Professional Documents
Culture Documents
Τρία αιρετικά ποιήματα κι ένα ακόμη - Πιερ Πάολο Παζολίνι PDF
Τρία αιρετικά ποιήματα κι ένα ακόμη - Πιερ Πάολο Παζολίνι PDF
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΛΙΤΑ ΚΟΤΑΡΑ
Ma nei rifiuti del mondo, nasce Αλλά μες στα σκουπίδια του κόσμου, γεννιέται
un nuovo mondo: nascono leggi nuove ένας καινούργιος κόσμος: γεννιούνται νέοι νόμοι
dove non c'è più legge; nasce un nuovo όπου δεν υπάρχει πια νόμος· γεννιέται μια νέα
onore dove onore è il disonore... τιμιότητα όπου τιμή είναι η ατιμία…
Nascono potenze e nobiltà, Γεννιούνται εξουσίες και άρχοντες,
feroci, nei mucchi di tuguri, άγριοι, μέσα σε σωρούς από τρώγλες,
nei luoghi sconfinati dove credi σε τόπους απέραντους όπου νομίζεις
che la città finisca, e dove invece ότι τελειώνει η πόλη, και όπου ωστόσο
ricomincia, nemica, ricomincia ξαναρχίζει, εχθρική, ξαναρχίζει
per migliaia di volte, con ponti χιλιάδες φορές, με γέφυρες
e labirinti, cantieri e sterri, και λαβυρίνθους, εργοτάξια και μπάζα,
dietro mareggiate di grattacieli, πίσω από θάλασσες ουρανοξυστών,
che coprono interi orizzonti. που καλύπτουν ολόκληρους ορίζοντες.
1961 1961
Ballata delle madri Μπαλάντα των μανάδων
1962
http://www.youtube.com/watch?v=1b1qc4fBhFQ
Il Pci ai giovani!! Το ΚΚΙ προς τους νέους!! ¹
1968
Supplica a mia madre Ικεσία στη μητέρα μου
E' difficile dire con parole di figlio Είναι δύσκολο να πω με τα λόγια του γιου
ciò a cui nel cuore ben poco assomiglio. αυτό που τόσο λίγο μες στην καρδιά τού μοιάζω.
Tu sei la sola al mondo che sa, del mio Είσαι η μόνη στον κόσμο που γνωρίζει τι ήταν πάντα
[cuore, η καρδιά μου, πριν από οποιαδήποτε άλλη αγάπη.
ciò che è stato sempre, prima d'ogni altro
[amore. Γι’ αυτό πρέπει να σου πω αυτό που είναι φοβερό να γνωρίζεις:
μέσα στην καλοσύνη σου γεννιέται η αγωνία μου.
Per questo devo dirti ciò ch'è orrendo
[conoscere: Είσαι αναντικατάστατη. Γι’ αυτό είναι καταδικασμένη
è dentro la tua grazia che nasce la mia στη μοναξιά η ζωή που μου έδωσες.
[angoscia.
Και δεν θέλω να’ μαι μόνος. Πεινάω πολύ
Sei insostituibile. Per questo è dannata γι’ αγάπη, για την αγάπη σωμάτων χωρίς ψυχή.
alla solitudine la vita che mi hai data.
Επειδή η ψυχή είναι μέσα σου, είσαι εσύ, εσύ όμως
E non voglio esser solo. Ho un'infinita fame είσαι η μητέρα μου και η αγάπη σου είναι η σκλαβιά μου:
d'amore, dell'amore di corpi senza anima.
πέρασα τα παιδικά μου χρόνια σκλάβος αυτού του ανώτερου
Perché l'anima è in te, sei tu, ma tu αισθήματος, του αγιάτρευτου, σκλάβος μιας τεράστιας
sei mia madre e il tuo amore è la mia [προσπάθειας
[schiavitù:
‘Ήταν ο μοναδικός τρόπος για να νιώσω τη ζωή,
ho passato l'infanzia schiavo di questo senso η μοναδική απόχρωση, το μοναδικό σχήμα: τώρα τέλειωσε.
alto, irrimediabile, di un impegno immenso.
