ΧΛΟΥΑΡΝΤ Φ ΙΛ ΙΠ Σ ΛΛΒΚΡΑΦΤ

Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ
ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΚΑΚΤΟΣ
1990
Απ'τον 2° τόμο της τετράτομης συλλογής «ΑΠΑΝΤΑ»
Κάκτος, 1990
Μετάφραση: Αλικη Ακοντίδου

Πρωτότυπος τίτλος: Supernatural Horror in Literature

Γράφτηκε το 1926-27, και δημοσιεύτηκε αρχικά στον «Ερημίτη» (The

Recluse, No. 1), του Γ. Πωλ Κουκ, το 1927. Αργότερα, το αναθεώρησε
κατά ένα μεγάλο μέρος και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο «Λάτρη τον
φανταστικού» από το 1933 έως το Φεβρουάριο του 1935, οπότε το
περιοδικό σταμάτησε να κυκλοφορεί και ο Λάβκραφτ εγκατέλειψε την
αναθεώρηση του κειμένου.
 Εισαγωγή

Το πιο παλιό και το πιο δυνατό συναίσθημα του ανθρώπινου

είδους είναι ο φόβος, και το πιο παλτό και δυνατό είδος φό­
βου είναι ο φόβος για το άγνωστο. Λίγοι ψυχολόγοι θα δια­
φωνήσουν μ ’ αυτά τα δυο γεγονότα και η παραδοχή τους
πρέπει να καθιερώσει μια για πάντα τη γνησιότητα και την
αξιοπρέπεια της παράδοξα τρομακτικής ιστορίας ως λογοτε­
χνικοί: είδους. Εναντίον της εκσφενδονίζονται όλοι όι κεραυ­
νοί ενός ματεριαλιστικού διανοουμενισμού που κολλάει στη
συχνότητα των συναισθημάτων^ και στα εξωτερικά γεγονότα
και ενός απλοϊκά σαχλού ιδεαλισμού που αποδοκιμάζει το
αισθητικό κίνητρο και επικαλείται μια διδακτική λογοτεχνία
που να «ανυψώνει» τον αναγνώστη σε έναν κατάλληλο βαθμό
προσποιητής αισιοδοξίας. Αλλά παρ’ όλες αυτές τις αντιρ­
ρήσεις η παράδοξη ιστορία έχει επιζήσει, έχει αναπτυχθεί
και έχει φθάσει σε αξιοσημείωτα ύψη τελειότητας, βασισμέ­
νη καθώς είναι σε μια βαθιά και ουσιώδη αρχή, που η γοη­
τεία της ακόμα και αν δεν είναι πάντα οικουμενική πρέπει να
είναι δυνατή και σταθερή σε όσους έχουν την απαιτούμενη
ευαισθησία.
Η γοητεία του μακάβριου είναι γενικά περιορισμένη γιατί
απαιτεί από τον αναγνώστη έναν ορισμένο βαθμό φαντασίας
και μια ικανότητα αποστασιοποίησης από την καθημερινή
ζωή. Είναι σχετικά λίγοι αυτοί που είναι αρκετά απελευθε­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

ρωμένοι από τα μάγια της καθημερινής ρουτίνας για να αντα-

ποκριθούν στο κάλεσμα των πνευμάτων από το υπερπέραν,
και οι ιστορίες με συνηθισμένα αισθήματα και γεγονότα ή οι
ιστορίες με συνηθισμένες παραμορφώσεις τέτοιων αισθή­
σεων και γεγονότων θα έχουν πάντα την πρώτη θέση στις
προτιμήσεις της πλειοψηφίας· δίκαια ίσως, μια κι αυτά τα
συνηθισμένα ζητήματα αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της
ανθρώπινης εμπειρίας. Αλλά οι ευαίσθητοι είναι πάντα μαζί
μας και μερικές φορές μια παράξενη φλέβα φαντασίας κυ­
ριεύει μια σκοτεινή γωνιά του πιο αμετάπειστου εγκεφάλου,
έτσι που καμιά εκλογίκευση, αναμόρφωση ή φροϋδική ανά­
λυση δεν μπορεί να εκμηδενίσει την ανατριχίλα του ψιθύρου
από τη γωνιά της καμινάδας ή του μοναχικού δάσους. Εδώ
εντοπίζουμε ένα ψυχολογικό σχήμα ή μια παράδοση τόσο
πραγματική και βαθιά ριζωμένη στην πνευματική εμπειρία
όσο κάθε άλλο σχήμα ή παράδοση των ανθρώπινου είδους,
σύγχρονη με το θρησκευτικό αίσθημα και στενά συνδεδεμέ-
νη με πολλές πλευρές του, και η οποία αποτελεί ένα πολύ
μεγάλο μέρος της εσώτατης βιολογικής μας κληρονομιάς για
να χάσει τη δύναμη που έχει πάνω σε μια πολύ σημαντική,
αν και όχι μεγάλη αριθμητικά, μειοψηφία του είδους μας.
Τα πρώτα ένστικτα και τα πρώτα συναισθήματα του αν­
θρώπου διαμόρφωσαν την απάντησή του στο περιβάλλον που
βρέθηκε. Ξεκάθαρα αισθήματα, βασισμένα στη χαρά και
στον πόνο, αναπτύχθηκαν σε σχέση με τα φαινόμενα των
οποίων τις αιτίες και τα αποτελέσματα μπορούσε να καταλά­
βει, ενώ σε σχέση με αυτά που δεν μπορούσε να καταλάβει
— και το σύμπαν έβριθε απ * αυτά στις πρώτες του μέρες —
πλέχτηκαν φυσικά οι προσωποποιήσεις, οι θαυμαστές ερμη­
νείες και τα αισθήματα δέους και φόβου που μπορούσε να
επινοήσει μια φυλή με λίγες και απλές ιδέες και περιορισμέ­
νη εμπειρία. Το άγνωστο, και κατά συνέπειαν το απρόβλεπτο,
έγινε για τους πρωτόγονους προγόνους μας μια τρομερή και
παντοδύναμη πηγή καλών και κακών που στέλνονταν στο
ανθρώπινο είδος για απόκρυφους και εντελώς εξωγήινους λό­
γους, που επομένως ήταν ξεκάθαρο ότι ανήκαν σε σφαίρες
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ύπαρξης για τις οποίες δεν ξέρουμε τίποτα και των οποίων
δεν αποτελούμε μέρος. Με τον ίδιο τρόπο, το φαινόμενο των
ονείρων βοήθησε να δημιουργηθεί η ιδέα ενός μη πραγματι­
κού ή πνευματικού κόσμου, και γενικά όλες οι συνθήκες της
πρωτόγονης ζωής συντελούσαν τόσο έντονα σε ένα υπερφυ­
σικό αίσθημα που δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το
γεγονός ότι η ίδια η κληρονομική ουσία του ανθρώπου είναι
τόσο βαθιά διαποτισμένη με τη θρησκεία και την προκατά­
ληψη. Ακόμα και από επιστημονική άποψη, αυτή η διαπό­
τιση πρέπει να θεωρηθεί ουσιαστικά μόνιμη όσον αφορά το
υποσυνείδητο και τα βαθύτερα ένστικτα γιατί, παρ ’ όλο που
η περιοχή του αγνώστου συρρικνώνεται σταθερά εδώ και
χιλιάδες χρόνια, άπειρο μυστήριο καλύπτει ακόμα το μεγα­
λύτερο μέρος του εξοπερικού κόσμου, ενώ τεράστια υπολείμ­
ματα ισχυρών κληρονομικών συνειρμών περιβάλλουν όλα τα
αντικείμενα και τις διαδικασίες που κάποτε ήταν μυστηριώ­
δεις, ανεξάρτητα από το πόσο καλά μπορεί να έχουν εξηγη­
θεί τώρα πια, Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα
παλιά μας ένστικτα εδρεύουν φυσιολογικά στο νευρικό μας
ιστό, πράγμα που τα κάνει ικανά να μπουν σε λειτουργία
ακόμια και αν το συνειδητό μιυαλό μας εξαγνιζόταν από όλες
τις πηγές του μυστηρίου.
Επειδή θυμόμαστε τον πόνο και την απειλή του θανάτου
πολύ πιο ζωηρά α π’ ό,τι την ευχαρίστηση και επειδή τα
αισθήματα μας προς την ευεργετική πλευρά του αγνώστου
από πολύ νωρίς πήραν μορφή και τυποποιήθηκαν σε συμβα­
τικές θρησκευτικές τελετές, η πολύ πιο σκοτεινή και κακο­
ποιός πλευρά του κοσμικού μυστήριου είναι αυτή που κυ­
ριαρχεί στους δημοφιλείς λαϊκούς μύθους για το υπερφυσικό.
Αυτή η τάση εντείνεται από το γεγονός ότι η αβεβαιότητα
είναι πάντοτε στενά συνδκδεμένη με τον κίνδυνο, κάνοντας
έτσι κάθε είδος άγνωστου κόσμου έναν κόσμο γεμιάτο κινδύ­
νους και κακούς οιωνούς. Εάν σ ’ αυτή την αίσθηση του
φόβου και του κακού προσθέσουμε την αναπόφευκτη γοητεία
και περιέργεια που δημιουργεί το θαυμαστό, γεννιέται ένα
σύνθετο σύνολο από έντονη συγκίνηση και πρόκληση για τη
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

φαντασία που η ζωτικότητά του πρέπει αναγκαστικά να διαρ­

κέσει όσο και η ίδια,η. ανθρώπινη φυλή. Τα παιδιά πάντα θα
φοβούνται το σκοτάδι και οι άνθρωποι που είναι ευαίσθητοι
στους κληρονομικούς παλμούς πάντα θα τρέμουν στη σκέψη
των κρυφών και ανεξιχνίαστων κόσμων που πάλλοντμι πέρα
από τα άστρα ή πιέζουν απαίσια τη δική μας σφαίρα σε
ανίερες περιοχές που μόνον οι νεκροί και οι φεγγαρόπ^ηκτοι
μπορούν να δουν.
Με αυτά τα τόσο βαθιά θεμέλια κανείς δεν πρέπει να εκ­
πλήσσεται από την ύπαρξη μιας λογοτεχνίας κοσμικού φό­
βου. Υπήρχε πάντοτε και θα υπάρχει πάντοτε, και η καλύτε­
ρη απόδειξη για τη ρώμη και την ανθεκτικότητά της είναι η
ώθηση που νιώθουν συγγραφείς με εντελώς διαφορετικές κλί­
σεις να δοκιμαστούν σ ’ αυτό το είδος, σαν να θέλουν να
αποτινάξουν από το μυαλό τους ορισμένες φανταστικές μορ­
φές που αλλιώς θα τους κυνηγούσαν και θα τους βασάνιζαν.
Έτσι, ο Ντίκενς έγραψε αρκετά μυστηριώδη διηγήματα, ο
Μπράουνινγκ το φρικώδες ποίημα «Χίλντε Ρόλαντ», ο Χέν-
ρυ Τζέημς «Το γύρισμα της βίδας », ο Ντρ. Χολμς την έξυπνη
νουβέλα « Έ λσυ Βένερ», η Φ. Μάριον Κρόφορντ την «Επάνω
κουκέτα» και μια σειρά άλλα παραδείγματα, η Σαρλότ Πέρ-
κινς Γκίλμαν, κοινωνική λειτουργός, την «Κίτρινη ταπετσα­
ρία»>, ενώ ο χιουμορίτσας Γ. Γ. Τζάκομπς δημιούργησε το
γνωστό μελοδραματικό κομμάτι «Το πόδι της μαϊμούς».
Αυτό το είδος της λογοτεχνίας τρόμου δεν πρέπει να συγ-
χέεται με ένα άλλο είδος που του μοιάζει εξωτερικά αλλά που
είναι πολύ διαφορετικό ψυχολογικά, της λογοτεχνίας του α­
πλού φυσικού τρόμου και του γήινα τρομακτικού. Αυτό το
είδος έχει σίγουρα τη θέση του, όπως και οι συμβατικές ή
ακόμα αλλόκοτες ή χιουμοριστικές ιστορίες φαντασμάτων
όπου ο φορμαλισμός καταργεί την πραγματική αίσθηση του
νοσηρά αφύσικου, αλλά αυτά δεν αποτελούν τη λογοτεχνία
του κοσμικού φόβου με την πραγματική έννοια του όρου. Η
πραγματική παράξενη ιστορία έχει κάτι περισσότερο από
μυστικούς φόνους, ματωμένα κόκαλα ή ένα άσπρο φάντασμα
με αλυσίδες, όπως υπαγορεύουν οι κανόνες. Πρέπει να υπάρ­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

χει μια ορισμένη ατμόσφαιρα αγωνιώδους και ανεξήγητου

τρόμου που προέρχεται από άγνωστες, εξωτερικές δυνάμεις
και πρέπει να υπάρχει ένας υπαινιγμός εκφρασμένος με σο­
βαρότητα και δέος για την πιο τρομερή σύλληψη του ανθρώ­
πινου νου — μια κακόβουλη και στοχευμένη διακοπή ή ήττα
των σταθερών νόμων της Φύσης που είναι και η μοναδική
μας προστασία ενάντια στις επιθέσεις του χάους και στους
δαίμονες του ανεξιχνίαστου διαστήματος.
Φυσικά, δεν περιμένουμε ότι όλες οι παράξενες ιστορίες θα
ακολουθούν απόλυτα ένα θεωρητικό μοντέλο. Τα δημιουργι­
κά μυαλά είναι ανόμοια και τα καλύτερα κατασκευάσματα
έχουν τα αδύνατα σημεία τους. Στην πραγματικότητα, τα πιο
εκλεκτά κομμάτια αυτού του είδους είναι προϊόντα ασυνείδη­
του και εμφανίζονται σε αξιομνημόνευτα αποσπάσματα, δια­
σκορπισμένα ανάμεσα σε ένα υλικό που το μεγαλύτερο μέρος
του ανήκει σε εντελώς διαφορετικό είδος. Το πιο σημαντικό
απ' όλα είναι η ατμόσφαιρα, γιατί το τελικό κριτήριο της
αυθεντικότητας δεν είναι, η συνοχή της πλοκής αλλά η δη­
μιουργία μιας συγκεκριμένης αίσθησης. Μπορούμε να πούμε,
σαν γενικό κανόνα, ότι μια παράξενη ιστορία που ο σκοπός
της είναι να διδάξει ή να προκαλέσει κοινωνικό προβλημα­
τισμό, ή μια ιστορία στην οποία ο τρόμος εξηγείται τελικά
με φυσικά μέσα, δεν είναι μια γνήσια ιστορία κοσμικού φό­
βου· αλλά παραμένει γεγονός ότι τέτοιες διηγήσεις κατέχουν,
έστω και αποσπασματικά, ατμοσφαιρικές αιχμές που πλη­
ρούν όλες τις προϋποθέσεις μιας αληθινής λογοτεχνίας τρό­
μου του υπερφυσικού. Γ ι’ αυτό δεν πρέπει να κρίνουμε μια
παράξενη ιστορία από τις προθέσεις του συγγραφέα της ή
από το μηχανισμό της πλοκής, αλλά από το συγκινησιακό
επίπεδο που επιτυγχάνει στο λιγότερο γήινο σημείο της. Εάν
ένα τέτοιο «υψηλό» σημείο καταφέρνει να δημιουργήσει τα
κατάλληλα συναισθήματα, πρέπει να καταχωρηθεΐ από μόνο
του στη λογοτεχνία του παράδοξου, ανεξάρτητα από το πόσο
πεζά συνεχίζεται αργότερα. Το μοναδικό χαρακτηριστικό
του πραγματικά παράδοξου είναι απλά αυτό: κατά πόσον κα­
ταφέρνει να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα βαθύ αίσθη­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μα τρόμου και επαφής με άγνωστες σφαίρες και δυνάμεις· μια

στάση δέους σαν να βρισκόταν στην εξώτατη άκρη του γνω­
στού σύμπαντος και να άκουγε το πέταγμα μαύρων φτερών ή
το τρίξιμο εξώτερων όντων και σχημάτων — και, φυσικά, με
όσο μεγαλύτερη πληρότητα και συνοχή μια ιστορία μεταδί­
δει αυτή την ατμόσφαιρα, τόσο καλύτερη είναι σαν έργο
τέχνης αυτού του συγκεκριμένου είδους.

Η εμφάνιση της ιστορίας τρόμου

Όπως, φυσικά, θα περίμενε κανείς από ένα είδος τόσο στενά

συνδεδεμένο με πρωτόγονες συγκινήσεις, η ιστορία τρόμου
είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη σκέψη και ο ανθρώ­
πινος λόγος.
Ο κοσμικός τρόμος εμφανίζεται σαν ένα συστατικό των
πιο παλιών λαϊκών μύθων όλων των φυλών και έχει αποκρυ­
σταλλωθεί στις πιο αρχαϊκές μπαλάντες, τα χρονικά και τις
ιερές γραφές. Ήταν, πράγματι, ένα σημαντικό στοιχείο της
περίπλοκης τελετουργικής μαγείας και των τελετών της για
την επίκληση των δαιμόνων και των φαντασμάτων που αν­
θούσαν από τους προϊστορικούς χρόνους και έφθασαν στη
μεγαλύτερη ακμή τους στην Αίγυπτο και τα Σημιτικά έθνη.
Αποσπάσματα όπως η Βίβλος του Ενώχ και οι κώδικες του
Σολομώντα δηλώνουν σαφώς τη δύναμη που ασκούσε το πα­
ράδοξο στο αρχαίο Ανατολικό πνεύμα, και πάνω σ ’ αυτά
βασίστηκαν συστήματα και παραδόσεις που ο απόηχός τους
φτάνει έως σήμερα. Ίχνη αυτού του υπερφυσικού φόβου συ­
ναντιόνται στην κλασική λογοτεχνία και υπάρχουν στοιχεία
μιας πολύ πιο έντονης παρουσίας σε μια προφορική λογοτε­
χνία με τη μορφή τραγουδιών που αναπτύχθηκε παράλληλα
με το κύριο ρεύμα αλλά εξαφανίστηκε εξαιτίας της έλλειψης
γραπτού μέσου. Ο Μεσαίωνας, που ήταν γεμάτος με φαντα­
στικά μυστήρια, έδωσε τρομακτική ώθηση στην έκφρασή
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

τους και τόσο η Ανατολή όσο και η Δύση προσπάθησαν να

διασώσουν αλλά και να συνεχίσουν τη σκοτεινή κληρονομιά
όχι μόνον της λαϊκής γνώσης, αλλά και της ακαδημαϊκά
διατυπωμένης μαγείας και του καβαλλισμού που τους είχαν
παραδοθεί. Οι μάγισσες, οι λυκάνθρωποι, τα βαμπίρ και οι
τυμβωρύχοι ακούγονταν συχνά από τα χείλη των βάρδων και
των γιαγιάδων, και χρειάστηκε πολύ λίγη ενθάρρυνση για να
κάνουν το τελικό βήμα και να περάσουν τα σύνορα που χω­
ρίζουν την ιστορία που τραγουδιέται ή το τραγούδι από την
τυπική λογοτεχνική σύνθεση. Στην Ανατολή, η παράδοξη
ιστορία απέκτησε μια φανταχτερή ζωηρότητα που σχεδόν τη
μεταμόρφωσε σε γνήσια φαντασία. Στη Δύση, όπου ο μυστι­
κοπαθής Τεύτονας είχε κατεβεί από τα σκοτεινά βόρεια δάση
και ο Κέλτης διατηρούσε μνήμες από παράξενες θυσίες σε
δρυιδικά άλση, απέκτησε μιαν ατμόσφαιρα τρομερής έντα­
σης και πειστικής σοβαρότητας που διπλάσιασε τη δύναμη
των μισοειπωμένων τρόμων.
Ένα μεγάλο μέρος της δύναμης της Δυτικής άποψης των
ιστοριών τρόμου οφειλόταν, χωρίς αμφιβολία, στη μυστική
αλλά συχνά υπονοούμενη παρουσία μιας απαίσιας λατρείας
της νύχτας, της οποίας οι παράξενες συνήθειες — που προέρ­
χονταν από τους προ-Αρίους και προ-αγροτικούς χρόνους,
όταν μια μελαχρινή φυλή Μογγόλων περιπλανιόταν στην
Ευρώπη μαζί με τα κοπάδια της — είχαν τις ρίζες τους στις
πιο πανάρχαιες και σκανδαλώδεις τελετές γονιμότητας. Αυτή
η μυστική θρησκεία που μετεδίδετο κρυφά ανάμεσα στους
χωρικούς για χιλιάδες χρόνια, παρά την εξωτερική κυριαρ­
χία της δρυιδικής, της ελληνορρωμαϊκής και της χριστιανι­
κής πίστης ανάλογα με την περιοχή, χαρακτηριζόταν από
άγρια «Σάββατα των Μαγισσών» σε μοναχικά δάση και πάνω
στις κορυφές απόμακρων λόφων τη νύχτα της Βαλπουργίας
και του Χαλοουίν, τις παραδοσιακές εποχές που ζευγαρώνουν
οι κατσίκες, τα πρόβατα και οι αγελάδες. Εκτός δε από τις
εκτεταμένες διώξεις των μαγισσών που προκάλεσε, από τις
οποίες η νύχτα του Σάλεμ αποτελεί το κύριο παράδειγμα ως
προς την Αμερική, έγινε και η πηγή ενός τεράστιου πλούτου
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

από μύθους σχετικά με τη μαγεία. Συγγενές με αυτή τη θρη­

σκεία, και ίσως συνδεδεμένο με αυτήν, ήταν το φοβερό μυ­
στικό σύστημα της ανεστραμμένης θεολογίας ή της λατρείας
του Σατανά, που δημιούργησε τέτοιους τρόμους όπως η διά­
σημη «Μαύρη Λειτουργία», ενώ τον ίδιο σκοπό είχαν και οι
δραστηριότητες αυτών που οι στόχοι τους ήταν κάπως πιο
επιστημονικοί ή φιλοσοφικοί — των αστρολόγων, των καβα-
λιστών και των αλχημιστών του τύπου του Αλβέρτου του
Μεγάλου ή του Ρέημοντ Λίλι, από τους οποίους έβριθαν αυ­
τές οι άγριες εποχές. Το πόσο διαδεδομένο και βαθύ ήταν το
μεσαιωνικό πνεύμα του τρόμου στην Ευρώπη, που έγινε ακό­
μα πιο έντονο από τη σκοτεινή απελπισία που έφεραν τα
κύματα της πανούκλας, φαίνεται αρκετά καθαρά από τα αλ­
λόκοτα σκαλίσματα που εμφανίστηκαν σε ένα μεγάλο μέρος
της πιο εκλεπτυσμένης γοτθικής εκκλησιαστικής τέχνης της
εποχής, της οποίας πολύ γνωστά παραδείγματα είναι οι δαι­
μονικές μορφές στο εξωτερικό της Νοτρ Νταμ και του Μον
Σαιν Μισέλ. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε όλη τη διάρ­
κεια αυτής της περιόδου υπήρχε ανάμεσα σε μορφωμένους
και σε αμόρφωτους μια αναντίρρητη πίστη σε κάθε μορφή
του υπερφυσικού, από τα πιο ευγενικά δόγματα του Χριστια­
νισμού ως τις πιο τερατώδεις νοσηρότητες της μαύρης μα­
γείας. Δεν ξεπήδησαν από το τίποτα οι μάγοι και οι αλχη-
μιστές της Αναγέννησης, ο Νοστράδαμος, ο Τριθέμιος, ο
Ντρ. Τζων Ντη, ο Ρόμπερτ Φλαντ και οι παρόμοιοι.
Σ " αυτό το εύφορο έδαφος αναπτύχθηκαν οι τύποι και οι
χαρακτήρες των σκοτεινών μύθων που ζουν έως σήμερα στη
λογοτεχνία του παράδοξου, πολύ ή λίγο αλλαγμένοι από τη
μοντέρνα τεχνική. Πολλοί α π ’ αυτούς προέρχονται από πα-
λιότερες προφορικές πηγές και αποτελούν μέρος της μόνιμης
κληρονομιάς του ανθρώπινου είδους. Η σκιά που εμφανίζεται
και ζητάει την ταφή των οστών της, ο δαίμονας-εραστής που
έρχεται για να πάρει μακριά τη μνηστή του που είναι ακόμα
ζωντανή, το πνεύμα του θανάτου ή ο ψυχοπομπός που έρχεται
καβάλα στο νυχτερινό άνεμο, ο άνθρωπος-λύκος, η σφραγι­
σμένη κάμαρα, ο αθάνατος μάγος — όλα αυτά βρίσκονται σ ’
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

αυτό το περίεργο μείγμα της μεσαιωνικής γνώσης που ο κ.

Μπέρινγκ-Γκουλντ τόσο αποτελεσματικά συγκέντρωσε με τη
μορφή βιβλίου. Όταν το μυστικιστικό Βόρειο αίμα ήταν πιο
δυνατό, η ατμόσφαιρα των δημοφιλών ιστοριών γινόταν πιο
έντονη, γιατί στις λατινικές φυλές υπάρχει μια δόση λογικής
που αρνείται ακόμη και στις πιο παράξενες προκαταλήψεις
πολλές από τις αποχρώσεις του μαγικού τις τόσο χαρακτη­
ριστικές στους δικούς μας, τους γεννημένους στα δάση και
θρεμμένους στον πάγο ψιθύρους.
Όπως ακριβώς όλα τα είδη μυθιστορήματος εμφανί­
στηκαν πρώτα με μορφή ποίησης, έτσι και το παράδοξο συ-
ναντάται για πρώτη φορά ως λογοτεχνικό είδος μέσα στην
ποίηση. Αν και φαίνεται περίεργο, τα περισσότερα από τα
αρχαία δείγματα είναι σε πεζό λόγο, όπως το περιστατικό με
το λυκάνθρωπο στον Πετρώνιο, τα φοβερά αποσπάσματα α­
πό τον Απούλιο, το σύντομο αλλά διάσημο γράμμα του Πλί-
νιου του Νεότερου στον Σύρα και η παράξενη συλλογή στα
«Θαυμαστά γεγονότα» του Φλέγονα, του έλληνα απελεύ­
θερου του αυτοκράτορα Αδριανού. Στο Φλέγονα βρίσκου­
με για πρώτη φορά την απαίσια ιστορία της μνηστής του
πτώματος, στο «Φιλίνιος και Μαχάτες», που αργότερα ανα­
φέρει ο Πρόκλος και στη μοντέρνα εποχή αποτέλεσε πη­
γή έμπνευσης για τη «Μ νηστή της Κόρινθου» του Γκαΐτε
και για το «Γερμανό φοιτητή» του Ουάσινγκτον Ίρβινγκ.
Αλλά όταν πια οι παλιοί βόρειοι μύθοι παίρνουν λογοτε­
χνική μορφή και όταν το παράδοξο εμφανίζεται σταθερά
στη λογοτεχνία της εποχής, τις περισσότερες φορές βρίσκε­
ται σε μετρική μορφή, όπως συμβαίνει και με το μεγαλύτερο
μέρος των αυστηρά φανταστικών γραπτών του Μεσαίωνα και
της Αναγέννησης. Τα σκαδιναβικά Έντας και Σάγκας ξεχει­
λίζουν από κοσμικό τρόμο και τρέμουν από τον τρομερό
φόβο του Ύμιρ και του άμορφου απογόνου του, ενώ τα δικά
μας αγγλοσαξονικά Μπέογουλφ και τα μετέπειτα ηπειρωτικά
Νΐμπελουνγκ είναι γεμάτα από μαγική παραδοξότητα. Ο Δά-
ντης είναι πρωτοπόρος στην κλασική σύλληψη της μακά­
βριας ατμόσφαιρας και στις μεγαλοπρεπείς στροφές του
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

Σπένσερ υπάρχει αρκετή ποσότητα φανταστικού τρόμου στο

τοπίο, στα περιστατικά και στους χαρακτήρες. Η πεζή λογο­
τεχνία μάς προσφέρει το «Morte d’ Arthur» του Μαλορί, στο
οποίο παρουσιάζονται αρκετές μακάβριες καταστάσεις παρ­
μένες από παλιότερες μπαλάντες — η κλοπή του ξίφους και
του μεταξωτού από τον σερ Γκάλαχαντ —, ενώ άλλα πιο
άξεστα δείγματα παρουσιάζονταν χωρίς αμφιβολία στα φθη­
νά αισθησιακά βιβλία της σειράς, που καταβροχθίζονται από
τους αδαείς. Στο ελισαβετιανό δράμα με το Δρ Φάουστους,
τις μάγισσες στο Μάκβεθ, το φάντασμα στον Ά μ λετ και την
απαίσια φρίκη του Γουέμπστερ, μπορούμε εύκολα να διακρί­
νουμε τη δυνατή επίδραση του δαιμονικού πάνω στο κοινό,
μια επίδραση που γινόταν πιο ισχυρή από τον πραγματικό
φόβο της ζωντανής μαγείας, της οποίας ο τρόμος, πιο έντο­
νος πρώτα στην ηπειρωτική Ευρώπη, άρχισε να ακούγεται
δυνατά και στην Αγγλία καθώς κέρδιζαν έδαφος οι σταυρο­
φορίες του Ιάκωβου του Πρώτου για το κυνήγι των μαγισ-
σών. Στη μυστικιστική πρόζα της εποχής προστίθεται μια
μακριά σειρά από πραγματείες πάνω στη μαγεία και τη δαι­
μονολογία που προκαλούν τη φαντασία του αναγνωστικού
κοινού.
Στο υπόλοιπο του δέκατου έβδομου και στις αρχές του
δέκατου όγδοου αιώνα, βλέπουμε μιαν αυξανόμενη μάζα από
μύθους και μπαλάντες σκοτεινού περιεχομένου που διατη­
ρούν όμως μιαν επίφαση ευγενικής και αποδεκτής λογοτε­
χνίας, Τα φθηνά βιβλία τρόμου και παραδοξότητας πολλα-
πλασιάζονται, και παίρνουμε μια ιδέα για το ζωηρό ενδιαφέ­
ρον των ανθρώπων από αποσπάσματα σαν το Φάντασμα της
κυρίας Β/'μλ, του Ντεφόε, μια απλοϊκή ιστορία για το φάντα­
σμα μιας νεκρής γυναίκας που επισκέπτεται ένα μακρινό φί­
λο, που είχε γραφτεί για να διαφημίσει μιαν όχι ιδιαίτερα
δημοφιλή θεολογική πραγματεία πάνω στο θάνατο. Τα ανώ­
τερα στρώματα της κοινωνίας άρχισαν να χάνουν την πίστη
τους στο υπερφυσικό και πέρασαν σε μια περίοδο κλασικού
ρασιοναλισμού. Μετά, ξεκινώντας με τις μεταφράσεις των
Ανατολικών ιστοριών στην επικράτεια της βασίλισσας
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Άννας και παίρνοντας οριστική μορφή γύρω στα μέσα του

αιώνα, έρχεται η αναγέννηση του ρομαντικού αισθήματος —
η εποχή της καινούργιας χαράς στη φύση και στην ακτινο­
βολία των παλιότερων εποχών, των παράξενων σκηνών, των
γενναίων πράξεων και των απίστευτων θαυμάτων. Το αισθα­
νόμαστε πρώτα στους ποιητές, που τα λόγια τους αποκτούν
νέες ποιότητες θαυμασμού, παραξενιάς και ρίγους. Και τελι­
κά, μετά τη δειλή εμφάνιση μερικών παράδοξων σκηνών στις
νουβέλες της εποχής — όπως στις Περιπέτειες του Φερδινάν-
δον. Κόμη του Βάθους, του Σμόλετ —, το απελευθερωμένο
ένστικτο βρίσκει τη θέση του στη γέννηση μιας καινούργιας
σχολής γραψίματος, της «Γοτθικής» σχολής του τρομερού
και φανταστικού πεζού μυθιστορήματος, του οποίου οι λογο­
τεχνικοί απόγονοι είναι προορισμένοι να γίνουν πολυάριθμοι
και σε πολλές περιπτώσεις με μεγάλη καλλιτεχνική αξία.
Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο, αν το σκεφθεΐ κανείς, ότι η
διήγηση του παράδοξου σαν ένα σταθερό και ακαδημαϊκά
αναγνωρισμένο λογοτεχνικό είδος θα αργούσε τόσο πολύ να
γεννηθεί. Η ορμή και η ατμόσφαιρα είναι τόσο παλιάς όσο
και ο άνθρωπος, αλλά η τυπική παράδοξη ιστορία της επί-
σημης λογοτεχνίας είναι παιδί του δέκατου όγδοου αιώνα.

Η πρώιμη γοτθική νουβέλα

Τα στοιχειωμένα τοπία του « Όσιαν», τα χαοτικά οράματα

του Γουίλιαμ Μπλέηκ, οι αλλόκοτοι χοροί των μαγίσσων
στον «Ταμ Ο ' Σάντερ», του Μπερν, ο βδελυρός δαιμονισμός
του Κόλεριτζ στον «Κρίστομπελ» και στον «Αρχαίο ναυτι­
κό», η γεμάτη φαντάσματα γοητεία του «Κίλμενυ», του
Τζέημς Χογκ, και η πιο συγκρατημένη προσέγγιση του κο­
σμικού τρόμου στη «Λάμια» και σε άλλα ποιήματα του Κητς,
είναι τυπικά βρετανικά δείγματα της εμφάνισης του παράδο­
ξου στην επίσημη λογοτεχνία. Τα τευτονικά εξαδέλφια μας
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

της ηπειρωτικής Ευρώπης ήταν εξίσου δεκτικά στην παλίρ­

ροια και ο « Ά γριος κυνηγός'», του Μπέργκερ και η ακόμα
πιο διάσημη μπαλάντα του δαίμονα-γαμπρού της «Λεωνό-
ρα ς» — τα οποία μιμήθηκε στα αγγλικά ο Σκοτ, που ο σε­
βασμός του για το υπερφυσικό ήταν πάντα μεγάλος — μας
δίνουν μόνο μια γεύση του μαγικού πλούτου που είχε αρχίσει
να παράγει το γερμανικό τραγούδι. Ο Τόμας Μουρ δανείστη­
κε α π ' αυτές τις πηγές το μύθο της μνηστής του αγάλματος
(που χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον Προσπέρ Μεριμέ
στην «Αφροδίτη τής Ιλ » και που τα ίχνη του φθάνουν βαθιά
μέσα στην αρχαιότητα) που αντηχεί τόσο δραματικά στην
μπαλάντα του «Γο δαχτυλίδι», ενώ ο «Φάουστ», το αθάνατο
αριστούργημα του Γκαίτε, που περνά από το απλό τραγούδι
στην κλασική τραγωδία όλων των εποχών, μπορεί να θεωρη­
θεί ως το ανώτερο ύψος που έφθασε ποτέ αυτό το γερμανικό
ποιητικό είδος.
Αλλά ήταν τελικά ένας πολύ ζωντανός και κοσμικός Εγ­
γλέζος — κανένας άλλος από τον ίδιο τον Οράτιο Γουόλπολ
— που έδωσε στο ρεύμα που μεγάλωνε οριστικό σχήμα και
έγινε ο πραγματικός ιδρυτής της λογοτεχνικής ιστορίας τρό­
μου σαν επίσημο είδος. Έχοντας αδυναμία στο μεσαιωνικό
ρομάντσο και μυστήριο σαν την παρεκτροπή ενός ερασιτέ­
χνη και με μια παράξενη απομίμηση γοτθικού πύργου για
κατοικία, στο Στρόουμπερυ Χιλ, ο Γουόλπολ δημοσίευσε το
1764 «Τον πύργο του Οτράντο», μια ιστορία με υπερφυσικό
περιεχόμενο η οποία, αν και ήταν μέτρια και καθόλου πει­
στική, ήταν προορισμένη να εξασκήσει μια σχεδόν χωρίς
προηγούμενο επίδραση στη λογοτεχνία του παράδοξου. Στην
αρχή, τόλμησε να το παρουσιάσει μόνο σαν μετάφραση από
τα ιταλικά από κάποιον Γουΐλιαμ Μάρσαλ, ενός μυθικού «0-
νούφριο Μουράλτο», αλλά αργότερα ο συγγραφέας αναγνώ­
ρισε τη σχέση του με το βιβλίο και δοκίμασε μεγάλη ευχα­
ρίστηση από την πλατιά και άμεση δημοτικότητά του — μια
δημοτικότητα που επεκτάθηκε σε πολλές εκδόσεις, γρήγορη
δραματοποίηση και μίμηση σε μεγάλη κλίμακα στην Αγγλία
και τη Γερμανία.
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η ιστορία — ανιαρή, τεχνητή και μελοδραματική — εξα-

σθενίζει ακόμα περισσότερο από ένα ζωηρό πεζογραφικό
στυλ που η αστική ζωντάνια του δεν επιτρέπει τη δημιουργία
μιας αληθινά παράδοξης ατμόσφαιρας. Μιλάει για τον Μάν-
φρεντ, έναν ασυνείδητο και σφετεριστή πρίγκιπα, αποφασι­
σμένο να ιδρύσει δική του δυναστεία, ο οποίος μετά το μυ­
στηριώδη ξαφνικό θάνατο του μοναδικού του γιου Κόνραντ,
την ημέρα του γάμου του τελευταίου, προσπαθεί να χωρίσει
από τη γυναίκα του Ιππολύτα και να παντρευτεί με τη νέα που
προοριζόταν για τον άτυχο νέο — ο οποίος παρεμπιπτόντως
είχε συντρίβει από την αφύσικη πτώση ενός γιγάντιου κρά­
νους στην αυλή του πύργου. Η Ιζαμπέλα, η χήρα νύφη, ξε­
φεύγει από το σχέδιό του και σε κάτι υπόγειες κρύπτες κάτω
από τον πύργο συναντάει έναν ευγενικό νεαρό προστάτη, τον
Θίοντορ, που φαίνεται να είναι χωρικός αλλά μοιάζει παρά­
ξενα με τον παλιό λόρδο Αλφόνσο που κυβερνούσε το κτήμα
πριν από τον Μάνφρεντ. Αμέσως μετά, υπερφυσικά φαινόμε­
να πλήττουν τον πύργο με διάφορους τρόπους- απομεινάρια
από γιγάντιες πανοπλίες ανακαλύπτονται εδώ κι εκεί, ένα
πορτρέτο βγαίνει από την κορνίζα του και περπατάει, ένα
αστροπελέκι καταστρέφει το οικοδόμημα και ένα κολοσ­
σιαίο φάντασμα του Αλφόνσο με πανοπλία υψώνεται από τα
ερείπια και ανεβαίνει μέσα από τα σύννεφα στην αγκαλιά του
Αγιου Νικολάου. Ο Θίοντορ, που ερωτοτροπούσε με την Μα-
τίλντα, την κόρη του Μάνφρεντ, τη χάνει — γιατί τη σφάζει
κατά λάθος ο πατέρας της — και αποκαλύπτεται ότι είναι ο
γιος του Αλφόνσο και ο νόμιμος κληρονόμος της περιου­
σίας. Η ιστορία τελειώνει με το Θίοντορ που παντρεύεται την
Ιζαμπέλα και ετοιμάζονται να ζήσουν ευτυχισμένοι από εδώ
και στο εξής, ενώ ο Μάνφρεντ — που σφετεριζόμενος τη
ξένη περιουσία είχε προκαλέσει τον υπερφυσικό θάνατο του
γιου του και τα δικά του υπερφυσικά βάσανα - μετανοεί και
αποσύρεται σε ένα μοναστήρι και η θλιβερή σύζυγός του
ζητάει άσυλο σε μια γειτονική μονή.
Αυτή είναι η ιστορία, επίπεδη και εντελώς στερημένη από
τον αληθινό κοσμικό τρόμο που αποτελεί αναπόσπαστο κομ­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μάτι της λογοτεχνίας του παράδοξου. Αλλά ήταν τέτοια η

