Câu 1.
Giám sát môi trường và quan trắc môi Câu 2: Nội dung của chương trình giám sát môi
trường
1. Định nghĩa giám sát môi trường
Định nghĩa: Giám sát môi trường được định nghĩa là
quan sát sự hiện diện của các yếu tố độc hại như độc tố,
vi khuẩn, hóa chất và các chất gây ô nhiễm khác ở một
vị trí cụ thể. Những vị trí này thường bao gồm những
nơi như nơi làm việc hoắc các khu vực nhất định của
môi trường.
Định nghĩa 2: Giám sát môi trường là bộ sưu tập và
phân tích mẫu nước, không khí, đất, thực phẩm , sinh
vật và các thành phần môi trường khác để xác định chất
lượng môi trường của mộ ngành công nghiệp hoặc cộng
đồng. Giám sát môi trường thường được thực hiện tại
các vị trí có chứa các yếu tố nguy cơ ( từ điển
webster’s)
Định nghĩa 3: Giám sát môi trường là quá trình theo dõi
có hệ thống về môi trường, các yếu tố tác động lên môi
trường nhằm cung cấp thông tin phục vụ đánh giá hiện
trạng, diễn biến môi trường và các tác động xấu đối với
môi trường ( luật bảo vệ môi trường VN).
Định nghĩa 4: Giám sát môi trường là một quy trình lặp
đi lặp lại các hoạt động và đo lường một hay nhiều
thông số chất lượng môi trường để có thể quan sát được
những thay đổi diễn ra trong một giai đoạn thời gian.
Giám sát môi trường là một chủ đề rộng, theo đó một
loạt các thông tin có thể được thu thập trên các tiếp xúc
dựa và các dữ liệu khí thải, mô hình phân tán và quan
trắc không khí, nước, đất, thảm thực vật, động vật và
con người. Giám sát môi trường có thể bao gồm các
chương trình khác nhau, chẳng hạn như theo dõi (bao
gồm cả con người) sinh học, các nghiên cứu y tế và các
cuộc điều tra sức khỏe.
2. Định nghĩa quan trắc môi trường
Quan trắc môi trường là việc theo dõi (đo đạc) diễn biến
chất lượng môi trường với các trọng tâm, trọng điểm
hợp lý nhằm phục vụ các hoạt động bảo vệ môi trường
và phát triển bề vững.
3. Phân biệt giám sát môi trường và quan trắc môi
trường
- Giám sát môi trường là một quá trình có tính hệ thống
và liên tục nhằm thu thập, phân tích, giải thích và phổ
biến, mô tả thông tin từ số liệu quan trắc môi trường.
- Quan trắc môi trường là việc thực hiện và phân tích
diễn biến các phép đo đạc thường quy nhằm mục đích
phát hiện những thay đổi về tình trạng chất lượng môi
trường ở một vùng/ địa phương, vị trí cụ thể.
- Giám sát được phân biệt với quan trắc, bởi thực tế
rằng giám sát là liên tục và liên tục, trong khi quan trắc
là không liên tục hoặc từng đợt.
Giám sát môi trường thường được sử dụng để mô ta tiến
trình và hoạt động cần thiết để theo dõi chất lượng môi
trường. Ví dụ: Giám sát môi trường cung cấp thông tin
phản hồi về tác động môi trường của một dự án, một xí
nghiệp, nhà máy.
Câu 3. Lập kế hoạch giám sát môi trường nước Câu 4. Đảm bảo chất lượng (QA) và kiểm soát chất Câu 5: Giám sát môi trường lao động
trường Các nguồn gây ô nhiễm môi trường nước lượng (QC) trong quan trắc môi trường Nội dung giám sát:
Một chương trình giám sát môi trường bao gồm các giai 1.Nước thải đô thị 1.Đảm bảo chất lượng QA và kiểm soát chất lượng - Có yếu tố ô nhiễm nào - Mức độ ô nhiễm theo thời
đoạn : -Nguồn gốc: từ hoạt động sinh hoạt, dịnh vụ hàng QC gian và địa điểm? - Các yếu tố lien quan đến tiếp xúc là
1. Xác định yêu cầu, mục tiêu của chương trình giám ngày của con người. -Chất lượng của dữ liệu quan trắc thể hiện ở độ đúng gì?
-Đặc điểm nguồn thải: nhỏ, phân tán. - Hoạt động và hiệu quả của các biện pháp phòng
sát môi trường (accuracy) và độ chính xác (precision) cao của các phép
-Giám sát nhằm mục tiêu gì -Lưu lượng thải: phụ thuộc tập quán sinh hoạt, thiết chống. - Đánh giá về tiếp xúc, dự báo các nguy cơ
đo.
-Nhu cầu thông tin cần có là gì bị vệ sinh, tiêu chuẩn cấp nước Mục đích ( Giám sát sức khỏe)
- Độ đúng và độ chính xác chỉ có thể đánh giá được nếu
-Đối tượng giám sát -chế độ thải không ổn định - Phát hiện sớm rối loạn sinh lý. - Phát hiện những
2. Thiết kế chương trình giám sát môi trường -tính chất: có màu trắng đục đến xám đen, có mùi có một chương trình đảm bảo chất lượng và kiểm soát người thể hiện tính nhạy cảm với yếu tố nguy cơ
-Xác định vị trí, số lượng trạm quan trắc (monitoring) hôi. chất lượng tốt. Trong đó: - Phát hiện những người bị tổn thương/ bệnh lý. - Đánh
-Xác định thông số cần theo dõi (quan trắc) -Thành phần: Chứa nhiều chất hữu cơ không bền + Accuracy – độ đúng: mức độ khớp với giá trị của giá hiệu quả biện pháp phòng chống.
-Xác định tần suất đo/lấy mẫu vững, dễ bị phân hủy sinh học (cacbonhydrat, pr, phép đo. - Đánh giá xu hướng tình trạng sức khỏe nhóm công
3. Lấy mẫu, đo đạc hiện trường mỡ, TĂ thừa,…)-> gây mùi hôi, màu.Chứa các chất nhân.
+ Precision – độ chính xác hay độ lặp lại: mức độ lặp lại
-Kỹ thuật lấy mẫu dinh dưỡng N,P.Chứa các vi trùng, vk gây bệnh. Muốn bảo đảm sức khỏe người công nhân phải tạo ra
kết quả phép đo giữa các lần đo.
