NEGOTINSKA GIMNAZIJA

SEMINARSKI RAD
IZ BIOLOGIJE

Tema: PČELE I PČELINJI PROIZVODI

Mentor: Učenik:
PČELE I PČELINJI PROIZVODI
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

SADRŽAJ

1. UVOD..........................................................................................................................................5

2. PČELE....................................................................................................................................6
2.1.Podela....................................................................................................................................7
2.2.Oprašivanje..........................................................................................................................7
2.3. Ugroženost pčela.................................................................................................................8
3. PČELINJI PROIZVODI.......................................................................................................5
3.1. Med......................................................................................................................................5
3.1.1.Vrste meda:.....................................................................................................................6
3.2.Polen......................................................................................................................................7
3.2.1.Sastav..............................................................................................................................7
3.2.2.Svojstva i delovanje........................................................................................................8
3.3. Perga....................................................................................................................................9
3.4. Propolis..............................................................................................................................10
3.4.2.Kako se dobija..............................................................................................................10
3.4.3.Kako se koristi..............................................................................................................10
3.5 Matični mleč.......................................................................................................................11
3.6.Vosak...................................................................................................................................12
3.6.1.Proizvodnja pčelinjeg voska.........................................................................................13
3.7. Pčelinji otrov.....................................................................................................................13
4.ZANIMLJIVOSTI....................................................................................................................15
5.ZAKLJUČAK...........................................................................................................................16
6.LITERATURA..........................................................................................................................17
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

1. UVOD

Od oko 20.000 vrsta poznatih pčela, samo šest do jedanaest proizvodi i skadišti med, a od
njih samo četiri vrste imaju tradiciju gajenja od strane čoveka i to su: Apis mellifera ili evropsko-
afrička medonosna pčela; Apis florea ili mala indijska pčela; Apis cerana i Apis dorsata– velika
indijska pčela. Najpoznatija je i najgajenija ipak vrsta Apis mellifera, pa je uzgajivači često
nazivaju i „domadom pčelom“. Smatra se da ova vrsta potiče iz tropske Afrike.
Mnogi istorijski podaci ukazuju nam na to da je još prvobitni čovek poznavao i voleo
med. Postoje pisani spomenici od pre 3000 godina pne koji pokazuju da su stari Egipdani gajili
pčele i da su koristili med kao hranu, lekovito, kozmeticko ili konzervirajude sredstvo. Arabljani
su med smatrali božijim darom i zvali ga eliksirom života, a Palestinu zovu „zemljom u kojoj
teku med i mleko“ jer u njihovim stenama žive velike populacije pčela i za vreme toplih letnjih
dana iz njih curi med. Hiljadama godina unazad čovek je znao da ceni blagotvorna dejstva meda.
U Indiji, Kini, Rimu, Grčoj, pa i kod starih Slovena, pčelarstvo je bilo jedno od cenjenih
zanimanja.

Slika 1 - Istorijski spomenik iz Egipta na kome se vidi pčela predstavljena kao jedno od njihovih
božanstava.
Najpoznatiji proizvod ove vrste jeste med, ali pored toga one proizvode i vosak, propolis,
matičnu mleč i pčelinji otrov.

5
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

2. PČELE

Pčele su leteći insekti, bliski srodnici bumbara, a dalji osa i mrava. Na svetu ima
približno 20000 vrsta pčela, te se nalaze na svim kontinentima osim Antarktike. Hrane se
nektarom primarno kao izvorom energije, te peludom, kao izvorom proteina. Pčela ima
bilateralno simetrično i kolutićavo telo. Kolutići su srasli u tri funkcionalne skupine: glava, prsa i
zadnji deo. Veličina se kreće od 2 mm do 4 cm. Pretežno su crne ili sive boje. Osnovna podela je
prema načinu njihovog života na solitarne i društvene pčele.
Dominantna vrsta apis mellifera poreklom je iz Afrike, naselila se u Mediteranske zemlje
i Europu pre nego što se nastanila u Aziji, Australiji i Severnoj Americi.

