KAHI

RAPAN:
Probl
emaoHi
ndi
?

I
nt
roduk
syon
An gkahi
r
apanayhigi
tn ama t
utukoys apamamagit
anngparaa
nng
pamumuh ayngmgat a
os ak omunidadkun gsaanangi
sasamgabuh ay
atsaa n
tasngmgainaasahannilaattumutukoyri
nsakal
aga
y a
nn ahi
ndi
kayangtuguna
nnamgapa ngunahi
n gpanga n
gai
lan
ganngta
ot ul
adng
ma l
in
isnatubi
g,n
utr
i
syon ,
kalusugan,damitatti
r
ahanati
sai
tos a
probl
ema ngki
nak
ahar
apn ati
nn gay
on .

Angk ahir
apanbil
angisa
n gpa ngkal
ahatan
gs uli
rani
na yi
sangma l
al
i
m
nasugatn ama ki
ki
tasabawa tsukatn gkul
tur
aa tl
ipunan.Kasamanit
oa n
g
mgak asapingpa mayanannas adyangma yma l
ii
tn aki
ta.
Ka sa
mar i
nang
kak
ulangann gmgas e
rbi
syok a
tula
dn gedukasyon,pamil
i
ha n
,
pangangai
langangpangkal
usugan ,
ka wal
ann gkakay a
hann agumawan g
mgapa gpapa s
yas asari
l
i
,atangk awa l
anngma l
i
ni
sn atubig,
kali
ni
sanat
kaa
y us
a n
, maayosn akal
ye,t
ransportasy
ona tkomun ik
asyon

Masma dal
ina
tin
gma i
nti
ndi
hanangk
ahul
uganatkahal
agaha
nngpa
g
-a
a r
alng“ka
hir
apan”sapamamagit
anngi
la
ngpala
tandaanat
pagpapat
unaynaangk a
hir
apanayat
in
gnarar
ana
sans anga
yon.

I
kangan iNi
cholasdeCha mport
,“Societ
ycompr i
sestwo
cl
asses:
t
hosewhoha vemor ef
oodthana ppeti
t
ea ndthosewhoha v
e
mo r
eappeti
tethanfood”.Maymgat a
ongs adyangma yr
oonn amang
pagkai
nngunitdi
nil
aitopina
hahal
agahana tmerondinnama n
gmgat aon
g
na
n gan
gail
anganatme r
ondinnamangmgat a
ongn angan
gail
anga
nn g
pagkai
nngunitdi
sapa tangkunganongme ronparasas a
ri
lin
il
a.
MgaLa
yun
in
An
gmgal
ayun
inn
gami
ngpa
nan
ali
ksi
kay
:

•Ma n
ghik
ayats
abawatPi
l
ipi
noupangl
al
opangmags
ika
pn amakaahon
sabuhayatmakami
tan
gtagumpaysapama
ma gi
t
anngpagpapa
ala
ms a
kani
la
kunganoangsus
ingtagumpa
y.

•Upangma i
pamahagi
naminan
gmgaimpormasyonuk
ols
ak a
hir
apa
n
nanagmul
asaa mi
ngkaal
amanmis
moa ts
aiba’
ti
bangmaaar
i
ng
pi
nagmula
nn gkaal
amangayanga
kla
tati
nt
ern
e t
.

•Upa
ngmal
amanngbawatPi
li
pi
nok
unganoangkahi
r
apan,
angmga
maaar
i
ngda
hil
ann
gkahi
ra
pa n
,mgaepe
ktoni
t
oa ti
bapa.

•Upangma bi
gyan
gpans
inngi
bak
ungsin
u-si
noangna
ghi
hi
rapna
dapa
ttul
ungan.
Nangs
aga n
un,
masla
lopanguun
lada
ngati
ngba
nsa.

•Upa
ngma sa
gotan
gmgak a
tanungann
giban
a:“
Bak
itk
ayama
y
mahi
rap?
”at“
Baki
tdin
ala
nglahataymaya
man?