Επιζούμε: και πρόκειται για τη σύγχυση
Era l'unico modo per sentire la vita, μιας αναγεννημένης ζωής έξω από τη λογική.
l'unica tinta, l'unica forma: ora è finita.
Σε ικετεύω, α, σε ικετεύω: μη θέλεις να πεθάνεις.
Sopravviviamo: ed è la confusione Είμαι εδώ, μόνος, μαζί σου, σ’ ένα μελλοντικό Απρίλη…
di una vita rinata fuori dalla ragione.
1964
Ti supplico, ah, ti supplico: non voler
[morire. Απαγγελία του ποιήματος από τον ίδιο τον ποιητή
Sono qui, solo, con te, in un futuro aprile…
http://www.youtube.com/watch?v=nNRcb6a4sxI
1964
¹ Η δημοσίευση του αποσπάσματος αυτού από την εφημερίδα Espresso το καλοκαίρι του 1968
ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων κυρίως από την αριστερά και τους φοιτητικούς κύκλους της
Ιταλίας. Η εξέγερση των φοιτητών στην Ιταλία μόλις είχε αρχίσει (εκεί η διάρκειά της ήταν
πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες), οι συγκρούσεις με την αστυνομία ήταν
καθημερινό φαινόμενο και μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις υπήρξαν και αιματηρές. Οι
εξεγερμένοι δεν πίστευαν στα μάτια τους όταν διάβασαν το ποίημα, γραμμένο από μια
σημαντική προσωπικότητα της αριστερής ιταλικής διανόησης, δηλωμένο μαρξιστή. Αυτό που
κατάλαβαν τότε όλοι ήταν ότι ο Παζολίνι υπερασπίζεται την αστυνομία εις βάρος των
φοιτητών.
Η εφημερίδα Espresso, για να ξεδιαλύνει τα πράγματα, οργάνωσε στρογγυλή τράπεζα επί του
θέματος στην οποία πήραν μέρος, εκτός από τον ποιητή, o Βιτόριο Φόα ((Vittorio Foa),
γραμματέας τότε του αριστερού συνδικάτου Cgil, o Κλάουντιο Πετρουτσόλι (Claudio
Petruccioli), γραμματέας της κομμουνιστικής νεολαίας Ιταλίας και δύο εκπρόσωποι του
φοιτητικού κινήματος, οι οποίοι ουσιαστικά δεν πήραν μέρος στη συζήτηση, αφού ανέγνωσαν
ένα κείμενο με τις αντιδράσεις των φοιτητών και αποχώρησαν. Τη συζήτηση διηύθυνε ο
δημοσιογράφος Νέλο Αγέλο (Nello Ajello).
Επειδή, κατά τη γνώμη μας, τόσο το ποίημα όσο και ο διάλογος που προκάλεσε παρουσιάζουν
ενδιαφέρον, κρίναμε σκόπιμο, για πληρέστερη ενημέρωση των αναγνωστών μας, να
μεταφέρουμε εδώ και τον διάλογο που αναπτύχθηκε στη διάρκεια της στρογγυλής τράπεζας.
Πρώτος φοιτητής. Το φοιτητικό κίνημα έχει τη γνώμη πως μία συζήτηση και μία
πολιτική επαναστατική πράξη δεν θα έπρεπε να διεξαχθούν στην έδρα του
“Espresso”, αλλά στα οδοφράγματα και μέσα στα κατειλημμένα εργοστάσια. Το
φοιτητικό κίνημα έχει, επομένως, όλη τη διάθεση να συναντηθεί με τον Παζολίνι,
αλλά στους τόπους όπου εξελίσσεται ο διάλογος και η πολιτική επαναστατική πράξη.