δίψα της εποχής γ ι’ αυτά τα ίχνη του παράξενου, και των
αρχαίων φαντασμάτων που αντανακλά, που έγινε σοβαρά α­
ποδεκτή από τους πιο αξιόλογους αναγνώστες και, παρά την
ουσιαστική ακαταλληλότητά της, τοποθετήθηκε σε ένα βά­
θρο μεγάλης σημασίας στην ιστορία της λογοτεχνίας. Αυτό
που έκανε πάνω α π ’ όλα ήταν να δημιουργήσει έναν και­
νούργιο τύπο σκηνής, χαρακτήρες-μαριονέτες και περιστατι­
κά που, καθώς βελτιώθηκαν στα χέρια συγγραφέων με μια
φυσική τάση προς το παράδοξο, υποκίνησαν την ανάπτυξη
μιας σχολής που εμιμείτο τη Γοτθική και η οποία με τη σειρά
της ενέπνευσε τους πραγματικούς δημιουργούς του κοσμικού
τρόμου — τη γραμμή των αληθινών καλλιτεχνών, αρχίζοντας
με τον Πόε. Αυτά τα καινούργια δραματικά εξαρτήματα απε-
τελούντο κατ ’ αρχήν από τον γοτθικό πύργο με την τρομερή
του αρχαιότητα, τις τεράστιες αποστάσεις, τις εγκαταλελειμ-
μένες ή κατεστραμμένες πτέρυγες, τους υγρούς διαδρόμους,
τις ανθυγιεινές κρυφές κατακόμβες και ένα γαλαξία φαντα­
σμάτων και απεχθών μύθων σαν ένα πυρήνα αγωνίας και δαι­
μονικού τρόμου. Συμπεριλαμβάνονταν επίσης ο τυραννικός
και μοχθηρός ευγενής — ο κακός - , η αγαθή, επί μακράν
καταδιώκομενη και γενικά σαχλή ηρωίδα, που υφίσταται
τους μεγαλύτερους τρόμους και χρησιμεύει σαν σημείο ανα­
φοράς και εστιασμού της συμπάθειας του αναγνώστη, ο γεν­
ναίος και άσπιλος ήρωας, πάντα από καλή γενιά αλλά συχνά
με ταπεινή μεταμφίεση, η σύμβαση των ηχηρών ξενικών ο­
νομάτων, κυρίως ιταλικών, για τους χαρακτήρες και η ατέ­
λειωτη σειρά από σκηνικά τεχνάσματα όπως παράξενα φώτα,
υγρές πόρτες-παγίδες, σβηστές λάμπες, κρυμμένα και μου­
χλιασμένα χειρόγραφα, μεντεσέδες που έτριζαν, χαλιά του
τοίχου που έτρεμαν και τα παρόμοια. Ό λα αυτά τα εξαρτή­
ματα επανεμφανίζονται με διασκεδαστική ομοιότητα, αν και
μερικές φορές με εκπληκτικά αποτελέσματα, σε όλη την ι­
στορία της γοτθικής νουβέλας και εξακολουθούν να υπάρ­
χουν ακόμα και σήμερα, αν και μια πιο εκλεπτυσμένη τεχνι­
κή την αναγκάζει να παίρνει μια λιγότερο απλοϊκή και προ­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

φανή μορφή. Είχε βρεθεί ένα αρμονικό περιβάλλον για την

καινούργια σχολή και ο συγγραφικός κόσμος δεν άργησε να
αρπάξει την ευκαιρία.
Το γερμανικό ρομαντικό μυθιστόρημα ανταποκρίθηκε α­
μέσως στην επιρροή του Γουόλπολ και σύντομα έγινε συνώ­
νυμο με το παράδοξο και το φρικιαστικό. Στην Αγγλία ένας
από τους πρώτους μιμητές ήταν η διάσημη κυρία Μπάρμπολ-
ντ, που μετά έγινε Μις Έηκιν, η οποία το 1773 δημοσίευσε
ένα ημιτελές απόσπασμα που λεγόταν «Σερ Μπέρτραντ», στο
οποίο οι χορδές του γνήσιου τρόμου είχαν αληθινά αγγιχθεί
από επιδέξιο χέρι. Ένας ευγενής. σε ένα σκοτεινό και μονα­
χικό έλος, παρασυρμένος από ένα πένθιμο κουδούνισμα και
ένα μακρινό φως μπαίνει σε έναν παράξενο και αρχαίο πύργο
που οι πόρτες του ανοιγοκλείνουν και τα μπλε φευγαλέα φώ­
τα του οδηγούν από μυστηριώδεις σκάλες σε νεκρά χέρια και
ζωντανεμένα μαύρα αγάλματα. Τελικά, βρίσκει ένα φέρετρο
με μια νεκρή γυναίκα, την οποία ο σερ Μπέρτραντ φιλάει,
και τη στιγμή που τη φιλάει το σκηνικό διαλύεται και δίνει
τη θέση του σε ένα θαυμάσιο διαμέρισμα όπου η κυρία, που
έχει επιστρέφει στη ζωή, δίνει ένα γεύμα προς τιμήν του
σωτήρα της. Ο Γουόλπολ θαύμαζε αυτή την ιστορία, αν και
έδειχνε λιγότερο σεβασμό για έναν ακόμα πιο διακεκριμένο
απόγονο του «Οτρόντο » του — τον «Γηραιό άγγλο βαρόνο»,
της Κλάρας Ρηβ, που δημοσιεύτηκε το 1777. Στην πραγμα­
τικότητα, αυτή η ιστορία δεν είχε την πραγματική δόνηση
του εξώτερου σκότους και μυστηρίου που χαρακτήριζε το
απόσπασμα της κυρίας Μπάρμπολντ και, αν και ήταν λιγό­
τερο πρωτόγονη από τη νουβέλα του Γουόλπολ και είχε με­
γαλύτερη καλιτεχνική οικονομία τρόμου, παρουσιάζοντας
μόνο ένα φάντασμα, είναι σίγουρα πολύ ανόητη για να θεω­
ρηθεί μεγάλη. Σ 5 αυτήν έχουμε πάλι τον ενάρετο κληρονόμο
του πύργου, μεταμφιεσμένο σε χωρικό, που του αποδίδεται η
κληρονομιά του με τη μεσολάβηση του φαντάσματος του
πατέρα του, και έχουμε πάλι μια περίπτωση πλατιάς δημοτι­
κότητας που οδηγεί σε πολλές εκδόσεις, δραματοποίηση και
μετάφραση στα γαλλικά. Η κυρία Ρηβ έγραψε άλλη μια νου­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

βέλα του παράδοξου, η οποία δυστυχώς δε δημοσιεύτηκε και

χάθηκε.
Η γοτθική νουβέλα έχει πια καθιερωθεί σαν λογοτεχνικό
είδος και τα παραδείγματα πολλαπλασιάζονται εκπληκτικά
καθώς ο δέκατος όγδοος αιώνας πλησιάζει στο τέλος του. «Η
παράμερη γωνιά», γραμμένη το 1785 από τη Σοφία Λη, έχει
το ιστορικό στοιχείο που εκτυλίσσεται γύρω από τις δίδυμες
κόρες της Μαρίας, βασίλισσας της Σκοτίας, και αν και στε­
ρείται το υπερφυσικό στοιχείο, χρησιμοποιεί το σκηνικό και
το μηχανισμό του Γουόλπολ με μεγάλη επιδεξιότητα. Πέντε
χρόνια αργότερα, όλες οι υπάρχουσες φωτεινές περιπτώσεις
χλόμιασαν με την εμφάνιση ενός καινούργιου λαμπρού ά­
στρου: την κυρία Ανν Ράντκλιφ (1764-1823), της οποίας οι
διάσημης νουβέλες έκαναν μόδα τον τρόμο και την αγωνία
και η οποία έθεσε καινούργια και υψηλότερα κριτήρια στον
τομέα του μακάβριου και της ατμόσφαιρας που εμπνέει φόβο,
παρά την προκλητική συνήθεια να καταστρέφει στο τέλος τα
ίδια της τα φαντάσματα μέσω περίπλοκων, μηχανικών εξη­
γήσεων. Στις γνωστές γοτθικές παγίδες των προκατόχων της,
η κυρία Ράντκλιφ πρόσθεση μια γνήσια αίσθηση του απόκο­
σμου στο σκηνικό και τα περιστατικά που πλησίαζε στην
ιδιοφυία' κάθε απόχρωση των σκηνικών και της δράσης συ-
νεισέφερε καλλιτεχνικά στην εντύπωση του απεριόριστου
τρόμου που επιθυμούσε να μεταδώσει. Μερικές απαίσιες λε­
πτομέρειες όπως ίχνη από αίμα στις σκάλες του πύργου, ένας
αναστεναγμός από ένα μακρινό τάφο ή ένα παράξενο τραγού­
δι σε ένα δάσος τη νύχτα μπορούν μαζί της να δημιουργή­
σουν τις πιο δυνατές εικόνες επικείμενου τρόμου, ξεπερνώ-
ντας κατά πολύ τις υπερβολικές και κουραστικές επεξηγή­
σεις των άλλων. Ούτε γίνονται λιγότερο δυνατές αυτές οι
εικόνες επειδή εξηγούνται πριν από το τέλος της νουβέλας.
Η οπτική φαντασία της κυρίας Ράντκλιφ ήταν πολύ δυνατή
και εμφανίζεται τόσο στις γοητευτικές περιγραφές του τοπίου
— πάντα σε ένα γενικό, μεγαλόπρεπο εικονογραφικό περί­
γραμμα και ποτέ σε λεπτομέρειες — όσο και στις παράδοξες
φαντασιώσεις της. Οι κύριες αδυναμίες της, εκτός από τη
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

συνήθεια της πεζογραφικής απογοήτευσης, είναι μια τάση

προς τη λανθασμένη γεωγραφία και ιστορία και μια μοιραία
προτίμηση να διασκορπίζει στις νουβέλες της ανόητα μικρά
ποιήματα που αποδίδονται στον έναν ή στον άλλον από τους
χαρακτήρες.
Η κυρία Ράντκλιφ έγραψε έξι νουβέλες: «Οι πύργοι του
Ά θλινκαι του Ντάνμπεην», (1789), « Ένα σισιλιάνικο ρομά­
ντζο», (1790), «Τορομάντζο του δάσους», (1792), «Ταμυστή­
ρια του Ουντόλφο», (1794), «ΟΙταλός», (1797), και «Γκαστόν
ντε Μποντεβίλ », που γράφτηκε το 1802, αλλά δημοσιεύτηκε
για πρώτη φορά μετά το θάνατό της το 1826. Α π’ αυτές, ο
Ουντόλφο είναι η πιο διάσημη και μπορεί να θεωρηθεί ως το
καλύτερο είδος πρώιμης γοτθικής ιστορίας. Είναι το χρονικό
της Έμιλυ, μιας νεαρής Γαλλίδας που μεταφέρθηκε σε έναν
αρχαίο και δυσοίωνο πύργο στα Απέννινα μετά το θάνατο
των γονιών της και το γάμο της θείας της με το λόρδο του
πύργου, το ραδιούργο ευγενή Μοντόνι. Μυστηριώδεις ήχοι,
ανοιχτές πόρτες, φοβεροί μύθοι και ένας ακατονόμαστος τρό­
μος σε μια κόγχη πίσω από ένα μαύρο πέπλο λειτουργούν
όλα σε γρήγορο ρυθμό για να ταράξουν την ηρωίδα και την
πιστή συνοδό της, A vvir αλλά τελικά, μετά το θάνατο της
θείας της, δραπετεύει με τη βοήθεια ενός άλλου φυλακισμέ­
νου που έχει ανακαλύψει. Στην επιστροφή σταματάει σε έναν
άλλον πύργο γεμάτο με καινούργιους τρόμους - την εγκα-
ταλελειμμένη πτέρυγα όπου κατοικούσε η πεθαμένη πυργο-
δέσποινα και το νεκρικό κρεβάτι με το μαύρο σάβανο —
αλλά τελικά η ασφάλειά της και η ευτυχία της αποκαθίστα-
νται μαζί με τον εραστή της Βαλανκούρ μετά το ξεκαθάρισμα
ενός μυστικού που φαινόταν για ένα διάστημα να περιβάλλει
τη γέννησή της με μυστήριο. Είναι φανερό ότι πρόκειται για
γνωστό υλικό που είναι ξαναδουλεμένο, αλλά είναι τόσο κα­
λά ξαναδουλεμένο που ο Ουντόλφο θα είναι πάντα ένα κλα­
σικό κομμάτι. Οι χαρακτήρες της κυρίας Ράντκλιφ είναι μα-
ριονέτες, αλλά αυτό είναι λιγότερο έντονο α π ’ ό,τι στους
προκατόχους της. Και στη δημιουργία ατμόσφαιρας ξεχωρί­
ζει από τους συγγραφείς της εποχής της.
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

Από τους αναρίθμητους μιμητές της κυρίας Ράντκλιφ, ο

αμερικανός μυθιστοριογράφος Τσαρλς Μπρόκντεν Μπράουν
βρίσκεται πιο κοντά α π’ όλους στο πνεύμα και τη μέθοδό
της. Όπως κι εκείνη, τραυμάτιζε τις δημιοιυργίες του με
φυσικές εξηγήσεις, αλλά όπως κι εκείνη επίσης είχε μεγάλη
ατμοσφαιρική δύναμη που δίνει στους τρόμους του, όσο πα­
ραμένουν ανεξήγητοι, μια ζωντάνια γεμάτη φόβο. Διέφερε
από κείνη στο ότι απέφευγε περιφρονητικά τα εξωτερικά γοτ­
θικά εξαρτήματα και ιδιότητες, διαλέγοντας για τα μυστήριό
του μοντέρνες αμερικανικές σκηνές, αλλά αυτή η απάρνηση
δεν εκτεινόταν στο γοτθικό πνεύμα και στο είδος των περι­
στατικών. Οι νουβέλες του Μπράουν περιέχουν μερικές αξιο­
μνημόνευτες σκηνές φόβου και ξεπερνάει ακόμα και την κυ­
ρία Ράντκλιφ στην περιγραφή των λειτουργιών του διαταραγ-
μένου μυαλού. Ο « Έντγκαρ Χ άντλυ» αρχίζει με έναν υπνο­
βάτη που σκάβει έναν τάφο, αλλά αργότερα εξασθενίζει με
κάποιες αποχρώσεις γκοντουινικού διδακτισμού. Το
«Όρμοντ» μιλάει για ένα μέλος μιας απαίσιας μυστικής α­
δελφότητας. Αυτό και το « Άρθονρ Μ έρβιν» περιγράφουν τη
μάστιγα του κίτρινου πυρετού που ο συγγραφέας έζησε στη
Φιλαδέλφεια και στη Νέα Υόρκη. Αλλά το πιο διάσημο βι­
βλίο του Μπράουν είναι το «Γονίλαντ», ή «Η μεταμόρφω­
ση », ( 1798), στο οποίο ένας Γερμανός από την Πενσυλβανία,
χαμένος σε ένα κύμα θρησκευτικού φανατισμού, ακούει «φω­
νές», και σφάζει τη γυναίκα του και τα παιδιά του προσφέ-
ροντάς τα θυσία. Η αδελφή του Κλάρα, που διηγείται την
ιστορία, μόλις γλιτώνει. Η σκηνή που διαδραματίζεται στο
δάσος του Μίτινγκεν στις απομακρυσμένες περιοχές του
Σκάιλκιλ, αποδίδεται με εξαιρετική ζωντάνια και οι τρόμοι
της Κλάρας περιστοιχισμένοι από υποψίες φαντασμάτων και
τον ήχο παράξενων βημάτων στο μοναχικό σπίτι είναι όλα
πλασμένα με αληθινή καλλιτεχνική δύναμη. Στο τέλος, προ
σφέρεται μια φτωχή εξήγηση, με έναν εγγαστρίμυθο, αλλά ΐ|
ατμόσφαιρα είναι γνήσια όσο διαρκεΐ. Ο Κάργκουιν, ο κακό',
εγγαστρίμυθος, είναι ένας τυπικός μοχθηρός χαρακτήρας του
τύπου του Μάνφρεντ ή του Μοντόνι.-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο κολοψώνας
τον γοτθικού ρομαντικού μυθιστορήματος

Ο τρόμος στη λογοτεχνία αποκτά ένα καινούργιο είδος κα­

κίας στο έργο του Μάθιου Γκρέγκορι Λούις (1773-1818), του
οποίου η νουβέλα «Ομοναχός» έγινε φοβερά δημοφιλής και
του έδωσε το παρατσούκλι «Μοναχός» Λούις. Ο νεαρός συγ­
γραφέας, σπουδαγμένος στη Γερμανία και διαποτισμένος με
μιαν άγρια τευτονική γνώση, άγνωστη στην κυρία Ράντκλιφ,
στράφηκε σε μορφές τρόμου πιο βίαιες α π ’ ό,τι η ευγενική
προκάτοχός του θα είχε τολμήσει ποτέ να σκεφθεί και σαν
αποτέλεσμα δημιούργησε ένα αριστούργημα ενεργού εφιάλ­
τη του οποίου το σε γενικές γραμμές γοτθικό στυλ είναι διαν­
θισμένο με πρόσθετα αποθέματα μακαβριότητας. Είναι η ι­
στορία ενός ισπανού μοναχού, του Αμβρόσιου, ο οποίος από
μια κατάσταση υπερβολικά περήφανης αρετής μπαίνει στον
πειρασμό να φθάσει στο ναδίρ του κακού από ένα φίλο με­
ταμφιεσμένο στη νεαρή Ματίλντα και τε?ακά, ενώ περιμένει
το θάνατο στα χέρια της Ιεράς Εξέτασης, πείθεται να πουλή­
σει την ψυχή του στο Διάβολο για να εξαγοράσει τη ζωή του,
γιατί θεωρεί ότι και το σώμα του και η ψυχή του είναι ήδη
χαμένα. Αμέσως ο Δαίμονας τον πηγαίνει σε ένα μοναχικό
μέρος και του λέει ότι μάταια πούλησε την ψυχή του γιατί
τη στιγμή της απαίσιας συναλλαγής πλησίαζε μια ευκαιρία
συγχώρησης και σωτηρίας, και ολοκληρώνει τη σαρδόνια
προδοσία επιπλήττοντάς τον για τα αφύσικα κρίματά του και
πετάει το σώμα του σε έναν γκρεμό ενώ η ψυχή του πάει για
πάντα στην Κόλαση. Η νουβέλα περιέχει μερικές τρομακτι­
κές περιγραφές, όπως τα ξόρκια στους τάφους στο νεκροτα­
φείο του μοναστηριού, το κάψιμο του μοναστηριού και το
τέλος του άθλιου αβά. Στη δευτερεύουσα πλοκή, όπου ο μαρ-
κήσιος Ντε λα Σιστέρνα συναντά το φάντασμα της περιπλα-
νώμενης πρόγονής του, της Αιμορραγούσης Μοναχής, υπάρ­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

χουν πολλές εξαιρετικά δυνατές γραμμές, όπως η επίσκεψη

του ξαναζωντανεμένου πτώματος στο κρεβάτι του μαρκησίου
και η καβαλλιστική τελετή με την οποία ο Περιπλανώμενος
Ιουδαίος τον βοηθάει να εξαφανίσει το νεκρό βασανιστή του.
Π αρ’ όλα αυτά, «Ο μοναχός» προχωράει πολύ αργά όταν
διαβαστεί ολόκληρος. Είναι πολύ μακρύς και φλύαρος και
μεγάλο μέρος της δύναμής του καταστρέφεται από την αφέ­
λεια και από μιαν αδέξια αντίδραση ενάντια σ ’ αυτούς τους
κανόνες της ευπρέπειας που πρώτος ο Λούις περιφρόνησε
σαν σεμνότυφους. Κάτι που πρέπει να λεχθεί για τον συγγρα­
φέα είναι ότι ποτέ δεν κατέστρεψε τα τρομακτικά οράματά
του με φυσικές εξηγήσεις. Πέτυχε να σπάσει την παράδοση
της Ράντκλιφ και να επεκτείνει το πεδίο της γοτθικής νου­
βέλας. Ο Λούις έγραψε πολύ περισσότερα έργα από «Το μο­
ναχό». Το δράμα του, «Το φάντασμα τον πύργον», παρουσιά­
στηκε το 1798, και αργότερα βρήκε χρόνο να μετατρέψει
άλλα μυθιστορήματα σε μορφή μπαλάντας - «Ιστορίες τρό­
μου», (1799), «Οι ιστορίες του θαυμαστού», (1801), και να
κάνει μια σειρά μεταφράσεων από τα γερμανικά.
Τα γοτθικά ρομαντικά μυθιστορήματα εμφανίζονταν τώρα
σε μεγάλη αφθονία και μετριότητα, και στα αγγλικά και στα
γερμανικά. Τα περισσότερα α π’ αυτά ήταν απλώς γελοία ι­
δωμένα με ένα πιο ώριμο μάτι και η διάσημη σάτιρα της
δεσποινίδας Ώστεν, «Το αβαείο του Νόρθανγκερ», δεν επε­
τίθετο σε καμία περίπτωση άδικα σε μια σχολή που είχε
βυθιστεί στην παράνοια. Αυτή η συγκεκριμένη σχολή είχε
αρχίσει να εξαντλείται, αλλά πριν από την τελική της υπο­
ταγή εμφανίστηκε η τελευταία και μεγαλύτερη μορφή της
στο πρόσωπο του Τσαρλς Ρόμπερτ Ματούριν (1782-1824),
έναν σκοτεινό και εκκεντρικό ιρλανδό κληρικό. Μέσα από
ένα άφθονο και ποικίλο γραπτό έργο που περιλαμβάνει και
μια μπερδεμένη μίμηση της Ράντκλιφ, «Τη μοιραία εκδίκη­
ση», ή «ΤηνοικογένειαΜ οντόριο», (1807), ο Ματούριν δη­
μιούργησε το ζωντανό αριστούργημα τρόμου «Μέλμοθ ο πε-
ριπλανώμενος», (1820), στο οποίο η γοτθική ιστορία ανέβη­
κε σε ύψη μοναδικού πνευματικού τρόμου που δεν είχε γνω­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ρίσει ποτέ πριν.

Το Μέλμοθ είναι η ιστορία ενός Ιρλανδού ευγενούς, ο ο­
ποίος τον δέκατο έβδομο αιώνα απέκτησε από το Διάβολο
μιαν υπερφυσικά μακρόχρονη ζωή δίνοντας για αντάλλαγμα
την ψυχή του. Εάν μπορέσει να πείσει κάποιον άλλον να
πάρει από πάνω του την αγοραπωλησία και να μπει στη δική
του θέση, θα μπορούσε να σωθεί, αλλά ποτέ δε θα το πετύχει
αυτό, ανεξάρτητα από το πόσο επίμονα κυνηγάει αυτούς που
η απελπισία έχει κάνει απερίσκεπτους και τρελούς. Ο σκε­
λετός της ιστορίας είναι πολύ αδέξιος, άχρηστα εκτενής, με
επεισόδια που παρεμβάλλονται, διηγήσεις μέσα σε άλλες
διηγήσεις και κουραστικές συμπτώσεις, αλλά σε πολλά ση­
μεία των ατελείωτων περιπλανήσεων νιώθει κανείς έναν παλ­
μό δύναμης άγνωστο σε οποιανδήποτε προηγούμενη δουλειά
αυτού του είδους · - μια συγγένεια προς την ουσιαστική α­
λήθεια της ανθρώπινης φύσης, μια κατανόηση των βαθύτε­
ρων πηγών του πραγματικού κοσμικού φόβου και ένα συμπο­
νετικό πάθος από τη μεριά του συγγραφέα που κάνει το βι­
βλίο ένα αληθινό ντοκουμέντο αισθητικής αυτοέκφρασης
παρά ένα απλώς έξυπνο τεχνητό κατασκεύασμα. Κανένας α­
προκατάληπτος αναγνώστης δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι
το «Μ έλμοθ» αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο βήμα στη εξέλι­
ξη της ιστορίας τρόμου. Ο φόβος βγαίνει από το πεδίο του
συμβατικού και υψώνεται σε ένα απαίσιο σύννεφο πάνω από
την ίδια τη μοίρα του ανθρώπινου είδους. Η δουλειά κάποιου
που είναι ικανός να νιώσει ρίγος ο ίδιος είναι το είδος που
πείθει. Η κυρία Ράντκλιφ και ο Λούις είναι εύκολη λεία για
έναν παρωδό, αλλά θα ήταν δύσκολο να βρει κανείς μια ψεύ­
τικη νότα στην πυρετώδικα έντονη δράση και την υψηλή
ατμοσφαιρική αγωνία του Ιρλανδού, του οποίου οι λιγότερο
νοθευμένες συγκινήσεις και ο έμφυτος κελτικός μυστικισμός
του έδωσαν τα πιο εξευγενισμένα φυσικά εργαλεία για το
έργο του. Χωρίς αμφιβολία ο Ματούριν είναι μια αυθεντική
ιδιοφυία και είχε αναγνωριστεί από τον Μπαλζάκ, που θεω­
ρούσε το «Μ έλμοθ», μαζί με το «Δον Ζουάν», του Μολιέρου,
το «Φάουστ», του Γκαίτε και το «Μάνφρεντ», του Μπάιρον,
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

τις ανώτερες αλληγορικές φιγούρες της ευρωπαϊκής λογοτε­

χνίας και έγραψε ένα παράξενο κομμάτι που λέγεται «Μέλ­
μοθ ο συμβιβαζόμενος», στο οποίο ο περιπλανώμενος κατα­
φέρνει να δώσει τη διαβολική συμφωνία του σε έναν παρι-
ζιάνο φυγόδικο, ο οποίος με τη σειρά του τη δίνει σε μια
αλυσίδα από θύματα ώσπου ένας γλεντζές χαρτοπαίκτης πε­
θαίνει ενώ έχει πάνω του τη συμφωνία, και με την καταστρο­
φή ίου τελειώνει και η κατάρα. Ο Σκοτ, ο Ροσέτι, ο Τάκερεϊ
και ο Μπωντλαίρ είναι οι άλλοι τιτάνες που έδωσαν στο
Ματούριν τον ανεπιφύλακτο θαυμασμό τους, και έχει μεγάλη
σημασία το γεγονός ότι ο Όσκαρ Ουάιλντ, μετά από τη
δυσμένεια και την εξορία, διάλεξε για τις τελευταίες του η­
μέρες στο Παρίσι το ψευδώνυμο «Σεμπάστιαν Μέλμοθ».
Ο Μέλμοθ περιέχει σκηνές που ακόμα και σήμερα δεν
έχουν χάσει τη δυνατότητα να προκαλούν τρόμο. Αρχίζει με
ένα νεκρικό κρεβάτι ένας γέρος τσιγκούνης πεθαίνει από
φόβο για κάτι που είδε και εξαιτίας ενός χειρογράφου που
έχει διαβάσει και ενός οικογενειακού πορτρέτου που κρέμε­
ται σε ένα σκοτεινό ντουλάπι του πανάρχαιου σπιτιού του
στην επαρχία Γουίκλοου. Στέλνει να φωνάξουν τον ανιψιό
του Τζων από το κολέγιο της Αγίας Τριάδας στο Δουβλίνο
και, όταν αυτός έρχεται, παρατηρεί πολλά υπερφυσικά πράγ­
ματα. Τα μάτια του πορτρέτου μέσα στο ντουλάπι λάμπουν
απαίσια και μια φιγούρα που μοιάζει παράξενα με το πορτρέ­
το εμφανίζεται φευγαλέα δύο φορές στην πόρτα. Τρόμος πλα­
νιέται πάνω από το σπίτι των Μέλμοθ, που έναν από τους
προγόνους τους, τον «Τζ. Μέλμοθ, 1646», παριστάνει και το
παράξενο πορτρέτο. Ο ετοιμοθάνατος τσιγκούνης δηλώνει
ότι αυτός ο άνθρωπος — λίγο πριν το 1800 - είναι ζωντανός.
Τελικά, ο τσιγκούνης πεθαίνει και ο ανιψιός διαβάζει στη
διαθήκη ότι πρέπει να καταστρέψει και. το πορτρέτο και ένα
χειρόγραφο που θα βρει σε ένα ορισμένο συρτάρι. Διαβάζο­
ντας το χειρόγραφο, που ήταν γραμμένο στο τέλος του δέκα­
του έβδομου αιώνα από έναν Ά γγλο με το όνομα Στάντον,
ο νεαρός Τζων μαθαίνει για ένα τρομερό περιστατικό στην
Ισπανία το 1677, όταν ο συγγραφέας συνάντησε ένα συμπα­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

τριώτη του που του είπε πως είχε σκοτώσει με το βλέμμα του
έναν ιερέα που προσπάθησε να τον καταγγείλει ως κάποιον
γεμάτο με ένα φοβερό κακό. Αργότερα, αφού συνάντησε τον
ίδιο άντρα πάλι στο Λονδίνο, ο Στάντον βρίσκεται σε ένα
τρελοκομείο και τον επισκέπτεται ο ξένος, του οποίου η ε­
πίσκεψη αναγγέλλεται από μουσική φαντασμάτων και τα μά­
τια του έχουν κάτι περισσότερο από θανατηφόρα λάμψη. Ο
Μέλμοθ ο περιπλανώμενος — γιατί αυτός είναι ο κακός επι­
σκέπτης — προσφέρει στον αιχμάλωτο την ελευθερία αν δε­
χθεί να πάρει πάνω του τη συμφωνία με το Διάβολο αλλά,
όπως όλοι οι άλλοι που έχει πλησιάσει ο Μέλμοθ, ο Στάντον
είναι απρόσβλητος ενάντια στον πειρασμό. Η περιγραφή των
τρόμων μιας ζωής στο τρελοκομείο που κάνει ο Μέλμοθ για
να δελεάσει τον Στάντον είναι ένα από τα πιο δυνατά κομμά­
τια του βιβλίου, Ο Στάντον τελικά ελευθερώνεται και περνάει
την υπόλοιπη ζωή του προσπαθώντας να βρει τα ίχνη του
Μέλμοθ, καταφέρνοντας να ανακαλύψει την οικογένεια του
και την αρχαία κατοικία του. Αφήνει στην οικογένεια το
χειρόγραφο, το οποίο όταν το βρίσκει πια ο νεαρός Τζων
είναι κατεστραμμένο και αποσπασματικό. Ο Τζων καταστρέ­
φει και το πορτρέτο και το χειρόγραφο, αλλά ο τρομερός
πρόγονος τον επισκέπτεται στον ύπνο του και αφήνει στον
καρπό του ένα μπλε και μαύρο σημάδι.
Λίγο αργότερα, ο νεαρός Τζων δέχεται την επίσκεψη ενός
ισπανού ναυαγού, του Αλόνσο ντε Μονκάντα, που έχει δρα­
πετεύσει από μια αναγκαστική μοναστική ζωή και από τους
κινδύνους της Ιερός Εξέτασης. Έ χει υποφέρει τρομερά —
και η περιγραφή των εμπειριών του από τα βασανιστήρια και
τους υπόγειους τάφους από τους οποίους είχε δοκιμάσει να
δραπετεύσει είναι κλασική -, αλλά είχε τη δύναμη να αντι-
σταθεί στον Μέλμοθ τον περιπλανώμενο όταν τον πλησίασε
στην πιο σκοτεινή στιγμή της φυλάκισής του. Στο σπίτι ενός
Εβραίου που του έδωσε καταφύγιο μετά τη δραπέτευσή του,
ανακαλύπτει ένα χειρόγραφο που διηγείται άλλα κατορθώμα­
τα του Μέλμοθ ανάμεσα στα οποία είναι και ο έρωτάς του με
μια νεαρή γυναίκα, την Ιμαλή, από ένα ινδικό νησί, που
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

αργότερα έρχεται στην Ισπανία και γίνεται γνωστή σαν Ντό-

να Ισιδώρα, και ο φρικτός γάμος του μαζί της τα μεσάνυχτα
δίπλα στο πτώμα ενός νεκρού ασκητή, στο κατεστραμμένο
παρεκκλήσι ενός απεχθούς και μισητού μοναστηριού. Η α­
φήγηση του Μονκάντα στο νεαρό Τζων καταλαμβάνει το
μεγαλύτερο μέρος του τετράτομου βιβλίου του Ματούριν, και
αυτή η δυσαναλογία θεωρείται ένα από τα κυριότερα τεχνικά
λάθη της σύνθεσης.
Τελικά, η συνομιλία του Τζων και του Μονκάντα διακό­
πτεται από την είσοδο του ίδιου του Μέλμοθ του περιπλανώ-
μενου, που τα διαπεραστικά μάτια του έχουν αρχίσει να σβή­
νουν και. τα γηρατειά τον έχουν μεταμορφώσει σε ερείπιο. Η
διάρκεια της συμφωνίας του πλησιάζει προς το τέλος της και
επιστρέφει σπίτι του μετά από ενάμιση αιώνα για να συνα­
ντήσει τη μοίρα του. Προειδοποιώντας του άλλους να μην
μπουν στο δωμάτιο ό,τι ήχους και αν ακούσουν τη νύχτα,
περιμένει το τέλος μόνος του. Ο νεαρός Τζων και ο Μονκά­
ντα ακούν φοβερούς αλαλαγμούς, αλλά δεν τολμούν να μπουν
ως το πρωί που απλώνεται ησυχία. Τότε βρίσκουν το δωμάτιο
άδειο. Ιχνη από βήματα στο έδαφος οδηγούν από μια πίσω
πόρτα σε έναν γκρεμό πάνω από τη θάλασσα και κοντά στην
άκρη του κενού υπάρχει ένα αυλάκι που δείχνει ότι κάποιος
έσυρε με τη βία ένα βαρύ σώμα. Το μαντίλι του Περιπλανώ-
μενου έχει πιαστεί σε ένα βράχο λίγο πιο κάτω από το χείλος
του γκρεμού, αλλά δεν είδαν και δεν ακόυσαν τίποτα περισ­
σότερο α π’ αυτόν.
Αυτή είναι η ιστορία, και κανείς δεν μπορεί να μην παρα­
τηρήσει τη διαφορά ανάμεσα σ ’ αυτόν το διαμορφωμένο,
υποβλητικό και καλλιτεχνικά πλασμένο τρόπο και — για να
χρησιμοποιήσω τις λέξεις του καθηγητή Τζωρτζ Σεϊντσέμπε-
ρι — «τον έντεχνο αλλά μάλλον στείρο ρασιοναλισμό της
κυρίας Ράντκλιφ και την πολύ συχνά παιδιάστικη υπερβολή,
την κακογουστιά και το μερικές φορές κακοδουλεμένο ύφος
του Λούις». Το ύφος του Ματούριν αξίζει από μόνο του ιδιαί­
τερο έπαινο γιατί η ρωμαλέα ευΟύτητά του και η ζωντάνια
του το τοποθετούν πολύ πάνω από τις πομπώδεις προσπονή-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

σεις για τις οποίες είναι ένοχοι οι προκάτοχοί του. Η καθη-

γήτρια Έντιθ Μπέρκχεντ, στην ιστορία της για τη γοτθική
νουβέλα, δίκαια παρατηρεί ότι «με όλα τα λάθη του ο Μα-
τούριν ήταν ο τελευταίος, αλλά και ο μεγαλύτερος των Γότ­
θων». Ο Μέλμοθ διαβάστηκε πλατιά και τελικά δραματο-
ποιήθηκε, αλλά η καθυστερημένη εμφάνισή του στην εξέλι­
ξη της Γοτθικής ιστορίας τον στέρησαν από τη θορυβώδη
δημοτικότητα του «Ουντόλφο » και « Τον μοναχού».