Slika 2 – Pčele

Pčele žive u košnici. Tu one donose materijal koji su sakupile (polen, nektar, smole sa
drveća) i odlažu ga u ćelije saća. Pčele ponekad, naročito pri obilnim pašama, nemarno odlažu
med i po zidovima saća i cele košnice da bi mogle odmah da se vrate po novi tovar meda. Mlade
radilice su zadužene za pravljenje reda u košnicama i one taj med pažljivo prenose u ćelije saća.
On služi, izmedju ostalog i za ishranu LARVI radilica (to su još neformirane pčele). Neke ćelije
sa hranom (med i polen) pčele zatvaraju i njihov sadržaj se čuva za zimu. Kada radilice hrane
mlade larve matičnim mlečom iz njih se, na čudesan način razvijaju - matice, dok se same
radilice razvijaju iz onih larvi koje se hrane isključivo medom.
Jedna pčelinja zajednica potseća na naše društvo u kome svako ima svoju ulogu. Može se
reći da one žive u jednom obliku primitivnog društvenog sistema.

6
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Mužjaci pčela se zovu trutovi i oni uglavnom ne rade ništa, nego služe samo za
razmnožavanje. Glavna pčela u jednoj košnici se zove matica. Njenu uloga u košnici - kraljica
pčelinjeg društva. Ona u saće polaže jaja iz kojih se rađaju nove pčele. Matica može sama da
odredi da li su košnici potrebne radilice (neplodne ženke pčela) ili trutovi (mužjaci), i da u
zavisnosti od toga odabere koje će jaje da položi.

2.1.PODELA

Najzastupljenije vrste pčela su:

Solitarne pčele (divlje ili usamljene; Anthophorinae и Xylocopinae) žive usamljeno i
uglavnom ne stvaraju veće rezerve hrane. Prezimljavaju samo oplođene ženke. Svaka ženka
pravi sopstveno gnezdo u tlu gde gradi zemljane komore za polaganje jaja i odgajanje larvi.
Bumbari (лат. Bombinae) prikupljaju cvetni prah zadnjim nogama i hrane se uglavnom
nektarom. Stvaraju manja gnezda u zemljištu, sa manjim rezervama hrane. Prezimljava samo
oplođena ženka.
Bežaočne pčele (лат. Meliponinae) luče vosak od 2 do 4 trbušnog segmenta, i to ženke.
Pri pravljenju saća mešaju ga smolom i zemljom. Ova potfamilija rasprostranjena je uglavnom u
tropskim predelima Južne Amerike i nema ekonomskog značaja, jer se ne može prilagoditi
uzgoju u košnici.
Prave pčele (лат. Apinae) luče vosak od 2 do 5 trbušnog stepena, i to samo mlade
radilice od 10 do 18 dana starosti. Najbliže po svom izgledu i razviću familija Apiade je familija
Vespoidae (prave ose) i žive u društvima.
Društvene pčele su pčele koje žive društvenim životom i kod kojih jedinke van pčelinje
zajednice ne mogu da prežive. Postoji više stotina vrsta društvenih pčela, koje grade složenu,
visoko organizovanu zajednicu. Najznačajnije su medonosne pčele, od koji je najznačajnija vrsta
evropsko-afrička medonosna pčela (Apis mellifica L.), која се узгаја широм света.

2.2.OPRAŠIVANJE

Pčele igraju najvažniju ulogu u oprašivanju cvetova jer su najbrojniji oprašivači na

zemlji. Pčelama je med zaliha za duge zimske mesece kada cveće ne cveta i stoga ne proizvodi
biljne sokove. To je jedini insekt-životinja koji proizvodi hranu koju jedu i ljudi, naravno -
nesvesno. Kod jakih dobro razvijenih zajednica nalazi se ukupno 50.000 - 80.000 pčela što zavisi
od košnice, a obavljaju svoje zadatke zavisno od svoje starosti.

7
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

2.3. UGROŽENOST PČELA

Jedna od najkorisnijih i najbitnijih životinja na planeti velikom brzinom nestaje. Da su