Sa
kla
watLi
mit
asy
on
An gpa n
anal
iks
iknaitoa ytumat
alaka
ys ai
s a
ngtiy
akn atemaa tmag
ka
ugnayn apaks
aoi toayn ak asent
rol
ama ngsaisangpa k
saa tkungano
manangn apapa
loobdit
oa ypa wingmayk on
e k
s y
ondins api
n a
kapaksa.
Sapa
na n
ali
ksi
knaito,t
in
atal
ak ayangkahul
ugann gkahi
rapan,urin
g
ka
hir
apan,ati
bangmgae l
eme n t
ongkai
l
angans apaghar
a pngmgama g-
aa
ralsamgapa ghamon gb uhay.

I
naas
ahansapamamagit
annit
oayma t
amongbawatta
oa ngmat
iba
y
nas
andi
ganpar
asapangka
lahat
angkaun
lar
anatmabi
san
gpa gl
ahoks
a
mgagawai
ngpanl
i
puna
ntungosaisan
gma unl
adnaba
nsa.
 Nawa’yma gingi
sanginstr
ume nt
oangpape l
n ai
tosapaghubogng
mabubuti
ngk abataan
gma gi
gin
gpa g-
asangatin
gba yan
.Hangari
nri
nng
pan
a nal
i
ksi
kn aitonama l
i
n angangk a
kaya
hann gmgama g-
aara
lsamga
ka
sa nay
ans akomun i
kasyonlal
on aangpagbabasa.I
sai
tongnapa
pan
a hongpape lnanagbi
bigayli
wanagatkont
ekstosakasal
ukuyang
ka
lagayanngPil
ipi
nas.

Ma i
ngatnasi
nur
iati
nay
osangpapelnai
t
oupanglal
ongmabigya
n
n
glin
a wangisi
panngmgataol
al
onaa n
gmgak a
bataa
n gmag-
aaral
t
ungkols
aka l
agay
anghin
ahar
apnga
yonn gba
watta
os aPil
i
pi
nas
.

Pa
g-a
ara
l
Mgak
ada
hil
ana
nngk
ahi
r
apa
n

Na
ri
toa
ngi
l
angma
ti
ti
ndi
ngda
hil
ann
gka
hir
apa
n:

1.
Kor
ups
yon

I
toayma sasabingisasamati
ndi
ngda hi
l
anngkahi
rapa
nda hil
it
oay
pagnanak
awn gpe ras akamayngbayann gmgataosagobye
rn o.
It
olan
g
pi
nakamalak
in adahilanngpaghi
hir
apn gbaya
n.Angmgape r
an aparasa
nasakapakan
ann gta ongbayanaynapupunt
alan
gs abul
sangii
lanng
mg amayk a
pangya r
ihans apa
mahalaan.

2.
I
mpe
rya
li
smo

I
toa yis
angpa t
akar
ann akungsaananga ti
ngba nsaaynasai
lal
i
ms a
cont
rolngibangbansa.I
toaynag-iwa
na tnagdudulotngma s
ama n
g
i
mpluwen syaatkul
tur
as abans
a .Angpaki
kial
amn gUSs aat
ing
pamahalaanayisangpagpapai
kotupanganga ti
nggoby er
noay
madikt
aha n.
Sapa mamagit
annito’
yma pal
akasnil
aa ngkani
l
angpansari
l
i
ng
l
ayuni
na ttul
uyannil
angi
babaona ngPi
li
pin
ass akahir
apan.
3.
Pyuda
li
smo

It
oa ya ngpagma ma y-ar
ingii
l
angma y a
yama nsamgal upai
ng
sakahan.Da hi
la
nn aangmgan agma ma y
-arin
gma l
al
aki
nglupai
ngs a
kahan
,
ngayona ypa gmama y-
a rin
an gmgama kapangyar
ihansali
punanat
gobyerno.I
toa yparaank ungsaananglupanga gr
ikul
tur
aa ygi
nagawang
i
ndus t
ri
yal
, bahaya
na tibapan asabandanghuliaya n
gpa gkak
aroonng
kakul
anga nn gpanguna hi
ngloca
lnapa gkai
n.

4.
Luma
lak
ingpopul
asy
on

Ay onsaFi
ghti
ngPover
tyi
nAsiaan
dthePac
if
ic
,is
angwebsi
t
eng
Asi
anDevel
opme n
tBank(
ADB),
angpagl
aki
ngbi
l
angngpopul
asy
onay
na
kakadagdags
ada mi
ngma hi
hi
ra
pn amamamaya
n.

