22.05.

2019

Bölüm 6: Mekanik Özellikler

İŞLENECEK KONULAR...
• Gerilme ve deformasyon oranı: Nedir ve neden yük ile
deformasyon yerine kullanılmaktadır?
• Elastik davranış: Küçük yükler altında ne kadar deformasyon
oluşur? Hangi malzemeler az deforme olur?
• Plastik davranış: Hangi noktada kalıcı deformasyon
oluşur? Hangi malzemeler kalıcı deformasyon yapmazlar?
• Tokluk ve süneklik: Nedir ve nasıl ölçülür?

Bir malzemenin mekanik davranışı denince malzemeye

uygulanan yük ile oluşan deformasyon arasındaki ilişki
anlaşılmalıdır.

Malzemelerin mekanik özellikleri kullanım koşullarına

mümkün olan en yakın şartlar altında gerçekleştirilen
laboratuvar deneyleri ile belirlenir (uygulanan yükün
özellikleri ve etki süresi, çevre koşulları).
•Çekme, basınç ve kesme yükleri uygulanabilir,
•Bu yüklerin şiddeti zamanla değişmeyebileceği gibi sürekli
dalgalanma halinde de olabilir.
•Etki süresi bir saniyeden az olabilir veya yıllar sürebilir.
•Ortam sıcaklığı önemli bir etken olabilir.

1
 22.05.2019

Elastik Deformasyon
1. Başlangıç 2. Küçük yükler 3. Boşaltma

bağlar
uzar

İlk konuma
dönüş
d
F
F Lineer-
elastik
Elastik, tersinir demektir! Non-Lineer-
elastik
d
3

Plastik Deformasyon (Metaller)

1.Başlangıç 2. Yükleme 3. Boşaltma
bağlar
uzar düzlemler
& düzlemler kaymış
olarak kalır
kayar

dplastik
delastik + plastik

F
F
Plastik kalıcı demektir! lineer lineer
elastik elastik
d
dplastik
4

2
 22.05.2019

Mühendislik Gerilmesi
• çekme gerilmesi, s: • Kayma gerilmesi, t:
Ft Ft F

Alan, Ao Fs
Alan, Ao

Fs
Ft
F Ft
F N t= s F
s= t = Ao
Ao m2
Yüklemeden önceki
ilk alan
 Gerilme birimi:
N/m2
5

Gerilme Durumları
• Basit çekme: kablo
F F
A o = kesit alanı
(yükleme öncesi)
F
s= s s
Ao
Kayak lifti (fotoğraf
• Burulma (bir tür kayma): döndürme aksı P.M. Anderson izniyle)

M Fs Ao t
Ac
F
t = s
Ao
M
2R Not: Burada t = M/AcR.
6

3
 22.05.2019

Diğer Gerilme Durumları (i)

• Tek eksenli basınç:

Ao

Canyon Köprüsü, Los Alamos, NM

(fotoğraf P.M. Anderson izniyle)

F Not: basınca maruz

Balanced Rock, Arches s= kalan eleman
National Park
(photo courtesy P.M. Anderson)
Ao (burada s < 0).

Diğer Gerilme Durumları (ii)

• İki eksenli çekme: • Hidrostatik basınç:

Basınç tankı Su altındaki balık

sq > 0

sz > 0 sh< 0

4
 22.05.2019

Deformasyon Oranı
• Çekmede def. oranı: • Yanal def. oranı:
d/2
-d
e = d eL = L
Lo Lo wo
wo

dL /2
• Kaymada def. oranı:
q
x g = x/y = tan q

y 90º - q
Deformasyon oranı
90º boyutsuzdur.
9

Gerilme – Deformasyon Oranı Deneyi

• Çekme deney cihazı • Çekme numunesi

Yük hücresi

ekstensometre numune

Hareket eden birim ölçüm

uzunluğu

10

5
 22.05.2019

Lineer Elastiklik
• Elastisite Modülü, E:
(Young modülü olarak da bilinir)

• Hooke Yasası:
s=Ee s F
E

e
Lineer-
elastik F
basit
çekme
deneyi

11

Mekanik Özellikler
• Elastisite modülü ile doğru orantılı olan
gerilme – deformasyon oranı eğrisinin eğimi
metalin bağ dayanımına bağlıdır

Kuvvetli
bağlar
Kuvvet, F

Uzama, r

Zayıf
bağlar Adapted from Fig. 6.7,
Callister & Rethwisch 8e.

