Professional Documents
Culture Documents
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Σκοπός του παρόντος συγγράμματος είναι να βοηθήσει στην διδασκαλία και την μελέτη του
μαθήματος της Φυσικής για την Γ’ Γυμνασίου. Σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστά το
σχολικό βιβλίο, αλλά παρουσιάζει τα σημαντικότερα σημεία της θεωρίας καθώς και κάποιες
επιπλέον πληροφορίες προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα δύσκολα κομμάτια της.
Στο τέλος κάθε ενότητας παρατίθενται ασκήσεις κλειστού τύπου, ασκήσεις και προβλήματα
προς λύση.
Ο συγγραφέας,
Νικήτας Σακελλαρόπουλος
3
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Προκειμζνου να εξθγιςουμε τισ θλεκτρικζσ δυνάμεισ δεχόμαςτε ότι θ φλθ ζχει μια
ιδιότθτα που τθ ςυνδζουμε με ζνα φυςικό μζγεκοσ που ονομάηουμε θλεκτρικό φορτίο.
υγκεκριμζνα υπάρχουν δφο είδθ θλεκτρικοφ φορτίου:
Θετικό φορτίο ζχουν όλα τα ςϊματα τα οποία είναι όμοια φορτιςμζνα με τθν γυάλινθ
ράβδο που ζχει τριφτεί ςε μεταξωτό φφαςμα.
Αρνθτικό φορτίο ζχουν τα ςϊματα που είναι όμοια φορτιςμζνα με τθν πλαςτικι ράβδο
που ζχει τριφτεί ςε μάλλινο φφαςμα.
Μονάδα μζτρθςθσ του θλεκτρικοφ φορτίου ςτο S.I. είναι το Coulomb (C).
Επειδι το Coulomb είναι πολφ μεγάλθ μονάδα μζτρθςθσ φορτίου, ςτθ Φυςικι
χρθςιμοποιοφμε ςυνικωσ υποδιαιρζςεισ του Coulomb, οι οποίεσ παρουςιάηονται παρακάτω:
5
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
φμφωνα με τθν ατομικι κεωρία, όλα τα ςϊματα αποτελοφνται από άτομα. φμφωνα με
το ατομικό μοντζλο του Bohr, κάκε άτομο αποτελείται από τον πυρινα και τα θλεκτρόνια.
e- e-
p+
p+
p+
p+ e-
e-
Σα θλεκτρόνια του ατόμου, που είναι αρνθτικά φορτιςμζνα, περιφζρονται ςε τροχιζσ γφρω
από τον πυρινα. Ζχουν φορτίο αντίκετο με το φορτίο του πρωτονίου, qe = -1,6 ∙ 10-19 C, και μάηα
πολφ μικρότερθ από τα πρωτόνια και τα νετρόνια.
ε κάκε άτομο ο αρικμόσ των πρωτονίων είναι ίςοσ με τον αρικμό των θλεκτρονίων.
Επομζνωσ το ςυνολικό φορτίο του ατόμου είναι μθδζν αφοφ :
Δθλαδι το άτομο είναι θλεκτρικά ουδζτερο. υγκεκριμζνα τα φορτία του πρωτονίου και
του θλεκτρονίου είναι :
Ιόν ονομάηουμε ζνα άτομο που ζχει πάρει ι ζχει χάςει θλεκτρόνια
Για να αποςπαςτεί ζνα θλεκτρόνιο από ζνα άτομο, απαιτείται προςφορά ενζργειασ για να
υπερνικθκεί θ ελκτικι δφναμθ του πυρινα. (Σριβι, ακτινοβολία, κ.α.)
Σο φορτίο κάκε φορτιςμζνου ςϊματοσ είναι πάντα ακζραιο πολλαπλάςιο του φορτίου
του θλεκτρονίου. (qe = -1,6 ∙ 10-19 C)
με Ν = 0 ,1 , 2 , 3 ,….(ακζραιοσ)
Παράδειγμα :
Σρίβουμε μια πλαςτικι ράβδο με μάλλινο φφαςμα. Σο φορτίο που αποκτά θ ράβδοσ είναι
q1 = -6.4 ∙ 10-17 C.
(α) Πόςο φορτίο απζκτθςε το μάλλινο φφαςμα;
(β) Πόςα θλεκτρόνια ζδωςε το φφαςμα ςτθ ςφαίρα;
Απάντθςθ:
(α) Εφαρμόηουμε τθν αρχι διατιρθςθσ θλεκτρικοφ φορτίου. Πριν τρίψουμε τθ ράβδο, το
ςυνολικό φορτίο ράβδου - υφάςματοσ είναι μθδζν. Δθλαδι: .
Αφοφ τρίψουμε τθ ράβδο είναι : όπου q2 το φορτίο του υφάςματοσ και q1 το
φορτίο τθσ ράβδου. Άρα:
ι ι
7
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
(β) Σο κάκε θλεκτρόνιο ζχει φορτίο qe = -1,6 ∙ 10-19 C. Για να βροφμε τον αρικμό Ν των
θλεκτρονίων που ζδωςε το φφαςμα ςτθ ράβδο, κα διαιρζςουμε το φορτίο τθσ ράβδου με το
φορτίο του θλεκτρονίου.
Ηλζκτριςθ
2. Με επαφι : Αν ζνα φορτιςμζνο ςϊμα ζρκει ςε επαφι με ζνα αφόρτιςτο τότε μεταξφ των δφο
ςωμάτων μετακινοφνται θλεκτρόνια.
(Αν το θλεκτριςμζνο ςϊμα είναι αρνθτικά θλεκτριςμζνο τότε ζχει περίςςια θλεκτρονίων
και μερικά από αυτά μετακινοφνται ςτο αφόρτιςτο ςϊμα που φορτίηεται και αυτό αρνθτικά. Αν
το κετικά θλεκτριςμζνο ςϊμα είναι κετικά θλεκτριςμζνο τότε γίνεται το αντίκετο.)
Αν πλθςιάςουμε ζνα κετικά φορτιςμζνο ςϊμα ςε ζναν αγωγό τα ελεφκερα θλεκτρόνια του
αγωγοφ ζλκονται με αποτζλεςμα το ζνα άκρο να εμφανίηεται κετικά φορτιςμζνο και τα άλλο
αρνθτικά
τθν περίπτωςθ αυτι το ςϊμα (δθλαδι ο αγωγόσ) δεν είναι θλεκτρικά φορτιςμζνοσ
(αφοφ οφτε πιρε οφτε ζδιωξε θλεκτρόνια) αλλά θλεκτριςμζνοσ.
F F
r
1. Είναι ανάλογθ με το θλεκτρικό φορτίο κάκε ςφαίρασ, άρα και με το γινόμενο τουσ.
2. Είναι αντιςτρόφωσ ανάλογθ με το τετράγωνο τθσ μεταξφ τουσ απόςταςθσ.
3. Είναι ελκτικι αν τα φορτία είναι ετερόςθμα και απωςτικι αν είναι ομόςθμα.
Η ςτακερά αναλογίασ k και εξαρτάται από το υλικό μζςα ςτο οποίο βρίςκονται τα φορτία
κακϊσ και το ςφςτθμα μονάδων που χρθςιμοποιοφμε. το S.I. για το κενό (ι τον αζρα)
ιςχφει:
Ο νόμοσ του Coulomb ιςχφει όταν οι διαςτάςεισ των ςωμάτων είναι πολφ μικρζσ ςε ςχζςθ
με τθ μεταξφ τουσ απόςταςθ.
Οι θλεκτρικζσ δυνάμεισ παίηουν κυρίαρχο ρόλο ςτον μικρόκοςμο (ςχθματιςμόσ ατόμων,
μορίων κ.α.).
Οι δυνάμεισ που αςκοφνται μεταξφ δφο ςθμειακϊν φορτίων βρίςκονται πάντα ςτθν
ευκεία που ςυνδζει τα δφο ςϊματα.
Οι θλεκτρικζσ δυνάμεισ αςκοφνται από απόςταςθ.
9
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Όταν χρθςιμοποιοφμε τον νόμο του Coulomb ελζγχουμε πάντα αν όλα τα μεγζκθ είναι
ςτισ ςωςτζσ μονάδεσ μζτρθςθσ (C , m , N). Αν ζχουμε υποδιαιρζςεισ, κάνουμε τισ
απαραίτθτεσ μετατροπζσ πριν λφςουμε τθν άςκθςθ.
1θ περίπτωςθ : μασ δίνουν τα φορτία και τθν απόςταςθ και ψάχνουμε τθν F.
Παράδειγμα : Δφο μεταλλικζσ ςφαίρεσ Α και Β ίδιασ ακτίνασ βρίςκονται ςτον αζρα, ςε απόςταςθ
r = 3 m και είναι φορτιςμζνεσ με φορτία q1 = +3 μC και q2 = -5 μC αντίςτοιχα. Να βρεκεί θ δφναμθ
που αςκείται από τθ μία ςφαίρα ςτθν άλλθ.
2θ περίπτωςθ : μασ δίνουν τα φορτία και τθν F και ψάχνουμε τθν απόςταςθ.
Παράδειγμα : Δφο μεταλλικζσ ςφαίρεσ Α και Β ίδιασ ακτίνασ βρίςκονται ςτον αζρα και είναι
φορτιςμζνεσ με φορτία q1 = +4 μC και q2 = -5 μC αντίςτοιχα. Αν θ μεταξφ τουσ δφναμθ είναι
F = 20 ∙ 10-3 N, να βρεκεί θ απόςταςθ μεταξφ των δφο ςφαιρϊν.
3θ περίπτωςθ : μασ δίνουν το ζνα φορτίο, τθν απόςταςθ και τθν F και ψάχνουμε το άλλο φορτίο.
Παράδειγμα : Δφο μεταλλικζσ ςφαίρεσ Α και Β ίδιασ ακτίνασ βρίςκονται ςτον αζρα και είναι
φορτιςμζνεσ με φορτία q1 = +8 μC και q2 αντίςτοιχα. Αν θ μεταξφ τουσ δφναμθ είναι F = 27 ∙ 10-3 N
και βρίςκονται ςε απόςταςθ r = 400 cm να βρεκεί το φορτίο q2.
4θ περίπτωςθ : Δεν μασ δίνουν νοφμερα. Ψάχνουμε να βροφμε πωσ αλλάηει θ δφναμθ Κουλόμπ
αλλάηοντασ τα q1, q2 και r.
11
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Ηλεκτρικό πεδίο
Μια περιοχι του χϊρου ονομάηεται θλεκτρικό πεδίο αν αςκοφνται θλεκτρικζσ δυνάμεισ ςε
κάκε φορτιςμζνο ςϊμα που φζρνουμε μζςα ςε αυτι τθν περιοχι.
