ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα

Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής

Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού

επιδέχεται πολλές εξηγήσεις.
Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα και για απλές έννοιες
όπως για το αν θα αναφέρουμε επιστήμες της αγωγής ή επιστήμη της αγωγής.
Πολλοί διακεκριμένοι επιστήμονες κατά καιρούς έχουν εκφράσει την άποψή τους
συμφωνώντας όλοι στο γεγονός πως είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια
το αντικείμενο των ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ.
Προσπαθώντας να αποσαφηνίσουμε την έννοια θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τη
πολυσημική έννοια της εκπαίδευσης. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να χωρίσουμε
την εκπαίδευση στις εξής επιμέρους ενότητες:
1. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ –ΘΕΣΜΟΣ όπου εμφανίζονται και διατυπώνονταν το σύνολο
των δομών μίας χώρας που έχει ωε σκοπό την εκπαίδευση των
υποκειμένων. Οι δομές αυτές μπορεί να αφορούν μία χώρα, μία ομάδα
χωρών, μία συγκεκριμένη εποχή ή ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό ρεύμα.
Οι δομές αυτές διατυπώνουν ένα σαφές νομικό και θεσμικό πλαίσιο
λειτουργίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
2. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΔΡΑΣΗ τον ορισμό αυτό θα μπορούσαμε να πούμε πως
σχετίζεται με τον ορισμό που έδωσε ο E. Durkheim (1911) λέγοντας πως
εκπαίδευση είναι η δράση που ασκούν οι γενεές των ενηλίκων πάνω σε
αυτές που δεν είναι ακόμα ώριμες για την κοινωνική ζωή. Αυτός ο ορισμός
Νάκου Αλεξάνδρα -1 -
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
είναι πιο κοντά σε αυτά που οι περισσότεροι παιδαγωγοί ονομάζουν ως
ενεργητική διαδικασία μάθησης. Η άποψη αυτή περικλείει θεωρίες
βασισμένες στη ψυχολογία, στην κοινωνιολογία αλλά και στις διάφορες
θεωρίες μάθησης.
3. ΕΚΠΑΙΔΕΥΔΗ - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ σε αυτή περικλείονται τα προγράμματα
σπουδών για τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Ουσιαστικά εμπεριέχει τον
προβληματισμό της διδακτικής κατεύθυνσης και του τρόπου οργάνωσης
της σχολικής τάξης και ζωής.
4. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΠΡΟΪΟΝ αυτή η έννοια κατά ένα τρόπο συνδυάζει όλες τις
προηγούμενες. Συγκεκριμένα, δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα της
«εκπαίδευσης δράσης» που εφαρμόζεται στην «εκπαίδευση περιεχομένου»
στο πλαίσιο της «εκπαίδευσης θεσμού».

ΤΟΜΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Η εκπαίδευση κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών έχει επεκταθεί πέραν

των ορίων της σχολικής ζωής.
Θα λέγαμε πως ανάλογα με τα στάδια της ζωής επεκτείνετε ως εξής:
1. Σχολικό στάδιο
2. Επέκταση υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης
3. Ανάπτυξη της τεχνικής εκπαίδευσης
4. Ανάπτυξη της προσχολικής αγωγής
5. Δια βίου εκπαίδευση
6. Εκπαίδευση στην 3η ηλικία
7. Από τη γέννηση μέχρι το θάνατο

Η εκπαίδευση άλλωστε επηρεάζεται πάντα από τις κοινωνικές δομές που

επικρατούν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ενώ ο βαθμός επιρροής αυτών
των παραγόντων ποικίλει ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα των εκπαιδευόμενων.

Νάκου Αλεξάνδρα -2-

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
Σε όλες πάντως τις χρονικές περιπτώσεις η εκπαίδευση επηρεάζεται από την
οικογένεια, το παράλληλο σχολείο (κοινωνική ζωή, μ.μ.ε.) αλλά και τη
σχολική αγωγή που παρέχεται.

Βασικές έννοιες
1.Παιδαγωγική
έννοια – σημασιολογία «οδηγώ το παιδί», οδήγηση χειραγώγηση για την
επίτευξη συγκεκριμένου σκοπού (βελτίωση συμπεριφοράς, ικανοτήτων)
Ιστορία: Αρχαία Ελλάδα-Ρωμαϊκοί χρόνοι: Ο δούλος(μορφωμένος) που
οδηγούσε το παιδί στο σχολείο, Μεσαίωνας: οικοδιδάσκαλος(Θεολόγος ή
Φιλόσοφος)
Σήμερα Αντικείμενο: σκόπιμη τροποποίηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου –
Δημιουργία Θεωρίας και Μοντέλων πάνω στην Αγωγή
Στάδια: : Αφετηρία: Αριστοτελική Φιλοσοφία, , Rousseau, Montaigne, ,
Κομένιος, , Νέα Σχολεία(19(19οςος--2020οςος), ), Σύγχρονη Παιδαγωγική (Α΄
Παγκόσμιος πόλεμος)
Συχνά εμφανίζεται το θέμα διεπιστημονικότητας Ψυχολογίας-Παιδαγωγικής
––Επιστήμης, Τεχνική, Φιλοσοφία και Τέχνη(πολυδιάστατη)

