäu ôû treân.
3.4. Caân baèng ñoäng cô boán xylanh.
Ñoäng cô 4 xylanh ñöôïc duøng raát nhieáu treân oâtoâ maùy keùo cuõng nhö ñoäng cô tónh taïi,
taøu thuûy. Haàu heát loaïi ñoäng cô 4 kyø 4 xylanh ñeàu coù goác coâng taùc δK = 1800. Truïc khuyûu
cuûa ñoäng cô 2 xylanh coù goùc leäch khuyûu δ = 1800 boá trí ñoái xöùng (hình 2.6). Do ñoù tính
caân baèng cuûa loaïi ñoäng cô naøy töông ñoái toát. Neáu nhö ôû ñoäng cô 2 xylanh coù goùc leäch
khuyûu δ = 1800 nghieân cöùu ôû phaàn treân ta ñaõ coù:
∑P 2
j1 =0 ; ∑P ≠ 0 ; ∑P = 0
2
j2
2
K
∑M 2
j1 ≠ 0 ; ∑ M = 0; ∑ M ≠ 0 2
j2
2
K
(soá muõ trong caùc coâng thöùc chæ soá xylanh cuûa ñoäng cô)
Thaät vaäy, trong ñoäng cô 4 kyø 4 xylanh:
Pj2 Pj2 Pj2 Pj2
Pj1 Pj1
α
Pj1 Pj1
δk
ω
Pk
Hình 2.6 Sô ñoà truïc khuyûu cuûa ñoäng cô boán kyø bố n xylanh
∑P 4
j1 [
= mRω 2 cosα + cos(α + 1800 ) + cos(α + 1800 ) + cos(α + 3600 ) = 0 ]
Töông töï nhö treân ta coù theå ruùt ra keát luaän nhö sau:
∑P 4
K = 0 vaø ∑P 4
j2 = 4λmRω 2 cos 2α
Do truïc khuyûu cuûa ñoäng cô 4 xylanh coù keát caáu ñoái xöùng neân caùc moment ∑M 4
j1
vaø ∑M 4
K
ñeàu baèng 0.
Thaät vaäy trong ñoäng cô 4 kyø 4 xylanh:
∑M 4
j1 [
= mRω 2 c cosα + (c + a) cos(α + 1800 ) + (c + b + a) cos(α + 1800 ) + (c + b + 2a)
cos(α + 360 ) = 0 0
]
trong ñoù: b – khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng taâm cuûa xylanh thöù 2 vaø 3.
24
Coøn ∑M 4
K = 0 vì moment naøy do löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay PK cuûa xylanh
thöù 1 vaø thöù 2 sinh ra ngöôïc chieàu vôùi moment do löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay PK
cuûa xylanh thöù 3 vaø thöù 4 sinh ra. Vì vaäy chuùng trieät tieâu nhau.
Tuy vaäy veà maët söùc beàn, ñeå coå truïc giöõa khoûi phaûi chòu moment uoán raát lôùn, ngöôøi
ta vaãn thöôøng boá trí ñoái troïng nhö hình III-6 ñeå caân baèng moment MK cuûa töøng caëp
xylanh.
3.5. Caân baèng ñoäng cô saùu xylanh.
Hình thöùc keát caáu cuûa truïc khuûyu giôùi thieäu treân hình 2.7. Töø hình veõ ta thaáy: ñoäng
cô 6 xylanh coù theå coi laø taäp hôïp cuûa hai ñoäng cô 3 xylanh saép xeáp ñoái xöùng vôùi nhau.
Bieát raèng ôû ñoäng cô 3 xylanh:
∑P 3
j1 =0 ; ∑P 3
j2 =0 ; ∑P 3
K =0
Neân ôû ñoäng cô 6 xylanh taát nhieân cuõng coù:
∑P 6
j1 =0 ; ∑P 6
j2 =0 ; ∑P 6
K =0
ÔÛ ñoäng cô 3 xylanh: ∑M 3
j1 ≠0 ; ∑M 3
j2 ≠0 ; ∑M 3
K ≠0
Nhöng do truïc khuyûu cuûa ñoäng cô 6 xylanh boá trí caùc khuyûu truïc ñoái xöùng vôùi nhau
neân caùc moment do löïc quaùn tính gaây ra ñeàu trieät tieâu laãn nhau:
Vì vaäy ∑M 6
j1 =0 ; ∑M 6
j2 =0 ; ∑M 6
K =0
Sau khi xeùt vaán ñeà caân baèng cuûa loaïi ñoäng cô cô baûn 1 xylanh, 2 xylanh, 3 xylanh,
4 xylanh, 6 xylanh, ta coù theå öùng duïng nhöõng kieán thöùc aáy ñeå xeùt caân baèng cuûa loaïi
ñoäng cô 1 haøng nhieàu xylanh.
Mj1, Mj2, Mj3 Mj1, Mj2, MK
Pj2 Pj2 Pj2

Pj2 Pj2 Pj2
Pj1 Pj1 Pj1
Pj1 Pj1 Pj1 PK1,6
α
1200
PK5,2
PK3,4
1200
Hình 2.7 Sô ñoà truïc khuyûu cuûa ñoäng cô boán kyø saùu xylanh coù goùc
leänh δK = 1200. Thöù töï coâng taùc cuûa caùc xylanh 1-5-3-6-2-4
25
Caên cöù vaøo quy luaät xaùc ñònh chieàu cuûa löïc quaùn tính, vaø keát caáu cuûa truïc khuûyu ta
coù theå keát luaän:
∑P j1 =0 ; ∑P j2 =0 ; ∑P
K =0 ; ∑M j1 =0 ; ∑M j2 =0 ; ∑M K =0
Coù theå chöùng minh keát luaän treân moät caùch raát deã daøng baèng phöông phaùp giaûi tích
hoaëc ñoà thò ñaõ giôùi thieäu ôû phaàn treân.
4. Caân baèng ñoäng cô chöõ V
4.1. Caân baèng ñoäng cô chöõ V hai xylanh
Ñoäng cô ñoát trong coù hai haøng xylanh thöôøng boá trí theo kieåu chöû V. Hai haøng
xylanh duøng chung moät truïc khuyûu, neân treân moãi truïc ñeàu coù hai thanh truyeàn noái voái
hai nhoùm pittoâng. Hình thöùc laép thanh truyeàn treân choát khuyûu phuï thuoäc vaøo kieåu ñoâïng
cô chöõ V, nhö ñaõ giôùi thieäu trong phaàn ñoäng hoïc vaø ñoäng löïc hoïc cuûa ñoäng cô chöõ V.
Do keát caáu cuûa thanh truyeàn cuûa hai haøng xylanh coù theå khaùc nhau tuøy theo kieåu ñoäng
cô, neân löïc quaùn tính cuûa cô caáu khuyûu truïc thanh truyeàn cuûa hai haøng xylanh cuõng coù
theå khaùc nhau. Tuy vaäy ta vaãn coù theå coi ñoäng cô chöõ V laø taäp hôïp cuûa hai ñoäng cô moät
haønh xylanh boá trí theo nhöõng goùc ñoä nhaát ñònh.
Z
Neáu soá xylanh cuûa ñoäng cô chöõ V laø Z thì moãi haøng cuûa noù seõ coù xylanh. Neáu
2
Z
coi ñoäng cô chöõ V coù Z xylanh laø taäp hôïp cuûa hai ñoäng cô coù xylanh, thì ôû moãi ñoäng
2
cô naøy goùc coâng taùc seõ xaùc ñònh theo coâng thöùc:
180τ 2.180τ
δK = =
Z Z
2
Ñeâû caùc xylanh trong moãi haøng xylanh laøm vieäc caùch ñeàu nhau caàn phaûi cho caùc
xylanh cuûa hai haøng laøm vieäc xen keõ nhau. Do ñoù goùc giöõa hai ñöôøng taâm cuûa xylanh
cuûa hai haøng xylanh (goùc nhò dieän cuûa hai maët phaúng chöùa caùc ñöôøng taâm xylanh cuûa
hai haøng xylanh) ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc:
δK180τ
δZ = =
2 Z
Do ñoäng cô chöõ V coù theå coi laø taäp hôïp cuûa hai ñoäng cô moät haøng xylanh, vì vaäy
neáu caùc löïc quaùn tính naøo cuûa ñoäng cô moät haøng xylanh ñaõ ñöôïc caân baèng roài thì ôû
ñoäng cô chöõ V löïc quaùn tính aáy cuõng ñöôïc caân baèng.
Döôùi ñaây ta xeùt tröôøng hôïp caân baèng cuûa ñoäng cô chöõ V, 2 xylanh.
26
Loaïi ñoäng cô chöõ V, 2 xylanh naøy, truïc khuyûu chæ coù moät khuyûu, thanh truyeàn beân
Pj11 Pj12
ϕ
α γ - 900
Pj21
Pj22
Rj1
````
````
ψ ``
r
Rj2 O
ω
mñ + Δmñ
Hình 2.8 b Sô ñoà cô caáu khuyûu truïc thanh truyeàn cuûa ñoäng cô
chöõ V 2 xylanh goùc leäch giöõa hai ñöôøng taâm baèmg 900
traùi vaø beân paûi ñeáu laép chung treân choát khuyûu (thanh truyeàn ñoàng daïng, laép song
song),(hình 2.8a)
Löïc quaùn tính caáp 1 cuûa xylanh thöù 1:
Pj11 = mRω 2 cosα = C cosα
Pj12 = mRω 2 cos(3600 − γ + α ) = C cos(α − γ )
trong ñoù: C = mRω2 = const
Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 1 coù theå tính theo coâng thöùc löôïng giaùc:
R j1 = Pj211 + Pj212 − 2 Pj11 Pj12 cos(180 0 − γ )
= C cos 2 α + cos 2 (α − γ ) + 2 cosα cos(α − γ ) cos γ

Phaân löïc cuûa Rj1 treân caùc truïc toïa ñoä Ox vaø Oy cuõng baèng toång phaân löïc cuûa caùc
löïc quaùn tính treân caùc truïc toïa ñoä Ox vaø Oy:
γ γ γ γ
( R j1 ) x = C cos α cos + C cos(α − γ ) cos = 2C cos(α − ) cos 2
2 2 2 2
γ γ γ γ
( R j1 ) y = −C cos α sin + C cos(α − γ ) sin = 2C sin(α − ) sin 2
2 2 2 2
27
Chieàu cuûa hôïp cöïc cuûa löïc quaùn tính caáp 1 hôïp vôùi truïc Ox moät goùc ϕ xaùc ñònh theo
coâng thöùc sau:
( R j1 ) y ⎛ γ⎞ γ
tgϕ = = tg ⎜ α − ⎟tg 2
( R j1 ) x ⎝ 2⎠ 2
Pj 21 = Cλ cos 2α
Pj 22 = Cλ cos 2(α − γ )
Hôïp löïc cuûa chuùng xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
R j 2 = Cλ cos 2 2α + cos 2 2(α − γ ) + 2 cos 2α cos 2(α − γ ) cos γ
Hình chieáu cuûa Rj2 treân truïc toïa ñoä Ox vaø Oy:
γ γ γ
( R j 2 ) x = Cλ cos 2α cos + Cλ cos 2(α − γ ) cos = 2Cλ cos( 2α − γ ) cos cos γ
2 2 2
γ γ γ
( R j 2 ) y = −Cλ cos 2α sin + Cλ cos 2(α − γ ) sin= 2C sin( 2α − γ ) sin sin γ
2 2 2
Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 2 hôïp vôùi truïc Ox moät goùc ψ xaùc ñònh theo coâng thöùc
sau:
(R j2 ) y γ
tgψ = = tg (2α − γ )tg tgγ
(R j2 ) x 2
Tröôøng hôïp khi γ = 900 (hình IV-9b) ta coù:
Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 1:
R j1 = C cos 2 α + cos 2 (α − 90 0 ) = C
Nhö vaäy hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 1 laø moät haèng soá. Hôïp löïc naøy hôïp vôùi truïc
Ox moät goùc:
ϕ = arctg [tg (α − 45 0 )tg 2 45 0 ] = α − 45 0
Do ñoù chieàu cuûa hôïp löïc luoân truøng vôùi ñöôøng taâm maù khuyûu.
Do hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính laø moät haèng soá, chieàu laïi luoân luoân truøng vôùi ñöôøng
taâm maù khuyûu, neân ta coù duøng ñoái troïng ñaëc treân phöông keùo daøi cuûa maù khuyûu ñeå caân
baèng. Khoái löôïng Δmñ caàn taêng theâm cho ñoái troïng xaùc ñònh theo phöông trình sau:
Δmñρω2 = mRω2
R
Neân Δmñ = m
ρ
trong ñoù: ρ - khoaûng caùch töø taâm ñoái troïng ñeán taâm khuyûu.
28
Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 2:

R j 2 = Cλ cos 2 2α + cos 2 2(α − 90 0 ) = Cλ 2 cos 2α
Do ñoù hôïp löïc cuûa löïc quaùn tíhn caáp 2 trong động cơ chöõ V, 2 xylanh coù goùc γ =
900 luoân thay ñoåi theo goùc α
1 M1
Rj1 2 900
Pj12 2
1
Pj11 900
c
c
A Pj'12
P "
j12
M 1'
Pj'12
'
b/2
b/2
Hình 2.9 Xaùc ñònh hôïp löïc trong ñoäng cô chöõ V duøng thanh truyeàn
ñoàng daïng laép song song
Phöông trình hôïp löïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:

tgψ = tg(2α - 900) tg450 tg900 = ∞
neân goùc ψ chæ coù theå coù hai trò soá:
ψ1 = 900 vaø ψ2 = 2700.
Ñieàu ñoù chöùng toû raèng chieàu hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 2 cuûa ñoäng cô chöõ V, 2
xylanh coù goùc γ = 900 luoân luoân treân phöông naèm ngang.
Do löïc quaùn tính caáp 1 vaø caáp 2 cuûa xylanh thöù nhaát vaø xylanh thöù hai cuøng naèm
trong moät maët phaúng thaúng goùc vôùi ñöôøng taâm truïc khuyûu neân khoâng sinh ra moâmen.
Tröôøng hôïp ñoäng cô chöõ V duøng thanh truyeàn ñoàng daïng laép song song treân cuøng
moät choát khuyûu nhö hình 2.9, nhö vaäy löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 cuûa
haønh xylanh beân traùi (Pj11) vaø löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán caáp 1 cuûa haøng
xylanh beân phaûi (Pj12) khoâng coøn naèm trong cuøng moät maët phaúng nhö trong ñoäng cô chöõ
V duøng thanh truyeàn trung taâm hoaëc thanh truyeàn phuï nöõa.
Vì vaäy, khi quy daãn veà taâm A cuûa khuyûu, caùc löïc naøy seõ taïo ra moâmen M1 vaø M1'' .
Hôïp löïc cuûa Pj11 vôùi Pj12 vaãn baèng Rj1.
29
Töø hình veõ ta coù :

b b
M 1 ' = Pj11 = mRω 2 sin γ .
2 2
vaø
b b
M 1" = Pj12 = mRω 2 sin γ .
2 2
trong ñoù : γ - goùc giöõa hai ñöôøng taâm xylanh.
Moâmen M1 ' taùc duïng treân maët phaúng chöùa ñöôøng taâm xylanh beân traùi, M1" taùc
duïng treân maët phaúng chöùa ñöôøng taâm beân phaûi. Duøng caùc veùctô M1 ' , M 1" bieåu dieãn
nhö treân hình III-10 ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc phöông vaø trò soá cuûa moâmen M1. Khi γ =
900, ta coù :
b
M1 = (M1 ')2 + (M1")2 = mRω 2 .
2
Maët phaúng taùc duïng cuûa moâmen M1 laø maët phaúng C – C thaúng goùc vôùi ñöôøng taâm
maù khuyûu. Tuy nhieân do trò soá cuûa M1 khoâng lôùn neân khi tính toaùn thöôøng boû qua khoâng
xeùt.
Caân baèng löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay ∑P k
cuûa ñoäng cô chöõ V hai xylanh
cuõng gioáng nhau nhö trong ñoäng cô moät haøng xylanh : coù theå duøng ñoái troïng ñeå caân
baèng hoaøn toaøn. Tuy nhieân, veà trò soá phaûi xaùc ñònh löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay
theo coâng thöùc sau :
∑P k = mrv Rω 2
trong ñoù : mrv - khoái löôïng chuyeån ñoäng quay cuûa cô caáu truïc khuyûu thanh truyeàn
cuûa ñoäng cô chöõ V quy daãn veà taâm choát khuyûu.
Vì vaäy, neáu ñaët ñoái troïng treân phöông keùo daøi cuûa maù khuyûu caùch taâm truïc khuyûu
moät baùn kính ρ thì khoái löôïng ñoái troïng coù theå deå daøng xaùc ñònh theo coâng thöùc sau :
m R
mdt = rv
ρ
4.2. Caân baèng ñoäng cô chöõ V 6 xylanh (γ = 900).
4.3. Caân baèng ñoäng cô chöõ V 8 xylanh (γ = 900)
5. Caân baèng ñoäng cô 2 kyø.
(Các mục 4.2, 4.3 và 5 sinh tự đọc tài liệu)
30
Chöông 3
TÍNH TOAÙN SÖÙC BEÀN CUÛA NHOÙM PISTON – NHOÙM THANH
TRUYEÀN – TRUÏC KHUYÛU VAØ BAÙNH ÑAØ
1. Tính toaùn söùc beàn cuûa nhoùm piston

1.1. Tính toaùn söùc beàn cuûa piston
1.1.1. Tính ñænh piston
Do ñænh piston chòu taûi troïng phöùc taïp neân
vieäc tính toaùn ñænh piston cuõng chæ tính theo
phöông phaùp gaàn ñuùng, theo nhöõng giaû thuyeát
nhaát ñònh.
a) Phöông phaùp Back
Coâng thöùc Back ñöôïc xaây döïng treân nhöõng Hình 3.1 Ñænh piston ngaâm trong
giaû thuyeát sau: phaàn ñaàu piston
+ Coi ñænh piston nhö moät ñóa troøn, coù chieàu daøy ñoàng ñeàu ñaët töï do treân hình truï
roãng.
+ Aùp suaát khí theå Pz taùc duïng treân ñænh piston phaân boá
ñeàu, löïc khí theå Pz vaø phaûn löïc cuûa noù gaây uoán ñænh piston,
xeùt öùng suaát uoán taïi tieát dieän x-x.
Treân nöûa ñænh piston coù caùc löïc taùc duïng sau ñaây:
PZ 1 πD 2
= ⋅ pZ (MN)
2 2 4
taùc duïng leân troïng taâm cuûa nöûa hình troøn, caùch truïc x-x
2 D
moät ñoaïn: y = ⋅
1 3 π
– Phaûn löïc phaân boá treân nöûa ñöôøng troøn ñöôøng kính D1
P
cuõng coù trò soá baèng Z , taùc duïng treân troïng taâm cuûa nöûa hình
2
D
troøn, caùch truïc x-x moät doaïn: y = 1
2 π
Do ñoù ñænh chòu moâmen Hình 3.2 Sô ñoà tính toaùn
ñænh piston
uoán: M u =
Pz
( y 2 − y1 ) = Pz ⎛⎜ D1 − 2D ⎞⎟
2 2⎝π 3π ⎠
D1 1
coi D ≈ D1 thì M u = Pz ⋅ = p z Di3 MN m
6π 24
31
D1δ 2
Moâ ñuyn choáng uoán cuûa ñænh: Wu =
6
Do ñoù öùng suaát uoán ñænh piston:
D12
σ u = pz MN 2
4δ 2 ; m .
b) Phöông phaùp Orôlin:
Phöông phaùp naøy coi ñænh piston laø moät ñóa troøn ngaøm cöùng vaøo phaàn ñaàu piston.
Sô ñoà tính toaùn ñöôïc giôùi thieäu treân hình 3.2.
Giaû thieát naøy töông ñoái thích öùng vôùi caùc ñænh moûng(δ ≤ 0.08D, khoâng gaân coù laøm
maùt vaø δ ≤ 0.2 D loaïi khoâng laøm maùt ñænh).
Khi chòu aùp suaát PZ phaân boá ñeàu treân ñænh, öùng suaát phaùp tuyeán höôùng kính lôùn
nhaát ôû vuøng noái tieáp giöõa ñænh vaø ñaàu ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
3 r2 MN 2 .
σx =ξ ⋅ pz
4 δ2 m
Trong ñoù: ξ – heä soá xeùt ñeán tính chaát ñaøn hoài cuûa ngaøm coá ñònh. Thöôøng laáy baèng
ξ = 1.
ÖÙng suaát phaùp tuyeán treân phöông tieáp tuyeán ôû vuøng noái tieáp giöõa ñænh vaø ñaàu ñöôïc
tính theo coâng thöùc sau:
3 r2 MN 2
σy = µ pz
4 δ 2
m
trong doù: µ – heä soá poaùt soâng, ñoái vôùi gang µ = 0.3 , ñoái vôùi nhoâm µ = 0.26
r – khoaûng caùch töø taâm ñænh piston ñeán meùp ngaøm coá ñònh cuûa ñænh.
ÔÛ taâm ñænh:
3 r2
σ x = σ y = (1 + µ ) 2 p z MN m 2
8 δ
ÖÙng suaát ôû taâm ñænh nhoû hôn öùng suaát ôû ngoaøi bieân, do ñoù sau naøy chæ caàn tính öùng
suaát ôû vuøng ngaøm coá ñònh.
1.1.2. Tính ñaàu piston:
32 Hình 3.3 Kích thước piston