-Thiết bị, phương pháp đo đạc hiện trường 2.Nước thải công nghiệp một môi trường xung quanh tốt. Trong công nghiệp,
+ Có 2 trường hợp: độ đúng cao, độ chính xác thấp và
-Bảo quản/vận chuyển mẫu -Nguồn gốc: Nước thải từ các nhà máy, xí nghiệp, môi trường xung quanh là thay đổi và công việc giám
4. Phân tích mẫu ở phòng thí nghiệm cơ sở sx.. độ chính xác cao, độ đúng thấp. sát đánh giá môi trường qua việc đo đạt tất cả các yếu tố
-Các phương pháp phân tích -Đặc điểm: tập trung - QA là một chương trình hành động có tính hệ thống và gặp trong lao động. Việc đo đạt những yếu tố môi
-QA (đảm bảo chất lượng)/QC (kiểm soát chất lượng) -Lưu lượng và chế độ thải: phụ thuộc vào qui trình hoạch định trước để cung cấp độ tin cậy trong từng kết trường bên ngoài thuộc về chuyên khoa riêng mà ở các
-Ghi chép số liệu công nghệ quả phân tích (độ đúng và độ chính xác cho trước) nươc khác nhau mang tên khác nhau. Vệ sinh công
5. Phân tích, xử lý số liệu -Tính chất,tp: phụ thuộc vào qui trình công nghệ, nghiệp (Mỹ), độc chất công nghiệp (Rumani), vệ sinh
- QC là việc sử dụng các quy trình, biện pháp được thiết
-Hiệu chỉnh số liệu đo đạc đặc thù của từng nhà máy, xí nghiệp hay cơ sở sản lao động (Liên Xô).
kế để đạt được và duy trì một mức độ chất lượng xác
-Xử lý thống kê: các đặc trưng thống kê, sai số thô,… xuất Để giám định môi trường, mỗi ngành Y học lao động
định trong đo đạc.
-Phân tích số liệu: tương quan, mức tác động… 3.Nước mưa chảy tràn sẽ khởi thảo ra một kế hoạch về phía xác định những
-Lưu trữ -Nguồn gốc: do nước mưa chảy tràn trên mặt đất - Sự giống nhau giữa QA và QC: yếu tố môi trường gặp trong lao động. Đó là yếu tố hóa
Các chương trình QA/QC phải bao gồm các hoạt động
6. Trình bày kết quả, báo cáo giám sát môi trường -Đặc điểm nguồn thải: phụ thuộc vào mùa, lượng học, vật lý, tâm lý-xã hội và khoa học lao động.
QA/QC cho tất cả các khâu của hệ thống đo đạc/ phân
-Dạng thông tin đầu ra: biểu-bảng, đồ thị, nhận xét mưa Việc đo đạt nhằm mục đích xác định liều (dose) của
-Các công cụ hỗ trợ: các chỉ số chất lượng, mô hình -TC, tp: chứa chất rắn( vô cơ, hữu cơ), thuốc trừ sâu, tích: yếu tố độc hại hấp thụ ở môi trường lao động. Với mục
chất lượng phân bón, dầu mỡ, hóa chất, vi trùng, vi khuẩn… + Lấy mẫu, đích này, việc đo đạc không chỉ là một phương pháp
-Các mẫu lập báo cáo 4.Hoạt động tàu thuyền, và các hđ khác + Đo hiện trường, phân tích đơn giản các chất độc hóa học tồn tại ở nơi
7. Sử dụng thông tin giám sát môi trường -Nước thải từ các hđ sinh hoạt + Phân tích ở phòng thí nghiệm, làm việc hoặc là cường độ của yếu tố vật lý mà nó cần
-Các nhu cầu thông tin: -Nước thải từ các hđ khác: nước mưa, từ các vùng + Quản lý số liệu và báo cáo số liệu. phải dựa trên đặc trưng sinh học của con người.
+Lưu trữ dữ liệu xử lý CTR. Tất các các hoạt động QA/QC phải được văn bản hóa. Việc đo đặt trong Y học lao động, theo dõi không
+Công bố trong các báo cáo (hiện trạng môi trường, báo những xác định “liều” xâm nhập vào cơ thể mà còn xác
- Sự khác nhau giữa QA và QC:
cáo chuyên đề) 1. Khảo sát khẩn cấp định mối quan hệ liều –đáp ứng (dose/response) và liều-
+ QC là một hệ thống các hoạt động để cung cấp một
+Phục vụ nghiên cứu khoa học - Đánh giá hiện trạng sự cố hậu quả (dose/effect).
+Thông tin đại chúng sản phẩm có chất lượng, Đối tượng của phép đo này rộng bởi vì bên cạnh
-Tổ chức tùy thuộc vào đối tượng, mục đích đợt khảo
-Đánh giá sử dụng + QA là một hệ thống các hoạt độngđể cung cấp sự bảo đánh giá mức nhiễm độc chúng ta còn thu được những
sát
đảm rằng hệ thống QC đang vận hành đầy đủ. + QA là số liệu khác có ích như:
-Để đảm bảo được chính xác, nhanh chóng, đội khảo sát + Đánh giá mức độ ô nhiễm môi trường lao động+
QC của QC.
cần phải có thẩm quyền về chuyên môn cần thiết cho Kiểm tra hiệu quả của biện pháp kỹ thuật phòng hộ. +
2.Các mục tiêu và cấu thành chương trình QA
Câu 10: Chỉ số chất lượng không khí (AQI) đợt khảo sát. Những thông báo mới có ích cho nghiên cứu bệnh căn.