Σα φορτιςμζνα ςϊματα αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ μζςω των θλεκτρικϊν πεδίων που
δθμιουργοφν. Κάκε φορτιςμζνο ςϊμα δθμιουργεί ζνα θλεκτρικό πεδίο το οποίο αςκεί δφναμθ ςε
κάκε άλλο φορτιςμζνο ςϊμα.
+Q
Για να διαπιςτϊςουμε αν μία περιοχι είναι θλεκτρικό πεδίο, φζρνουμε ζνα θλεκτρικό
εκκρεμζσ με φορτιςμζνο ςφαιρίδιο μζςα ςτθν περιοχι και αν του αςκθκεί δφναμθ τότε θ
περιοχι είναι θλεκτρικό πεδίο.
Ζνταςθ (Ε): υνδζεται με τθν δφναμθ που κα αςκθκεί ςε ζνα κετικό θλεκτρικό φορτίο 1C
(δοκιμαςτικό φορτίο). Όλα τα ςθμεία που απζχουν r από το Q το μζτρο τθσ ζνταςθσ E
είναι το ίδιο.
Ηλεκτρικζσ δυναμικζσ γραμμζσ : Μασ δείχνουν τθ διεφκυνςθ, τθ φορά και το μζτρο τθσ
θλεκτρικισ δφναμθσ που αςκείται από το πεδίο ςτο δοκιμαςτικό φορτίο (κετικό).
2. Σο φορτίο του θλεκτρονίου είναι qe = -1,6 ∙ 10-19 C. Να βρείτε το φορτίο αυτό ςε mC, ςε μC
και ςε nC.
3. Σρία ςϊματα ζχουν θλεκτρικά φορτία q1 = +2 ∙ 10-7 C, q2 = -0,2 μC και q3 = +2 ∙ 103 nC. Να
βρείτε το ςυνολικό φορτίο των ςωμάτων αυτϊν.
13
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
6. Ποιζσ από τισ επόμενεσ προτάςεισ είναι ςωςτζσ και ποιζσ λάκοσ;
8. Όταν μια γυάλινθ ράβδο τθν τρίβουμε με μεταξωτό φφαςμα θ φόρτιςθ τθσ ράβδου
επιτυγχάνεται με :
9. Μια ςφαίρα φορτίηεται με τριβι. Για ποια από τισ επόμενεσ προτάςεισ θ ςφαίρα είναι
μονωτισ και για ποια αγωγόσ;
12. το άτομο του υδρογόνου το θλεκτρόνιο κινείται γφρω από τον πυρινα ςε κυκλικι τροχιά
ακτίνασ r = 4 ∙ 10-10 m. Να υπολογίςετε τθ δφναμθ Coulomb που αςκείται μεταξφ πυρινα
και θλεκτρονίου.
13. Δίνονται δφο ςθμειακά φορτία q1 = q2 = -3 ∙ 10-6 μC που βρίςκονται ςτον αζρα ςε
απόςταςθ r = 10 cm.
15
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
15. Η δφναμθ Coulomb μεταξφ δφο ετερϊνυμων ςθμειακϊν φορτίων q1 και q2 που βρίςκονται
ςε απόςταςθ r = 4 cm είναι F = 27 ∙ 10-8 N. Αν γνωρίηετε ότι το φορτίο q1 είναι ίςο με -6 μC,
να βρείτε το φορτίο q2.
16. Δφο φορτία q1 = 3 μC και q2 = - 8 μC βρίςκονται ςε απόςταςθ r μεταξφ τουσ και ζλκονται
με δφναμθ μζτρου . Να υπολογίςετε τθν απόςταςθ ςτθν οποία
βρίςκονται.
17. Δφο πολφ μικρζσ ςφαίρεσ, με φορτίο και , βρίςκονται ςε απόςταςθ r μεταξφ τουσ και
αλλθλεπιδροφν θλεκτρικά. Αν F θ δφναμθ αλλθλεπίδραςθσ μεταξφ των ςφαιρϊν, να
κάνετε τισ επόμενεσ αντιςτοιχίςεισ.
, , • • ⁄
⁄ , , • •
, , • •
, , ⁄ • •
19. Η δφναμθ Coulomb μεταξφ δφο ςθμειακϊν φορτίων q1 και q2 που βρίςκονται ςε
απόςταςθ r ζχει μζτρο F = 8 Ν. Αν διπλαςιαςτοφν και τα δφο φορτία κακϊσ και θ μεταξφ
τουσ απόςταςθ, ποιο κα είναι το μζτρο τθσ καινοφργιασ δφναμθσ με τθν οποία κα
απωκοφνται;
20. Δφο ίδιεσ μικρζσ ςφαίρεσ με φορτία q1 = +30 μC και q2 = +10 μC βρίςκονται ςτον αζρα και
ςε απόςταςθ r = 3 m μεταξφ τουσ.
17
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Παράδειγμα : Μεταλλικό ςφρμα ςυνδζεται ςτουσ πόλουσ μίασ μπαταρίασ. Ζνα αμπερόμετρο
μασ δείχνει ότι θ ζνταςθ του ρεφματοσ που περνάει από το ςφρμα είναι Ι = 100 mA .
(α) Πόςο φορτίο περνά από μία διατομι του ςφρματοσ ςε ζνα λεπτό;
(β) Πόςα είναι τα ελεφκερα θλεκτρόνια που περνοφν από μια διατομι του ςφρματοσ ςε 1 λεπτό;
(γ) Πόςθ πρζπει να γίνει θ ζνταςθ του ρεφματοσ ϊςτε ςε 10 ms να περάςει από μία διατομι του
ςφρματοσ φορτίο 2μC; Δίνεται e = 1,6 ∙ 10-19 C
19
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Απάντθςθ:
(α) Κάνουμε τισ μετατροπζσ:
Ι = 100 mA = 100 ∙ 10-3 Α = 102 ∙ 10-3 Α = 10-1 Α = 0,1 Α t = 1 min = 60 s
(β) Για να βροφμε ςε πόςα ελεφκερα θλεκτρόνια αντιςτοιχεί το φορτίο 6 C χρθςιμοποιοφμε τον
τφπο Q = N∙ e.
Η πραγματικι φορά του θλεκτρικοφ ρεφματοσ είναι θ φορά κίνθςθσ των ελεφκερων
θλεκτρονίων.
Η ςυμβατικι φορά του θλεκτρικοφ ρεφματοσ είναι θ φορά κίνθςθσ που κα είχαν τα κετικά
φορτία αν μποροφςαν να κινθκοφν.
Μζςα ςε ζνα θλεκτρικό κφκλωμα το ρεφμα ζχει φορά (ςυμβατικι) από τον κετικό πόλο τθσ
πθγισ προσ τον αρνθτικό.
Σα ελεφκερα θλεκτρόνια του κυκλϊματοσ κινοφνται, ζξω από τθν πθγι με φορά από τον
αρνθτικό πόλο τθσ πθγισ προσ τον κετικό (αντίκετθ τθσ φοράσ του ςυμβατικοφ ρεφματοσ)
και μζςα ςτθν πθγι από τον κετικό προσ τον αρνθτικό.
1. Θερμικά
2. Ηλεκτρομαγνθτικά
3. Χθμικά
4. Φωτεινά
Ηλεκτρικό κφκλωμα ονομάηεται κάκε διάταξθ που αποτελείται από κλειςτοφσ αγϊγιμουσ
«δρόμουσ» μζςω των οποίων μπορεί να διζλκει ρεφμα.
Ζνα θλεκτρικό κφκλωμα λζγεται κλειςτό όταν διαρρζεται από θλεκτρικό ρεφμα και
ανοιχτό όταν δεν διαρρζεται από θλεκτρικό ρεφμα.
Σο θλεκτρικό πεδίο που δθμιουργείται από τθν μπαταρία αςκεί δυνάμεισ ςτα ελεφκερα
θλεκτρόνια του αγωγοφ, οι οποίεσ παράγουν ζργο, το οποίο εκφράηει τθν ενζργεια που
μεταφζρεται από τθν πθγι ςτα κινοφμενα θλεκτρόνια.
Η ενζργεια του θλεκτρικοφ ρεφματοσ προζρχεται από τθν πθγι που κζτει ςε κίνθςθ τα
ελεφκερα θλεκτρόνια των ςυρμάτων και των θλεκτρικϊν ςυςκευϊν.
ε κάκε πθγι ενζργειασ μια μορφι ενζργειασ μετατρζπεται ςε θλεκτρικι. τισ μπαταρίεσ
μετατρζπεται χθμικι ενζργεια ςε θλεκτρικι.
Διαφορά δυναμικοφ
Διαφορά δυναμικοφ (Vπθγισ) ι θλεκτρικι τάςθ μεταξφ των πόλων μιασ θλεκτρικισ πθγισ
ονομάηουμε το πθλίκο τθσ ενζργειασ (Εθλεκτρικι ) που προςφζρεται από τθν πθγι ςε θλεκτρόνια
ςυνολικοφ φορτίου q, τα οποία περνοφν από το εςωτερικό τθσ, προσ το φορτίο q.
Διαφορά δυναμικοφ μεταξφ των άκρων ενόσ καταναλωτι ονομάηουμε το πθλίκο τθσ
ενζργειασ που μεταφζρουν ςτον καταναλωτι τα θλεκτρόνια ςυνολικοφ φορτίου q, όταν
διζρχονται από αυτόν, προσ το φορτίο q.
Όταν μία θλεκτρικι ςυςκευι δεν διαρρζεται από ρεφμα, θ τάςθ ςτα άκρα τθσ είναι μθδζν.
21
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Λ2
Λ1
+
-
(α) Σι μετατροπζσ ενζργειασ ζχουμε ςτθν μπαταρία και τι ςτον λαμπτιρα Λ1;
(β) Πόςο φορτίο περνά από μια διατομι του ςφρματοσ ςε 1 λεπτό;
(γ) Πόςθ θλεκτρικι ενζργεια δίνει θ μπαταρία ςτο κφκλωμα ςε ζνα λεπτό και πόςθ θλεκτρικι
ενζργεια απορροφά ο λαμπτιρασ Λ1 ςε 1 λεπτό;
Απάντθςθ :
(α) Η μπαταρία όταν διαρρζεται από ρεφμα μετατρζπει τθν χθμικι τθσ ενζργεια ςε θλεκτρικι. Η
θλεκτρικι ενζργεια που δίνει θ μπαταρία απορροφάται από τουσ λαμπτιρεσ που τθν
μετατρζπουν ςε φωτεινι και κερμικι.
