12 Vectors

T I M U R K A R A Ç A Y, H A Y D A R E Ş ,
O R H A N Ö Z E R , S E R K A N A L İ D Ü Z C E
KALKULÜS
NOBEL
Contents
1 Analiz Öğretimi 3
1.1 İki Milenyum Süren Sorunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.2 Mantık ve Matematik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.2.1 Tümdengelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.2.2 Tümevarım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.3 Matematik Dili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
I Ön Bilgiler 31
2 Ön Bilgiler (Pre Kalkulüs) 3
2.1 Ön KalKulus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3 Önermeler Cebiri 3
3.1 İki-değerli Mantık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

3.2 Matematiksel Mantık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.3 Boole Cebiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.4 Önermeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.4.1 Yalın Önermeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.4.2 Bileşik Önermeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.4.3 Denk Önermeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.5 Önermeler Cebiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.6 Operatörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.6.1 ∧ Operatörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.6.2 ∨ Operatörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.7 Değilleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.7.1 Bir Önermenin Değili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.7.2 İse Bağlacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.7.3 Koşullu Önerme Sonuçları . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.8 ∨ Operatörünün Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.8.1 ∨’nin Eşgüçlülüğü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.8.2 ∨’ nin Yer Değişim Özeliği . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.8.3 ∨’ nin Birleşimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.9 Dağılma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.10 Bileşik Önermelerin Değillenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.10.1 De Morgan Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.11 ⇔: Ancak ve Ancak Operatörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4
3.12 Hepdoğru ve Hepyanlış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

3.12.1 Karşıt Ters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.12.2 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.12.3 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4 Kümeler Cebiri 4
4.1 Kümeler Cebiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

4.1.1 Kapsama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
4.1.2 Evrensel Küme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.2 Venn Çizenekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.2.1 Tümleyen Küme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.2.2 Boş Küme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.2.3 Tek öğeli küme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.2.4 Eşit Kümeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.2.5 Has Alt Küme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.2.6 Kuvvet Kümesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.2.7 Simetrik Fark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.3 Bağıntılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.3.1 Kartezyen Çarpım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.3.2 Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.3.3 Kartezyen Çarpımın Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . 59
4.4 Analitik Düzlem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.5 Bağıntılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.5.1 Bağıntıların Gösterimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.5.2 Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.6 Bağıntı Türleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.7 Denklik Bağıntıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.7.1 Eşitlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.8 Denklik Bağıntısı Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.8.1 Denk Öğeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.9 Denklik Sınıfları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.10 Ters Bağıntı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.11 Simetrik Bağıntı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
5 Sayılar 4
5.1 Sayıların Kuruluşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

5.2 Sayıların Sıralanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
5.3 Doğal Sayılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.4 Doğal Sayıların Kuruluşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.5 Peano Belitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.6 Sonlu Tüme Varım İlkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.7 Nicelik Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.8 Eşgüçlülük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
5.9 Sayılabilirlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
5.10 Sayılamayan Sonsuz Kümeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
5.11 Gerçel Sayıların Tamlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5.12 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5
6 Rasyonel Üslü İfadeler 4

6.1 Tamsayı Üsler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6.1.1 Üslü İfadelerin Özelikleri: . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6.1.2 Negatif Üsler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6.1.3 Benzer Üslü İfadeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6.2 Rasyonel Kuvvetler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6.3 Üslü Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
6.4 Alıuştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
6.5 Üslü Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
6.6 Alıuştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
6.7 Köklü İfadeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
6.8 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6.9 e Sayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6.10 Analitik Geometri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
6.11 n-sıralılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
6.12 Kartezyen Çarpım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
6.12.1 İkili ve Çoklu sıralılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
6.12.2 n-sıralılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.13 Analitik Geometri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.14 Kartezyen Çarpımın Genelleşmesi . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.15 ALIŞTIRMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
7 Denklemler 5
7.1 Doğru deklemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
7.1.1 İki noktası bilinen doğru Denklemi: . . . . . . . . . . . 87
7.1.2 Bir noktası ve eğimi bilinen doğru Denklemi: . . . . . 88
7.2 Doğrunun Genel Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
7.2.1 İkinci Dereceden Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . 88
7.2.2 ax 2 = 0 Biçimindeki Denklemlerin Çözümü . . . . . . 89
2
7.3 ax + bx = 0 Biçimindeki Denklemlerin Çözümü . . . . . . . 89
7.3.1 ax 2 + c = 0 Biçimindeki Denklemlerin Çözümü . . . . 89
2
7.3.2 ax + bx + c = 0 Biçimindeki Denklemlerin Çözümü . 90
7.4 Değişken değiştirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
7.5 Köklü denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
7.6 Mutlak Değer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
7.7 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7.8 Köklerle Katsayılar Arasındaki Bağıntılar . . . . . . . . . . . . 94
7.8.1 Köklerin Toplamı: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
7.8.2 Köklerin Çarpımı: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
7.8.3 Köklerin Farkının Mutlak Değeri: . . . . . . . . . . . . . 95
7.9 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
7.10 İkinci Dereceden Denklemlerin İncelenmesi . . . . . . . . . . 96
7.11 Denklem Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
7.12 Eşitsizlikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
7.13 Eşitsizlik Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.14 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.15 İkinci Dereceden Fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
7.16 Parabol Çizimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6
7.17 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

7.18 Eşitsizlik Sistemlerinin Grafikle Çözümü . . . . . . . . . . . . 105
7.19 Örnekler: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.20 Doğrusal denklem sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
8 Parametrik denklemeler 6
8.1 Eğrinin yönü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
8.2 kapalı Eğri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
8.3 Çember’in Parametrik Denklemleri . . . . . . . . . . . . . . . 109
8.4 Elips’in Parametrik Denklemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
8.5 Cycloid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
9 Matrisler 6
9.1 Matrisler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
9.1.1 Satır ve Kolon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
9.2 Matrisin Bileşenleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
9.3 Matris İşlemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
9.3.1 Matrislerin Toplamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
9.3.2 Matrislerde Çıkarma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
9.3.3 Matrisin Sayı ile Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
9.3.4 Matrislerin Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
9.3.5 Çarpımın Sırası Değişemez . . . . . . . . . . . . . . . . 117
9.3.6 İkiden çok matrisin Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . 117
9.3.7 Matrisin Devriği (transpose) . . . . . . . . . . . . . . . 117
9.4 Matrislerin Çarpımının Devriği . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
9.4.1 Matrislerde Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
9.5 Matris Türleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.5.1 Kare Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.5.2 Sıfır Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.5.3 Kare Matrisin Köşegenleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.5.4 Kare Matrisin Kuvveti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.5.5 Birim Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.5.6 Simetrik Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
9.5.7 Anti Simetrik Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
9.5.8 Ters Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
9.5.9 Üçgensel Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
9.5.10 Matrisin İzi (trace) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
9.6 Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
9.7 Matrisin Uzunluğu (size) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
9.8 Determinantlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
9.9 Determinant Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
9.9.1 1 × 1 Matrislerin determinantı . . . . . . . . . . . . . . 123
9.9.2 2 × 2 Matrislerinin determinantı . . . . . . . . . . . . . 123
9.9.3 3 × 3 Matrislerinin determinantı . . . . . . . . . . . . . 124
9.9.4 Sarrus Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
9.10 Başka Yöntemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
9.10.1 Yüksek Boyutlu Matrislerin Determinantları . . . . . . 125
9.11 Laplace Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
7
9.11.1 Minör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

9.12 Eşçarpan (cofactor) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
9.13 Determinant için Laplace Açılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
9.14 Determinantların Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
9.14.1 Sarrus Yöntemiyle Hesap: . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9.14.2 Laplace Yöntemiyle Hesap: . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9.14.3 Gauss Eleme Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9.15 Ters Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
9.16 Matrisler Üzerinde İlkel Satır işlemleri . . . . . . . . . . . . . . 131
9.17 Gauss Eleme Yöntemi ile Ters Matrisi Bulma . . . . . . . . . . 132
9.18 Ekli Matris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
9.19 Eşçarpan İle Matrisin tersini Bulma . . . . . . . . . . . . . . . 134
9.20 Doğrual Denklem Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
9.21 Eşçarpan ve Determinant Kullanılarak Ters Matrisin Bulunuşu 138
9.22 Ters Matris Kullanılarak Denklem Sisteminin Çözümü . . . . 140
9.23 Doğrusal Denklem Sisteminin Cramer Yöntemiyle Çözümü . 141
10 Doğrual Denklem Sistemleri 7

10.0.1 Sonsuz Çözüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
10.0.2 Tek çözüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
10.0.3 Matrislerle Çözüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
10.1 Denk Sistmler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
10.2 İndirgenmiş Satır Eşolon Biçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
10.3 Eşçarpan ve Determinant Kullanılarak Ters Matrisin Bulunuşu 148
10.4 Ters Matris Kullanılarak Denklem Sisteminin Çözümü . . . . 150
10.5 Doğrusal Denklem Sisteminin Cramer Yöntemiyle Çözümü . 151
10.5.1 İki Bilinmeyen için Cramer Formülü . . . . . . . . . . . 151
10.5.2 Üç Bilinmeyen için Cramer Formülü . . . . . . . . . . 153
10.6 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
11 Polinomlar 7
11.1 Bir Belirsizli Polinomlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
11.2 Çok Belirsizli Polinomlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
11.3 Terimleri Kuvvetlerine Göre Sıralama . . . . . . . . . . . . . . 158
11.4 İki Polinomun Eşitliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
11.5 Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
11.6 Polinomlar Kümesi Üzerinde İşlemler . . . . . . . . . . . . . . 160
11.7 Toplama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
11.8 Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
11.9 Çıkarma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
11.10Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
11.11Çarpma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
11.12Sayıl (skalerle) Çarpma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
11.13Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
11.14Başlıca Özdeşlikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
11.14.1 İki Terim Toplamının Karesi . . . . . . . . . . . . . . . 168
11.14.2İki Terimin Farkının Karesi . . . . . . . . . . . . . . . . 169
11.14.3İki Terimin Toplamı İle Farkının Çarpımı . . . . . . . . 169
8
11.14.4Üç Terim Toplamının Karesi . . . . . . . . . . . . . . . . 170

11.14.5İki Terim Toplamının Küpü . . . . . . . . . . . . . . . . 171
11.14.6İki Terim Farkının Küpü . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
11.14.7İki Küp Toplamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
11.15İki Terimlinin Kuvvetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
11.16Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
11.17Polinomlarda Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11.18Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
11.19Bölme Algoritması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
11.20Çarpan Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
11.21Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
11.22Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
11.23Horner Yöntemi ile Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
11.24Bir Polinomun (x − a)(x − b) İle Bölünmesinden Elde Edilen
Kalan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
11.25Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
11.26Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
11.27Polinomların Çarpanlara Ayrılması . . . . . . . . . . . . . . . . 197
11.28Karmaşıkları Basite İndirgemek! . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
11.29ebob, ekok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
11.30Cebirsel İfadeleri Çarpanlara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
11.30.1Ortak Çarpan Parantezine Alma . . . . . . . . . . . . . 201
11.31Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
11.32Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
11.33Özdeşlikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
11.34Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
11.35Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
11.36Özdeşlikleri Kullanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
11.37Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
11.38Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
11.39Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
11.40Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
11.41Başlıca Özdeşlikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
12 Fonksiyonlar 8
12.1 Foksiyonun Grafiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

12.2 Tek Değerli Fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
12.3 Alıştrmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
12.4 Fonksiyon Türleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
12.4.1 Eşit Foksiyonalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
12.4.2 İçine Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
12.4.3 Örten Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
12.4.4 Bire Bir Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
12.4.5 Bire Bir İçine Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
12.4.6 Bire Bir Örten Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
12.4.7 Sabit Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
12.4.8 Sıfır Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
12.4.9 Özdeşlik Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
9
12.5 Kapalı Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

12.6 Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
12.7 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
12.8 Fonksiyonların Bileşkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
12.9 Bileşke İşleminin Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
12.9.1 Yer Değişim Özeliği Yoktur . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
12.9.2 Birleşme Özeliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
12.10Ters Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
12.11Ters Foksiyonun Grafiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
13 Rasyonel İfadeler 9
13.1 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
13.2 Rasyonel İfadelerin Toplamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
13.3 Rasyonel İfadelerin Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
13.4 Rasyonel İfadelerde Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
13.5 Polinom Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
13.6 Birinci Dereceden Polinom Denklemlerin Çözümü . . . . . . 233
14 Kombinason Ve Permütasyon 9
14.0.1 Kombinasyon (Combination) . . . . . . . . . . . . . . . 235
14.1 Permütasyon (permutation) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
14.2 Combinatorics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
14.2.1 Kombinarik’in temel formülü . . . . . . . . . . . . . . . 237
14.3 Sayma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
15 Pascal Üçgeni 9
16 Ön Trigonometri 9
16.1 Yönlü Açılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
16.2 Yönlü yaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
16.3 Birim Çember . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
16.4 Açı Ölçü Birimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
16.4.1 Derece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
16.4.2 Grad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
16.4.3 Radyan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
16.5 Trigonometrik Fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
16.5.1 Simetrik Açılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
16.5.2 Simetriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
16.6 Trigonometrik Fonksiyonların Özelikleri . . . . . . . . . . . . 251
16.7 Özel Açılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
16.8 Trigonometrik Fonksiyonları Grafikleri . . . . . . . . . . . . . 252
16.8.1 Cosinus Grafiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
16.8.2 Sinus grafiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
16.8.3 Tanjant Grafiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
16.9 Ters Trigonometrik Fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
16.9.1 Arcsinus Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
16.9.2 ArcCosinus Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
10
16.9.3 Arctanjant Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