Các mục tiêu của chương trình QA:
Chỉ số chất lượng không khí (AQI) là chỉ số đại diện - Cần nhận được những thông tin, số liệu liên quan như: Điều này cho phép ta đánh giá lại nồng độ tối đa cho
cho nồng độ của một nhóm các chất ô nhiễm không + cung cấp số liệu có chất lượng cho trước. phép đối với một số yếu tố độc hại. + Có thể phân biệt
Địa hình, khí hậu, chế độ thủy văn, đặc điểm vùng sinh
khí gồm: CO, NO2, SO2,O3 và bụi nhằm cho biết + Đảm bảo một chất lượng vận hành phòng thí nghiệm những yếu tố có hại mới. + Có thể xác định những yếu
thái, tài nguyên sinh học, tính chất của đất, mặt nước và
tình trạng chất lượng không khí trong môi trường cao tố có lợi cho sức khỏe.
hiện trạng sử dụng nó, tình hình dân cư, đặc điểm hệ
sống của chúng ta, ảnh hưởng đến sức khoẻ người + Duy trì sự đánh giá liên tục các thao tác thí nghiệm Cần lưu ý là để có những yếu tố môi trường chính
dân. sinh thái nhân văn... xác, việc đo đạc môi trường bắt buộc phải tuân theo
+ Nhận diện các điểm yếu trong thao tác thí nghiệm
- Nắm được các đặc điểm cơ sở gây ô nhiễm: Vị trí, một quy trình kỹ thuật bao gồm kỹ thuật phân tích, kỹ
+ Phát hiện nhu cầu huấn luyện, cải thiện lập văn bản,
nguyên liệu, công nghệ, công suất, tính chất hoạt động thuật lấy mẫu.
bản ghi.
Kỹ thuật phân tích: Những phương tiện và quá trình kỹ
gây ô nhiễm...
*Các thành phần của một chương trình QA thuật rất nhiều và càng hoàn thiện. Nhiều nước đã đi tới,
- Phải có thiết bị, phương tiện đi lại, đo đạc lấy mẫu..
+ Nêu các mục tiêu tiêu chuẩn hóa kỹ thuật phân tích về yếu tố môi trường.
phù hợp với tình hình và tính chất ô nhiễm.
+ Quy trình lấy mẫu Lấy mẫu: Có thể làm bằng nhiều phương pháp khác
- Phải xác định được ranh giới vùng nghiên cứu, khảo
+ Các chính sách về nhân lực ( mô tả chất lượng, nhu nhau. Đối với chất hóa việc lấy mẫu cần phải lưu ý các
sát: ranh giới địa lý, ranh giới hành chính, ranh giới về yếu tố sau:
cầu đào tạo)
kinh tế... + Tính chất tác nhân gây độc + Chọn mẫu + Địa
+ Yêu cầu trang thiết bị
Mục đích của việc sử dụng chỉ số chất lượng không Tuy nhiên trong thực tế, đội khảo sát cần xác định ranh điểm lấy mẫu + Tần số và thời gian lấy mẫu
+ Các đặc tính kỹ thuật đối với các nhà cung ứng. + Thời kỳ lấy mẫu
khí giới khảo sát một cách linh hoạt, phụ thuộc vào tính
- Đánh giá nhanh chất lượng không khí một cách + Các phương pháp phân tích tiêu chuẩn Thí dụ: Trong trường hợp tác dụng cấp của chất hóa
chất, khả năng phát tán ô nhiễm sao cho việc đánh giá
tổng quát + Các biện pháp kiểm soát phân tích học( NH3, CL2, H2S…) chỉ số môi trường sẽ thu được
thực hiện đầy đủ. Ngoài ra, vùng bị ô nhiễm cần chia ra
- Có thể được sử dụng như một nguồn dữ liệu để + Các quy trình thao thác chuẩn qua việc xác định nồng độ cao nhất của chất.
nhiều khu vực có độ ưu tiên khác nhau: Vùng ô nhiễm Đối với chất có tác dụng mẫu tích lũy chỉ số tiếp xúc
xây dựng bản đồ phân vùng chất lượng không khí + Các yếu cầu văn bản
- Cung cấp thông tin môi trường cho cộng đồng một nặng khảo sát trước, vùng bị ô nhiễm nhẹ khảo sát sau. dựa trên nồng độ trung bình theo thời gian. Giá trị trung
+ Các yếu cầu đánh giá.( kiểm soát nội bộ các thao tác
cách đơn giản, dễ hiểu, trực quan 2. Giám sát định kỳ thường xuyên bình này được tính toán trong 7-8 giờ việc trong ngày
thí nghiệm, đánh giá tại chỗ bởi các chuyên gia bên
- Nâng cao nhận thức về môi trường - Đánh giá tác động do hoạt động của con người đối với hoặc 40 giờ trong tuần.
ngoài, tiến hành các nghiên cứu đánh giá) Kết quả của những phép đo này biểu thị chỉ số chứa
Đặc điểm: chất lượng và khả năng sử dụng nước cho các mục đích
- Dùng để theo dõi chất lượng môi trường không khí + Các hành động hiệu chỉnh. đựng bên ngoài. Thực ra nó biểu thị số lượng tác nhân
khác nhau. Các trạm đánh giá tác động ( impact
hàng ngày. -Thường QA được biên soạn thành văn bản dưới dạng mà cơ thể tiếp xúc trong đơn vị thời gian là 40h/tuần.
station).
- Thể hiện mức độ ô nhiễm không khí và ảnh hưởng “cẩm nang”(manual) cho phòng thí nghiệm. Những giá trị này không biểu thị một cách chính xác
- Xác định chất lượng nguồn nước tự nhiên, trạm cơ sở mức tiếp xúc với chất độc do một số nhược điểm sau:
đến sức khỏe (khi hít thở ô nhiễm không khí trong 3.Các dạng mẫu QC:
vài giờ, vài ngày). Từ đó cung cấp thông tin để đối nhằm phản ánh chất lượng nguồn nước tự nhiên. - Kỹ thuật lấy mẫu: không lấy được hoàn toàn.
