GEMBABA' DIKSYUNARI
Central Subanen
MUBO NGA DIKSYUNARI
(or TTR NEA)
MABABANG DIKSYUNARI
Filipino
A SHORT DICTIONARY
EnglishGEMBABA' DIKSYUNARI
A SHORT DICTIONARY
Languages:
Central Subanen
Cebuano Visayan
Filipino
English
Subanen compiled by:
Isis P. Guilingan Jesus S. Tomales
Merlinda L. Redulla —Cirilo A. Lonsido
with editorial consultation by
Isang Caindog
and compared for usage by
Ciriaca O. Diaz
Elma D. Mariano
Avelina A. Suma
SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS - Philippines, Inc.
TRANSLATORS 1992 PUBLISHERSPublished
in cooperation with the
Institute of Philippine Languages
and the
Department of Education, Culture and Sports
Manila, Philippines
Additional copies of
this publication
may be obtained from:
Book Depository
P.O. Box 2270 CPO
1099 Manila
This book or any part thereof may be copied or adapted and
reproduced for use by any entity of the Department of
Education, Culture and Sports without Permission from the
Summer Institute of Linguistics. If there are other organizations
or agencies who would like to copy or adapt this book we
request that permission first be obtained by writing to:
Summer Institute of Linguistics
P. O. Box 2270 CPO
1099 Manila
Central Subanen
Short Dictionary
48.20-192-1M 83.150D924002N
ISBN 971-18-0194-9
Printed in the Philippines
SIL PressPAUNANG SALITA
Sagana sa ganda at pagkakaiba-ibang kultural ang ating bansa.
Mahigit 150 wika ang umiiral sa 300,000 metro kwadradong
saklaw ng ating bayan, na bawat isa'y may sariling
pagkakakilanlan, sa lalong nakapagpaparilag sa pagkamosaik ng
buong bayang Pilipinas.
Sa simula pa lamang ng ating kasaysayan, napanatili nang mga
pamayanang kultural ang kakanyahan ng bawat isa. Ngayon,
lalo ni silang dapat himuking higit pang pangalagaan ang
kanilang makukulay na pamana. Itaas nating ang ating kapwa
Pilipino at patindihin ang kanyang pagmamalaki sa sarili at sa
mga ninunong nakapag-ambag sa pagtatatag ng ating bansa
upang lalong ibunsod ang pagmamalaki at dangal ng ating
pagkabansa.
Ang aklat na ito ay isa lamang sa maraming aklat na
naglalayong linangin ang kasanayan sa pagbasa at pagkaunawa
at dagdagan ang kaalaman sa pamamagitan ng unang wika,
tungo sa pagkatutong bumasa sa wikang pambansa. Pinabibilis
ng ganitong pagdulog ang pagkatutong bumasa at ang
tagumpay at tiwalang matatamo sa ganitong paraan ay
magbubunsod sa estudyante sa hangaring ipagpatuloy ang
edukasyon sa wikang pambansa.
ikinararangal ng Kagawaran ng Edukasyon, Kuttura at Isports na
ipakilata ang aklat na ito, ang pinakahuli sa isang serye ng mga
aklat na naglalayong palaganapin ang pagkatutong bumasa at
sumulat. Habang nalilinang ang mga kasanayang pang-
edukasyon na hinahangad ng mga aklat na ito, ang ating bansa
sa pangkalahatan ay magtatamo ng kasaganaan.
ISIDRO D. CARINO
KalihimPREFACE
This four-language vocabulary list is a reprint of
the. one produced jointly by the Department of
Education and the Summer Institute of Linguistics. The
original compilation of this short dictionary was done at
a Subanen Writers’ Workshop hosted by the Mandih
Central School, South Sindangan District, Zamboanga
del Norte, in 1982. It is part of a project to encourage
continued respect for the cultural heritage of the Central
Subanen people who form a substantial part of the
populations of Zamboanga del Norte and Zamboanga
del-Sur. *
This short dictionary is a reference book suitable
for use at home or in schools, by children, youth and
adults. Central Subanen speakers wishing to learn
Cebuano, Filipino or English may refer to the Subanen
section to find words in the other languages. Those
speaking Filipino or English may refer to the sections
alphabetized according to those languages. Thus the
book may easily be used by speakers of any of the four
languages.
