You are on page 1of 269
GEMBABA' DIKSYUNARI Central Subanen MUBO NGA DIKSYUNARI (or TTR NEA) MABABANG DIKSYUNARI Filipino A SHORT DICTIONARY English GEMBABA' DIKSYUNARI A SHORT DICTIONARY Languages: Central Subanen Cebuano Visayan Filipino English Subanen compiled by: Isis P. Guilingan Jesus S. Tomales Merlinda L. Redulla —Cirilo A. Lonsido with editorial consultation by Isang Caindog and compared for usage by Ciriaca O. Diaz Elma D. Mariano Avelina A. Suma SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS - Philippines, Inc. TRANSLATORS 1992 PUBLISHERS Published in cooperation with the Institute of Philippine Languages and the Department of Education, Culture and Sports Manila, Philippines Additional copies of this publication may be obtained from: Book Depository P.O. Box 2270 CPO 1099 Manila This book or any part thereof may be copied or adapted and reproduced for use by any entity of the Department of Education, Culture and Sports without Permission from the Summer Institute of Linguistics. If there are other organizations or agencies who would like to copy or adapt this book we request that permission first be obtained by writing to: Summer Institute of Linguistics P. O. Box 2270 CPO 1099 Manila Central Subanen Short Dictionary 48.20-192-1M 83.150D924002N ISBN 971-18-0194-9 Printed in the Philippines SIL Press PAUNANG SALITA Sagana sa ganda at pagkakaiba-ibang kultural ang ating bansa. Mahigit 150 wika ang umiiral sa 300,000 metro kwadradong saklaw ng ating bayan, na bawat isa'y may sariling pagkakakilanlan, sa lalong nakapagpaparilag sa pagkamosaik ng buong bayang Pilipinas. Sa simula pa lamang ng ating kasaysayan, napanatili nang mga pamayanang kultural ang kakanyahan ng bawat isa. Ngayon, lalo ni silang dapat himuking higit pang pangalagaan ang kanilang makukulay na pamana. Itaas nating ang ating kapwa Pilipino at patindihin ang kanyang pagmamalaki sa sarili at sa mga ninunong nakapag-ambag sa pagtatatag ng ating bansa upang lalong ibunsod ang pagmamalaki at dangal ng ating pagkabansa. Ang aklat na ito ay isa lamang sa maraming aklat na naglalayong linangin ang kasanayan sa pagbasa at pagkaunawa at dagdagan ang kaalaman sa pamamagitan ng unang wika, tungo sa pagkatutong bumasa sa wikang pambansa. Pinabibilis ng ganitong pagdulog ang pagkatutong bumasa at ang tagumpay at tiwalang matatamo sa ganitong paraan ay magbubunsod sa estudyante sa hangaring ipagpatuloy ang edukasyon sa wikang pambansa. ikinararangal ng Kagawaran ng Edukasyon, Kuttura at Isports na ipakilata ang aklat na ito, ang pinakahuli sa isang serye ng mga aklat na naglalayong palaganapin ang pagkatutong bumasa at sumulat. Habang nalilinang ang mga kasanayang pang- edukasyon na hinahangad ng mga aklat na ito, ang ating bansa sa pangkalahatan ay magtatamo ng kasaganaan. ISIDRO D. CARINO Kalihim PREFACE This four-language vocabulary list is a reprint of the. one produced jointly by the Department of Education and the Summer Institute of Linguistics. The original compilation of this short dictionary was done at a Subanen Writers’ Workshop hosted by the Mandih Central School, South Sindangan District, Zamboanga del Norte, in 1982. It is part of a project to encourage continued respect for the cultural heritage of the Central Subanen people who form a substantial part of the populations of Zamboanga del Norte and Zamboanga del-Sur. * This short dictionary is a reference book suitable for use at home or in schools, by children, youth and adults. Central Subanen speakers wishing to learn Cebuano, Filipino or English may refer to the Subanen section to find words in the other languages. Those speaking Filipino or English may refer to the sections alphabetized according to those languages. Thus the book may easily be used by speakers of any of the four languages. It is our fervent hope that as Subanen speakers use this book to learn the National Language and other languages of the -Philippines, confidence in their own culture and language will be restored and enhanced at the same time. Menginubaanen ita, “Let's speak Subanen.” Central Subanen Project Summer Institute of Linguistics Translators Association of the Philippines KEBIAN MEGBASA SINUBAANEN Sa’ megbasa ita libru Sinubaanen, iinig dunutan ta: 1. Sug letra e, tingegen, maa‘ nu telu'en ta penepeten, “clothing”. ingegen, maa’ nu (*) di Tinegalug, ta', “child”; bela’i, “wedding”. 