Professional Documents
Culture Documents
foaYmd,k úoHdj
.=re ud¾f.damfoaYh
12 fY%aKsh
^2017 j¾Ifha isg l%shd;aul fõ&
I
foa Y md,k úµdj
12 fY%aKsh
.=re ud¾f.damfoaY ix.%yh
2017
II
wOHlaI ckrd,a;=ñhf.a mKsúvh
cd;sl wOHdmk fldñIka iNdj úiska ks¾foaYs; cd;sl wOHdmk wruqKq idlaId;a lr
.ekSu iy fmdÿ ksmqK;d ixj¾Okh lsÍfï uQ,sl wruqK iys; j tjlg mej;s wka;¾.;h mokï
jQ úIhud,dj kùlrKhg Ndckh fldg j¾I wglska hq;= pl%hlska iukaú; kj ksmqK;d mdol
úIhud,dfjys m<uq wÈhr" j¾I 2007 § cd;sl wOHdmk wdh;kh úiska Y%S ,xldfõ m%d:ñl yd
oaú;Shsl wOHdmk lafIa;h%g y÷kajd fok ,§
m¾fhaIK j,ska wkdjrKh jQ lreKq o" wOHdmkh ms<sn| j úúO md¾Yjhka bÈßm;a l<
fhdackd o mokï fldg f.k isÿ lrk ,o úIhud,d ;d¾lSlrKh lsÍfï l%shdj,shl m%;sM,hla
f,i úIhud,d pl%fha fojeks wÈhr wOHdmk lafIa;%hg y÷kajd §u 2015 jif¾ isg wdrïN lr
we;¡
fuu ;d¾lSlrK l%shdj,sfha § ish¨ u úIhhkaf.a ksmqK;d mokï uÜgfï isg Wiia
uÜgu olajd l%udkql+, j f.dv ke.Su i|yd my< isg by<g .uka lrk isria ixl,kh Ndú;
lr we;s w;r úúO úIhhkays § tl u úIh lreKq kej; kej; bÈßm;aùu yels;dla wju lsÍu"
úIh wka;¾.;h iSud lsÍu iy l%shd;aul l< yels YsIH ñ;=re úIhud,djla ieliSu i|yd ;sria
ixl,kh o Ndú; lr we;¡
.=re Nj;=kag mdvï ie,iqï lsÍu" bf.kqï-b.ekaùï l%shdj,sfhys id¾:lj ksr; ùu" mka;s
ldur ñkqï yd we.hSï m%fhdackj;a mßÈ fhdod .ekSu i|yd wjYH jk ud¾f.damfoaY ,nd§fï
wruqKska kj .=re ud¾f.damfoaY y|qkajd § we;¡ mka;s ldurh ;=< § jvd;a M,odhS .=rejrfhl= f,i
lghq;= lsÍug fuu ud¾f.damfoaY WmldÍ jkq we;¡ isik q af.a ksmK
q ;d j¾Okh lsÍu i|yd .=Kd;aul
fhojqï yd l%shdldrlï f;dard .ekSug .=rejrekag wjYH ksoyi fuuÕska ,nd § ;sfí¡ tfuka u
ks¾foaYs; mdG .%k:
a j, we;=<;a jk úIh lreKq ms<ns | j jeä nr ;eîula fuu .=re ud¾f.damfoaYj,
wka;¾.; fkdfõ¡ tu ksid fuu .=re ud¾f.damfoaYh jvd;a M,odhS ùug kï wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j úiska ilid we;s wod< mdG .%ka: iuÕ iu.dó j Ndú;d lsÍu w;HjYH fõ¡
III
ksfhdacH wOHlaI ckrd,af.a mKsúvh
bf.kqu mq`M,a lafIa;%hl úyso hkakls' th Ôú; w;suy;a njg o" b;d u ir, njg o m;a lrhs'
ukqIHhd bf.kqï l=i,;dfjka W;alDIag h' udkj iudc ixj¾Okh flakaø fldg .;a rgla"
iudchla nqoaêh úiska y÷kd .;a wiïu;hka neyer lsÍug o iqNdú;hka ;=<ska kj f,djla
ks¾udKh lr .ekSug o fuj,u lr .kq ,nkafka bf.kqu hs'
bf.kqu i|yd jákd hula o" bf.kqï l%ufõohka yd myiqlï o wOHdmkh jgd ks¾udKh úh
hq;= h' úIh ud,dj" úIh ks¾foaYh" ud¾f.damfoaY" iqidOHlrejka bf.kqï lafIa;%hg tlajkqfha
fï wdldrfhks'
kQ;k YS% ,xldj f.da,Sh m%jK;djka fuka u mqrd;k Wreuhka o iïñY%Kh lr .ksñka iaùh
wOHdmk rgdjla ysñ lrf.k we;' ld,Sk wjYH;d u; m%;sixialrKhka ;=<ska jir wglg jrla
hdj;ald,Sk jk úIhud,dfõ bf.kqï iïm;la f,i fuu .=re ud¾f.damfoaY ks¾udKh fõ'
úIhfhys wruqKqj, ix.;;dj cd;sl uÜgñka mj;ajd .; hq;= h' tfy;a .=re ud¾f.damfoaYhka
ys bf.kqï l%ufõohka" wl=rlaj;a fjkia fkdfldg ms<smeÈh hq;a;la kï fkdfõ' úIh ks¾foaYfhys
ksmqK;d" ksmqK;d uÜgï" idOkh ùu i|yd wka;¾.;h ;=<ska bf.kqï m, iïm%dma;sh msKsi
bf.kqï l%ufõo ks¾udKYS,S j fjkia lr .ekSug iqidOHlrejkag meyeÈ,sj u bvla we;s nj
i|yka lrñ' YsIH idOk m%;sY;h by< uÜgulg .ekSu i|yd Woõ jk " myiqlï i,ik .=re
N+ñldjg lsishï m%fõYhla i|yd ks¾udKh jk .=re ud¾f.damfoaYh YslaIlhdyg o fo.=rekg o
Ndú; l< yel' wod< fm< fmd;g iylrejl= jk .=re ud¾f.damfoaYh ;j;a fm< fmd;la fkdjk
nj ±k .=reNj;=ka .=re ud¾f.damfoaYh yd wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=fõ iïmdÈ; wod< fm<
fmd; hk iïm;a øjH fol u Ndú; l< hq;= h'
ta ta úIhhkays idOkh ms<sn| we.hSï isÿ lrk cd;sl uÜgfï mÍlaIljrfhl= jqjo wfmalaId
lrk idOkhka" úIh b.ekaùug u. fmkajk iqidOHlrejka úiska mdvu wjidkfhys mka;s
ldurfha § orejka iuÕ m%;HlaIlrKhg m;a úh hq;= h' tu tald;añl ùu i|yd jQ m%fndaOd;aul
ixialD;shla f.dvk.d .ekSug .=re ud¾f.damfoaYh myqrla" hd;%djla lr .kq we;ehs wdhdpkd
mQ¾jl j wfmalaId lrñ'
IV
iïm;a odhl;ajh
WmfoaYl;ajh yd wkque;sh
Ydia;%Sh lghq;= uKav,h" cd;sl wOHdmk wdh;kh
úIh iïnkaëlrKh (
ví,sõ' ta' l=uqfoakaøs iqo¾YkS ñh - fcHaIaG lÓldpd¾h" cd;sl wOHdmk wdh;kh
f,aLl uKav,h -
ndysr (
uydpd¾h chfoaj Whkaf.dv uhd - fcHIaG uydpd¾h" fld<U úYaj úoHd,h
uydpd¾h Wmq,a wfír;ak uhd - uydpd¾h" fmardfoKsh úYaj úoHd,h
wdpd¾h w;=, ú;dkjiï uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" fmardfoKsh úYaj úoHd,h
tia' NdIalrka uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" fmardfoKsh úYaj úoHd,h
fgrkaia mqrisxy uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" Y%S chj¾Okmqr úYaj
úoHd,h
tï' rxð;a uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" inr.uqj úYaj úoHd,h
iquqÿ j<dl=¿f.a uhd - lÓldpd¾h" reyqKq úYaj úoHd,h
ví,sõ' fla' iS' m%shka;s ñh - .=re fiajh" úydruydfoaù nd,sld úoHd,h"
lsßn;af.dv
l,HdKs Ñ;%d o is,ajd ñh - .=re fiajh" iqcd;d úoHd,h" kqf.af.dv
^úY%dñl" fõ,aia l=uß úÿy," fudrgqj&
tia' fi!kaordcka uhd - .=re fiajh" w,awodka uqia,sï úoHd,h" nÿ,a,
wNHka;r(
ví,sõ' ta' l=uqfoakaøs iqo¾YkS ñh - fcHIaG lÓldpd¾h" cd;sl wOHdmk wdh;kh"
uyr.u
NdId ixialrKh (
Y%Skd;a .fKaj;a; uhd - NdId ixialdrl"
iqis,a isßfiak uhd - lÓldpd¾h" cd;sl wOHdmk úoHdmSGh" ydmsá.u
mß.Kl iyh (
ta' tï' tia' ksYdka nKavdr uhd - .=re fiajh" wdfõ ußhd úµd,h
ta' t,a' tia' mS' w;m;a;= fuh - l<ukdlrK iyldr" cd;sl wOHdmk wdh;kh
úúO iyh (
Ô' tia' mS' m%kdkaÿ uhd - cd;sl wOHdmk wdh;kh" uyr.u
V
mgqk
msgq wxl
3' rdcHh 40
VI
foaYmd,k úoHdfõ iajNdjh" foaYmd,k wOHhkh iy m%fõY
ksmqK;d uÜgu (- »¡» foaYmd,kh iudc Ôú;fha wksjd¾h wx.hla f,i w¾:l:kh
lrhs¡
»¡»» foaYmd,k úoHdj foaYmd,kfha úúO me;slv Ydia;S%h f,i
wOHhkh lrk YslaIK udOHhla f,i ú.%y lrhs¡
»¡»»» úIhhg wkkH jQ úúO m%fõY Ndú; lrñka foaYmd,kh
yodrhs'
foaYmd,kh Ydia;S%h f,i yeoEÍu ms<sn| j §¾> b;sydihla ;sfí' ls%'mQ' isjq jk
ishji ;rï wE; ld,fha .S%isfha we;ekaia kqjr foaYmd,kh yeoEÍu" m%.=K lsÍu" iy
mqyqKq lsÍu úfYaI Ydia;%d,hhl isÿ úh¡ maf,afgda iy weßiafgdag,a hk iqm%isoaO
1
od¾Ykslfhda foaYmd,kh ms<sn| fuu .S%l iïm%odfha wdrïNlfhda h¡ j¾;udkfha
mdi,aj, iy úYaj úoHd,j, —foaYmd,k úoHdj˜ hk úIhh b.ekaùu fuu iïNdjH
iïm%odhhs ;j ÿrg;a bÈßhg f.k hduls¡
foaYmd,k úoHdj hkq l=ulaoehs y÷kd .ekSfï § uQ,sl ldrK lsysmhla jeo.;a h¡
» foaYmd,k úoHdj hkq merKs;u Ydia;h%S YsËKhls¡ o¾Ykjdoh" .Ks;h" ;¾l Ydia;h
% "
wdpdr úoHdj" fi!kao¾h úoHdj hk YsËKhkag iuÕdó j foaYmd,k úoHdj o
úldYkh ùu wdrïN jQfha ls%ia;= mQ¾j y;r jeks ishjfia ;rï w;S;fha iïNdjH
.S%isfha h¡
»»» foaYmd,k úoHdfõ m%fõY" kHdh iy úêl%u nyqúO fõ¡ tajd úúO .=rel,j,g yd
iïm%odhj,g wh;a j we;' foaYmd,k úoHdj yeoEÍfï tla wdl¾IKhla jkafka
fuu úúO;ajh hs¡
foaYmd,k úoHdj hkq foaYmd,kh Ydia;S%h f,i yodrK YsËKh nj wms by; i|yka
lf<uq¡ fï m%ldYkfha jeo.;a f;aud folla we;=<;a h¡
» foaYmd,kh"
»» foaYmd,k úoHdj
² foaYmd,kh hkq l=ula o hkakg fmdÿfõ ,efnk ir, ms<s;=r kï zzfoaYh md,kh
lsÍuZZ hkak hs¡ fuh foaYmd,kh hk ixl,amh ms<sn| j we;s ckms%h" ke;fyd;a
tÈfkod jHjydrfha we;s" jgyd .ekSu hs¡ ta iuÕ u th foaYmd,kh .ek we;s
iïmQ¾K w¾:l:khla o fkdfõ¡ th jkdys foaYmd,kh hk ixl,amfha jdpHd¾:h
muKla i,ld f.dv kÕd .;a;ls¡
2
rdcHh" rdcH mßmd,kh iy wdKavqlrKh ms<sn| weÕfjk ixl,amhla
f,i" iy
rdcHhg muKla iSud fkdù rdcHfhka ndysr j o mqrjeishka iyNd.s jk
iudc Ndú;hla f,i"
² foaYmd,kh hkak rdcHh" rdcH mßmd,kh yd wdKavqlrKh iïnkaO fldg
f;areï .ekSu¡
² rdcHfha iajNdjh
² rdcHfha wruqKq¡
² rdcH md,k l%u
² rdcH yd mqrjeishd w;r iïnkaOh
² md,lhkaf.a .;s.=K yd l=i,;d
² wdKavqlrK ls%hdj,sh
bka m%Odk f;aud lsysmhls¡
WodyrK (-
mqrjeisfhda md,lhka m;a lr;s¦ Tjqkag wdKavq lsÍu i|yd n,h mjrd
fo;s¦ foaYmd,k mlaIj, idudðlfhda fj;s¡ óg wu;rj ?iaùï-
fm<md<s" úfrdaO;d" jevj¾ck" ler,s .eiSï" iafõÉPd iñ;s uÕska
3
fmdÿ jqjukd bgq lsÍu hkdÈ udOHhkaf.ka foaYmd,k ls%hdldß;ajfha
fhfo;s¡
WodyrK (-
.S % i s f ha tl, mej;s iDcq m% c d;ka ; % j d§ l% u fha iDcq mq r jeis
iyNd.s;ajhla ;sìKs¡ kS;s iïmdokhg" k.r mßmd,khg iy
wêlrKh iïnkaO lghq;=j,g mqrjeisfhda iafõÉPdfjka iyNd.s
jQy' —ils%h mqrjeishd˜ hk ixl,amh weßiafgdag,af.a Politics kï
lD;sfha Ndú; ù we;af;a fï w¾:fhks'
» foaYmd,kh lsÍu¡
4
»» foaYmd,kh yeoEÍu
wd§ mq¿,a mrdihl úys§ we;s foaYmd,ksl f;aud rdYshla u foaYmd,k úoHd
wOHhkfha m%ia;+;" ke;fyd;a úIh jia;=ka" ù we;¡
foaYmd,kh Ydia;h S% f,i yeoEÍu wjqreÿ fooyilg ;rul jeä ld,hla ;=< j¾Okh
jqjls¡ th ls%¡mQ¡ y;r jeks ishji f;la Èfjhs¡ fï úldYfha § foaYmd,k wOHhkfha
úIh m:h" úêl%u yd m%fõY o mq¿,a úh¡ ta wkqj j¾;udkfha foaYmd,k úoHdj wm
i,lkafka foaYmd,kfha úúO me;slv wOHhkh lrk YslaIK udOHhla f,i h¡
fuh wm l%udkql+, j ,nd .kakd oekqula fkdfõ' fuh jkd ys tÈfkod Ôú;
w;aoelSï u; mokï jQ wjfndaOhls' fuys wfma iudc" foaYmd,k úYajdi iy
úksYaph ;sfí¡ tys moku jkafka iudch yd f,dalh fj;ska" tkï mjqf,ka"
wi,ajeishkaf.ka" ys;ñ;%d§kaf.ka ckudOhfhka ,nd .kakd wjfndaOh hs¡ wfma
fm!oa.,sl reÑ" wreÑlï o fyd| krl ms<sn| úYajdi o tys .eí ù ;sfí¡
5
we;s iS u djka o mokï fldg f.k h' zzldka ; djka g
foaYmd,kh lrkak ;rï Yla;shla ke;ZZ hk ms<s;=r tu
jHdjydßl {dkh ms<sìUq lrkakls'
fuh foaYmd,k m%mxphla fyda .eg¨jla fyda zúoHd;aul f,iZ wOHhkh lsÍuls¡
—úoHd;aul˜ hk mofha úúO w¾: we;;a" tys uQ,sl woyi kï" hïlsis m%mxphla
ms<sn| j zzl%udkql+, j" kHdhsl m%fõYhlska o uÕ fmkajkq ,en ksis l%ufõohlg
wkqj ,nd.kakd o;a;" f;dr;=re iy idËH mokï fldgf.k wOHhkh lsÍuZZ
hkak hs'
foaYmd,kh Ydia;%Sh wOHhkhg ,la lsÍu hkq foaYmd,kh hk fmdÿ m%mxpfha úúO
me;slvj,g wkqrEm j tajd .%yKh lr .ekSfï wruqKska isÿ lrk jHdhduhls'
miq.sh wjqreÿ fooyil úldYkfha úúO Èidk;Skag j¾Okh ù ;sfnk iy ;ju;a
j¾Okhkag ,lafjñka ;sfnk foaYmd,k úoHd YslaIKh úiska yodrkq ,nk
foaYmd,kh hkak iudcfha mej;Sfï úúO me;slv lSmhls' tkï (-
I. foaYmd,k wdh;k
II. foaYmd,k Ndú;hka
III. wdKavqlrKh
IV. foaYmd,k p¾hdj
V. foaYmd,k u;jdo
hk fïjd hs'
» foaYmd,k wdh;k
6
»» foaYmd,k Ndú; ^Political Practices&
7
² foaYmd,kfha fh§u'
² ue;sjrKfha § Pkaoh mdúÉÑ lsÍu ^fyda fkdlsÍu&
² ue;sjrK ls%hdj,shg ils%h j iyNd.S ùu ^fyda fkdùu&¡
² foaYmd,k mlaIj, idudðlhl= ùu ^fyda fkdùu&
² tÈfkod foaYmd,k isÿùï .ek Wkkaÿj oelaùu ^fyda
fkdoelaùu&
² iudcjdoh
² ,snr,ajdoh
² m%cd;ka;%jdoh
² iuQydKavqjdoh
² iqNidOkjdoh
² cd;sljdoh
² ia;S%jdoh hk fïjd h'
8
³ ;=<kd;aul m%fõYh
³ nyq úIhl m%fõYh
³ úoHd;aul ^p¾hdjd§& m%fõYh
³ foaYmd,k w¾: Ydia;S%h m%fõYh
³ iudc úoHd;aul m%fõYh
³ ia;S%jd§ m%fõYh¡
fujeks m%Yk
a wog;a idlÉPd jk" foaYmd,k o¾Ykjd§ka u;= lrk w;suq,sl
m%Yak fõ¡
9
»» o¾Ykjd§yq f,dalh f;areï .ekSug wm mdúÉÑ lrk ixl,amj, w¾:h ksrjq,a
iy ksYaÑ; lr .ekSug úfYaI Wkkaÿjla olaj;s¡
»»» o¾Ykjd§ m%fõYh foaYmd,kfhys m%;sudkSh wruqKq .ek olajk oeä Wkkaÿj (-
tfuka u f,dalfha isÿùï ms<sn| j .=Kd;aul we.hSï lsÍfï ñkqï o~q wmg
iemfhkafka o m%;sudkSh ixl,am úisks¡
² f,dalh jvd;a fyd| ia:dkhla f,ig ilia úh hq;af;a flfia oehs wmg
is;kakg wkqn, fokq ,nkafka o m%;sudkSh wruqKq úisks¡
WodyrK (-
» iudch iudkd;au;djg .re l< hq;= hs¡
»» foaYmd,kh m%cd;ka;%jd§ udj;g fhduq úh hq;= hs¡
10
» fuys Ndú; lrk ixl,amj, w¾: .eUqßka u .fõIKh lsÍu¡
»» foaYmd,k f,dalh ms<sn| we;s uQ,sl .eg¨ u;= lrñka tajd úNd.
lsÍu¡
»»» foaYmd,k Ñka;k ú.%yfha wdh;kj, iy Ndú;j, m%;u s dkSh ,laIK
yd lemùï .ek Wkkaÿ ùu¡
) ;=<kd;aul wOHhk m%fõYh jeo.;a fldg i,lkafka tla m%Odk {dk iïmdok
fya;=jla ksid h¡ tkï hï iudc foaYmd,k m%mxphla $.eg¨jla$f;audjla ms<sn|
j jvd;a mßmQ¾K wjfndaOhla ,nd .kakg kï tu m%mxph$.eg¨j$f;audj m%ldYhg
m;a jk tla wjia:djla fkdj wjia:d lsysmhla u ikaikaokd;aul j wOHhkh
lsÍu jvd;a M,odhS jkafka h hkak hs¡
WodyrK I (- rgl foaYmd,k ia:djr Ndjhg ;=vqfok jvd;a fyd| wdKavq l%uh
l=ula o@ hk .eg¨j ms<sn| j wOHhkh i|yd f,dalfha mj;sk
ckdêm;s yd md¾,sfïka;= wdKavql%u lsysmhla ;=<kd;aul j yeoEßh
yels h'
WodyrK II (- .egqï ;shqKq ù we;s rgl yd iduh ;yjqre ù we;s rgl foaYmd,k
ia:djr Ndjh i|yd jvd iqÿiq u wdKavq l%uh l=ulao hkak wOHhkh
lsÍug o ;=<kd;aul m%fõYh wjYH fõ'
11
iuQydKavqj, mej;s wdKavql%u j¾.S lrKh i|yd fhdod .;af;a ;=<kd;aul
úê l%uh hs' wdKavqj, iajNdjh j¾. lsÍu i|yd Tyq ñkqï o~q folla Ndú;
flf<a h' tkï md,lhkaf.a ixLHdj iy wdKavj q ¥Is; o hkak hs' weßiafgdag,a
.%Sisfha meje;s wdKAvql%u rdcdKavq" jxYdêm;s wdKAvq" m%cdmSä; wdKAvq"
l;smhdêldÍ wdKAvq iy m%cd;ka;%jd§ wdKavq f,i j¾.SlrKh flf<a wdKavq
l%u ms<sn| j ;=<kd;aul wOHhkhla mokï lrf.k h'
^i& fuys § wOHhkhg ,la l< yels úIh m:h fnfyúka kuHYS,S h' foaYmd,k
wdh;k" foaYmd,k l%shdj,s" foaYmd,k mßj¾;kh" iudc foaYmd,k .egqï"
idu l%shdj,s" rdcHfha iajNdjh iy mßj¾;k" m%cd;ka;S%h mßj¾;kfha
ÈYdk;s" mqrjeis l%shdldß;ajh" cd;sljd§ foaYmd,kh" isú,a iudc foaYmd,k
l%shdldß;ajh" udkj whs;sjdislï" ia;%Skaf.a foaYmd,k iyNd.s;ajh hk
f;aud WodyrK hs'
12
^ii& ;=<kd;aul foaYmd,k ú.%yh l< hq;af;a foaYmd,k ixj¾Okh iy
m%cd;ka;%jdoh ms<sn| mrudo¾YS udÈ,Ska fj;ska ,nd .kakd ñkqï o~q Ndú;
lrñka fkdjk w;r tjeks iqiudo¾YS udÈ,s wjYH ke;'
^iii& ;=<kd;aul ú.%yfha wruqK úh hq;af;a tla tla rgj, foaYmd,k h:d¾:hka
fj;ska ;=<kd;aul mdvï Wlydf.k foaYmd,k ú.%yh Yla;su;a lsÍu hs'
WodyrK (-
.%Sl hq.fha - o¾Ykjdoh
frdau hq.fha - foajO¾u Ydia;%h" b;sydih iy kS;s úoHdj
19 jk ishjfia § - w¾: Ydia;%h" b;sydih" kS;s úoHdj
20 jk ishjfia § - iudc úoHdj" udkj úoHdj" ufkda úoHdj"
N+f.da, úoHdj" l,dj" idys;Hh
13
1'4' úoHd;aul ^p¾hdjd§& m%fõYh¡
² —foaYmd,k úoHdj˜ hkakg úis jeks ishjfia fok ,o w¾:hla jkafka zzúoHd;aul
úêl%uhZZ ^scientific method& Ndú; lrñka foaYmd,kh wOHhkh lsÍu h hkak hs¡
² wd¾:sl yd iudc úoHd{hka o w;r uq,a neif.k ;snQ fuhska m%ldY jQfha iudch"
wd¾:slh yd foaYmd,kh .ek lrk wOHhk fj;ska —j,x.=˜" —úYajikSh˜ iy
—ksjerȘ oekqu f.dv kÕkakg kï" tajdfha l%u úoHdj kj ÈYdk;shlg fhduq úh
hq;= nj hs'
² hïlsis m%mxphla .ek wOHhkh lrñka tys fyd|$krl" hym; $whym; .ek
úksYaphhka bÈßm;a fkdl< hq;= w;r" wdkqNúl iy jdia;úl o;a; iy idlaIH u;
muKla mokï j úYaf,aIK" ksÍlaIK iy ks.uk f.dvk.d .ekSu l< hq;= h¡
14
úoHd;aul m%fõYh iy p¾hdjdoh (-
² 1920 wdrïN jq fuh 1930 iy 1940 oYl j,§ jvd m%p,s; j foaYmd,k kHdh m;%hg
l< n,mEu fldf;la o h;a" tu ueÈy;a ùu —p¾hdjd§ úma,jh˜ ^Behavioural Revolution&
hkqfjka 20 jk ishjfia foaYmd,k úoHdfõ úldYkh ms<sn| we;s jD;a;dka;j,
m%ldY flßKs¡
² p¾hdjd§ m%fõYfha m%Odk ;¾lh fufia h¡ wdkqNúl wOHhkhg ,la l< yels
foaYmd,k m%mxph kï iudcfha ;ks ;ks mqoa.,hka" foaYmd,k ls%hdj,sh ;=< ls%hd
lrk wdldrh" tkï foaYmd,k p¾hdj iy tu p¾hdjkag n,mdk idOl hs¡
² p¾hdjdoh 1920 oYlfha wdrïN ù 1950 - 60 oYlj, § tys wêm;s Odrdj njg m;a
jqj o 1970 oYlj, miqnEug ,la úh¡
² Bg ;snQ úfõpkhla jqfha" foaYmd,k p¾hdj muKla wOHhkh lsÍu hkak wjOdrKh
lsÍu ksid foaYmd,k ú.%yfha úIh m:h w;sYhska mgq ùug th ;=vq ÿka nj hs¡
² foaYmd,k p¾hdj foaYmd,kfha tla me;slvla muKla ksid wfkla me;slv fkdi,ld
yeÍu foaYmd,kfha jeo.;a u wx. foaYmd,k wOHhk kHdh m;%fhka bj;a lsÍula
njg m;a úh'
15
² fï fjki;a iuÕ p¾hdjdoh 1970" 80 oYlj, § mYapd;a p¾hdjd§ ^Post- Behavioral&
wjêhlg iïm%dma; úh¡ fï wjêfha jQ ;j;a m%jK;djla jkafka wdkqNúl yd
m%;HlaI uQ,jd§ foaYmd,k .=rel=,fha wdêm;Hh o ì| jefgkakg ùu hs¡
² NdKav ksIamdokh
² fjf<|du
² cd;sl wdodhu
ld,audlaia foaYmd,k w¾:Ydia;%h ms<sn| fuu idïm%odhsl jgyd .ekSu fjkia flf<a h'
ld,audlaia f.a ú.%yfha olakg ,enqKq kj iy úfYaI ,laIKhla jqfha wd¾:sl lafIa;%h
.ek .eUqßka yodrk w;r u 19 jk ishjfia foaYmd,k w¾: Ydia;%{hka fkdl< wdldrfha
kHdhsl moaO;shla ^a theoretical system& f.dvkeÕSu hs¡ tu m%fõYh —fM;sydisl fN!;sljdoh˜
^historical materialism& hkqfjka ye|skafõ¡ th ukqIH b;sydih" iudc jHQyh" wd¾:slh"
foaYmd,kh iy Ñka;kh hk fïjd iuia;hla f,i i,ld" tu iuia;h;a" tys tlsfkl
me;s iy iuia;h w;r we;s iïnkaO;d;a wOHhkh lsßu i|yd fhdackd jQ kHdhsl yd
úêl%u m%fõYhls¡ fuu fM;sydisl fN!;sljd§ m%fõYfha m%Odk kHdhsl wxf.damdx. lsysmhls¡
tajd kï"
16
2 iudc" foaYmd,k" ixialD;sl u;jd§ hk fïjdhska iukaú; Wmß jHQyh
^superstructure& hk fïjd hs'
»»» iudc ieleiafï Wmß jHqyfha - tkï iudc foaYmd,k" ixialD;sl yd u;jd§
lafIa;%j,-isÿjk mßj¾;k iy fjkia ùï" tlsfklska iajdëkj" yqfol,d j isÿ
jk j¾Ok u fkdfõ' tajdg hïlsis iajdëk meje;aula ;sìh yels jqj;a" wjidk
ú.%yfha § tu fjkialï isÿ jkafka wd¾Ól mokfï isÿjk ls%hdldß;ajhg iy
mßj¾;khkag m%;spdr jYfhka iy tajdfha m%ldYk f,ig hs¡
fuu uQ,l
s udlaij
a d§ kHdhsl woyia mokï lr f.k foaYmd,k w¾:Ydia;S%h m%fõYh
foaYmd,k úoHd úIh lafIa;%hg meñKsfha wdkqNúl$m%;HlaIuQ,jd§ p¾hdjd§
foaYmd,k úoHd m%fõYhg úl,amhla jYfhks¡
III ths k a is ÿ jka f ka iudcfha foa Y md,k jHQ y hka fjkia ls Í u" fyda
m%;sixialrKh lsÍu fyda fkdj tajd mj;ajdf.k hEu h¡ th mj;akd wêm;s
n,hg fiajh lrhs¡
udlaiajd§ wdNdih ,enQ foaYmd,k w¾: Ydia;S%h m%fõYfha wdNdIh ,enQ foaYmd,k
Ñka;lhka bÈßm;a l< úl,am foaYmd,k úµd m%fõYfha ,laIK iy me;slv
lsysmhls¡
» foaYmd,k m%mxphla ú.%y lsÍfï § tys we;s wd¾Ól" yd iudc mka;s uq,hka
o y÷kdf.k tu iuia;h wdYs%; j ;u ú.%yh f.dvkeÕSu¡
17
¼ iudc" foaYmd,k mßj¾;kh i|yd úpdrd;aul foaYmd,k wOHhkh lem
úh hq;=hehs úYajdi lsÍu'
iudc úoHdj ^Sociology& foaYmd,k úoHdjg b;d ióm Ydia;S%h úIhhls' fï úIh fol
tlsfklska fjka jQfha 19 jk ishjfia weußldkq úYaj úoHd,j,§h¡ 20 jk ishjfia uq,
tu fjka ùu ;yjqre jqj;a tu úIh fol w;r wka;¾iïnkaO;d wo o mj;S¡ —foaYmd,k
iudc úoHdj˜ ^Political sociology& hkq foaYmd,k yd iudc úoHd m%fõY w;r we;s
wfkHdkH;ajh ms<s.ekSu uÕska f.dv keÕ=Kq foaYmd,k úoHdfõ;a iudc úoHdfõ;a we;s
WmfË;%hls¡
foaYmd,k úoHd wOHhkh iy ú.%yh" iudc úoHdfõ kHdh" m%fõY iy úê l%u wdÈfhka
fnfyúka m, ,nd we;¡ tfuka u 19 jeks ishjfia iy úis jeks ishjfia uq,a wjêfha tu
úIh lafIa;% fol meje;sfha tlsfklg iïnkaO j h'
² foaYmd,k úoHdfõ wOHhkh lrk iuyr .eg¨ iy f;aud ms<sn| j iudch wdYs%;
j mq¿,a yd .eUqre wjfndaOhla ,nd.ekSug by; ±lajQ iudc úoHd yd udkj úoHd
m%fõY b;d m%fhdackj;a fõ¡
WodyrK (-
foaYmd,k mlaI hkq foaYmd,k úoHd wOHhkfha f;audjls¡ foaYmd,k
úoHd{hka mlaI .ek idïm%odhsl j wOHhkh lf<a"
² mlaIj, jevms<sfj<
² ue;sjrK m%ldYk
² mlaIj, b;sydih
18
² mlaI kdhlhka lrk l:d
² mqj;am;a jd¾;dj,ska ,efnk f;dr;=re
² mlaI kdhl iïuqL idlÉPd mokï fldg f.k h¡
fïjd iudch ;=< ls%hd lrk wdldrfha b;d jeo.;a me;slvj,a h¡ tfy;a ta
uÕska foaYmd,k mlaI .ek iïmQ¾K ú.%yhla bÈßm;a fkdflf¾'
foaYmd,k yd iudc wOHhkhg úYd, n,mEula l< ia;S%jdoh Ydia;%Sh Odrdjla njg m;a
jQfha 1970 oYlfha § h¡ th ia;%sjd§ Ydia;S%h Odrdfõ o m%Odk me;slvla fjhs¡ ia;%Sjd§ m%fõYh
foaYmd,kh ms<sn| j w;suQ,sl m%Yak lsÍula isÿl<d muKla fkdj zfoaYmd,khZ hk
ixl,amfha w¾:h mjd ixj¾Okh lsÍug iu;a úh¡
foaYmd,k ú.%yfha § ia;S%jd§ m¾hdf,dalfhka wdNdih ,nd u;= lrk m%Yak idïm%odhsl
foaYmd,k úoHdfõ we;eï m%Yakj,g jvd fjkia h¡
WodyrK jYfhka
» foaYmd,kh hk fË;%fhka ia;S%ka neyer lr ;sfnkafka wehs@
»» foaYmd,kh mqreIhkaf.a fËa;%hla njg m;a lr ;sîu ;j ÿrg;a ms<s.; hq;= o@
»»» iudch fM;sydisl jYfhka ia;%Ska oaù;Sh ;;a;ajhg" wdka;sllrKhg" mSvdjg" iy
fjkialï lrkq ,eîug Ndckh lr ;sfnkafka wehs@ tfia lsÍu ;j ÿrg;a
mj;ajdf.k hd hq;= o@
»¼ ia;%Ska mSvkhg m;a lrk iudc" foaYmd,k" ixialD;sl u;jd§ jHQy fudkjd o@
¼ iudc yd udkj úuqla;h s ms<sn| ,snr,ajdofha iy iudcjdofha m¾hdf,dal m%udKj;a
o@
fujeks m%Yak .fõIKh lsÍu uÕska ia;%Sjdoh úiska foaYmd,k yd iudc ú.%yhg kj
kHdhsl $ ixl,amuh m%fNao .Kkdjla o tl;= lrkq ,eìK¡
19
hk ixl,am tajd w;r jeo.;a fõ¡
foaYmd,k úoHd wOHhk úu¾Ykh iy kHdh ia;%Sjd§ m%fõYh fj;ska fjkia jQ wdldrh
fláfhka fufia ±laúh yels h'
^I& rdcHh" foaYmd,k n,h" m%cd;ka;%jdoh" iudcjdoh" ksoyi" iudkd;au;dj h" hqla;h
s "
idOdrK;ajh" whs;sjdislï" fjkialï lsÍï" iQrd lEu" mSvkh" úfrdaO;dj" rdcH
m%;sm;a;s" mqrjeis Ndjh hkd È foaYmd,k úoHdfõ tk w;suQ,sl ixl,am ish,a, u"
ia;%S-mqreI iudc Ndjh ^Gender& hk m%fNaoh wdY%hfhka h<s úu¾Ykh lsÍu yd
tajdfha úIh m:hg ia;%S-mqreI iudc Ndjh ms<sn| m%fõYh tl;= lsÍu'
^II& mka;sh" cd;sh" iudch" mqrjeishd hk foaYmd,k úoHdfõ we;s wNsuQ,sl wkkH;d
ixl,am w;rg" ia;%S-mqreI iudc Ndjh hkak tl;= lsÍu'
^III& foaYmd,kh hkq uyck mßuKav,fha ^Public Sphere& isÿjk l%shdj,shls" hk .%Sl
foaYmd,k od¾Ykslhskaf.ka wdrïN jQ woyi fjkia fldg" fm!oa.,sl mßuKav,h
o ^Private Sphere& foaYmd,kh isÿjk lafIa;%hla njg ms<s.ekSu'
^IV& ukqIH yd iudc úuqla;sh ^Emancipation & ms<sn| j idïm%odhsl bÈß o¾Ykhg zia;%S
úuqla;shZ ^Emancipation of Women& hkak o tl;= lsÍu'
1' my; i|yka ksoiqka wkqj m%Yakdj,s ilia lsÍug isiq$isiqúhka fhduq lrùu'
ksoiqka 2' my; i|yka lD;s rpkd lrk ,o foaYmd,k Ñka;lfhda ljryq
o@
I' iuQydKavj
q ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
II' foaYmd,kh '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2' my; i|yka ud;Dld hgf;a lKavdhï bÈßm;a lsÍï ie,iqï lr mk;shg bÈßm;a
lrkak'
foaYmd,k úoHdfõ"
I' od¾Yksl$m%;sudkSh m%fõYh'
II' ;=<kd;aul m%fõYh'
III' nyq úIhl m%fõYh'
IV' úoHd;aul ^p¾hdjd§ m%fõYh&'
V' foaYmd,k w¾: Ydia;%Sh m%fõYh'
VI' iudc úoHd;aul m%fõYh'
20
V' ia;%Sjd§ m%fõYh'
02' Goodin, Robert E (ed) (2009), The Oxford Hand book of Political Science, Oxford,
Oxford University Press.