pčele sve ugroženije od gubitka staništa, invazivnih vrsta, klimatskih promena i korišćenja
pesticida najbolje svedoči činjenica da su neke vrste sada, prvi put u istoriji, stavljene na listu
ugroženih životinja.
Sedam vrsta pčela iz roda Hylaeus koje naseljavaju Havaje stavljene su federalnu zaštitu
američke Službe za zaštitu životinjskog sveta. Pčele iz ovogroda bile su najrasprostranjeniji
insekt na Havajima početkom 20. veka, a danas su retko viđene.
Osim što čoveka (uništavanje staništa, globalno zagrevanje i korišćenje pesticida), veliku
ulogu u smanjenju populacije ovih pčela imaju njihove indijske rođake, koje naseljavaju isto
stanište i bore se za iste cvetove.
Veliki problem su i mravi, koji ne potiču sa Havaja, jer ta ostrva nikada nisu imali
domaću vrstu mrava. Oni uništavaju njihove kolonije, jedući larve pčela.
Džejson Grejem, entomolog sa Univerziteta Havaji, jedan je od najvećih stručnjaka za
pčele, a razvio je i veštačka gnezda za njih kako bi im pomogao sa problemom mrava. „Veštačka
gnezda su drvena sa izbušenim rupama za pčele, a konopac kojim su vezana za granu prekriven
je lepljivom supstancom koja onemogućava insektima, poput mrava, da stignu do gnezda“,
objašnjava Grejem.
Inače, pčele poslednjih nekoliko decenija trpe veliki pad populacije. Najviše zbog
širokorasprostranjenog korišćenja pesticida, uništavanja prirodnih staništa, klimatskih promena.
Najveći razlozi za pomor jednog od najkorisnijih insekata na svetu jesu paraziti i ljudi!
Korišćenje pesticida nije jedina stvar kojom negativno utičemo na populaciju pčela. Krčenje
velikih površina radi dobijanja poljoprivrednog zemljišta takođe je uticalo na mnoge pčelinje
kolonije.
Priča se da je Ajnštajn rekao "ako bi pčele izumrle, nekoliko godina kasnije izumrli bi i
ljudi".

8
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

3. PČELINJI PROIZVODI

U pčelinje proizvode spadaju svi proizvodi koje direktno dobijamo od pčela a predstavljaju
rezultat pčelinjeg rada. Zbog svojih sposobnosti da skupi samo korisne i hranljive kvalitetne
sastojke iz prirode pčelice se ubrajaju u najkorisnije i najvrednije domaće životinje.

3.1. MED

Med je gusta slatka sirupasta materija, proizvod medonosnih pčela (lat. Apis mellifera ili
Apis mellifica) dobijen od sabranih voćnih i drugih sokova prerađenih u pčelinjem želucu.[1]
Izlučeni sok odložen poklopljenom saću hemijskim reakcijama pretvara se u med. Prema
vrstama biljaka od koje se dobija, med se razvrstava u monoflorni (med dobijen od samo jedne
vrste biljke, na primer, bagrema) i poliflorni med (med dobijen sakupljanjem nektara sa više
vrsta biljaka, kao na primer, livadski med, šumski i dr.). Med je najvažniji pčelinji proizvod,
poznat u ljudskoj ishrani još od praistorijskog doba.[1][2][3] Po definiciji, med je čisti proizvod
u kome nema dodataka bilo koje druge supstance.
Med dobija svoju slatkoću od monosaharida fruktoze i glukoze, i ima istu relativnu
slatkoću kao i granulirani šećer. On ima atraktivna hemijska svojstva za pečenje i osobeni ukus
zbog čega neki ljudi preferiraju med u onosu na šećer i druge zaslađivače. Većina
mikroorganizama ne raste u medu, tako da se zapečaćeni med ne kvari, čak ni nakon nekoliko
hiljada godina. Međutim, med ponekad sadrži dormantne endospore bakterije Clostridium
botulinum, što može da bude opasno za bebe, jer to može da dovede do botulizma.

Slika 3- Med

3.1.1.Vrste meda:

5
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Morfin med je karakteristično crvene boje sa blagim mirisom i ukusom. Zbog specifičnog
sastava cenjen je u ishrani. Cveta početkom juna, a retko kad dobro zamedi, možda jednom u 10
godina. Crvenkasta boja upućuje na bogatstvo mineralnih sastojaka.
Bagremov med. Preporučuje se za smirenje živčanog sistema, u stresnim situacijama te protiv
nesanice. Osobito je delotvoran za malu decu.
Kestenov med. Ovaj med je gorak, pa kažu da je pikantnog okusa. Mnogi konzumiraju kestenov
med kada se nađu u "gorkoj" zdravstvenoj situaciji. Naime poznato je da kestenov med pomaže
kod bolesti probavnih organa, želuca, jetre, žući, prostate i kod slabokrvnosti.
Kad bi pod mikroskopom pogledali kap bagremovog meda i kestenovog meda uočili bi veliku
razliku u broju, oku nevidljivih, peludnih zrnca ili cvetnog praha. Kestenov med sadrži i do sto
puta više peludnih zrnca u odnosu na bagremov med, a pelud obiluje belančevinama, vitaminima
osobito B grupe, mineralima, aminokiselinama i fermentima. Pčele imaju najbolju tehnologiju
oplemenjivanja i čuvanja cvetnog praha kako bi iz tih zrnca izvukle njihovu delotvornost
potrebnu za razvoj pčelinje zajednice. Zrnca upravo ovako ukomponovana u kestenov med
rezultat su te tehnologije i tako sačuvane vrednosti za ljudski organizam. Nije sladak, ali je
itekako delotvoran - pravi med.
Livadski med. je poliforni med širokog spektra delovanja, a posebno se preporučuje starijim i
malaksalim osobama. "divlja djetelina" zna ponekad toliko zamediti da pčele ignorišu svo ostalo
medonosno bilje i napune košnice do vrha. No, da bi se to desilo hidrološki uslovi moraju biti
izuzetno povoljni, pa se zna brati svakih 4-5 pa i više godina.
Lipov med. bistar, gotovo proziran, ugodnog mirisa i vrlo blaga ukusa. Konzumiranje lipovog
meda donosi olakšanje kod prehlada, upala dišnih i probavnih organa te nekih bubrežnih
oboljenja. Neizmerno značenje ima u izbacivanju štetnih tvari iz organizma jer pospešuje
metabolizam. Med od lipe smiruje grčeve, primenjuje se protiv bubrežnih bolesti. Protiv
prehlade, pomaže pri iskašljavanju. U Srbiji je poznato područje planine Fruške gore na kojoj se
nalazi najveća površina lipove šume u Evropi. Tokom juna Fruška gora je vrlo posećena od
strane pčelara. Mora se uzeti u obzir da se med od lipe ne sme davati osobama koje pate od
bolesti srca i krvnih sudova, što isto tako vrijedi i za čaj od lipe.
Vreskov med. Pomaže kod upale bubrega i mokraćnih putova.
Kaduljin med. Uspešan je u terapiji disajnih putova.
Šumski med. Pčele ga proizvode od medne rose (belogorice i crnogorice). Bogat je mineralima,
pa se preporučuje slabokrvnim osobama.
Planikin med. potpuno prirodan, bez ikakvih dodataka, gorak je da gorči ne može biti.
Planika (Arbutus unedo) je zimzeleni grm koji ponekad može narasti do 10 m visine, a može se

6
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

naći u makiji obale i otoka. Planika daje najkasniju pčelinju pašu u našoj zemlji. Med je žut i
gorkog okusa. Sortni planikin med (čisti) dobiva se vrlo rijetko, u prosjeku svakih 5-6 godina..
Med u saću. Odlikuje se izvanrednim okusom i aromom koje daju eterična ulja, peludna zrnca,
tragovi propolisa i vosak. Žvakati saće osobito se preporučuje protiv upale grla, sinusa i zubnog
mesa, te alergija.

Med je najbolje uzimati s tečnošću, koja ne sme biti toplija od 45 C. Osobito su pogodni
čajevi i čajne smese. Med poboljšava apsorbiranje lekova te povećava njihovu delotvornost, a
ujedno čisti organizam od štetnih ostataka. Svakodnevnom konzumacijom meda u organizam se
unose, između ostalog, organske kiseline, fermenti, minerali i vitamini.
Boja meda zavisi od vrste biljke s koje pčele skupljaju nektar, o tlu te manipulaciji
medom. Iz tih razloga različita je od lokacije do lokacije. Uz uticaj ostalih biljaka koje cvatu u
vrijeme glavne paše, boja i okus variraju od godine do godine čak i na istoj lokaciji.
Monoflornost meda određuje se prema broju peludnih zrnaca iste vrste.

3.2.POLEN

Polen su sitna zrnca, okom nevidljiva, koja pčele lepe na svoje nožice stvarajući granule i
na taj način ih unose u košnicu. To je prirodni resurs koji pčele sakupe za preživljavanje zimskog
perioda. One ga koriste kao izvor minerala, vitamina i masti dok med koriste kao hranu.
Polen predstavlja muško seme jedne biljke u kojem su sadržane najbolje genetske
osobine jedne porodice biljaka.

3.2.1.Sastav

Samo polen sadrži:

 svaki od 22 elementa u čovečijem tijelu
 sve esencijalne aminokiseline i kompletnu paletu proteina
 vitamine A, B komplex, C,D,E,K i rutin
 28 minerala i mikroelementa: barijum, bor, kalcijum, bakar, gvožđe, magnezijum, fosfor,
selen, jod, mangan, kalijum, kalcijum, cink i drugih od 59 elemenata u tragovima
 enzime i koenzime potrebne za dobro varenje
 nema holesterola
 polen je 15% prirodni lecitin
 belančevine (u svježem polenu 26,88% a u sušenom 10-13%)
 monosaharidi, polisaharidi i disaharidi 25-40%

7
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Sadrži samo 90 kalorija je po jednoj unci (1 ounce = 28.3495231 grams)

Slika 4 – Polen

3.2.2.Svojstva i delovanje

Polen se koristi u nadoknadi vitamina i minerala i regulisanju esencijalnih aminokiselina.