(β) Σο κφκλωμα, αφοφ δεν ζχει διακλαδϊςεισ, κα διαρρζεται ολόκλθρο από το ίδιο ρεφμα,
ζνταςθσ Ι = 2 Α. Επομζνωσ :
Μετατρζπουμε πρϊτα το 1 λεπτό : 1 λεπτό = 60 sec.
Σα υπόλοιπα Joule ενζργειασ (1440 - 1200 = 240 J) προφανϊσ απορροφικθκαν από τον
λαμπτιρα Λ2 (και κάποια ελάχιςτα από τα καλϊδια ςφνδεςθσ).
Όλεσ τισ θλεκτρικζσ ςυςκευζσ τισ ονομάηουμε θλεκτρικά δίπολα διότι διακζτουν άκρα
(πόλουσ), με τα οποία ςυνδζονται ςτο κφκλωμα.
Ηλεκτρικι αντίςταςθ (R) ενόσ θλεκτρικοφ διπόλου, ονομάηουμε το πθλίκο τθσ θλεκτρικισ
τάςθσ (V) που εφαρμόηεται ςτουσ πόλουσ του διπόλου προσ τθν ζνταςθ του θλεκτρικοφ ρεφματοσ
(I) που το διαρρζει. Δθλαδι :
Γενικά θ αντίςταςθ των θλεκτρικϊν διπόλων μεταβάλλεται ανάλογα με τθν ζνταςθ που
εφαρμόηεται.
Αντιςτάτεσ ονομάηονται τα θλεκτρικά δίπολα των οποίων θ αντίςταςθ είναι ςτακερι.
(μετατρζπουν όλθ τθν θλεκτρικι ενζργεια ςε κερμικι).
Νόμοσ του Ωμ
ε ζναν μεταλλικό αγωγό το διάγραμμα τθσ ζνταςθσ του ρεφματοσ που τον διαρρζει ςε
ςυνάρτθςθ με τθν θλεκτρικι τάςθ ςτα άκρα του, είναι ευκεία θ οποία διζρχεται από το μθδζν.
Δθλαδι τα μεγζκθ I και V είναι ανάλογα. Επομζνωσ:
I
0 V
Όταν μεταβάλλουμε τθν τάςθ (V) ςτα άκρα του αγωγοφ, μεταβάλλεται και θ ζνταςθ (Ι) του
ρεφματοσ που τον διαρρζει, αλλά ο λόγοσ παραμζνει ςτακερόσ. Δθλαδι θ αντίςταςθ =
είναι ςτακερι, οπότε είναι ζνασ αντιςτάτθσ.
Η ζνταςθ του θλεκτρικοφ ρεφματοσ που διαρρζει ζναν μεταλλικό αγωγό (ςτακερισ
κερμοκραςίασ) είναι ανάλογθ τθσ διαφοράσ δυναμικοφ (V) που εφαρμόηεται ςτα άκρα του.
( )
𝟏
Ο νόμοσ του Ωμ, 𝚰 𝐕 𝐕 𝐈 𝐑 ,ιςχφει μόνο όταν θ R είναι
𝐑
V
ςτακερι, δθλαδι για τουσ αντιςτάτεσ, ενϊ θ ςχζςθ R= I ιςχφει για όλουσ τουσ
αγωγοφσ, ανεξάρτθτα από το αν θ αντίςταςθ τουσ είναι ςτακερι ι όχι.
23
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Όταν αυξάνεται θ τάςθ που εφαρμόηουμε ςτα άκρα ενόσ αγωγοφ, αυξάνεται και θ ζνταςθ
του ρεφματοσ που τον διαρρζει.
(Όταν θ τάςθ μεγαλϊνει, τα θλεκτρόνια αποκτοφν μεγαλφτερθ κινθτικι ενζργεια άρα και
ταχφτθτα, με αποτζλεςμα να περνοφν περιςςότερα από μια διατομι του αγωγοφ ςε οριςμζνο
χρόνο.)
Η αντίςταςθ ενόσ αγωγοφ είναι ζνα μζτρο τθσ δυςκολίασ που προβάλλει ο αγωγόσ ςτθ
διζλευςθ του ρεφματοσ μζςα από αυτόν.
ρ ονομάηεται θ ειδικι αντίςταςθ του υλικοφ και εξαρτάται από τθ κερμοκραςία ςφμφωνα με
τον τφπο .
Ροοςτάτθσ
Ο ροοςτάτθσ είναι μια διάταξθ με τθν οποία μποροφμε να μεταβάλλουμε τθν ζνταςθ του
θλεκτρικοφ ρεφματοσ που διαρρζει μια θλεκτρικι ςυςκευι. Η λειτουργία του ςτθρίηεται ςτο
γεγονόσ ότι θ θλεκτρικι αντίςταςθ ενόσ αγωγοφ είναι ανάλογθ του μικουσ του ςφρματοσ.
Α Β
Λ
+ -
Σο ποτενςιόμετρο παρζχει μια επικυμθτι τάςθ (μικρότερθ τθσ τάςθσ τθσ πθγισ) ςε μια
ςυςκευι που ςυνδζεται ςτα άκρα Α και Δ. Η τάςθ μεταξφ των Α και Δ είναι , όπου θ
RΑΔ μεταβάλλεται μετακινϊντασ τον δρομζα.
VAΓ
Α Β
+ -
φνδεςθ αντιςτατϊν
ε μία ςυνδεςμολογία αντιςτατϊν θ ζνταςθ του θλεκτρικοφ ρεφματοσ που μπαίνει και
βγαίνει από τα άκρα τθσ ςυνδεςμολογίασ ονομάηεται ολικι ζνταςθ Ιολ, ενϊ θ τάςθ που
εφαρμόηεται ςτα άκρα τθσ ονομάηεται ολικι τάςθ Vολ.
25
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Αντιςτάτεσ ςε ςειρά
Άρα όςο ο αρικμόσ των αντιςτατϊν αυξάνεται θ ιςοδφναμθ αντίςταςθ αυξάνεται και
είναι μεγαλφτερθ από κάκε μια αντίςταςθ ξεχωριςτά.
Η τάςθ ςτα άκρα των αντιςτατϊν R1 και R2 κα είναι θ ίδια (VΑΒ). Οι εντάςεισ των ρευμάτων
που διαρρζουν τουσ αντιςτάτεσ κα ςυνδζονται από τθ ςχζςθ (Ι = Ι1 + Ι2).
R1
Ι1
Α Β
Ι2
R2
Άρα όςο ο αρικμόσ των αντιςτατϊν αυξάνεται θ ιςοδφναμθ αντίςταςθ ελαττϊνεται και
είναι μικρότερθ από κάκε μια αντίςταςθ ξεχωριςτά.
χεδιάηουμε το κφκλωμα
Τπολογίηουμε τθν Rις
χεδιάηουμε το ιςοδφναμο κφκλωμα.
Από τον νόμο του Ohm υπολογίηουμε το Ι, το V ι το Rις.
Εφαρμόηοντασ τον νόμο του Ohm ςε κάκε αντιςτάτθ ξεχωριςτά βρίςκουμε τα I1, I2……. ι τα V1,
V2………
Αν μασ ζχουν δϊςει ςτοιχεία για κάποιο αντιςτάτθ (ρεφμα Ι ι τάςθ V), τότε ξεκινάμε από τον
αντιςτάτθ αυτόν εφαρμόηοντασ τον νόμο του Ohm και ακολουκοφμε τθν αντίςτροφθ διαδικαςία.
27
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Η ζνταςθ του θλεκτρικοφ ρεφματοσ (Ι) ορίηεται ωσ το πθλίκο του …………. ……….. (…) που
διζρχεται από ζναν αγωγό ςε ζνα χρονικό διάςτθμα (t) προσ το …………. …………. αυτό.
φμφωνα με τον νόμο του Ohm θ ………….(Ι) του θλεκτρικοφ ρεφματοσ που διαρρζει ζναν
αγωγό ςτακερισ κερμοκραςίασ, είναι ανάλογθ με τθν …………. ………….. (V) που εφαρμόηεται ςτα
άκρα του.
Η αντίςταςθ είναι ζνα μζτρο τθσ ………….. που προβάλλει ζνασ αγωγόσ ςτθ διζλευςθ του
………………. …………… . μζςα από αυτόν. Η αντίςταςθ ενόσ αντιςτάτθ είναι πάντα ………… .
Δφο αντιςτάτεσ που είναι ςυνδεδεμζνοι ……………… διαρρζονται από ρεφμα ίδιασ
εντάςεωσ, ενϊ δφο αντιςτάτεσ που είναι ςυνδεδεμζνοι ……………. ζχουν τθν ίδια διαφορά
δυναμικοφ.
2. Ποιεσ από τισ παρακάτω προτάςεισ είναι ςωςτζσ και ποιεσ λάκοσ;
i. Σα θλεκτρόνια ςε ζνα κφκλωμα κινοφνται από τον κετικό ςτον αρνθτικό πόλο τθσ
μπαταρίασ.
ii. Η ςυμβατικι φορά του ρεφματοσ ςε ζνα κφκλωμα είναι από τον κετικό ςτον αρνθτικό
πόλο.
iii. Ο νόμοσ του Ohm ιςχφει μόνο για τουσ αγωγοφσ που ζχουν ςτακερι αντίςταςθ.
iv. Από τουσ μονωτζσ δεν περνάει θλεκτρικό ρεφμα γιατί δεν διακζτουν αρκετά
ελεφκερα θλεκτρόνια.
4. τα άκρα δφο αντιςτατϊν Α και Β εφαρμόηεται θ ίδια θλεκτρικι τάςθ V. Αν για τισ
αντιςτάςεισ RA και RB ιςχφει RB = 2RA , ποιεσ από τισ παρακάτω ςχζςεισ που αναφζρονται
ςτισ εντάςεισ ΙΑ και ΙΒ των ρευμάτων που τουσ διαρρζουν, είναι ςωςτζσ;
(α) ςτθν άτακτθ κίνθςθ των ελευκζρων θλεκτρονίων μζςα ςτον αγωγό.
(β) ςτθ ςφγκρουςθ των ελευκζρων θλεκτρονίων με τα ιόντα του υλικοφ του αγωγοφ.
(γ) ςτθν ζλλειψθ κινοφμενων θλεκτρικϊν φορτίων ςτον αγωγό.
(δ) ςτο θλεκτρικό ρεφμα.
29
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
6. τον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι τιμζσ ζνταςθσ και τάςθσ που παίρνουμε με ζνα
πολφμετρο ςε ζναν αντιςτάτθ ςτακερισ αντίςταςθσ .Να ςυμπλθρϊςετε τον πίνακα .
