Ramazan YETGİN - KPSS Tarih Notları

İSLAMİYET ÖNCESİ TURK TARİHİ

Türk kelim esinin anlamı = O lgun,m iğfer(çin),türeyen,nizam sahibi,güçlü kuvvetli

1------------------------------------ ,------------------------------------ 1

Çin (ilk)

Bizans (Türkiye) -> İlk Türkiye kelimesi bizansta geçti.

Arap
TIK LA Y IN :
Sasani (Şimdiki İran) facebook:
Kp ss Kaynak Arşivi
ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZİ Kp ss Doküman Arşivi

Anav = Orta Asya'nın en eski kültür merkezi ~1 KPSS

Afenesyova= Orta Asya'nın en eski Türk kültür merkezi

Tagar= Orta Asya'nın en gelişmiş kültür merkezi

Andronova= Orta Asya'da Türklerin atası kabul edilen kültür merkezi

Kelteminar= Bu ikisi önemli değil isimlerini bilsen yeter

Karasuk= —

Sibirya

1
TÜ RK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ

1) Kuraklık (iklim değişiklikleri ve kar fırtınaları)

2) Hayvan hastalıkları
3) Nüfusun çoğalması ve kaynakların hızlıca tükenm esi
4) Yeni yerler görme isteği
5) Türk cihan hakim iyeti iddiası
6) Boylar arası mücadele
7) Çin ve Moğol baskısı

TÜ RK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI

1) Türk kültürü yayılm ıştır.

2) Yeni Türk devletleri kurulm uştur.
3) Dil ve din yapımızda değişiklikler meydana gelmiştir.
4) Türk tarihinin bir bütün halinde incelenm esi zorlaşm ıştır.

BOYLAR

İSKİTLER (SAKALAR)

• Bilinen ilk Türk boyudur. En önemli hükümdarı "Alp Er Tunga"dır. (Unvanı: Afrasiyap veya
Büyük Savaşçı)
• İlk Türk kadın hüküm dar "Tom ris Hatun" bu boyun başında bulunur.
• Amazon adı verilen kadın savaşçılar bulunur.
• Balbal (m ezar taşı) dikme geleneğini başlatm ışlardır.
• Atı evcilleştirm işler bunu dünya tarihinde bir savaş aracı olarak kullanm ışlardır.
• Maden işletm eciliğinde ustalaştıkları için "Bozkırın kurm ayları" olarak anılırlar (KPSS)

Not= Üzengiyi ilk kullananlardır.

• Sanat eserlerinde hayvan üslubunu kullandılar.

• Günümüzde Rusya Federasyonunun içinde Yakut Türkleri olarak yaşam larını sürdürürler.

ASYA HUN DEVLETİ (BÜ YÜ K HUN DEVLETİ)

• Kurucusu "Teom an" başkenti "Ö tüken"dir. (Kutsal bölge veya Toprak Ana)
• M ete "Şan yü" unvanıyla tahta çıktı.
• M ete "Vatan Sevgisi"nden bahseden ilk Türk hüküm darıdır. (KPSS)
• M ete orduda onlu sistem i kullanarak Tunguzları ve Çin'i mağlup etti ancak topraklarına
katm adı. ( Katmamasının nedeni: Asimile olm am ak için)

N o t l: M ete'nin oğlu "Kiok"tan itibaren Çin'in yaşam tarzına karşı bir özenti başlam ıştır.

N ot2: Türk tarihinin ilk yazılı antlaşm ası Hunlar ile Çinliler arasında yapılan "Kuzey Şansi"
anlaşm asıdır.

N ot3: Orta Asya'da tüm Türk boylarını bir bayrak altında toplayan ilk devlettir.

N ot4: Batı Hun hükümdarı "Çiçi" istiklali feda etm eyi gülünç ve utanç verici bulm uştur. (KPSS)

2
 KAVİM LER GÖÇÜ

Batı Hun hükümdarı "Balam ir" önderliğinde Avrupa'daki kavimlerin yön değiştirmesi olayıdır. Bu
olayın sonuçları şunlardır:

- Roma ikiye ayrıldı.

- Avrupa Hun devleti kuruldu.
- Hristiyanlık yayıldı.
- Kilise güçlendi skolastik düşünce ortaya çıktı.
- İlk çağ kapandı orta çağ açıldı.
- Feodalite rejim i ortaya çıktı.
- Avrupa'nın bugünkü devletleri ortaya çıktı.

AVRUPA HUN DEVLETİ

Kurucusu "Balam ir"dir

Avrupa'da kurulan ilk Türk devletidir.
"Uldız" zamanında Anadolu'ya ilk defa ayak basılm ıştır. (KPSS)
Atilla zam anında:
Margos ant. Vergiye
Anatolyus a n t j bağladı

Atilla'nın Roma'yı alm aktan vazgeçme nedeni:

1) Papa I. Leon'un ricası.

2) Roma'nın Hristiyanlarca kutsal olması.
3) Batı Roma'nın gücünü kırdığına inanm ası.
4) Doğuda Sasani tehlikesinin bulunması

Atilla'nın Unvanları:

• Tanrının Kamçısı (Kırbacı)

Etzel
r
Nibelungen destanı

Hun burgant mücadelesi

V J
• Cesur kavim lerin efendisi

Not: Bugün M acaristan köklerini Atilla'ya dayandırır.

AVARLAR

• Bayan Han kurm uştur. (lakabı bayan kendisi erkektir.)

• 619 ve 626 yıllarında Sasaniler ile birlikte İstanbul'u iki defa kuşatm ışlardır. (İstanbul'u
kuşatan ilk Türk devletidir.)
• Üzengi yapım ını Avrupalılara öğretm iştir.
• Juan Juan türkleri olarak bilinir.
• Frank saldırıları sonucunda yıkılm ıştır.

Not: Hem Hunlar hem de Avarlar hem Orta Asya'da hem de Avrupa'da devlet kurm uşlardır.

3
PEÇENEKLER

• Boy halinde kalm ıştır devlet kuram am ıştır.

• İstanbul'u kuşatm ıştır.
• Bizans'ta ücretli askerlik yapm ışlardır.
• Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir.

UZLAR

• Oğuz'un M üslüman olanına "Türk" veya "Türkm en" - Hristiyan olanına ise "Uz" denir.
• Bizans'ta ücretli askerlik yapm ışlardır.
• Malazgirt savaşı sırasında taraf değiştirm işlerdir.
• Günümüzde Rom anya'nın Dobruca bölgesinde "Gagauz Türkleri" olarak yaşarlar.

M ACARLAR

• Soylarını Atilla'ya dayandırırlar.

• Türk tarihinde ilk defa Türkoloji enstitüsünü kurm uşlardır.
2008 yılından itibaren M acaristan'da Türk kurultayı düzenlenm ektedir.

BULGARLAR

• Kelime anlamı karışık - karışm ak dem ektir.

• İstanbul'u kuşatm ışlar zamanla ikiye ayrılm ışlardır.

İtil Tu n a

-Almış Han zamanında M üslüman oldular. Barış Han zamanında Hristiyan

-İbn-i Fablan Rihle (Yolculuk) adlı eserinde İtil uygarlı­ oldular

ğından bahseder. - Han unvanını terk edip Çar unva­

-İlk Müslüman Türk devletidir. -> MEB nını aldılar.

-Avrupa'nın kuzeyinde kurulm uş -> AÖF - Çar unvanını ilk kullanan ilk "Si -

İlk Müslüman türk devletidir. mon" dur

-İslam iyeti devletin resmi dini ->AÖL

haline getiren ilk Türk devletidir.

4
SİBİRLER

• Kelime anlamı yoldan sapan dem ektir.

• Daha sonra Sibirya ismini verm işlerdir.

KIPÇAKLAR (KUM AN LAR)

• Oğuzlar ile yaptıkları m ücadelelerde "Dede Korkut" hikayelerine. Ruslar ile yaptıkları
m ücadelelerde ise "İgor" destanına konu olm uştur.
• Kendilerine ait "Codex Cumanius" adında sözlükleri vardır.
• Bizansta ücretli askerlik yapm ışlardır.
• Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir. Daha sonra Eyyubilerin ve m em lüklülerin
ordusunda ücretli askerlik yapm ışlardır.
• "Desti Kıpçak" Orta Asya için kullanılm ış bir terim dir.

HAZARLAR

• Museviliği kabul eden ilk ve son türk devletidir.

• Kürk yolunu kullanarak zenginleşm işlerdir.
• Türgişlerle beraber Müslüman Araplarla savaşarak Orta Asya'nın ve M averaünnehir'in
İslam laşm asını bir süreliğine engellem işlerdir.
• Seyhun ile Ceyhun arasındaki bölgeye "M averaünnehir" denir.
• Türk tarihinde ilk kez ordusuna ücretli askerler alm ışlardır.
• M üslüm anların başlarına "Hazz" adı verilen yöneticiler atanm ıştır.
• Yaşadıkları dönem e "Pax Hazaria" denir. Yani hazar barışı.
• Günümüzde Polonya'da Karaim veya Karaçay Türkleri olarak yaşarlar.

ORTA ASYA'DA KALAN DİĞER TÜ RK BOYLARI VE DEVLETLERİ

KÖ KTÜRKLER

• Hun'lar dan sonra Orta Asya'da siyasi birliği kuran 2. Devlettir.

• Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
• Kurucusu "İl Kağan" ünvanlı "Bum in Kağan"dır.
• M erkezi Ö tüken'dir. (Ötüken tarih te birkaç boya daha m erkezlik etm iştir. Ötüken =Kutsal
bölge veya Toprak Ana)
• Devlet en parlak zamanını "M ukan Kağan" zamanında yaşadı.

Köktürk - Bizans işbirliği

5
Not(şekil)= Köktürkler ipek yoluna hakim olabilm ek için

Sasaniler ile anlaşıp Akhunları

Bizans ile anlaşıp Sasanileri mağlup etm iştir.

Not= Orta Asya'dan Bizans'a ilk elçi gönderen devlet Köktürk'lerdir. Gönderdiğimiz elçi "M aniac
(m anyak)" onlardan bize gelen ise "Zem orkhas"tır.

Not2= Tapo Kağan zamanında kendisinin Budizm'e girmesi sonucu halkı ile arası açılm ıştır.

Not3= 50 senelik Çin esareti dönem inde önce "Kürşad" ardından "Nişufu" istiklal ayaklanması
başlatm ıştır.

KUTLUKLAR (II. Köktürk Devleti)

• Kurucusu derleyen toplayan m anasında ilteriş ünvanlı "Kutluk Kağan"dır.(KPSS)

• Bu devletin kuruluşunda Vezir Tonyukuk'un rolü büyüktür. Vezir Tonyukuk: Apa Tarkan ve
Türklerin Bism arc'ı olarak anılır. (KPSS)
• Ayrıca Vezir Tonyukuk ilk Türk tarihçisi ve yazardır.
• "Orhun Abideleri" bu devletin zamanında yazılm ıştır.

UYGURLAR

• Kelime manası olarak Uygur= Akraba, m üttefik, uygar(m edeni) ve Çin kaynaklarında şahin gibi
dolaşan hücum eden anlam ındadır.
• Kurucusu "Kutluk Bilge Kül Kağan"dır.
• "Bögü Kağan" zamanında manezyim dinine girdiler. (KPSS)

Bu dinin etkisi ile;

1) Et yem ek yasaklandığı için savaşçılık duyguları gerilem iştir.

2) Başkent Ötüken'den Karabalgasun'a taşınm ıştır.
3) Sulaman kanalları açtılar tarım yaptılar. (Türklerin tanıdığı ilk bitki "Yonca" yetiştirdiği ilk
bitki "D arı"dır.
4) Türk tarihinde ilk kez yerleşik yaşam a geçen devlet oldular.
5) Uygurlar şehirler inşa ettiler. (Uygur şehirlerine "Balıg" adı verilir.)
6) Tapınak ve Saray yaptılar yapmış oldukları bu tapınak ve sarayla ilerde Selçuklu ve
Osmanlı devletinde yapılan külliyelerin kaynağını teşkil etm iştir.
7) Bu dinin etkisiyle resim sanatı gelişti. (KPSS)
8) Bu dinin etkisiyle hüküm darlarına "Aytengri" ve "Kün" unvanları verilm iştir.
9) Çin'den harf hareketli matbaa getirilm iştir. İlk defa Türk tarihinde kütüphane kuruldu.
10) Türk tarihinde ilk kez örgün eğitim kurumunu oluşturdular.
11) Türk tarihinde ilk kez vakıf teşkilatı oluşturdular.

Not= Türk tarihinde ilk eğitim faaliyetlerine Asya Hun'larında rastlanır.

12) Türk tarihinde orta oyununu bularak Türk tiyatrosunun tem elini atm ışlardır.
13) Pandomim, şam ve operayı buldular.
14) Uygarlar dünya tarihinde en çok Moğolları etkilediler. Moğollar Uygurlara "Benim
Hocam" diye hitap etti.
15) Türk tarihinde ilk kez kağıt para "Çav" kullandılar.

6
 16) Çin kaynaklarında Uygur tuzu veya Tatar tuzu olarak bilinen ve Çin'e ihraç edilen madenin
ismi "N isa'dır."
17) Faiz'le borç para vererek Türk tarihinde bankacılığın tem elini attılar.
18) Töreleri yazılı hale getirdiler.

Not= Uygurlarda duvar resmi (firesko) ve ilk defa m inyatür sanatı gelişm iştir.

19) Uygurların yapm ış oldukları sanat eserleri Talas savaşı sonucu batıya taşınm ıştır.

KIRGIZLAR

• Dünyanın en uzun destanı olan "M anas" ın sahipleridir.

• Ölülerini yakan kavim dir.
• Dünya tarihinde uluslararası yarışm a düzenleyen ilk devlettir.
• Kırgız adına ilk defa Orhun Abidelerinde rastlanm ıştır.
• Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk devletidir.

KARLUKLAR

• İslam iyeti kabul eden ilk Türk boyudur.

• Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk boyudur.
• Karahanlılar devletinin kuruluşunda etkili olm uşlardır.
• Talas savaşı sırasında Abbasileri desteklem işlerdir.

AKHUNLAR

• Afganistan'a bir süreliğine hakim olm uştur.

• Köktürk - Sasani işbirliği sonucu yıkıldılar.
• Bu devletin diğer adı "Eftalit"tir.

OĞUZLAR

• Oğuz kalabalık dem ektir.

• Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletini kuran boydur.

TABGAÇLAR

Not= Tabgaçlar önemli geçmiş senelerde çıkm am ış bu sene çıkma ihtimali var.

• Kuzey Çin'e 200 yıl egemen olan Türk devletidir.

TÜRGİŞLER

• Kendi adına para bastıran ilk Türk Hükümdarı "Boga Tarkan"dır.(KPSS)

BAŞKIRTLAR

• 1730-36 yıllarında Rusya'ya başkaldırm ışlardır.