Thöôøng phaûi tính öùng suaát treân tieát dieän I-I (hình 3.3). Tieát dieän naøy thöôøng laø tieát
dieän beù nhaát, noù caét qua raõnh xecmaêng daàu cuoái cuøng ôû phaàn ñaàu piston. Tieát dieän naøy
chòu keùo bôûi löïc quaùn tính aâm lôùn nhaát do khoái löôïng mI-I cuûa phaàn piston phía treân tieát
dieän naøy sinh ra.
Ngoaøi ra coøn chòu öùng suaát neùn cuûa löïc khí theå (khoâng xeùt ñeán löïc quaùn tính) trong
quaù trình chaùy vaø giaõn nôû.
ÖÙng suaát keùo:
PJI m J
σk = = I − I max MN m 2
FI − I FI − I
ÖÙng suaát cho pheùp thoâng thöôøng khoâng ñöôïc vöôït quaù
[σ k ] ≤ 10 MN (
m 2 100 kG cm 2 )
ÖÙng suaát neùn:
Pk πD 2
σn = = p z max MN m 2
FI − I 4 FI − I
1.1.3. Tính thaân piston.
Tính thaân piston chuû yeáu laø choïn chieàu cao cuûa thaân ñeå aùp suaát cuûa piston neùn treân
xylanh khoâng lôùn quaù, nhö vaäy deã boâi trôn vaø ñôõ hao moøn.
Kieåm nghieäm theo coâng thöùc sau:
N
K th = max , MN m2
Dlth
trong ñoù: Nmax – löïc ngang lôùn nhaát.
Coù theå sô boä xaùc ñònh N max theo coâng thöùc kinh nghieäm sau:
+ Ñoái vôùi ñoäng cô diesel:
N max = (0.80 ÷ 1.30 )Pz max F p (MN).
+ Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng:
N max = 0.30λ [(16.25 − ε )Pz max − 16]D 2 (MN)
Trong ñoù:
R
λ= ; ε - tyû soá neùn.
l
Px max : aùp suaát cöïc ñaïi tính theo (at).
D : ñöôøng kính xylanh tính theo (cm).
F p : dieän tích piston tính theo (cm2).
33
1.1.4. Tính beä choát piston:

Tính heä choát piston cuõng nhaèm muïc ñích kieåm tra khaû naêng duy trì maøng daàu boâi
trôn choát piston.
Aùp suaát neùn treân beä choát tính theo coâng thöùc sau:
P
Kb = z MN m 2
2d cp l1
Trong ñoù: d cp : ñöôøng kính choát piston (m)
l1 : chieàu daøi beä choát tieáp xuùc vôùi choát (m).
1.1.5. Tính khe hôû giöõa piston vaø xylanh:
Noùi chung, khe hôû raát khoù xaùc ñònh baèng phöông phaùp tính toaùn. Phaàn lôùn tính toaùn
chæ laø ñeå xaùc ñònh sô boä roài sau ñoù phaûi qua thöïc nghieäm kieåm tra laïi.
Ñoái vôùi loaïi piston khoâng xeû raõnh ñaøn hoài, khe hôû treân phaàn ñaàu piston Δ ñp
vaø khe
hôû phaàn thaân Δ th
coù theå xaùc ñònh sô boä trong phaïm vi sau:
Khi xeùt ñeán khe hôû, ta thöôøng xeùt ñeán khe hôû noùng vaø khe hôû laïnh
Baûng 3 -1 Trò soá khe hôû höôùng kính cuûa piston
Piston Δ ñp Δ th
Hôïp kim nheï (0,006 ⎟ 0,008) D (0,001 ⎟ 0,003) D

Gang (0,004 ⎟ 0,006) D (0,001 ⎟ 0,002) D
Khe hôû noùng laø khe hôû höôùng kính giöõa piston vaø xylanh ôû traïng thaùi phuï taûi qui
ñònh, coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Δ' = λ' D
Trong ñoù: λ ' – khe hôû töông ñoái höôùng kính cuûa piston ôû traïng thaùi noùng.
Khi laøm vieäc bình thöôøng, giöõa piston vaø xylanh caàn ñaûm baûo khe hôû töông ñoái λ '
nhö sau:
+ ÔÛû phaàn ñænh piston λ ' d = 0.0020 ÷ 0.0025.
+ ÔÛû phaàn thaân piston λ 'th = 0.0010 ÷ 0.0015 .
Nhöng ñoàng thôøi, khe hôû noùng Δ’ laïi baèng hieäu cuûa ñöôøng kính xylanh tröø ñi ñöôøng
kính piston, khi caùc chi tieát maùy naøy giaõn nôû. Vì vaäy:
Δ' = D(1 + α xl Δt xl ) − Dp (1 + α p Δt p );
Trong ñoù: α xl vaø α p – heä soá giaõn daøi cuûa xylanh vaø piston
Δt xl vaø Δt p – cheânh leäch nhieät ñoä cuûa xylanh vaø piston khi chuùng bò nung noùng
(ôû vuøng caàn tính khe hôû).
34
Töø caùc bieåu thöùc treân ta coù theå ruùt ra ñöôøng kính piston ôû vuøng caàn xaùc ñònh khe
hôû.
Dp =
(1 + α xl )
Δt xl − λ' D
;
1 + α p Δt p
1.2. Tính toaùn söùc beàn cuûa choát piston.
1.2.1. Tính öùng suaát uoán
Ta coi choát piston nhö moät daàm ñaët töï do treân hai goái töïa. Löïc taùc duïng phaân boá
treân hình a,b,c. Thöïc ra, khi choát bò uoán, löïc taùc duïng phaân boá gaàn gioáng sô ñoà b. nhöng
ñeå tính toaùn ñôn giaûn, ngöôøi ta coù theå coi löïc phaân boá theo sô ñoà a,c. khi coù löïckhí theå
cöïc ñaïi Pz, choát piston chòu uoán lôùn nhaát taïi tieát dieân I-I ôû giöõa choát. Momen uoán taïi
tieát dieän naøy baèng:
Pz ⎛ l l ñ ⎞
Mu = ⎜ − ⎟ (MNm)
2 ⎝2 4 ⎠
do ñoù:
Mu Pz ⎛ l lñ ⎞
σu = = ⎜ − ⎟ , MN m 2
(
Wu 0.2d cp 1 − α ⎝ 2 4 ⎠
3 4
)
trong ñoù: Wu - moâñun choáng uoán cuûa choát roãng:
π d cp − d 0
4 4
Wu =
32
⋅
d cp
(
≈ 0.1d cp3 1 − α 4 )
d0
α=
d cp
dcp – ñöôøng kính choát piston (m);
do – ñöôøng kính trong cuûa choát
(m).
L – khoaûng caùch hai goái ñôõ (m).
lñ – chieàu daøi ñaàu nhoû thanh
tryeàn
Neáu coi löïc taùc duïng phaân boá
nhö sô ñoà 3.4c thì öùng suaát uoán tính
nhö sau:
Pz
Coi löïc taùc duïng ôû ñieåm caùch
2
2 Hình 3.4 Sô ñoà laép gheùp vaø traïng thaùi chòu löïc
ñaàu muùt choát piston moät khoaûng l1
3 cuûa choát piston.
35
(l1 – chieàu daøi laøm vieäc cuûa heä choát), öùng suaát uoán ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Pz (lcp + 2l1 − 1.5lñ )
σu = MN m 2
1,2.d 1 − α3
cp ( 4
)
Neáu coi l1 ≈ l ñ thì
Pz (l cp + 0.5l ñ )
σu = MN m 2
(
1,2d cp3 1 − α 4 )
Trong ñoù: lcp – chieàu daøi choát piston (m).
1.2.2. ÖÙng suaát caét:
Choát piston chòu caét ôû tieát dieän II-II (hình 3.4), öùng suaát caét ñöôïc xaùc ñònh theo
coâng thöùc sau:
Pz
τ0 = ; MN m 2 .
2 Fcp
Trong ñoù: Fcp – tieát dieän ngang choát ( m 2 ).
Ñoái vôùi caùc loaïi ñoäng cô coù coâng suaát lôùn, troïng löôïng beù thì tính öùng suaát caét theo
coâng thöùc sau:
τc =
(
0.85 Pz 1 + α + α 2
;
) MN m 2 .
(
d cp2 1 − α 4 )
ÖÙng suaát uoán vaø caét cho pheùp ñöôïc giôùi thieäu treân baûng:
Baûng 3 -2 ÖÙng suaát uoán vaø caét cho pheùp
Vaät lieäu choát [σ u ], MN m2 (kG cm )2
[τ c ], MN m2 (kG cm )
2
piston
Theùp cacbon. 60 – 120 (600 – 1200) 50 – 60 (500 – 600)
Theùp hôïp kim. 150 – 250 (1500 – 2500) 50 – 70 (500 – 700)
Theùp hôïp kim 350 – 450 (3500 – 4500) -
cao caáp.
1.2.3. Aùp suaát tieáp xuùc treân ñaàu nhoû thanh truyeàn
Tính aùp suaát tieáp xuùc nhaèm muïc ñích kieåm tra ñieàu kieän boâi trôn choát piston. Kieåm
tra theo coâng thöùc sau:
Pz
Kñ = , MN m 2
lñ dcp
36
Hình 3.5. Bieán daïng cuûa Hình 3.6. Quy löïc phaân boá löïc treân choát
choát piston piston
1.2.4. ÖÙùng suaát bieán daïng:

Do löïc phaân boá treân chieàu daøi cuûa choát khoâng ñoàng ñeàu neân öùng suaát treân caùc tieát
dieän khaùc nhau cuõng khaùc nhau. ÔÛ khoaûng giöõa choát piston, löïc taùc duïng lôùn nhaát neân
bieán daïng cuõng nhieàu nhaát. Choát piston bieán daïng thaønh hình oâvan. Giaùo sö
Kinaxoâtsvili ñaõ laøm thí nghieäm vôùi caùc loaïi choát piston coù tyû soá:
d
α = 0 = 0.4 ÷ 0.8
dcp
Vaø ñaõ ñöa ra moät soá coâng thöùc tính öùng suaát bieán daïng. OÂng giaû thieát raèng löïc taùc
duïng treân chieàu truïc cuûa choát piston phaân boá theo ñöôøng parabol coù soá muõ töø 2,5 ÷ 3 ,
löïc treân phöông thaúng goùc vôùi ñöôøng taâm choát phaân boá theo ñöôøng sin.
Ñoä bieán daïng treân tieát dieän ngang tính theo coâng thöùc sau:
3
0.09 Pz ⎛ 1 + α ⎞
Δd max = ⎜ ⎟ k
Elcp ⎝ 1 − α ⎠
trong ñoù:
k – heä soá hieäu ñính xaùc ñònh theo α.
[
k = 1.5 + 15(α − 0.4 )
3
]
E – moâ ñun ñaøn hoài. Ñoái vôùi caùc loaïi theùp coù theå choïn:
(
E = 2.10 5 MN m 2 2.10 6 kG cm 2 . )
Ñoä bieán daïng töông ñoái :
Δd max
δ cp = ≤ 0.002 mm cm .
dcp
Do söï bieán daïng thaønh hình oâvan neân trong tieát dieän cuûa choát piston saûn sinh öùng
suaát bieán daïng.
Treân caùc ñieåm 1,2,3,4 coù öùng suaát lôùn nhaát.
37
ÖÙng suaát bieán daïng tính theo caùc coâng thöùc sau:
ϕ = 900
σa
σi
ϕ = 00
Hình 3.7: ÖÙng suaát bieán daïng treân tieát dieän

choát piston
+ Taïi ñieåm 1 treân maët ngoaøi (ϕ = 00 ) öùng suaát keùo
σ a ,ϕ =0 =
⎡
Pz (2 + α )(1 + α ) − 1 ⎤ k
⎢0.19
lcp d cp
⎣ (1 − α )2 (1 − α )⎥⎦
+ Taïi ñieåm 3 treân maët ngoaøi (ϕ = 900) öùng suaát neùn:
σ a ,ϕ =90 =
⎡Pz (2 + α )(1 + α ) + 0.636 ⎤ k
⎢0.174
0
lcp d cp
⎣ (1 − α )2 (1 − α )⎥⎦
+ Taïi ñieåm 2 treân maët trong (ϕ = 00) öùng suaát neùn:
σ i ,ϕ = 0 =
Pz ⎡ (1 + 2α )(1 + α ) + 1 ⎤ k
⎢0.19 (1 − α )⎥⎦
(1 − α )2α
0
lcp dcp ⎣
+ Taïi ñieåm 4 treân maët trong (ϕ = 900) öùng suaát keùo:
σ i ,ϕ =90 =
⎡Pz (1 + 2α )(1 + α ) − 0.636 ⎤ k
⎢0.174
0
lcp d cp
⎣ (1 − α )2 α (1 − α )⎥⎦
Theo tính toaùn, ôû ñieåm 2 coù öùng suaát neùn lôùn nhaát vaø ôû ñieåm 4 coù öùng
suaát keùo lôùn nhaát.
Ñoái vôùi caùc loaïi choát piston coù heä soá kích thöôùc α = 0,4 ⎟ 0,8 öùng suaát bieán daïng
cöïc ñaïi cho pheùp [σ max ] naèm trong phaïm vi:
[σ max ] = 60 ÷ 170 MN (
m 2 600 ÷ 1700 kG m 2 )
38
1.3. Tính toaùn söùc beàn cuûa xeùcmaêng

1.3.1. Tính toaùn xecmaêng ñaúng aùp:
Khi laép vaøo xylanh, xecmaêng luoân luoân chòu öùng suaát uoán. Aùp suaát treân maët coâng
taùc giaû thieát phaân boá ñeàu. Xeùcmaêng coù tieát dieän hình chöõ nhaät, chieàu daøi l, cao h. Khi
laép vaøo xylanh, ñöôøng kính ngoaøi cuûa xecmaêng laø D, ñöôøng kính trung bình laø Do.
D0 = D − t = 2r0
Ñeå tính moâmen uoán xeùcmaêng ôû tieát dieän B-B, ta xeùt moät phaân toá dϕ cuûa xecmaêng.
Phaân toá naøy chòu löïc taùc duïng baèng:
dP = d.h.r.dϕ
trong ñoù:
p – aùp suaát tieáp xuùc cuûa xecmaêng khi ôû traïng thaùi coâng taùc.
r – baùn kính ngoaøi cuûa xecmaêng ôû traïng thaùi coâng taùc.
Ñoái vôùi dieän tích baát kyø B - B naøo ñoù, dP gaây neân moät moâmen uoán:
dM = p.h.r.r0 . sin (ϕ − α )dϕ
Toång moâmen taùc duïng treân tieát dieän B-B seõ baèng:
π π
M = ∫ dM = ∫ phrr0 sin (ϕ − α )dϕ = phrr0 (1 + cosα ) ;
α α
Taïi tieát dieän A - A, α = 0 , moâmen uoán coù trò soá cöïc ñaïi.
⎛ t ⎞ 1 ⎛ t ⎞
M max = 2 phrr0 = 2 phr 2 ⎜1 − ⎟ = phD 2 ⎜1 − ⎟ ;
⎝ D⎠ 2 ⎝ D⎠
ÖÙng suaát uoán lôùn nhaát cuõng laø öùng suaát uoán taïi tieát dieän A-A. Ta goïi öùng suaát naøy
laø öùng suaát coâng taùc σu1
1 ⎛ t ⎞
phD2 ⎜1 − ⎟
M
σ u1 = max =
2 ⎝ D ⎠ = 3 p⎛ D − 1⎞⎛ D ⎞ ; MN m 2 .
⎜ ⎟⎜ ⎟
W 1 ⎝t ⎠⎝ t ⎠
ht 2
6
Töø coâng thöùc trên ta thaáy, öùng suaát uoán tyû leä thuaän vôùi aùp suaát p vaø vôùi bình
phöông tyû soá D/t. ÖÙng suaát uoán khoâng lieân quan gì ñeán chieàu cao h cuûa xecmaêng.
Ruùt ra quan heä moâmen taïi tieát dieän baát kyø so vôùi moâmen uoán cöïc ñaïi.
M 1 + cos α
=
M max 2
do ñoù öùng suaát taïi tieát dieän baát kyø:
σ u1
σa = (1 + cosα )
2
39
Do sai soá trong quaù trình cheá taïo xecmaêng, aùp suaát phaân boá treân xecmaêng thöôøng
khoâng ñoàng ñeàu. Tính aùp suaát bình quaân ptb coù theå duøng coâng thöùc sau:
f l f D
ptb = 0.142E 3
= 0.142E 3
D⎛D ⎞ ⎛D ⎞
⎜ − 1⎟ ⎜ − 1⎟
t ⎝t ⎠ ⎝t ⎠
trong ñoù: E – moâ ñuyn ñaøn hoài cuûa vaät lieäu.
+ Ñoái vôùi gang xaùm:
(
E = 1,00.10 5 MN m 2 1,00.10 6 kG cm 2 ; )
+ Ñoái vôùi gang hôïp kim:
(
E = 1,20.10 5 MN m 2 1,20.10 6 kG cm 2 ; )
f : löôïng bieán daïng cuûa xecmaêng:
f ≈ A − f 0 ≈ (2.5 ÷ 4)t ;
A : ñoä môû mieäng ôû traïng thaùi töï do;
f 0 : khe hôû phaàn mieäng xecmaêng ôû traïng thaùi coâng taùc.
Ñeå ñaûm baûo bao kín, trò soá cho pheùp cuûa aùp suaát bình quaân naèm trong giôùi haïn
0,1 ÷ 0,2 MN m 2 . Töø các coâng thöùc trên ruùt ra:
f t
σ u1 = 0.425E 2
⎛D ⎞
⎜ − 1⎟
⎝t ⎠
Khi laép xecmaêng vaøo piston, xecmaêng bò keùo doaõng ra cuõng chòu öùng suaát uoán, ta
goïi öùng suaát aáy laø öùng suaát laép gheùp σ u2
. Trò soá cuûa σ u2
ñöôïc tính theo coâng thöùc
sau:
f
1 − 0.115
3.9 t
σ u2 = E 2
m ⎛D ⎞
⎜ − 1⎟
⎝ t ⎠
trong ñoù: m – heä soá laép gheùp:
Neáu: laép baèng tay: m=1
laép baèng phieán ñeäm: m = 1,57
laép baèng kìm: m = 2.
Trong tính toaùn thöôøng choïn m = 1,57.
Trò soá cao duøng cho loaïi xecmaêng cheá taïo baèng gang hôïp kim. ÖÙng suaát laép gheùp
σ u2
bao giôø cuõng lôùn hôn öùng suaát coâng taùc σ u1
.
40
Khi gia coâng, xecmaêng chòu öùng suaát gia coâng σ u 2 .

σ u 2 = ησ u1
trong ñoù: η : heä soá gia coâng; thoâng thöôøng coù theå choïn η = 1,25 ÷ 1,3 .
1.3.2. Tính toaùn xecmaêng khoâng ñaúng aùp: (sinh viên tự đọc tài liệu)
2. Tính toaùn söùc beàn cuûa nhoùm thanh truyeàn.
2..1. Tính söùc beàn cuûa ñaàu nhoû thanh truyeàn.
2.1.1. Tính söùc beàn cuûa ñaàu nhoû thanh truyeàn daøy:
d
Loaïi ñaàu nhoû thanh truyeàn daøy coù 2 ! 1,5 .
d1
Trong ñoù: d 2 , d1 – Ñöôøng kính ngoaøi vaø ñöôøng kính trong cuûa ñaàu nhoû.
ÖÙng suaát keùo do löïc quaùn tính Pj cuûa khoái löôïng nhoùm piston taùc öùng vôùi soá voøng
quay nhaát taùc duïng leân ñaàu nhoû thanh truyeàn coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc ñôn giaûn
sau:
Pj max R j max
σk = = MN m 2
2F 2l ñ s
trong ñoù:
Pj max = mRω 2 (1 + λ )Fp MN
m – khoái löôïng nhoùm piston tính treân ñôn vò dieän tích ñænh piston.
Fp – Dieän tích ñænh piston.
lñ, s – Chieàu daøi vaø chieàu daøy cuûa ñaàu nhoû thanh truyeàn (hình 3.8).
ÖÙng suaát keùo lôùn nhaát xuaát hieän ôû nhöõng ñieåm naèm treân maët trong cuûa ñaàu nhoû
baèng:
d 22 + d 2 MN m 2
σk = p 2
d 2−d
2
Trong ñoù: p – aùp suaát phaân boá ñeàu treân maët trong cuûa ñaàu nhoû thanh truyeàn:
p j max MN m 2
p=
l d d1
Phöông phaùp tính toaùn treân, chæ laø tính toaùn
sô boä coù tính chaát kieåm nghieäm söùc beàn cuûa
ñaàu nhoû thanh truyeàn.
2.1.2. Tính söùc beàn cuûa ñaàu nhoû thanh
truyeàn moûng (sinh viên tự đọc tài liệu)
Hình 3.8. Sô ñoà tính toaùn ñaàu

41 nhoû thanh truyeàn
2.2. Tính söùc beàn cuûa thaân thanh truyeàn

2.2.1. Tính söùc beàn cuûa thaân thanh truyeàn ñoäng cô toác ñoä thaáp vaø trung bình.
Khi tính söùc beàn cuûa thaân thanh truyeàn ñoäng cô toác ñoï thaáp vaø trung bình, ngöôøi ta
thöôøng tính taûi troïng tónh do taùc duïng cuûa löïc khí theå lôùn nhaát trong chu trình, boû qua
caùc löïc quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieáùn tính vaø löïc quaùn tính chuyeån ñoäng laéc cuûa
thanh truyeàn.
Vò trí tính toaùn öùng vôùi khi piston ôû ñieåm cheát treân
Löïc khí theå:
Pz = p z F p (MN)
a. ÖÙng suaát neùn taïi tieát dieän nhoû nhaát cuûa thaân thanh truyeàn (tieát dieän I-I treân hình
3.9) tính theo coâng thöùc:
Pz
σn = MN m 2
ma x
Fmin
trong ñoù: Fmin: dieän tích tieát dieän nhoû nhaát cuûa thaân thanh truyeàn (m2)
b. ÖÙùng suaát neùn vaø uoán doïc taïi tieát dieän trung bình cuûa thaân thanh truyeàn.
Löïc Pz ngoaøi vieäc gaây ra öùng suaát neùn coøn gaây ra öùng suaát doïc lôùn nhaát ôû tieát dieän
trung bình naèm giöõa thaân thanh truyeàn.
Hình 3.9 Sô ñoà tính toaùn thaân thanh truyeàn cuûa ñoäng cô toác ñoä thaáp.
42
ÖÙng suaát toång do neùn vaø uoán doïc thaân thanh truyeàn ôû tieát dieän trung bình tính theo
coâng thöùc Nave-Raêngkin.
P σ y L0 2
σ= z + Pz
Ftb mπ 2 EJ
⎛
Pz σ y L0 ⎞
= ⎜1 + ⎟ ( MN m 2 )
⎜ mπ 2 Ei 2
Ftb ⎟
⎝ ⎠
P ⎛ L ⎞
= z ⎜1 + C 02 ⎟
Ftb ⎝ mi ⎠
trong ñoù :
Ftb : dieän tích tieát dieän cuûa thaân thanh truyeàn
J : moâmen quaùn tính cuûa tieát dieän thaân thanh truyeàn ñoái vôùi truïc x-x hoaëc y-y
Ñoái vôùi truïc x-x laø Jx.
Ñoái vôùi truïc y-y laø Jy.
i: baùn kính quaùn tính cuûa tieát dieän ñoái vôùi truïc x-x hoaëc y-y
J
i=
Ftb
Do ñoù:
Jx
+ Ñoái vôùi truïc x-x: i z =
Ftb
Jy
+Ñoái vôùi truïc y-y : i y =
Ftb
σ y : giôùi haïn ñaøn hoài cuûa vaät lieäu.
Lo : chieàu daøi bieán daïng cuûa thaân thanh truyeàn khi chòu uoán doïc.
m : heä soá xeùt ñeán khôùp noái cuûa daàm khi thaân thanh truyeàn chòu uoán doïc
+ Neáu thaân thanh truyeàn bò uoán trong maët phaúng chuyeån ñoäng laéc cuûa thanh truyeàn
(töùc laø uoán quanh truïc x-x cuûa tieát dieän ) thì :
L0 = l
m =1
+ Neáu uoán trong maët phaúng thaúng goùc vôùi maët phaúng laéc cuûa thanh truyeàn thì:
L0 = l1
m=4
D1 + d 1
l1 = l − ;
2
L0 = l ;
43
D1 vaø d1 : ñöôøng kính trong cuûa ñaàu to vaø nhoû.