Epe
kton
gka
hir
apa
n
•
mat
i
ndi
nggut
om

•
pan
gin
giba
ng-
ban
sa

•
pagn
ana
kawn
gka
yama
nann
giba

•
gul
o

•
pags
asa
kitn
gmgama
hihi
r
ap,
atbp

I
to’
yi
lanl
ama ngsangama aari
ngma gingepekt
ongk a
hir
apan.Dahi
l
di
to,
wal
an gkata
himika
ns abawatisasapagkatgul
onaangma mama yan.
I
tokasil
angdahi
lanngpag-aawayatpaghihiwal
ayngbawatpamil
ya.
Ma a
ari
ngangil
ana ymakakuhangma saga n
a n
gbuhayhabanganghalos
l
ahatngtaoaykail
anganpangpagpaka
sa k
itanpar
asakal
igt
asanngbu hay.
Wa l
asanangt
aongma kakar
a n
asn gmatindi
nggutom,k
apwak ababay
a n
g
mangi
ngi
bang-
bansa,a
tmagi
ngpagnan
akawnbi
ba,
guloatpa
gka
kasak
it
ngmgama hi
hi
rapkunghi
ndi
dahi
lsakahi
r
apan.
Atsi
gura
dokamina
uun
ladangl
ahatkungwal
aangsul
i
ran
ingi
to.

Angka
bat
aana
nghi
gi
tnan
aape
ktuha
nsapa
gha
gupi
tngk
ahi
r
apa
n
s
aba
n s
a.

Ur
ingk
ahi
r
apa
n

Hindinati
nma i
pagkaka i
l
an atay
on gmgaPi l
i
pinoa yhindi na
ghihir
ap.
Sapagk atnar
aranasa
nn anat
init
on gayon.
It
oa ydulotn gk apabayaanat
kasama anngati
nggo byernoatma gin
gs aati
ngs ari
l
i.An gil
ans amgaur i
ngk ahir
apannakadal
a sangnarar
a naa
nn gmgat aodi t
os aPil
i
pinasayang
kahir
apa npagdat
ingsa pi
nansyal
ope raatkahir
apa npa gdati
ngs a
kal
usuga n.Ati
ngsaksihankunga noangmgai bigs abi
hinn gmgas al
i
tan
g
i
to.Ma ra
hil
,madalil
ama ngn a
ti
nitongbigka
sinngun i
tma hi
rapga wanng
sol
us yon.Maaari
ngna rar
anasann ani
nyoit
on gayonk aya ’
tbasahin
gma buti
upangma slal
opangma in
ti
ndi
han .

a
.An
gka
hir
apa
ngpi
nan
sya
l

Ka pags i
nabi
ngk ahir
apangpinansyal
,it
oa ytungkolsapera
.Ka pag
i
kawa yk i
nakapos,
ma r
ahili
kawa ymahirap.Kagayan al
angn gkakapusan
sapananamit,pagk
a i
n,pa nt
ust
oss apag-a a
ralati
bapa .Nagkakar
oonn g
kahi
rapank agayanit
os apagkati
toayda hilsakul
a n
gt ay
os akaal
ama n,
walangmgapa pasukann atra
ba ho,
wa l
angpi n
ag-aral
anatibapa.An gpag
-
a ar
altungkolsaproblema ngi
toa ynagpapa ki
t
an ama hal
agatal
agaa ng
edukasyona tangrel
a syonnit
ouk ol
sak i
tan gisa
n gpamil
yan adapat
ma y
roons i
la.Angpa gtat
aposs apag-aar
a layi
sas amgama gi
gi
ng
sol
usyonn gk ahi
ra
pa ngito.
b.
Angk
ahi
r
apa
ngpa
ngk
alus
uga
n