2. Αντικατάσταση του όρου Παιδαγωγική σε Επιστήμες της Αγωγής

–Συμβολή από πολλές Επιστήμες: Ψυχολογία(π.χ. Εξελικτική Ψυχολογία),
Φιλοσοφία, Κοινωνιολογία, Θετικές Επιστήμες, κ.ά.
Α. Σύγχρονη Παιδαγωγική-καθοριστικοί παράγοντες
Β. Άτομο σε ανάπτυξη-μαθητής
Γ. Άτομο που επηρεάζει-παιδαγωγός
Δ. Περιβάλλον που πραγματοποιείται η τροποποίηση
3. Εξελικτικά Στάδια των Επιστημών Αγωγής
) Ενστικτώδη Παιδαγωγική(εμπειρική μετάβαση εθίμων, παραδόσεων,
συνηθειών)

) Παραδοσιακή(Παιδαγώγηση νέων με βάση το ένστικτο και την πείρα που

μεταδίδεται με γνωμικά, παροιμίες, μύθους εκφράζοντας στερεότυπους
κάθε εποχής και κάθε λαού.

) Δημιουργική(Μεγάλοι παιδαγωγοί διατυπώνουν κανόνες αγωγής)

) Συστηματική Παιδαγωγική(Σήμερα: Συστηματική και επιστημονική

μεθοδολογία του προβλήματος της αγωγής)

) Ιστορική Παιδαγωγική(εξέλιξη παιδαγωγικής σκέψης, προβλήματα κ.ά.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ :
Η Μεθοδολογία περιλαμβάνει : παρατήρηση, πείραμα, τεστ προσωπικότητας,
στατιστική(ερμηνεία δεδομένων), συγκριτική Παιδαγωγική(αίτια, εκτίμηση-
αξιολόγηση συστημάτων) δεν στηρίζεται σε απόψεις μόνο μεγάλων
παιδαγωγών και φιλοσόφων.

Νάκου Αλεξάνδρα -3-

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ
• Ψυχολογία Μάθησης: ανάλυση του φαινομένου της μάθησης(υποκλάδος
Παιδαγωγικής Ψυχολογίας)

• Σχολική Ψυχολογία: Εφαρμογή της Ψυχολογίας στο σχολικό περιβάλλον

• Γνωστική Ψυχολογία: γνωστικός τομέας της ανθρώπινης ανάπτυξης και

συμπεριφοράς, νοητικές και μεταγνωστικές λειτουργίες

• Παιδαγωγική Ψυχολογία (Ψυχοπαιδαγωγική): αξιοποίηση Ψυχολογίας

στην αγωγή και αναφέρεται στη Ψυχολογική Διδακτική και στην
πειραματική παιδαγωγική

• Διδακτική:πρακτική εφαρμογή τρόπων διδασκαλίας, Γενική και Ειδική

Διδακτική

• Αγωγή – Μόρφωση –Παιδεία Αγωγή-Παιδεία

Νάκου Αλεξάνδρα -4-

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Τι είναι Αγωγή ; Πολλοί την ταυτίζουν με τη Μόρφωση; Άλλη με την Παιδεία;

Θα μπορούσαμε να πούμε σύνολο των ενεργειών και επιδράσεων με
προσδιορισμένες μεθόδους και κατάλληλα μέσα και αποβλέπει σε
προκαθορισμένους σκοπούς.

Οι σκοποί αποσκοπούν στη βελτίωση της συμπεριφοράς και καταλήγει στην

ολοκληρωτική διαμόρφωση της προσωπικότητας, με κύριο χαρακτηριστικό την
αυτονομία του ατόμου και την ικανότητά του να αναλαμβάνει ευθύνες και να
ασκείται δικαιώματά του στη ζωή προϊόν της αγωγής τη μόρφωση.

Μόρφωση με φορά από μέσα προς τα έξω και η αγωγή από έξω προς τα
μέσα(πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου με βάση ιδεώδη και αξίες)

Η αγωγή προηγείται της μόρφωσης

Η μόρφωση εκφράζει την ατομική διάκριση, η αγωγή απευθύνεται στο «σώμα»

(έμφυτη δυνατότητα επιδόσεων) και η μόρφωση στο πνεύμα(εννοιολογικός
προσανατολισμός ανθρώπου).

Παιδεία είναι το περιεχόμενο της αγωγής και της μόρφωσης .Η παιδεία είναι
εμπλουτισμός, ευαισθησία του νου και χαρακτήρα. Εκπαίδευση είναι η
προγραμματισμένη απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων .

Κοινά σημεία θεωριών και αντιλήψεων για την αγωγή

–Για τον άνθρωπο

Ενέργεια και επίδραση από ψυχοσωματικά ώριμο και εξειδικευμένο άτομο μέσα
σε οργανωμένο περιβάλλον και απευθύνονται στο μη ώριμο ηλικιακά

Αποκτώνται μερικές ικανότητες για να καταστήσουν πιο άνετη την οικείωση

διδακτικών αγαθών, γνώσεων.