-Mẫu trắng (blank): không chưa vật liệu mẫu, được xử
phó với tình trạng đó. - Giám sát nguồn gốc và đường di chuyển các chất độc - Sự dao động nồng độ chất ô nhiễm trong môi trường
lý hoàn toàn giống như mẫu thật; để đánh giá sự nhiễm
- Thang đo giá trị AQI được chia thành các khoảng hại trong môi trường nước cần có trạm tác động (điểm theo các thời điểm khác nhau của quá trình sản xuất
bẩn trong quá trình lấy mẫu, xử lý và phân tích mẫu. trong ngày, trong tuần và tháng của năm.
nhất định. Khi giá trị AQI nằm trong một khoảng nào chịu tác động) và trạm cơ sở (điểm nền)
đó, thì thông điệp cảnh báo cho cộng đồng ứng với -Mẫu biết trước nồng độ: mẫu biết trước nồng độ của - Trong qua strinhf sản xuất người công nhân luôn di
- Đánh giá xu hướng cho vùng đại diện (xu hướng biến
khoảng giá trị đó sẽ được đưa ra. chất cần phân tích; để xác định độ đúng của quá trình chuyển vị trí, nếu đặt mẫu ở vị trí cố định không phản
đổi chất lượng nước theo thời gian) cần có trạm đánh
- Chỉ số AQI càng cao mức ô nhiễm càng lớn. lấy mẫu, phân tích. Có thể là: ánh đầy đủ mức tiếp xúc.
giá xu hướng. - Các phương tiện bảo hộ được sử dụng ở mức độ khác
Nguyên tắc tính AQI: + Mẫu chuẩn bị của phòng thí nghiệm ( sử dụng nguồn
-Nồng độ quan trắc trong ngày của 5 tác nhân ô Lưu ý: nhau, các loại cũng rất khác nhau. Vì vậy trong phản
hóa chất khác với chất chuẩn)
nhiễm được chuyển thành giá trị AQI sử dụng công Thời gian và tần suất lấy mẫu ánh sự hấp thu từ môi trường vào cơ thể một cách chuẩn
+ Mẫu chuẩn tham khảo ( SRM: standard reference xác nếu chỉ sử dụng chỉ số ô nhiễm môi trường.
thức chuẩn của US EPA -Tần suất lấy mẫu: Khoảng thời gian liên tiếp giữa 2 lần
- Chỉ số chất lượng không khí được tính toán riêng material): mẫu chuẩn đã được chứng nhận do cơ quan - Mức gắn sức thể lực, điều kiện vì khí hậu nóng là
lấy mẫu nhất định phụ thuộc vào yêu cầu, mục đích
cho số li ệu của từng trạm quan trắc không khí tự có thẩm quyền cung cấp. những yếu tố tăng cường hô hấp vì vậy tăng cường sự
nghiên cứu, đặc điểm nguồn nước.
động cố định liên tục đối với môi trường không khí + Mẫu thêm ( “spike”): mẫu thật, được thêm một lượng hấp thu, điều này không được tính đến.
-Khi có những thay đổi theo chu kỳ hay có những biến - Với những nhược điểm này cho thấy rằng những chỉ
xung quanh; biết trước chất cần phân tích, dùng để đánh giá độ đúng
- AQI được tính toán cho từng thông số ở mỗi khu động thường xuyên, tần suất lấy mẫu phải có khoãng số môi trường này không đầy đủ chính xác vì nó không
qua độ thu hồi (recovery). Thường được thu hồi 85 -
vực quan trắc. Mỗi thông số sẽ xác định được một thời gian đủ ngắn giữa hai lần lấy mẫu liên tiếp để phát cho chúng ta những thông báo về liều xâm nhập vào cơ
115% là chấp nhận được.
giá trị AQI cụ thể hiện được những thay đổi này. thể. Với mục đích này chúng ta sử dụng những chỉ số
+ Mẫu đúp: sử dụng hai mẫu đồng thời trong cùng mọi trong máu, nước tiểu, không khí thở, tóc móng.
- Giá trị AQI cuối cùng là giá trị lớn nhất trong các -Tần số lấy mẫu càng dày thì độ chính xác càng cao.
giá trị AQI của mỗi thông số điều kiện; dùng để đánh giá độ chính xác/ lập lại của
Nhưng trong thực tế do hạn chế nhân lực, thiết bị, kinh
Cấu trúc của chỉ số c hất lượng không khí AQI quá trình.
phí,... nên tần số lấy mẫu chỉ có thể thực hiện ở mức
-Chỉ số các chất ô nhiễm vùng đô thị : gồm có các + Mẫu thay thế: dùng chất tương tự cần phân tích nhưng
chấp nhận được.
thông số SO2, NOx, CO, O3, TSP không có mặt trong môi trường; dùng để đánh giá độ
-Chỉ số chất lượng không khí vùng ven đô -Trường hợp khảo sát ô nhiễm do sự cố môi trường việc
đúng.
-Chỉ số thải công nghiệp thu mẫu cần được thực hiện hàng ngày hoặc nhiều lần
*Các giai đoạn sử dụng mẫu QC:
 Phân loại các nhóm chất lượng của AQI trong ngày ở nhiều vị trí khác nhau phụ thuộc vào mức
+lấy mẫu, vận chuyển mẫu, đo đạc hiện trường, phân
độ sự cố, chế độ thủy văn, địa hình và đặc điểm phân bố
Ảnh hưởng tích mẫu ở trong phòng thí nghiệm.
Giá trị dân cư, sản xuất trong vùng.
đến sức Màu sắc *Một số nghiên cứu, người ta phân biệt mẫu QC
AQI Việc thu mẫu và bảo quản mẫu cần phải theo đúng qui
khỏe thành 2 nhóm:
trình thu mẫu và bảo quản mẫu đối với mỗi loại nguồn
0-50 Tốt Xanh lá cây + mẫu QC thiết bị + mẫu QC phương pháp.
nước theo tiêu chuẩn quy phạm nhà nước. Chú ý rằng
50-100 Ôn hòa Vàng *Thông thường, sử dụng mẫu QC có thể làm tăng thêm
số liệu phân tích sẽ không có giá trị nếu việc bảo quản
Không tốt đối 10 -20% số mẫu phải lấy và phân tích.
101-150 với nhóm Cam mẫu không được thực hiện đúng quy trình.
4.Tiêu chí chấp nhận QC và hành động khắc phục:
nhạy cảm -Thường sử dụng các đồ thị kiểm soát ( control chart)
Không tốt cho để đánh giá:
150-200 Đỏ
sức khỏe
-Hai dạng đồ thị kiểm soát thường dùng:
Có ảnh hưởng
201-300 Tím + Đồ thị giá trị trung bình (X chart): đối với các mẫu
xấu
301-500 Độc hại Nâu QC như mẫu trắng, mẫu chuẩn, mẫu thêm, mẫu thay
thế: dùng để đánh giá độ đúng.