σy
C : heä soá; C= 2
π E
Ñoái vôùi caùc loaïi theùp thöôøng laáy C = 0,0002 ÷ 0,0005 .
Vì vaäy öùng suaát toång ôû tieát dieän trung bình khi chòu neùn vaø uoán trong maët phaúng
vuoâng goùc vôùi maët phaúng laéc coù theå vieát ruùt goïn döôùi daïng sau:
P ⎛ l2 ⎞
σx = z ⎜1 + C ⎟ = Pz k x
Ftb ⎜ i x2 ⎟⎠ Ftb
⎝
Töông töï nhö treân, öùng suaát toång ôû tieát dieän trung bình khi chòu neùn vaø uoán trong
maët phaúng vuoâng goùc vôùi maët phaúng laéc coù theå vieát döôùi daïng sau:
P ⎛ 2 ⎞ Pz
σy = z ⎜1 + C l1 ⎟= k
Ftb ⎜ 4i y2 ⎟ Ftb y
⎝ ⎠
trong ñoù:
l2
kx = 1+ C
i x2
l12
ky = 1+ C
i y2
Ñoái vôùi caùc loaïi thanh truyeàn thöôøng duøng hieän nay, heä soá
k x ≈ k y ≈ 1,10 ÷ 1,15 .
c. Ñoä oån ñònh khi uoán doïc
Ñoä oån ñònh khi thanh truyeàn chòu uoán doïc thöôøng tính theo coâng thöùc Teùtmaierô
(tính ñoä oån ñònh khi thanh truyeàn chòu uoán doïc thöôøng khoâng duøng coâng thöùc Ôle, vì
l
coâng thöùc naøy chæ ñuùng khi thanh chòu uoán coù tyû soá ! 60 , trong khi ñoù caùc thanh
i
l
truyeàn hieän nay coù tyû soá naèm trong giôùi haïn 15 ⎟ 40).
i
Löïc tôùi haïn khi uoán doïc tính theo coâng thöùc sau :
+ Ñoái vôùi thanh truyeàn baèng theùp cacbon :
⎛ l⎞
Pth = Ftb ⎜ 3350 − 6,2 ⎟ (MN)
⎝ i⎠
+ Ñoái vôùi thanh truyeàn laøm baèng theùp hôïp kim :
⎛ l⎞
Pth = Ftb ⎜ 4700 − 23 ⎟ (MN)
⎝ i⎠
44
trong ñoù :
Pth : löïc tôùi haïn (MN).
Ftb : dieän tích cuûa tieát dieän trung bình cuûa thaân thanh truyeàn (m2)
l : chieàu daøi cuûa thaân thanh truyeàn
i : baùn kính quaùn tính nhoû nhaát cuûa tieát dieän trung bình (m)
Heä soá oån ñònh uoán doïc tính theo coâng thöùc sau :
Pth
η=
Pz
Trò soá η naèm trong phaïm vi 2,5 ⎟ 5.
2.2.2. Tính söùc beàn cuûa thaân thanh truyeàn ñoäng cô toác ñoä cao (sinh viên tự đọc tài
liệu)
2.3 Tính söùc beàn cuûa ñaàu to thanh truyeàn
Tính toaùn söùc beàn cuûa ñaàu to thanh truyeàn thöôøng laø tính toaùn gaàn ñuùng. Vò trí tính
toaùn thöôøng choïn laø ôû Ñ.C.T, ôû ñaây thanh truyeàn chòu taùc duïng cuûa hôïp löïc cuûa löïc
quaùn tính chuyeån ñoäng tònh tieán vaø löïc quaùn tính chuyeån ñoäng quay khoâng xeùt ñeán khoái
löôïng naép thanh truyeàn:
[ ]
Pñ = Pj + Pkñ = mRω 2 (1 + λ ) Fp + (m2 − mn )Rω 2 Fp =
= Rω 2 Fp [m(1 + λ ) + m2 − mn ]
trong ñoù: mn – khoái löôïng cuûa naép ñaàu to thanh truyeàn.
Tính söùc beàn cuûa ñaàu to thanh truyeàn thöôøng duøng coâng thöùc Kinaxoâtsvily vôùi caùc
giaû thieát sau ñaây:
+ Khi laép caêng baïc loùt vaøo ñaàu to thì baïc loùt vaø ñaàu to ñeàu bieán daïng nhö nhau. Do
ñoù moâmen taùc duïng treân baïc loùt vaø ñaàu to tyû leä vôùi moâmen quaùn tính cuûa tieát dieän baïc
loùt J b vaø cuûa tieát dieän naép ñaàu to J ñ .
+ Naép vaø nöûa treân cuûa ñaàu to thanh truyeàn coâi
nhö moät khoái nguyeân, khoâng xeùt ñeán aûn höôûng cuûa
moái laép gheùp.
+ Naép ñaàu to vaø baïc loùt ñöôïc coi nhö moät
thanh cong coù tieát dieän khoâng ñoåi (laáy baèng toång
tieát dieän A-A cuûa naép ñaàu to vaø baïc) ngaøm moät
ñaàu ôû B-B.
Baùn kính cong cuûa thanh laáy baèng nöûa khoaûng
caùch giöõa hai ñöôøng taâm buloâng thanh truyeàn c/2
(hình 3.10).
Hình 3.10. Sô ñoà tính toaùn söùc
beàn cuûa ñaàu to thanh truyeàn.
45
+ Löïc quaùn tính Pñ phaân boá treân ñaàu to theo qui luaät cosin p’ = pcosβ
Trong ñoù:
4 Pñ 4P
p= vaäy p ' = ñ cos β
πc πc
vôùi:
c: khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng taâm buloâng thanh truyeàn.
β: goùc leäch vôùi ñöôøng taâm thanh truyeàn.
Löïc Pñ gaây ra öùng suaát lôùn nhaát taùc duïng treân tieát dieän A-A cuûa naép ñaàu to.
Moâmen uoán vaø löïc phaùp tuyeán taùc duïng treân tieát dieän A-A cuûa naép ñaàu to coù theå
tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc sau:
c
M A = Pñ (0,0127 + 0,00083γ 0 )
2
N A = Pñ (0,522 + 0,003γ 0 )
trong ñoù:
γ 0 : goùc giöõa ñöôøng taâm thanh truyeàn vôùi tieát dieän ngaøm.
Vaäy moâmen uoán vaø löïc phaùp tuyeán taùc duïng treân naép ñaàu to ôû tieát dieän A-A laø:
Jñ P c (0,0127 + 0,00083γ 0 )
M = MA = ñ •
Jñ + J b j 2
1+ b
Jñ
N = NA
Fñ
= Fñ
(0,522 + 0,003γ 0 )
Fñ + Fb F
1+ b
Fñ
Do ñoù öùng suaát lôùn nhaát taùc duïng treân naép ñaàu to ôû tieát dieän A-A laø:
M N
σ∑ = + ;
Wu Fñ
⎡ ⎤
⎢ ⎥
⎢ c(0,0127 + 0,00083γ 0 ) 0,522 + 0,003γ 0 ⎥
σ ∑ = Pñ +
⎢ ⎛ Jb ⎞ ⎛ F ⎞ ⎥
⎢ 2Wu ⎜⎜1 + ⎟⎟ F ⎜⎜1 + b ⎟⎟ ⎥
⎢⎣ ⎝ Jñ ⎠ ⎝ Fñ ⎠ ⎥⎦
trong ñoù:
Wn : moâ ñuyn choáng uoán cuû naép ñaàu to ôû tieát dieän A-A.
Fb , Fñ : dieän tích tieát dieän cuûa baïc loùt vaø naép ñaàu to ôû tieát dieän A-A.
46
Ñoái vôùi thanh truyeàn cuûa caùc loaïi ñoäng cô thöôøng duøng coù theå laáy γ 0 = 40 0 . Vì vaäy
öùng suaát toång coäng thöôøng tính theo coâng thöùc sau ñaây:
⎡ ⎤
⎢ ⎥
⎢ 0,023c 0,4 ⎥
σ ∑ = Pñ +
⎢ ⎛ J ⎞ Fb + Fñ ⎥
⎢Wu ⎜⎜1 + ⎟⎟
b
⎥
⎢⎣ ⎝ J ñ ⎠ ⎥⎦
Ngoaøi ra ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän laøm vieäc cuûa moái gheùp vaø deã hình thaønh maøng daàu
boâi trôn trong moái gheùp, caàn phaûi kieåm tra ñoä bieán daïng höôùng kính Δd cuûa ñaàu to
thanh truyeàn theo coâng thöùc sau:
0,0024 Pñ c 3
Δd = (cm)
E ñ (J ñ + J b )
trong ñoù:
Eñ : moâ ñuyn ñaøn hoài cuûa vaät lieäu cheá taïo ñaàu to thanh truyeàn.
Δd : phaûi nhoû hôn khe hôû laép gheùp giöõa choát khuyûu vaø baïc loùt ñaàu to thanh
truyeàn.
Thoâng thöôøng, ñoái vôùi loaïi ñoäng cô oâ toâ maùy keùo [Δd ] = 0,06 ÷ 0,1mm .
2.4. Tính toaùn söùc beàn cuûa buloâng thanh truyeàn (sinh viên tự đọc tài liệu)
3. Tính toaùn söùc beàn cuûa truïc khuyûu .
3.1. Phöông phaùp tính söùc beàn theo caùch phaân ñoaïn
Hình 3.11. Sô ñoà tính toaùn söùc beàn truïc khuyûu.
47
Khi tính toaùn theo phöông phaùp naøy ta chia truïc khuyûu laøm nhieàu ñoaïn, moãi ñoaïn
öùng vôùi moãi khuyûu, chieàu daøi moãi ñoaïn baèng khoaûng caùch giöõa hai taâm ñieåm cuûa oå truïc
vaø coi moãi ñoaïn nhö moät daàm tónh ñaët treân hai goái töïa. Khi caét ñoaïn truïc khuyûu, ta giaû
thieát raèng : khuyûu truïc laø moät daàm coù ñoä cöùng vöõng tuyeät ñoái.
Khi tính toaùn söùc beàn thöôøng tính cho truïc naøo nguy hieåm nhaát töùc laø khuyûu maø
treân ñoù taûi troïng coù giaù trò lôùn nhaát.
Kyù hieäu caùc löïc treân sô ñoà nhö sau :
Z vaøT : löïc tieáp tuyeán vaø löïc phaùp tuyeán taùc duïng treân choát khuyûu xaùc ñònh theo ñoà
thò hoaëc coâng thöùc trong phaàn ñoäng löïc hoïc:
cos(α + β )
Z = P1 Fp
cos β
sin (α + β )
T = P1 Fp
cos β
F p : dieän tích ñænh piston.
Pr1 : löïc quaùn tính li taâm cuûa maù khuyûu.
C1 : löïc quaùn tính li taâm cuûa choát khuyûu.
C2 : löïc quaùn tính li taâm cuûa khoái löôïng quy daãn veà taâm ñaàu to thanh truyeàn.
Pr 2 : löïc quaùn tính li taâm cuûa ñoái troïng.
Z ' , Z '' : phaûn löïc phaùp tuyeán caùc goái truïc beân traùi vaø beân phaûi.
T '' ,T ''' : phaûn löïc tieáp tuyeán caùc goái truïc beân traùi vaø beân phaûi.
Nhö vaäy löïc taùc duïng taïi ñieåm giöõa cuûa choát khuyûu treân phöông phaùp tuyeán
Z 0 = Z − (C1 + C2 ) MN .
M’K: Moâmen xoaén taùc duïng treân coå truïc beân traùi (coå phía tröôùc). Moâmen naøy do
caùc löïc tieáp tuyùen cuûa caùc khuyûu naèm phía tröôùc khuyûu tính toaùn sinh ra. Neáu khuyûu
ñang tính laø khuyûu thöù I thì:
M k' = ∑T1−1 R MNm
Trong ñoù:
∑T 1−1 : Toång ñaïi soá caùc löïc tieáp tuyeán cuûa caùc khuyûu ñöùng tröôùc khuyûu thöù i.
R : baùn kính khuyûu.
M’’K: Moâmen xoaén taùc duïng treân coå truïc beân phaûi (coå phía sau). Moâmen naøy do
caùc löïc tieáp tuyeán töø khuyûu thöù nhaát ñeán khuyûu thöù i gaây ra, do ñoù :
M k'' = ∑T1 R = M k' + TR MNm
b, h: chieàu daøy vaø chieàu roäng cuûa maù hình chöõ nhaät.
48
ÖÙùng suaát lôùn nhaát phaùt sinh trong truïc khuyûu coù theå xaûy ra trong boán tröôøng hôïp
chòu taûi troïng sau ñaây:
+ Tröôøng hôïp khôûi ñoäng, khi chòu löïc Pz max .
+ Tröôøng hôïp chòu löïc phaùp tuyeán lôùn nhaát Z max .
+ Tröôøng hôïp chòu löïc tieáp tuyeán lôùn nhaát Tmax .
+ Tröôøng hôïp chòu löïc moøn xoaén lôùn nhaát M max .
(cuõng chính tröôøng hôïp chòu toång löïc tieáp tuyeán lôùn nhaát ∑T max ).
3.1.1. Tröôøng hôïp khôûi ñoäng.
Tính toaùn tröôøng hôïp khôûi ñoäng laø tính toaùn gaàn ñuùng vôùi giaû thieát: khuyûu truïc ôû vò
trí ñieåm cheát treân (α = 0).
Boû qua löïc quaùn tính (do soá voøng quay
khi khôûi ñoäng nhoû) vaø löïc taùc duïng treân
khuyûu coù trò soá lôùn nhaát Pz max (trong thöïc teá
khi khôûi ñoäng khoâng bao giôø môû heát böôùm ga
(cuûa ñoäng cô xaêng) hoaëc keùo heát thanh raêng
khía (ñoäng cô diesel) neân löïc taùc duïng treân
choát khuyûu thöôøng nhoû hôn Pz max ).
Do ñoù löïc taùc duïng treân choát khuyûu seõ laø:
Z 0 = Z = p x max F p MN
Caùc phaûn löïc ñöôïc xaùc ñònh theo coâng
thöùc sau:
Hình 3.12 Sô ñoà löïc taùc duïng treân khuyûu truïc
''
l
Z' = Z MN .
l0 khi khôûi ñoäng ñoäng cô.
l'
Z '' = Z − Z ' = Z MN .
l0
a. Tính söùc beàn cuûa choát khuyûu.
Moâmen uoán choát khuyûu (tính ñoái vôùi tieát dieän giöõa caùc choát) baèng:
M u = Z 'l ' MN.m
Do ñoù öùng suaát uoán choát khuyûu là:
M u Z 'l '
σu = = MN m 2
Wu Wu
Trong ñoù:
M u – Moâ ñuyn choáng uoán cuûa tieát dieän ngang cuûa choát khuyûu:
49
+ Ñoái vôùi choát ñaëc: Wu ≈ 0,1d ch3 m3

+ Ñoái vôùi choát roãng:
π d ch4 − δ ch4
Wu = ⋅ m3
32 d ch
Trong ñoù:
d ch , δ ch – laø ñöôøng kính ngoaøi vaø ñöôøng kính trong cuûa choát khuyûu tính theo m.
b. Tính söùc beàn cuûa maù khuyûu
Löïc phaùp tuyeán gaây ra öùng suaát neùn taïi tieát dieän A-A cuûa maù khuyûu.
+ ÖÙùng suaát uoán maù khuyûu baèng:
M u Z 'b '
σu = = MN m 2
Wux hb 2
6
+ ÖÙng suaát neùn maù khuyûu:
Z
σn = MN m 2
2bh
+ ÖÙùng suaát toång coäng:
σ∑ = σn +σu MN m 2
c. Tính söùc beàn cuûa coå truïc khuyûu
+ ÖÙùng suaát uoán coå truïc khuyûu:
Z 'b '
σu = MN m 2
Wu
Trong thöïc teá, do moâmen taùc duïng treân coå truïc trong tröôøng hôïp naøy thöôøng nhoû
hôn nhieàu so vôùi moâmen uoán choát khuyûu neân thöôøng khoâng caàn tính söùc beàn cuûa coå
truïc.
3.1.2. Tröôøng hôïp khuyûu truïc chòu löïc Z max .
Löïc taùc duïng treân khuyûu truïc luùc naøy la Zmax vaø vò trí cuûa khuyûu laø α = 0 0 (quy öôùc
raèng 0 0 laø vò trí cuûa khuyûu truïc Ñ.C.T, vaø laø ñieåm baét ñaàu cuûa quaù trình chaùy giaõn nôû).
Löïc taùc duïng (khi coù xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa löïc quaùn tính) Z max xaùc ñònh theo coâng
thöùc:
Z max = Px max − MRω 2 (1 + λ ) MN
Z 0 = Z max − (C1 + C 2 )
50
Hình 3.13. Sô ñoà tính toaùn söùc beàn cuûa
khuyûu truïc khi chòu löïc Zmax

Trong ñoù:
M : Khoái löôïng chuyeån ñoäng tònh tieán cuûa cô caáu khuyûu truïc thanh truyeàn:
M = m1 + mnp kg
C1 : löïc quaùn tính li taâm cuûa choát khuyûu C1 = mch Rω 2 MN
mch : khoái löôïng choát khuyûu, (kg).
C2 : löïc quaùn tính ly taâm cuûa khoái löôïng thanh truyeàn qui veà taâm choát khuyûu:
C2 = m2 Rω 2 MN .
Do ñoù:
Z 0 = Pz max − Rω 2 [M (1 + λ ) + mch + m2 ]
Ngoaøi löïc Z 0 ra, khuyûu truïc coøn chòu löïc quaùn tính li taâm cuûa maù khuyûu Pr1 vaø löïc
quaùn tính li taâm cuûa ñoái troïng Pr 2 . Löïc tieáp tuyeán T trong tröôøng hôïp naøy baèng khoâng
(vì α = 0, T = 0).
51
Do ñoù phaûn löïc taùc duïng treân caùc goái truïc ñöôïc xaùc ñònh theo caùc coâng thöùc sau :
Z' =
( ) (
Z 0 l '' + Pr 2 2l '' + c ' + c '' − Pr1 l 0 − b ' + b '' )
l0
Z =
'' ( ) (
Zl ' + Pr 2 2l ' + c '' − c ' − Pr1 l 0 + b ' − b '' )
l0
Neáu khuyûu truïc hoaøn toaøn ñoái xöùng thì:
Z0
− Pr1 + Pr 2 ;
Z ' = Z '' =
2
Khi tính toaùn söùc beàn moät khuyûu naøo ñoù cuûa truïc khuyûu ñoäng cô nhieàu xylanh,
ngoaøi löïc Z max ra, coøn chòu theâm moâmen xoaén do caùc khuyûu phía tröôùc noù truyeàn ñeán
nöõa. Vì vaäy khuyûu chòu löïc vaø moâmen lôùn nhaát ( Z max vaø (∑ Z ) 1−1 max )seõ laø khuyûu nguy
hieåm nhaát. muoán bieát khuyûu naøo nguy hieåm nhaát ta phaûi döïa vaøo ñoà thò T = f (α ) ñeå
xaùc ñònh trò soá cuûa löïc tieáp tuyeán T ôû caùc vò trí tính toaùn, sau ñoù laäp baûng ñeå xeùt tìm
moâmen lôùn nhaát (∑ T 1−1 ⋅ R )max cuõng töùc laø tìm khuyûu chòu löïc tieáp tuyeán (∑ T )
1−1 max .
a. Tính söùc beàn cuûa choát khuyûu.
- ÖÙng suaát uoán choát khuyûu.
M u Z ' l ' + Pr1 a − Pr 2 c '
σu = = MN m 2 .
Wu π ⎛ d ch4 − δ ch4 ⎞
⎜ ⎟
32 ⎜⎝ d ch ⎟⎠
Trong ñoù :
c = c ' = c '' : coi khuyûu hoaøn toaøn ñoái xöùng.
- ÖÙùng suaát xoaén choát khuyûu :
M K' ∑ T1−1 R
τK = MN m 2 .
WK WK
Vôùi : WK – moâ ñuyn choáng xoaén cuûa choát khuyûu :
WK = 2Wu
+ Ñoái vôùi truïc ñaëc:
WK ≈ 0,2d ch3 m3
+ Ñoái vôùi truïc roãng:
π ⎛ d ch4 − δ ch4 ⎞
WK = ⎜⎜ ⎟⎟ m 3 .
16 ⎝ d ch ⎠
- ÖÙùng suaát toång cuûa öùng suaát uoán vaø öùng suaát xoaén baèng:
σ ∑ = σ u2 + 4τ K2
52
b. Tính söùc beàn cuûa coå truïc khuyûu.