Αναπτυξιακό (διατήρηση σωματικής και ψυχικής υγείας, ανάπτυξη σε ώριμο

άτομο και πνευματική αυτοπραγμάτωση)

–Γνωστικό(γενικές και ειδικές για να δημιουργήσει στο περιβάλλον του)

–Κοινωνική προσαρμογή(Κοινωνικοποίηση και επάγγελμα)

–Πολιτιστικό(ανθρώπινες αξίες, π.χ. ελευθερία, ειρήνη)

–Πολιτικό (ενδιαφέρον για τα κοινά, δημοκρατική συνείδηση)

Η αγωγή αποσκοπεί σε έναν άνθρωπο υπεύθυνο, συνεργατικό, , δημιουργικό ,

Νάκου Αλεξάνδρα -5-

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
Δημοκρατικό , φιλειρηνικό και ικανό για τον εαυτό εαυτό του και το περιβάλλον
του!

Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την

εκπαίδευση ανατροφοδοτούνται σε μία συνεχή επίδραση και δράση.

Σε γενικές γραμμές θα λέγαμε πως οι παράγοντες που διαμορφώνουν και

επηρεάζουν το εκπαιδευτικό σύστημα μπορούν να χωριστούν σε τρεις μεγάλες
κατηγορίες:

• παράγοντες που υπάγονται στους γενικούς όρους της λειτουργίας του

εκπαιδευτικού θεσμούς στους κόλπους της κοινωνίας

Νάκου Αλεξάνδρα -6-

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
• παράγοντες που υπάγονται στους «τοπικούς» όρους λειτουργίας του
εκπαιδευτικού θεσμού και καθορίζουν την πρακτική του εφαρμογή

• παράγοντες που έχουν σχέση με την ίδια την εκπαιδευτική κατάσταση.

Από τα παραπάνω γίνεται, λοιπόν, κατανοητό πως για να μπορέσουμε

να αποδώσουμε καλύτερα και αρτιότερα τα προβλήματα που προκύπτουν από
τους διάφορους παράγοντες που συνάδουν στη δημιουργία των ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΑΓΩΓΗΣ δημιουργήθηκαν επιμέρους τομείς για να λύσουν αυτές τις ασάφειες.
Ιεραρχικά δομούνται ως εξής αναφέρονται κάποιες ενδεικτικά:
• Φιλοσοφία της Παιδείας

• Ιστορία της εκπαίδευσης

• Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης

• Εθνολογία της εκπαίδευσης

• Σχολική δημογραφία

• Οικονομία της εκπαίδευσης

• Εκπαιδευτικός σχεδιασμός

• Διοίκηση της Εκπαίδευσης

• Συγκριτική παιδαγωγική

Φιλοσοφία της Παιδείας

Νάκου Αλεξάνδρα -7-

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
Είναι κλάδος της φιλοσοφίας όχι χωριστός κλάδος Επιστήμης
Προσεγγίζει την έννοια της παιδείας με διαφορές μεθόδους γιατί άλλωστε μόνο
μέσα από αυτές υπάρχει.
Μέθοδοι που χρησιμοποιεί:
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ
Αποτελεί ουσιαστικά ένα διαχρονικό συλλογισμό για το τι είναι παιδεία, αλλά και
για το ποιες είναι οι πιο γνωστές απόψεις που έχουν διατυπωθεί μέσα στους
αιώνες.
ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ
Ουσιαστικά εξετάζουμε τον τρόπο αλλά και τις συνθήκες μέσα από τις οποίες
διατυπώθηκαν και διαμορφώθηκαν οι επικρατέστερες απόψεις πάνω στο θέμα
της παιδείας. Είναι διεπιστημονική μέθοδος που βασίζεται στην συνεργασία όλων
των εμπλεκόμενων φορέων δηλαδή εκπαιδευτικών, μαθητών, ερευνητών και
φιλοσόφων.
ΜΕΘΟΔΟΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
Η λογική ανάλυση ουσιαστικά αναλύει τους σκοπούς της εκπαίδευσης. Ωστόσο,
δεν αποτελεί μία δημιουργική διαδικασία ανάπτυξης συλλογισμού και σύνθεσης
επιπλέον γνώσεων.
ΜΕΘΟΔΟΣ Α CONTRARIO
Ουσιαστικά αποτελεί τι διατύπωση των άμεσων στόχων της εκπαιδευτικής
διαδικασίας, δηλαδή το τι θέλουμε να κάνουμε.
ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ
Ουσιαστικά εξετάζει τις αντιθέσεις μεταξύ των εννοιών και των θεωριών
μάθησης και διδασκαλίας. Με τον τρόπο αυτό ανασυνθέτει τη νέα θεωρία μέσα
από τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε θεωρίας που εξέτασε.

Νάκου Αλεξάνδρα -8-