I (A) Α
0 V (V)
8. Ποιεσ από τισ παρακάτω προτάςεισ είναι ςωςτζσ και ποιεσ λάκοσ :
i. ε ζναν μεταλλικό αγωγό, ςτακερισ κερμοκραςίασ, θ ζνταςθ του ρεφματοσ που τον
διαρρζει είναι ανάλογθ τθσ τάςθσ ςτα άκρα του.
ii. Η αντίςταςθ ενόσ αντιςτάτθ είναι αντιςτρόφωσ ανάλογθ τθσ ζνταςθσ του ρεφματοσ
που τον διαρρζει.
iii. Η αντίςταςθ ενόσ αντιςτάτθ είναι ανάλογθ τθσ τάςθσ ςτα άκρα του.
10. Ζνασ αντιςτάτθσ με αντίςταςθ R = 1000 Ω διαρρζεται από ρεφμα ζνταςθσ Ι = 25 mA. Να
βρείτε τθν τάςθ ςτα άκρα του αντιςτάτθ.
11. Σρεισ αντιςτάτεσ Α, Β και Γ ζχουν αντιςτάςεισ RA = 20 Ω, RΒ = 0,03 kΩ και RA = 4∙10-5 ΜΩ. Αν
ςτουσ τρεισ αντιςτάτεσ εφαρμοςτεί τάςθ V = 120 V, να βρείτε πόςθ κα είναι θ ζνταςθ του
ρεφματοσ που κα διαρρζει κάκε αντιςτάτθ.
12. Eνα μεταλλικό ςφρμα διαρρζεται από ρεφμα ζνταςθσ Ι1 = 300 mA όταν ςτα άκρα του
επικρατεί τάςθ V = 4,5 V.
31
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
(α) Πόςθ είναι θ ζνταςθ του ρεφματοσ που περνάει από τθν μπαταρία;
(β) Πόςο φορτίο περνάει από τθν μπαταρία ςε χρόνο t = 1 min;
(γ) Πόςα ελεφκερα θλεκτρόνια περνάνε από μια διατομι του αγωγοφ ςε χρόνο t = 1 min;
Δίνεται : e = 1,6 ∙ 10-19 C.
15. τα άκρα ενόσ χάλκινου ςφρματοσ εφαρμόηεται ςυνεχισ τάςθ μεταβλθτισ τιμισ. Σο
διάγραμμα δείχνει πωσ μεταβάλλεται θ ζνταςθ του θλεκτρικοφ ρεφματοσ ςυναρτιςει τθσ
τάςθσ. Να βρείτε τθν αντίςταςθ του χάλκινου αγωγοφ, όταν θ τάςθ που εφαρμόηεται ςτα
άκρα του είναι :
(α) 1 V
(β) 2 V
I (mA)
200
100
0 1 2 V (V)
17. Να αποδείξετε ότι θ ιςοδφναμθ αντίςταςθ Rις δφο αντιςτατϊν αντίςταςθσ R1 και R2
1 1 1
ςυνδεδεμζνων παράλλθλα δίνεται από τον τφπο .
R R1 R2
18. Δφο αντιςτάτεσ R1 = 100 Ω και R2 = 150 Ω είναι ςυνδεδεμζνοι ςε ςειρά και ςτα άκρα τθσ
ςυνδεςμολογίασ ςυνδζεται πθγι τάςεωσ V = 125 V. Να βρείτε :
33
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
20. Δφο αντιςτάτεσ R1 = 10 Ω και R2 = 30 Ω είναι ςυνδεδεμζνοι ςε ςειρά και θ τάςθ ςτα άκρα
του αντιςτάτθ R1 είναι ίςθ με V1 = 50 V. Να βρείτε :
21. το παρακάτω κφκλωμα είναι R1 = 10 Ω και R2 = 20 Ω. H ζνταςθ του ρεφματοσ που
διαρρζει το κφκλωμα είναι I = 4 A. Να βρείτε :
R1 R2
R1
Ι1
Α
Β
Ι2
R2
24. το παρακάτω κφκλωμα είναι R1 = 100 Ω και R2 = 150 Ω. τα άκρα τθσ ςυνδεςμολογίασ
εφαρμόηεται τάςθ V = 180 V. Να βρείτε :
R1
Ι1
Α
Β
Ι2
R2
35
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
25. το παρακάτω κφκλωμα είναι R1 = 10 Ω και R2 = 40 Ω. Η ζνταςθ του ρεφματοσ Ι1 που
διαρρζει τον αντιςτάτθ R1 είναι ίςθ με 20 Α. Να βρείτε :
R1
Ι1
Α
Β
Ι2
R2
Ι1
Ι2
Α Β
R2
Ι3
R3
28. το παρακάτω κφκλωμα είναι V = 150 V και όλεσ οι αντιςτάςεισ ζχουν τθν ίδια τιμι R = 5
Ω. Να βρείτε:
R1
R3
Α Β
R2
37
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
R2
R2
Ι1
Α Β
R1 R3
Ι4
R4
R1 R3 R4
Α Β Γ Γ
R2
Ι V
R1
Α Γ
R2 R3
R4
39
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Φαινόμενο Joule : Όταν από ζναν αντιςτάτθ διζρχεται θλεκτρικό ρεφμα, τότε αυξάνεται θ
κερμικι ενζργεια του αντιςτάτθ, οπότε αυξάνεται και θ κερμοκραςία του.
Όταν θ κερμοκραςία του αντιςτάτθ γίνει μεγαλφτερθ από τθ κερμοκραςία του
περιβάλλοντοσ τότε μεταφζρεται ενζργεια από τον αντιςτάτθ ςτο περιβάλλον με τθ μορφι
κερμότθτασ.
Επομζνωσ, θ κερμότθτα που μεταφζρεται από τον αντιςτάτθ ςτο περιβάλλον προζρχεται
από τθν θλεκτρικι ενζργεια.
Εξίςωςθ κερμιδομετρίασ
Η ποςότθτα κερμότθτασ που μεταφζρεται ςε ζνα ςϊμα για οριςμζνο χρονικό διάςτθμα
εξαρτάται από τθ μάηα του ςϊματοσ και τθ μεταβολι τθσ κερμοκραςίασ του. Δθλαδι ιςχφει:
όπου:
Q : ποςότθτα κερμότθτασ.
m : μάηα ςϊματοσ.
c : ειδικι κερμότθτα ςϊματοσ.
ε ζναν αντιςτάτθ που διαρρζεται από ρεφμα ζνταςθσ I θ μεταβολι τθσ κερμικισ του
ενζργειασ, επομζνωσ και θ κερμότθτα Q που μεταφζρεται από αυτόν ςτο περιβάλλον, ςε χρόνο t
είναι ανάλογθ:
41
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Η Εθλ από τον οριςμό τθσ τάςθσ κα είναι Εθλ = V∙q. Επίςθσ γνωρίηουμε ότι V = I ∙ R και q = I ∙ t.
Άρα :
Δθλαδι :
Ο νόμοσ του Joule ιςχφει μόνο για τα υλικά για τα οποία ιςχφει και ο νόμοσ του Ωμ.
Δθλαδι τουσ αντιςτάτεσ.
Η κερμοκραςία του αντιςτάτθ ςχετίηεται με τθν κινθτικι ενζργεια των κετικϊν ιόντων του.
Όταν ο αντιςτάτθσ διαρρζεται από θλεκτρικό ρεφμα τότε τα ελεφκερα θλεκτρόνια ςυγκροφονται με
τα ιόντα και τουσ δίνουν ζνα μζροσ τθσ ενζργειασ τουσ με αποτζλεςμα να ζχουμε αφξθςθ τθσ
κινθτικισ ενζργειασ των ιόντων.
Όταν το θλεκτρικό ρεφμα περνά μζςα από ζνα θλεκτρολυτικό διάλυμα (διάλυμα οξζοσ,
βάςθσ ι άλατοσ), τότε ςτο θλεκτρόδια πραγματοποιοφνται κάποιεσ χθμικζσ αντιδράςεισ. Σο
φαινόμενο αυτό λζγεται θλεκτρόλυςθ. Κατά τθν διάρκεια τθσ διαδικαςίασ αυτισ, θ θλεκτρικι
ενζργεια μετατρζπεται ςε χθμικι ενζργεια.
Ζχει αποδειχκεί πειραματικά (πείραμα Ερςτεντ), πωσ θ αιτία των μαγνθτικϊν πεδίων είναι
το θλεκτρικό ρεφμα. Ζνα κινοφμενο φορτίο, όπωσ είναι το θλεκτρικό ρεφμα, δθμιουργεί γφρω
τόςο θλεκτρικό όςο και μαγνθτικό πεδίο.
Χαρακτθριςτικό παράδειγμα αποτελεί το ςωλθνοειδζσ (ι πθνίο), το οποίο είναι μια
διάταξθ θ οποία αποτελείται από ςφρμα τυλιγμζνο γφρω από ζναν μονωμζνο κφλινδρο. Όταν
από το ςφρμα διζρχεται θλεκτρικό ρεφμα, δθμιουργεί μαγνθτικό πεδίο, ςυμπεριφερόμενο ωσ
μαγνιτθσ. Η ενζργεια του μαγνθτικοφ πεδίου προζρχεται από τθν θλεκτρικι ενζργεια.
Ηλεκτρικοί κινθτιρεσ
το οποίο είναι πάντα μικρότερο από τθν μονάδα και ςυνικωσ εκφράηεται ςτθ μορφι .
Σο ανκρϊπινο ςϊμα είναι αγϊγιμο. Αν μεταξφ δφο ςθμείων του δθμιουργθκεί τάςθ τότε
το ςϊμα διαρρζεται από θλεκτρικό ρεφμα. Σο φαινόμενο αυτό ονομάηεται θλεκτροπλθξία.
Ο βακμόσ επικινδυνότθτασ τθσ θλεκτροπλθξίασ εξαρτάται από τθν ζνταςθ του ρεφματοσ
και τθν διαδρομι που ακολουκεί. Γενικά θ επαφι με τάςεισ ζωσ 40 V μπορεί να κεωρθκεί
ακίνδυνθ, ενϊ επαφι με μεγαλφτερεσ τάςεισ (όπωσ θ τάςθ που χρθςιμοποιοφμε ςτα ςπίτια: 220
V) επικίνδυνθ.
43
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Από τον οριςμό τθσ τάςθσ που εφαρμόηεται ςτα άκρα μιασ ςυςκευισ ζχουμε:
Όμωσ q = I ∙ t. Άρα :
Επομζνωσ το θλεκτρικό ρεφμα μεταφζρει ςε μία ςυςκευι θλεκτρικι ενζργεια ίςθ με Eθλ = V∙ I ∙ t.