Pre svega, koristi se u nadoknadi energije, pri čemu koristi resurse vašeg tela. Na taj način
možemo kontrolisati telesnu težinu jer troši masti iz rezervi a kada nema rezervi pojačava apetit
radi boljeg unosa energije. Zato gojazne osobe mršaju a podhranjenim osobama se pojačava
apetit. Delovanje polena na žlezde sa unutrašnjim lučenjem pomoću enzima je prirodno i nema
nikakvih štetnih efekata. Pojačava lučenje kore nadbubrežne i štitne žezde a u isto vrijeme
izjednačava hormonalni disbalans. Dugotrajno uzimanje polena po nekoliko godina leči alergije
u velikom procentu. Poboljšava rad živčanog sistema i oporavak od moždanog udara. Podstiče
rast i razvoj fetusa. Čišti jetru i krv nakon zračenja i hemoterapije svojim koenzimima i pojačava
probavu u crijevima. Antibiotsko dejstvo i antiinflamatorno (protiupalno) daje zaštitu organizmu
od raznih infekcija i poboljšava krvnu sliku. Anticancerogeno dejstvo je dokazano i još uvjek se
istražuje u SAD-u.
Sveži polen je najbolje čuvati u zamrzivaču na što nižoj temperaturi. Polen čuvati od
svjetlosti i sunca jer pri većoj izloženosti gubi hranjive vrednosti. U nemogućnosti čuvanja u
zamrzivaču pomiješati sa medom u odnos 1: 1. Svež polen čuvan u zamrzivaču može zadržati
svoj kvalitet 2 godine a sušeni polen nakon godinu dana gubi hranjivu i mineralnu vrednost.
Sušeni polen obradom i sušenjem gubi oko 20% svoje hranjivosti pa je bolje upotrebljavati svež
smrznuti polen.
Svež polen je mekan i razmazuje se na pritisak između prstiju.

8
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

3.3. Perga

Sirovi polen, koji pčele skupljaju sa cvetova i na svojim nožicama unose u košnice i
skladište u ćelijama saća, zapravo je samo sirovina od koje treba da nastane pčelinji hleb ili
perga.. Naučnici iz SAD i mnogih drugih zemalja smatraju da će preparati na bazi cvetnog praha
u bliskoj budućnosti pomoći u iskorenjivanju mnogih bolesti čoveka1.
Perga kao proizvod bogat vrednim belančevinama, neophodnim (nezamenljivim) amino i
masnim kiselinama, ugljenim hidratima, vitaminima i drugim biološkim aktivnim materijama,
blagotvorno deluje na organizam čoveka. Ona povećava imunobiološka svojstva, poboljšava
adaptacione sposobnosti, smanjuje zamor organizma. Perga se koristi pri lečenju kolitisa,
hroničnih zatvora, hepatitisa, hronične upale prostate, impotencije i u kompleksu terapije
kardiovaskularnih bolesti. Poslednjih godina interesovanje za pergu naglo raste zahvaljujući
njenim mnogobrojnim prednostima u odnosu na cvetni prah.
Sastav perge je izbalansiran u pogledu svih hranljivih materija, nezamenljivih amino
kiselina, pošto je pčele proizvode od cvetnog praha raznih vrsta biljaka, a prah nekih ne sadrži
neke posebne neophodne aminokiseline (naprimer u polenu maslačka nema tri a u polenu sa vrba
- dve neophodne aminokiseline).
Perga postaje mikrobiološki sterilna u prisustvu samo nekoliko vrsta kvasaca,a iz cvetnog
praha je izdvojeno 148 vrsta kvasaca.
U pergi u potpunosti odsustvuju mikotoksini (proizvodi metabolizma gljivica, koji se
veoma brzo razvijaju na vlažnom cvetnom prahu).
Perga ima znatno širi spektar dejstva na organizam čoveka zbog mnogo bogatijeg sastava
--- i maksimalnog očuvanja njenih biološki aktivnih sastojka.
Perga se čuva duže od cvetnog praha. Po podacima V. Ruks (1986), na suvom
prohladnom mestu perga zadržava svoja svojstva do 17 godina, a ne 1 godinu kao cvetni prah,
koji već u stadijumu konzervacije i sušenja gubi veoma mnogo biološki aktivnih materija
Da se saće ne bi rušilo, perga se vadi ručno, pomoću pinceta ili igle za disekciju, čijim
krajem se lako zahvati komadić perge. Taj postupak zahteva mnogo rada, zato se u praksi skoro i
ne primenjuje. Znatno je lakše razrezati saće na trake i iz svake vrhom noža ili pincetom vaditi
"stubiće" perge. To je manji trošak jer saće treba obavezno obnavljati.
Danas je razrađen sistem mašina i tehnologija koji omogućava da se izvlačenje perge iz
saća u potpunosti mehanizuje.