Τα επακόλουθα τον γοτθικού μυθιστορήματος

Εν τα) μεταξύ υπήρχαν και άλλα χέρια που δεν είχαν μείνει
άεργα. Έτσι, εκτός από τη φοβερή πληθώρα των άνευ αξίας
έργων όπως τα «Απαίσιαμυστήρια)), (1796), του Μαρκησίου
φον Γκρόσε, τα «Παιδιά τον Αβαείου», (1798), της κυρίας
Ρος, το «Ζοφλόγια» ή «Ο βάλτος» (1806), της κυρίας Ντακρ,
και τα «Ζαστρότσι», (1810), και «Σαιντ Ίρβιν», (1811) (και
τα δυο απομιμήσεις του «Ζοφλόγια»), μαθητικές εξάρσεις
του ποιητή Σέλεϋ, εμφανίστηκαν πολλά αξιομνημόνευτα έρ­
γα του παράδοξου, και στα αγγλικά και στα γερμανικά. Κλα­
σικό από άποψη αξίας και αισθητά διαφορετικό από τα άλλα
έργα του είδους του, μια και είναι βασισμένο στην Ανατολι­
κή ιστορία και όχι στη Γοτθική νουβέλα του Γουόλπολ, εί­
ναι η γνωστή «Ιστορία τον χαλίφη Βατέκ», από τον πλούσιο
ερασιτέχνη Γουίλιαμ Μπέκφορντ, το οποίο γράφτηκε στη
γαλλική γλώσσα αλλά πριν την εμφάνιση του αρχικού κει­
μένου δημοσιεύτηκε μια αγγλική μετάφραση. Οι ανατολικές
ιστορίες, που εισήχθησαν στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία στις
αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα με τη γαλλική μετάφραση
του Γ καλάν μέρους από τις αστείρευτα πλούσιες «Νύχτες της
Αραβίας», είχαν γίνει μόδα και χρησίμευαν και για αλληγο­
ρία και για διασκέδαση. Το έξυπνο χιούμορ, που μόνο το
ανατολικό μυαλό ξέρει πώς να το ανακατεύει με το παράδοξο,
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

είχε γοητεύσει μια χειραφετημένη γενιά και τα ονόματα από

τη Βαγδάτη και τη Δαμασκό άρχισαν να εμφανίζονται ελεύ­
θερα στη δημοφιλή λογοτεχνία όπως θα γινόταν σε λίγο με
τα αντίστοιχα ιταλικά και τα ισπανικά. Ο Μπέκφορντ, που
είχε μελετήσει καλά το ανατολικό ρομαντικό μυθιστόρημα,
έπιασε την ατμόσφαιρα με ασυνήθιστη δεκτικότητα και στο
φανταστικό τόμο του απέδιδε πολύ δυνατά τη μεγαλόπρεπη
πολυτέλεια, την έξυπνη απογοήτευση, την ωμή αγριότητα, το
λεπτό δόλο και το σκοτεινό τρόμο των φαντασμάτων του
σαρακηνού πνεύματος. Η παρεμβολή του γελοίου σπάνια κα­
ταστρέφει τη δύναμη του απαίσιου θέματός του και η ιστορία
προχωράει με μια φαντασμαγορική λαμπρότητα στην οποία
το γέλιο προέρχεται από σκελετούς που διασκεδάζουν κάτω
από θόλους με αραβουργήματα. Ο Βατέκ είναι η ιστορία του
εγγονού του χαλίφη Χαρούν, ο οποίος, επειδή βασανίζεται
από τη φιλοδοξία του για υπερ-γήινη δύναμη, ευχαρίστηση
και μάθηση, όπως ακριβώς και ο μέσος γοτθικός κακός ή
βυρωνικός ήρωας (ουσιαστικά συγγενείς τύποι), παρασύρεται
από ένα κακό πνεύμα και αποφασίζει να ζητήσει τον υπόγειο
θρόνο των μεγαλόπρεπων και θαυμαστών προ-Αδαμιτών
σουλτάνων, στο φοβερό βασίλειο του Εμπλίς του Μωαμεθα­
νικού Διαβόλου. Οι περιγραφές των παλατιών και των παρε­
κτροπών του Βατέκ, της ραδιούργας μάγισσας μητέρας του
ΚαραΟίς και του μαγικού πύργου της με τις πενήντα μονό­
φθαλμες νέγρες, του προσκυνήματος του στα στοιχειωμένα
ερείπια του Ιστακάρ (Περσέπολις) και της διαβολικής νύφης
Νουρονιχάρ που απέκτησε στο δρόμο με προδοσία, των πρω­
τόγονων πύργων του Ιστακάρ κάτω από το φλεγόμιενο φως
του φεγγαριού που ήταν στη χάση του και των τρομερών
κυκλώπειων αιθουσών του Εμπλίς όπου όλα τα θύματα παρα­
συρμένα από λαμπερές υποσχέσεις είναι υποχρεωμένα να πε-
ριπλανιόνται για πάντα γεμάτα αγωνία, με το δεξί τους χέρι
πάνω στη γεμάτη φλόγες και αιώνια καιγόμενη καρδιά τους,
είναι θρίαμβοι του παράδοξου που τοποθετούν το βιβλίο σε
μια μόνιμη θέση στα αγγλικά γράμματα. Ό χ ι λιγότερο ση­
μαντικά είναι τα τρία «Επεισόδια του Βατέκ», που προορίζο­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

νταν αρχικά να γίνουν μέρος της ιστορίας σαν διηγήσεις των

θυμάτων που συντρόφευαν το Βατέκ στις κολασμένες αίθου­
σες του Εμπλίς, αλλά έμειναν αδημοσίευτα σε όλη τη διάρ­
κεια της ζωής του συγγραφέα και ανακαλύφθηκαν μόλις το
1909 από τον ακαδημαϊκό Λουίς Μελβίλ, ενώ συγκέντρωνε
υλικό για το βιβλίο του «Η ζωή και τα γράμματα του Γουί-
λιαμ Μπέκφορντ». Ο Μπέκφορντ, όμως, στερείται τον ου­
σιαστικό μυστικισμό που συνοδεύει την καλύτερη μορφή του
παράδοξου, έτσι οι ιστορίες του έχουν μια ορισμένη λατινική
σκληρότητα του γνώστη και μια καθαρότητα που αποκλείουν
το γνήσιο πανικόβλητο τρόμο.
Αλλά ο Μπέκφορντ ήταν ο μόνος που αφοσιώθηκε στην
Ανατολή. Άλλοι, συγγραφείς, που βρίσκονται πιο κοντά στη
γοτθική παράδοση και στην ευρωπαϊκή ζωή γενικά, ακολού­
θησαν πιο πιστά τη γραμμή του Γουόλπολ. Ανάμεσα στους
αμέτρητους παραγωγούς λογοτεχνίας τρόμου εκείνης της ε­
ποχής μπορούμε να αναφέρουμε τον ουτοπιστή θεωρητικό
της οικονομίας Γουίλιαμ Γκόντγουιν, που μετά το διάσημο
αλλά όχι υπερφυσικό ν,Κάλεμπ Γουίλιαμςκ (1794), ακολού­
θησε με το έντονα παράδοξο «Σαι ντ Λεόν» (1799), στο οποίο
το θέμα του ελιξήριου της ζωής όπως αναπτύσσεται από τη
φανταστική μυστική τάξη των Ροδόσταυρων αποδίδεται με
ευφυΐα, αν όχι με ατμοσφαιρική πειστικότητα. Αυτό το στοι­
χείο του ροδοσταυρισμού που το υπέθαλπε ένα κύμα δη­
μοφιλούς μαγικού ενδιαφέροντος όπως φαίνεται από τη μόδα
του τσαρλατάνου Καλιόστρο και τη δημοσίευση του «Μά­
γου» (1801), του Φράνσις Μπάρετ, μιας παράξενης και σύ­
ντομης πραγματείας πάνω στις αρχές και τις τελετές του α­
ποκρυφισμού - εμφανίζεται στον Μπάλγουερ-Λύτον και σε
πολλές μεταγενέστερες γοτθικές νουβέλες, ειδικά αυτές τις
μακρινές και αποδυναμωμένες που αγωνίζονται ως τον δέκα­
το ένατο αιώνα και που αντιπροσωπευτικότερες είναι «Ο
Φάουστ και ο Δαίμων» και «Βάγκνερ ο λυκάνθρωπος», του
Τζωρτζ Γ. Μ. Ράυνολντ. Το «Κάλεμπ Γουίλιαμς», αν και δεν
είναι υπερφυσικό, έχει πολλά αυθεντικά στοιχεία τρόμου.
Είναι η ιστορία ενός υπηρέτη που καταδιώκεται από έναν
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

αφέντη τον οποίο έχει βρει ένοχο φόνου και διαθέτει μια
εφευρετικότητα και μια ικανότητα που κατά κάποιον τρόπο
τον έχουν κρατήσει ζωντανό μέχρι σήμερα. Δραματοποιήθη-
κε με τον τίτλο « Το σιδερένιο στήθος» και έγινε εξίσου γνω­
στό και σ ’ αυτή τη μορφή. Ο Γκόντγουιν, όμως, ήταν πολύ
ενσυνείδητος δάσκαλος και ένας πεζός άνθρωπος της σκέψης
για να μπορέσει να δημιουργήσει ένα γνήσιο αριστούργημα
του παράδοξου.
Η κόρη του, η γυναίκα τού Σέλεϋ, είχε πολύ μεγαλύτερη
επιτυχία και ο αμίμητος «Φρανκεστάιν» της ή «Ομοντέρνος
Προμηθέας» είναι ένα από τα κλασικά έργα τρόμου όλων
των εποχών. Γραμμένος σε συναγωνισμό με τον άντρα της,
το Λόρδο Βύρωνα και το Δρ Τζων Γουίλιαμ Πολιντόρι, σε
μια προσπάθεια να αποδείξει την ανωτερότητά της στην α­
πόδοση του τρόμου, ο «Φρανκεστάιν» της κυρίας Σέλεϋ ήταν
η μόνη από τις αντίπαλες αφηγήσεις που ολοκληρώθηκε και
οι κριτικοί δεν κατάφεραν να αποδείξουν ότι τα καλύτερα
κομμάτια οφείλονται στον Σέλεϋ και όχι στην ίδια. Η νου­
βέλα, που έχει μερικά στοιχεία ηθικής διδακτικής, μιλάει για
το τεχνητό ανθρώπινο ον που έπλασε από νεκρά μέλη ο Βί­
κτωρ Φρανκεστάιν, ένας νεαρός ελβετός φοιτητής της ιατρι­
κής. Δημιουργημένο από το σχεδιαστή του, «στην τρελή πε­
ρηφάνια της πνευματικότητας», το τέρας κατέχει πλήρεις
πνευματικές ικανότητες αλλά και μια φρικτά απαίσια μορφή.
Οι άνθρωποι το απορρίπτουν, πικραίνεται και αρχίζει τους
διαδοχικούς φόνους όλων όσων ο Φρανκεστάιν αγαπάει, των
φίλων του και της οικογένειας του. Απαιτεί από τον Φραν-
κεστάιν υα του φτιάξει μια σύζυγο και, όταν τελικά ο φοιτη­
τής αρνείται, φοβούμενος μήπως ο κόσμος γεμίσει από τέτοια
τέρατα, φεύγει με την απαίσια απειλή ότι «θα βρίσκεται μαζί
του τη νύχτα του γάμου του». Τη νύχτα αυτήν, η νύφη στραγ­
γαλίζεται και από κείνη τη στιγμή ο Φρανκεστάιν κυνηγάει
το τέρας ως τις ερήμους της Αρκτικής. Στο τέλος, ενώ ζητάει
καταφύγιο στο πλοίο του ανθρώπου που διηγείται την ιστο­
ρία, σκοτώνεται και ο ίδιος ο Φρανκεστάιν από το αντικεί­
μενο της έρευνάς του και δημιούργημα της δικής τους αλα-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ζονικής περηφάνιας. Μερικές από τις σκηνές στον «Φρανκε-

στάιν» είναι αξέχαστες, όταν το μόλις αναζωογονημένο τέ­
ρας μπαίνει στο δωμάτιο του δημιουργού του, ανοίγει τις
κουρτίνες του κρεβατιού και τον κοιτάζει μέσα στο κίτρινο
φως του φεγγαριού με υγρά μάτια — «εάν μπορεί να τα πει
κανείς μάτια». Η κυρία Σέλεϋ έγραψε και άλλες νουβέλες,
όπως η αρκετά γνωστή «Τελευταίος άνθρωπος», αλλά ποτέ
δεν επανέλαβε την επιτυχία της πρώτης της προσπάθειας.
Έ χει το αληθινό άγγιγμα του κοσμικού φόβου, ανεξάρτητα
από το αν η κίνηση σε ορισμένα σημεία είναι αργή. Ο Δρ
Πολιντόρι ανέπτυξε τη δική του αντίπαλη ιδέα σε μια εκτενή
μικρή ιστορία, «Το βαμπίρ», στην οποία βλέπουμε έναν ευ­
γενικό κακό του αληθινού γοτθικού ή βυρωνικού τύπου και
συναντάμε μερικά εξαιρετικά κομμάτια στέρεου φόβου όπως
μια τρομερή νυχτερινή εμπειρία σε ένα στοιχειωμένο ελλη­
νικό δάσος.
Την ίδια περίοδο, ο σερ Γουόλτερ Σκοτ ασχολείται συχνά
με το παράδοξο υφαίνοντάς το μέσα σε πολλές από τις νου­
βέλες και τα ποιήματά του και δημιουργώντας μερικές φορές
ανεξάρτητα κομμάτια αφήγησης όπως «Η κάμαρα μ ε την τα­
πετσαρία» ή «II ιστορία του περιπλανώμενου Γουίλυ» στο
«Κόκκινο Γάντι», στο οποίο η δύναμη του φασματικού και
του διαβολικού εντείνεται από την αλλόκοτη εγκαρδιότητα
του λόγου και της ατμόσφαιρας. Το 1830, ο Σκοτ δημοσίευσε
τα «Γράμματα στη Δαιμονολογία και τη Μαγεία », που ακόμα
και σήμερα αποτελούν μιαν από τις καλύτερες συνόψεις που
έχουμε πάνω στην ευρωπαϊκή μαγεία. Ο Ουάσινγκτον
Ίρβινγκ είναι άλλη μια διάσημη μορφή που δεν είναι άσχετη
με το παράδοξο γιατί, αν και τα περισσότερα από τα φαντά-
σματά του είναι πολύ παράξενα και αστεία για να αποτελούν
γνήσια φασματική λογοτεχνία, μια ξεκάθαρη τάση προς αυ­
τή την κατεύθυνση παρατηρείται σε πολλά από τα έργα του.
«Ο γερμανός φοιτητής» στις «Ιστορίες ενός ταξιδιώτη»
(1824), είναι μια έξυπνη, συνοπτική και αποτελεσματική πα­
ρουσίαση του παλιού μύθου της νεκρής μνηστής, ενώ ανά­
μεσα στον κοσμικό ιστό του «Εκσκαφείς χρημάτων», στον
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

ίδιο τόμο, υπάρχουν περισσότεροι από ένας υπαινιγμοί για

πειρατικά φαντάσματα στα μέρη που κάποτε λυμαινόταν ο
Κάπταιν Κιντ. Ο Τόμας Μουρ προσχώρησε επίσης στις
γραμμές των καλλιτεχνών του μακάβριου με το ποίημά του
«Αλκίφρων», που αργότερα μετέτρεψε στην πεζή νουβέλα «Ο
επικούρειος» (1827). Αν και απλώς διηγείται τις περιπέτειες
ενός νεαρού Αθηναίου που εξαπατήθηκε από την πανουργία
των αιγύπτιων ιερέων, ο Μουρ καταφέρνει να εμποτίσει με
αρκετό γνήσιο τρόμο την αφήγησή του για τους υπόγειους
τρόμους και τα θαύματα που βρίσκονται κάτω από τους αρ-
χέγονους ναούς της Μέμφιδας. Ο Ντε Κουίνσυ αρκετές φορές
διασκεδάζει μι: αλλόκοτους τρόμους, αν και με μια έλλειψη
τεχνικής και μια προσποίηση που του αρνούνται τον τίτλο
του ειδικού.
Αυτή η εποχή γνώρισε επίσης την άνοδο του Γουίλιαμ
Χάρισον Άινσγουορθ, του οποίου τα ρομαντικά μυθιστορή­
ματα βρίθουν από το υπερφυσικό και το φρικιαστικό. Ο Κά-
πταιν Μάριατ, εκτός από το γράψιμο μιικρών ιστοριών όπως
«Ο λυκάνθρωπος», έκανε μιαν αξιομνημόνευτη συνεισφορά
με το «Πλοίο Φάντασμα» (1839), που ήταν βασισμιένο στο
μιύθο του Ιπτάμιενου Ολλανδού του οποίου το καταραμένο
πλοίο φάντασμια πλέει για πάντα κοντά στο Ακρωτήριο της
Καλής Ελπίδας. Τότε εμφανίζεται ο Ντίκκνς με περιστασιακά
παράδοξα κομμιάτια όπως «Ο σηματωρός», μια ιστορία τρο-
μιακτικών προειδοποιήσεων που ακολουθεί ένα πολύ κοινό
σχέδιο και έχει μια αληθοφάνεια που τη φέρνει εξίσου κοντά
μιε την επερχόμενη Ψυχολογική σχολή και τη θνήσκουσα
Γοτθική. Ένα κύμια ενδιαφέροντος για τον πνευματιστικό
τσαρλατανισμό, τα μέντιουμ, την ινδουιστική θεοσοφία και
άλλα παρόμοια θέματα ανθούσε ακριβώς όπως και σήμερα,
έτσι που ο αριθμός των παράδοξων ιστοριών με μια «ψυχική»
ή ψευτοεπιστημονική βάση αυξήθηκε σημαντικά. Για ένα
μεγάλο αριθμό απ ’ αυτές ήταν υπεύθυνος ο παραγωγικότατος
και δημοφιλής Έντουαρντ Μπάλγουερ-Λύτον και, παρά τις
μεγάλες δόσεις εξογκωμένου ρητορισμού και άδειου ρομα­
ντισμού, η επιτυχία του στη δημιουργία ενός ορισμένου εί-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

δους παράλογης γοητείας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.

« Το σπίτι και ο εγκέφαλος», που υπαινίσσεται τους ροδο-
σταυρίτες και μια μοχθηρή και αθάνατη μορφή, που ίσως
υποκινείται από το Σαιν Ζερμαίν, το μυστηριώδη αυλικό του
Λουδοβίκου ΙΕ ', επιζεί ακόμα σαν μια από τις καλύτερες
μικρές ιστορίες για στοιχειωμένα σπίτια που γράφτηκε ποτέ.
Η νουβέλα «Ζανόνι», (1842), περιέχει παρόμοια στοιχεία αλ­
λά με πιο έντεχνο τρόπο και εισάγει μια τεράστια άγνωστη
υπαρκτή σφαίρα που πιέζει το δικό μας κόσμο και τη φυλάει
ένας τρομερός «Κάτοικος του Όριου» που κατατρέχει όσους
προσπαθούν να εισχωρήσουν και αποτυγχάνουν. Εδώ έχουμε
μια αγαθή αδελφότητα που διατηρείται ζωντανή από εποχή
σε εποχή ώσπου τελικά δεν απομένει παρά μόνο ένα μέλος,
ένας αρχαίος χαλδαίος μάγος που επιζεί με την πρωταρχική
νιότη του, για να χαθεί στην γκιλοτίνα της Γαλλικής Επα­
νάστασης. Αν και γεμάτη από το συμβατικό πνεύμα του ρο­
μαντισμού και ένα σοβαροφανές δίχτυ συμβολικών και διδα­
κτικών εννοιών και χωρίς πειστικότητα, από την έλλειψη
τέλειας ατμοσφαιρικής πραγμάτωσης των καταστάσεων γύ­
ρω από τον κόσμο των φαντασμάτων, η νουβέλα «Ζανόνι»
είναι πράγματι εξαιρετική σαν ρομαντική νουβέλα και μπο­
ρεί να διαβαστεί με γνήσιο ενδιαφέρον από έναν όχι πολύ
απαιτητικό αναγνώστη. Είναι διασκεδαστικό να σημειώσει
κανείς ότι περιγράφοντας μια προσπάθεια μύησης στην αρ­
χαία αδελφότητα ο συγγραφέας δεν μπορεί να αποφύγει το
γοτθικό πύργο της γουολπολικής κληρονομιάς.
Στην «Παράξενη ιστορία», (1826), ο Μπάλγουερ-Λύτον
δείχνει μια σημαντική βελτίωση στη δημιουργία παράδοξων
εικόνων και διαθέσεων. Η νουβέλα, παρά τον τεράστιο όγκο
της, μια εξαιρετικά τεχνητή πλοκή που υποστηρίζεται από
τυχαίες συμπτώσεις και μια ατμόσφαιρα ομιλητικής ψευδοε-
πιστήμης σχεδιασμένης για να ευχαριστήσει το λογικό και
αποφασιστικό βικτωριανό αναγνώστη, είναι πάρα πολύ απο­
τελεσματική σαν αφήγηση, προκαλώντας άμεσο και αμετά-
πτωτο ενδιαφέρον και προσφέροντας πολλές δυνατές — αν
και κάπως μελοδραματικές — εικόνες και κορυφώσεις. Για
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

άλλη μια φορά έχουμε το μυστηριώδη χρήστη του ελιξήριου

της ζωής στο πρόσωπο του χωρίς ψυχή μάγου Μαργκρέηβ,
του οποίου τα σκοτεινά κατορθώματα ξεχωρίζουν με τη δρα­
ματική ζωντάνια τους πάνω στο μοντέρνο φόντο μιας ήσυχης
αγγλικής πόλης και της αυστραλιανής ζούγκλας, και για άλ­
λη μια φορά έχουμε σκοτεινούς υπαινιγμούς για έναν τερά­
στιο φασματικό κόσμο του αγνώστου στον ίδιο τον αέρα που
μας περιβάλλει — αυτή τη φορά δοσμένο με πολύ μεγαλύτε­
ρη δύναμη και ζωντάνια α π 1 ό,τι στο «Ζανόνι». Ένα από τα
δυο σημαντικά κομμάτια με τα ξόρκια, όπου ο ήρωας οδη­
γείται από ένα φωτεινό κακό πνεύμα, να σηκωθεί τη νύχτα
στον ύπνο του, να πάρει μια παράξενη αιγυπτιακή ράβδο και
να επικαλεστεί ακατονόμαστες παρουσίες στο στοιχειωμένο
εργαστήριο ενός διάσημου αλχημιστή της Αναγέννησης,
που βρίσκεται απέναντι από ένα μαυσωλείο, βρίσκεται πραγ­
ματικά ανάμεσα στις πιο σπουδαίες σκηνές τρόμου της λο­
γοτεχνίας. Υπαινίσσονται αρκετά και λέγονται λίγα, ακριβώς
όπως πρέπει. Οι άγνωστες λέξεις υπαγορεύονται δυο φορές
στον υπνοβάτη και καθώς τις επαναλαμβάνει το έδαφος τρέ­
μει και όλα τα σκυλιά της περιοχής αρχίζουν να γαβγίζουν
σε κάτι άμορφες σκιές που περπατάνε αγέρωχα μέσα στο
φεγγαρόφωτο. Όταν του υποβάλλει μια τρίτη σειρά από ά­
γνωστες λέξεις, το πνεύμα του υπνοβάτη ξαφνικά επαναστα­
τεί και δε θέλει να τις πει, λες και η ψυχή μπορεί να αναγνω­
ρίσει τους ύστατους αβυσσαλέους τρόμους που δεν κατανοεί
το μυαλό, και τελικά το φάντασμα μιας χαμένης αγάπης, ενός
αγαθού αγγέλου σπάζει τα κακά μάγια. Αυτό το απόσπασμα
δείχνει πολύ καλά πόσο μακριά ήταν ικανός να προχωρήσει
ο λόρδος Λύτον πέρα από τα συνηθισμένα πομπώδη αποθέ­
ματα του ρομαντικού μυθιστορήματος, προς μια κρυστάλλινη
ουσία καλλιτεχνικού φόβου που ανήκει στο βασίλειο της
ποίησης. Ό ταν περιγράφει ορισμένες λεπτομέρειες από ξόρ­
κια, ο Λύτον οφείλει πολλά στις τόσο διασκεδαστικές από­
κρυφες σπουδές του εξαιτίας των οποίων είχε έλθει σε επαφή
μ 1 αυτόν τον παράξενο γάλλο διανοούμενο και καβαλλιστή
Αλφόνς Λουί Κονστάν (« Έλιφας Λέβυ»), που ισχυριζόταν
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ότι κατείχε τα μυστικά της αρχαίας μαγείας και είχε επικα­

λεστεί το φάντασμα του αρχαίου έλληνα μάγου Απολλώνιου,
που ζούσε την εποχή του Νέρωνα.
Η ρομαντική, ημι-γοτθική και σχεδόν ηθική παράδοση
που βλέπουμε εδώ συνεχίστηκε ως το τέλος του δέκατου έ­
νατου αιώνα από συγγραφείς όπως ο Ζοζέφ Σεριντάν λε Φα-
νύ, ο Γουίλκι Κόλινς, ο σερ X. Ράιντερ Χάγκαρντ (του ο­
ποίου το έργο «Αυτή» είναι αξιοσημείωτα καλό), ο σερ Α.
Κόναν Ντόυλ, ο X. Τζ. Γουέλς και ο Ρόμπερτ Λούις Στήβεν-
σον — ο τελευταίος από τους οποίους, παρά τη φρικτή τάση
του προς αφελείς μανιερισμούς, δημιούργησε στέρεα κλασι­
κά έργα με το «Μάρκχαϊμ », τον «Κλέφτη πτωμάτων» και το
«Δόκτωρ Τζέκυλ και Μ ίστερ Χάιντ». Στην πραγματικότητα
μπορούμε να πούμε ότι αυτή η σχολή επιζει έως σήμερα γιατί
σ ’ αυτήν ανήκουν αυτές οι σύγχρονες ιστορίες τρόμου που
ειδικεύονται σε γεγονότα μάλλον παρά σε ατμοσφαιρικές λε­
πτομέρειες, που απευθύνονται περισσότερο στο πνεύμα παρά
σε μια κακή ένταση ή ψυχολογική αληθοφάνεια και παίρ­
νουν μια ξεκάθαρη θέση συμπάθειας προς το ανθρώπινο εί­
δος και την ευημερία του. Έχει μια αναμφισβήτητη δύναμη
και, εξαιτίας του «ανθρώπινου στοιχείου» που περιέχει, έχει
πλατύτερο κοινό α π ’ ό,τι ο γνήσιος καλλιτεχνικός εφιάλτης.
Εάν δεν είναι τόσο ισχυρή όσο ο τελευταίος είναι επειδή ένα
αραιωμένο προϊόν δεν μπορεί να πετύχει την ένταση μιας
συμπυκνωμένης ουσίας.
Ξεχωριστή θέση, και σαν νουβέλα, και σαν ένα κομμάτι
λογοτεχνίας τρόμου, έχουν τα διάσημα «Ανεμοδαρμένα ύ­
ψη», (1847), της Έμιλι Μπροντέ, με τα τρελά, μελαγχολικά
και ανεμοδαρμένα ύψη του Γιόρκσαϊρ και τις βίαιες παρα­
μορφωμένες ζωές που υποθάλπουν. Αν και κατ ’ αρχήν είναι
μια ιστορία για τη ζωή και για τα ανθρώπινα πάθη μέσα από
την αγωνία και τις αντιθέσεις, το επικά κοσμικό σκηνικό του
έχει, άφθονο χώρο για το πιο πνευματικό είδος τρόμου. Ο
Χήθκλιφ, μια τροποποίηση του βυρωνικού κακού ήρωα, εί­
ναι ένα παράξενο, σκοτεινό, αδέσποτο πλάσμα που βρέθηκε
στους δρόμους όταν ήταν μικρό παιδί και μιλούσε ακατανόη­
 ΧΑΟΥΛΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

τα ώσπου τον υιοθέτησε η οικογένεια που τελικά καταστρέ­

φει. Πολλές φορές αφήνεται να εννοηθεί ότι στην πραγμα­
τικότητα είναι ένα διαβολικό πνεύμα και όχι ένα ανθρώπινο
ον, και το εξωπραγματικό στοιχείο γίνεται ακόμα πιο έντονο
με την εμπειρία του επισκέπτη που συναντάει ένα λυπημένο
παιδί-φάντασμα σε ένα παράθυρο του επάνω πατώματος που
το καλύπτουν τα κλαδιά. Ανάμεσα στον Χήθκλιφ και την
Κάθριν Έρνσοου υπάρχει ένας δεσμός βαθύτερος και πιο
τρομερός από την ανθρώπινη αγάπη. Μετά το θάνατό της,
την αναζητάει δυο φορές στον τάφο της και αισθάνεται να
τον κυνηγάει μια ανεπαίσθητη παρουσία που δεν μπορεί να
είναι παρά το πνεύμα της. Το πνεύμα μπαίνει όλο και περισ­
σότερο στη ζωή του και τελικά είναι βέβαιος για μια επικεί­
μενη μυστικιστική επανένωση. Λέει ότι αισθάνεται να πλη­
σιάζει μια παράξενη αλλαγή και παύει να δέχεται τροφή. Τη
νύχτα, ή βγαίνει έξω και περπατάει ή ανοίγει το παραθυρό­
φυλλο δίπλα στο κρεβάτι του. Όταν πεθαίνει, το παραθυρό­
φυλλο είναι ακόμα ανοιχτό στη βροχή και ένα αλλόκοτο
χαμόγελο διαφαίνεται στο άκαμπτο πρόσωπό του. Τον θά­
βουν σε ένα τάφο δίπλα στο μικρό ανάχωμα που κυνηγούσε
για δεκαοχτώ χρόνια και οι μικροί βοσκοί λένε ότι ακόμα
περπατάει με την Κάθριν του στην αυλή της εκκλησίας και
στο βάλτο όταν βρέχει. Μερικές φορές, τις βροχερές νύχτες
φαίνονται και τα πρόσωπά τους πίσω από εκείνα τα παραθυ­
ρόφυλλα στο επάνω πάτωμα στα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Ο υ­
περφυσικός τρόμος της κυρίας Μπροντέ δεν είναι απλώς ένας
γοτθικός απόηχος, αλλά μια έντονη έκφραση της γεμάτης
δέος αντίδρασης του ανθρώπου προς το άγνωστο. Από αυτή
την άποψη, τα «Ανεμοδαρμένα ύψ η» γίνονται το σύμβολο
μιας λογοτεχνικής μετάβασης και σημαδεύουν την ανάπτυξη
μιας καινούργιας και πιο αξιόλογης σχολής.
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η λογοτεχνία των φαντασμάτων στην ήπειρο

Στην ήπειρο, ο λογοτεχνικός τρόμος εξελίχθηκε καλά. Οι

διάσημες μικρές ιστορίες και νουβέλες του Έρνστ Θίοντορ
Γουίλελμ Χόφμαν (1776-1822) αποτελούν υπόδειγμα για τη
γλυκύτητα του φόντου και την ωριμότητα της μορφής, αν και
έχουν μια τάση προς την ελαφρότητα και την υπερβολή και
τους λείπουν οι στιγμές έξαψης και τρόμου που σου κόβει
την ανάσα, που ένας λιγότερο διανοούμενος συγγραφέας θα
είχε πετύχει. Γενικά μεταδίδουν μάλλον το αλλόκοτο παρά το
τρομερό. Τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική αξία α π’ όλες τις πα­
ράδοξες ιστορίες της ηπείρου έχει η «Οντίν» (1814), του Φρί-
ντριχ Χάινριχ Καρλ, βαρόνου του Μότε Φουκ. Σ ’ αυτή την
ιστορία ενός πνεύματος του νερού που παντρεύτηκε ένα θνη­
τό και κέρδισε μια ανθρώπινη ψυχή, υπάρχει μια ντελικάτη
κομψότητα και μια δεξιοτεχνία που την κάνει να ξεχωρίζει
σε κάθε είδος λογοτεχνίας και μια εύκολη φυσικότητα που
την τοποθετεί κοντά στο γνήσιο λαϊκό μύθο. Στην πραγμα­
τικότητα προέρχεται από μια ιστορία που διηγείται ο φυσι­
κός και αλχημιστής της Αναγέννησης Παράκελσος στο έργο
του «Πραγματεία πάνω στα στοιχειώδη πνεύματα».
Η Οντίν, κόρη ενός ισχυρού πρίγκιπα του νερού, αντηλ-
λάγη από τον πατέρα της όταν ήταν μικρό παιδί με την κόρη
ενός ψαρά, μι: σκοπό να μπορέσει να αποκτήσει ψυχή, με το
να παντρευτεί ένα ανθρώπινο ον. Στο μικρό σπίτι του θετού
της πατέρα, δίπλα στη θάλασσα στην άκρη ενός στοιχειωμέ-
νου δάσους, συναντάει τον ευγενή νέο Χάλμπραντ, τον πα­
ντρεύεται και τον ακολουθεί στον αρχαίο του πύργο του Ρίν-
γκστετεν. Ο Χάλμπραντ, όμως, τελικά αρχίζει να ανησυχεί
για τις υπερφυσικές σχέσεις της γυναίκας του και ειδικά για
τις εμφανίσεις του θείου της, του κακού πνεύματος του κα­
ταρράχτη του δάσους, Κάλεμπορν, μια ανησυχία που μεγα­
λώνει από την αυξανόμενη αγάπη του για την Μπερτάλντα,
που τελικά αποκαλύπτεται ότι είναι το παιδί του ψαρά το
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

οποίο είχε ανταλλάξει με την Οντίν. Σε ένα ταξίδι πάνω στο

Δούναβη, τον προκαλεΐ μια αθώα πράξη της αφοσιωμένης
του γυναίκας και ξεστομίζει τα θυμωμένα λόγια που τη στέλ­
νουν πίσω στο υπερφυσικό στοιχείο, από το οποίο, σύμφωνα
με τους νόμους του είδους της, μπορεί να γυρίσει μόνο μία
φορά, για να τον σκοτώσει, είτε το έκανε είτε όχι, εάν δεν
έμενε πιστός στη μνήμη της. Αργότερα, όταν ο Χάλμπραντ
είναι έτοιμος να παντρευτεί την Μπερτάλντα, η Οντίν επι­
στρέφει για το θλιβερό της καθήκον και του παίρνει τη ζωή
με δάκρυα στα μάτια. Όταν τον θάβουν ανάμεσα στους προ­
πάτορες του, στην αυλή της εκκλησίας του χωριού, μαζί μ ’
αυτούς που θρηνούν εμφανίζεται μια λευκή γυναικεία φιγού­
ρα με πέπλο, αλλά μετά την προσευχή δε φαίνεται πια. Στη
θέση της βλέπουν μια μικρή ασημένια πηγή που κελαρύζει
γύρω από τον καινούργιο τάφο και χύνεται σε μια γειτονική
λίμνη. Οι χωρικοί το δείχνουν αυτό έως σήμερα και λένε ότι
η Οντίν και ο Χάλμπραντ ενώθηκαν έτσι στο θάνατο. Πολλά
κομμάτια και ατμοσφαιρικές αποχρώσεις σ ’ αυτή την ιστο­
ρία δείχνουν ότι ο Φουκ είναι ένας φτασμένος καλλιτέχνης
στο χώρο του μακάβριου, ειδικά οι περιγραφές του στοιχειω-
μένου δάσους με το γιγάντιο κάτασπρο άνδρα και διάφορους
ακατονόμαστους τρόμους στην αρχή της διήγησης.
Ό χ ι τόσο γνωστό όσο η «Οντίν, » αλλά αξιόλογο για τον
πειστικό του ρεαλισμό και τη μη εξάρτησή του από τα γοτ­
θικά εξαρτήματα είναι η «Κεχριμπαρένια μάγισσα» του Βΐ-
λελμ Μάινχολντ, άλλο ένα προϊόν της γερμανικής φανταστι­
κής ιδιοφυίας των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα. Αυτή η
ιστορία, που διαδραματίζεται την εποχή του Τριακονταετούς
Πολέμου, υποτίθεται ότι είναι το χειρόγραφο ενός κληρικού
που βρέθηκε σε μια παλιά εκκλησία στο Κόουσροου και
ασχολείται με την κόρη του συγγραφέα, τη Μαρία Σουάι-
ντλερ, που την έχουν άδικα κατηγορήσει για μαγεία. Έχει
βρει ένα απόθεμα από κεχριμπάρι που κρατάει μυστικό για
διάφορους λόγους και ο ανεξήγητος πλούτος που προέρχεται
α π’ αυτό στηρίζει την κατηγορία που υποκινείται από τη
μοχθηρία του κυνηγού λύκων και ευγενούς Βίτις Άπελμαν,
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

που την έχει μάταια κυνηγήσει στο παρελθόν με πρόστυχους

σκοπούς. Οι πράξεις μιας πραγματικής μάγισσας, που αργό­
τερα είχε ένα τρομερό και υπερφυσικό τέλος στη φυλακή,
αποδίδονται με πονηριά στην άτυχη Μαρία και, μετά από μια
τυπική δίκη με αναγκαστικές καταθέσεις με τη βοήθεια μαρ­
τυρίων, πρόκειται να καεί στην πυρά όταν την τελευταία
στιγμή σώζεται από τον αγαπημένο της, έναν ευγενικό νέο
από μια γειτονική περιοχή. Η μεγάλη δύναμη του Μάινχολντ
είναι ο αέρας της ανεπιτήδευτης και ρεαλιστικής αληθοφά­
νειας που εντείνει την αγωνία μας και την αίσθηση του αό­
ρατου με το να μας πείθει σχεδόν ότι τα απειλητικά γεγονότα
πρέπει με κάποιον τρόπο ή να είναι αληθινά ή να είναι πολύ
κοντά στην αλήθεια. Είναι πραγματικά τόσο τέλειος αυτός ο
ρεαλισμός που ένα δημοφιλές περιοδικό δημοσίευσε κάποτε
τα κύρια σημεία της «Κεχριμπαρένιας μάγισσας» σαν ένα
πραγματικό περιστατικό του δέκατου έβδομου αιώνα.
Στη σημερινή γενιά, το γερμανικό μυθιστόρημα τρόμου
αντιπροσωπεύεται κυρίως από τον Χανς Χέινζ Ίερς, που με
τις σκοτεινές του συλλήψεις υλοποιεί μιαν αποτελεσματική
γνώση της μοντέρνας ψυχολογίας. Νουβέλες σαν το «Μαθη-
τενόμενο μά γο » και τον «Αλρούν» και μικρές ιστορίες όπως
« // αράχνη » έχουν ξεχωριστές ποιότητες που τις τοποθετούν
σε ένα κλασικό επίπεδο.
Αλλά και η Γαλλία, όπως η Γερμανία, ήταν παραγωγική
στον τομέα του παράδοξου. Ο Βικτώρ Ουγκώ σε ιστορίες
όπως «Ο Χανς της Ισλανδίας» και ο Μπαλζάκ στο «Μαγικό
δέρμα», στη «Σεραφίτα» και στο «ΛουίΑαμπέρ» χρησιμο­
ποιούν το υπερφυσικό σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, αν
και γενικά μόνο σαν ένα μέσο για κάποιον πιο ανθρώπινο
σκοπό και χωρίς την ειλικρινή και δαιμονική ένταση που
χαρακτηρίζει τον καλλιτέχνη που έχει γεννηθεί στις σκιές.
Είναι με τον Θεόφιλο Γκωτιέ που για πρώτη φορά φαίνεται
να βρίσκουμε μιαν αυθεντική γαλλική αίσθηση του μη πραγ­
ματικού κόσμου, και εδώ εμφανίζεται ένα γεμάτο φαντάσματα
μυστήριο που, αν και δε χρησιμοποιείται συνέχεια, είναι ά­
μεσα αναγνωρίσιμο σαν κάτι γνήσιο και βαθύ. Μικρές ιστό-
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