+ Đồ thị khoảng ( R chart): đối với các mẫu đúp, mẫu
lặp lại: dùng để đánh giá độ chính xác.
-Khi các kết quả thu được ngoài sự kiểm soát, cần phải
có các hành động khắc phục.
-Hành động khắc phục: Biểu diễn giá trị đo mẫu QC sau
mỗi đợt phân tích trên control chart và xét các tham số
thống kê theo các tiêu chuẩn để đưa ra hành động khắc
phụ phù hợp
Câu 6: Chỉ thị và chỉ số môi trường
- Chỉ thị là một tham số hay số đo dùng để
cung cấp thông tin, mô tả tình trạng của hiện
tượng/ môi trường, đó là thông tin khoa học về
tình trạng và chiều hướng của các thông số liên
quan đên môi trường. Các chỉ thị truyền đạt các
thông tin phức tạp trong một dạng ngắn gọn dễ
hiểu.
Chỉ thị môi trường có thể định lượng các khía
cạnh quan trọng của môi trường và nhằm đơn
giản hóa các vấn đề này. ( có thể hiểu chỉ thị
đại diện cho 1 trạng thái môi trường, tài
nguyên thiên nhiên, 1 điều kiện nào đó có quan
hệ chặt chẻ với tính trạng môi trường riêng
biệt. Ví dụ: E.coli chỉ thị nước ô nhiễm vi
trùng…)
- Chỉ số là tập hợp của các chỉ thị được tích
hợp nhân hay không nhân với trọng số. Các chỉ
số ở mức độ tích hợp cao hơn, nghĩa là chúng
được tính toán từ nhiều dữ liệu để giải thích
cho một hiện tượng nào đó.
- Các tham số hay số đo là một đặc tính được
đo hay quan sát. Ví dụ: nồng độ bụi tổng hợp
số TSP, bụi PM10, PM25, SO2, NO2 là các số đo.
- Theo Chương Trình Môi trường của Liên hợp
quốc UNEP: “chỉ thị môi trường
(Environmental Indication) là một độ đo tập
hợp một số số liệu về môi trường thành một
thông tin tổng hợp về một khía cạnh môi
trường của một quốc gia hay một địa phương”.
- Theo Luật bảo về Môi trường Việt Nam: “Chỉ
thị môi trường là một hoặc tập hợp thông số về
môi trường để chỉ ra đặc trưng của môi trường.
Chỉ thị môi trường là cơ sở để lượng hóa chất
lượng, theo dõi diễn biến chất lượng môi
trường, lập báo cáo hiện trạng môi trường…”.
- Theo “Bộ chỉ thị đánh giá tính bền vững về
mặt Tài nguyên và Môi trường Việt Nam”:
+ Chỉ số là giá trị tích hợp để đánh giá sự biến
đổi về tài nguyên, môi trường và được tính
toán từ các chỉ thị.
+ Chỉ thị là giá trị đánh giá sự biến đổi về tài
nguyên, môi trường và được tính toán từ các
tham số.
+ Tham số/ biến số là các số đo đạc thực tế, từ
chúng sẽ tính toán ra các chỉ thị, chỉ số sẽ được
xác định theo các công thức tính toán xác định
có hoặc không có tích hợp trọng số.
Ví dụ cụ thể:
1.Chỉ thị môi trường:
Một số chỉ thị môi trường liên quan đến suy
thoái tài nguyên rừng như:
-Chỉ thị áp lực môi trường: diện tích rừng bị
mất trong năm (ha, % tổng diện tích lãnh thổ)
-Chỉ thị trạng thái môi trường: tổng diện tích
rừng hiện có ( ha, % tổng diện tích lảnh thổ)
-Chỉ thị đáp ứng xã hội: Diện tích rừng trồng/
năm (ha)
2.Chỉ số môi trường:
-Chỉ số chất lượng nước (QWI: water quality
index)
-K/n: “ thông số tổng hợp”, xây dựng từ các
thông số chất lượng.
-Đánh giá phân loại CLN theo WQI, thang
WQI: 0-100, WQI càng lớn chất lượng nước
càng tốt.
-Chỉ số đánh giá chất lượng không khí (AQI:
Air Quality Index)
Chỉ số này được cơ quan bảo vệ môi trường
Hoa Kỳ (US EPA) sử dụng để cung cấp thông
tin đơn giản, tức thời về chất lượng không khí
hàng ngày đến cộng đồng. Giá trị AQI càng
cao ưng với chất lượng không khí càng kém và
nguy cơ tác động đến sức khỏe càng cao. Khi
AQI có giá trị 100 đạt tiêu chuẩn chất lượng
không khí xung quang.
-Chỉ số đánh giá chất lượng đất (The soil
parameters)
Câu 7: Trình tự của tiến trình giám sát môi
trường nước
1. Sơ đồ chung mô tả quá trình
Thiết kế mạng lưới giám sát -> Tiến hành KS,
lấy mẫu, đo đạc tại HT -> Phân tích tại PTN ->
Xử lý số liệu -> Phân tích đánh giá số liệu ->
Báo cáo kết quả giám sát -> Xử lý, sử dụng
thông tin -> Đề xuất BP quản lý
Khi thiết kế mạng lưới giám sát, cần phải xác
định các điểm cần quan trắc:
Điểm nền
Điểm chịu tác động
Điểm lan truyền
Lấy mẫu: tiến hành lấy mẫu đơn hay tổ hợp
tùy theo tình hình điều kiện cụ thể
-Phân tích – tính toán và xử lý kết quả
-Phân tích đánh giá số liệu: tùy theo mục
đích của đợt khảo sát
Ví dụ:
-Đánh giá chất lượng nguồn nước (hiện
trạng nguồn nước của 1 khu vực) -Đánh giá
độ tin cậy của số liệu -So sánh với tiêu chuẩn
cho phép -Đưa ra kết luận về hiện trạng chất
lượng nguồn nước
2. Lập kế hoạch và xây dựng nội dung giám
sát
2.1. Khảo sát khẩn cấp
-Đánh giá hiện trạng sự cố
-Tổ chức tùy thuộc vào đối tượng, mục đích
đợt khảo sát.
-Để đảm bảo được chính xác, nhanh chóng,
đội khảo sát cần phải có thẩm quyền về
chuyên môn cần thiết cho đợt khảo sát.
