Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΡΗΣΗ 223-279

ΣΧΟΛΙΑ στίχοι 223-248

Ο φύλακας εμφανίζεται «ουδέπω προοικονομηθείς» ,χωρίς να αγγέλλεται η

άφιξή του .Τούτο συμβαίνει για να δηλωθεί η σοβαρότητα του λόγου της άφιξής του
και η σπουδή που τον πιέζει παρά τη θέλησή του.

Σκηνικές παρατηρήσεις:Ως φρουρός φορά τη θηβαϊκή στρατιωτική στολή και

κρατά δόρυ.Ως προσωπείο θα του ταίριαζε τo σφηνοειδές με το γένι , με την ερυθρή
επιδερμίδα των αγγελιοφόρων .Η περικεφαλαία θα είναι μέρος της στολής του ( μέσα
σ’ αυτή θα ανακινούσαν τους «πάλους» -κλήρους , όπως αναφέρεται στο στίχο
275) .Ως στρατιώτης του Κρέοντα είναι ώριμος άνδρας.
Η απρόσμενη εμφάνισή του δημιουργεί περιπέτεια. Το προοίμιο των λόγων του
είναι εκτενές και δημιουργεί εύθυμη ατμόσφαιρα με το περιεχόμενό του , που θα το
υπογράμμιζε με τις ανάλογες κινήσεις χεριών και ποδιών.Ο λόγος του χαρακτηρίζεται
από περιττολογία , αφέλεια , απλότητα , ζωηρότητα , παραστατικότητα , γνωμολογικό
χαρακτήρα , λεπτολόγο χιούμορ και ανυπόκριτη εγωϊστική διάθεση.
Ο φύλακας αναλαμβάνει το ρόλο του αγγέλου στο αρχαίο δράμα.Είναι λαϊκό
πρόσωπο που μεταφέρει ευχάριστα ή δυσάρεστα νέα που προωθούν την εξέλιξη του
έργου. Οι « αγγελικές ρήσεις» ήταν επικά ή διηγηματικά μέρη ανάμεσα στα
επεισόδια .Αν και αντιθεατρικά , ήταν απαραίτητα γιατί:
 παρουσιάζουν όσα έχουν συμβεί εκτός σκηνής , συντελώντας στην ενότητα
τόπου , χρόνου , μύθου
 ο ποιητής επειδή είναι υποχρεωμένος να χρησιμοποιεί μόνο 3 υποκριτές
πρέπει να κάνει αντικείμενο αφήγησης όσες σκηνές απαιτούν την παρουσία
περισσοτέρων προσώπων
 είναι υποχρεωμένος επίσης να αφήσει το χορό στην ορχήστρα, πράγμα το
οποίο σημαίνει ότι στο αρχαίο δράμα δεν αλλάζει το σκηνικό και οτιδήποτε
συμβαίνει εκτός αυτού μεταφέρεται με τον άγγελο.
 Συνήθως ο άγγελος είναι απλοϊκό , αντιηρωϊκό πρόσωπο που έρχεται σε
αντίθεση με τους ήρωες και τονίζει το υψηλό τους ήθος.

Ήθος φύλακα: Η ενσωμάτωση του εσωτερικού διαλόγου του μέσα στη αφήγηση
καθιστά δυνατή την παραστατικότερη και εναργέστερη εξωτερίκευση του δράματος
που ζει ο φύλακας. Παλίμβουλος, αμφιταλαντευόμενος δημιουργεί ιλαρότητα.
Προσπαθεί να σώσει τον εαυτό του με μακρολογίες και φλυαρίες .Είναι απλοϊκός,
φοβιτσιάρης αφελής , μοιρολάτρης .Μόνη του μέριμνα ως τώρα είναι η ψυχολογική
προετοιμασία του Κρέοντα όχι για να δεχθεί αυτός τη δυσάρεστη αγγελία αλλά για
να μην του επιρρίψει ευθύνες. Δηλώνει με χαριτωμένο οξύμωρο « δεν ξέρω τίποτα,μα
θα μιλήσω» εννοώντας πως γνωρίζει την πράξη όχι όμως και το δράστη.Γενικά μέχρι

