22.05.

2019

Bölüm 4: Kusurlar
•Malzemelerin bazı özellikleri kusurların varlığıyla önemli derecede
etkilenir.

•Kusurların türleri ve malzeme davranışı üzerindeki etkileri

hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir.

•Saf metallerin mekanik özellikleri alaşımlarına kıyasla oldukça

farklılık gösterir.
—örnek olarak, pirinç (70% bakır–30% çinko) saf bakıra
göre çok daha sert ve yüksek dayanıma sahiptir.

Kusurlar
•Şimdiye kadar kristal yapıya sahip malzemelerin atomsal ölçekte
kusursuz olduğunu kabul ettik ancak gerçekte kusursuz bir malzeme
yoktur.

•Tüm malzemelerde oldukça fazla sayıda kusur bulunur.

•Nitekim, malzemelerin birçok özelliği kristal yapısındaki kusurlara

bağlıdır.

•Kusurların etkisi her zaman olumsuz yönde olmaz. Hatta çoğunlukla

bazı özellikler belirli miktarda kusur bulunmasını sağlamak suretiyle
elde edilir.

1
 22.05.2019

Kusurlar
Kristal kusurları: en az bir boyuttaki kafes düzensizliğidir.

Kristal yapıdaki kusurların sınıflandırılması kusurun boyutuna ve

geometrisine göre yapılır.

•Noktasal kusurlar
•Çizgisel (bir boyutlu) kusurlar
•Arayüzey kusurları
•Tane sınırları
•Yabancı maddelerin varlığı

Kusurlar

• Katılaşma eriyik haldeki malzemenin dökümü sonucunda

– 2 adım
• Çekirdek oluşumu
• Çekirdeğin büyümesiyle kristal oluşumu – tane
• Eriyik haldeki malzemede başlar – tamamen sıvı

çekirdek Kristal büyümesi taneler

sıvı Adapted from Fig. 4.14(b), Callister & Rethwisch 8e.

• Kristaller birbirleriyle karşılaşana kadar büyürler

2
 22.05.2019

Polikristal Malzemeler

Tane Sınırları
• Kristaller arası bölge
• Bir kafesten diğerine geçiş
bölgesi
• Düzensiz sayılabilir
• Tane sınırlarında
yoğunluklar düşük
– Yüksek hareket kabiliyeti
– Yüksek geçirimlilik
– Yüksek kimyasal reaktivite

Adapted from Fig. 4.7,

Callister & Rethwisch 8e.
5

Kusur Türleri

• boş atom köşesi

• arayer atomları Noktasal kusurlar
(bir veya iki atom konumu ile ilgili)
• yeralan atomları

• dislokasyonlar Çizgisel kusurlar

• tane sınırları Yüzeysel kusurlar

3
 22.05.2019

Metallerde Noktasal Kusurlar

• Boş köşeler:
-yapı içindeki atom boşlukları.
•En basit noktasal kusur boş kafes köşesidir,
•Eksik atom.
•Bütün kristal katılarda bulunur ve aslında kusursuz bir malzeme
üretmek mümkün değildir.
•Boş kafes köşesi kristalin düzensizliğini arttırır.

Boşluk
Düzlemlerde
burulma

• Arayer atomları:

•Atomlararası boşluklarda bulunan “fazladan" atomlar. normal

koşullar altında bir atomun sığamayacağı kadar küçük boşluklara
yerleşirler.
Arayer atomu
Düzlemlerin
bozulması

•Metallerde, arayer atomları çevrelerindeki düzlemlerde bozulmalara

neden olur çünkü arayer atomu her zaman yerleştiği atomlararası
boşluktan çok daha büyüktür.
•Sonuçta, bu kusurun oluşma ihtimali oldukça azdır. Bu nedenle atom
içindeki konsantrasyonları boş köşelere kıyasla çok daha düşüktür.

4
 22.05.2019

Arayer Atomu:
Tam bir
düzlemde fazla
bir atomun
bulunması
sonucu kristalde
meydana gelen
kusur durumu

Katı Eriyikler:
•Birden fazla tür maddenin atomları sıvı halde kolayca
karışarak homojen bir yapı oluşturular. Bu karışımlara sıvı
eriyik denir.
•Katılaşma sırasında yabancı atomlar kafes yapıda
varlığını korursa katı eriyik elde edilir.
•Yabancı katkı maddelerinin türü, konsantrasyonu ve
sıcaklığa bağlı olarak ikinci bir faz oluşumu gerçekleşebilir.
Eriten ve Eriyen Atomlar:
Kafes yapıya sahip en fazla miktarda bulunan ana
eleman veya bileşiğe “Eriten”,
Esas yapı içerisinde dağılmış halde bulunan ve daha
düşük konsantrasyona sahip elemana da “Eriyen”
denir.
10

5
 22.05.2019

Metallerde Alaşımlandırma
İki tür alaşımlandırma mevcuttur: (B:eriyen) (A:eriten)
• Katı Eriyik (noktasal kusurların rastgele dizilişi)

