Deoksiribonukleinska kiselina

Deoksiribonukleinska kiselina (skraćeno DNK; eng. Deoxyribonucleic acid, DNA) je nukleinska

kiselina u obliku dvostruke spiralne zavojnice. DNK sadrži genetske upute za specifični biološki
razvoj staničnih oblika života i većine virusa, dugačak je polimer nukleotida i kodira
redoslijed aminokiselina u proteinima rabeći genetski kod, tj. trostruki kod nukleotida. Predstavlja
polimer nukleotida koji su građeni od pentoze deoksiriboze, fosfatne skupine i dušične baze koja kod
DNK može biti adenin, gvanin, citozin i timin
U eukariotskim organizmimama kao što su biljke, životinje, gljive i protisti, većina DNK je smještena
u staničnoj jezgri. U jednostavnijim organizmima zvanim prokarioti DNK nije odvojena od citoplazme
jezgrinom ovojnicom. Mitohondriji i kloroplasti koji su organeli eukariotskih stanica također sadrže
DNK.
Osnovna je molekula nasljeđivanja i odgovorna je za prenošenje nasljednog materijala i osobina. U
ljudi te osobine mogu ići od boje kose do sklonosti prema nekim bolestima. Za vrijeme diobe stanice
DNK se replicira i prenosi se potomcima reprodukcijom. Istraživanja porijekla mogu se bazirati i na
mitohondrijskoj DNK koju dobivamo samo od majke i na muškom Y kromosomu kojeg dobivamo
samo od oca.
DNK svake osobe, njihov genom, naslijeđen je od oba roditelja. Majčina mitohondrijska DNK,
zajedno sa 23 kromosoma od svakog roditelja, kombinira se u tvorbi genoma zigote, tj. oplođene
jajne stanice. Kao rezultat, uz pojedine iznimke, npr. crvene krvne stanice, većina ljudskih stanica
sadrži 23 para kromosoma, zajedno sa mitohondrijskom DNK naslijeđenom od majke.
Nakon što se duže vrijeme mislilo da apsolutna većina ljudske DNK predstavlja otpadnu DNK
(eng. junk DNA) koja nema nikakvu funkciju, znanstvenici, koji su radili na ENCODE projektu, su
2012. objavili kako otprilike 80% DNK ima neku biomehaničku funkciju.[1] Takav je zaključak naišao
na kritike zbog kriterija kojim su određivali što je to funkcionalno - glavni je kriterij bio sudjelovanje
određenog dijela DNK u nekoj RNK aktivnosti kao što je npr. transkripcija, no neki se znanstvenici
nisu s time slagali navodeći da samo zato što se događa neka aktivnost na određenom dijelu DNK,
ne znači da taj dio ima funkciju jer je za funkcionalnost važno demonstrirati posljedicu te aktivnosti
jer bez posljedice aktivnost ne mora imati funkciju. U prilog tome, znanstvenici s Oxforda su u srpnju
2014. objavili istraživanje koje pokazuje da je ukupno tek 8.2% DNK funkcionalno gdje oko 1%
kodira proteine, a oko 7% vrši regulatornu funkciju.
Genom
Sveukupna genetska informacija jednog organizma se zove genom, i sva genetska informacija se
nalazi na molekulu DNK. Svaki funkcionalni region molekula DNK se naziva gen. Svaki gen se
putem procesa tranckripcije, transkriptuje u odgovarajući molekul RNK, koji se procesom translacije,
prevodi u azbuku kojom se određuju amino kiseline. Proces translacije je moguć usled
postojanja ribozoma (kao region sinteze proteina), enzima i grupe RNK molekula.
Sekvenca gena koja se nalazi na DNK i RNK molekulima se sastoji od po tro nukleodita i ta trojka
čini jedinicu koju nazivamo kodon. Svaki kodon kodira jednu amino kiselinu. Svaki nukleotid se
sastoji od podgrupe koju čine fosfatna grupa, šećer deoksiriboze i jedna od četiri moguće azotne
baze, koje su grupisane u po dve kategorije purini i pirimidini. Purinske baze Adenin (A) i Guanin (G)
su veće i sastoje se od po dva aromatična prstena. Pirimidinske baze Citozin (C) i Timin (T) su
manje i sastoje se od jednog aromatičnog prstena. Kod molekula RNK Timin je
zamenjen Uracilom (U) i šećer deoksiriboze je zamenjen šećerom riboze.
Kako se kodon sastoji od po tri nukleotida, a postoje četiri različite baze, te su moguće 64 različite
kombinacije 43 = 64. Na primer, RNK sekvenca 5'- UUUAAACCC -3', se sastoji od kodona UUU,
AAA i CCC, i svaki od tri kodona kodira po tri amino kiseline. Tako da ova RNK sekvenca predstavlja
sekvencu proteina, koji je dugačak tri amino kiseline.