It is our fervent hope that as Subanen speakers
use this book to learn the National Language and other
languages of the -Philippines, confidence in their own
culture and language will be restored and enhanced at
the same time. Menginubaanen ita, “Let's speak
Subanen.”
Central Subanen Project
Summer Institute of Linguistics
Translators Association of the PhilippinesKEBIAN MEGBASA SINUBAANEN
Sa’ megbasa ita libru Sinubaanen, iinig dunutan ta:
1. Sug letra e, tingegen, maa‘ nu telu'en ta
penepeten, “clothing”.
ingegen, maa’ nu (*) di Tinegalug,
ta', “child”; bela’i, “wedding”.
3. Sug dua' letras ai, tingegen maa’ nu telu'en ta pais,
“bolo”; gait, “raft”; gempait, “bitter”.
4, Sug dua' letras au, tingegen maa’ nu telu'en ta
daun, “leaf"; taun, “year”; kau‘, “hornbill”,
5. Sug dua' letras aa, sa' ee, sa’ ji, sa' uu, tingegen
maa' nu telu'en ta baad, “floor beam”; beed,
“mute”; biid, “fish eggs"; sa' tuud, “truth”.
SUBANEN PRONUNCIATION
When reading the Central Subanen dialect, please
observe the following rules:
1. Pronouce e as the sound in the Subanen word for
“clothing”, penepeten.
2. Pronounce the apostrophe (') as the (*) in Filipino:
“child”, bata'; “wedding”, be/a'i.
3. Pronounce a/ as the sound in the Subanen word for
“bolo”, pais.
4. Pronounce au as the sound in the Subanen word
for “leaf”, daun.
5. Pronounce double vowels as the sound in the
Subanen words for “floor beam", baad; “mute”,
beed; “fish eggs”, biid; “truth”, tuud.SU KEBIAN MEGAMIT DIG DIKSYUNARI KINI
Enduta'en gemitay kig diksyunari kini?
Naa, sa’ duuni sektaang talu' mesuunan mu su
Sinubaanen dun, laak mauya'an mu mesuunan sug
Binisaya' dun (atawaka su Tinegalug, atawaka sug
Iningglis), penengaway mu kig talu' kiin diag laad 1
sampay laad 143, su minarkaan "Subanen Dictionary".
Laak subay penengaun mu su gangeten, pinenggi' sa’ su
sektaang talu' gempula, iini ganget dun, pula.
Naa, sa' duun pelumi medengeg mu sektaang
talu' Tinegalug, muka' mesebu'an ka dun, alanduni
ma'ananen di Sinubaanen, penengaway mu _ diag
laad 144 sampay laad 196, su minarkaan "Filipino
Dictionary". Sa’ mbaangan mu su Tinegalug, mbasa mu
dayun dia su ma'ananen di Sinubaanen.
Laak dagid, sa' duun pelumi medengeg mu
sektaang talu' Iningglis, laak ndi' mu mesabut,
penengaway mu ki talu' kiin diag laad 197 sampay
laad 247, su minarkaan "English Dictionary". Sa’
mbaangan mu sug Iningglis dun, maita' mu dadema su
ma'ananen di Sinubaanen.
Sa' duuni maita' mu sektaang talu' minarkaan
ma'niin, *gikus, sug (*), jini ma'ananen, duun dai
Subaanen megamit di sektaang talu' kiin.
Melaun pai talu' Sinubaanen ndi' mu mbaangan
dinig diksyunariu kini. Pu' su pikebitan Sinubaanen, ndi'
megela' dig libru, saba' nu kelaunen. Daal dai mipungun
dini, su tatap gemiten nu nga Subaanen.HOW TO USE THIS BOOK
If there is a word that you know only in Subanen,
and you want to learn how to say it in another language
(Cebuano, Filipino or English), look for it on pages 1-143,
the pages marked Subanen Dictionary. When. you find
the Subanen word, you will also see that word in the
other dialects.