• Günümüzde Rusya Federasyonunun içinde "Başkurdistan" devleti olarak yaşarlar.

Not= Bu boylardan hariç "Kim ekler" adında da bir Türk boyu vardır.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

7
 İSLAM İYET ÖNCESİ KÜLTÜR VE M EDEN İYET

- DEVLET YÖNETİM İ
a) Hüküm dar

G ö revleri:

• Kurultaya başkanlık etm ek.

• Ordunun başında sefere çıkmak.
• Törelerin değişmesi için kurultaya teklifte bulunmak.
• Adaleti ve eşitliği sağlamak
• Açı doyurm ak çıplağı giydirmek.

SEM BOLLERİ UNVANLARI

Otağ (Çadır)
Nevbet (Davul) Han
Tuğ (Sancak) Hakan
Tac Yabgu
Taht (Örgin) İlteber
Katuz (Sarguç)(Hayvan tüyü) İlteriş (Kutluk Kağan)
Yay İl Kağan (B Kağan)
Kama İdikut
Kemer (Kur) Tanhu
Kamçı (Berge) Şanyü (M ete Kağan)
Tay (Ziyafet) Erkin
Ordu İlig
Kılıç

b) Gök Tanrının H üküm darı Donattığı Y e tkile r

KUT KÜÇ (GÜÇ) ÜLÜŞ

(Siyasi) (Askeri) (Ekonomik)

Kut= Devleti yönetm e yetkisinin Göktanrı tarafından bir hükümdara ve onun ailesine verildiğine
inanılan anlayıştır. Yani ülke hüküm darın ve ailesinin ortak malıdır.

V eraset anlayışı düzensizdir. Kimin tahta geçeceği belli değildir. Buda taht kavgalarına sebep

devletlerin kısa sürede yıkılm alarına yol açm ıştır.

8
 c) D evlet G ö revlileri ve Kavram lar

Ayuki= Hükümdar Yarguci= Yargıç, hakim

Apa= Sivil yönetici (Apa Tarkan, Vezir Tonyukuk) Tigin= Kağan'ın oğlu

Ağılığ= Hazineden sorumlu İnanç(İnal/Ataman)= Kağan'ın eğitmeni

Ayguci= Vezir Şad= Hanedan üyesi komutanı (Tigin'in unvan

Tudun= Vergi memuru almış hali)

Tutuk= Askeri vali Otacı(Emçi)= Doktor, hekim

Böri= Köktürklerdeki Kağan m uhafız alayı Buyruk= Bakan

Tarkan= Hun komutanı Yarlığı= Kağan'ın emri

Sübaşı= Oğuzlardaki ordu komutanı Tamgacı(Bitikçi)= Yazıcı

d) İkili Te şkilat
- Devletin sağ-sol, kuzey-güney veya doğu-batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilm esidir.
- Devletin merkezi doğudur. Hakan doğuda oturur.
- Batıda ise Hakan'ın kardeşi "Yabgu" ünvanıyla oturur. Batı iç işlerinde serbest dış işlerinde
doğuya bağlıdır. Bu tü r yönetim anlayışlarına "federatif devlet anlayışı" denir.

Bu uygulama Türk devletlerinin yıkılışını kolaylaştırm ıştır. İlk olarak Asya Hunlarında
uygulanm ıştır. Eğer seçeneklerde Asya Hunları yoksa Köktürkler alınacak.

e) Ku ru ltay (Toy/Kengeş)

Ö zellikleri:

1) Tüm devlet ve toplum sal sorunlar görüşülür. (Dini konularda dahil)

2) Her zaman ve her an toplanabilir.
3) Hakanın isteği ile töreleri değiştirir.
4) Töreye uymayan Hakan'ı görevden alır yeni Hakan seçer.
5) Bazen karar bazen danışma organıdır.
6) Tüm üyelerine "Toygun" denir. Bu üyeler şunlardır: Hakan, Hatun, Boy Beyleri, İleri Gelenler,
Kom utanlar ve Hanedan üyeleri.

Türk Devletlerindeki Diğer M eclisler

Avrupa Hunları Seçkinler Meclisi

Tuna Bulgarları M illet Meclisi
Peçenekler Komenton
Hazarlar İhtiyarlar Meclisi
Tabgaçlar Nazırlar Meclisi

9
 - HUKUK
- Sözlü hukuk kurallarına töre denir. (Töreleri yazılı hale getiren uygurlardır)
- Tö reler Hakan'ın isteği kurultayın kararıyla değişebilir.
- Törelerin ilk 4 maddesi değişmez.
1) Körilik (Adalet) -> Bu 2015'te çıktı
2) Uzluk (İyilik/Yararlılık)
3) Tüzlük (Eşitlik) _J Bu ikisi önemli çıkabilir.
4) İnsanlık
- Tüz : Toplum ile devletin birbirlerinin görev ve sorum luluklarını karşılıklı bildiren yazısız
sözleşm eye denir.

Not: İslam öncesinde idam vardır. Hapis cezaları kısadır. M ahkem e başkanına yarguci denir.

- SOSYAL HAYAT
- Monogami tipi evlilikler görülür.
- Anneye "Ög" Babaya "Kang" denir.
- Halkın kaldığı çadırlara yurt denir.
- Düğünlere "törün" denir.
- İçkiye "kım ız" denir.
- Halk eğlencelerine "şölen" denir.
- Toplum un tem el taşı ailedir.

Türkiye Cum huriyeti İslam Öncesi

Devlet İl

1
M illet
*Bodun KESİN KPSS

| | İYİ BİL HER

Soy (Boy) Boy (Bad) ~ SENE SORULDU

1
Sülale Urug
1
I
Aile
I
Oğuş

Göçebe Yaşam ın Sonuçları:

• Savaşçılık ve bağımsızlık duyguları gelişir.

• Çadırcılık ve dokum acılık gelişir.
• Yazı geç kullanılır.
• Kölecilik - sınıf farklılıkları bulunmaz.
• Hapis cezaları kısa olur.
• Yapılan sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır.
• M im ari ve şehircilik bulunmaz.

10
 - ORDU
- Ücretsizdir. (H azarlar hariç)
- Savaş zamanı herkes askerdir.
- Türkler dünyayı en çok askerlik alanında etkilem iştir.

Dünyaya etkilerim iz şunlardır:

1) Onlu sistem i bulmamız.

Onbin kişilik gruba tüm en denir. Görevlisi ise tüm enbaşıdır.

2) Et konservesi yapm ayı öğretmemiz.

3) Üzengi yapım ını öğretmemiz.
4) Ceket pantolon ve çizmeyi bulmamız.
5) Savaş taktiklerini öğretmemiz. (Hilal, Turan, Sahte Ricat, Pusu ve Kurt Kapanı)

Not: İslam öncesinde düşmanın durum unun öğrenilmesi amacıyla gönderilen keşif birine "Yelm e"
denir. Yelm enin Osmanlıdaki karşılığı ise " Akıncı" dır. (KPSS Çıkar)

5) BİLİM VE SANAT

Takvim

M atem atik Astronomi

Kullandığımız takvim ler

1) 12 Hayvanlı Takvim Güneş Yılı

2) Hicri Takvim Ay Yılı
3) Celali Takvim Güneş Yılı
4) Rum i Takvim Güneş Yılı
5) Miladi (Gregoryan) Takvim Güneş Yılı

M inyatür

Resim

Fresko YOK

Heykelcilik HAT

Halıcılık (Pazırık Halısı) (Belli değil) TEZHİP

M adencilik (Esik Kurganı) (Altın Elbiseli Adam - Hunlar) VİTRAY

Çinicilik Ahşap işlemeciliği, oymacılığı, kakmacılığı

Dokumacılık

Çadırcılık

11
 6) MÜZİK VE SPOR

Ir / Küg = Melodi / Beste

Kopuz = Saz

Çevgen = Saz

Seğirtme = Yaya Yarışı (KPSS)

Kureş = Güreş

Tepük = Futbol

Cirit

Gökbörü Oyun

Kızbörü

Çevgan

Okçuluk

Not: Okçuluk ile uğraşanlara "Kem ankeş" adı verilir

Not: Osmanlıdaki hünerli at binicilerine "Cündi" denir.

7) DİN V E İNANIŞ

D inler İnanışlar Kavram lar

Gök Tanrı Atalar Kültü -> M ezar ziyareti Kült -> İnanç

Şamanizm Doğalar Kültü -> Taş İnancı Yuğ -> Cenaze töreni

Budizm Yer - Gök - Su İnancı Kurgan -> Mezar

M aniehizm Totemizm (Ongunluk Tamu -> Cehennem

Hristiyanlık 3 semai Uçmağ -> Cennet

M usevilik dine giren Balbal (Bengütaş) -> M ezar taşı

İslam iyet Türklerdir Eşük -> Kefen

Kam (Baksı) -> Din adam ı(Gök Tanrı)

Şaman -> Din adamı (Şamanizm)

Umay -> Tanrıça, m elek ruh

V
Yuğ = Ölümden sonra yaşam yoktur. (Testte çözerken şifre olması am acıyla)

Kurgan, Tam u, Uçmağ, Balbal = Bu dördü ise ölümden sonra yaşamı belirtir.

Not: İslam iyete geçtikleri halde "Balbal" ı devam ettiren -> Akkoyunlular ve Karakoyunlular

Not: "Kurgan" Anadolu ve Orta Asya'da "Tüm ülüs" adını alır.

12
 8) EKONOMİ

Türk tarihinde ilk parayı bastıran belli değil.

Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı "Baga Tarkan" dır.
Parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk devlet "Köktürkler" dir. (KPSS)

P ara la r Cinsi
Yarm ak Madeni
Kamdu Bez
Kuanpoyu Bez
Böz Bez
Çav Kağıt

Not: Çav "Uygurlar" tarafından kullanılm ıştır.

9) YAZI VE EDEBİYAT

Alfabeler

Orhun Bize ait olan Kiril

Uygur J milli alfabeler Fars

Çin Arap

Sağd Latin

EDEBİYAT
T ---------------------------- *
YAZILI SÖZLÜ

1. Yenisey Kitabeleri= Türk tarihinin bilinen en Sav: Atasözü

eski kitabesidir. (Okunam am aktadır) Kırgızlara aittir. Sagu: Ağıt

2. Bugut Yazıtları= Köktürklere ait en eski kitabe­ Koşuk: Şiir veya Şarkı

dir. (Okunam am aktadır.) Hikaye: Dede Korkut

3. Orhun Abideleri= Kutluklar zamanında yazılm ıştır. Destanlar

Alp Er Tunga / Şu İSKİTLER
M oğolistan'da bulunur. Türk tarihi ve edebiyatının

ilk yazılı eseridir. Bir tarafı Türkçe bir tarafı Çincedir. Oğuz Kağan( M etehan'ı ASYA HUNLARI
anlatır )

Halkın hüküm dara, hükümdarında halka karşı görev­ Atilla / Sihirli Geyik AVRUPA HUNLARI

leri anlatılm ıştır. Çin entrikalarına karşı alınabilecek Ergenekon / Bozkurt KÖKTÜRKLER
önlem ler yazılm ıştır. Türü siyasetnam e'dir. Çözen
Türeyiş / Göç UYGURLAR
adam Danimarkalı "W illiam Tham son" dur. "Runik"
Manas KIRGIZLAR
yazı çeşidiyle yazılm ıştır. İlk çözülen kelime "Tengri"dir.
Şan Kızı BULGARLAR
(KPSS) Vezir Tonyukuk , Kültigin ve Bilge Kapan adına di­

kilm iştir. Yaradılış ALTAY TÜRKLERİ

13
 Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
Türk tarihinin ilk yazarı ve tarihçisi Vezir Tonyukuk'tur. Diğer 2 yazıtı "Yolluk Tigin" yazm ıştır.

4. Karabalgasun Yazıtları

5. Moyen - Çur Yazıtları \

6. Sine Uşu Yazıtları UYGURLAR

7. Terhin veya (Taryat) Yazıtları /

ÜNİTE 2

İLK M ÜSLÜM AN TÜ RK DEVLETLERİ

Talas Savaşı (A tlık Savaşı)

- Çinliler ile Abbasilerin Orta Asya'ya egemen olm ak için yaptıkları bu savaşta Karluklar,
Abbasileri destekledi.
- Savaş sonunda Karluklar topluca islam iyete girdi.
- Savaş sonunda kağıt ilk defa Çin dışında "Sem erkand" ta üretilm iştir.
- Sem erkand ilerde "Şehirlerin Şahı" ünvanını alacaktır.
- Ayrıca "Kaşgar" kentide "Işıldayan İnci" ünvanını alm ıştır.
- Bu savaş Türk - İslam tarihinin başlangıcı sayılm ıştır.
- Ayrıca Uygurlara ait olan sanat eserleri batıya taşınm ıştır.

ORTA ASYADA KURULAN İLK M ÜSLÜM AN TÜ RK DEVLETLERİ

1) Karah anlılar (2016 m üfredat değişikliği ile = AFRASİYAP OĞULLARI) (KPSS )

- Orta Asya'da kurulm uş ilk M üslüman Türk devletidir.

- Kurucusu "Bilge Kül Kadirhan" dır.
- Yönetici Türk, halkı Tü rk'tür. (Karluk, Yağma, Çiğil, Tuhsi)
- Resmi dilleri Türkçe'dir. (Bu iki durum ulusçu karakterde olduklarını gösterir.)
- "Satuk Buğra Han" zamanında İslamiyeti kabul ettiler. (ismini Abdülkerim olarak değiştirdi)
- İslam iyeti devletin resmi dini haline getiren ilk "Büyük Türk devletidir."

Not: Karahanlıların Şifresi: Orta Asya ve Büyük

- Bim arhane adı verilen hastaneler inşa ettiler.

- İlk Türk İslam m edresesini kurdular.(Sem erkand m edresesi / Tamgaç Buğrahan zamanında
açıldı)
- Dünya tarihinde ilk burslu öğrencilik sistem ini başlattılar.
- İlk Türk - İslam edebi eserlerini yazdılar.
- Ribat adı verilen kervansaraylar inşa ettiler.

Ribat'ın Kervansaraydan farkı.

-Güvenlik

-Din yaym a merkezi

-Yol güvenliği

-Gazilerin sığınak merkezi

14
 - Gulam sistem ini ilk defa kullanm ışlardır.
- Gulam= Kelime manası esir edilm iş köle dem ektir. Savaşlarda toplanan esirlerden askere
uygunluk taşıyanları önce gulam hanelerde daha sonra ise askere alındığı sistem dir. Bu
sistem in Osmanlı Devleti'ndeki karşılığı "Pençik"tir.