12

6
 22.05.2019

Young Modülü: karşılaştırma

Grafit
Metaller Kompozitler
Seramikler Polimerler
Alaşımlar /lifler
Y.iletkenler
1200
1000 Diamond
800
600
Si carbide
400 Tungsten Al oxide Sadece karbon lifler
Molybdenum Si nitride
E(GPa) 200
Steel, Ni
Tantalum <111>
CFRE(|| fibers)*
Platinum Si crystal
Cu alloys <100> Aramid fibers only
100 Zinc, Ti
80 Silver, Gold AFRE(|| fibers)*
60 Aluminum Glass -soda Glass fibers only Kompozitlerle ilgili veriler
Magnesium, GFRE(|| fibers)*
40 Tin
Beton
hacimce %60 oranında farklı
109 Pa 20 GFRE* türde lif içeren epoksi için
Grafit
CFRE*
GFRE( fibers)* geçerlidir
10
8 CFRE( fibers) *
karbon (CFRE),
6
4
Polyester
AFRE( fibers) *
aramid (AFRE),
PET
PS Cam (GFRE) lifler.
PC Epoxy only
2
PP
1 HDPE
0.8
0.6 Wood( grain)
PTFE
0.4

0.2 LDPE 13

Plastik (Kalıcı) Deformasyon

• Basit çekme deneyi:

Elastik+Plastik
Mühendislik gerilmesi, s

başlangıçta
elastik
Kalıcı (plastik)
yük kaldırıldığında

ep Deformasyon oranı, e

plastik deformasyon

14

7
 22.05.2019

Akma Dayanımı, sy
• belirgin miktarda plastik deformasyon oluşturan gerimeye
denir.
ep = 0.002
Çekme gerilmesi,s
sy

sy = akma dayanımı

Deformasyon oranı,e
ep = 0.002
15

Akma Dayanımı: Karşılaştırma

Grafit
Metaller Seramikler Polimerler Kompozitler
Alaşımlar Y.iletkenler /lifler
2000
Steel (4140) qt
etkisinde kırılma akma olmadan gerçekleştiği için ölçmek
Hem seramik hem epoksi matrisli kompozitlerde çekme
, ölçmek çok zor

1000
Akma dayanımı,sy (MPa)

Ti (5Al-2.5Sn) a
700 W (pure)
600 Cu (71500) cw
500 Mo (pure)
Steel (4140) a
400
Steel (1020) cd Oda sıcaklığındaki
Kırılma akma olmadan gerçekleştiği için

300
Al (6061) ag değerlerdir
200 Steel (1020) hr ¨
Ti (pure) a
çok zor

Ta (pure)
Cu (71500) hr a = tavlanmış
hr = sıcak işlenmiş
100
ag = yaşlandırılmış
dry
70 PC cd = soğuk çekilmiş
60 Nylon 6,6 cw = soğuk işlenmiş
50 Al (6061) a PET
humid qt = su verilmiş & sertleştirilmiş
40 PVC
PP
30 HDPE
20

LDPE
Tin (pure) 16
10

8
 22.05.2019

Çekme Dayanımı, ÇD
• Mühendislik gerilmesi-deformasyon oranı eğrisindeki en büyük
gerilme değeridir.
ÇD
F = kopma veya
sy son dayanım
mühendislik
gerilmesi

Boyun – gerilme
yığılmasına
Typical response of a metal
neden olur

strain
engineering strain
• Metaller: belirgin bir boyun oluşumu başladığı değer.
• Polimerler: polimer zincirleri yönlendiğinde ve kopma
durumuna geldiğindeki değer.
17