Tính toaùn cuûa coå truïc khuyûu thöôøng tính tieát dieän ôû choã chuyeån tieáp giöõa coå truïc vaø
maù khuyûu (tieát dieän nguy hieåm nhaát) :
- ÖÙùng suaát uoán coå truïc (coå truïc ñaëc) :
Mu Z 'b '
σu = = MN/m2
Wu π 3
d ch
32
- ÖÙùng suaát xoaén coå truïc :
τu =
M K'
=
∑ T1−1 R MN/m2
WK π 3
d ck
16
trong ñoù :
d ch : ñöôøng kính cuûa oå truïc khuyûu (m)
- ÖÙng suaát toång khi chòu uoán vaø chòu xoaén baèng :
σ ∑ = σ u2 + 4τ K2 MN m 2
c. Tính söùc beàn cuûa maù khuyûu.
Trong quaù trình laøm vieäc, maù khuyûu chòu neùn vaø chòu uoán theo truïc x – x vaø y – y
- ÖÙùng suaát neùn maù khuyûu :
Z ' − Pr 2
σu = MN m 2 .
bh
- ÖÙùng suaát trong maët phaúng thaúng goùc vôùi maët phaúng khuyûu truïc (uoán quanh truïc y
–y )
M uy M K' ∑ T1−1 R
σ = u
y
= = MN m 2 .
Wuy Wuy bh 2
6
- ÖÙùng suaát trong maët phaúng khuyûu truïc (uoán quanh truïc x – x)
M ux Z ' b ' + Pr 2 (a − c )
σ ux = = ; MN m 2 .
Wux bh 2
6
- ÖÙùng suaát toång khi maù khuyûu chòu neùn vaø chòu uoán baèng :
σ ∑ = σ u + σ ux + σ uy MN m 2 .
3.1.3. Tröôøng hôïp chòu khuyûu truïc chòu löïc tieáp tuyeán lôùn nhaát ( Tmax ). (sinh viên tự
đọc tài liệu)
3.1.4. Tröôøng hôïp khuyûu truïc chòu löïc ∑ Tmax ( hoaëc ∑Mmax ). (sinh viên tự đọc tài
liệu)
53
3.2. Phöông phaùp tính söùc beàn cuûa truïc khuyûu khi xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa phuï taûi
ñoäng. (sinh viên tự đọc tài liệu)
4. Tính toaùn söùc beàn vaø xaùc ñònh kích thöôùc cuûa baùnh ñaø
4.1. Xaùc ñònh moâmen baùnh ñaø vaø kích thöôùc cô baûn cuûa baùnh ñaø
Ta coù coâng thöùc xaùc ñònh moâmen baùnh ñaø nhö sau:
3600 Lñ
Gbñ Dtb2 = MNm 2
n 2δ
trong ñoù
Ld : coâng dö trong moät chu trình.
δ : ñoä khoâng ñoàng ñeàu cuûa toác ñoä goác.
Gbd : troïng löôïng cuûa baùnh ñaø (MN).
Dtb : döôøng kính trung bình cuûa baùnh ñaø; Dtb = r1 + r2
Khi thieát keá baùnh ñaø, caên cöù vaøo baûn veõ boá trí chung, sô boä choïn ñöôøng kính ngoaøi
vaø trong ñeå xaùc ñònh Dtb cuûa baùnh ñaø. sau ñoù caên cöù vaøo tính naêng vaø coâng duïng cuûa
ñoäng cô ñeå choïn heä soá khoâng ñoàng ñeàu δ . Töø keát quaû tính toaùn cuûa keát quaû cuûa ñoäng
löïc hoïc, xaùc ñònh coâng dö Ld , roài thay vaøo coâng thöùc treân ñeå xaùc ñònh troïng löôïng Gbd
cuûa baùnh ñaø.sau khi xaùc ñònh xong troïng löôïng, ta coù xaùc ñònh chieàu daøi cuûa baùnh ñaø.
Phaàn coâng dö Ld trong coâng thöùc coù theå xaùc ñònh theo dieân tích F1 laø dieän tích bao
bôûi phaàn moâmen M lôùn hôn moâmen caûn M c trong moät chu kì cuûa moâmen M (hieäu M -
M c > O. Neáu F1 tính baèng mm2 thì Ld = F1 mM m a MNm
Ñoä khoâng ñoàng ñeàu cho pheùp δ cuûa ñoäng cô ñoát trong
Coâng duïng cuûa ñoäng cô ñoát trong δ
Daãn ñoäng maùy coâng cuï, bôm nöôùc, maùy nghieàn ñaù… 1
÷
1
25 40
Daãn ñoäng maùy deät vaûi, maùy keùo. 1

÷
1
60 100
Daãn ñoäng tröïc tieáp chaân vòt taøu thuyû. 1

÷
1
20 40
Ñoäng cô taøu thuyû vaø ñoäng cô ñaàu maùy diesel daãn ñoäng ñoäng cô 1
÷
1
40 100
baèng ñieän.
Daãn ñoäng baèng ñai truyeàn 1
÷
1
70 80
Keùo maùy phaùt ñieän moät Daãn ñoäng tröïc tieáp. 1

÷
1
100 120
chieàu. Daãn ñoäng tröïc tieáp ñeå caáp ñieän 1 1
÷
250 300
cho xe ñieän
54
Daãn ñoäng baèng ñai truyeàn 1

÷
1
125 250
Keùo maùy phaùt ñieän xoay
chieàu. Daãn ñoäng tröïc tieáp. 1
÷
1
175 200
Daãn ñoäng maùy phaùt ñoàng boä. 1
÷
1
250 300
Ñoäng cô oâ toâ 1
÷
1
200 300
Trong ñoù
mM : tyû leä xích cuûa moâmen ( MNm mm ).
mα : tyû leä xích cuûa goùc quay (ñoä/mm).
Do ñoù:
E1 m M mα
GD 2 = 3600 ; MN m 2
nδ
2
Coâng dö caøng lôùn, moâmen baùnh ñaø caøng lôùn. Maët khaùc töø coâng thöùc
γ G D
J bd = 2πrtb3 bh = bd tb (Nms2)
g 4g
Trò soá töông ñoái cuûa moâmen quaùn tính cuûa ñoäng cô boán kyø nhieàu xylanh so vôùi
ñoäng cô moät xylanh.
Soá xylanh 1 2 4 6 8 12
Tyû soá % 100 80 44 22 11 4
4.2. Tính söùc beàn cuûa baùnh ñaø.
Sau khi xaùc ñònh kích thöôùc cuûa baùnh ñaø ñuû ñeå ñaûm baûo moâmen baùnh ñaø caàn thieát
GD 2 , caàn kieåm nghieäm söùc beàn cuûa baùnh ñaø. Khi tính söùc beàn cuûa baùnh ñaø daïng vaønh
ta giaû thieát raèng.
+ ÖÙng suaát phaân boá treân tieát dieän cuûa vaønh baùnh ñaø.
+ Vaønh baùnh ñaø khoâng bò uoán theo phöông ñöôøng sinh.
+ Phaàn taám noái, nan hoa… khoâng aûnh höôûng ñeán söùc beàn cuûa vaønh baùnh ñaø.
ÖÙng suaát keùo treân vaønh baùnh ñaø coù theå aùp duïng coâng thöùc tính öùng suaát keùo cuûa
vaønh troøn quay vôùi toác ñoä cao.
γv 2
σK = ; MN m 2 ;
g
Trong ñoù: γ : troïng löôïng rieâng cuûa vaät lieäu laøm baùnh ñaø ( MN m 2 ).
g : gia toác toïng tröôøng ( m s ).
2
D
v : toác ñoä tieáp tuyeán tính ôû baùn kính khi ñoäng cô quay vôùi soá voøng quay cöïc
2
ñaïi ( m s ).
55
Hình 3.14. ÖÙùng suaát tieáp tuyeán vaø öùng suaát höôùng
kính taùc duïng treân baùnh ñaø daïng ñóa.
ÖÙng suaát suaát keùo cho pheùp naèm trong phaïm vi sau:
+ Ñoái vôùi baùnh ñaø ñuùc baèng gang xaùm [σ K ] = 110 MN m 2
+ Ñoái vôùi baùnh ñaø ñuùc baèng theùp cacbon [σ K ] = 200 MN m 2
Neáu baùnh ñaø laøm thaønh daïng ñóa (hình 3.14), öùng suaát höôùng kính vaø öùng suaát tieáp
tuyeán xaùc ñònh theo caùc coâng thöùc sau:
σn =
γω 2 (2
(3 + µ ) R
2 )( )
− r 2 r 2 − r02
; MN m 2 ;
2
8g r
Trong ñoù:
ω : toác ñoä goùc öùng vôùi soá voøng quay cöïc ñaïi nmax cuûa ñoäng cô ( 1 s ).
r : baùn kính tính töø phaàn töû tính toaùn ñeán taâm baùnh ñaø.
µ : heä soá poaùt xoâng.
Töø hình 3.14 ta thaáy muoán tìm σ R max phaûi tính töông ñoái nhieàu trò soá r.
ÖÙng suaát tieáp tuyeán cöïc ñaïi xuaát hieän khi r = r0 do ñoù coù theå deã daøng xaùc ñònh theo
coâng thöùc sau:
γω 2
σ T max =
4g
[(3 + µ )R 2
2 ]
+ (1 − µ )r02 ; MN m
2
Khi tính öùng suaát tieáp tuyeán coù theå boû qua söï thay ñoåi veà chieàu daøy cuûa baùnh ñaø.
Trò soá cho pheùp cuûa öùng suaát tieáp tuyeán vaø öùng suaát höôùng kính naèm trong phaïm vi sau:
+ Ñoái vôùi baùnh ñaø baèng gang xaùm [σ ] = 110 MN m 2
;
+ Ñoái vôùi baùnh ñaø baèng theùp cacbon [σ ] = 200 MN m 2
;
Khi tính söùc beàn cuûa baùnh ñaø côõ lôùn, coù nan hoa lieân keát phaàn oå vôùi vaønh baùnh, ta
phaûi coi vaønh baùnh ñaø nhö moät khung sieâu tónh. Ñeå tieän vieäc tính toaùn ta giaû thieát:
56
Hình 3.15 Sô ñoà löïc taùc duïng treân phaàn vaønh

baùnh ñaø giöõa hai nan hoa
+ Nan hoa cuûa baùnh ñaø coù tieát dieän theo phöông baùn kính khoâng ñoåi.
D
+ Chieàu daøi cuûa nan hoa baèng baùn kính cuûa voøng troøn trung bình R = (baùn kính
2
tính toaùn moâmen baùnh ñaø).
+ Tyû soá chieàu daøy cuûa vaønh baùnh ñaø so vôi baùn kính R töông ñoái nhoû.
Vôùi caùc giaû thieát nhö treân, löïc sieâu tónh coù taùc duïng keùo nan hoa cuûa baùnh ñaø xaùc
ñònh theo coâng thöùc sau:
2 γFv 2 1
X = 2
; MN
3 g R F
F f 2 (α ) + f1 (α ) +
J F1
Trong ñoù:
F : dieän tích tieát dieän vaønh baùnh ñaø ( m 2 ).
F1 : dieän tích tieát dieän trung bình cuûa nan hoa ( m 2 ).
J : moâmen quaùn tính cuûa tieát dieän vaønh baùnh ñaø ñoái vôùi taâm quay cuûa baùnh ñaø
(m )
4
v : toác ñoä tieáp tuyeán cuûa vaønh baùnh ñaø ôû baùn kính trung bình R öùng vôùi soá voøng
quay cöïc ñaïi nmax cuûa ñoäng cô (m/s)
j : moâment quaùn tính cuûa tieát dieän vaønh baùnh ñaø ñoái vôùi taâm quay cuûa baùnh ñaø
(m ).
4
γ : Troïng löôïng rieâng cuûa vaät lieäu cheá taïo baùnh ñaø (MN/m3).
2α : goùc giöõa hai nan hoa (rad).
1 ⎛ sin 2α α ⎞
f1 (α ) = ⎜ + ⎟
2 sin 2 α ⎝ 4 2⎠
57
1 ⎛ sin 2α α ⎞ 1
f 2 (α ) = ⎜ + ⎟−
2 sin 2 α ⎝ 4 2 ⎠ 2α
Trò soá cuûa f1 (α ) vaø f 2 (α ) thay ñoåi theo soá löôïng nan hoa boá trí treân vaønh baùnh ñaø,
thoáng keâ tong baûng:
Quan heä cuûa trò soá f1(α) vaø f2(α) vôùi soá nan hoa.
Soá nan hoa 4 6 8 10 12
f1(α) 0,643 0,957 1,274 1,522 1,910
f2 (α) 0,00608 0,00168 0,000694 0,000391 0,000202
ÖÙng suaát keùo treân tieát dieän nhoû nhaát cuûa nan hoan xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
X
σK = ; MN m 2
Fmin
Trò soá cho pheùp cuûa öùng suaát keùo naèm trong phaïm vi sau:
+ Ñoái vôùi gang xaùm [σ ] = 20 MN m . 2
+ Ñoái vôùi theùp cacbon [σ ] = 35 MN m . 2
Treân phaàn vaønh baùnh ñaø ôû giöõa hai nan hoa, moâmen uoán M 0 vaø löïc phaùp tuyeán
N 0 uoán vaø keùo vaønh baùnh ñaø xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
XR ⎛ 1 1⎞
M0 = ⎜ − ⎟ ; MNm
2 ⎝ sin α α ⎠
γFv 2 X
N0 = − ; MN
g 2 sin α
Do ñoù, moâmen uoán M ϕ vaø löïc phaùp tuyeán N ϕ taùc duïng treân tieát dieän baát kyø m – n
caùch tieát dieän ôû ñieåm B moät goùc baát kyø, coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
XR sin 2 ϕ
Mϕ = M 0 − ; MNm
sin α 2
γFv 2 X cos ϕ
Nϕ = − ; MN
g 2 sin α
58
Tieát dieän nguy hieåm cuûa vaønh baùnh ñaø laø tieát dieän öùng vôùi ϕ = 0 vaø ϕ = α. ÖÙng
suaát toång hôïp ôû maët ngoaøi cuûa vaønh baùnh ñaø khi vaønh baùnh ñaø chòu uoán vaø chòu keùo ôû
caùc tieát dieän naøy tính theo coâng thöùc sau:
Mϕ Nϕ
σ∑ = + ; MN m 2
Wu F
ÖÙng suaát cho pheùp khi vaønh baùnh ñaø chòu uoán vaø keùo naèm trong phaïm vi sau
+ Ñoái vôùi baùnh ñaø baèng gang xaùm [σ ] = 25 MN m
∑
2
.
+ Ñoái vôùi baùnh ñaø baèng theùp cacbon [σ ] = 45 MN m
∑
2
.
59
Chöông 4
TÍNH SÖÙC BEÀN CUÛA CAÙC CHI TIEÁT MAÙY TRONG NHOÙM
THAÂN MAÙY VAØ NAÉP XYLANH
1. Tính söùc beàn cuûa loùt xylanh .

1.1. Xaùc ñònh chieàu daøy cuûa xylanh vaø loùt xylanh.
Hình 5.1 Sô ñoà tính söùc beàn cuûa loùt xylanh
Chieàu daøy cuûa xylanh hoaëc loùt xylanh coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc tính söùc beàn
choáng keùo sau ñaây:
p z DL p z D
σk = = , MN/m2
2 ΔL 2Δ
trong ñoù:
D – ñöôøng kính xylanh (m).
L – chieàu daøi tính toaùn khi loùt xylanh chòu löïc pz (MN/m2)
Δ – chieàu daøy cuûa thaønh xylanh (m).
pz – aùp suaát lôùn nhaát trong quaù trình chaùy (MN/m2).
Coâng thöùc trên thöôøng duøng tính söùc beàn cuûa loaïi loùt xylanh khoâ. Ñoái vôùi loaïi loùt
xylanh öôùt, thaønh xylanh töông ñoái daøy neân thöôøng tính söùc beàn theo coâng thöùc Lame:
Coi aùp suaát pz phaân boá ñoàng ñeàu:
60
ÖÙng suaát keùo taùc duïng treân phöông tieáp tuyeán ôû maëc trong coù trò soá lôùn nhaát:
D12 + D 2
σ kx max = pz (MN/m2)
D12 − D 2
ÖÙng suaát keùo höôùng tieáp tuyeán ôû maët ngoaøi:
2D 2
σ kx min = 2 pz (MN/m2)
D1 − D 2
ÖÙng suaát keùo höôùng kính ôû maëc trong:
σ ky max = − p z (MN/m2)
ÖÙng suaát keùo höôùng kính ôû maëc ngoaøi:
σ ky min = 0
Ñoái vôùi loaïi loùt xylanh baèng gan hôïp kim:
Neáu xeùt ñeán traïng thaùi nhieät, öùng suaát nhieät ôû maët trong cuûa loùt xylanh (öùng suaát
neùn) xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
D1
αE (t t − t n ) 1 + 2 D
σ tn = ⋅ (MN/m2
3(1 − µ ) D1
1+
D
ÖÙng suaát nhieät treân maët ngoaøi cuûa loùt xylanh
(öùng suaát keùo):
D1
2+
αE (t t − t n ) D
σ tn = ⋅ (MN/m2
3(1 − µ ) D1
1+
D
D
Neáu 1 < 1,1: öùng suaát nhieät coù theå tính theo
D Hình 5.2 Quan heä cuûa öùng suaát
coâng thöùc sau: toång vôùi chieàu daøy cuûa loùt xylanh
αE (t t − t n )
σt = ± (MN/m2)
3(1 − µ )
trong ñoù:
α – heä soá giaõn nôû chieàu daøi.
+ Ñoái vôùi gan hôïp kim: α = 10,5.10-6 1/ñoä
+ Ñoái vôùi theùp α = 11.10-6 1/ñoä
E – moâñun ñaøn hoài cuûa vaät lieäu MN/m2.
µ – heä soá Poaùtxoâng.
tt; tn – ñoä cheânh leäch cuûa nhieät ñoä maët trong vaø maët ngoaøiloùt xylanh, thöôøng vaøo
khoaûng 30o.
61
Trong thöïc teá, öùng suaát keùo toång coäng treân maët ngoaøi thöôøng lôùn hôn maët trong. Vì
vaäy thöôøng chæ caàn tính öùng suaát ôû maët ngoaøi:
σ Σ = σ kx min + σ tk
ÖÙng suaát toång cho pheùp ñoái vôùi gan hôïp kim baèng [σ Σ ] = 80 MN / m 2 ; ñoái vôùi caùc
loaïi vaät lieäu khaùc öùng suaát cho pheùp thöôøng baèng khoaûng 1/5 giôùi haïn beàn choáng keùo.
1.2. Tính söùc beàn cuûa vai loùt xylanh
Khi sieát gujoâng naép xylanh, vai loùt xylanh chòu löïc neùn Pg. Trò soá cuûa löïc neùn Pg
thöôøng naèm trong phaïm vi:
Pg = (1,2 ÷ 1,6) p z D 2f MN.
Trong ñoù: Df – ñöôøng kính trung bình cuûa maët vaønh bao kín (m).
1.2.1. ÖÙng suaát treân tieát dieän I–I. Dôøi löïc Pg veà troïng taâm cuûa tieát dieän I–I roài
phaân Pg thaønh hai löïc PT vaø PH, khi dôøi löïc Pg, moment Pg l taùc duïng uoán vai loùt xylanh.
ÖÙng suaát keùo do löïc PH gaây ra taïi tieát dieän I–I baèng:
PH
σk = (MN/m2).
πDm h
ÖÙng suaát caét tieát dieän I–I:
PT
τc = (MN/m2).
πDm h
ÖÙng suaát uoán tieát dieän I–I:
Pg l Pg l
σu = = (MN/M2).
Wu πDm h 2
6
trong ñoù:
Dm – ñöôøng kính tính toaùn cuûa tieát dieän I–I (xem sô ñoà treân hình 5.1).
h – chieàu roäng cuûa tieát dieän I–I.
ÖÙng suaát toång coäng xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
σ Σ = (σ k + σ u ) 2 + 4τ c2 (MN/m2).
1.2.2. ÖÙng suaát treân tieát dieän II–II
Treân tieát dieän II – II chæ caàn tính öùng suaát caét do löïc Pg gaây ra.
Pg
τc = (MN/m2).
πDII a
Trong ñoù: DII – ñöôøng kính cuûa vaønh maët truï II – II (m).
a – chieàu cao cuûa vaønh maët truï II – II (m).
ÖÙng suaát caét cho pheùp [τ c ] = 40 MN / m 2 .
62
1.2.3. ÖÙng suaát neùn do löïc neùn Pg gaây ra:

Pg
σn = (MN/m2).
πD f a
b – chieàu roäng cuûa raõnh bao kín. Neáu vai loùt xylanh khoâng coù raõnh bao kín thì b
baèng chieàu roäng cuûa phaàn vai loùt xylanh tieáp xuùc vôùi gioaêng naép xylanh.
ÖÙng suaát neùn treân maët töïa phía döôùi vai loùt xylanh tính theo coâng thöùc:
4 Pg
σn = (MN/m2).
π (D − D )
2
2
2
3
ÖÙng suaát cho pheùp ñoái vôùi loùt xylanh baèng gang hôïp kim naèm trong phaïm vi :
[σ n ] = 80 ÷ 100 MN / m 2 (800 ÷ 1000kG / cm 2 )
1.2.4. ÖÙng suaát uoán do löïc ngang N gaây ra:
M N max l1l 2 D1
σu = u = (MN/m2).
Wu 0,1L( D1 − D )
4 4
Ñoä bieán daïng khi chòu uoán xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
N max l12 l 22
f = (m)
3LJE
trong ñoù:
L – khoaûng caùch giöõa hai ñieåm töïa cuûa loùt xylanh.
l1; l2 – khoûang caùch töø ñieåm töïa phía treân vaø phía döôùi tôùi vò trí xuaát hieän löïc ngang
lôùn nhaát Nmax.
J – moment quaùn tính cuûa tieát dieän vaønh khaên coù chieàu roäng cuûa vaønh khaên
D1 − D
2
ÖÙng suaát uoán cho pheùp naèm trong phaïm vi:
[σ u ] = 20 MN / m 2 (200 kG / cm 2 )
Ñoä bieán daïng töông ñoái:
f
δ = ≤ 0.002mm / cm
L
63
1.3. Tính söùc beàn cuûa maët bích laép xylanh.
Hình 5.3 Sô ñoà tính söùc beàn cuûa maët bích laép xylanh
ÖÙng suaát keùo taùc duïng treân tieát dieän ngang xylanh xaùc ñòng theo coâng thöùc sau:
pz D 2
σk = (MN/m2)
( D 21 − D 2 )
Ñoái vôùi maët bích laép xylanh, caàn kieåm nghieäm söùc beàn ôû hai tieát dieän x–x vaø y–y
(hình 5.3).
Tieát dieän x–x chòu taùc duïng cuûa löïc khí theå vaø moment uoán Nmax.h.
ÖÙng suaát uoán:
Mu N max h
σu = = (MN/m2).
Wu π ⎛ D14 − D 4 ⎞
⎜ ⎟⎟
32 ⎜⎝ D1 ⎠
ÖÙng suaát toång coäng:
σΣ = σu +σk (MN/m2)
ÖÙng suaát toång coäng cho pheùp ñoái vôùi xylanh baèng gang hôïp kim:
[σ Σ ] = 100MN / m 2 (1000kG / cm 2 )
Tieát dieän y–y chòu uoán. ÖÙng suaát uoán tính theo coâng thöùc sau:
M 6 Pz l y
σu = u = (MN/m2).
Wu πD y h1 2
64
Neáu soá buloâng laép gheùp chæ duøng 4 caùi, maët bích thöôøng coù daïng hình vuoâng. Trong
⎛P ⎞
tröôøng hôïp naøy, löïc taùc duïngleân 1 buloâng coù theå coi baèng ⎜ z ⎟ vaø maët vai chòu uoán chæ
⎝ i ⎠
laø moät caïnh coù chieàu daøi a (hình 5.3). ÖÙng suaát uoán maët bích tính theo coâng thöùc sau:
M 6 Pz l y
σu = u = 2
(MN/m2).
Wu iah1
2. Tính söùc beàn cuûa buloâng laép gheùp xylanh. (sinh viên tự đọc tài liệu)
3. Tính söùc beàn cuûa naép xylanh.
ÖÙng suaát trong naép xylanh laø do naép xylanh chòu löïc khí theå, löïc sieát buloâng vaø do
traïng thaùi nhieät khoâng ñoàng ñeàu cuûa naép xylanh sinh ra.
Coi naép xylanh nhö moät naép troøn ñaët töï do treân goái töïa hình truï coù ñöôøng kính Df.
Aùp suaát khí theå pz phaân boá ñeàu treân dieän tích coù ñöôøng kính D, coøn aùp suaát pbñ do
löïc sieát ban ñaàu Pbñ sinh ra thì phaân boá treân ñöôøng troøn coù ñöôøng kính Df.
Tieát dieän tính toùan thöôøng choïn tieát dieän ñi qua ñöôøng taâm xupap (tieát dieän naøy
thöôøng coù tieát dieän nhoû nhaát ví duï: tieát dieän x-x).
Ñeå deã tính toaùn coi löïc khí theå taäp trung taïi troïng taâm cuûa nöûa dieän tích coù ñöôøng
2 D Pf πDr 2
kính Df (caùch truïc x-x moät khoaûng z = . f . Löïc taäp trung baèng = p z vaø löïc
3 π 2 8
sieát chaët buloâng taäp trung treân troïng taâm cuûa nöûa cung troøn coù ñöôøng kính Dg vaø Df
Dg Df P
(caùch truïc x-x moät khoaûng x = vaø y = ). Caùc löïc naøy coù trò soá baèng bd vaø
π π 2
Pf
. Khi ñoäng cô khoâng laøm vieäc (Pz = 0), naép xylanh (loaïi naép troøn) chòu moâmen sau
2
ñaây :
P D g Pf D f
M u' = bd . − . , MNm
2 π 2 π
do Pbñ = Pf neân:
.(D g − D f ), MNm
Pbd
M u' =
2π
65
Hình 5.5. Sô ñoà tính toaùn söùc beàn naép xylanh.

Khi ñoäng cô laøm vieäc (Pz ≠ 0) naép xylanh chòu moâmen uoán:
P D g Pf D f Pz 2 D f
M u' = z . − . − . . , MNm
2 π 2 π 2 3 π
Do luùc naøy Pf = Pbñ – Pz vaø Pbñ = KPz neân:
⎡ Pz ⎛ 1⎞ ⎤
⎢ KD g − ⎜ K − 3 ⎟ D f ⎥ , MNm
M u" =
2π
⎣ ⎝ ⎠ ⎦
Neáu naép xylanh vuoâng nhö hình 5.50b, khi ñoäng cô khoâng laøm vieäc, moâmen uoán
naép xylanh baèng:
Pbd L Pf D f Pbd ⎛ L D f ⎞
M u" = − = ⎜ − ⎟ , MNm
4 2π 2 ⎜⎝ 2 x ⎟⎠
Khi ñoäng cô laøm vieäc moâmen uoán baèng
Pbd L Pf D f Pz 2 D f
M u" = − − . . , MNm
4 2π 2 3 π
hoaëc töông töï nhö treân, coù theå vieát moâmen uoán Mu döôùi daïng sau:
Pz ⎡ ⎛ 1⎞ Df ⎤
M u" = ⎢ KL − ⎜ K − ⎟ ⎥ , MNm
2 ⎣ ⎝ 3⎠ π ⎦
ÖÙng suaát uoán naép xylanh theo truïc x-x:
Mu
σu = .
Wu
66
Do keát caáu cuûa naép xylanh raát phöùc taïp neân tính Wu cuûa tieát dieän cuõng raát khoù
chính xaùc. Maët phaúng troïng taâm cuûa tieát dieän thöôøng thaáp hôn maët phaúng trung taâm moät
ít. Vì vaäy öùng suaát ôû maët noùng vaø maët nguoäi cuûa naép xylanh chaúng nhöõng khaùc nhau veà
daáu maø coøn khaùc nhau caû veà tri soá.
ÖÙng suaát keùo ôû maët nguoäi baèng :
M M l
σ k1 = u = u 1 , MN/m2
Wu1 J1
ÖÙng suaát neùn ôû maët noùng baèng :
M u M u l2
σ k2 = = , MN/m2
Wk 2 J2
trong ñoù:
Ji – moâmen quaùn tính cuûa tieát dieän tính toaùn ñoái vôùi truïc I – I ñi qua troïng taâm cuûa
tieát dieän (m4)
l1 vaø l2 – khoaûng caùch xa nhaát cuûa lôùp kim loaïi treân maët nguoäi vaø maët noùng ñoái vôùi
truïc I – I (m).
Trò soá cho pheùp cuûa öùng suaát naèm trong phaïm vi sau :
o Ñoái vôùi naép xylanh baèng gang : [ σk ] = 50 MN/m2
o Ñoái vôùi naép xylanh baèng theùp : [ σk ] = 80 MN/m2
o Ñoái vôùi naép xylanh baèng hôïp kim nhoâm : [ σk ] = 35 MN/m2
Do maët noùng cuûa naép xylanh chòu öùng suaát töông ñoái lôùn, hôn nöõa khi chòu nhieät,
söùc beàn cô giôùi cuûa noù bò giaûm suùt vì vaäy khi thieát keá coá gaéng haï thaáp truïc I–I ñeå giaûm
öùng suaát cho maët noùng.
ÖÙng suaát nhieät cuûa maët noùng xaùc ñònh theo coâng thöùc sau :
αE (t n − t1 )
σt = , MN/m2
2(1 − µ )
Trong ñoù : (tn – t1) – nhieät ñoä cheânh leäch cuûa phía tieáp xuùc vôùi khí chaùy vaø
phía tieáp xuùc vôùi nöôùc laøm maùt cuûa maët noùng.
ÖÙng suaát toång :
σ Σ = σ k2 +σt , MN/m2
67
Chöông 5
TÍNH TOAÙN SÖÙC BEÀN CAÙC CHI TIEÁT CUÛA CÔ CAÁU PHAÂN
PHOÁI KHÍ
1. Xaùc ñònh caùc thoâng soá chuû yeáu cuûa cô caáu phaân phoái khí.
1.1. Xaùc ñònh kích thöôùc cuûa tieát ñieän löu thoâng.
Tính toaùn tieát dieän löu thoâng cuûa xupap döïa vaøo giaû thieát löu ñoäng oån ñònh cuûa
doøng khi ñi qua hoïng ñeá xupap. Coi doøng khi naïp (hoaëc thaûi) coù toác ñoä bình quaân vaø toác
ñoä cuûa pitoâng khoâng ñoåi.
Caên cöù vaøo ñieàu kieän löu ñoäng oån ñònh vaø lieân tuïc cuûa doøng khí,ta coù:
vk ifk Yk= vpFpYp

trong ñoù : vk – toác ñoä trung bình cuûa doøng khí chaûy qua hoïng ñeá xupap
(m/s).
fk – tieát dieän löu thoâng cuûa hoïng ñeá xupap (cm2).
πd2h
fk = —
4
dh – ñöôøng kính hoïng xupap (hình 6.1a).
i – soá xupap.
Yh vaø Yp – maät ñoä cuûa doøng khí ôû hoïng xupap vaø ôû trong xylanh thöôøng coi Yh = Yp
.
Sn
vp – toác ñoä bình quaân cuûa pitoâng vp = — , m/s
30 2
Fp – dieän tích ñænh pitoâng (cm2) . Fp = πD
—
4
S – haønh trình pitoâng .
n – soá voøng quay cuûa truïc khuyûu.
D – ñöôøng kính xylanh.
Boû qua ñieàu kieän khaùc nhau veà maät ñoä cuûa doøng khí, phöông trình trên trôû thaønh :
vk ifk = vp Fp
68
e δ
a) dh c)
α=0
α
h
h’
b)
α = 300
dh
d1 = dh + 2e
Hình 5.1. Tieát dieän löu thoâng cuûa xupap
Töø ñoù ruùt ra toác ñoä bình quaân cuûa doøng khí qua hoïng ñeá xupap :
vpFp D2
vk = —— = vp ——
ifk id2h
Ñoái vôùi ñoäng cô ngaøy nay, toác ñoä löu ñoäng cuûa doøng khí naïp khi ñoäng cô laøm vieäc
toaøn taûi naèm trong phaïm vi sau :
+ vkn = 40÷115 m/s (ñoäng cô oâtoâ vaø maùy keùo).
+ vkn = 30÷80m/s (ñoäng cô taøu thuûy vaø tónh laïi).
+ vkn = 100÷125m/s (ñoäng cô maùy bay).
Töø hình 6.1a vaø b, coù theå xaùc ñònh ñöôïc tieát dieän löu thoâng fki.
πh'
f kl = (d h + d1 )
2
do e = h' sin α ; h’ = hcosα; d1 = dh + 2e
neân (
f kl = πh d h cos α + h sin α cos 2 α )
Töø phöông trình (6-5) coù theå thaáy raèng goùc α cuûa maët naám xupap caøng nhoû, tieát
dieän löu thoâng caøng lôùn. Khi α = 0; fki = πhdh.
Khi α = 30o fki = πh (0,866dh + 0,375h)
Khi α = 45 o
fki = πh (0,707dh + 0,353h)
Goùc α caøng lôùn, tieát dieän löu thoâng caøng nhoû.
69
Ngoaøi ra, tieát dieän löu thoâng cuûa xupap coøn phuï thuoäc vaøo haønh trình cuûa xupap
(h). Haønh trình h caøng lôùn fki caøng lôùn. Tuy vaäy haønh trình h bò haïn cheá bôûi tieát dieän cuûa
hoïng ñeá xupap, tieát dieän löu thoâng khoâng theå lôùn hôn tieát dieän hoïng ñeá xupap. Töø ñoù
suy ra (khi α = 00)
πd h2
πd h h ≤ .
4
vaø haønh trình xupap
d
hmax = h
4
dh
Trong tröôøng hôïp α ≠ 00, haønh trình xupap thöôøng phaûi lôùn hôn môùi coù theå ñaït
4
ñöôïc tieát dieän löu thoâng baèng tieát dieän hoïng ñeá xupap. Cuï theå laø khi α = 300, hmax ≈
0,31dh.
Trong ñoäng cô ngaøy nay, haønh trình xupap thöôøng naèm trong phaïm vi:
h = (0,18 ⎟ 0,3).dh
Töø hình 6.1c ta thaáy raèng α caøng nhoû, doøng khí löu thoâng caøng khoù (doøng khí naïp
vaøo xylanh bò gaáp khuùc), vì vaäy toån thaát löu ñoäng lôùn maø xupap khoù ñoùng kín (tröôøng
hôïp α = 0 khoâng coù maët coân treân naám xupap).
Vì vaäy, ñoái vôùi xupap naïp, thöôøng duøng goùc α = 300 vaø α = 450 coøn ñoái vôùi xupap
thaûi thöôøng chæ duøng goùc α = 450.
Kieåm tra tieát dieän löu thoâng thöïc fki coù theå duøng caùc coâng thöùc töông töï:
Fp
v kl = v p .
ìkl
Khi thieát keá, neân khoáng cheá toác ñoä löu ñoäng cuûa doøng khí chaûy qua tieát dieän löu
thoâng fki naèm trong phaïm vi vkl ≤ 70 ~ 90m/s.
Toác ñoä bình quaân tònh toaùn cuûa doøng khí trong suoát quaù trình naïp (hoaëc thaûi) xaùc
ñònh theo coâng thöùc sau:
Vh F p (t 2 − t1 )
v k' = t2
= vp t2
i ∫ f kl dt i ∫ f kl dt
t1 t1
trong ñoù: Vh – dung tích coâng taùc cuûa xylanh (giaû thieát doøng khí hoaøn toaøn naïp
ñaày).
t2
∫f
t1
kl dt – trò soá “thôøi gian – tieát dieän”
t1 vaø t2 – thôøi gian baét ñaàu vaø keát thuùc quaù trình naïp (hoaëc thaûi).
70
fkl
fklmax
ftb
ϕ
0
α1 900 α2
αk1 αk2
Hình 5.2. Xaùc ñònh trò soá “thôøi gian - tieát dieän” cuûa xupap
Khi tính toaùn thôøi gian tieát dieän, thöôøng boû qua giai ñoaïn môû sôùm vaø ñoùng muoän
(phaàn dieän tích öùng vôùi goùc môû sôùm α1 vaø goùc ñoùng muoän α2) neân coù theå coi thôøi gian t1
vaø t2 öùng vôùi goùc αk1 vaø αk2 do ñoù
t2 αk 2
∫f
t1
kl dt ≈ ∫α f kl dα
k1
vaø do
αk 2
∫α f kl dα
f ktb = k1
(α k 2 − α k1 )
neân sau khi thay caùc quan heä treân vaøo coâng thöùc trên ta coù :
Fp
v k' = v p .
if ktb
Khi thieát keá, caàn ñaûm baûo
v k' = (1,3 ÷ 1,4)v k
Trò soá cuûa v’k thay ñoåi trong phaïm vi khaù lôùn. Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng, v’k = 90 ⎟
150m/s ñoái vôùi ñoäng cô diesel v’k = 80 ⎟ 110 m/s.
Trong thöïc teá, löïa choïn pha phaân phoái khí toát nhaát ñeàu phaûi qua thí nghieäm. Soá lieäu
thoáng keâ vaø pha phaân phoái khí giôùi thieäu treân baûng 6.1
71
Trò soá pha phaân phoái khí cuûa caùc loaïi ñoäng cô
(tính theo goùc quay cuûa truïc khuyûu)
Loaïi ñoäng cô Xupap naïp Xupap thaûi
Môû sôùm tröôùc Ñoùng muoän Môû sôùm Ñoùng
Ñ.C.T sau Ñ.C.D tröôùc muoän sau
Ñ.C.D Ñ.C.T
- Tónh taïi vaø taøu thuûy 10 ~25 15 ~30 30 ~50 10 ~25
- Ñieâzen taêng aùp 40 ~75 30 ~50 40 ~60 30 ~60
- OÂ toâ maùy keùo -10 ~25 30 ~35 35 ~60 0 ~30
- OÂ toâ du lòch -5 ~25 40 ~70 45 ~65 5 ~25
- Ñoäng cô cöôøng hoùa coù 10 ~75 30 ~70 40 ~80 15 ~50
coâng suaát lôùn, khoái löôïng nhoû
1.2. Choïn daïng cam.
Khi choïn daïng cam, caàn phaûi xeùt caùc ñieåm sau:
a. Daïng cam phaûi ñaûm baûo cô caáu phoái khí coù trò soá thôøi gian – tieát dieän lôùn nhaát
nghóa laø khaû naêng löu thoâng doøng khí lôùn nhaát. Vì vaäy yeâu caàu cam phaûi môû xupap thaät
nhanh, giöõ cho xupap ôû vò trí lôùn nhaát thaät laâu vaø khi ñoùng thaät nhanh xupap.
b. Daïng cam phaûi thích hôïp ñeå giai ñoaïn môû vaø ñoùng xupap coù gia toác vaø vaän toác
nhoû nhaát. Do ñoù cô caáu phaân phoái khí laøm vieäc eâm, ít va ñaäp vaø hao moøn.
c. Daïng cam phaûi ñôn giaûn, deã cheá taïo.
Treân cô sôû ñaûm baûo ba yeâu caàu treân, ñoäng cô ñoát trong ngaøy nay thöôøng duøng hai
loaïi cam laø cam loài vaø cam tieáp tuyeán. Daïng cam loõm tuy coù öu ñieåm laø toác ñoä môû
ñoùng xupap raát nhoû, môû ñoùng nhanh nhöng khoâng ñöôïc duøng vì chuû yeáu laø do gia coâng
maët loõm (maøi tinh) raát khoù.
Thieát keá daïng cam coù hai phöông phaùp: (sinh viên tự đọc tài liệu)
72
1.3. Trò soá tieát dieän thôøi gian cuûa xupap.

Caên cöù vaøo daïng cam vaø caùc thoâng soá cuûa xupap ñeå tính tieát dieän löu thoâng cuûa
xupap theo goùc quay cuûa truïc cam (xaùc ñònh quan heä fkl = f(αk) ñeå veõ ñoà thò bieåu dieãn trò
J(m/s2)
Cung troøn
Cung paraboân
Tieáp tuyeán
αk
Goùc quay cuûa truïc cam αk
Hình 5.3. So saùnh cam loài vaø cam tieáp tuyeán

soá “thôøi gian - tieát dieän“ nhö hình 6.2 roài tính trò soá v’k theo coâng thöùc 6-10 xem coù phuø
hôïp vôùi qui ñònh khoâng.
Ñaùnh giaù möùc ñoä hoøan chænh cuûa daïng cam coøn thöôøng duøng heä soá hoøan chænh η
α
∫f kl dα k
η= 0
ϕhmax
trong ñoù:
ϕ - goùc laøm vieäc cuûa cam:
ϕ = 90 0 + (α1' + α 2' )
α 1' vaø α 2' - goùc môû sôùm ñoùng muoän cuûa caùc xupap tính theo goùc quay cuûa truïc
cam.
ϕ
Tích phaân ∫f
0
kl dα k xaùc ñònh raát deã daøng baèng maùy ño ñieän tích hoaëc ñeám oâ treân
giaáy keû ly.
73
1.4. Toác ñoä va ñaäp cuûa xupap.