Ιςχφσ
1J
Μονάδα μζτρθςθσ τθσ ιςχφοσ ςτο S.I. είναι το 1W
1s
Αν ςτθν παραπάνω ςχζςθ αντικαταςτιςουμε τθν θλεκτρικι ενζργεια από τον τφπο που
είδαμε πιο πάνω, ζχουμε :
υνικωσ, (επειδι το 1 Joule είναι πολφ μικρι μονάδα ενζργειασ), ςτθ μζτρθςθ τθσ
θλεκτρικισ ενζργειασ χρθςιμοποιοφμε τθν μονάδα 1 kWh (κιλοβατϊρα).
Μια κιλοβατϊρα είναι ίςθ με τθν ενζργεια που καταναλϊνεται από μια ςυςκευι ιςχφοσ 1
kW όταν λειτουργεί ςυνεχϊσ για μία ϊρα (1 h).
υγκεκριμζνα είναι Q
ε κάκε θλεκτρικι ςυςκευι αναγράφονται δφο τιμζσ. Π.χ. 220 V και 500 W.
220 V είναι θ τάςθ κανονικισ λειτουργίασ τθσ ςυςκευισ, δθλαδι θ τάςθ που πρζπει να
εφαρμοςτεί ςτα άκρα τθσ προκειμζνου να δουλζψει κανονικά.
500 W είναι θ θλεκτρικι ιςχφσ τθσ ςυςκευισ όταν αυτι λειτουργεί κανονικά.
Χρθςιμοποιϊντασ τον νόμο του Ohm για τουσ αντιςτάτεσ και τουσ τφπουσ για τθν
θλεκτρικι ενζργεια και τθν θλεκτρικι ιςχφ, καταλιγουμε ςε κάποιεσ χριςιμεσ ςχζςεισ οι οποίεσ
παρουςιάηονται παρακάτω:
και
45
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
1. Σι ονομάηουμε φαινόμενο Joule; Να αναφζρετε τρεισ εφαρμογζσ του φαινομζνου από τθν
κακθμερινι μασ ηωι.
4. Να γίνουν οι αντιςτοιχίςεισ
Ζνταςθ ρεφματοσ
Σάςθ
Ηλεκτρικι ιςχφσ
Ηλεκτρικι ενζργεια
5. Αντιςτάτθσ αντίςταςθσ R καταναλϊνει ιςχφ P όταν θ τάςθ ςτα άκρα του είναι V. Αν θ τάςθ
ςτα άκρα του αντιςτάτθ διπλαςιαςτεί, θ ιςχφσ που καταναλϊνει ο αντιςτάτθσ γίνεται:
47
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
6. ε μία ςυςκευι αναγράφονται οι τιμζσ 220 V και 440 W. Ποιεσ από τισ παρακάτω
προτάςεισ είναι ςωςτζσ;
(α) θ ςυςκευι λειτουργεί μόνο όταν θ τάςθ ςτα άκρα τθσ είναι 220 V.
(β) θ ςυςκευι καταναλϊνει πάντα ιςχφ 440 W.
(γ) θ ςυςκευι καταναλϊνει ιςχφ 440 W όταν θ τάςθ ςτα άκρα τθσ είναι 220 V.
(δ) θ ςυςκευι διαρρζεται από ρεφμα ζνταςθσ 2 Α όταν λειτουργεί κανονικά.
(ε) αν θ ςυςκευι ςυνδεκεί ςε τάςθ 110 V κα καεί.
(ςτ) αν θ ςυςκευι ςυνδεκεί ςε τάςθ 110 V κα καταναλϊνει ιςχφ 110 W.
7. Για τουσ παρακάτω αντιςτάτεσ ιςχφει R1 = 2R2. Ποιεσ από τισ παρακάτω προτάςεισ είναι
ςωςτζσ και ποιεσ λάκοσ;
R1 R2
V1 V2
8. Μια θλεκτρικι ςυςκευι καταναλϊνει ενζργεια Eθλ = 9 kWh ςε χρόνο t = 3 h. Να βρείτε τθν
ιςχφ Pθλ τθσ ςυςκευισ ςε W.
9. Πόςο χρόνο πρζπει να λειτουργιςει μια θλεκτρικι ςυςκευι ιςχφοσ Pθλ = 100 W, για να
καταναλϊςει ενζργεια Eθλ = 0,1 kWh; Πόςθ είναι αυτι θ ενζργεια ςε Joule;
11. Αντιςτάτθσ διαρρζεται από ρεφμα ζνταςθσ Ι = 5 Α και θ ιςχφσ που απορροφά είναι P = 100
W. Να βρείτε τθν αντίςταςθ του.
Α Β
R2
49
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
16. το παρακάτω κφκλωμα είναι R1= 7 Ω, R2 = 10 Ω, R3 = 5 Ω και R4 = 6 Ω. Σο ρεφμα που διαρρζει
τον αντιςτάτθ R2 ζχει ζνταςθ Ι2 =1 Α. Να βρείτε :
R2
R1 R4
R3
+ V
Ι -
(α) τθν ζνταςθ του ρεφματοσ που διαρρζει τον αντιςτάτθ αντίςταςθσ R3.
(β) τθν ιςχφ που απορροφά κάκε αντιςτάτθσ.
(γ) τθν θλεκτρικι ιςχφ που δίνει θ πθγι ςτο κφκλωμα.
51
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
17. Κινθτιρασ ςυνδζεται με πθγι τάςθσ V = 100 V. Σο ρεφμα που διαρρζει τον κινθτιρα είναι
Ι = 2 Α. Αν ο κινθτιρασ αποδίδει ςε χρόνο t = 0,5 min μθχανικι ενζργεια Εμθχ = 30.000 J, να
βρείτε :
(α) τθν θλεκτρικι ενζργεια που προςφζρει θ πθγι ςτον κινθτιρα ςε χρόνο t = 0,5 min.
(β) τθν ενζργεια που χάνεται με τθ μορφι κερμότθτασ ςε χρόνο t = 0,5 min.
(γ) τθν απόδοςθ του κινθτιρα.
19. Να βρείτε τα ςτοιχεία κανονικισ λειτουργίασ μιασ λάμπασ, αν γνωρίηετε ότι RΛ = 440 Ω και
πωσ αν θ λάμπα λειτουργεί κανονικά, διαρρζεται από ρεφμα ζνταςθσ ΙΛ = 0,5 Α.
21. ε ζνα ςπίτι λειτουργοφν ταυτόχρονα δφο λάμπεσ με ςτοιχεία 220 V, 110 W, μια κουηίνα
με ςτοιχεία 220 V , 4400 W και ζνασ υπολογιςτισ με ςτοιχεία 220 V , 660 W. Να βρείτε :
22. Διακζτουμε τρεισ ςυςκευζσ με ενδείξεισ «220 V, 2,2 kW», «220 V, 110 W» και «220 V, 660
W». Να ςχεδιάςετε ζνα κφκλωμα ςτο οποίο οι τρεισ ςυςκευζσ λειτουργοφν κανονικά και
αυτόνομα.
(α) Να υπολογίςετε τθν ζνταςθ του ρεφματοσ που διαρρζει κάκε ςυςκευι.
(β) Να υπολογίςετε τθν ενζργεια που καταναλϊνει κάκε ςυςκευι αν λειτουργεί για μια
ϊρα.
(γ) Αν λειτουργιςουν και οι τρεισ ςυςκευζσ ταυτόχρονα για μια ϊρα, να υπολογίςετε
πόςο κα μασ κοςτίςει δεδομζνου ότι θ ΔΕΗ μασ πουλάει κάκε κιλοβατϊρα 0,05 €;
53
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Περιοδικι ονομάηουμε κάκε κίνθςθ που επαναλαμβάνεται κατά τον ίδιο τρόπο ςε ίςα
χρονικά διαςτιματα. Π.χ. κίνθςθ τθσ Γθσ, ομαλι κυκλικι κίνθςθ, κίνθςθ εκκρεμοφσ, κίνθςθ
δεικτϊν ρολογιοφ κ.α.
Ταλάντωςθ ονομάηουμε κάκε περιοδικι κίνθςθ που εκτελείται γφρω από μια κζςθ
ιςορροπίασ και ανάμεςα ςε δφο ακραία ςθμεία. Π.χ. κίνθςθ κοφνιασ, χορδι κικάρασ, ζμβολα
μθχανϊν, κρφςταλλοι χαλαηία ςε ρολόι χεριοφ.
Θζςθ ιςορροπίασ (Θ.Ι.) ονομάηεται θ κζςθ γφρω από τθν οποία πραγματοποιείται θ
ταλάντωςθ και ςτθν οποία ιςχφει F = 0.
Πλάτοσ ταλάντωςθσ (x0) : Η απόςταςθ των ακραίων κζςεων τθσ ταλάντωςθσ από τθ κζςθ
ιςορροπίασ. (μ.μ. : m)
Περίοδοσ (Τ) : Ο χρόνοσ που απαιτείται για μια πλιρθ ταλάντωςθ. (μ.μ. : sec)
Συχνότθτα (f) : ο αρικμόσ των πλιρων ταλαντϊςεων που εκτελεί το ςϊμα ςε χρονικό
διάςτθμα, προσ αυτό το χρονικό διάςτθμα. (μ.μ. : Hz = 1/sec)
1
Αν ςτθ ςχζςθ τθσ ςυχνότθτασ κζςουμε Δt = Τ, τότε Ν = 1 και f . Άρα τα μεγζκθ Τ και f
T
είναι αντιςτρόφωσ ανάλογα.
Ιδανικό ελατιριο
Ζνα ελατιριο κεωρείται ιδανικό όταν θ μάηα του είναι αμελθτζα και ιςχφει ο νόμοσ του
Hook (Fελ = k ∙ x). Θζςθ φυςικοφ μικουσ (Φ.Μ.) του ελατθρίου ονομάηεται θ κζςθ ςτθν οποία
βρίςκεται το ελατιριο όταν δεν του αςκείται καμία δφναμθ.
Φ.Μ.
x=0
x0
x0
Απλό Εκκρεμζσ
55
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Α Γ
Ο
x0 x0
Η περίοδοσ του απλοφ εκκρεμοφσ:
υγκεκριμζνα ζχουμε :
57
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
4. Ζνα ςϊμα εκτελεί απλι αρμονικι ταλάντωςθ και ςε χρόνο 8 sec κάνει 16 πλιρεισ
ταλαντϊςεισ. Ποια είναι θ περίοδοσ Σ τθσ ταλάντωςθσ;
(α) 2 sec (β) 0,5 sec (γ) 1 sec (δ) 0,2 sec
5. Να βρείτε τθν περίοδο Σ για κάκε ζνα από τα παρακάτω περιοδικά φαινόμενα
59
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
6. Ζνα ςϊμα εκτελεί απλι αρμονικι ταλάντωςθ και ςε χρόνο Δt = 5 s εκτελεί 10 πλιρεισ
ταλαντϊςεισ. Να βρείτε τθν περίοδο (Σ) και τθν ςυχνότθτα (f) τθσ ταλάντωςθσ.