Αγιέλο. Η ποίηση του Παζολίνι εγκαλεί το φοιτητικό κίνημα, την εργατική τάξη και
το κομμουνιστικό κόμμα. Το φοιτητικό κίνημα απάντησε με ένα απόσπασμα από το
«Τι να κάνουμε;» Ας ακούσουμε τώρα και την άποψη των άλλων.
Φόα. Το ποίημα δεν μου αρέσει, το βρίσκω πολύ άσχημο. Όμως είναι και
ενδιαφέρον: όχι τόσο γι’ αυτά που λέει για τους φοιτητές ή για το εργατικό κίνημα,
αλλά γι’ αυτά που αποκαλύπτει για τον Παζολίνι. Ο Παζολίνι έχει μια συντηρητική
άποψη για την πάλη των τάξεων και το εργατικό κίνημα. Δεν καταλαβαίνει τους
φοιτητές επειδή δεν είναι σήμερα οι εργάτες: η εργατική τάξη δεν είναι πλέον εκείνη
των μέσων της δεκαετίας του ’50, είναι κάτι άλλο, εντελώς διαφορετικό.
Ο Παζολίνι μιλά για εργάτες που δεν γνωρίζουν αγγλικά και γαλλικά και το
περισσότερο που μπορούν να κάνουν είναι να μάθουν καμιά ρωσική λέξη. Θα ήθελα
να υπενθυμίσω ότι σήμερα, στις μεγάλες πόλεις του Βορά, πολλές χιλιάδες εργατών
πηγαίνουν σε νυχτερινά σχολεία και μαθαίνουν ξένες γλώσσες, τεχνολογία,
ανθρωπιστικές επιστήμες. Και στο σημείο αυτό βρίσκεται το γεγονός ότι έχουν βρει
ένα αρκετά ομοιογενές έδαφος με τους φοιτητές.
Παζολίνι. Όλα όσα είπατε με αφορμή την ποίησή μου προέρχονται από το γεγονός
ότι πρόκειται για μια άσχημη ποίηση, δηλαδή ασαφή. Αυτούς τους άσχημους στίχους
τους έγραψα σε διάφορα επίπεδα ταυτόχρονα και, επομένως, έχουν όλοι «διπλό»
νόημα: ειρωνικό και αυτοειρωνικό. Όλα όσα λέγονται είναι σαν να μπαίνουν μέσα σε
εισαγωγικά.
Αγιέλο. Επομένως τίποτα δεν μπορούμε να πάρουμε κατά γράμμα σ’ αυτό το ποίημα,
ούτε το κομμάτι που αναφέρεται στους αστυφύλακες, ούτε εκείνο για τους εργάτες…
Παζολίνι. Το κομμάτι για τους αστυφύλακες είναι ένα κομμάτι της “ars retorica”, που
ένας Μπολονιέζος συμβολαιογράφος, αποτρελαμένος, θα μπορούσε να ορίσει ως
“captatio malevolentiae”. Τα εισαγωγικά, συνεπώς, είναι εκείνα της πρόκλησης.
Ανάμεσα σε εισαγωγικά μπαίνουν επίσης, για παράδειγμα, τα δύο κομμάτια που
έχουν να κάνουν με τους παλιούς εργάτες που πάνε το βράδυ στην κόβα για να
μάθουν ρωσικά και την εξέλιξη του παλιού, τσακισμένου ΚΚΙ. Εκτός του ότι αυτή η
μορφή του εργάτη και του κομμουνιστικού κόμματος ανταποκρίνονται και στην
πραγματικότητα, εδώ στο ποίημα μου, είναι ρητορικές μορφές και παράδοξες,
προκλητικές. Ο Φόα μου λέει πως η εργατική τάξη δεν είναι πια εκείνη που
περιγράφω. Εγώ όμως (ανεξάρτητα από τις προκλήσεις) πιστεύω ότι και ο Φόα κάνει
λάθος, ότι έχει αυταπάτες. Η εργατική τάξη έχει προφανώς αλλάξει, αλλά πρόκειται
για μειοψηφίες στο Βορά. Εδώ στη Ρώμη, από ό,τι είμαι εις θέση να γνωρίζω, δεν
άλλαξε σχεδόν τίποτα σε σχέση με τη δεκαετία του ’50, ούτε στους τόπους δουλειάς,
ούτε στους κομμουνιστικούς πυρήνες. Ο Φόα με κατηγορεί για συντηρητισμό.