03' Grisby, Elleen, 2009, Analyzing Politics; An Introduction to Politics Science, Belmont,
CA, USA: Cengage Learning.
05' Hineman, Robert A (1995), Political Science An Introducion, New York, Mc Graw Hill
Provessional.
21
02' foaYmd,k úoHd úIh iukaú; jk lafIa;%
bf.kqï M, (-
foaYmd,k úoHd úIh iukaú; jk lafIa;% kï lr úia;r lrhs¡
ta tla tla lafIa;% foaYmd,k úoHd wOHhk úIh lafIa;%h mßmQ¾K ^holistic&
lrk wdldrh meyeÈ,s lrhs'
tu úIh lafIa;% ms<sn| wjfndaOh foaYmd,k f,dalh ms<sn| úpdrd;aul j
is;Sug wdOdr lr .kshs'
ye¢kaùu (-
foaYmd,k wOHhkh Y;j¾I 24l muK ld,hla mqrd j¾Okh jQ iy úldYkh jQ
Ydia;S%h YslaIKhls¡ foaYmd,k úoHd úIhfha j¾;udk wka;¾.;h y÷kd.ekSu fuu
mdvfï § isÿ flf¾¡
^wd& foaYmd,kh ms<sn| we;s uQ,sl m%Yak u;= lrñka tajd .fõIKh lsÍu¡
WodyrK (- rdcHh hkq l=ula o@ rdcHhla wjYH jkafka wehs@ rdcHfha
iïNjh flfia ù o@ foaYmd,kh hkq l=ula o@
22
^we& foaYmd,k ls%hdldß;ajh "foaYmd,k wdh;k" rdcH m%;m
s ;a;s hk fïjdg uÕ
fmkajk m%;sudkShl ksIaGdjka fhdackd lsÍu'
WodyrK (- ksoyi" iudkd;au;dj" idOdrK;ajh" fmdÿ hym;" iudc
úuqla;sh¡
iïNdjH .S%l hq.fha isg j¾;udkh f;la foaYmd,k o¾Ykjd§ka Wkkaÿjla olajd we;s
f;aud lsysmhla f,i hqla;sh" idOdrK;ajh" whs;j
s dislï" ksoyi" iudkd;au;dj" foaYmd,k
úuqla;sh iy rdcHfha iajNdjh yd wruqKq hk fïjd bÈßm;a l< yels h¡ flfia fj;;a fuu
f;aud ms<sn| j foaYmd,k od¾Ykslhka w;r fmdÿ talu;sl Ndjhla fkdue;s w;r" tajd
idlÉcdjg" újdohg iy u;fNaohg ,la fjñka yqÿ iod;k ixl,amuh m%fNao jYfhka
mj;S¡
foaYmd,k o¾Ykjd§ka Wkkaÿj olajd we;s f;aud iy tajd .fõIKh l< foaYmd,k
od¾Ykslhka ms<sn| ir, wjfndaOhla my; j.=fjka ,nd.; yels h'
hqla;sh$ ma f,a f gda " weßia fgda Ü,a " idka ; fcdaka frda,i
a "a frdnÜ fkdisl"a
idOdrK;ajh T.ia ; S k a " idka ; wela j hs k dia " uhs l,a ieka v,a" ud¾ ;d
f;da u ia fydíia " fâúâ ys h q ï " kianjqï" uy;aud .dkaê
bïudkqfj,a ldkaÜ" rEfida" fcdaka
iagqj¾Ü ñ,a" ld,a udlaia
whs;j
s dislï ldkaÜ" o f;dlaú,a" f,dla" yshqï" whs i hd n¾,s k a " frdk,a â
wevï iañ;a" udlaia" fudkafgialshq âfjda l s k a " fcda k a frda , a i a "
pd,aia fÜ,¾
foaYmd,kfha ma f,a f gda " weßia fgda g,a " idka ; iS rhsÜ ñ,aia" h¾.ka yn¾udia"
iajNdjh T.ia;Ska" uelshdfj,a,s" fydíia" pd,aia fÜ,¾" ñfI,a *qflda
f,dla " rEfida " ldka Ü " fya . ,a "
udlaia
rdcHfha iajNdjh fydíia" f,dla" rEfi da" fc daka frda,a ia" h¾.k a"
uelshdfj,a,s" udlaia yn¾udia" pd,aia fÜ,¾
23
19 jk ishji olajd hqfrdamfha o¾Ykjdohg foaYmd,k ú.%yfha by< u ia:dkhla ysñ jqj
o úis jeks ishji ueo Nd.fha th hï miqnEulg ,la úh¡ tfia jQfha wkqN+;sjdÈ$m%;HlaI
uQ,jd§ foaYmd,k úoHd m%fõYh keÕSfï miqìfuys h¡ tfia jqj;a 1970 oYlfha uq,§ h<s;a
foaYmd,k úoHdfõ o¾Ykjdohg we;s wjOdkh biau;= jkakg úh¡ thska foaYmd,k úoHd
ú.%yfha ke;s jq lS¾;sh iy ia:dkh h<s;a ,efnkakg úh¡ tu fjki we;sjQfha 1971 § m<
jq weußldkq foaYmd,k od¾Yksl fcdaka frda,aia f.a A Theory of Justice ^hqla;sh ms<sn|
kHdhhla& kï .%ka:h fya;= fldg f.k hs¡ ta iuÕ od¾Ykslhka" foaYmd,k úoHd{hka yd
iudckHdhfõ§ka w;r we;s jQ idlÉPd yd újdo foaYmd,k o¾Ykjdoh h<s Tijd ;eîug
mdol úh¡
2¡ 2 foaYmd,k u;jdo
I ,snr,a jdoh -
• ,snr,a jdoh ft;sydisl jYfhka j¾Okh jQfha hqfrdamfha jevjiï l%uh ì| jeà
Okjdoh ìys ùfï miqìfuys h'
wdh;k - md¾,sfïka;j
= " ckudOH" ksoyia wêlrKh" iSñ; n,;, iys;
wdKAvqj'
24
uQ,O¾u - mqoa., ksoyi" n,;, fjka lsÍu" ixjrK iy ;=<k l%u"
kS;f s ha wdêm;Hh" uQ,l
s whs;j
s dislï" fm!oa.,sl foam< whs;h
s '
II iudcjdoh -
• 19 jeks ishjfia fojk Nd.fha wdrïN jQ iudcjdoh úis jeks ishjfia § m%n,
foaYmd,k u;jdohla f,i me;sßK' th ìys jQfha ,snr,ajdohg iy Okjdohg
úfõpkhla fuka u úl,amhla o jYfhks'
úis jeks ishjfia foaYmd,kfhys,d iudcjdoh m%Odk ld¾h y;rla bgq flf<a h'
^w& ksoyi" iudk;ajh iy iudc-foaYmd,k úuqla;sh ms<ns | ,snr,ajd§ u;jdohg
m%n, úl,amhla f.dv keÕSu'
^wd& Okjd§ m%cd;ka;%jd§ foaYmd,k l%uhg úl,am jYfhka iudcjd§ rdcHh
ms<sn| bÈß ±laula bÈßm;a lsÍu'
^we& Okjdoh yd ne÷Kq iQrdlEu" iudc mSvkh yd iudc wiudk;dj ms<sn| j ±ä
úfõpkhla bÈßm;a lrñka" mSä; ck fldgiaj, iudk;ajh" whs;sjdislï
yd iudc úuqla;sh ms<sn| f;audj foaYmd,k Ñka;kfha flakaøh fj;g
f.k tau'
^wE& hqfrdamSh fuka u hqfrdamSh fkdjk f,dalfha o iudc $foaYmd,k ksoyi
i|yd jQ nyqck jHdmdrj,g uÕ fmkajQ m%n, foaYmd,k u;jdohla ùu'
III cd;sljdoh -
• foaYmd,k u;jdohla f,i cd;sljdoh bgq lr we;s iy ;j u;a bgq lrk ld¾h
/ila fõ'
^w& rdcHhla f,ig ixúOdkh úh yels fmdÿ wkkH;djla we;s foaYmd,k
m%cdjla f,ig ;uka .ek u mßl,amkh lsÍfï u;jd§h yd ixl,amSh rduqj
m%cdjkag imhkafka cd;sljdoh hs' NdIdj" wd.u" ixialD;sh iy N+ñ m%foaYh"
25
tf,i fmdÿ m%cdjla yeáhg ;uka .ek u mßl,amkh lsÍug m%cdj,g bv
i,ik wkkH;d idOl h'
^wd& kQ;k cd;sl rdcHh ^Nation State& uQ,sl jYfhka yev.eiS ;sfnkafka
cd;sljdoh úiska cd;sh iy rdcHh mßl,amkh lr we;s wdldrh wkqj h'
fN!ñl tald.%;dj" ixialD;sl tal;ajh" cd;sh iy rdcHh tlg iumd; úh
hq;= h hk kQ;k rdcHfha mokï jd§ uQ,O¾u yev.eiS ;sfnkafka cd;sljd§
foaYmd,kfha úúO m%ldYhka f,i h'
úoHdfõ —kHdhh˜ hkqfjka y÷kajk foh flá ixl,amhla njg iQ;. % ; l< yels" fya;M
= ,
iïnkaO;dfõ ;¾lKh wkqj f.dvkÕk úoHd;aul m%ldYhls¡ úoHd;aul kHdh idudkHfhka
bgq lrk ld¾hh kï" iajdNdúl fyda iudc fyda foaYmd,k fyda f,dalfha" wm ksÍlaIKh
lrk isÿùï tl tlla .ek fkd j" tajd iukaú; jk wx. rdYshla" tkï iuia; m%mxph"
.ek ú.%y lsÍï bÈßm;a lsÍu hs¡ fï wkqj kHdhhla hkq f,dalfha isÿjk fmdÿ m%mxphka
.ek meyeÈ,s lsÍug úoHd{hka Ndú; lrk Ydia;S%h fuj,uls¡ kHdh f.dvkeÕSu iajdNdúl
fuka u iudcSh úoHdjkaf.a tla jeo.;a ld¾hhls¡ foaYmd,k úoHdfõ kHdh hk ixl,amhg
w¾: folla ;sfí¡
26
1 m%;sudkSh kHdhh ^Normative Theory&
2 úoHd;aul kHdhh ^Scientific Theory&
úoHd;aul kHdhh
27
^W& mYapd;a - kQ;kjd§$mYapd;a jHQyjd§ foaYmd,k kHdhh
^W!& mYapd;a - hg;aúð;jd§ foaYmd,k kHdhh
wdh;k .ek wOHhkh lsÍfï § oelsh yels fohla kï tajd kS;sÍ;s" fr.=,dis" p¾hd moaO;s
hk fïjdhska iukaú; ixúOdk nj hs¡ ta w;r iudcfha mj;akd wdh;k hï hï ksYaÉ;
wruqKq i|yd f.dv keÕS we;s ixúOdk o fjhs¡
³ mdi,a" úYaj úoHd," k.r iNd" md¾,sfïka;=j hk fïjd úêu;a wdh;k fõ¡
tajd ksYaÑ; kS;sÍ;s" fr.=,dis" msßia iy f.dvkeÕs,s hk fïjdhska iukaú;
oDYHudk j mj;sk wdh;k hs¡
³ mjq," {d;s;ajh" l=," mka;s" ms;D uQ,sl;ajh iudcfha mj;akd jeo.;a wdh;k
jqj;a tajd mj;skf
a ka wúêu;a iajNdjhlsks¡ tajd wm bÈßfha fN!;sl jYfhka
oDYHudk j ke;;a wmg tajdfha meje;au" ls%hdldß;ajh yd m%;sM, ixcdkkh
l< yels h¡
² foaYmd,k wOHhkhg wod< jk m%Odk fmf<a wdh;k y;rla .ek fuu mdvfï §
idlÉcd l< hq;= j we;' tajd kï rdcHh yd wdKavqj" foaYmd,k mlaI" n,mEï
lKavdhï iy isú,a iudch fõ'
28
² mQ¾j-m%cd;ka;%jd§ foaYmd,k l%uj, rdcH yd wdKAvqj w;r fï fjki fkdmej;sK's
² foaYmd,k wdh;khla f,i wdKavqj l%shd lrkafka rdcHfha n,;, l%shd;aul lrk
m%Odk;u ksfhdað; wdh;kh jYfhks' kS;s iïmdokh iy l%shd;aul lsÍu" m%;sm;a;s
iïmdokh iy l%shd;aul lsÍu" uyckhd iuÕ iïnkaO;d meje;aùu iy wfkl=;a
rdcHhka iuÕ iïnkaO;d meje;aùu hkq rdcHh fjkqfjka wdKAvqj bgq lrk
m%Odk ld¾h h'
² tlsfklg fjkia jqj;a" tlsfkl iuÕ iïnkaO wdh;ksl iuia;hla yeáhg .;a
úg" rdcHh iy wdKAvqj ixúOdkh ù ;sfnk wdldrh f;aud y;rlg fnÈh yels h'
29
² foaYmd,k od¾Ykslhka yd kHdhh fõ§ka rdcHh ms<sn| m%Odk jYfhka wjOdkhg
,lalr we;s f;aud fumßÈ h'
² tfy;a foaYmd,kfhys,d foaYmd,k mlaI isÿ lrk flakaøSh ld¾hNdrh ksid u tajd
ms<sn| b;d mq¿,a iy ;j u;a mq¿,a fjñka mj;sk Ydia;S%h idys;Hhla foaYmd,k
úoHd fËa;%fha ks¾udKh fjñka we;¡
30
² foaYmd,k mlaI ms<sn| Ydia;S%h wOHhkh w;ska jeo.;a foaYmd,k wdh;k f,ig
hqfrdamfha iy weußldfõ foaYmd,k mlaIj, ld¾hNdrh ;yjqre jQfha úisjeks
ishji wdrïNfha § h¡
² ue;sjrK fyda fjk;a udOHhla fyda uÕska wdKavq n,h ,nd .ekSu wruqKq lr f.k
f.dvkÕd we;s ixúOdkhls¡
² wekaârE fyajqâ " iudcfha we;s foaYmd,k lKavdhï iy iudc jHdmdr j,ska
foaYmd,k mlaIhla fjka fldg y÷kd.; yels m%Odk ,laIK y;rla ^Andrew
Heywood, Politics& olajd we;¡
à foa Ymd,k mlaI W;aidy lrka fka foaYmd,k n,h ,nd.ekSu uÕska
wdKavqn,h ls%hd;aul lsÍugh¡
à foaYmd,k mlaI —idudðl ldâm;˜ ysñ idudðlhkaf.ka iukaú; jk
ixúOdk.; tallhls¡
à wdKavqfõ m%;m
s ;a;j
s ,g wod< jk úIh .Kkdjla wjOdrKh lrk m%;sm;a;s
rduqjla mej;Su ^iuyr úg ;ks m%;sm;a;Suh lreKla muKla bÈßhg ouk
l=vd mlaIo mj;S&
à foa Ymd,k mla I hlg m% ; s m ;a ; S u h iy u;jd§ wkkH;djla mej;S u
^olaIsKdxYsl jdudxYsl uOHia:jd§" cd;sljd§" iqN idOkjd§ jYfhka&'
à ishjil l,la u|la blaujd .sh Ydia;S%h idys;Hhla iys; foaYmd,k mlaI
ms<sn| wOHhkfha §" foaYmd,k úoHd{hka Wkkaÿj olajd we;af;a my;
i|yka f;aud flfrys h'
31
2 foaYmd,k mlaIj, ld¾h
à ksfhdackh ^Representation&
à foaYmd,k m%N+ ia;r ks¾udKh lsÍu yd thg w¨;a fldgia n|jd
.ekSu ^Elite formation and recruitment&
à iudc lKavdhïj, foaYmd,k wruqKq iïmdokh lsÍu' ^setting political
goals&
à uyck Pkao odhl wNs,dI foaYmd,k l%shdj,sh we;=<g f.k tau
^interest articulation and aggregation&
à uyckhd foaYmd,k l%shdldß;ajhg fufyhùu yd kdhl;ajh §u
^mobilization and leadership&
à wdKAvqfõ lghq;= ixúOdk.; lsÍu'
3 mlaI l%u
foaYmd,k mlaI .ek lr we;s wOHhk foi n,k úg bka nyq;rh hqfrdamh
iy weußldj" tkï ÈhqKq ld¾ñl Okjd§ iy ,snr,a m%cd;ka;j % d§ foaYmd,k
l%uj, w;a±lSï u; mokï lr we;s nj meyeÈ,s fõ' ksfhdack m%cd;ka;%jdoh
iïnkaOfhka flá b;sydihla we;s ld¾ñl lrKhg yd kùlrKhg wvqfjka
Ndckh ù we;s iudcj, mj;akd foaYmd,k mlaIj, iajNdjh" l%shdldß;ajh
yd .;s ,laIK fjkia iajNdjhla fmkakqï l< yels h'
32
fï i|yd wefußldfõ nyq, j Ndú; jkafka wNs,dI lKavdhï ^Interest Groups& iy
f,dì lKavdhï ^Lobbing Groups& hk mo fol hs' ì%;dkHfha Ndú; lrkafka
n,mEï lKavdhï hkak hs' fï mo ;=fka jpkd¾: fufia ±laúh yels h'
• n,mEï lKavdhï hkq lKavdhula yeáhg ixúOdkh ù" kS;s" rdcH" m%;sm;a;s"
rcfha ;SrK hk fïjdg n,mEï lrk ixúOdkd;aul mqrjeis lKAvdhï h'
• f,dì lKavdhï hkq kS;sh" rdcH m%;sm;a;s yd rcfha ;SrK wdÈhg" n,mEï
lsÍug uyck ksfhdað;hka" foaYmd,{hka" ks,OdÍka yuq fjñka" Tjqkaf.a
;SrKj,g ;ukag wjYH n,mEï isÿ lrk" ke;fyd;a fjk;a iudc
lKavdhula fyda wdKavqjla fyda fjkqfjka uqo,g tu ld¾hh isÿ lrk
ixúê; lKavdhï h' f,dì lKavdhï mqrjeis lKavdhï úh yels w;r tfia
fkdùug o mq¿jk'
fïjd úêu;a ixúOdk jk w;r ngysr rgj, fuka u ,xldfõ o ;sfnkafka iñ;s
iud.ï yeáhg h' tajdfha idudðlfhda iy ks,OdÍ uKav, isá;s' jHjia:d" ld¾hd,"
iy jegqma ,nk ld¾h uKav, o iys; h'
33
foaYmd,k mlaI iy n,mEï lKavdhï w;r tajdfha wruqKq Èkd .ekSug .kakd
l%shdud¾. ms<sn| oDIAá fldaKfhka n,k úg m%Odk fjkila ;sfí'
• foaYmd,k mlaI wdKavq we;=<g f.dia t uÕska rdcH m%;sm;a;s ;SrK wdÈhg
n,mEï lsÍug W;aidy or;s'
• we;eï n,mEï lKavdhï ;ks f;audjla u; f.dv keÕS ;sfnk ixúOdk fõ'
• we;eï n,mEï lKavdhï Bg jvd mq¿,a kHdh m;% yd b,lal iys; tajd fõ'
34
• fïjd ksfhdackh lrkafka iudc lKavdhïj, mgq iy ksYaÑ; wjYH;d
ksid" tajdhska iudcfha jeä fokdf.a iy fmdÿ hym;g isÿjk fiajdj my<
uÜgul mej;Su'
• iuyr rgj, fujeks lKavdhïj,g fndfyda iudc n,hla ysñ h' th jkdys
ck;dj fj;ska ,nk n,hla fkdfõ' tneúka tajd i;= n,h iqcd; Ndjhlska
hqla; fkdùu'
foaYmd,k yd iudc kHdhfha isú,a iudch hkakg we;s ixl,amSh b;sydih ;=< th
w¾: y;rlska Ndú; lrkq ±lsh yels h'
tkï rdcH iy mjq, w;r mqoa., l%shdldß;ajh i|yd we;s iudc wjldYh'
bïuEkqfj,a ldkaÜ iy f*âßla fyaa.,a kï jQ c¾uka od¾Ykslhka fmkajd
ÿka mßÈ isú,a iudch jkdys Okjd§ fjf<|fmd< ms<sn| wjldYh o fjhs'
fï wkqj isú,a iudch hkq rdcHfhka iajdëk j" ;u fmdÿ wjYH;d bgq lr
.ekSug iñ;s iud.ï msysgqjd f.k fmdÿfõ l%shd lsÍug m%cd;ka;%jd§
35
foaYmd,k jHQyhka ;=< mqrjeishkag ,efnk iudc wjldYh hs' isú,a iudch
idx.ñl m%cd;ka;%jdofha ^associational democracy& wjldY f,i m<uqfjka
woyia lf<a 19 jeks ishjfia isá m%xY cd;sl foaYmd,k Ñka;lhl= jQ
wef,laisia o f;dlaú,a h' tfy;a Tyq zzisú,a iudchZZ hk moh mdúÉÑ lr
ke;' Tyq Bg Ndú; lf<a zmqrjeis Ôú;hZ ^Civil Life& hkak hs' ta ud¾.fhka
o f;dlaú,a ú.%y lf<a isú,a iudch hkqfjka wo wm y÷kajk m%mxph u h'
m%cd;ka;j
% d§ fuka u m%cd;ka;j
% d§ fkdjk iudcj, iudcfha mq¿,a foaYmd,k
wNs,dI u;= lrk nyqck jHdmdr mek kÕS'
36
foaYmd,k l%shdldß;ajhg fhduq lsÍu ^Mass Action& tajdfha úfYaI;ajhls'
fujeks nyqck jHdmdr o isú,a iudc jHdmdr f,i ye¢kafõ'
• il%sh isú,a iudchla mej;Su" rgl m%cd;ka;%jdoh .eUqre lsÍug odhl fjhs'
th wefußldkq foaYmd,k úoHdj ;=< wdrïN ù" miq j foaYmd,k úoHd lafIa;%fha
zwOHhk OdrdjlaZ iy zwOHhk úê l%uhlaZ f,i o jHdma; úh'
37
fufia tla tla rgj, foaYmd,kh ;=,kd;aul j wOHhkh lsÍu uÕska" foaYmd,k
l%shdj,s .ek fmdÿfõ wod< jk idudkHlrK ks.ukj,g t<öug foaYmd,k{hka
fm,eöu fya;= fldgf.k" th úê l%uhla njg m;a úh'
Wod (- ue;sjrK l%u" Pkao odhlhkaf.a p¾hdjg n,mdk wdldrh rgj,a lsysmhla
weiqßka wOHhkh lr" fmdÿ ks.ukj,g ^idudkHlrKSh lrk ,o& t<öfï
yels hdj ,efí' fuu úêl%uh ;=<kd;aul úê l%uh hehs y÷kajkq ,efí'
III kQ;k foaYmd,k úoHd ú.%yfha tla ld¾hhla jkafka foaYmd,k .eg¨ iy
f;aud ms<sn| idudkHlrKh lrk ,o fmdÿ ks.ukj,g t<öu hs'
38
fhdað; bf.kqï b.ekaùï l%shdldrlï (-
wdY%S; .%ka:
02' o fidhsid" tï' ´' ta' ^2003&" foaYmd,k úoHdfõ uQ,sl isoaOdka;" fmardfoKsh"
l¾;D m%ldYk
03' Whkaf.dv" chfoaj" 2011" isú,a iudch" th l=ula o@ ldf.a o@ l=ulg o@" fld<U
iudc úµd{hskaf.a ix.uh'
04' Goodin, Robert E (ed) (2009), The Oxford Handbook of Political Science, Oxford,
Oxford University Press.
06' Newton, Kenneth and Van Deth, Jan W. 2010, Foundations of Comparative Politics,
Cambridge: Cambridge University Press.