3. Sug dua' letras ai, tingegen maa’ nu telu'en ta pais, “bolo”; gait, “raft”; gempait, “bitter”. 4, Sug dua' letras au, tingegen maa’ nu telu'en ta daun, “leaf"; taun, “year”; kau‘, “hornbill”, 5. Sug dua' letras aa, sa' ee, sa’ ji, sa' uu, tingegen maa' nu telu'en ta baad, “floor beam”; beed, “mute”; biid, “fish eggs"; sa' tuud, “truth”. SUBANEN PRONUNCIATION When reading the Central Subanen dialect, please observe the following rules: 1. Pronouce e as the sound in the Subanen word for “clothing”, penepeten. 2. Pronounce the apostrophe (') as the (*) in Filipino: “child”, bata'; “wedding”, be/a'i. 3. Pronounce a/ as the sound in the Subanen word for “bolo”, pais. 4. Pronounce au as the sound in the Subanen word for “leaf”, daun. 5. Pronounce double vowels as the sound in the Subanen words for “floor beam", baad; “mute”, beed; “fish eggs”, biid; “truth”, tuud. SU KEBIAN MEGAMIT DIG DIKSYUNARI KINI Enduta'en gemitay kig diksyunari kini? Naa, sa’ duuni sektaang talu' mesuunan mu su Sinubaanen dun, laak mauya'an mu mesuunan sug Binisaya' dun (atawaka su Tinegalug, atawaka sug Iningglis), penengaway mu kig talu' kiin diag laad 1 sampay laad 143, su minarkaan "Subanen Dictionary". Laak subay penengaun mu su gangeten, pinenggi' sa’ su sektaang talu' gempula, iini ganget dun, pula. Naa, sa' duun pelumi medengeg mu sektaang talu' Tinegalug, muka' mesebu'an ka dun, alanduni ma'ananen di Sinubaanen, penengaway mu _ diag laad 144 sampay laad 196, su minarkaan "Filipino Dictionary". Sa’ mbaangan mu su Tinegalug, mbasa mu dayun dia su ma'ananen di Sinubaanen. Laak dagid, sa' duun pelumi medengeg mu sektaang talu' Iningglis, laak ndi' mu mesabut, penengaway mu ki talu' kiin diag laad 197 sampay laad 247, su minarkaan "English Dictionary". Sa’ mbaangan mu sug Iningglis dun, maita' mu dadema su ma'ananen di Sinubaanen. Sa' duuni maita' mu sektaang talu' minarkaan ma'niin, *gikus, sug (*), jini ma'ananen, duun dai Subaanen megamit di sektaang talu' kiin. Melaun pai talu' Sinubaanen ndi' mu mbaangan dinig diksyunariu kini. Pu' su pikebitan Sinubaanen, ndi' megela' dig libru, saba' nu kelaunen. Daal dai mipungun dini, su tatap gemiten nu nga Subaanen. HOW TO USE THIS BOOK If there is a word that you know only in Subanen, and you want to learn how to say it in another language (Cebuano, Filipino or English), look for it on pages 1-143, the pages marked Subanen Dictionary. When. you find the Subanen word, you will also see that word in the other dialects. If you know a Filipino word and want to learn that word in Subanen, look for it on pages 144-196, the pages marked Filipino Dictionary. There you will see the Subanen word also. lf you hear an English word and you want to know its meaning in Subanen, look for the English word on pages 197-247, the pages marked English Dictionary. When you find the English word, its meaning will be given in Subanen. If you see only a part of a Subanen word in dark letters, that part is the root of the word. Words are in alphabetical order according to their roots. Words marked with an asterisk * are used only in one sub-dialect of Subanen, e.g. *gikus, “kitten”. The reader will not find all words of the four languages in this book; that would be an impossible task. We have tried to select those words most useful in everyday life and conversation. TABLE OF CONTENTS SUBANEN - Cebuano - Filipino - English Dictionary ..... al Subanen roots in alphabetical order FILIPINO - Subanen Dictionary...... Filipino roots in alphabetical order 0 197 ENGLISH - Subanen Dictionary. English words in alphabetical order Grammatical Function Words ..... 