11. Ζνα περιοδικό φαινόμενο επαναλαμβάνεται 8 φορζσ μζςα ςε χρόνο 32 s. Να βρείτε τθν
ςυχνότθτα του. Αν θ ςυχνότθτα του διπλαςιαςτεί, ςε πόςο χρόνο κα επαναλαμβάνεται το
φαινόμενο πάλι 8 φορζσ;
12. Ζνα ςϊμα εκτελεί απλι αρμονικι ταλάντωςθ πλάτουσ x0 = 8 cm. Ποια κα είναι θ ςυνολικι
απόςταςθ που κα διανφςει το ςϊμα ςε χρόνο ίςο 3Σ;
13. Ζνα ελατιριο ςτο οποίο ζχουμε κρεμάςει ζνα ςϊμα μάηασ m = 3 Kg, εκτελεί ταλάντωςθ
και πραγματοποιεί 2 πλιρεισ ταλαντϊςεισ ςε χρόνο t = 1 min.
61
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
16. Ποιεσ από τισ παρακάτω προτάςεισ είναι ςωςτζσ και ποιεσ λάκοσ;
(α) Η κίνθςθ τθσ Γθσ γφρω από τον Ήλιο είναι περιοδικό φαινόμενο.
(β) Η κίνθςθ τθσ ελινθσ γφρω από τθ Γθ είναι ταλάντωςθ.
(γ) Η περίοδοσ του εκκρεμοφσ εξαρτάται από το μικοσ του νιματοσ.
(δ) Όςο βαρφτερο είναι το ςφαιρίδιο του εκκρεμοφσ τόςο μικρότερθ είναι θ περίοδοσ
ταλάντωςθσ του.
(ε) Σο απλό εκκρεμζσ μπορεί να εκτελζςει απλι αρμονικι ταλάντωςθ και εκτόσ του πεδίου
βαρφτθτασ.
(ςτ) Σο ςφςτθμα ελατθρίου – ςϊματοσ μπορεί να εκτελζςει απλι αρμονικι ταλάντωςθ και
εκτόσ του πεδίου βαρφτθτασ.
18. Ζνα εκκρεμζσ ρολόι εκτελεί 15 πλιρεισ αιωριςεισ το λεπτό. Να βρείτε τθν περίοδο και τθ
ςυχνότθτά του.
20. Η περίοδοσ ενόσ ωρολογιακοφ εκκρεμοφσ είναι Σ = 1,99 sec. Να βρείτε το ςφάλμα του
εκκρεμοφσ ςε μία ϊρα (δθλαδι ςε μία πραγματικι ϊρα πόςο κα πάει μπροςτά).
(α) Σθν κινθτικι και δυναμικι ενζργεια του ςφαιριδίου ςτθ κζςθ ιςορροπίασ Ο.
(β) Σθν κινθτικι και δυναμικι ενζργεια του ςφαιριδίου ςτθ ακραία κζςθ Γ.
(γ) Σθν κινθτικι ενζργεια ςε μία τυχαία κζςθ όπου γνωρίηουμε ότι .
(δ) Σθν κινθτικι ενζργεια ςε μία κζςθ για τθν οποία ιςχφει K = 3 U.
Α Γ
O
63
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Κφμα ονομάηουμε τθ διάδοςθ μιασ διαταραχισ ςε ζναν χϊρο. Κατά τθ διάδοςθ αυτι
μεταφζρεται ενζργεια χωρίσ να μεταφζρεται φλθ. Μθχανικά ονομάηονται τα κφματα τα οποία
διαδίδονται ςτα υλικά μζςα και μεταφζρουν μθχανικι ενζργεια.
Σα μθχανικά κφματα, ανάλογα με τον τρόπο διάδοςθσ τουσ, χωρίηονται ςε εγκάρςια και
διαμικθ.
Εγκάρςια : Τα ςωματίδια του μζςου ταλαντϊνονται κάκετα ςτθ διάδοςθ του κφματοσ.
Διαδίδονται μόνο ςε ςτερεά.
Διαμικθ : Τα ςωματίδια του μζςου ταλαντϊνονται ςτθ διεφκυνςθ διάδοςθσ του κφματοσ.
Διαδίδονται ςε ςτερεά, υγρά και αζρια.
Περίοδοσ (Τ) ενόσ κφματοσ είναι το χρονικό διάςτθμα ςτο οποίο ζνα ςωματίδιο του
μζςου διάδοςθσ εκτελεί μία πλιρθ ταλάντωςθ
Πλάτοσ κφματοσ (x0) ονομάηεται το πλάτοσ ταλάντωςθσ των ςωματιδίων του μζςου ςτο
οποίο διαδίδεται το κφμα. (Όςο μεγαλφτερο είναι το πλάτοσ κφματοσ τόςο μεγαλφτερθ
είναι θ ενζργεια που μεταφζρεται.)
Μικοσ κφματοσ (λ) ονομάηεται θ απόςταςθ δφο διαδοχικϊν κορυφϊν. Επίςθσ μικοσ
κφματοσ είναι θ απόςταςθ ςτθν οποία διαδίδεται το κφμα ςε χρόνο μίασ περιόδου.
x0
σ=λ∙f
65
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Η ταχφτθτα διάδοςθσ ενόσ κφματοσ εξαρτάται μόνο από το μζςο ςτο οποίο γίνεται θ διάδοςθ.
Ήχοσ
Σα θχθτικά κφματα είναι διαμικθ κφματα που παράγονται από τισ δονιςεισ των ςωμάτων
ςτον αζρα και διαδίδονται ςε όλα τα υλικά μζςα (ςτερεά, υγρά, αζρια).
Σο ανκρϊπινο αφτί αντιλαμβάνεται θχθτικά κφματα με ςυχνότθτεσ από 20 Hz μζχρι
20.000 Hz που ονομάηονται ιχοι.
( Κφματα με ςυχνότθτα κάτω από 20 Hz ονομάηονται υπόθχοι και κφματα με ςυχνότθτα
πάνω από 20.000 Hz ονομάηονται υπζρθχοι.)
Υψοσ
Ζνασ ιχοσ μπορεί να είναι οξφσ (ψθλόσ) ι βαρφσ (χαμθλόσ). Όςο μεγαλφτερθ είναι θ
ςυχνότθτα τόςο ποιο οξφσ είναι ο ιχοσ.
Ακουςτότθτα
Η ακουςτότθτα κακορίηεται από τθν ζνταςθ, δθλαδι τθν ενζργεια που φτάνει ςτο αφτί
μασ. Οι ιχοι διακρίνονται ςε αςκενείσ και ιςχυροφσ. Για τθν μζτρθςθ τθσ ζνταςθσ ενόσ ιχου
χρθςιμοποιοφμε τθν κλίμακα ντεςιμπζλ (dB).
Χροιά
1. Δυο κφματα Α και Β διαδίδονται ςτο ίδιο μζςο και ζχουν ςυχνότθτεσ fA = 100 Ηz και fΒ =
200 Ηz. Σι κα ιςχφει για τα μικθ κφματοσ λΑ και λΒ;
(α) κα διπλαςιαςτεί
(β) κα τετραπλαςιαςτεί
(γ) δεν κα μεταβλθκεί
(δ) κα υποδιπλαςιαςτεί
3. Ποιεσ από τισ παρακάτω προτάςεισ είναι ςωςτζσ και ποιεσ λάκοσ ;
i. Η ταχφτθτα ενόσ κφματοσ είναι θ απόςταςθ που διανφεται από το κφμα ςτθ
μονάδα του χρόνου.
ii. Μικοσ κφματοσ είναι θ απόςταςθ μεταξφ δφο διαδοχικϊν κορυφϊν ενόσ
εγκάρςιου κφματοσ.
iii. Σα κφματα μποροφν να μεταφζρουν ενζργεια από ζνα μζροσ ςε ζνα άλλο.
iv. Η ςυχνότθτα ενόσ κφματοσ είναι ο χρόνοσ ο οποίοσ απαιτείται για να περάςει ζνα
πλιρεσ κφμα από ζνα ςθμείο.
v. Η ταχφτθτα των κυμάτων εξαρτάται από χαρακτθριςτικά του μζςου ςτο οποίο
διαδίδονται.
vi. τα εγκάρςια κφματα δθμιουργοφνται πυκνϊματα και αραιϊματα.
vii. Σα εγκάρςια κφματα διαδίδονται ςτα ςτερεά, ςτα υγρά και ςτα αζρια.
4. Δφο κφματα Α και Β διαδίδονται ςτο ίδιο μζςο και ζχουν ςυχνότθτεσ fA = 50 Hz και fB = 200
Hz. Για τισ ταχφτθτεσ υΑ και υΒ των δφο κυμάτων ιςχφει :
1
(α) 2 (β) (γ) (δ) 4
2
67
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
5. Η ταχφτθτα διάδοςθσ ενόσ κφματοσ, θ περίοδοσ του και το μικοσ κφματοσ ςυνδζονται με
τθν ςχζςθ:
(α) (β) (γ) (δ)
6. Ζνα κφμα ζχει μικοσ κφματοσ 10 m και περίοδο 2 s. H ταχφτθτα διάδοςθσ του κφματοσ
είναι:
(α) 5 m/s (β) 0,5 m/s (γ) 2 m/s (δ) 0,2 m/s
7. Για ζνα ςυγκεκριμζνο ελαςτικό μζςο, όςο μεγαλφτερθ είναι θ ςυχνότθτα ενόσ κφματοσ.
Α Β
Μετάδοςθ μιασ διαταραχισ ςε ζνα υλικό
κατά τθν οποία μεταφζρεται ενζργεια και
υχνότθτα (f) • •
όχι φλθ.
10. Ήχοσ ςυχνότθτασ f = 3400 Hz διαδίδεται ςτον αζρα και ςτο νερό. Αν ςτον αζρα ο ιχοσ
διαδίδεται με ταχφτθτα υαζρα = 340 m/s και ςτο νερό με υνεροφ = 1700 m/s ,να βρείτε το
μικοσ κφματοσ του ιχου ςτον αζρα και ςτο νερό.
