Rewolta w Niderlandach – walka o uniezależnienie się Niderlandów od Hiszpanii mająca miejsce

w trakcie wojny osiemdziesięcioletniej, która nasiliła się za brutalnych rządów księcia Alby.

W 1556 r. zamieszki wywołane przez kalwinistów sprowokowały króla Hiszpanii Filipa II do

nasilenia represji wobec buntowników religijnych w Niderlandach. W 1568 r. Wilhelm I Orański z
dynastii Nassau, początkowo powiernik Karola V , przejął przywództwo nad niderlandzkimi
protestantami. Niderlandy zawdzięczały swe istnienie zaangażowaniu Wilhelma w sprawę
uniezależnienia się od Hiszpanii.

Wilhelm i jego bracia Jan VI, panujący książę Nassau, i Ludwik byli głównymi propagatorami
walczącego kalwinizmu w cesarstwie. Ludwik podróżował po Czechach i Węgrzech,aby nawiązać
sojusze z radykalnymi protestantami. Od 1567 r. ok. 60 tys. prześladowanych na terenie
cesarstwa kalwinistów tłumnie przybyło do Niderlandów wraz z protestanckimi wojskami i
przejęło kilka miast od Hiszpanów. Wobec owych sukcesów w 1573 r. Filip II odwołał księcia Albę
z funkcji generała-gubernatora. po negocjacjach dotyczących zaprzestania ognia w 1576 r.
rozpoczęła się końcowa faza rewolty. Wilhelm uchwalił przepisy prawne dla prowincji
północnych, ale unia z południowymi regionami nie doszła do skutku z powodu niechęci gezów
do kompromisu w kwestiach religijnych.

W 1579 r. siedem północnych prowincji Holandia, Geldria, Fryzja, Zelandia, Overijssel, Utrecht i
Groningen czyli Zjednoczone Prowincje zawarły unię utrechcką, z Wilhelmem jako stadhouderem
czyli namiestnikiem i w 1581 r. oficjalnie zerwały z Hiszpanią tworząc Republikę Zjednoczonych
Prowincji. W 1579 r. regiony południowe połączyły się na mocy unii w Arras i uznały władzę
hiszpańskiego generała-gubernatora Aleksandra Farnese, księcia Parmy. W późniejszym czasie
owe regiony przeistoczyły się w hiszpańskie Niderlandy, które znajdowały się pod władzą
Habsburgów. Wojna trwała jednak nadal, gdyż Farnese wahał się między negocjacjami
pokojowymi a dalszym prowadzeniem działań zbrojnych w 1580 r. Filip II wyznaczył nagrodę za
głowę Wilhelma, który został zastrzelony przez katolickiego fanatyka w Delft w 1584 r.

W wielu państwach Europy Zachodniej szesnasty wiek rozpoczął się krwawymi walkami o władzę
i sporami o prawo do dziedziczenia. Wkrótce postępujący proces reformacji stał się zarzewiem
nowego konfliktu, w wyniku którego wykształcił się system republikański.

Burzliwa polemika na temat doktryn teologicznych między katolikami a protestantami, która

wywiązała się w XVI wieku, przerodziła się w końcu w krwawy konflikt militarno-polityczny.

Wskutek dwóch poważnych rewolt przeciwko zastanym reżimom w północno-zachodniej części

Europy w krajach tego regionu nastąpiło odrodzenie idei republikańskich.

Rewolucja w Niderlandach

W tym przypadku można właściwie mówić o trzech konfliktach na różnym tle. Były to: rebelia w
obronie praw politycznych arystokracji, prowincji i miast; próba wywalczenia wolności wyznania
dla protestantów, zwłaszcza dla kalwinistów, w obliczu prześladowań ze strony kościoła
katolickiego oraz patriotyczna wojna o wyzwolenie Niderlandów spod władzy Hiszpanii. Te ruchy
doprowadziły do powstania pierwszej republiki federalnej w nowożytnej historii - był to milowy
krok na drodze ku demokracji parlamentarnej.

Szesnastowieczne Niderlandy były częścią ogromnego cesarstwa habsburskiego, które

obejmowało również Hiszpanię, Austrię i większość Włoch. Niderlandy składały się z
siedemnastu prowincji leżących na terenach obecnej Belgii, Luksemburga i części północno-
wschodniej Francji. W północnych i środkowych prowincjach mówiono po niderlandzku,
natomiast w południowej części Niderlandów używano języka walońskiego będącego dialektem
francuskim. Południowe prowincje, przede wszystkim Flandria i Brabancja, były bogatsze od
pozostałych, chociaż północne prowincje, jak Holandia, szybko się rozwijały. Pierwotnie
prowincje podlegały różnym książętom lub hrabiom, lecz do roku 1555 wszystkie zostały
podporządkowane bezpośrednio cesarzowi z dynastii habsburskiej, Karolowi V.

