12.03.

2019

MALZEME BİLİMİ
İKİNCİ BÖLÜM

Salı, 12 Mart 2019 1

ATOMSAL YAPI & ATOMLARARASI BAĞLAR

Katı maddelerin başlıca özellikleri atomların diziliş şekillerine ve bu
madde içerisinde bulunan atomlar veya moleküller arasındaki
etkileşime bağlıdır.

İŞLENECEK KONULAR...
• Bağlar neden oluşur?
• Bu bağların çeşitleri nelerdir?
• Hangi özellikler bağlara bağlıdır?

Salı, 12 Mart 2019 2

1
 12.03.2019

ATOMSAL YAPI
• Her atom proton ve nötronlardan oluşan çok küçük bir çekirdek
ve onun etrafında hareket eden elektronlardan meydana gelir.
• Elektronlarla protonların elektriksel yükleri eşittir
• Değeri 1.60x10-19 C olup
• Elektronlarda negatif,
• Protonlarda pozitif,
• Nötronlar elektriksel yük taşımazlar.
• Atom içerisindeki bu parçacıkların kütleleri sonsuz derecede küçüktür; protonlar ve
nötronlar yaklaşık olarak aynı kütleye sahiptir ve elektronlarınkinden önemli derecede
büyüktürler.
• Atom: Elektronlar 9.11 x 10-31 kg
Protonlar 1.67 x 10-27 kg
Nötronlar 1.67 x 10-27 kg

Salı, 12 Mart 2019 3

ATOM SAYISI
• Her kimyasal eleman çekirdeğindeki proton sayısı veya ATOM SAYISI ile
tanımlanır.

• Elektriksel olarak “nötr” veya “tamamlanmış” bir atom için atom sayısı
elektron sayısına eşittir:

• “Hidrojen” için 1 iken “Uranyum” için 92’dir

Atom sayısı = çekirdekteki proton sayısı

= nötr elemanlarda elektron sayısı

Salı, 12 Mart 2019 4

2
 12.03.2019

ATOM AĞIRLIĞI / ATOM AĞIRLIK BİRİMİ

• Bir atomun ağırlığı = Çekirdeğindeki nötron ve protonların kütlesel toplamıdır.
• Atom ağırlık birimi (amu) : Atomsal ağırlığın hesaplanmasında kullanılır.
• Bir elemanın atomsal ağırlığı veya bir bileşiğin moleküler ağırlığı, malzemenin
“birim atomdaki (moleküldeki) amu değeri ” veya “bir molünün kütlesi” olarak
tanımlanır.

A [=] atom ağırlık birimi = amu = 12C 1/12’si (kütlece)

• Bir atomun proton sayısı sabit olsa da aynı şey nötronlar için geçerli olmayabilir.
• Bundan dolayı bazı elemanların atomları iki veya daha fazla atom kütlesine
sahip olabilir. Bunlara izotop denir.
• Bir elemanın atomsal ağırlığı atom kütlelerinin doğal olarak oluşturdukları
izotoplarının ortalama ağırlığıdır.

Salı, 12 Mart 2019 5

ATOM AĞIRLIĞI / ATOM AĞIRLIK BİRİMİ

• Herhangi bir maddenin bir molünde 6.023x1023 (Avogadro sayısı) kadar atom
veya molekül vardır.

Atomsal ağırlık = 6.023 x 1023 molekül veya atomun ağırlığı

1 amu/atom = 1g/mol
C 12.011
H 1.008 gibi

• Atomların çapları çok küçüktür (2-5 Angstrom).

• Atom numarasına bağlı olarak atom çekirdeğinin yarıçapı 10-12 -10-11 mm
aralığında, atom yarıçapı ise yaklaşık 10-7 mm civarındadır.
• Hidrojenin atom yarıçapı 0,46×10-7 mm,
• Toryumun atom yarıçapı 1,8×10-7 mm’dir.

Salı, 12 Mart 2019 6

3
 12.03.2019

ELEKTRON YAPISI
• Elektronların çekirdekten belli mesafedeki yörüngelerde
hareket ettiği kabul edilir.
• Her yörüngede 2n2 (n yörünge sayısı) sayıda elektron
bulunur. Yörüngeler K, L, M, N, O, P ve Q olarak
adlandırılır.
• Her yörüngenin kuantum sayısı ile tarif edilen farklı enerji
enerji seviyeleri mevcuttur
Kuantum sayısı İsimlendirme
n = esas (enerji seviyesi-kabuğu) K, L, M, N, O (1, 2, 3, vb.)
l = ikincil (yörüngeler) s, p, d, f (0, 1, 2, 3,…, n-1)