2) Gazneliler

- Afganistan'ın Gazne kentinde kurulm uştur. Kurulduğu yerin adını alm ıştır.
- Kurucusu dünya tarihinde ilk defa padişah unvanını kullanan "Alp Tigin"dir.
- En önem li hükümdarı "Gazneli M ahm ut"tur.
- M ahm ut Abbasileri, Şii Büveyh oğulları baskısından kurtardığı için kendisine halife tarafından
• Zamanın Yeganesi 2016
• Alem in Aslanı Meb
• Sultan (Dünya tarihinde ilk defa kullanan liderdir).

Unvanları verilm iştir.

Ayrıca M ahm ut(17) ve oğlu M esut (11) zam anlarında Hindistan'a toplam da 28 sefer
yapılm ıştır. Afganistan, Pakistan ve Bangladeş devletleri m üslüm anlaşm ıştır.

Seferler sonucunda Hindistan'daki kast sistem i zayıflam ıştır. Ayrıca ordu ve toplum çok uluslu hale
gelm iştir. Buda yıkılışına zemin hazırlam ıştır.

Not: M ahm ut'un yapm ış olduğu 17 seferin ilk 4'üne M ahm ut'un sarayım ın en değerli hazinesi dediği
"Biruni"de katılm ıştır.

Gazneliler Selçuklular ile yaptığı 1035 Nesar

1038 Sarash

ve 1040 Dandanakan savaşlarını Selçukluya kaybederek yıkılış sürecine

girm iştir. Gaznelileri "G urlu"lar (Afganlar) yıkm ıştır.

15
 3) Büyük Selçuklu Devleti (1040 - 1157)

- Dandanakan savaşı sonunda İran'da kuruldu.

- Resmi dilleri Farsça'dır.
- Devlet ismini Selçuk Bey'den alır ancak kurucusu Tuğrul Bey'dir.
- Ayrıca Selçukluların Atası "Dem iryaylı" lakaplı"Dukak Bey"dir.

BSD kazandı Hareketleri

1048 yılında Bizans ile yapılan Pasinler Savaşı kazanıldı.( Gürcü kralı "lipalit" esir alındı).

Daha sonra kendisi Bizans ile yapılan bir anlaşma sonucu serbest bırakıldı. 1055'te ise Tuğrul Bey
Bağdat seferini yaparak Şii Büveyhoğullarına tam am en son verdi. Böylece İslamın koruyuculuğu
tam am en Türklere geçti. Sefer sonunda halife Tuğrul Beye "Doğunun ve Batının hüküm darı" unvanını
verdi. 1058 yılında yapılan bir törenle halife tacını Tuğrul Bey'e devretm iştir.

Not: Tuğrul Bey ünlü İslam alimi İmam-ı Azam Ebu Hanifi'nin mezarını ziyaret edip üzerine Türbe
yaptırm ıştır.

- 1064'te Sultan Alparslan Ani(Kars) şehrini feth etti. Bunun üzerine halife kendisine "Ebul Feth
(Fetihlerin babası) unvanını verdi.(KPSS)
- 1071'de ise Alparslan M alazgirt'te "Romen Diyojeni" yendi.

M alazgirt Savaşının Sonuçları şunlard ır:

1) Anadolu'nun kapısı Türklere açıldı.

2) Anadolu'da ilk Türk - İslam devletleri kuruldu.
3) Türkiye tarihi başladı.
4) Türkleri tek başına yenem eyeceğini anlayan Bizans, Avrupa devletlerinden yardım isteyerek
Haçlı seferlerine neden oldu.
5) İlk defa Bizans im paratoru M üslüman bir sultanın eline esir düştü.

Not: Sultan M elik Şah Büyük Selçukluya en parlak zamanını yaşatan hükümdardır.

B.S.D ' nin Yıkılm a N edenleri

1) Hasan Sabbahın başlatm ış olduğu Batınilik faaliyetleri

2) Abbasilerin gizli faaliyetleri
3) Tahta kavgaları
4) M elik ve Atabayların bağımsızlık çalışmaları
5) Oğuzların devlete küsmesi.
6) Yıkılm asının en önemli nedeni = 1141 Karahitaylarda yapılan "Katvan" savaşının kaybedilmesi.

16
 M ISIR'D A KURULAN İLK TÜ RK - İSLAM DEVLETLERİ

1) TOLUNOĞULLARI

Mısırda kurulan ilk Türk - İslam devletidir. Abbasilerin bir valisi olan "Tolunoğlu Ahm et"
tarafından kurulm uştur.

Not: (KPSS)= Abbasilerin zayıflam asıyla ortaya çıkan küçük şehir devletlerine "Tevaif - i M ülük" denir.

Tolunoğulları bir Tevaif - i Mülük devletidir.

- Tolun: dolunay dem ektir.

- M aristan adında hastaneler inşa etm işlerdir. (KPSS)
Not: M aristan derse Tolunoğulları
Bim aristan derse Karahanlılar yap
- Bu devlete Abbasiler son verm iştir.
2) IHŞİDLER (AKŞİTLER)
- Ihşid = Kelime manası prens dem ektir.
- Kurucusu Muhammed Bin Togaç'tır. (Ferganalı M uham m ed).
- Hicaz bölgesine egemen olan İlk Türk - İslam devletidir.
- Hicaz orta dem ektir. 4 Şehir

Mekke M edine Tayif Hayber

- Halife, Muhammed Bin Togaç'a nur yüzlü, güneş gibi parlak anlamında "Akşit" unvanını
verm iştir.

Not: Fatim iler Şii karakterli bir Arap devletidir. Bir Türk - İslam devleti değildir. Dünyaca ünlü "El
Ezher" üniversitesini inşa etm işlerdir. Yapmış oldukları kütüphaneler batılılar tarafından bir dünya
harikası (KPSS) olarak nitelendirilm iştir. Fatim ileri haçlılar yıkm ıştır.

3) EYYU BİLER

1187 yılında Haçlılar ile yapılan Hıttin (KPSS) savaşını kazanarak Kudüs'ü haçlılardan geri

alm ıştır. Dünyaca ünlü Musevi hekim ve filozof "İbn - i M eymun" bu devlette yaşam ıştır. Ayrıca
Avrupalı şövalyeler arma sistem lerini Eyyubileri örnek alarak oluşturm uştur.

Arm a bilimine = Herallik adı verilir.

4) M EM LÜ KLER
- Resmi dilleri Arapçadır.
- V eraset sistem i tek değişik olan Türk devletidir. [Em irler (kom utanlarda) tahta çıkabilir.)
- Moğolları dünya tarihinde yenen ilk devlettir.(1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan savaşları)
- Memlüğün kelim e manası kölemen dem ektir.
- M em lüklerin diğer adı "Devlet - i Türkiye" dir.
- 1258'de İlhanlılar Abbasilere son verince "Küçük Abdurrahm an" bakıcısı tarafından
M em lüklere kaçırılm ıştır. Böylece halifelik M em lüklere geçmiştir.
- 1517'de Yavuz Sultan Selim "Ridaniye Savaşı"yla M em lüklere son verm iştir.
- M em lüklerden günümüze kadar kalan en önemli eserler;

Kayıtbay Camii, Kavalun Camii, Sultan Baybars Camii

17
 ORTA ÇAĞ VE YENİ ÇAĞDA KURULAN DİĞER TÜ R K DEVLETLERİ

1) AKKOYUNLULAR
- Şii karakterli bir tü rk devletidir.
- Kur'an'ı Kerim'i Türkçeye çevirm işlerdir.
- Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getirm işlerdir.
- En önem li hükümdarı "Uzun Hasan" dır.

(KPSS) NOT: Avrupa saraylarında Uzun Hasan'ı Fatih'ten ayırm ak için kendisine "Küçük Türk"
denilm iştir. "Büyük Türk" ise Fatih'tir.

(KPSS) - 1402 Ankara savaşından sonra Osmanlının siyasi rakibi olm uşlardır.

- 1473 Otlukbeli savaşı öncesi Akkoyunlu elçisi "Ali Kuşçu" Fatih'e gönderilm iştir. Kendisi
Fatih'in davetiyle öm rünün son 2 senesini Osmanlı Devleti'nde geçirm iştir. (Kendisi
Rasathane kurm am ıştır.)
- 1473 Otlukbeli savaşıyla yıkılm a sürecine girm işlerdir.
- Ali Kuşçu'dan hariç "Celalettin Devvani ve İsa Savcı" (bunlar m atem atikçidir) gibi bilginler
yetiştirm işlerdir.
2) TİM U R İM PARATORLUĞU
- Kendisi Türk yönettiği ırk Moğol'dur.
- Lakabı "Lenk" tir. (Aksak dem ektir.)
- Türk tarihine iki defa zarar verm iştir.

1) Altın Orda Devletini parçalayarak Rusya'nın güçlenmesini sağlam ıştır.

2) Osmanlı Devleti'ni Ankara savaşında mağlup ederek Fetret dönem ine sokmuştur.

- Tim ur zamanında yetişen Bilim insanları şunlardır;

1) Uluğ Bey 3) Hüseyin Baykara

2) Ali Kuşçu 4) Ali Şir Nevai

3) BABÜ R İM PARATORLUĞU (1526 - 1858)

- Yeni Çağ'da kurulup Yakın Çağ'da yıkılan tek Türk - İslam devletidir.
- Kurucusu Babür Şah hayatını "Vekayi" (Babürnam e) adlı eserinde toplam ıştır.
- Şah Cihan eşi M ümtaz Sultan için (Ercüm ent Nurbanu Sultan sonradan da Begüm oldu)
Hindistan'ın Agra kentinde bir anıt mezarı olan "Tac M ahal" i yaptırdı.
- Babürlere İngilizler son verdi.
4) HARZEM ŞAHLAR
- Kurulduğu bölgenin ismini aldı.
- Kendini Büyük Selçuklu devletinin varisçisi olarak görmüştür.
- Tarihte "O trar Faciası" nı yaşam ıştır. (KPSS)
- 1230 yılında Anadolu Selçuklular ile yaptığı Yassı Çimen Savaşı'nı kaybettiler.
- İlhanlılar son verm iştir.

18
 5) CENGİZ İM PARATORLUĞU
- Cengiz Han Türk töresinden ilham alarak "Yasanam e - i Büzürg" ü oluşturdu. (Cengiz yasaları)
- Ölmeden önce Türk töresi gereği devleti oğulları ve torunları arasında paylaştırdı.

1 i i i
İlhanlılar Çağatay Altın Orda Kubilay

(İRAN) (Azerbaycan) (Karadenizin Kuzeyi) (ÇİN)

KPSS: 1258'de (Asimile oldu)

Abbasilere son verdi (M arko Polo ziyaret etti)

6) KARAKOYUNLULAR
- Akkoyunlular son verm iştir.
7) SAFEVİ DEVLETİ
- Şah İsmail tarafından İran'da kurulan Şii karakterli bir Türk devletidir.
- 1514 Çaldıran savaşıyla Yavuz'a yenilip tarih sahnesinden silinm işlerdir.

İLK M ÜSLÜM AN TÜ RK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE M EDENİYETİ

1) DEVLET YÖNETİM İ

A) Hüküm dar

İslam öncesinde Kut anlayışı, ikili teşkilat ve hükümdarların kullandıkları Han ve Hakan gibi
unvanların kullanılm ası Türk kültürünün devamlılığını gösterir.

SEMBOLLERİ UNVANLARI
Yay Örgin Han
Kılıç Otağ Hakan
Tuğ Kotuz Erkin
Nevbet İlig

Hutbe Bey
KPSS Tıraz (Elbise) Sultan
Hilat (Hediye) Padişah
İslam iyet
Berat (Atama Onayı) Sultan - ı Azam
Sonrası
Asa (Baston) Şah
Çet (Ayetli Şemsiye) Melik
Sikke (Para)

Not: Ok ( ok yok sorularda düşme) Not: Kağan (yok sorularda dikkat)

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

19
 B) DEVLET GÖREVLİLERİ

Amid => Sivil Yönetici

(KPSS) Amil => Selçuklularda vergi toplayan kişidir.

Şıhne => Askeri vali

M uhtesip => Belediye başkanı (Çarşı ve pazarı denetler) (Osmanlıdaki karşılığı

"Şehrem ini)

Yuğruş => Vezir

M elik => Hükümdarın Oğlu

Atabey => M elik Eğitmeni (Osmanlıdaki karşılığı "Lala")

(KPSS) Hacip => Hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili devlet adamıdır;

• Hükümdar ile hüküm et, hükümdar ile halk arasındaki ilişkileri düzenler.
• Elçileri kabul eder protokolü düzenler.
• Uygun gördüklerini Divan - ı M ezalim 'e çıkarır.
• Haciplerin sayısı 1'den fazladır. (Tek bir kişiye hacip denmez)
• Bunların arasındaki en bilgiliye "HasHacip" - "Hacib - ül Hüccap" - " Ulu Hacip"

Ve Gazneliler'de ise "Hacib - i Büzürg" denir.

C) SARAY GÖREVLİLERİ

N O T : ________ dar (-cı, -c,) dar sonda olursa cı ci anlamı katar.

dar_______ (kurum görevlisi) dar başta olursa kurum görevlisini belirtir.

________ i ___________ortada i olursa sondan oku (Aşk - ı memnu => Yasak aşk gibi)

Candar (Cancı) = Hükümdarı korur.

Alem dar (Alemci)= Hükümdarın bayrağını taşır.

Şarapdar = Hükümdarın içecekleri ile ilgilenir.

Silahdar = Hükümdarın silahları ile ilgilenir.

(KPSS) Cam edar = Hükümdarın kıyafetleri ile ilgilenir.

Taştdar (Abdar) = Hükümdarın tem izlik işlerine bakar.

Çaşnigir = Hükümdarın yiyecekleri ile ilgilenir.

Hasdar = Hükümdarın sofrasını düzenler.

(KPSS) Em ir - i Ahur = Hükümdarın atları ile uğraşır

Em ir - i Şikar = Hükümdarın av partilerini tertip eder.

20
 D) DİVAN - I SALTANAT

Selçuklularda devlet m eselelerinin tartışılıp karara bağlandığı yere denir. Bu divana

bağlı alt divanlar şunlardır;

Adı Özelliği G örevlisi

Divan - ı İstifa Ekonomik işlerle uğraşır M üstevfi

KPSS Ceysül Arz Askeri işlerle uğraşır Emir - i Arz

(Divan - ı Arz)
Divan - ı Tuğra Yazışma işleri ile uğraşır Tuğra - i
(Divan - ı İnşa )
Dıvanı İşraf Ülkeyi denetler M üşrif - i M emalik

Niyabeti Saltanat Hükümdar yokken toplanır Naib

KPSS -Devlet m em urları hakkındaki

şikayetleri inceler
-Siyasi davalara bakar (Vatana
DİVAN - I ihanet gibi) SULTAN
MEZAZLİM -M uhtesib'in yerine
getiremediği kararları uygular
-Katipleri aracılığıyla vakıfları
denetler

2) HUKUK

İlk Müslüman Türk devletlerinde hukukun oluşmasında ;

1) Göktürk - Uygur - Akhun - Sasani gelenekleri

2) İslamın getirdiği esaslar

3) Oğuzların kabilecilik anlayışları etkili olm uştur.