An gk ahi
ra pa ngitoa yt u
mut uk oys ak al
usugann gisangtao.Ma dal
i
l
angn a ti
ngma l
a l
a ma nk un gikawa yn aghihi
rapohindi pagdati
ngsa
kal
usuga n.Kapa gs i
na sabingikawa yma l
usogma rahili
kawa yma yama n.
Kapags i
n abi
ngi k awa yhindima lusoga tma dal
i
ngma gkasaki
tma rahil
ika
w
ayma hir
a p.Nagk a karoonn gkahirapa nk agayanit
os apagkatkara
mi hansa
at
inn ga yona yhi ndin aa l
amk unga n oa ngmgama s ustansya
ngpa gkainna
punon gn utri
syonn ada patk ai
ni
n .Ma yiban ama nbumi bi
lingmgagul ayat
karnea tpa mil
iha nn gwa langk a
a l
am-a lamn ame ronitongpreserbati
boa t
gi
naga mi tnan gmgac he micalnapa ng-sprayupangi toayma preserba
gayangmgagul ay ,
nama gigi
ngda hilann gpa gkakakasaki
t.Ngdahilri
n
sapagk as i
rangk ali
kas ank ayaka ramiha ns aati
nnga yona yhi
ndinan aka
kai
nn gma sar
a p, presk oa tma sustan syangmgapa gka i
nsapagkatwa l
a
nangma pipi
tas.An giban a mana yda hi
l sakatamarann ama gtani
mn gmga
gul
aya tma gbun gkals alupa .

Mara
mipangmgauringkahi
r
apanangdapatnat
i
ngpagt
uuna
nng
pa
nsi
n.Angn
asait
aasata
ngn a
banggi
tka
ninaayil
anl
aman
gs amga
ha
li
mbawangkahi
r
apannakadal
asan
gdina
ranasngmgaPil
i
pi
nongay
on.
Ka
hul
uga
n
Angk ahir
apana yna n
ga nga hul
ugan gisangkakulanga nng
pangunahi
ngpa nga n
ga i
l
anga nngt aok atuladngpa n
anami t,kakul
angann g
pagkai
n.I
toa yma aari
ngda hil
sak awala
nn gperaatma aari r
ingdahil
sa
hi
ndipagkapa n
tay-panta
ys apa ma ma ha gingkayamanan .Ha l
oslahatng
ta
oditosapili
pinasayn aghihi
rapa tk a
un til
amanga ngna ga wangpigi
lani
to.
Ngunit
,anon gabaa ngpa ngun ahingsan hingpatul
oyn apa gtaasn gantas
ngkahir
apan?An obaa ngma aari
ngma gingepektongk ahirapan?It
o’y
i
lanl
amangs amgat anongn ama aari
ngma buosaa t
in
gis i
pa n.Malal
ama n
l
ama ngnati
na ngmgas agotn i
tos aibangba hagingakingpa nana
li
ksi
k.
I
pagpatul
oymun an a
ti
nk unga noa n gkah ul
ugann gkahi
ra pan.