Salı, 12 Mart 2019 7

ATOMSAL YAPI
• Valans elektronları atomlar arası bağı, atomlar arası
mesafeyi ve malzemenin birçok özelliğini etkiler
1) Kimyasal
2) Elektriksel
3) Isıl
4) Optik
• Valans elektronlar – en dış yörüngede bulunan elektronlar:
• Atomlar arası bağ oluşumunu sağlarlar
• Cisimlerin fiziksel ve mekanik özelliklerinin birçoğunu valans
elektronları belirler
• Örnek: C (atom numarası = 6)

1s2 2s2 2p2 valans elektronlar

Salı, 12 Mart 2019 8

4
 12.03.2019

ATOMSAL YAPI
• Valans elektronlar en dış yörüngedeki veya en yüksek
enejiye sahip elektronlar olarak tanımlandığına göre,
demirde, 4. kabuktakiler valans elektronlardır.

• Buna göre 3d yörüngesindeki 6 elektron valans sayılmaz.

• Sadece, 4 kabukta oldukları için, 4s yörüngesindeki 2

elektron sayılır.

• Bu nedenle geçiş metallerinin birçoğu 2 valans elektrona

sahiptir (kromda mevcut kurallar geçerli olmadığı için
dizilişi [Ar]4s13d5 şeklindedir).
Salı, 12 Mart 2019 9

PERİODİK CETVEL
Asal gazlar
1e- verir
2e- verir

2e- alır
1e- alır
3e verir

H He
-

Li Be O F Ne
Na Mg S Cl Ar
K Ca Sc Se Br Kr
Rb Sr Y Te I Xe
Cs Ba Po At Rn
Fr Ra

Elektropozitif elemanlar: Elektronegatif elemanlar:

Kolaylıkla elektron verip Kolaylıkla elektron alıp
+ yüklü iyon (katyon) oluştururlar. – yüklü iyon (anyon) oluştururlar.

Salı, 12 Mart 2019 10

5
 12.03.2019

ATOMLARIN ELEKTRONEGATİFLİK DEĞERLERİ

• 0.7 ile 4.0 arasındadır, Değer yükseldikçe elektron alma eğilimi artar.
• Elektronegatifliklerin soldan sağa doğru ve aşağıdan yukarıya doğru
gidildikçe artması genel bir kuraldır.

Düşük elektronegatiflik Büyük elektronegatiflik

Salı, 12 Mart 2019 11

KUVVETLİ BAĞLAR: İYONSAL, KOVALAN VE METALSEL

• Valans elektronları ile gerçekleşir.

• Oluşan bağın özellikleri bileşke atomların elektron

yapılarına bağlıdır. (valans e sayısı az ise metalsel, çok ise
kovalan)

• Bağ oluşumu, atomların kararlı elektron yapısına sahip

olabilmek için en dıştaki elektron kabuğunu tamamen
doldurma eğiliminden kaynaklanmaktadır. (asal gazlar
gibi).

Salı, 12 Mart 2019 12

6
 12.03.2019

İYONSAL BAĞLAR
• (+) and (-) iyonlar arasında meydana gelir.
• Elektron alışverişi ile gerçekleşir.
• Atomların elektronegatiflikleri arasında büyük fark gerektirir.
• Örnek: NaCl
• Bir metal atomlarını kolaylıkla bir ametale verir.

Na (metal) Cl (ametal)
kararsız kararsız
elektron

Na (katyon) + - Cl (anyon)
kararlı Coulombik kararlı
Çekim
Salı, 12 Mart 2019 13

İYONSAL BAĞLAR
• İyonsal bağlar
“yönsüzdür”; yani,
küresel nitelikte olup üç
boyutta etkilidir.
• İyonsal bağlar tek
moleküller değil sürekli
yapı oluştururlar.
• Çoğunlukla kristal
yapıdadırlar.
• İyonsal malzemeler sert
ve gevrek, elektriksel ve
ısıl yalıtkandırlar.
• Ergime sıcaklıkları
yüksektir.
• Kararlı bir yapıdadırlar
Salı, 12 Mart 2019 14

7
 12.03.2019

İYONSAL BAĞLAR
Seramiklerde hakim olan bağ türüdür
NaCl
MgO
CaF2
CsCl

Elektron verir Elektron alır

Salı, 12 Mart 2019 15

KOVALAN BAĞLAR
• Benzer elektronegatiflik  elektron paylaşımı
• Valans elektronlarla oluşur – s & p yörüngeleri bağ
oluşumunu belirler
Karbon atomunun
• Örnek : CH4 H
paylaştığı elektronlar
CH 4
C: 4 valans e-’a sahip
4 tane daha ihtiyacı var H C H
H: 1 valans e-’a sahip
Hidrojen atomunun
1 tane daha ihtiyacı var
H paylaştığı elektronlar

En dıştaki elektron kabuğunu tamamen doldurarak kararlı elektron

yapısına sahip olma eğiliminde.