______ M ahkem eler_____

Şer-i Örfi

-Evlenme - Sosyal Güvenlik konularına bakar.

-Boşanma -Emir - i DAD (Kadı)

-M iras -Emir - i DAD (Başkadı)

-Zina

-Hırsızlık

-Mürted Olma (Dinden dönme) NOT: Askeri davalara ise Kadıleşker

Kadı (Hakim) -Savaştan kaçma (Kadıasker) bakar.

Kadı ül Kudat (Başkadı) -Ticaret

21
 3) SOSYAL HAYAT

İm arathane = Aşevi

Debbahhane = Deri işlenen yer

Tabhane = M isafirhane

Kapan = Tek bir cins malın satıldığı yerlerdir.

Bedesten = Her türlü ticari malın alınıp satıldığı kapalı çarşıdır.

Sebil = Çeşme

Arasta = Çarşı

Bargah = Saray

Tutm aç = Türklerin milli yemeği

Tekke = Şehirlerdeki din öğretilen kurum lardır.

Zaviye = Tekkenin küçüğüdür.

Kümbet = Siyasiler, eşleri ve kom utanların yaptıkları anıt mezar.

Türbe = Dini şahsiyetlerin yattığı m ezarlar

Külliye = Cami yanlarına yapılan toplu yapılardır.

Darülafiye =

Darüşsıhha =

Darüşşifa = HASTANE

M aristan =

Bim aristan =

4) TO PRAK YÖ N ETİM İ

MİRİ
-Has= Geliri hükümdarlara
ayrılan topraklardır.
-Vakıf= Geliri kamu yararına
ayrılan topraklardır.
İkta= Geliri devlet memurla­
rına ve komutanlara ayrılan
topraklardır.
MÜLK
İkta Sisteminin Faydaları
X 1)Toprağın boş kalması engellenm iştir.
Öşri HARACİ
2) Düzenli vergi toplanm ıştır.
(Müslüman) (Gayrimüslim)
3)M em urun maaşı ödenm iştir.
4) M asrafsız ordu kurulm uştur.
5) Bölge daha güvenli hale gelm iştir.
Savaş zamanı askere cebelü
Barış zamanı askere sipahi denir

22
 5) ORDU

i I i i i
Gulam lar M elik ve Atabeylerin Yardımcı Eyalet Askerleri Bağlı Beylik ve

Devletlerin Ordusu

-► Osmanlıdaki Karşılığı (Kapıkulu)

Saray Ordunun vurucu kısmıdır.

-Hükümdarı ve sarayı korur. Sadece türklerden oluşur.

-Başkentte bulunur. İkta gelirleri ile geçinir.

-3 Ayda bir maaş alır.

"Biştegani" denir.

-Her ırktan asker bulunabilir.

6) EĞİTİM (Kesin Soru Çıkar)

İsim leri Tarihsel Önem i Devleti

SEMERKANT İlk Türk - İslam M edresesi Karahanlılar
YAĞIBASAN Anadolu da açılan ilk Türkistan M edresesi Danışm entliler
NİŞABUR Tuğrul Bey zamanında açılan BSD'nin ilk Büyük Selçuklu
m edresesidir.
NİZAMİYE M EDRESELERİ -İlk olarak Sultan Alparslan zamanında Büyük Selçuklu
(16 Tane) Nisabur (1064)'te açıldı.
-En ünlüsü Bağdat'ta (1077) açıldı.
M edreselerin açılma nedenleri şunlardır;
1) Bilim insanı yetiştirm ek
2) Devlet memuru ihtiyacını karşılam ak
3) Zararlı fikir akımlarına karşı fikir
üretebilm ek.
M edreselerde Okutulan Dersler;

A kli Bilim ler (P o zitif Bilim ler) Nakli Bilim ler (Dini Bilim ler)
- Riyaziye -> M atem atik - Megazi (Savaşlar)
- Hesap -> M uhasebe - Hadis (Sözleri)
- Cebr -> M atem atik - Sünnet (Davranışları)
- Simya -> Kimya - Siyar (Hayatı)
- Heyet -> Astronomi - Arapça
- Müsellesat-> Trigonom etri - Farsça
- Nücum -> Astroloji - Kelam (İslam Felsefesi)
- Sosyoloji -> İbn-i Haldun (M ukaddime) - Tefsir - Kıraat
- Hendese -> Geom etri - Meal - Fıkıh (İslam Hukuku)
- İcma - Tecvid

23
NOT:

• Ünlü İslam felsefeciler şunlardır;

- El Kindi => İslam felsefesinin kurucusu.
- Farabi
- Gazazli
- Biruni
- İbn - i Sina
• Hadis ilmiyle uğraşana "M uhaddis" denir. Ünlü M uhaddisler;
- Buhari
- Tırm ızi
- Ebu Davud
- Ebu Müslüm
• Tefsir işiyle uğraşana "M üfessir" denir.
• M edrese öğrencisine "Danışm end" denir.
• Öğretm enine "M üderris" denir. (T.C. de Profesöre denktir. (KPSS)
• Alınan diplomaya "İcazetnam e" denir. (Nereden alınırsa alınsın icazetnam edir)

Esere => Telif

Yazara => M üellif *KPSS

Ciltleyene => M ücellit O İyi Bil

Çoğaltana => M üstensih

M ühür Sanatıyla => Hakkah

Uğraşana denir.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

24
 7) İlk Türk - İslam Bilim İnsanları

İsim leri II. İsim leri Eserleri

-Dünyanın ilk modern müzik kitabını yazmıştır.
-Felsefecidir.
Muallim - i Sani Kitabül Musiki
-İlimleri sınıflandırm ıştır.
FARABİ İhsaül Ulüm -BM fikrini bulmuştır.
Al Pharibius El M edinetül Fazıla -İslam dünyasında pozitif bilimleri başlatmıştır.
-Erdemli şehir eserinde devlet nasıl yönetilir
bahsetmiştir.
-Eserinde cennete gidilecek yoldan bahsetmiştir. (Dini
ilimlerin ihyası)
GAZALİ Hüccetül İslam İhyaül Ulumiddin
-Nizamiye medreselerinin Bağdat'taki rektörlüğünü
yapmıştır.
Batınilik ile savaşmıştır.
-Dünyada Newton'dan önce yer çekiminin varlığını
söylemiştir. *KPSS*
BİRUNİ El Üstad Asrül Bakiye
-Dünyanın çapını hesaplamıştır.
-Jeodazi (yeryüzü inceleme) ilmini bulmuştur.
*KPSS* - " İnsanın içinde bir kurt vardır. Bu kurt insanı
hasta eder. Bu kurdu ne yazık ki günümüzde görmek
imkansızdır." Diyerek mikrobun varlığını ortaya
İBNİ SİNA Avicenna Kitabüş Şifa koymuştur.
El Kanun- u Fit Tıp - Eseri "El Kanun" Avrupa'da yy. ca ders kitabı olarak
okutulmuştur.
- "Kasri meyili" bulmuştur.
-İbni Sina'dan sonra Avrupa'da en çok tanınan
hekimimizdir.
ZEKERİYA Rzahes El Havi
- Çiçek ve kızamık hastalığı arasındaki farkı ortaya koyan
ERRAZİ Ansiklopedisi ilk bilim insanıdır.
-Modern dünyanın kurucusudur.
-Atomun parçalanbileceğini ilk öne süren bilim insanıdır.
CABİR İBNİ Geber Kitabül Kimya
* KPSS*
HAYVAN -Alaşımlardan yapay altın elde etm iştir.
-İlk defa hassas terazi kullanılmıştır.
2016 M EB* -Küçük kan dolaşımını Galen'e göre doğru açıklayan ilk
bilim insanıdır. *KPSS
İBNİ NEFS
-Fotoğraf makinasının mucididir.
-Karanlık odayı bulmuştur.
2016 M EB*
-Günümüzde fiziğin ışık bilimi sahasında (optik) kanun ne
Kitabül M enazir kabul ediliyorsa ilk ortaya koyan bilim insanıdır.
İBNİ HEYSEM - Tüm zamanların en iyi optikçisidir.
-Robotik ve sibernetik biliminin kurucusudur.
-Artuklular zamanında yaşam ıştır.
CEZERİ İbnül İzz Kitabül Hiyel
-Leonardo da vinci Cezeriyi kendine örnek almıştır.
(Benim babam demiştir.)
İBNİ RÜŞT Avereos -Aristoyu Avrupalılara tanıtm ıştır.
-Her zaman aklı ön planda tutm uştur.
HAREZMİ Algorisma Hisabül Cebr vel -Cebr'in kurucusudur.
-0 (sıfır) ı kullanmıştır. Ondalık sayı sistemini bulm..
Mukabele
-İslam dünyasında Astronomi ile uğraşan ilk bilim
insanıdır.
FEZARİ
- "Usturlab" adı verilen bir aletle Güneş ve Ay
tutulmalarını hesap etmiştir.

NOT: İnsanlık tarihinde ilk uçuş denem esini gerçekleştiren "Abdullah İbni Finnas" tır. (2015 M üfredat
değişikliği) *KPSS

25
 8) İLK TÜRK - İSLAM YAZILI EDEBİ ESERLERİ

YAZAR ESERLERİ KİM E SUNULDUĞU

YUSUF HAS KUTADGU -Mutluluk veren bilgidir. Tamgaç Bugra Han
HACİP BİLİG -İlk Türk - İslam yazılı edebi eseridir. (Uluğ Kara
-Türü siyasetnamedir. Buğrahan)
KAŞGARLI DİVAN - I -Etnograf, haritacı ve toplum bilimcidir. El Muktedbillah
M AHMUT LÜGATİT -Türkçenin daha zengin bir dil olduğunu oğlu
TÜRK belirtmek için bu ansiklopedik sözlüğü yazmıştır. Ebu Kasım
-Eser arapça yazılmıştır. Abdullah
-Eserinde Türk dünyasına ait harita bulunur.
EDİP AHM ET ATABETÜ'L -Hakikatlerin eşiği anlamına gelir. Tasavvufi bir Emir Sipahsalar
YÜKNEKİ HAKAYIK eserdir.
AHMED DİVAN - I -Lakabı Piri Türkistan'dır. Satuk Buğra Han
YESEVİ HİKMET -İlk Türk musavvıfıdır.
-Mezarını buldurup üzerine Türbe yaptıran Türk
imparator Timur'dur. *KPSS
UTBİ TARİH - İ Gazneliler dönemini anlatan tarihçidir. Gazneli M ahmut
YEMİN
*Yeni Eklendi PENDNAME *KPSS - Yaşadığı olayları çocuklarına ve
SEBÜKTEGİN komutanlarına öğüt şeklinde anlattığı eseridir.
FİRDEVSİ ŞEHNAME -Biyografik bir eserdir. Gazneli M ahmut
-İran Turan mücadelesini anlatır.
-Burada Afrasiyab olarak geçen Türk Hükümdar
"Alp Er Tunga" dır.
ÖMER RUBAİ -Cebr ile çalışmaları ile ünlenmiştir. Sultan M elik Şah
HAYYAM -Sultan Melik Şah'a sunulan Celali takvimini
hazırlayan heyetin başkanlığını yapmıştır.
-Aşk,doğa,sıla,gurbet ve ahiret üzerine şiirler
yazdı.
V. NİZAMÜL SİYASETNAME -Gerçek adı "Ebu Ali Hasan"dır. Sulltan M elik Şah
MÜLK -Lakabını halife vermiştir.
-İlk Türk atabeyidir.
-Devlet nasıl yönetilir onu anlatmıştır.
ALİ ŞİR M UHAKEM ETÜL -Timur döneminde yaşamış Çağatay Türkçesinin
NEVAİ LÜGATEYN en önemli şairidir.
-Türkçe'nin Farsça ve Hintçe'den daha zengin bir
dil olduğunu belirtmek amacıyla bu eseri
yazmıştır.

9) M İM ARİ V E SANAT

A) M im ari

KARAHANLILAR -Ayşe Bibi Türbesi

-Arap Ata Türbesi
GAZNELİLER -Ribat - ı Mahi
-Leşgeri Bazar Cami -> KPSS
-Zafer Kuleleri
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ -Diyarbakır Ulu Cami
Genelde eserleri;
- Tedris - Nişabur
- Tahran - İsfahan
- Rey ve - Bağdat'ta bulunur.

26
N OT: Bu dönem de m im aride çifte dönemi başlamıştır.

Ayrıca ilk defa Uygurların kullanm ış oldukları "Türk Üçgeni" kullanılmaya devam edilm iştir.

Eserlerin çifte yapılm asının sebebi;

- Barış zamanı M üslüm anları namaza çağırmak.

- Savaş zamanı düşmana karşı gözcülük yapm aktır.
- Çift devleti sembolize eder.
- Çift derse SELÇUKLU Dört ve Altı derse OSMANLI DEVLETİ'dir.

B) SANAT

a) Hat Sanatı

- Arapçayı güzel yazma sanatıdır.

- Uğraşana hattat denir.
- İslam ile birlikte en fazla gelişen sanat dalıdır.
- İlk büyük Türk hattatı "Am asyalı Yakut" tur. *KPSS

b) M in yatü r

- Resmin yerini alan sanat dalıdır.

- Perspektif kurallarına uyulm ayan bu sanat dalında içinde çizilen kişilerin büyüklük ve
küçüklüklerinin statülerine bağlı olarak değiştiği sanat dalıdır.

Bu tasvir sanatıyla uğraşana M usavvir veya Nakkaş denir.

- "El Cezeri" yapm ış olduğu m ekanik tasarım ları "otom ato" adlı m inyatür eserinde toplam ıştır.

c) Tezhip

- Altınlam ak, yaldızlam ak anlam ına gelir. Kitap dışı ve içi süslem elerde kullanılır.
- Uğraşana müzehhip denir.

NOT= Bu sanat dallarından hariç "Ebru,vitral,sedef,ahşap işlem eciliği,oym acılığı,kakm acılığı,m alakari,

telkari, çadırcılık, halıcılık, çinicilik, dokumacılık, maden işlemeciliği" gibi sanat dalları gelişirken resim
ve heykel gerilem iştir.

27
 ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075 - 1308)

- 1075'te Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik'te kuruldu.