Μπορεί να υιοθέτησα ένα είδος προσποιητού συντηρητισμού, σαν φόρμα, πάντα
προκλητική στα πλαίσια της πολεμικής.
Εξηγούμε καλύτερα: ο πραγματικός στόχος της οργής μου δεν είναι τόσο οι νέοι, που
θέλησα να τους προκαλέσω για ν’ ανοίξω μαζί τους έναν ειλικρινή και αδελφικό
διάλογο· το αντικείμενο της περιφρόνησής μου είναι εκείνοι οι ενήλικες, οι
συνομήλικοί μου, που δημιουργούν για τους εαυτούς τους ένα είδος παρθενίας
κολακεύοντας τα παιδιά. Δημοσιεύω αυτούς τους άσχημους στίχους γιατί θέλω να πω
το εξής: πέρασα τη ζωή μου μισώντας τους παλιούς ηθικολόγους αστούς, και τώρα
πρώιμα πρέπει ν’ αρχίσω να μισώ και τα παιδιά τους, που δεν είναι ρομπότ, αλλά
εξεγερμένα, εξαιρώντας μόνο εκείνους τους λίγους που θα έχουν τη δική μου
κακότυχη μοίρα, μπορεί και χειρότερη, δεδομένου ότι οι σύντροφοί τους στη ζωή θα
πολλαπλασιάσουν χίλιες φορές το μοραλισμό των πατεράδων τους…
Φόα. Η ποίηση από τη στιγμή που θα δημοσιευτεί αποκτά μια δική της οντότητα και
εκείνος που τη διαβάζει δεν γνωρίζει τους ερμηνευτικούς κανόνες του δημιουργού
της. Η ποίησή σας, Παζολίνι, έρχεται να πέσει μέσα σε μία συγκεκριμένη κοινωνία
μια συγκεκριμένη στιγμή, μια στιγμή κατά την οποία οι νέοι, παρά τις αυταπάτες σας,
βρίσκονται αντιμέτωποι με πολύ μεγάλες δυσκολίες. Αναφέρομαι στους φοιτητές και
νεαρούς εργάτες. Κατά τη γνώμη μου βρίσκεται σε εξέλιξη μία κοινή ενέργεια
απομόνωσης του κινήματος της νεολαίας. Βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη
προσπάθεια που προσφεύγει σε όλα τα μέσα, συμπεριλαμβανομένης της απόπειρας,
που ευτυχώς έχει αποτύχει, να στρέψουν ενάντια στους νέους τις εργατικές και
συνδικαλιστικές οργανώσεις. Είναι ένα πογκρόμ αυτό που ετοιμάζεται, όχι κατ’
ανάγκη φυλετικό, παραμένει ωστόσο ένα πογκρόμ. Σε όλη αυτή τη συνάθροιση
δυνάμεων που προσπαθεί ν’ απομονώσει τους νέους, έλειπε η φωνή ενός ποιητή. Και
η φωνή του ποιητή ήρθε, για να τους κατηγορήσει ότι είναι κακόπιστοι, ότι είναι
μικροαστοί. Πώς μπορείτε να ισχυρίζεστε, Παζολίνι, ότι η Βάλε Τζούλια υπήρξε ένα
επεισόδιο ταξικής πάλης από την ανάποδη; Τι σημασία έχει εάν οι αστυφύλακες είναι
φτωχοί και προέρχονται από αγροτικές τρώγλες; Οι στρατιώτες της Προσωρινής
Κυβέρνησης που, τον Ιούλιο του 1917, κυνήγησαν για να βάλουν στη φυλακή τους
μπολσεβίκους, τους έδειραν και τους ανάγκασαν να ξενιτευτούν, δεν ήταν κι εκείνοι
φτωχοί αγρότες, με στολή που βρομούσε, που πολεμούσαν ενάντια στους αστούς της
μπολσεβίκικης ηγεσίας;
Αγιέλο. Νομίζω πως το ποίημα «Το ΚΚΙ προς τους νέους» βρίσκεται σε πλήρη
αντιστοιχία με την προηγούμενη λογοτεχνική παραγωγή του Παζολίνι. Το είδωλό
του, το ποιητικό του υλικό δεν είναι η εργατική τάξη, αλλά το υπο-προλεταριάτο.