ρίες όπως το «Αβατάρ», «Το πόδι της μούμιας» και το «Κλα-

ριμόν», μας δίνουν φευγαλέες εικόνες από απαγορευμένες
περιοχές που γοητεύουν, σκανδαλίζουν και μερικές φορές
προκαλούν τρόμο, ενώ τα αιγυπτιακά οράματα που παρουσιά­
ζονται στο «Μια από τις νύχτες της Κλεοπάτρας» έχουν την
πιο λεπτή και εκφραστική δύναμη. Ο Γκωτιέ συνέλαβε την
εσώτερη ψυχή της πανάρχαιας Αίγυπτου, με την απόκρυφη
ζωή της και την κυκλώπεια αρχιτεκτονική, και μίλησε για
τον αιώνιο τρόμο του κατώτερου κόσμου της με τις κατακόμ­
βες, όπου στον αιώνα τον άπαντα εκατομμύρια από άκαμπτα
αρωματισμένα πτώματα 0α κοιτάζουν το σκοτάδι με τα γυά­
λινα μάτια τους περιμένοντας κάποια τρομερή και ακατονό­
μαστη πρόσκληση. Ο Γκουστάβ Φλωμπέρ συνέχισε επάξια
την παράδοση του Γκωτιέ με όργια ποιητικής φαντασίας ό­
πως στον «Πειρασμό του Αγιου Αντώνιου» και, πέρα από μια
ρεαλιστική προκατάληψη, θα μπορούσε να υφαίνει καταπλη­
κτικούς τρόμους. Αργότερα βλέπουμε το ρεύμα να χωρίζεται
και να παράγει παράξενους ποιητές και φαντασιοκόπους του
συμβολικού και παρακμιακές σχολές των οποίων τα σκοτει­
νά ενδιαφέροντα επικεντρώνονταν περισσότερο στις ανωμα­
λίες της ανθρώπινης σκέψης και του ενστίκτου παρά στο
πραγματικά υπερφυσικό, και έξυπνους ιστοριοποιούς που οι
αγωνίες τους προέρχονται κατ ’ ευθείαν από τα σκοτεινά πη­
γάδια της κοσμικής εξωπραγματικότητας. Από την πρώτη
τάξη των «αμαρτωλών καλλιτεχνών» ο ένδοξος ποιητής
Μπωντλαίρ, που έχει επηρεαστεί πολύ από τον Πόε, είναι το
αξιολογότερο παράδειγμα, ενώ ο νεοτεριστής Τζόρις-Καρλ
Χάισμανς, ένα πραγματικό παιδί του 1880, είναι το άθροισμα
και η κατάληξη. Η τελευταία και καθαρά αφηγηματική τάξη
συνεχίστηκε από τον Προσπέρ Μεριμέ, του οποίου η «Αφρο­
δίτη τής 1λ » παρουσιάζει σε κομψό και πειστικό πεζό λόγο
το ίδιο θέμα της αρχαίας μνηστής-άγαλμα που ο Τόμας Μουρ
περιέλαβε σε μορφή μπαλάντας στο «Ααχτυλίδι».
Οι ιστορίες τρόμου του δυνατού και κυνικού Γκυ ντε Μω-
πασάν, γραμμένες καθώς καταλαμβανόταν σιγά σιγά από την
τρέλα, αποτελούν ένα δικό τους είδος, όντας μάλλον τα νο­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

σηρά αποκυήματα ενός ρεαλιστικού μυαλού σε παθολογική

κατάσταση, παρά τα υγιή φανταστικά προϊόντα μιας όρασης
με φυσική κλίση προς το φανταστικό και ευαίσθητης στις
φυσιολογικές ψευδαισθήσεις του αόρατου. Π αρ’ όλα αυτά
έχουν έντονο ενδιαφέρον καθώς υπαινίσσονται με θαυμαστή
δύναμη την επικείμενη προσέλευση ακατονόμαστων τρόμων
και την αμείλικτη παρακολούθηση ενός ατόμου με λάθος
άστρα, από απαίσιους και απειλητικούς αντιπροσώπους του
εξώτερου σκότους. Από αυτές τις ιστορίες, η «Χόρλα» θεω­
ρείται γενικά αριστουργηματική. Αυτή η έντονη ιστορία που
διηγείται τον ερχομό στη Γαλλία ενός αόρατου όντος που
τρέφεται με νερό και γάλα, κυριαρχεί πάνω στο μυαλό των
άλλων και φαίνεται να είναι το πρώτο από μια ορδή εξωγήι­
νων οργανισμών που έχουν έλθει στη Γη για να υποτάξουν
και να συντρίψουν το ανθρώπινο είδος, είναι ίσως μοναδική
σ ’ αυτόν το συγκεκριμένο τομέα, παρ ’ όλο που οφείλει αρ­
κετά σε μια ιστορία του αμερικανού Φιτζ-Τζέημς Ο *
Μπράιαν για τις λεπτομέρειες στην περιγραφή της πραγμα­
τικής παρουσίας του αόρατου τέρατος. Άλλες έντονα σκο­
τεινές δημιουργίες του Ντε Μωπασάν είναι τα: «Ποιος ξέ­
ρει;», «Το φάντασμα», «Το ημερολόγιο ενός τρελού», «Ο
άσπρος λύκος», «Στο ποτάμι» και οι φρικιαστικοί στίχοι με
τον τίτλο «Τρόμος».
Οι συνεργάτες Έρκμαν-Τσάτριαν πλούτισαν τη γαλλική
λογοτεχνία με αρκετές ιστορίες φαντασμάτων όπως ο
« Άνθρωπος-λύκος», στην οποία μια κληρονομική κατάρα
οδεύει προς το τέλος της σε ένα παραδοσιακό σκηνικό με τον
απαραίτητο γοτθικό πύργο. Η ικανότητά τους να δημιουρ­
γούν τρομακτική μεταμεσονύκτια ατμόσφαιρα είναι πολύ με­
γάλη, παρά την τάση που έχουν προς τις φυσικές εξηγήσεις
και τα επιστημονικά θαύματα, και λίγες ιστορίες περιέχουν
μεγαλύτερο τρόμο από « Το αόρατο μ ά τι», όπου μια μοχθηρή
γριά μάγισσα υφαίνει νυχτερινά υπνωτιστικά ξόρκια που κά­
νουν τους διαδοχικούς ενοικιαστές μιας ορισμένης κάμαρας
πανδοχείου να κρεμιούνται από ένα δοκάρι. «Το αφτί της
κουκουβάγιας» και «Τα νερά του θανάτου» είναι γεμάτα από
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

σκοτεινό μυστήριο που στο τελευταίο εκφράζεται με το γνω­

στό θέμα της τεράστιας αράχνης που τόσο συχνά χρησιμο­
ποιούν οι μυθιστοριογράφοι του παράδοξου. Τη σχολή του
μακάβριου ακολούθησε επίσης ο Βιλιέρ ντε λ ’ Ιλ Αντάμ, του
οποίου το «Βασανιστήριο της ελπίδας», η ιστορία ενός φυ­
λακισμένου καταδικασμένου στην πυρά που του επιτρέπεται
να δραπετεύσει για να αισθανθεί το μαρτύριο της επανασύλ-
ληψης, θεωρείται από μερικούς η πιο συγκινητική μικρή ι­
στορία σ ’ ολόκληρη τη λογοτεχνία. Αυτός ο τύπος όμως δεν
αποτελεί μέρος της παράδοσης του παράδοξου, αλλά μάλλον
αποτελεί ένα δικό του ξεχωριστό είδος — το αποκαλούμενο
«conte cruel», στο οποίο το στραμπούληγμα των αισθήσεων
επιτυγχάνεται με δραματικά βασανιστήρια, ματαιώσεις και
απαίσιους φυσικούς τρόμους. Σχεδόν αποκλειστικά αφοσιω-
μένος σ ’ αυτό το είδος είναι ο εν ζωή συγγραφέας Μωρίς
Λεβέλ, του οποίου τα πολύ σύντομα επεισόδια είναι πολύ
κατάλληλα για άμεση θεατρική προσαρμογή στα θρίλερ του
γκραν γκινιόλ. Στην πραγματικότητα, το γαλλικό πνεύμα εί­
ναι φτιαγμένο περισσότερο γι ’ αυτόν το σκοτεινό ρεαλισμό
παρά για τους υπαινιγμούς του αόρατου, μια και η τελευταία
διαδικασία απαιτεί για την καλύτερη και πιο συμπαθητική
της ανάπτυξη σε μεγάλη κλίμακα τον έμφυτο μυστικισμό του
βόρειου πνεύματος.
Ένας πολύ ανεπτυγμένος, αν και έως πρόσφατα αρκετά
κρυμμένος, κλάδος της λογοτεχνίας του παράδοξου είναι ο
κλάδος των Εβραίων, που παρέμεινε ζωντανός και ετράφη
από την πένθιμη κληρονομιά της ανατολικής μαγείας, της
αποκαλυπτικής λογοτεχνίας και του καβαλλισμού. Το σημι­
τικό μυαλό, όπως το κελτικό και το τευτονικό, φαίνεται να
κατέχει σημαντικές μυστικιστικές τάσεις, και ο πλούτος των
περιθωριακών γνώσεων για τον τρόμο που επιζούν στα γκέτο
και στις συναγωγές πρέπει να είναι πολύ πιο μεγάλος απ ’ ό,τι
πιστεύεται γενικά. Ο ίδιος ο καβαλλισμός, τόσο διακεκριμέ­
νος κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, είναι ένα φιλοσοφικό
σύστημα που εξηγεί το σύμπαν σαν μια εκπομπή της θεότη­
τας και περιλαμβάνει την ύπαρξη παράξενων πνευματικών
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

βασιλείων και όντων πέρα από τον ορατό κόσμο, τα οποία

μπορούν να εμφανιστούν φευγαλέα με ορισμένα μυστικά ξόρ­
κια. Το τελετουργικό του είναι δεμένο με μυστικιστικές ερ­
μηνείες της Παλαιός Διαθήκης και αποδίδει μιαν εσωτερική
σημασία σε κάθε γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου — μια
λεπτομέρεια που έχει περιβάλλει το εβραϊκό αλφάβητο με
ένα είδος φανταστικής λάμψης και δύναμης στη δημοφιλή
λογοτεχνία της μαγείας. Οι εβραϊκοί λαϊκοί μύθοι έχουν δια­
τηρήσει ένα μεγάλο μέρος του τρόμου και του μυστηρίου του
παρελθόντος και, όταν μελετηθούν πιο προσεκτικά, είναι πι­
θανόν να ασκήσουν σημαντική επιρροή πάνω στο μυθιστό­
ρημα του παράδοξου. Τα καλύτερα παραδείγματα της λογο­
τεχνικής χρήσης της εβραϊκής παράδοσης έως τώρα είναι η
γερμανική νουβέλα «Το Γκόλεμ», του Γκουστάβ Μέιρινκ,
και το δράμα «Ντυμπούκ», από τον εβραίο συγγραφέα που
χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο «Άνσκι». Το πρώτο, με τους
στοιχειωμένους σκοτεινούς υπαινιγμούς του για θαύματα και
τρόμους λίγο πιο πέρα από το πραγματικό, διαδραματίζεται
στην Πράγα και περιγράφει με μοναδική δεξιοτεχνία ΐο αρ­
χαίο γκέτο της πόλης με τα φοβερά, μυτερά αετώματα. Το
όνομα προέρχεται από ένα θρυλικό τεχνητό γίγαντα που υ­
ποτίθεται ότι κατασκεύαζαν και ζωντάνευαν οι ραβίνοι το
Μεσαίωνα, σύμφωνα με ένα ορισμένο απόκρυφο τυπικό. Το
«Ντυμπούκ», που μεταφράστηκε και ανέβηκε στην Αμερική
το 1925 και πιο πρόσφατα παρουσιάστηκε σαν όπερα, περι­
γράφει με μοναδική δύναμη την κατοχή ενός ζωντανού σώ­
ματος από την κακή ψυχή ενός νεκρού ανθρώπου. Και τα
γκόλεμ και τα ντυμπούκ είναι σταθεροί τύποι και χρησι­
μεύουν σαν υλικό για τη νεότερη εβραϊκή παράδοση.

Έντγκαρ Ά λ α ν Π όε

Στα 1830 συνέβη ένα λογοτεχνικό ξεκίνημα που επέδρασε

 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

άμεσα όχι μόνο στην ιστορία του παράδοξου, αλλά στο σύ­
νολο του σύντομου μυθιστορήματος και καθόρισε έμμεσα τις
τάσεις και τις τύχες μιας μεγάλης ευρωπαϊκής αισθητικής
σχολής. Είναι η καλή μας τύχη ως Αμερικανών που μας
επιτρέπει να διεκδικήσουμε αυτό το ξεκίνημα σαν δικό μας
γιατί υλοποιήθηκε στο πρόσωπο του πιο διάσημου και του
πιο άτυχου συμπατριώτη μας, του Έντγκαρ Ά λαν Πόε. Η
φήμη του Πόε έχει υποστεί περίεργες διακυμάνσεις και είναι
μόδα τώρα ανάμεσα στην «προχωρημένη ιντελιγκέντσια» να
ελαχιστοποιεί τη σημασία του και ως καλλιτέχνη και ως
επιρροής, αλλά θα ήταν δύσκολο γιά οποιονδήποτε ώριμο
και σκεπτόμενο κριτικό να αρνηθεί την τρομακτική αξία της
δουλειάς του και την πειστική δύναμη του μυαλού του, που
άνοιξε καινούργιους καλλιτεχνικούς ορίζοντες. Είναι αλή­
θεια ότι η άποψή του ήταν κάτι αναμενόμενο, αλλά ήταν
αυτός πρώτος που αντελήφθη τις δυνατότητες που έκρυβε και
της έδωσε ανώτερη μορφή και συστηματική έκφραση. Είναι
αλήθεια, επίσης, ότι μετέπειτα συγγραφείς μπορεί να δη­
μιούργησαν σημαντικότερες ιστορίες από τις δικές του, αλλά
και πάλι πρέπει να καταλάβουμε ότι ήταν αυτός που τους
πρόσφερε με το παράδειγμά του και τη διδαχή του την τέχνη
που αυτοί, έχοντας το δρόμο καθαρό και ένα δοσμένο και
σαφή οδηγό, ήταν ικανοί να τη συνεχίσουν και να την προ­
χωρήσουν. Οποιοιδήποτε και αν ήταν οι περιορισμοί του, ο
Πόε έκανε αυτό που κανένας άλλος δεν έκανε ή δε θα μπο­
ρούσε να κάνει ποτέ, και σ ’ αυτόν οφείλουμε τη μοντέρνα
ιστορία τρόμου στην τελική και ολοκληρωμένη της μορφή.
Πριν από τον Πόε, το μεγαλύτερο μέρος των συγγραφέων
του παράδοξου δούλευαν στο σκοτάδι, χωρίς να κατανοούν
την ψυχολογική βάση της γοητείας του τρόμου και αναγκα­
σμένοι λίγο ή πολύ να συμμορφώνονται με ορισμένες άδειες
λογοτεχνικές συμβάσεις, όπως το ευτυχισμένο τέλος, ο κα­
νόνας της ανταμοιβής της αρετής και γενικά ένας κενός η­
θικός διδακτισμός, μια αποδοχή των λαϊκών κριτηρίων και
αξιών και μια προσπάθεια του συγγραφέα να παρεμβάλλει τα
δικά του συναισθήματα στην ιστορία και να παίρνει το μέρος
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

των οπαδών των τεχνητών ιδεών της πλειοψηφίας. Από την

άλλη μεριά, ο Πόε αντελήφθη το ουσιαστικά απρόσωπο του
πραγματικού καλλιτέχνη και ήξερε ότι η λειτουργία του δη­
μιουργικού μυθιστορήματος είναι απλώς να εκφράζει και να
ερμηνεύει γεγονότα και αισθήσεις όπως ακριβώς είναι, ανε­
ξάρτητα από το πού κατευθύνονται ή τι αποδεικνύουν —
καλές ή κακές, γοητευτικές ή απωθητικές, ερεθιστικές ή α­
πωθητικές —, με το συγγραφέα να παίζει πάντα το ρόλο του
ζωντανού και αποστασιοποιημένου χρονικογράφου και όχι
του δασκάλου, του συμπάσχοντα και προμηθευτή απόψεων.
Είδε καθαρά ότι όλες οι φάσεις της ζωής και της σκέψης
είναι εξίσου κατάλληλες σαν θέμα για τον καλλιτέχνη και,
τείνοντας από ιδιοσυγκρασία στο παράξενο και το σκοτεινό,
αποφάσισε να γίνει ο ερμηνευτής αυτών των δυνατών αισθη­
μάτων και συχνών συμβάντων που τα συνοδεύει περισσότερο
ο πόνος παρά η ευχαρίστηση, η φθορά παρά η ανάπτυξη, ο
τρόμος παρά η ηρεμία, που είναι είτε εχθρικά είτε αδιάφορα
για τα γούστα και τα παραδοσιακά αισθήματα του ανθρώπι­
νου είδους και για την υγεία, την πνευματική ισορροπία και
τη φυσική επεκτατική ευημερία του ανθρώπου.
Έτσι, τα φαντάσματα του Πόε απέκτησαν μια πειστική
κακία που έλειπε από αυτά των προκατόχων του και επέβαλλε
καινούργια κριτήρια ρεαλισμού στα χρονικά του λογοτεχνι­
κού τρόμου. Η επιδίωξη του απρόσωπου και του καλλιτεχνι­
κού ενισχύθηκαν επιπλέον από μιαν επιστημονική αντιμετώ­
πιση που δεν τη συναντούσε κανείς συχνά στο παρελθόν. Ο
Πόε μελέτησε: το ανθρώπινο μυαλό και όχι τη χρήση του
γοτθικού μυθιστορήματος, και δούλεψε με μια αναλυτική
γνώση των αληθινών πηγών του τρόμου, η οποία διπλάσιασε
τη δύναμη της αφήγησής του και τον απελευθέρωσε από ό­
λους τους παραλογισμούς που είναι αναπόσπαστα δεμένοι με
όλα τα απλά συμβατικά κατασκευάσματα τρόμου. Έχοντας
μπροστά τους αυτό το παράδειγμα οι μετέπειτα συγγραφείς
ήταν φυσικά αναγκασμένοι να συμμορφωθούν μαζί του εάν
ήθελαν να είναι ανταγωνίσιμοι, και έτσι, μ ’ αυτόν τον τρόπο
μια σαφής αλλαγή άρχισε να διαφαίνεται στο κύριο ρεύμα
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

της λογοτεχνίας του μακάβριου. Ο Πόε επίσης καθιέρωσε τη

μόδα της άψογης δεξιοτεχνίας και, παρ ’ όλο που σήμερα ένα
μέρος της δουλειάς του φαίνεται λίγο μελοδραματικό και
ξεπερασμένο, μπορούμε συνέχεια να ανακαλύπτουμε την επί­
δρασή του σε τέτοια πράγματα όπως η διατήρηση μιας μόνον
διάθεσης και η επίτευξη μιας εντύπωσης σε μια ιστορία και
η αυστηρή ελάττωση των περιστατικών σε αυτά που έχουν
άμεση σχέση με την πλοκή και διακρίνονται έντονα τη στιγ­
μή της κορύφωσης. Μπορούμε, σ τ’ αλήθεια, να πούμε ότι ο
Πόε είναι αυτός που εφεύρε τη μικρή ιστορία στη σημερινή
της μορφή. Ο τρόπος που ανύψωσε την αρρώστια, τη δια­
στροφή και τη φθορά στο επίπεδο θεμάτων που μπορούν να
εκφραστούν καλλιτεχνικά, είχε επίσης απεριόριστα οφέλη,
γιατί με την πρόθυμη σύλληψη, την υποστήριξη και την
ενδυνάμωση του διακεκριμένου γάλλου θαυμαστή του Σαρλ
Πιέρ Μπωντλαίρ έγινε ο πυρήνας των κυριότερων αισθητι­
κών κινημάτων της Γαλλίας, και έτσι κατά μία έννοια ο Πόε
έγινε ο πατέρας των Παρακμιακών και των Συμβολιστών.
Ποιητής και κριτικός από φύση και λόγω ανώτερων γνώ­
σεων, λογικιστής και φιλόσοφος από προτίμηση και ιδιοτρο­
πία, ο Πόε σε καμία περίπτωση δεν ήταν απρόσβλητος από
ελαττώματα και προσποιήσεις. Η προσποίηση της βαθιάς
και σκοτεινής μόρφωσης, τα παράτολμα επιχειρήματα του
για ένα ανάλαφρο και κουραστικό ψευτο-κωμικό στοιχείο
και τα συχνά φαρμακερά ξεσπάσματα κριτικής προκατάλη­
ψης πρέπει όλα να αναγνωριστούν και να συγχωρηθούν. Πέ­
ρα και πάνω α π’ αυτά, κάνοντάς τα να φαίνονται εντελώς
ασήμαντα, ήταν το όραμα ενός μάστορα του τρόμου που περ­
πατάει γύρω μας και μέσα μας και του σκουληκιού που σφα­
δάζει και γλείφεται στην απαίσια κοντινή άβυσσο. Διαπερ­
νώντας κάθε κακοφορμισμένο τρόμο της ευχάριστα ζωγραφι­
σμένης κοροϊδίας που λέγεται ύπαρξη και της σοβαρής μα­
σκαράτας που λέγεται ανθρώπινη σκέψη και αισθήματα, αυ­
τό το όραμα είχε τη δύναμη να προβάλλει τον εαυτό του σε
σκοτεινά μαγικούς κρυστάλλους και μεταμορφώσεις, ώσπου
στη στείρα Αμερική της δεκαετίας του ’30 και του ’40 άν­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

θησε ένας τέτοιος φεγγαροθρεμμένος κήπος από λαμπερά δη­

λητηριώδη μανιτάρια που ούτε στις κατώτερες πλαγιές του
Κρόνου δεν υπάρχει, Στίχοι και ιστορίες μαζί, στηρίζουν το
φορτίο του κοσμικού πανικού. Το κοράκι που με το θορυβώ­
δες ράμφος του διαπερνά την καρδιά, οι τυμβωρύχοι που
χτυπάνε πένθιμα σιδερένιες καμπάνες σε μολυσματικά κα­
μπαναριά, ο τάφος της Ουλαλούμ τη μαύρη νύχτα του Οχτώ-
βρη, οι απαίσιοι οβελίσκοι και οι θόλοι κάτω από τη θάλασ­
σα, ο «άγριος παράξενος τόπος που κείται, υψηλόφρων, έξω
από το Διάστημα, έξω από το Χρόνο» — όλα αυτά τα πράγ­
ματα και ακόμα περισσότερα μας κοιτάζουν λοξά ανάμεσα σε
μανιακά κροταλίσματα, στον ταραγμένο εφιάλτη της ποίη­
σης. Και στην πρόζα χάσκουν ανοιχτά για μας τα ίδια τα
σαγόνια της παγίδας — ασύλληπτες ανωμαλίες που υπαινίσ­
σονται δειλά μια τρομερή ημιγνώση, με λέξεις που την αθωό-
τητά τους σπάνια αμφισβητούμε ώσπου η ραγισμένη ένταση
της υπόκωφης φωνής του ομιλητή μάς προκαλεί να φοβηθού­
με τις ακατονόμαστες συνέπειες τους· δαιμονικά σχέδια και
παρουσίες που κοιμούνται μοχθηρά ώσπου να ξυπνήσουν για
μια στιγμή φοβίας σε μια διαπεραστική αποκάλυψη που με-
τατρέπεται σε ξαφνική τρέλα ή εκρήγνυται με αλησμόνητους
και κατακλυσμιαίους αντίλαλους. Ένα Σάββατο τρόμου των
μαγισσών που αποκαλύπτει πολύχρωμα φορέματα αστράφτει
μπροστά μας, ένα θέαμα που γίνεται ακόμα πιο τερατώδες
εξαιτίας της επιστημονικής ικανότητας με την οποία παρα­
τάσσονται όλες οι λεπτομέρειες και καθίσταται εμφανής η
σχέση τους με τη γνωστή φρίκη της υλικής ζωής.
Οι ιστορίες του Πόε, φυσικά, ανήκουν σε διάφορες κατη­
γορίες, μερικές από τις οποίες περιέχουν μια πιο αγνή ουσία
πνευματικού τρόμου από άλλες. Οι ιστορίες λογικής και κρί­
σης, πρόδρομοι της μοντέρνας αστυνομικής ιστορίας, δεν
αποτελούν μέρος της λογοτεχνίας του παράδοξου, ενώ ορι­
σμένες άλλες, με αρκετές ίσως επιρροές από το Χόφμαν, έ­
χουν μια υπερβολή που τις κατατάσσει στα όρια του αλλό­
κοτου. Μια τρίτη ομάδα ασχολείται με την παθολογική ψυ­
χολογία και τη μονομανία με έναν τέτοιον τρόπο που εκφρά­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

ζει τρόμο, αλλά όχι παραδοξότητα. Ένας υπολογίσιμος α­

ριθμός, όμως, αντιπροσωπεύει τη λογοτεχνία του υπερφυσι­
κού τρόμου στην πιο έντονη μορφή της και χαρίζει στο συγ­
γραφέα τους μια μόνιμη και απρόσβλητη θέση ως θεότητας
και πηγής όλου του μοντέρνου διαβολικού μυθιστορήματος.
Ποιος μπορεί να ξεχάσει το τρομερό φουσκωμένο πλοίο να
ισορροπεί στην άκρη του κύματος στο χειρόγραφο «Βρέθηκε
σε ένα μπουκάλι» — τους σκοτεινούς υπαινιγμούς για την
ανίερη ηλικία του και το τερατώδες μέγεθος του, το απαίσιο
πλήρωμα από άνδρες με γκρίζες γενειάδες που δεν έβλεπαν
και την τρομακτική του φυγή προς το Νότο με όλα τα πανιά
ανοιχτά, μέσα από τον πάγο της ανταρκτικής νύχτας, ενώ το
έσπρωχνε μπροστά κάποιο ακατανίκητο διαβολικό ρεύμα
προς μια διαφωτιστική δίνη που έπρεπε να τελειώσει κατα­
στροφικά;
Μετά, είναι ο ακατονόμαστος «Μ Βάλντεμαρ», που διατη­
ρήθηκε με υπνωτισμό εφτά μήνες μετά το θάνατό του και
ξεστόμισε κάτι μανιασμένους ήχους ένα λεπτό προτού σπά­
σουν τα μάγια που τον άφησαν «μια σχεδόν υγρή μάζα βδε-
λυρής και σιχαμερής σαπίλας». Στην «Α φήγηση του Α.
Γκόρντον Πυμ», οι ταξιδιώτες φτάνουν πρώτα σε μια παρά­
ξενη νότια πολική γη με άγριους κατοίκους με φονικές δια­
θέσεις, όπου τίποτα δεν είναι άσπρο και όπου τεράστια βρα­
χώδη φαράγγια έχουν τη μορφή τιτάνιων αιγυπτιακών γραμ­
μάτων που σχηματίζουν τρομερά πρωτογενή μυστικά της γης
και αποκαλύπτουν ένα ακόμα πιο μυστηριώδες βασίλειο ό­
που τα πάντα είναι άσπρα και σαβανωμένοι γίγαντες και που­
λιά με άσπρα φτερά φυλάνε έναν απόκρυφο καταρράκτη από
ομίχλη που έρχεται από απροσμέτρητα ουράνια ύψη και χύ­
νεται σε μια φλογερή γαλακτώδη θάλασσα. Το «Μετζενγκερ-
στάιν» τρομοκρατεί με τους απαίσιους υπαινιγμούς για μια
τερατώδη μετεμψύχωση — ο τρελός ευγενής που καίει το
στάβλο του κληρονομικού του εχθρού’ το κολοσσιαίο άγνω­
στο άλογο που βγαίνει από το φλέγόμενο κτίριο, αμέσως
μετά το θάνατο του ιδιοκτήτη εκεί μέσα- το χαμένο κομμάτι
της αρχαίας ταπετσαρίας όπου φαινόταν το γιγάντιο άλογο
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

του προγόνου του θύματος από τις Σταυροφορίες· το άγριο

και συνεχές τρέξιμο του τρελού πάνω στο τεράστιο άλογο
και ο φόβος και το μίσος του γ ι5 αυτό' οι χωρίς νόημα προ­
φητείες που σκιάζουν τα εμπόλεμα σπίτια και τελικά το κά­
ψιμο του παλατιού του τρελού και ο θάνατός του εκεί, αφού
μπήκε αβοήθητος μέσα στις φλόγες και ανέβηκε την τερά­
στια σκάλα πάνω στο ζώο που τόσο παράξενα καβαλίκευε.
Μετά, ο καπνός από τα ερείπια παίρνει τη μορφή ενός γιγά-
ντιου αλόγου. «Ο άνθρωπος του πλήθους», που μιλάει για
κάποιον που περιπλανιέται μέρα και νύχτα για να ανακατεύε­
ται με πλήθη ανθρώπων σαν να φοβόταν να μείνει μόνος,
είναι πιο ήρεμο αλλά δεν υπαινίσσεται τίποτε λιγότερο από
κοσμικό φόβο. Το μυαλό του Πόε δεν απομακρυνόταν ποτέ
από τον τρόμο και τη φθορά, και σε κάθε ιστορία, ποίημα και
φιλοσοφικό διάλογο βλέπουμε έναν έντονο πόθο να βυθομε-
τρήσει τα απύθμενα πηγάδια της νύχτας, να διαπεράσει το
πέπλο του θανάτου και να βασιλέψει στο φανταστικό σαν
κύριος των τρομερών μυστηρίων του χρόνου και του χώρου.
Ορισμένες από τις ιστορίες του Πόε κατέχουν μια σχεδόν
απόλυτη τελειότητα καλλιτεχνικής μορφής που τις κάνει
πραγματικούς φάρους στην περιοχή της μικρής ιστορίας. Ο
Πόε μπορούσε, όταν ήθελε, να δώσει στην πρόζα του ένα
πλούσιο ποιητικό ύφος, χρησιμοποιώντας αυτό το αρχαϊκό
και ανατολικοποιημένο στυλ με τη στολισμένη φράση, τη
σχεδόν Βιβλική επανάληψη και το επανερχόμενο φορτίο,
που μεταχειρίστηκαν με τόση επιτυχία μετέπειτα συγγραφείς
όπως ο Όσκαρ Ουάιλντ και ο λόρδος Ντάνσανυ- και στις
περιπτώσεις που ο Πόε κάνει κάτι τέτοιο έχουμε ένα αποτέ­
λεσμα λυρικής φαντασίας σχεδόν ναρκωτικό μια ονειρική
φαντασμαγορία του όπιου, στη γλώσσα του ονείρου, με κάθε
αφύσικο χρώμα και παράδοξη εικόνα ενσωματωμένα σε μια
συμφωνία αντίστοιχων ήχων. « / / μάσκα του κόκκινου θανά­
του», «Ησυχία, ένα παραμύθι», και «Σκιά, μια παραβολή»
είναι ποιήματα με όλη τη σημασία της λέξης και όχι μόνο
με τη μετρική, και οφείλουν τη δύναμή τους τόσο στον ακου­
στικό ρυθμό όσο και στις φανταστικές οπτικές εικόνες. Αλλά
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

είναι σε δύο από τις λιγότερο καθαρά ποιητικε'ς ιστορίες, τη

«Λιγεία» και «Τηνπτώση του σπιτιού τον Ούσερ» — ειδικά
στην τελευταία —, που βρίσκει κανείς τις ίδιες τις κορυφές
της καλλιτεχνίας με τις οποίες ο Πόε παίρνει τη θέση του
σαν ένας από τους κορυφαίους μινιατουρίστες του μυθιστο­
ρήματος. Απλές και ευθείες στην πλοκή και οι δυο απ ’ αυτές
τις ιστορίες οφείλουν την υπέρτατη μαγεία τους στην έντε­
χνη ανάπτυξη που επιτυγχάνεται με τη σωστή επιλογή και
τοποθέτηση ακόμα και των πιο ασήμαντων περιστατικών. Η
«Λιγεία» μιλάει για μια πρώτη σύζυγο, αρχοντικής και μυ­
στηριώδους προελεύσεως, που μετά το θάνατό της επιστρέφει
μέσα από μια προαιώνια δύναμη για να μπει στο σώμα μιας
δεύτερης συζύγου, επιβάλλοντας ακόμα και τη φυσική της
εμφάνιση στο στιγμιαία ζωντανεμένο πτώμα του θύματός της.
Παρ ° όλο που υπάρχει μια υποψία απεραντολογίας και κού­
ρασης, η διήγηση φθάνει στο τρομακτικό της αποκορύφωμα
με ανελέητη δύναμη. Το «Ούσερ», που η ανωτερότητά του
στη λεπτομέρεια και τις αναλογίες είναι πολύ εμφανής, πε­
ριέχει φοβερούς υπαινιγμούς για μια σκοτεινή ζωή που κα­
τέχουν τα ανόργανα πράγματα και παρουσιάζει μιαν αφύσικα
ενωμένη τριάδα από οντότητες στο τέλος μιας μακράς και
απομονωμένης οικογενειακής ιστορίας — έναν αδελφό, τη
δίδυμη αδελφή του και το απίστευτα αρχαίο σπίτι τους, που
μοιράζονται μια μοναδική ψυχή και συναντούν ένα κοινό
τέλος την ίδια στιγμή.
Αυτές οι αλλόκοτες συλλήψεις, τόσο αδέξιες όταν βρεθούν
σε όχι ικανά χέρια, κάτω από τη μαγεία του Πόε γίνονται
ζωντανοί και πειστικοί τρόμοι που στοιχειώνουν τις νύχτες
μας — και όλα αυτά επειδή ο συγγραφέας κατανόησε τόσο
τέλεια το μηχανισμό και τη φυσιολογία του φόβου και του
παράξενου, τις ουσιαστικές λεπτομέρειες στις οποίες πρέπει
να δώσει έμφαση, τους ακριβείς παραλογισμούς και απάτες
που πρέπει να επιλέξει σαν προκαταρκτικούς ή σύγχρονους
με τον τρόμο, τα ακριβή περιστατικά και τους υπαινιγμούς
που πρέπει να πετάξει αθώα στην αρχή σαν σύμβολα ή προ-
μηνύματα κάθε βασικού βήματος προς την απαίσια λύση που
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

πρόκειται να έλθει, την ωραία προσαρμογή της συσσωρευ-

μένης δύναμης και την αλάνθαστη ακρίβεια στην ένωση των
μερών που εξασφαλίζει τέλεια συνοχή σε όλο το κομμάτι και
τρομακτική αποτελεσματικότητα τη στιγμή του αποκορυφώ­
ματος, την αξία των ντελικάτων αποχρώσεων του σκηνικού
και του τοπίου για να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί η
επιθυμητή διάθεση και να ζωντανέψει η ποθητή ψευδαίσθη­
ση — αρχές αυτού του είδους και πολλές ακόμα πιο σκοτει­
νές και φευγαλέες που δεν μπορούν να περιγραφούν ή και να
κατανοηθούν εντελώς από έναν συνηθισμένο σχολιαστή.
Μελοδραματισμός και έλλειψη πνευματικότητας μπορεί να
υπάρχουν — μας λέει ένας ιδιότροπος Γάλλος που δεν μπορεί
να διαβάσει Πόε παρά μόνο στην ευγενική και γαλατικά τρο­
ποποιημένη μετάφραση του Μπωντλαίρ — αλλά όλα τα ίχνη
αυτών των πραγμάτων καλύπτονται πλήρως από μια δυνατή
και έμφυτη αίσθηση του φανταστικού, του νοσηρού και του
τρομερού) που ανέβλυζαν από κάθε κύτταρο του δημιουργικού
πνεύματος του καλλιτέχνη και έχουν σημαδέψει το μακάβριο
έργο του με την ανεξίτηλη σφραγίδα της ανώτερης ιδιοφυίας.
Οι παράδοξες ιστορίες του Πόε είναι ζωντανές με έναν τρόπο
που πολύ λίγες ιστορίες θα μπορέσουν ποτέ να πετύχουν.
Όπως οι περισσότεροι φανταιζίστες, ο Πόε είναι πολύ
καλός στα περιστατικά και στα γενικότερα αποτελέσματα
της αφήγησης παρά στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων. Ο
τυπικός πρωταγωνιστής του είναι γενικά ένας σκοτεινός, ό­
μορφος, περήφανος, μελαγχολικός, διανοούμενος, εξαιρετι­
κά ευαίσθητος, ιδιότροπος, εσωστρεφής, απομονωμένος και
μερικές φορές λίγο τρελός αριστοκράτης από αρχαία και
πλούσια οικογένεια που συνήθως έχει μελετήσει σε βάθος τις
παράξενες γνώσεις και έχει μια σκοτεινή φιλοδοξία να ει­
σχωρήσει στα απαγορευμένα μυστικά του σύμπαντος. Εκτός
από ένα παράξενο όνομα, αυτός ο χαρακτήρας προφανώς δεν
έχει πολλά πράγματα από την παλιά γοτθική νουβέλα γιατί
δεν είναι ούτε ο ξύλινος ήρωας ούτε ο διαβολικός κακός του
ραντκλίφειου ή του λουδοβίκειου ρομαντικού μυθιστορήμα­
τος. Έμμεσα, όμως, έχει κάποιο είδος γενεαλογικής σύνδε­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

σης, μία και οι σκοτεινές, φιλόδοξες και αντικοινωνικές ιδιό­

τητες του θυμίζουν έντονα τον τυπικό βυρωνικό ήρωα, ο ο­
ποίος με τη σειρά του είναι απόγονος των γοτθικών Μάν-
φρεντ, Μοντόνι και Αμβροσιών. Οι mo εξειδικευμένες ποιό­
τητες φαίνεται να προέρχονται από την ψυχολογία του ίδιου
του Πόε, ο οποίος σίγουρα είχε ένα μεγάλο μέρος από την
κατάθλιψη, την ευαισθησία, την τρελή φιλοδοξία, τη μονα­
ξιά και την υπερβολική ιδιοτροπία που αποδίδει στα υψηλό-
φρονα και μοναχικά θύματα της Μοίρας που δημιουργεί.