1
Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος
τώρα δε δίνει ξεκάθαρη απάντηση .Ζει περιχαρακωμένος στα όρια του εγώ του και
αμύνεται με όπλο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Ήθος Κρέοντα: Η πρώτη αντίδραση του Κρέοντα εκφράζεται με μία ερώτηση , που
δηλώνει απορία απλή ( στίχος 237). Η δεύτερη ερώτηση (στιχ.244) εκφράζει διαταγή
και αγανάκτηση .Η συμπεριφορά του φύλακα επαυξάνει την αδημονία του Κρέοντα ,
που ξεσπά με μία έκφραση οργίλη σε σχήμα πλεονασμού: « πριν πάρεις πόδι, θα
μιλήσεις επιτέλους;» , που θα συνοδευόταν από μία απειλητική κίνηση όπως η ύψωση
του σκήπτρου. Η τρίτη ερώτηση ( στιχ.248) εξωτερικεύει έκπληξη και αγανάκτηση
συγχρόνως. Τραγικά ειρωνικό είναι το σχόλιό του ότι ο δράστης είναι ένας
απερίσκεπτος άνδρας.Οι θεατές όμως γνωρίζουν πως , η Αντιγόνη, μία γυναίκα , έχει
παραβεί το διάταγμά του.

στίχοι 249-279

στίχοι 249-267: Περιγραφή του τρόπου ταφής και αντιδράσεις φυλάκων

στίχοι 268-277: Απόφαση γνωστοποίησής της στον Κρέοντα , κλήρωση μεταξύ των
φυλάκων για ορισμό αγγελιαφόρου
στίχοι 278-279: Παρέμβαση του χορού.

Ο φύλακας περιγράφοντας την ταφή του Πολυνείκη αναφέρει ότι η ταφή έγινε
κατά τη διάρκεια της νύχτας.Οι φύλακες είχαν αναλάβει τη φρούρηση του νεκρού
τόσο κατά τη διάρκεια της μέρας όσο και της νύχτας με βάρδιες. Η Αντιγόνη πρέπει
να ξεκίνησε πριν το χάραμα.Επομένως η ταφή πρέπει να έγινε προτού αναλάβει « ο
πρώτος ημεροσκόπος» υπηρεσία.Οι φύλακες δεν είδαν την Αντιγόνη είτε γιατί το
σκοτάδι τους εμπόδισε είτε γιατί έφθασαν εκεί μετά την ταφή.Ίσως πάλι ο
τελευταίος νυκτοφύλακας είχε αποκοιμηθεί εν ώρα καθήκοντος.
Η ταφή χαρακτηρίζεται ως « παράξενο μυστήριο» , γιατί στον τόπο της
ταφής δεν υπήρχε αξίνα, σκάμμα, χώμα βγαλμένο με το δικέλλι, δεν υπήρχαν ίχνη
από τροχούς ή πατήματα ή ίχνη θηρίου ή σκύλου , που θα μπορούσε με τα πόδια του
να σκεπάσει το σώμα του νεκρού – θαρρείς ότι και αυτά το σεβάστηκαν! Ο
παράδοξος και υπερφυσικός τρόπος ταφής υπονοεί ίσως και θεϊκή παρέμβαση.
Με τη φράση « για να ξορκίσει το κακό» ασυνείδητα ο φύλακας κατηγορεί
τον Κρέοντα για υβριστική συμπεριφορά που άφησε έκθετο το νεκρό , πηγή
μιάσματος που μολύνει ακόμα και τον ήλιο κατά την θρησκευτική αντίληψη.Η
συνήθεια της ρίψης χώματος υπάρχει ακόμα και σήμερα , ενώ στην αρχαιότητα
όποιος συναντούσε άταφο νεκρό και δεν έριχνε λίγο χώμα πάνω του με κατεύθυνση
προς τη Δύση, θεωρούνταν « εναγής» ( μιαρός) .
Οι φύλακες με συναίσθηση της ευθύνης που τους βάραινε , αφού συνήλθαν
από την πρώτη κατάπληξη , άρχισαν να διαπληκτίζονται επιρρίπτοντας ο ένας στον
άλλο την ευθύνη.Γνώριζαν πως ο βασιλιάς θα τους ενοχοποιούσε είτε διότι
αδιαφόρησαν για την τέλεση του καθήκοντός τους είτε διότι οι ίδιοι έθαψαν το
νεκρό παίρνοντας χρήματα από κάποιο πολιτικό αντίπαλο του Κρέοντα.
Στη φράση του φύλακα « είμαστε πρόθυμοι και σίδερο να πιάσουμε καυτό, να
μπούμε στη φωτιά μπουσουλητά , να ορκιστούμε» υπάρχουν τρία είδη θεοκρισίας ή
θεοδικίας .Σήμερα τα αναστενάρια , παγανιστικά έθιμα της Θράκης είναι λείψανα

