Błona śluzowa

JAMA USTNA (warstwa wyścielająca

wewnętrzne powierzchnie
przewodów organizmu)

• nabłonek

• blaszka właściwa
---------------------------

błona podśluzowa

Blaszka właściwa: tkanka łączna wiotka/zbita, naczynia krwionośne,

włókna nerwowe, małe gruczoły, skupiska tkanki
limfoidalnej (grudki chłonne)

Błona podśluzowa: j.w., nie zawsze występuje, umożliwia ruchomość

blaszki właściwej względem podłoża

Czerwień wargowa:
czerwień wargowa czerwień wargowa
Warga skóra • obszar skóry
• cienki naskórek,
częściowo bez
warstwy ziarnistej
błona śluzowa • brak tworów
skórnych
• podnabłonkowe
naczynia krwionośne
błona
skóra
śluzowa Błona śluzowa jamy ustnej:

• nabłonek wielowarstwowy
płaski nierogowaciejący lub
rogowaciejący
• blaszka właściwa – warstwa
brodawkowa i siateczkowa
korzeń włosa • błona podśluzowa (niekiedy
również blaszka właściwa)
mięśnie
zawiera małe gruczoły ślinowe
gruczoły (wargowe, policzkowe, gruczoły
wargowe podniebienne, językowe)

Funkcje błony śluzowej jamy ustnej Nabłonek wyścielający jamę ustną parakeratynizacja keratynizacja

• ochrona (mechaniczna, przed Rogowaciejący:

wnikaniem patogenów) • podobny do naskórka
• nawilżanie, buforowanie i wstępne • brak warstwy jasnej
nadtrawianie pokarmu (gruczoły) • cienka warstwa zrogowaciała
• udział w procesach obronnych • niekiedy parakeratynizacja (w komórkach
(limfocyty, kom. prezentujące antygeny) warstwy zrogowaciałej obecne jądra,
• funkcja zmysłowa (czucie, smak) brak warstwy ziarnistej)

Nierogowaciejący:
Obszary błony śluzowej jamy ustnej
• wszystkie komórki żywe
• mniej filamentów keratynowych
Obszary uczestniczące w procesie żucia
(dziąsła, podniebienie twarde, górna • brak białek i lipidów związanych
z procesem rogowacenia – większa
powierzchnia języka):
• nabłonek rogowaciejący przepuszczalność
• warstwy: podstawna, kolczysta,
• brak błony podśluzowej
powierzchniowa
(bardziej wytrzymałe na obciążenia
mechaniczne) Oba typy:
• obecne melanocyty (zahamowana
Pozostałe obszary (wyścielające) produkcja melaniny), kom. Langerhansa
• nabłonek nierogowaciejący i Merkla
• obecna błona podśluzowa • szybka odnowa (5-8 dni)

1
 Błona śluzowa kość
Błona śluzowa wargi i policzków
podniebienia
• gruby nabłonek
• nieregularne brodawki blaszki
właściwej blaszka
• gruczoły wargowe i policzkowe właściwa

w błonie podśluzowej
Podniebienie twarde
• gruczoły łojowe Fordyce’a (także
w czerwieni wargowej kącików ust) nabłonek
• gruby rogowaciejący nabłonek
Błona śluzowa dna jamy ustnej kość
• obszar środkowy:
- blaszka właściwa
• cienki nabłonek
przyrośnięta
• niskie, szerokie brodawki
do kości
• gruba błona podśluzowa
- nieliczne gruczoły błona
• gruczoły podjęzykowe
podśluzowa
• bogate sploty naczyniowe z gruczołami
• obszary boczne:
• duża przepuszczalność, dobre
- wysokie brodawki
wchłanianie leków (tabletki
- błona podśluzowa
podjęzykowe)
- w przedniej części „strefa blaszka
• podobny charakter ma błona właściwa
tłuszczowa”, w tylnej
śluzowa dolnej powierzchni języka nabłonek
„strefa gruczołowa”

Podniebienie miękkie nabłonek dróg

oddechowych Błona śluzowa
• nierogowaciejący nabłonek błona śluzowa
otoczenia zębów
• niskie brodawki nosogardzieli
• gruba błona podśluzowa
• liczne gruczoły
zrąb (mięśnie)
• mięśnie szkieletowe