11. Δφο μθχανικά κφματα που διαδίδονται ςτο ίδιο μζςο ζχουν ςυχνότθτεσ fA και fB για τισ
οποίεσ ιςχφει fA = 4 fB. Ποια ςχζςθ ςυνδζει τα μικθ κφματοσ των δφο κυμάτων;
12. Κφμα με μικοσ κφματοσ λ = 4 m διανφει απόςταςθ Δx = 60 m ςε χρόνο 0,5 min. Να βρείτε :
69
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
13. Από ζνα πλοίο εκπζμπεται θχθτικό ςιμα το οποίο φτάνει ςτο βυκό, ανακλάται και
επιςτρζφει ςτο πλοίο. Αν γνωρίηουμε ότι ο ιχοσ μζςα ςτο νερό διαδίδεται με ταχφτθτα
υιχου = 1450 m/s, και το χρονικό διάςτθμα από τθ ςτιγμι τθσ εκπομπισ του ςιματοσ μζχρι
τθν επιςτροφι του ςτο πλοίο είναι Δt = 4 s να βρείτε το βάκοσ h τθσ κάλαςςασ.
14. Σα κατακόρυφα τοιχϊματα μίασ χαράδρασ απζχουν μεταξφ τουσ 800 m. Ζνασ κυνθγόσ που
βρίςκεται ςτθν χαράδρα πυροβολεί. Αν ο κυνθγόσ ακοφει τθν θχϊ από τα τοιχϊματα του
με διαφορά χρόνου 2 sec, να βρείτε πόςο απζχει από το πλθςιζςτερο τοίχωμα.
15. ε ζνα ςθμείο μίασ λίμνθσ μια μζρα χωρίσ αζρα, ζνα ςκάφοσ ρίχνει άγκυρα. Από το ςθμείο
τθσ επιφάνειασ τθσ λίμνθσ που πζφτει θ άγκυρα ξεκινά εγκάρςιο κφμα. Ζνασ άνκρωποσ
που βρίςκεται ςε μία βάρκα παρατθρεί ότι το κφμα φτάνει ςε αυτόν 40 sec μετά τθν
πτϊςθ τθσ άγκυρασ. Η απόςταςθ ανάμεςα ςε δφο διαδοχικζσ κορυφζσ του κφματοσ είναι
2 m, ενϊ ςε χρόνο 20 sec χτυποφν ςτθ βάρκα 5 κφματα. Να υπολογίςετε:
Θερμικι
Κινθτικι
Ηλεκτρικι
Χθμικι
Φωτεινι πθγι ονομάηεται ζνα ςϊμα ι μια ςυςκευι που εκπζμπει φωσ. Τπάρχουν
φυςικζσ και τεχνθτζσ φωτεινζσ πθγζσ. Το φωσ εκπζμπεται από:
Μια πολφ λεπτι δζςμθ φωτόσ τθν οποία παριςτάνουμε με μία ευκεία γραμμι,
ονομάηεται ακτίνα φωτόσ.
Ομογενι υλικά ονομάηονται τα υλικά τα οποία ζχουν ςε όλθ τουσ τθ ζκταςθ τισ ίδιεσ
ιδιότθτεσ. Π.χ. αζρασ. τα ομογενι υλικά το φϊσ διαδίδεται ευκφγραμμα.
Σο φϊσ διαδίδεται ςτα διαφανι υλικά, όπωσ ο αζρασ, το νερό και το γυαλί.
Επίςθσ το φϊσ (ςε αντίκεςθ με τον ιχο) διαδίδεται και ςτο κενό.
Αδιαφανι λζγονται τα υλικά τα οποία δεν αφινουν το φωσ να περάςει από μζςα τουσ.
τα υλικά αυτά τθ ενζργεια των φωτονίων γίνεται κινθτικι ενζργεια ςτα άτομα. (για αυτό
αυξάνεται και θ κερμοκραςία τουσ)
Ημιδιαφανι λζγονται τα υλικά τα οποία αφινουν να περάςει από μζςα τουσ ζνα μζροσ
του φωτόσ που πζφτει πάνω τουσ.
71
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
κιά
Σκιά ονομάηεται ο ςκοτεινόσ χϊροσ που δθμιουργείται πίςω από ζνα αδιαφανζσ ςϊμα
όταν πάνω του πζςει φωσ. Η ςκιά είναι αποτζλεςμα τθσ ευκφγραμμθσ διάδοςθσ του φωτόσ.
Η κιά δθμιουργείται επειδι δεν υπάρχουν «άλλοι δρόμοι» για το φωσ εκτόσ από
εκείνουσ που επιτρζπει θ ευκφγραμμθ διάδοςθ.
Ζκλειψθ Ηλίου
Ζκλειψθ Ηλίου λζγεται το φαινόμενο κατά το οποίο τα κζντρα του Ήλιου, τθσ ελινθσ και
τθσ Γθσ βρίςκονται ςτθν ίδια ευκεία και θ διάταξθ είναι Ήλιοσ , Σελινθ, Γθ.
Γ
η
Ζκλειψθ ελινθσ
Ζκλειψθ Σελινθσ λζγεται το φαινόμενο κατά το οποίο τα κζντρα του Ήλιου, τθσ Γθσ και
τθσ ελινθσ βρίςκονται ςτθν ίδια ευκεία και θ διάταξθ είναι Ήλιοσ , Γθ ,Σελινθ.
Γ
η
Η ςελινθ βρίςκεται ςτθν ςκιά τθσ Γθσ και το θλιακό φωσ δεν φκάνει ς’ αυτι.
Η ταχφτθτα του φωτόσ ζχει τθν μεγαλφτερθ τιμι τθσ ςτο κενό και ςτον αζρα και είναι ίςθ
με .
Αςκιςεισ
1. Για να φτάςει το φωσ του Ήλιου ςτθ Γθ χρειάηεται περίπου 8 min. Γνωρίηοντασ ότι το φωσ
διαδίδεται ςτο κενό με ταχφτθτα c = 300.000 km/sec να υπολογίςετε τθν απόςταςθ Γθσ –
Ήλιου.
2. Για να φτάςει το φωσ από το κοντινότερο αςτζρι ςτο θλιακό μασ ςφςτθμα, το Α του
Κενταφρου, χρειάηεται 4,3 χρόνια. Να υπολογίςετε τθν απόςταςθ του αςτεριοφ αυτοφ
από τθν Γθ ςε ζτθ φωτόσ και ςε km.
73
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Ανάκλαςθ ονομάηουμε τθν αλλαγι τθσ πορείασ του φωτόσ μζςα ςε ζνα μζςο όταν το φωσ
ςυναντάει τθν επιφάνεια.
π α
Είδωλο ονομάηεται θ εικόνα που προκφπτει που ςχθματίηεται από ζναν κακρζφτθ
(κάτοπτρο).
Φανταςτικό ονομάηεται ζνα είδωλο που ςχθματίηεται από τισ προεκτάςεισ των
ανακλϊμενων ακτινϊν.
Α (αληηθείκελν)
Ε (είδωιν)
Σο είδωλο είναι ςυμμετρικό του αντικειμζνου ωσ προσ τον κακρζφτθ. (ζχουν το ίδιο
μζγεκοσ)
Σο είδωλο ςε κατοπτρικό κακρζφτθ είναι πάντα φανταςτικό.
75
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Κοίλοι κακρζφτεσ
Κ Γ
Κάκε παράλλθλθ ακτίνα μετά τθν ανάκλαςθ τθσ περνά από τθν εςτία (Ε).
1θ περίπτωςθ : Σο αντικείμενο βρίςκεται ςε απόςταςθ από τον κακρζφτθ μεγαλφτερθ από τθν
ακτίνα καμπυλότθτασ (αριςτερά του Κ).
4θ περίπτωςθ : Σο αντικείμενο βρίςκεται ανάμεςα μεταξφ τθσ εςτίασ (Ε) και του κακρζφτθ.
Κυρτοί κακρζφτεσ
Γ Κ
Σο είδωλο είναι φανταςτικό, όρκιο και
μικρότερο από το αντικείμενο.
77
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
350
2. Μια ακτίνα φωτόσ προςπίπτει ςε υπό γωνία 300 ςτο παρακάτω ςφςτθμα κακρεφτϊν. Να
ςχεδιάςετε τθν πορεία τθσ ακτίνασ μετά τισ ανακλάςεισ.
300
600
3. Μία προςπίπτουςα ακτίνα ςε ζναν επίπεδο κακρζφτθ είναι κάκετθ με τθν ανακλϊμενθ
ακτίνα. Να βρείτε τθ γωνία πρόςπτωςθσ και τθ γωνία ανάκλαςθσ.
79
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
5. Μια ακτίνα φωτόσ προςπίπτει ςε υπό γωνία 450 ςτο παρακάτω ςφςτθμα κακρεφτϊν. Να
ςχεδιάςετε τθν πορεία τθσ ακτίνασ μετά τισ ανακλάςεισ.
450
6. Αν ςτρίψουμε τον παρακάτω κακρζφτθ κατά 30 μοίρεσ προσ τθν μεριά τθσ
προςπίπτουςασ ακτίνασ, κατά πόςεσ μοίρεσ κα ςτρίψει θ ανακλϊμενθ ακτίνα;
300
Α
Κ Γ Ο
Β
Α
Κ Γ
Ο
Β p
Διάκλαςθ του φωτόσ ονομάηουμε το φαινόμενο κατά το ποίο, όταν το φωσ περνά από ζνα
διαφανζσ υλικό, ςτο οποίο διαδίδεται με διαφορετικι ταχφτθτα, θ διεφκυνςθ διάδοςθσ του
αλλάηει.
𝛿 𝜋̂
𝜋̂
𝛿
τα υλικά που είναι οπτικά πυκνότερα από τον αζρα (όπωσ το γυαλί, το νερό κ.α.) το φωσ
διαδίδεται με μικρότερθ ταχφτθτα.
Νόμοι διάκλαςθσ :
Όταν θ γωνία πρόςπτωςθσ είναι ίςθ με μθδζν, δθλαδι θ ακτίνα προςπίπτει κάκετα ςτθν
επιφάνεια, τότε το φωσ δεν διακλάται αλλά ςυνεχίηει τθν πορεία του.
Σο πθλίκο του θμίτονου τθσ γωνίασ πρόςπτωςθσ προσ το θμίτονο τθσ γωνίασ διάκλαςθσ
είναι ςτακερό.
̂
̂
Όταν το φωσ περνά από το κενό (ι τον αζρα) ςε κάποιο άλλο υλικό, τότε το πθλίκο αυτό
ονομάηεται δείκτθσ διάκλαςθσ.