Jednakże każda prowincja zachowała swój własny prawny i polityczny system oparty na tradycji i
dawnych przywilejach. Co ważniejsze - każda z nich miała swój własny parlament posiadający
pewną autonomię, łącznie z prawem wyboru własnego namiestnika, tzw. stadhouder (zwykle był
nim wpływowy arystokrata), który dowodził wojskiem. Życie polityczne było zdominowane przez
zamożnych kupców i szlachetnie urodzonych, którzy tworzyli pewną przeciwwagę dla potęgi
Habsburgów. Stany Generalne - zgromadzenie złożone z delegacji każdej prowincji -
zobowiązywały władców z dynastii habsburskiej do konsultowania się w ważnych kwestiach, jak
na przykład w sprawie nakładania podatków.

Radykalizacja nastrojów

Istniejąca w Niderlandach forma rządów często utrudniała radykalne posunięcia polityczne,

ponieważ przedstawiciele każdej z prowincji mogli wnieść veto wobec ustaleń większości, stąd
też delegacje często musiały z powrotem odwoływać się do zgromadzeń lokalnych. System ten
zapewniał jednak pewną swobodę decyzji.

W 1555 roku Karol V przekazał Niderlandy swemu synowi, Filipowi (późniejszy Filip II). Podobnie
jak jego ojciec, Filip uważał, że jego obowiązkiem jest chronić wiarę katolicką przed protestancką
herezją. Wierzył też, że jego władza pochodzi bezpośrednio od Boga, a nie od parlamentów czy
ludu. Przy tym był, w przeciwieństwie do ojca, bardzo arogancki. Nie ufał niderlandzkim mężom
stanu, ezy członkom rady królewskiej -wśród których byli hrabia Egmont i Hoorne oraz książę
Wilhelm Orański. Filip zraził do siebie członków rady królewskiej, przydzielając swej przyrodniej
siostrze - Małgorzacie Parmeńskiej będącej namiestniczką Niderlandów - hiszpańskich doradców
i tworząc - ku zadowoleniu inkwizytorów pragnących pozbyć się protestantów - nowe
biskupstwa, które miały zapewnić mu silne lobby w Stanach Generalnych.

Członkowie rady królewskiej, przerażeni stosami, na których płonęli heretycy, w obawie o utratę
swej władzy postanowili w 1564 roku zjednoczyć siły przeciwko Filipowi. Dwa lata późiej udało im
się usunąć znienawidzonego doradcę Filipa kardynała Autoine'a Granvelle'a, jednakże nie
powiodły się próby zmiany praw godzących w wyznawców religii protestanckich.

Wybuch rewolty

W 1566 roku „konfederaci" - grupa zdesperowanych kalwinistów i niższej szlachty - zażądali

tolerancji religijnej i zaczęli działać otwarcie. Jako przeciwnicy przedstawiania Boga i świętych na
obrazach, zaczęli niszczyć dzieła religijne w kościołach katolickich. Niedługo potem akcja ta
przerodziła się w zbrojną rebelię. Katoliccy członkowie rady, między innymi Wilhelm Orański,
który później przeszedł na protestantyzm, byli przerażeni i wspierali próby stłumienia powstania.
Jednakże Filip wysłał wielką armię pod dowództwem księcia F. A. Alby, aby zademonstrować
swoją władzę nad Niderlandami. Wilhelm w porę uciekł i - pomimo dochowania lojalności
królowi - został w czasie swej nieobecności potępiony przez Radę Zaburzeń. Rada ta skazała
ponad 9000 ludzi i wykonała egzekucje na 1000 osób, wśród których byli magnaci niderlandzcy -
Egmont i Hoorne.

W 1568 roku Wilhelm Orański rozpoczął nieudaną inwazję, która zapoczątkowała

czterdziestoletnie pasmo walk o uniezależnienie się od Hiszpanii. Druga rewolta pod jego
dowództwem, która miała miejsce w 1572 roku, zapewniła mu oparcie w Holandii i w Zelandii,
gdzie został namiestnikiem, ale sukces zdawał się być niepewny aż do śmierci następcy Alby, de
Requesensa.

To umożliwiło Radzie Królewskiej i Stanom Generalnym w 1576 roku odzyskanie władzy.

Pragnienie przywrócenia wolności, zakończenia wojny i wyparcia oddziałów hiszpańskich
zjednoczyło prowincje wierne Filipowi i te, którymi; wstrząsała rewolta. Jednakże ani problem
tolerancji religijnej, ani problem posłuszeństwa wobec Filipa nie zostały rozwiązane.