Εσείς, Φόα, συμφωνείτε;
Αγιέλο. Κι εσείς Φόα; Έχετε κι εσείς την ίδια γνώμη με τον Παζολίνι ότι ο
νεοκαπιταλισμός έχει μία τεράστια ικανότητα να απορροφά και να εξουδετερώνει
δράσεις και συνειδήσεις;
Φόα. Ναι, έχω κι εγώ την ίδια γνώμη και ξέρω πολύ καλά ότι το σχολείο είναι ένα
από τα εργαλεία που διαθέτει ο νεοκαπιταλισμός, ίσως το σημαντικότερο. Όμως το
φοιτητικό και το εργατικό κίνημα αγωνίζονται ενάντια σ’ αυτή την κατάσταση. Κι
εδώ έγκειται το πραγματικά καινούργιο σε σχέση με το χθες. Σήμερα είμαστε
μάρτυρες μιας επαναστατικής διεργασίας, ή τουλάχιστον βλέπουμε τα συμπτώματά
της, αρχικά μεν, αλλά ολοφάνερα, και βλέπουμε πως σ’ αυτή τη διεργασία η εργατική
τάξη και το φοιτητικό κίνημα συμμετέχουν συμπλέοντας.
Όταν οι Γάλλοι εργάτες καταλαμβάνουν το εργοστάσιο, κλειδώνουν μέσα το
διευθυντή (όχι γιατί είναι κακός, το αντίθετο, λένε πως είναι καλός άνθρωπος και δεν
φταίει εκείνος που ενσαρκώνει την εξουσία), υψώνουν την κόκκινη σημαία και
τραγουδούν τη Διεθνή, βρισκόμαστε μπροστά σε μία κατάσταση που δεν σηκώνει
αμφισβητήσεις. Πείτε με εάν θέλετε, Παζολίνι, παθιασμένο: αλλά στην προκειμένη
περίπτωση εγώ τους ανθρώπους τους κρίνω ανάλογα με το εάν βρίσκονται στη μία
πλευρά ή την άλλη.