If you know a Filipino word and want to learn that
word in Subanen, look for it on pages 144-196, the pages
marked Filipino Dictionary. There you will see the
Subanen word also.
lf you hear an English word and you want to
know its meaning in Subanen, look for the English word
on pages 197-247, the pages marked English Dictionary.
When you find the English word, its meaning will be
given in Subanen.
If you see only a part of a Subanen word in dark
letters, that part is the root of the word. Words are in
alphabetical order according to their roots.
Words marked with an asterisk * are used only in
one sub-dialect of Subanen, e.g. *gikus, “kitten”.
The reader will not find all words of the four
languages in this book; that would be an impossible
task. We have tried to select those words most useful in
everyday life and conversation.TABLE OF CONTENTS
SUBANEN - Cebuano - Filipino - English Dictionary ..... al
Subanen roots in alphabetical order
FILIPINO - Subanen Dictionary......
Filipino roots in alphabetical order
0 197
ENGLISH - Subanen Dictionary.
English words in alphabetical order
Grammatical Function Words ..... 248
English - Subanen - Cebuano - Filipino
Pronoun Systems
Articles ....
Demonstratives .....
Prepositions
Conjunctions .
Interjections
Particles
Qualifiers ....
Affirmative ResponseSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
a ka, ikaw ka, ikaw you
aan mangaon, kumdin, kain eat
mukaon
gaan, pekaan pagkaon pagkdin food
mekpaan magpakaon magpakdin feed
pakaunon
aba! aba! what, ah, oh!
gabang luwas magligtas save, rescue
gabang tabang tumiulong, help, assist
tulong (by action)
gegebongay, pagtinabangay bayanihan cooperation
peginebangay,
abang
abel maghdabi, weave
humdabi
baalan belen hablanan habihan, loom
panghabiSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
gaben lampin Jampin diaper
abit mosulti magsalita talk
abitabit sulti usap converse,
discuss
Abril Abril Abril April
abu, abuabu abuhon kdlay-abé gray
abun dili klaru, maldbd blurred
hanap
gabusabus kutokuto sikmura upper
stomach
gadag sunglug, magbiré, tease
tiawtiaw manléko
gedapan, atubang, harapén in front of
adap atbang
gadi’ hari hari king
adin dun bisan asa sa lahét ng everywhere
déko
gadiplanu eroplano eropléno airplane
gaditis ariyos arlyos, arfilyos, earring
hikaw
adlay pomalhon, magpatuyd hang up, dry
manghalay potuyuinSUBANEN CEBUANO, FILIPINO ENGLISH
gadsa atsa palataw, hatchet
puthaw
dun run para, Gpang so that, in
order to
mengaduy mohilak umiydk, cry, weep
tumdngis, aloud
tangis
ag ang ang a, the
agak gigiyahan akayin lead
someone by
hand
aged pack kagat bite
pengagud ihaplas, ipdhid, rub medicine
7 ipahid, pahiran into skin
haplasan
gagung agung agong, gong
batingaw
Agustu Agustu Agésto August
ai! huy! hoy! hey!
aku, gaku' ako ako !