1
(American Bee Journal, 1994)

9
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Slika 5 - Perga

3.4. Propolis

Propolis je proizvod kojeg pčele koriste za vlastitu medicinu, higijenu košnice, oblaganje
i poklapanje ćelija saća i za zatvaranje pukotina u košnici.
Reč propolis prema nekim autorima potiče od grčkih riječi pro (pred, za) i polis (grad), tj.
za zaštitu grada (odnosno košnice), a prema drugima od reči propoliso, koja na grčkom ili na
latinskom znači zamazivati, zaglađivati. Najraniji zapis o upotrebi propolisa zabežen je u
Egipatskom papirusu 1550 godina prije Krista, gde je propolis opisan kao "crni vosak".
Propolis je bio važan i cenjen proizvod u medicini Grka i Rimljana sve do 17 veka, nakon čega
gubi svoj značaj u medicini. Babiloncima, Egipćanima, Arapskom svijetu, Grcima, Rimljanima,
kao i drugim narodima bilo je dobro poznato antibakterijsko delovanje propolisa
Danas se zna da propolis sadrži preko 200 sastavnica, 22 minerala i 7 vitamina. Gotovo
dva veka bila je zanatska tajna kakvim su lakom svoje rukotvorine prikrivali čuveni graditelji
violina Stradivarijus, Guarneri i Amati iz Kremone, dok u novije vreme hemičari nisu otkrili da
je taj lak napravljen od propolisa.
Propolis po svom poreklu je izlučevina tkiva pupoljaka ili kore drveća i šiblja. To je
mješavina smolastih sastojaka (uglavnom drveća topole, johe, jablana, breze, jasena i kestena)
koji se luče tokom proleća i leta.

3.4.2.Kako se dobija

Struganjem strana košnice i okvira na kojima je nataložen propolis. Skupljanjem na silikonskim

ili drugim mrežicama stavljenim u košnicu tako da se pčele podstiču na "zatvaranje rupa" u
košnici.

3.4.3.Kako se koristi

 U tinkturi

10
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

 U prahu
 U mešavinama
Propolis već mnogi smatraju "zlatnim" proizvodom košnice i lekom 21. veka.

Slika 6 – Propolis u prahu i kapima

3.5 Matični mleč

Matična mleč je najviše cenjen proizvod od svih pčelinjih proizvoda. Mleč je izlučevina
posebnih žezda (hipofaringealne i mandibularne) pčela. Proizvode je mlade pčele radilice kao
hranu za matice i ličinke. Postoje mnoge tvrdnje o dobrobiti matične meči za ljudsku zajednicu
uključujući kvalitetniji život, lečenje lakših bolesti, odstranjivanje bora s lica itd. Mnoge od ovih
tvrdnji trebalo bi testirati i naučno dokazati.
U rukovanju ovim vriednim proizvodom pčelinje košnice treba biti posebno oprezan.
Osjetljiva je na toploti i već na sobnoj temperaturi u roku nekoliko sati gubi najveći dio svojih
"čarobnih" svojstava.
Hemijski sastav matične mleči je:voda 60-70%; proteini10-18%; šećeri 9-15%; lipidi 1,5-
7%; anorganske materije 0,7-1,5% i vitamini. U mleči se nalaze još neki enzimi, neuroprenosnici
i polni hormoni.
Matična mleč se danas koristi u različitim preparatima. Njen učinak temelji se na
ubrzanju oksidativnog metabolizma, te kataboličkih i anaboličkih reakcija izmjene materija.