Prześladowania katolików przez kalwinistów doprowadziły do usunięcia do roku 1579 ze Stanów

Generalnych południowych prowincji, a potem zmuszenia ich do zawarcia pokoju z Filipem.
Pozostałe prowincje zawarły w Utrechcie unię, dzieląc tym samym Niderlandy na dwie części. W
wyniku zakończonej sukcesem wojny nowy hiszpański namiestnik, książę Parmy, odzyskał wiele
prowincji, w których posługiwano się językiem niderlandzkim (1579-1585), jednakże nie udało
mu się całkowicie opanować Holandii i Zelandii. W roku 1581 od Hiszpanii oderwało się siedem
północnych prowincji,, które utworzyły niezależne państwo — Republikę Zjednoczonych
Prowincji. Początkowo planowano odsunięcie Filipa od władzy i przekazanie jej innemu
monarsze. Książę Anjou należący do francuskiego rodu królewskiego toczył o to spory ze Stanami
Generalnymi, natomiast Elżbieta I odrzuciła propozycję objęcia tronu Niderlandów, mimo iż
udzieliła im pomocy wojskowej w latach 1585-1603.

Republika

W końcu w 1590 roku Holendrzy zarzucili pomysł powołania do życia monarchii i utworzyli
republikę. Maurycy Orański, syn Wilhelma I Orańskiego objął dowództwo wojskowe. Udało mu
się odnieść sukces w walkach z Hiszpanią, która była bliska bankructwa po wojnach z Turcją,
Francją i Anglią.

Podział Niderlandów na część podległą w dalszym ciągu Hiszpanii i na niezależną Republikę

Zjednoczonych Prowincji znalazł odzwierciedlenie, w geograficznym i historycznym podziale tej
części Europy na dzisiejszą Belgię i Holandię.

W Niderlandach prawa polityczne były rozdzielone nierównomiernie. Zależały one od statusu

materialnego i społecznego obywatela oraz od wyznawanej religii. Prawo do uczestnictwa w
elitach władzy było ograniczone do kalwińskiej elity kupców i do niższej szlachty. Istniejąca
hierarchia społeczna nie uległa większym zmianom. Jednakże Holendrzy powiązali tradycję
politycznej wolności z wiarą, że bezpośrednia wiedza o woli Boga dała im prawo, a nawet
obowiązek, obalenia władców-tyranów. Rezultatem było przeciwstawienie się monarsze w imię
wolności i rozwiązanie monarchii, by w jej miejsce ustanowić republikę. Parlamenty każdej z
prowincji nie stanowiły teraz jedynie organów doradczych, jak za rządów hiszpańskich, lecz
posiadły suwerenną władzę otrzymaną z woli wszystkich obywateli.

Rewolucja w Niderlandach - WAŻNIEJSZE DATY

1566

Konflikt ikonoklastyczny i zakończona klęską rewolta protestantów

1568

Nieudana inwazja pod dowództwem Wilhelma Orańskiego

1572

Wilhelm Orański wkracza do Niderlandów i podejmuje walkę z Albą

1576
Pacyfikacja gandawska

1579

Podział Niderlandów na dwa państwa (unia utrechcka)

1581

Stany generalne wypowiadają posłuszeństwo Filipowi II

1584

Z rąk katolickiego fanatyka ginie w zamachu w Delfcie Wilhelm Orański

1585

Porozumienie angielsko-holenderskie

1588

Hiszpańska armada pokonana przez Anglików

1590

Stany Generalne ogłaszają utworzenie suwerennej Republiki Zjednoczonych Prowincji

1609

Rozejm w Antwerpii gwarantuje niezależność utworzonej republiki

Unia z Arras – traktat zawarty 6 stycznia 1579 w Arras (hol. Atrecht) przez południowe prowincje
Niderlandów: Artois, Hainaut oraz część Flandrii (dzisiejsza Walonia i francuskie Nord-Pas-de-
Calais), które poddały się panowaniu króla Hiszpanii Filipa II. Do zawiązania unii doprowadził
hiszpański namiestnik Niderlandów – Aleksander Farnese ks. Parmy który wykorzystał
narastające sprzeczności pomiędzy kalwińską północą i katolickim południem Niderlandów[1].
Dzięki zręcznej polityce Farnese zdołał w ten sposób uratować hiszpańskie panowanie w
południowej części dziedzictwa burgundzkiego[2].

Unia w Arras była przeciwstawiana zawartej kilkanaście dni później unii utrechckiej, która była
odpowiedzią kalwińskiej północy na zjednoczenie się katolików pod hiszpańskimi sztandarami.
Zawarcie obydwu unii doprowadziło do ostatecznego rozpadu Niderlandów. Kalwińska północ
utworzyła wkrótce Republikę Zjednoczonych Prowincji (dając początek Holandii), a część
katolicka, zwana Niderlandami Południowymi uznała władzę hiszpańskich, a później austriackich
Habsburgów i w XIX wieku przekształciła się ostatecznie w Belgię.