Sapa na honn ga yon ,dapa tnati

ngpa gtuun ann gpa nsi
na nn ga ti
ng
kahirapa nit
oa ya ngpi naka ma l
a ki
ngpr obleman ada patn at
ingga wann g
aks yonupa n gma solusy un ans ak asal
uk uyan,n gda hilsak ahir
a panlibu-
l
ibo ngmgaPi li
pin oa ngn angingibang-ba nsaupa nghuma napn ghi gi
tn a
ma ga nda ngpa gk akataon .
Hin dil
a mangs aa me ri
kan a gtungoa ngma rami
natingmgak a ba baya n;
ma ramin gma ngga ga wa ngPi l
ipi
n oangn agtungos a
Saudi Arabia,e uroa pa,ats aibapa ngba ns asak a nl
ura nk ungs aanma la
ki
anhs ahod .Sa dy anghn dima i
pa gkakail
an aan gba ns an ati
nayt uluyang
naghi hi
ra psa pa gkata n gs uli
raning“bra i
ndr ai
n ”a yga napn alaga naps a
ati
n gba n sa
. An ga t
i
n gma huhus ayn agur o,doc tor,nurs eatibapa ngmga
prope syun aln as aha l
i
pn asaa tinginangba yania l
aya ngk a
nil
an gt al
i
n o,
gali
n ga thus aya yn ama kikinaba ngngi ba ngmgan as y
on .Angs api
li
tang
pan gingibangba y ann gmgaPi li
pinoupa ngma gha napn gikakabuha ya y
nagin gpa rt
en an gk ul
tura. An gk ara
mi ha nditoa ya ngmgak aba bai
ha n.
Da l
an glabisn a kahirapa na yitoa ngn agings iyangt ugonupa nga ngmga
Pil
ipinoa yma k araoss aa r
a w- arawn apa mumuha y
.
Re
sea
rchme
thodol
ogy
Sas i
mula ngpa hinapal a ma n
gn ga ki
n gpan anal
iksik,naitoa yan g
pama ga t,
napa g-i
si
pa nk on aguma waopumi l
ingpa ksa ngn agtatanong
upangma slal
on gk aaya -a ya,kahi
ka-hik a
y atatkaakit-aki
ts ama mba basa
anga kingpinag-aral
a ngpa ksa.Pagka t
a posa yini
lahadk oa ngakingmga
l
ayun i
ns apa nanali
ksikupa ngma k
as i
gur adoa tma l
ama nn gmga
ma mba ba s
akun gba ki
tn a minn api
li
a ngpa ksanai t
o.Sapa mama git
a nng
paglal
a hadnga ki
ngmgal ayuninayn ak at
iti
yaka ngmgama mba ba sanait
o
ayma gandaa tka a
kit-
ak i
tpa ras akan i
lan aba sahin.
Sas imulan ama na y
i
pinaha yagkoa n
gk aha l
a gaha natlayun i
nn gaki
n gpa g-aaral.I
ni
lahadk o
nama ndi t
oa ngpa raann ga mingpa gs asali
ksi
k.Sak a t
awa non i
lalama n
nama na yini
la
ha dk oa ngn atukl
asans apa nanal
iksi
k.Gin amitankodi to
sapagpa pali
wa nags are sult
as an at
a gpua ns apa g-aarala tpanana l
i
ks i
k.
Bi
n i
gy andinna mingn gk a hulugana ngmgas ali
t
a ngda pa tna
i
paka hulugan.
Mi nsanrina yg uma gami ta kon gmgapa ngun gusapn a
nagtatanongupa ngma sl a l
opa ngma gpa tul
oys apa gba ba saang
ma mba ba s
a.Ni l
aguma na koa nga k
ingpa g-aaralsapa glalahado
pagbibigayngr ekome nda syonk unga noa ngdapa tga win.

Ma l
i
bansaaki
ngis
ipannagina
mitsapa gla
lahadatpagbibi
gayi
deya
uk
ol sapaksaaysumangguni
dinakosama higi
ttatl
ongakl
atukolsapag-
aa
raln a
it
o.Mi
nsandi
nayn an
ghingi
kamingtulongs ain
ter
netupa ng
mabigyangl
ina
wa ngmgas a
li
ta
,pangungus
a pa timpormasyonnama hi
ra
p
i
nt
indihi
n.
Ka
hal
aga
hann
gpa
g-a
ara
l
Anga ral
i
ngit
oa yma kapagbi
bigays aati
nn gmgak asa
guta
ns amga
pr
oblema ngki
nakaharapngga t
ingba n
s aatisanan gar
it
oang“kahi
rapan”
naisasapinakamal
a k
ingproble
man ada patnat
ingma s
olus
yunan,
sapagkatkapagnabigyani
ton gsolusyon ,
it
oa yma ymadal
ings
ali
ta
ma gka
ka r
oonngpa g-unl
ads aat
ingba nsan agustonamanngnakakara
mi.

Angpag-a
ara
lnait
oayma
kapal
al
awa
kdinngat
ingmgakaa
laman
tungkol
sakahi
r
apanatmar
ami
ri
nit
ongmai
tul
ongbi
l
anggaba
ysaa t
i
ng
pag-unl
ad.

Dit
ori
nnat
inmapag-
ara
lana
ngmgaisy
ua tpr
obl
emana
maka
kaape
ktosaati
nsamgamahihi
r
apn
alubosnanaghi
hi
ra
pda
hil
sa
t
aasngmgabil
i
hin
.

Kai
l
an gannat
init
ongma l
amansapag
kattayor
inangun
ang-un
ang
maapekt
uha nnglubossapagka
ttay
oa ysak
opn gban
sangpi
li
pi
nasna
kun
gpa t
uloys i
yan
gn aghi
hi
rapanopakaya’
yan
gmgaa nakni
yana
umaasal
ama ngsakanya.