Παζολίνι. Επειδή η μάζα των «διαφωνούντων» φοιτητών θέλει αλλαγές μέσα σε μια
μέρα, αντί σε μια δεκαετία και θέλει χίλιες, αντί για μία. Αυτοί οι ευγενέστατοι
Πιερότοι δεν αποδέχονται δουλικά το σύστημα, απαιτούν να το εξουσιάζουν. Τι
σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η αστική τάξη παρατάσσεται στα οδοφράγματα εναντίον
του ίδιου του εαυτού της, ότι τα «παιδιά του μπαμπά» στρέφονται εναντίον των
πατεράδων τους. Ο στόχος των φοιτητών δεν είναι πλέον η επανάσταση, αλλά ο
εμφύλιος πόλεμος. Αλλά, επαναλαμβάνω, ο εμφύλιος πόλεμος είναι ένας πόλεμος
ιερός που η αστική τάξη κάνει εναντίον της…
Φόα. Παζολίνι, επιτρέψτε μου να σας κάνω για άλλη μια φορά μία προσωπική
κριτική. Παραπονιέστε για την υπερεξουσία, την παρούσα και τη μελλοντική, της
αστικής τάξης, φοβάστε τις τερατώδεις εξαπατήσεις του νεοκαπιταλισμού, που
επιδρά επάνω σε όλους και τους διαφθείρει. Ταυτόχρονα όμως γράφετε ένα ποίημα
ενάντια στους φοιτητές και το παρουσιάζετε σαν ποίημα «πρόκλησης»,
«αυτοκριτικής» κ.τ.λ. Θέλετε να γίνει διάλογος γι’ αυτό το ποίημα, να γίνει επίθεση
εναντίον του, αρκεί να μιλάνε γι’ αυτό. Κάνετε κριτική στον εαυτό σας, προκαλείτε
τους άλλους να σας κριτικάρουν, αντιφάσκετε. Με ποιο αποτέλεσμα; Να δώσετε αξία
στο προϊόν σας με όρους αγοράς. Αυτά σε ό,τι αφορά το εμπορικό μέρος του
θέματος. Από πολιτική άποψη η ωδή σας δίνει χείρα βοηθείας στους εχθρούς του
φοιτητικού κινήματος, μία βοήθεια με πολιτικό βάρος. Γι’ αυτό θα έλεγα, πριν
επιτεθείτε ενάντια στο σύστημα, θα πρέπει να δείτε σε ποιον βαθμό είστε αιχμάλωτός
του. Την πρώτη μας δοκιμή την κάνουμε εμπρός στον καθρέφτη.
Αγιέλο. Να δούμε, λοιπόν, εάν και μέχρι ποιου σημείου το φοιτητικό κίνημα την έχει
κάνει αυτή την αυτοκριτική; Ποια είναι η γνώμη σας επί του θέματος, Πετρουτσόλι;
Παζολίνι. Μπορεί να κάνω λάθος, η οπτική μου ίσως είναι ποιητική, αλλά μου
φαίνεται πως αυτό δε συμβαίνει. Στη Γαλλία, από τη μια μεριά βλέπω τους εργάτες
και από την άλλη τους φοιτητές, με κάποια μεμονωμένη περίπτωση συνεύρεσης.
Παζολίνι. Μα εγώ δεν ακολουθώ καμία πολιτική τακτική. Εάν κάνω λάθος, δεν μ’
ενδιαφέρει καθόλου. Δεν είμαι δα κανένας πολιτικός εγώ.
Αγιέλο. Μα εσείς, Παζολίνι, δεν λέγατε πριν λίγο ότι όλα τα έργα σας σε στίχους δεν
είναι παρά πολιτική ποίηση;
Παζολίνι. Πρόκειται για την πολιτική ενός μη πολιτικού, ενός συγγραφέα που δεν
είναι εγγεγραμμένος σε κανένα κόμμα.
Παζολίνι. Αυτή είναι η θέλησή τους. Αυτό θέλουν. Αυτό όμως που είναι στην
πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετικό: είναι αστοί, παιδιά του μπαμπά, ίδιοι οι
πατεράδες τους. Μιλούν σαν εκείνους, έχουν μία νομιμόφρονα άποψη για τη ζωή,
είναι βαθιά κομφορμιστές. Θα ήθελα όμως να σας θέσω μια ερώτηση: ποια είναι η
διαφορά, κατά την άποψή σας, ανάμεσά σ’ έναν φοιτητή και σ’ έναν διανοούμενο;
Για μένα είναι το ίδιο πράγμα. Και ήρθε η ώρα, νομίζω, να πάψουν οι φοιτητές να
αυτοπροσδιορίζονται ως φοιτητές. Τι συμφέρον έχουν; Ας αυτοαποκαλούνται
«διανοούμενοι». Όλοι ξέρουν πως το πανεπιστήμιο, στην Ιταλία, είναι ένας ταξικός
θεσμός. Όποιος προσδιορίζεται ως φοιτητής διεγείρει αμέσως την υποψία ότι είναι
εκπρόσωπος μιας οπισθοδρομικής τάξης.