39
03' rdcHh'
bf.kqï M, (-
rdcHh w¾:l:kh lr tys ld¾hNdrh úia;r lrhs'
kQ;k fN!ñl rdcHfha iy cd;sl rdcHfha ,laIK y÷kajhs'
f.da,ShlrKh rdcHh flfrys we;s lrk n,mEu úu¾Ykh lrhs'
rdcH udÈ,s j¾. lr ú.%y lrhs'
rdcH mrudêm;Hh yd mqrjeishd hk ixl,am w¾:l:kh lrhs'
rdcHfha iajNdjh ms<sn| kHdhsl m%fõY kï lr tajd tlsfkl úia;r
lrhs'
ñksia ksoyi m%j¾Okh lsÍu i|yd rdcHhg jvd;a fhda.H jk ,laIK
y÷kdf.k m%ldY lrhs'
ye¢kaùu (-
• rdcHh hkq foaYmd,k úoHdfõ m%Odk fmf<a f;audjls' ta iuÕ u rdcHh hkak wm
yeu fokdf.a u Ôú;hg Rcq j fyda jl% j fyda n,mdk iudc wdh;khla o fjhs'
rdcHfha n,mEug yiqfkdù Ôj;a ùug idudkHfhka ukqIHhkag wmyiq h' ukqIHhl=
rdcHh iuÕ in|;d f.dv k.k m<uq jk wjia:dj jkafka Wm; ,shdmÈxÑ lsÍu
hs' th flfkl=f.a urKh f;la mj;sk iïnkaO;djls' rdcHfha idudðl;ajh
,eîfuka mqoa.,fhla mqrjeishl= njg m;afõ' rdcHh we;=<; whs;sjdislï ,eîug
ysñlrefjla o fõ'
• rdcHh ms<sn| j we;s úfYaI ldrKhla kï th weiska ±lsh fkdyels" w;ska iam¾Y
l< fkdyels" tfy;a iudcfha iEu ;ekl u mj;sk m%mxphla ùu hs' mqrjeishkaf.a
whs;sjdislï yd ksoyi wdrlaId lsÍu;a" iduldó iy M,odhS Ôú;hla .; lsÍug
wjYH kS;sh yd iduh wdrlaId lsÍu;a" wd¾Ól j¾Okh yd iudc iqNidOkh iy;sl
lsÍu;a rdcHfha j.lSu f,ig idudkHfhka ms<s.efka' mqrjeishka f,i wm YslaIKh
lrkafka iy yS,E lrkafka rdcHh hhs wmg lsj yels h'
3'0' rdcHh (-
• rdcHh f;areï .ekSfï m%Odk;u uQ,O¾uh kï" rdcHh hkq ft;sydisl yd iudÔh m%mxphla
hkak hs' thska woyia lrkafka zzrdcHhZZ ksYaÑ; ft;sydisl ;;a;ajhka fya;= fldg ìys ù"
úúO ft;sydisl ikao¾Nhka Tiafia úldYkh ù" úúO iajrEm f.k we;s iudc wdh;khla
fõ h hkak hs' fláfhka lshkafka kï rdcHh hkq" ft;sydisl jYfhka iqúfYaI jQ
40
ks¾udKhls' th iudÔh ks¾udKhla o fõ' tys f;areu kï rdcHfha iajNdjh iudcfha
ft;sydisl j¾Okhkag wkql+, j fjkia ù we; hkak hs' f.da;%sl rdcHfha isg kQ;k
m%cd;ka;%jd§ rdcHh f;la rdcHfha isÿ jQ ft;sydisl úldYkfhka fmfkkafka ta lreK
hs'
rdcHh hkq iudchla md,kh lsÍug ks¾udKh jQ n, jHQyj,;a" wdh;kj,;a" tl;=j f,i
w¾: ±laúh yels h'
rdcHfha ld¾hhka idïm%odhsl j f;areï f.k we;af;a" m%Odk ld¾h lafIa;% ;=kla wdY%h
lrf.k hs' tajd
fï j¾.SlrKh zzrdcHhZZ hkak f;areï .ekSug wmg m%fhdackj;a jqj;a" rdcHfha ld¾hNdrh
Bg jvd mq¿,a iy ixlS¾K fõ'
iuld,Sk f,dalfha rdcHj, ld¾hNdrh my; i|yka mßÈ ±laúh yels h'
^i& kS;fs ha" iudc m¾hdfha yd foam<j, Ndrldr;ajh(- fuh rdcHfha merKs;u ld¾hNdrh
hs' thg"
41
^Surveillance and policing& kS;sh yd iduh mj;ajd .ekSug rdcHh i;= wdh;k iy
Ndú; h'
^v& hqoaO m%ldY lsÍu iy hqoaO lsÍu idudkHfhka rdcHhg muKla ysñ úfYaI ld¾hhla
f,i ie,fla' rdcHh wNHka;r fuka u ndysr hqoaOj,g o iyNd.s fjhs' wNHka;r
hqoaO wjYH jkafka rdcHfha wdrlaIdjg rdcHfha foaY iSud we;=<;ska t,a, jk
;¾ck uev meje;aùug h' rdcHhla ndysr hqoaOj,g t<fUkafka" rdcHfha wdrlaIdjg"
fjk;a rdcHj,ska t,a, jk hqo ;¾ckj,g uqyqK §ug h'
• tfy;a rdcHh iudcfha iEu fokdf.a u fmdÿ iy Wiia hym; <Õd lr .ekSu ;u
wruqK lr .kakd neúka th Wiia u ukqIH iud.u fõ'
42
n,h iqcd; f,i mdúÉÑ lsÍfï taldêldrh ;sfnkafka ;ukag muKlehs
lshdmdk ukqIH m%cdj hsZZ hkqfjks'
• tfi au rdcHfha foaY iSud ;=< isák iudc lKavdhï o" ukqIHhka o" fufyhùfï"
md,kh lsÍfï" yslauùfï fuka u o~qjï lsÍfïo wjidk n,h ysñ ixúOdkh
jkafka o rdcHh hs' ta i|yd n,h o" kS;sÍ;s o" ixúOdk o" mqoa.,fhda o" rdcHh i;=
fj;s' md¾,sfïka;=j" kS;s fr.=,dis" wêlrKh" ks,n,;ka;%h" hqo yuqodj" fmd,Sish"
nkaOkd.dr hkdÈfhka iukaú; úia;D;" n,.;= iy wka lsis ÿ wdh;khlg fkdue;s
jQ wêldß n,hla ^authority& rdcHhg ;sfí'
• wfkl=;a ukqIH ixúOdkj,g tu n,h iq¿ m%udKhlg fyda we;af;a rdcHhg hg;a
j iy rdcHfha wkqu;sh we;s j muKs'
• kQ;k fN!ñl rdcHh m%Odk wx. y;rla hgf;a ixúOdk.; fldg ;sfí'
I' ksYaÑ; foaY iSudj'
II' cd;sl moku'
III' wdKavqj'
IV' iajdêm;Hh
• kQ;k cd;sl rdcHh tys wêldß n,h me;sfrk ksYaÑ; foaY iSudjl mj;S' th
meyeÈ,s foaY iSudjla we;=<; ixúOdkh ù ;sfí'
• ksYaÑ; foaY iSud mej;Su" kQ;k cd;sl rdcHfha úfYaI ,laIKhls' tu foaY iSud"
wfkl=;a rdcH iy wka;¾cd;sl kS;sh úiska o ms<s.kq ,nk tajd h' mQ¾j-kQ;k
rdcHj, foaY iSud kuHYS,S jQ w;r" kQ;k rdcHj, foaY iSud idfmalaI jYfhka
wkuH h'
• rdcHfha foaY iSud lD;%su fyda iajdNdúl fyda iSud fyda tu fohdldrfhka u iukaú;
iSud fyda úh yels h'
43
• rdcHhg wh;a N+ñ m%foaYh ;SrKh jkafka fuu foaY iSudj uÕsks' rdcHfha fN!;sl
iy øjHuh moku th i;= N+ñh fõ' zzfN!ñl;ajhZZ ^Territoriality& hk ixl,amh
rdcHhg yeu úg u jeo.;a ù ;sfnkafka tneúks'
• kQ;k cd;Ska ìysùfï l%shdj,sh yd kQ;k rdcHh ìys ùfï l%shdj,sh tlsfklg
iudka;r j isÿ ù we;'
• cd;sljdoh hkq zzrdcHfha foaY iSudj ;=< jdih lrk ish¨ ck fldgia tla
wkkH;djla ysñ" tla cd;shla f,iZZ ie,lSfï foaYmd,k ú{dkh m%ldYhg m;a
lrk u;jdohhs'
• tuÕska cd;sl tlai;a Ndjh yd cd;sl wkql,kh isÿ fõ hehs wfmalaId flf¾'
kQ;k rdcHh cd;sl rdcHhla f,i ye¢kafjkafka tneúks'
III' wdKavqj (-
• rdcHfha iajdêm;Hh l%shd;aul lrk ixúOdkh wdKavqj fõ' tkï rdcHfha n,h
l%shd;aul lrk wdh;ksl moaO;sh wdKavqj hs'
• wdKavqj úiska rdcHfha n,h l%shd;aul lsÍfï yd úksYaph lsÍfï l%shdj,sh isÿ
flf¾' ta wkqj jHjia:dodhl" úOdhl" wêlrK hk n,;, ;%s;ajh mokï lr.;a
wdh;k moaO;shla iy wdh;ksl lafIa;% ;=kla ks¾udKh ù ;sfí'
IV' iajdêm;Hh (-
44
• rdcHhg ysñ iajdêm;Hh" iudcfha fjk;a lsis ÿ ixúOdkhlg ysñ fkdjk mru
n,h fõ'
• kS;s mekùug;a" uq¿ n,h fhdod tu kS;s l%shd;aul lsÍug;a" kS;s lv lrkakjqkag
o~qjï lsÍug;a" rdcHh fj; mj;sk fjk;a wdh;khla i;= j ke;s n,h ñka woyia
fõ'
• tu n,h jkdys wka whg wK fok" tfy;a wka whf.ka wK fkd,nk n,hls'
• cd;sl rdcHh ^Nation-State& hkq kQ;k rdcHh ye¢kaùug Ndú; lrk iudc úoHd;aul
ixl,amhls'
• 1789 m%xY úma,jfhka miq j ìysjQ m%xY rdcHh hqfrdamfha m<uq jeks cd;sl - rdcHh
f,i ie,fla'
• mQ¾j-kQ;k rdcHj,g ksYaÑ; N+ñ m%foaY yd ksYaÑ; foaY iSud ;snqfKa ke;' rdcH
n,h uOH.; ù ;snqfKa o ke;' tl u cd;shla f,i ie,l=Kq m%cdj" úúO NdId"
ixialD;sl yd m%foaYSh wkkH;d iys; jQfjda hs'
• tfy;a kQ;k cd;sl rdcHh" thg fjkia h' tl cd;shlg ;sìh hq;af;a" tla cd;sl
yd ixialD;sl wkkH;djlehs uq, § lsheúKs' tneúka ixialD;sl" NdISh iy wd.ñl
jYfhka nyqúO j mj;sk iudcj, kQ;k cd;sl- rdcH fndfyduhlau rdcHh yd
cd;sh f.dv keÕSfï l%shdj,sfha § uy;a w¾nqoj,g uqyqK md we;'
• tneúka j¾;udkfha cd;sl rdcHh hk ixl,amh w¨f;ka w¾:l:kh l< hq;= njg
foaYmd,k úoHd{fhda fhdackd l<y' ta wkqj zznyq;ajjdohZZ hk ixl,amh f.dvkeÕS
;sfí'
• bka .uH jk woyi jkafka kQ;k rdcHh jd¾.sl yd ixialD;sl m%cdjka .Kkdjlska
iukaú; úh yels nj hs' ixialD;sl" jd¾.sl yd wkkH;d úúO;ajh ms<s.kakd
nyq;ajjd§ ^Pluralist& rdcHhla ms<sn| woyi thska bÈßm;a fõ'
45
3'1'4' f.da,ShlrKh iy rdcHh'
• fïjd cd;sl rdcHhg n,mEï lf<a flfia o hkak ms<sn| j idlÉPdj bÈßhg
meñKs w;r ta .ek kHdhsl m%fõY folla u;= úh' tkï"
• f.da,ShlrKh úiska mj;akd cd;sl-rdcH l%uh uy;a w¾nqohlg weo oukq ,nk
njg u;= jqKq ú.%yfha ksfhdað;hl= jQ m%xY cd;sl uydpd¾h Ôka-udß f.fykafkd
^Jean-marie Gehenno& ^1995& m< l< The End of the Nation State ^zzcd;sl rdcHfha
wjidkhZZ& lD;sfha olajk mßÈ" f.da,ShlrKh uÕska ìys ù we;s ;;a;ajhla ksid"
úfYaIfhka u f.da,ShlrKh jQ iudc ms<sn| miqìu ;=<" fN!ñl;ajh u; mokï jQ
cd;sl-rdcHhg ±ka meje;aula ke;' foaY iSudj, ±ka w¾:hla ke;' ukao m%d.aOkhg"
f;dr;=rej,g" ;dlaIKhg iy ukqIHhkaf.a ixúOdk cd,hkag cd;sl rdcHfha
iSudjka ;j ÿrg;a jeo.;a fkdjkjd muKla fkdj" tajd l%shd lrkafka cd;sl
rdcHfha foaY iSudjka o fkd;lñks' ±ka foaY iSud hkq lsis ÿ f;areula ke;s fohls'
f.da,Sh f;dr;=re iudcfhys,d fN!ñl;ajh hkak ;j ÿrg;a jeo.;a ke;'
• zzcd;sl rdcHh ÿ¾j, ùuZZ ms<sn| m%jdofha ;rula fjkia bÈßm;a lsÍula jkafka
zzf.da,Sh m%d.aOkh rdcHfha .%yKfhka ñ§ rdcHfha md,kfhka iajdëk;djla ,nd
we;ZZ hkak hs'
• fâúâ fy,aâ 1991" zzm%cd;ka;%jdoh" cd;sl rdcHh yd f.da,Sh l%uhZZ hkqfjka m<
l< rpkfha" f.da,ShlrKh úiska tla ;ks rdcHhl" wêm;s rdcHhl" mjd md,khg
yiq fkdjk w¨;a f.da,Sh wd¾Ól l%uhla f.dv kÕñka ;snqKq njg ;¾l lr we;'
fï wkqj w¨;a cd;Hka;r foaYmd,k m¾hdhla f.dv kefÕa' tkï mdr cd;sl"
iïnkaO;d cd, ^Transnational networks& ìys ùu iy tajd md,kh lsÍug rdcHhkag
fkdyels ùu hs' rdcHfhka msg; we;s wka;¾cd;sl ixúOdkj,g b;d u n,.;=
rdcHhkaf.a l%shdldß;ajh mjd iSud lsÍug" tajdg n,mEï lsÍug yelshdj ,eî ;sfí'
46
3'2' rdcH udÈ,s iy j¾.SlrKh'
• f.da;%sl rdcH'
• tajdfhys n,j;a mqoa.,hkaf.ka iEÿKq md,l fyj;a ;Skaÿ .kakd lKavdhï ìys jk
w;r fndfyda úg f.da;%hla tla mjq,lska tla mqoa.,fhla ne.ska tys idudðl;ajh
,nhs'
• f.da;%sl md,k oduj, kdhl;aj N+ñldj bgq lrk .%dóh kdhlhl= o isák w;r
Tyqg we;af;a iSñ; wêldrhls'
• Tyqf.a foaYmd,k n,h W;amdo jkafka lKavdhu ;=< ;udf.a fcHIaG;ajh wkqj h'
• tu kdhlhka wfkl=;a f.da;% iuÕ Okh yd wd.ñl lghq;= fjkqfjka igka je§
;u lKavdhug m%;s,dN fnod yer we;s nj udkj jxYfõ§yq mji;s'
• fuys ±lsh yels iudk;ajhla jkafka kdhlhkaf.a mjq, fuka ish¨ mjq,a ;;a;j
a fhka
tl iudk ùu hs'
• kQ;k rdcHfha mjd kHdhsl moku ilid .ekSfï § fnfyúka wdNdih ,nd .kafka
fm!r rdcH l%uh wdY%s; j f.dv keÕ=Kq iïNdjH .%Sl foaYmd,k Ñka;kfhks'
• .%Sl kd.ßl rdcH l%uh ksYaÑ; iy l=vd N+f.da,Sh tallhl ixúOdkh jQ m%cdjla
iys; md,k l%uhla yd Ôjk rgdjla wdY%s; j j¾Okh jQjls'
• .%Slfhda tys mÈxÑ j m%d:ñl jYfhka iy f.da;%h mokï lrf.k ^clan and tribe&
m%cdjla f,i N+ l,dm ;=< ixúOdkh jQy' tajd foaYmd,k Ôú;fha flakaøia:dk
njg m;a úh'
• .%Sl kd.ßl rdcH l%ufhka fmfkkafka f.da;% mßmd,kh" l%ufhka wdKavqlrKh"
ms<smeÈ fmfoi fyj;a N+ñh mokï lrf.k wdrïN ù we;s njh'
47
• .%Sl kd.ßl rdcH jgd" tu iudcfha foaYmd,k" wd¾Ól" nqoaêuh yd iodpdrd;aul
Ôú;h N%uKh jkakg úh'
• .%Sl kd.ßl rdcH fjk;a kd.ßl rdcH iuÕ wkkH ùu .%Slhkag kqyqre jQ fohla
jQjd fia u th ck.ykh yd N+ñh w;ska iSñ; iy l=vd foaYmd,k tallhla o úh'
• tlS ck;dj ;=< ;u rdcHh .ek b;d Wiia yeÕSula ;sìKs' k.rfha wd.u ish¨
mqrjeishkaf.a wd.u úh'
• tfia u .%Sl kd.ßl rdcHh ;=< ia;%Skag" jy¨kag" wd.ka;=l Y%ñlhkag mjd mqrjeis
Ndjh ysñjQfha ke;' mqrjeis Ndjh hkq foam< ysñ msßñka i;= jQ jrm%idohls'
• Rcq m%cd;ka;j
% doh mej;s we;kaia jeks fm!r rdcHj, mqrjeisfhl= jYfhka m%cdfõ
lghq;= fjkqfjka ils%h f,i ueÈy;a ùu wfmalaId flßKs'
• .%Sl kd.ßl rdcHj, úúO foaYmd,k udÈ,s j¾Okh ù ;sìK' ;ks mqoa., md,k
;ka;%" l;smhdêldÍ md,k ;ka;%" Rcq m%cd;ka;%jd§ md,k ;ka;%" taldêm;s md,k
;ka;%" tajdg WodyrK hs'
• rdcdKavq
• foajjrïjd§ woyiaj,ska rcqg rdcH lsÍu i|yd foúhkaf.ka n,h ,eî we;ehs
m%ldY ùu ksid" i¾jn,e;s rdcdKavq l%uj, foajOd¾ñl rdcHhl ,laIK o olakg
,eìKs'
• i¾j n,OdÍ rdcdKavql%uj, foaYmd,k wdh;k mej;sfha wvq ixj¾Ok wjêhl h'
jHjia:dodhl" úOdhl" wêlrK" mßmd,k yd hqo n,;, rcq$/ðK fj; flakaø.;
ù ;sîu thg m%Odk fya;=j úh'
• rdcdKavql%uj, zzmqrjeis NdjhZZ ms<sn| ixl,amhla o fkdù h' ta fjkqjg mej;sfha
zzhg;ajeishdZZ ^Subject& hk woyi hs' hg;a jeishkag kQ;k mqrjeishkag fuka
48
whs;sjdislï fkd;sìK' ta fjkqjg mej;sfha j.lSï h'
• ,snr,a m%cd;ka;j
% d§ rdcH (-
taldêm;s rdcH jdohg tfrys j ñksia ksoyi ;yjqre lsÍu Wfoid 17 jeks Y;j¾Ifha
w. Nd.fha mgka ì%;dkHh m%uL
q ngysr hqfrdamh iy weußld tlai;a ckmo rdcHhkays
me;sr.sh foaYmd,k u;jdoh ,snr,a m%cd;ka;%jdoh fõ'
m%cd;ka;%jdoh hkq uyckhd úiska isÿ flfrk md,kh ms<sn| ixl,amhls' tfyhska
th ksYaÑ; md,k l%uhla iuÕ ne÷Kq ixl,amhls'
,snr,ajdoh tla;rd ksYaÑ; wd¾Ól l%uhla iuÕ ne÷Kq u;jdohls' tkï th Okjd§
wd¾Ól l%uh ^ld¾ñl Okjd§& yd ne÷Kq u;jdoh fõ'
,snr,a m%cd;ka;%jd§ rdcHh uQ,sl jYfhka Okjd§ wd¾Ól iudc l%uh u; mokï
jQ foaYmd,k l%uh fõ'
• kkajeoEreï ksoyi'
• iudkd;au;dj'
• nyq;rfha md,kh'
• uyck md,kh'
• jHjia:dkql+, jdoh'
• kS;sfha wdêm;Hh'
• wêlrKfha iajdëk;ajh'
• j.lSu iys; wdKavqj'
• ksoyia ue;sjrKh'
• ;r.ldÍ foaYmd,k mlaI l%uh'
^.=rejrhd fï ms<sn| j mka;s ldurfha § idlÉPdjl ksr; jkak'&
49
• iudcjd§ rdcHh úis jeks ishjfia j¾Okh jQ rdcH udÈ,shls' tu udÈ,sfha kHdhsl
iy u;jd§ moku jQfha 19 jeks ishjfia hqfrdamfha ìys jQ udlaiajdoh hs' udlaiajdoh
hkq ld,audlaia hk c¾uka Ñka;lhd f.dvkeÕ+ kHdhsl" od¾Yksl iy Ñka;k
moaO;shls'
• th jkdys Okjd§ iudc" wd¾Ól" foaYmd,k l%uh lïlre mka;sh úiska fmr<d
oukq ,eîfuka miq j f.dv kefÕk rdcH udÈ,sh f,i udlaiajd§ kHdhka bÈßm;a
lrk ,§'
• iudcjd§ rdcHhl wruqK jkafka Y%u iQrd lefuka f;dr" iudcfha mka;s úfNaokhla
ke;s iudkd;au;djd§ iudchla f.dv keÕSu h'
• iudcjd§ rdcHh" ,snr,a m%cd;ka;%jd§ rdcHhg yd;amiska fjkia h' iudcjd§ rdcHfha
ysñlrejka jkafka lïlre mka;sh hs' tys foaYmd,k l%ufha moku ,snr,a
m%cd;ka;%jdoh fkdj" ks¾Ok mka;s wd{dodhl;ajh hs'
• foaYmd,k mlaI u; mokï jQ foaYmd,k ;r.ldÍ;ajhla tys ke;' nyq mlaI l%uh
fjkqg tys we;af;a ;ks mlaI l%uhls'
• *eisiaÜjd§ rdcH (-
50
• *eisiaÜjdoh hkq rdcHfha W;a;Í;r Ndjh ^Glorification of the state& fY%I
a aG;ajh yd
wiydh Ndjh;a" j¾.jdoh;a" rKjdoh;a" uq,a lr.;a foaYmd,k u;jdohls'
• th uq,ska ìys jQfha 1920 oYlfha yd 1930 oYlfha b;d,sfha iy c¾uksfha h'
b;d,sfha fnkSfgda uqfida,skS" c¾uksfha wefvd,a*a ysÜ,¾ hqfrdamSh *eisiaÜjdofha
m%Odk u foaYmd,k kdhlfhda fofokd h'
• *eisiaÜjdofha uQ,sl f;audjla f,i ie,flk wka; cd;sjdoh weiqßka rdcHh ms<sn|
j ú.%y lrk ysÜ,¾ fmkajd fokafka zzcd;sfha m%;suQ¾;sh rdcHhZZ jk nj h'
• *eisiaÜjdohg wkqj rdcHh" zzcd;sfha ms<sìUqj fõZZ rdcHh úiska cd;sfha wjYH;dj
ksfhdackh lrkq ,nhs' tneúka rdcHh iy cd;sh wkkHiu fõ'
• rdcHh ms<sn| j we;s *eisiaÜjd§" ks¾jpk w;ßka jvd;a lemS fmfkk ks¾jpk
folla fõ' tkï zrdcHh mrfuda;a;u ixúOdkh fõZ hkak iy zrdcHh i¾j n,OdÍ
ixúOdkh fõZ hk ks¾jpk fol hs'
• zrdcHh i¾j n,OdÍZ fõ hkafkka woyia jkafka tys n,h wiSñ; fõ" n,h
W;a;Í;r yd wiydh n,hla fõ hkq hs'
• iudcfha ck;dj jeo.;a fkdjk nj;a" jeo.;a jkafka rdcHh muKla nj;a" yqjd
olajk *eisiaÜjdoh zzrdcHh-md,lhd fõZZ tkï rdcHh yd md,lhd i¾j iu fõ'
tneúka rdcHfha m%;suQ¾;sh md,lhd jkafka h hk nj fmkajd ÿkafka h'
• fï wkqj *eisiÜ
a rdcHfha md,lhd i¾jf;daNø h' tkï {dkjka; nj" .=K.rel;ajh"
udkj ohdj" rK Y+r;ajh" ùr;ajh" rdcH ;dka;%sl Ndjh" foaY fm%aó;ajh hk
51
.=Kdx.j,ska *eisiaÜ md,lhd mßmQ¾K fõ' kdhlhdg idl,Hfhka lSlre ùu
mqrjeishkaf.ka wfmalaId lrkafka ta ksid h' kdhl jkaokh yqjd ±laúh hq;= h'
• *eisiaÜ rdcHfha iEu ck udOHhla u kdhl jkaokh yqjd ±laúh hq;= h' foaYmd,k
mlaI" n,mEï lKavdhï iïmQ¾Kfhka u ;ykï h'
• ikakoaO n,h *eisiaÜ rdcHfha moku fõ' *eisiaÜ rdcHhg ;ud yer fjk;a lsis
ÿ wdldrhl iudc wruqKq ke;' zzrdcHh-rdcHh u wruqKq lrf.k mj;S' tkï
rdcHh-rdcHh Wfoid mj;SZZ
• zzhg;a úð; rdcHhZZ hkqfjka ye¢kafjkafka ì%;dkH" m%xY" ´,kao" iamd[a[ wdÈ
hqfrdamSh hg;a úð; n,fõ.j, Rcq n,hg hg;a j isá" hqfrdamSh fkdjk iudcj,
j¾Okh jQ rdcH udÈ,shhs' tu rdcH udÈ,sh" ft;sydisl jYfhka j¾Okh jQfha 16
jeks ishjiska miq j h'
• ,xldfõ o hg;a úð; rdcHfha úldYkh wdrïN jQfha 16 ishjfia uq,a Nd.fha mgka
.;a mD;=.Sis hg;a úð; md,kh hgf;a h' 1815 § uq¿ Èjhsk u ì%;dkH wdêm;Hh
hg;g .ekqKq miq" uq¿ rfgys u foaYmd,k jHQyh" ì%;dkH hg;a úð; md,kh
hgf;a fjkia úh'
• hg;a úð; rdcHhg fmr mej;s mQ¾j-hg;a úð; rdcHh tlaflda ,xldj" nqreufha"
bkaÿkSishdfõ fyda bkaÈhdfõ fuka jevjiï rdcdKavq úh' ke;fyd;a fndfyda
wm%sldkq rgj, fuka" f.da;%sl rdcH úh'
• hg;a úð; rdcHh m%;sIaGdmkh lsÍu ksid" fuu hg;a úð; iudchkays foaYmd,k
l%uj, my; i|yka fjkialï isÿ úh'
^i& úYd, N+ñ m%foaY tl rdcHhl wdêm;Hhg .ekSu ksid hg;a úð; rdcHh"
mQ¾j-hg;a úð; rdcHj,g jvd úYd, fN!ñl rdcHh njg m;a ùu'
^ii& hg;a úð; rdcHh msysgqjk ,oafoa hqoaO l%shdud¾. uÕska ksid hg;a úð;
rdcH j¾Okh jQfha ñ,sgß rdcHh jYfhks' foaYSh iudcfhka t,a, jQ ler,s
yd úfrdaO;d ue~meje;aùug hg;a úð; rdcHfha hqoaO Yla;sh;a" hqo yuqodj;a
ksr;=re j mj;ajdf.k hkq ,eìK'
^iii& hg;a úð; rdcHh uOH.; rdcH ;ka;%hla u; ilia jQjla úh' hg;a úð;
md,kh úiska fuu iudcj, we;s lrk ,o m%Odk foaYmd,k fjkila
jkafka" uOH.; rdcHh jHQyhla f.dv keÕSu hs' miq j mYapd;a-hg;a úð;
rdcHh f.dv keÕ=fKa tu jHQyh mokï fldg f.kh'
^iv& hg;a úð; iudcj, hg;a úð; rdcHh f.dv kÕk ,oafoa ñ,sgß-ks,Odßjd§
rdcH jYfhks' th m%cd;ka;%jd§ rdcHhla o fkdù h' foaYSh iudcfha
ksfhdað;hka" hg;a úð; rdcHh jHQyhg iïnkaO lr.kakd ,oafoa" foaYSh
52
iudcfha ksfhdað;hka yeáhg fkd j" hg;a úð; rdcHfha u ksfhdað;hka
^tacka;hka& f,i l%shd lsÍug h' hg;a úð; rdcHhg fiajh lsÍu fjkqfjka
Tjqkag bvï" kskao.ï" ;k;=re iy uQ,H m%;s,dN ,eìK' hg;a úð; rdcHh
fjkqfjka whnÿ tl;= lsÍu;a" kS;sh iy iduh mj;ajd .ekSu;a" tu foaYSh
ks,OdÍka fj; mejreKq m%Odk ld¾h úh'
• mYapd;a hg;a úð; rdcH úfYaI rdcH udÈ,shla f,i kHdhsl j ;¾lhla f,i f.dv
keÕ=fõ mlsia;dkq iïNjhla iys; yïid w,dú ^Hamza Alavi& kï jQ kHdhfõÈhd
h'
• 1972 § New Left Review iÕrdfõ m< l< "State in Post-colonial Societies: Pakistan
and Bangaladesh" hk rpkh Bg mdol úh'
^I& mYapd;a - hg;a úð; iudcj, we;s rdcHh" tu iudcj, mej;s hg;a úð;
rdcH jHQyh ;j ÿrg;a bÈßhg f.k hEula úh' hg;a úð; md,kfhka
,enqKq foaYmd,k ksoyi tu jHQyj,ska leã fjka ùug ;=vq § ke;'
^IV& foaYmd,k mlaI isú,a foaYmd,k wdh;kj,g jvd n,j;a j" ñ,sgß iy
ks,Or;dka;s%l jHQyhla u;= ùu mYapd;a hg;a úð; rdcH m%cd;ka;%jd§;ajhg
mßj¾;kh ùug we;s jHQyd;aul ndOdjla úh'
• kj ,snr,ajd§ rdcHh (-
wd¾Ól miqìu(
53
• rdcH iqNidOk ixl,amh ;=ka jk f,dalfhka .s,syS hdu wdrïN ùu;a" iudc jdoh
f,dal mßydkshg m;aùu;a ksid f,dal Okjd§ wd¾Ól yd foaYmd,k n,fõ.hkag
f,dj mqrd ksremoD; j ;yjqre ùug wjldYh ie,isKs'
• Okjd§ wd¾Ól l%ufha uq,a hq.fha rdcH m%;sm;a;sh jQfha ks¾ndOjdoh hs' tuÕska
isÿjQfha rdcHh" wd¾Ól lghq;=j,g ueÈy;a fkdùu fyj;a ndOd fkdlsÍu h'
• uq,a ld,Sk rdcH ks¾ndOjd§ m%;sm;a;s wj,x.= ù .sfha" iqNidOl rdcH ixl,amh
mq¿,a f,i me;sÍ .sh miqìul h'
• fufia ,snr,a rdcH wdKavq md,khg muKla iSud lsÍu kj ,snr,a rdcHfha uQ,sl
,laIKhla úh'
• fujeks ;;a;ajhla wkqj cd;sl rdcHh yqfola u kdu ud;%sl Ndjhg m;a ùu;a" rdcH
wd¾Ól lghq;=j,ska úks¾uqla; ùu;a wksjd¾h wx.hla jkafka h' tkï cd;sl
rdcHh foaY iSud blaujd jHdma; ù we;' fjf<|fmd< yeisrùu i|yd lsis ÿ m%h;akhla
±Íug rdcHhg wjldYhla fkdue;'
• fjf<|fmd< wd¾Ólhg bv fokq jia cd;sl wd¾Ólhla újD; lsÍug rdcHh mshjr
.; hq;= w;r" c.;a wd¾Ólh yeisrùfï iïmQ¾K ld¾h Ndrh" f,dal nexl=j"
wka;¾cd;sl uQ,H wruqo," wka;¾cd;sl fjf<| ixúOdkh yd nyq cd;sl iud.ï
jeks wka;¾cd;sl ixúOdk úiska lrkq ,efí'
• tfyhska wd¾Ólh yeisrùfï ld¾hh j;auka rdcHhg wh;a jQjla fkdfõ' fujeks
miqìul rdcHhg mejÍ we;s ld¾hh jkafka ksoyia fjf<|fmd< l%shdldß;ajhg
wjYH iduldó mßirhla ia:dms; lsÍu" hqla;sh mis|,Su iy l<ukdlrKh hs'
54
foaYmd,k Ñka;k miqìu(
• kj ,snr,ajd§ woyia m< l< foaYmd,k Ñka;lhka w;ßka frdnÜ fkdaisla" f*âßla
fjdaka yfhla jekafkda m%Odk fj;s'
• kj ,snr,a jd§ka fmkajd fok wkaoug iEu ñksil=g u tla;rd ksYaÑ; whs;j s dislï
iuqodhla Wreu ù mj;S' fïjd lsis fia;a u meyer.; fkdyelsh' w;ay< fkdyels iy
wka i;= l< fkdyels tajd h' tajd rdcH ksiel j u ,ndÿka tajd fkdjk neúka
tajdfha iunr;dj we;s lsÍu i|yd rdcH ueÈy;a fkdúh hq;= h'
• rdcHfha n,h fmd,sia n,hlg jeä hula fkdúh hq;= h' mqoa.,hdf.a foam< ms<sn|
whs;sh jvd;a jeo.;a jkjd fuka u tu whs;sh fkdflf,ish hq;= nj o Tyq fmkajd
fohs' j;auka OfkaYajr wd¾Ól l%ufha kj m%jK;djg wkqrEmsl j rdcHfha iajNdjh
fjkia lrkq msKsi kj ,snr,a jd§ woyia fï whqßka bÈßm;a ù ;sfí'
• j¾;udk ÈhqKq OfkaYajr rdcHhkays fuka u wvq ÈhqKq OfkaYajr rdcHj, mjd rdcH
iqNidOk lghq;=j,g ueÈy;a ùu u;fNaod;aul h' wka;¾cd;sl uQ,H ixúOdkj,