Η παράδοση του παράδοξου στην Αμερική

Το κοινό για το οποίο έγραφε ο Πόε, αν και στο μεγαλύτερο

μέρος του δεν εκτιμούσε την τέχνη του, δεν ήταν σε καμιά
περίπτωση ασυνήθιστο στους τρόμους με τους οποίους κατα­
πιανόταν. Η Αμερική, εκτός από το ότι κληρονόμησε τη
γνωστή σκοτεινή λαϊκή γνώση της Ευρώπης, είχε και μιαν
επιπρόσθετη πηγή παράδοξων συσχετισμών, έτσι που οι μύ­
θοι με φαντάσματα είχαν ήδη αναγνωριστεί σαν ένα πλούσιο
θέμα για τη λογοτεχνία. Ο Τσαρλς Μπρόκντεν Μπράουν είχε
γίνει εξαιρετικά γνωστός με τα ρομαντικά μυθιστορήματα
του τύπου Ράντκλιφ και ο Ουάσινγκτον Ίρβινγκ με την ελα­
φρότερη μεταχείριση των υπερφυσικών θεμάτων είχε γρήγο­
ρα γίνει κλασικός. Αυτή η επιπρόσθετη πηγή ξεκινούσε, ό­
πως πολύ σωστά εντόπισε ο Πωλ Έλμερ Μορ, από τα πνευ­
ματικά και θεολογικά ενδιαφέροντα των πρώτων αποίκων σε
συνδυασμό με την παράξενη και απαγορευτική φύση στην
οποία είχαν βρεθεί. Τα τεράστια και πένθιμα παρθένα δάση
στο αιώνιο ημίφως των οποίων μπορούσαν να παραμονεύουν
όλοι οι τρόμοι, οι ορδές των Ινδιάνων με το μπρούντζινο
χρώμα που οι παράξενες σκυθρωπές μορφές τους και τα βίαια
έθιμά τους υπαινίσσονταν ίχνη διαβολικής καταγωγής, η ε­
λεύθερη χαλιναγώγηση που επετράπη υπό την επιρροή της
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

πουριτανικής θεοκρατίας στους τρόπους και τις ιδέες που

αφορούσαν τη σχέση του ανθρώπου με το στιβαρό και εκδι­
κητικό θεό των καλβι νιατών και το μοχθηρό αντίπαλο αυτού
του θεού, για τον οποίο τόσα πολλά λέγονταν από τον άμβω­
να κάθε Κυριακή, και η νοσηρή εσωστρέφεια που αναπτύ­
χθηκε από την απομονωμένη ζωή πέρα από τα δάση, που
στερούσε τους ανθρώπους από τις φυσιολογικές διασκεδά­
σεις και τη διάθεση της αναψυχής και τους βασάνιζε με ε­
ντολές για θεολογική αυτοεξέταση που στρεφόταν σε μιαν
αφύσικη συναισθηματική καταπίεση και κατέληγε πάνω απ ’
όλα σε ένα σκληρό αγώνα για επιβίωση — όλα αυτά συνω­
μότησαν για να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο τα
σκοτεινά ψιθυρίσματα των απαίσιων γιαγιάδων ακούγονταν
πολύ πιο μακριά από τη γωνιά του τζακιού και στο οποίο οι
ιστορίες για τη μαγεία και τα απίστευτα μυστικά τερατουρ­
γήματα επέζησαν πολύ μετά τις φριχτές ημέρες του εφιάλτη
του Σάλεμ.
Ο Πύε αντιπροσωπεύει την πιο νέα, τη λιγότερο ψεύτικη
και την πιο άρτια τεχνικά από τις σχολές του παράδοξου που
ξεπήδησαν απ’ αυτό το ευνοϊκό κοινωνικό περιβάλλον. Μια
άλλη σχολή — με την παράδοση των ηθικών αξιών, των
ευγενικών περιορισμών και της απαλής νωχελικής φαντα­
σίας με μιαν απόχρωση του αλλόκοτου — είχε ως κύριο
εκπρόσωπό της μιαν άλλη διάσημη, παρεξηγημένη και μο­
ναχική φιγούρα των αμερικανικών γραμμάτων: τον ντροπαλό
και ευαίσθητο Ναθαναήλ Χόθορν, γόνο του αρχαίου Σάλεμ
και δισέγγονο ενός από τους πιο αιμοβόρους από τους πα­
λαιούς δικαστές της μαγείας. Ο Χόθορν δεν έχει τίποτα από
τη βία, την τόλμη, τις ζωηρές αποχρώσεις, την έντονη δρα­
ματική αίσθηση, την κοσμική κακία και την ενιαία απρόσω­
πη δεξιοτεχνία του Πόε. Σ ’ αυτόν, αντίθετα, έχουμε μια ευ­
γενική ψυχή, μουδιασμένη από τον πουριτανισμό της παλιάς
Νέας Αγγλίας, σκυθρωπή, απογοητευμένη και πικραμένη α­
πό ένα ανήθικο σύμπαν που ξεπερνάει τα συμβατικά σχέδια
που οι προπάτορές μας πίστευαν ότι αντιπροσώπευαν το θε­
ϊκό και αμετάβλητο νόμο. Το κακό, μια πολύ υπαρκτή δύνα­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μη για τον Χόθορν, εμφανίζεται σε κάθε χέρι σαν ένας αντί­

παλος που παραμονεύει και είναι έτοιμος να το κατακτήσει,
και μέσα στη φαντασία του ο ορατός κόσμος γίνεται το θέα­
τρο μιας ατέλειωτης τραγωδίας και ενός άπειρου πόνου, γε­
μάτος από αόρατες μισο-υπαρκτές επιρροές που κινούνται
μέσα του, αλλά και πάνω απ ’ αυτόν, σε έναν αγώνα για υπε­
ροχή και σε μια προσπάθεια να διαπλάσουν τις μοίρες των
άτυχων θνητών που αποτελούν το μάταιο και αυτοεξαπατώ-
μενο πληθυσμό του. Η κληρονομιά του αμερικανικού παρά­
δοξου ήταν πολύ περισσότερο δική του, και έβλεπε ένα ζο­
φερό πλήθος από ακαθόριστα φαντάσματα πίσω από τα συ­
νηθισμένα φαινόμενα της ζωής, αλλά δεν ήταν αρκετά αδιά­
φορος για να εκτιμά τις εντυπώσεις, τις αισθήσεις και τις
ομορφιές της διήγησης μόνο για τη δική τους αξία. Του είναι
απαραίτητο να υφάνει τις φαντασιώσεις του σε κάποιο ήρεμο
μελαγχολικό δίχτυ διδακτικών ή αλληγορικών ιδεών στο ο­
ποίο ο καλοκάγαθος παραιτημένος κυνισμός του μπορεί να
διακηρύττει με απλοϊκή ηθική εκτίμηση τη δολιότητα μιας
ανθρώπινης φυλής που δεν μπορεί να σταματήσει να την
αγαπάει και να την πενθεί παρά τη γνώμη του για την υπο­
κρισία της. Ο υπερφυσικός τρόμος, λοιπόν, δεν είναι ποτέ
ένα πρωταρχικό αντικείμενο για τον Χόθορν, αν και είναι
τόσο βαθιά ριζωμένος στην προσωπικότητά του που δεν μπο­
ρεί να μην τον εκφράσει με τη δύναμη μιας ιδιοφυίας όταν
επικαλείται τον μη πραγματικό κόσμο για να επεξηγήσει την
ορθολογική διδαχή που επιθυμεί να κηρύξει.
Οι υπαινιγμοί του Χόθορν για το παράδοξο, πάντοτε ευγε­
νικοί, φευγαλέοι και. περιορισμένοι, βρίσκονται σε όλο το
έργο του. Η διάθεση που τους δημιούργησε βρήκε μια πολύ
χαριτωμένη διέξοδο στην τευτονική προσαρμογή κλασικών
μύθων για παιδιά που περιέχονται στο «Βιβλίο θαυμάτων»
και τις «Ιστορίες του δάσους», ενώ σε άλλες περιπτώσεις
εκδηλωνόταν με το να προσδίδει μια ορισμένη παραξενιά και
μια άπιαστη μαγεία ή κακία σε γεγονότα που δεν ήταν στην
πραγματικότητα υπερφυσικά, όπως στη μακάβρια μεταθανά­
τια νουβέλα «Το μυστικό του Δρος Γκρίμσοου», η οποία
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ερευνά με μια παράξενη αποστροφή ένα σπίτι που υπάρχει

έως σήμερα στο Σάλεμ και συνορεύει με το αρχαίο νεκροτα­
φείο της οδού Τσάρτερ, Στο «Μαρμάρινο φαύνο», του οποίου
το περίγραμμα ήταν σχεδιασμένο σε μια ιταλική βίλα που
υποτίθεται ότι ήταν στοιχειωμένη, μια τρομακτική υποδομή
γνήσιας φαντασίας και μυστηρίου δονείται μόλις πέρα από
την όραση του κοινού αναγνώστη και φευγαλέες ματιές θαυ­
μαστού αίματος μέσα σε θνητές αρτηρίες υπαινίσσονται, κα­
τά τη διάρκεια ενός ρομαντικού μυθιστορήματος που δεν
μπορεί να μην είναι ενδιαφέρον παρά τον επίμονο βραχνά
της ηθικής αλληγορίας, την αντι-παπική προπαγάνδα και μια
πουριτανική σεμνοτυφία η οποία έκανε το μοντέρνο συγγρα­
φέα Ντ. X. Λώρενς να εκφράσει την επιθυμία του να μετα­
χειριστεί το συγγραφέα με έναν εντελώς ανάξιο τρόπο. Ο
«Σεπτίμιονς Φέλτον», μια μεταθανάτια νουβέλα που ήταν
προορισμένη να ενσωματωθεί στο ατέλειωτο «Ρομάντσο του
Ντόλιβερ», αγγίζει το Ελιξήριο της Ζωής με έναν αρκετά
ικανό τρόπο, ενώ οι σημειώσεις από μια ιστορία που δε γρά­
φτηκε ποτέ και επρόκειτο να ονομαστεί «Τα προγονικά ίχνη-
» δείχνουν τι θα μπορούσε να κάνει ο Χόθορν με τη συστη­
ματική επεξεργασία μιας παλιάς αγγλικής προκατάληψης η
οποία μιλάει για μια αρχαία και καταραμένη γενιά που τα
μέλη της άφηναν ίχνη από αίμα καθώς περπατούσαν, που
εμφανίζεται περιστασιακά και στο «Σεπτίμιονς Φέλτον» και
στο «Μ υστικό του Δρος Γκρίμσοου».
Πολλές από τις μικρότερες ιστορίες του Χόθορν έχουν ένα
αρκετά έντονο στοιχείο του παράδοξου είτε στην ατμόσφαι­
ρα είτε στα περιστατικά. «Το πορτρέτο του Έντουαρντ Ρά-
ντολφ», στους «Μύθους του επαρχιακού σπιτιού», έχει τις
διαβολικές του στιγμές. «Το μαύρο πέπλο τον ιερέα» (βασι­
σμένο σε ένα πραγματικό περιστατικό) και «Ο φιλόδοξος
προσκεκλημένος» υπονοούν πολύ περισσότερα α π ’ όσα λέ­
νε, ενώ ο « Έθαν Γκραντ» — ένα μέρος από ένα μεγαλύτερο
έργο που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ — υψώνεται σε γνήσια
ύψη κοσμικού φόβου με την άγρια ομορφιά του ορεινού το­
πίου και τις φλογερές εγκαταλελειμμένες ασβεστοκάμινους
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

και την περιγραφή του βυρωνικού «ασυγχώρητου αμαρτω­

λού», του οποίου η ταραγμένη ζωή τελειώνει με ένα ξέσπα­
σμα φοβερού γέλιου μέσα στη νύχτα καθώς αναζητεί την
ανάπαυση μέσα στις φλόγες του καμινιού. Μερικές από τις
σημειώσεις του Χόθορν μιλάνε για παράδοξες ιστορίες που
θα είχε γράψει αν είχε ζήσει περισσότερο — μια εξαιρετικά
ζωντανή πλοκή αφορά ένα μυστηριώδη ξένο που εμφανίζεται
πότε πότε σε δημόσιες συγκεντρώσεις και ο οποίος, αφού τον
ακολούθησαν, αποκαλύφθηκε ότι ερχόταν από έναν πολύ αρ­
χαίο τάφο.
Αλλά, σαν ολοκληρωμένη καλλιτεχνική μονάδα, αυτή που
ξεχωρίζει ανάμεσα σε όλο το παράδοξο υλικό του συγγραφέα
μας είναι η διάσημη και θαυμάσια δουλεμένη νουβέλα «Το
σπίτι μ ε τα επτά αετώματα», στην οποία η αμείλικτη πορεία
μιας προγονικής κατάρας αναπτύσσεται με εκπληκτική δύνα­
μη ενάντια στο απαίσιο φόντο ενός πολύ αρχαίου σπιτιού του
Σάλεμ ενός α π5 αυτά τα μυτερά γοτθικά κατασκευάσματα
που αποτέλεσαν την πρώτη κανονική μορφή κτιρίου των πό­
λεων της ακτής της Νέας Αγγλίας, όμως, έδωσαν τη θέση του
μετά τον δέκατο έβδομο αιώνα σε πιο οικείες κατασκευές ή
κλασικά γεωργιανά κτίρια που τώρα είναι γνωστά σαν «Αποι­
κιακά». Απ ’ αυτά τα παλιά γοτθικά σπίτια με τα αετώματα,
μόλις καμιά δωδεκαριά σώζονται σήμερα στην κανονική
τους κατάσταση σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά ένα
απ ’ αυτά που γνώριζε πολύ καλά ο Χόθορν βρίσκεται ακόμα
στην οδό Τάρνερ στο Σάλεμ και το δείχνουν με αμφίβολη
αυθεντικότητα σαν το σκηνικό και το σημείο έμπνευσης του
μυθιστορήματος. Ένα τέτοιο οικοδόμημα με τις φανταστικές
του κορυφές, τις πολλές καμινάδες του, το κρεμάμενο δεύτε­
ρο πάτωμα, τα αλλόκοτα γωνιακά στηρίγματα και τα καφα­
σωτά παράθυρα με τα τζάμια σε σχήμα διαμαντιού είναι
πράγματι ένα αντικείμενο που προκαλεί πένθιμες σκέψεις κα­
θώς αντιπροσωπεύει τη σκοτεινή πουριτανική εποχή του
κρυφού τρόμου και της μαγείας που προηγήθηκε από την
ομορφιά, τη λογική και το μεγαλείο του δέκατου όγδοου
αιώνα. Ο Χόθορν είδε πολλά απ ’ αυτά όταν ήταν νέος και
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ήξερε τις σκοτεινές ιστορίες που συνδέονταν με πολλά α π’

αυτά. Είχε ακούσει επίσης πολλές φήμες για μια κατάρα που
κυνηγούσε τη δική του οικογένεια εξαιτίας της αυστηρότη­
τας του προπάππου του ως δικαστή σε μια υπόθεση μαγείας
το 1692.
Απ ’ αυτό το σκηνικό προήλθε η αθάνατη ιστορία, η με­
γαλύτερη συνεισφορά της Νέας Αγγλίας στη λογοτεχνία του
παράδοξου, και μπορούμε αμέσως να νιώσουμε την αυθεντι­
κότητα της ατμόσφαιρας που μας παρουσιάζεται. Κρυφοί
τρόμοι και αρρώστιες παραμονεύουν ανάμεσα στους μαυρι-
σμένους από τον καιρό, μουχλιασμένους και σκιασμένους
από φτελιές τοίχους της αρχαϊκής κατοικίας που περιγράφο-
νται τόσο ζωντανά και καταλαβαίνουμε τη μελαγχολική μο-
χθηρία του μέρους όταν διαβάζουμε ότι αυτός που το έχτισε
— ο γέρος στρατηγός Πΐντσεον — άρπαξε τη γη με μια
παράξενη σκληρότητα από τον αρχικό της ιδιοκτήτη, Μά-
θιου Μολ, τον οποίο καταδίκασε στον δι ’ απαγχονισμού θά­
νατο ως μάγο, τη χρονιά του πανικού. Ο Μολ όταν πέθαινε
καταράστηκε το γερο-Πίντσεον — «Ο Θεός θα του δώσει
αίμα να πιει» — και το νερό του παλιού πηγαδιού στην κα­
ταπατημένη γη έγινε πικρό. Ο γιος του Μολ που ήταν ξυ­
λουργός συμφώνησε να χτίσει το μεγάλο σπίτι με τα αετώ­
ματα για το θριαμβευτή εχθρό του πατέρα του, αλλά ο γερο­
στρατηγός πέθανε παράξενα την ημέρα των εγκαινίων. Μετά,
ακολούθησαν ολόκληρες γενιές με παράξενες περιπέτειες και
ψιθύρους για τις σκοτεινές δυνάμεις των Μολ και μερικές
φορές οι Πίντσεον τύχαινε να έχουν φοβερό τέλος.
Η μοχθηρία του αρχαίου σπιτιού που επισκιάζει τα πάντα
— σχεδόν τόσο ζωντανό όσο «Το σπίτι τον Ονσερ», του
Πόε, αλλά με έναν πιο λεπτό τρόπο — διαπερνά την ιστορία
όπως ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο διαπερνά μια τραγική
όπερα και, όταν φτάνουμε στην κυρίως ιστορία, βλέπουμε
τους μοντέρνους Πίντσεον σε μια θλιβερή κατάσταση φθο­
ράς. Η φτωχή γριά Χεπσιμπάχ, η εκκεντρική εξαθλιωμένη
αριστοκράτισσα, ο δυστυχισμένος αθώος Κλίφορντ που μό­
λις αφέθηκε ελεύθερος μετά από άδικη φυλάκιση, ο πονηρός
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

και ύπουλος δικαστής Πίντσεον που είναι η επανάληψη του

γερο-στρατηγού — όλες αυτές οι φιγούρες είναι τρομακτικά
σύμβολα και ταιριάζουν με τα κατσιασμένα φυτά και τα αναι­
μικά πουλερικά στον κήπο. Είναι σχεδόν κρίμα που καταλή­
γει σε ένα αρκετά ευτυχισμένο τέλος με την ένωση της ζωη­
ρής Φοίβης, εξαδέλφης και τελευταίου απογόνου των Πί­
ντσεον, με έναν ελκυστικό νέο άνδρα που είναι ο τελευταίος
των Μολ. Αυτή η ένωση υποτίθεται ότι είναι και το τέλος της
κατάρας. Ο Χόθορν αποφεύγει τη βία στο λεξιλόγιο ή την
κίνηση και διατηρεί στο ημίφως τους υπαινιγμούς του τρό­
μου, αλλά ορισμένες περιστασιακές αναφορές είναι αρκετές
για να συντηρήσουν τη διάθεση και να ελαφρύνουν το έργο
από την καθαρή αλληγορική ξηρότητα. Περιστατικά όπως
το μάγεμα της Ά λις Πίντσεον στις αρχές του δέκατου ό­
γδοου αιώνα και η αλλόκοτη μουσική της άρπας της που
προηγήθηκε ενός θανάτου στην οικογένεια - το τελευταίο
είναι μια παραλλαγή ενός πολύ παλαιού άριου μύθου δέ­
νουν τη δράση άμεσα με το υπερφυσικό, ενώ η νυχτερινή
νεκρική αγρυπνία του γέρου δικαστή Πίντσεον, στην αρχαία
αίθουσα υποδοχής με το ρολόι του που χτυπάει τρομακτικά,
είναι ρωμαλέος τρόμος του πιο δυνατού και γνήσιου είδους.
Ο τρόπος με τον οποίο ο θάνατος του δικαστή προαναγγέλ­
λεται για πρώτη φορά από τις κινήσεις και τον τρόπο που
μυρίζει μια παράξενη γάτα έξω από το παράθυρο, πολύ πριν
υποπτευθεί το γεγονός ο αναγνώστης ή κανένας από τους
χαρακτήρες, είναι μια πινελιά ιδιοφυίας που ο Πόε δε θα
μπορούσε να ξεπεράσει. Αργότερα, η παράξενη γάτα κοιτά­
ζει. έντονα έξω από το ίδιο παράθυρο τη νύχτα και την επό­
μενη μέρα — για κάτι. Είναι ξεκάθαρα ο ψυχοπομπός του
αρχέγονου μύθου, προσαρμοσμένος με άπειρη δεξιοτεχνία
στα δεδομένα μιας νεότερης εποχής.
Αλλά ο Χόθορν δεν άφησε σαφείς λογοτεχνικούς απογό­
νους. Η διάθεσή του και η στάση του ανήκαν σε μια εποχή
που έκλεισε με τον ίδιο, και είναι το πνεύμα του Πόε — που
κατάλαβε τόσο καθαρά και ρεαλιστικά τη βάση της γοητείας
του τρόμου και το σωστό μηχανισμό για την επίτευξή του —
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

που επέζησε και άνθησε. Ανάμεσα στους πρώτους μαθητές

του Πόε μπορεί να θεωρηθεί ο λαμπρός νεαρός ιρλανδός Φιτζ
Τζέημς θ ’ Μ πράιαν(1828-62), που πολιτογραφήθηκε Αμερι­
κανός και πέθανε τιμημένα στον Εμφύλιο Πόλεμο. Είναι αυ­
τός που μας έδωσε το «7ί ήταν αυτό», την πρώτη καλά δια­
μορφωμένη μικρή ιστορία ενός απτού αλλά αόρατου όντος
που ήταν και το πρωτότυπο για τη «Χόρλα», του Ντε Μω-
πασάν, και ήταν αυτός επίσης που δημιούργησε τους αμίμη­
τους «Διαμαντενιονς φακούς», όπου ένας νεαρός που δου­
λεύει με το μικροσκόπιο ερωτεύεται μια νέα γυναίκα ενός
άπειρα μικρού κόσμου που έχει ανακαλύψει σε μια σταγόνα
νερό. Ο πρόωρος θάνατος του Ο * Μπράιαν χωρίς αμφιβολία
μας στέρησε από μερικές σημαντικές ιστορίες τρόμου και
παράδοξου, αν και η ιδιοφυία του δεν είχε την ίδια τιτάνια
ποιότητα που χαρακτήριζε τον Πόε και τον Χόθορν.
Πιο κοντά στην πραγματική ιδιοφυία ήταν ο εκκεντρικός
και σκυθρωπός δημοσιογράφος Αμβρόσιος Μπιρς, γεννημέ­
νος το 1842, ο οποίος επίσης πήρε μέρος στον Εμφύλιο Πό­
λεμο, αλλά επέζησε, για να γράψει μερικές αθάνατες ιστορίες
και να εξαφανιστεί το 1913 κάτω από ένα τόσο μεγάλο σύν­
νεφο μυστηρίου όσο κανένα α π ’ αυτά που είχε δημιουργήσει
η εφιαλτική φαντασία του. Ο Μπιρς ήταν ένας σατιρικός και
ένας λιβελογράφος, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της καλλιτε­
χνικής του φήμης οφείλεται στις σκοτεινές και άγριες μικρές
ιστορίες του, ένα μεγάλο μέρος των οποίων αναφέρονται
στον Εμφύλιο Πόλεμο και αποτελούν την πιο ζωντανή και
ρεαλιστική έκφραση αυτής της συμπλοκής μέσα από τη λο­
γοτεχνία. Ό λες σχεδόν οι ιστορίες του Μπιρς είναι ιστορίες
τρόμου και, ενώ πολλές απ’ αυτές ασχολούνται με τους φυ­
σιολογικούς και ψυχολογικούς τρόμους που είναι σύμφωνα
με τη λογική, ένα υπολογίσιμο ποσοστό απ’ αυτές παραδέ­
χονται την κακία του υπερφυσικού και αποτελούν ένα πρω­
τοπόρο κεφάλαιο στην αμερικανική λογοτεχνία του παράδο­
ξου. Ο Σάμουελ Λόουβμαν, εν ζωή ποιητής και κριτικός που
γνώριζε προσωπικά τον Μπιρς, συνοψίζει με τα ακόλουθα
λόγια την ιδιοφυία του μεγάλου «δημιουργού σκιών», σε μια
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

εισαγωγή μερικών από τα γράμματά του:

Στον Μπιρς, η επίκληση του τρόμου γίνεται για πρώτη
φορά όχι τόσο η συνταγή ή η διαστροφή του Πόε και του
Μωπασάν, αλλά μια ατμόσφαιρα καθορισμένη και απόκοσμα
ακριβής. Λέξεις τόσο απλές που θα είχε κανείς την τάση να
τις αποδώσει στους περιορισμούς ενός φυλλαδιογράφου
παίρνουν έναν ανίερο τρόμο, μια νέα και ανυποψίαστη τρο­
πή. Στον Πόε βρίσκει κανείς ένα χορό δύναμης και στον
Μωπασάν μια νευρική εμπλοκή του μαστιγωμένου αποκορυ­
φώματος. Στον Μπιρς, απλά και ειλικρινά, ο διαβολισμός
διατηρεί νόμιμα και υπεύθυνα μέσα ως το βασανιστικό του
τέλος. Και παρ * όλα αυτά υπάρχει σε κάθε λεπτό μια σιωπη­
ρή επιβεβαίωση με τη Φύση.
Στο αθάνατο του Ά λ π ιν Φρέιζερ», λουλούδια, πρασινάδα
και τα κλωνάρια και τα φύλλα των δέντρων έχουν τοποθετη­
θεί μεγαλόπρεπα σε αντίθεση με την αφύσικη κακία. Ο κό­
σμος του Μπιρς δεν είναι ο συνηθισμένος χρυσαφένιος κό­
σμος, αλλά ένας κόσμος γεμάτος με το μυστήριο του μπλε και
την κομμένη ανάσα των ιδιότροπων ονείρων. Αλλά, περιέρ­
γως, η απανθρωπιά δεν είναι εντελώς απούσα.
Η «απανθρωπιά», που αναφέρει ο Λόουβμαν, βρίσκει διέ­
ξοδο σε μια σπάνια διάθεση σαρδόνιας κωμωδίας και μακά­
βριου χιούμορ και ένα είδος ευχαρίστησης σε εικόνες αγριό­
τητας και σκανδαλώδους απογοήτευσης. Η προιτη ιδιότητά
του γίνεται φανερή σε μερικούς από τους υπότιτλους των πιο
σκοτεινών αφηγημάτων όπως το «Δεν τρώει κανείς πάντα ό,τι
είναι πάνω στο τραπέζι», που αναφέρεται σε ένα πτώμα που
το έχουν ξαπλώσει κατ ’ απαίτηση ενός ιατροδικαστή, και το
«Ένας άνθρωπος αν και γυμνός μπορεί να είναι κουρελιά­
ρης», που αναφέρεται σε ένα τρομερά κομματιασμένο πτώμα.
Το έργο του Μπιρς είναι γενικά κάπως άνισο. Πολλές από
τις ιστορίες είναι εμφανώς μηχανιστικές και υποφέρουν από
ένα αφελές και κοινότοπα τεχνητό στυλ που απορρέει από τα
δημοσιογραφικά μοντέλα, αλλά η αποτρόπαιη κακία που δια­
περνά όλες τις ιστορίες είναι αλάνθαστη και αρκετές από
αυτές ξεχωρίζουν σαν κορυφές της αμερικανικής λογοτε­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

χνίας του παράδοξου. «Ο Θάνατος τον Α λτην Φρέιζερ», που

ο Φρέντερικ Τάμπερ Κούπερ αποκαλεί την πιο σατανικά α­
παίσια ιστορία στη λογοτεχνία της αγγλοσαξονικής φυλής,
μιλάει για ένα σώμα που περιφέρεται αθόρυβα τη νύχτα χω­
ρίς ψυχή σε ένα παράξενο και τρομερά ματωμένο δάσος και
για έναν άνδρα που τον περιστοιχίζουν προγονικές μνήμες
και ο οποίος συνάντησε το θάνατο από τα νύχια εκείνου που
είχε υπάρξει η μητέρα του που αγαπούσε με πάθος. « Το κα­
ταραμένο πράγμα», που συχνά περιλαμβάνεται σε δημοφι­
λείς ανθολογίες, διηγείται τις απαίσιες καταστροφές ενός αό­
ρατου όντος που περιφέρεται και παραπαίει στους λόφους και
στα χωράφια, νύχτα και μέρα. «7σ ταιριαστό περιβάλλον))
προβάλλει με μοναδική εξυπνάδα, αλλά και εμφανή απλότη­
τα μια διαπεραστική αίσθηση του τρόμου που μπορεί να ε­
μπεριέχει ο γραπτός λόγος. Στην ιστορία, ο παράξενος συγ­
γραφέας Κόλστον λέει στο φίλο του Μαρς: «Είσαι αρκετά
γενναίος για να με διαβάσεις σε ένα αυτοκίνητο, αλλά — σε
ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι - μόνος — στο δάσος — τη
νύχτα! Έχω ένα χειρόγραφο στην τσέπη μου που θα μπορού­
σε να σε σκοτώσει!». Ο Μαρς διαβάζει το χειρόγραφο σε
«ταιριαστό περιβάλλον», και πράγματι τον σκοτώνει. «Τομε­
σαίο δάχτυλο του δεξιού ποδιού» αναπτύσσεται αδέξια, αλλά
έχει μια δυνατή κορύφωση. Ένας άνδρας που λεγόταν Μά-
ντον έχει σκοτώσει με τρομερό τρόπο τα δυο του παιδιά και
τη γυναίκα του, της οποίας της λείπει το μεσαίο δάχτυλο του
δεξιού ποδιού. Δέκα χρόνια αργότερα επιστρέφει πολύ αλ­
λαγμένος στη γειτονιά, τον αναγνωρίζουν μυστικά και τον
προκαλούν σε μια μονομαχία με μαχαίρι στα σκοτεινά, που
θα γίνει στο εγκαταλελειμμένο τώρα σπίτι όπου είχε διαπρά-
ξει το έγκλημά του. Όταν έρχεται η στιγμή της μονομαχίας,
του σκαρώνουν ένα κόλπο και τον αφήνουν χωρίς ανταγω­
νιστή, κλεισμένο σε ένα κατασκότεινο ισόγειο δωμάτιο του
στοιχειωμένου οικοδομήματος, με την παχιά σκόνη μιας ο­
λόκληρης δεκαετίας στα χέρια του. Κανένας δεν τραβάει μα­
χαίρι εναντίον του γιατί σκόπευαν απλώς να τον τρομάξουν,
αλλά την επόμενη μέρα τον βρίσκουν μαζεμένο σε μια γωνιά
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

με παραμορφωμένο πρόσωπο, νεκρό από σκέτο φόβο για κάτι

που είχε δει. Το μόνο ορατό σημάδι είναι κάτι που έχει τρο­
μερές συνέπειες. «Στην παχιά σκόνη τόσων χρόνων που είχε
μαζευτεί στο πάτωμα, ξεκινώντας από την πόρτα απ’ όπου
είχαν μπει και προχωρώντας κατά μήκος του δωματίου έως
ένα μέτρο από το ζαρωμένο πτώμα του Μάντον, υπήρχαν
τρεις παράλληλες γραμμές από ίχνη ποδιών — απαλά, αλλά
ξεκάθαρα ίχνη από γυμνά πόδια, τα δύο εξωτερικά από μικρά
παιδιά και τα εσωτερικά από γυναίκα. Από το σημείο που
είχαν φθάσει δεν υπήρχε επιστροφή· όλα είχαν μία κατεύθυν­
ση». Και, φυσικά, τα ίχνη της γυναίκας έδειχναν ότι της
έλειπε το μεσαίο δάχτυλο του δεξιού ποδιού. «Το σπίτι-φά­
ντασμα», γραμμένο με ένα σοβαρό, εγκάρδιο αέρα δημοσιο­
γραφικής αληθοφάνειας, μεταδίδει φοβερούς υπαινιγμούς
τρομακτικού μυστηρίου. Το 1858, μια ολόκληρη οικογένεια
από εφτά άτομα εξαφανίζεται ξαφνικά και ανεξήγητα από ένα
σπίτι σε μια φυτεία στο Κεντάκυ, αφήνοντας όλα της τα
υπάρχοντα ανέγγιχτα έπιπλα, ρούχα, τρόφιμα, αλόγα, ζώα
και σκλάβους. Περίπου ένα χρόνο αργότερα, δύο άνδρες α­
ναγκάζονται από μια καταιγίδα να ζητήσουν καταφύγιο στην
εγκαταλελειμμένη κατοικία και ενώ βρίσκονται εκεί συνα­
ντούν ένα παράξενο υπόγειο δωμάτιο φωτισμένο από ένα α­
νεξήγητο πρασινωπό φως που έχει μια σιδερένια πόρτα που
δεν ανοίγει από μέσα. Σ ’ αυτό το δωμάτιο βρίσκονται τα
σαπισμένα πτώματα όλης της οικογένειας που είχε εξαφανι­
στεί και, καθώς ο ένας από τους δύο άνδρες τρέχει μπροστά
για να αγκαλιάσει ένα σώμα που φαίνεται να αναγνωρίζει, ο
άλλος ταράζεται τόσο πολύ από έναν παράξενο εχθρό που
κλείνει κατά λάθος το σύντροφό του μέσα στον υπόγειο τάφο
και χάνει τις αισθήσεις του. Έ ξι εβδομάδες αργότερα, όταν
συνέρχεται ο επιζήσας, δεν μπορεί να βρει το κρυμμένο δω­
μάτιο και το σπίτι καίγεται κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου
Πολέμου. Και κανείς δεν ξαναείδε ή άκουσε τον άνδρα που
είχε φυλακιστεί.
Ο Μπιρς σπάνια αντιλαμβάνεται πλήρως τις ατμοσφαιρι­
κές δυνατότητες των θεμάτων του τόσο ζωντανά όσο ο Πόε
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΓΑ

και ένα μεγάλο μέρος του έργου του περιέχει ορισμένες απο­
χρώσεις απλοϊκότητας, πεζογραφικής αιχμή ρότητας ή αμε­
ρικανικού επαρχιωτισμού που έρχονται σε αντίθεση με τις
προσπάθειες των κατοπινών δεξιοτεχνών του τρόμου. Π αρ1
όλα αυτά, η γνησιότητα και η καλλιτεχνία των σκοτεινών
υπαινιγμών του είναι πάντα αλάνθαστες, έτσι που η σπου-
δαιότητά του δεν κινδυνεύει να χαθεί. Οι παράδοξες ιστορίες
του Μπιρς εμφανίζονται σε δύο τόμους — «Μ πορεί να υπάρ­
χουν τέτοια πράγματα;» και «Ανάμεσα στη ζω ή». Ο πρώτος
τόμος είναι σχεδόν ολοκληρωτικά αφιερωμένος στο υπερφυ­
σικό.
Τα καλύτερα κομμάτια στην αμερικαχ* κή λογοτεχνία του
τρόμου προέρχονται από πένες που δεν ήταν ολοκληρωτικά
αφιερωμένες σ ’ αυτό το είδος. Το ιστορικό μυθιστόρημα
« Έλσυ Βένερ», του Όλιβερ Γουέντελ Χολμς, υπαινίσσεται
με θαυμαστή συστολή ένα αφύσικο φιδίσιο στοιχείο σε μια
νέα γυναίκα που είχε επηρεαστεί κατά τη διάρκεια της εμ-
βρυακής της ζωής, και συντηρεί την ατμόσφαιρα με λεπτές
διαχωριστικές αποχρώσεις του τοπίου. Στο «Γύρισμα της βί­
δας η, ο Χένρυ Τζέημς θριαμβεύει πάνω από την αναπόφευ­
κτη μεγαλοστομία και απεραντολογία του και καταφέρνει να
δημιουργήσει έναν αληθινά έντονο αέρα απόκοσμης απειλής
απεικονίζοντας την απαίσια επιρροή δύο πεθαμένων μοχθη­
ρών υπηρετών, του Πήτερ Κουίντ και της γκουβερνάντας,
Μις Τζέσελ, πάνω σε ένα μικρό αγόρι και ένα κορίτσι που
κάποτε υπηρετούσαν. Ο Τζέημς είναι ίσως πολύ διάχυτος,
πολύ γλοιωδώς ευγενικός και πολύ εθισμένος στις λεπτότη­
τες του λόγου για να αντιληφθεί εντελώς όλο τον άγριο και
αβάσταχτο τρόμο των καταστάσεων του, αλλά παρ ’ όλα αυτά
υπάρχει μια σπάνια ανερχόμενη παλίρροια φόβου που κορυ-
φώνεται με το θάνατο του μικρού αγοριού, η οποία δίνει στη
μικρή νουβέλα μια μόνιμη θέση στην ειδική τάξη που ανή­
κει.
Η Φ. Μάριον Κρόφορντ έγραψε αρκετές παράδοξες ιστο­
ρίες με διαφορετική αξία, που είναι συγκεντρωμένες σε ένα
τόμο με τον τίτλο «Περιπλανώμενα φαντάσματα». Το «Γιατί
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

το αίμα είναι η ζωή » αγγίζει με δύναμη μια περίπτωση βα-

μπιρισμού κοντά σε έναν αρχαίο πύργο στους βράχους της
μοναχικής ακτής της Νότιας Ιταλίας. Το «Νεκρόχαμόγελο»
ασχολεΐται με οικογενειακούς τρόμους σε ένα παλιό σπίτι
και έναν προγονικό τάφο στην Ιρλανδία και εισάγει την
κραυγή που προαναγγέλλει το θάνατο με αξιοσημείωτη δύ­
ναμη. Η «Επάνω κουκέτα», όμως, είναι το παράδοξο αρι­
στούργημα της Κρόφορντ και μια από τις πιο δυνατές ιστο­
ρίες τρόμου σε όλη τη λογοτεχνία. Σ ' αυτή την ιστορία μιας
δημόσιας αίθουσας που την έχει στοιχειώσει η αυτοκτονία,
πράγματα όπως η φασματική υγρασία του αλμυρού νερού, το
παράξενα ανοιγμένο φινιστρίνι και ο εφιαλτικός αγώνας με
το ακατονόμαστο αντικείμενο η συγγραφέας τα χειρίζεται με
ασύγκριτη δεξιοτεχνία.
Πολύ γνήσιο, αλλά όχι χωρίς την τυπική υπερβολή του
1890 είναι το είδος του τρόμου στην πρόωρη δουλειά του
Ρόμπερτ Γ. Τσάμπερς, που είναι γνωστός για προϊόντα μιας
εντελώς διαφορετικής ποιότητας. «Ο βασιλιάς μ ε τα κίτρι­
να», μια σειρά από αόριστα συνδεδεμένες μικρές ιστορίες,
έχοντας ως υπόβαθρο ένα τερατώδες και απαγορευμένο βι­
βλίο του οποίου το διάβασμα φέρνει φόβο, τρέλα και τραγω­
δίες με φαντάσματα, φτάνει σε αξιοσημείωτα ύψη κοσμικού
φόβου παρά το κάπως άνισο ενδιαφέρον και μια κοινότοπη
και προσποιητή προσπάθεια για μίμηση της γαλατικής ατμό­
σφαιρας του ατελιέ που έγινε δημοφιλής από το « Τρίλμπυ»,
της Ντυ Μωριέ. Η πιο δυνατή από τις ιστορίες του είναι ίσως
«Το κίτρινο σημάδι», στο οποίο παρουσιάζεται ένας σιωπη­
λός και τρομερός φύλακας νεκροταφείου με πρόσωπο που
μοιάζει με φουσκωμένο σκουλήκι του τάφου. Ένα αγόρι,
καθώς περιγράφει έναν καβγά που είχε μ ’ αυτό το πλάσμα,
τρέμει και αρρωσταίνει όταν διηγείται μια ορισμένη λεπτο­
μέρεια. «Σας λέω αλήθεια ότι όταν τον χτύπησα μου άρπαξε
τον καρπό, κύριε, και όταν του έστριψα τη μαλακιά νερουλή
του γροθιά, ένα από τα δάχτυλά του ξεκόλλησε στο χέρι
μου». Ένας καλλιτέχνης που, αφού τον έχει δει, έχει μοιρα­
στεί με κάποιον άλλον ένα παράξενο όνειρο με μια νεκρική
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