Salı, 12 Mart 2019 16

8
 12.03.2019

KOVALAN BAĞLAR
• Yönlüdür. Bağ boyları ve aralarındaki açılar bellidir
• 1 doğrultuda: lineer polimerler
• 2 doğrultuda: grafit
• 3 doğrultuda: elmas
• Elektronları çifter çifter paylaşıldığından en çok 4 adet
kovalan bağ olabilir
• Kovalan bağ sayısı arttıkça;
• Atomlar arası mesafe azalır
• Bağ boyu kısalır
• Bağ enerjisi artar
• Ör: 1020 Si atomu içeren kütlede kaç tane kovalan bağ
vardır?
• (Si’da 4 valans elektron vardır)

Salı, 12 Mart 2019 17

METALSEL BAĞLAR
• Serbest elektron bulutu, Metallerde ve alaşımlarında bulunur
• Metallik malzemeler bir, iki veya en fazla üç valans elektrona sahiptir. Bunlar
hiçbir atoma bağlı kalmadan metal çekirdekleri etrafında serbestçe dolaşırlar.
• Bu elektronlara “valans elektron denizi” veya “elektron bulutu” denir.
• Bu serbest elektronlar ile valans altı atomları arasındaki elektrostatik çekme
kuvvetleri metalsel bağları oluşturur.
• Valans elektron sayısı arttıkça;
• Bağ enerjisi artar
• Ergime sıcaklığı artar

Salı, 12 Mart 2019 18

9
 12.03.2019

BAĞLAR
• Çeşitli malzemelerin genel davranışlarından bazıları (ör.,
metaller, seramikler, polimerler) bağ tipi ile açıklanabilir.

• Metaller serbest elektronları sayesinde hem elektriği hem ısıyı

iyi iletirler. Çünkü bu elektronlar metali boydan boya
katederler.

• İyonsal ve kovalan bağlı malzemeler serbest elektronları

bulunmadığından yalıtkandırlar

Salı, 12 Mart 2019 19

ZAYIF BAĞLAR
• Enerjileri kuvvetli bağların 1/10’i kadardır,
• Bazen atomlar veya moleküller arası ilişkiyi sağlayan tek unsur
olduklarında önem kazanırlar
• Elektronların atomlar veya moleküller içinde asimetrik dağılarak
elektriksel kutuplaşma (DİPOL) oluşturması sonucu meydana gelir
• Moleküllerin zıt yüklü uçları arasındaki elektriksel çekim ile meydana
gelir.

Salı, 12 Mart 2019 20

10
 12.03.2019

ZAYIF BAĞLAR
• Kararsız kutup çifti (Geçici kutuplaşma)
• Normalde elektriksel olarak simetrik olan bir atom veya molekülde kutup çifti
oluşabilir. (+ yüklü çekirdeğe nazaran elektronların her doğrultudaki dağılımı
simetriktir)
• Tüm atomlarda görülen sabit titreşim hareketleri bazen ani ve geçici
bozukluklara neden olur. Örneğin düşük sıcaklıklarda komşu atomların zıt
kutupları birbirini çekerek zayıf bağlar oluşturur: Asal gazların yoğuşması.
• elektron sayısı arrtıkça geçici kutuplaşma olasılığı artar

Salı, 12 Mart 2019 21

ZAYIF BAĞLAR
• Kararsız kutup çifti (Geçici kutuplaşma)

asimmetrik elektron ör: sıvı H2

bulutu H2 H2

+ - + - H H H H
Zayıf bağ Zayıf bağ

(Van der Waals) (Van der Waals)

Salı, 12 Mart 2019 22

11
 12.03.2019

ZAYIF BAĞLAR
• Sürekli kutup çifti- molekül etkisi
• Polar Moleküller: Simetrik olmayan moleküllerde (+) ve (-) yük
merkezlerinin çakışmamasından doğan kutuplaşmadır. Süreklidir.
• Su molekülleri arasında oluşan bu bağa (Van der Waals) Hidrojen
köprüsü adı verilir. Suyun yoğunlaşmasını sağlar
Polar Molekül

Salı, 12 Mart 2019 23

ZAYIF BAĞLAR
Su:

- +
-
+

Salı, 12 Mart 2019 24

12