Πετρουτσόλι. Νομίζω πως δεν έχει νόημα ν’ αρχίσουμε μια συζήτηση για τις λέξεις.
Στη Ρώμη, τις μέρες που ακολούθησαν τα γεγονότα της Βάλε Τζούλια, ένας
εκπρόσωπος του φοιτητικού κινήματος απευθυνόμενος στους αστυφύλακες σε μία
συγκέντρωση είπε: «Θέλουμε ένα πανεπιστήμιο στο οποίο να μπορούν να φοιτήσουν
και τα δικά σας παιδιά», αυτή ήταν η ουσία της παρέμβασής του. Ήταν μία
σημαντική έκκληση. Κατά τη γνώμη μου, στο πανεπιστήμιο, όπως και στην κοινωνία,
η όσμωση μεταξύ φοιτητών και εργατών κάθε άλλο παρά αδύνατη είναι. Εάν είχαμε
τη γνώμη ότι είναι αδύνατη, τότε θα έπρεπε να προτρέψουμε τους φοιτητές να κάνουν
στην άκρη, ν’ αγκαλιάσουν την αστική τάξη που τους γέννησε, χωρίς να
δημιουργείται σύγχυση. Θα έπρεπε να τους γυρίσουμε πίσω. Θα καταλήγαμε στο να
δημιουργήσουμε μία νέα κατηγορία «ανεπιθύμητων». Όχι πλέον τους «κολασμένους
της γης», αλλά τους κολασμένους λόγω καταγωγής.
----------------
Παρόλο που έχουν περάσει 45 περίπου χρόνια από τη δημοσίευσή του, το ποίημα
εξακολουθεί να απασχολεί τους Ιταλούς διανοουμένους και είναι φυσικό, αφού οι
διαδηλώσεις και οι εξεγέρσεις (των κινημάτων αυτή τη φορά) και η συνακόλουθη βία
των κατασταλτικών μηχανισμών όχι μόνο δεν έπαψαν, αλλά έχουν ενταθεί. Από τις
πολλές και διάφορες αναλύσεις και τοποθετήσεις επί του θέματος, που κατά καιρούς
έχουν δει το φως της δημοσιότητας, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε στη συνέχεια εκείνη
του Πιέρο Σανσονέτι, που έκανε την εμφάνισή της στην εφημερίδα Ουνιτά τον Ιούνιο
του 2003. Η επιλογή δεν είναι τυχαία· έχει σχέση με την ιδιαίτερη διάσταση που δίνει ο
συγγραφέας (με την ψυχραιμία και την αντικειμενικότητα της χρονικής απόστασης)
στην ικανότητα του Παζολίνι να προβλέπει τις μελλοντικές κοινωνικές εξελίξεις
ξεκινώντας από μια αδέσμευτη και σε βάθος ανάλυση της πραγματικότητας.