16.9.4 Arccotanjant Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
16.10Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
16.11Periyodik Fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
16.12Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
16.13Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
16.14Fonksiyonun Limiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
16.15Soldan ve Sağdan Yaklaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
16.15.1Soldan Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
16.15.2Sağdan Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
16.15.3Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
16.16Uç Noktalarda Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
16.17Karl Weierstrass’ın Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
16.18Örnekler: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
16.19Limit Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
16.20belirsiz Biçemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
16.20.1Sonsuzdaki Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
16.21Çözümlü Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
16.22Rasynel Fonksiyonlarda Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
16.22.1Sonsuzda Limitin Olmadığı Durum . . . . . . . . . . . 271
16.22.2Köklü İfadelerin Sonsuzdaki Limiti . . . . . . . . . . . . 271
16.23Çözümlü Prolemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
26 İntegral Alma Yöntemeleri 10
27 Belirsiz İntegral 10
27.0.1 Belirsiz İntegral Formülleri . . . . . . . . . . . . . . . . 305
27.1 Değişken Değiştirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
27.2 Trigonometrik İntegraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
27.3 Ters Trigonometrik Konumlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
27.4 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
27.5 Rasyonel Fonksiyonların İntegralleri . . . . . . . . . . . . . . . 316
27.5.1 Payda’nın Türevi Pay’a Eşitse . . . . . . . . . . . . . . . 316
27.5.2 Basit Kesirlere ayırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
27.5.3 Payda’da Gerçel Kökü Olmayan Çarpan Varsa . . . . . 320
27.6 Karma problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
27.7 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
27.8 İlkel Fonksiyon Biliniyorsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
27.9 Sürekli Fonksiyonların İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
27.10Değişken Değiştirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
27.11tan θ2 Konumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
27.12Kısmi İntegrasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
27.13Polinomların Çarpanlara Ayrılması . . . . . . . . . . . . . . . . 342
27.14Basit Kesirlere Ayırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
27.15Rasyonel Fonksiyonların İntegrallenmesi . . . . . . . . . . . . 345
27.16Rasonel Fonksiyonların Kesirlere Ayrılması . . . . . . . . . . . 349
27.17Rasyonelleştirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
27.18Köklü İfadelerin İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
11
27.19İndirgenme Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

27.20Bazı İndirgeme Formülleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
27.21Bağlantılı Oranlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
28 Belirsiz İntegral 11

28.6 Belirli İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
28.7 Belirsiz İntegral Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
28.8 Calculus’un Birinci Temel Teoremleri . . . . . . . . . . . . . . 388
28.8.1 Calculus’un 1.Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
28.8.2 Calculus’un İkinci Temel Teoremi . . . . . . . . . . . . 388
28.9 Belirsiz İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
28.10Alan Hesabı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
28.11İki Katlı İntegral İle Düzlemsel Alan Hesabı . . . . . . . . . . . 391
29 İntegral 11
29.1 İntegral Kavramı ve Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

29.1.1 Belirli İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
29.2 Belirli İntegral Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
29.3 Calculus’un Temel Teoremleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
29.3.1 Calculus’un 1.Temel Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . 401
29.3.2 Calculus’un İkinci Temel Teoremi . . . . . . . . . . . . 402
29.4 Belirsiz İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
29.10Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
29.11Belirli İntegral Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
29.12Sayısal İntegraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
29.13Düzlemsel Eğrilerin Uzunluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
12
30 İntegral Alma teknikleri 11

30.2 İntegral Alma Yöntemeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
30.4 tan θ2 Konumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
30.5 Kısmi İntegrasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
30.6 Logaritmik integraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
30.7 Köklü İfadelerin İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
31 İntegral Alma teknikleri 12

31.2 İntegral Alma Yöntemeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
R
31.3 R(si nx, cosx) biçimindeki İntegraller . . . . . . . . . . . . . 457
31.4 İndirgenme Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
31.5 Bazı İndirgeme Formülleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
31.7 Ters Trigonometrik Fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
31.7.1 Arcsinus Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
31.7.2 ArcCosinus Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
31.7.3 Arctanjant Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
31.7.4 Arccotanjant Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
31.8 Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
R
31.9 R(si nx, cosx) biçimindeki İntegraller . . . . . . . . . . . . . 472
31.10Logaritmik integraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478
31.11Dönel Cisimleri Hacimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
31.12Silindirik Kabuklar Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
31.13Dilimleme Yöntemiyle Hacim Bulma . . . . . . . . . . . . . . 482
31.14Örnek Hacim Hesapları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
32 Doğal Logaritma Fonksiyonu 12
32.1 Doğal Logaritma Fonksiyonunun Tanımı . . . . . . . . . . . . 488

32.2 Tanım bölgesini Genişletme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
32.3 Doğal Logaritma Fonksiyonunun Özelikleri . . . . . . . . . . 489
32.4 Doğal Logaritma Fonksiyonunun Grafiği . . . . . . . . . . . . 490
32.5 Logaritmik Türev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
32.6 Logaritmik Türevin İntrgrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
32.7 Üstel Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
32.8 a tabanlı Üstel Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
32.9 a Tabanlı Üstel Fonksiyonun Davranışı . . . . . . . . . . . . . 492
32.10a Tabanlı Üstel Fonksiyonun Türevi . . . . . . . . . . . . . . . 493
32.11a Tabanlı Üstel Fonksiyonun İntegrali . . . . . . . . . . . . . . 493
32.12a Tabanına Göre Logaritma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
32.13l og a x fonksiyonunun özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
32.14l og a x fonksiyonunun Türevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
32.15Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
13
33 Kutupsal Koordinatlar 12
33.1 Kutupsal Koordinatlarda Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

33.2 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
33.3 Kutupsal Koordinatlarda Grafik Çizimi Örnekleri . . . . . . . 503
33.3.1 Merkeze Göre Simetri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
33.3.2 Ox− Eksenine Göre Simetri . . . . . . . . . . . . . . . . 503
33.3.3 O y− Eksenine Göre Simetri . . . . . . . . . . . . . . . . 503
33.4 Grafik Çiziminde İzlenecek Yol: . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
33.5 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
33.6 Kutupsal Sistemde Teğetin Eğimi . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
33.7 Kutupsal Kordinatlarda Alan hesabı . . . . . . . . . . . . . . . 507
33.8 İki kutupsal eğri arasında kalan alan . . . . . . . . . . . . . . . 508
33.9 Kutupsal Koordinatlarda Yay Uzunluğu . . . . . . . . . . . . . 510
33.10Kutupsal Koordinatlarda Dönel Yüzeyler . . . . . . . . . . . . 510
33.11Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
33.12Parametrik Fonksiyonların Türevi . . . . . . . . . . . . . . . . 512
33.13İkinci Basamaktan Türev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
33.14Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
33.15Sayısal İntegraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
33.15.1Dikdörten Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
33.16Yamuk Kuralı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
33.17Pappus teoremleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
33.18Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
33.18.1Dairesel Simit’in Yüzeyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
33.18.2Dairesel Simit’in Hacmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
33.19Simpson Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
33.20Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524
34 Diziler 13
34.0.1 Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526

34.0.2 Yakınsak Dizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526
34.1 Aritmetik Dizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
34.2 Geometrik Dizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
34.3 Monoton Dizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
34.4 Alt dizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
34.5 Sınırlı dizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
34.6 Dizilerde Limit Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
34.7 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
35 Seriler 13
35.0.1 Kısmi Toplam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536

35.1 Yakınsak Seriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
35.2 Rasyonel Terimli Seriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
35.3 Özel Seriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
35.4 Aritmetik Seri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
35.5 Geometrik Seri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
35.6 Binom Serisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
14
35.7 Genelleşmiş Binom Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540

35.8 Serilerin Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
35.9 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
35.10Kuvvet Serilerinin Yakınsaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
35.11Yakınsaklık Aralığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
35.12Kuvvet Serileri Üzeinde Cebirsel İşlemler . . . . . . . . . . . . 546
35.13Toplama ve Çıkarma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
35.14Kuvvet Serilerin Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
35.15Kuvvet Serilerinin Bölümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
35.15.1Alterne Seriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
35.16Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
35.17Caucy Dizi ve Serileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
36 Seriler İçin Yakınsaklık Testleri 14
36.1 p-serisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558

36.2 Oran Testi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558
36.3 Kök Testi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
36.4 İntegral Testi: p-serisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
36.5 p-serisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
36.6 Karşılaştırma Testleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
36.7 Limit Karşılaştırma Testi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566
36.8 Oran Testi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
36.9 Newton Metodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573
37 Değişken Terimli Seriler 14
37.1 Kuvvet Serilerinin Yakınsaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577

37.2 Yakınsaklık Aralığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
37.3 Kuvvet Serileri Üzeinde Cebirsel İşlemler . . . . . . . . . . . . 579
37.4 Toplama ve Çıkarma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
37.5 Kuvvet Serilerin Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
37.6 Kuvvet Serilerinin Bölümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
37.7 Maclaurin Serisi Uygulamaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
37.8 Düzgün Yakınsama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
37.8.1 Fonksiyon Dizileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
37.8.2 Fonksiyon Serileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
37.8.3 Fonksiyon Dizileri İçin Cauchy Kriteri . . . . . . . . . . 589
37.8.4 Fonksiyon Serileri İçin Cauchy Kriteri . . . . . . . . . . 590
37.9 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
37.10Fonksiyon Dizi ve Serilerinin İntegrali . . . . . . . . . . . . . . 592
37.11Dirichlet ve Abel Testleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
37.12Dirichlet Testi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597
37.13Fonksiyon Dizi ve Serilerinin Türevlenmesi . . . . . . . . . . . 599
37.14Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600
37.15Kuvvet Serilerinin Türevlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . 602
37.16Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604
37.17Kuvvet Serilerinin İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605
37.18Çözümlü Kuvvet Serisi Problemleri . . . . . . . . . . . . . . . 606
37.19Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
15
37.20Serilerin Yaklaşık Toplamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610

37.21Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612
38 Vektörler 15
38.1 Vektör Uzayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613

38.2 Simgeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
38.3 Denk Vektörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
38.4 Vektörlerin Gösterimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
38.5 Vektör Uzayında İşlemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615
38.5.1 Sıfır Vektörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615
38.6 Vektörlerin Toplamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615
38.6.1 Toplamanın Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616
38.7 Vektörlerde Çıkarma İşlemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616
38.8 Vektörün Sayı ile Çarpımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616
38.9 Birim Vektör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
38.10Doğrultu Açıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
38.11Analitik Geometriye Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618
38.12Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619
38.13Bileşenlerle İşlemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 620
38.14Nokta Çarpım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621
38.15İzdüşüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622
38.15.1İzdüşümün Genellenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . 622
38.16İki Vektör Arasındaki Açı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
38.17İki Vektör Arasındaki Açının Ölçümü . . . . . . . . . . . . . . . 624
38.18İki Vektörün Birbirine Dikliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624
38.18.1Üçgen Eşitsizliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
38.19Uzayda Doğru ve Düzlem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626
38.20İki noktası Verilen Doğru Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . 626
38.21Noktanın Doğruya Uzaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
38.22Düzlem Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628
38.23Üç Noktadan geçn Düzlem Denklemi . . . . . . . . . . . . . . 628
38.24Noktanın Düzleme Uzaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629
38.25Alıştrmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630
38.26Vektörel Çarpım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631
38.27Vektörel Çarpımın Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632
38.28VektörelÇarpımı Geometrik Yorumları . . . . . . . . . . . . . . 632
38.28.1Diklik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632
38.28.2Alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
38.29Üçlü Çarpım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
38.30Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634
38.31Uzayda Doğru ve Düzlem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634
38.32İki noktası Verilen Doğru Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . 635
38.33Noktanın Doğruya Uzaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
38.34Düzlem Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
38.35Üç Noktadan Geçen Düzlem Denklemi . . . . . . . . . . . . . 637
38.36Noktanın Düzleme Uzaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638
38.37Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639
16
32 Katlı İntegral 15
32.1 İki Katlı İntegralin Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 690

32.2 Ardışık İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 691
32.3 Katlı İntegral Uygulamaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702
32.4 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 707
32.5 Katlı integralde değişken değiştirme . . . . . . . . . . . . . . . 707
32.6 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 710
32.7 İki Katlı İntegral İle Düzlemsel Alan Hesabı . . . . . . . . . . . 711
32.8 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713
32.9 İki Katlı İntegral İle Hacim hesapları . . . . . . . . . . . . . . . 714
32.10Kutupsal Koordinatlarda İki Katlı İntegraller . . . . . . . . . . 715
32.11Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 718
33 Üç Katlı İntegraller 16
33.1 Hacim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 723

33.2 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725
33.3 Üç Katlı İntegrallerde Değişken Değiştirme . . . . . . . . . . . 725
33.4 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 726
33.5 Silindirsel Koordinatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 726
33.5.1 Silindir Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 726
33.6 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730
33.7 Üç Katlı İntegrallerde Küresel Koordinatlar . . . . . . . . . . . 730
33.8 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 734
34 Eğrisel İntegraller 16
34.1 Düzlemde Eğrisel İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735

34.2 Uzayda Eğrisel İntgral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 740
34.3 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 742
34.4 Vektör Alanlarının Eğrisel İnteralleri . . . . . . . . . . . . . . . 743
34.5 Divergence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744
34.6 Vector Alanını Eğrisel İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . 746
34.7 Eğrisel İntegralle iş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 748
34.8 Alıştrmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 749
34.9 İntegralin Yoldan Bağımsızlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750
34.10Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 755
34.11Üç Boyutlu Uzayda Korunumlu Vektör Alanı . . . . . . . . . . 755
34.12Green Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756
34.13Green teoemi İle Alan Hesabı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759
34.14Aıştrmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760
34.15Yüzey İntegralleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760
34.16Paramertrik Yüzeyin Alanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 762
34.17Yüzey İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765
34.18Yönlendirilmiş Yüzey Üzerinde İntegral . . . . . . . . . . . . . 767
34.19Vektör Alanlarının İntegrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 768
34.20Stokes Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 769
34.21Divergence Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 773
34.21.1Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776
17
35 Vektör Değerli Fonksiyonlar 16
35.1 Vektör Değerli Fonksiyonlar ve Uzay Eğrileri . . . . . . . . . . 777

35.2 Vektör Değerli Fonksiyonların Limiti . . . . . . . . . . . . . . . 778
35.2.1 Limit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
35.3 Vektör değerli Fonksiyonların Sürekliliği . . . . . . . . . . . . 780
35.4 Süreklilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780
35.5 Türev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780
35.6 Türev Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 781
35.7 Vektör değerli Fonksiyonların Teğeti . . . . . . . . . . . . . . . 782
35.8 Düzgün Eğri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 782
35.8.1 Düzgün Eğriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783
35.9 Vektör Değerli Fonksiyonların integrali . . . . . . . . . . . . . 783
35.9.1 Belirsiz İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783
35.9.2 Belirli İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 784
35.10Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 785
35.11Eğri Uzunluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786
35.12Eğrilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 787
35.13Eğrilik Çemberi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 789
35.14Normal ve İkinci Normal Vektörler . . . . . . . . . . . . . . . . 790
35.15Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 791
35.16Uzayda Hareket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 792
35.17Kepler Yasaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794
35.18Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794
36 Konikler 17
36.1 Koniklerin Adlandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 795