11
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Slika 7 – Matični mleč

3.6.Vosak

Pčele trebaju vosak kao gradivni materijal za svoje saće. Proizvode ga u voštanim
žlezdama, koje puni funkcionalni razvoj dosežu kod 12 do 18 dana starih radilica (kućnih pčela).
Sinteza voska kod starijih pčela je značajno reaktivirana. Međutim, u izvanrednim situacijama ili
povoljnim okolnostima starije radilice mogu ponovno aktivirati sintezu voska.
Najveće količine voska pčele stvaraju za vrijeme burnog razvoja zajednica, pod
umerenim klimatskim uslovima tokom marta i aprila, do kraja maja. Glavne sirovine za
produkciju voska su ugljenohidrati, tj. šećeri u medu: fruktoza, glukoza i saharoza. Odnos
potrošnje šećera za proizvodnju i dobivenog voska može varirati od 3 do 30:1. Odnos 20:1 je
tipičan, odnosno, prosečan za srednju Europu. Jače pčelinje zajednice ekonomičnije proizvode
vosak, jača zajednica, manji odnosr. Jedan LR okvir, koji sadrži samo 100 g voska, može držati 2
- 4 kg meda.

Slika 8 - Novoizgrađeno (djevičansko) i starije plodonosno saće

12
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Šesterougaonini oblik pčelinjeg saća je optimalan jer osigurava maksimalnu čvrstoću s

obzirom na utrošeni materijal. Jedan gram voska služi za izgradnju 20 cm2 saća. Način izgradnje
pčelinjeg saća je tek nedavno razrešen. Pčele intuitivno odabiraju najbolji mogući oblik gradnje.
Saće nije samo mesto za med i pelud već služi kao komunikacijski medij pčelinjoj zajednici.
Saće je izgrađeno s neverojatnom preciznošću. Ćelije radiličkog saća imaju prečnik 5 - 6 mm a
debljina zidova im je oko 0,25 mm.
Sirovina za proizvodnju voska su staro saće i medni poklopci. Cena voska zavisi o
starosti saća: što je saće starije udeo voska je manji a time je i cena niža. Poklopci sadrže gotovo
čisti vosak i takav postiže najvišu cijenu.

3.6.1.Proizvodnja pčelinjeg voska

Fabrička prerada voska započeta je u 19. veku. Godine 1857. Nemac Mehring je proizveo
prve industrijski napravljene satne osnove. Na dalje govorimo o proizvodnji i preradi voska
manjih razmjera na način koji se koristi u mnogim evropskim zemljama. Širom sveta vosak se
uglavnom prerađuje u specijalizovanim pogonima za preradu u koje pčelari donose saće ili već
otopljeni vosak. Dobar kvalitet pčelinjeg voska u velikoj meri zavisi od načinu prerade.
Postoje dva načina dobivanja; topljenjem i hemijskom ekstrakcijom voska. Topljenje je najčešće
korišćen postupak. Vosak se može dobiti kuvanjem u kipućoj vodi ili pari te pomoću električnog
ili solarnog topionika.
Hemijsko izdvajanje je moguće samo u laboratoriju pomoću rastvarača, a isplativo je kad
trebamo manju količinu voska.

3.7. PČELINJI OTROV

Pčelinji otrov je čist proizvod organizma pčele, to je sekret žaočnog aparata, čija je
biološka namena da štiti pčelinje društvo od neprijatelja. Gorkog je ukusa i kisele reakcije,
karakterističnog mirisa, tečnost žućkaste boje. . Pčela svoj otrov ubrizgava u neprijatelja preko
svoje žaoke. Neposredno posle uboda pčela umre, ali mišići koji se nalaze oko kesica sa otrovom
i žaoke nastavljaju da se grče i da istiskuju otrov narednih 10 minuta.
Pčelinji otrov je smesa više sastojaka organiskih i neorganskih materijala (belančevine,
peptidi, voda, mineralne materije i dr). Vremenom se sastav pčelinjeg otrova prilagodio tome da
izaziva nelagodnosti, a ne da ubija, jer bi to pogoršalo higijenu košnice. Sadrži histamin, melitin,
apamin, adolpin, degra, enzime, biološki aktivne amine, dopamin. Na tačan odnos ovih materija
utiče položaj pčelinjaka i paša koju pčele u tom trenutku posećuju.

13
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

Kod izvesnog broja ljudi, pčelinji otrov izaziva izuzetno burnu alergisku reakciju, koje se
zna završiti i smrtnim ishodom. Ukoliko se pojave simptomi alergije, potrebno je odmah se
obratiti lekaru.

Slika 9
Pčelinji otrov ima terapeutska svojstva u lečenju reumatskih oboljenja, upale zglobova i
išijasa. Takođe se koristi za izradu vakcina koje treba da umanje osetljivost kod osoba koje imaju
problema sa alergijom.