kshuh ù we;af;a wvq ÈhqKq rdcHj, iqNidOk rdcH úhoï wfydais l< hq;= nj h'
• fujeks ;;a;ajhla wkqj Tjqka iudcfha È<skaoka fjkqfjka fhdackd lrk úi÷u
jkafka" rdcH fkdjk ixúOdk uÕska iykdOdr ,nd§fï l%shd ms<sfj; hs' fï wkqj
wka;¾cd;sl wêrdcHjdofhka wdOdr ,nk rdcH fkdjk ixúOdk cd,hla f,dalfha
l%shd;aul jkq ±lsh yels h'
• wju rdcH ixl,amh uÕska kej; j;djla rdcHfha ld¾h Ndrh iSud lsÍug fyj;a
wju lsÍula ±lsh yels h' tfy;a th ks¾ndO rdcHfha ;rï iudc" wd¾Ól lghq;j
= ,ska
wE;a ùula bj;a j isàula fyda ueÈy;a fkdù isàula fkdfõ'
• fuys § rdcH ueÈy;a jkafka iudc" foaYmd,k lghq;= l<ukdlrKh lsÍu i|yd
iSñ; jQ m%udKhlsks' tfy;a th iqNidOl rdcHfha ;rï mq¿,a yd myiq ueÈy;a ùula
o fkdfõ' ta wkqj rdcH ks¾ndOjdoh yd iqNidOk jdoh hk folg w;rueÈ
;;a;ajhla f,i wju rdcHh y÷kd .; yels h'
55
3'3' rdcHh ms<sn| foaYmd,k ixl,am'
• fï moh m<uq jrg foaYmd,k úoHd idys;Hfha Ndú;hg .kq ,enqfõ ðka fndvEka
^Jean Bodin& úisks Tyq iajdêm;Hh w¾:l:kh lf<a kS;sfhka iSud fkdjQ mqrjeishka"
hg;a jeishka flfrys fhoúh yels rdcH i;= W;a;Í;r n,h hkqúk' iajdêm;s OdÍ
ixia:dj fjk;a lsisÿ iudkhl=g hg;a fkdfõ'
• ndysr iajdêm;Hh hkq fjk;a lsisÿ iajdêm;s n,hlg th hg;a fkdjk njhs' fï
wkqj iajdêm;s rdcHhlg ;u úfoaY m%;ms ;a;h
s n,mEïj,ska f;dr j mj;ajd .ekSug
yelshdj ;sfí'
• iajdêm;s n,h ia:djr" ish,a, jid me;sfrk" fkdfnÈh yels" wka i;= l< fkdyels"
mejßh fkdyels talSh fohla f,i ie,fla'
• j¾;udkfha f,dalfha fmdÿ m%;sm;a;s cd;sl uÜgfï iajdêm;H tall uÕska ;Skaÿ
lrkjdg jvd m%n, j Wmßcd;sl ^Super-National Organzations& ixúOdkj,ska ;SrKh
fõ'
• cd;sl rdcHhkag foaYSh j ;Srenÿ m%;sm;a;sh yd wmrdO hkq l=ula± hs ;ks j ;SrKh
l< yels j ;snQ neúka tys wNHka;r iajdêm;Hh j,x.= j mj;S hehs ms<s.eksKs'
• tfy;a j¾;udk m%d.aOk .,dhdu;a iuÕ ^Capital Flight& we;s jQ fjf<|du kshdukh
lrk f,dal fjf<| ixúOdkh jeks wdh;k wka;¾cd;sl udkj ysñlï" kS;s yd
iïm%odh iy wmrdO hkq l=ula± hs ;SrKh lsÍu;a iuÕ iajdêm;Hh o wNsfhda.hg
,la j we;'
56
• tneúka j¾;udk cd;sl rdcH hkq f,dal mßudK Wmß cd;sl wdh;kj,ska .kq
,nk m%;sm;a;s foaYSh j l%shdjg kÕk tacka;jrhl=f.a ;;a;ajhg m;a j we;s njg
;¾lhla u;= j ;sfí'
• mqrjeishd hkafkys ir, woyi zzk.rfha jikakdZZ hkak hs' tys j¾;udk w¾:h
zzrdcHfha idudðlhdZZ hkak hs'
• fuu woyi Tyq bÈßm;a lf<a l=vd .%Sl kd.ßl rdcHh hk miqìfuys h'
• kQ;k ixlS¾K rdcH l%ufha § .%Sl kd.ßl rdcHj, § fuka mqrjeishkag rdcH
md,k lghq;=j,g Rcq j iïnkaO úh fkdyels h' th l%shd;aul jkafka ck;d
ksfhdað;hka ud¾.fhks'
• rdcHhl N+ñh ;=< Ôj;a jkakjqkag mqrjeis Ndjh m%odkh l< yels yd wysñ l< yels
tl u tl wdh;kh rdcH hs' tfy;a ienE ;;a;ajh jkafka rdcHh md,kh lrk
whg th ;SrKh lsÍug yels ùu h'
• T.H. Marshall jeks wh fï ixl,amhg zziudc mqrjeis NdjhZZ hkak tla lr we;'
ta whg wkqj" /lshdjla lsÍug" ksjila ysñ lr.ekSug we;s whs;sh jeks oE o iudc
57
mqrjeis Ndjh úiska w¾: .kajkq ,nhs' udI,af.a fuu ziudc mqrjeis NdjhZ hk
woyi z,snr,a mqrjeis NdjhgZ úl,amhls'
• rdcHhg mqrjeishd wjk; Ndjh ±laúh hq;af;a wehs ±hs hk m%Yakhg foaYmd,k
Ñka;lhka úúO ms<s;=re imhd we;'
iudc .súiqï kHdhg wkqj mqrjeishd rdcH ìyslr .ekSu;a iuÕ rdcHhg
wjk; Ndjh ±laùug tlÕ;d iïuq;shla we;s lr.kS' ta fjkqfjka rdcH
mqrjeishdg wdrlaIdj yd iudc wdrlaIdj imhhs'
rEfida olajd isá mßÈ rdcHh fmdÿ leue;a; ksfhdackh lrk w;r tuÕska
ksfhdackh jkafka ;ukaf.au fmdÿ leue;a; h' tneúka mqrjeishd rdcHhg
wjk; úh hq;= h'
• wdKavqjla hkq" rdcHfha lghq;= iy j.lSï bgq lsÍu i|yd uyck;dj úiska flá
ld,hlg n,h ,nd fokq ,nk ixúOdkhla fõ'
58
• rdcHh iy wdKavqj w;r wdh;ksl fjka ùu" hqfrdamfha jevjiï foaYmd,k jHQyh
yd rdcdKavqj ì| jeàfuka miq ìys jQ ,snr,a m%cd;ka;%jd§ foaYmd,k l%ufha m%Odk
,laIKhla úh'
• rdcHh jkdys ukd j ixúOdkh jQ" ksYaÑ; fN!ñl m%foaYhlska o" foaYmd,k
jYfhka ixúOdkh ù mqrjeis m%cdjla u; ;u wdêm;Hh iy n,h mj;ajd .ekSfï
whs;shla yd wêldrhla o iys; foaYmd,k ixúOdkhla fõ'
• ;u wêldß n,h mj;ajdf.k hdug rdcHhg we;s wdh;k w;=frka wdKAvqj" tla
wdh;khla muKla fõ'
• fuys § wdKAvqj l%shd lrkafka rdcHfha n,;, l%shd;aul lrk m%Odk;u ksfhdað;
wdh;kh yeáhg hs' kS;s iïmdokh" iy l%h s d;aul lsÍu" m%;m
s ;a;s iïnkaO;d meje;aùu
iy wfkl=;a rdcHhka iuÕ iïnkaO;d meje;aùu hk tajd rdcHh fjkqfjka
wdKavqjla bgq lr.; hq;= m%Odk ld¾h fõ'
• md,k ;ka;%h ^Regime& hk ixl,amh zwdKavqjZ hkakg ;rula iudk jqj;a" thg
fjkia w¾:hla we;a;ls' wdKavqjla hkq rdcHfha lghq;= lsÍu i|yd uyck;dj
úiska m;a lrkq ,nk wdh;ksl jHQyh hehs wms by; § ÿgqfjuq' m%cd;ka;j
% d§ l%uhla
;=< wdKAvjq la hkq md¾,sfïka;f
= õ nyq;rh ysñ j isák w.ue;s iy leìkÜ uKav,h
úiska kdhl;ajh fokq ,nk wdh;ksl jHQyh hs'
• tla tla wdKavqjla tys u;jdo iudc mokï yd kdhl;ajh iïnkaO j we;s úfYaI;d
mokï fldgf.k tu wdKAvqj ye¢kaùfï § zzmd,k ;ka;%hZZ ^Regime& hk moh
Ndú; flf¾' WodyrK lsysmhla my; ±lafõ'
59
3'4' rdcHfha iajNdjh ms<sn| kHdhsl m%fõY (-
iudc iïuq;sjdoh'
• iudc iïuq;s j doh u;= jQ fha" mYapd;a uOHld,S k hq frda m fha rdcHfha n,h
idOdrKSlrKh lsÍu i|yd mej;s foajO¾ujdoh ì|jeà mej;s miqìul h'
• OfkaYajr l%uh kue;s iudc l%uh ;=< ìys jQ kj iudc mka;shg wjYH jQfha
idïm%odhsl jevjiï ro,hka ia:dmkh lr ta ;;a;ajh ;u wdYd fjkqfjka fhdod
.ekSu h' thg WmldÍ jQ zziudch ;=<ska rdcH ìys ùu ms<sn| u;jdohZZ iudc iïuq;s
jdoh weiqßka biau;= jQfha tlS iudc wjYH;dj fõ'
• fuf;la ÈjHuh Wm;l mej;=Kd hhs ie,el+ rdcHhg iudcuh Wm;la mj;sk nj
ñka fmkajd fokq ,eî h' th zziudcfha we;s jQ iïuq;shl m%;sM,hla jYfhkaZZ isÿ
jQ nj ms<s.eksKs'
• fuu u;h kHdhhla f,i bÈßm;a l< f;dauia fydíia" fcdaka f,dla" fIdka Idla
rEfida hk Ñka;lhka ;sfokd h'
• f;dauia fydíia tx.,ka;fha 1642-1648 w;r we;s jQ isú,a hqoaO ld,fha we;s jQ
foaYmd,k wia:djr Ndjh wjika fldg ia:djr foaYmd,k ;;a;ajhla f.dv keÕsh
yelafla Yla;su;a rdcdKavqjlg nj fmkajd §fï wruqK i|yd fuu kHdh bÈßm;a
flf<a h'
• fcdaka f,dla bx.%Sis úma,j iufha tx.,ka; taldêm;s rdcdKavqfõ n,h hg;a
lrñka md¾,sfïka;=fõ n,h ;yjqre lsÍu wruqKq lr.ksñka ;u ú.%yh bÈßm;a
flf<a h'
• rEfida m%xYfha mej;s taldêm;s rdcdKavqjg yd ¥Is; ro, n,hg tfrys j uyck;djf.a
úma,jhla uÕska rdcdKavq l%uh yd ro, n,h uq,ska Wmqgd oud n,fha W,am;
uyck;dj nj ±laùug ;u kHdh bÈßm;a flf<a h'
^.=rejrhd úiska §¾> j mka;s ldurh ;=< fï ms<sn| j idlÉPdjl ksr; jkak'&
• udlaiajdoh'
• udlaiajdoh hkq wd¾Ól idOlh uq,a lrf.k b;sydih yd iudch ms<sn| j ú.%y
lsÍug bÈßm;a jQ mq¿,a o¾Ykhls'
• ld,a udlaia iy f*âßla tx.,aia y÷kajd ÿka fuu u;jdofhka rdcHfha m%Njh"
úldYkh yd tys wkd.;h ms<sn| j Bg fmr fkd;sì wdldrfha ú.%yhla bÈßm;a lr
we;'
60
• Tjqka olajkafka ñksia iudcfha fï;dla mej;s b;sydih mka;s igkaj, b;sydihla
nj hs' b;sydifha mej;s iEu iudchl u mej;s m%;súfrdaO;djka u¾okh lsÍu i|yd
rdcHh keu;s WmlrKh foam< ysñ mka;sh úiska Wmfhda.s lr.kq ,nkd fyhska
zzrdcHh foam< ysñ mka;sfha WmlrKhZZ jYfhka o zzrdcHh u¾okldÍ ixúOdkhla
jYfhka l%shd;aul jk njZZ o Tjqyq olajd isáhy'
• m%d.a fldñhqksiaÜ hq.h" jy,a hq.h" jevjiï hq.h" Okjd§ hq.h iy iudcjd§ hq.h
Tiafia ukqIH iudcfha ft;sydisl úldYkh ù we;s iy isÿjk nj b;sydih ms<sn|
udlaiajd§ kHdhfhka lsheúK' rdcHh o" ta ta ft;sydisl hq.j,g wkqj úldYkh
ù we;'
• iïNdjH udlaiajdohg wkqj kQ;k OfkaYajr rdcHh hkq ksIamdok idOl ysñ
Okm;s mka;sh úiska Y%uh muKla ysñ" tfy;a tu Y%ufha whs;sh mjd ;ukaf.ka
úhqla; lsÍug ,la jQ lïlre mka;sh iQrdlEu i|yd f.dv k.d.;a mka;s WmlrKh
hs' tksid u rdcHh wfydais l< hq;= nj udlaiajd§yq úYajdi lr;s'
• lïlre mka;sh n,h w;alrf.k iudcjd§ iudchla f.dv kexùug mjd rdcH
ixúOdkh lsishï ld,dka;rhla i|yd w;HjYH jk nj udlaiajd§yq mji;s'
• ,snr,a jdoh'
• 18 Y; j¾Ih w. Nd.fha mgka ngysr hqfrdamfha me;sr .sh ksoyi ms<sn| foaYmd,k
u;jdoh ,snr,ajdoh f,i y÷kajkq ,efí'
61
• oyy;a jk Y; j¾Ih w. Nd.fha bx.%Sis od¾Yksl fcdaka f,dla" mqoa., ksoyi"
foaYmd,k ksoyi yd foam< whs;shg we;s ksoyi ms<sn| j bÈßm;a l< woyia
,snr,ajdofha j¾Okh yd fmdaIKh flfrys m%n, f,i n,mEfõ h'
• oyih jk ishjfia mgka ngysr hqfrdamfha jdKsc Okjdoh uq,a lrf.k ìys jQ
wd¾Ól l%uh rdcHh úiska yiqrejkq ,eî h' tfy;a 18 jk ishjfia w. Nd.fha §
m%Nj jk ld¾ñl Okjdoh yeisrùu i|yd rdcHh ueÈy;a fkdúh hq;= nj;a" tu
wd¾Ól l%uh Bg u wdfõKsl jQ n,fõ. uÕska yeisfrk nj;a" iïNdjH wd¾Ól
úoHd{hka fom<la jQ wevï iañ;a yd fâúâ ßldfvda m%ldY lr isáhy'
• fï miqìfuys rdcHh wd¾Ólh yeisr úh hq;= ke; hk u;jdoh uq,a lrf.k rdcH
ks¾ndOjdoh kue;s ixl,amh ìys jQfha h' th ,snr,ajdofha flakaøSh m%jdohls'
• iïNdjH ,snr,a jdoh( oy wgjk ishji w. Nd.fha me;sr .sh uq,ald,Sk ,snr,ajd§
woyia iïNdjH ,snr,ajdoh fõ' fuh ksYaÑ; j u wd¾Ólh yeisrùug rdcHh
ueÈy;a fkdúh hq;= nj;a" rdcHh iudcfha iduldó mßirhlaa we;s lsÍu iy wmlaImd;
j hqla;sh mis|,Sfï fhfoñka mqoa.,hdf.a lghq;=j,g b;d u wju jYfhka ueÈy;a
ùu m%udKj;a nj;a bka wjOdrKh flßK' ta wkqj wvqfjka u md,kh lrk rdcHh
fyd| u rdcHh jk nj;a thska woyia úh'
62
lrhs' tkï iudc foaYmd,k lghq;= l<ukdlrKh lsÍu i|yd rdcH iSñ; f,i
ueÈy;a úh hq;= nj lshhs' fï wkqj rdcH ks¾ndO jdoh yd rdcH iqNidOkjdoh hk
folg w;rueÈ ;;a;ajhla f,i wju rdcHh ms<sn| m%fõYh y÷kd.; yels h'
• ia;S% jdoh'
• msßñkaf.a f,dal o¾Ykhg wkqj f.dv keÕS we;s m¾hdjf,dalj,ska ia;%sh w¾:l:kh
flfrk w;r thska wef.a YÍrh jg lrkq ,efí' wef.a l:kh yev.iajhs" Ôú;h
úia;r lrhs" ia;%Skaf.a Ôú;fha wka;¾.;h ielfia' ta ta ,sx.sl;ajhg thg wod<
ld¾h Ndrhla kshufldg ;sfí'
• ia;%Sjdofha úúO .=rel=, ;sfí' ,snr,a" udlaiajd§ yd /äl,a hkq tu m%Odk .=rel=,
fõ'
• ia;%Sjd§ka rdcHh ms<sn| j ork woyi jkafka" rdcHh hkq mqreI flakaøSh j f.dv
kxjk f,dalh" bÈßhg f.k hk mqreIhka i;= fuj,ula jYfhks'
• ,snr,a ia;%Sjd§yq ia;%S úuqla;sh i|yd rdcHfha ueÈy;a ùu wkqu; lr;s' udlaiajd§
ia;%Sjd§yq Okjd§ rdcHh m%;slafIam lsÍug fhdackd lr;s' th ia;%Skag idOdrK;ajh
f.k fok l%uhla ia:dmkh lrk f,i b,a,d isáhs'
1' l=im;a we§u uÕska ;ud fj; ,efnk ud;Dldj Tiafia lreKq bÈßm;a lsÍu$l:d
lsÍu'
i' foaYmd,k n,fha flakaøSh m%ldYkh f,i rdcHh'
ii' kQ;k fN!ñl rdcHh'
iii' kQ;k cd;sl rdcHh'
63
iv' f.da,ShlrKh iy rdcHh'
v' f.da;%sl rdcHh'
vi' .%Sl fm!r rdcHh'
vii' rdcdKavqj'
viii' ,snr,a m%cd;ka;%jd§ rdcHh'
ix' iudcjd§ rdcHh'
x' meisiaÜjd§ rdcHh'
xi' hg;aúð;jd§ rdcHh'
xii' mYapd;a hg;aúð;jd§ rdcHh'
xiii' kj ,snr,ajd§ rdcHh'
2' my; i|yka f;aud we;=<;a jk mßÈ fmd;a msxpla ilia lrkak'
• rdcHh iy iudc ixúOdk'
• rdcHh yd mqrjeis Ndjh'
• rdcHh" wdKavqj iy md,k ;ka;%h w;r iïnkaO;d yd fjkialï'
• iudc iïuq;sjdoh'
• udlaiajdoh'
• ,snr,ajdoh'
• ia;S%jdoh'
03' ,Eials" yer,aâ fÊ' ^1970&" rdcH ms<sn| isoaOdka; yd jHjydrh" fld<U" wOHdmk
m%ldYk fomd¾;fïka;=j'
04' Whkaf.dv" chfoaj" 2010" rdcH ms<sn| foaYmd,k kHdh iy Ndú;h" fld<U(
iudc úµd{hskaf.a ix.uh'
05' Jessop, Bob, (2015), State: Past, Present and Future, Cambridge, MA: Polity Press.
64
04' wdKavql%u wdlD;s
bf.kqï M, (-
rdcHfha n,h fn§u wkqj wdKAvql%u wdlD;s y÷kd .ksñka tajd
w¾:l:kh lrhs'
tlS wdKAvql%uj, ,laIK iy jdis" wjdis fmkajd fohs'
úOdhl n,h ixúOdkh ùu wkqj wdKavql%u wdlD;s y÷kd .ksñka
w¾:l:kh lrhs'
tlsfkl wdKavql%uj, M,odhS Ndjh ms<sn| j ;=<kd;aul j woyia olajhs'
,xldfõ ±kg ;sfnk wdKavql%ufha ,laIK" W.;a wdKavql%u udÈ,s
wdY%fhka ú.%y lrhs'
ye¢kaùu (
fuu fldgfiys wruqK jkafka f,dalfha mj;akd wdKavql%u wdlD;skays m%fNao iy tajdfhys
úfYaI;d y÷kd .ksñka" ta ms<sn| ú.%yhla isÿ lsÍu;a" rdcHfha iajdêm;H n,h fn§u iy
úOdhl n,h ixúOdkh ùu wkqj wdKavql%u wdlD;s y÷kd .ekSu;a h'
fuu mdvu m<uq j" rdcHfha iajdêm;H n,h fn§u" ke;skï iajdêm;H n,h ia:dk.;
jkafka fld;ek o hkak u;" wdKavql%u j¾. lrñka tu wdKavql%uj, úfYaIs; ,laIK
ii|ñka idlÉPd lrhs' fojkq j" tu wdKavql%uj, idfmalaI jdis wjdis fmkajd iajdêm;s
n,h ia:dk.; jk wdldrh wkqj talSh" ikaëh" w¾O ikaëh iy iyikaëh hk wdKavql%u
ilia jk wdldrh idlÉPd lrhs'
tfuka u" úOdhl n,h ixúOdkh jk wdldrh wkqj f,dalfha mj;akd m%Odk wdKavql%u
wdlD;sj, úfYaI;d y÷kd .ksñka ta ms<sn| úYaf,aIKhla o isÿ flf¾' fuys § ,snr,a
m%cd;ka;%jdoh hgf;a l%shd;aul jk leìkÜ wdKavql%uh" ckdêm;s wdKavql%uh iy ñY%
wdKavql%uh fuka u tal ;ka;% wdKavql%uh o wOHhkh lrkq we;'
rdcHfha iajdêm;H n,h fn§u mokï fldg f.k mj;akd wdKavql%u wdlD;s(
talSh wdKavql%u
talSh wdKavql%uhl rdcH iajdêm;H uqMukska u /£ mj;skafka uOHu wdKavqj fj; h'
talSh wdKavql%uhl jHjia:dkql+, W;a;Í;r;ajh uOHhg mjrd ;sîu fya;=fjka m<d;a
wdKavq we;=M ´kE u m¾hka; l%uhla mj;skafka uOHu wdKavqfõ leue;a; mßÈ h' fuh
ixjrKh fkdjQ uOH.;lrK ;;a;ajhla ks¾udKh lrhs' uOHu wdKavqjg ish wNsu;h
mßÈ m<d;a wdKavq wdh;k kej; yev .eiaùug;a" kej; ixúOdkh lsÍug;a" wfydais lsÍug;a
65
yels hdj we;' tfuka u tu wdh;kj, n,;, iy j.lSï mqM,a lsÍug fuka u b;d
myiqfjka yl=Mjd oeóug o yels h'
f,dalfha fndfyda rdcH ixúOdkh ù we;af;a talSh md,k l%uhla f,i h' úfYaIfhka oeä
ckjd¾.sl fn§ïj,ska f;dr l=vd m%cd;ka;%jd§ rgj, talSh md,k jHQyhka iïu;hla
njg m;a j ;sfí' ikaëhjdofha ixlS¾K;ajh iuÕ ii|k úg" talSh md,k jHQyh ie,lsh
yelafla ir, yd idfmalaI jYfhka ld¾hlaIu l%uhla f,i h' ^flfia fj;;a" m%dfhda.sl
j" taalSh l%uj, uOHh iy mßêh w;r we;s iïnkaO;dj ikaëh l%uj, fuka ixlS¾K h'&
• Oqrdj,s ie,iqulg wkqj f.dv kxjd we;s wdKavq wdh;k rgdj uÕska uOHu cd;sl
wdKavqj úiska my< uÜgfï wdh;k wfydais lsÍfï wêldß;ajh ysñ lr.kS'
talSh rdcHhkays uOHfha isg my< uÜgïj,g mßmd,k n,h úiqrejd yeÍu m%Odk wdldr
;=klska isÿ úh yels h'
66
tlai;a rdcOdksfha m<d;a wdKavq uOHu wdKavqj úiska ilia lrkq ,nk ie,iqï
l%shdjg kxjhs'
ikaëh wdKavql%uh
ikaëh ke;fyd;a f*vr,a wdKavql%uh hkq ;ks rdcHhla ;=< wdKavq w;r mßmd,k n,h
iïnkaëlrKh lsÍfï l%uhla fkd j" iajdêm;H n,h fnodf.k l%shd;aul lrkq ,nk
nyq uÜgfï (multilevel) md,k wdlD;shls (Martin & Harrop 2013).fï wkqj ikaëh
wdKavql%uhl § uOHu wdKavqj iy ikaëh l%uh iliaj we;s Wm tall tkï" m%dka; fyda
m<d;a w;r" ffk;sl iajdêm;Hh fnod .kq ,nhs' ikaëh wdKavql%uhl fï lsis÷ uÜgulg
wfkla uÜgu wfydais lsÍfï yels hdjla fkdmj;S' fuuÕska m%dka;j, idfmalaI iajdëk;aj
;;a;ajh wdrlaId flf¾' ta ksid u ikaëh wdKavq l%uhl uOHu wdKavqjg m%dka; wdKavq
nyq;rhl wkqu;sh fkdue;s j ish n,;, mqM,a lr.; fkdyels h'
tlai;alu iy m%foaYh
S úúO;ajh w;r iïuq;shla u; ikaëh l%uh mokï fõ' th idfmalaI
jYfhka iajdëk ke;fyd;a fjkia foaYmd,k wNs,dI we;s tall w;r we;s jk idlÉPd
iy flaj,a lsÍï mokï fldgf.k we;s flfrk wdKavql%uhla o fõ' ´kE u ikaëh
wdKavql%uhl oelsh yels fmdÿ ,laIK lsysmhla mj;S'
• uOHu wdKavqj iy m%dka; wdKavq" wdKavq n,;, rdYshla ysñ lr.kS' fïjd iajdëk
n,;, h' wdKavq uÜgï foflka tllg j;a wfkla uÜgfï n,;, w;am;a lr.;
fkdyels h'
• ikaëh wdKavq l%uhl uOHu rchg iy m%dka; tallj,g úfYaIs; ld¾h mejf¾' uOHu
wdKavqj" ndysr iïnkaO;d" wdrlaIdj" ixl%uK lghq;= iy uq,H lghq;= jeks fmdÿ
wNHka;r lghq;= Ndr j isák w;r m%dka; wdKavqj,g mejfrk lghq;=j, úúO;ajhla
;sìh yels h' tfia jqj o fmdÿfõ wOHdmkh" m<d;a md,k lghq;=" fi!LH lghq;="
iudc fiajd lghq;= jeks ld¾h m%dka;j,g mejf¾'
• uOHu iy m%dka; hk tla tla wdKavq uÜgfï mj;akd j.lSï iy n,;, ,sÅ; wdKavql%u
jHjia:djla uÕska ksYÑ
a ; j olajd we;' uOHh iy mßêh w;r iïnkaO;dj h fufyhjkq
,nkafka uOHhg fyda m%dka; wdKavqj,g fyda tal md¾Yaúl j fjkia l< fkdyels
úêu;a ffk;sl rduqjla ;=< h' tneúka ikaëh wdKavql%uhl wdKavql%u jHjia:dj"
idfmalaI jYfhka wkuH" ixfYdaOkh lsÍu ;rula ÿIalr tlla fõ' WodyrK jYfhka
67
´iafÜ%,shdfõ iy iaúÜi¾,ka;fha jHjia:d ixfYdaOkh lsÍu i|yd cku; úpdrK
Tiafia ck;djf.ka wkqu;sh ,nd .ekSu o wjYH lrhs'
• uOHu wdKavqj iy m%dka; w;r iyfhda.s;dj f.dv keÕSfï wruqfKka o uOHu wdKavf q õ
m%;sm;a;s iïmdok l%h
s dj,shg m%dka; wdKavq iïnkaO lr .ekSu msKi
s o uOHu wdKavf
q õ
jHjia:dodhlh oaúudKav,sljdoh u; mokï fõ' fndfyda rgj, fifkÜ uKav,fha
fyj;a fojk uKav,fha wruqK m%dka; rdcHj,g o uOHu wdKavqfõ ksfhdackh yd
n,;, ,nd §u hs'
• talh
S wdKavl
q %uh úldYkd;aul udÈ,shla jk w;r ikaëh wdKavl q u
% h iqúfYaIS ;;a;j
a hka
hgf;a ys;du;d ilia lr .ekqKls' ikaëh wdKavql%uhla ixia:dmkh lsÍu flafj,a
lsÍï ud,djla u; isÿjk fohls' iajdëk tall tl;= lr.kafka flfia o@ uOHh iy
m%dka; w;r n,h fnokafka flfia o@ hkdÈ w;suQ,sl lreKq fujeks flaj,a lsÍïj,
§ jeo.;a ;ekla .kS' tfuka u jHjia:d iïmdok l%shdj,shg ikaëh wdKavql%uhla
ixia:dmkh lsÍfï l%shdmámdáfhys m%Odk ia:dkhla ysñ fõ' l=ula ksid o h;a" flakaøh
iy tall w;r n,h fn§u isÿjkafka wdKavql%u jHjia:dfjka ùu ksihs' tfia jqj o"
talSh l%uhla ks¾udKh lsÍfï § fujeks wNsfhda.j,g uqyqK §ug isÿjkafka ke;'
• fmr § iajdëk j mej;s rdcHhka fyda foaYmd,k tall fyda tla rdcHhla jYfhka
talrdYs ùfï wjYH;dj h wkqj ikaëh rdcH msysgqjd .kq ,eìKs' iaúÜi¾,ka;h
iy wefußld tlai;a ckmoh fuhg WodyrK jYfhka ±laúh yels h' ndysr ;¾ckhl
meje;au" wka;¾cd;sl iïnkaO;d ukd j l<ukdlrKh lsÍu" ke;fyd;a wd¾Ól
ixj¾Okh ikaëh rdcH ìys lsÍu i|yd wdikak fya;= úh yels h'
• N+ñfha úYd,;ajh ikaëh wdKavqlu % msysgjq d .ekSug uq,a jk ;j;a lreKls' f,dalfha
N+f.da,Sh jYfhka úYd, rdcHhka fmvr,a l%uhla y÷kajd §ug ;SrK lsÍu fuu
lreK iuÕ iEu úg u iumd; fkdjQj o" wefußld tlai;a ckmoh ^1787&" lekvdj
^1867&" n%iS,h ^1891&" ´iafá%,shdj ^1901&" fulaisfldaj ^1917& iy bkaÈhdj ^1947& wdÈ
rgj,a iïnkaOfhka fuh i;Hhls' N+f.da,Sh jYfhka úYd, rdcHhka ixialD;sl
jYfhka úúO;ajhla .ekSfï keñhdjla mj;sk w;r Yla;su;a m%foaYSh iïm%odhhka
ysñ lr .ekSfï bv lvla o tajd i;=j mj;S'
• ikaëh l%uh msysgqjd .ekSug Wkkaÿ lrjk wjidk idOlh jkafka ixialD;sl iy
jd¾.sl úúO;ajh hs' ikaëhjdoh iudÔh fn§ïj,g iy úúO;ajhkag ksrka;rfhka
u wdh;ksl ms<s;=rla imhhs' WodyrK jYfhka bkaÈhdfõ m%dka; rdcHhkaf.a iSud"
NdIdj mokï j m%Odk jYfhka kshu l< o" mxcdnh iy ldYaórh jeks m%dka;
wd.ñl fjkialï o ie,ls,a,g .kS' úúO;ajh ;=< talh
S ;ajh (unity in diversity) hk
mdGfhka fuu woyi m%n, j m%ldY fõ'
68
ikaëh wdKavql%ufha hym;a ,laIK
• wdKavq n,h úuOH.; j úisÍu fya;=fjka mqoa., ksoyi wdrlaId lsÍug wdOdr
lrk ixjrK yd ;=<k cd,hla ks¾udKh fjhs'
• Nskk
a jQ iudchla tlai;a j iy taldnoaO j mj;ajd .ekSu i|yd wdh;ksl hdka;K
% hla
ikaëh l%ufhka ,nd fohs' fï iïnkaOfhka .;a úg ckjd¾.sl iy m%dfoaYsl
jYfhka fnÿKq iudchkag fmvr,a úi÷ula fhda.H úh yels h' fn,aðhï w;aoelSï
uÕska fmkajd fok wdldrhg fnÿKq iudchl ckjd¾.sl úúO;ajh hd lsÍu i|yd
ikaëh md,k l%uh m%fhdackj;a fõ'
• ikaëh l%uh fya;=fjka wdKavq fn§ï we;s úh yels w;r" rdcHh ;=< flakaømidß
n,mEï Yla;su;a jkq we;'
1' fmdÿ wNs,dIhka yUdhdu msKsi l,ska fjka j mej;s tall tlg tl;= j uOHu
wêldßhla ks¾udKh lr.ekSu'
69
§ lekvdfõ o" 1897$98 jirj, § ´iafá%,shdfõ o isÿ úh' fï i|yd fm,Uqï idOl
jkqfha wd¾Ól iy wdrlaIdj ms<sn| lreKq h'
2' fnÿKq rgla tlg tl;= fjñka ikaëh md,k l%uhla f,iska m%;sjHQy.; ùu'
fuh l,d;=rlska isÿ jkakls' fn,aðhu m%Odk WodyrKh hs' m%xY NdIdj l;d lrk
m%foaY iy ´,kao NdIdj l;d lrk m%foaY w;r mej;s fn§ï ksid we;s jQ .eg¿
fya;f= jka 1970 iy 1980 oYlj, isÿ l< jHjia:d ixfYdaOk uÕska fuu lKavdhïj,g
jeä n,;, ,nd ÿka w;r" wjidkfha § 1995 jif¾ § fn,aðhu ikaëh rgla
jYfhka m%ldYhg m;a lrk ,È'
3' talSh rdcHhla jd¾.sl yd ixialD;sl úúO;ajh u; ikaëh rdcHhla f,i m%;sjHQy.;
lsÍu'
w¾O ikaëh wdKavq l%uhl talSh wdKavql%uhla i;= ,laIK iy ikaëh wdKavql%uhl
,laIK hk fol u tl úg y÷kd.; yels h' fï wkqj talSh iy ikaëh wdKavql%u hk j¾.