- 1092'de başlayan I. Haçı seferi sonunda merkezini İznik'ten Konya'ya taşıdı.
- Zamanla DDSMA'ya son vererek Anadolu'da ilk defa Türk siyasi birliğini sağladı.
- 1176 yılında ise Tarihe Kumdanlı , Yurttutan veya en bilindik adıyla M iryakefalon savaşını
Bizans'a karşı kazanarak Anadoluyu kesin Türk yurdu haline getirdi. *KPSS (altı çizililer)
- Sultan I. M esut'tan itibaren ise kaynaklar Anadolu'dan "Türkiye" diye bahsetm iştir. (Bizans
kaynaklarında)

Anadolu Selçuklularında ticareti geliştirm ek için ya p ılan lar:

1) Antalya (Alaiye), Sinop, Samsun ve Sudak alındı.

2) Dünya tarihinde ilk defa mala sigorta uygulandı.

3) Yol üzerine kervansaraylar yapıldı.

4) Güm rük vergileri düşürüldü.

5) Kıbrıs krallığı ve Venedik devletiyle ticari antlaşm alar yapıldı.

NOT1: Antalya'da Hristiyanların oturdukları m ahallelere "M ina" adı verilir.

*KPSS NOT2: Alaiye kenti Konya örnek alınarak imar ettirilm iştir.

NOT3: Sivas Anadolu Selçuklularında ticarette bir istasyon merkezidir.

NOT4: Kayseri'de uluslararası bir pazar olan "Yabanlu Pazarı" kurulm uştur.

*KPSS NOT5: Anadolu'da denizciliğin öncüsü Anadolu Selçuklu Devleti'dir.

28
 - 1230'da ise Harzem şah'larla yapılan Yassı Çimen savaşı kazanıldı (Elazığ) Ancak bu durumu
fırsat bilen İlhanlı'lar Harzem şahlar devletine girerek bu devlete son verdi. Böyle ASD ile
İlhanlılar arasındaki tampon bölge ortadan kalktı.
- 1240 yılında Türk tarihinin ilk dini nitelikli toplumsal ayaklanm ası olan "Babaishak isyanı"
çıkm ıştır. İsyan 2 senede zor bastırılınca bu durumdan yararlanan İlhanlı'lar Sivas
yakınlarındaki Kösedağ'da ASD'yi mağlup ettiler. Bu savaşın sonuçları şunlardır:

1) Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.

2) Anadolu da ikinci Türk devletleri kuruldu.

3) ASD İlhanlılara bağlı hale geldi.

4) Anadolu İlhanlılar tarafından tahrip edildi.

ANADOLU'DA KURULAN II. TÜ RK DEVLETLERİ

Denizci D evletin Adı Kurulduğu Yer Tarihsel Önem i

X Osmanoğulları
X Larende (Karam an)
Karamanoğulları
**
X Karesioğulları
**
X Dulkadiroğulları
**
** X Germ iyanoğulları
** V Hamitoğulları
V Aydınoğulları
**
V Menteşeoğulları
**
V Candaroğulları Kastamonu/Sinop
X Sahipataoğulları
X Ramazanoğulları
V Saruhanoğulları
X Kadıeretna
Söğüt M erkezi otoritesi en güçlü olan Türk - İslam
devleti
Kendini ASD varisi olarak gördü. Osmanlıyı çok
Konya uğraştırdı. 1277 Karamanoğlu M ehm et Bey
Türkçeyi resmi dil ilan etti.
Balıkesir Osmanlı devletine katılan ilk devlet
Çanakkale
Maraş Osmanlı devletine katılan son devlet (M araş
Ulu Cami Dulkadiroğullarına aittir)
Kütayha Osmanlı devletine çeyiz yoluyla gelen devlet
Isparta/Antalya Osmanlı devletine para yoluyla katılan devlet
Aydın Türk tarihinde ilk defa Venedik'e kapitülasyon
veren devlet **K P S S **
Muğla Günaybatı Anadolunun Türkleşm esinde etkili
oldu. Rodos'u bir müddet ellerinde tuttu.
Afyon
Adana Tarihsel Önemi Yok
Manisa
Sivas

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ KÜLTÜR VE M EDEN İYETİ (BSD İLE FARKLARI)

1) D evlet Yönetim i

a) Hüküm dar

Sembol Unvan
Keykubat (Büyük Sultan
Aynı Keyhüsrev
Keykavus

Key -> Sultan dem ektir. (Farsça'dan etkilendiğini gösterir.)

29
 b) Divan - ı Ata

- ASD'de devlet m eselelerinin görüşüp tartışıldığı yere denir.

- Alt divanlar BSD ile aynıdır. Ekstra olarak.
- (KPSS) İkta topraklarının dağıtımından sorumlu "Divan - ı Pervane" vardır. Buranın
görevlisine ise "Pervaneci" denir. Osm anlı'daki karşılığı ise "Nişancı" dır.

NOT: Ayrıca Divan - ı Berid = Posta Teşkilatı

Şarta = Jandarm a Teşkilatı

Meliküs Sevahil = Deniz Kuvvetleri Komutanı

2) İlim İnsanları
Hz. M evlana M esnevi / Kebir

Hacı Bektaşi Veli M akalat

Yunus Emre Risalettini M ushiye

Nasreddin Hoca Nükte ustasıdır.

*KPSS Garipnam e
Aşık Paşa
*KPSS Anadolunun İbni Sina'sıdır
Hacı Paşa
Gülşehri M antıkur Tayr / Kuşların Dili

Ravendi Selçuklu Tarihi (Hıyasettin Keyhüsreve sundu)

Sadrettin Konevi Konya'ya isminin veren bilim insanı

*KPSS Şeyh Ekber lakaplıdır.

Muhiddin Arabi
3) Ekonom i

ASD 'de ekonomiyi ahilik teşkilatı yönlendirm iştir. Bu teşkilat esnaf birliğidir. Ahi kelime

olarak kardeş dem ektir. Bu teşkilatı kuran Dericilik işi ile uğraşan ve Bağdat'tan Kırşehir'e gelen Şeyh
N asrettin'dir. Kendisi Tüm esnafın başı sayıldığı için lakabı "Ahi Evran'dır"

Bu teşkilatın m erkezleri: Kırşehir

Konya ve

Kayseri'dir.

Bu teşkilatın kuruluş yapısı felsefesi ve amacı Ahi Evran'ın yazdığı "Letaif - i Hikmet"
kitabından öğrenilir.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

30
 Bu teşkilatın özellikleri şunlardır:

1) Gayrim üslim ler girem ez. (Bu durum dini bir teşkilat olduğunu da gösterir)

Not: Avrupa'da ise "Gild ve Hansa" teşkilatlarına da M üslüm anlar giremez.

2) Esnaflar Fütüvetnam e'ye uym ak zorundadır. (Yalan söylem em ek, zina ve hırsızlık
yapm am ak gibi)

3) M esleki eğitim verilir. (Çırak, kalfa, usta)

4) Fiyatlar belirlenir. ("N arh" kesmek veya "Narh sistem i)

5) Esnaf kazancının bir bölümünü "Orta Sandıkta" toplar. Bu toplanan paralar ile yeni dükkan
açacaklara kredi verilir.

Not: Ahi Evran'ın eşi Fatma Bacı'da esnaf eşlerini eğitmek yetim kız çocuklarını korum ak ve onlara
m eslek kazandırm ak am acıyla "Aşına, eşine, işine" dikkat et prensibiyle "Bağcıyan - ı Rum" u
kurm uştr.

4) Anadolu'da Eser Bulm a

D P Jro fı / fCeJ^l^e

3. M ı ı i t \ ı * f# k ;u Ü J <

Anadolu Selçuklu Devletinin İlkleri

- ASD'den kalma en eski Cami "Konya Aladdin Cam i"dir.

- ASD'den kalma en eski kervansaray "Alayhan"dır. *KPSS
- ASD'den kalma en eski m edrese "Kayseri Koca Hasan M edresesi"dir.
- ASD'den kalma en eski hastane "Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası" ve "külliyesidir.
Anadolu'daki ilk hastane kabul edilir.

31
 OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE M EDEN İYETİ (Ç iftli senelerde hep soru geldi) (4soru geliyor)

1) DEVLET YÖNETİM İ

A) M erkez Teşkilatı

a) Hüküm dar

G örev ve Y etkileri

- Ordunun başında sefere çıkar.

- Divana başkanlık eder. (Fatih'e kadar)
- Herhangi bir konu hakkında kanun çıkarır. (Kanunname)
- Herhangi bir konu hakkında yazılı görüş belirtir. (Hattı Hümayun)
- Herhangi bir konuda em ir verir. (Ferm an)
- Herhangi bir şeyi yasaklar (içki, tütün gibi..) (Yasakname)
- Herhangi bir bölgedeki haksızlığı giderir. (Adaletnam e)
- Herhangi bir devlet m em urunun m allarına el koyar. (M üsadere) *KPSS*
- Herhangi bir devşirm e çocuğunu öldürebilir. (Kutluk hakkı) -> kutluk olm ayabilir yanlış yazmış
olabilirim .

Son 2 madde padişahın yargılama yetkisinin olduğunu gösterir.

- Herhangi bir kişiyi himayesi altına alır. (Am anname)

- Herhangi bir devlet memurunu göreve atar, görevden alır veya aylığa bağlar. (Beratnam e)

Not= Osmanlı Devletinde padişahlar cülus töreni ile tahta çıkarlar ve Eyüp Sultan türbesinde kılıç
kuşanırlar.

Not2= Osmanlı devleti kültür ve m edeniyetini oluştururken İlhanlılar, Selçuklular ve Gazneliler'i

kendine örnek alm ıştır.

Not3= Osmanlı devletinin damgaları ok ve yaydır.

b) H üküm darlık Unvan ve Sem bolleri

SEMBOL UNVAN

Bey
73 TANE VAR Gazi
Sultan
AM A DİKKAT "OK" YOK Han
Padişah
Hüdavendigar

NOT= Osmanlı devletinde ilk sultan ünvanını kullanan I. M urat değildir. 2015 M üfredat değişikliği ile

"Orhan Bey" olm uştur. Ünvanı = Sultanül Guzat

Bu iki not çok önem li KPSS'de çıkm a ihtim ali yüksek.

H üdavendigar ünvanı ise I. M urat tarafından kullanılm ıştır. Hüdavendigar Bursa'nın eski adıdır.

32
 c) Osm anlı D evletinde V erase t D eğişiklikleri

Osman Bey Ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.

I. M urat Ülke hükümdar ve oğullarına aittir.

İLK

Fatih Sultan M ehm et Ülke padişahındır.

I. Ahm et Ülke en büyük (ekber) ve en akıllı (erşet)

SON erkek üye tarafından yönetilir.

Son Madde Önemli KPSS

d )Ş e h zad e

7 yaşından 12 yaşına kadar eğitim görürler. 12 yaşında devlet tecrübesi kazanması

am acıyla "Lalalar" eşliğinde:

Isparta

Denizli

Trabzon

Çankırı

Çorum

Sivas

Antalya Şehzade Sancakları

Amasya

Kütahya

Bolu

Manisa

Kefe (Kırım ) ve

Rum eli'ye gönderilirler. _

Gittiklerinde "Çelebi Sultan" ünvanını alırlar.

33
 e) Başken tler

Söğüt

Karacahisar

Bilecik Kuruluş

Bursa

İznik

Edirne

İsta n b u l----- ^ Yükselm e

İstanbul -> Konstantiniye

İslambol

Payitaht İstanbul'un Diğer Adları

Dersaadet

Asitane

İstanbul'da Görev Yerleri ve Sorumlu Kişiler

BOĞAZLAR Kaptanı Derya

ADALET Taht Kadısı
GÜVENLİK Yeni Çeri Ağası
İMAR İŞLERİ Mimarbaşı

* K P S S -> BELEDİYE İŞLERİ Şehremini

GENEL Sadrazam
GECELERİ GÜVENLİĞİ Asesbaşı
SAĞLAYAN

f) Saraylar

- Osmanlı devletinin ilk sarayı Orhan Bey döneminde Bursa'da yapılan "Bey Sarayı"dır.

- Osmanlı devletinin en uzun süre yönetim merkezliğini yaptığı saray ise Fatih zamanında yapılan
"Topkapı Sarayı"dır.

-Osmanlı devletinin ilk ısıtmalı sarayı Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesinde bulunan "İshak Paşa Sarayı" dır.
(18.yy. da yapılan bu sarayda batı etkisi vardır.)

-Tamamı Avrupa sarayları örnek alınarak yapılan mimarlığını "Serkis (Garabet) Balyan'ın yaptığı
"Dolm abahçe Sarayı"dır.

-Yapımına III. Selim zamanında başlanan ve ikinci Abdülham it'in yönetim merkezi olarak kullandığı
saray ise "Yıldız Sarayı"dır. 2016 yılından itibaren ise C.başkanı RTE tarafından kullanılacaktır. *KPSS*

-Bu saraylardan hariç Beylerbeyi ve Çırağan Sarayı'da vardır.

34
 TO PKAPI SARAYI

i 1
BİRUN (DIŞ) ENDERUN (İÇ) HAREM (KIZ)

-Elçiler burada kabul edilir. -Kelime manası iç içeri dem ektir. -Kelime manası "haram " yasaktır.

-Divan toplantıları buranın "Babüssaade -Okuldur. -Padişahın ve ailesinin özel hayatını geçirdiği

Kapısı" nda yapılır. (2015 m üf. Değişikliği) KPSS-Kuran I.M urat'tır (1363 - Edirne) yer.

NOT: Divan kaldırılınca devlet sorunları -Devlet memuru yetiştirir. -Okuldur. (Kızların okulu)

Sadrazam Konağı veya Osmanlı Hükümeti -Devşirme çocukları alınır. -Erkek çocuk doğurana "Haseki" denir. İlk

anlam ına gelen "Rab- ı Ali" de yapılm ıştır. (Türkler alınm az.) haseki "Sultan Nilüfer Hatun" dur.

-Yahudiler devşirilm ez. NOT: İstanbul Haseki Eğitim ve Araştırm a

Çok f -II. Mahmud önemi azalan Enderun'un yerine Hastanesini "Hürrem Sultan" yaptırm ıştır.

Ö nem li devlet memuru ihtiyacını karşılam ak için kendi

KPSS kurduğu " Mekteb - i M aarif - i Adliye" den kar­

şılam ıştır.

NOT: İlk defa devşirm e sistem ini "Yıldırım Bayezit" kullanm ıştır.

35
 g) Divanı Hüm ayun

- Devlet m eselelerinin görüşüldüğü divandır.

- *KPSS* Kuran Orhan Bey'dir. Kaldıran II. M ahm ut'tur.
- Fatih'e kadar padişahlar, Fatih'ten sonra ise sadrazam lar başkanlık etm iştir.
- En üst yargı organıdır.
- Müslim - gayrimüslim fark etm eksizin davalara itirazda bulunabilir. Burada verilen karar
değişmez. (Bu yönüyle Divan - ı M ezalim 'e benzer)
- Alınan kararlara hüküm denir.
- Bu hüküm lerin kaydedildiği defterlere "M ühim m e" denir. (2008 yılından itibaren Bakanlar
Kurulu kararları da yine mühim m e defterine kaydedilir.) -> KPSS

Alınan bu kararları: Tahvil

Amedi

Rühus

ve Beylikçi kalem leri yazıya geçirir.

- Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında Şeyhülislam karar verir.
- Son söz padişahta olduğu için divan bir danışma meclisidir.

h) Divanın Ü yeleri (KPSS'lerde bu başlık hep gelir çok dikkat!)

1) Padişah

Son söz ondadır.

2) Sadrazam (V ezir - i Azam )

- Padişahtan sonra gelen en yetkili devlet adamıdır.

- Günümüzün başbakanıdır.
- Padişahın mührünü taşır.
- Padişahın sefere çıkamayacağı durumlarda "Serdar - ı Ekrem " ünvanını alarak sefere
çıkar.
- *KPSS* Sadrazam sefere çıktığunda ise yerine Sadaret Kaym akam ını bırakır.

3) V ezir (Kubbe Altı V eziri)

- Günümüzün bakanıdır.
- Devlet işlerine yardım cı olur.
- Ayrıca sayıları zamanla artm ıştır. (Sınırların genişlem esine paralel olarak)
- İlk vezir "Alaaddin Paşa" dır.

4) Kazasker

- Günümüzün milli eğitim ve adalet bakanı'dır. M üderris ve kadı ataması yapar.

- Doğuştan M üslüman olma zorunluluğu vardır.
- Sayıları 2 tanedir. (Rumeli > Anadolu)
- Divana gelen itiraz davalarını sonuçlandırır. Verdiği karar bozulmaz.
- Ayrıca bu tuttuğu dosyalara "Ruznam çe" denir.

36
5) Defterdar

- Günümüzün m aliye bakanıdır. (BSD'de de ise buna "m üstevfi" denir.)

- Bütçe yapar hesap tutar.
- İlk bütçeyi Orhan Bey yapm ıştır. Ancak modern bütçeyi IV. M ehm et'in sadrazamı
"Tarhuncu Ahm et Paşa" yapm ıştır.
- Sayıları 2 tanedir. (Rumeli > Anadolu)

Baş defterdar da denilir.

NOT: Devlet üçlü hazineye III. Selim zamanında geçmiştir.

6) Nişancı

- Devletin yazışm alarından sorum ludur.

- Divan'a atam asını Fatih yapm ıştır.
- Örfi hukuktan sorum ludur.
- M edrese çıkışlıdır.
- Tapu ve kadastro işlem lerine bakar.
- *KPSS* Fethedilen bölgelerin sosyo ekonomik yapısını "Tahrir defterlerine" kaydeder.
- Tım ar topraklarının dağıtımından sorum ludur.

7) Reisülküttab

- 17. yy. da nişancıdan ayrılarak divana üye oldu.

- Devletin dış yazışm alarından sorumlu hale getirildi.
- Reisülküttab'lıktan sadrazamlığa atanan ilk ve son kişi "M ehm et Rami" efendidir.
(Karlofça anlaşm asındaki başarılarından dolayı atanm ıştır.)
- Divanın gündemini reisülküttab belirler.

8) Kaptan - ı Derya

- Divanın doğal (daim i) üyesi değildir.

- Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını hızlandırır.
- Divana atanan ilk Kaptan - ı Derya (Kanuni zamanı) Barbaros Hayrettin Paşa'dır.

9) Yeniçeri Ağası

- Rütbesi vezir ise katılır.

10) Şeyhülislam

- Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında karar verir.
- Bu karara "ifta" yayınlanana ise "fetva" denir.
- Şeyhülislam protokolde sadrazam a denktir.
- İlk şeyhülislam "M olla Fenari" dir.
- İlk şeyhülislam ı idam ettiren Osmanlı padişahı ise IV. M urat'tır.

37
 I) Yönetici Grupları

Seyfiye İlmiye Kalem iye

(Kılıç) (Din + Hukuk + Eğitim) (Kalem)

Padişah Şeyhülislam bu sınıfın Defterdar

Sadrazam başkanıdır. Reisülküttab

Vezir İmam Nişancı

Yöneticiler Din
Beylerbeyi Müezzin Katip

Sancakbeyi Kazasker

Kaptan - ı Derya Kadı

Hukuk Bu konudan 2014'te
Levent Naip soru geldi. Bu sene
gelmez. Ezberlem e oku
Subaşı M üderris geç
Eğitim
Yeniçeri Ağası Muid
Asker
Kapıkulu Ocağı

Tım arlı Sipahiler

B) Taşra Teşkilatı

1840'a kadar uygulanan Vilayet Nizamnamesi (Bu kısımdan soru gelmez 2 kere soruldu)

Birim A dalet G üvenlik Yönetici

EYALET Kadı Subaşı Beylerbeyi

SANCAK Kadı Subaşı Sancakbeyi

KAZA Kadı Subaşı Kadı

Subaşı
KÖY Naip (T.Sipahi) Kethüda
(Yiğitbaşı)

1840 Vilayet Nizamnamesi 1871 Vilayet Nizamnamesi

Birim Yönetici Birim Yönetici

*KPSS Eyalet (Vilayet) Vali

Sorarsa
EYALET M üşir (Vali) Liva (Sancak) M utasarrıf Kaymakam
SANCAK M utasarrıf Sıralama ->
Kaza Kaza Müdürü
(Kaym akam )
Sorar
KAZA Kazamüdürü Nahiye Nahiye Müdürü
KÖY M uhtar Köy M uhtar

Not: N ahiye yen i eklendi DİKKAT !

38
 EYALETLER

Saliyan eli Eyaletler ^ ^ S a liy a n e s iz Eyaletler Y u rtlu k - O caklık İm tiyazlı H üküm etler

(Saliyaneyi sil yerine Maaşsız -M emura maaş verilm ez -Aşiretlerin yoğun olduğu yerlerdir. -Ayrıcalıklı eyaletlerdir.

maaş yaz) (M aaşlı eyalet) -Geçinmesi için toprak verilir. -Aşiret liderlerinin bir takım kazai -Bazıları asker verir vergi ver­

-M emura direk maaş (yıllık) -Tımar sistem i uygulanır. (devletsel) hakları vardır. Örn: Ver mez.

olarak verilir. -M erkeze yakın eyaletlerdir. gi toplam ak gibi. -Bazıları vergi verir asker ver­

-Geçinmesi için toprak verilm ez. Kütayha Osmanlıda Özerk bölgelerdir: mez.

-Tımar sistem i uygulanmaz. Rumeli 1) Dersim (Tunceli) -Bazıları ne asker ne vergi ve­

-M erkeze uzak eyaletler. Basra 2) Çölem erik (Hakkari) rir.

M ısır Adana -Bazıları kendi yöneticisini

Trablusgarp (Libya) Sivas di seçer.

Cezayir -> Dayı Maraş Yöneticiler

O
Fas Karaman Eflak (Romanya)

Tunus Diyarbakır Boğdan(Moldova) o VOYVODA

Sudan Trabzon Erdel (Rom anya-M acaristan)

Yemen Kırım I HAN

Habeş (Etiyopya) Hicaz I y EMİR

NOT: Osmanlı
Mekke M edine Tayif Hayber
devletinin eyalet
s ay ısı 36'dır. NOT: Hicaz bunlar arasında en im tiyazlısıdır.
Eflak v e Boğda n'ın

Sadece Osmanlı'daki
39
Özel Adı MEMLEKETEYN
KPSS Kesin Çıkar

NOT: Saliyaneli eyaletlerde:

- Vergileri toplam ak için yapılan ihaleye iltizam .

- İltizamı kazanana m ültezim .
- Ömür boyu veriliyorsa m alikhane.
- Giriş bedeline m uaccele.
- İltizam sistem i kaldırıldıktan sonra vergiyi toplayan devlet görevlisine m uhassıl denir.

2) HUKUK

Osmanlı devletinin hukuk sistem ini oluşturmasında

1) Fethedilen bölgelerdeki uygulamalar.

2) İslamın getirdiği esaslar.

3) Eski Türk gelenek ve görenekleri etkili olm uştur.

Kadılar
Sınıfı Adı A tayan Bölgeleri

1. Taht İstanbul
Kadısı Padişah Edirne
Bursa
2. M evleviyet Kazasker Diğer
Kadısı Bölgeler

Kadıların Özellikleri

1) Bir bölgenin noteridir.

2) Nikah kıyar.

3) İşyeri açılm asına onay verir.

4) İşyerini denetler.

5) Kaza'da yöneticilik yapar.

6) Maaş alm azlar.

7) Dava harçları ile geçinirler.

8) Esnafı denetler.

9) Fiyatları belirler.

*KPSS* NOT: Osmanlıda evliliklerin neden çift yapıldığı. Çift evliliklerden doğan çocukların m irasçılık
durum ları tereke defterlerine kaydedilir.

NOT: Çift evliliklerde 2. Kadından doğan çocuğa mirasın 1/3'ünün 1/3ü düşer. Yani 6 ev varsa 1 düşer
2. Çocuğa gibi.

40
 M ah kem eler

Tanzim at Öncesi (Klasik) Tanzim at M ahkem eleri

-Şeri (M üslüm anların) -Ticaret

-Konsolosluk (1535'te Fransa'ya ve ­ -Nizamiye

rilen kapitülasyonlarla kuruldu.
Fransız tüccarların davalarına baktı)

-Cemaat (Gayrim üslüm )

Sorusu şöyle gelebilir: Yukarıda verilen m ahkem e türlerinden hangileri tanzim at öncesidir? Veya
klasik dönem dir gibi. Burada "Konsolosluk" ta önem lidir. Hangisi Fransız tüccarlara verilm iştir gibi.

Bu m ahkem elerin hepsi aynı anda aktiftir. Yani hukukta bir ikilik vardır.

N ot1: M edeni kanun ile hukukta oluşan bu ikilik kaldırıldı. "Atatürk" tarafından.

N ot2: Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi II. M ahm ut ile hukuk literatürüne girmiştir.

Kanun Çıkm a Sırası

T.C. Osmanlı

Resmi Gazete Ferman

r^ a
I
Cumhurbaşkanı Padişaha arz
ı
Genel Kurul Divan - ı Hümayun
t n
Katipler Nişancı
I
Komisyon Divan Üyeleri

3) SOSYAL HAYAT

Osmanlı devletinde ırk ayrımı yoktur. Toplum din ve m ezhebe göre örgütlenerek yönetilir. Bu
yönetim biçimine m illet sistem i denir.

Ayrıca Osmanlı devleti toplumda adaleti sağlamak amacıyla hakkaniyet çem berini kullanır. Bu

Toplumda "Adalet"i sağlamak

istiyoruz. Adaleti sağlamak için
"Kanun" çıkartm ak lazım. Kanunu
korum ak için "Ordu" orduyu kurm ak
için "Servet" servet içinde "M illet"
ten vergi tahsil etmem lazım.

41
 V akıf

Normal Vakıf Avarız Vakfı

Vakfın Yöneticisi

M ütevelli Heyeti

Eğer bir ülkede cami sıfırdan Ama mevcut cami herhangi bir sebepten

başlanırsa normal vakıf yapar. yıkılmışsa (deprem vb.) avarız vakfı yapar.

Avarız kelime m anası: Olağanüstü

Vakıfların yöneticisine ise M ütevelli heyeti denir.

Sosyal Kurum lar

Darülaceze -> Huzurevi

Darülbedayi -> Tiyatro (1927'de Darülbedayi İstanbul şehir tiyatrolarına

dönüştürüldüğünde bu şehir tiyatrolarının başına atanan. Türkiye'de ilk sesli ve ilk renkli film ini çeken
"Halıcı Kız" film inin yönetm eni "M uhsin Ertuğrul"

Darülelhan -> Konservatuvar

Darülfünun -> Üniversite (Fen Bilimleri)

Çıktı Gelmez -> Darüleytam -> Yetim ler yurdu

Donanma Cem iyeti -> Milli Piyango idaresi

Hilal - i Ahm er -> Kızılay

Hilal - i Ahtar -> Yeşilay

Himaye - i Etfal -> Çocuk Esirgeme Kurumu

*KPSS -> Hamidiye Etfal -> II. Abdülham it'in yaptırdığı Osmanlı'daki ilk Çocuk Hastanesi

Vakıf Gureba -> Gariplerin gittiği hastane

Darüşşafaka -> Çocukların eğitim ve barınma m asraflarını karşılayan kurum.

42
 4) TOPRAK YÖNETİMİ

MİRİ M ÜLK

a) Paşm aklık M ülk: Alır, satar, devreder, m iras bırakır,

b) M ukataa vakfeder yani adamın şahsında. Şahsına

ait toprak

M üslüm anlar Gayrim üslim

1 1
Öşri Haraci

M İRİ

a)P aşm aklık: Padişahın eşlerine, kızlarına ve annesine ayrılan topraklardır.

b) M ukataa: **K P S S ** Geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklardır. İltizam sistem i bu
topraklarda uygulanır.

c) M alikh an e: Geliri devlete yararlılık gösterenlere ayrılan topraklardır.

d) Y u rtlu k : Geliri sınır boylarında oturanlara ayrılan topraklara denir.

e) O caklık: Geliri kale m uhafızlarına ve tersanecilere ayrılan topraklardır.

f) M etru k: Otlak yayla ve m eranın ortak ismidir.

g) M evat: İşe yaram ayan topraklardır.

h) V a k ıf: Geliri kamu yararına ayrılan topraklardır.

I) D irlik: Geliri devlet m em urlarına ve kom utanlara ayrılan topraklardır. Statü bakımından 3'e ayrılır.

1) Has: Geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardır. Her 5000 lirasıyla atlı asker yetiştirilir.
Padişaha ve divan üyelerine ayrılır.

2) Zeam et: Geliri 20.000 akçe ile 100.000 akçe arasında değişen topraklardır. Orta dereceli
devlet m em urlarına ayrılır. Doktor, m üderris, katip, mühit

3) T ım a r: Geliri 3000 akçe ile 20.000 akçe arasında değişir. En alt düzey devlet memuruna
verilir.

43
 5) ORDU

Osmanlı devletinde ilk orduyu "Yaya ve Müsellim (atlı birlik)" adıyla "Orhan Bey" kurm uştur.
Ancak bu ordunun fetih hareketlerine yetişem em esi sonucunda I. M urat Edirne'de "Kapıkulu Ocağı"nı
kurm uştur. Bu ocağın özellikleri şunlardır:

- Merkez ordusudur.
- Bu ordunun asker ihtiyacı başlarda pençik (5'te 1 sistem ) Yıldırım Bayezit'ten itibaren ise
devşirm e sistem ile asker ihtiyacını karşılam ıştır.
- Bu ocağa bağlı askerler belirli bir yaşa kadar evlenm ezler (40) askerlikten başka bir işle
uğraşam azlar.
- Bu ocak başlarda "Ocak devlet içindir" prensibiyle hareket ederken 17. yy. dan itibaren
"Devlet ocak içindir" anlayışıyla hareket etm iştir.
- Bu ocağın en etkili sınıfı "yeniçeri" dir. Yeniçerilerin sefere çıkmadan önce okudukları
duaya ise "G ü lb an k" denir. *KPSS

NOT: Yeniçeri ocağı ilk defa III. M urat döneminde bozulmaya başlam ıştır..