36.2 Koniklerin Kutupsal Sistemdeki Denklemleri . . . . . . . . . . 795
36.3 Koniklerin Kartezyen Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 797
36.4 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 799
36.5 İkinci Dereceden Yüzeyler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 799
36.6 Elipsoid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801
36.7 Elipsoid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801
36.8 Hiperboloid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801
36.9 Eliptik Paraboloid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 804
36.10Eliptik Koni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 804
36.11Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 805
37 Fiziksel uygulamalar 17
37.1 Düzlemsel bölgelerin kütle merkzi . . . . . . . . . . . . . . . . 807

37.2 Ağırlık Merkezi Bulma Problemleri . . . . . . . . . . . . . . . . 807
37.3 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
37.4 Yay’ın Kütle merkezi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
37.5 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
37.6 Yoğunluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
37.7 Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812
37.7.1 Noktaya Göre Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812
37.7.2 Doğru üzerinde Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . 812
18
37.8 Kütle Merkezi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813

37.9 Noktanın Eksene Göre Momenti . . . . . . . . . . . . . . . . . 813
37.10Düzleme Göre Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 814
37.11Bir Düzlem Parçasının Bir Eksene Göre Momenti . . . . . . . 815
37.12Bir Yayın Momenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 815
37.13Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 816
37.14Üç Katlı İntegral İle Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 817
37.15Düzlemsel Bölgelerin Kütle Merkezi . . . . . . . . . . . . . . . 818
37.16Ağırlık Merkezi Bulma Problemleri . . . . . . . . . . . . . . . . 819
37.17Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822
37.18Yay’ın Kütle merkezi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822
37.19Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823
37.20Yoğunluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823
37.21Work (İş) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 824
38 Diferensiyel denklemler 18
38.1 Birinci basamaktan birinci dereceden Diferensiyel denklemler827
38.2 Özel ve Genel Çözüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 828
38.3 Tek Değişkenli Diferensiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . 828
38.4 Denklemin Doğrusala Dönüşmesi . . . . . . . . . . . . . . . . 830
39 Diferensiyel Denklemler 18
39.1 Tek Değişkenli Diferensiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . 831
39.2 Tam Diferensiyel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833
39.3 Değişkenlerine Ayrılabilir Denklemler . . . . . . . . . . . . . . 840
39.4 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 843
39.5 İntegral Çarpanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 844
39.6 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852
39.7 Birinci Basamaktan Homojen denklemeler . . . . . . . . . . . 854
39.8 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 862
39.9 Birinci Basamaktan Doğrusal Diferensiyel Denklemler . . . . 864
39.10Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868
39.11Tam Diferensiyel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 869
39.12Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 874
39.13Değişkenlerine Ayrılabilir Denklemler . . . . . . . . . . . . . . 876
39.14Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 879
39.15İntegral Çarpanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 881
39.16Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888
39.17Birinci Basamaktan Homojen denklemeler . . . . . . . . . . . 889
39.18Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894
39.19Birinci Basamaktan Doğrusal Diferensiyel Denklemler . . . . 895
39.20Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 900
39.21Bernoulli Diferensiyel Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 901
39.22Bernoulli Diferensiyel Denkleminin Çözümü . . . . . . . . . . 901
39.23Çözümlü Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 902
39.24Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905
39.25Riccati Diferensiyel Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 906
39.26Clairaut Diferensiyel denklemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 910
19
39.27Lagrange Diferensiyel Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 911

39.28Alıştrmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913
40 Üç Katlı İntegraller 19
40.1 Hacim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 917
40.2 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919
40.3 Üç Katlı İntegrallerde Değişken Değiştirme . . . . . . . . . . . 919
40.4 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 920
40.5 Silindirsel Koordinatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 921
40.6 Üç Katlı İntegrallerde Küresel Koordinatlar . . . . . . . . . . . 923
40.7 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 926
40.8 Düzensiz İntegraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 927
40.9 Aralığın Sonsuz Olması Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . 927
40.9.1 [a, ∞) aralığında integral . . . . . . . . . . . . . . . . . 927
40.9.2 (−∞, a] aralığında integral . . . . . . . . . . . . . . . . 927
40.9.3 (−∞, ∞) aralığında integral . . . . . . . . . . . . . . . . 928
40.10Aralığın uç noktalarında fonksiyonun sınırsız olması durumu: 928
40.10.1Sol Uç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928
40.10.2Sağ Uç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928
40.11Aralığın içinde fonksiyonun sınırsız olması durumu: . . . . . 928
40.12Düzensiz intgralleri karşılaştırma: . . . . . . . . . . . . . . . . 929
40.12.1Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 937
40.13Düzlemsel bölgelerin kütle merkzi . . . . . . . . . . . . . . . . 937
40.14Ağırlık Merkezi Bulma Problemleri . . . . . . . . . . . . . . . . 938
40.15Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941
40.16Yay’ın Kütle merkezi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941
40.17Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942
40.18Yoğunluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942
40.19Sıvı Basıncı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942
40.20Work (İş) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944
40.21Pappus teoremleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 945
40.22Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 946
40.23Simpson Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 947
40.24Yamuk Kuralı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 949
40.25Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951
40.26Noktaya Göre Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951
40.27Doğru üzerinde Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951
40.27.1Kütle Merkezi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 952
40.28Noktanın Eksene Göre Momenti . . . . . . . . . . . . . . . . . 952
40.29Düzleme Göre Moment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 952
40.30Bir Düzlem Parçasının Bir Eksene Göre Momenti . . . . . . . 953
40.31Bir Yayın Momenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 954
40.32Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955
41 Belirli İntegral Uygulamaları 19

41.1 Düzlemsel Eğrilerin Uzunluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957
41.2 Alan hesapları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 960
41.3 Foksiyonun Orta Değeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961
20
Index 19
T I M U R K A R A Ç A Y, H A Y D A R E Ş ,
O R H A N Ö Z E R , S E R K A N A L İ D Ü Z C E
KALKULÜS
NOBEL
38 Vektörler
Vektör kavramı, fiziksel kavram olarak ortaya çıkmış olsa da matematiksel

sistemlerin temel kavramı olmuştur. Gerçekten vektör kavramın gelişimi
matematikçilerden çok fizikçiler ve kimyacılar tarafından gerçekleştir-
ilmiştir.
Klasik fizikte iki türlü nicelik kullanılır:
1. Sayısal (skalar) nicelikler
2. Vektörel nicelikler
Sayısal nicelikler, ölçümlerde sayısal değerinden başka bir nitelik

taşımayan öğelerdir. Daha açık deyişle, yalnız sayısal nitelik taşıyan öğel- Şekil 38.1: Yön-boy-doğrultu
erdir ki bunlar bildiğimiz sayılardır. Vektörler ise büyüklük, doğrultu ve
yön niteliğini taşıyan öğelerdir. Vektörün büyüklüğü onun uzunluğudur
(boy) ve sayısal bir niteliktir. Doğrultu uzaydaki konumunu belirler. Yön
ise, üzerinde bulunduğu doğrultuya göre pozitif ya da negatif tarafa
yönlenmesidir. Vektör düzlemde ya da uzayda hangi doğru üzerinde
ise, vektörün doğrultusu odur. Çoğunlukla o doğrutuya taşıyıcı doğru
diyoruz. Taşıyıcı doğru üzerinde pozitif ve negatif olmak üzere iki yön
belirlenebilir.
Her vektörün taşıyıcı doğru üzeride bir başlangıç ve bir bitim noktası
vardır. Başlangıçtan bitime doğru olan yön vektörün yönüdür.
Fiziksel kaynakların çoğu, vektörün yönü ile doğrultusunu aynı
sayarlar. Uzayda vektör çizilince taşıyıcı doğrusu da belirli olacağı için
bu yaklaşım kabul edilebilir. Ama fizikte vektör alanı diye geçen kavramı,
matematikte vektörler üzerindeki bir denklik sınıfı olarak tanımlayacağız.
38.1 Vektör Uzayı
Doğrusal cebir, vektörleri fiziksel nitelikleriyle tanımlamak yerine, on-

ların sağladığı cebirsel özeliklerle ilgilenir. Böylece fiziksel ortama bağlı
olmayan soyut bir matematiksel sistem ortaya konabilir. Uygulamacı bu
soyut sistemi alıp kendi işine uyarlayabilir.
V boş olmayan bir küme R gerçel sayı kümesi olsun. V kümesi aşağı-
daki koşulları sağlıyorsa bir gerçel vektör uzayıdır:
Her u, v, w ∈ V ve her α, β ∈ R için aşağıdaki özelikler sağlanır
1. V kümesi toplama (+) işlemine göre bir Abel grubudur:
(a) u, v ∈ V ise u + v ∈ V
(b) u + (v + w) = (u + v) + w (Birleşme özeliği)

614 Vektörler
(c) u + v = v + u (yer değişme özeliği)

(d) v + 0 = v (birim öğe varlığı)
(e) v − v = 0 (ters öğe varlığı)
2. R × V −→ V dönüşümü aşağıdaki skalerle çarpma özeliklerini sağlar:
(a) α(βv) = (αβ)v (uyumluluk)

(b) 1v = v (skaler çarpımın birimi)
(c) α(u + v) = αu + αv (skaler çarpımın vektör toplamı üzerine
dağılımı)
(d) (α + β)v = αv + βv (skaler toplamın vektörle çarpımının dağılımı)
1
~
v 1
38.2 Simgeler
Fiziksel uygulamalarda a vektörünün ~

v , v gibi simgelerle gösterilmesi
gelenek halini almıştır. Yalınlığı sağlamak için bazı bazı kaynaklarda
v vektörü v gibi koyu yazılır. Matematikte, tipografik nedenlerle ok
gösterminden sakınılır. Vektör, V uzayının bir öğesi olarak alınır ve
normal harflerle gösterilir.
Bu kitapta v, ~
v ve v gösterimleri eş anlamlı kullanılacaktır. ~
v vek-
v | simge-
törünün uzuluğunu, yazılış kolaylığına bağlı olarak v, |v| ya da |~
siyle göstereceğiz. her durumda vektör ile uzunluğu gösterimlerde belirli
olacak, bir karışıklık doğmayacaktır.
38.3 Denk Vektörler

−→
Uzayda bir ~
a = AB vektörünü doğrultu, yön ve uzunluğunu koruyarak
O(0, 0) başlangıç noktasına kaydıralım. Kaydırma sonunda elde edilen
−−→ −→
~
a = OP vektörü ile ~a = AB vektörü arasında bir denklik bağıntısı vardır:
Doğrultuları paralel, yönleri ve uzulukları aynıdır.
Bunu genelleştirelim:
Tanım 38.1. Uzayda bütün vektörlerin oluşturduğu kümeyi V ile göstere-

Şekil 38.2: denklik lim. V kümesi üzerinde doğrultuları paralel, yönleri aynı ve uzunlukları
eşit olan vektörleri birbirlerine denk sayan bir bağıntı kuralım. Bu bağıntı
V kümesi üzerinde bir denklik bağıntısıdır. Bu bağıntıya ait her denklik
sınıfına bir vektör diyeceğiz.
Buradaki denklik sınıfı, fizikte kullanılan vektör alanı kavramıdır.

Görsel kolaylık sağlamak için, denklik sınıfları içinden, başlangıç
noktaları koordinat sisteminin O başlangıç noktasıyla çakışan temsilcileri
seçelim. Başlangıç noktası O(0, 0) ve bitim noktası P (x, y) olan vektörü ~
a,
−→
AB vektörünü AB ile ve ~a vektörünün uzunluğunu |~ a | ile gösterelim.
38.4 Vektörlerin Gösterimi
Dikey kartezyen koordinat sisteminde bir ~

v vektörü Şekil (38.3)’deki gibi
ya da Şekil 38.9’deki gibi gösterilir. ~
v vektörünün bir taşıyıcısı (doğrultu),
Şekil 38.3: İki boyutlu vektör
38.5 Vektör Uzayında İşlemler 615
A başlangıç noktası, B bitim noktası ve A noktasından B noktasına

yönlendiğini belli etmek için B noktasının olduğu yöne konulan ok
simgesi var. Genellikle ~
v vektörünü
−→
~
v = AB (38.1)
simgesiyle, v vektörünün uzunluğunu

−→
v = |v| = | AB | (38.2)
simgesiyle gösteririz.
38.5 Vektör Uzayında İşlemler
Vektör uzayı natematiksel bir yapıdır. Genellikle, matematiksel yapılar

üzerine sayılardakine benzer operatörleri tanımlamak isteriz. Vektör
uzayında toplama ve çıkarma işlemlerini basit geometrik yorumlarla
tanımlayabiliyoruz. Vektörler üzerinde biraz sonra anlatacağımız üç
çarpma işlemi tanımlanabiliyor. Bölme işlemi tanımsızdır.
38.5.1 Sıfır Vektörü
Uzunluğu 0 ve yönü olmayan vektördür. ~0 ile gösterilir. Bu vektörü

başlangıç noktasına konulmuş bir nokta olarak düşünebiliriz. Sıfır
Şekil 38.4: Sıfır vektör
vektörü ait olduğu vektör uzayında sayılardaki sıfırın rolünü oynar.
Uzunluğu ve yönü olmadığı için toplandığı ya da çıkarıldığı vektörün
uzunluğunu ve yönünü değiştirmez. Sıfır vektörü toplamsal V grubunun
birim öğesidir; yani her ~
v vektörü için
v +~0 = ~
~ v (38.3)
olur.
38.6 Vektörlerin Toplamı
Vektörlerin toplamı için sayılarda kullanılan artı (+) operatörü kullanılır.

Tabii, bu operatörün sayılardaki toplama işleminden farklı bir işleve
−−→ −−→
sahip olduğunu söylemeye gerek yok. ~a = O A ile ~
b = OB vektörlerinin
toplamı
−−−−→ −−→ −−→ −−−−−−−→
a +~
~ b = (a + b), O A + OB = AB +C D (38.4)
biçiminlerinden birisiyle gösterilir.