folg w;rueÈ j mj;sk wdKavql%uhla f,i w¾O ikaëh l%uh ie,lsh yels h'
bkaÈhdkq jHjia:dj ;=< we;s n,;, fn§u úu¾Ykh lrk úg meyeÈ,s jkafka trg
jHjia:dj uOHu wdKavj q g mlaImd; whqßka l%shd lr we;s nj hs' fï iïnkaOfhka WodyrK
lsysmhla ±laúh yels h'
WodyrK jYfhka yÈis wjia:djla m%ldY we;s wjia:djl m%dka; wdKavqj, úIh ,ehsia;=j
iïnkaOfhka uOHu wdKavqjg kS;s iïmdokh l< yels h' tfuka u uOHu wdKavqjg m%dka;
wdKavqj, úOdhl n,;, md,kh l< yels h' ieneúka u yÈis wjia:d ld,hl § bkaÈhdkq
jHjia:dj talSh rdcHhl .;s ,laIK fmkakqï lrhs' bkaÈhdkq jHjia:dfjys yÈis wjia:d
j¾. ;=kla i|yka fõ' tkï
70
2' m%dka; yÈis wjia:dj
lsih
s ï m%dka;hl jHjia:d hdka;%Kh ì| jegqKq wjia:djl jHjia:dfõ 356 jk j.ka;sh
hgf;a ckdêm;sjrhdg yÈis wjia:djla m%ldYhg m;a l< yels h'
iyikaëh l%uh
iyikaëh hkafkka jdÑl jYfhka woyia jkafka tlÕ;dj hs. iyikaëh l%uh hkq
iajdëk rdcH tall w;r ióm iyfhda.hla we;s lr.ekSug tajd w;r we;s lr.;a tlÕ;djls'
fndfyda úg tlÕ;djla $ .súiqula uÕska iyikaëh wdKavql%uh ks¾udKh lr.kq ,nk
w;r" miq j fmdÿ jHjia:djla iïu; lr.efka' wdrlaIdj" úfoaY lghq;=" fmdÿ uQ,H tall
jeks ne?reï .eg¨j,g uqyqK §fï wruqfKka iyikaëh wdKavql%u wdKavq ìys ù we;' fï
wkqj iyikaëh l%uhla hkq ish¨ tallj,g wod< j fmdÿ ld¾hhka i|yd jQ foaYmd,k
tallj,ska iukaú; ix.uhls' tkï úfYaIs; wruqKq bgq lr.ekSfï wfmalaIdfjka iajdêm;s
n,h iys; rdcH úiska uOHu wdKavqjg iSñ; n,hla ,nd fok wdKavql%uhls'
iyikaëh l%uhl m%dka; wdKavq n,;,j,ska jeä m%udKhla ork w;r uOHu wdKavqjg
we;af;a iqM n,;, m%udKhls' uOHu wdKavqj l< hq;af;a l=ula o hkak ;SrKh lrkq
,nkafka m%dka; wdKavq úisks' iyikaëh l%uhg ft;sydisl WodyrKh f,i Articles of
Confederation hgf;a f.dv kÕk ,o wefußldkq wdKavl
q u
% h oelaúh yels h' kQ;k WodyrKh
f,i iaúÜi¾,ka;h oelaúh yels h'
fï hgf;a wdKavql%u j¾. ;=klg fnokq ,efí' tkï" md¾,sfïka;= wdKavql%uh" ckdêm;s
wdKavql%uh iy ñY% wdKavql%uh jYfhks'
md¾,sfïka;= wdKavql%uh
71
ckdêm;s wdKavql%uj, úOdhlh iy jHjia:dodhlh w;r meyeÈ,s fn§ula mej;=k o
md¾,sfïka;= l%ufhys fuh meyeÈ,s j oelsh fkdyels h'
• md¾,sfïka;=fõ nyq;r iydh ,nk mlaIfha fyda ikaOdkfha fyda kdhlhd w.ue;s
njg m;a fõ'
• rdcH kdhlhd iDcq f,iska u f;dardm;a lr .ekSula isÿ fkdfõ' rdcH kdhlhd
tlaflda rc flfkl= fyda tfia;a ke;skï jl% f,iska f;dardm;a lr.kq ,nk
ckdêm;sjrhl= fyda úh yels h' ì%;dkHh iy bkaÈhdj WodyrK hs'
ckdêm;s l%uh iuÕ ii|k úg md¾,sfïka;= l%ufha jdis w;=ßka tlla jkafka úOdhlfha
iy jHjia:dodhlfha iïñY%Kfhka Yla;su;a iy ia:djr wdKavqjla ks¾udKh lsÍfï
yelshdj hs' fuh fmdÿfõ ´iafÜ%,shdfõ" lekvdfõ" ì%ldkHfha" fvkaud¾lfha iy
cmdkfha olakg ,efí'
ckdêm;s wdKavql%uh
72
f,iska u fyda wefußldkq tlai;a ckmofha ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr.kakd
wdldrhg fyda Pkao úoHd,hla uÕska m;a lr.efka'
ñY% wdKavql%uh
úúO wdKavql%uj, ,laIK wka;¾.; j mj;sk wdKavq ñY% wdKavql%u f,iska y÷kajkq
,nhs' rdcdKavq iy iuqydKavq hk wdKavql%u ,laIK ñY% jQ wdKavq fuka u ckdêm;s iy
md¾,sfïka;= wdKavql%uj, ,laIKj, tl;=fjka f.dv keÕ=Kq wdKavql%u o mj;S'
73
• úOdhl n,;, iys; w.ue;sjrhd iy weu;s uKav,hla ckdêm;sjrhdg wNsuqL j
isàu iy ta msßi md¾,sfïka;=fõ nyq;r leue;a; we;s f;la Oqrh ±Íu
oaú;aj úOdhl l%uh kñka o ye|skafjk w¾O ckdêm;s l%uh m%Odkhka fofofkl= iys;
l%uhla neúka th ksh; jYfhka u md,k wêldß;ajfha fn§ula ks¾udKh lrhs' tmuKla
o fkdj m%;súreoaO mlaI follg ckdêm;s iy weu;s uKav,fha n,h wh;a jk úgl
fuu fn§u ckdêm;sjrhd iy w.ue;sjrhd w;r .egqï we;s ùug o fya;= úh yels h'
m%xYh fï iïnkaOfhka Èh yels m%n, WodyrKhls' óg w;sf¾l j fï jk úg Y%S ,xldj
o we;=Mj n,af.aßhdj" ,s;=fõkshdj" ueifvdakshdj" uev.ialrh" ud,s" fudieïìla"
frdfïkshdj wdÈ rgj, o l%shd;aul jkafka w¾O ckdêm;s wdKavql%u hs (Newton Deth
2005; Sodaro 2008).
fuu md,k l%uh hgf;a mqoa., whs;sjdislï idudkHfhka fkdi,ld yßk w;r n,h
ksrka;rfhka u mj;ajd f.k hkq ,nkafka n,y;aldrfhkss' fï wkqj tal ;dka;%slhdf.a
wêldß;ajh j<lajk jHjia:djla fyda lsisÿ kS;hs la fyda fuu md,k l%ufhys fkdmj;S'
tfuka u ck;djg Tjqkaf.a wdKavqj l%shd;aul úh hq;af;a flfia o hkak ms<sn| j ;u
woyia m%ldY lsÍug ue;sjrK jeks m%cd;dka;%sl l%u fõo fkdue;'
74
fhdað; bf.kqï b.ekaùï l%shdldrlï (-
hk f;aud fol hgf;a újdo lKavdhï fol ne.ska iQodkï lr újdohla ie,iqï
lr.kak'
01. Bealey Frank, Richard A. Chapman and Michael Sheehan, (1999), Elements in
Political Science, Edinburgh: Edinburgh University Press.
02. Hague, Rod and Martin Harrop, ( 2013), Comparative Government and Politics,
New York: Palgrave Macmillan.
05. Wheare, K.C, (1966), Modern Constitutions , Oxford: Oxford University University
Press.
75
05' foaYmd,k u;jdo
• foaYmd,k jYfhka b;d jeo.;a ld¾h Ndrhla isÿ lr we;s foaYmd,k u;jdo
lsysmhla y÷kd .ekSu fuu mdvfuka wfmalaId flf¾' ta wkqj"
• ,snr,a jdoh
• iudc jdoh
• iuQydKavq jdoh
• iudc m%cd;ka;%jdoh
• meisiaÜ jdoh
• cd;sl jdoh
• ksrd.ñl jdoh
• ia;%S jdoh
76
úIh lreKq meyeÈ,s lr .ekSu i|yd w;aje,la(-
• fuh liber hk ,;ska jpkfhka ks¾udKh jQjls' tys w¾:h fjkafka zksoyiZ hkak hs'
• ,snr,a foaYmd,k o¾Ykh ;=<;a wd¾Ól kHdh ;=<;a" zksoyiZ hkak ixl,am.; flrefKa
rdcHfha$wdKavqfõ wkjYH ueÈy;a ùfuka" weÕs,s .eiSfuka ksoyia ùuZZ ^Freedom from
undue government interference& hk f,isk's
• 17 ishji jk úg rcqf.a ys;=jlaldr md,k ;ka;%hg tfrys jQ w¨;a iudc mka;sj, keÕS
taula o úh' Okjdofha wdrïNl wjêh jQ ful, ìys jQ w¨;a jdKsc yd uOHu mka;sh"
rdcHfha ys;=jlaldr md,k l%uh o" ys;=uf;a fjf<|du md,kh lsÍu yd whnÿ .ekSu l<
wd¾Ól md,kh o fkd bjiS h'
• fujeks miqìul Tjqkag wjYH zksoyiZ jQfha rdcdKavqfõ ys;j = laldr foaYmd,k iy wd¾Ól
ueÈy;a ùïj,ska ñ§u hs' miq j th ,snr,a jdofha we;s uqLH; u uQ,O¾uhla j j¾Okh jQfha
h'
• fï wkqj ,snr,ajd§ ixl,amfha uQ,sl w¾:h jQfha rdcHfha$ wdKavqfõ ueÈy;a ùïj,ska iy
tajd mkjk iSud$md,kj,ska ,nk ksoyi hs' ^Freedom from government's interference and
constraints imposed by the government& fuu woyfiys od¾Yksl weÕùula iy foaYmd,ksl
weÕùula o .eí j ;sìKs'
I od¾Yksl weÕùu (-
• ksfIaOkSh ksoyi ^negative Freedom& f,i iïNdjH ,snr,a jdoh úiska ksoyi
hkakg" w¨;a w¾:hla imhk ,È' fuhska woyia jkafka ndOd" iSud" ueÈy;a ùï
fkdue;s ùu ksid mqoa.,hka w;a ú¢k ksoyi hs' ^Freedom from constraints" ndOd
fkdue;s ùfuka ,nk ksoyi&
• ;j ÿrg;a"
ys;=jlaldr f,i wdKAvqj úiska w;a wvx.=jg .kq ,eîfuka f;dr ùfï
ksoyi ^Freedom from arbitrary arrest&
ys;=jlaldr f,i wdKavqj mkjk whnÿj,ska f;dr ùfuka ,nk ksoyi
^freedom from arbitrary taxatiom& hkdÈ f,i iïNdjH ,snr,ajd§ o¾Yk jdoh
ksoyi zzksfIaOkSh ksoyiZZ f,iska ixl,am .; fldg we;'
II foaYmd,ksl weÕùu (-
77
• miq ld,fha wd¾Ól uQ,O¾uhla f,i j¾Okh jQ rdcH ks¾ndOjdoh ^laissez-faire&
hkafkka lshejqfKa wd¾Ól" iudc" foaYmd,k lafIa;%j,g wdKavqfõ ueÈy;a ùu
wju úh hq;= h hk woyi hs'
• fm!oa.,sl ksoyi hkak" ksoyia fj<|m, iy ksoyia wd¾Ólh i|yd w;HjYH mQ¾j
fldkafoaishla f,i iïNdjH ,snr,ajdoh ie,lS h'
II iudch iukaú; jk tla tla ;ks mqoa.,hd ^Individual& jkdys ksoyia ^Free&"
;d¾lsl j is;sh yels ^rational& iy iajdh;a; ^autonomous& ukqIHfhls'
78
• tfy;a ,snr,a foaYmd,k o¾Ykfha uQ,sl m%jdo jk
• rdcHfha iïNjh ms<sn| j Tyq f.dv keÕ+ iudc iïuq;sjdoh ;=<" miq ld,fha
,snr,ajd§ Ñka;khg uÕ mE¥ by; wm ±lajQ woyia ;=k .eí ù ;sìK'
• f,dla 1690 § zzwdKavqj .ek rpkd follaZZ hk .%ka:h m< lrñka iïNdjH ,snr,a
jdofha uQ,sl foaYmd,k m%ia;+;h f.dv keÕS h'
• ,snr,ajd§ foaYmd,k u;jdohg f,dla isÿ l< tl;=fõ m%Odk f;aud my; i|yka
mßÈ ±laúh yels h'
79
• f,dla foaYmd,k Ñka;khg y÷kajd ÿka fuu m%jdoh y÷kajkafka zziSñ; wdKavqjZZ
^Limited Government& ms<sn| ixl,amh f,i hs'
fudkafgialshq ^1689-1755&
• l%s'j' 1748 § m%xY NdIdfjka m, l< zzkS;sfha ÔjhZZ kue;s lD;sfhka fï isoaOdka;h
j¾Okh lr ;sfí'
• tfia fkdfn§ tu n,;, tla wdh;khla fyda tla mqoa.,hl= fyda fj; flakaø.;
ù ;sfnk l, tys m%;sM,h jkafka mqoa., ksoyi ;rfha u W,a,x>kh lrk md,k
flakaøhla ìys ùu hs' fudkafgialahq th y÷kajkafka zzm%cdmSvl md,khZZ ^Tyranny&
f,i hs' th je<elaùfï uÕ jkafka wdKAvqfõ tu n,;, tajd l%shd;aul lrk YdLd
w;r meyeÈ,s j fnod .ekSu;a" tu wdh;k tlsfklska iajdëk j meje;aùu;a h'
• foaYmd,k n,h md,lhka úiska m%cd mSvl f,i Ndú; lsÍfï wk;=r ksrka;rfhka
u ;sfnk ksid uyckhdf.a ksoyi wdrlaId lsÍug kï tu n,hg iSudjka mekúh
hq;= h hk Wml,amkh u; fuu isoaOdka;h f.dv keÕsK'
• fï i|yd fudkafgialahq fhdackd lf<a wdKavq n,h tla mqoa.,fhl= fyda wdh;khla
fyda fj; flakaø.; ùug bv fkd;eìh hq;= nj h'
• m%xY cd;slhl= jQ rEfida iudc .súiqïjd§ iïm%odh h bÈßhg f.k .sh wfhls'
• 1762 § m<jQ zziudc .súiquZZ ^Social Contract& Tyqf.a m%Odk;u foaYmd,k lD;sh fõ'
• f,dla" fudkafgialahq fuka u rEfida o Wkkaÿ jQfha rdcHh úiska lrkq ,nk
W,a,x>kh lsÍïj,ska ukqIH ksoyi" wdrlaId lr .ekSug h'
I zzfmdÿ leue;a;ZZ ^General Will& hkak m<uq jekak fõ' rdcHh ksfhdackh
lrkafka" md,lhdf.a j;a iudcfha ál fofkl=f.a j;a" leue;a;$hym;
fkdj" rdcHfha idudðlhka j isák iEu fokdf.a u iduQyl s leue;a;$hym;
h hkak tys w¾:h fõ'
80
II zzuyck mrudêm;HZZ hkak fojekak fõ' mrudêm;H n,fha ysñlrejd
jkafka rdcHh fyda md,lhka fyda fkdj uyck;dj h" hkak tys w¾:h fõ'
uyckhd i;= mrudêm;Hh wkai;= l< fkdyels h" fnÈh fkdyels h'
5'2' iudcjdoh
• fuh ìys ùug mokï jQfha 17 ishjfia isg j¾Okh jQ ld¾ñl úma,jfha m%;sM,hla f,i
hqfrdamSh Okjd§ iudcfha we;s jQ ;shqKq mka;s úfNaokh;a" lïlre mka;sh m;a j isá w;sYh
oßø;dj;a h'
• wvq jegqma-iuÕ jQ ±ä Y%u iQrd lEug f.dÿre jQ lïlre mka;sfha whs;sjdislï Èkd .ekSu
wruqKq lr.;a jD;a;Sh iñ;s jHdmdrh yd wr.,h o 19 ishjfia uq,a Nd.fha j¾Okh ù
;sìK'
I fï woyi m<uqfjka u u;= jQfha Okjd§ l%uh hgf;a mej;s fm!oa.,sl foam< l%uh
fjkqjg fmdÿfõ iudch ika;l j mj;sk foam< l%uhla ms<sn| úl,amhla bÈßm;a
lsÍfuks' zzfoam< ms<sn| iudcfha fmdÿ whs;shZZ we;s lsÍu uÕska wd¾Ól ksIamdok
l%shj,sh o iudcfha fmdÿ l%shdj,shla njg m;a l< úg fm!oa.,sl foam< l%uh
hgf;a u;= ù ;snqKq b;d ±ä wd¾Ól iy iudc wiudk;d wfydais l< yels h hk
woyi fuys wdrïNl ixl,am.; lsÍfuka wfmalaId flßK'
II ld,a udlaia yd f*âßlaa tax.,aia hk fofokd yjqf,a f.dvkÕd bÈßm;a l< iudcjdoh
ms<n
s | w¿;a u;jdoh zudlaiajdohZ f,i ye¢kafõ' ;ukaf.a w¨;a kHdhh" iudcjdoh
ms<sn| merKs ixl,amfhka fjkia fldg ±laùug zzúoHd;aul iudcjdohZZ hkqfjka
Tjqyq th ye¢kajQy' th udlaiajd§ iudcjdoh hkqfjka o ye¢kaúh yels h'
• 1848 § udlaia yd tax.,aia m< l< zzfldñhqksiaÜ m%ldY hZZ uÕska zziudcjdohZZ ms<sn|
udlaiajd§ kHdhh m<uqfjka l%udkql+, j bÈßm;a lrk ,È' tys jQ m%Odk woyia lsysmhla
idrdxY lr ±laúh yels h'
I Okjd§ iudc-wd¾Ól l%uh lïlre mka;sfha Y%u iQrdlEu u; f.dv keÕS ;sfnk
iy mj;sk tlls'
III fuu Y%u iQrdlEu" oßø;dj yd iudc wiudk;d wfydais lsÍug kï" Okjd§ iudc-
wd¾Ól l%uh wfydais lr ta fjkqjg iudcjd§ iudc-wd¾Ól l%uhla w¨f;ka msysgqúh
hq;= h'
81
fkdfõ' túg iudc iïm;aj,ska ksmojk foa iEu flfkl=g u iudkj N=la;s ú¢h
yels h' ksIamdokh" yqjudrej iy mßfNdackh iudk;ajh u; f.dvkefÕkq we;'
fuys § iudch mka;sj,g fn§ hdu o ^mka;s úfNaokh& ;jÿrg;a fkdmj;skq we;'
VII iudcjd§ rdcHfha m%Odk u ld¾hh jkafka OfkaYajr wd¾Ól l%uh" fjkqjg foam<
ms<sn| fmdÿ whs;h
s u; mokï jQ iudcjd§ wd¾Ól yd iudc l%uhla msysgù
q ug wjYH
/äl,a mßj¾;kj,g kdhl;ajh §u hs'
VIII iudcjd§ iudch wjidkfha § zzfldñhqksiaÜZZ iudc l%uhla njg mßj¾;kh jkq
we;' fldñhqksiaÜ iudc l%uh uq¿ukska u iduQysl;ajh yd iudk;ajh u; mokï
jQ iudcjd§ mßj¾;kfha wjidk m%;sM,h hs'
• úis jeks ishjfia § iudcjdoh" foaYmd,k oDIaáhla njg m;a úh' ta fj;ska u;= jQ Okjdoh
ms<sn| ±ä úfõpkh;a" úl,amhla-hqfrdamfha o" hg;aúð; f,dalfha o uy;a wdl¾IKhg
,la úh'
kso (- 1917 reishdkq úma,h" 1949 Ök úma,jh" fojeks f,dal hqoaOfhka miq kefÕkysr
hqfrdamfha iudcjd§ wdKAvq msysgù
q u" 1959 lshqndkq úma,jh" hqfrdamfha lïlre mka;s
wr.," iudcjd§ u;jdofhka miq wdNdih ,enQ tajd h'
• bkaÈhdfõ Y%S fkare" Bðma;=fõ wíÿ,a .ud,a kid¾ iy gekaidkshdfõ cq,shia kshf¾f¾ fuys
m%Odk m%ldYlfhda h'
• ;=kj
a eks f,dal iudcjdoh f.dv kefÕkafka udlaiajd§-iudcjd§ kHdhfha ;snQ iudkd;au;dj
h iy iudc idOdrK;ajh ms<sn| woyia u; h' hg;a úð; ld,fha" ,snr,a Okjdofhka ;u
rgj,a Wreu lr.;a wd¾Ól W!k ixj¾Okh yd iudc wiudk;djkag ms<shï fkd,efnk
82
nj ms<s.;a fï kdhlfhda mYapd;a - hg;aúð; iudcj,g jvd;a .e<fmk wd¾Ól ixj¾Ok
úl,am fijQy' Okjdofha;a" iudcjdofha;a uQ,O¾u ñY% lr.;a fï úl,am y÷kajkq ,enqfõ
zziudcjdohZZ kñks'
5'3' iuQydKavqjdoh
• fuh ,snr,a jdoh fuka u foaYmd,k u;jdohla jk w;r u foaYmd,k kHdh iy foaYmd,k
o¾Ykh hk j¾.SlrKhg o wh;a fõ'
• foaYmd,k m%cdj" mqrjeis Ndjh" ksoyi iy foaYmd,kh ms<sn| iuQydKavqjd§ woyia kQ;k
rdcH" tys iajNdjh yd wruqKq ks¾Kh lsÍug jeo.;a odhl;ajhla imhd ;sfí'
^we& rdcH kdhlhd uyck Pkaofhka m;a lr.; hq;= nj wjOdrKh lrk w;r" tlS
woyi 18 ishjfika miq j¾Okh jQ uQ,O¾uhls'
83
^b& mqrjeishka foaYmd,k m%cdjla ^Political Community& f,i ixúOdk.; j isà fï
wruqK jkafka iEu mqrjeishl=g u fmdÿ hym; ^Common Good& ie,eiaùu hs'
^B& foaYmd,kfha wruqK ksoyi hs' th mqrjeishkag ils%h j ñil ksIal%sh j isàfuka
,nd .ekSug fyda /l .ekSug fyda yels fohla fkdfõ' myiqfjka ke;s úh yels
iïm;la jk ksoyi /l.; yelafla mqrjeis foaYmd,k iyNd.s;j a h hk l%shdldß;ajh
uÕsks' fuh zzmqrjeis il%sh;ajhZZ ^Civic engagement& hk kHdhsl mofhka ye¢kafõ'
II' tfy;a" fï ms<sn| ,snr,a woyi óg fjkia h' mqrjeis Ndjh hkq rdcHfha$foaYmd,k
m%cdfõ idudðl;ajh ysñ ùu hs' ,snr,a m%cd;ka;%jd§ rdcHhl mqrjeishd lrkafka
;ukag ,eî ;sfnk ksoyi fm!oa.,sl j" ksy~ j N=la;s ú£u hs' il%sh j foaYmd,k
wr.,fha fh§ug mqrjeishdg isÿjkafka ,snr,a fkdjk iy m%cd;ka;%jd§ fkdjk
foaYmd,k l%uhla ;=< h'
^wd& ksoyi
II' iuQydKavqjdohg wkqj ksoyi hkq mqrjeishka ;u wr., uÕska idlaId;a lr .kakd
iy wdrlaId lr.kakd whs;shls' ksoyi hkq ksi¾.fhka u wfydais ùfï ;¾ckhg
uqyqK mdk fmdÿ whs;shls' th /l.ekSu i|yd ,snr,ajdoh fhdackd lrk ffk;sl"
foaYmd,k rduqj m%udKj;a fkdjk w;r" ta i|yd mqrjeis l%shdldß;ajh ^Civic
engagement& w;HjYH nj fu uÕska lshefõ'
84
ii' ksoyi idlaId;a lr .ekSfï udOHh jYfhka mqrjeis
l%shdldß;ajh'
• 1860 oYlfha c¾uksfha lïlre mka;s jHdmdrh mokï fldgf.k ìys jQ c¾uka iudc
m%cd;ka;%jd§ mlaIh fuys ,d mqfrda.dó úh'
• jD;a;Sh iñ;sj, ixúOdkh jQ hqfrdamSh rgj, lïlre mka;sh mokï fldgf.k iudc
m%cd;ka;%jd§ mlaI ìys ù we;s wdldrh 20 ishjfia uq,a oYlj, ±lsh yels úh'
• úis jeks ishjfia uq,a oYlfha" iudc m%cd;ka;%jd§ jHjydrhg udlaiajdofhka yd úma,ùh
iudcjdofhka fjkia jQ u;jd§ keUqrejla yd foaYmd,k wkkH;djhla ,efnkakg úh'
tys mqfrda.dñhd o fuu Ñka;kh yev.eiajQ m%Odk;u Ñka;lhd o ^1850-1932& c¾uka iudc
m%cd;ka;%jd§ mlaIfha kdhl tâj¾â n¾kaiaghska ^Edward Bernstein& h'
• 1930 oYlfhka miq j rdcH iqNidOkjd§ u;jdoh" iudc m%cd;ka;%jd§ Ñka;kh iuÕ
tlaúh' iudc m%cd;ka;%jdoh iudcjdofha u uDÿ Odrdjla f,i ie,lSug miqìï jQfha fuu
Ñka;kuh tl;=j hs'
85
II. Okjdohg úl,amh f,i u;= jQ iudcjdoh" Okjdoh úiska we;s lrk ,o .eg¨
j,g m%n, ms<s;=re fhdackd lf<ah' tfy;a úma,ùh mßj¾;khla fj;ska iudcjdoh
ìys lsÍfï udlaiajd§ ms<sfj; m%dfhda.sl;ajfhka ÿria fõ'
III. Okjdofha .eg¨j,g iudcjd§ úi÷ï ,nd Èh hq;af;a Okjd§ l%uh" iudc
iudkd;au;dj yd iudc idOdrK;ajh ms<sn| iudcjd§ uQ,O¾u wkqj m%;sixialrKh
lsÍfuks'
IV. Okjdoh iudcjd§ uQ,O¾u wkqj m%;sixialrKh lsÍfï m%;sm;a;S uh mshjr my;
i|yka mßÈ fõ'
86
5' iduQysl flaj,a lsÍu (-
iudc m%cd;ka;%jd§ jHdmdrh" ft;sydisl jYfhka lïlre mka;sh u; mokï
jQjls'
• oDIaájdohla fuka u" foaYmd,k jHdmdrhla o jYfhka *eisiaÜjdoh ìys jQfha m<uq yd
fojk f,dal hqoaO w;r ld,fha h'
• fojk f,dal hqoaOfha § b;d,sh yd c¾uksh ,enQ mrdch iuÕ foaYmd,k u;jdohla f,i
*eisiaÜjdoh ;SrKd;aul mrdchlg Ndckh úh'
• c¾uka *eisiaÜjdoh ye¢kajqK c¾uka iïNjhla we;s jpkh zzkÜisjdohZZ ^Nazism& hs' th
zzcd;sl iudc jdohZZ ^National Socialism& hk wre;a we;s c¾uka jpkfha ixlaIsma;h hs'
miqìu (-
u;jdoh (-
87
^w& foaYmd,k taln,jdoh ^Totalitarianism& (-
*eisiaÜjdoh tla;rd wdldrhl taldêm;s md,k ;ka;%hla f.dv keÕSu b,lal l<
w;r" th ye¢kaùug foaYmd,k kHdhfha fhdod .;a ixl,amh taln,jdoh hs'
uqfida,k
s Sf.a *eisiÜ
a jd§ woyia ixl,am.; lsÍfuka werUqKq fuhska lshejqfKa rdcHfha
wdêm;Hh uq¿ iudch;a" iEu mqrjeisfhl=;a" fldkafoais iy m%Yak lsÍulska f;dr j
ms<s.ekSu;a" rdcHfha n,dêldrhg ish leue;af;ka u hg;a ùu;a h'
l=ula ksid o h;a" rdcHfhka m%ldY jkafka uq¿ cd;sfha u fY%aIaG;ajh" f.!rjh iy
brKu ksid h'
c¾uka kÜisjdofhys j¾Okh jQ fuu ,laIKh fj;ska m%ldY jQfha c¾uka cd;sh
f,dalfha W;=ï u jQ cd;sh nj;a" f,dalfha brKu r|d mej;sfha c¾uka cd;sfha
brKu u; nj;a" tneúka uq¿ f,dalh u; u ;u wdêm;Hh msysgqùug cd;shg Y=oaO
jQ whs;shla ;sfnk nj;a h'
88
zzc¾uka cd;sh wd¾h cd;shlsZZ hk woyi fï fj;ska mek keÕ=Kls' ,laI ixLHd;
hqfojq cd;slhka >d;kh lsÍu c¾uka kÜisjd§ka idOdrKh lf<a fï úYajdih
mokï lr.ksñks'
II c¾uka iudch zzwd¾hZZ c¾uka cd;sfha n,hg ;¾ckhla f,i ie,l+ wkH jd¾.sl
lKavdhïj,ska zzksoyiaZZ lsÍu' fojk f,dal hqoaOh wdrïN lsÍug c¾uka kÜisjd§ka
fm,UqfKa fuu Ñka;kh mokï lrf.k h'
*eisiaÜjdoh iuÕ tlÕ fkdjQ ckhdg ;snqfKa úl,am folls' tlaflda rgyer hdu
hs' ke;akï ckixydrhl >d;khg ,la ùu hs'
5'6' cd;sljdoh
• cd;sljdofha ld¾hNdrh wu;l l<fyd;a" kQ;k f,dalh f;areï .ekSug fkdyels ;rug"
kQ;k b;sydifha .uka uÕ;a" ukqIHhkaf.a foamd,k brKu;a yev .eiaiSug cd;sljdoh
odhl ù ;sfí'
89
• cd;sljdoh hkak fláfhka olajkafka kï" zzcd;shlaZZ hkqfjka ;uka .ek u iajhx-
wjfndaOhla we;s m%cdjla ksYaph foaYmd,k wruqKla i|yd fufyhjk zzcd;shZZ ms<sn|
woyi hs'
th ksYÑ
a ; Ñka;lhl= fyda od¾Ykslhl= fyda iuÕ wkkH ù ke;' Bg ukd Ñka;lfhla
o ke;' fï .ek fnkälaÜ wekav¾ika kï foaYmd,k kHdhfõÈhd 1983 § m< l<
Imagined Communities ^mßl,ams; m%cdj& kï lD;sfha ukd j fmkajd § ;sfí'
^II& uyd od¾Ykslhka" Ñka;lhka úiska ks¾udKh fkdl<;a" úúO iudcj,ska ìys ù
we;s cd;sljd§ u;jdoj, jHQyd;aul iduH;d ;sîu hs'
1' cd;sljdofha m%Odk;u ld¾hh kï zzhïlsis m%cdjlg ;uka ish¨ fokd iduQyslj
.;a l, zzcd;shZZ hk úYd, m%cdjg wh;a fj;s hs hk yeÕSu f.dv keÕSu h' tkï
cd;sh hk m%cdjg wh;a ùu ^Bdonging to the community called nation& hk yeÕSu hs'
2' zzcd;shlaZZ hk ;ks tallhla f,i is;kakg Tjqka w;r fmdÿ njla ms<sn| Yla;su;a