Angpa ghanapsakahi
rapa
na yat
i
nrin
gmatut
uhanditosa
t
al
ahany
a n
aito,atmaaar
iri
nnat
ingmasma l
ama
nan gprobl
eman g
k
ahi
rapanatma aar
iri
nnat
inmalamanangmgapos
ibil
i
dadn amagi
ng
k
asagut
ans ais
yun ai
to.
Pa
sus
uri
Pat
ul
oyangkahi
r
apansapil
i
pi
n a
sdahil
ma ramisamgataoayk
ulan
g
saedukasy
on.
Angpag-a
aral
tungkol
saproblemangit
oaynagpa
paki
t
an g
kaha
laga
hanrel
asy
onsapagi
tanngeduk
as yonatki
tangi
san
gpa mi
yana
dapatmayr
oonsi
la
.

Hin
dipagkapa
nta
y-pa
ntayngopor
tuni
dadngbawati
ndi
bi
dwalays
a
i
sasamgada hi
l
anngkahi
rapan
.Kungati
ngobs
e r
baha
nangbil
angngmga
wal
angt
raba
hoa ymasma r
a mik
ays
asamgat aongmayt
rabaho.

Kal
amida
da tkawal
anngpa g-asaayisadi
ns amgadahi
lann
g
ka
hirapa
n.Kat
ula
dn ala
ma n
gn gnangyar
isaati
ngk a
babay
ang
na
a pekt
uhanngbagyongondoya ti
bapa n
gba gyongsumi
rasa
pamumuh ayngati
ngmgak ababayan.Angkani
langmgaari
-a
ri
anay
na
wa sakatna
wa l
asaigl
apda hi
lsanasabi
ngba gyo.

Dahilsamgabun gan gmgapa ngyay

a r
ingitonan agi
ngdulotng
paghihi
rapngilangtao, n
apagde si
s yunannamin girekome n
daa t
ma gpaha y
agn gil
angma aari
ngs olusyonn gkahirapan,angpagkakaroon
nga l
it
untuninkunga noa ngma a ari
ngga win.I
san aditoayangpa g-
ali
sn g
ti
natawagn a“recession’
.Ma ka
k atul
on gri
ns apa gl
utasngk ahi
rapanan g
pagka k
aroonn gprogr amas apa gsa s
a n
ays atrabaho,pag-al
i
sngpa gpil
ing
ta
opa r
as apa gsasanays atr
aba ho,pag-al
okn gtrabahos amgawa lang
tr
abaho, pagputolsapa gpapat
a wn gtaxatibapa ,nguni
tbil
angmgama g-
aaralangma s
a s
abilangn amings amgak abataangPi l
i
pi
n oatsamga
kapwama g-aaralnamina y,
“tapus i
nn i
nyoa nginyongpa g-aar
alpar
a
ma ta
posn ar i
na ngka hi
rapana tparauun l
ada nga ti
ngba ya
n”.
Kon
klus
yon
Sak abuua
ngpa na
nal
iks
iknai
topagka
taposngmgama susi
ngpa
g-
aa
ralnaaki
nggina
wa ,
ma s
asabina
minnaangk ahi
ra
panayisang
na
pakala
kingpr
oblemanngati
ngbansanga
yon.It
oaynagdudulotn
gmga
mara
ramingmasasamangepe k
to.
Nguni
tkagayangsin
abinamin,i
t
ori
nay
maykaaki
batnasol
usyun.
An gkul
angl
amanga ygawa.

Angpr obl
ema ngitoayda patn a
ti
ngpa gtuunann gpansi
nlalonas a
mg akabataangPili
pinon asiya
n gma yma l
ak i
ngtungkuli
ngga mpa nani
to.
Dapatnati
n gpanindi
ga na ngmgapa nul
atniri
z a
lkatul
adn ala
n gngpa nul
at
nyangit
o,“angk abataana yangpa g-asangba y
an”.Tayoayda pat
nani
wa l
an akungga an okalawaka ngda i
gdi
ga yga noondinkalawaka ng
pag-asan
gma ta
tamoa ngmgami thii
ns abuha y
.Lagingtandaann adita
yo
l
aggingnasailal
i
m. Lagi nat
ingisai
sipn ama g-ara
ltayongma butiupangdi
ta
yolagingk a
kainn glugaw. Angk ahi
rapana ygawinn at
i
ngmgami t
hii
n
nat
insabuha y.