άμαξα ταράζεται με τη φωνή με την οποία του μιλάει ο φύ­

λακας. Ο τύπος βγάζει ένα μουρμουριστό ήχο που γεμίζει το
κεφάλι «σαν παχύς λιγδερός καπνός από έναν κάδο με λιω­
μένο λίπος ή σαν μυρωδιά από φοβερή σαπίλα». Αυτό που
μουρμουρίζει είναι απλά: «Βρήκες το κίτρινο σημάδι;».
Αυτός που είχε μοιραστεί το όνειρό του βρίσκει στο δρόμο
ένα φυλακτό από όνυχα με παράξενα ιερογλυφικά και το
δίνει στον καλλιτέχνη. Τότε, πέφτει στα χέρια τους το δια­
βολικό και απαγορευμένο βιβλίο του τρόμου και ανάμεσα σε
άλλα απαίσια πράγματα, που κανένας λογικός θνητός δε θα
πρέπει να ξέρει, μαθαίνουν ότι αυτό το φυλακτό είναι πράγ­
ματι το ακατονόμαστο Κίτρινο Σημάδι που προέρχεται από
την καταραμένη λατρεία του Χαστούρ από την αρχέγονη
Καρκόσα, στην οποία αναφέρεται το βιβλίο, μια εφιαλτική
μνήμη της οποίας παραμονεύει κρυμμένη και δυσοίωνη στο
πίσω μέρος του μυαλού όλων των ανθρώπων. Σε λίγο, ακούνε
τον υπόκωφο θόρυβο της στολισμένης με μαύρα φτερά νεκρι­
κής άμαξας που οδηγεί ο πλαδαρός φύλακας με το πρόσωπο
πτώματος. Μπαίνει στο σκοτεινό σπίτι σε αναζήτηση του
Κίτρινου Σημαδιού και όλα τα μάνταλα και οι αμπάρες σα­
πίζουν στο άγγιγμά του. Και όταν οι άνθρωποι τρέχουν μέσα
αναστατωμένοι από μια κραυγή που δεν ήταν δυνατόν να είχε
βγει από ανθρώπινο λαιμό, βρίσκουν τρεις μορφές πάνω στο
πάτωμα — δύο νεκρές και μία ετοιμοθάνατη. Μια από τις
νεκρές μορφές είναι ήδη σαπισμένη. Είναι ο φύλακας του
νεκροταφείου, και ο γιατρός όταν τον βλέπει φωνάζει κατά­
πληκτος: «Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να είναι μήνες νεκρός».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας δανείζεται τα περισ­
σότερα από το ονόματα και τους υπαινιγμούς που σχετίζονται
με τη δαιμονική γη της αρχέγονης μνήμης από τις ιστορίες
του Αμβρόσιου Μπιρς. 'Αλλα έργα του Τσάμπερς που περιέ­
χουν το στοιχείο του μακάβριου και του εξώτερου είναι «Ο
κατασκευαστής φεγγαριών» και «Σε αναζήτηση του αγνώ­
στου». Δεν μπορεί κανείς να μη λυπηθεί που δεν ανέπτυξε
περισσότερο μια φλέβα στην οποία θα μπορούσε τόσο εύκο­
λα να γίνει ένας αναγνωρισμένος μάστορας.
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

Τρομακτικό υλικό με αυθεντική δύναμη βρίσκεται στη

δουλειά της ρεαλιστικής συγγραφέως της Νέας Αγγλίας
Μαΐρη Ε. Γουίλκινς, της οποίας ο τόμος με τις μικρές ιστο­
ρίες, «<9 άνεμος στην τριανταφυλλιά», περιέχει αρκετά αξιό­
λογα επιτεύγματα. Στις «Σκιές πάνω στον τοίχο», μας δείχνει
με τέλεια επιδεξιότητα την αντίδραση ενός σοβαρού σπιτι­
κού της Νέας Αγγλίας σε μια υποχθόνια τραγωδία και η σκιά
της δηλητηριασμένης αδελφής μάς προετοιμάζει πολύ καλά
για τη στιγμή της κορύφωσης, όταν η σκιά του μυστικού
δολοφόνου, που έχει αυτοκτονήσει σε μια γειτονική πόλη,
εμφανίζεται ξαφνικά δίπλα της. Η Σαρλότ Πέρκινς Τζίλμαν
στην «Κίτρινη Ταπετσαρία» φτάνει σε κλασικό επίπεδο με
την ευαίσθητη περιγραφή της τρέλας που σέρνεται γύρω από
μια γυναίκα που κατοικεί σε ένα δωμάτιο με απαίσια ταπε­
τσαρία όπου κάποτε κρατούσαν περιορισμένη μια ψυχασθε­
νή.
Στη «Νεκρή κοιλάδα» ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας και
μελετητής του Μεσαίωνα Ραλφ Άνταμς Κραμ πετυχαίνει
έναν αξιομνημόνευτο δυνατό βαθμό ακαθόριστου τρόμου μέ­
σα από λεπτομέρειες στην ατμόσφαιρα και στην περιγραφή.
Την παράδοση του φανταστικού συνεχίζει ο προικισμένος
και εύστροφος χιουμορίστας Ίρβιν Σ. Κομπ, του οποίου η
δουλειά — και η παλαιότερη, και η πιο πρόσφατη — περιέ­
χει μερικά θαυμάσια δείγματα του παράδοξου. Ο « Ψαροκέφα-
λος», ένα παλιότερο δείγμα, είναι θανάσιμα αποτελεσματικό
στην παρουσίαση της αφύσικης συγγένειας ανάμεσα σε ένα
ηλίθιο υβρίδιο και τα παράξενα ψάρια μας απομονωμένης
λίμνης, τα οποία στο τέλος εκδικούνται το φόνο του δίποδου
συγγενούς τους. Η μετέπειτα δουλειά του Κομπ εισάγει ένα
στοιχείο πιθανώς επιστημονικό, όπως στην ιστορία της κλη­
ρονομικής μνήμης, όπου ένας μοντέρνος άντρας με λίγο νέ­
γρικο αίμα στις φλέβες του προφέρει κάποιες λέξεις από τη
γλώσσα της αφρικανικής ζούγκλας όταν βρίσκεται κάτω από
τις ρόδες ενός τρένου και τα οπτικά και ακουστικά ερεθίσμα­
τα του θυμίζουν τον ακρωτηριασμό ενός μαύρου προγόνου
του από ένα ρινόκερο, πριν από έναν αιώνα.
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Εξαιρετικά μεγάλη καλλιτεχνική αξία έχει η νουβέλα « //

σκοτεινή κάμαρα», (1927), του Λέοναρντ Κλάιν. Αυτή είναι
η ιστορία ενός άντρα ο οποίος — με τη χαρακτηριστική
φιλοδοξία του γοτθικού ή του βυρωνικού κακού ήρωα —
προσπαθεί να νικήσει τη Φύση και να επανακτήσει κάθε
λεπτό της προηγούμενης ζωής του με μια ανώμαλη διέγερση
της μνήμης του. Γ ι’ αυτόν το σκοπό χρησιμοποιεί ατέλειω­
τες σημειώσεις, αρχεία, μνημονικά αντικείμενα και εικόνες
— και τελικά μυρωδιές, μουσική και εξωτικά ναρκωτικά. Στο
τέλος, η φιλοδοξία του ξεπερνάει την προσωπική του ζωή
και φτάνει ως τις μαύρες αβύσσους της κληρονομικής μνή­
μης - - ως τις προάνθρωπος ημέρες, ανάμεσα σε αχνίζοντα
έλη της ανθρακοφόρας εποχής και σε ακόμα πιο ασύλληπτα
βάθη της πρωταρχικής οντότητας και εποχής. Χρησιμοποιεί
ακόμα πιο τρελή μουσική και παίρνει πιο παράξενα ναρκω­
τικά ώσπου ο σκύλος του αρχίζει να τον φοβάται. Αποπνέει
μια άσχημη μυρωδιά ζώου και γίνεται ένας υπάνθρωπος χω­
ρίς πρόσωπο. Στο τέλος, τρέχει μέσα στα δάση ουρλιάζοντας
τη νύχτα κάτω από τα παράθυρα. Τελικά, τον βρίσκουν σε
μια λόχμη κατασπαραγμένο και νεκρό. Δίπλα του είναι το
επίσης κατασπαραγμένο σώμα του σκύλου του. Έχουν αλλη-
λοσκοτωθεί. Η ατμόσφαιρα αυτής της νουβέλας είναι κακό­
βουλα δυνατή και αρκετή προσοχή δίνεται στο απαίσιο σπίτι
της κεντρικής μορφής.
Μια λιγότερο λεπτή, αρκετά ισορροπημένη, αλλά πολύ
αποτελεσματική δημιουργία είναι η νουβέλα του Χέρμπερτ
Σ. Γκόρμαν « Το μέρος που λεγόταν Ντάγκον», η σκοτεινή
ιστορία ενός ποταμού στη δυτική Μασσαχουσέτη όπου οι
απόγονοι των προσφύγων από το Σάλεμ κρατούν ακόμα ζω­
ντανούς τους νοσηρούς και εκφυλισμένους τρόμους του Μαύ­
ρου Σαββάτου.
«Το απαίσιο σπίτι», της Λέλαντ Χολ, έχει αποχρώσεις
μιας μεγαλειώδους ατμόσφαιρας, αλλά υποφέρει από ένα μέ­
τριο ρομαντισμό.
Πολύ αξιόλογες είναι μερικές από τις παράδοξες συλλή­
ψεις του συγγραφέα μικρών ιστοριών Έντουαρντ Λούκας
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

Γουάιτ, του οποίου τα περισσότερα θέματα προέρχονται από

πραγματικά όνειρα. «Το τραγούδι της σειρήνας» έχει μια
πολύ πειστική παραδοξότητα, ενώ ιστορίες όπως το «Λακα-
ντού» και «Ηρουσούδα» προκαλούν πιο σκοτεινούς φόβους.
Οι ιστορίες του Γουάιτ έχουν ένα παράξενο χαρακτηριστικό
— ένα πλάγιο είδος λάμψης που έχει μια ξεχωριστή πειστι­
κότητα.
Από τους νεότερους Αμερικανούς κανένας δεν εκφράζει
τον κοσμικό τρόμο τόσο καλά όσο ο καλιφορνέζος ποιητής,
καλλιτέχνης και μυθιστοριογράφος Κλαρκ Ά στον Σμιθ, του
οποίου τα παράδοξα γραπτά, σχέδια, πίνακες και ιστορίες
είναι η ευχαρίστηση λίγων εκλεκτών. Ο Σμιθ έχει ως φόντο
ένα σύμπαν απόμακρου τρόμου που σε παραλύει — ζούγκλες
με δηλητηριώδη και ιριδίζοντα άνθη στα φεγγάρια του Κρό­
νου, κακούς και αλλόκοτους ναούς στην Ατλαντίδα, τη Λε-
μούρια και άλλους παλιότερους ξεχασμένους κόσμους και
υγρά έλη γεμάτα με διάστικτα θανατηφόρα μανιτάρια σε χώ­
ρες φαντασμάτων πέρα από την άκρη της Γης. Το μεγαλύτε­
ρο και πιο φιλόδοξο ποίημά του, «Οχασισοπότης», είναι σε
ανομοιοκατάληκτο πεντάμετρο στίχο και ανοίγει χαοτικούς
και απίστευτους κόσμους καλειδοσκοπικού εφιάλτη στα δια­
στήματα ανάμεσα στα αστέρια,, Ο Σμιθ είναι ίσως αξεπέρα­
στος από οποιονδήποτε άλλον νεκρό ή ζωντανό συγγραφέα
σε δαιμονική παραδοξότητα και γονιμότητα της σύλληψης.
Ποιος άλλος έχει δει τέτοια θαυμαστά, πολυτελή και πυρε-
τωδώς παραμορφωμένα οράματα άπειρων σφαιρών και πολ­
λαπλών διαστάσεων και έζησε για να πει την ιστορία; Οι
μικρές ιστορίες του ασχολούνται δυναμικά με άλλους γαλα­
ξίες, κόσμους και διαστάσεις, όπως επίσης και με παράξενες
περιοχές και εποχές της Γης. Μιλάει για την αρχέγονη Υπερ-
βόρεια και το μαύρο άμορφο θεό της Τσαθόγκουα, για τη
χαμένη ήπειρο Ζοθίκ και για τη φαντασμαγορική στοιχειω-
μένη από τα βαμπίρ χώρα της Αβερουάν στη μεσαιωνική
Γαλλία. Μερικά από τα καλύτερα κομμάτια του Σμιθ περι­
λαμβάνονται στη συλλογή με τον τίτλο «Η διπλή σκιά και
άλλες φαντασίες», (1933).
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η παράδοση του παράδοξου στα Βρετανικά νησιά

Η πρόσφατη βρετανική λογοτεχνία, εκτός από το ότι περι­

λαμβάνει τις τρεις ή τέσσερις μεγαλύτερες φαντασίες της
σημερινής εποχής, είναι ιδιαίτερα γόνιμη ως προς το στοι­
χείο του παράδοξου. Ο Ράντγιαρντ Κίπλινγκ το έχει πλησιά­
σει πολύ συχνά και, παρά τους πανταχού παρόντες μανιερι­
σμούς, το έχει χειριστεί με αναμφίβολη μαστοριά σε ιστορίες
όπως «Η χειράμαξα-φάντασμα», «Η πιο ωραία ιστορία του
κόσμου», «Η υποτροπή του Ιμρέυ» και «7ο σημάδι του κτή­
νους». Αυτή η τελευταία έχει ιδιαίτερη δριμύτητα, οι εικόνες
του γυμνού λεπρού ιερέα που είχε φωνή ενυδρίδας, τα σημά­
δια που εμφανίστηκαν στο στήθος του άντρα που καταράστη-
κε ο ιερέας, η όλο και μεγαλύτερη ομοιότητα του θύματος με
σαρκοβόρο και ο φόβος που άρχισαν να δείχνουν τα άλογα
μπροστά του και η τελικά μισοπετυχημένη μεταμόρφωση του
θύματος σε λεοπάρδαλη είναι πράγματα που είναι απΐθανον
να ξεχάσει ένας αναγνώστης. Η τελική ήττα του κακού μάγου
δε μειώνει τη δύναμη της ιστορίας ή την ισχύ του μυστηρίου
της.
Ο Λαφκάντιο Χερν, παράξενος, περιπλανώμενος και εξω­
τικός, ξεφεύγει ακόμα περισσότερο από το χώρο του πραγ­
ματικού και με την ανώτερη τέχνη του ευαίσθητου ποιητή
υφαίνει φαντασίες που είναι αδύνατες για έναν πιο προσγειω­
μένο συγγραφέα. Τα «Φανταστικά» του, γραμμένα στην Α­
μερική, περιέχουν την πιο εντυπωσιακή μακαβριότητα όλης
της λογοτεχνίας, ενώ το «Κονάινταν», γραμμένο στην Ιαπω­
νία, αποκρυσταλλώνει με απαράμιλλο ταλέντο και ευαισθη­
σία τη μυστηριώδη γνώση και τους ψιθυριστούς μύθους αυ­
τού του τόσο πλούσιου και ζωντανού έθνους. Η ιδιότροπη
γλώσσα του Χερν φαίνεται ακόμα περισσότερο σε μερικές
από τις μεταφράσεις του από τα γαλλικά, ειδικά από τον
Γκωτιέ και τον Φλωμπέρ. Η απόδοσή του τού «Πειρασμού
 ΛΑ Ο ΥΑΡΝ Τ ΛΑ ΒΚΡΑ ΦΤ

του Αγίου Αντωνίου», του δεύτερου, είναι ένα κλασικό κομ­

μάτι πυρετωδών και επαναστατημένων φαντασιώσεων ντυμέ­
νων με τη μαγεία των μουσικών λέξεων.
0 Όσκαρ Ουάιλντ κατέχει επίσης μια θέση ανάμεσα
στους συγγραφείς του παράδοξου, και για ορισμένες από τις
θαυμάσιες μαγικές ιστορίες του, και για το «Πορτρέτο του
Ντόριαν Γκρέυ», στο οποίο ένα υπέροχο πορτρέτο για πολλά
χρόνια αναλαμβάνει το καθήκον να γερνάει και να ασχημαί-
νει στη θέση του πρωτότυπου, ο οποίος εν τω μεταξύ βυθί­
ζεται σε κάθε είδους υπερβολή του κακού και του εγκλήμα1
τος, χωρίς να χάνει εξωτερικά τη νιότη, την ομορφιά και τη
φρεσκάδα. Υπάρχει μια ξαφνική και δυνατή κορύφωση όταν
ο Ντόριαν Γκρέυ, αφού τελικά γίνεται δολοφόνος, προσπαθεί
να καταστρέψει το πορτρέτο, του οποίου οι αλλαγές μαρτυ­
ρούν τον ηθικό του ξεπεσμό. Βυθίζει ένα μαχαίρι στο πορ­
τρέτο και ακούγεται μια απαίσια κραυγή και ένας γδούπος,
αλλά όταν μπαίνουν οι υπηρέτες το βρίσκουν σε όλη του την
πρωταρχική χάρη. «Ξαπλωμένος στο πάτωμα ήταν ένας νε­
κρός άνδρας με βραδινό ένδυμα και ένα μαχαίρι στην καρδιά.
Ήταν ηλικιωμένος, ζαρωμένος και απαίσιος στην όψη. Μό­
νον όταν εξέτασαν τα δαχτυλίδια κατάλαβαν ποιος ήταν».
Ο Μάθιου Φίλιπς Σίιλ, συγγραφέας πολλών παράδοξων,
αλλόκοτων και περιπετειωδών νουβελών και ιστοριών, μερι­
κές φορές φτάνει σε ένα υψηλό επίπεδο τρομερής μαγείας. Το
«Ξελούκα» είναι ένα φρικτό, απαίσιο απόσπασμα, αλλά το
ξεπερνάει κατά πολύ το αναμφισβήτητο αριστούργημα του
Σίιλ, «7ο σπίτι των ήχων», γραμμένο κάπως επιτηδευμένα
στην «κίτρινη δεκαετία του ’90» και διορθωμένο με περισσό­
τερους καλλιτεχνικούς περιορισμούς στις αρχές του εικο­
στού αιώνα. Αυτή η ιστορία στην τελική της μορφή αξίζει
μια θέση ανάμεσα στα καλύτερα δείγματα του είδους της.
Μιλάει για έναν ανατριχιαστικό τρόμο και μιαν απειλή που
συνεχίζεται ανά τους αιώνες σε ένα προ-αρκτικό νησί κοντά
στην ακτή της Νορβηγίας, όπου ανάμεσα από το σάρωμα των
δαιμόνιων ανέμων και τον ατέλειωτο κρότο των διαβολικών
κυμάτων και των καταρρακτών ένας εκδικητικός νεκρός άν-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

δρας έχτισε έναν μπρούντζινο πύργο του τρόμου. Μοιάζει

αμυδρά, αν και έχει άπειρες διαφορές, με την «Πτώση του
σπιτιού του Οΰσερ», του Πόε. Στη νουβέλα «Το πορφυρό
σύννεφο» ο Σίιλ περιγράφει με τρομακτική δύναμη μια κα-
τάρα που ήρθε από την αρκτική περιοχή για να καταστρέψει
το ανθρώπινο είδος και η οποία για μια περίοδο φαίνεται να
έχει αφήσει έναν μοναδικό κάτοικο πάνω στον πλανήτη μας.
Τα συναισθήματα αυτού του μοναδικού επιζώντος, καθώς α­
ντιλαμβάνεται τη θέση του και τριγυρίζει ανάμεσα στις γε­
μάτες πτώματα και θησαυρούς πόλεις του κόσμου σαν ο α­
πόλυτος κυρίαρχός τους, περιγράφονται με ένα ταλέντο και
μια καλλιτεχνική δεξιοτεχνία που είναι πολύ κοντά στο
πραγματικό μεγαλείο. Δυστυχώς, το δεύτερο μέρος του βι­
βλίου, με το συμβατικά ρομαντικό στοιχείο, είναι κάπως α-
πογοητευτικό.
Περισσότερο γνωστός από τον Σίιλ είναι ο ιδιοφυίής
Μπραμ Στόκερ, που δημιούργησε πολλές συλλήψεις ρωμα­
λέου τρόμου σε μια σειρά από νουβέλες που η φτωχή τους
τεχνική μειώνει, δυστυχώς, αρκετά το συνολικό αποτέλεσμα.
Στη νουβέλα «Η φωτιά του άσπρου σκουληκιού», που ανα-
φέρεται σε ένα γιγάντιο πρωτόγονο ον που κρύβεται σε έναν
τάφο κάτω από έναν αρχαίο πύργο, καταστρέφεται εντελώς
μια μεγαλοφυής ιδέα από μια σχεδόν νηπιακή ανάπτυξη. «Το
κόσμημα των εφτά αστεριών», που αγγίζει μια παράξενη αι­
γυπτιακή ανάσταση, είναι γραμμένο λιγότερο κακότεχνα.
Αλλά το καλύτερο απ’ όλα είναι ο «Δράκονλας», που έχει
γίνει σχεδόν η τυπική μοντέρνα έκδοση του μύθου του τρο­
μερού βαμπίρ. Ο Κόμης Δράκουλας, ένα βαμπίρ, κατοικεί σε
έναν τρομερό πύργο στα Καρπάθια, αλλά τελικά μετανα­
στεύει στην Αγγλία με σκοπό να γεμίσει τη χώρα με άλλα
βαμπίρ σαν κι αυτόν. Πώς ένας Άγγλος ζει μέσα στο τρο­
μακτικό φρούριο του Δράκουλα και πώς τελικά ματαιώνεται
η συνωμοσία για κυριαρχία του νεκρού τέρατος είναι στοι­
χεία που στο σύνολό τους σχηματίζουν μια ιστορία που δί­
καια κατέχει μια σταθερή θέση στα αγγλικά γράμματα. Το
«Δράκουλα » ακολούθησαν πολλές παρόμοιες νουβέλες υπέρ-
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΰΚΡΑΦΤ

φυσικού τρόμου, ανάμεσα στις οποίες οι καλύτερες είναι ί­

σως «Το σκαθάρι» του Ρίτσαρντ Μαρς, «Η επώαση της βα-
σίλισσας-μάγισσας», του «Σαξ Ρόμερ» (Άρθουρ Σάρσφιλντ
Γουόρντ), και η «Πόρτα του εξωπραγματικού» του Τζέραλντ
Μπλις. Ο τελευταίος χειρίζεται με αρκετή δεξιοτεχνία το
μύθο του λυκάνθρωπου. Πολύ πιο ραφιναρισμένο και καλλι­
τεχνικό και δοσμένο με μοναδική ικανότητα από τις αντιπα-
ρατιθέμενες διηγήσεις των πολλών χαρακτήρων είναι το
«Χρυσό λιμάνι» του Φράνσις Μπρετ Γιουνγκ, στο οποίο πε-
ριγράφεται πολύ δυνατά ένα παράξενα κακό αρχαίο σπίτι. Το
ειρωνικό και πανταχού παρόν τέρας Χάμφρεϋ Φέρνιβαλ δια­
τηρεί ορισμένους απόηχους από τον παλιό γοτθιικύ «κακό»
του τύπου Μάνφρεντ και Μοντόνι, αλλά σώζεται από την
κοινοτοπία με διάφορα έξυπνα προσωπικά στοιχεία. Μόνο
μια σχετική διάχυση στην τελική εξήγηση και η κάπως ε­
λεύθερη χρήση της θεοποίησης σαν στοιχείο της πλοκής
εμποδίζουν αυτή την ιστορία από το να πλησιάσει την από­
λυτη τελειότητα.
Στη νουβέλα « Το όάσος-μάγισσα», ο Τζων Μπιούκαν απει­
κονίζει με τρομακτική δύναμη την επιβίωση του διαβολικού
Σαββάτου σε μια μοναχική περιοχή της Σκοτίας. Η περιγρα­
φή του σκοτεινού δάσους με τη διαβολική πέτρα και των
τρομερών κοσμικών προαισθήσεων όταν ο τρόμος τελικά ε­
ξολοθρεύεται θα ξεπληρώσουν αυτόν που θα υπομείνει την
πολύ σταδιακή δράση και την πληθώρα της σκοτικής διαλέ­
κτου. Μερικές από τις μικρές ιστορίες του Μπιούκαν είναι
επίσης εξαιρετικά ζωντανές στους υπαινιγμούς τους για φα­
ντάσματα — «Η πράσινη αντιλόπη », μια ιστορία αφρικανι­
κής μαγείας, «Ο άνεμος στο Πόρτικο», με το ξύπνημα των
νεκρών βρετανορρωμαϊκών τρόμων, και το «Σκυύλε σκέρι»
με τις αποχρώσεις του αρκτικού τρόμου, είναι ιδιαίτερα αξιο­
σημείωτα κομμάτια.
Ο Κλέμενς Χάουσμαν στη σύντομη νουβέλα «Ο λυκάνθρω­
πος» φτάνει σε έναν υψηλό βαθμό φρικιαστικής έντασης και
πετυχαίνει μέχρις ενός σημείου την ατμόσφαιρα του αυθεντι­
κού λαϊκού μύθου. Στο «Ελιξήριο της ζωής» ο Άρθουρ Ράν-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

σομ καταφέρνει κάποια εξαιρετικά σκοτεινά αποτελέσματα

παρά τη γενικά απλοϊκή πλοκή, ενώ το «Σκιερό πράγμα» του
X. Ντ. Ντρέηκ συγκεντρώνει παράξενα και τρομερά οράμα­
τα. Το «Λίλιθ» του Τζωρτζ ΜακΝτόναλντ έχει κάτι μοναδικά
αλλόκοτο που σε καθηλώνει και η πρώτη και πιο απλή από
τις δύο παραλλαγές είναι ίσως η πιο αποτελεσματική.
Ο ποιητής Βάλτερ ντε λα Μάρε αξίζει να αναφερθεί ξεχω­
ριστά σαν ένας δυνατός δεξιοτέχνης για τον οποίο ένας αό­
ρατος μυστικός κόσμος είναι μια κοντινή και ζωντανή πραγ­
ματικότητα και του οποίου ο στοιχειωμένος στίχος και η
εξαιρετική πρόζα φέρουν σταθερά τα ίχνη μιας παράξενης
όρασης που φτάνει βαθιά μέσα σε καλυμμένες με πέπλα σφαί­
ρες ομορφιάς και τρομερών και απαγορευμένων διαστάσεων
του είναι. Στη νουβέλα «Η επιστροφή» βλέπουμε την ψυχή
ενός νεκρού άνδρα να βγαίνει έξω από τον τάφο στον οποίο
είχε μπει πριν από δύο αιώνες και να προσκολλάται πάνω στη
ζωντανή σάρκα, έτσι που ακόμα και το πρόσωπο του θύματος
γίνεται αυτό που είχε πριν από πολύ καιρό γίνει σκόνη. Από
τις πιο σύντομες ιστορίες, με τις οποίες υπάρχουν αρκετοί
τόμοι, πολλές είναι αξέχαστες για την κυριαρχία τους πάνω
στις πιο σκοτεινές δόσεις του φόβου και της μαγείας. Ιδιαί­
τερα «Η θεία του Σήτον», όπου υπάρχει ένα φόντο κακού
βαμπιρισμού, «Το δέντρο», που μιλάει για τη φοβερή ανά­
πτυξη της βλάστησης στην αυλή ενός καλλιτέχνη που δεν
έχει να φάει, το «Από τα βαθιά», όπου μας αφήνει να φαντα­
στούμε τι πράγμα απάντησε στις φωνές του ετοιμοθάνατου
ακαμάτη σε ένα σκοτεινό, μοναχικό σπίτι, όταν τράβηξε το
κορδόνι από ένα κουδούνι που πάντα φοβόταν στη σοφίτα
της γεμάτης φόβους παιδικής του ηλικίας, το « Ένας ερημί­
τη ς», που υπαινίσσεται τι ήταν αυτό που έστειλε έναν επισκέ­
πτη πετώντας από ένα σπίτι μέσα στη νύχτα, το «Ο κύριος
Κέμπε», που μας περιγράφει έναν τρελό ερημίτη κληρικό
που αναζητεί την ανθρώπινη ψυχή και κατοικεί σε μια φο­
βερή βραχώδη ακτή δίπλα σε ένα αρχαϊκό εγκαταλελειμμένο
παρεκκλήσι, και το «Οι Ά γιοι Πάντες», μια φευγαλέα ματιά
στις δαιμονικές δυνάμεις που καταλαμβάνουν μια μοναχική
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μεσαιωνική εκκλησία και μύστηριωδώς αναστηλώνουν τους

σαπισμένους τοίχους. Ο Ντε λα Μάρε δε χρησιμοποιεί το
φόβο σαν το μοναδικό ή ακόμα και το κυρίαρχο στοιχείο,
στις περισσότερες από τις ιστορίες του, γιατί προφανώς τον
ενδιαφέρουν πιο πολύ οι λεπτές αποχρώσεις των χαρακτή­
ρων. Μερικές φορές βυθίζεται σε εντελώς αλλόκοτες φαντα­
σιώσεις του τύπου του Μπάριε. Παρ ’ όλα αυτά, είνςχι ανάμε­
σα στους πολύ λίγους για τους οποίους το εξωπραγματικό
είναι μια ζωηρή ζωντανή παρουσία, και σαν τέτοιος είναι
ικανός να δώσει στις περίστασιακές μελέτες του φόβου που
κάνει μια έντονη δύναμη που μόνον ένας σπάνιος μάστορας
μπορεί να πετύχει. Το ποίημά του «Ο ακροατής» επαναφέρει
το γοτθικό ρίγος στο μοντέρνο στίχο.
Η παράδοξη μικρή ιστορία ακολουθεί καλή πορεία τελευ­
ταία. Ένας σημαντικός συντελεστής είναι ο εύστροφος Ε. Φ.
Μπένσον, του οποίου «Ο άνδρας που πήγε πολύ μακριά»
μιλάει ψιθυριστά για ένα σπίτι στην άκρη ενός σκοτεινού
δάσους και για το σημάδι από την οπλή του Πανός στο στή­
θος ενός νεκρού άνδρα, Ο τόμος του Μπένσον «Ορατά και
αόρατα» περιέχει αρκετές ιστορίες μοναδικής δύναμης- όπως
το «Νεγκότιουμ Περάμπουλανς», που καθώς ξετυλίγεται α­
ποκαλύπτει ένα ανώμαλο τέρας από έναν αρχαίο εκκλησια­
στικό πίνακα που διαπράττει μια πράξη θαυματουργής εκδί­
κησης σε ένα μοναχικό χωριό στην ακτή του Κόρνις, και το
«Κέρατο του τρόμου » από το οποίο ξεπηδά ένα τρομερό ημι-
ανθρώπινο απομεινάρι που κατοικεί στις απάτητες κορυφές
των Άλπεων. «Το πρόσωπο», σε μιαν άλλη συλλογή, είναι
θανατηφόρα δυνατό με την αμείλικτη αύρα της καταστροφής
που αποπνέει. Ο X. Ρ. Γουέικφιλντ, στις συλλογές του «Επι­
στρέφουν τη νύχτα» και « Ά λλοι που επιστρέφουν», κατα­
φέρνει σε μερικά σημεία να πετύχει μεγάλα ύψη τρόμου παρά
τον κάπως διεστραμμένο αέρα του διανοουμενισμού. Οι πιο
αξιοσημείωτες ιστορίες είναι «Η κόκκινη κατοικία» με το
γλιστερό υδάτινο τέρας της, « Ήρθε και έφυγε», «Και θα
τραγουδήσει», «Ο τύμβος», «Κοίτα εκεί», «Το δέρμα του
τυφλού» και αυτό το κομμάτι με τον κρυμμένο χιλιόχρονο
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

τρόμο, που λέγεται «Η δέκατη έβδομη τρύπα στο Ντανκά-

στερ». Έχω ήδη αναφέρει την παράδοξη δουλειά του X. Τζ.
Γουέλς και του Κόναν Ντόυλ. Ο πρώτος, στο «Φάντασμα τον
φόβον», φτάνει σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο, ενώ όλα τα κομ­
μάτια στις «Τριάντα παράξενες ιστορίες» έχουν πολύ έντο­
νους φανταστικούς υπαινιγμούς. Ο Ντόυλ εδώ κι εκεί χτυπάει
μια δυνατή νότα του φανταστικού όπως στον «Καπετάνιο του
Πολικού Αστέρα», μια ιστορία αρκτικής μακαβριότητας, και
στον «Κλήρο No 249», όπου χειρίζεται το θέμα της μούμιας
που ζωντανεύει με κάτι παραπάνω από συνηθισμένη δεξιοτε-
χνία. Ο Χίου Γουόλπολ, της ίδιας οικογένειας με τον ιδρυτή
του Γοτθικού μυθιστορήματος, αγγίζει μερικές φορές το πα­
ράδοξο με αρκετή επιτυχία όπως στη μικρή ιστορία «Κυρία
Λαντ» που προκαλεί ένα πολύ αισθητό ρίγος. Ο Τζων Μέ-
τκαλφ, στη συλλογή του που δημοσιεύτηκε σαν «Το πόδι που
καπνίζει», πετυχαίνει σε μερικά σημεία μια σπάνια απόχρω­
ση δύναμης. Η ιστορία με τον τίτλο «Οι κακές χώρες» πε­
ριέχει διαβαθμίσεις του τρόμου που θυμίζουν πολύ έντονα
ιδιοφυία. Πιο αλλόκοτες και με τάσεις προς τη φιλική και
αθώα φαντασία του σερ Τζ. Μ. Μπάρι είναι οι μικρές ιστο­
ρίες του Ε. Μ. Φόρστερ, συγκεντρωμένες υπό τον τίτλο «Το
ουράνιο λεωφορείο». Α π=αυτές μόνο μία, που αναφέρεται σε
μια φευγαλέα εμφάνιση του Πανός και στην τρομερή του
αύρα, μπορούμε να πούμε ότι έχει κάποιο αληθινό στοιχείο
κοσμικού τρόμου. Η X. Ντ. Έβερετ, αν και μένει προσκολ-
λημένη σε παλιά και συμβατικά μοντέλα, μερικές φορές φτά­
νει σε μοναδικά ύψη πνευματικού τρόμου στη συλλογή της
με μικρές ιστορίες «Ημάσκα του θανάτου». Ο Λ. Π. Χάρτλευ
είναι γνωστός για τη δηκτική και εξαιρετικά μακάβρια ιστο­
ρία « Ένας επισκέπτης από Κάτω». Οι « Υπερφυσικές ιστο­
ρίες» της Μέι Σίνκλερ περιέχουν περισσότερο ένα παραδο­
σιακό στοιχείο αποκρυφισμού παρά ένα δημιουργικό φόβο
που σημαδεύει τα έργα αυτού του τομέα και δίνουν περισσό­
τερη έμφαση στα ανθρώπινα συναισθήματα και τις ψυχολο­
γικές αναζητήσεις παρά στα σκληρά φαινόμενα ενός κόσμου
εντελώς εξωπραγματικού. Ίσως θα έπρεπε να αναφέρουμε
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

εδώ ότι οι αποκρυφιστές είναι λιγότερο αποτελεσματικοί από

τους υλιστές όταν ασχολούνται με φαντάσματα ή με το φα­
νταστικό, μια και γ ι ’ αυτούς ο κόσμος των φαντασμάτων
είναι μια τόσο κοινή πραγματικότητα που αναφέρονται σ ’
αυτόν με λιγότερο δέος, απόσταση και κατάπληξη απ' ό,τι
αυτοί που τον βλέπουν σαν μια απόλυτη και τρομερή παρα­
βίαση της φυσικής τάξης.
Η δουλειά του Γουίλιαμ Χόουπ Χόντγκσον, που σήμερα
δεν είναι τόσο γνωστός όσο θα του άξιζε, έχει μάλλον άνιση
ποιότητα ύφους αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις τεράστια δύ­
ναμη στην παρουσίαση των κρυμμένων κόσμων και όντων
πίσω από τη συνηθισμένη επιφάνεια της ζωής. Παρά την
τάση που έχει προς μια συμβατικά συναισθηματική σύλληψη
του σύμπαντος και της σχέσης του ανθρώπου προς αυτό και
προς τους συνανθρώπους του, ο Χόντγκσον είναι ίσως δεύ­
τερος μόνο μετά τον Άλγκερνον Μπλάκγουντ στη σοβαρή
μεταχείριση του εξωπραγματικού. Πολύ λίγοι μπορούν να
τον φτάσουν στη σκιαγράφηση της εγγύτητας των ακατονό­
μαστων δυνάμεων και των τερατόμορφων όντων μέσα από
αδιάφορους υπαινιγμούς και ασήμαντες λεπτομέρειες ή στη
μετάδοση αισθημάτων για το φανταστικό και το ανώμαλο σε
σχέση με περιοχές ή κτίρια.
Στις «Βάρκες του Γκλεν Κ άρινγκ», (1907), βλέπουμε μια
ποικιλία από κακόβουλα θαύματα και καταραμένες άγνωστες
χώρες όπως τις συναντούν οι ναυαγοί ενός βυθισμένου
πλοίου. Η μελαγχολική απειλή στο πρώτο μέρος του βιβλίου
είναι αδύνατον να ξεπεραστεί, αν και υπάρχει μια πτώση
προς το τέλος του βιβλίου. Μια ανακριβής και ψευτορομα-
ντική προσπάθεια να αντιγράψει την πρόζα του δέκατου ό­
γδοου αιώνα αποσπά την προσοχή από το γενικό αποτέλε­
σμα, αλλά η πραγματικά βαθιά πολυμάθεια των ναυτικών
πραγμάτων που διαφαίνεται παντού είναι ένας αντισταθμιστι­
κός παράγων.
« Το σπίτι στη συνοριακή χώ ρα», (1908), το σημαντικότε­
ρο ίσως από όλα τα έργα του Χόντγκσον, μιλάει για ένα
μοναχικό και εχθρικό σπίτι στην Ιρλανδία που αποτελεί κέ­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ντρο απαίσιων δυνάμεων από άλλους κόσμους και υπόκειται

μια πολιορκία από βλάσφημες υβριδικές ανωμαλίες που
προέρχονται από μια κρυφή άβυσσο που είναι κάτω απ’ αυ­
τό. Οι περιπλανήσεις του πνεύματος του αφηγητή μέσα από
απεριόριστα έτη φωτός του κοσμικού διαστήματος και η πα­
ρακολούθηση της τελικής καταστροφής του ηλιακού συστή­
ματος αποτελούν κάτι σχεδόν μοναδικό στην τυπική λογοτε­
χνία. Παντού δε, γίνεται αντιληπτή η δυνατότητα του συγ­
γραφέα να υποβάλλει αόριστους ενεδρεύοντες τρόμους στο
φυσικό σκηνικό. Αν δεν υπήρχαν μερικές αποχρώσεις κοι­
νότοπου συναισθηματισμού, αυτό το βιβλίο θα μπορούσε να
ήταν ένα κλασικό δείγμα του είδους του.
«Οι πείρατες-φαντάσματα», (1909), που ο Χόντγκσον θεω­
ρεί ότι αποτελεί τριλογία με τα δύο προηγούμενα έργα, είναι
ένα δυναμικό κομμάτι για ένα καταραμένο και στοιχειωμένο
πλοίο στο τελευταίο του ταξίδι και για τους τρομερούς θα­
λασσινούς διαβόλους (που είναι σχεδόν άνθρωποι και ίσως
τα πνεύματα πεθαμένων πειρατών) που το καταλαμβάνουν και
τελικά το βυθίζουν και το τραβάνε προς μια άγνωστη μοίρα.
Με τον πλούτο των ναυτικών του γνώσεων και την έξυπνη
επιλογή των υπαινιγμών και των περιστατικών που υποδει­
κνύουν τους λανθάνοντες κινδύνους της φύσης, αυτό το βι­
βλίο μερικές φορές αγγίζει ζηλευτές κορυφές έντασης.
«Η γη της νύχτας», (1912), είναι μια εκτενής ιστορία για
το άπειρα μακρινό μέλλον της Γης — για δισεκατομμύρια
δισεκατομμυρίων χρόνια μετά από το θάνατο του Ήλιου.
Είναι γραμμένο με μάλλον αδέξιο τρόπο, σαν τα όνειρα ενός
ανθρώπου του δέκατου έβδομου αιώνα που το μυαλό του συγ­
χωνεύεται με τις μελλοντικές του ενσαρκώσεις και υποφέρει
σοβαρά από κουραστική φλυαρία, επαναλήψεις, τεχνητό και
αρρωστημένα γλοιώδη ρομαντικό συναισθηματισμό και μια
προσπάθεια για αρχαϊκή γλώσσα ακόμα πιο αλλόκοτη και
παράλογη και απ’ αυτήν του «Γκλεν Κάρινγκο.
Παρ ’ όλα τα λάθη του, εξακολουθεί να είναι ένα από τα
πιο δυνατά κομμάτια μακάβριας φαντασίας που γράφτηκαν
ποτέ. Η εικόνα ενός θεοσκότεινου νεκρού πλανήτη με τα
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

