Ilmu-l-kelam

Ilmu tevhid je jedna od najveličanstvenijih i najprečih nauka za razumnog čovjeka. Ona je osnova svake druge nauke i
temelj sreće.

Istražujući pisanu zaostavštinu nosilaca ove nauke može se doći do zaključka da ona ima tri stepena. Svaki od njih ima
specifična, zajednička I različita načela I svaki od njih I svoj stepen u odnosu na šerijatski propis.

Ilmu-l-‘akaid

Prvi stepen ove nauke naziva se “ilmu-l-akaid”. To je nauka u kojoj se spominje ono što je prema šerijatu obaveza svakom
mukellefu vjerovati u odnosu na Allaha, dž.š., Njegove Poslanike I sl. Na ovom stepenu ovo je nauka koja je fardi ‘ajn svakoj
individui, prema idžmau muslimana, iako se njeno sticanje oslanja na ispravno slijeđenje.

Ilmu usuli-d-din

Drugi stepen je “ilmu usuli-d-din”. Na tom stepenu to je nauka u kojoj se osoba izlaže objašnjenju svakog vjerovanja uz
njegove racionalne I tradicionalne dokaze u osnovnim crtama, bez zalaženja u metode mutekellima u objašnjenju dokaza I
razlaganju postavki. Ovoliki stepen znanja o ovoj nauci je, prema učenjacima usula, individualna obaveza onome ko je
sposoban da to razumije. Kod mnogih fekiha ovaj stepen je mustehab s obzirom na to da je kod njih individualna obaveza
samo ispravno vjerovanje mimo sticanja argumenata I dokaza kojima se ono stiče.

Ilmu-l-kelam

Treći stepen je “ilmu-l-kelam” i to je nauka koja obuhvata I prvi I drugi stepen dodajući na to znanje o postavkama koje
vode prvom I drugom stepenu kao I znanje o pravcima oponenata, utvrđivanje njihovih smutnji I njihovo rješavanje I
odgovor na njih. Ibn-Haldun je ovu nauku definisao sljedećim riječima: “ Znanost o kelamu je znanost koja pruža sredstva
da bi se temeljne vjerske istine dokazale putem racionalnih argumenata te da bi se opovrgli novotari koji su se udaljili od
učenja prvih generacija I njihovih nasljednika.” Dok ju je el-Farabi definisao: “Ilmu-l-kelam je znanost koja daje teoretsku
sposobnost pomoću koje čovjek biva u stanju izvojevati pobjedu određenih stavova I djela, a koje odobrava Zakon, te
osporavati sve što to vjerozakonu proturiječi.” Spoznaja ovog stepena ove nauke je fardi kifaje.

Dokaze za propisilmu-l-kelamana lazimo u samom prvom izvoru islama gdje Uzvišenikaže: “A ako prekrše zakletve svoje,
poslije zaključenja ugovora s njima, I ako vjeru vašu budu vrijeđali, onda se borite protiv kolovođa bezvjerstva - za njih,
doista, ne postoje zakletve - da bi se okanili. (et-Tevba, 12.)

َ‫طعَنُواْ فِي دِينِ ُك ْم فَقَاتِلُواْ أَئِ َّمةَ ْال ُك ْف ِر إِنَّ ُه ْم الَ أ َ ْي َمانَ لَ ُه ْم لَعَلَّ ُه ْم يَنت َ ُهون‬ َ ‫َوإِن نَّ َكثُواْ أ َ ْي َمانَ ُهم ِمن بَ ْع ِد‬
َ ‫ع ْه ِد ِه ْم َو‬

Jasno je da je razlog borbe kršenje ugovora i vrijeđanje vjere a borba je mnogo šira od borbe sabljom ili jezikom. Borba se
vrši i iznošenjem dokaza i pobijanjem sumnji a to se spoznaje kroz izučavanje ilmu-l-kelama.

Takođe, od dokaza obaveznosti ilmu-l-kelama su i riječi Uzvišenog: „O Vjerovjesniče, bori se protiv nevjernika i licemjera i
budi prema njima strog! Prebivalište njihovo biće džehennem, a grozno je on boravište.(et-Tevba, 73.)

‫ير‬
ُ ‫ص‬ َ ْ‫علَ ْي ِه ْم َو َمأ ْ َوا ُه ْم َج َهنَّ ُم َوبِئ‬
ِ ‫س ْال َم‬ ْ ُ‫ار َو ْال ُمنَافِقِينَ َوا ْغل‬
َ ‫ظ‬ َ َّ‫ي َجا ِه ِد ْال ُكف‬
ُّ ِ‫يَا أَيُّ َها النَّب‬
Ibn-Arefe u svom tefsiru navodi da je borba sa nevjernicima sabljom a sa munaficima dokazima te se ovim ajetom utvrđuje
obaveznost izučavanja dokaza temeljnih vjerskih istina.

Postoji više mišljenja zašto je ilmu-l-akaid na ovom stepenu nazvan ilmu-l-kelamom:

- Zbog toga što ova znanost osposobljava onoga ko se bavi njome da vodi diskusije tj. Kelam.
- Zbog toga što su raniji autori svoja djela oslovljavali pojmom kelam pa bi tako na primjer djelo koje se bavi tevhidom
nazvali kelamu-t-tevhid. Diskusije su se tradicionalno o bilo kojem problemu oslovljavale sa el-kelamu fi haza ve keza .
izlaganje govora o tome i tome, te je zbog česte upotrebe te riječi čitava nauka dobila naziv po njoj.
- Zbog toga što je jedno od prvih i ključnih pitanja ove nauke bilo pitanje Allahog govora – kelama.