Angk ahi
rapa na yhi
n dihadla
n gsapa g-aar
a l
.Angk ail
anganlama n
gay
i
bay ongk asi
paga n.I
toangda patnati
ngi ni
ha si
ks aati
ngs ari
li
ngkai
sipan
upan gma gingka t
iyak-t
i
yakn ama gkaroonn gma gandaa gkina
bukasan.I
to
ayda patn at
i
ngi punlasaa tin
gpus o.Ga winn ati
na nglahatnga t
in
g
ma gagawapa r
as aa ti
ngba nsa
.Bil
a n
gma g- aar
al,al
amn at
inkungan oang
ati
ngma gagawapa rasaa rawn gbuk as ,t
ay ori
na yma katul
ongs a
kaga l
i
nga natkaun l
arann gba nsa.Pero,bakitkayama ymgama hi
hir
ap?
Bak i
tdina l
anglahata yma y a
ma n?Tot oongl ahattayoa yyuma mans a
buha y.
Ka yalang,na nanai
gpar i
ns aan gka para
a nan.Angpa gyama nay
suwe rt
en gduma r
ati
ngs at ul
ongn gs i
ka p,
sipaga tt
iyaga.Me dal
i
ngma kami
t
angy ama nma gtiyaga,ma gsipagkalama ng;mada l
iangy ama n
,an
g
ma hala
gaa yn agpa pakabuti.
Re
kome
nda
syon
Mahalagaangpa peln
ge duk asyonparasamgaPi l
i
pin
o.An g
edukasy
ona ngisangma bi
sangpa r
a a
npa r
ama i
ahona ngs ar
il
iatang
pamil
yasama sma but
ingkalaga y
an .
Sapa mamagit
ann ge dukasyon
,
nakaka
taposa ngtaongisangpr opesyonma aa
ri
ngma gkar
oonn gisang
ma ga
ndangt r
abaho.Maramingk abuti
hanan gi
sangtaongma yedukasy
on
sapil
i
pinas
.Na gkakar
oonsiyan gpa gkak
ataonnama gha napbuhayat
ma ga
mitangwa s
tongkaal
ama nhi nggi
lsakanyan
gn atutunan.

Angpa gkakaroonngs a patnaeduk asyonaylubhangnapak

ahal
aga
parasal
a hat.Ange duka
sy ona yma it
uturi
ngn ai
sangk ar
apata
nngisang
i
ndibi
dwa l
.Ka dal
as a
n,nasus ukatangka unl
aranngisangbansasadaming
kanyan
gma ma ma y
angma yk akaya
han gma gbasaatsumulat
.Nagba
bago
angpatak a
rann gmgaba nsahi nggi
lsae dukasy
on .I
t
oa yupangumangkop
samgapa gba bagongnaga ga napsaanma n
gpa ni
gn gdai
gdigang
edukasyona yma ynapak
a l
a kin
gi mpl
ik
a syonsapot e
nsyalngi
sangbansa
upangit
oa yyuma bongats umul ong.

Angedukas
yonayisangnapaka
halagangsali
ksapag-unl
adn gis
ang
i
ndi
bidwala
tngbansangkanya
ngk i
nabi
bi
langan.Maaar
inan ga
n gsabi
hi
ng
angkaunl
ar
anngisa
ngba nsaaynakabat
a ysakal
idadngedukasyon
kany
a n
gipi
namal
as.
Da hi
lsakat
otohana
ngi t
o,a
ngl a
hathal
osn gmga
bansangas
yanoayn
agbibi
gayngma l
aki
ngi mport
a n
syasaeduk as
yonng
kani
l
angma mamayan
.

Angbahagdanngpopula
syongmarunongbumasaatsumula
ta ymay
malak
ingi
mpli
kasyonsakaunl
ara
nngba ns
a.Kahi
tpasabi
hin
gma hi
rap
angkal
agay
ans aati
ngbansakungangi
sangindi
bi
dwalnamannakapag-
ara
lngsapat
,ma l
akia
ngkanyangpag-
asangumun l
adatmakaa
hons a
buhay.