Çekme Dayanımı: Karşılaştırma Grafit

Metaller Seramikler Kompozitler
Polimerler /lifler
Alaşımlar Y.iletkenler
5000 C fibers
Aramid fib
E-glass fib
Oda sıcaklığındaki
3000
Çekme dayanımı, ÇD (MPa)

2000 Steel (4140) qt

değerlerdir
AFRE(|| fiber)
1000 W (pure) Diamond GFRE(|| fiber)
Ti (5Al-2.5Sn)aa CFRE(|| fiber)
a = tavlanmış
Steel (4140) hr = sıcak işlenmiş
Cu (71500) cw Si nitride
Cu (71500) hr Al oxide ag = yaşlandırılmış
Steel (1020)
300 Al (6061) ag cd = soğuk çekilmiş
Ti (pure) a
200 Ta (pure) cw = soğuk işlenmiş
Al (6061) a qt = su verilmiş & sertleştirilmiş
100 Si crystal wood(|| fiber)
<100> Nylon 6,6
Glass-soda PC PET Kompozitlerle ilgili veriler
40 PVC GFRE( fiber)
Concrete PP CFRE( fiber) hacimce %60 oranında
30
AFRE( fiber) farklı türde lif içeren epoksi
HDPE
Graphite
20 LDPE için geçerlidir
karbon (CFRE),
10
aramid (AFRE),
Cam (GFRE) lifler.
wood ( fiber)

1 18

9
 22.05.2019

Süneklik
Lf - Lo
• Kopma anındaki plastik deformasyon: %EL = x 100
Lo
Çekme Küçük %EL
gerilmesi , s

Büyük %EL Ao
Lo Af Lf

Deformasyon oranı, e

• Bir başka süneklik ölçütü: Ao - Af

%RA = x 100
Ao

19

Tokluk
• birim hacimdeki malzemeyi kırmak için gerekli enerji.
• yaklaşık olarak gerilme-deformasyon oranı eğrisi altında
kalan alana eşittir.
Düşük tokluk (seramikler)
Çekme
Yüksek tokluk(metaller)
gerilmesi, s

Çok düşük tokluk

(güçlendirilmemiş polimerler)

Deformasyon oranı, e

Gevrek kırılma: elastik enerji

sünek kırılma: elastik + plastik enerji
20

10
 22.05.2019

Sertlik
• Yüzeyde iz bırakacak batma etkisine karşı direnç.
• Yüksek sertliğin anlamı:
-- basınç etkisi altında kalıcı deformasyon veya çatlamaya
karşı direncin yüksek ve
-- aşınmaya karşı dayanıklı olmasıdır.
Belirli bir yük Yük kaldırıldığında
Ör: kürenin bıraktığı
10 mm küre izin çapı

Küçük iz yüksek
D d sertlik anlamına
gelir

pirinç Kolay işlenebilir kesici nitritli

plastikler Al alaşımları çelikler törpüler parçalar çelikler elmas

Artan sertlik
21

Sertlik: ölçüm
Table 6.5

22

11
 22.05.2019

Özet
• gerilme ve deformasyon oranı: sırasıyla yük ve deformasyonun
boyuttan bağımsız hale getirilmiş kavramlardır.
• elastik davranış: tersinir özellikteki bu davranışta gerilme
ile deformasyon oranı arasında doğrusal bir ilişki görülür.
Deformasyonu azaltmak için, elastisite modülü (E veya G)
yüksek malzeme seçmek gerekir.
• plastik davranış: kalıcı deformasyon oluşturan bu davranış,
tek eksenli çekme (veya basınç) gerilmesi sy değerine
ulaştığında görülür.
• tokluk: birim hacimdeki malzemeyi kırmak için gerekli enerjidir.

• süneklik: kırılma anındaki kalıcı deformasyon oranı.

23

12