-Cần nhận được những thông tin, số liệu
liên quan nhứ: địa hình, khí hậu, chế độ thủy
văn, đặc điểm vùng sinh thái, tài nguyên sinh
học, tính chất của đất, mặt nước và hiện trạng
sử dụng nó, tình hình dân cư, đặc điểm hệ sinh
thái nhân văn, …
-Nắm được đặc điểm cơ sở gây ô nhiễm: vị
trí, nguyên liệu, công nghệ, công suất, tính
chất hoạt động gây ô nhiễm, …
-Phải có thiết bị, phương tiện đi lại, đo đạc,
lấy mẫu… phù hợp với tình hình và tính chất ô
nhiễm
-Phải xác định được ranh giới vùng nghiên
cứu, khảo sát: ranh giới địa lý, ranh giới hành
chính, ranh giới về kinh tế,…
Tuy nhiên trong thực tế, đội khảo sát cần xác
định ranh giới khảo sát 1 cách linh hoạt, phụ
thuộc vào tính chất, khả năng phát tán ô nhiễm
sao cho việc đánh giá thực hiện đầy đủ. Ngoài
ra, vùng bị ô nhiễm cần chia ra nhiều khu vực
có ưu tiên khác nhau: vùng bị ô nhiễm nặng
khảo sát trước, vùng bị ô nhiễm nhẹ khảo sát
sau.
2.2. Giám sát định kỳ thường xuyên
-Đánh giá tác động do hoạt động của con
người đối với chất lượng và khả năng sử dụng
nước cho các mục đích khác nhau. Các trạm
đánh giá tác động (impact station)
-Xác định chất lượng nguồn nước tự nhiên,
trạm cơ sởphản ánh chất lượng nguồn nước
tự nhiên
-Giám sát nguồn gốc và đường di chuyển
các chất độc hại trong môi trường nước cần có
trạm tác động (điểm chịu tác động) và trạm cơ
sở (điểm nền)
-Đánh giá xu hướng cho vùng đại diện (xu
hướng biến đổi chất lượng nước theo thời
gian)  cần có trạm đánh giá xu hướng
*Lưu ý:
1. Thời gian và tần suất lấy mẫu
-Tần suất lấy mẫu: khoảng thời gian liên tiếp
giữa 2 lần lấy mẫu nhất định phụ thuộc vào
yêu cầu, mục đích nghiên cứu, đặc điểm nguồn
nước
-Khi có những thay đổi theo chu ký hay có
những biến động thường xuyên, tần suất lấy
mẫu phải có khoảng thời gian đủ ngắn giữa 2
lần lấy mẫu liên tiếp mới phát hiện được
những thay đổi này
-Tần số lấy mẫu càng dày thì độ chính xác
càng cao. Nhưng trong thời gian ngắn, hạn chế
nhân lực, thiết bị, kinh phí, … nên tần số lấy
mẫu chỉ có thể thuộc ở mức chấp nhận được.
-Trường hợp khảo sát ô nhiễm do sự cố môi
trường việc thu mẫu cần thực hiện hằng ngày
hoặc nhiều lần trong ngày ở nhiều vị trí khác
nhau phụ thuộc vào mức độ sự cố, chế độ thủy
văn, địa hình và đặc điểm phân bố sản xuất
trong vùng.
2. Việc thu mẫu và bảo quản mẫu cần phải
theo đúng qui trình thu mẫu và bảo quản mẫu
đối với mỗi loại nguồn nước theo tiêu chuẩn
quy phạm nhà nước. Chú ý rằng số liệu phân
tích sẽ không có giá trị nếu việc bảo quản mẫu
không được thực hiện theo đúng qui trình.
Câu 8: Trình bày những đặc điểm ô nhiễm
không khí đặt ra yêu cầu phải giám sát môi
trường không khí? Các tác nhân ô nhiễm
không khí thường được giám sát?
1. Những đặc điểm ô nhiễm không khí đặt
ra yêu cầu phải giám sát môi trường không
khí
-Tác hại trực tiếp đến sức khỏe người và động
vật
-Tác động trên diện rộng, có thể ở quy mô
toàn cầu(ví dụ: biến đổi khí hậu toàn cầu)
-Sự phát tán, chuyển hóa chất ô nhiễm không
khí phức tạp, liên quan đến yếu tố khí tượng
-Nguồn ô nhiễm có thể di động hoặc cố định
-Kỹ thuật lấy mẫu, phân tích khó hơn so với
môi trường nước
Thực trạng hiện nay cho thấy:
Công nghiêp, ̣ tiể u thủ công nghiêp,
̣ các làng
nghề : có thể thấy hiện nay áp lực từ các hoạt
động sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công
nghiệp và làng nghề đến môi trường không khí
là rất lớn. Các hoạt động này có liên quan trực
tiếp đến sự phát thải của bụi, khí thải như CO,
SO2, NOX dẫn đến gây ô nhiễm không khí.
Hoa ̣t đô ̣ng giao thông vâ ̣n tải: Do tính đa
dạng về chất lượng các phương tiện giao thông
kết hợp với mật độ tham gia giao thông rất cao
đã gây ra những ảnh hưởng xấu đến chất lượng
môi trường không khí tại nhiều khu vực. Hiện
nay những áp lực do các hoạt động giao thông
vận tải gây ra đối với môi trường không khí
chủ yếu là tiếng ồn, bụi, khí CO, SO2¬...