VEYA

Yeralan katı eriyiği Arayer katı eriyiği

(ör: Ni içinde Cu) (ör: Fe içinde C

11

Metallerde Alaşımlandırma
Yeralan katı eriyiği oluşumu için:
– 1. r (atom yarıçapı) < 15%
aksi takdirde eriyen atomlar kafes içerisinde ciddi çarpılmalara
neden olur.
– 2. Periodik tabloda yakınlık
• ör: benzer elektronegatiflik
– 3. Herbirinin saf hali aynı kristal yapıda olmalı

– 4. Valans
• Toplam elektriksel yük sıfır olmalı
• Bir metal (eriten) yüksek valans sayısına sahip bir atomu
düşük değerliğe sahip atoma göre kendi içerisinde daha
fazla eritme eğilimindedir.
12

6
 22.05.2019

Arayer katı eriyiği:

•Katılan atomlar ana elemanlar (atomlar) arasındaki boşluk ve çatlakları

doldurur.

•Daha yüksek atomsal dolgu faktörü değerine sahip metalik

malzemelerde bu boşluklar oldukça küçüktür. Bu nedenle, bu tür
malzemelerde katkı elemanının (eriyen) atomsal yarıçapı ana
atomunkinden oldukça düşük olmalıdır.

•Normal koşullar altında, arayer atomlarının konsantrasyonu oldukça

düşüktür (%10’dan az).

•Çok küçük boyutlu katkı elemanları bile genellikle ara boşluklardan

büyük olduğundan dolayı kafes yapıdaki komşu atomların bir miktar
yerdeğiştirmesine neden olur. 13

Çizgisel Kusurlar
Dislokasyonlar:
• Çizgisel kusurlardır
• Dislokasyonların hareketi kristal düzlemlerinde kaymaya neden olur
• Kalıcı (plastik) deformasyona neden olur

Çinkonun gösterimi (HCP):

• Deformasyon öncesi • Çekme uzaması sonrası

Kayma
merdivenleri

7
 22.05.2019

Katı Kusurları

Çizgisel kusurlar (dislokasyonlar)

– Atomların etrafında hizasızlık gösterdiği tek boyutlu kusurlar
• Kenar dislokasyonu:
– Kristal yapısına eklenen yarı-düzlem atomları
– b dislokasyon çizgisine diktir ()
• Vida dislokasyonu:
– Kayma deformasyonundan kaynaklanan spiral düzlemsel
rampa
– b dislokasyon çizgisine paraleldir ()

Burger vektörü, b: Kafes çarpıklığı ölçüsü

15

Katı Kusurları

Kenar dislokasyonu
Extra half-plane of atoms Burger vektörü
inserted in a crystal structure

Kenar
dislokasyon
çizgisi

•It is a linear defect that

centers around the line
that is defined along the
end of the extra half
plane of atoms.

8
 22.05.2019

Kenar Dislokasyon Hareketi

• Dislokasyon hareketi yarı düzlemde atomların sıralı kaymasını
gerektirir (burada soldan sağa)

• Kayma düzleminde bağlar sıralı olarak kırılıp yeniden oluşur

Soldan sağa kristal kayması

sırasında kenar dislokasyonu
görüntüsü

17

Katı Kusurları
Vida dislokasyonu
Which may be thought of as being formed by
a shear stress that is applied to produce the
distortion

b
Dislokasyon
çizgisi Burger (b)
vektörü b (a)

18

9
 22.05.2019

Screw Dislocation:
•The upper front region of the crystal is shifted one atomic
distance to the right relative to the bottom portion.

•The atomic distortion

associated with a screw
dislocation is also linear and
along a dislocation line.
b
•The positions of “dislocation
line” and “burger vector” are
parallel.

19

VMSE: Vida Dislokasyonu

– Dislokasyon içeren bir kristal bölgesinin üç
boyutlu görüntüsü
– Dislokasyon hareketinin animasyon
gösterimi

Önden görünüş Üstten görünüş

10
 22.05.2019

Kenar, Vida ve Karma Dislokasyonlar

Karma

Kenar

Vida

21

Katı Kusurları
Dislokasyonlar elektron mikroskopla görüntülenebilir

•Virtually all crystalline materials contain

some dislocations that were introduced during
•Solidification,
•Plastic deformation, and
•as a consequence of thermal stresses
that result from rapid cooling.

•Dislocations are involved in the plastic

deformation of crystalline materials, both
metals and ceramics.

11
 22.05.2019

Dislokasyonlar ve Kristal Yapıları

• Yapı: sıkı istifli düzlem ve İki sıkı istifli düzlem

doğrultular tercih edilir üzerine görüntü

Sıkı istifli doğrultular

Sıkı istifli düzlem (alt) Sıkı istifli düzlem (üst)

• Kristal yapıların karşılaştırılması:

YMK (FCC): birçok sıkı istifli düzlem/doğrultular
HSD (HCP): Sadece bir düzlem, 3 doğrultu;
HMK (BCC): Yok
Mg (HCP)
• Çekme deneyine tabi
tutulan numuneler tensile direction
Al (FCC)

12