Górna powierzchnia błona A – błona śluzowa wyrostka A – błona śluzowa dziąsła

podniebienia jest
wyścielona błoną śluzową
dróg oddechowych
podśluzowa zębodołowego
z gruczołami C – granica błony śluzowej
dziąsła właściwego
D – błona śluzowa dziąsła
blaszka
właściwa właściwego
E – granica dziąsła wolnego
nabłonek F – brodawka międzyzębowa
Dziąsło właściwe – silnie związane
z podłożem (kością i dolnym rejonem
szkliwa)
Dziąsło wolne – niezwiązane z
podłożem: dziąsło brzeżne
i brodawki międzyzębowe
właściwego
B – błona śluzowa wyrostka
zębodołowego
C – kość zębodołu
D – błona śluzowa dziąsła
wolnego
E – bruzda dziąsłowa
F – brzeg dziąsła wolnego
G – nabłonek szczeliny
dziąsłowej
H – nabłonek złącza
szkliwno-nabłonkowego

Błona śluzowa wyrostka zębodołowego

• cienki nierogowaciejący nabłonek
• brak brodawek blaszki właściwej obszar kontaktu
• liczne powierzchowne naczynia między zębami

Błona śluzowa dziąsła

• nabłonek rogowaciejący (parakeratynizacja),
na brzegu dziąsła przechodzi w nierogowaciejący
nabłonek szczeliny dziąsłowej
• wysokie brodawki blaszki właściwej
• w blaszce właściwej więzadła łączące ją
z szyjką zęba Błona śluzowa brodawek
• brak błony podśluzowej i gruczołów międzyzębowych
• nieliczne naczynia krwionośne
• poniżej dna szczeliny dziąsłowej nabłonek
tworzy złącze szkliwno-nabłonkowe (cienki, • nabłonek rogowaciejący
brak brodawek, liczne kapilary w blaszce właściwej) • między zębami wielokorzeniowymi
na szczycie brodawek zagłębienie
Płyn szczeliny dziąsłowej (przełęcz międzyzębowa) pokryte
Zawiera jony, białka osocza (w tym immunoglobuliny), nabłonkiem nierogowaciejącym
i dość liczne leukocyty. Pełni funkcję obronną, jego
ilość wzrasta w procesach zapalnych przyzębia.

2
 Język Ogólna budowa brodawek Brodawki nitkowate

brodawki wtórne
migdałek
językowy foramen
Rdzeń: caecum
mięśnie szkieletowe
brodawki
okolone
Powierzchnia dolna:
cienka błona śluzowa,
sploty naczyniowe
brodawki
liściaste
Powierzchnia górna:
brodawki (uwypuklenia,
błony śluzowej), brak
błony podśluzowej brodawki
brodawki nitkowate grzybowate
Brodawki
mechaniczne:
- nitkowate Brodawka pierwotna:
• najliczniejsze (90 %)
uwypuklenie błony śluzowej
• ostro zakończone
Brodawki zmysłowe
(z kubkami smakowymi): • pokryte rogowaciejącym nabłonkiem
Brodawki wtórne:
- grzybowate • brak kubków smakowych
wpuklenia blaszki właściwej
- liściaste • nadają powierzchni języka szorstkość
w obręb nabłonka
- okolone

Brodawki grzybowate Brodawki liściaste

Brodawki okolone

• największe (3-4 mm)

• otoczone głębokim rowkiem
okołobrodawkowym i okrężnym
uwypukleniem błony śluzowej
(wałem okołobrodawkowym)
• pokryte nierogowaciejącym lub
słabo rogowaciejącym nabłonkiem
• na górnej powierzchni liczne
brodawki wtórne
• w nabłonku bocznych powierzchni
brodawki i wału okołobrodawkowego
liczne kubki smakowe (70 % z ok. 3500
• kształt fałdów zlokalizowanych wszystkich kubków smakowych)
• rozszerzona część górna
na brzegach tylnej części języka • lokalizacja: na granicy trzonu
• pokryte nierogowaciejącym lub
• 3 regularne brodawki wtórne i korzenia języka kubki smakowe
słabo rogowaciejącym nabłonkiem
• pokryte nierogowaciejącym nabłonkiem
• na górnej powierzchni kilka
• trzy regularne brodawki wtórne
kubków smakowych
• w nabłonku bocznych powierzchni
• leżą pomiędzy brodawkami
liczne kubki smakowe
nitkowatymi
• u człowieka z wiekiem zanikają

Pod brodawkami okolonymi znajdują się otworek

gruczoły von Ebnera (językowe tylne) smakowy

• złożone gruczoły surowicze

• leżą głęboko, między mięśniami języka
• przewody uchodzą do rowka
okołobrodawkowego
• wydzielają lipazę, która trawi
warstewkę lipidów pokrywającą
nabłonek jamy ustnej po tłustym gruczoły
gruczoły
posiłku i blokującą kubki smakowe
• wydzielina oczyszcza i opłukuje rowki przewód
okołobrodawkowe i powierzchnie
kubków smakowych
Kubek smakowy
to beczułkowata grupa walcowatych
komórek nabłonkowych wmontowana
w otaczający nabłonek wielowarstwowy
płaski.