Vektör uzayı bir grup olduğu için toplama ilemine kapalıdır; yani
a, b ∈ V ise a + b ∈ V olacaktır.
Toplama işleminin geometrik yorumu: Şekil (38.5)’den görüldüğü gibi Şekil 38.5: Vektörlerin Toplmamı
a ile ~
~ a vektörünün bitim noktasına ~
b vektörlerini toplarken ~ b vektörü
eklenir. Ekleme işlemi yapılırken vektörlerin doğrultu, yön ve uzunlukları
korunur. Böylece ~ a +~
b vektörü OACB parelelkenarının köşegeni olur.
Vektör toplamı için kullandığımız artı (+) simgesi sayıların toplamında
kullandığımız simge ile aynıdır, ama işlevleri farklıdır. Tabii, vektör
toplamı sayılardaki toplamdan farklı olduğu için farklı bir simge kul-
lanılabilirdi. Ama bütün toplamsal gruplarda (+) sembolünü kullanmak
gelenektir; bu gelenek algıyı ve öğrenmeyi kolaylaştırır.
616 Vektörler
38.6.1 Toplamanın Özelikleri
Birleşme Toplamsal gruplarda birleşme özeliğinin varlığını biliyoruz. V

vektör uzayı da artı operatörüne göre toplamsal bir grup olduğundan
a + (b + c) = (a + b) + c (38.5)
birleşme özeliğini sağlar. Böyle olduğunu şekil çizerek geometrik olarak

görebilirsiniz.
Üçgen Eşitsizliği a, b ∈ V ise
|a + b| ≤ |a| + |b| (38.6)
bağıntısı vardır. Buna üçgen eşitsizliği denilir. Üçgen eşitsizliğindeki

öğelerin sayısal (skalar) olduğuna dikkat ediniz.
Toplamaya Göre Birim Vektör Sıfır ~0 vektörü toplma işleminin birimidir.

Çünkü her ~
v vektörü için
v +~0 = ~
~ v
dir.
Vektörün tersi Toplamsal V grubunun her ~

v öğesinin toplama işlemine
Şekil 38.6: Vektörün Tersi
v ile gösterilen bir ters öğesi vardır:
göre −~
~ v ) =~0
v + (−~ (38.7)
olur.
38.7 Vektörlerde Çıkarma İşlemi
İki vektörün farkını sayılardaki gibi tanımlarız. her a, b ∈ V için
a + (−~
~ a −~
b) = ~ b (38.8)
yazılır. Buradan hemen şu sonuç çıkar:
~ a ) =~0
a + (−~ (38.9)
38.8 Vektörün Sayı ile Çarpımı

a −~
Şekil 38.7: Çıkarma:~ b
~
v bir vektör ve α bir gerçel sayı ise α~
v sayıl (skalar) çarpımının, R × V → V
işleminin bir sonucu olduğunu biliyoruz. Buradaki α sayısına sayıl
(skalar) denir.
• Sayıl çarpım vektörün uzunluğunu α katına uzatır.
• Sayıl çarpım vektörün doğrultusunu değiştirmez.
• Pozitif sayı ile çarpılınca vektörün yönü değişmez.

Şekil 38.8: ~
u −~
v farkı
• Negatif sayı ile çarpılınca vektörün yönü tersine döner.
• α > 1 ise vektörün uzunluğu artar: |~

v | < |α~
v |.
38.9 Birim Vektör 617
• α = 1 ise vektörün uzunluğu değişmez: |~

v | = |α~
v |.
• α < 1 ise vektörün uzunluğu azalır: |~

v | > |α~
v |.
Sayıl çarpım
(α + β)~
a = α~
a + β~ a +~
a α(~ a + α~
b) = α~ b (38.10)
eşitliklerini sağlar.
38.9 Birim Vektör
Uzunluğu 1 olan vektöre birim vektör denilir. Geometrik anlamada,

uzunluk ölçü biriminin ne olduğu önem taşımaz, çünkü bütün uzunluk
ölçü biriemlei birbirlerine dönüştürülebilir.
Her ~
a vektörünü kendi uzunluğuna bölerek birim vektör elde edilebilir.
Dolayısıyla her doğrultuda birim vektör vardır.
~
a 1
= ~
a (a 6= 0) (38.11)
a | |~
|~ a|
Kolayca görüleceği gibi

~
a 1
| |= a| = 1
|~
a|
|~ a|
|~
Fizikte ve analitik geometride, çoğunlukla vektör ok şeklinde bir
doğru parçası ile gösterilir. Buraya kadar söylediklerimizin fiziksel ya da
geometrik yorumları kolayca yapılabilir.
1. Aynı yön ve aynı büyüklüğe sahip iki veköre eşit vektörler denilir.
2. ~ ~ vektörüne ~
v vektörü ile ters yönlü ama eşit uzunlukta olan −v v
vektörünün tersi denilir.
3. ~
v = λ~
u ise bu iki vektör birbirine paraleldir. Paralel vektörlerin taşıyıcı
doğruları birbirlerine paralel olur.
4. Taşıyıcı doğruları birbirlerine dik olan iki vektör birbirlerine diktir.
5. Başlangıç noktası O ’da olan vektörlere yer vektörü denilir.
38.10 Doğrultu Açıları
Üç boyutlu uzayda vektörün koordinat eksenleriyle yaptığı α, β, γ

açılarına doğrultu açıları, bu açıların ölçümleri de doğrultu kosinüs-
leri diye adlandırılır.
Doğultu açıları belli olan vektörün yönü ve doğrultusu belli olur.
Koordinat eksenleri üzerindekii , j , k birim dikey sistemini kullanarak,
doğrultu açılarını bulabiliriz: Her hangi bir ~
a için Şekil 38.9: Doğrultu Açıları
~
a .i ~
a .i
cos α = =
||a|||i || ||a||
~a. j ~
a. j
cos β = =
||a||| j || ||a||
~
a .k ~
a .k
cos γ = =
||a|||k|| ||a||
618 Vektörler
x = ||a|| cos α, y = ||a|| cos β, z = ||a|| cos γ
dersek, ~
a vektörünün koordinat eksenleri üzerindeki izdüşümlerinin
uzunluklarını buluruz. α, β, γ açılarının kosinüsleri sayısal olark bulun-
abilir. Bu sayılara doğrultu kosinüsleri denilir.
Bir ~
a vektörünün doğrultu kosinüslerinin kareleri toplamı daima 1
olur:
1
cos2 α + cos2 β + cos2 γ = (x 2 + y 2 + z 2 ) = 1
||a||
p
olur. Çünkü ||a|| = x 2 + y 2 + z 2 dir.
38.11 Analitik Geometriye Giriş
Vektörlerin daha yararlı kullanılabilmesi için onlar üzerinde geometriye

dayanmayan cebirsel işlemlerin tanımlanması gerekir. Bunu yapmak
çok kolaydır. Vektör uzaylarında yaptığımız denklik sınıfları tanımına
göre, her vektörü yer vektörü gibi düşünebiliriz. Yer vektörlerini bitim
noktalarının koordinatları cinsinden yazabiliriz.
Algıyı kolaylaştırmak için düzlemsel vektörleri düşünelim. ~
v vek-
törünün bitim noktasını (v x , v y ) koordinatları ile gösterirsek, bitim
noktaları ile vektörler arasında bire-bir bir eşleşim kurulabilir.
~
v ←→ (v x , v y )
Ox− ekseni üzerinde birim vektörü ~ i ile ve O y− üzerindeki birim vektörü

~
j ile gösterelim. Bitim noktasının Ox− ekseni üzerindeki izdüşümüne
karşılık gelen yatay vektör x~
i ve bitim noktasının O y− ekseni üzerindeki
izdüşümüne karşılık gelen düşey vektörü y ~
j ile gösterelim.
v = v x~
~ i + vy~
j (38.12)
dir.
Düzlemdeki her ~ v vektörü için bu eşleşmeyi yapabiliriz. Dolayısıyla
~ ~
her vektörü i ile j birim vektörlerinin katlarının toplamı cinsinden yaz-
abiliriz. Buna doğrusal bileşim deniyor. Bu eşleşme olağanüstü kolaylık
Şekil 38.10: Orthonormal Taban sağlar. Düzlemdeki bütün vektörleri iki vektörün toplamı olarak ifade
edebiliyoruz. Bu kolaylığı sağlayan {~
i ,~
j } birim vektörlerine düzlemsel
vektörlerin bir dikey birimsel tabanı (orthomormal base) denilir. {~
i ,~
j}
vektölerinin uzunlukları ||i || = || j || = 1dir ve birbirlerine diktirler. Dikliği
i ⊥ j simgesiyle göstereceğiz. (38.12) ifadesinden şunlar çıkar:
q
v = |~
v| = (v x )2 + (v y )2 (38.13)
−−→
~
v = OP vektörünün Ox− ekseni ile yaptığı açı θ ise
x = |~
v |cosθ = vcosθ, y = |~
v |si nθ = v si nθ (38.14)
olur. (38.12) ifadesinde v x , v y sayılarına, sırasıyla, ~

v vektörünün birinci ve
ikinci bileşenleri denilir.
Yüksek boyutlu uzaylarda da geçerli olan bu formülü n-boyutlu V n
vektör uzayına genelleştirelim:
38.12 Alıştırmalar 619
Tanım 38.2. V n vektör uzayında
e 1 ,~
{~ e 2 ,~
e 3 , . . .~
en } (38.15)
vektörleri verilsin.
1. i 6= j ⇒ ~
ei ⊥ ~
ej
2. |~
e i | = 1 (i = 1, 2, . . . , n)
3. V n vektör uzayına ait her ~

v vektörü için
n
~ αi ~
X
v= ei (38.16)
i =1
olacak şekilde hepsi aynı anda sıfır olmayan
α1 , α2 , α3 , . . . , αn (38.17)
katsayıları varsa, (38.15) vektörlerine V n vektör uzayının dikey birimsel

bir tabanıdır (orthonormal base) denilir.
Bu durumda, (38.20)’ye {e i } sisteminin bir doğrusal bileşimi (linear

combination), (38.17) sayılrına ~
v vektörünün {e i } tabanına göre bileşen
katsayıları denilir. {e i } tabanı belirli olduğu zaman tabanın kim olduğunu
söylemek gerekmez. Ayrıca, belirli bir taban için bileşen katsayıları tek
olarak belirli oluğundan, (38.20) toplamı yerine,
{αi } = (α1 , α2 , α3 , . . . , αn ) (38.18)
katsayılar vektörünü kullanabiliriz. Bunu yapmak, özellikle, vektörler

üzerinde cebirsel işlemler yapmayı kolaylaştıracaktır. (38.20)’deki ~
v
vektörünün uzunluğu
n
v |2 = α2i
X
|~ (38.19)
i =1
ile tanımlıdır.
αi katsayılarının hepsi birden sıfır olmadan (38.20) doğrusal bileşmi ~0
vektörüne eşitse,
n
a i =~0
αi ~
X
(38.20)
i =1
oluyorsa, a i (i = 1, 2, . . . , n) vektörlerine doğrusal bağımlıdır (linear

dependent) denilir. Bu durumda a i vektörlerinden her hangi birisi
ötekiler cinsinden yazılabilir. Doğrusal bağımlı olmayan vektörlere
doğrusal bağımsız vektörler denilir. Doğrusal bağımsız vektörlerden hiç
birisi ötekiler cinsinden yazılamaz.
38.12 Alıştırmalar
1. ~
a = (1, 0, 3) vektörünün uzunluğunu bulunuz.
−−−→
2. Uç noktaları P 1 (2, 3, 5) ve P 2 (3, 0, 7) olan P 1 P 2 vektörünün uzunluğunu
bulunuz.
−−→
3. Düzlemdeki a(x, y) noktası için ~
a = O A vektörünü, düzlemdeki dikey
birimsel taban cinsinden yazınız.
620 Vektörler
4. ~
v = 2i − j − 2k vektörüyle aynı yön ve doğrultudaki birim vektörü
bulunuz.
5. P 1 (3, −2, 0) ve P 2 (7, 4, 4) noktalarını birleştiren doğru parçasının orta

noktasını bulunuz.
a = (a 1 , a 2 , a 3 ), ~
6. ~ b = (b 1 , b 2 , b 3 ), ~
c = (c 1 , c 2 , c 3 ) vektörlerinin bitim
noktalarını köşe kabul eden ABC üçgenin kenar ortaylarının kesişim
noktasının
a1 + b1 + c1 a2 + b2 + c2 a3 + b3 + c3
µ ¶
(x 2 , x 2 , x 3 ) = , ,
3 3 3
olduğunu gösteriniz.
7. ~
u = (2, 3, 4) ve ve ~
v = (−2, 1, 3) ise ~
u +~
v , 2~
u ve 2~
u + 3~
v vektörlerini
bulunuz.
8. ~
u = (1, 0, 3),~ ~ = (0, 1, 2) veriliyor. ~
v = (−1, 2, 3), w a = (−2, 6, 1) vektörünü
~
u = (1, 0, 3),~ ~ = (0, 1, 2) vektörlerinin doğrusal bileşimi
v = (−1, 2, 3), w
olarak yazınız.
−→
9. A(2, 4), B (−3, 2) ise AB ile aynı doğrultu ve aynı yönde olan birim
vektörü yazınız.
38.13 Bileşenlerle İşlemler
Daha önce tanımladığımız vektörlerin toplamını ve sayıl çarpımını

bileşenler cinsinden ifade edebiliriz:
~
a = a 1~
e 1 + a 2~
e 2 + · · · + a n~
en (38.21)
~
b = b 1~
e 1 + b 2~
e 2 + · · · + b b~
en (38.22)
a +~
olmak üzere, ~ b vektör toplamını bileşenlerinin toplamı cinsinden
yazabiliriz.
a +~
~ b = (a 1 + b 1 )~ e 2 + · · · + λa n~
e 1 + (a 2 + b 2 )~ e n + λb n~
en (38.23)
dir. Benzer olarak, bir vektörün bir sayı ile çarpımı, o sayı ile bileşen-
lerinin çarpımı cinsinden yazılabilir:
a = λa 1~
λ~ e 1 + λa 2~
e 2 + · · · λa n~
en (λsabit ) (38.24)
Bu eşitlikler vektör toplamı ve sayıl çarpımı tanımından görülebilir.