njla o ;sìh hq;= h' cd;sljd§ka fuh olajkafka zcd;sl wkkH;djZ ^National
90
Identity& hkqfjks' cd;sl wkkH;d ldrl kï NdIdj" wd.u" ixialD;sh" fmdÿ
b;sydih iy iuyr úg fmdÿ fN!ñl m%foaYhlg wh;a ùu hs'
5' foaYmd,k jYfhka cd;sljd§ u;jdofha ld¾hhla jkafka zcd;shlaZ f,i y÷kajk
tla m%cdjla" wfkl=;a m%cdjlf.ka fjka fldg y÷kd .ekSu hs' fmr o lshQ mßÈ tys
ks¾Kdhlhla jkafka NdIdj" wd.u" ixialD;sh wdÈ jQ cd;sl wkkH;d ldrl h'
fufia fjkia fldg y÷kd .ekSu wka;hlg .sh úg zzwm iy i;=rd$i;=rkaZZ hk
oaú;aj úfNaokh Tiafia f,dalh foi ne,Sug cd;sljd§yq fm,fU;s'
• cd;sljdoh u;jdohla fuka u foaYmd,k jHdmdrhla f,i ^18 ishji isg j¾;udkh
f;la& m%Odk iajrEm folls'
1' cd;sl - rdcH cd;sljdoh
2' ckjd¾.sl cd;sljdoh
fuh cd;sljdofha iïNdjH iajrEmh hs' fuys m%Odk ,laIKh jkafka cd;sl-
rdcH wkkH;dj mokï lr.ekSu hs'
cd;shg we;s wh;a ùu" ne£u iy wdorh hkq tu cd;sfha rdcHh iuÕ o
wkkH ùfuka ,efnk ne£u yd rdcHhg wdorh lsÍu hs'
kso(- Y%S ,dxlsl cd;sh" bkaÈhdkq cd;sh" ;dhs,ka; cd;sh jYfhka m%ldY
jkafka fuu cd;sl-rdcHjd§ cd;sljd§ mßl,amkh hs'
cd;sl rdcHhla ;=< Ôj;a jk jd¾.sl m%cdjka w;r we;sjk iduQysl m%cd
lKavdhula ms<sn| foaYmd,k ú{dkh zzjd¾.sl cd;sljdohZZ ^Ethnic
Nationalism& hkqfjka ye¢kafõ'
91
jd¾.sl cd;sljd§ ú{dkh mek kÕskafka ;ud o idudðl;ajh ork cd;sl
rdcH mj;akd cd;sl-rdcH cd;sljdofhka o ;udg iudk;ajh yd whs;sjdislï
fkd,efnk nj yd ;ud fjkialïj,g Ndckh jk nj mjik ÿla .ekú,s
o iuÕ h'
• rdcH lafIa;%hg wd.fï n,mEula o" wd.ñl lafIa;%hg rdcHfha n,mEula o fkdue;sj" ta
fol tlsfklg fjkia iy iajdëk j lafIa;% folla fldg ie,lsh hq;= h hk woyi m%ldY
lrk u;jdohls'
iïNjh (-
92
• hqfrdamSh ksrd.dñljdoh" uOHld,Sk hq.fha wjidkh olajd ld,fha m%Odk u;jdohla
jQ w;r rdcHh iy m,a,sh w;r mej;s wdh;ksl nkaOkh u; rdcdKavqfõ wdrlaIlhd
f,i m,a,sh fmkS isàug tfrys j j¾Okh úh'
• rdcKavq l%uhg úreoaO jQ n,fõ. rdcHh yd m,a,sh w;r mej;s fï zzwY=oaO ikaOdkhg
oZZ tfrys ùfuka ksrd.ñljdoh u;= jkafka tu wr.,fha oDIaájd§h m%;sM,hla
f,isks'
• ksrd.dñl jdoh u;= ùug ;j;a fya;=jla f,i hqfrdamSh m%nqoaO hq.fha u;= jQ ;¾l
nqoê
a hg uq,;
a ek §u fmkajd Èh yels h' th m,a,h
s mj;ajdf.k .sh nqoê
a uh wdêm;Hhg
tfrys úh'
• ,snr,a jdoh úiska mqoa., ksoyi" is;Sfï yd" yDohidlaIHfha ksoyi hk uQ,O¾u
ksrd.ñljdofhka Wlyd .kakd ,o w;r iudcjdoh" iudc mSvkfha wdh;khla
yeáhg wd.fï wdêm;Hhg wr., lsÍu" thska Wlyd .;af;ah'
• fï wkqj zzm,a,sh iy rdcHh tlsfklska fjka lsÍuZZ ^Scparation of church and the
state& hqfrdamSh ,snr,ajd§ iy iudcjd§ iïm%odhj, u;= jQ m%Odk igka mdGhla úh'
III rdcH lsis u wd.ulg mlaImd;s;ajhla fkdue;s úh hq;= h' wd.u ukqIHhkaf.a
fm!oa.,sl fohla jk w;r th foaYmd,khg f.k wd hq;= ke;'
IV wd.u wfydais l< hq;= hhs ,snr,a ksrd.ñljdoh m%ldY fkdlrhs' wd.ñl ksoyi
mqrjeis uQ,sl whs;sjdislula jk w;r wd.ñl;ajh u; lsis ÿ mqrjeishl=g fjkia
lula fkdl< hq;= nj th wjOdrKh lrhs'
iudcjd§ ksrd.ñljdoh (-
93
I iudcjd§ rdcHh iïmQ¾Kfhka u wd.fuka fjka úh hq;= h' wd.ug mej;sh
yelafla rdcHfha wjirh u; muKs'
bkaÈhdkq ksrd.ñljdoh (-
ksrd.ñljdoh iy foaYmd,kh (-
• ksrd.ñl moku we;s rdcHj, wd.u mokï lr.;a foaYmd,k mlaI iy jHdmdr
;sfnk w;r bkaÈhdj Bg ksoiqka fõ'
94
II nyq ixialD;sl jdoh mokï fldg f.k" wd.ñl wkkH;dj we;s iq¿ ck
m%cdjkaf.a whs;sjdislï wdrlaId lsÍu'
5'7' ia;%j
S doh (-
• kHdhsl yd l%shdldÍ iudc Odrdjla f,i hqfrdamfha iy weußldfõ wdrïN jQ fuu u;jdoh
miqj hqfrdamSh fkdjk iudcj,g me;sßKs'
,snr,a ia;%Sjdoh (- wOHdmkh" /lshd wjldY iy iudk jegqma Èkd .ekSu uÕska ia;%Skag
foaYmd,k iy ffk;sl whs;sjdislï Èkd .ekSu'
• ;u YÍrh ms<sn| ;SrK .ekSug ia;%Skag whs;shla we;'
• iudk /lshd" iudk jegqma iy iudk whs;sjdislï ,snr,a ia;%Sjdofha m%Odk igka
mdG fõ'
/äl,a ia;%Sjdoh (- ms;D uQ,sl;ajh iïmQ¾Kfhka wfydais lsÍu ia;%S úuqla;sh i|yd
w;HjYH nj ms<s.kS'
• mqreIhd iy ia;%sh jYfhka iudch mSvl iy mSä; jYfhka oDIAá.; lr ;sfnkafka
ms;D uQ,l;ajh úisks'
mYapd;a-hg;aúð; ia;%Sjdoh (-
• fuuÕska hg;a úð;j, mej;s ksoyi ,enQ iudcj, ia;%S mSvkfha úfYaI;dj,g
wjOdkh fhduq lrñka" ia;%S whs;sjdislï h<s ixl,am.; lrhs'
95
• j¾.jdohg yd hg;a úð;jdohg ,lajQ fujeks iudcj, ia;%Skaf.a w;a±lSu ngysr
iudcj, ia;%Skaf.a w;a±lSug fjkia neúka tajdg wjOdkh fhduq lrñka ia;%Sjd§
foaYmd,k ú{dkhla f.dvkeÕSug fudjqyq fhdackd lr;s'
01' Whkaf.dv" chfoaj ^2011&" Tlafldu rcjre Tlafldu jeisfhda@" rdcH ms<sn|
foaYmd,k kHdh iy Ndú;h" fld<U" iudc úoHd{hskaf.a ix.uh'
02' j¾Kmd," úYajd ^1996&" foaYmd,k u;dka;r" Wiia Ñka;kh ms<sn| ú.%yh"
fld<U" wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j'
04' Bryson, Valorie, (2003), Feminist Political Theory: An Introduction, New York:
Palgrave Macmillan.
05' Graham, Paul and John Hoffman (2006), Introduction to Political Ideologies, New
York: Pearson Longman.
96
06' .egqï yd .egqï iu:kh
ye¢kaùu (-
• j¾;udkfha § .egqï yd .egqï iu:k wOHhkh mq¿,a nyq úIhl wOHhk Odrdjla
njg m;a j we;' foaYmd,k úoHdj" iudc úoHdj" kS;sh" l<ukdlrK wOHhkh"
cd;Hka;r iïnkaO;d hk lafIa;%j, th jeo.;a wOHhk YdLdjla ù we;' .egqu
iy .egqï iu:kh ms<sn| wOHhkh foaYmd,k úoHd lafIa;%fha § wjOdkhg fhduq
jQfha 1980 ;rï uE; ld,fha § h'
.egqï hkq ukqIHhka" iudc lKavdhï" ke;fyd;a rdcH folla fyda jeä .Kkla w;r
mj;akd iqúfYaI iunkaO;djls' uydpd¾h l%siafgda*¾ ñfp,a bÈßm;a lr we;s my; i|yka
ks¾jpkfhka fuh ;j ÿrg;a meyeÈ,s lr .; yels h'
97
zz.egqula hkq ;uka w;r tlsfklg fkdmEfyk wruqKq we;s" ke;fyd;a we;ehs is;k"
md¾Yaj folla ke;fyd;a mqoa.,hka fyda iudc lKAvdhula fyda jeä .Kkla fyda w;r
mj;akd iïnkaO;djlsZZ
m%d:ñl uÜgñka n,k úg mqoa.,hka w;r o .egqï yg .kS' tajd yg .kafka ukqIHhd
tlsfkld iuÕ .efgk wruqKq fidhd hk úg h'
tu WodyrKh iudc yd cd;sl uÜgug o f.k hd yels h' iudc lKavdhï" ckjd¾.sl m%cd
lKavdhï" iudc mka;s" cd;Ska yd rdcH w;r wdÈ jYfhka we;s jk iïnkaO;d j, § .egqï
we;s jkafka n,h" iïm;a" Okh" ;;a;ajh hkdÈ wruqKq w;am;a lr .ekSfï § Tjqka w;r
;sfnk iukh l< fkdyels j .efgk wruqKq yd wNs,dI ksid h'
.egqïj, ld¾hh (-
fï ms<sn| j m%Odk m%fõY folls'
1' .egqïj, idOkSh me;slv'
2' .egqïj, ksfIaOkSh me;slv'
1904 § fcdaÊ isfu,a kï iudc úoHd{hd ,shQ .egqfï iudc úoHdj ^Sociology of Conflict&
kï lD;shg wkqj .egqfï idOkSh ld¾h .Kkdjls' tkï"
1956 § ¨úia fldai¾ hk iudc úoHd{hd ,shQ iudc .egqfï ld¾hh ^The Function of Social
Conflict& kï lD;shg wkqj .egqfï idOkSh m%;sM, my; i|yka mßÈ fõ'
98
.egqï ukd f,i tald.% fkdjQ iudc lKavdhï w;r mj;akd wd;;sh iukh lsÍug
;=vq fok neúka tajd iudc lKavdhï w;r tald.%;dj ;yjqre lsÍug ;=vq fohs'
udlaiajdohg wkqj iudc b;sydifha bÈß .ufka .dul n,fõ.h jkafka mka;s
.egqu hs' ^Class conflict&
tlsfklg miñ;=re iudc mka;s w;r b;sydih mqrd u we;s ù ;sfnk m%;súfrdaO;d
yd .egqï ksid iudc ft;sydisl mßj¾;khlg Ndckh ù we;'
tla tla mqoa.,hkaf.a is;a wNHka;rfha we;s jk .egqï fuhg wh;a fõ' Ôú;fha
úúO wjia:dj, § úúO wruqKq" wNs,dI mokï fldgf.k Ñ;a; wNHka;r .egqï
99
we;s ùu iajdNdúl ukqIH w;a±lSuls'
iudc lKavdhï w;r úúO wruqKq yd wNs,dI uQ,dY%h fldg we;sjk .egqï fï
m%fNaohg wh;a fõ'
fï j¾.hg wh;a jkafka lKavdhï folla fyda .Kkdjla fyda w;r we;s jk .egqï
h'
100
3' foaYmd,kuh j¾.SlrKh
f,dalfha mj;akd fndfyda .egqï foaYmd,k .egqï h' tajd fm!oa.,sl .egqï fkdfõ'
úYd, ck iuQy" rdcH tajdg iïnkaO fj;s' tajd fndfyda úg m%pKav ù we;'
fndfyda úg tajd ld,hla mqrd È.a.eiaiS" úi£ug ÿIalr tajd fõ' fuu .egqïj,
iajNdjh mokï lrf.k uydpd¾h mSg¾ fjd,kaiaáka ^Peter Wallensteen& ;=ka wdldr
j¾.SlrKhla bÈßm;a lr we;'
Wod(- rdcH w;r foaY iSud fyda iïm;a fyda fnod .ekSu wdÈh mokï
fldgf.k we;s jk .egqï' iuyr úg fïjd wka;¾ rdcH hqoaO njg
o m;afõ' wi,ajeis rgj,a fuka u f,dal n,j;=ka o tjeks wka;¾
cd;sl .egqïj,g iïnkaO ùu 20 jk ishjfia isÿjQjls' ksrú hqoaO
^Cold War& hq.fha § isÿ jQ mßÈ f,dal n,j;=ka fujeks hqoaOj,g
jl%j iïnkaO úh yels h'
fujeks .egqïj, § rdcH fndfyda úg l%shd lrkafka tajd kS;shg yd iduhg;a" rdcH
wdrlaIdjg;a ;¾ck f,i i,ldf.k h' wNHka;r .egqï W;aikak ùu ksid tajd
isú,a hqoaO njg m;aùu f,dalfha miq.sh oYl lsysmfha olakg ,enqKq m%jK;djls'
túg isÿjkafka rdcH n,h ms<sn| .egqï È.a.eiaiqKq isú,a hqoaO njg m;aùuhs'
101
fldgia iy rdcH tlsfkldf.ka wE;a ùu ÿla .ekú,s úfrdaO;d njg;a úfrdaO;d
.egqï njg;a mßj¾;kh ùug ;=vq fohs'
rdcH wNHka;r .egqï we;sùfï m%Odk foaYmd,k idOl lsysmhla u .egqï wOHhk
idys;Hfhka y÷kdf.k ;sfí' tajdhska wjOdrKh flfrk lreKq y;rla ;sfí'
f,dalfha cd;sl rdcHj, b;d iq,N .egqï úfYaIh ù ;sfnk ckjd¾.sl .egqïj,g
;=vq § we;s m%Odk fya;+j jkafka ixialD;sl idOlh hs' nyq jd¾.sl iudcj, iq¿;r
jd¾.sl lKavdhïj, NdIduh" wd.ñl" wOHdmk iy fjk;a ixialD;sl ysñlïj,g
yd wkkH;dj,g ms<s.ekSula fkd,eîu;a" tajd fjkialï lrkq ,eîug Ndckh
ùu;a ksid tu m%cdjka w;r ÿla.ekú,s" wiykh iy wika;=Iaáh we;s fõ' tajd
foaYmd,kSlrKh ùu ckjd¾.sl .egqï we;sùfï wdrïN hhs' ckjd¾.sl;ajh u;
mokï jQ wkkH;d u;jdo ckjd¾.sl .egqï ;shqKq lsÍug odhl;ajh imhhs' nyq;r
fuka u iq¿;r jd¾.sl lKavdhï w;r we;s jk tjeks cd;sljd§ u;jdoj, iq,N
,laIKhla ù ;sfnkafka" tajd wfkHdakH jYfhka nysIaldrl jQ u;jdo ùu hs'
102
tkï" ;uka yer wka jd¾.sl fldgiaj,g wdrdOkd fkdlrk iy tu m%cd fldgia
;u meje;aug ;¾ck njg m;a ù we;s i;=rka f,i i,lk u;jdo hs' fujeks
cd;sljd§ u;jdo nyqjd¾.sl iudcj, cd;sl wkql,khg ndOdjls'
mSg¾ fjd,kaiaàkaf.a w¾: ksrEmKh wkqj" rdcH ks¾udK .egqï hkq rdcHh we;=<;
Ôj;a jk hï lsis m%cdjlf.a wdrlaIdj hkak m%Odk u ksñ;a; lrf.k" wdKavqjla
iy ;u wkkH;djka hï lsis N+ñ m%foaYhlg we;s whs;sjdislu;a lshd mdk úreoaO
lKavdhï w;r we;s .egqï h'
fuu w¾: ú.%yh wkqj" j¾;udk f,dalfha fndfyda nyqjd¾.sl rgj, mj;akd
m%foaYSh wkkH;dj" n,h fnod .ekSu fuka u fjka ùu o wruqKq lrf.k l%shd
lrk ckjd¾.sl foaYmd,k jHdmdrh yd tu rgj, wdKavq w;r we;s .egqï rdcH
ks¾udK .egqï h'
.egqï iy .egqï iu:kh ms<sn| uE; ld,Sk Ydia;%Sh wOHhkj,ska fmkajd § we;s
jeo.;a lreKla kï" mqoa.,sl .egqïj, isg wka;¾ rdcH .egqï f;la fndfyda .egqï
j," tla;rd Ôjk jl%hla mj;sk nj hs'
W;aikak;dj
W;aikak ùu my< neiSu
;Sj%;dj
idu idlÉPd
103
uydpd¾h l%sian¾.a lshk mßÈ" .egqï hkq tl ;ek fjkia fkdù mj;sk tajd fkdfõ' .egqu
we;s ù fkdfmkS hhs' uq,ska u iduldó fkdjk .egqï miqj tajd úúO wjêka w;ßka .uka
lroa§ jvd;a iduldó fõ' .egqï wjê .Kkdjla Tiafia .uka lrk w;r tla .egqul
m%;sM,h kj .egqul wdrïNhla jkakg o mq¿jk' fï wkqj uydpd¾h ls%ian¾.a y÷kdf.k
we;s .egqul úúO wjê .egqfï Ôjk pl%h hk woyig mokï ù we;s nj fmfka'
fuh mQ¾j .egqï wjêh hs' tys m%Odk ,laIKh kï" .egqula cks; lsÍug m%udKj;a
fldkafoais mej;Su iy tajd fndfyda úg y÷kdf.k fkd;sîu hs' y÷kd.;a;;a tajd
.egqulg ;=vq fok nj fkdms<s.ekSu hs' tajd ms<sf.k uq, § u úi÷ï §u" .egqula u;=
ùu je<elaùug iu;a fõ'
.egqula W;aikak wjêhlg m;a jqj o" tu W;aikak;dj wvq ùfï .;sl;ajh .egqïj,g
;sfí' .egqul W;aikak nj wvq ùu wdrïN jkafka tys W;aikak;dj wvq lsÍfï
ix{d md¾Yajlrejka tlsfklg yqjudre lr.ekSfuka miq j h' tjeks ;;a;ajhlg
m;a ùu fkdfhla idOlj, m%;sM,hla úh yels h' md¾Yjj,g .egqï ;shqKq f,i
mj;ajd .ekSfï iïm;a yd yels hdj wvq ùu" wka;¾cd;sl n,mEï" .egqu mj;ajd.ekSug
wjYH uyck iyfhda.h ÿ¾j, ùu" .efgk md¾Yaj .egqu ksid u y;s jeàu iy ta
ksid u tal md¾Yaúl úi÷ï fiùfï wêIAGdkh ÿ¾j, ùu hk fïjd fndfyda úg
olakg we;s idOl hs'
ú,shï ta' id¾Üuka bÈßm;a lr we;s wfkHdakH jYfhka ßfok ysrùu ^Mutually
hurting stalemate& hk ixl,amh .egqula W;aikak ùu yd W;aikak;dj wvqùu f;la
isÿjk .egqfï mßj¾;kh meyeÈ,s lrk kHdhsl iQ;h % ls' fï uÕska id¾Üuka fmkajd
104
fokafka" .egqul W;aikak;dj ;Sj% uÜgulska È.= ld,hla mj;sk úg" hqoaOuh
jYfhka tal md¾Yaúl úi÷ï ,nd .ekSug we;s yels hdj wfydais ù hdfï yelshdj
wod< md¾Yajj,g wjfndaO jk nj hs' lsis ÿ md¾Yajhlg tal md¾Yaúl chla ,nd.;
fkdyels" bÈßhg j;a wdmiaig j;a hd fkdyels ysrùul .egqfï md¾Yaj lrefjda
yiqù isá;s' th wjdis f.k fok" fomd¾Yjhg u nrm;< mdvq f.k fokakls'
talmd¾Yaúl úi÷ï fkdj md¾Yaj fol u yjqf,a fiúh hq;= oaúmd¾Yaúl idlÉPduh
úi÷ï fiùug md¾Yaj iQodkï jkafka túg h' fuh .egqfï W;aikak;dj wvqùfï
w;suQ,sl mQ¾j fldkafoaish nj id¾Üuka lshhs' .egqu idlÉPduh jYfhka úi£u
i|yd ;=ka jeks md¾Yajhlg ueÈy;a lrejka jYfhka iyNd.s ùug bv ,efnkafka
fuu miqìfuys h'
rgla wNHka;rfha isÿjk .egqula isú,a hqoaOhla njg m;a ù" ta ksid u È.a.eiaiS
^Protracted& we;s .egqula fl<jr lsÍu §¾> ld,Sk l%shdoduhl m%;sM,hls' tjeks
iuyr .egqï tla mlaIhlg hqoaOuh ch.%yKhla w;a ùfuka fl<jr úh yels h'
túg idudkHfhka isÿjkafka mrdð; md¾Yajh" Tjqka ler,s lrejka kï" úkdYhg
m;aùu;a" Tjqkaf.a foaYmd,k b,a,Sï bgqlrkafka o keoao hkak ms<sn| j ;SrKh
lsÍfï iïmQ¾K whs;sh" tkï ksfIaO n,h" ch.%dys mlaIh jk wdKavqjg ysñ ùu;a
h'
ihsuka *sI¾ ^Simon Fisher& iy lKAvdhu 2000 § m< l< Working with Conflict
^.egqu iuÕ jev lsÍu( l%shdldrlï i|yd ksmqK;d yd Wmdh ud¾.& kï fmdf;a"
.egqu iïnkaOfhka l%shd lsÍfï § m%fhdackj;a jk m%fõY .Kkdjla u úia;r lr
;sfí' fï m%fõY .egqï iu:k idys;Hfha úúO m¾fhaIlhka yd l%shdldÍka úiska
fhdackd lrkq ,enQ tajd hs' fïjd .egqï iu:k mqyqKq lrejka yd l%shdldrlhka w;r
mq¿,a f,i Ndú; lrkq ,enQ tajd o fõ'
105
^w& m%cd iïnkaO;d m%fõYh( ^Community Relations Approach&
fï m%fõYfha uQ,sl woyi kï" .egqula isÿ ù ;sfnkafka m%cdjka w;r iïnkaO;d
ì|jeàu ksid nj h' m%cd lKAvdhï w;r we;sjk wúYajdih" miñ;=re;dj iy
O%eùlrKh tys ,laIK hs' tneúka" .egqï iu:kfha wruqKq úh hq;af;a"
.egqï ms<sn| udkj wjYH;d kHdhfhka lshefjkafka" .egqï we;s jkafka uQ,sl
fN!;sl" udkisl yd iudÔh ukqIH wjYH;d bgq fkdùu ksid nj h' fujeks
.egqïj,ska wjOdrKh lrk wruqKq jkafka wdrlaIdj" wkkH;dj" ms<s.kq ,eîu"
lKavdhï f.!rjh" foaYmd,k iyNd.s;ajh" ksoyi hk fïjd h' ukqIH wjYH;d
u; mokï jk tjeks .egqï iu:kfha § my; ±lafjk wruqKq wkqj lghq;= lsÍu
m%fhdackj;a h'
• ;ukaf.a bgq fkdù we;s udkqISh wjYH;d y÷kdf.k" tajd bgq lr.ekSug
iqÿiq úl,am ud¾. fiùug .egqug iïnkaO md¾Yaj Wkkaÿ lrùu'
• iEu md¾Yajhl u uQ,sl udkqIsl wjYH;d idlaId;a lr.; yels tlÕ;dj,g
t<öug md¾Yajj,g Wojq §u'
wkkH;d kHdh wjOdrKh lrkafka" .egqï we;s jkafka m%cd lKavdhïj, wkkH;dj
;¾ckhg m;a ù we; hk yeÕSu fj;ska h hk woyihs' w;S;fha È isÿ jQ mrdchka"
ÿla ú£ï iy miqnEï tajdfha yrfha u ;sfí' tjeks .egqï iu:kh i|yd my; i|yka
foa l< hq;= fõ'
106
• tu lKavdhï w;r tlsfkld .ek we;s ksfIaOkSh taldldÍ jgyd .ekSï
^Negative stereotypes& bj;a lr .ekSu'
• wka;¾-ixialD;sl ikaksfõokh Yla;su;a lsÍu'
.egqï mßj¾;k kHdhfhys lshk tla uQ,sl woyila kï" .egqï we;s fjkafka
wiudk;d yd widOdrKh .eíù we;s iudc" wd¾Ól" foaYmd,k yd ixialD;sl
jHQyhkag m%;spdr jYfhka h hkak hs' tjeks .egqïj, § .egqï mßj¾;k ld¾hh
w;HjYH fõ' ta i|yd l< hq;= foa fufia h'
fuu m%fõYfha kHdhsl moku kï .egqu we;s ù ;sfnkafka tys md¾Yaj w;r we;s ^i&
tlsfklg fkd.e<fmk iy wix.; wruqKq ksid" iy ^ii& .egqu iïnkaO j Y+kH
ftlHuh ^Zero-sum& ia:djr ^;uka muKla ksjerÈ h" ;ukag muKla ish¨ ch
,eìh hq;= h" m%;sjdÈhd imqrd mrdch úh hq;= h" úkdY úh hq;=h hk úYajdih&
mj;ajdf.k hdu ksid h' hk ú.%yh hs' tneúka tajd fj;ska mek kef.k .eg¨
úi£u ^Problem Solving& .egqï iu:kfha wruqKhs' ta i|yd l< hq;af;a
fm!oa.,sl fuka u iudc foaYmd,k .egqïj, o ksÍlaIKh l< yels lreKla kï" .egqula
iïmQ¾K f,i úi£ug ÿIalr jqj;a .egqug idOkSh f,i m%fõY ùfï udOH mj;sk nj h'
ta wkqj
• .egqï .ek l,a;nd wk;=re weÕùu'
• .egqï je<elaùu'
• .egqï l<ukdlrKh'
• .egqï mßj¾;kh'
107
• mYapd;a .egqï - iduh f.dv keÕSu'
• .egqï iu:kh'
I .egqula iïmQ¾Kfhka úi£u ÿIalr" l,a .kakd l%shdj,shla ù we;s úg" .egqfï
m%pKav;ajh yd úkdYldÍ m%;sM, md,kh lr" tys jHdma;sfha mßudj iy ;Sj%;dj
iSud lsÍu" .egqï l<ukdlrKh hs' th .egqfï mdol uQ,fya;=j,g úi÷u fiùug
W;aidy .kafka ke;' fï m%fõYh uÕska .egqï ie,eflkafka ksfIaOkSh m%;sM, we;s
lrkakla f,ih'
II fuu fojk m%fõYh .egqï ie,eflkafka ksfIaOkSh n,fõ.hla f,i fkdj iudcfha
tlsfklg fjkia wfmalaId iy wruqKq w;r .egqula f,i h' tneúka l< hq;=
jkafka .egqï m%cd;ka;%jd§ iy iduldó rduqjla ;=<" ixjdo iy idlÉPd udOHfhka
m%ldYhg m;ajk l%shdj,shla njg m;a lsÍu hs'
108
fuu udOH foflka u wfmalaId lrkafka .egqula w¾nqohla njg m;aùu je<elaùu
hs'
• fuhska lshefjkafka .egqula idOkSh f,i iu:kh lsÍu" yqfola idu .súiqulska
fyda tla md¾Yajhla ch .ekSfuka fyda w;am;a lr yels wruqKla fkdj" mßj¾;kSh
l%shdj,s .egqu we;=<;ska u isÿjkakla o jk nj hs' tkï .egqu úiska u .egqfï
.;sl;ajh" wruqKq wNs,dI o mßj¾;khg ,lafõ'
• .egqfï mßj¾;kh wdldr lsysmhlska isÿ úh yels h' bka lsysmhla my; i|yka fõ'
• fuhska yeÕfjk lreK kï" idu .súiqula wiaaika lsÍu fyda hqoaOh wjika lsÍu
fyda .egqï iu:kh i|yd imhkafka w;YjYH mQ¾j fldkafoaishla muKla nj hs'
ñka miq u;=jk wNsfhda.h jkafka .egqu h<s we;s fkdjk mßÈ .egqfï mdol
fya;=j,g idOkSh f,i wduka;%Kh lrñka" wd¾Ól-foaYmd,k wdÈ m%;sixialrKh
isÿ lsÍu h'
• .egqfï § úkdY jQ m%foaY iy iudc h<s f.dv keÕSu" mqkre;a:dmkh" m%;s ixj¾Okh"
m%cdjkag iyk ie,iSu hqla;sh yd idOdrK;ajh bgq lsÍu" m%cdjka yd rdcHh w;r
109
ixys¢hdj f.dv keÕSu hk fïjd mYapd;a .egqï iduh f.dv keÕSfï ld¾hhg wh;a
fõ'
• .egqï iu:kh hkq .egqula h<s we;s fkdjk mßÈ tys uQ, fya;=j,g fuka u .egqï
isÿfjoa§ u;= jQ ÿla .ekú,sj,g o wduka;%Kh lrñka isÿ lrk iduh f.dv keÕSfï
l%shdj,shla fj;ska w;am;a lr .; hq;= wruqKls'
iyuka;K
% h ^Negotiation&
• Getting to Say 'yes' kï iyuka;%Kh ms<sn| j iqm%isoaO w;afmd; ,shQ frdac¾ *sI¾
^Roger Fisher& f.a iy ú,shï hQß ^William Ury& f.a ks¾jpk wkqj" iyuka;%Kh hkq
zzwmg wkHhkaf.ka ,nd .ekSug jqjukd foa ,nd .ekSu i|yd fhdod .kakd
udOHhls' Tn iy wfkla md¾Yajh w;r fnod .; yels fmdÿ wNs,dI fuka u
mgyeKs wNs,dI o mj;sk úg" fomd¾Yajh w;r tlÕ;djla we;slr .ekSu wruqKq
fldg f.k isÿjk ikaksfõok yqjudrej iyuka;%Kh hsZZ
• zziyuka;%KhZZ hkq .egqul fh§ isák md¾Yaj ;u .egqu úi|d .ekSu i|yd fhdod
.kakd idlÉPduh l%shdj,shls'
• zziyuka;%KhZZ hkq tlsfklg .efgk fmdÿ ia:djrhla njg m;a lr .ekSu i|yd
.egqug iïnkaO md¾Yaj w;r we;sjk l%shdj,sh hs'
110
^we& kuHYS,S iyuka;%Kh ^Yielding Negotiation&
fï l%ufha § isÿjkafka" .egqug iïnkaO md¾Yaj" úi÷ula fidhd .ekSu
i|yd ;u wruqKq yd wfmalaId ms<sn| j kuHYS,S ùu hs'
ueÈy;alrKh ^Mediation&
• ueÈy;alrKh hkq .egqug iïnkaO md¾Yaj w;r újdohg ;=vq § we;s ksñ;s