απομεινάρια της ανθρώπινης φυλής συγκεντρωμένα σε μια

καταπληκτικά τεράστια πνευματική πυραμίδα, πολιορκούμε-
να από τερατώδεις, υβριδικές και εντελώς άγνωστες δυνάμεις
του σκότους, είναι κάτι που κανένας αναγνώστης δεν μπορεί
να ξεχάσει ποτέ. Μορφές και όντα ενός ολοκληρωτικά μη
ανθρώπινου και ασύλληπτου είδους — που αναζητούν τη
λεία τους στον σκοτεινό, χαμένο για τον άνθρωπο και ανε­
ξερεύνητο κόσμο έξω από την πυραμίδα — υπονοούνται και
περιγράφονται εν μέρει με μιαν ανείπωτη δύναμη, ενώ τό
σκοτεινό τοπίο με τις χαράδρες, τις πλαγιές και τα ηφαίστειά
που πεθαίνουν προσλαμβάνει ένα σχεδόν ζωντανό τρόμο κά­
τω από το άγγιγμα του συγγραφέα.
Στο μέσον του βιβλίου, η κεντρική μορφή τολμά να βγει,
από την πυραμίδα σε μιαν αναζήτηση ανάμεσα σε στοιχειω-
μένα από το θάνατο μέρη που δεν έχουν πατηθεί από άνθρω­
πο για εκατομμύρια χρόνια — και στην αργή, μέρα με τη
μέρα πορεία της, που περιγράφεται με άπειρες λεπτομέρειες,
πάνω από ασύλληπτες εκτάσεις πανάρχαιου σκότους, υπάρ­
χει μια αίσθηση κοσμικής αποξένωσης, μυστηρίου που σου
κόβει την ανάσα και τρομοκρατημένης προσδοκίας που δεν
έχει ταίρι σ ’ ολόκληρη τη λογοτεχνία. Το τελευταίο τέταρτο
του βιβλίου σέρνεται αξιολύπητα, αλλά δεν καταφέρνει να
καταστρέφει την τρομακτική δύναμη του συνόλου.
Το επόμενο έργο του Χόντγκσον, «Καρνάκι, αντός που
βρίσκει φαντάσματα», αποτελείται από διάφορες εκτενείς μι­
κρές ιστορίες που είχαν δημοσιευτεί πριν από χρόνια σε πε­
ριοδικά. Από άποψη ποιότητας πέφτει αισθητά κάτω από το
επίπεδο των άλλων βιβλίων. Εδώ, βρίσκουμε μια λίγο ως
πολύ συμβατική φιγούρα του τύπου του «αλάνθαστου ντετέ-
κτιβ» — απογόνου του Σέρλοκ Χολμς και κοντινού συγγε­
νούς του Τζων Σάιλενς του Άλγκερνον Μπλάκγουντ — να
κινείται ανάμεσα από σκηνές και γεγονότα που τα καταστρέ­
φει μια ατμόσφαιρα επαγγελματικού «αποκρυφισμού». Μερι­
κά από τα επεισόδια, όμως, έχουν μιαν αναμφισβήτητη δύ­
ναμη και μας επιτρέπουν να πάρουμε μια ιδέα της παράξενης
ιδιοφυίας του συγγραφέα.
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΙ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Φυσικά, είναι αδύνατον σε ένα σύντομο σημείωμα να ανι-

χνεύσουμε όλες τις κλασικά μοντέρνες χρήσεις του στοι­
χείου του τρόμου. Ως συστατικό πρέπει από αναγκαιότητα να
βρίσκεται σε κάθε έργο — και πεζογραφικό, και ποιητικό —
που ασχολεΐται γενικά με τη ζωή. Έτσι, δε μας εκπλήσσει
το ότι υπάρχει μια δόση τρόμου σε τέτοιους συγγραφείς όπως
ο ποιητής Μπράουνινγκ, του οποίου το ποίημα «Η Χ ίλντε
Ρόλαντ ήλθε στο σκοτεινό πύργο» είναι γεμάτο από μιαν
απαίσια απειλή, ή ο μυθιστοριογράφος Τζόζεφ Κόνραντ, ο
οποίος συχνά έγραφε για τα σκοτεινά μυστικά της θάλασσας
και για τη δαιμονική δύναμη που καθοδηγεί τη Μοίρα και
επιδρά στις ζωές των μοναχικών και μανιωδώς αποφασισμέ­
νων ανδρών. Ο τρόμος έχει άπειρες διακλαδώσεις, αλλά εμείς
εδώ πρέπει να περιοριστούμε στην εμφάνισή του σε σχετικά
καθαρή μορφή και μόνο στα έργα που έχει αποφασιστικό και
κυριαρχικό ρόλο.
Κάπως ξεχωριστό από το κύριο βρετανικό ρεύμα είναι αυ­
τό το ρεύμα του παράδοξου στην ιρλανδική λογοτεχνία που
ήλθε στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της Κελτικής Αναγέν­
νησης του τέλους του δέκατου ένατου και των αρχών του
εικοστού αιώνα. Η γνώση των φαντασμάτων και των μαγίσ­
σων ήταν πάντα πολύ διαδεδομένη στην Ιρλανδία και για
περισσότερο από εκατό χρόνια καταγραφόταν από πιστούς
αντιγραφείς και μεταφραστές όπως ο Γουΐλιαμ Κάρλτον, ο Τ.
Κρόφτον Κρόκερ, η Λαίδη Ουάιλντ — μητέρα του Όσκαρ
Ουάιλντ —, ο Ντάγκλας Χάιντ και ο Γ. Μπ. Γητς. Όταν
ήλθε στην επιφάνεια το μοντέρνο κίνημα, αυτό το σώμα των
μύθων μελετήθηκε και συγκεντρώθηκε συστηματικά και τα
πιο σημαντικά του χαρακτηριστικά τα αναπαρήγαγαν στο
έργο τους μετέπειτα συγγραφείς όπως ο Γητς, ο Τζ. Μ. Σινζ,
ο «Α.Ε.», η Λαίδη Γκρέγκορυ, ο Παντράικ Κόλαμ, ο Τζέημς
Στέφενς και οι συνάδελφοί τους.
Αν και στο σύνολό τους αυτοί οι λαϊκοί μύθοι και τα α­
ντίστοιχα έντεχνα έργα είναι περισσότερο αλλόκοτα φαντα­
στικοί παρά τρομεροί, περιέχουν αρκετό υλικό που ανήκει
αληθινά στο χώρο του κοσμικού τρόμου. Ιστορίες για ταφές
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

σε βυθισμένες κάτω από στοιχειωμένες λίμνες εκκλησίες,

διηγήσεις για κραυγές που αναγγέλλουν θανάτους και απαί-
. σιες μυστικές αλλαγές παιδιών και μπαλάντες για φαντάσμα­
τα και για «τα ανίερα πλάσματα των πύργων» — όλα αυτά
έχουν ένα έντονο και ξεκάθαρο ρίγος και αποτελούν ένα δυ­
νατό και καθοριστικό στοιχείο στη λογοτεχνία του παράδο­
ξου. Παρά την εγκάρδια παραξενιά και την απόλυτη απλο­
ϊκότητα, υπάρχει γνήσιος εφιάλτης στο είδος των αφηγημά­
των που αντιπροσωπεύει η ιστορία του Τέιγκ Ο ’ Κέιν, ο
οποίος σαν τιμωρία για την άγρια ζωή του φορτώνεται όλη
τη νύχτα με ένα απαίσιο πτώμα που απαιτούσε να ταφεί και
τον οδηγούσε από το ένα νεκροταφείο στο άλλο καθώς σε
κάθε ένα που πήγαιναν οι νεκροί σηκώνονταν και αρνιόνταν
να προσφέρουν μια θέση στο νεοφερμένο. Ο Γητς, χωρίς
αμφιβολία η μεγαλύτερη μορφή της Ιρλανδικής Αναγέννη­
σης, αν όχι ο μεγαλύτερος από όλους τους ζώντες ποιητές,
έχει πετύχει αξιοσημείωτα πράγματα και σε πρωτότυπα έργα
και στην κωδικοποίηση των παλιών μύθων.

Οι μοντέρνοι δάσκαλοι

Οι καλύτερες ιστορίες τρόμου της σημερινής εποχής, επωφε­

λούμενες από τη μακρόχρονη εξέλιξη του είδους, κατέχουν
μια φυσικότητα, πειστικότητα, καλλιτεχνική απαλότητα και
έντεχνη ένταση που είναι πέρα από κάθε σύγκριση με οποιο-
δήποτε γοτθικό έργο γράφτηκε πριν από έναν αιώνα ή και
περισσότερο. Η τεχνική, η επιδεξιότητα, η εμπειρία και η
γνώση της ψυχολογίας έχουν προχωρήσει τρομακτικά με το
πέρασμα των χρόνων, έτσι που το μεγαλύτερο μέρος των
παλιότερων έργων φαίνεται απλοϊκό και τεχνητό, απελευθε­
ρωμένο μόνον α π= αυτά τα ελαττώματα, όταν απελευθερώνε­
ται, από κάποια ιδιοφυία η οποία κυριεύει δύσκολα σύνορα.
Ο τόνος του ανόητου και παραφουσκωμένου ρομάντζου, γε­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

μάτου από ψεύτικα κίνητρα που εφευρίσκει για κάθε δυνατό

γεγονός μια κίβδηλη σημασία και μια απρόσεκτα επιλεγμένη
μεγαλοπρέπεια, έχει τώρα περιοριστεί σε ελαφρότερες και
περισσότερο παράξενες φάσεις υπερφυσικού γραψίματος. Οι
σοβαρές παράδοξες ιστορίες είναι γραμμένες είτε έντονα ρεα­
λιστικά με προσεκτική συνέπεια και τέλεια πιστότητα στη
Φύση, εκτός από μιαν υπερφυσική κατεύθυνση που ο συγγρα­
φέας επιτρέπει στον εαυτό του, ή αλλιώς είναι ολοκληρωτικά
δοσμένες στο χώρο της φαντασίας με ατμόσφαιρα έντεχνα
προσαρμοσμένη στο όραμα ενός ευαίσθητα εξωτικού κόσμου
του μη πραγματικού, πέρα από το χώρο και το χρόνο στον
οποίο μπορεί να συμβεί οτιδήποτε, εφόσον συμβαίνει σύμφω­
να με ορισμένα είδη φαντασίας και ψευδαίσθησης που είναι
φυσιολογικά για τον ευαίσθητο ανθρώπινο εγκέφαλο. Αυτή
είναι τουλάχιστον η τάση που κυριαρχεί, αν και φυσικά πολ­
λοί μεγάλοι σύγχρονοι συγγραφείς πέφτουν περιστασιακά σε
κάποια από τις φανταχτερές φιγούρες του ανώριμου ρομαντι­
σμού ή στην εξίσου άδεια και παράλογη διάλεκτο του ψευτο-
επιστημονικού «αποκρυφισμού» που βρίσκεται τώρα σε μια
περιοδική στιγμή παλίρροιας.
Από τους ζώντες δημιουργούς ενός κοσμικού φόβου που
φθάνει στις ανώτερες καλλιτεχνικές βαθμίδες, πολύ λίγοι ή
ίσως και κανένας δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα εξισωθούν
με τον εύστροφο Άρθουρ Μάχεν, συγγραφέα μιας δωδεκά­
δας μικρών και μεγάλων ιστοριών στις οποίες τα στοιχεία
του κρυμμένου τρόμου και του καλυμμένου φόβου παίρνουν
μια σχεδόν αξεπέραστη ουσία και ρεαλιστική οξύτητα. Ο
Μάχεν, ένας άνθρωπος των γραμμάτων και κύριος ενός εξαι­
ρετικά λυρικού και εκφραστικού ύφους, έχει ίσως κάνει πολύ
πιο συνειδητή προσπάθεια στα χαριτωμένα «Χρονικά τον
Κλέμεντι», στα δροσιστικά του δοκίμια, στους ζωηρούς αυ-
τοβιογραφικούς του τόμους, στις εμπνευσμένες μεταφράσεις
του και πάνω α π1 όλα στο αξιομνημόνευτο έπος του για ένα
ευαίσθητο αισθητικά μυαλό, «7ο λόφο των ονείρων», στο
οποίο ο νεαρός ήρωας ανταποκρΐνεται στη μαγεία του αρ­
χαίου ουαλικού περιβάλλοντος που είναι το περιβάλλον του
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

συγγραφέα και ζει μια ονειρική ζωή στη ρωμαϊκή πόλη Ίσκα
Σιλόρουμ, που τώρα έχει ζαρώσει στο γεμάτο απομεινάρια
χωριό του Κάρλεον-ον-Ασκ. Αλλά παραμένει γεγονός ότι το
γεμάτο δύναμη τρομακτικό του υλικό της δεκαετίας του 190
και των αρχών του 1900 έχει μια μοναδική θέση και σημα­
δεύει μια ξεχωριστή εποχή στην ιστορία αυτού του λογοτε­
χνικού είδους.
Ο Μάχεν, με μιαν εντυπωσιακή κελτική κληρονομιά συν-
δεδεμένη με έντονες νεανικές αναμνήσεις από άγριους λό­
φους, αρχαϊκά δάση και απόκρυφα ρωμαϊκά ερείπια της πε-
ριοχής του Γκουέντ, έχει αναπτύξει μια φανταστική ζωή σπά­
νιας ομορφιάς, έντασης και ιστορικών βάσεων. Έ χει απορ­
ροφήσει το μεσαιωνικό μυστήριο των σκοτεινών δασών και
των αρχαίων συνηθειών και είναι υπερασπιστής του Μεσαίω­
να σε όλα τα πράγματα — συμπεριλαμβανομένης και της
Καθολικής πίστης. Έ χει υποκύψει επίσης στη μαγεία της
βρετανορρωμαϊκής ζωής που κάποτε είχε καλύψει το έθνος
του και βρίσκει μια παράξενη γοητεία στα οχυρωμένα στρα­
τόπεδα, στα πεζοδρόμια με τα μωσαϊκά, στα κομμάτια των
αγαλμάτων και σε παρόμοια πράγματα που μιλάνε για τις
μέρες που βασίλευε ο κλασικισμός και τα λατινικά ήταν η
επίσημη γλώσσα της χώρας. Ένας νεαρός αμερικανός ποιη­
τής, ο Φρανκ Μπέλκναπ Λονγκ, έχει συνοψίσει πολύ καλά
τα πλούσια χαρίσματα και τη μαγεία της έκφρασης αυτού του
ονειροπόλου στο σονέτο «Διαβάζοντας Άρθουρ Μάχεν»:

Υπάρχει η δόξα τοι> ξύλου του φθινοπωρινού

πέρα από τα αρχαία δρομάκια της Αγγλίας ελίσσεται
και σκαρφαλώνει
πέρα από τις μαγικές βαλανιδιές, τα σπάρτα και τους
θάμνους του
θυμαριού
εκεί που μια μεγάλη αυτοκρατορία το κάστρο της ορ­
θώνει
Υπάρχει το μεγαλείο του ουρανού το φθινόπωρο
τα πορφυρά σύννεφα από τη λάμψη σπαράζουν
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

κάποιας μεγάλης φωτιάς και υπάρχουν ανταύγειες στο

χώρο
από κοκκινοκίτρινο εκεί που οι σπίθες πεθαίνουν
Περιμένω γιατί θα μου δείξει κρύα και καθαρά
καθώς όλο λαμπρότητα ενάντια στο Βορρά ψηλά θα
σηκωθούν
οι ρωμαϊκοί αετοί και μέσα από σύννεφα χρυσά
οι προελαύνουσες λεγεώνες καθώς μπροστά προχω­
ρούν
Περιμένω γιατί θα μοιραστώ πάλι μ ’ αυτόν μόνο
την αρχαία σοφία και τον αρχαίο πόνο.

Από τις ιστορίες τρόμου του Μάχεν, η mo διάσημη είναι

ίσως «Ο μεγάλος θεός Παν», (1894), η οποία μιλάει για ένα
μοναδικό και τρομερό πείραμα και τις συνέπειες του. Μια νέα
γυναίκα μετά από εγχείρηση στα εγκεφαλικά κύτταρα μπορεί
να δει την τεράστια και τερατώδη θεότητα της Φύσης και απ ’
αυτό χαζεύει και πεθαίνει σε λιγότερο από ένα χρόνο. Μετά
από χρόνια, ένα παράξενο δυσοίωνο παιδί που μοιάζει με
ξένο και ονομάζεται Έλεν Βογκάν πηγαίνει σαν οικότροφος
σε μια οικογένεια στην αγροτική Ουαλία και συχνάζει στα
δάση με έναν ακατανόητο τρόπο. Ένα μικρό αγόρι χάνει τα
λογικά του βλέποντας κάποιον ή κάτι που κατασκοπεύει μαζί
της και ένα νέο κορίτσι φτάνει στο ίδιο τρομερό τέλος με
παρόμοιο τρόπο. Ό λο αυτό το μυστήριο είναι παράξενα
μπερδεμένο με τις ρωμαϊκές αγροτικές θεότητες του τόπου
όπως τις παριστάνουν αρχαία κομμάτια από αγάλματα. Αφού
πέρασαν πάλι μερικά χρόνια, εμφανίζεται στην κοινωνία μια
γυναίκα με παράξενα εξωτική ομορφιά, που οδηγεί τον άντρα
της στον τρόμο και το θάνατο, κάνει έναν καλλιτέχνη να
ζωγραφίσει ασύλληπτους πίνακες με τα Σάββατα των Μαγίσ­
σων, δημιουργεί μια επιδημία ή αυτοκτονίες ανάμεσα στους
άντρες που γνωρίζει και τελικά αποκαλύπτεται ότι συχνάζει
στα χειρότερα καταγώγια του εγκλήματος του Λονδίνου, ό­
που ακόμα και οι πιο σκληροί κακοποιοί ταράζονται από τις
φρικαλεότητες της. Μέσα από την έξυπνη σύγκριση των ση­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μειώσεων αυτών που είχαν κάποια επαφή μαζί της στις διά­
φορες φάσεις της ζωής της ανακαλύπτουν ότι αυτή η γυναίκα
είναι η Έ λεν Βόγκαν που είναι το παιδί — όχι από θνητό
πατέρα — της νεαρής γυναίκας στην οποία είχε γίνει το
πείραμα. Είναι η κόρη του ίδιου του Πανός και τελικά θα­
νατώνεται ανάμεσα από τρομερές μεταλλαγές της μορφής
που περιλαμβάνουν αλλαγές του φύλου και μια κάθοδο στις
πιο πρωτόγονες εκδηλώσεις της αρχής της ζωής.
Αλλά η γοητεία της ιστορίας έγκειται στη διήγηση. Κα­
νένας δε θα μπορούσε να αρχίσει να περιγράφει τη συσσω-
ρευμένη αγωνία και τον τελικό τρόμο με τα οποία είναι γε­
μάτη κάθε παράγραφος χωρίς να ακολουθήσει την ακριβή
σειρά με την οποία ο Μάχεν ξετυλίγει τους σταδιακούς του
υπαινιγμούς και τις αποκαλύψεις του. Το μελόδραμα είναι
χωρίς αντίρρηση υπαρκτό και οι συμπτώσεις είναι τόσο τρα­
βηγμένες που, αν τις αναλύσει κανείς, φαίνονται παράλογες,
αλλά μέσα στην κακόβουλη μαγεία της ιστορίας σαν σύνολο
αυτές οι λεπτομέρειες ξεχνιούνται και ο ευαίσθητος αναγνώ­
στης φτάνει στο τέλος μόνο με ένα ρίγος εκτίμησης και μια
τάση να επαναλάβει τα λόγια ενός από τους χαρακτήρες:
«Είναι πολύ απίστευτο, πολύ τερατώδες· τέτοια πράγματα δεν
μπορεί ποτέ να υπάρξουν σ ’ αυτόν τον ήσυχο κόσμο... Γιατί,
φίλε μου, αν κάτι τέτοιο ήταν δυνατόν, η γη μας θα ήταν ένας
εφιάλτης».
Λιγότερο γνωστό και με λιγότερο σύνθετη πλοκή από αυ­
τήν του «Μεγάλου θεού Πανός», αλλά σίγουρα πιο εκλεπτυ­
σμένο από άποψη ατμόσφαιρας και γενικής καλλιτεχνικής
αξίας, είναι το παράξενο και αόριστα ανησυχητικό χρονικό
που ονομάζεται «Οι άσπροι άνθρωποι», του οποίου το κε­
ντρικό μέρος υποτίθεται ότι είναι το ημερολόγιο ή οι ση­
μειώσεις ενός μικρού κοριτσιού που η παραμάνα του το έχει
εισαγάγει σε κάποιες από τις μαγικές παραδόσεις που κατα­
στρέφουν την ψυχή και είναι μέρος της βλαβερής μαγικής
λατρείας — της λατρείας που παραδίδεται ψιθυριστά εδώ και
πολλές γενιές στους αγρότες της Δυτικής Ευρώπης και της
οποίας τα μέλη μερικές φορές βγαίνουν ένα-ένα κρυφά τη
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

νύχτα για να συναντηθούν σε σκοτεινά δάση και μοναχικά

μέρη για τα φοβερά όργια του Σαββάτου των Μαγισσών, Η
αφήγηση του Μάχεν, ένας θρίαμβος επιδέξιας επιλεκτικότη-
τας και συμπύκνωσης, συσσωρεύει τεράστια δύναμη καθώς
κυλάει σε ένα ποτάμι αθώας παιδικής φλυαρίας, εισάγοντας
υπαινιγμούς για παράξενες «νύμφες», «ντολς», «βούλας», «ά­
σπρες, πράσινες και κόκκινες τελετές», «γράμματα Άκλο»,
«γλώσσα Τσιάν», «παιχνίδια Μάο», και τα παρόμοια. Η πα­
ραμάνα, που έχει μάθει τις τελετές από τη μάγισσα γιαγιά
της, τις διδάσκει στο παιδί όταν αυτό γίνεται τριών χρονών
και οι αγαθές διηγήσεις του για τις επικίνδυνες μυστικές α­
ποκαλύψεις περιέχουν έναν κρυμμένο τρόμο ανακατεμένο
γενναιόδωρα με πάθος. Κακόβουλα ξόρκια πολύ γνωστά
στους ανθρωπολόγους περιγράφονται με νεανική απλοϊκότη­
τα και τελικά, ένα χειμωνιάτικο απόγευμα, γίνεται ένα ταξίδι
στους ουαλικούς λόφους υπό την επήρεια μιας μαγείας που
κάνει το άγριο σκηνικό να φαίνεται ακόμα πιο παράδοξο,
περίεργο και αλλόκοτο. Οι λεπτομέρειες αυτού του ταξιδιού
δίνονται με θαυμαστή ζωντάνια και αποτελούν για τον έξυπνο
κριτικό ένα αριστούργημα φανταστικού γραψίματος με σχε­
δόν απεριόριστη δύναμη στην υποβολή ισχυρής φρίκης και
κοσμικού παραλογισμού. Στη συνέχεια, το παιδί — που είναι
πια δεκατριών χρονών — βρίσκει ένα απόκρυφο και ολέθρια
όμορφο πράγμα σε ένα σκοτεινό και απλησίαστο δάσος. Στο
τέλος, την καταλαμβάνει τρόμος, με έναν τρόπο που έχει
επιτήδεια παρουσιαστεί στον πρόλογο σαν ανέκδοτο, αλλά
δηλητηριάζει τον εαυτό της εγκαίρως. Όπως η μητέρα της
Έλεν Βόγκαν στο «Μεγάλο θεό Πάνα», έχει δει αυτήν την
τρομακτική θεότητα. Τη βρίσκουν νεκρή στο σκοτεινό δά­
σος δίπλα στο απόκρυφο αντικείμενο που έχει ανακαλύψει
και αυτό το πράγμα — ένα άσπρο φωτεινό άγαλμα ρωμαϊκής
τέχνης για το οποίο υπήρχαν τρομερές μεσαιωνικές φήμες —
οι άνθρωποι που την ανακάλυψαν το καταστρέφουν από φό­
βο.
Στο έργο του «Οι τρεις αγύρτες», μια δουλειά της οποίας
η αξία σαν σύνολο μειώνεται κάπως από μια προσπάθεια
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μίμησης του φλύαρου τρόπου του Στήβενσον, υπάρχουν ορι­

σμένες ιστορίες που ίσως αντιπροσωπεύουν το υψηλότερο
δείγμα της επιδεξιότητας του Μάχεν ως δημιουργού τρόμου.
Εδώ βρίσκουμε στην πιο καλλιτεχνική της μορφή μια παρά­
ξενη σύλληψη που αρέσει ιδιαίτερα στο συγγραφέα, την ιδέα
ότι κάτω από τα βουνά και τους βράχους των άγριων ουαλι-
κών λόφων κατοικεί αυτή η μελαχρινή πρωτόγονη φυλή που
τα υπολείμματά της έγιναν αιτία των κοινών λαϊκών μύθων
μας για τις νεράιδες, τα ξωτικά και τους «μικρούς ανθρώ­
πους», και που οι πράξεις της είναι ακόμα και τώρα υπεύθυνες
για ορισμένες ανεξήγητες εξαφανίσεις και περιστασιακές αλ­
λαγές παράξενων μελαχρινών παιδιών με φυσιολογικά. Αυτό
το θέμα ο συγγραφέας το μεταχειρίζεται με τη μεγαλύτερη
δυνατή ευαισθησία στο επεισόδιο με τον τίτλο « // νουβέλα
της μαύρης σφραγίδας », όπου ένας καθηγητής, έχοντας ανα­
καλύψει μια μοναδική ταυτότητα ανάμεσα σε ορισμένους χα­
ρακτήρες σκαλισμένους πάνω σε ουαλικούς ασβεστολιθι-
κούς βράχους και σ ’ αυτούς που υπάρχουν σε μια προϊστο­
ρική μαύρη σφραγίδα από τη Βαβυλώνα, ξεκινάει μια εξερευ­
νητική πορεία που τον οδηγεί σε άγνωστα και τρομερά πράγ­
ματα. Ένα παράξενο απόσπασμα του αρχαίου γεωγράφου
Σολίνους, μια σειρά από μυστηριώδεις εξαφανίσεις στις από­
μερες περιοχές της Ουαλίας, ένας παράξενος ηλίθιος γιος
που γεννήθηκε από μια αγρότισσα μετά από ένα μεγάλο φόβο
που της ταρακούνησε τα λογικά όλα αυτά τα πράγματα
υποδεικνύουν στον καθηγητή μιαν απαίσια σχέση και μια
κατάσταση που θα έκανε οποιονδήποτε σέβεται την ανθρώ­
πινη φυλή να επαναστατήσει. Προσλαμβάνει το ηλίθιο αγόρι
που μερικές φορές τραυλίζει παράξενα με μιαν απωθητική
συριστική φωνή και παθαίνει παράξενες επιληπτικές κρίσεις.
Κάποια φορά, μετά από μια τέτοια κρίση τη νύχτα στο γρα­
φείο του καθηγητή, βρίσκονται ίχνη από αφύσικες παρου­
σίες και ανησυχητικές οσμές, και λίγο καιρό μετά απ ’ αυτό
ο καθηγητής αφήνει ένα ογκώδες ντοκουμέντο και πηγαίνει
στους παράξενους λόφους με την καρδιά του γεμάτη πυρετώ-
δη προσδοκία και περίεργο τρόμο. Δεν επιστρέφει ποτέ, αλλά
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

σε μιαν άγρια έκταση πίσω από μια πέτρα βρίσκουν το ρολόι

του, τα λεφτά του και το δαχτυλίδι του τυλιγμένα με ζωικό
νήμα σε μια περγαμηνή που είχε επάνω της τους ίδιους τρο­
μερούς χαρακτήρες μ ’ αυτούς στη μαύρη βαβυλωνική σφρα­
γίδα και το βράχο στα ουαλικά βουνά.
Το ογκώδες ντοκουμέντο εξηγεί αρκετά για να δημιουργή­
σει τα πιο απαίσια οράματα. Ο καθηγητής Γκρεγκ, από το
πλήθος των στοιχείων που παρουσίαζαν οι εξαφανίσεις στην
Ουαλία, η επιγραφή στο βράχο, τα αποσπάσματα των αρ­
χαίων γεωγράφων και η μαύρη σφραγίδα, έχει αποφασίσει
ότι μια φοβερή φυλή από μελαχρινά πρωτόγονα όντα, ανυ­
πολόγιστης αρχαιότητας και πολύ μεγαλύτερης εξάπλωσης
στο παρελθόν, κατοικούν ακόμα κάτω από τους λόφους της
όχι ιδιαίτερα πολυσύχναστης Ουαλίας. Περαιτέρω έρευνα
βοήθησε στην αποκρυπτογράφηση του μηνύματος της σφρα­
γίδας και αποκαλύφθηκε ότι το ηλίθιο αγόρι, γιος κάποιου
πατέρα πολύ πιο τρομερού από το ανθρώπινο είδος, είναι
κληρονόμος τερατόμορφων αναμνήσεων και δυνατοτήτων.
Εκείνη την παράξενη νύχτα στο γραφείο του ο καθηγητής
προκάλεσε «τη φοβερή μετατροπή των λόφων» με τη βοήθεια
της μαύρης σφραγίδας και ξύπνησε μέσα στο ηλίθιο υβρίδιο
τους τρόμους της συνταρακτικής του πατρότητας. Είδε «το
σώμα του να πρήζεται και να τεντώνεται σαν μια κύστη, ενώ
το πρόσωπό του μαύριζε...». Και τότε, τα ανώτερα αποτελέ­
σματα της επίκλησης εμφανίστηκαν και ο καθηγητής
Γκρεγκ γνώρισε τη ρωμαλέα φρενίτιδα του κοσμικού πανι­
κού στην πιο σκοτεινή της μορφή. Ήξερε τα αβυσσαλέα
χάσματα της ανωμαλίας που είχε ανοίξει και πήγε στους
άγριους λόφους προετοιμασμένος και παραιτημένος. Θα συ­
ναντούσε τους ασύλληπτους «μικρούς ανθρώπους» — και το
ντοκουμέντο του τελειώνει με μια λογική παρατήρηση: «Εάν
δεν επιστρέφω από το ταξίδι μου, δεν υπάρχει ανάγκη να
δημιουργήσετε εδώ μια εικόνα της τρομερής μου μοίρας».
Επίσης, στους «Τρεις αγύρτες» υπάρχει «Η νουβέλα της
άσπρης σκόνης», η οποία πλησιάζει το απόλυτο αποκορύ­
φωμα του φρικτού τρόμου. Ο Φράνσις Λίσεστερ, ένας νεαρός
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

φοιτητής της νομικής που τα νεύρα του είναι κουρασμένα

από την απομόνωση και την πολλή δουλειά, παίρνει ένα φάρ­
μακο από ένα γέρο φαρμακοποιό, όχι ιδιαίτερα προσεκτικό
για την κατάσταση των φαρμακευτικών ουσιών του. Η ουσία
που του έδωσε, όπως αποκαλύπτεται αργότερα, είναι ένα α­
συνήθιστο άλας που ο χρόνος και η θερμοκρασία μετέτρεψαν
τυχαία σε κάτι πολύ παράξενο και τρομερό, τίποτα λιγότερο
από το μεσαιωνικό βίνουμ σάμπατι, που η χρήση του στα
τρομερά όργια του Σαββάτου των Μαγίσσων προκαλούσε
φοβερές μεταμορφώσεις και — εάν χρησιμοποιείτο απερί­
σκεπτα — απερίγραπτες συνέπειες. Εντελώς αθώα ο νέος
παίρνει τακτικά τη σκόνη σε ένα ποτήρι νερό μετά το φαγητό
και στην αρχή φαίνεται να του κάνει πολύ καλό. Σιγά-σιγά,
όμως, η καλυτέρευση της διάθεσής του παίρνει τη μορφή της
διάλυσης, λείπει πολλές ώρες από το σπίτι και φαίνεται σαν
να έχει υποστεί μιαν απεχθή ψυχολογική αλλαγή. Μια μέρα,
ένα παράξενο γκρίζο σημάδι εμφανίζεται στο δεξί του χέρι
και μετά απ ’ αυτό επιστρέφει στην απομόνωσή του μένοντας
κλεισμένος στο δωμάτιό του και μη επιτρέποντας σε κανέναν
να μπει μέσα. Ο γιατρός πηγαίνει να τον δει και φεύγει γε­
μάτος τρόμο λέγοντας ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα πια σ ’
αυτό το σπίτι. Δυο βδομάδες αργότερα, η αδελφή του αρρώ­
στου περπατώντας απ ’ έξω βλέπει ένα τερατόμορφο πράγμα
στο παράθυρο του ασθενούς και οι υπηρέτες αναφέρουν ότι
το φαγητό που αφήνουν έξω από την κλειδωμένη πόρτα μένει
ανέγγιχτο. Οι παρακλήσεις τους από την πόρτα παίρνουν για
απάντηση έναν ήχο σαν από σύρσιμο ποδιών και μια απαί­
τηση σε χοντρή μουρμουριστή φωνή να τον αφήσουν μόνο.
Τελικά, μια υπηρέτρια αναφέρει ένα τρομερό συμβάν. Το
ταβάνι του δωματίου που είναι κάτω από το δωμάτιο του
Λίσεστερ έχει βαφτεί από ένα απαίσιο μαύρο υγρό και μια
λίμνη από ένα παχύρρευστο σιχαμερό πράγμα έχει σχηματι­
στεί στο κρεβάτι από κάτω. Ο γιατρός Χάμπερντεν, που πεί­
στηκε να επιστρέφει στο σπίτι, σπάζει την πόρτα του νεαρού
άντρα και χτυπάει επανειλημμένα με μυι σιδερένια μπάρα το
βλάσφημο μισοζωντανό πράγμα που βρίσκει εκεί. Είναι «μια
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

μαύρη σάπια μάζα που κοχλάζει από διαφθορά και απαίσια

σαπίλα, ούτε υγρή ούτε στερεή, αλλά που λιώνει και αλλά­
ζει». Τα μάτια λάμπουν σαν να καίνε μέσα απ ’ αυτή τη μάζα
και πριν τη θανατώσουν προσπαθεί να σηκώσει κάτι που θα
μπορούσε να είναι χέρι. Λίγο αργότερα, ο γιατρός, ανίκανος
να υποφέρει την ανάμνηση αυτού που είχε δει, πεθαίνει σε
ένα πλοίο ενώ ξεκινούσε για μια καινούργια ζωή στην Αμε­
ρική.
Ο Μάχεν επιστρέφει στους δαιμονικούς «Μικρούς ανθρώ­
πους», στο «Κόκκινο χ έ ρ ι» και στη «Λαμπερή πυραμίδα»·
και στον «Τρόμο», μια πολεμική ιστορία, χειρίζεται με πολύ
έντονο μυστήριο το αποτέλεσμα της άρνησης του μοντέρνου
ανθρώπου ως προς την πνευματικότητα που έχουν τα κτήνη
του κόσμου, τα οποία αναγκάζονται γ ι’ αυτό να αμφισβητή­
σουν την ανωτερότητά του και να ενωθούν για να τον κατα­
στρέφουν. Εξαιρετικής λεπτότητας και περνώντας από τον
απλό τρόμο στον αληθινό μυστικισμό είναι «Η μεγάλη επι­
στροφή», μια ιστορία του Γκράαλ, που είναι επίσης προϊόν
της περιόδου του πολέμου. Πολύ γνωστή για να χρειάζεται
να την περιγράφω εδώ είναι η ιστορία «Οι τοξότες», η οποία
θεωρήθηκε αυθεντική διήγηση και προκάλεσε τον πλατιά
διαδεδομένο μύθο των «Αγγέλων του Μονς» φαντασμάτων
των παλιών άγγλων τοξοτιόν του Κρέσι και του Άγκινκουρ,
που πολέμησαν το 1914 στο πλευρό των διάσημων «Κατα-
φρονεμένων» της Αγγλίας.
Λιγότερο έντονος από τον Μάχεν στην περιγραφή του α­
κραίου τρόμου, αλλά απείρως πιο κοντά στην ιδέα ενός μη
πραγματικού κόσμου που πιέζει ασταμάτητα το δικό μας, εί­
ναι ο εμπνευσμένος και γόνιμος Άλγκερνον Μπλάκγουντ,
που ανάμεσα στην ογκώδη και άνιση δουλειά του βρίσκονται
μερικά από τα πιο ευαίσθητα έργα της φανταστικής λογοτε­
χνίας όλων των εποχών. Για την ποιότητα της ιδιοφυίας του
Μπλάκγουντ δεν μπορεί να υπάρξει αντίρρηση γιατί κανένας
δεν έχει ούτε καν πλησιάσει την επιδεξιότητα, τη σοβαρότη­
τα και τη λεπτομερειακή πιστότητα με την οποία καταγράφει
τις λεπτές αποχρώσεις του αλλόκοτου σε συνηθισμένα πράγ­
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

