Warstwy cewy nabłonek

pokarmowej:
błaszka właściwa z gruczołami
1. Błona śluzowa
• nabłonek
• blaszka właściwa muscularis mucosae
• muscularis mucosae błona podśluzowa

Układ 2. Błona podśluzowa błona mięśniowa

pokarmowy 3. Błona mięśniowa

• warstwa okrężna
• warstwa podłużna
naczynia

bl. właściwa
4. Błona surowicza nabłonek

Cz. II lub włóknista

gruczoł

gruczoł
błona surowicza
Cewa pokarmowa
błona mięśniowa
warstwa podłużna

warstwa okrężna

błona podśluzowa musc. grudka chłonna

mucosae

Żołądek błona śluzowa

• wpust
• trzon i dno
• odźwiernik

przełyk wpust
Przełyk: błona podśluzowa
• nabłonek wielowarstwowy płaski Ogólne cechy budowy ściany:
• blaszka właściwa bogata w włókna sprężyste
• gruczoły śluzowe (przełykowe gr. wpustowe) • nabł. jednowarstwowy walcowaty
w blaszce właściwej pokrywający powierzchnię i
• szeroka, nieregularna muscularis mucosae tworzący wpuklenia (dołeczki żoł.)
o układzie podłużnym mięśniówka
• w blaszce właściwej ciasno ułożone
• gruczoły śluzowe (gr. właściwe) w bł. podśluzowej gruczoły cewkowe (wpustowe,
(wydzielają śluz, lizozym, jony wodorowęglanowe) właściwe, odźwiernikowe)
• w błonie mięśniowej mięśnie szkieletowe i gładkie • dodatkowa wewnętrzna warstwa
• zewnętrzna błona włóknista mięśniowa o układzie spiralnym

Nabłonek
Nierozpuszczalny śluz
powierzchniowy
produkowany przez komórki
nabłonka powierzchniowego, HCO3
• wysokie walcowate alkalizowany przez jony
komórki wodorowęglanowe przechodzące
• aparat Golgiego z podnabłonkowych naczyń
• siateczka szorstka tworzy warstwę ochronną
• śluzowe ziarna na wewnętrznej powierzchni
wydzielnicze HCl
żołądka HCO3
• mikrokosmki na
powierzchni
• połączenia
międzykomórkowe

1
 Trzon i dno żołądka
Gruczoły żołądkowe właściwe: proste gruczoły cewkowe ułożone
równolegle w blaszce właściwej, pomiędzy nimi niewielka ilość
tkanki łącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi

Miejscowe uszkodzenie ochronnej warstwy śluzowej

i komórek nabłonka powierzchniowego prowadzi do
pogłębiającego się ubytku błony śluzowej (wrzód żołądka).
Uszkodzenia takie spowodowane są zazwyczaj przez bakterię
Helicobacter pylori.

Gruczoł żołądkowy właściwy Komórki macierzyste żołądka

ma trzy odcinki: odpowiadają za odnowę i regenerację
• cieśń nabłonka powierzchniowego oraz gruczołów
• szyjkę Komórka
• trzon z dnem macierzysta kom. powierzchniowe
Nisza (cieśń gruczołu żołądkowego
i jej otoczenie):
Buduje go pięć typów komórek: • fibroblasty podnabłonkowe
• perycyty kapilarów kom. macierzyste
• komórki niezróżnicowane - macierzyste • komórki okładzinowe fibroblasty
(cieśń) (wszystkie te komórki wydzielają
• komórki śluzowe szyjki (szyjka) czynniki sygnałowe/wzrostowe kom. śluzowe szyjki
• komórki główne (trzon) regulujące aktywność komórek
• komórki okładzinowe (wszystkie odcinki) macierzystych)
kom. okładzinowe
• komórki dokrewne (wszystkie odcinki)

kom. dokrewne

kom. główne

Komórki główne
Komórki śluzowe szyjki
• zasadochłonne
produkują rozpuszczalny śluz
• siateczka szorstka
• aparat Golgiego
• ziarna wydzielnicze

produkują enzymy żołądkowe:

pepsynogen, lipazę żołądkową
i podpuszczkę (u niemowląt)

2
 Komórki okładzinowe
• duże, piramidowe/owalne
• kwasochłonne
• niekiedy dwujądrzaste
• system tubularno-pęcherzykowy/
kanaliki wewnątrzkomórkowe z licznymi
mikrokosmkami
• bardzo liczne mitochondria B