2. Các tác nhân ô nhiễm không khí thường
được giám sát
-5 tác nhân ô nhiễm chính (đóng góp 90% ô
nhiễm toàn cầu):
1. SO2 2. NOx 3. CO 4. HC (hydrocacbon) 5.
PM (particulate matters: bụi)
-Các chất ô nhiễm thường được quan tâm
khác:
+ozon +Chì +NH3 +Formaldehyd +PAHs
+Các chất độc hữu cơ (POPs: persistent
organic pollutants) + Chất hạt lơ lửng tổng số
(TSP)
Câu 9. Mục tiêu giám sát môi trường không
khí? Hãy cho 1 ví dụ
Một trong những bước đầu tiên của thiết kế
một mạng lưới giám sát không khí là phải xác
định được mục tiêu tổng thể cho toàn hệ thống
trạm. Và như vậy, chính xác là xác định mục
tiêu tổng thể cho hệ thống giám sát mà tự bản
thân nó là 1 trong những chức năng và nhiệm
vụ của hệ thống giám sát. Các mục tiêu của hệ
thống giám sát chất lượng này thường được
đặt ra là:
- Định lượng và diễn biến chất lượng không
khí theo thời gian để đánh giá các hậu quả ô
nhiễm đến sức khỏe và môi trường sống của
con người, như vậy sẽ xác định được mối quan
hệ nguyên nhân và hậu quả của nồng độ chất ô
nhiễm, ví dụ như cho biết ảnh hưởng của ô
nhiễm không khí là do hàm lượng bụi trong
khí đến sức khỏe con người.Cung cấp số liệu
chất lượng không khí để kiểm soát theo luật
pháp
- Thông báo định kỳ số liệu chất lượng không
khí -Để đảm bảo an toàn việc sử dụng tài
nguyên không khí vào các mục đích kinh tế. -
Xác định hiệu quả kiểm soát đối với chất
lượng không khí -Cung cấp số liệu chất
lượng không khí cho ngiên cứu khoa học -Xác
định mối quan hệ giữa phát thải và hệ tiếp
nhận -Cung cấp xu thế ô nhiễm của chất
lượng không khí -Cung cấp số liệu đầu vào
cho mô hình hóa -Cung cấp số liệu để trao
đổi thông tin -Phối hợp cùng với các hệ thống
giám sát khác
Ví dụ: mục tiêu của giám sát nồng độ SO2,
Nox, trong môi trường không khí: SO2, NOx
là tiền chất của một số chất có khả năng gây
hại lớn cho môi trường không khí, là sản phẩm
của quá trình đốt cháy nhiên liệu, các hoạt
động gia thông, sự phân hủy đá, gay ra hiệu
ứng nhà kính, mưa axit. Vì vậy mục tiêu của
chương trình giám sát nồng độ chất gây ô
nhiễm SO2 và Nox là:
1. Định lượng nồng độ các chất trên và đánh
giá diễn biến theo thời gian.
2. Cung cấp số liệu để kiểm soát bằng pháp
luật: khi nồng độ SO2 >0.5 mg/m3, nồng độ
Nox >0.085 mg/m3 ( nồng độ tối đa 1 lần
nhiễm) là vượt quá tiêu chuẩn cho phép của
BYTVN).
3. Cung cấp số liệu chất lượng không khí cho
NCKH bằng nồng độ các chất có thể gây hiệu
ứng nhà kính, mưa axit.
4. Đánh gái mức độ phát thải ô nhiễm từ các
khu công nghiệp.
5. Phối hợp với hệ thống giám sát sinh hoạc
khác để đánh giá.
Câu 11. Các chỉ số theo dõi sinh học gồm có
các chỉ số nào? Hãy trình bày cụ thể
Giám sát sinh học là 1 trong 2 nội dung của
giám sát tình trạng sức khỏe. Nó phản ánh sự
tác động tổng hợp của các chất ô nhiễm qua
nhiều phương thức xâm nhập khác nhau. Các
xét nghiệm này có khi rất đơn giản, ít tốn kém
và giải thích kết quả dễ hơn. Dù sao, sự đáp
ứng của các cá thể rất khác nhau với cùng 1
liều lượng hấp thu. Để khắc phục nhược điểm
này đối với nghiệm pháp tiếp xúc người ta
thường tiến hành trên 1 tập thể người rồi tính
trị số trung bình
Các chỉ số theo dõi sinh học gồm có 3 loại
tương ứng với quá trình xâm nhập, quá trình
gây tổn thương sinh hóa và quá trình biểu hiện
bệnh lý trên lâm sàng
1. Chỉ số về sự hấp thu chất độc(chỉ số tiếp
xúc)
Bao gồm các xét nghiệm xác định chất độc
hoặc chất chuyển hóa của nó trong máu và các
đường đào thải: nước tiểu, hơi thở, tóc móng
của người tiếp xúc. Các xét nghiệm loại này
phản ánh một phần liều hấp thu từ môi trường
nhưng cũng nói lên khả năng đào thai, tích lũy
và chuyển hóa chất đó của cơ thể. Chúng có
thể hoặc không phản ánh một cách chính xác
tác hại của chất độc đã hấp thu trong cơ thể.
Các giá trị đo đạc được có ý nghĩa tiên đoán
nguy cơ của sự tiếp xúc đó. Đối với một số
chất độc như benzen, thủy ngân… việc xác
định các khâu chuyển hóa bị rối loạn 1 cách
đặc hiệu chưa đạt được ý nghĩa của chỉ số này
trở nên rất quan trọng trong dự phòng
2. Các chỉ số và sự rối loạn chuyển hóa sinh
hóa
Các xét nghiệm loại này có vai trò đặc biệt
quan trọng trong việc phát hiện các tổn thương
sinh hóa ở giai đoạn nhiễm độc dược
lý(pharmacological intoxication): người ta
nhận thấy rằng ở mực ô nhiễm môi trường
trầm trọng dẫn tới 1 sự thâm nhiễm nặng nề,
nhưng mức thâm nhiễm có thể không phản ánh
mức tác hại trên cơ thể(vì còn tùy thuộc vào
các cơ chế chống độc của cơ thể). Vì vậy các
xét nghiệm loại này có tác dụng phát hiện
bệnh ở giai đoạn sớm còn có khả năng phục
hồi được. Một điều không may là có rất ít yếu
tố được xét nghiệm đặc hiệu như ALA niệu
trong nhiễm độc chì và hoạt tính men ChoE
trong nhiễm các chất kháng cholinesterase
3. Chỉ số về sự rối loạn chức năng
Hậu quả của quá trình nhiễm độc dược lý ở