Aşağıdaki bağıntılar apaçıktır:
a = −a 1~
−~ e 1 − a 2~
e 2 − · · · − a n~
en (38.25)
a −~
~ b = (a 1 − b 1 )~
e 1 + (a 2 − b 2 )~
e 2 + · · · (a n − b n )~
en (38.26)
q
a | = a 12 + a 22 + · · · + a n2
|~ (38.27)
38.14 Nokta Çarpım 621
Önce de söylediğimiz gibi, işlemlerde kısalığı sağlamak için, ~

a yerine
(38.18) vektörünü kullanırız: Bu durumda
a = (−a 1 , −a 2 , . . . , −a n )
−~
λ~
a = (λa 1 , λa 2 , . . . , λa n )
a +~
~ b = (a 1 + b 1 , a 2 + b 2 , · · · , a n + b n )
a −~
~ b = (a 1 − b 1 , a 2 − b 2 , . . . , a n − b n )
a =~
~ b ⇔ (a 1 = b 1 ) ∧ (a 2 = b 2 ) ∧ (a n = b n )
a =~0 ⇔ (a 1 = 0) ∧ (a 2 = 0) ∧ . . . ∧ (a n = 0)
~
bağıntıları geçerlidir.
38.14 Nokta Çarpım
Skaler Çarpma
Vektörler üzerinde toplama, çıkarma ve sayı ile çarpma işlemlerini
tanımladık. Meraklı öğrenciler şu soruyu sorabilirler: Vektörler üzerinde
çarpma ve bölme işlemleri tanımlı değil mi? Bu soruya verilecek yanıt
hayır olacaktır. Vektörler üzerinde sayılardakine benzer çarpma ve
bölme işlemleri yoktur. Onun yerine vektörler üzerinde iki çarpma işlemi
tanımlanır. Bunlardan birincisi olan nokta çarpım (skaler çarpım) sayısal
değer verir ve bir vektörün başka bir vektör üzerine izdüşümünü belirler.
İkinci çarpma işlemi vektörel çarpım adını alır, çarpılan vektörlerin
düzlemine dikey olan yeni bir vektör yaratır.
Tanım 38.3. ~ a ile ~

b n-boyutly Rn öklit uzayında iki vektör olsun. Bu vek-
a .~
törlerinin ~ b simgesiyle gösterilen nokta çarpımı, karşılıklı bileşenlerinin
birbirleriyle çarpımlarının toplamına eşittir:
a .~
~ b = a 1 .b 1 + a 2 .b 2 + · · · + a n .b n (38.28)
Bu durumda nokta çarpım (.) operatörü Rn × Rn kartezyen çarpımından R

gerçel sayılar kümesine bir dönüşümdür:
. : Rn × Rn −→ R (38.29)
Dönüşümün değeri sayısal olduğu için, bazı kaynalar ona skaler çarpım
der. Notasyonları yalınlaştırmak için vektör üzerine ok işaretini koymaya-
cağız.
Aşağıdaki bağıntılar kolayca görülebilir:
~
a .~
a ≥0
~ a = 0 ⇐⇒ ~
a .~ a =0
a .~
~ b =~
b.~
a
a ).(β~
(α~ a .~
b) = (αβ)~ b
a .(~
~ b +~ a .~
c) = ~ b +~
a .~
c
a . +~
(~ c =~
b).~ c +~
a .~ b.~
c
a . +~
α(~ a ).~
b) = (α~ a (α~
b =~ b)
~
e i .~
e i = 1, (i = 1, 2, . . . , n)~
i .~
j = 0(i 6= j ) (38.30)
622 Vektörler
a ile ~
Teorem 38.4. ~ a .~
b vektörleri arasındakiş açı θ ise, ~ a |.~
b = |~ b|cosθ olur.
Buradan
a .~
~ a |.|~
b = |~ b| cos θ
a .~
|~ a |.|~
b| = |~ b|.| cos θ| (cos θ ≤ 1)
a .~
|~ a |.|~
b| ≤ |~ b|
çıkar. Son eşitsizlik ünlü Cauchy-Schwarz eşitsizliğinin özel bir halidir.

Ayrıca ikinci satırdan, iki vektör arsındaki açı formülü çıkar:
~a .~
b
cos θ = (38.31)
a |.|~
|~ b|
38.15 İzdüşüm
a ile ~
~ a vektörünün ~
b vektörleri arasındaki açı θ ise, ~ b üzerine izdüşümünün
uzunluğu
λ = |~
a | cos θ (38.32)
−−→
sayısıdır. |OB | doğru parçasını OB vektörü olarak ifade etmek istersek,
~
b
||b|| birim vectörünün λ katını alabiliriz:
−−→ ~
b ~
b
a | cos θ)
OB = (|~ = λ( )
||b|| ||b||
yazabiliriz.
Şekil 38.11: İki vektör arasındaki açı

38.15.1 İzdüşümün Genellenmesi
Düzlemsel durum için yukarı ifade ettiğimiz sonucu n− boyutlu uzaylara

genelleştirebiliriz:
a ile ~
~ a vektörünün ~
b vektörleri Rn Öklit uzayına ait olsunlar. ~ b vektörü
üzerine izdüşümü olan vektörü i zd b a simgesiyle gösterelim. ~
a − i zd b a
vektörünün ~b vektörüne dik olacağı açıktır. ~
b vektörü ile aynı doğrultu
~
ve yöne sahip her vektör b vektörünün bir katı olur. O halde i zd b a = λb
a − i zd b a) ⊥ ~
olacak şekilde bir λ sayısı vardır. (~ b olduğundan bu ikisinin
nokta çarpımı sıfırdır:
a − λ~
0 = (~ b).~
b
a .~
0 = (~ b) − λ(~
b.~
b)
a .~
~ b a .~
~ b
λ= =
~
b.b~ ||b|| 2
Uzunluğu λ olan ~
b yönündeki, vektör
~ b ~
a .~ b
i zd b a = .
||~
b||2 ||b||
38.16 İki Vektör Arasındaki Açı 623
olur. ~
b.~
b = ||~
b||2 olduğundan
a .~
Ã !
~ b ~
i zd b a = b
a ||.||~
||~ b||
b ~
a .~
Ã !
~ b
=
||~
b|| ||~ b||
u b vektörü ~
olur. Eğer ~ b nin yön ve doğrultusunda birim vektör ise,
a .~
i zd b a = (~ b)~
ub
olacaktır.
Teorem 38.5. Cauchy-Schwarz eşitsizliği: n− boyutlu Rn Öklit uzayındaki

(38.21) vektörleri için
a .~
|~ a ||.||~
b| ≤ ||~ b|| (38.33)
bağıntısı vardır.
Kanıt: ~
b = 0 ise bağıntının sağlanacağı apaçıktır. ~
b 6= ~0 ise eşitsizliğin
~
iki yanını ||b|| sayısı ile bölebiliriz. Buradan,
~
¯ Ã !¯
¯ b ¯¯
¯~a. ¯ ≤ ||a||
¯
¯ ||b|| ¯
~
³ ´
b
çıkar. ||b|| birim vektör olduğundan, teoremin kanıtı, ~
u birim vektör
olmak üzere,
a .~
|~ u | ≤ ||~
a ||
eşitsizliğinin kanıtlanmasına indirgenmiş olur. Şimdi bunu gösterelim:

~ u ’nun bir sayı olduğunu düşünerek ~
a .~ u = ||u||2 = 1 yazabiliriz. Bunu
u .~
kullanırsak,
a − (~
0 ≤ ||~ a − (~
a .~ u ||2
u )~
a − (~
≤ [~ a .~
u )~
u ] . [~
a − (~
a .~
u )~
u]
≤~ a −~
a .~ a .[(~
a .~
u )~
u ] − [(~
a .~
u )~
u ].~
u + [(~
a .~
u )~
u ].[(~
a .~
u )~
u]
a ||2 − 2(~
≤ ||~ u )2 + (~
a .~ u )2 ,
a .~ u .~
(~ u ||2 = 1)
u = ||~
a ||2 − (~
≤ ||~ u )2
a .~
çıkar. Son satırı

~
a .~ a ||2
u ≤ ||~
biçiminde yazıp iki yanın karekökü alınırsa, amaçlanan eşitsizlik elde

edilir.
38.16 İki Vektör Arasındaki Açı
n− boyutlu Rn Öklit uzayındaki (38.21) vektörleri arasındaki açıya θ

diyelim. Cauchy-Schwarz eşitsizliğinden
a .~
~ b
a .~
−||a||.||b|| ≤ ~ b ≤ ||a||.||b|| ⇔ −1 ≤ ≤1
||a||.||b||
yazılabilir. [−1, 1] aralığındaki her sayı bir açının kosinüsüdür. O halde
a .~
~ b
cos θ = (38.34)
||a||.||b||
624 Vektörler
a ile ~
eşitliğini sağlayan bir θ açısı vardır. Bu açıya ~ b vektörleri arasındaki
açı diyoruz.
Bu tanım, iki ve üç boyut için geometrik gösterimlere uyar. Dolayısıyla,
bu tanımı yüksek boyutlara bir genişleme olarak kabul etmek gerekir.
Şekil 38.12: İki Vektör Arasındaki Açı
38.17 İki Vektör Arasındaki Açının Ölçümü
İki ya da üç boyutlu Öklit uzayında iki vektör (ya da iki doğru) arasındaki
açının ölçümü çok kullanılır. Bunu yüksek boyutlara genelleştirmek
mümkündür:
a .~
~ b = ||a||.||b|| cos θ (38.35)
formülünü daha önce çıkarmıştık. Bu formülün 2 ve 3 boyuttaki ge-

ometrik açıklaması kolayca yapılabilir. Dolayısıyla, (38.35) formülünü
yüksek boyutlara doğal bir genelleştirme olarak düşünebiliriz.
Bu formülde, seçilen koordinat sisteminin hiç bir rolü olmadığı,
dolayısıyla iki vektör araındaki açının ölçümünün değişmez (invariant)
kaldığı gözlenebilir.
2
a ⊥~
~ a .~
b ⇔ (~ b = 0) 2
38.18 İki Vektörün Birbirine Dikliği
a ile ~
~ b arasındaki açı θ = 90o ya da denk olarak θ = π2 radyan ise ~
a ile
~
b vektörlerine birbirlerine dik iki vektör diyecek ve ~ ~
a ⊥ b simgesiyle
38.18 İki Vektörün Birbirine Dikliği 625
göstereceğiz.
~a ile ~
b vektörleri birbirlerine dik iseler, Formül (38.34)’den nokta
çarpımlarının sıfıra eşit olduğu görülebilir
a ⊥~
~ a .~
b ⇔ (~ b = 0)
38.18.1 Üçgen Eşitsizliği
n− boyutlu Rn Öklit uzayındaki (38.21) vektörlerinin nokta çarpımların-

dan
a +~
(~ a +~
b).(~ a +~
b) = ||~ b||2
yazabiliriz. sağ yandaki kareyi hesaplarsak,
a +~
||~ b||2 = ||~ a .~
a ||2 + 2(~ b) + ||~
b||2
çıkar. Sağ ortadaki nokta çarpıma Cauchy-Schwarz eşitsiliğiniuygularsak,
a +~
||~ b||2 ≤ ||~
a ||2 + 2||~a ||.||~
b|| + ||~
b||2
´2
a || + ||~
³
≤ ||~ b||
olur. Son eşitsizlikte iki yanın karekökü alırsa
a +~
||~ a || + ||~
b|| ≤ ||~ b|| (38.36)
elde edilir.
3 3
Bir karışıklık doğmuyorsa, yazım
kolaylığı için vektörlerin üzerine ok
Örnek 38.6. ~
u = 2i + 3 j + k ile ~
v = −i + 5 j + k vektörleri arasındaki açıyı simgesi konmayabilir.
bulunuz.
p p p p
Çözüm: ||u|| = 22 + 32 + 12 = 14, ||v|| = (−1)2 + 52 + 12 = 27
u.v = −2 + 15 + 1 = 14 olduğundan, Formil (38.34) uygulanırsa,
p
14 42
cos θ = p p =
14. 27 9
çıkar. Buradan, isteniyorsa, trigonometri cetvelinden ya da hesap maki-
nasından, Ãp !
42
θ = cos−1
' 0.77 r ad y an = 44.9o
9
bulunur.
a = 2i + 14 j + 5k ile ~
Örnek 38.7. ~ b = −3i − j + 4k vektörlerinin birbirlerine
dik olduğunu gösteriniz.
a .~
Çözüm: ~ a ⊥~
b = 2(−3) + 14(−1) + 5(4) = 0 ⇒ ~ b
a = 3i − j + 5k vektörünün ~
Örnek 38.8. ~ b = −2i + j + 2k vektörü üzerine
izdüşümünü bulunuz.
Çözüm:
a .~
b)~
¡ ¢
(~ b (3i − j + 5k).(2i + j + 2k) .(−2i + j + 2k)
i zd b a = =
||b||2 9
3¡ ¢
= −2i + j + 2k
9
2 1 2
=− i + j + k
3 3 3
olur.
626 Vektörler
38.19 Uzayda Doğru ve Düzlem
Teorem 38.9. Uzaydaki bir doğru, üzerideki bir nokta ve doğruya paralel
olan bir vektör yardımıyla tek olarak belirlenebilir.
Kanıt: Uzayda bir L doğrusu üzeride bir A(x 1 , y 1 , z 1 ) noktası ve L

doğrusuna paralel olan bir
−−→
~
v = OQ, Q(a, b, c), ~
v = ai + b j + ck
Şekil 38.13: Uzayda doğru denklemi vekörü verilsin. L doğrusu üzeride gezgin bir P (x, y, z) noktasını düşüne-
−−→ −→ −→
lim. ~
u = OP olsun. AP vektörü ~ v vektörüne paraleldir. Bunu ~ v ∥ AP
simgesiyle gösteriyoruz.
−→ −−→ −−→
AP = OP − O A = (x − x 1 , y − y 1 , z − z 1 )
ve
x − x 1 = at , y−y 1 = bt ; z−z 1 = c t ⇔ x = x 1 +at , y = y 1 +bt , z = z 1 +c t , −∞ < t < ∞
parametrik denklemi yazılabilir. Her birinden t çekilip eşitlenirse,

x − x1 y − y 1 z − z1
= = (38.37)
a b c
elde edilr. Bu denklemlere doğrunun simetrik denklemleri adı verilir.
İki boyutlu uzayda doğru denklemini yukarıdak fomülden çıkarabiliriz.
L doğrusu A(x 1 , y 1 ) noktasından geçiyorsa x = x 1 + t a, y = y 1 + t b
v 6= ~0 olduğunda ya a 6= 0 ya da b 6= 0 olmalıdır. t = x−a
olacağından ~ a ve
y = y 1 + t b’de yerine yazılırsa
b
y = y1 + (x − x 1 ) (38.38)
a
elde edilir ki bu düzlemdeki doğru denklemidir.
Örnek 38.10. A(3, −1, 2) noktasından geçen ve ~

v = −2i + 4 j + 5k vekörüne
paralel olan doğrunun simetrik denklemini bulunuz.
Çözüm: Verilenler için (38.37) denklemini yazacağız:

x −3 y +1 z −2
− = =
2 4 5
çıkar.
38.20 İki noktası Verilen Doğru Denklemi
İki nokta bir doğru belirler. Başka bir deyişle iki noktadan ancak bir doğru
geçer. Bundan yaralanarak doğru üzerindeki A ve B noktaları biliniyora,
−→
doğruyu belirlyebiliriz. Şimdi o doğrunun denklemini yazacağız: ~
v = AB
vektörüne paralel olan ve A noktasından geçen doğrunun simetrik
denklemini biliyoruz.
−→
~
v = AB = (x 2 − z 1 , y 2 − y 1 , z 2 − z 1 )
vektörü ~
v vektörüne paralel olduğundan, (38.37) denklemi
x − x1 y − y1 z − z1
= =
x 2 − x1 y 2 − y 1 z 2 − z 1
olur.
38.21 Noktanın Doğruya Uzaklığı 627
Örnek 38.11. A(3, 2, 1) ve A(1, 3, 5) noktalarından geçen doğrunun simetrik

denklemini yazınız. Doğrunu x = 0 koordinat düzlemi ile kesim noktasını
bulunuz.
x −3 y −2 z −1
− = =
1−3 3−2 5−1
çıkar.
Çözüm: Yukarıdaki formülden,
x −3 y −2 z +1
= =
1 −3 2
olur. Bu denklemde x = 0 alınırsa,
y −2 z +1
= = −3 ⇒ y = 11, z = −7
−3 2
çıkar. O halse doğrıunu x = 0 düzlemini deldiği nokta (0, 11, −7) nok-
tasıdır.
38.21 Noktanın Doğruya Uzaklığı
Teorem 38.12. Uzayda bir A(a, b, c) noktasının bir L doğrusuna olan

uzaklığı, ~
v //L ise,
−→
v × AB |
|~
d= (38.39)
v|
|~
dir.
Uzayda bir L doğrusu ile bir P (p, q, r ) noktası verilsin. Doğru üzerinde
−→ −→
bir A(x 0 , y 0 , z 0 ) noktası alalım. ~
v = AP vektörü ile AP vektörü arasındaki
Şekil 38.14: Noktanın doğruya uzaklığı
açı α ise,
−→
d = | AP | sin α
dır. Buradan,
−→ −→
v | × | AP | sin α
v × AP | = |~
|~
çıkar.
Örnek 38.13. P (5, −3) noktasını 4x + 3y − 15 = 0 doğrusuna uzaklığı nedir?
Çözüm: Doğru üzerinde bir P noktası bulup, uzaklık formülünü

uygulamalıyız.En kolay yol, koordinate eksenlerini kestiği noktaları
bulmaktır. x = 0 konulursa, P (0, 5 noktası doğrunun Ox eksenini kestiği
nokta olarak bulunur. α açısının sinüsünü bilmediğimiz için, yukarıdaki
formül ile aynı sonucu vereck olan skaler çarpım uygulanırsa
−→
−→ |~
h|.| AP | 20 − 24 4
d = |~
h × AP | = =p =
|~
h| 16 + 9 5
olur.
628 Vektörler
38.22 Düzlem Denklemi
Düzlem denklemi, birbirlerine denk farklı yöntemlerle elde edilebilir. Bu

yöntemlerden birisi, uzayda paralel olmayan iki vektör ile bir noktanın
düzlemi belirleyeceği gerçeğinden hareket eder. Denklemi aranan dü- Şekil 38.15: Ke
belirler
zlem D olsun. P 0 (x 0 , y 0 , z 0 ) düzlem içinde sabit bir nokta ve P (x, y, z) ise
düzlem içinde gezgin bir nokta olsun. Düzlemin normali (düzleme dik
vektör) ~
n = ai + b j + ck olsun. ~
n normali düzlem içindeki her doğruya dik
−−→ −−→
olduğundan ~n .P 0 P = 0 olacaktır. P 0 P = (x − x 0 , y − y 0 , z − z 0 ) olduğundan
a(x − x 0 ) + b(y − y 0 ) + c(z − z 0 ) = 0
dır. Buradan,
ax + b y + c z + d = 0, d = −ax 0 − b y 0 − c z 0 ) (38.40)
Şekil 38.16: Dü
olur ki bu aranan düzlem denklemidir.
Örnek 38.14. P (2, −1, 3) noktasından geçen ve ~

n = 83, 5, 7) vektörüne dik
olan düzlem denklemini bulunuz.
Çözüm: Aranan düzlemde gezgin bir P (x, y, z) noktası düşünelim.

−−→
~
n ⊥ P 0 P olduğundan, skaler çarpımları sıfıra eşittir:
Şekil 38.17: Dü
3(x − 2) + (−7)(y + 1) + 5(z − 3) = 0
Buradan arana düzlemi
3x − 7y + 5z − 28 = 0
olarak çıkar.
38.23 Üç Noktadan geçn Düzlem Denklemi
Örnek 38.15. P 1 (2, −1, 3), P 2 (1, 2, 2), P 3 (−2, 1, 1) noktalarından geçen
düzlemin denklemini bulunuz.
Çözüm: Üç noktadan bir düzlem geçtiğini biliyoruz. Denklemini

aradığımız düzlem D olsun. Düzlem içinde iki vektörün vektörel çarpımı,
−−−→ −−−→
düzleme dik olan bir vektördür. P 1 P 2 = (−1, 3, −1) ve P 1 P 3 = (−4, 2, −2)
vektörlerinin vektörel çarpımı,
¯ ¯
¯ i j k ¯¯
−−−→ −−−→ ¯¯
P 1 P 2 × P 1 P 3 = ¯−1 3 −1¯ = −4i + 6 j + 10k
¯
¯ ¯
¯−4 2 −2¯
−−−→
olur. Bu vektör D düzlemine dik olduğundan, düzlem içindeki P 1 P 2
vrktörünr diktir. Öyleyse onların skaler çarpımı sıfıra eşit olur:
−4(x − 2) + 6(y + 1) + 10(z − 3) = 0
olur ki buradan düzlemin denklmi olarak,
2x − 3y − 5z + 8 = 0
bulunur.
4 4, 5
5
38.24 Noktanın Düzleme Uzaklığı 629
Örnek 38.16. x − 2y43z − 6 = 0, 3x + 2y − 5z − 10 = 0 düzlemlerinin

arakesiti olan L doğrusunun denklemini bulunuz.
Çözüm: Düzlemlerin normalleri, sırasıyla, ~

n 1 = (1, −2, 3), ~
n2 =
(3, 2, −5) dir. Arakesit doğrusu her iki düzlem içinde olacağından, her
ikisinin normaline dik olacaktır: Öyleyse, nomallerin vektörel çarpımı
arakesit doğrusuna paralle olur:
¯ ¯
¯i j k ¯¯
¯
~
n 1 ×~
n 2 = ¯1 −2 3 ¯ = 4i + 14 j + 8k
¯ ¯
¯ ¯
¯3 2 −5¯
elde edilir. Her iki denklemde z = 0 konularak x y düzlemi ile arakesiti

bulunur.:
x − 2y = 6, 3x + 2y = 10
denklem sitemi elde edilir. Bu sistem çözülürse x = 4, y = −1 bulunur. O

halde, arakesit doğrusu (4, −1, 0) noktasından geçmektedir. Dolayısıyla L
nin simetrik denklemi
x −4 y +1 z
= =
2 7 4
olacaktır.
Örnek 38.17. 6x + 3y − 2z = 0, x + 2y 2 z = 0 düzlemleri arasındaki açıyı

bulunuz.
Çözüm: Düzlemlerri arsındaki açı, noralleri arasındaki açıya eşittir.

Öyleyse, iki normeal arasındaki açıyı bulacağız.
~
n 1 = (1, 2, 2), ~
n 2 = (1, 2, 2)ol d u ğund an,
~
n 1 .~n2 6(1) + 3(2) − 2(2) 8
cos α = =p =
n 1 |.|~
|~ n2 | 62 + 32 + (−2)2 21
çıkar.
8
α = cos−1 ( ) ≈ 67.6o
21
olur.
38.24 Noktanın Düzleme Uzaklığı
Teorem 38.18. Uzayda bir P (x 0 , y 0 , z 0 ) noktasının ax + b y + c z + d = 0

düzlemine uzaklığı
|ax 0 + b y 0 + c z 0 + d |
d= p (38.41)
a2 + b2 + c 2 Şekil 38.18: Noktanın Düzleme Uzaklığı
bağıntısı ile verilir.
Kanıt: Düzleme P diyelim. Düzlem içinde her hangi bir nokta

B (x 1 , y 1 , z 1 ) olsun. A noktasından düzleme inilen dikmenin ayağına
−−→
A 0 diyelim. Düzlemin ~ n = (a, b, c) normali B A 0 vektörüne diktir. A nok-
−−→0
tasının B A doğrusuna olan uzaklık formülünden,
−−→ −→
~
n × B A0 ~n .B A
d= =
n|
|~ |~n|
630 Vektörler
−→
olur. B A = (x 1 − x 0 ), (y 1 − y 0 ), (z 1 − z 0 ) olduğundan,
a(x 1 − x 0 ) + b(y 1 − y 0 ) + c(z 1 − z 0 )|

d= p
a2 + b2 + c 2
|ax 0 + b y 0 + c z 0 − (ax 1 + b y 1 + c z 1 )|
= p
a2 + b2 + c 2
olur. B noktası düzlem içinde olduğudan (ax 1 +b y 1 +c z 1 ) = 0 dır. O halde,
|ax 0 + b y 0 + c z 0 + d |
d= p (38.42)
a2 + b2 + c 2
Örnek 38.19. A(−3, 1, 5) noktasının 6x − 2y + 3z = 9 düzlemlemine

uzaklığını bulunuz.
Çözüm: (38.49) formülünden,
|6(−3) + (−2)(1) + 3(5) − 9| | − 14|

d= p = =2
62 + (−2)2 + 32 7
çıkar.
Örnek 38.20. Merkezi M (3, 2, 1)) olan ve 4x + 8y + z = 0 düzlemine teğet

olsn kürenin denklemini bulunuz.
Çözüm: Küre merkezinin teğet düzleme uzaklığı kürenin r yarıçapıdır:
|4(3) + 8(2) + 1(1) − 2| 27

d =r p = =3
42 + 82 + 12 9
olur. Merkezi ve yarıçapı bilinen kürenin denklemi
(x − 3)2 + (y − 2)2 + (z − 1)2 = 9
olur.
38.25 Alıştrmalar
1. Aşağıdaki nokta çiftlerinden geçen doğruların parametrik denklem-

lerini yazınız.
a)P (1, 2, −1) Q(−1, 0, 1)

b)P (0, 1, 0) Q(0, 3, 0)
c)P (1, −1, 3) Q(2, 1, 3)
d )P (1, 2, 0) Q(1, 1, −1)
2. P (3, 2, 1),Q(1, 3, 2), R(3, 2, 1) noktalarından geçen düzlemin denklemini

bulunuz.
3. P (3, −2, 1) noktasından geçen ve x = 1 + 2t , y = 2 − t , z = 3t doğrusuna

paralle olan doğrunun denklemini yazınız.
4. 2x −3y45z −700, 3x +2y −5z +2 = 0 düzlemlei arasındaki açıyı bulunuz.

38.26 Vektörel Çarpım 631
5.
x −1 y +1 z −2
L1 : = =
2 1 4
doğrusu ile
x +4 y z − 12
L2 : = =
4 −3 −1
doğrusu kesiyorsa, kesişim noktasını bulunuz.
6.
x = −6 − t , y = 20 + 3t , z = 1 + 3t ile x5 + 2s, y = −9 − 4s, z = 1 + 7s
doğruları kesiyorsa, kesişim noktasını bulunuz.
7. 2x + 3y + 6z = 18 düzleminin grafiğini çiziniz.
8. P (−1, 2, 2) noktasının 2x − 2y − z + 5 = 0 düzlemine uzaklığını bulunuz.
38.26 Vektörel Çarpım
Daha önce bir sayı ile bir vektörün çarpımını ve iki vektörün nokta
(skaler) çarpımını gördük. bu kesimde iki vektörün vektörel çarpımını
inceleyeceğiz:
a = (a 1 , a 2 , a 3 ) ve ~
Tanım 38.21. ~ b = (b 1 , b 2 , b 3 ) vektölerinin vektörel
çarpımı
¯ ¯
¯i j k ¯¯
¯
a ×~
~ b = ¯a 1 a2 a3 ¯
¯ ¯
¯ ¯
¯b 1 b2 b3 ¯
dir.
Matrisin açılımını yazarsak

¯ ¯
¯i j k ¯¯
¯
a ×~
~ b = ¯a 1 a2 a3 ¯
¯ ¯
¯ ¯
¯b 1 b2 b3 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯a a 3 ¯¯ ¯a a 3 ¯¯ ¯a a 2 ¯¯
¯ 2 ¯ 1 ¯ 1
=¯ ¯ i +¯ ¯ j +¯ ¯k
¯b 2 b3 ¯ ¯b 1 b3 ¯ ¯b 1 b2 ¯
= (a 2 b 3 − a 3 b 2 ) i + (a 3 b 1 − a 1 b 3 )|; j + (a 1 b 2 − a 2 b 1 ) k
olur. Bu çarpımı bileşenler cinsinden de ifade edersek,
a ×~
~ b = (a 1 i + a 2 j + a 3 k) × (b 1 i + b 2 j + b 3 k)
= (a 2 b 3 − a 3 b 2 ) i + (a 3 b 1 − a 1 b 3 ) j + (a 1 b 2 − a 2 b 1 ) k
= ((a 2 b 3 − a 3 b 2 , (a 3 b 1 − a 1 b 3 ), (a 1 b 2 − a 2 b 1 ))
olur.
a = 2i − j + k, ~
Örnek 38.22. ~ a ×~
b = −3i + j − k ise ~ b vektörel çarpımını
bulunuz.
632 Vektörler
Çözüm: Tanımı kullanarak