248 English - Subanen - Cebuano - Filipino Pronoun Systems Articles .... Demonstratives ..... Prepositions Conjunctions . Interjections Particles Qualifiers .... Affirmative Response SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH a ka, ikaw ka, ikaw you aan mangaon, kumdin, kain eat mukaon gaan, pekaan pagkaon pagkdin food mekpaan magpakaon magpakdin feed pakaunon aba! aba! what, ah, oh! gabang luwas magligtas save, rescue gabang tabang tumiulong, help, assist tulong (by action) gegebongay, pagtinabangay bayanihan cooperation peginebangay, abang abel maghdabi, weave humdabi baalan belen hablanan habihan, loom panghabi SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH gaben lampin Jampin diaper abit mosulti magsalita talk abitabit sulti usap converse, discuss Abril Abril Abril April abu, abuabu abuhon kdlay-abé gray abun dili klaru, maldbd blurred hanap gabusabus kutokuto sikmura upper stomach gadag sunglug, magbiré, tease tiawtiaw manléko gedapan, atubang, harapén in front of adap atbang gadi’ hari hari king adin dun bisan asa sa lahét ng everywhere déko gadiplanu eroplano eropléno airplane gaditis ariyos arlyos, arfilyos, earring hikaw adlay pomalhon, magpatuyd hang up, dry manghalay potuyuin SUBANEN CEBUANO, FILIPINO ENGLISH gadsa atsa palataw, hatchet puthaw dun run para, Gpang so that, in order to mengaduy mohilak umiydk, cry, weep tumdngis, aloud tangis ag ang ang a, the agak gigiyahan akayin lead someone by hand aged pack kagat bite pengagud ihaplas, ipdhid, rub medicine 7 ipahid, pahiran into skin haplasan gagung agung agong, gong batingaw Agustu Agustu Agésto August ai! huy! hoy! hey! aku, gaku' ako ako ! mala, malas halang maanghaéng hot (peppery) galad tangkal ulbé ng bdboy pigpen alap kuhaon kdnin, kaha take from SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH aleg abug magtaboy, drive an itaboy animal galeg mogckuser, magparatang, accuse pasangil magakusé alengaleng motan-ow sa tumingin sa look around polibut paligid ali’ basin ug baké, baké lest, in hope sakali that malistu, abtik matalino clever, smart ma'alistu galu'alu' hangin sa habagat gale habagat gamang amang pipi dumb gama' amahan, papa am, tdtay, father itéy ami, gami kami kami we (not you) ampun kanunay lagi always amu, gamu kamo kayé you gamut amut abiloy help, assist (by donation) gamut limus abtloy contribution ganay gamu-gamé ant (flying) anay Gnay termite ganay SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH andyu' hangyd tawad bargain penganib kisami kisamé ceiling gahib punda pundé pillow case ansu‘ sunglug, magbiré, tease tiowtiaw manléko antap, antuk tag-an manghula guess gantung énay énay termite gangas agtang nud, nod forehead gangaw gagmayng moalilift na twig sanga sangé angay adto pumunta, go punta pegangay paingon patingo toward gangel samad sugat wound, cut angit nasuku galit angry gangit kasuku, podt, hate kasilag kasuklaman angyu' hangyu tawad bargain gapan apan, dulon bélang locust Panghabo} SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH apas nahulog, dgas, miscarriage nakuha pagkalagiag gapedadur, kabinit kabinet cabinet gapeladul apet bayaw ang uminat, stretch out buktun mag-inat hand gapu' lulu, apuhan \élo, mamay — grandfather nga lalaki gapu' lula, apuhan \éla, nanay grandmother nga babayi gapu' apu apd grandchild gapu' apuhan sa apé sa great-great kuyengkay lapalapa, apu tatampdkan grandchild sa lapalapa gapu' apuhan sa \dla sa great-great kuyengkay lapalapa, apu = talampakan, = grandparent sa lapalapa \élo sa talampdkan, nnd sa talampékan gapu' lulud apu sa tuhod apé satuhéd = great grandchild gapu' lulud apuhan sa nnd sa téhod, great tuhud, \6lo sa tahod, grandparent apu sa tuhod \dla sa tuhod, apé sa tuhod SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH gapu' nabek dakung balud daluyong tidal wave, big wave gapu' sekud apu sa siku kaapuapthon | great-great- great grandchild gapu' sekud apuhan sa kGnunGnuntan great-great- apuhan sa kG@aptapthan great tuhud grandparent gapu'tindaan = tag-iya sa may-éri ng owner of a tindahén tindéhan store ginepu'ay katigulangan, ningnd ancestor apu’ kagikan arkila arkila upa rent asa' baid hésd sharpen asal apan, hinuon, gayanman, yet, however, bisan pa niand = gayén pa nevertheless man, subdli't masin parat madlat salty masin asin asin salt asiti asayti langis oil gasukal kamay astikal sugar mekatag dig taman sa, hanggdng sa_as far as kutob sa SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH mekatag dig mahitungud tungkél sa about sa, kabahin sa atawaka