mức nặng hơn, các tổn thương biểu hiện bằng
các triệu chứng lâm sàng. 1 số chất độc có thể
gây tổn thương không phục hồi khi đã có biểu
hiện lâm sàng. Như vậy trong khám phát hiện
được những bệnh nhân có dấu hiệu lâm sàng
thì cần hiểu rằng bên cạnh đó còn có những
người khác bị bệnh ở giai đoạn sớm hơn
Chỉ số đầu biểu thị cho sự tích chứa bên trong,
hai chỉ số sau biểu thị cho sự đáp ứng
Hiện nay người ta có 2 xu hướng chọn các loại
xét nghiệm theo xu hướng là theo dõi hiện
tượng tiếp xúc qua kết quả nghiên cứu mối
liên quan giữa liều hấp thu và sự đáp ứng mà
quy đinh giới hạn tối đa cho liều đảm bảo
không để xảy ra sự đáp ứng bệnh lý. Vì vậy
một khuynh hướng chú ý các xét nghiệm về
“sự đáp ứng”
Trên cơ sở các xét nghiệm sinh học cho phép
đối với các chỉ số tiếp xúc và chỉ số đáp ứng
sinh học đóng góp trong việc đánh giá tình
trạng sức khỏe của nhóm đối tượng tiếp xúc
nghề nghiệp.Trên cơ sở của nhưng số liệu này
đối với một số chất hóa học có thể khởi thảo
kế hoạch phòng bệnh đối với cá thể nhóm
người. Tuy nhiên giám sát sinh học cũng có
những hạn chế. Đầu tiên là sự bất tiện cho đối
tượng nghiên cứu nện họ có thể từ chối tham
gia.Mặt khác giám sát sinh học chỉ được áp
dụng trong trường hợp các hợp chất được cơ
thể hấp thụ. Nó không thể áp dụng trong
trường hợp các hợp chất được có hấp thụ.Nó
không thể áp dụng trong trường hợp 1 số chất
gây ô nhiễm môi trường có tầm quan trọng lớn
thể hiện tác dụng ngay lúc hấp thụ (VD: SO2,
NO2, Ozon và 1 số chất oxi hóa)
Câu 12. Mục đích của giám sát tình trạng
sức khỏe? phát hiện sớm tình trạng sức
khỏe là gì?Các tiêu chuẩn rối loạn sức khỏe
1.Mục đích của giám sát tình trạng sk
Việc giám sát nhằm mục đích đánh giá tình
trạng sức khỏe của cá nhân hoặc tập thể trong
phạm vi môi trường lao động của họ.việc đánh
giá bao gồm việc kiểm tra và phòng ngừa rối
loạn tình trạng sức khỏe.
Việc giám sát nhằm mục đích:
- Phát hiện sớm tình trạng rối loạn sức khỏe
- Phát hiện những người thể hiện tính nhạy
cảm đối với 1 tiếp xúc nào đó
- Phân biết những người bị tổn thương ở 1 tiếp
xúc nào đó
Ví dụ: thiếu máu với chất độc trên hệ thống
tạo máu (benzen, chì)
- Đánh giá hiệu quả của biện pháp phòng
chống chất độc trong khu vực sản xuất
- Đánh giá xu hướng tình trạng sức khỏe của
nhóm công nhân
2. Phát hiện sớm rối loạn tình trạng sức
khỏe
Nhóm chuyên gia WHO về giám sát môi
trường và sức khỏe (1975) đã định nghĩa việc
phát hiện sớm như sau:
“Việc phát hiện ra những rối loạn về cơ chế
nội môi và cơ chế bù trừ trong khi những thay
đổi hóa sinh, hình thái học và chức năng đang
còn hồi phục được”
Khám phá rối loạn sức khỏe bao gồm xác định
khái niệm sức khỏe và khởi thảo ra tiêu chuẩn
rối loạn tình trạng sức khỏe.
Khỏe mạnh không phải chỉ là không có bệnh
mà là ở trong tình trạng hoàn toàn thoải mái về
thể chất, tâm thần và xã hội
Sức khỏe được giữ gìn và phát triển qua tương
tác giữa đặc tính di truyền của cơ thể và môi
trường toàn bộ bên ngoài. Môi trường lao
động thiết lập một phần của môi trường chung
- Sức khỏe có thể bị rối loạn do sự có mặt của
yếu tố độc hại. Yếu tố này có thể có tác dụng
trực tiếp hoặc gián tiếp
- Sức khỏe có thể bị rối loạn do sự vắng mặt
hoặc thiếu hụt của yếu tố bên trong,thiếu sự
hoạt động cơ, hoạt động trí óc, hoạt động chức
năng của cơ quan, đáp ứng cá nhân. Hiểu biết
về vai trò của những yếu tố này đối với sức
khỏe là gián đoạn khó xác định. Tất nhiên khi
đánh giá sức khỏe cần phải để ý đến tất cả các
loại yếu tố
3. Tiêu chuẩn rối loạn sức khỏe
- Chuyên gia OMS đưa ra những loại tiêu
chuẩn sau để phát hiện rối loạn tình trạng sức
khỏe
- Thay đổi một số chỉ số sinh hóa hoặc hình
thái học có thể đo được phân tích phòng thí
nghiệm. Thí dụ ALA niệu trong nhiễm độc
chì, Cholinesteraza trong nhiễm độc HCTS lân
hữu cơ, thay đổi nhiều thể trong tiếp xúc với
phóng xạ ion hóa…
- Thay đổi tình trạng sinh lý và chức năng hệ
thống sinh lý . Ví dụ: thay đổi chức năng hô
hấp trong tiếp xúc với bụi Silic hoặc bụi hữu
cơ,thay đổi điện tâm đồ trong tiếp xúc với chất
hóa học
- Thay đổi trạng thái của cơ thể được đánh giá
qua tiền sử bệnh và bảng câu hỏi. Ví dụ:
choáng váng, kích thích niêm mạc khi tiếp xúc
với dung môi
- Thay đổi toàn bộ do tác dụng trên nhiều hệ
thống sinh lý. Những thay đổi này không đặc
hiệu và sinh ra do yếu tố không liên quan đến
lao động. ví dụ: dinh dưỡng, bệnh lây truyền.
tất nhiên chúng có thể quan trọng trong việc
đánh giá sức khỏe để minh họa các tác dụng
công việc liên quan đến sức khỏe và có thể chỉ
có giá trị làm rõ 1 tác dụng
Trong những tiêu chuẩn trên những thay đổi
về chỉ số sinh hóa hoặc hình thái học như là
những chỉ số báo trước tình trạng cấp bách về
bệnh, theo dõi những thay đổi sinh hóa thuộc
về giám sát sinh học.