Toác ñoä va ñaäp cuûa xupap treân ñeá xupap tuøy thuoäc vaøo trò soá cuûa khe hôû nhieät vaø gia
toác xupap. Vì vaäy khi löïa choïn, ñònh hình daïng cam, ta thöôøng gaëp maâu thuaãn laø khi
taêng heä soá hoøan chænh η, gia toác xupap taêng raát lôùn. Nhöng treân quan ñieåm an toøan cuûa
ñeá xupap, laïi yeâu caàu phaûi taän löôïng giaûm nhoû gia toác naøy.
Toác ñoä va ñaäp cuûa xupap khi duøng con ñoäi hình naám coù theå xaùc ñònh baèng coâng
thöùc sau:
va = (ρ − R1 )ωk sin β a
trong ñoù: βxupap – goùc giaûm va ñaäp. Xaùc ñònh baèng coâng thöùc
hθ = (ρ − R1 )(1 − cosθ ) khi cho hθ = Δ (Δ laø khe hôû nhieät cuûa xupap)
Δ
cos β a = 1 −
(ρ − R1 )
Thay vaøo ta coù:
va = (ρ − R1 )ω k 1 − cos 2 β a =
⎛ Δ ⎞
= ω k 2Δ(ρ − R1 )⎜⎜1 − ⎟⎟
⎝ 2(ρ − R1 ) ⎠
Δ
do raát nhoû neân cuõng coù theå tính gaàn ñuùng toác ñoä va ñaäp theo coâng thöùc
2(ρ − R1 )
sau: va = ωk Δ2(ρ − R1 )
Khi θ = 0, jθ = (ρ − R1 )ω k2 neân coâng thöùc (6-14) coøn coù theå vieát döôùi daïng:
v a = 2 jθ Δ
Toác ñoä va ñaäp cuûa xupap khí khi duøng con ñoäi con laên xaùc ñònh theo coâng thöùc gaàn
ñuùng.
va = 2 jθ Δ = ω k 2(R1 + R )Δ
trong ñoù: jθ xaùc ñònh baèng coâng thöùc:
⎛ 2 − cos 2 θ ⎞
jθ = (R1 + R )ω k2 ⎜⎜ ⎟⎟
⎝ cos 2
θ ⎠
khi θ = 0, jθ = (R1 + R )ω k2
Goùc giaûm va ñaäp βa xaùc ñònh baèng coâng thöùc:
⎛ 1 ⎞
hθ = (R + R1 )⎜ − 1⎟
⎝ cosθ ⎠
Δ
khi hθ = Δ,θ = β a ta coù cos β a = 1 −
R1 + R + Δ
74
Trò soá cuûa khe hôû nhieät Δ cuûa caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong thöôøng naèm trong phaïm vi
0,2 ⎟ 0,4 mm. Ñeå coù khe hôû nhieät naøy, ngöôøi ta thöôøng duøng caùch goït löng cam (hình
6.4). Phöông phaùp naøy coù öu ñieåm laø khoâng aûnh höôûng ñeán goùc laøm vieäc cuûa cam (goùc
ϕ). Töø hình 6.4a, ta thaáy ñieåm B laø ñieåm con ñoäi ñaõ baét ñaàu naâng leân, nhöng ñeán A con
ñoäi môùi ñaåy xupap môû ra. Cung chuyeån tieáp töø A ñeán B coù theå duøng cung Acsimeùt,
cung paraboân hoaëc cung troøn ñôn giaûn. Quy luaät ñoäng hoïc con ñoäi trong vuøng cung
chuyeån tieáp naøy giôùi thieäu treân hình 6.4b, c. toác ñoä trong vuøng cung chuyeån tieáp naøy
thöôøng khoâng vöôït quaù 0,1 ⎟ 0,15 m/s.
Cung chuyeån Naâng theo Naâng theo ñöôøng cong

tieáp ñöôøng cong paraboân
Acsimet
Hình 5.4. Daïng cam ñieàu chænh vaø quy luaät ñoäng
hoïc trong vuøng cung chuyeån tieáp.
1.5. Gia toác cuûa xupap.
A A
Δ nlaéhp
gheùp
noùng
laï
R0
Δ
R1
Δ
vh v h
v v
laïnh
h
A h
v
Δ laép gheùp
A
αk
αk Ñieåm baét ñaàu môû
Ñieåm baét ñaàu môû
xupap khi maùy laïnh
xupap khi maùy noùng b)
a)
Hình 5.5. Khe hôû nhieät cuûa loaïi cô caáu phoái khí duøng truïc
cam tröïc tieáp daãn ñoäng xupap
75
Gia toác döông cuûa xupap caøng lôùn, hieän töôïng va ñaäp trong cô caáu phaân phoái khí
caøng maïnh. Trò soá tuyeät ñoái cuûa gia toác aâm caøng lôùn, loø xo xupap chòu taûi caøng nhieàu.
Vì vaäy khi thieát keá cam caàn ñaûm baûo trò soá gia toác naèm trong giôùi haïn thoáng keâ trong
baûng 6.2
θ
Trò soá cuûa gia toác lieân quan raát nhieàu ñeán heä soá hình daïng ψ : ψ =
ϕ
2
Trò soá cho pheùp cuûa gia toác döông vaø gia toác aâm
Kieåu ñoäng cô +j, (m/s2) -j, (m/s2)
F Ñoäng cô oâ toâ maùy keùo 1500 ⎟ 2500 500 ⎟ 800
F Ñoäng cô tónh taïi vaø taøu thuûy 100 ⎟ 1500 50 ⎟ 700
F Ñoäng cô cao toác, cöôøng hoùa, khoái 1500 ⎟ 2800 700 ⎟
löôïng nhoû 1000
Ñeå thaáy roõ aûnh höôûng cuûa ψ, ta xeùt quy luaät ñoäng hoïc cuûa ba loaïi cam coù cuøng ñoä
naâng cöïc ñaïi vaø ñeàu coù quy luaät gia toác laø haèng soá (hình 6.6). Luùc naøy toác ñoä cöïc ñaïi
öùng vôùi ñieåm uoán cuûa ñöôøng cng h = f(αk).
Truïc hoaønh treân hình 5.6 bieåu thò goùc quay αk cuûa truïc cam, do ñoù coù theå duøng quan
heä thôøi gian vôùi toác ñoä αk = ωkt ñeå thay theá (ωk laø toác ñoä goùc cuûa truïc cam).
Nhö theá, dieän tích bao bôûi ñöôøng cong toác ñoä vaø truïc hoaønh seõ baèng haønh trình
naâng cöïc ñaïi cuûa xupap (cô caáu xupap ñaët). Ta coù:
ϕ 2
∫ vdt = h
0
Nhöng dieän tích treân coù theå xaùc ñònh baèng quan heä sau:
1 1 ϕ 2
v2 t = v2 =h
2 2 ωk
Do ñoù:
4 hω k
v2 =
ϕ
Töø quan heä trên ta thaáy toác ñoä cöïc ñaïi khoâng coù quan heä gì vôùi heä soá hình daïng ψ.
Ngöôïc laïi, gia toác gia toác coù quan heä maät thieát vôùi ψ. Khi ψ taêng, gia toác döông
giaûm nhöng gia toác aâm laïi taêng (trò soá tuyeät ñoái). Do ñoù, khi thay ñoåi ψ seõ laøm thay ñoåi
heä soá hoaøn chænh η vaø thay ñoåi gia toác cuûa con ñoäi (hoaëc xupap). Ñieàu ñoù coù theå chöùng
minh deã daøng.
76
Thaät vaäy, gia toác j1 ôû ñieåm 1 vaø j2 ôû ñieåm 3 treân

hình 6.6 coù theå tính theo heä thöùc sau:
θ h
j1 = v 2 = 2 ωk
ωk ϕ
2
ϕ
thay θ =ψ ta coù: 2
2
hω k2
j1 = 2 2
⎛ϕ ⎞ 1
ψ⎜ ⎟
⎝2⎠ 3
vaø do
⎛ϕ ⎞
⎜ ⎟ −θ
2 hω
j2 ⎝ ⎠ = v2 = 2 k
ωk ϕ
2
Suy ra:
hω k2
j2 = 2 2
(1 − ψ )⎛⎜ ϕ ⎞⎟
⎝2⎠
Töø caùc coâng thöùc treân ta thaáy khi ψ taêng, j1 giaûm Hình 5.6. Ñöôøng cong bieåu dieãn
nhöng j2 laïi taêng. haønh trình toác ñoä vaø gia toác cuûa
cam coù gia toác baèng haèng soá
2. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi.
2.1. Cam tieáp tuyeán vaø ñoäng hoïc cuûa con ñoäi con laên.
a. Döïng hình cam tieáp tuyeán theo caùc böôùc sau
a.1. Caên cöù vaøo caùc thoâng soá cuûa ñoäng cô (n, S/D, loaïi ñoäng cô, soá kyø v.v…) ñeå löïa
choïn pha phaân phoái khí. Töø ñoù xaùc ñònh
goùc laøm vieäc cuûa cam (goùc ϕ). Ñoái vôùi
cam naïp (tính theo goùc quay cuûa truïc
cam).
1800 + α1 + α 2
ϕ2 =
2
ñoái vôùi cam thaûi: ϕ ϕ
2 2
180 0 + α 1 + α 2
ϕ1 =
2 R1
-r
77 Hình 5.7. Cam tieáp tuyeán
trong ñoù: α1 vaø α3 – goùc môû sôùm vaø ñoùng muoän cuûa xupap naïp.
β1 vaø β2 – goùc môû sôùm vaø ñoùng muoän cuûa xupap thaûi.
a.2. Caên cöù vaøo ñieàu kieän boá trí chung ñeå xaùc ñònh baùn kính löng cam (baùn kính
cung chuaån) R1.
dc
Thoâng thöôøng, R1 = + (0,5 ~ 1)mm
2
trong ñoù: dc – ñöôøng kính truïc cam (mm).
a.3. Veõ voøng troøn baùn kính R1 vaø döïng toïa ñoä thaúng goùc qua taâm 0. Sau ñoù xaùc
ñònh baùn kính OA vaø OB laøm thaønh vôùi tung ñoä goùc ϕ/2.
a.4. Döïng tieáp tuyeán AE vaø BE tieáp tuyeán vôùi voøng troøn R1 taïi A vaø B.
a.5. Caên cöù vaøo ñoä naâng con ñoäi h (ñoä naâng lôùn nhaát) ñeå xaùc ñònh ñieåm C.
h = FC
a.6. Veõ cung troøn baùn kính r tieáp tuyeán vôùi AE vaø BE ñi qua ñieåm C. Töø hình coù
theå xaùc ñònh cung ñænh cam. Cuï theå nhö sau:
Khoaûng caùch töø taâm O1 cuûa cung ñænh cam tôùi taâm O cuûa voøng chuaån (löng cam)
baèng:
D = R1 + h – r
do ñoù
R1 = D – h + r
Töø tam giaùc OO1K, ta coù :
ϕ R1 − r
cos =
2 D
do ñoù:
R1 − r
D=
ϕ
cos
2
Thay quan heä treân vaøo (6-21), ta coù
R1 − r R1 r
R1 = −h+r = − −h+r
ϕ ϕ ϕ
cos cos cos
2 2 2
vaø
⎛ ⎞ ⎛ ⎞
⎜ 1 ⎟ ⎜ 1 ⎟
R1 ⎜1 − ⎟ + h = r ⎜1 − ⎟
⎜ cos ϕ ⎟ ⎜ cos ϕ ⎟
⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠
78
töø ñoù ruùt ra:

ϕ
h cos
h 2
r = R1 + = R1 −
1 ϕ
1− 1 − cos
ϕ 2
cos
2
b. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi con laên.
Giai ñoaïn thöù nhaát tính töø khi cam baét ñaàu naâng con ñoäi (ñieåm A treân hình 6.8) khi
con laên laên heát phaàn maët tieáp tuyeán (ñieåm A’). Goùc quay cuûa truïc cam öùng vôùi giai
ñoaïn naøy laø θ = 0 ñeán θ = θmax.
Giai ñoaïn thöù hai baét ñaàu töø A’ ñeán C treân phaàn maët truï r (hình 6.8). Goùc quay cuûa
ϕ
truïc cam öùng vôùi giai ñoaïn naøy laø γ = γmax ñeán γ = 0. Trong ñoù γmax = − θ max .
2
b.1 Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi con laên trong giai ñoaïn I.
v Chuyeån vò cuûa con ñoäi con laên. Töø hình 6.8a ta thaáy khi con laên laên ñeán moät vò
trí baát kyø naøo treân maët phaúng tieáp tuyeán AA’ (cam quay ñi moät goùc θ) ta ñeàu tính ñöôïc
chuyeån vò cuûa con ñoäi theo quan heä sau ñaây:
R + R1
hθ = ab = OO2 − (R + R1 ) = (R + R1 )
cosθ
do ñoù
ϕ
θ θmax 2
ϕ
2
Hình 5.8. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi con laên trong giai ñoaïn I cuûa can tieáp tuyeán
⎛ 1 ⎞
hθ = (R + R1 )⎜ − 1⎟
⎝ cosθ ⎠
trong ñoù: R – baùn kính cuûa con laên.
79
v Toác ñoä cuûa con ñoäi con laên. Ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình trên ñoái vôùi thôøi
gian, ta coù coâng thöùc tính con ñoäi con laên:
dhθ dhθ dθ
vθ = = .
dt dθ dt
dθ
giaû thieát = const = ωk.
dt
ta coù :
dhθ
vθ = ω k
dθ
do ñoù
tgθ
vθ = (R + R1 )ω k2
cosθ
v Gia toác cuûa con ñoäi con laên. Ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình trên ñoái vôùi thôøi
gian ta coù coâng thöùc tính con ñoäi con laên.
dvθ dvθ dθ ⎛ 1 + sin 2 θ ⎞
jθ = = . = (R + R1 )ω k2 ⎜⎜ ⎟⎟
dt dθ dt ⎝ cos θ ⎠
2
do ñoù:
⎛ 2 − cos 2 θ ⎞
jθ = (R + R1 )ω k2 ⎜⎜ ⎟⎟
⎝ cos θ ⎠
2
trong ñoù: ωk – toác ñoä cuûa truïc cam, (1/s).

Thay caùc trò soá töø θ = 0 ñeán θmax ta coù ñöôøng bieåu dieãn gia toác nhö treân hình.
Goùc θmax coù theå xaùc ñònh theo quan heä löôïng giaùc treân hình 6.3b.
ϕ
D sin
EO2 2
tgθ max = =
EO (R + R1 )
b.2. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi con laên trong giai ñoaïn II.
γmax
γ
Hình 5.9. Ñoäng hoïc con ñoäi con laên trong giai ñoaïn II cuûa
cam tieáp tuyeán.
80
v Chuyeån vò cuûa con ñoäi con laên. Töø hình ta thaáy khi con laên laên ñeán moät vò trí baát
kyø naøo treân cung A’C öùng vôùi goùc γ, chuyeån vò cuûa con ñoäi con laên ñeàu coù tính theo
coâng thöùc sau:
hγ = ab = OO2 − (R + R1 ) =
= (R + r )2 − (D sin γ )2 + D cos γ − (R + R1 )
v Toác ñoä cuûa con ñoäi con laên. Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình trên ñoái vôùi
thôøi gian, ta coù coâng thöùc tính toác ñoä cuûa con ñoäi con laên.
dhγ ⎛ D 2 sin γ cos γ ⎞
vγ = = −ω k ⎜ + D sin γ ⎟ =
⎜ ⎟
dt
⎝ (R + r )2 − (D sin γ )2 ⎠
⎛ D sin 2γ ⎞
= ωk D⎜ sin γ + ⎟
⎜ 2 (R + r )2 − (D sin γ )2 ⎟
⎝ ⎠
v Gia toác cuûa con ñoäi con laên. Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình trên ñoái vôùi
thôøi gian, ta coù coâng thöùc tính gia toác cuûa con ñoäi con laên.
fγ =
dvγ ⎛ 2 D 2 sin 4 γ − (R + r )2 2 sin 2 γ − 1
= −ω ⎜ D 2
+ D
(
cos γ
⎞
⎟= )
dt ⎜
⎝
k
2 2
[
(R + r ) − D sin γ 2 32
] ⎟
⎠
2 [
⎧⎪ D D 2 sin 4 γ + (R + r )2 cos 2γ
= − ω D⎨ + cos γ
⎫⎪
⎬
] (6-31)
k
[
⎪⎩ (R + r )2 − D 2 sin 2 γ
32
] ⎪⎭
Khi tính toaùn loø xo xupap, thöôøng chæ caàn tính moät trò soá gia toác khi γ = 0. Luùc naøy
phöông trình (6-31) coù daïng raát ñôn giaûn:
⎛ D ⎞
jγ =0 = − Dω k2 ⎜⎜1 + ⎟⎟
⎝ (R + r ) ⎠
2.2. Cam loài vaø ñoäng hoïc cuûa con ñoäi hình naám.
2.2.1. Döïng hình cam loài theo caùc böôùc sau.
a) Sau khi löïa choïn pha phoái khí, caên cöù ñieàu kieän boá trí chung veõ voøng chuaån R1.
b) Veõ toïa ñoä vuoâng goùc qua taâm O, veõ baùn kính OA vaø OB laøm thaønh vôùi tung ñoä
ϕ
moät goùc baèng .
2
c) Töø ñieåm voøng troøn R1 caét tung ñoä (ñieåm B) xaùc ñònh EC = h.
d) Choïn voøng ñænh cam r roài veõ voøng ñænh cam (taâm O1) qua ñieåm C.
81
e) Treân phöông keùo daøi cuûa baùn kính AO vaø A’O, veõ cung tieáp tuyeán ngoaøi vôùi hai
ñöôøng troøn R1 vaø r taïi A vaø A’ (cung coù baùn kính ρ).
Hình 5.10. Döïng hình cam

Khi ñaõ xaùc ñònh R1, h, ϕ vaøloàr,i.baùn kính cung tieáp tuyeán ngoaøi ρ coù theå xaùc ñònh töø
quan heä tam giaùc vuoâng O1MO2 (hình 6.12).
(O1O2 )2 = (O1 M )2 + (MO2 )2
Hình 5.11. Xaùc ñònh baùn kính ρ cuûa cung tieáp tuyeán vaø baùn kính R cuûa
maët naám con ñoäi.
82
do ñoù ta coù:
2 2
⎛ ϕ⎞ ⎡ ϕ⎤
(ρ − r ) 2
= ⎜ D sin ⎟ + ⎢(ρ − R1 ) + D cos ⎥
⎝ 2⎠ ⎣ 2⎦
Töø ñoù suy ra:
ϕ
D 2 − r 2 + R12 − 2 R1 D cos
ρ= 2
⎛ ϕ⎞
2⎜ R1 − r − D cos ⎟
⎝ 2⎠
trong ñoù: D = R1 + h – r
Töø hình 6.12 coøn coù theå xaùc ñònh baùn kính R cuûa naám con ñoäi. Ñeå ñaûm baûo con ñoäi
khoâng bò keït, baùn kính R phaûi lôùn hôn OK.
Do OK = (ρ − R1 )sin θ max
töù tam giaùc O1MO2 ta coù:
ϕ
D sin
OM 2
sin θ max = 1 =
ρ −r ρ −r
neân muoán cho con ñoäi khoâng bò keït, phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän:
(ρ − R1 ) ϕ
R> D sin
ρ −r 2
2.2.2. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi hình naám hoaëc hình truï.
Cuõng töông töï nhö cam tieáp tuyeán, maët laøm vieäc cuûa cam loài goàm hai phaàn: phaàn
cung ρ vaø phaàn cung r. Vì vaäy, quy luaät ñoäng hoïc cuûa con ñoäi hình naám hoaëc hình truï
treân hai phaàn naøy cuõng khaùc nhau. Trong giai ñoaïn I, con ñoäi tröôït treân maët cam, töø A
ñeán A’, töông öùng vôùi goùc quay cuûa cam töø θ = 0 ñeán θ = θmax. Giai ñoaïn II, con ñoäi
ϕ
tröôït treân cung r, töø A ñeán C, öùng vôùi goùc quay γ = γmax = - θmax ñeán γ = 0.
2
Hình 5.12. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi hình truï (hoaëc hình naám) trong giai ñoaïn I.
83
a. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi hình naám trong giai ñoaïn I.
v Chuyeån vò cuûa con ñoäi hình naám. Khi con ñoäi tröôït treân moät vò trí baát kyø naøo ñoù
öùng vôùi goùc θ, (hình 6.13) chuyeån vò cuûa con ñoäi hình naám coù theå xaùc ñònh theo quan heä
sau:
hθ = ab = aO − R1 = ρ − (ρ − R1 ) cos θ − R1 ,
hoaëc
hθ = (ρ − R1 )(1 − cos θ )
v Toác ñoä cuûa con ñoäi hình naám. Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình trên ñoái vôùi
thôøi gian ta coù toác ñoä cuûa con ñoäi hình naám:
dh dh dh
vθ = θ = θ . θ = ω k (ρ − R1 )sin θ
dt dhθ dt
v Gia toác cuûa con ñoäi hình naám. Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trên ñoái vôùi thôøi
gian ta coù gia toác cuûa con ñoäi hình naám.
dv dv dθ
jθ = θ = θ . = ω k2 (ρ − R1 ) cos θ
dt dθ dt
Khi θ = 0, gia toác ñaït trò soá cöïu ñaïi:
jθ max = (ρ − R1 )ω k2
b. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi hình naám trong giai ñoaïn II
v Chuyeån vò cuûa con ñoäi hình naám. Khi
con ñoäi hình naám tröôït ñeán vò trí baát kyø naøo
öùng vôùi goùc γ treân phaàn cung r (hình 6.14)
chuyeån vò cuûa con ñoäi ñeàu coù theå tính theo
quan heä sau
hγ = ab = aO − R1 = r + D cos γ − R1 (6-40)
v Toác ñoä cuûa con ñoäi hình naám. Laáy
ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình (6-38) ñoái
vôùi thôøi gian ta coù coâng thöùc tính toác ñoä cuûa
con ñoäi hình naám.
dhγ dhγ dγ
vγ = = . = −ω k D sin γ
dt dγ dt Hình 5.13. Ñoäng hoïc con ñoäi hình truï (hoaëc
hình naám) trong giai ñoaïn II.
dγ dθ
trong ñoù: = = ωk – toác ñoä goùc
dt dt
cuûa truïc cam.
84
v Gia toác cuûa con ñoäi hình naám.

v Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình trên ñoái vôùi thôøi gian ta coù coâng thöùc gia
toác cuûa con ñoäi hình naám:
dvγ dvγ dγ
jγ = = . = −ω k2 D cos γ
dt dγ dt
c. Ñoäng hoïc cuûa con ñoäi con laên khi laên treân cam loài. (sinh viên tự đọc tài liệu)
d. Cam loài ba cung. (sinh viên tự đọc tài liệu)
3. Quy daãn khoái löôïng cuûa caùc chi tieát maùy trong cô caáu phoái khí.
Ñeå xaùc ñònh ñöôïc löïc quaùn tính cuûa cô caáu phaân phoái khí, caàn phaûi quy daãn toaøn boä
khoái löôïng cuûa caùc chi tieát maùy trong cô caáu phaân phoái khí veà ñöôøng taâm xylanh. Do ñoù
löïc quaùn tính taùc duïng treân cô caáu phaân phoái khí coù theå tính theo coâng thöùc sau:
Pjk = −m ok j k
trong ñoù:
mok – khoái löôïng cuûa cô caáu phaân phoái khí quy daãn veà ñöôøng taâm xupap.
jk – gia toác cuûa xupap.
Trong caùc cô caáu phaân phoái khí khoâng coù ñuõa ñaåy vaø ñoøn ñaåy nhö cô caáu phaân phoái
khí xupap ñaët, cô caáu phaân phoái khí daãn ñoäng tröïc
tieáp xupap.v.v… khoái löôïng mok baèng toång caùc khoái
löôïng cuûa xupap, con ñoäi, moùng haõm vaø khoái löôïng
quy daãn cuûa loø xo.
Khoái löôïng quy daãn cuûa loø xo xaùc ñònh theo ñieàu
kieän caân baèng ñoäng naêng cuûa khoái löôïng thöïc cuûa loø
xo mlx vôùi khoái löôïng quy daãn molx khi chuyeån ñoäng
vôùi toác ñoä vxp cuûa xupap.
molx v xp2 l
v x2 dmlx
=∫ Hình 5.14 Xaùc ñònh khoái löôïng quy
2 0
2 daãn cuûa loø xo
trong ñoù:
dmlx – khoái löôïng cuûa phaân toá loø xo caét caùch maët coá ñònh moät ñoaïn x.
vx – toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa phaân toá loø xo.
l – chieàu daøi cuûa loø xo (hình 6.19)
Giaû thieát khoái löôïng cuûa loø xo phaân boá ñeàu treân chieàu daøi cuûa noù vaø toác ñoä cuûa caùc
phaân toá loø xo coù quan heä tuyeán tính vôùi chieàu daøi. Nhö theá thì:
m v xp
dm lx = lx dx ; v x = x.
l l
85
Thay caùc quan heä treân vaøo phöông trình trên ta coù:
molx v xp2 mlx v xp2 l 2
1 mlx v xp
= ∫0 x dx = 3 2
2
2 2l 3
Do ñoù khoái löôïng quy daãn molx baèng:
1
molx = mlx
3
Nhö vaäy, khoái löôïng quy daãn cuûa cô caáu phaân phoái khí mok baèng:
1
mok = m xp + mdl + mmh + mcd + mlx
3
trong ñoù:
mxp – khoái löôïng cuûa xupap.
mdl – khoái löôïng cuûa ñóa loø xo.
mmh – khoái löôïng cuûa moùng haõm.
mcñ – khoái löôïng cuûa con ñoäi.
mlx – khoái löôïng cuûa loø xo.
Ñoái vôùi cô caáu phaân phoái khí coù ñuõa ñaåy vaø ñoøn baåy, caùc khoái löôïng cuûa con ñoäi,
ñuõa ñaåy vaø ñoøn baåy ñeàu phaûi quy ñaãn veà ñöôøng taâm xupap. Khi quy daãn cuõng phaûi ñaûm
baûo ñieàu kieän ñoäng naêng khoâng ñoåi.
Ñoái vôùi con ñoäi vaø ñuõa ñaåy phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän quy daãn sau:
2
mocd v xp2 2
m v 2 mcd v xp ⎛ lc ⎞
= cd = ⎜ ⎟
2 2 2 ⎜l ⎟
⎝ xp ⎠
do ñoù:
2
⎛l ⎞
mocd = mcd ⎜ c ⎟
⎜l ⎟
⎝ xp ⎠
trong ñoù:
v – toác ñoä cuûa con ñoäi.
lc
– tyû leä caùnh tay ñoøn cuûa ñoøn baåy
l xp
Ñoái vôùi ñoøn baåy, phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän caân baèng sau:
2
modb v xp l db Ω 2db
=
2 2
trong ñoù:
lñb – moment quaùn tính cuûa ñoøn baåy ñoái vôùi truïc quay.
Ωñb – toác ñoä goùc cuûa ñoøn baåy.
86
Do: vxp = Ωñb lxb