o, kun 0, o kaya'y or gatoy atay Gtay liver matel katol makati itchy gatep atup bubéng, atip — roof gatsa atsa palataw, hatchet puthaw atuk tag-an manghula guess pawa' abug, palaydsin drive out a palayason person miwa'on, nahulog, dgas, miscarriage awa' nakuha pagkalaglaég gawak haéwak baywdng waist owen maghaon maghdéin serve awid gunit, hawid hawak hold mayak gustu gust6, fbig like, want miayak nahigugma, umibig, love gugma magmahédl, umirog, gumiliw giliw mengayam mamusil pangangasé hunting SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH ayep modula maglaré play gayu kahoy pund tree ba ba ba (question particle) ba'ul baul bail trunk baa’ baha baha flood *baad kapitulo kapituld chapter gailbaag bahag bahdg loincloth binaal baal kaingin, uma kaingin, clearing, sakahan field, farm mbaal mahimi puwéde can, could, may mengumbadl, kultibar, giuma magsdka, cultivate land megbinaal, maglinang meminaalan pengumbaalan pakikipag- trade kalakalan pengumbaalan panguma pagsaséka, agriculture pagbubukid, agrikultdra SUBANEN baalegaan boan baan bebaan, baba baba baba’ baba’ pebaba' gembaba' gembaba' gembaba' gembabaw babuy babuy talun baka bakes baklaw CEBUANO lutoon, maglutd pangatsi sinyal bukag baba baba hait paubos, panaog mubdo mubo pandak, putot mabow baboy babéy ihalds baka bakis pulsiras FILIPINO maglitd bahin pangitdin, babalé takdyan babahin bibig talim pababaé pandak mababa pandék mabébaw baboy bdboy damé baka sinturén pulséras 10 ENGLISH cook sneeze omen back basket carry on back mouth blade (of knife) go downward short (thing) low (thing) short (person) shdllow pig wild pig cow belt bracelet SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH memakut ibton ang magbunot ng_ weed (verb) bakut sagbot damé badas bunal, hampak — paldin whip bago kahulugan talén waterfall baga abaga balikat shoulder bagel daku malaki big mekebagel gaspang, malaki coarse masapnot gembagel dakung balud daluyong tidal wave, baled big wave bagya' daru araro plow bagyu bagyo bagyo typhoon bahagi' bahin bahdgi part, fraction bahagi' tungaon, magbahagi, divide pikason maghéti bahaw bahaw bahaw food kept overnight behinen bahin — bahinon hati divide tungaun {in two) bahin tungaon, magbahdgi, divide pikason maghati gembai' tigdlang matandé old person SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH bai’ gulang malaki na, matured (big) magtlang na baingken brésu bréso upper arm, forearm binaingkenan katutubong man's native baingken damit shirt *Balakat nu Ispiritu Santo Espiritu Santo Holy Spirit Guloy Balakat nug Ispiritu Santo Espiritu Santo Holy Spirit Megbebaya' balat hangin sa habagot gale habagoat balay balay bahay house balay balay sa bahay ng spider's web belingkawa' lawalawa lalawa, sGpot mengum- bisitahon dumdélaw visit delayan balay dalaw memalbas namalbas mag-éhit shave balbas balkun balkun balkén porch, veranda baldi timba timb& bucket baled balod Glon wave 12 SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH balesan pahagad, paragos sledge garusa bali parihas, pariho parého same baling pukot, baling lambat fish net baling bakis sinturon belt balus sayup, dill mali, séla, false hustu hindi totod, . hindi tama balus mamakak magsinu- lie (untruth) ngaling, magyabang balus diwata dios-dios, diyds-diydsan false gods diyus-diyus baluy mahimung maging become mbaluy mahimu puwéde can, could, : may bandilyu ipahibalo, ipahdyag, announce ianunsyo ipabatid, ipaalam baneg, laneg bun-og pasa contusion banta kasuku, podt, hate kasilag kasuklaman bantay motan-aw tumingin, look at tingnan tingin 13 SUBANEN banga' bangbang bangka' bangkay bangkay- bangkay bangkitu bangku' banget banget mengimanget banget bangus bangyira baraha barku barina CEBUANO tadyaw, banga Pn, supas banka bangkay, lawas nga patay gihaya bangkito bangku, lingkuranan bigéte, bangas balbas, bungot namalbas bangus palanggana baraha barku barina 5 FILIPINO bangé tinapay bangké bangkaéy nakabtrol bankito bangko bigdte balbas mag-6éhit bangus. banyéra, palanggéna baradha bapér, barko baréna 14 ENGLISH water crock bread boat corpse lie in state stool bench mustache beard shave milkfish wash tub playing cards ship drill

You might also like