̂
Δείκτθσ διάκλαςθσ ̂
Για μια γωνία πρόςπτωςθσ πc (οριακι γωνία) θ ̂ = 900, δθλαδι θ διακλϊμενθ ακτίνα
είναι παράλλθλθ ςτθ διαχωριςτικι επιφάνεια των δφο μζςων. Όταν θ γωνία πρόςπτωςθσ γίνει
μεγαλφτερθ από τθν πc , το φωσ δεν διακλάται αλλά ανακλάται (ολικι ανάκλαςθ).
81
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Πρίςματα
Όταν μία φωτεινι ακτίνα μπαίνει ςε ζνα γυάλινο πρίςμα από τον αζρα, διακλάται και θ
γωνία διάκλαςθσ είναι μικρότερθ από τθν γωνία πρόςπτωςθσ (δ1 < π1).
π1 δ2
Όταν θ ακτίνα βγαίνει από το γυαλί ςτον αζρα τότε θ γωνία διάκλαςθσ είναι μεγαλφτερθ
από τθν γωνία πρόςπτωςθσ (δ2 > π2).
Ανάλυςθ φωτόσ
Μονοχρωματικι δζςμθ φωτόσ ονομάηεται μια δζςμθ φωτόσ που αποτελείται από
φωτεινζσ ακτίνεσ ίδιου χρϊματοσ (ίδιασ ςυχνότθτασ → φωτόνια ίδιασ ενζργειασ).
το κενό όλεσ οι ακτινοβολίεσ διαδίδονται με τθν ίδια ταχφτθτα (c = 300.000 km/sec).
Σα χρϊματα του φάςματοσ κατά ςειρά αυξανόμενθσ εκτροπισ είναι : κόκκινο, πορτοκαλί,
κίτρινο, πράςινο, μπλε, ιϊδεσ
Ουράνιο τόξο
Σο ουράνιο τόξο παρατθρείται όταν ζχουμε τον Ήλιο από πίςω μασ και μπροςτά μασ μόλισ
ςταμάτθςε να βρζχει (άρα υπάρχουν ςτθν ατμόςφαιρα ςταγονίδια νεροφ). Ο ςχθματιςμόσ του
οφείλεται ςτθν διάκλαςθ και τθν ανάκλαςθ.
ηλιακό
φως
Σο λευκό χρϊμα προκφπτει από τθν ςφνκεςθ όλων των χρωμάτων (δθλαδι ζνα ςϊμα που
το βλζπουμε λευκό ανακλά ι διαχζει όλεσ τισ ακτινοβολίεσ που πζφτουν πάνω του).
Σο μαφρο χρϊμα ςθμαίνει ζλλειψθ όλων των χρωμάτων (δθλαδι ζνα ςϊμα που το
βλζπουμε μαφρο απορροφά όλεσ τισ ακτινοβολίεσ που πζφτουν πάνω του).
Όταν μια δζςμθ φωτόσ περνά από ζναν χϊρο που περιζχει μικρά ςωματίδια, αυτά
απορροφοφν κάποιεσ από τισ φωτεινζσ ακτίνεσ και τισ επανεκπζμπουν προσ όλεσ τισ
κατευκφνςεισ. Σο φαινόμενο αυτό ονομάηεται ςκζδαςθ του φωτόσ.
Οι ακτινοβολίεσ με μικρό μικοσ κφματοσ (όπωσ είναι οι μπλε και οι ιϊδεισ) ςκεδάηονται
πολφ περιςςότερο από αυτζσ που ζχουν μεγάλο μικοσ κφματοσ (όπωσ οι κόκκινεσ).
Σο ςκεδαηόμενο από τα ςωματίδια τθσ γιινθσ ατμόςφαιρασ φωσ του Ηλίου περιζχει
κυρίωσ ακτινοβολίεσ μικροφ μικουσ κφματοσ (γαλάηιο και ιϊδεσ) με αποτζλεςμα ο ουρανόσ να
φαίνεται γαλάηιοσ.
Κατά τθν δφςθ και τθν ανατολι το θλιακό φωσ διανφει μεγαλφτερθ απόςταςθ μζςα ςτθ
γιινθ ατμόςφαιρα, οπότε οι ιϊδεισ ακτινοβολίεσ ςκεδάηονται περιςςότερο από τισ κόκκινεσ,
απορροφϊνται κατά μεγάλο μζροσ με αποτζλεςμα το φωσ που φτάνει ςτα μάτια μασ
να είναι κόκκινο.
Το φως το Το φως στη δύση
μεσημέρι
Ατμόσφαιρα
Γη
83
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
1. Όταν το φωσ περνά πλάγια από ζνα διάφανζσ υλικό ςε ζνα άλλο ςτο οποίο διαδίδεται με
μικρότερθ ταχφτθτα, τότε:
2. το παρακάτω ςχιμα μια μονοχρωματικι ακτίνα φωτόσ περνά από το οπτικό μζςο 1 ςτο
οπτικό μζςο 2. Ποιεσ από τισ παρακάτω προτάςεισ είναι ςωςτζσ και ποιεσ λάκοσ;
3. Όταν μία δζςμθ φωτόσ από ζναν προβολζα πζφτει πλάγια από τον αζρα ςτο νερό, τι
γίνεται ςτθν επιφάνεια του νεροφ;
85
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
5. Ζςτω δφο μονοχρωματικζσ ακτίνεσ φωτόσ οι οποίεσ εκπζμπονται από μια ςθμειακι πθγι
θ οποία βρίςκεται μζςα ςτο νερό, που ζχει δείκτθ διάκλαςθσ √ . Οι ακτίνεσ
προςπίπτουν ςτθ διαχωριςτικι επιφάνεια νεροφ – αζρα θ μία υπό γωνία 300 και θ άλλθ
υπό γωνία 600 ωσ προσ τθν κάκετο.
αέρας
νερό
30 60
6. Ζνασ κολυμβθτισ βρίςκεται μζςα ςτο νερό και βλζπει τον Ήλιο υπό γωνία 300 ωσ προσ τθν
κατακόρυφο. Αν ο δείκτθσ διάκλαςθσ του νεροφ είναι √ , να βρείτε τθν πραγματικι
γωνία ςτθν οποία βρίςκεται ο Ήλιοσ ωσ προσ τθν κατακόρυφο.
υγκλίνοντεσ φακοί
Συγκλίνοντεσ ονομάηονται οι φακοί οι οποίοι είναι παχφτεροι ςτο μζςο και λεπτότεροι
ςτα άκρα (κυρτοί φακοί). Όταν μια δζςμθ παράλλθλων ακτινϊν φωτόσ πζςει πάνω ςε ζναν
ςυγκλίνοντα φακό, μετατρζπεται ςε ςυγκλίνουςα. Π.χ. μεγεκυντικοί φακοί.
Κάκε ακτίνα παράλλθλθ προσ τον κφριο άξονα του φακοφ, μετά τθν ζξοδο τθσ από τον
φακό περνάει από τθν κφρια εςτία του φακοφ.
Κάκε ακτίνα που θ διεφκυνςθ τθσ περνά από τθν κφρια εςτία του φακοφ, μετά τθν ζξοδο
τθσ από τον φακό, γίνεται παράλλθλθ με τον κφριο άξονα του φακοφ.
Κάκε ακτίνα που περνά από το κζντρο Ο του φακοφ, βγαίνει από τον φακό χωρίσ εκτροπι.
Ε Ε
Είδωλα
Αποκλίνοντεσ φακοί
Αποκλίνοντεσ ονομάηονται οι φακοί οι οποίοι είναι λεπτότεροι ςτο μζςο και παχφτεροι ςτα
άκρα (κοίλοι φακοί). Όταν μια δζςμθ παράλλθλων ακτινϊν φωτόσ πζςει πάνω ςε ζναν
ςυγκλίνοντα φακό, μετατρζπεται ςε αποκλίνουςα. Π.χ. γυαλιά μυωπίασ.
Κάκε ακτίνα παράλλθλθ προσ τον κφριο άξονα του φακοφ, μετά τθν ζξοδο τθσ από
αποκλίνει ζτςι ϊςτε θ προζκταςθ τθσ να περνά από τθν κφρια εςτία του φακοφ.
Κάκε ακτίνα που κατευκφνεται προσ τθν κφρια εςτία του φακοφ, μετά τθν ζξοδο τθσ από
τον φακό, γίνεται παράλλθλθ με τον κφριο άξονα του φακοφ.
Κάκε ακτίνα που περνά από το κζντρο Ο του φακοφ, βγαίνει από τον φακό χωρίσ εκτροπι.
87
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Ε Ε
Είδωλα
Για όλεσ τισ κζςεισ του αντικειμζνου ςχθματίηεται είδωλο φανταςτικό, όρκιο και
μικρότερο του αντικειμζνου.
Φωτογραφικι μθχανι
Μια φωτογραφικι μθχανι αποτελείται από διάφραγμα, φακό (ςυγκλίνων) και φιλμ.
Μάτι
Σο κφρια τμιματα του ματιοφ είναι θ κόρθ, ο φακόσ, ο αμφιβλθςτροειδισ χιτϊνασ και το
οπτικό νεφρο.
Σο φωσ ειςζρχεται μζςα ςτο μάτι μζςω τθσ κόρθσ και διακλάται από τον φακό. Σο είδωλο
του αντικειμζνου ςχθματίηεται ςτον αμφιβλθςτροειδι χιτϊνα και είναι ανεςτραμμζνο. ο
αμφιβλθςτροειδισ χιτϊνασ ςτζλνει μζςω του οπτικοφ νεφρου ςιματα ςτον εγκζφαλο, ο οποίοσ
τα επεξεργάηεται και δθμιουργεί τθν τελικι εικόνα.
Ε
Ε
Ε Ε
Ε Ε
89
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Συπολόγιο
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Αν ψάχνουμε το φορτίο :
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Aν ψάχνουμε το φορτίο :
Αντίςταςθ διπόλου :
εξίςωςθ κερμιδομετρίασ :
Νόμοσ Joule :
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Συχνότθτα ταλάντωςθσ :
Περίοδοσ ταλάντωςθσ :
5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
91
ΦΤΙΚΗ Γ’ ΓΤΜΝΑΙΟΤ
Χρόνοσ t S (second)
Φορτίο Q C (Coulomb)
Ζνταςθ θλεκτρικοφ
I A (Ampere)
ρεφματοσ
Σάςθ ι διαφορά δυναμικοφ V V (Volt)
Ηλεκτρικι ενζργεια Eθλ J (Joule)
Αντίςταςθ R Ω (Ohm)
Ηλεκτρικι ιςχφσ P W (Watt)
Περίοδοσ T S (second)
υχνότθτα f Hz (Hertz)
ταχφτθτα υ m/s
c centi
m milli
μ micro
n nano
p pico
k kilo
M mega
G Giga