NOT: Yeniçerilerin bağlı olduğu birlik, aldıkları maaş "Esam e" defterlerine kaydedilir.

44
 ORDU

i
Kara Kuvvetleri Deniz Ku vvetleri

Kapıkulu Ocağı
1
E ya le t A skerleri
I
Yardım cı Kuvvetler
-Karesi oğullarının alınm asıyla denizci olundu.

-İlk tersane "Karam ürsel"de kuruldu.

i ] -Ordunun en kala -Beşliler (Sefer sırasında 5'te 1) -Ayrıca "İzm it, Edincik, Ruscuk, Gelibolu,Samsun

Piyadeler Süvariler balık kısmıdır. -Akıncılar (Sınır boylarını korur) Trabzon, Kefe (Kırım )" gibi yerlerde de tersane

-Acemioğlanlar Ocağı -Sipahlar -Tımar toprakların -Yörükler(Dağ geçitlerini korur) açılm ıştır.

(Süresi 3 Yıl) (Padişahın çadırını dan geçimini sağ- -Turnalar(Habercidir) -Komutanına "Kaptan - ı Derya" askerine

-Yeniçeri Ocağı korur) larlar. -Deliler (Cesaretli) "Levent" denir.

-Topçu Ocağı U - Ulufeciler -17.yy. a kadar bura -Azaplar(Bekar Erkekler) *KPSS - Yetiştirilen ünlü denizciler şunlardır:

-Top Arabacıları S (Saltanat sanca da yetişen askerlere -Yaya ve M üsellem ler +Ece Halil +Murat Reis

Ocağı T ğını korur) tım arlı sipahi denir. (Yaya ve Atlı) +Evrenos Gazi +Seyit Ali Reis

-Lağımcılar Ocağı A -Garipler -17. yy. da tım ar sis -Sakalar (Su taşır) +Hacı İlbeyi +Turgut Ali Reis

-Cebeci Ocağı (Hazineyi korur) tem i bozulunca dev +Barbaros +Kemal Ali Reis

(Silah bakım onarımı B letin aldığı ücretli as Hayrettin Paşa +Piri Reis

Yaparlar) İ kere "Sekban" ya da +Baltaoğlu +Piyale Paşa

-Humbera Ocağı R "Saruca" denir. Süleyman

-Bostancı Ocağı L -Tımar sistem i kaldı­ +Çanlı Bey

(Boyu 2m Kilosu 130 İ rıldığında ise köyle

olan askerdir. Yalıları Ğ rin ve kasabaların güvenliğinin sağlanması amacıyla

korur) İ oluşturulan askeri birliğe "Redif Birlikleri" denir

Not: Acemi oğlanlar ocağından usta 45

birliğine geçmeye "Kapıya Çıkma" veya
"Bedergah" denir.
 6) EĞİTİM

Eğitim

Örgün
1
Askeri Yaygın

i
S aray
T
Sıbyan (Çocuk)
}
M edrese Camiler
T
Mahalle
]
Esnaf Teşkilatı

M escitler Mektebi

Tekkeler

Zaviyeler

Dergahlar

M ektebi

7 Yaşına gelen şehzadeler

dönemin ünlü alim lerinden

ilk dersi alırlar. Bu ilk derse

"Bedi Besm ele" denir.

NOT: Padişahın önünde yapılan ilmi tartışm alara "Huzur dersleri" denir.

Ş ifre: Padişahın önünde ne yapılırsa yapılsın önüne huzur getir. Örneğin yem ek mi yeniyor ? Huzur
yem eği, Güreş mi yapılıyor ? Huzur güreşi gibi..

M edreseler

- Osmanlı devletinin ilk M edresesi Orhan Bey döneminde İznik'te açılan "İznik Orhaniyesi"
veya "İznik M edresesi" dir. (Günümüzde yoktur 1776'da deprem de yıkıldı)
- Bu m edreseye atanan ilk m üderris ise "Davud-u Kayser" dir. (Kayserili Davud)
- Günüm üze kadar kalmış en eski Osmanlı m edresesi ise yine İznik'te bulunan "Süleyman
Paşa" m edresesidir.
- Fatih zamanında ise günümüzün ilahiyat fakülteleri veya islam enstitüleri ayarında "Sahnı
Seman" m edreseleri açılm ıştır.
- Bu m edreselere girebilm ek içinde "Tetim m e M edresesi" ni bitirm ek şarttır.
- Kanuni zamanında ise Süleym aniye M edreseleri açılm ıştır.

NOT: Bir m edresenin başında bir rakam varsa (20'li, 30'lu, 40'lı, 50'li, 60'lı) bu müderrisin aldığı maaşı
gösterir.

M edreselerde akadem ik kariyer basamakları şöyledir:

46
M üderris

î
Mülazım (Atama bekleyen öğretmen)

Muid (Stajyer Öğretmen / Yeni Mezun)

î
Danişmend (Bilgili Öğrenci)
İhtisas M edresesi (1 Yıl Ekstra)

=> Darüttıp: Hekim

î
Softa (Suhte) (Bilgisiz Öğrenci)
=> Darülkurrâ: Kur'ân öğreticisi

=>Darülhadis: Hadis

=>Darülhendese: Mühendis

A çıklam a: M edreselerde öğretim süresi 4 senedir. Eğitim dili ise Arapça'dır. Çocuk ilk başladığında
"Softa" (bilgisiz öğrenci) olarak başlar. 1 yıl sonra "Danışm end" (bilgili öğrenci) olur. M edreseyi
bitirince "M uid" olur. Bu öğrenci öğretmen olmak isterse önce "M ülazım " (atam a bekleyen
öğretm en) olur. (Atama beklem e süresi 21 gündür). 21 gün sonra "M üderris" olur.

Doktor olmak istenirse M uid'likten sonra 1 yıl daha ekstra okunur. Darüttıp'a giderse Hekim

Çıkar. Darülkurrâ'ya giderse Kur'ân öğreticisi olur gibi..

NOT: M edrese öğrencilerinin yazın staj yapm alarına "Cerre Çıkmak" denir.

"Kapıya Çıkmak" ise askeri bir terim dir.

M edreselerin Bozulm a N edenleri:

1) Şeyhülislam ların, pozitif bilimlerin gereksiz olduğuna yönelik fetvaları.

2) Pozitif bilimlerin 17. yy. dan sonra m üfredattan çıkarılm ası. (fetvalar etkili olm uştur.)

3) Alimin oğlu alim dir anlayışı yani "Beşik ulemalığı"

4) 19. yy. da m edreselerin karşısına askeri okullar, yabancı okullar, cem aat okulları, azınlık okullarının
açılm asıyla eğitim de ikilikler ortaya çıkm ıştır.

H atırlatm a: Eğitimdeki ikilikleri ortadan kaldıran "Tevhid - i Tedrisat"

Hukuktaki ikilikleri ortadan kaldıran "M edeni Kanun"

47
 BİLİM İNSANI DÖNEMİ ESER ÖZELLİKLERİ VE O BİLİM İNSANI DÖNEMİ ESER ÖZELLİKLERİ VE
ÖNEMİ ÖNEMİ
S

Kadızade - i Rumi Kuruluş Osmanlı devletinin ilk bilim insanıdır. M Kâtip Çelebi XVII. yy Bibliyograf: Keşfü'z Zunûn (Merak Edilen Şey)
Yükselm e Matematikçi ve astronomdur. ve Cihannüma (Coğrafya) adlı eserleri yazdı.
A
Avrupa'da Hacı Kalfa veya Hacı Halife olarak
Molla Fenari II. M urat Osmanlı devletinin ilk şeyhülislamıdır.
N bilinir
Koçi Bey IV. M urat Ünlü risalesini (rapor) IV. Murat'a sunmuştur.
Fatih'in hocasıdır. Mikroplarla uğraş­ L
Akşemseddin Fatih Hezarfen Ahmet IV. M urat Dünya tarihinin ilk başarılı uçuşunu
mıştır. I Çelebi gerçekleştirmiştir.
Altuncuzade Fatih İdrar yolları (Bevliye) ile uğraşmıştır. Lagari Hasan Çelebi IV. M urat Dünya tarihinin ilk roketle uçan insanıdır.
D
t Erzurumlu İbrahim XVII. yy Marifetname adında eser yazdı. Dünya ve ay
Ali Kuşçu Fatih Akkoyunlulardan bize geldi. Ayasofya
V hakkında bilgiler verdi.
Medresesinin müderrisliğini yaptı. Hakkı
L
İstanbul'un enlem ve boylamını hesapladı
E Humbaracı Ahmet XVIII. yy Gerçek adı "Comte de Bonneval" dır. Macar
Molla Lütfi Fatih Fatih'in matematik hocalarıdır. T Paşa asıllı Fransız subaydır.
Ve Sinan Paşa
İ Naima XVIII. yy Osm. Dev. ilk resmi tarih yazısıdır.
Sabuncu Oğlu Fatih Osmanlı devletinin ilk ve en ünlü (Vakanüvist). Fatih döneminde ise tarih yazıcı
Şerafettin cerrahıdır. "Kitabül Cerrahiyetül Haniyye" larına Şehnameci denirdi.
ve "Müceretname"yi yazmıştır. Deneysel
B
farmokolojisinin önderidir. Ayaşlı Şifai XVIII. yy Kadın doğum uzmanıdır. Hekimdir.3000
Piri Reis Kanuni Çizdiği ilk Dünya haritasını Yavuz Sultan İ Doğum yaptırmıştır.
Selim'e sunmuştur. Kitab - ı Bahriyeyi Marco Paşa XIX. yy Hekimdir. Hastalarını sabırla dinlediği için "Git
L
yazmıştır(Piri Reis idam edilerek ölmüştr) derdini Marco Paşa'ya anlat" değimini ortaya
Kitabü'l Muhit (Yöne) ve Mir'atü'l Memalik İ çıkaran kişidir.
Seydi Ali Reis Kanuni
(Ülkelerin Aynası) adlı eseri yazdı. M
M ustafa Behçet XIX. yy Tıbbıye - i Şahane'nin başhekimidir. Behçet
Efendi hastalığı ile ilgilenmiştir.
Ebu Suud Efendi Kanuni En bilindik ve en ünlü Şeyhülislamıdır.
İ Ahm et Cevdet Paşa Sultan Kısası Enbiye (Peygamberler Tarihi)
Duânâme adında eseri vardır.
N Abdülmecid Mecelle (Medeni Kanun)
S ve
Takiyüddin III. M urat Osmanlı Devletinin ilk Rasathanesini A Tarihi Cevdet (S. Abdülmecit'e sundu)
M ehm et açmıştır. Osmanlıda otomatik makineler N yazarıdır.
üzerine ilk eserini yazmıştır. L 50 Liranın arkasındaki Fatma Aliye Hanım'ın
Artuklularda ise "Cezeri" A babasıdır.
Evliya Çelebi XVII. yy. Seyahat Ya Resulallah diyerek yola çıktı. R M ehm et Fatih XIX. ve XX. yy Hicri takvim ile ilgili çalışmalar yapmıştır.
Osmanlı şehirleri hakkında bilgi verdi. I Gökmen

48
 7) EKONOMİ

Te şkila tlar veya Kavram lar

İaşecilik Bir malın ülkede kaliteli ve uygun fiyata bulundurulma durum udur.

G elenekçilik Malın yeteri derecede ülkede bulundurulması durum udur. (M alın arz talep
dengesince ihtiyaca göre üretilm esidir.)
*KPSS Devletin gelirleri en üste, giderleri en alta düşürm eye yarayan ekonomik anlayıştır.
Fiskalizm
15 ve 16 yy. da Avrupa'da ortaya çıkan, zenginliğin ölçüsünün toprak değil de altın
M erkantilizm ve gümüş gibi değerli m adenlerle ölçüldüğü ekonom ik anlayıştır. Osmanlı
ekonom isine zarar verm iştir.
Narh Sistem i Eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara müdahale etm esine denir.

G edik İş yeri açma ruhsatıdır.

*KPSS M evcut paranın değerini düşürm eye denir.

Tağşiş
Ehlihibre Günümüzün gurm eleridir. Devlete fiyatlandırm a konusunda yardım cı olurlar.

Kapan Tek bir cins malın satıldığı yerlerdir. Ayrıca buraya gelen malın dağıtımından "Kapan
Emin - i" sorum ludur. (Güvenilir insan)
*KPSS Her türlü ticari malın alınıp satıldığı yerlerdir. 19.yy. a kadar Bankacılık faaliyetleri
Bedesten burada yürütülm üştür. KPSS
M enzil Kervanlar arası haberleşm eyi sağlayan teşkilattır.
Teşkilatı
*KPSS At, eşek ve devenin Arapçada ortak adına mekkar denir. Günümüzün nakliyat ve
M ekkari kargo şirketleridir. Bir malı bir bölgeye ulaştırm akla hükümlüdür.
Taifesi
H irfet Küçük esnafın (kuyum cu, kunduracı, marangoz [neccar], duvarcı, bakırcı, demirci,
Teşkilatı kalaycı) oluşturduğu esnaf teşkilatıdır.
Orta ve büyük dereceli esnafın oluşturduğu birliktir. Başında bulunanlara pir veya
şeyh denir.
Lonca - Esnafı yiğitler korur.
Teşkilatı - Esnafı muhtesip denetler.
- Esnaf ile devletin, esnaf ile halkın arasındaki ilişkiyi kethüdalar düzenler.
- Loncaya gayrim üslim ler girer ve loncadaki esnaf cihata katılmaz.
(Ahilikten farkları)
Derbent Köprü, yol ve geçitlerin güvenliğinin sağlayan bakım ve onarımını yapan ve vergi
Teşkilatı toplayan ekonom ik teşkilattır.

Paralar

Bastıran Cinsi Adı

Osman Bey Bakır Akçe

Orhan Bey Gümüş Akçe

Fatih Sultan Mehm et Altın Sikke - i Hasene (Sultani)

Kağıt Kaime
Sultan Abdülm ecit
Demir Mecidiye

49
 Bankalar

Adı Özelliği

Osmanlı devletinin ilk bankasıdır. Galatalı (G alata: Osmanlı

Bank - ı Dersaadet devletinde 19.yy.'da finans m erkezidir.) bankerler
tarafından kurulm uştur.
Bank - ı Osmani (Şahane) İngiliz bankasıdır. Para basmaya yetkili bankadır.