14
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

4. ZANIMLJIVOSTI

Medonosne pčele imaju 170 receptora mirisa koji im omogućuju rodbinsko

prepoznavanje, društvenu komunikaciju unutar košnice i pronalaženje hrane. Njihov njuh je
toliko precizan da one mogu razlikovati stotine različitih biljnih sorti.
Prosečna pčela proizvede oko 1/12 kašičice meda u svom životu, a tokom jednog leta ona
poseti 50-100 cvjetova.
Mozak pčele je ovalnog oblika i velik je kao seme susama, ali to ne znači da one nemaju
izvanrednu sposobnost učenja i pamćenja, i da nisu sposobne napraviti kompleksne proračune
vezane za svoje ‘izlete’.
Matica može živeti i do pet godina (u retkim slučajevima i do 7 godina), a ona je jedina
pčela u košnici koja polaže jaja. Ona je najproduktivnija u letnim mjesecima, kada polaže i do
2.500 jaja dnevno.
Svaka pčela u koloniji ima jedinstven miris, kako bi je članovi kolonije mogli prepoznati.
Samo pčele radilice mogu ubosti, i to samo ako osjećaju da su u opasnosti. Matice imaju
žaoku, ali pošto nikada ne napuštaju košnicu, nisu ni opasnost.
Medonosne pčele komuniciraju putem “plesa”.
Pčele se ne rode znajući kako da naprave med. Mlade pčele sve nauče od starijih i
iskusnijih.Pčele radilice su zapravo polno nerazvijene ženke.
Kolonija pčela sastoji se od 20.000 – 80.000 pčela i jedne kraljice.
Medonosne pčele znaju da je planeta okrugla, i mogu računati uglove kako bi se
orijentisale (prema nedavnim naučnim istraživanjima).
Medonosne pčele dobiju ‘posao’ u košnici na osnovu svoje starosti.
Medonosne pčele razvijaju nove matice iz nekoliko različitih razloga, kao što je smrt
prethodne matice, ili pretrpana košnica i razvijanje nove kolonije.
Medonosne pčele (Apis mellifera) proizvode med već 150 miliona godina i one su jedini
insekt koji proizvodi hranu koju jedu ljudi. Također su ekološki vitalne kao oprašivači.
Pčela zamahne oko 11.400 puta u minuti, zbog čega i čujemo zvuk ‘zujanja’
Pčele umeju da računaju i da prepoznaju lica, a pored toga imaju odličan vid i izuzetno
pamćenje!
Naučnici su uspeli da dokažu da se pčele ne rukovode samo instinktom, već da svoje
ponašanje prilagođavaju u zavisnosti od okruženja i prethodnog iskustva.

15
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

5.ZAKLJUČAK

 Od oko 20.000 vrsta poznatih pčela, samo šest do jedanaest proizvodi i skadišti med, a od
njih samo četiri vrste imaju tradiciju gajenja od strane čoveka
 Pčele igraju najvažniju ulogu u oprašivanju cvetova jer su najbrojniji oprašivači na
zemlji.
 Pčelinji proizvodi su: med, polen, propolis, matični mleč,perga, vosak i pčelinji otrov.
 Svi pčelinji proizvodi su ekstremno zdravi i preporučljivi ne samo u ishrani ljudi već
imaju zdravstvenu primenu.
 Shodno svemu predhodno navedenom, neosporna je uloga pčela u našem ekološkom
sistemu.
 Jedna od najkorisnijih i najbitnijih životinja na planeti velikom brzinom nestaje. Da su
pčele sve ugroženije od gubitka staništa, invazivnih vrsta, klimatskih promena i
korišćenja pesticida najbolje svedoči činjenica da su neke vrste sada, prvi put u istoriji,
stavljene na listu ugroženih životinja.

16
 Seminarski rad „Pčele i pčelinji proizvodi“

6.LITERATURA

 Pčelarstvo, Prof. dr Jovan Kulinčević, Partenon, Beograd, 2012.

 Pčelarstvo, Dr Jovan Kulinčević i Rajica Gačić, LM-Lotus Management, Beograd, 1991.

 https://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9F%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%B0

 http://pixelizam.com/15-nevjerovatnih-cinjenica-o-pcelama-kako-pcele-razvijaju-novu-
maticu/

 BIOLOGIJA za 2. razred gimnazije, Др Имре Кризманић, Мирјана Унчанин, novi

Logos, Beograd, 2016.

17