ματα και εμπειρίες ή την υπερφυσική διαίσθηση με την ο­

ποία χτίζει σιγά-σιγά όλο το φάσμα των αισθήσεων και των
αντιλήψεων που οδηγούν από την πραγματικότητα στην υ­
περφυσική ζωή και όραση. Χωρίς να ελέγχει εμφανώς την
ποιητική μαγεία των απλών λέξεων, είναι ο μοναδικός από­
λυτος και αναντίρρητος μάστορας της παράδοξης ατμόσφαι­
ρας και μπορεί να δημιουργήσει μια ιστορία από ένα απλό
απόσπασμα μιας στεγνής ψυχολογικής περιγραφής. Περισ­
σότερο από οποιονδήποτε άλλον καταλαβαίνει πώς ορισμένα
ευαίσθητα μυαλά κατοικούν για πάντα στα σύνορα του ονεί­
ρου και πόσο σχετικά μικρή είναι η διαφορά ανάμεσα στις
εικόνες που σχηματίζονται από πραγματικά αντικείμενα κι
αυτές που δημιουργούνται από το παιχνίδι της φαντασίας.
Η λιγότερο αξιόλογη δουλειά του Μπλάκγουντ υποφέρει
από πολλά ελαττώματα όπως ηθικό διδακτισμό, περιστασια-
κή ανόητη ιδιοτροπία, ισοπεδωτικά καλόβολη υπερφυσικό-
τητα και μια πολύ απρόσεκτη χρήση της τρέχουσας διαλέ­
κτου του μοντέρνου «αποκρυφισμού». Ένα λάθος των πιο
σοβαρών προσπαθειών του είναι αυτή η διάχυση και η πο-
λυπλοκότητα που προέρχεται από μιαν εξαιρετικά προσεκτι­
κή προσπάθεια εξαιτίας του προβλήματος του κάπως ωμού,
δημοσιογραφικού ύφους που στερείται την εσωτερική μα­
γεία, το χρώμα και τη ζωντάνια για να οραματιστεί ακριβείς
αισθήσεις και λεπτές αποχρώσεις απόκοσμης υποβολής.
Π αρ’ όλα αυτά, τα σπουδαιότερα δημιουργήματα του
Μπλάκγουντ φτάνουν σε ένα γνήσια κλασικό επίπεδο και
προκαλούν όσο τίποτα άλλο στη λογοτεχνία μια πειστική
αίσθηση δέους για την αμεσότητα των παράξενων πνευματι­
κών κόσμων και όντων.
Η ατέλειωτη παράταξη των έργων του Μπλάκγουντ περιέ­
χει νουβέλες και μικρότερες ιστορίες, οι οποίες μερικές φο­
ρές είναι ανεξάρτητες και μερικές φορές σε σειρές. Πάνω απ ’
όλα πρέπει να αναγνωρίσουμε «Τις ιτιές», όπου οι ακατονό­
μαστες παρουσίες πάνω σε ένα έρημο νησί του Δούναβη γί­
νονται αισθητές με τρομερό τρόπο και αναγνωρίζονται από
ένα ζευγάρι άεργων ταξιδιωτών. Εδώ, η τέχνη και η εγκρά­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

τεια στην αφήγηση φτάνουν στο υψηλότερο σημείο ανάπτυ­

ξής τους και δημιουργείται μια εντύπωση έντασης που διαρ-
κεί χωρίς ούτε ένα τραβηγμένο κομμάτι ή μία λάθος νότα.
Μια άλλη εκπληκτικά δυνατή, αν και λιγότερο ολοκληρωμέ­
νη καλλιτεχνικά, ιστορία είναι το «Γουέντιγκο», όπου αντι­
μετωπίζουμε τρομερά στοιχεία για έναν τεράστιο δαίμονα
του δάσους για τον οποίο ψιθυρίζουν τα βράδια οι ξυλοκόποι
των Βόρειων Δασών. Ο τρόπος με τον οποίο κάποια ίχνη από
πατήματα λένε ορισμένα απίστευτα πράγματα είναι πραγμα­
τικά ένας σημαντικός θρίαμβος της επιδεξιότητας. Στο « Ένα
επεισόδιο σε ένα κατάλυμα» βλέπουμε μια φοβερή παρουσία
που έχει φέρει από το σκότος ένας μάγος και «Ο ακροατής»
μάς μιλάει για το φοβερό ψυχικό υπόλειμμα που έχει στοι-
χειώσει ένα παλιό σπίτι όπου είχε πεθάνει ένας λεπρός. Στον
τόμο με τον τίτλο «Απίστευτες περιπέτειες» υπάρχουν μερι­
κές από τις καλύτερες ιστορίες που έχει δημιουργήσει ο συγ­
γραφέας, οδηγώντας τη φαντασία σε άγριες νυχτερινές τελε­
τές πάνω σε λόφους, σε μυστικές και τρομερές όψεις που
παραμονεύουν πίσω από αδιάφορες σκηνές και ασύλληπτους
τάφους μυστηρίου κάτω από την άμμο και τις πυραμίδες της
Αιγύπτου- όλα με μια σοβαρή φινέτσα και ευαισθησία που
πείθουν εκεί που μια πιο χονδροειδής και ελαφριά μεταχεΐ-
ρηση θα προκαλούσαν το γέλιο. Μερικά α π ’ αυτά τα κομμά­
τια δεν είναι καν ιστορίες, αλλά περισσότερο σπουδές σε
φευγαλέες εντυπώσεις και μισοξεχασμένα κομμάτια από ό­
νειρα. Η πλοκή δεν έχει μεγάλη σημασία, παντού βασιλεύει
ανεμπόδιστη η ατμόσφαιρα.
Το «Τζων Σάιλενς» — «Γιατρός εξαιρετικός» είναι ένα
βιβλίο με πέντε συνδεδεμένες ιστορίες στις οποίες κινείται
θριαμβευτικά ένας μοναδικός χαρακτήρας. Εκτός από κάποια
ίχνη της ατμόσφαιρας της δημοφιλούς και συμβατικής αστυ­
νομικής ιστορίας — γιατί ο Δρ Σάιλενς είναι μια απ ’ αυτές
τις αγαθές ιδιοφυίες που χρησιμοποιεί τις αξιοσημείωτες δυ­
νάμεις της για να βοηθάει τους καλούς συνανθρώπους του
στις δυσκολίες —, αυτά τα διηγήματα περιέχουν ένα μέρος
από την καλύτερη δουλειά του συγγραφέα και δημιουργούν
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

μια ψευδαίσθηση που είναι έντονη και διαρκής, Η αρχική

ιστορία, «Μια φυσική επιδρομή·», διηγείται τι συνέβη σε έ­
ναν ευαίσθητο συγγραφέα σε ένα σπίτι που ήταν κάποτε χώ­
ρος σκοτεινών πράξεων και πώς εξορκΐστηκε μια ολόκληρη
λεγεώνα από τέρατα. Οι «Αρχαίεςμαγείες», η καλύτερη ίσως
ιστορία του βιβλίου, έχει μια σχεδόν υπνωτιστικά ζωντανή
περιγραφή μιας παλιάς γαλλικής πόλης όπου όλοι οι κάτοι­
κοι τηρούσαν κάποτε το ανίερο Σάββατο με τη μορφή γάτας.
Στη «Νεμεσι της φωτιάς» το φρεσκοχυμένο αίμα καλεί ένα
απαίσιο στοιχείο, ενώ η «Μ υστική λατρεία» μιλάει για μια
γερμανική σχολή όπου κυριαρχούσε ο Σατανισμός και όπου
για πολύ καιρό μετά υπήρχε μια κακιά αύρα. « Το στρατόπεδο
του σκύλου» είναι μια ιστορία με λυκανθρώπους, αλλά απο­
δυναμώνεται από την ηθικοποίηση και τον επιστημονικό «α­
ποκρυφισμό».
Πολύ λεπτές ίσως για να χαρακτηριστούν απόλυτα σαν
ιστορίες τρόμου, αλλά ίσως πιο αληθινά καλλιτεχνικές με
μια ουσιαστική έννοια είναι οι ευαίσθητες φαντασιώσεις ό­
πως «Ο Τζίμπο» ή «Ο Κένταυρος». Ο Μπλάκγουντ πραγμα­
τοποιεί σ ’ αυτές τις νουβέλες μια κοντινή και ψηλαφητή
προσέγγιση στην εσώτατη ουσία του ονείρου και προκαλεί
τεράστια καταστροφή στους συμβατικούς φραγμούς ανάμεσα
στην πραγματικότητα και τη φαντασία.
Αξεπέραστος στη μαγεία της κρυστάλλινης μουσικής πρό­
ζας και ανώτερος στη δημιουργία ενός θαυμαστού και νωχε-
λικού κόσμου γεμάτου από ιριδίζοντα εξωτικά οράματα είναι
ο Έντουαρντ Τζων Μότερον Ντραξ Πλάνκετ, 18ος Βαρόνος
Ντάνσανι, του οποίου οι ιστορίες και τα μικρά θεατρικά έργα
αποτελούν ένα σχεδόν μοναδικό κομμάτι της λογοτεχνίας
μας. Εφευρέτης μιας καινούργιας μυθολογίας και δημιουργός
εκπληκτικών λαϊκών μύθων, ο λόρδος Ντάνσανι είναι αφιε­
ρωμένος σε έναν παράξενο κόσμο φανταστικής ομορφιάς και
δοσμένος σε αιώνιο πόλεμο με τη χοντροκοπιά και την ασχή­
μια της καθημερινής πραγματικότητας. H σκοπιά του είναι
η πιο αληθινά κοσμική από οποιανδήποτε άλλη στη λογο­
τεχνία όλων των εποχών. Εξίσου ευαίσθητος με τον Πόε στις
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

δραματικές αξίες και τη σημασία των μεμονωμένων λέξεων

και λεπτομερειών και πολύ καλύτερα εξοπλισμένος ρητορικά
μέσα από ένα απλό λυρικό ύφος βασισμένο στην πρόζα της
Βίβλου του Βασιλέως Ιακώβου, αυτός ο συγγραφέας αντλεί
με φοβερή αποτελεσματικότητα από όλους σχεδόν τους μύ­
θους και τους θρύλους της ευρωπαϊκής κουλτούρας, δημιουρ­
γώντας έναν σύνθετο ή εκλεκτικό κύκλο φαντασίας στον ο­
ποίο το ανατολικό χρώμα, η ελληνική μορφή, η τευτονική
σοβαρότητα και η κελτική μελαγχολία είναι τόσο τέλεια α­
νακατεμένα που το καθένα υποστηρίζει και συμπληρώνει τα
υπόλοιπα χωρίς καμιά απώλεια ή τέλεια συμφωνία και ομοιο­
γένεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι χώρες του Ντάν-
σανι είναι «πέρα από την Ανατολή» ή «στην άκρη του κό­
σμου». Το σύστημά του να χρησιμοποιεί γνήσια ονόματα για
πρόσωπα και τόπους από κλασικές, ανατολικές και άλλες
πηγές είναι ένα θαύμα εύστροφης εφευρετικότητας και ποιη­
τικής διάκρισης, καθώς μπορεί να δει κανείς από μερικά πα­
ραδείγματα όπως: Αγριμένης, Μπεθμούρα, Πολταρνέες, Κά-
μορακ, Ιλουριέλ ή Σαρνταθριόν.
Η ομορφιά περισσότερο παρά ο τρόμος είναι το κλειδί του
έργου του Ντάνσανι. Λατρεύει το ζωηρό πράσινο του νεφρί­
τη και των μπρούντζινων θόλων και την ντελικάτη λάμψη
του ηλιοβασιλέματος στους φιλντισένιους μιναρέδες ανύπαρ­
κτων ονειρικών πόλεων. Συχνά, επίσης, υπάρχει χιούμορ και
ειρωνεία που μεταδίδει έναν ευγενικό κυνισμό και μεταμορ­
φώνει αυτό που αλλιώς θα φαινόταν απλοϊκή ένταση. Π αρ’
όλα αυτά, όπως είναι επόμενο για έναν τεχνίτη της θριαμβι­
κής εξωπραγματικότητας, υπάρχουν περιστασιακές αποχρώ­
σεις κοσμικού τρόμου που εντάσσονται στην αυθεντική πα­
ράδοση. Ο Ντάνσανι λατρεύει να κάνει έξυπνους και επιδέ­
ξιους υπαινιγμούς για τερατόμορφα πράγματα και απίστευτες
καταστροφές, όπως ακριβώς κάνει κάποιος σε ένα παραμύθι.
Στο «Βιβλίο του θαύματος» διαβάζουμε για το Χλο-χλο, το
γιγάντιο εΐδωλο-αράχνη που δε μένει πάντα στο σπίτι, γ ι ’
αυτό που φοβόταν η Σφίγγα στο δάσος, για τον Σλιθ, τον
κλέφτη που πηδάει από την άκρη του κόσμου αφού βλέπει
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

ένα ορισμένο φως αναμμένο και ξέρει ποιος το άναψε, για

τους ανθρωποφάγους Γκίμπελιν που κατοικούν σε έναν κακό
πύργο και φυλάνε ένα θησαυρό, για τους Γκνολ που κατοι­
κούν στο δάσος και από τους οποίους δεν πρέπει να κλέβει
κανείς, για την Πόλη του Ποτέ και τα μάτια που κοιτάνε στις
Κάτω Λακκούβες και για άλλα παρόμοια πράγματα του σκό­
τους. «Οι ιστορίες ενός ονειροπόλον» μιλάνε για το μυστή­
ριο που έστειλε όλους τους άνδρες της Μπεθμούρα στην έ­
ρημο, για την τεράστια πύλη της Περντοντάρις που ήταν
φτιαγμένη από ένα μοναδικό κομμάτι ελεφαντόδοντου και
για το ταξίδι του φτωχού Μπιλ του οποίου ο καπετάνιος
καταράστηκε το πλήρωμα και επισκεπτόταν κάτι μοχθηρά
νησιά που μόλις είχαν αναδυθεΐ από τη θάλασσα με μικρές
καλύβες με αχυρένια σκεπή και κακά σκοτεινά παράθυρα.
Πολλά από τα μικρά θεατρικά έργα του Ντάνσανι είναι
γεμάτα με το φόβο των φαντασμάτων. Στους «Θεούς τον βου­
νού» επτά ζητιάνοι παίρνουν τη θέση των επτά πράσινων
ειδώλων που είναι σε ένα μακρινό λόφο και απολαμβάνουν
τιμές και πολυτέλειες σε μια πόλη πιστών ώσπου μαθαίνουν
ότι τα πραγματικά είδωλα λείπουν από τις συνηθισμένες τους
Θέσεις. Τους αναφέρουν ένα πολύ αδέξιο θέαμα μέσα στο
σκοτάδι — «ο βράχος δε θα ’πρεπε να περπατάει τη νύχτα»
— και τελικά, καθώς κάθονται kcil περιμένουν τον ερχομό
μιας ομάδας χορευτών, παρατηρούν ότι τα βήματα που πλη­
σιάζουν είναι πιο βαριά απ ’ ό,τι θα ’πρεπε να είναι τα βή­
ματα των καλών χορευτών. Μετά, τα πράγματα ακολούθησαν
την πορεία τους και στο τέλος οι βλάσφημοι αλαζόνες μετα­
μορφώθηκαν σε πράσινα αγάλματα από νεφρίτη από τα ίδια
τα κινούμενα αγάλματα των οποίων.την ιερότητα είχαν προ­
σβάλει, Αλλά η πλοκή έχει τη μικρότερη αξία σ ’ αυτό το
θαυμάσιο έργο. Τα επεισόδια και η ανάπτυξή τους είναι έργα
ενός ανώτερου τεχνίτη, έτσι που το σύνολο αποτελεί μιαν
από τις πιο σημαντικές συνεισφορές όχι μόνο στο δράμα
αλλά στη λογοτεχνία γενικά. Το «Μια νύχτα σε ένα πανδο­
χείο» μιλάει για τέσσερις κλέφτες που έχουν κλέψει το σμα­
ραγδένιο μάτι του Κλες, ενός τερατώδους ινδουιστικού θεού.
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Κρύβονται στο δωμάτιό τους και καταφέρνουν να σφάξουν

τους τρεις ιερείς τιμωρούς που είναι στα ίχνη τους, αλλά τη
νύχτα ο Κλες έρχεται ψάχνοντας για το μάτι του και, αφού
το παίρνει και φεύγει, καλεΐ έναν-έναν τους κλέφτες έξω στο
σκοτάδι για μιαν ακατονόμαστη τιμωρία. Στο «Γέλιο των
θεών» υπάρχει μια καταραμένη πόλη στην άκρη της ζού­
γκλας και το φάντασμα ενός λαγουτάρη που τον ακούν μόνον
αυτοί που πρόκειται να πεθάνουν (συγκρίνετε το με τη φαντα­
στική άρπα της Ά λις στο «Σπίτι μ ε τα επτά αετώματα» του
Χόθορν), ενώ «Οι εχθροί της βασίλισσας» επαναλαμβάνουν
το ανέκδοτο του Ηροδότου στο οποίο μια εκδικητική πριγκί-
πισσα καλεί τους εχθρούς της σε ένα υπόγειο δείπνο και
αφήνει μέσα τα νερά του Νείλου και τους πνίγει. Αλλά και
η καλύτερη περιγραφή δεν μπορεί να μεταδώσει παρά ένα
μόνον μέρος της διεισδυτικής γοητείας του λόρδου Ντάνσα-
νι. Οι πρισματικές του πόλεις και οι ανήκουστες τελετές έ­
χουν μια σιγουριά που μόνον η βαθιά γνώση του θέματος
μπορεί να δικαιολογήσει και αγωνιούμε με μιαν αίσθηση
πραγματικής συμμετοχής στα μυστήρια. Γ ι’ αυτόν που έχει
αληθινή φαντασία είναι ένα φυλαχτό και ένα κλειδί που α­
νοίγει πλούσια αποθέματα ονείρων και αποσπασματικών α­
ναμνήσεων, έτσι που μπορούμε να τον σκεφτόμαστε όχι μόνο
σαν ποιητή, αλλά σαν κάποιον που μετατρέπει κάθε αναγνώ­
στη επίσης σε ποιητή.
Στο αντίθετο άκρο της ιδιοφυίας από το λόρδο Ντάνσανι
και προικισμένος με μια σχεδόν διαβολική ικανότητα να ε­
πικαλείται τον τρόμο με απαλά βήματα μέσα από την πεζή
καθημερινή ζωή, είναι ο ακαδημαϊκός Μόνταγκ Ρόουντς
Τζέημς, κοσμήτορας του Κολεγίου του Ήτον, διακεκριμένος
συλλέκτης και αναγνωρισμένη αυθεντία στα μεσαιωνικά χει­
ρόγραφα και την ιστορία των καθεδρικών ναών. Ο Δρ
Τζέημς, που του άρεσε πάντα να λέει ιστορίες με φαντάσματα
τα Χριστούγεννα, έγινε σταδιακά ένας πρώτης γραμμής μυ­
θιστοριογράφος του παράδοξου και ανέπτυξε ένα ξεχωριστό
ύφος και μια μέθοδο που είναι πιθανόν να χρησιμεύσουν σαν
μοντέλα για μιαν αρκετά μεγάλη σειρά μαθητών.
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

Η τέχνη του Δρος Τζέημς δεν είναι καθόλου τυχαία, και

στην εισαγωγή μιας συλλογής του έχει διατυπώσει τρεις πο­
λύ σημαντικούς κανόνες για τη συγγραφή μακάβριων ιστο­
ριών. Πιστεύει ότι μια ιστορία με φαντάσματα πρέπει να δια­
δραματίζεται σε ένα οικείο για τη μοντέρνα εποχή περιβάλ­
λον, για να μπορέσει να πλησιάσει τη σφαίρα των εμπειριών
του αναγνώστη. Ακόμα περισσότερο, τα φαινόμενα που πε­
ριλαμβάνουν φαντάσματα πρέπει να είναι κακόβουλα και όχι
καλοκάγαθα, μια που το συναίσθημα που προσπαθούμε να
προκαλέσουμε κατά κύριο λόγο είναι ο φόβος. Και, τελικά,
η διάλεκτος του «αποκρυφισμού» ή της ψευτο-επιστήμης
πρέπει να αποφεύγεται προσεκτικά, αλλιώς η γοητεία της
αδιάφορης αληθοφάνειας θα πνιγεί μέσα σε μια κάθε άλλο
παρά πειστική σχολαστικότητα.
Ο Δρ Τζέημς εφαρμόζοντας στην πράξη αυτά που κηρύσ­
σει, προσεγγίζει συχνά τα θέματά του με έναν ελαφρό τόνο
συζήτησης. Δημιουργώντας την ψευδαίσθηση των καθημερι­
νών γεγονότων, εισάγει τα αφύσικα φαινόμενά του προσεκτι­
κά και σταδιακά, απαλύνοντας τα σε κάθε καμπή με αποχρώ­
σεις εγκάρδιων και πεζών λεπτομερειών, ενώ μερικές φορές
τα διανθίζει με λίγες αρχαιολογικές γνώσεις. Έχοντας συνεί­
δηση της στενής σχέσης μεταξύ του σύγχρονου παράδοξου
και της συσσωρευμένης παράδοσης, προσφέρει γενικά από­
μακρα ιστορικά προηγούμενα για τα περιστατικά του, συν­
δυάζοντας έτσι πολύ επιδέξια τις γνώσεις του για το παρελ­
θόν και την ικανότητά του να χρησιμοποιεί με ευκολία και
πειστικότητα το αρχαϊκό λεξιλόγιο και ύφος. Μια αγαπημέ­
νη σκηνή για μια ιστορία του Τζέημς είναι ένας εκατοντά­
χρονος καθεδρικός ναός τον οποίο ο συγγραφέας μπορεί να
περιγράφει με όλη την οικεία και λεπτομερειακή ακρίβεια
ενός ειδικού.
Έξυπνα χιουμοριστικά κομψοτεχνήματα και μικρά κομ­
μάτια με ζωντανά πορτρέτα και χαρακτηρισμούς παρουσιά­
ζονται συχνά στις αφηγήσεις του Δρος Τζέημς, και στα επι­
δέξια χέρια του χρησιμεύουν για να κάνουν ακόμα καλύτερο
το αποτέλεσμα παρά για να το καταστρέψουν, όπως θα μπο-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ρούσε να συμβεί αν μεταχειριζόταν τα ίδια πράγματα ένας

λιγότερο ικανός συγγραφέας. Εφευρίσκοντας έναν καινούρ­
γιο τύπο φαντάσματος, απομακρύνθηκε σημαντικά από τη
συμβατική γοτθική παράδοση γιατί, ενώ τα παλιότερα φαντά­
σματα ήταν συνήθως χλομά κι επιβλητικά και προκαλούσαν
το φόβο κυρίως μέσα από την αίσθηση της όρασης, το μέσο
φάντασμα του Τζέημς είναι αδύνατο, κοντό και μαλλιαρό —
ένα νωθρό, διαβολικό έκτρωμα της νύχτας, κάτι ανάμεσα σε
άνθρωπο και ζώο — και συνήθως το αγγίζεις πριν το δεις.
Μερικές φορές το φάντασμα έχει ακόμα πιο εκκεντρική εμ­
φάνιση· ένα κομμάτι ύφασμα με αραχνιασμένα μάτια, ή μια
αόρατη οντότητα που παίρνει τη μορφή των σκεπασμάτων
του κρεβατιού και δείχνει ένα πρόσωπο από ζαρωμένα σεντό­
νια. Είναι φανερό ότι ο Δρ Τζέημς έχει μια σωστή και επι­
στημονική γνώση των ανθρώπινων νεύρων και αισθημάτων
και ξέρει ακριβώς πώς να κατανείμει τις δηλώσεις, τη φαντα­
σία και τους λεπτούς υπαινιγμούς για να εξασφαλίσει τα κα­
λύτερα αποτελέσματα με τους αναγνώστες του. Είναι ένας
καλλιτέχνης στα επεισόδια και τη δομή παρά στην ατμό­
σφαιρα και αγγίζει τα συναισθήματα πιο συχνά μέσω του
μυαλού παρά άμεσα. Αυτή η μέθοδος, φυσικά, με την περι-
στασιακή έλλειψη της έντονης κορύφωσης, έχει ελαττώματα,
όπως επίσης και προτερήματα, και σε πολλούς θα λείψει η
ατμοσφαιρική ένταση την οποία συγγραφείς όπως ο Μάχεν
χτίζουν προσεκτικά με λέξεις και σκηνές. Αλλά μόνο λίγες
από τις ιστορίες μπορούν να κατηγορηθούν για πλαδαρότητα
και ήρεμη ατμόσφαιρα. Γενικά το λακωνικό ξετύλιγμα των
ανώμαλων γεγονότων με τη σωστή σειρά είναι παραπάνω
από αρκετό για να δημιουργήσει το επιθυμητό αποτέλεσμα
του συσσωρευμένου τρόμου.
Οι μικρές ιστορίες του Δρος Τζέημς περιλαμβάνονται σε
τέσσερις συλλογές με τους ακόλουθους τίτλους: «Ιστορίεςμε
φαντάσματα ενός συλλέκτη »,«Περισσότερες ιστορίες μ ε φα­
ντάσματα από ένα συλλέκτη», « Ένα λεπτό φάντασμα και
άλλες» και «Μια προειδοποίηση για τον περίεργο». Υπάρ­
χει, επίσης, μια πολύ χαριτωμένη νεανική φαντασίωση, «Τα
 ΧΛΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

πέντε βάζα», που έχει κάποιους υπαινιγμούς για φαντάσματα.

Ανάμεσα σε τέτοιον πλούτο υλικού είναι δύσκολο να διαλέ­
ξει κανείς την πιο καλή ή την πιο τυπική ιστορία, αν και
χωρίς αμφιβολία κάθε αναγνώστης θα έχει τέτοιες προτιμή­
σεις ανάλογα με το ταμπεραμέντο του.
• Ο «Κόμης Μάγκνους» είναι σίγουρα μια από τις καλύτε­
ρες, σχηματίζοντας μια πραγματική περιπέτεια γεμάτη αγω­
νία και υπαινιγμούς. Ο κύριος Ρόξαλ είναι ένας ταξιδιώτης
των μέσων του δέκατου ένατου αιώνα που πηγαίνει στη Σουη­
δία για να μαζέψει υλικό για ένα βιβλίο. Αρχίζει να ενδια-
φέρεται για την αρχαία οικογένεια των Ντε Λα Γκαρντί, κο­
ντά στο χωριό Ραμπάκ, μελετά τα στοιχεία που υπάρχουν γι ’
αυτήν και βρίσκει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πρόσωπο του
κόμητος Μάγκνους, που επί των ημερών του χτίστηκε ο αρ­
χοντικός πύργος της οικογένειας και για τον οποίο ψιθυρί-
ζονται παράξενα και τρομερά πράγματα. Ο κόμης, που έζησκ
στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα, ήταν ένας άγριος
γαιοκτήμονας, διάσημος για την αυστηρότητά του απέναντι
στους λαθροκυνηγούς και τους ενοικιαστές που έκαναν πα­
ρανομίες. Οι βάρβαρες τιμωρίες του ήταν ξακουστές και υ­
πήρχαν σκοτεινές φήμες για ορισμένα φαινόμενα που συνε­
χίστηκαν ακόμα και μετά την ταφή του στο μεγάλο μαυσω­
λείο που είχε χτίσει κοντά στην εκκλησία όπως με την
περίπτωση των δύο χωρικών που κυνηγούσαν στα κτήματά
του μια νύχτα, έναν αιώνα μετά το θάνατό του. Ακούστηκαν
απαίσιες κραυγές από το δάσος και κοντά στον τάφο του
κόμη αντήχησε ένα αφύσικο γέλιο και το τρίξιμο μιας μεγά­
λης πόρτας. Το επόμενο πρωί, ο ιερέας βρήκε τους δύο άν-
δρες: ο ένας είχε τρελαθεί και ο άλλος ήταν νεκρός με τη
σάρκα του προσώπου του κολλημένη στα κόκαλα.
Ο κύριος Ράξαλ ακούει όλες αυτές τις ιστορίες και μαθαί­
νει μερικά ακόμα πιο κρυφά πράγματα για ένα Μαύρο Προ­
σκύνημα που είχε κάνει κάποτε ο κόμης στην πόλη Κοραζίν
της Παλαιστίνης, μιαν από τις πόλεις που καταγγέλλονται
από τον Κύριό μας στις Γραφές και στην οποία όπως λένε
οι παλιοί ιερείς πρόκειται να γεννηθεί ο Αντίχριστος. Κανέ-
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

νας δεν τολμάει να πει τι ακριβώς ήταν το Μαύρο Προσκύ­

νημα ή ποιο παράξενο ον έφερε μαζί του ο κόμης σαν σύ­
ντροφο. Εν τω μεταξύ, ο κύριος Ράξαλ προσπαθεί να εξερευ-
νήσει το μαυσωλείο του κόμη Μάγκνους και τελικά του δί­
νουν άδεια να μπει μέσα μαζί με ένα διάκονο, Βρίσκει πολλά
μνημεία και τρεις σαρκοφάγους από μπρούντζο από τις ο­
ποίες η μια είναι του κόμη. Γύρω από την πάνω άκρη αυτής
της σαρκοφάγου υπάρχουν πολλές λωρίδες με ανάγλυφες
σκηνές, που περιλαμβάνουν μια μοναδική και απαίσια περι­
γραφή μιας καταδίωξης ..- της ξέφρενης καταδίωξης ενός
άνδρα μέσα σε ένα δάσος από μια μικρόσωμη κουκουλωμένη
φιγούρα με ένα διαβολικό πλοκάμι, που καθοδηγείται από
έναν ψηλό άνδρα με μανδύα που στέκεται σε ένα γειτονικό
λόφο. Η σαρκοφάγος έχει τρία ατσάλινα συμπαγή λουκέτα
ένα από τα οποία είναι ανοιγμένο και βρίσκεται στο πάτωμα,
θυμίζοντας στον ταξιδιώτη ένα μεταλλικό ήχο που είχε ακού­
σει την προηγούμενη ημέρα όταν περνούσε μπροστά από το
μαυσωλείο και ευχόταν να μπορούσε να δει τον κόμη Μά­
γκνους,
Το ενδιαφέρον του μεγαλώνει και, εφόσον το κλειδί είναι
διαθέσιμο, κάνει μια δεύτερη μοναχική επίσκεψη στο μαυσω­
λείο και βρίσκει άλλο ένα λουκέτο ανοιγμένο. Την επόμενη
ημέρα, που είναι και η τελευταία που θα έμενε στο Ραμπάκ,
πάει πάλι μόνος του για να αποχαιρετήσει τον εδώ και πολύ
καιρό νεκρό κόμη. Για άλλη μια φορά αισθάνεται μια περίερ­
γη παρόρμηση και εύχεται να μπορούσε να συναντήσει το
θαμμένο ευγενή. Τώρα, βλέπει προς μεγάλη του ανησυχία ότι
μόνον ένα από τα λουκέτα έχει μείνει επάνω στη σαρκοφάγο.
Καθώς το κοιτάζει αυτό το τελευταίο λουκέτο πέφτει με θό­
ρυβο στο πάτωμα και ακούγεται ένας ήχος σαν από τρίξιμο
μεντεσέδων. Μετά, το τερατώδες καπάκι αρχίζει ααγά-σιγά να
ανασηκώνεται και ο κύριος Ράξαλ φεύγει τρέχοντος πανικό­
βλητος χωρίς να κλειδώσει την πόρτα του μαυσωλείου.
Κατά τη διάρκεια της επιστροφής του στην Αγγλία ο τα­
ξιδιώτης αισθάνεται μια περίεργη ανησυχία για τους συντα­
ξιδιώτες του πάνω στο πλοίο του καναλιού. Οι μορφές με
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

τους μανδύες τον κάνουν να αισθάνεται νευρικός και έχει μια

αίσθηση σαν να τον παρακολουθούν και να τον ακολουθούν.
Από τα είκοσι οκτώ άτομα που μετράει, μόνον τα είκοσι έξι
εμφανίζονται στα γεύματα και αυτοί που λείπουν είναι πάντα
ένας ψηλός άνδρας με μανδύα και μια μικρότερη κουκουλω­
μένη φιγούρα. Ό ταν τελειώνει το θαλάσσιο ταξίδι του στο
Χάργουικ, ο κύριος Ράξαλ φεύγει με μια κλειστή άμαξα όσο
πιο γρήγορα μπορεί, αλλά σε μια διασταύρωση βλέπει δυο
φιγούρες με μανδύες. Τελικά, βρίσκει κατάλυμα σε ένα μικρό
σπίτι σε ένα χωριό και αρχίζει να γράφει σημειώσεις με
μανία. Το δεύτερο πρωί, τον βρίσκουν νεκρό και κατά την
ανάκριση επτά δικαστές λιποθυμούν στη θέα του ·πτώματος.
Το σπίτι όπου είχε μείνει δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ και όταν
μετά από μισόν αιώνα το γκρέμισαν, ανακάλυψαν το χειρό­
γραφό του ξεχασμένο σε ένα ντουλάπι.
Στο «Θησαυρό του αβά Τόμας» ένας βρετανός αρχαιοπώ­
λης καταφέρνει να διαβάσει ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα
σε κάτι αναγεννησιακά ζωγραφιστά παράθυρα και μ ’ αυτόν
τον τρόπο ανακαλύπτει έναν παλιό θησαυρό από χρυσάφι
που βρίσκεται σε μια εσοχή στα τοιχώματα ενός πηγαδιού
στην αυλή ενός γερμανικού αβαείου. Αλλά αυτός που έχει
κρύψει εκεί το θησαυρό έχει πολύ έξυπνα βάλει και κά­
ποιον να τον φυλάει. Έτσι, όταν ο αρχαιοπώλης αρχίζει να
ψάχνει στο σκοτεινό πηγάδι, κάτι τυλίγει τα χέρια του γύ­
ρω από το λαιμό του και τον αναγκάζει να εγκαταλείψει
την αναζήτηση και να φωνάξει έναν κληρικό. Μετά α π’ αυ­
τό, κάθε βράδυ αισθάνεται μια κρυφή παρουσία και διακρί­
νει μια φρικτή μυρωδιά μούχλας έξω από το δωμάτιό του
στο ξενοδοχείο, ώσπου τελικά ο κληρικός αντικαθιστά υπό
το φως της ημέρας την πέτρα που έκλεινε το στόμιο της
εσοχής του θησαυρού μέσα στο πηγάδι - απ ’ όπου κάτι είχε
βγει μέσα στο σκοτάδι για να εκδικηθεί τη βεβήλωση του
χρυσού του γερο-αβά Τόμας. Καθώς τελειώνει τη δουλειά του
ο κληρικός παρατηρεί στην κορυφή του αρχαίου πηγα­
διού ένα περίεργο ανάγλυφο με τη μορφή βατράχου και
με το λατινικό ρητό «Deposition custodi» — «Φύλαξε αυ­
 Ο ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

τό που έχει ανατεθεί σε σένα».

Άλλες αξιοσημείωτες ιστορίες του Τζέημς είναι: «Τα στα­
σίδια του καθεδρικού ναού του Μπάρχσεστερ», στην οποία
ένα αλλόκοτο ανάγλυφο ζωντανεύει με έναν περίεργο τρόπο
για να εκδικηθεί το μυστικό φόνο ενός γηραιού κοσμήτορα
από το φιλόδοξο διάδοχό του- η ιστορία «Ω! Σφύριξε και θα
έρθω σε σένα» που μιλάει για τον τρόμο που προκαλεί μια
παράξενη μεταλλική σφυρίχτρα που βρέθηκε στα ερείπια
μιας μεσαιωνικής εκκλησίας· και η ιστορία « Ένα επεισόδιο
από την ιστορία των καθεδρικών ναών», όπου η κατεδάφιση
ενός άμβωνος αποκαλύπτει έναν αρχαϊκό τάφο του οποίου ο
κρυμμένος δαίμονας σκορπίζει τον πανικό και την αρρώστια.
Ο Δρ Τζέημς, παρ ’ όλο το ανάλαφρο γράψιμό του, προκαλεί
τον τρόμο και τη φρίκη στις πιο απαίσιες μορφές τους και
σίγουρα είναι ένας από τους λίγους πραγματικά δημιουργι­
κούς τεχνίτες αυτού του σκοτεινού είδους.

Γι ’ αυτούς που τους αρέσουν οι υποθέσεις σχετικά με το

μέλλον, οι ιστορίες υπερφυσικού τρόμου προσφέρουν έναν
πολύ ενδιαφέροντα τομέα. Ενώ μάχονται εναντίον τους ένα
ογκούμενο κύμα κουραστικού ρεαλισμού, κυνικής αφέλειας
και εκλεπτυσμένης απογοήτευσης, συγχρόνως έχουν την εν­
θάρρυνση μιας παράλληλης παλίρροιας ενός αυξανόμενου
μυστικισμού, όπως αναπτύχθηκε και από την αντίδραση των
«αποκρυφιστών» και των φανατικών θρησκευομένων ενα­
ντίον της ανακάλυψης του υλισμού, αλλά και από τον ερε­
θισμό της φαντασίας από το σπάσιμο των φραγμών και το
άνοιγμα καινούργιων πεδίων που μας πρόσφερε η μοντέρνα
επιστήμη με την εσωατομική χημεία, την ανώτερη αστροφυ­
σική, τη θεωρία της σχετικότητας και τις τελευταίες ανακα­
λύψεις στον τομέα της βιολογίας και της ανθρώπινης σκέ­
ψης. Προς το παρόν, οι ευνοϊκές δυνάμεις φαίνεται να έχουν
ένα μικρό πλεονέκτημα εφόσον υπάρχει αναμφίβολα περισ­
σότερη εγκαρδιότητα προς τα έργα του παράδοξου α π ’ ό,τι
πριν τριάντα χρόνια, όταν το καλύτερο έργο του Άρθουρ
Μάχεν έπεσε πάνω στο παγωμένο και αλαζονικό κλίμα του
 ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΛΑΒΚΡΑΦΤ

’90. Ο Αμβρόσιος Μπιρς, σχεδόν άγνωστος στην εποχή του,

έχει τώρα αποκτήσει μια σχεδόν γενική αποδοχή.
Ας μην περιμένουμε, όμως, καταπληκτικές αλλαγές προς
οιανδήποτε κατεύθυνση. Οτιδήποτε και να συμβεί, θα εξακο­
λουθήσει να υπάρχει μια σχετική ισορροπία ανάμεσα στις
διάφορες τάσεις και, αν και είναι δίκαιο να περιμένουμε μια
τελειοποίηση της τεχνικής, δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε
ότι η γενική θέση του φανταστικού μέσα στη λογοτεχνία
πρόκειται να αλλάξει. Είναι ένας περιορισμένος, αν και ου­
σιαστικός κλάδος της ανθρώπινης έκφρασης και θα απευθύ­
νεται πάντα σε ένα περιορισμένο ακροατήριο με ειδικές ευαι­
σθησίες. Οποιοδήποτε παγκόσμιο αριστούργημα του αύριο
μπορεί να δημιουργηθεί από τα φαντάσματα ή τον τρόμο θα
οφείλει την επιτυχία του μάλλον στην εξαιρετική του κατα­
σκευή παρά σε ένα συμπαθητικό θέμα. Αλλά ποιος είναι αυ­
τός που θα αποφασίσει ότι το σκοτεινό θέμα είναι ένα ελάτ­
τωμα; Το Κύπελλο των Πτολεμαΐων, που άστραφτε από ο­
μορφιά, ήταν φτιαγμένο από όνυχα.