mala, malas halang maanghaéng hot (peppery)
galad tangkal ulbé ng bdboy pigpen
alap kuhaon kdnin, kaha take fromSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
aleg abug magtaboy, drive an
itaboy animal
galeg mogckuser, magparatang, accuse
pasangil magakusé
alengaleng motan-ow sa tumingin sa look around
polibut paligid
ali’ basin ug baké, baké lest, in hope
sakali that
malistu, abtik matalino clever, smart
ma'alistu
galu'alu' hangin sa habagat gale
habagat
gamang amang pipi dumb
gama' amahan, papa am, tdtay, father
itéy
ami, gami kami kami we (not you)
ampun kanunay lagi always
amu, gamu kamo kayé you
gamut amut abiloy help, assist
(by donation)
gamut limus abtloy contribution
ganay gamu-gamé ant (flying)
anay Gnay termite
ganaySUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
andyu' hangyd tawad bargain
penganib kisami kisamé ceiling
gahib punda pundé pillow case
ansu‘ sunglug, magbiré, tease
tiowtiaw manléko
antap, antuk tag-an manghula guess
gantung énay énay termite
gangas agtang nud, nod forehead
gangaw gagmayng moalilift na twig
sanga sangé
angay adto pumunta, go
punta
pegangay paingon patingo toward
gangel samad sugat wound, cut
angit nasuku galit angry
gangit kasuku, podt, hate
kasilag kasuklaman
angyu' hangyu tawad bargain
gapan apan, dulon bélang locust
Panghabo}SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
apas nahulog, dgas, miscarriage
nakuha pagkalagiag
gapedadur, kabinit kabinet cabinet
gapeladul
apet bayaw ang uminat, stretch out
buktun mag-inat hand
gapu' lulu, apuhan \élo, mamay — grandfather
nga lalaki
gapu' lula, apuhan \éla, nanay grandmother
nga babayi
gapu' apu apd grandchild
gapu' apuhan sa apé sa great-great
kuyengkay lapalapa, apu tatampdkan grandchild
sa lapalapa
gapu' apuhan sa \dla sa great-great
kuyengkay lapalapa, apu = talampakan, = grandparent
sa lapalapa \élo sa
talampdkan,
nnd sa
talampékan
gapu' lulud apu sa tuhod apé satuhéd = great
grandchild
gapu' lulud apuhan sa nnd sa téhod, great
tuhud, \6lo sa tahod, grandparent
apu sa tuhod \dla sa tuhod,
apé sa tuhodSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
gapu' nabek dakung balud daluyong tidal wave,
big wave
gapu' sekud apu sa siku kaapuapthon | great-great-
great
grandchild
gapu' sekud apuhan sa kGnunGnuntan great-great-
apuhan sa kG@aptapthan great
tuhud grandparent
gapu'tindaan = tag-iya sa may-éri ng owner of a
tindahén tindéhan store
ginepu'ay katigulangan, ningnd ancestor
apu’ kagikan
arkila arkila upa rent
asa' baid hésd sharpen
asal apan, hinuon, gayanman, yet, however,
bisan pa niand = gayén pa nevertheless
man, subdli't
masin parat madlat salty
masin asin asin salt
asiti asayti langis oil
gasukal kamay astikal sugar
mekatag dig taman sa, hanggdng sa_as far as
kutob saSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
mekatag dig mahitungud tungkél sa about
sa, kabahin sa
atawaka o, kun 0, o kaya'y or
gatoy atay Gtay liver
matel katol makati itchy
gatep atup bubéng, atip — roof
gatsa atsa palataw, hatchet
puthaw
atuk tag-an manghula guess
pawa' abug, palaydsin drive out a
palayason person
miwa'on, nahulog, dgas, miscarriage
awa' nakuha pagkalaglaég
gawak haéwak baywdng waist
owen maghaon maghdéin serve
awid gunit, hawid hawak hold
mayak gustu gust6, fbig like, want
miayak nahigugma, umibig, love
gugma magmahédl,
umirog,
gumiliw giliw
mengayam mamusil pangangasé huntingSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
ayep modula maglaré play
gayu kahoy pund tree
ba ba ba (question
particle)