2
Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος

της συνήθειας αυτής.Η θεοκρισία ταιριάζει σε ανθρώπους απαίδευτους ,που δε

μπορούν να βρουν λύση με το διάλογο.Από πολιτιστική άποψη ενδιαφέρει η
σκληρότητα της ορκοδοσίας , που σε καμία περίπτωση δε χρησιμοποιούν άτομα
ευγενικής καταγωγής.
Όπως συμβαίνει σε περιπτώσεις ομαδικής σύγχυσης να ξεχωρίζει από τους
πολλούς ο ένας , ο ψύχραιμος και λογικός , έτσι και στην περίπτωση των φυλάκων ,
που βρίσκονταν σε αδιέξοδο, ξεχώρισε κάποιος ( δεν έχει σημασία ούτε αναφέρεται
το όνομά του αφού τα ταπεινά πρόσωπα στην τραγωδία είναι ανώνυμα).Η αντίθεση
του ορθολογιστικού ήθους του έρχεται σε αντιπαραβολή με τους πολλούς και
αποτελεί ένα μικρό δείγμα της σοφόκλειας τεχνικής.Προτείνει να γίνει κλήρωση για
το ποιος θα μεταφέρει τα νέα στον Κρέοντα.Ο κλήρος έτυχε στον «κακότυχο»
φύλακα ΄ ο χαρακτηρισμός αυτός προσιδιάζει και πάλι στο λαϊκότροπο ύφος ενός
απλοϊκού ανθρώπου.(τεχνική Σοφοκλή ως προς τη λέξη των προσώπων της
τραγωδίας)
Ο φύλακας φοβάται και παρουσιάζεται χωρίς τη θέλησή του.Γιατί πράγματι
συμβαίνει να μην αγαπά κανείς τον άγγελο κακών ειδήσεων και τον θεωρεί υπαίτιο
για τη δυστυχία του, αναφέρει θυμοσοφικά ο φύλακας .( τα γνωμικά είναι στοιχείο
λαϊκότητας αφού για να στηρίξει κανείς την άποψή του αναφέρει αποφθέγματα μη
μπορώντας να προβάλλει λογικά επιχειρήματα)Είναι χαρακτηριστικό της όλης
αφήγησης πως άμεσα ή έμμεσα προσπαθεί να αποσείσει τις ευθύνες αλλά
χαρακτηρίζει και τον Κρέοντα ως σκληρό και εμπαθή.

Παρέμβαση Χορού: Με τη θέση πως το έργο είναι θεοκίνητο τάσσεται και ο

κορυφαίος του Χορού με αφέλεια .Προσφωνεί με δισταγμό το βασιλιά επειδή η
γνώμη που διατυπώνει ενέχει έμμεσα την αποδοκιμασία του βασιλικού
κηρύγματος.Εδώ εγκαταλείπει τη διπλωματική γλώσσα και τη συγκρατημένη
συμπεριφορά και γίνεται σαφής, ευθύς και τολμηρός. Προβάλλεται η θεοσέβειά του
και η θρησκοληψία του , η οποία είναι ειλικρινής και πηγαία, όχι επίπλαστη όπως του
Κρέοντα.
Η επέμβαση του χορού δεν είναι ένα απλό δίστιχο που γεφυρώνει δύο εκτενείς
λόγους . Έχει δραματικό ενδιαφέρον. Συμβάλλει στη θεώρηση της ταφής του
Πολυνείκη από την πλευρά της θεϊκής δράσης και ταυτόχρονα δημιουργεί έντονη
δραματική και συναισθηματική φόρτιση στον Κρέοντα , που θα αποκαλύψει το
πραγματικό του πρόσωπο .