Komórki dokrewne
(enteroendokrynowe)

stymulacja produkują hormony peptydowe,

przeważnie o lokalnym działaniu
(gastryna, (m. in. gastrynę i grelinę
acetylocholina
histamina)
pobudzającą apetyt)
W dolnej połowie gruczołów
Komórki okładzinowe produkują HCl żołądkowych właściwych znajdują
i czynnik wewnętrzny Castle’a. się komórki ECL wydzielające
HCl
histaminę (pod wpływem
System tubularno-pęcherzykowy to acetylocholiny i gastryny)
cytoplazmatyczny magazyn błon
bogatych w transportery jonowe.
Po stymulacji pęcherzyki i rurki
Transportery uczestniczące
wbudowują się w błonę kanalików
w „produkcji” HCl:
wewnątrzkomórkowych.
• antyporter protonowo-potasowy
• antyporter dwuwęglanowo-
„Produkcja” HCl polega na transporcie
chlorkowy
jonów H+ and Cl- do światła kanalików
• kanał chlorkowy
wewnątrzkomórkowych, skąd dostają
• kanał potasowy
się do światła gruczołu.
• pompa sodowo-potasowa

Wpust: Odźwiernik:
• głębokie dołeczki
• płytsze, nieregularne dołeczki żołądkowe • rozgałęzione cewkowe gruczoły odźwiernikowe
• gruczoły wpustowe (cewkowe, poskręcane) zawierające • gruba warstwa okrężna mięśniówki (zwieracz)
- komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego)
- komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki)
- pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkujące gastrynę)

dołeczki

Gruczoły odźwiernikowe:

• komórki śluzowe
(identyczne jak k. szyjki)
produkujące też lizozym
• liczne komórki
dokrewne (G)
produkujące gastrynę
gruczoły • pojedyncze komórki
okładzinowe

3
 Dwa piętra błony śluzowej jelita cienkiego:
Jelito cienkie • górne: kosmki jelitowe
• dolne: gruczoły (krypty) jelitowe
zwiększenie powierzchni
chłonnej:
• fałdy okrężne: x 2-3
• kosmki jelitowe: x 10
• brzeżek szczoteczkowy
na powierzchni nabłonka:
x 20

Nabłonek jelitowy
(jednowarstwowy walcowaty)
pokrywa kosmki i wyściela krypty:

Typy komórek:
• enterocyty
• komórki kubkowe
• komórki niezróżnicowane (tylko w kryptach)
• komórki Panetha (tylko w kryptach)
• komórki dokrewne
• komórki szczoteczkowe
• komórki M

Enterocyty Komórki kubkowe

• wysokie, walcowate
produkują rozpuszczalny
• brzeżek szczoteczkowy
śluz
(z ektoenzymami)
• liczne organelle
• połączenia między-
komórkowe

Funkcje:

• resorbcja substancji prostych

(produktów trawienia)
• resynteza trójglicerydów
i tworzenie chylomikronów

Substancje proste są • wąska podstawa

przekazywane do naczyń • rozszerzona część górna
krwionośnych, a chylomikrony z ziarnami wydzielniczymi
do naczyń chłonnych (słabo się barwią)

kom. zróżnicowane

Komórki macierzyste
(niezróżnicowane)

kom.
różnicujące się

kom.
namnażające się
• lokalizacja:
w dnie krypt jelitowych fibroblasty kom. macierzyste

• nisza: krypta

- blaszka podstawna fibroblast

- fibroblasty otaczające kryptę kom. kubkowe

enterocyty kom. Panetha

- naczynia włosowate kom. dokrewne
- zakończenia nerwowe włókien splotu Komórki Panetha
Meissnera • w dnie krypt
• szorstka siateczka, aparat Golgiego
• różnicują się we wszystkie typy komórek • kwasochłonne ziarna wydzielnicze
nabłonka jelitowego, odpowiadają za odnowę • produkują białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny)
i regenerację nabłonka • wydzielają IgA
kapilara neuron
śródścienny
• fagocytują (słabo) bakterie i jednokomórkowe pasożyty

4
 Kosmek jelitowy
Komórki szczoteczkowe (rzadkie)
• palczaste uwypuklenie błony śluzowej (0,2 x 1 mm)
• pęczek długich mikrokosmków pokryte nabłonkiem jelitowym
na powierzchni • pod nabłonkiem ciągła warstwa miofibroblastów
• zakończenia nerwowe blisko (uczestniczą w regulacji odnowy nabłonka
podstawy i procesów obronnych)
• podobne do komórek receptorycznych • wewnątrz zrąb:
kubków smakowych bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka
• funkcja chemoreceptoryczna (komórki tk. łącznej właściwej i leukocyty)

Zrąb zawiera:
- kapilary o ścianie
okienkowej
- pojedyncze ślepe
naczynie chłonne
- 1-3 pęczków komórek
mięśniowych gładkich
(„pompowanie”
chłonki)

Krypta jelitowa Dwunastnica

• dno: komórki Panetha i komórki
• duże, szerokie kosmki
macierzyste
• mało kom. kubkowych
• ponad dnem: komórki namnażające się
• w błonie podśluzowej
(progenitorowe)
gruczoły dwunastnicze
• górna 1/2: różnicujące się komórki
(Brunnera)
(głównie enterocyty i kubkowe)
przesuwające się stopniowo ku górze

enterocyty

kom. kubkowe

kom. dokrewne
Gruczoły dwunastnicze produkują:
kom. progenitorowe • zasadowy płyn bogaty w wodorowęglany (neutralizacja kwaśnej treści
przechodzącej z żołądka)
kom. macierzyste
• urogastron (hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku)
• EGF
kom. Panetha
• lizozym