ba'ul baul bail trunk
baa’ baha baha flood
*baad kapitulo kapituld chapter
gailbaag bahag bahdg loincloth
binaal baal kaingin, uma kaingin, clearing,
sakahan field, farm
mbaal mahimi puwéde can, could,
may
mengumbadl, kultibar, giuma magsdka, cultivate land
megbinaal, maglinang
meminaalan
pengumbaalan pakikipag- trade
kalakalan
pengumbaalan panguma pagsaséka, agriculture
pagbubukid,
agrikultdraSUBANEN
baalegaan
boan
baan
bebaan, baba
baba
baba’
baba’
pebaba'
gembaba'
gembaba'
gembaba'
gembabaw
babuy
babuy talun
baka
bakes
baklaw
CEBUANO
lutoon,
maglutd
pangatsi
sinyal
bukag
baba
baba
hait
paubos,
panaog
mubdo
mubo
pandak, putot
mabow
baboy
babéy ihalds
baka
bakis
pulsiras
FILIPINO
maglitd
bahin
pangitdin,
babalé
takdyan
babahin
bibig
talim
pababaé
pandak
mababa
pandék
mabébaw
baboy
bdboy damé
baka
sinturén
pulséras
10
ENGLISH
cook
sneeze
omen
back basket
carry on back
mouth
blade
(of knife)
go
downward
short (thing)
low (thing)
short (person)
shdllow
pig
wild pig
cow
belt
braceletSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
memakut ibton ang magbunot ng_ weed (verb)
bakut sagbot damé
badas bunal, hampak — paldin whip
bago kahulugan talén waterfall
baga abaga balikat shoulder
bagel daku malaki big
mekebagel gaspang, malaki coarse
masapnot
gembagel dakung balud daluyong tidal wave,
baled big wave
bagya' daru araro plow
bagyu bagyo bagyo typhoon
bahagi' bahin bahdgi part, fraction
bahagi' tungaon, magbahagi, divide
pikason maghéti
bahaw bahaw bahaw food kept
overnight
behinen bahin — bahinon hati divide
tungaun {in two)
bahin tungaon, magbahdgi, divide
pikason maghati
gembai' tigdlang matandé old personSUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
bai’ gulang malaki na, matured (big)
magtlang na
baingken brésu bréso upper arm,
forearm
binaingkenan katutubong man's native
baingken damit shirt
*Balakat nu Ispiritu Santo Espiritu Santo Holy Spirit
Guloy
Balakat nug Ispiritu Santo Espiritu Santo Holy Spirit
Megbebaya'
balat hangin sa habagot gale
habagoat
balay balay bahay house
balay balay sa bahay ng spider's web
belingkawa' lawalawa lalawa, sGpot
mengum- bisitahon dumdélaw visit
delayan balay dalaw
memalbas namalbas mag-éhit shave
balbas
balkun balkun balkén porch,
veranda
baldi timba timb& bucket
baled balod Glon wave
12SUBANEN CEBUANO FILIPINO ENGLISH
balesan pahagad, paragos sledge
garusa
bali parihas, pariho parého same
baling pukot, baling lambat fish net
baling bakis sinturon belt
balus sayup, dill mali, séla, false
hustu hindi totod,
. hindi tama
balus mamakak magsinu- lie (untruth)
ngaling,
magyabang
balus diwata dios-dios, diyds-diydsan false gods
diyus-diyus
baluy mahimung maging become
mbaluy mahimu puwéde can, could,
: may
bandilyu ipahibalo, ipahdyag, announce
ianunsyo ipabatid,
ipaalam
baneg, laneg bun-og pasa contusion
banta kasuku, podt, hate
kasilag kasuklaman
bantay motan-aw tumingin, look at
tingnan tingin
13SUBANEN
banga'
bangbang
bangka'
bangkay
bangkay-
bangkay
bangkitu
bangku'
banget
banget
mengimanget
banget
bangus
bangyira
baraha
barku
barina
CEBUANO
tadyaw, banga
Pn, supas
banka
bangkay,
lawas nga
patay
gihaya
bangkito
bangku,
lingkuranan
bigéte, bangas
balbas, bungot
namalbas
bangus
palanggana
baraha
barku
barina
5
FILIPINO
bangé
tinapay
bangké
bangkaéy
nakabtrol
bankito
bangko
bigdte
balbas
mag-6éhit
bangus.
banyéra,
palanggéna
baradha
bapér, barko
baréna
14
ENGLISH
water crock
bread
boat
corpse
lie in state
stool
bench
mustache
beard
shave
milkfish
wash tub
playing cards
ship
drill