Pojedyncze kubki występują również

w nabłonku podniebienia i gardła

3
 Jak działa kubek smakowy:
otworek smakowy • komórki podstawne (macierzyste) receptory
• komórki smakowe typu 1, 2, 3 1. Związki chemiczne zawarte w pokarmie
mikrokosmki • zakończenia nerwowe wiążą się z receptorami obecnymi w błonie
/wypustki komórkowej pokrywającej mikrokosmki
Typ 1: (60 %) ciemna cytoplazma, 1 komórek smakowych.
komórki mikrokosmki, ziarna wydzielnicze. 2. Następuje otwarcie/zamknięcie kanałów
komórki typu 3 Funkcja podporowa/wspomagająca 1
typu 1,2 3 jonowych lub aktywacja białek G -
2 aktywacja komórek smakowych
Typ 2: jasna cytoplazma, mikrokosmki,
siateczka gładka. Receptory dla 2 3. Komórki typu 2 uwalniają neuroprzekaźnik
wszystkich smaków z wyjątkiem 2 (ATP) przez transportery błonowe, komórki
zakończenia
nerwowe
kwaśnego. typu 3 uwalniają neuroprzekaźniki
z pęcherzyków (egzocytoza).
komórki
Typ 3: ciemna cytoplazma, mikrokosmki,
podstawne w dolnej części pęcherzyki 4. Nastepuje wzbudzenie sygnału we
zawierające neuroprzekaźniki włóknie nerwowym i jego przekazanie do
(serotonina, GABA). Receptory CSN.
dla smaku kwaśnego.
Smaki: słony, kwaśny, gorzki, słodki,
Do dolnych rejonów komórek smakowych umami (glutaminian)
dochodzą zakończenia nerwowe Jedna komórka – jeden smak
Jeden kubek – wszystkie smaki

Migdałki
Receptory smakowe krypty
• są wbudowane w błonę śluzową
(należą do tzw. tkanki limfoidalnej
błon śluzowych)
• ich powierzchnię pokrywa
• smak słony: kanały sodowe
nabłonek, który tworzy
• smak kwaśny: kanały kationowe aktywowane przez H+
wpuklenia – krypty)
• smaki słodki, gorzki, umami: receptory związane
• krypta otoczona tkanką
z białkami G (wolniejsze działanie)
limfoidalną = mieszek
• obecne grudki chłonne
i rozproszona tkanka limfoidalna
słony kwaśny umami słodki gorzki • przeważają limfocyty B
• brak doprowadzających naczyń
chłonnych, obecne naczynia
wyprowadzające Tkanka limfoidalna migdałków reaguje
na antygeny obecne w jamie gardłowej
(powietrze, pokarm), jeżeli przejdą one
T1R1+T1R3 T1R2+T1R3 T2R przez barierę nabłonkową.
Antygeny przenoszone są przez specjalne
komórki obecne w nabłonku (komórki M)

Migdałki podniebienne
Migdałek gardłowy
• największe
• wpuklenia nabłonka (rowki
• otoczone łącznotkankową torebką
oddzielające fałdy błony
• liczne (ok. 20) głębokie krypty
śluzowej)
• nabłonek wielowarstwowy płaski
• nabłonek dróg oddechowych
(wieloszeregowy z rzęskami
i komórkami kubkowymi)

krypta
Migdałki trąbkowe
Migdałek językowy
• zlokalizowane u ujścia
• pojedyncza,
trąbek słuchowych
rozgałęziona krypta
• brak wpukleń nabłonka
• nabłonek
lub płytkie wpuklenia
wielowarstwowy płaski
• nabłonek dróg oddechowych

4
Cytologia wymazów z jamy ustnej

• barwienie metodą Papanicolaou

• w wymazie obecne komórki
nabłonka z warstwy powierzchniowej

Wymaz z policzka:
komórki nierogowaciejące, z jądrami

Wymaz z podniebienia twardego:

komórki rogowaciejące, inne
zabarwienie, w wielu komórkach
brak jąder

Nietypowa keratynizacja lub obecność

dysplastycznych komórek może
wskazywać na zmiany
przednowotworowe i nowotworowe,
obecność leukocytów na procesy
zapalne.