Jelito grube

• brak kosmków - obecne tylko

głębokie, regularne krypty
• bardzo liczne komórki kubkowe
• brak komórek Panetha
• fałdy półksiężycowate
• zewnętrzna warstwa mięśniówki
podzielona na trzy odrębne
„taśmy”

Funkcje:
• wchłanianie wody
• transport jonów
Jelito czcze Jelito kręte • produkcja śluzu
• krótkie, wąskie kosmki
• węższe i krótsze kosmki (formowanie mas
• więcej komórek kubkowych
• więcej komórek kubkowych • duże skupiska grudek chłonnych kałowych)
(kępki Peyera) w błonie podśluzowej

5
 Kanał
odbytniczy

Łagodny rozrost krypt jelitowych powoduje powstanie

uwypukleń błony śluzowej – polipów jelita grubego, które
mogą ulegać zezłośliwieniu i dawać początek rakowi

• podłużne fałdy błony śluzowej

• nabłonek: jednowarstwowy walcowaty → wielowarstwowy walcowaty →
wielowarstwowy płaski
• gruczoły śluzowe w blaszce właściwej
• sploty żylne w błonie podśluzowej
• zwieracze: wewnętrzny (mięśniówka gładka) i zewnętrzny (m. szkieletowa)

Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej Wyrostek robaczkowy ma budowę ściany jelita grubego
i duże skupiska tkanki limfoidalnej

• skupiska tkanki
limfoidalnej
w blaszce właściwej
i w błonie podśluzowej
(zmniejszają się
z wiekiem)
• pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy)
• obecne kom. Panetha
• skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki limfoidalnej:
• ciągła warstwa
- kępki Peyera w jelicie krętym
podłużna mięśniówki
- wyrostek robaczkowy

bakterie

transcytoza

limfocyty

węzeł chłonny

komórka
prezentująca
antygen

Zaleganie treści jelitowej w świetle wyrostka robaczkowego
prowadzi do proliferacji flory bakteryjnej i może powodować
zapalenie wyrostka
Komórki M
• występują w miejscu kontaktu nabłonka
jelitowego z tkanką limfoidalną
• mikrofałdy na powierzchni szczytowej
• pochłaniają obce antygeny (np. bakterie)
i przenoszą je na drodze transcytozy
do tkanki limfoidalnej
• w ten sposób monitorują antygenowy
skład zawartości cewy pokarmowej

6
 Unerwienie (autonomiczne) Z układem nerwowym cewy pokarmowej
cewy pokarmowej współpracują śródmiąższowe komórki Cajala
Splot
żołądek jelito cienkie jelito grube
podśluzówkowy
• lokalizacja:
mięśniówkowy warstwa mięśniowa

• kontaktują się
z zakończeniami
nerwowymi i z kom.
mięśniowymi
komórki
(neksusy)
zwojowe

komórki
glejowe
• splot podśluzówkowy
- wewnętrzny Meissnera
- zewnętrzny Schabadascha
• splot mięśniówkowy Auerbacha
Sploty zawierają komórki nerwowe (zwojowe) i komórki glejowe podobne do
astrocytów
włókna • spontanicznie
nerwowe generują bodźce
skurczowe („wolne”
fale perystaltyczne)
kontrolują wydzielanie gruczołów • pośredniczą w
i kurczliwość muscularis mucosae przekazywaniu
kontroluje perystaltykę bodźców pomiędzy
zakończeniami nerw.
a kom. mięśniowymi

Komórki dokrewne cewy pokarmowej Komórki dokrewne cewy pokarmowej (przykłady)

(enteroendokrynowe)
Nazwa Wydzielany Działanie
• należą do systemu komórek DNES (APUD) hormon
• zlokalizowane w nabłonku gruczołów, krypt
i (rzadziej) w nabłonku powierzchniowym Delta somatostatyna hamuje wydzielanie
• mogą być „otwarte” lub „zamknięte” (D) innych kom. dokrewnych
• mają ziarna wydzielnicze w części podstawnej Epsilon grelina pobudza łaknienie
• produkują hormony peptydowe zazwyczaj
EC serotonina pobudza perystaltykę
o lokalnym działaniu (wpływają na przepływ krwi,
wydzielanie gruczołów i kurczliwość mięśniówki), G gastryna pobudza wydzielanie HCl
niekiedy również o działaniu odległym
H VIP rozszerza naczynia krw.
otwarta
I cholecystokinina pobudza wydzielanie w
trzustce, obkurcza
pęcherzyk żółciowy
L GLP pobudza wydzielanie
insuliny, hamuje
perystaltykę
S sekretyna pobudza wydzielanie
wodorowęglanów w
otwarta zamknięta zamknięta trzustce