iïnkaOfhka fomd¾Yajhg u ms<s.; yels ksrdlrKhla ^Settlement& we;s lsÍfï
wruqKska ;=kajeks md¾Yajhla Ndrf.k ;sfnk w;rueÈ l%shdldrluls' ueÈy;alrKh
tl wjia:djl isÿjk tl l%shdldrlula fkdj l%shdj,shls' th wjê lSmhlska
hqla; fõ'
• rdcH wNHka;r fyda wka;¾ rdcH fyda .egqula mj;sk úg" iyuka;%Kfha;a"
ueÈy;alrKfha;a wfmalI a dj jkafka .egqfï md¾Yaj lrejka idu .súiqulg ke;fyd;a
ksrdlrK .súiqulg ^Peace Agreement/Settlement Agreement& wiaika lrkq we; hkak
hs' idu .súiqu ^Peace Accord& hk moh o fï i|yd fhdod .efka'
• .egqula tal md¾Yaúl j wjika jQ wjia:djl" idu .súiqu wiaika lrkafka ke;'
tjeks wjia:djl fndfyda úg isÿjkafka mrdð; md¾Yajh hg;a ùfï .súiqula
wiaika lsÍu hs' th idu .súiqula fkdfõ'
i .egqfï md¾Yaj fol u" .egqu w;aysgqùug fyda wjika lsÍug fyda tlÕ ùu'
ii ;ks j u;a yjqf,a;a l%shd;aul lsÍug tlÕ jk fmdfrdkaÿ idu .súiqfï fldkafoais
njg m;a lsÍu'
111
iii .egqï isú,a hqoO
a hla kï hqoO
a h wjika lsÍu" ksrdhqOlrKh" igkalrejka mqkre;a:dmkh
lsÍu" hqoaOfhka irKd.;hka jQ isú,a ckhd h<s mÈxÑ lrùu" udkj whs;sjdislï
lvùïj,g ms<s;=re fiùu wdÈ ld¾hhkag yjqf,a tlÕ ùu'
v .súiqï fldkafoais ksis mßÈ l%shd;aul lrk njg Ym: ùu iy ta i|yd iajdëk
ksÍlaIK úêúOdkj,g tlÕ ùu'
idu .súiqulg md¾Yajlrejka t<öu" iduh f.dv keÕSfï §¾> l%hs dj,shl wdrïNh
muKs' úfYaIfhka u m%pKav iy È.a.eiaiqKq isú,a hqoaO mej;s iudcj, iduh
f.dvkeÕSu o §¾> ld,Sk iy mßj¾;kSh l%shdj,shla fõ' iduh f.dvkeÕSfï
l%shdj,sfha m%Odk wNsfhda. folls'
112
f,aLkfha i|yka lrk ,o iduh f.dvkeÕSu ms<sn| ks¾jpkh my; i|yka h'
zzrgla kej; jrla .egqug wdmiq hdfï wjodku wvq lsÍfï b,lalh we;s j" .egqï
l<ukdlrKh i|yd cd;sl uÜgfï we;s yels hdjka iEu uÜgñka u Yla;su;a
lsÍu;a" OrKSh iduh iy OrKSh ixj¾Okh i|yd moku ±óu;a wruqKq lr.;a
mshjr .Kkdjla u iduh f.dvkeÕSu hkakg wvx.= h' iduh f.dvkeÕSfï Wmdh
ud¾. ukd f,i ixhqla; jQ iy rfÜ iqúfYaI wjYH;dj,g .e<fmk tajd úh hq;=h'
tajd cd;sl ysñldß;ajhla u; mokï úh hq;= hZZ
ii iudÔh l%shdud¾. -
iudÔh uÜgfuka tu ld¾hh i|yd iudch iQodkï lsÍu" m<s.ekSu fjkqjg ñ;%;j
a h
yd iudj §u" fjka ù isàu fjkqjg tl;= ùu" iy ffjrh fjkqjg wfkHdakH
iylïmkh f.dvkeÕSu fuu iudc l%shdldrlïj, wruqKq h'
113
• iduh f.dv keÕSu ms<sn| ol=Kq wm%sldkq w;a±lSï uÕska wjOdrKh l< lreKla kï
m%;sikaOdk.; ùfï l%shdj,sh" i;Hh fiùu" hqla;sh ,nd §u iy iduh hk fïjd
tlsfklg iïnkaO foa úh hq;= nj hs'
zzi;Hh fiùuZZ ^Truth Seeking& hkafkka woyia jkqfha .egqu mej;s iufha isÿ jQ
m%pKav l%shdj,sfha § we;a; jYfhka isÿ jQfha l=ula±hs iEu fokd u újD; j
±kf.k ta u; zziqj lsÍfï l%shdj,shZZ f.dvkeÕSu hs'
zzhqla;shZZ ^Justice& wjYH jkafka .egqu iufha iEu md¾Yjhla úiska u lrk ,o
udkj whs;sjdislï W,a,x>kj, úkaÈ;hka jQ jeishkag hqla;sh yd idOdrKlajh
bgq lsÍu hs'
ol=Kq wm%sldfõ 1995 § msysgqjkq ,enQ i;H fiùfï yd m%;sikaOdk.; ùfï fldñiu
^Truth and Reconciliation Commission& fï iïnkaO j f,dalfha mj;akd iqm%lg
WodyrKh hs' tkï jerÈ lrejka fidhd o~qjï lsÍfï idïm%odhsl ffk;sl m%fõYh
fjkqjg;a" zzm<s.ekSfï hqla;sZZ ^Retributive Justice& m%fõYh fjkqjg;a zziqj lsÍfï
hql;
a Zs Z ^Restorative Justice& m%fõYh wdfoaY flf¾' hql;
a h
s ms<n
s | j fuu m%;i
s kaOdk.;
ùfï m%fõYfha yrh kï" jerÈ lrejkag o~qjï §u fjkqjg udkj whs;sjdislï
lvùï isÿ l< mqoa.,hka iy úkaÈ;hka o" Tjqka wh;a m%cdfõ idudðlhka o" tl u
fmdÿ l%shdj,shla fj;g f.kajd" iudj b,a,Su yd iudj §u udOHfhka hqla;sh bgq
lsÍu hs' l%shdj l< mqoa.,hka iy úkaÈ;hska w;r yuq ùu" idlÉPdj iy iylïms;
ixjdoh fï l%shdj,sfha udOHh hs'
114
wdY%s; .%ka:
01. Coser, L., (1975), The Function of Social Conflict, Glencoe, Ili, Free Press.
02. Fisher, Simonetal, (2000), Working with Conflict; Constructive and Destructive Pro-
cesses, New Haven and London: Yale University Press.
03. Fisher, Roger and William Ury, (1991), Getting to Yes, Negotiating Agreoment without
Giving In, USA: Penguin Books.
04. Ghail, Boutros-Boutros, (1992), An Agenda for Peace, New York: United Nations.
05. Galtung, Johan, (1964), "An Editorial" Journal of Peace Research, 1:1, 1-4.
06. Kriesbers, Louis, (1998), Constructive Conflicts: From Escalation to Resolution, Lanham,
Maryland; Rowman an Littlefield.
07. Lederach, John Paul, (1997), Building Peace, Washington, D.C: US Institute of peace.
09. Zartman, William I, (1995), Ripe For Resolution: Conflict and Intervention in Africa,
New York: Oxfrd University Press.
10. Wallensteen, Peter, (2002), Understanding Conflict Resolution: War, Peace and the
Global System, London: SAGE.
115
07' Y%S ,xldfõ hg;a úð; mßj¾;kh
ksmqK;dj 07 (- Y%S ,xldfõ hg;a úð; mßj¾;kfha iudc" wd¾Ól iy foaYmd,k me;slv
y÷kd .kshs'
^ld,Éfþo 50 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
7'1' hg;a úð;jdoh iy hg;a úð; md,k l%uh ,xldfõ iudc" wd¾Ól iy
foaYmd,k mßj¾;khg ;=vq ÿka wdldrh ú.%y lrhs'
7'2' Y%S ,xldfõ hg;a úð; mßj¾;kfha m%;súmdl wjfndaO lr .ksñka woyia
olajhs'
bf.kqï M, (-
hg;a úð; mßj¾;kfha iudc" wd¾Ól iy foaYmd,k .uka ufÕa m%jK;d
iy m%;sM, úia;r lrhs'
Y%S ,xldfõ kQ;k rdcHhg moku jegqKq wdldrh meyeÈ,s lrhs'
Y%S ,xldfõ ksfhdack m%cd;ka;%jdofha wdrïNh iy úldYh isÿ jQ wdldrh
fmkajd fohs'
fvdkfuda¾ wdKavql%ufha ,laIK úYaf,aIKh lrhs'
ye¢kaùu (-
fuu mdvfï wruqK hg;a úð;hla njg m;a jQ Y%S ,xldj flfrys hg;a úð; l%uh
flfia n,mEfõ ±hs .fõIKh lsÍu hs' tys§ zzhg;a úð; rdcHhZZ hk ixl,amh
y÷kajd §" hg;a úð; l%uh yd tys foaYmd,kh ,xldfõ wd¾Ól" iudc yd foaYmd,k
hk lafIa;%j,g n,mE wdldrh .ek meyeÈ,s lrkq ,efí' fuys § u;l ;nd .; hq;=
jeo.;a lreK kï" fuu wOHhkh ,xldfõ ì%;dkH hg;a úð; iuhg iSud jk nj
h'
by; 3 jeks mdvfï zzhg;a úð; rdcHhZZ hk wkqud;Dldj hgf;a we;s igyk fï
mdvug iïnkaO l< yelsh'
f,dal b;sydih .fõIKh lroa§ hg;a úð; ìys jQ wdldr folla y÷kd.; yels h' tkï"
^2& fmr ckdjdi jQ m%foaYhla n,.;= rdcHhla úiska .súiqulska fyda hqo n,fhka fyda
wE|df.k" ;u wdêm;Hh hgf;a md,kh lsÍu'
fuu fojeks l%ufhka hg;a úð;hla jk iudch úð;ldrl rdcHfha wdêm;Hhg hg;a fõ'
Y%S ,xldj hg;a úð;hla njg m;a jQfha o fuu fofjks l%uhg h'
116
';=ksjk ysllghs 3'2 rdcHh udÈ,s iy j¾.SlrKh hk úIh wka;¾.;fha hg;a
úð; rdcHh hk f;audj hgf;a ±lajQ úIh lreKq o óg wod< lr.kak'
hg;a úð;ldrl rdcH yd hg;a úð;h w;r mj;sk in|;dj h ú.%y lsÍu i|yd foaYmd,k
yd iudc úoHd{hka úiska Ndú;hg .kakd ixl,amhla f,i hg;a úð; rdcHh ^Colonial
State& y÷kajd Èh yels h' fuys § hg;a úð; rdcH h hkqfjka woyia lrkafka úð;ldrl
rdcHfha ksfhdað;hd jYfhka l%shd;aul jk hg;a úð; iudch iy tys foaYmd,k" mßmd,k
yd hqoaO uh jHQyh hs' wdKAvqj ksfhdackh lrkafka hg;a úð; iudcfha uyck wNs,dI
fkdj úð;ldrl rdcHfha wNs,dI hs' th ujq rdcHfha wd¾Ól" iudc" ixialD;sl yd
foaYmd,k wjYH;dj,g wkqj fufyhùu tys m%uqL ld¾h Ndrh fõ' th hg;a úð;fha
iduh yd ms<sfj< mj;ajdf.k hdug m%uqL;ajh fohs' hg;a lr.;a ck;djf.ka t,a, jk
n,mEï u¾okh" u;jd§ wdëm;Hh" ta iudch flfrys msysgj q d,Sug m%uqL;ajh ,nd foa' hg;a
úð; rdcHfha úfYaI ,laIKh jkafka hg;a úð;ldrl rdcHfha wjYH;d fjkqfjka
n,y;aldÍ f,i r|d mej;Su hs' tneúka hg;a úð; rdcHhg we;af;a wju iqcd; Ndjhls'
hg lS wruqKq i|yd hg;a úð; rdcHfha wd¾Ól" iudc" ixialD;sl yd foaYmd,k ixia:d
fjkia lsÍug yd mßj¾;kh lsÍug th W;aiql fjhs'
Y%S ,xldj 1505 isg 1948 olajd ngysr úð;jd§ .%yKhg yiq úh' m<uq j mD;=.%SiSyq;a fojkqj
,kafoaiSkq;a ;=kajkqj bx.%SiSyq ,xldj .%yKhg .;ay' fï cd;Ska w;ßka ,xldj flfrys oDV
n,mEula t,a, lf<da bx.%SiSyqh' Tjqyq 1796 isg 1815 f;la ,xldfõ uqyqÿnv m<d;a md,kh
l<y" 1815 isg uq¿ ,xldj u ;u md,kfha wKilg k;= lr.;ay' t;eka mgka ì%;dkH
keu;s hg;a úð; ldrlhka ^Colonizer& úiska y÷kajd fok ,o m%;sm;a;s ,xldj kue;s
úð;lrKh jQ iudch flfrys È.=ld,Sk n,mEula lr ;sfí'
úð;ldrl rdcH hg;a úð;j, úð; rdcHhla f.dv kÕkafka yd hï hï iudc wd¾Ól"
foaYmd,k yd mßmd,k m%;sixialrK y÷kajd ÿkafka
117
,dN bmhSfï Okjd§ wNsfm%arKfhka uvkd ,o ì%;dkH hg;a úð;jd§kag" meje;s
fï l%uh ndOdjla úh' Tjqka úiska wdrïN lrk ,o j;= wdY%;
s jdKsc lDIs l¾udka;hg
wjYH Y%uh ,nd .ekSug Y%ñlhka$f.dúhka bvug ne| oud ;snQ iudc l%uh ^rdcldß
l%uh& ndOd úh'
bx.%SiSka úiska we;s lrk ,o ;r.ldÍ bvï fjf<|fmdf,ys wdfhdackh isÿ flrefKa
fldams" iskafldakd" f;a" rn¾ iy fmd,a hk jdKsc fNda.hka flfrys h' fïjdg
ld¾ñl ;dlaIKh fhdod.;a w;r wfmalaId l< mßÈ j;= jeú,s l¾udka;hg furg
idïm%odhsl ck;dj t;rï wdl¾IKh jQfha ke;' Tjqyq ;u yqre mqreÿ hemqï lDIsl¾ufha
u kshqla; jQy' úð; rdcHh o úoHd;aul mßfNdackh" hdka;%SlrKh yd há;,
myiqlï j¾Okh uÕska j;= jeú,s Èß.ekaù h' tys m%;sM,h jQfha ,xldfõ oaú;aj
wd¾Ólhla ìys ùu hs' tlla hemqï wd¾Ólh hs' wksl fjf<| wd¾Ólh hs'
fuys § úfYaIfhka i|yka l< hq;= lreK kï furg Okjdoh §¾>ld,Sk ft;sydisl
úldYkhl m%;sM,hla fkdjQ nj h' th hg;a úð; rdcHh úiska ish m%;sm;a;s uÕska
wdfrdamKh lrk ,o tlls' tys m%;sM,h jQfha mqoa., m%drïNkh w.h lrk" iudc
ip,;dj m%sh lrk ck fldgila iy wdÖ¾K l,amsl we.hqïj, .e,S isák
ckfldgila hk fomsßila tlg Ôj;a jk iudc l%uhla ìys ùu h'
118
• wdKavl q drhd i;= j mej;s wiSñ; n,;, mqo.
a , ksoyi iSud lrk neúka jHjidhl
iudchlg .e<fmk mßÈ Tyqf.a n,;, iSud lsÍu'
• bvï nÿ l%uh taldlD;sl fldg nÿ tl;= lsÍfï whs;sh fjkafoaisfha úlsKSu
k;r lsÍu'
• øjHj,ska nÿ f.ùu fjkqjg uqo,ska nÿ f.ùu y÷kajd §u'
• oyihla j mej;s m<d;a ixLHdj my olajd wvq lsÍu'
• Rcq nÿ fjkqjg jl% nÿ l%uhla y÷kajd §u'
• rdcH fjf<| taldêldrh wfydais lsÍu'
• hqfrdamSh cd;Skag ,xldfõ mÈxÑ ùug ;snQ ndOd bj;a lsÍu'
• isú,a fiajh m%;sixúOdkh lsÍu'
• jHjia:d iïmdokh i|yd wdKAvqldrhdg iyh ùug jHjia:dodhl iNdjla we;s
lsÍu'
• úOdhl lghq;= i|yd úOdhl iNdjla we;s lsÍu'
• bx.%Sis wOHdmkh m%p,s; lsÍu'
• wêlrK l%uh l%udkql+, f,i ixúOdkh lsÍu'
hg;a úð; rdcHh ,xldfõ y÷kajd ÿka m%;sm;a;Skaf.a n,mEu fohdldr fõ' tkï
i wfmalaIs; m%;sM,
ii wkfmalaIs; m%;sM," fïjd idOkSh ùug fyda fkdùug fyda bv we;'
wd¾Ól yd iudc mßj¾;kh ;, folla hgf;a isÿ úh'
wd¾Ól ;,fha isÿ jQ fjkialïj, moku f,i ,xldfõ hg;a úð; Okjd§ wd¾Ólhla
iïNj ùu fmkajd Èh yels h' hg;a úð; ldrl rdcH hg;a úð;h ;uka hg;g k;= lr
.ekSfuka n,dfmdfrd;a;= jkafka ujq rfÜ l¾udka;j,g wjYH lrk wuq øjH yd mßfNdackh
i|yd wjYH lrk oaú;Shl lDIsld¾ñl øjH iïmdolhl= f,i ;nd .ekSu yd ujq rdcHfha
ld¾ñl jHjidhlhka i|yd fjf<|m<la f,i ;nd .ekSuhs' fï l%shdj,sh i|yd újD; Y%u
fjf<|fmd<la yd bvï fj<|fmd,la we;s lsÍu i|yd rdcldß l%uh wfydais lsÍu;a uqvq ìï
yd lsÍgfha bvï jeks wd{dmk;a yryd m<uq j fldams fojkqj f;a" rn¾" fmd,a jeks jdKsc
fnda. i|yd bvï fjf<|m<la rdcHfha ueÈy;a ùfuka we;s lsÍu;a fmkajd Èh yels h'
fï wkqj ,xldj m%d:ñl lDIsld¾ñl øjH ksIamdolhl= f,i f,dal Okjd§ wd¾Ól
l%uh iuÕ iïnkaO fõ' rcfha wjOdkh fhduq jkafka jdKsc j;= j.djka i|yd
wjYH lrk há;, myiqlï jeä ÈhqKq lsÍu ^WoHdk" uydud¾." ÿïßh& yd wod<
úoHd;aul m¾fhaIK lsÍu flfrys muKs'
hg;a úð; m%;sm;a;sh uÕska wruqKq fkdl< idOkSh m%;sM, o ;sfí' tajd kï m<uq
j wrlal= f¾kaoh ñ,g .;a yd miq j j;= lïlrejkag yd jHjidhlhkag wjYH
uQ,sl fiajdjka iemhQ ^lr;a; lrejka f,i" l=vd lv ysñhka f,i& hï m%d.aOk
iuqÉÑ;lrKhla w;a lr.;a foaYSh Okm;s mka;shl iïNjh h'
119
by; lS fiajdj, kshqla; jQfjda idïm%odhsl isxy, ck iudcfha wêm;s fkdjk
l=,j,g wh;a ;eke;af;da h' ta uÕska iudc lKavdhïj, Wvql=re iudc ip,;djla
we;s úh' th Y%S ,xldfõ iudkd;aujd§ iudc idrO¾u fmruqKq lr.;a m%cd;ka;j
% d§
iudchla ìys ùug wjYH lrk miqìu lrd fufyhúula úh'
tfia Okh Wmhd.;a ;eke;af;da by< iudc ;;a;ajdNs,dIfhka iudc fiajd wdY%S;
lghq;=j, fhfoñka wOHdmk" ixialD;sl iy iudc ;,fha wNsj¾Okh i|yd l%shd
l<y'
iudcfha mßj¾;khla f,i rdcldß l%uh wfydais lsÍu" ksoyia Y%u fjf<|fmd<la
we;s lsÍu" lKavdhï jdoh fjkqjg mqoa., jdoh rchk ffk;sl iïnkaO;d ^jeo.;a
ñkqï oKavla f,i& bÈßhg meñKSu" bx.%Sis wOHdmkh hk fïjd iudc ixialD;sl
;,j, ie,lsh hq;= m%;sixialrK ìys ùug mdol úh' fï fjkialï uÕska kj
iudc mka;s l%uhla ks¾udKh úh' ,xldfõ Okm;s iudc mka;shla ìys jkafka
flda,anDla-leurka fhdackd l< OfkaYajr wd¾Ól m%;sm;a;sj, m%;sM,hla jYfhks'
bx.%Sis wOHdmkh iy hg;a úð; hq.fha y÷kajd ÿka wfkl=;a iudc ixialD;sl
m%;sixialrK iuÕ w;sk; f.k ;jÿrg;a mej;s jevjiï l%uh fjkqjg kQ;k
iudc l%uhlg moku jeàu isÿúh' tys m%;sM,hla jYfhka tla w;lska kQ;k isú,a
iudch ìys jQ w;r hg;a úð;jd§ m%;sixialrKj,ska fyda Rcq j u ngysr wOHdmkh
jeks m%;sixialrKj,ska fyda m%;s,dN fkd ,enQ foaYSh wOHdmkhg iSud jQ mka;shla
o ìys úh'
ngysr iudc l%uh uÕska b,a,d isáfhda ngysr iudc mkakhg nr jQ tys foaYmd,k
idrO¾u wkq.ukh lrk ;eke;af;da h' fuhg myiqfjka yev .eiqfKa bx.%Sis
wOHdmkh ,enQ m%udKj;a Okhla Wmhd.;a lKavdhï muKs' foaYSh wOHdmkh ,enQ
whg tfia yev .eiSug fkdyels úh' Tjqyq wdÖ¾K l,amsl rgdjka wkq.ukh
lrñka kj wdrhl isú,a iudchla f.dv kÕd .;ay' th ye¢kaúh yelaflaa uQ,dlD;sl
isú,a iudch ^Prototype of a Civil Society& hkqfjks' tys ,laIKh jkafka m%foaYSh
jdoh" ckj¾.h" wd.u jeks oE mokï fldg.;a iudc ixúOdk ìys ùu h'
mQ¾j hg;a úð; rdcHfha foaYmd,kh ieliS ;snqfKa rcq fyj;a N+m;s flakaøSh j h' rcq
idïm%odhsl kS;shg wkqj md,kh f.k hd hq;= hhs m%;sudKhla mej;sh;a" tu m%;sudK
j,x.= jQfha N+m;sf.a wNsu;hg hg;a j h' tneúka mQ¾j hg;a úð; rdcHfha md,kh
w;a;fkdau;sl úh' ì%;dkH md,k hq.fha y÷kajd ÿka flda,anDla-leurka fhdackd j,ska
fï ;;a;ajh mßj¾;khg ,la jQ w;r" ;okqnoaO m%;sixialrKj,ska tu fjkiaùï ;j ;j;a
bÈßhg f.k hk ,È'
flda,anDla m%;sixialrK uÕska ,xldfõ mej;s oaú;aj md,kh wfydais fldg uq¿ rg
u tl fmdÿ kS;s l%uhla hg;g f.kú;a m<d;a mylg fnod" rfÜ mßmd,k lghq;=
uOH.; lrk ,È' fï l%shdj,sh jQl,s wkd.;fha tal n, flakaøSh uOH.; talSh
rdcHhlg wjYH jk moku ±óula o úh'
120
wfkla w;g ,xldj jHjia:dkql+, md,khlg fhduq lrñka hg;a úð; mßmd,k
m%;sixialrK uÕska wdKAvqldrjrhdf.a w;a;fkdau;sl md,k n,;, iSud fldg"
mqoa.,dNs,dI idOkh <Õdlr .; yels jHQyhla ks¾udKh lsÍfuys ,d wjYH jk
ffk;sl yd foaYmd,k w;a;sjdru o flda,anDla-leurka m%;sixialrK uÕska oukq
,eìKs' tuÕska wdKAvqldrjrhd lsÍghg j.lsj hq;= h hk isoaOdka;h biau;= lsÍug
o W;aidy flßK'
wdKAvqldrhdg kS;s iïmdokh lsÍug ;snQ n,h iSud lrñka jHjia:dodhl iNdj
we;s lsÍfuka wkd.; md¾,sfïka;= wdKavql%uhlg wjYH moku ±ñKs' bka miq
we;sjQ jHjia:dodhl m%;sixialrKj,g uÕ fmkajQfha fï moku hs' ;j o ,xldjg
m%:u jrg ksfhdackh ms<sn| isoaOdka;h fï uÕska y÷kajd fokq ,eìKs'
hg;a úð; mßj¾;kfha ;j;a jeo.;a wx.hla f,i ,xldfõ kS;s l%uh ixfYdaOkh
lsÍu yd mßmd,kh uOH.;lrKh y÷kajd Èh yels h' uq¿ ,xldj u tl u wmrdO
kS;s l%uhlg f.kd w;r m%dfoaYsl kS;shla jQ Wvrg kS;sh mqoa., kS;shla njg m;a
lrk ,È' ta isú,a lghq;= wrNhd h'
,xldj mßmd,k tall mylg fnod lÉfÉß mßmd,k l%uh y÷kajd fok ,È' fï
wkqj ,xldj talSh mßmd,k jHQyhlg f.k wdfjda ì%;dkH hg;a úð; md,lfhda
h' jHjia:dkql+, md,kh ms<sn| j moku jeàu uÕska ksfhdað; m%cd;ka;%jdofha
îch frdamKh úh'
1924 m%;sixialrK uÕska iSñ; iy m<d;ano Pkao n,h ;j ÿrg;a mq¿,a lrk ,È'
ksfhdack m%cd;ka;%jdoh bÈßhg f.k hdug fuh fya;= úh'
mej;s jHjia:d odhl iNdj wfydais lrñka kj jHjia:dodhlhla we;s lrk ,È'
rdcH uka;K
% iNdj kñka ye¢ka jQ" th ksfhdað;hka 61 fofkl=f.ka iukaú; úh'
121
mej;s jd¾.sl ksfhdackh wfydais lrñka m<d;ano ksfhdackh we;s lrk ,È' fï
hgf;a rdcH uka;%K iNdjg i¾jck Pkao n,h uÕska ksfhdað;fhda 50 fofkla o
wdKavqldrhdf.a kdulrKfhka ksfhdað;fhda wg fofkla o rdcH ks,OdÍyq ;sfofkla
o m;a lrk ,oy' fï wh w;ßka l:dkdhl jrhl= o m;a lr .ekSug wjldYh ,nd
ÈKs'
iajfoaYslhka b,a,d isá leìkÜ l%uh fjkqjg úOdhl ldrl iNd l%uh we;s lrk
,È' rdcH uka;%K iNdfõ ksfhdað;hka 61 w;=ßka rdcH ks,OdÍka iy l:dkdhl
jrhd yer b;sß ksfhdað;fhda 57 fokd úOdhl ldrl iNd y;lg fnok ,oy' ldrl
iNd yf;a iNdm;sjreka y;afokd iy rdcH ks,OdÍka ;sfokdf.a tl;=fjka wud;H
uKav,h ilia úKs'
1931 m%;sixialrKh uÕska we;s jQ i¾jck Pkao n,h ksid ksfhdack m%cd;ka;%jdohg
ck;dj yqre mqreÿ úh' fï ksid ue;sjrKh uÕska ;u md,lhka f;dard .ekSug yd
fjkia lsÍug ,dxlsl ck;dj yqre mqreÿ jQy'
foaYmd,k n,h yiqrejk wh ck;djg j.lSug yqre mqreÿ jQfha i¾jck Pkao n,h
fya;= fldgf.k h' foaYmd,k{hka ck;djg j.lSug keUqre jQfha ck;djg ;uka
fok fmdfrdkaÿ j.lSulska bgq fkdl<fyd;a ck;d iyh ;ukag fkd,efí h hk
woyisks' ta wkqj Tjqyq j.lSfï wdKavql%uhlg yqre mqreÿ úh'
fvdkfuda¾ wdKavql%uh l%shdjg kexùug foaYmd,k mlaI wjYH fkdù h' tfuka u
tu wdKvql%uh úiska foaYmd,k mlaI ìys ùu wffO¾hj;a lrk ,§' tfy;a i¾jck
Pkao n,h fya;= fldgf.k Pkao odhlhka ixúOdkh lsÍug we;s jk wjYH;dj
ksid foaYmd,k mlaI wdrïN úh'
fvdkfuda¾ l%uh uÕska iudc iÔjlrKh fõ.j;a úh' iudcfha mSä; ck fldgia
i¾jck Pkao n,h uÕska w;a lr.;a Yla;sh hgf;a ysi tiùug mgka .;ay'
foaYmd,k{hkaf.a meje;au ck;dj u; r|d mj;sk fohla njg m;a jQ ksid ck;d
iyh jeä jeäfhka ,nd .ekSu i|yd foaYmd,k{hka tlsfkld mrhñka ;r.ldÍ
f,i Y=NidOk jev lghq;= lsÍug mgka .ekSu fvdkfuda¾ wdKavql%uh hgf;a ±lsh
yels h'
fuu wdKAvql%uh hgf;a j.lSï fufyhùug wud;H uKav,h msysgqùu o jeo.;a h'
ta wkqj wdKAvqldrhd" bÈß ld,fha § kdñl úOdhl njg m;a úh' fuu uKav,hg
;u ks, fuka u fm!oa.,sl u; o m%ldY lsÍfï whs;h s ;sìKs' fuu wud;H uKav,h
fvdkfuda¾ uq,a hq.fha § l%shd lf<a lKavdhï folla jYfhks' fuys § rdcH ks,OdÍka
jQ rdcH f,alï" kS;s f,alï iy uqo,a f,alï fj; úYd, n,;, m%udKhla ysñ jQ
w;r iajfoaYSh wud;Hjrekag ysñ jQ n,;, mjd md,kh lsÍfï yels hdj ;sìKs'
wdrïNfha § fuu uKav,h iduQysl j.lSulska l%shd fkdl< o fvdkfuda¾ hq.h
wjidkfha § tlai;a lKavdhula f,i l%shd;aul úh'
úOdhl ldrl iNd l%uh uÕska iq¿ ckfldgiaj,g o md,k ld¾hhg iyNd.S ùug
bv m%ia;dj ie,isKs' wfkla w;g md,k ld¾hhkays § fm!oa.,sl uka;%Sjrhdg
122
ie,lsh hq;= ia:dkhla ysñ úh' fmdÿfõ ish¨ u uka;%Sjrekag jHjia:dodhl lghq;=
fuka u úOdhl lghq;= o úIhfhys mqyqKqjla iy w;a±lSï ,eìKs'
02' kjr;ak nKavdr ^2007&" ì%;dkH hg;a úð;hq.fha Y%S ,xldfõ cd;sl jHdmdrh"
fld<U" mdiaÜ mí,sIska ^m%hsjÜ& ,sñgâ'
03' m%kdkaÿ" ,laisß ^1974&" cd;sl jHdmdrh" jHjia:d j¾Okh yd jdudxYsl jHdmdrh"
§mdks m%ldYlfhda" kqf.af.dv'
04' nKavdrf.a" wfidald ^2005&" Y%S ,xldfõ hg;a úð; jdoh" fld<U" iag%eÜ*¾â
f,ala'
05' ú;dkjiï" w;=< ^2007&" Y%S ,xldfõ wdKavql%uh iy foaYmd,kh" uyr.u" ;rxð
m%skag¾ia'
123
06' Ceylon Government Press, (1969), Ceylon, Report of the Commission on
Costitutional Reform, Colombo, Ceylon Government Press.