1
Neân: moñb = lñb 2
l xp
Nhö vaäy, khoái löôïng cuûa cô caáu phaân phoái khí coù ñuõa ñaåy vaø ñoøn baåy quy daãn veà
ñöôøng taâm xupap baèng:
2
1 1 ⎛l ⎞
mok = mxp + mñl + mmh + mlx + lñb 2 + (mññ + mcñ ) ⎜ c ⎟
3 l xp ⎜l ⎟
⎝ xp ⎠
trong ñoù: mññ – khoái löôïng cuûa ñuõa ñaåy.
Töông töï nhö treân, khi quy daãn khoái löôïng cuûa cô caáu phaân phoái khí veà ñöôøng taâm
con ñoäi, khoái löôïng quy daãn mot ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
2
1 ⎛l ⎞ 1
mot = (mxp + mdl + mmh + mlx) ⎜⎜ xp ⎟⎟ + mcñ + mññ + lñp 2
3 ⎝ lc ⎠ lc
Vaø löïc quaùn tính taùc duïng leân cô caáu phaân phoái khí quy daãn veà ñöôøng taâm con ñoäi
baèng:
Pjt == mot jt
4. Tính toaùn söùc beàn cuûa truïc cam
4.1. ÖÙng suaát uoán
Khi tính söùc beàn cuûa truïc cam, ta coi truïc cam nhö moät daàm coù tieát dieän ñoàng ñeàu
ñaët töï do treân hai goái töïa nhö hình.
a) b)
Hình 5.15 Sô ñoà tính söùc beàn cuûa truïc cam
Trong quaù trình laøm vieäc, truïc cam chòu uoán vaø chòu xoaén. Neáu boû qua löïc ma saùt
vaø troïng löïc (vì caùc löïc naøy raát nhoû so vôùi caùc löïc khaùc) thì löïc taùc duïng leân truïc cam
ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
PT max = Pot + Pjt + Pkt
87
trong ñoù:
Pot – löïc neùn ban ñaàu cuûa loø xo xupap (ôû traïng thaùi xupap ñoùng kín).
Pjt – löïc quaùn tính cuûa cô caáu phoái khí khi baét ñaàu môû xupap (quy daãn veà ñöôøng
taâm con ñoäi)
Pkt – löïc khí theå taùc duïng treân maët naám xupap thaûy quy daãn veà ñöôøng taâm con ñoäi.
Do ñoù, moment uoán truïc cam baèng:
l1l 2
M u max = PT max MNm
l
trong ñoù:
l – khoaûng caùch giöõa hai taâm goái töïa.
l1 vaø l2 – khoaûng caùch töø hai goái töïa ñeán cam chòu löïc PTmax.
ÖÙng suaát uoán truïc cam tính theo coâng thöùc sau:
M u max M u max
σu = = MN/m2.
Wu π 3 ⎡ ⎛ do ⎞ ⎤
4
d ⎢1 − ⎜ ⎟ ⎥
32 ⎢⎣ ⎝ d ⎠ ⎥⎦
trong ñoù: d vaø do – ñöôøng kính ngoaøi vaø ñöôøng kính trong cuûa truïc cam.
4.2. ÖÙng suaát xoaén
Moment xoaén truïc cam ñaït giaù trò cöïc ñaïi khi truïc cam quay tôùi vò trí nhö treân hình.
Luùc naøy löïc taùc duïng PT ôû xa taâm truïc cam nhaát (con ñoäi tröôït heát treân phaàn cung baùn
kính ρ).
Khi duøng cam loài vaø con ñoäi hình truï (hoaëc hình naám) moment xoaén truïc cam ñöôïc
xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
[
M x = PTθ A = A ( Plx ) t + ( Pj ) t ]
θ
trong ñoù: [(P )

lx t + ( Pj ) t ]
θ
– löïc loø xo vaø löïc quaùn tính khi cam quay ñeán goùc
αk – θmax
A = caùnh tay ñoøn lôùn nhaát cuûa löïc Ptθ
ρ − R1 ϕ
A= ( R1 + hmax − r ) sin
ρ −r 2
Khi tính moment xoaén truïc cam, ngoaøi moment Mx ra coøn phaûi tính ñeán caùc
moment khaùc nhö moment taùc duïng treân caùc cam ñang cuøng laøm vieäc, moment daãn
ñoäng caùc cô caáu khaùc (nhö daãn ñoäng bôm nhieân lieäu, boä chia ñieän v.v…)
88
Do ñoù öùng suaát xoaén truïc cam tính theo coâng thöùc sau:
MΣ MΣ
τx = = MN/m2
Wx π 3 ⎡ ⎛ do ⎞ ⎤
4
d ⎢1 − ⎜ ⎟ ⎥
16 ⎢⎣ ⎝ d ⎠ ⎥⎦
trong ñoù: MΣ – toång caùc moment taùc duïng treân caùc cam trong cuøng moät thôøi
gian
ÖÙng suaát toång thöôøng tính theo coâng thöùc Xanh – Veânaêng:
⎡ ⎛ 2τ x ⎞ ⎤⎥
2
⎢
σ Σ = σ u 0,35 + 0,65 1 + ⎜⎜ ⎟
⎢ ⎝ σ u ⎟⎠ ⎥
⎣ ⎦
ÖÙng suaát cho pheùp [σ Σ ] naèm trong phaïm vi sau:
[σ Σ ] = 50 ÷ 150MN / m 2 (500 ÷ 1500kG / cm 2 )
4.3. Ñoä voõng cho pheùp
Ñoä voõng cuûa truïc cam khi chòu uoán xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
PT l12 l 22 64 PT l12 l 22
f = =
2 EJl 3πEl (d 4 − d 04 )
trong ñoù: E – moñun ñaøn hoài cuûa vaät lieäu cheá taïo truïc cam. Ñoái vôùi theùp coù
theå choïn: E = (2 ÷ 2,2)10 5 MN / m 2
Ñoä voõng cho pheùp cuûa truïc cam naèm trong phaïm vi sau:
[ f ] = 0,05 ÷ 0,1mm
4.4. ÖÙng suaát tieáp xuùc treân maët cam.
Trong quaù trình laøm vieäc, treân maët cam vaø con ñoäi xuaát hieän öùng suaát tieáp xuùc.
ÖÙng suaát tieáp xuùc tính theo caùc coâng thöùc sau.
+ Ñoái vôùi con ñoäi hình truï (hoaëc hình naám):
PT E
σ tx = 0,418 MN/m2.
bρ
Trong ñoù:
PT – löïc taùc duïng leân cam (MN).
E – moâñun ñaøn hoài cuûa vaät lieäu (MN/m2).
b – chieàu roäng cuûa cam (m).
ρ – baùn kính cung ngoaïi tieáp cuûa cam (hình 6.13)
+ Ñoái vôùi con ñoäi con laên, öùng suaát tieáp xuùc tính theo coâng thöùc sau:
PT E ⎛ 1 1 ⎞
σ tx = 0,418 ⎜ + ⎟ MN/m2.
b ⎜⎝ ρ R ⎟⎠
Trong ñoù: R – baùn kính cuûa con laên
89
ÖÙng suaát tieáp xuùc cho pheùp naèm trong phaïm vi sau:
[σ tx ] = 600 ÷ 1200MN / m 2 (6000 ÷ 12000kG / cm 2 )
5. Tính söùc beàn cuûa con ñoäi
Tính söùc beàn cuûa con ñoäi thöôøng tính kieåm
nghieäm aùp suaát treân thaân con ñoäi. Ñoái vôùi loaïi
con ñoäi hình naám, khi cam tieáp xuùc vôùi con ñoäi ôû
ñieåm B moment xoaén truïc cam coù trò soá cöïc ñaïi.
Moment naøy cuõng laøm cho thaân con ñoäi bò
nghieâng ñi vaø tieáp xuùc khoâng ñeàu.
Aùp suaát tieáp xuùc cöïc ñaïi coù theå tính theo
6M x
coâng thöùc sau: K max =
dl 2
trong ñoù:
Mx – moment xoaén truïc cam tính theo coâng
thöùc treân
d – ñöôøng kính thaân con ñoäi.
Hình 5.16 Sô ñoà tính aùp suaát treân thaân con ñoäi
l – chieàu daøi tieáp xuùc cuûa thaân con ñoäi
vôùi loã daãn höôùng.
Neáu duøng con ñoäi con laên löïc taùc duïng leân thaân con ñoäi tính theo coâng thöùc sau:
PN = PT tgγ
Löïc naøy taùc duïng taïi ñieåm caùch taâm con ñoäi moät khoaûng y. AÙp suaát cöïc ñaïi ôû meùp
döôùi cuûa loã daãn höôùng xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
PN ⎛ 6y ⎞
K max = ⎜1 + ⎟
dl ⎝ l ⎠
AÙp suaát cho pheùp [K max ] naèm trong phaïm vi sau:
[K max ] ≤ 10 MN / m 2 (100 kG / cm 2 )
Choát con laên cuûa con ñoäi con laên kieåm nghieäm theo
caùc coâng thöùc sau:
Pp
+ AÙp suaát treân maët choát: K ch =
( L − l )d
trong ñoù: Hình 5.17. Sô ñoà tính söùc beàn
cuûa choát con laên
Pp – löïc taùc duïng leân choát con laên (hình 6.22)
L – chieàu daøi cuûa choát.
l – chieàu daøi cuûa con laên.
d – ñöôøng kính choát.
90
+ AÙp suaát cho pheùp:

[K ch ] = 90 MN / m 2 (900 kG / cm 2 )
+ AÙp suaát treân baïc loùt:
Pp
Kb =
ld
+ AÙp suaát cho pheùp:
[K b ] = 80 MN / m 2 (800 kG / cm 2 )
- ÖÙng suaát caét choát:
Pp 2 Pp
τ= =
2 F π (d 2 − δ 2 )
- ÖÙng suaát cho pheùp:
[τ ] = 90MN / m 2 (900kG / cm 2 )
- ÖÙng suaát uoán:
Pp L
σu =
8Wu
- ÖÙng suaát uoán cho pheùp:
[σ u ] = 200 MN / m 2 (2000kG / cm 2 )
6. Tính söùc beàn cuûa supap
Tính söùc beàn cuûa maët naám xupap cuõng coù theå duøng coâng thöùc Back, coi maët naám
xupap nhö moät ñóa troøn ñaët töï do treân gheá töïa baèng nhöïa.
Hình 5.18. Sô ñoà tính söùc

beàn cuûa xupap.
91
+ ÖÙng suaát uoán maët naám xupap xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
1 d2
σu = pz MN/m2.
4 δ2
Trong ñoù:
Pz – aùp suaát khí theå lôùn nhaát (MN/m2).
d – ñöôøng kính trung bình cuûa naám xupap (m)
δ – chieàu daøy trung bình cuûa maët naám (m).
+ ÖÙng suaát uoán cho pheùp naèm trong phaïm vi sau:
- Ñoái vôùi theùp cacbon: [σ u ] = 80 MN / m 2 (800 kG / cm 2 )
- Ñoái vôùi theùp hôïp kim: [σ u ] = 120 MN / m 2 (1200kG / cm 2 )
Khi truïc cam tröïc tieáp daãn ñoäng xupap caàn kieåm tra aùp suaát neùn cuûa thaân xupap khi
chòu moment uoán. AÙp suaát cöïc ñaïi kieåm tra theo coâng thöùc sau:
6 Pk x
K max =
dt l 2
trong ñoù:
Pk – löïc taùc duïng leân xupap (MN).
dt – ñöôøng kính thaân xupap (m).
l – chieàu daøi phaàn thaân tieáp xuùc vôùi oáng daãn höôùng (m).
x – khoaûng caùch töø löïc taùc duïng ñeán ñöôøng taâm xupap (m).
AÙp suaát cöïc ñaïi cho pheùp:
[K max ] = 2MN / m 2
92
Chöông 6
TÍNH TOAÙN SÖÙC BEÀN CAÙC CHI TIEÁT CUÛA HEÄ THOÁNG BOÂI
TRÔN
1. Yeâu caàu trong tính toaùn heä thoáng boâi trôn.

1.1. Nhieät ñoä cuûa daàu boâi trôn. (sinh viên tự đọc tài liệu)
1.2. Löu löôïng daàu boâi trôn.
Theo soá lieäu thöïc nghieäm, ñoái vôùi caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong ngaøy nay, nhieät löôïng
do daàu nhôøn ñem ñi Qd thöôøng chieám khoaûng 1,5 ⎟ 2% toång nhieät löôïng do nhieân lieäu
chaùy trong xylanh sinh ra. Vì vaäy coù theå xaùc ñònh Qd nhö sau :
Qd = (0,015 ÷ 0,020)Qr kcal/h.
Nhieät do nhieân lieäu chaùy sinh ra trong moät giôø Qr xaùc ñònh theo phöông trình sau :
632 N e
Qr =
ηe
trong ñoù : ηe – hieäu suaát coù ích cuûa ñoäng cô ñoát trong.
η e = 0,25 ÷ 0,35
Do ñoù
(0,015 ÷ 0,020)
Qd = ⋅ 632N e ≈ (30 ÷ 50) N e
(0,25 ÷ 0,35)
Trong nhöõng loaïi ñoäng cô duøng daàu nhôøn phun leân laøm maùt ñænh piston, coù theå
choïn Qd ≈ (100 ⎟ 110).Ne.
Töø ñoù coù theå tính löu löôïng caàn thieát cuûa daàu boâi trôn Vd cung caáp cho caùc maët ma
saùt :
Qd
Vd = l/h
cd ρΔt
trong ñoù :
ρ – maät ñoä daàu nhôøn ; ρ ≈ 0,85 kg/l.
cd – tyû nhieät cuûa daàu nhôøn.
cd = 0,5 kcal/kgoC
Δt = 10 ⎟ 15oC.
Thay vaøo ta coù :
Vd = (7 ⎟ 10) Ne l/h
Neáu laøm maùt ñænh :
Vd = (20 ⎟ 25) Ne l/h
93
2. Xaùc ñònh kích thöôùc vaø coâng suaát cuûa bôm.

Ñeå ñaûm baûo cung caáp ñuû löôïng daàu caàn thieát noùi treân phuïc vuï cho vieäc boâi trôn,
bôm daàu thöôøng phaûi cung caáp löu löôïng lôùn gaáp vaøi laàn (khoaûng 2 ⎟ 3 laàn). Do ñoù, löu
löôïng Vb’ cuûa bôm daàu coù theå xaùc ñònh nhö döôùi ñaây :
Vb’ = (2 ⎟ 3,5) Vd l/h
+ Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng :
Vb’ = (14 ⎟ 20) Ne l/h
+ Ñoái vôùi ñoäng cô diesel :
Vb’ = (20 ⎟ 40) Ne l/h
Trong heä thoáng boâi trôn caùcte khoâ, löu löôïng cuûa caùc bôm huùt Vhu thöôøng choïn lôùn
hôn löu löôïng cuûa caùc bôm neùn Vbn :
Vhu = (2 ⎟ 2,5) Vbn
Neáu xeùt ñeán hieäu suaát cuûa bôm, coâng suaát bôm daàu Vb xaùc ñònh theo coâng thöùc sau
ñaây :
Vb'
Vb =
ηb
trong ñoù :
ηb – hieäu suaát cung caáp cuûa bôm daàu.
+ Ñoái vôùi bôm baùnh raêng : ηb = 0,7 ⎟ 0,8.
+ Ñoái vôùi bôm phieán tröôït : ηb = 0,8 ⎟ 0,9.
Caên cöù vaøo caùc thoâng soá kích thöôùc cuûa baùnh raêng bôm daàu, coù theå xaùc ñònh coâng
suaát bôm daàu Vb theo coâng thöùc sau :
Vb = πd o hbn b 60.10 −6 = 2πm 2 Zbn b 60.10 −6 l/h
trong ñoù:
do – ñöôøng kính voøng troøn chia (mm).
h – chieàu daøy cuûa baùnh raêng (mm).
nb – voøng quay cuûa bôm daàu (vg/ph).
m – moâñun cuûa raêng (mm).
Z – soá raêng.
Ñoái vôùi bôm phieán tröôït:
Vb = 0,12 Fbn b .10 −6 l/h
trong ñoù:
F – dieän tích chöùa daàu cuûa bôm (mm2).
b – chieàu daøi cuûa phieán tröïôt (mm).
nb – soá voøng quay cuûa bôm phieán tröôït (vg/ph).
94
3. Tính coâng suaát daãn ñoäng cuûa bôm.

Coâng suaát daãn ñoäng bôm daàu coù theå tính theo coâng thöùc sau:
1 1
Nb = Vb ( p dr − p dv ) maõ löïc.
ηm 27000
Trong ñoù: ηm – hieäu suaát cô giôùi cuûa bôm daàu nhôøn.
Khi xeùt ñeán toån thaát ma saùt vaø toån thaát thuûy ñoäng:
ηm = 0,85 ⎟ 0,90.
Vb – löu löôïng lyù thuyeát cua bôm daàu (l/h).
pdr vaø pdv – aùp suaát daàu ra vaø aùp suaát daàu vaøo bôm (kG/cm2).
4. Tính toaùn loïc daàu. (sinh viên tự đọc tài liệu)
5. Tính toaùn keùt laøm maùt daàu.
Vieäc tính toaùn keùt laøm maùt daàu nhôøn laø ta ñi xaùc ñònh caùc thoâng soá cô baûn sau.
+ Nhieät löôïng cuûa ñoäng cô truyeàn cho daàu nhôøn:
Qd = cd ρVd (t dr − t dv ). kcal/h
Nhieät löôïng naøy caân baèng vôùi nhieät löôïng do keùt laøm maùt daàu taûn ra ngoaøi, vì vaäy
coù theå vieát:
Qd = cd ρVk (t dvk − t drk ) kcal/h
trong ñoù:
Vd, Vk – löu löôïng daàu nhôøn tuaàn hoaøn trong ñoäng cô vaø löu löôïng daàu chaûy qua
keùt laøm maùt.
tdv, tdr – nhieät ñoä daàu vaøo vaø ra khoûi ñoäng cô (oC).
tdvk, tdrk – nhieät ñoä daàu vaøo vaø ra khoûi keùt laøm maùt daàu (oC).
cd – tyû nhieät cuûa daàu nhôøn (kcal/kgoC).
ρ – maät ñoä daàu nhôøn (kg/l).
Trong heä thoáng boâi trôn caùcte khoâ, daàu nhôøn ñöôïc laøm maùt lieân tuïc, vì theá Vd = Vk.
Dieän tích caûn nhieät caàn thieát cuûa keùt laøm maùt daàu xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
Qd
Fk = m2.
K k (t d − t k )
Trong ñoù:
Kd – heä soá truyeàn nhieät toång quaùt giöõ daàu nhôøn vaø moâi chaát laøm maùt (kcal/m2hoC)
td, tk – nhieät ñoä trung bình cuûa daàu nhôøn trong keùt vaø cuûa moâi chaát laøm maùt (oC).
t dvk + t drk t +t
td = ; t k = kr kv
2 2
Cheânh leäch nhieät ñoä cuûa daàu trong keùt laøm maùt thöôøng choïn baèng cheânh leäch nhieät
ñoä cuûa daàu khi vaøo vaø khi ra khoûi ñoäng cô. Do ñoù, (td – tk) = (tdr – tdv).
95
+ Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng, thöôøng choïn:

Δt d = t dr − t dv = 10 ÷ 20 o C
+ Ñoái vôùi ñoäng cô diesel, thöôøng choïn:
Δt d = t dr − t dv = 20 ÷ 40 o C
Nhieät ñoä trung bình cuûa daàu nhôøn trong keùt thöôøng vaøo khoaûng 75 ⎟ 85oC. Nhieät ñoä
trung bình cuûa khoâng khí qua keùt laøm maùt daàu trong ñieàu kieän laøm vieäc naëng coù theå
choïn baèng 45oC.
Heä soá truyeàn nhieät Kd phuï thuoäc khaù nhieàu nhaân toá truyeàn nhieät.
+ Ñoái vôùi loaïi keùt laøm maùt daàu duøng kieåu oáng thaúng vaø nhaün.
K d ≈ 100 ÷ 300 kcal / m 2 h o C
+ Ñoái vôùi loaïi keùt laøm maùt daàu duøng kieåu oáng taïo doøng daàu chaûy xoaùy
K d ≈ 700 ÷ 1000kcal / m 2 h o C
96
Chöông 7
TÍNH TOAÙN SÖÙC BEÀN CAÙC CHI TIEÁT CUÛA HEÄ THOÁNG LAØM
MAÙT
1. Yeâu caàu trong tính toaùn heä thoáng laøm maùt.