¯ ¯
¯ i j k ¯¯
¯
~ ~
a ×b = ¯ 2
¯
−1 1¯
¯
¯ ¯
¯−3 1 −1¯
= (1 − 1)i + (−3 + 2) j + (2 − 3)k
= −j −k
olur.
38.27 Vektörel Çarpımın Özelikleri
a =~0 ya da ~
(i ) ~ b =~0 ⇒ a × ~
b =~0
(i i ) a × ~
b −b ×~
a
a × (~
(i i i ) ~ b +~ a ×~
c ) = (~ b) + (a ×~
c)
a +~
(i v) (~ b) ×~
c = (~
a ×~
c ) + (b ×~
c)
a × (λb) = (λa) × ~
(v) ~ a ×~
b = λ(~ b), (λ ∈ R)
(vi ) ~ a =~0
a ×~
(vi i ) ~ a ×~
a .(~ b) =~0
(vi i i ) ~ a ×~
b.(~ b) =~0
(i x) ~
i . ×~
i =~0, ~ j =~0, ~
j.×~ k. × ~
k =~0
(x) ~ j =~
i.×~ j . ×~
k, ~ i, ~
k =~ k. ×~
i =~
j
~ i = −~
j . ×~ k, ~
k. × ~
j = −~ i . ×~
i, ~ k = −~
j
dir.
38.28 VektörelÇarpımı Geometrik Yorumları
38.28.1 Diklik
a ile ~
Tanım 38.23. Uzayda ~ b vektörleri sıfırdan farklı iseler,
a ×~
1. ~ a ile ~
b vektörel çarpımı ~ b vektörlerinin oluşturduğu düzleme diktir.
2. Düzlemin ~ a ile ~
n normalinin yönü sağ el kuralına göre belirlenmiş ve ~ b
vekörleri arasındaki açı θ (0 ≤ θ ≤ π) olmak üzere,
Şekil 38.19: Vektörel Çarpım
a ×~ a |.|~
³ ´
~ b = |~ b| sin θ
dır.
Vektörel çarpım çarpan vektörlerin oluşturduğu düzleme dik olduğuna

a ile ~
göre her iki vektöre de dik olur. θ = 0 ya da θ = π ise ~ b vektörler par-
alel olurlar:
~ a ∥~
a 6=~0, vecb 6=~0 ⇐⇒ ~ a ×~
b ⇔~ b =~0
olur.
38.29 Üçlü Çarpım 633
38.28.2 Alan
a ×~
~ a ile ~
b vektörel çarpımının uzunluğu ~ b vektörlerinin oluşturduğu
paralelkenarın alanına eşittir.
a | ve yüksekliği |~
Tabanı |~ b| sin θ olan paralelkenarın alanı A ise,
A = taban × [yükseklik
a ×~
=~ a | (|b| sin θ)
b| = |~
a ×~
= |~ b|
Örnek 38.24. Köşeleri A(1, 1, 1), B (2, 3, 4), C (3, 0, −1) olan üçgenin alanını
bulunuz.
Çözüm: Üçgenin alanını iki kenarınının oluşturduğu vektörlerin

−→ −→
vektörel çarpımının yarısıdır. AB = i + 2 j + 3k ve BC = i − 3 j − 5k dır.
Buradan
¯ ¯
¯i j k ¯¯
−→ −→ ¯¯
AB × BC = ¯1 2 3 ¯ = −i + 8 j − 5k
¯
¯ ¯
¯1 −3 −5¯
olur. O halde, p
1 3 10
A = | − i + 8 j − 5k| =
2 2
38.29 Üçlü Çarpım
a, ~
~ b ve ~
c vektörlerinin üçlü çarpımı
a .(~
~ b ×~
c) (38.43)
olarak tanımlanır.
a .(~
Teorem 38.25. ~ a, ~
c ) üçlü çarpımı ~
b ×~ b ve ~
c vektörlerinin oluşturduğu
prizmanın hacmine eşittir.
Kanıt:
Prizmanın bir yüzünün alanı (buna taban alanı diyelim) A = |~ b ×~ c | dir.
Şekil 38.21: Vektörel Çarpım
vec a ile ~ c arasındaki açı θ olsun. Prizmanın yüksekliği h = |vec a|| cos θ|
b×~
olacaktır. Öyleyse, prizmanın hacmi,
V = A.h = |~ c |.|vec a|.| cos θ| = |vec a.(~

b ×~ b ×~
c )|
oacaktır. Vektörlerin koordinatlarcinsinden ifadeleri
a = a 1 i + a 2 j + a 3 k, ~
~ b = b 1 i + b 2 j + b 3 k, ~
c = c1 i + c2 j + c3 k
ise, sözkonusu hacim

¯ ¯
¯a 1 a2 a 3 ¯¯
¯
V =~ ~
a .(b ×~
c ) = ¯b 1
¯
b2 b3 ¯
¯
¯ ¯
¯ c1 c2 c3 ¯
a = i + 4 j − 7k, ~
Örnek 38.26. ~ b = 2i − j + 4k, ~
c = −9 j + 18k vektörleri aynı
düzlemdemidirler?
634 Vektörler
Çözüm: Aynı dzlemde olan üç vektörn oluşturduğu paralelyüzün

hacmi sıfır olur, çünkü yükseklik sıfırdır. Böyle olup olmadığına bakalım
¯ ¯
¯1 4 −7¯¯
¯
a .(~
V =~ b ×~
c ) = ¯2 −1 4 ¯=0
¯ ¯
¯ ¯
¯0 −9 18 ¯
dır. O halde verilen üç vektör aynı düzlemdedir.
a = i − 3 j + k vektörüveiliyor. Öyle ~
1. ~ b ve ~ a, ~
c vektörlrini bulunuz ki ~ b, ~
c
vektörleri ikişer ikişer birbirlerine dik olsunlar.
a = 2i − j + k, ~
2. ~ a ×~
b = i − 3k ise ~ b nedir?
3. Köşeleri a(0, 2, 1), B (3, 0, 1), C (2, 2, 1) olan üçgenin alanını bulunuz.
a = i + k, ~
4. ~ b = 2i + j vektörlerine dik olan birim vekrörü bulunuz.
a = 2i + j + k, ~
5. Kenarları ~ b = j + k, vr cc = i + k olan paralelyüzün
hacmini bulunuz.
6. ~ ~ = 2i − j + 3k ise ~
v = 7 j − 4k, w ~ vektörel çarpımını bulunuz.
v ×w
a = i − 2 j + 3k, ~
7. Kenarları ~ b = 4i + 7 j − 11k, 5i + 9 j − k ile belirlenen
paralelyüzün hacmini bulunuz.
a = i + 2 j − k, ~
8. ~ b = −2i + 3k, ~
c = 7 j − 4k vrktörleri ile belirlenen
paralelyüzün hacmini bulunuz.
38.31 Uzayda Doğru ve Düzlem
Teorem 38.27. Uzaydaki bir doğru, üzerideki bir nokta ve doğruya paralel
olan bir vektör yardımıyla tek olarak belirlenebilir.
Kanıt: Verilen sabit nokta A(a 1 , a 2 , a 3 ), verilen doğru ~

b doğrulsusu
−−→
olsun. ~a = O A diyelim. Uzaydaki d doğrusu üzerinde hareketli bir
Şekil 38.22: Uzayda doğru −−→ −→ −→
r = OR diyelim. AR ∥ ~
R(x, y, z) noktası alalım. ~ b olduğundan AR = λ~ b
−−→
olacaktır. O halde r = OR = ~ a + λ~
b çıkar, yani
~ a + λ~
r =~ b
istenen doğrunun vektörel denklemidir.

Doğrunun simetrik denklemini yazmak için, bileşenleri kullanalım.
−→ −−→
O noktasından AR vektrüne bir ~ v = OQ paralelini çizelim. Q = Q(a, b, c)
−→
olsun. A(a 1 , a 2 , a 3 ) ve R(x, y, z) olduğuna göre AR = (x − a 1 , y − a 2 , z − a 3 )
olur.
x − a 1 = at , y − a 2 = bt ; z − a 3 = c t
yazılabilir. Buradan, t parametresi çekilip değerleri eşitlenirse,

x − a1 y − a2 z − a3
= = (38.44)
a b c
elde edilr. Bu denklemlere doğrunun simetrik denklemleri adı verilir.
38.32 İki noktası Verilen Doğru Denklemi 635
İki boyutlu uzayda doğru denklemini yukarıdak fomülden çıkarabiliriz.

L doğrusu A(a 1 , a 2 ) noktasından geçiyorsa x = a 1 + t a, y = a 2 + t b
v 6= ~0 olduğunda ya a 6= 0 ya da b 6= 0 olmalıdır. t = x−a
olacağından ~ a ve
y = y 1 + t b’de yerine yazılırsa
b
y = a2 + (x − a 1 ) (38.45)
a
elde edilir ki bu düzlemdeki doğru denklemidir.
Örnek 38.28. A(3, −1, 2) noktasından geçen ve ~

v = −2i + 4 j + 5k vekörüne
paralel olan doğrunun simetrik denklemini bulunuz.
x −3 y +1 z −2
− = =
2 4 5
çıkar.
38.32 İki noktası Verilen Doğru Denklemi
İki nokta bir doğru belirler. Başka bir deyişle iki noktadan ancak bir doğru
geçer. Bundan yaralanarak doğru üzerindeki A ve B noktaları biliniyora,
doğruyu belirleyebiliriz. Şimdi o doğrunun denklemini yazacağız: Verilen
−→
noktalar A(a 1 , a 2 , a 3 ) ve B (b 1 , b 2 , b 3 ) olsun. ~
v = AB vektörüne paralel
olan ve A noktasından geçen doğrunun simetrik denklemini biliyoruz.
yinr R(x, y, z) aranan doğtuüzerinde hareketli bir nokta olamak üzere
doğrunun simetrik denklemi
x − a1 y − a2 z − a3
= = (38.46)
b1 − a1 b2 − a2 b3 − a3
olur.
Örnek 38.29. A(3, 2, 1) ve B (1, 3, 5) noktalarından geçen doğrunun simetrik

denklemini yazınız.
x −3 y −2 z −1
= =
1−3 3−2 5−1
çıkar.
Örnek 38.30. A(3, 2, −11) ve B (5, −1, 1) noktalarından geçen doğrunun

simetrik denklemini yazınız. Doğrunun X = 0 koordinet düzlemi ile
kesişimini bulunuz.
Çözüm: Yukarıdaki formülden,
x −3 y −2 z +1
= =
1 −3 2
olur. Bu denklemde x = 0 alınırsa,
y −2 z +1
= = −3 ⇒ y = 11, z = −7
−3 2
çıkar. O halde doğrunun x = 0 düzlemini deldiği nokta (0, 11, −7) nok-
tasıdır.
636 Vektörler
38.33 Noktanın Doğruya Uzaklığı
Teorem 38.31. Uzayda bir A(a, b, c) noktasının bir L doğrusuna olan

uzaklığı, ~
v //L ve P noktası ~
v üzerinde ise
−→
v × AB |
|~
d= (38.47)
v|
|~
dir.
Uzayda bir L doğrusu ile bir P (p, q, r ) noktası verilsin. Doğru üzerinde
−→
bir A(x 0 , y 0 , z 0 ) noktası alalım. ~
v vektörü ile AP vektörü arasındaki açı
Şekil 38.23: Noktanın doğruya uzaklığı
α, 0 ≤ α ≤ π ise,
−→
d = | AP | sin α
dır. Buradan,
−→ −→
v |.| AP | sin α
v × AP | = |~
|~
çıkar.
Örnek 38.32. P (5, −3) noktasının 4x + 3y − 15 = 0 doğrusuna uzaklığı
nedir?
Çözüm: Doğru üzerinde bir P noktası bulup, uzaklık formülünü
uygulamalıyız.En kolay yol, koordinat eksenlerini kestiği noktaları
bulmaktır. x = 0 konulursa, P (0, 5) noktası doğrunun Ox eksenini kestiği
nokta olarak bulunur. α açısının sinüsünü bilmediğimiz için, yukarıdaki
formül ile aynı sonucu vereck olan skaler çarpım uygulanırsa
−→
|~
h. AP | 20 − 24 4
d= =p =
~
|h| 16 + 9 5
olur.
38.34 Düzlem Denklemi
Denklemi aranan düzlem D olsun. P 0 (x 0 , y 0 , z 0 ) düzlem içinde sabit bir

nokta ve P (x, y, z) ise düzlem içinde gezgin bir nokta olsun. Düzlemin
Şekil 38.24: Kesişen iki doğru bir düzlem
belirler normali (düzleme dik vektör) ~ n = ai + b j + ck olsun. ~n normali düzlem
−−→ −−→
içindeki her doğruya dik olduğundan ~n .P 0 P = 0 olacaktır. P 0 P = (x −x 0 , y −
y 0 , z − z 0 ) olduğundan
a(x − x 0 ) + b(y − y 0 ) + c(z − z 0 ) = 0
dır. Buradan,
ax + b y + c z + d = 0, d = −ax 0 − b y 0 − c z 0 ) (38.48)
olur ki bu aranan düzlem denklemidir.
Şekil 38.25: Düzlemin normali Örnek 38.33. P (2, −1, 3) noktasından geçen ve ~
n = (3, −7, 5) vektörüne dik
olan düzlem denklemini bulunuz.
Çözüm: Aranan düzlemde gezgin bir P (x, y, z) noktası düşünelim.
−−→
~
n ⊥ P 0 P olduğundan, skaler çarpımları sıfıra eşittir:
3(x − 2) + (−7)(y + 1) + 5(z − 3) = 0
Şekil 38.26: Düzlemin normali

Buradan aranan düzlem
3x − 7y + 5z − 28 = 0
olarak çıkar.
38.35 Üç Noktadan Geçen Düzlem Denklemi 637
38.35 Üç Noktadan Geçen Düzlem Denklemi
Örnek 38.34. P 1 (2, −1, 3), P 2 (1, 2, 2), P 3 (−2, 1, 1) noktalarından geçen
düzlemin denklemini bulunuz.
Çözüm: Üç noktadan bir düzlem geçtiğini biliyoruz. Denklemini

aradığımız düzlem D olsun. Düzlem içinde iki vektörün vektörel çarpımı,
−−−→ −−−→
düzleme dik olan bir vektördür. P 1 P 2 = (−1, 3, −1) ve P 1 P 3 = (−4, 2, −2)
vektörlerinin vektörel çarpımı,
¯ ¯
¯ i j k ¯¯
−−−→ −−−→ ¯¯
P 1 P 2 × P 1 P 3 = ¯−1 3 −1¯ = −4i + 2 j + 10k
¯
¯ ¯
¯−4 2 −2¯
−−−→
olur. Bu vektör D düzlemine dik olduğundan, düzlem içindeki P 1 P 2 ve
−−−→
P 1 P 3 vektörlerine diktir. Öyleyse ~
n = (−4, 6, 10) ve P 1 (2, −1, 3) ’den geçen
düzlem denklemi
−4(x − 2) + 6(y + 1) + 10(z − 3) = 0
olur ki buradan düzlemin denklemi olarak,
−4x + 2y + 10z − 20 = 0
bulunur.
6, 7 6
Örnek 38.35. x − 2y + 3z − 6 = 0, 3x + 2y − 5z − 10 = 0 düzlemlerinin

arakesiti olan L doğrusunun denklemini bulunuz.
Çözüm: Düzlemlerin normalleri, sırasıyla, ~

n 1 = (1, −2, 3), ~
n2 =
(3, 2, −5) dir. Arakesit doğrusu her iki düzlem içinde olacağından, her
ikisinin normaline dik olacaktır. Öyleyse, nomallerin vektörel çarpımı
arakesit doğrusuna paralel olur:
¯ ¯
¯i j k ¯¯
¯
~
n 1 ×~
n 2 = ¯1 −2 3 ¯ = 4i + 14 j + 8k
¯ ¯
¯ ¯
¯3 2 −5¯
elde edilir. Her iki denklemde z = 0 konularak x y düzlemi ile arakesiti

bulunur.
x − 2y = 6, 3x + 2y = 10
denklem sitemi elde edilir. Bu sistem çözülürse x = 4, y = −1 bulunur. O

halde, arakesit doğrusu (4, −1, 0) noktasından geçmektedir. Dolayısıyla L
nin simetrik denklemi
x −4 y +1 z
= =
2 7 4
olacaktır.
Örnek 38.36. 6x + 3y − 2z = 0, x + 2y + 2z = 0 düzlemleri arasındaki açıyı

bulunuz.
Çözüm: Düzlemler arasındaki açı, normaller arasındaki açıya eşittir.