Εμείς, παιδιά εκείνης της εποχής, ήμασταν εξοργισμένοι, βρήκαμε ότι το ποίημα ήταν
ηλίθιο και κομφορμιστικό, σεγοντάριζε τη δεξιά, και χαρακτηρίζαμε τον Παζολίνι ως
ένα ναρκισσιστή διανοούμενο στον οποίο άρεσε μόνο να δημιουργεί εντυπώσεις και
να ξεχωρίζει, με άλλα λόγια ως κάποιον που απέρριπτε την ιδέα του οργανικού
διανοούμενου, ιδέα που είχε συλλάβει ο Γκράμσι. Υποφέραμε γι’ αυτό, επειδή είχαμε
διαβάσει τα βιβλία του και είχαμε δει τα φιλμ του (Παιδιά της ζωής, Μια βίαιη ζωή,
το επαναστατικό Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, το ποιητικό Κακά πουλιά και μικρά
πουλιά), τα αγαπούσαμε και ο ρόλος τους υπήρξε αποφασιστικός για τη
διαπαιδαγώγησή μας και κατά συνέπεια για το γεγονός ότι γίναμε εκείνοι οι
«αμφισβητίες» που εκείνος τώρα καταδίκαζε και προσέβαλλε
Δεν ήταν μόνο ένα ποίημα εναντίον των φοιτητών. Έλεγε άλλα τέσσερα
σπουδαιότατα πράγματα. Πρώτον, η αστική τάξη βρίσκεται καθ’ οδόν προς την
κατάκτηση του κόσμου, τον ενώνει και τον οδηγεί προς την ομογενοποίηση και τη
μονοδιάστατη σκέψη (ο Παζολίνι δε χρησιμοποίησε τον όρο «μονοδιάστατη σκέψη» ,
αλλά υπήρξε ο προάγγελος της έννοιας). Δεύτερον, ο κόσμος όλο και περισσότερο
χωρίζεται σε πλούσιους και φτωχούς (η κατηγορία της εργατικής τάξης δεν αρκεί
πλέον για να τον κατανοήσουμε). Τρίτον, η πολιτική ως απλή αναζήτηση της
εξουσίας είναι μία πολιτική παλαιάς κοπής, καταδικασμένη στην ήττα. Τέταρτον, το
’68 δεν είναι Επανάσταση, αλλά Εμφύλιος Πόλεμος, δηλαδή είναι ένα φαινόμενο
ανατροπής των σχέσεων ισχύος και των κυρίαρχων ιδεών στο εσωτερικό της Αστικής
Τάξης. Για αυτές του τις θέσεις λοιπόν ο Παζολίνι αποτελούσε ύβρη για έναν παλιό
κομουνιστή, αλλά εξ αιτίας αυτών των θέσεων ακριβώς γίνεται αποδεκτός, επειδή
ανανεώνει, επειδή «βελτιώνει», επειδή – θα λέγαμε σήμερα – είναι ρεφορμιστής.
Λίγες εβδομάδες μετά την πρώτη δημοσίευση του ποιήματος το Εσπρέσο οργάνωσε
στρογγυλή τράπεζα
[….]
Κατά τη διάρκεια εκείνης της συζήτησης ο Παζολίνι είπε πράγματα που – εάν
σήμερα ήταν ζωντανός – θα τα επαναλάμβανε σχεδόν ακέραια. Οι επεμβάσεις των
Φόα και Πετρουτσόλι, αντίθετα, μοιάζουν παλιές έναν αιώνα.
[…]
Την επιβεβαίωση ότι το ευφυέστερο και πιο μοντέρνο τμήμα της πολιτικής μας τάξης
(με εκπροσώπους τους Φόα και Πετρουτσιόλι στην προκειμένη περίπτωση) πάντα
φοβόταν να εγκαταλείψει τα παγιωμένα σχήματα και να διακινδυνεύσει,
απελευθερωμένο, την αναζήτηση της κατανόησης του τι θα συμβεί αύριο.
Και τέλος, την υποψία ότι το ποίημα του Παζολίνι, εάν ξαναδιαβαστεί, θα αρέσει –
παραδόξως – σ’ εκείνους που έκαναν το ’68 και δεν το απαρνιούνται, ενώ θα
τρομάξει κάπως εκείνους που σήμερα πιστεύουν ότι το ’68 ήταν μία νεανική τρέλα
για την οποία θα πρέπει να ντρεπόμαστε.
Μπορεί ν’ αρέσει και σ’ εκείνους τους δύο φοιτητές (των οποίων δε γνωρίζω τα
ονόματα) που δεν θέλησαν να πάρουν μέρος στη συζήτηση του Εσπρέσο, και είπαν
στον Παζολίνι ότι, εάν ήθελε να κουβεντιάσει μαζί τους, «τον περίμεναν στα
οδοφράγματα».