1.1. Nhieät ñoä nöôùc laøm maùt.
Nhieät caùc chi tieát maùy cao seõ gaây ra caùc haäu quaû xaáu sau ñaây :
o Do nhieät ñoä cao, ñoä nhôùt cuûa daàu boâi trôn giaûm neân toån thaát ma saùt taêng.
o Phuï taûi nhieät cuûa caùc chi tieát maùy lôùn, laøm giaûm söùc beàn, ñoä cöùng vöõng vaø tuoåi
thoï cuûa chuùng.
o Coù theå gaây keït boù piston trong xylanh do hieän töôïng giaûn nôû nhieät.
o Giaûm heä soá naïp.
o Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng, deã phaùt sinh hieän töôïng chaùy kích noå.
1.2. Löu löôïng nöôùc laøm maùt. (sinh viên tự đọc tài liệu)
1.3. Lyù thuyeát veà bôm ly taâm.
Bôm ly taâm ñöôïc duøng raát nhieàu trong heä thoáng laøm maùt cuûa ñoäng cô oâtoâ maùy keùo;
ñoäng cô tónh taïi vaø taøu thuûy.
Voû bôm 5 cheá taïo baèng gang hay baèng hôïp kim nhoâm coù maët bích laép gheùp vôùi maët
ñaàu cuûa thaân maùy, caùnh bôm 3 cuõng cheá taïo baèng cuøng moät loaïi vaät lieäu nhö voû bôm
hoaëc baèng ñoàng vaø ñoâi khi baèng chaát deûo (bôm nöôùc cuûa ñoäng cô M21).
Ñeå ñaûm baûo hieäu suaát cuûa bôm khe hôû höôùng kính giöõa baùnh coâng taùc 2 vaø thaân
bôm 5 khoâng ñöôïc lôùn hôn 1mm vaø khe hôû chòu truïc khoâng quaù 0,2mm. Khi truïc cuûa
bôm quay, döôùi taùc duïng cuûa löïc ly taâm caùc phaân töû bò doàn töø trong ra ngoaøi vôùi aùp suaát
cao neân nöôùc ñöôïc bôm ñi. Trong ñoäng cô oâtoâ maùy keùo, coät aùp toaøn phaàn cuûa bôm
khoaûng 0,05 ÷ 0,15 MN/m2 (5 ÷ 15mH2O). Toác ñoä cuûa nöôùc vaøo bôm ñoái vôùi bôm moät
taàng, khoâng quaù 2,5 ÷ 3m/s. Truïc bôm vaø quaït gioù (chung truïc) laãn vôùi baùnh ñai truyeàn
(puly) vaø ñöôïc daãn ñoäng baèng ñai truyeàn hình thang vôùi tyû soá truyeàn töø truïc khuyûu ñeán
truïc bôm khoaûng 1 ÷ 2.
Coâng suaát duøng ñeå daãn ñoäng bôm chieâm khoaûng (0,005 ÷ 0,01) Nc.
1.4. Xaùc ñònh coâng suaát vaø kích thöôùc cuûa bôm.
Löu löôïng nöôùc tuaàn hoaøn trong heä thoáng laøm maùt phuï thuoäc vaøo nhieät löôïng do
nöôùc laøm maùt mang ñi vaø cheânh leäch nhieät ñoä cuûa nöôùc trong ñoäng cô, xaùc ñònh theo
coâng thöùc:
Q1m
G1m = Gn = , kg/s
cn (t nr − t nv )
97
trong ñoù:
Q1m – nhieät löôïng truyeàn cho nöôùc laøm maùt (J/s).
cn – tyû nhieät cuûa nöôùc (J/kg.ñoä).
tnr, tnv – nhieät ñoä cuûa nöôùc ra vaø nhieät ñoä cuûa nöôùc vaøo ñoäng cô.
Söùc caûn chuyeån ñoäng cuûa nöôùc trong heä thoáng laøm maùt thöôøng ñöôïc tính theo
coät nöôùc H. Söùc caûn cuûa heä thoáng laøm maùt phuï thuoäc vaøo söùc caûn cuûa töøng boä phaän: keùt
nöôùc, oáng daãn, vaùch nöôùc trong thaân vaø naép maùy. . . thoâng thöôøng söùc caûn toång quaùt
cuûa heä thoáng laøm maùt khi tính toaùn gaàn ñuùng coù theå laáy H = 3,5 ⎟ 15 mH2O.
Sau khi xaùc ñònh löôïng nöôùc laøm maùt tieâu hao Gn vaø coät aùp H, ta coù theå xaùc ñònh
löôïng kích thöôùt cô baûn cuûa bôm nöôùc.
Löu löôïng cuûa bôm nöôùc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Gn
Gb = kg/s
η
trong ñoù: η - heä soá toån thaát cuûa bôm:
η = 0,8 ÷ 0,9.
Hình 7. 1. Sô ñoà tính toaùn bôm ly taâm.

Xaùc ñònh kích thöôùt chuû yeáu cuûa bôm phaûi caên cöù vaøo söï chuyeån ñoäng cuûa chaát
loûng trong bôm. Ñoái vôùi loaïi bôm ly taâm caùc phaàn töû chaát loûng ñoàng thôøi tham gia hai
chuyeån ñoäng.
1 – Chuyeån ñoäng theo: nöôùc quay cuøng caùnh bôm vôùi vaän toác u (taïi ñieåm vaøo A:
vaän toác laø u1 ; taïi ñieåm ra B vaän toác laø u 2 ).
2 – Chuyeån ñoäng töông ñoái theo höôùng tieáp tuyeán vôùi caùnh quaït: coù vaän toác ω (taïi
A vaän toác töông ñoái laø ω1 , taïi B vaän toác töông ñoái laø ω 2 ).
98
Nhö vaäy phaân töû nöôùc seõ chuyeån ñoäng vôùi vaän toác tuyeät ñoái laø:
c = u +ω;
(taïi A coù vaän toác tuyeät ñoái c1 ; taïi B coù vaän toác tuyeät ñoái laø c 2 ).
Loã nöôùc vaøo bôm phaûi ñaûm baûo cung caáp ñuû löôïng nöôùc tính toaùn caàn thieát, kích
thöôùt cuûa noù ñöôïc tính theo coâng thöùc:
( )
f1 = π r12 − r02 =
Gb
c1 ρ n
, m2
trong ñoù:
Gb – löôïng nöôùc tính toaùn cuûa bôm (kg/s).
r1 – baùn kính trong cuûa baùnh coâng taùc (m).
r0 – baùn kính ôû baùnh coâng taùc (m).
c1 – vaän toác tuyeät ñoái cuûa nöôùc khi ñi vaøo caùnh, baèng 2 ⎟ 5 (m/s).
ρn – maät ñoä nöôùc (kg/m3).
Töø phöông trình (8-3) ta ruùt ra:
Gb
r1 = + r02 , m;
πc1 ρ n
Trò soá baùn kính ngoaøi r2 cuûa baùnh coâng taùc ñöôïc xaùc ñònh töø coâng thöùc voøng u2 ôû
ñieåm B.
gH
v = 1+ tgα 2 cot gβ 2 , m/s;
ηb
u2 30u 2
vaäy r2 = = , m;
ωb πnb
trong ñoù:
α1, α2 – goùc giöõa caùc phöông cuûa vaän toác c1 vaø u1 , c 2 vaø u 2 ; thöôøng thì α1= 900
vaø α2 = 8 ⎟ 120;
β1 , β 2 – goùc keïp giöõa caùc phöông cuûa vaän toác töông ñoái ω vôùi phöông cuûa u theo
höôùng ngöôïc laïi (ôû A coù β1 , ôû B coù β 2 ); thöôøng β 2 = 12 ÷ 15 0 , khi taêng β 2 thì coät nöôùc
do bôm taïo neân seõ taêng, do ñoù coù khi ngöôøi ta bôm vôùi β 2 = 35 ÷ 50 0 , hoaëc ñaëc bieät coù
bôm β 2 = 90 0 .
g – gia toác troïng tröôøng g = 9,18 m/s2.
H – coät aùp cuûa bôm (m).
ηb – hieäu suaát cuûa bôm ηb = 0,6 – 0,7.
nb – soá voøng quay cuûa baùnh coâng taùc (vg/ph).
Thoâng thöôøng α1 = 90 0 khi coù β1 xaùc ñònh theo coâng thöùc:
99
c1 c1r2
tgβ1 = =
u1 u 2 r1
Trò soá cuûa β1 naèm trong khoaûng 40 ⎟ 550 cuõng coù theå nhoû hôn.
Quan heä giöõa toác ñoä voøng u1, u2 bieåu thò theo bieåu thöùc sau:
r1
u1 = u 2 , m/s.
r2
Chieàu cao cuûa caùnh bôm ôû loái vaøo vaø loái ra ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Gb
b1 = m
⎛ δ1 ⎞
ρ n c1 ⎜⎜ 2πr1 − Z ⎟
⎝ sin β1 ⎟⎠
Gb
b2 = , m
⎛ δ ⎞
ρc r ⎜⎜ 2πr2 − Z 2 ⎟⎟
⎝ sin β 2 ⎠
trong ñoù:
δ1, δ2 – chieàu daøy cuûa caùnh ôû loái vaøo vaø loái ra, tính ra (m) co ù theå laáy δ1 = δ2 = δ3 = 3
⎟5 mm.
cr – toác ñoä ly taâm cuûa nöôùc ôû loái ra (m/s).
Hg
cr = c2 sin α 2 = tgα 2 ;
u 2η b
Z – soá caùnh cuûa baùnh coâng taùc thöôøng Z = 4 ⎟ 8.
Caùc bôm ñaët trong ñoäng cô oâ toâ maùy keùo ngaøy nay thöôøng coù:
b1 = 12 ⎟ 35 mm
b2 = 10 ⎟ 25 mm
Sau khi ñaõ coù giaù trò kích thöôùt coù theå tieán haønh thieát keá daïng caùnh bôm theo trình
töï sau ñaây:
1 – veõ hai voøng troøn ñoàng taâm coù baùn kính r1 vaø r2;
!
2 – treân voøng cuûa r2, laáy ñieåm B, qua B, döïng goùc EBO = β 2 (hình 8.2).
3 – töø taâm O, keû moät ñöôøng caét voøng r1 ôû K sao cho OK laøm vôùi OB moät goùc
β1 + β 2 .
4 – keùo daøi ñöôøng BK, caét voøng r1 taïi A.
5 – veõ ñöôøng trung tröïc LE cuûa ñoaïn AB, ñöôøng trung tröïc ñoù gaëp BE taïi E.
6 – ñieåm E laø taâm cuûa cung troøn qua AB (daïng cuûa caùnh bôm) baùn kính maoyô ôû
baùnh coâng taùc r0 = OE.
Löu löôïng cuûa bôm vaø coät aùp do bôm taïo ra phuï thuoäc raát nhieàu vaøo daïng cuûa caùnh
bôm.
100
Löu löôïng cuûa bôm nöôùc Gb, coät aùp H vaø coâng suaát tieâu thuï cuûa bôm Nb phuï thuoäc
vaøo soá voøng quay vuûa baùnh coâng taùc theo quan heä:
Gb = Anb, H = Bnn2b, Nb = cn2b.
ôû ñaây A, B, C – caùc heä soá.
Coâng thöùc tieâu hao cho bôm nöôùc tính theo coâng thöùc sau:
Gb H .9,81.10 −3
Nb = , kW;
η bη cg
trong ñoù: ηcg – hieäu suaát cô giôùi cuûa bôm:
ηcg = 0,7 ÷ 0,9.
Trong ñoäng cô oâtoâ maùy keùo coâng suaát toån thaát cho bôm nöôùc khoaûng:
Nb = (0,068 ÷ 0,0136).Ne (kW).
2. Tính toaùn heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc.
2.1. Tính toaùn löu löôïng nöôùc tuaàn hoaøn.
Ñoái vôùi heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc, ôû traïng thaùi nhieät oån ñònh; nhieät ñoä töø ñoäng
cô truyeàn cho nöôùc laøm maùt coù theå coi gaàn baèng soá nhieät löôïng ñöa qua boä taûn nhieät
truyeàn vaøo khoâng khí, vì soá nhieät löôïng taûn treân caùc oáng daãn nöôùc ra vaøo chieám khoaûng
2 ÷ 3% neân coù theå boû qua. Löôïng nhieät truyeàn cho heä thoáng laøm maùt cuûa ñoäng cô
carburator chieám khoaûng 20 ÷ 30% coøn cuûa ñoäng cô diesel khoaûng 15 ÷ 25% toång soá
nhieät löôïng do nhieân lieäu toûa ra. Nhieät löôïng Qlm coù theå tính theo phöông trình caân baèng
nhieät hoaëc cuõng coù theå tính theo coâng thöùc kinh nghieäm sau ñaây:
Qlm = q’lmNe , J/s ;
trong ñoù:
q’lm – löôïng nhieät truyeàn cho nöôùc laøm maùt öùng vôùi 1 ñôn vò coâng suaát trong 1 ñôn
vò thôøi gian (J/kW.s).
Ne – coâng suaát coù ích cuûa ñoäng cô (kW).
+ Ñoái vôùi ñoäng cô caùcbuyaratô coù theå laáy:
q’lm = 1263 ÷ 1360 J/kW.s (800 ÷ 860 kcal/ml.h).
+ Ñoái vôùi ñoäng cô ñieâzen:
q’lm = 1108 ÷ 1138 J/kW.s (760 ÷ 720 kcal/ml.h).
Sau khi ñaõ xaùc ñònh trò soá Qlm, ta coù theå xaùc ñònh löôïng nöôùc Glm tuaàn hoaøn trong heä
thoáng trong 1 ñôn vò thôøi gian theo bieåu thöùc sau:
Qlm
Glm = kg/s
cn Δt n
trong ñoù:
cn – tyû nhieät cuûa nöôùc laøm maùt (J/kg.ñoä) ;
101
Δtn – hieäu nhieät ñoä nöôùc vaøo vaø nöôùc ra boä taûn nhieät.
Ñoái vôùi ñoäng cô oâtoâ maùy keùo Δtn = 5 ÷ 100C vaø cho ñoäng cô taøu thuûy Δtn = 15 ÷
200C khi duøng vôùi heä thoáng laøm maùt hôû vaø 7 ÷ 150C vôùi heä thoáng kín. Trò soá cn cuûa
nöôùc: cn = 4,187 J/kg.ñoä (1,0 kcal/kg.ñoä), cuûa eâtylen glucon cn = 2.093 J/kg.ñoä
(0,5kcal/kg.ñoä).
2.2. Tính toaùn keùt nöôùc. (sinh viên tự đọc tài liệu)
3. Tính vaø choïn coâng suaát quaït cho heä thoáng laøm maùt baèng khoâng khí.
Choïn theo löôïng khoâng khí caàn thieát vaø söùc caûn khí ñoäng maø quaït caàn phaûi khaéc
phuïc: Söùc caûn toaøn boä cuûa heä thoáng laøm maùt baèng gioù xaùc ñònh theo coâng thöùc sau :
Hq = ΔHth + ΔHñh + ΔHra N/m2
trong ñoù:
ΔHth – söùc caûn khoâng khí qua caùc phieán taûn nhieät ôû naép vaø thaân xylanh (N/m2).
ΔHñh – söùc caûn khoâng khí qua caùc phieán taûn nhieät ôû naép vaø thaân xylanh (N/m2).
ΔHra – toån thaát khí ñoäng ôû choã ra cuûa khoâng khí khi ñöa qua caùc raõnh (N/m2).
Trò soá ΔHth – xaùc ñònh theo coâng thöùc :
ρ kk ω 2 kk
ΔH th = ξ th N/m2
2.9,8
trong ñoù: ξth – heä soá toån thaát aùp suaát coù theå laáy trong phaïm vi 2 ÷ 3.
ρkk – khoái löôïng rieâng trung bình cuûa khoâng khí (kg/m3).
ωkk – toác ñoä cuûa khoâng khí qua caùc phieán taûn nhieät (m/s).
Trò soá
ΔHñh = (0,1 ÷ 0,2) Hq
Trò soá
ρ kk ω 2 kk
ΔH ra = ≈ (0,25 ÷ 0,3)H q , N/m2
2.9,8
Thoâng thöôøng coù theå choï söùc caûn cuûa toaøn boä cuûa caùc quaït gioù naèm trong phaïm vi
sau :
H q = 735,75 ÷ 981 N/m2 (75 ⎟ 100 kG/m2 khi D < 100 mm vaø Hq = 1471,5 ⎟ 1962
Nm2 (150 ⎟ 200kG/m2) khi D = 100 ⎟ 150 mm.
Coâng suaát tieâu hao cho daãn ñoäng quaït tính theo coâng thöùc sau :
H p .Vkk
Nq = .10 −3. (kW)
ηq
Trong ñoù: ηq – hieäu suaát cuûa quaït. Ñoái vôùi loaïi quaït gioù laép gheùp baèng ñinh taùn coù
theå choïn ηq = 0,6 ⎟ 0,7.
102
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Hồ Tấn Chuẩn và đồng nghiệp, Kết cấu và tính toán động cơ đốt trong, NXB Giáo
dục, 1996.
[2] A. Kolchin and V.Demidov, Design of Automotive Engines, Mir Publishers
Moscow, 1984.
[3] Jenbacher Energy System, Spark-Ignition Engine Design, 1996.
[4] Charles Fayette Taylor, The Internal Combustion Engine in Theory and Practice,
Volume II, Massachusetts Institut of Technology, 1987.
[5] Hướng dẫn đồ án thiết kế động cơ đốt trong, Văn Thị Bông, Vy Hữu Thành, Nguyễn
Đình Hùng, NXB Đại Học Quốc Gia Tp.HCM, 2007.
103

Bai Giang TTKCĐCĐT PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Giang TTKCĐCĐT PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bài giảng Tính toán kết cấu động cơ đốt trong BỘ MÔN ĐỘNG CƠ

Ñoà thò chuyeån vò cuûa pít-toâng coù daïng sau:

0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 α°

Hình 1.2 - Ñoà thò chuyeån vò cuûa pít-toâng

0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 α°

Hình 1.3 - Ñoà thò vaän toác cuûa pít-toâng

0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 α°

Hình 1.4: Ñoà thò gia toác cuûa pít-toâng

1.4.2 Vaän toác goùc.

2. ÑOÄNG LÖÏC HOÏC CUÛA CÔ CAÁU KHUYÛU TRUÏC - THANH TRUYEÀN

Hình 1.6: Qui öôùc daáu taùc duïng leân pít-toâng

2.2. Löïc khí theå Pkt

pkt - aùp suaát khí trong xi-lanh ñoäng cô.

ñoäng quay vôùi baùn kính ρ laø

Khoái löôïng chuyeån ñoäng quay cuûa khuyûu truïc laø:

ML = - N.H = - N ( L cos β + Rcos α ) = - P1. tg β ( L cos β + R cos α)

1. Nhöõng nguyeân nhaân khieán cho ñoâïng cô maát caân baèng.

3.2. Caân baèng ñoäng cô hai xylanh.

Hình 2.3 Sô ñoà truïc khuyûu ñoäng cô 2 xylanh coù δK = 3600

∑P j2 =2Pj 2 = 2λmRω 2 cos 2α

Nhöng chuùng laïi sinh ra moment:

Nhöng cuõng sinh ra moment MK: MK = amrRω2

Pj2 Pj1 Pj1 Pk1

Trò soá cöïc ñaïi cuûa ∑M j1

Töø ñaáy giaûi ra:

Pj2 Pj2 Pj2 Pj2

Mj1, Mj2, Mj3 Mj1, Mj2, MK

Pj2 Pj2 Pj2

= C cos 2 α + cos 2 (α − γ ) + 2 cosα cos(α − γ ) cos γ

Hôïp löïc cuûa löïc quaùn tính caáp 2:

Phöông trình hôïp löïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:

Töø hình veõ ta coù :

1. Tính toaùn söùc beàn cuûa nhoùm piston

32 Hình 3.3 Kích thước piston

1.1.4. Tính beä choát piston:

Hôïp kim nheï (0,006 ⎟ 0,008) D (0,001 ⎟ 0,003) D

1.2.4. ÖÙùng suaát bieán daïng:

Hình 3.7: ÖÙng suaát bieán daïng treân tieát dieän

+ Taïi ñieåm 1 treân maët ngoaøi (ϕ = 00 ) öùng suaát keùo

1.3. Tính toaùn söùc beàn cuûa xeùcmaêng

Khi gia coâng, xecmaêng chòu öùng suaát gia coâng σ u 2 .

Hình 3.8. Sô ñoà tính toaùn ñaàu

2.2. Tính söùc beàn cuûa thaân thanh truyeàn

D1 vaø d1 : ñöôøng kính trong cuûa ñaàu to vaø nhoû.

Hình 3.11. Sô ñoà tính toaùn söùc beàn truïc khuyûu.

+ Ñoái vôùi choát ñaëc: Wu ≈ 0,1d ch3 m3

Hình 3.13. Sô ñoà tính toaùn söùc beàn cuûa

khuyûu truïc khi chòu löïc Zmax

b. Tính söùc beàn cuûa coå truïc khuyûu.

Daãn ñoäng maùy deät vaûi, maùy keùo. 1

Daãn ñoäng tröïc tieáp chaân vòt taøu thuyû. 1

Keùo maùy phaùt ñieän moät Daãn ñoäng tröïc tieáp. 1

Daãn ñoäng baèng ñai truyeàn 1

Hình 3.15 Sô ñoà löïc taùc duïng treân phaàn vaønh

+ Ñoái vôùi theùp cacbon [σ ] = 35 MN m . 2

1. Tính söùc beàn cuûa loùt xylanh .

Hình 5.1 Sô ñoà tính söùc beàn cuûa loùt xylanh

1.2.3. ÖÙng suaát neùn do löïc neùn Pg gaây ra:

1.3. Tính söùc beàn cuûa maët bích laép xylanh.

Hình 5.5. Sô ñoà tính toaùn söùc beàn naép xylanh.

vk ifk Yk= vpFpYp

1.3. Trò soá tieát dieän thôøi gian cuûa xupap.

Goùc quay cuûa truïc cam αk