Öyleyse, iki normal arasındaki açıyı bulacağız.
~
n 1 = (6, 3, −2), ~
n 2 = (1, 2, 2)
638 Vektörler
olduğundan,
~
n 1 .~n2 6(1) + 3(2) − 2(2) 8
cos α = =p p =
n 1 |.|~
|~ n2 | 2 2 2 2
6 + 3 + (−2) 1 + 2 + 2 2 2 21
çıkar.
8
α = cos−1 ( ) ≈ 67.6o
21
olur.
38.36 Noktanın Düzleme Uzaklığı
Teorem 38.37. Uzayda bir P (x 0 , y 0 , z 0 ) noktasının ax + b y + c z + d = 0

düzlemine uzaklığı
|ax 0 + b y 0 + c z 0 + d |
d= p (38.49)
Şekil 38.27: Noktanın Düzleme Uzaklığı a2 + b2 + c 2
bağıntısı ile verilir.
Kanıt: Düzleme P diyelim. Düzlem içinde her hangi bir nokta

B (x 1 , y 1 , z 1 ) olsun. A noktasından düzleme inilen dikmenin ayağına
−−→
A 0 diyelim. Düzlemin ~ n = (a, b, c) normali B A 0 vektörüne diktir. A nok-
−−→
tasının B A 0 doğrusuna olan uzaklık formülünden,
−−→ −→
~
n × B A0 ~n .B A
d= =
n|
|~ |~n|
−→
olur. B A = (x 1 − x 0 , y 1 − y 0 , z 1 − z 0 ) olduğundan,
a(x 1 − x 0 ) + b(y 1 − y 0 ) + c(z 1 − z 0 )|
d= p
a2 + b2 + c 2
|ax 0 + b y 0 + c z 0 − (ax 1 + b y 1 + c z 1 )|
= p
a2 + b2 + c 2
olur. B noktası düzlem içinde olduğudan (ax 1 +b y 1 +c z 1 ) = 0 dır. O halde,
|ax 0 + b y 0 + c z 0 + d |
d= p (38.50)
a2 + b2 + c 2
Örnek 38.38. A(−3, 1, 5) noktasının 6x − 2y + 3z = 9 düzlemine uzaklığını
bulunuz.
Çözüm: (38.49) formülünden,

|6(−3) + (−2)(1) + 3(5) − 9| | − 14|
d= p = =2
62 + (−2)2 + 32 7
çıkar.
Örnek 38.39. Merkezi M (3, 2, 1)) olan ve 4x + 8y + z − 2 = 0 düzlemine teğet

olsun kürenin denklemini bulunuz.
Çözüm: Küre merkezinin teğet düzleme uzaklığı kürenin r yarıçapıdır:

|4(3) + 8(2) + 1(1) − 2| 27
d =r = p = =3
42 + 82 + 12 9
olur. Merkezi ve yarıçapı bilinen kürenin denklemi
(x − 3)2 + (y − 2)2 + (z − 1)2 = 9
olur.
Çözüm:
38.37 Alıştırmalar 639
1. Aşağıdaki nokta çiftlerinden geçen doğruların parametrik denklem-

lerini yazınız.
a)P (1, 2, −1) Q(−1, 0, 1)

b)P (0, 1, 0) Q(0, 3, 0)
c)P (1, −1, 3) Q(2, 1, 3)
d )P (1, 2, 0) Q(1, 1, −1)
2. P (3, 2, 1),Q(1, 3, 2), R(3, 2, 1) noktalarından geçen düzlemin denklemini

bulunuz.
3. P (3, −2, 1) noktasından geçen ve x = 1 + 2t , y = 2 − t , z = 3t doğrusuna

paralel olan doğrunun denklemini yazınız.
4. 2x −3y +5z = 0, 3x +2y −5z +2 = 0 düzlemleri arasındaki açıyı bulunuz.
5.
x −1 y +1 z −2
L1 : = =
2 1 4
doğrusu ile
x +2 y z − 12
L2 : = =
4 −3 −1
doğrusu kesiyorsa, kesişim noktasını bulunuz.
6.
l 1 : x = −6 − t , y = 20 + 3t , z = 1 + 3t ile x = 5 + 2s, y = −9 − 4s, z = 1 + 7s
doğruları kesiyorsa, kesişim noktasını bulunuz.
7. 2x + 3y + 6z = 18 düzleminin grafiğini çiziniz.
8. P (−1, 2, 2) noktasının 2x − 2y − z + 5 = 0 düzlemine uzaklığını bulunuz.
9. Merkezi (x 0 , y 0 , z 0 ) noktasında olan ve yarıçapı r olan kürenin genel

10.
Örnek 38.40. Uzunluğu (boyu) 1 birim olan vektöre birim vektör denilir.
Dolayısıyla birim vektör değiltirç Her doğrultı için bir birim vektör
1
vardır. ~
v he hangi bir vektör ise vecu = |vec v| vec v birim vektördür.
Gösteriniz.
11.
veci = (1, 0, 0), vec j = (0, 1, 0), veck = (0, 0, 1)
koordinat vektörlerinin birer birim vektör olduğunu gösteriniz.
12. Her vektörün koordinat vektörlerinin bir doğprusal bileşimi olarak

yazılabileceğini gösteriniz.
640 Vektörler
13. İki nokta arasındaki uzaklığın, bu noktaları bitim noktaları olarak

kabul eden yuer vektörlerinin farkının uzunluğudur. Gösteriniz.
14. r yarıçaplı ve merkewzi başlangıç noktasında olan kürenin denklem-

ini yazınız.
15. Merkezi M (−2, 4, −6) noktasında olan ve x y düzlemine teğpet olan

kürenin denklemini yazınız.
16. İki vektör arasındaki açı, geometrik olarak şöyle tanımlanır: Vek-
töler kendilerine paralal olarak başlangıç noktaları O(0, 0) başlangıç
noktasına kaydırılır. Oluşan iki yer vektörünün pozitif yönde mey-
dana getirdikleri iki açıdan küçük olanı vektörler arasındaki açıdır.
İki vektör arasındaki açı 0 derece ise vektörler paralel olur. vecu
ile vec v vektörleri arasındaki t het a açısı, skaler çarpım cinsinden
vecu = αvec v = |vec v|.|vecu| cos θ ile verilir. vecu ile vec v vektör-
lerinin paralel olması için vecu = αvec v olacak şekilde bir α sayısının
varlığının gerekli ve yetreli olduğunu gösteriniz.
π
17. İki vektör arasındaki açı 2 = 90o ise vektörler birbirlerine diktir.
vecu ile vec v vektörlerinin birbirlerine dik olması için vecu.vec v = 0
olması gerekli ve yeterlidir. Gösteriniz.
|vecu.vec v| ≤ |vecu|.|vec v|
Cauchy-Schwartz eşitsizliğini kanıtlayınız.
18.
|vecu + vec v| ≤ |vecu| + |vec v|
üçgen eşitsizliğini kanıtlayınız.
19. Çemberin |AB | çapını gören çevre açının dik olduğunu gösteriniz.
20. Yukarıdaki özelik küre için de vardır. Kürenin merkezinden geçen

doğrunu küre ile kesişim noktaları A ve B ise |AB | doğru parçası
kürenin bir çapıdır. Küre üzerindeki bir P noktası düşünelim. ang l e AP B
açısının dik olduğunu gösteriniz.
21. İki vektörün vektörel çarpımının boyunun, oluştırdujkları paralelke-

narın alanına eşit olduğunu gösteriniz.
22. Düzleme dik olan vektöre düğzlemin normali denilir. Normal dü-
zlem içindeki her doğruya diktir; yani vecn normal, vecPQ düzlem
içindeki bir doğru ise vecn.vecPQ = 0 dır. Bu özeliği kullanarak
normali verilen düzlem denklemini yazınız.
23. A(−2, 0, 4) ile B (2, 4, −2) noktalarından geçen doğrunun parametrik

24. Verilen bir doğruya pararlel olan ve berilen bir noktadan geçen
doğrunun denklemini yazınız.
Index
üçgen eşitsizliği, 625 doğrultu açıları, 617 normal vektör, 640

üçgen eşitsizliğpi, 640 doğrultu kosinüsleri, 617
üçlü çarpım, 631 doğrusal bağımı, 619 orthonormal base, 618
çemberin çapı, 640 doğrusal bağımlı, 619
dot product, 621 paralel vektörler, 617
analitik geometri, 618 parallel vektörler, 640
eşit vektörler, 617
bileşenlerle işlemler, 620 skaler çarpma, 621

iki vektör arasındaki açı, 623, 640
birimsel taban, 618
izdüşüm, 622
ters vektörler, 617
Cauchy-Schwartz eşitsizliği, 640 triple product, 631
kürenin çapı, 640
denklik sınıfı, 613 linearly dependent, 619 Vektör alanı, 613

dik vektörler, 617, 624 linearly independent, 619 vektörel çarpım, 631
diklik, 640 vektörel çarpımın özelikleri, 632
Directional Angles, 617 nokta (skaler) Çarpım, 621
doğru denklemi, 625, 634 noktanın doğruya uzaklığı, 635 yer vektörü, 617

12 Vectors

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12 Vectors

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T I M U R K A R A Ç A Y, H A Y D A R E Ş ,

1.1 İki Milenyum Süren Sorunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2 Ön Bilgiler (Pre Kalkulüs) 3

3.1 İki-değerli Mantık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

3.12 Hepdoğru ve Hepyanlış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

4.1 Kümeler Cebiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

5.1 Sayıların Kuruluşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

6 Rasyonel Üslü İfadeler 4

7.17 Alıştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

9.11.1 Minör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

10 Doğrual Denklem Sistemleri 7

11.14.4Üç Terim Toplamının Karesi . . . . . . . . . . . . . . . . 170

12.1 Foksiyonun Grafiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

12.5 Kapalı Fonksiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

16.9.3 Arctanjant Fonksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

26 İntegral Alma Yöntemeleri 10

27.19İndirgenme Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

28.0.1 Belirsiz İntegral Formülleri . . . . . . . . . . . . . . . . 363

29.1 İntegral Kavramı ve Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

30 İntegral Alma teknikleri 11

30.1 İlkel Fonksiyon Biliniyorsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

31 İntegral Alma teknikleri 12

31.1 İlkel Fonksiyon Biliniyorsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

32 Doğal Logaritma Fonksiyonu 12

32.1 Doğal Logaritma Fonksiyonunun Tanımı . . . . . . . . . . . . 488

33.1 Kutupsal Koordinatlarda Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

34.0.1 Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526

35.0.1 Kısmi Toplam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536

35.7 Genelleşmiş Binom Teoremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540

36 Seriler İçin Yakınsaklık Testleri 14

36.1 p-serisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558

37 Değişken Terimli Seriler 14

37.1 Kuvvet Serilerinin Yakınsaklığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577

37.20Serilerin Yaklaşık Toplamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610

38.1 Vektör Uzayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613

32.1 İki Katlı İntegralin Özelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 690

33.1 Hacim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 723

34.1 Düzlemde Eğrisel İntegral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735

35 Vektör Değerli Fonksiyonlar 16

35.1 Vektör Değerli Fonksiyonlar ve Uzay Eğrileri . . . . . . . . . . 777

36.1 Koniklerin Adlandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 795

37.1 Düzlemsel bölgelerin kütle merkzi . . . . . . . . . . . . . . . . 807

37.8 Kütle Merkezi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813

39.27Lagrange Diferensiyel Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 911

41 Belirli İntegral Uygulamaları 19

Vektör kavramı, fiziksel kavram olarak ortaya çıkmış olsa da matematiksel

1. Sayısal (skalar) nicelikler

Sayısal nicelikler, ölçümlerde sayısal değerinden başka bir nitelik

38.1 Vektör Uzayı

Doğrusal cebir, vektörleri fiziksel nitelikleriyle tanımlamak yerine, on-

1. V kümesi toplama (+) işlemine göre bir Abel grubudur:

(b) u + (v + w) = (u + v) + w (Birleşme özeliği)

(c) u + v = v + u (yer değişme özeliği)

2. R × V −→ V dönüşümü aşağıdaki skalerle çarpma özeliklerini sağlar:

(a) α(βv) = (αβ)v (uyumluluk)

Fiziksel uygulamalarda a vektörünün ~

38.3 Denk Vektörler

Tanım 38.1. Uzayda bütün vektörlerin oluşturduğu kümeyi V ile göstere-

Buradaki denklik sınıfı, fizikte kullanılan vektör alanı kavramıdır.

38.4 Vektörlerin Gösterimi

Dikey kartezyen koordinat sisteminde bir ~

A başlangıç noktası, B bitim noktası ve A noktasından B noktasına

simgesiyle, v vektörünün uzunluğunu

38.5 Vektör Uzayında İşlemler