07' Jennings, Ivor and H.W. Tambiah, (1952), The Dominion of Ceylon: The Develop-
ment of It's Laws and Constitution, London: Stevens and Sons Limited.
124
08' fjiaÜñkaiag¾ wdKAvql%u wdlD;sh iy tys fjkialï
ksmqK;dj 08 (- ksoyiska miq Y%S ,xldfõ wdKAvql%u jHjia:d ixj¾Okh ms<sn| wjfndaO
m%o¾Ykh lrhs'
^ld,Éfþo 50 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
8'1' ksoyiska miq jHjia:d iïmdokhg miqìï jQ idOl úia;r lrhs'
8'2' ta wdKAvq l%uhkays ,laIK fjka fjka j meyeÈ,s lrhs'
8'3' tu wdKAvql%uj, m%jK;d yd .eg¨ fmkajd fohs'
bf.kqï M, (-
1947 iy 1972 jHjia:d hgf;a isÿ jQ jHjia:d j¾Okh iy m%jK;d ú.%y
lrhs'
1947 iy 1972 olajd jHjia:d hgf;a mej;s jHjia:dodhlhkays ixhq;sh
iy iajdêm;Hh ;=<kd;aul j meyeÈ,s lrhs'
1947 iy 1972 jHjia:d hgf;a úOdhlfha iajNdjh iy n,;,
;=<kd;aul j ú.%y lrhs'
iq¿ ck whs;sjdislïj, iajNdjh iy iSudjka fmkajd fohs'
wêlrKfha iajdëk;ajfha iSud fmkajd fohs'
wêlrKfha iy rdcH fiajh hk lafIa;%j, isÿ jQ fjkialï úpdrd;aul j
ú.%y lrhs'
ye¢kaùu (-
fida,anß jHjia:dj fjiaÜñkaiag¾ wdlD;shg wkqj ilia lrk ,oaols' fjiaÜñkaiag¾
wdlD;sfha wdKAvql%uhla hkq ì%;dkH wdKavql%ufha ,laIK iys; wdKAvql%uhls' tajd kï(-
fida,anß jHjia:dj 1944 weu;s uKav, flgqïmf;a we;=<;a fhdackd iy fida,anß fldñiu
úiska bÈßm;a l< fhdackd u; mokï j ilia lrk ,o leìkÜ wdKAvq l%u wdlD;shls'
leìkÜ uKav, msysgqùfï § o" md¾,sfïka;=fõ jHQyh ilia lsÍfï § o" kdñl úOdhlh
msysgqùfï § o" fjiaÜñkaiag¾ wdKavq l%u wdlD;shg wkqj ilia jqj o we;eï wx.j,ska
fida,anß wdKavq l%uh ì%;dkH wdKavql%ufhka fjkia úh' tajd kï"
125
• fida,anß jHjia:dj ,sÅ; jHjia:djla ùu'
• idfmalaI jYfhka wkuH jHjia:djla ùu'
• jHjia:d újrK n,h iSñ; iy wm%ldYs; f,i wêlrKhg ysñ ùu'
I' uyck tlai;a fmruqK wdKAvqfõ w.ue;s tia' ví,sõ' wd¾' ã' nKAvdrkdhl uy;d
1957 fkdjeïn¾ 2 jHjia:d ixfYdaOk lsÍu i|yd taldnoaO md¾,sfïka;= f;aÍï
ldrl iNdjla m;a lf<a h' 1959 fmnrjdß 6 Èk fuu lñgqj fmdÿ tlÕ;djlg
meñK ;sìKs' úfYaIfhka ,xldj iuQydKavqjla l< hq;= njg yd kj jHjia:djg
uQ,sl whs;sjdislï we;=<;a lsÍfï wjYH;dj h ms<sn| j fuu lñgqjg ksfhdackh
l< ish¨ foaYmd,k mlaI w;r fmdÿ tlÕ;djla ;sìKs' tfy;a 1959 iema;eïn¾
udifha § nKavdrkdhl >d;kh fya;=fjka jHjia:d m%;sixialrK jev ms<sfj<
wvd< úh'
II' 1965 ud¾;= ui m;a jQ tlai;a cd;sl mlaI wdKAvqj ,xldj iuQydKavqjla njg m;a
lsÍu i|yd jHjia:djg ixfYdaOk f.k tafï woyiska md¾,sfïka;= taldnoaO ldrl
iNdjla m;a l< o úmlaIh kj jHjia:djla ilia l< hq;= h hk u;fha ±ä j
/£ isàu ksid fida,anß jHjia:dj fjkia lsÍug tlai;a cd;sl mlaI wdKAvqjg yels
hdjla fkdù h'
tneúka kj jHjia:djla iïmdokh lsÍug ksh; mshjr .kakd ,oafoa 1970 ka miq iuÕs
fmruqK wdKavqj h' kj jHjia:d iïmdol uKav,hla uÕska flgqïm;a lr mkjk ,o
m%:u ckrc jHjia:dj 1972 uehs udifha isg 1978 jir olajd l%shd;aul úh' tys m%Odk
,laIK fufia h'
126
• cd;sl rdcH iNdj ck;djf.a mrudêm;H n,h l%shdjg kxjk tl u ksfhdað;hd
njg m;a lsÍu'
• ck;d mrudêm;Hh n,fhka m;a jQ w.ue;s úiska kdu ud;% úOdhlhd m;a lsÍu'
^iuQydKavqj i;= jQ ,laIKhls&
• fida,anß jHjia:dfõ ;snqK we;eï ixjrK iy ;=<k úêúOdk bj;a lsÍu'
WodyrK (- wêlrKh i;= iSñ; jHjia:d újrK n,h wfydais lsÍu'
jHjia:dodhlh tal uKav,jdoh u; msysgqùu'
rdcH fiajdj" leìkÜ uKav,fha md,kh hg;g .ekSu'
• Y%S ,xldj talSh rdcHhla f,i jHjia:d.; lsÍu'
• rdcH iy fn!oaOd.u w;r iïnkaO;djg jHjia:dj ;=< mokula ,nd §u'
• isxy, muKla rdcH NdIdj lsÍu'
• rdcH fiajh iy wêlrK fiajh jvd ióm f,iska foaYmd,k úOdhlh iuÕ
iïnkaO lsÍu'
• fida,anß jHjia:dfjka fkdi,ld yer ;snqKq rdcHh m%;sm;a;s uQ,O¾u iy udkj
whs;sjdislï ms<sn| úêúOdk 1972 jHjia:djg we;=<;a flßKs' tfia jqj o fïjd
wêlrKh uÕska l%shd;aul lrjd .; fkdyels úh'
md¾,sfïka;=fõ m%Odk wdh;kh jQfha ksfhdað; uka;%S uKav,h hs' fuu uKav,h iukaú;
úh hq;= idudðl ixLHdj jHjia:dfõ olajd ;snqfKa ke;' iEu ck ix.Kkhlg u miqj
Pkao fldÜGdi iSud ks¾Kh fldñika iNdj úiska Pkao fldÜGdi fnod fjka lsÍu uÕska
ixLHdj ;SrKh l< hq;= hehs jHjia:dfõ i|yka úh' fida,anß jHjia:dj l%shd;aul jQ
ld,h ;=< ksfhdað; uka;%S uKav,fha idudðl ixLHdj tl u wdldrfhka mej;=fKa ke;'
• 1947-1959 ld,h f;la uka;%S ixLHdj 101 la úh' ñka 95 fofkl= Pkao fldÜGdi
mokñka ck;d Rcq Pkaofhka o b;sß 6 fokd iq¿ ck fldgia ksfhdackh lsÍu
i|yd o m;a lrk ,È'
• 1960 fida,anß wdKavql%uh l%shd;aul jQ b;sß ld,h ;=< uka;S% ixLHdj 157 la úh' bka
151 la Pkao fldÜGdi mokñka ck;djf.a Rcq Pkaofhka f;aÍ m;a jQ w;r b;sß 6
fokd iq¿ ck fldgia ksfhdackh lsÍug m;a jQy'
• fojk uKav,h jQ fifkÜ iNdj ;sia fofkl=f.ka iukaú; úh' ñka 15 fofkl=
w.ue;sf.a Wmfoia u; w.%dKavqldrhd úiska m;a lrk ,o w;r b;sß 15 fokd
md¾,sfïka;=fõ ksfhdað; uka;%S uKav,h ;=< ksfhdackh jQ foaYmd,k mlaI úiska
f;dard m;a lr .kakd ,È'
wm fmr o ÿgq mßÈ" cd;sl rdcH iNdj iukaú; úh hq;= idudðl ixLHdj wdKavql%u
jHjia:dfõ ksYaÑ; f,i i|yka fldg fkd;sìKs' th ks¾Kh lrk ,oafoa jHjia:dfõ 77
j.ka;sh hgf;a iSud ks¾Kh lsÍfï fldñiu úisks'
127
fida,anß jHjia:dj hgf;a md¾,sfïka;=jg mru jHjia:dodhl n,hla ysñ fkdù h' tkï"
• 29^2& jk j.ka;sh ixfYdaOkh lsÍug fyda wfydais lsÍug fyda n,h md¾,sfïka;j
= g
fkd;sìKs'
• hï mk;la jHjia:djg wkql+, fkdfõ kï ta kS;s n, rys; lsÍfï n,h wm%ldYs;
j wêlrKhg ;sîu' ^fY%aIaGdêlrKh&
• 1947 ,xld iajdëk;d mk; wkqj ,xldfõ b,a,Su yd leue;a; u; ,xldj fjkqfjka
kS;s mekùfï n,h ì%;dkH md¾,sfïka;=j i;= ùu'
1972 jHjia:dj hgf;a cd;sl rdcH iNdj kS;s iïmdokh lsÍfï n,;, iys; tl u
wdh;kh úh' tkï"
• jHjia:dfõ mia jk j.ka;shg wkqj Y%S ,xld iuQydKavqfõ rdcH n,h l%shdjg
kxjkq ,nk W;a;Í;r WmlrKh jQfha cd;sl rdcH iNdj hs'
• 44 jk j.ka;shg wkqj cd;sl rdcH iNdfõ jHjia:dodhl n,;, W;a;Í;r úh'
• cd;sl rdcH iNdfõ jHjia:dodhl n,hg wdKavql%u jHjia:dj fyda jHjia:dfjka
fldgila fyda mßÉýkak lsÍfï n,h o" ixfYdaOkh lsÍfï n,h o kj wdKavql%u
jHjia:djla mekùfï n,h o we;=<;a úh'
• 45 jk j.ka;shg wkqj cd;sl rdcH iNdjg ysñ jk jHjia:dodhl n,h w;ayeÍug"
mejÍug fyda lsis u wdldrhlska wka i;= lsÍug yels hdjla fkd;sìKs'
• 39 jk j.ka;shg wkqj rdcH iNdj úiska mkjk ,o lsis u kS;shl j,x.= Ndjh
m%Yak lsÍug fyda ta ms<sn| u;hla m%ldY lsÍug fyda wêlrKhg fyda fjk;a
wdh;khlg fyda n,h ysñ fkdù h'
fï lreKq wkqj fida,anß jHjia:dj hgf;a mej;s jHjia:dodhlh fuka fkdj" 1972
jHjia:dodhlh mQ¾K iajdêm;H n,h iys; wdh;khla úh'
fida,anß jHjia:dj hgf;a msysgqjk ,o úOdhlh leìkÜ úOdhlhla úh' rfÜ m%Odk
md,k ixia:dj jQfha leìkÜ uKav,h hs' leìkÜ uKav,fha kdhlhd jQfha w.ue;sjrhd
h' w.ue;sjrhd f,i m;a l< hq;= jQfha ksfhdað; uka;%S uKav,fha nyq;rhlf.a úYajdih
Èkd.;a uka;%Sjrhd h' fndfyda wjia:dj, ,xldfõ lsisÿ foaYmd,k mlaIhlg ksYaÑ;
nyq;rh ksfhdað; uka;%S uKav,h ;=< ,nd.; fkdyels wjia:dj, w.ue;sjrhd f;aÍfï §
w.%dKavqldrjrhdg ;u wNsu;h wkqj l%shd lsÍug wjldYh ;sìKs'
m;a l< hq;= weu;sjrekaf.a ixLHdj fldmuK o hkak jHjia:dfõ i|yka fkdjQ neúka th
ksYaph lsÍu uq¿ukska u isÿ jQfha w.ue;sjrhdf.a wNsu; mßÈ h' w.ue;s i;= fiiq
rdcldßj,g wu;r j wdrlaIl iy úfoaY lghq;= Ndr m%Odkhd f,i o l%shd l< hq;= hehs
jHjia:dfõ i|yka úh' wêlrK weu;s Oqrh i|yd fifkÜ uKav,fha idudðlhl= ùu
wjYH úh' wdKavqfõ m%;sm;a;suh ;SrK leìkÜ uKav,h úiska .kakd ,o w;r bka miq ta
;SrK ks,OdÍka uÕska l%shdjg kxjkq ,eìK' 46 jk j.ka;sh hgf;a rfÜ md,kh iy
úOdhlh fufyhùu Ndr jQfha leìkÜ uKav,h fj; h' md¾,sfïka;j = le|ùu iy úiqrejd
yeÍu iïnkaOfhka w.%dKavqldrjrhdg Wmfoia §fï n,h w.ue;s i;= úh' leìkÜ uKav,h
iduQysl j md¾,sfïka;=jg j. lsj hq;= h'
128
1972 jHjia:dj hgf;a foaYmd,k úOdhlh jQfha w.ue;s m%uqL leìkÜ uKav,h hs' w.ue;s
cd;sl rdcH iNdfõ nyq;r úYajdih Èkd.;a uka;%Sjrhd h' w.ue;sjreka iy wud;HdxYh
;SrKh lsÍu" wud;Hjrekaf.a úIh iy ld¾h Ndrh ;SrKh lsÍu w.ue;s i;= ld¾hh úh'
wud;Hjreka mjrk ,o úIh iy ld¾h fjkia lsÍug fuka u wud;H Oqrj,ska bj;a lsÍug
o" w.ue;sjrhdg n,h ;sìKs' by< wêlrKj, úksYaphlrejka ;%súO yuqod m%Odkhka
leìkÜ f,alï" wud;HxY f,alïjreka" m;a lsÍu w.ue;s i; =h'
tf;la mej;s iajdëk rdcH fiajd fldñIka iNdj wfydais fldg" rdcH fiajdjg wod<
j.lSï weu;s uKav,h fj; mejßKs'
29^2& j.ka;sh -
iq¿ ck lKavdhïj, whs;sjdislï wdrlaId lsÍu i|yd we;=<;a lrk ,o m%n, úê
úOdkhla jQfha fuu j.ka;sh hs' ta wkqj'''
^w& wd.ñl ksoyi ;ykï lsÍu fyda iSud lsÍu fyda fkdl< hq;= úh'
^wd& tla jd¾.sl fyda wd.ñl fyda ck lKavdhula fjk;a ck lKavdhulg n,
fkdmdk wjysrlïj,g fyda iSud lsÍï j,g fyda ,la fkdl< hq;= úh'
^b& jd¾.sl fyda wd.ñl fyda ck lKavdhulg fjk;a tjeks lKavdhulg ysñ
ke;s jrm%ido ,nd fkdÈh hq;= úh'
^B& lsishï wd.ñl uKav,hla ixia:dmkh tys md,l jrhdf.a wkqu;sh fkdf.k
fjkia fkdl< hq;= úh' lsishï wd.ñl uKav,hla kS;sh uÕska ixia:dmkh
lr wef;d;a tys md,l uKav,fha b,a,Sï u; yer wka lsis ÿ whqrlska fjkia
lsÍula fkdl< hq;= úh'
129
• fifkÜ uKav,h (
fï yer iajdëk rdcH fiajd fldñIka iNdjla msysgqùfuka rdcH fiajh ms<sn| úYajdihla
we;s lsÍu jHjia:d iïmdolhkaf.a wfmalaIdj úh' tfuka u wêlrK fiajfha iajdëk;ajh
i|yd we;s l< úêúOdk o iq¿ cd;Skaf.a whs;sjdislï wdrlaId lsÍug iyh úh'
fida,anß jHjia:dj uÕska rdcH fiajh ms<sn| j.lSu weu;s uKav,h fj; mjrk ,È' tla
tla weu;sjrhd hgf;a mej;s ish¨ fomd¾;fïka;j= , lghq;= ms<sn| j.lSu wod< weu;sjrhdg
uq¿ukska u Ndr úh' fomd¾;fïka;=fõ lghq;= iïnkaëlrKh fldg mßmd,kh lsÍfï §
weu;sjrhdg iyh ùug iaÓr f,alïjrfhla w.ue;sf.a Wmfoia u; w.%dKavqldrhd úiska
m;a lrk ,È' Tyq wod< weu;sjrhdf.a md,kh hgf;a ish lghq;= fufyhúh' weu;sjrhd
iy wud;HxY w;r;a weu;sjrhd yd fomd¾;fïka;= w;r;a iïnkaëlrKh f.dv keÕ=fKa
iaÓr f,alïjrhd uÕska h'
fuu jHjia:dfõ úfYaI ,laIKhla jQfha rdcH fiajfha iajdëk;ajh wdrlaId lsÍu i|yd
ksYaÑ; úê úOdk tuÕska ilia lr ;sîu hs'
rdcH fiajlhka m;a lsÍu" udre lsÍu" wia lsÍu iy úkh md,kh lsÍu iajdëk rdcH fiajd
fldñiug mjrk ,§'
jir myl ld,hlg w.ue;sf.a Wmfoia u; w.%dKavqldrhd úiska rdcH fiajd fldñiug
idudðlfhda ;sfofkla m;a lrk ,È' foaYmd,k w; fmùïj,ska rdcH fiajd fldñiu
wdrlaId lsÍu i|yd jHjia:dkql=, úêúOdk lsysmhla úh' tajd kï"
1' md¾,sfïka;=fõ lsis ÿ idudðlfhl= rdcH fiajd fldñiug m;a fkdl< hq;= ùu'
2' lsishï idudðlhl= m;a lrk wjia:dj jk úg wdKavqfõ fiajlhka jYfhka lsis
ÿ f.ùula yd lsis ÿ OQrhla ork ,oafoa kï th wjika l< hq;= ùu'
3' fiajd ld,h wjika lsÍfuka miq kej; fiajhg m;a fkdùu'
130
4' fiajfhka bj;a lsÍu kshñ; fya;= ±laùfuka miq w.%dKavqldrhd úiska muKla l<
hq;= ùu'
5' fldñiu ;SrKhlg n,mEï lrkakl= remsh,a 1000 lg jeä fkdjk ovhlg fyda
jirlg fyda jeä fkdjk isr o~qjulg fyda ta o~qjï folg u fyda hg;a l< yels
ùu'
fufia úêúOdk fh§ug mshjr .;a; o fldñifï iajdëk;ajh uq¿ukska u wdrlaId lsÍug
fkdyels úh' weu;sjrekaf.a n,mEïj,g fldñiu k;= jQ wjia:d ;sìKs' fï ksid fldñiu
ksrka;rfhka úfõpkhg ,la úh'
1972 iuQydKAvq m<uq ckrc jHjia:dj uÕska iajdëk rdcH fiajd ixl,amh wfydais fldg
rdcH fiajh b;d meyeÈ,s f,i wud;H uKav,fha md,kh hg;g m;a lrk ,È' ta wkqj"
• rdcH ks,OdÍka m;a lsÍu" udre lsÍu" fiajfhka my lsÍu iy úkh md,kh wud;H
uKav,hg Ndr úh'
• w.ue;sjrhdf.a Wmfoia u; ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk by< rdcH ks,OdÍka
yer fiiq rdcH ks,OdÍka m;a lsÍfï j.lSu uq¿ukska u wud;H uKav,h i;= úh'
fï iïnkaOfhka rdcH fiajd WmfoaYl uKav,fhka woyia úuish hq;= úh' ^fuys
§ rdcH fiajd WmfoaYl uKav,h iy rdcH fiajd úkh uKav,fha ld¾hhka iy
wud;H uKav,fha rdcH fiajh iunkaO we;s n,h ms<sn| úia;rd;aul j .=rejrhd
idlÉPd l< hq;= h&
• fiiq úksiqrejka m;a lrk ,oafoa wêlrK fiajd fldñiu úisks' ^wêlrK fiajd
fldñiu ms<sn| .=rejrhd idlÉPd l< hq;= h&
• Widú l%ufha fjkila we;s lsÍug cd;sl rdcH iNdj úiska iïu; lrk mk;lska
isÿ l< yels nj jHjia:dfõ 121 jk j.ka;sfha i|yka lrk ,È' ^1973 wxl 44 ork
hqla;sh mis|,Su&
131
• tf;la mej;s Widú wfydais fldg my; i|yka Widú we;s lrk ,È'
1' wNshdpkdêlrKh
2' fY%aIaGdêlrKh
3' uydêlrKh
4' Èid wêlrKh
5' ufyaia;%d;a wêlrKh
• 1973 wxl 44 ork hqla;sh mis|,Sfï mk;ska Y%S ,xldfõ l,dm 16 lg fnod tla tla
l,dmh ;=< uydêlrKhla ne.ska msysgqjk ,È'
• ta tla tla l,dmh Èidj,g fnod Èid wêlrKh ne.ska msysgqjk ,È'
• tla tla l,dmh fldÜGdij,g fnod tla tla fldÜGdifhys ufyaia;%d;a wêlrKh
ne.ska msysgqjk ,È'
• wêlrK fiajd WmfoaYl uKav,h iy wêlrK fiajd úkh uKav,h msysgqjk ,È'
^fï uKav, fol ms<sn| j .=rejreka úiska úia;rd;aul j idlÉPd l< hq;= h&
udkj ysñlï wdrlaId lsÍu i|yd udkj ysñlï kS;s ix.%yhla wdKavql%u jHjia:djg
we;=<;a lsÍu ,snr,a m%cd;ka;j
% d§ wdKavql%uhkays ,laIKhla jk neúka Y%S ,xld wdKavql%u
b;sydifha m%:u jrg uQ,sl whs;sjdislï ms<sn| j.ka;sh f,dalfha fiiq rgj, uQ,sl
whs;sjdislï j.ka;s wkq.ukh lrñka msysgqjd ;sfí'
• i¾j idOdrKSh;ajh'
• w;a;fkdau;sl f,i Ôú; wysñ lsÍfuka ksoyia ùu'
• ksoyi iy fm!oa.,sl iqrlaIs; Ndjh'
• is;Sfï ksoyi'
• yDoh idlaIHfha ksoyi iy wd.ñl ksoyi'
• iajlSh ixialD;sh N=la;s ú£fï iy jeäÈhqKq lsÍfï ksoyi'
• NdIKfha iy woyia m< lsÍfï ksoyi'
hkdÈ whs;sjdislï jHjia:djg we;=<;a lr ;sìKs' 1972 whs;sjdislï ms<s.ekSula ,nd ÿkak
o tu whs;sjdislï mßÉfþofha ÿ¾j,;d lsysmhla mej;sKs'
1' fuu jHjia:dfjka i|yka whs;sjdislï wjir Èh yels iSudjkag hg;a lr ;sîu'
2' jHjia:dfjka whs;sjdislïj,g ks, ms<s.ekSu ,nd ÿkak o whs;sjdislï W,a,x>kh
jQ úgl ta iïnkaOfhka ffk;sl ms<sirK me;Sfï l%uhla fkd;sîu'
3' jHjia:dfõ olajd ;snQ fndfyda whs;sjdislï furg mqrjeishkag muKla iSud lr
;sîu'
4' jHjia:dfõ ms<s.kakd ,o whs;sjdislï lafIa;%h mgq tlla úh'
132
5' fuys i|yka jk whs;sjdislï merKs iajdNdúl whs;sjdislï iïm%odhfha tk isú,a
iy foaYmd,k whs;sjdislïj,g iSud úh'
1947 - 1972 jHjia:d hgf;a Y%S ,xldfõ wdKavql%u jHjia:d j¾Okh iy m%jK;d
hk f;audj my; i|yka lreKq weiqßka f.dv kÕkak'
01. Coomaraswamy, Radhika, (1984), Sri Lanka: The Crisis of the Anglo- American
Constitutional Traditions in a Developing Society, New Delhi: Vikas Publishing House
Ltd.
02. Cooray, L.J.M, (1984), Constitutional Government in Sri Lanka, Colombo: Lake
House Investments Ltd.
04. Jennings, Ivor, (1948), Comments on the Constitution, London: The Associated
Newspapers of Ceylon Limited.
05. Wilson, A.Jayaratnam, (1979), Politics in Sri Lanka, 1947-1979, London: The Macmillan
Press Ltd.
06. Wilson, A.J, (1958), ‘ Minority Safeguards in the Ceylon Constitution' In Ceylon Journal
of Historical and Social Studies
07. ú,aika ta' fÊ' ^1968& ,xld wdKavql%u jHjia:dj ms<sn| ksnkaOk" fld<U Y%S ,xld
m%ldYk iud.u
08. ú;dkjiï" w;=<" ^2007&" Y%S ,xldfú wdKavql%uh iy foaYmd,kh" uyr.u ;rxÔ
ms%kaÜia
133