M em leket Sandıkları 1865'te çiftçiye ucuz kredi verebilm ek için açılm ıştır.

Ziraat Bankası M em leket sandıkları ismini değiştirm iştir. M ithat Paşa'nın

gayretleriyle açılm ıştır.
İtibar - ı Milli Osmani Bankası İttihatçıların bankası. 1924'te İş Bankası ile birleşm iştir.

Osm anlı Devletinin G e lirle ri: Tuz, maden, gümrük, bağlı beylik ve devletlerin

gönderdiği hediyeler, vergiler, orman gelirleri, ganim etler.

VERGİLER

ŞER - İ

Vergi Özelliği

ÖŞÜR M üslüm anların ürünlerinden genellikle 1/10 oranında peşin olarak alınan
vergidir.

HARAÇ Gayrim üslim lerin ürünlerinden genellikle 2/10 oranında peşin olarak alınan
vergidir.

CİZYE Gayrim üslim in askere gitmemesi karşılığında ödediği vergidir.

AĞIL Küçükbaş hayvanların barınaklarından alınan vergidir.

AĞNAM Küçükbaş hayvanlardan alınan vergidir.

*KPSS Bir köylünün bir çift öküzüyle devlete ait olan tarlayı sürdüğü kadar ödediği
ÇİFTHANE vergidir.

ÇİFTBOZAN Üst üste m azeretsiz bir şekilde toprağı ekm eyenden alınır.

İHTİSAB Panayır vergisidir.

MADEN, GÜM RÜK Adı üzerinde maden ve gümrüklerden alınır.

50
 ÖRFİ

Vergi Özelliği

İmdadiye Seferiye Sefer sırasında toplanır.

(Yardım)
İmdadiye Hazariye Barış zamanında toplanır.

İane - i Cihadiye Cihat zamanında toplanır.

İzn - i Sefine Boğazlardan geçen gem iler için alınır.

(Gemi)
*KPSS Olağanüstü durum larda toplanır.
Avarız
Kürekçi Gem ilerde kürek çekenler için toplanır.

Bac Pazarcılardan toplanır.

Derbent Köprü yol ve geçitlerden toplanır.

8) M İM ARİ VE SANAT

A) M İM ARİ

Cam iler

- Osmanlının ilk Camisi Orhan Bey döneminde İznik'te yapılan "Hacı Özbek Camii" dir.
- M im ar Sinan'ın ilk camisi ise Halep'te bulunan "Hüsreviye Camii" dir.
- M im ar Sinan'ın Çıraklık eserim dediği "Şehzade Camii"
Kalfalık eserim dediği "Süleym aniye Camii"
Ustalık eserim dediği 2011'den beri UNESCO tarafından da korunan
"Edirne Selim iye Camii" dir.

NOT: M im ar Sinan Cam ilerini yaparken "İznik Üç Şerefeli Camii" yi kendine örnek alm ıştır.

NOT: Bosna Hersek'te bulunan tarihi "M ostar Köprüsü" nün mimarlığını "M im ar Hayrettin" yapm ıştır.

- Osmanlının ilk 6 m inareli camii si mimarlığını "Sedefkar M ehm et Ağa" nın yaptığı ve
turistlerin çinilerinden dolayı "Blue Mosque" (M avi Camii) dedikleri "Sultan Ahm et Camii"
dir.

NOT: Bir Camii'nın adında veya içinde padişah ismi varsa o cam ilere "Selatin Cam iler" denir. (Fatih,
Süleym aniye, Selim iye, Nuru Osm aniye vb.)

- Osmanlının batı tarzında yaptığı ilk cami "Nuru Osm aniye" Camii'dir.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

51
 B) SANAT

a) H at: Arapçada kesik çizgi veya satır dem ektir. Arapçayı güzel yazma sanatıdır, uğra­

şana "Hattat" denir. [Osmanlının en büyük hattatı "Hattatların Kıblesi" lakaplı (Kıbletün Hattatin)
"Şeyh Hamdullah" tır.] => KPSS

Türk tarihinin en büyük hattatı ise "Am asyalı Yakup"tur.

Günüm üze hatları ulaşan tek Osmanlı padişahı II. M ustafa'dır.

- Ayrıca Hafız Osman ve Ahm et Karahisari diğer önemli hat sanatçılarıdır.

- Ayrıca Tac M ahal'in yazılarını yazan hattat "Hattat Serdar Efendi"dir.

b) M in yatü r(Tasvir S an atı): Perspektif kurallarına uyulmayan sosyal, toplumsal ve

siyasal olayları işleyen içinde çizilen kişilerin büyüklük ve küçüklüklerinin statülerine bağlı olarak
değiştiği tasvir sanatıdır.

- Uğraşana m u savver veya nakkaş denir.

- Ünlü m inyatür:
• Levni (Lale)
• M atrakçı Nusuh: Kanuni dönem inde Irak ve Hint deniz seferlerini
m inyatürleştirm iştir)
• Nakkaş Sinan Bey: "Gül koklayan Fatih" m inyatürü ile minyatürü
portre görünümüne geçirm iştir. => KPSS

c) Tezhip: Arapçada zehep kelimesinden türem iştir. Zehep altın dem ektir.

- Tezhip altınlam ak yaldızlam ak dem ektir.

- Kitap içi ve dışı süslem elerde kullanılır.
- Uğraşana müzehip denir.
- Kara M ehm et en ünlü tem silcisidir.

C) M ÜZİK

- Itri (M üzik ilminin şeyhi)

- Hacı Arif Bey
- Tam buri Cemil bey ve Dede Efendi önemli bestekarlardır.
- III. Selim "Suzi Dilara" makamını bulmuştur.
- II. M ahm ut zamanında ise "Donizetti Paşalar" m ehteranenin yerine "Mızıka - i Hümayun"
u kurm uştur.
- Osmanlıda batı tarzında ilk müzik dersi alan Osmanlı Padişahı "Sultan Abdülm ecit" tir.
(Piyano dersi alm ıştır.)
KPSS Sultan Abdülm ecit piyano çaldığı için halk tarafından "Alafranga Padişah" ünavını
alm ıştır. KPSS

52
 D) RESİM

- Resmini yaptıran ilk Osmanlı Padişahı "Fatih Sultan M ehm et" tir.
- Resmini devlet dairelerine astıran ise "II. M ahm ut" tur. (Astırm ış olduğu tabloya "Tasvir -
i Hümayun" denir.)
- *KPSS* Osmanlı devletinde ilk resim sergisini açan Şeker Ahmet Paşa'dır. Ayrıca
Osmanlının ilk arkeoloğu, müzecisi "Sanayi Nefise M ektebini" kuran, "Silah Tacirleri" ve
"Kaplumbağa Terbiyecisi" adlı eserleri ile ünlenen ünlü ressam "Osman Hamdi Bey" dir.

H eykel: Heykelini yaptıran tek Osmanlı Padişahı "Sultan Abdülaziz"dir.

Ebru: Farsça ebri kelim esinden türem edir. Ebri: Bulut veya bulutlanmak
dem ektir. Su sanatıdır.

Kündekari: Ahşapları birbirlerine çivisiz ve yapıştırıcısız olarak birleştirm e

sanatıdır. (Günüm üzde parkeciler bu sistem i kullanır)

- Beyşehir Eşrefoğlu Camii ve

- Kütayha Döner Camii Kündekari sistem i ile yapılm ışlardır. Tek bir
tane çivi bile kullanılm am ıştır.

Ç inicilik: Osmanlı devletinde çinicilik sanatının yapıldığı yerler: İstanbul, İznik,

Kütahya ve Diyarbakır önem li çini m erkezleridir. (Dünyanın en pahalı ve en iyi çinisini İznik yapıyor)

H alıcılık: Osmanlı devletinde halıcılığın m erkezleri: Bünyan (Kayseri), Uşak,

Hereke(Kocaeli), Gördez(M anisa), Kula (M anisa), Isparta önemli halı m erkezleridir.

SANAT DALLARINDAN KPSS'DE BİR SORU GELECEK

NOT: Sedef, vitray, telkari, m alakari, maden işlemeciliği, oym acılık ve kakmacılık diğer gelişen sanat
dallarıdır.

E) SPOR

- Osmanlı devletinde ilk güreş tekkesini açtıran Orhan Bey'dir. Sultan Abdülaziz ve
IV. M urat güreşçi padişahlardır.
- Adalı Halil ve "Korkunç Türk" lakaplı Koca Yusuf önemli güreşçilerdir.
- Kırkpınar Yağlı güreşleri ise, I. M urat'tan itibaren Edirne'de bir gelenek haline gelm iştir.
- Osmanlı ok atıcılarına "Kem ankeş" denilm iştir.
- Hünerli at binicilerine "Cündi" denilm iştir.
- Osmanlı devletinde m üfredata giren ilk spor dersi "Jim nastik" tir.
- Osmanlı devletinin ilk beden eğitimi öğretmeni "M ehm et Faik Üstün İdman" dır.

NOT: "KPSS" Osmanlının tek olim piyatlar ise, 1912 Stockholm olim piyatlarıdır. Ayrıca Osmanlı Devleti
I. Dünya savaşına neden olduğu gerekçesiyle 1920 yılında Belçika'nın Anvers kentinde yapılan
olim piyatlara çağırılm am ıştır.

53
9) YAZI DİL VE EDEBİYAT

Osmanlı devletinin resmi dili Türkçedir. (1876 Anayasası)

a) Yazılı Ed eb iyat

- Baki, Avni (Fatih Sultan M ehm et), Muhipbi (Kanuni), Nebi, Nabi, Nedim, Fuzuli ve Nefi
*KPSS (Sihamı kaza adlı eser Nefi'ye aittir."Kaza otları" anlamına gelir.) Nefi ünlü hiciv
şairidir.

b) Sözlü Edebiyat

- Sonu oğlu ile biten herkes sözlü edebiyatçıdır.

- Dadaloğlu, Köroğlu, Bayburtlu Zihni, Erzurumlu Emrah (Kul Em rah), KPSS Karacoğlan
(17.yy da yaşam ış ozandır) Mezarı 2014'te Karaman'da bulunm uştur. KPSS

c) T a sa vvu f Edebiyatı

- Kaygusuz Abdal ve Pir Sultan Abdal ünlü tasavvuf edebiyatçılarıdır.

Kültür ve M edeniyetten Çıkabilecek 20 Soru

1. Acemi oğlanlar ocağından usta birliklerine geçmeye ne isim verilir?
2. Osmanlı devletinde şehzadelerin 7 yaşına geldikleri gün ilk aldıkları derse ne ad verilir?
3. G elirleri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklara ne isim verilir?
4. Siyam - ı Kaza kimin eseridir?
5. Hattatların kıblesi kim dir?
6. M ostar köprüsünün m imari kim dir?
7. Osmanlı ordusunda bekar erkeklerin oluşturduğu askeri birliğe ne isim verilir?
8. İstanbul'un belediye işlerinden sorumlu kim dir?
9. İltizam sistem inde vergi gelirlerinin öm ür boyu birine verilm esine ne isim verilir?
10. Osmanlı devletinde evliliklerin neden çift yapıldığı ve çift evliliklerden doğan çocukların
m irasçılık durum larını kaydedildiği defterlere ne isim verilir?
11. Fethedilen herhangi bir bölgenin sosyo ekonomik yapısı nişancının tuttuğu hangi deftere
kaydedilir?
12. Sadrazam Serdarı Ekrem ünvanıyla sefere çıktığında yerine kimi bırakır?
13. Hamidiye Etfal ne dem ektir?
14. M inyatürü portre görünümüne geçiren kimdir?
15. Osmanlı devletinin ilk Camii sinin adı nedir?
16. M edreseden mezun olan bir öğrenci mühendis olm ak isterse nereye gitmek zorundadır?
17. Osmanlı tarihinde roket ile uçan ilk bilim insanı kimdir?
18. M ücerretnam e ve Kitabül Cerrahiyetül Haniyye'nin yazarı olup Osmanlı devletinin ilk ve en
ünlü cerrahı kimdir?
19. Keşfi zünun ve Cihannüma kimin eseridir?
20. Osmanlı devletinde m ühür sanatıyla uğraşanlara ne isim verilir?
21. Osmanlı devletinde gelirleri en üste giderleri en alta düşürm eye yarayan ekonomik
anlayışın ismi nedir?

54
 OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ DÖNEMİ (1299 - 1453)

a) Osm an Bey

1298' Bizans'tan Karacahisar'ı aldı.

1302'de Koyunhisar savaşını kazandı. (Koyunhisar savaşının diğer adı: Bafeon Savaşı)
(Ayrıca bu savaş ilk Osmanlı - Bizans savaşıdır)
KPSS => Savaş sonrası Bilecik alındı ve merkez yapıldı. Buradaki dem ir madeni işlenerek ordunun
silah ihtiyacı karşılandı.
- İlk defa vergi alındı.
- İlk kadı atam ası yapıldı. (Dursun Fakih)
- İlk para basıldı. (Akçe - Bakır Para)

NOT: Çağdaş demek. Aynı zaman dilimi içerisinden bulunan devletler çağdaş devlettir.

O sm anlı D evleti'nin Kısa Sürede Büyüm e N edenleri

Bizans içindeki tahta kavgaları

KPSS => Bizans tekfurlarının merkezi dinlem em esi. (Tekfur = Bizans Valisi) KPSS
Avrupa'nın büyük güçleri olan Fransa ve İngiltere'nin Yüzyıl savaşlarında birbiriyle savaşm ası.
Osmanlı devletinin merkezi otoritesinin güçlü olması.
Osmanlıda yetenekli padişahların tahta çıkması.
Tım ar, iskan ve istim alet politikasının uygulanması.
o Tım ar: Göçebe Türkm enleri yerleşik yaşama geçirmek.
____________ o İskan: Göçebe Türkm enleri feth ettiğimiz yerlere göç ettirm ek.
KPSS => o İstim alet: Kalp kazanm ak. KPSS
■ Anadolu beylikleri ile başlarda iyi geçinilmesi.
■ Müdara uygulanması.

NOT: Osmanlı devleti kuruluş yıllarında özellikle Bizans tekfurları ile "görünüşte dostça geçinme"
anlam ına gelen "M üdara" yı uygulam ıştır.

■ Güçlü bir orduya sahip olunması

■ Balkanların siyasi ve dini açıdan bölünmüş olması.
■ Gaza ve cihat faaliyetlerinin yoğun olması.

O sm anlı D evleti'n e Kurulurken D estek V eren ler

❖ Gazian - ı Rum (Anadolu Gazileri) => KPSS'de soruldu.

❖ Abdalan - ı Rum (Dervişler - Ozanlar) Rum : Anadolu dem ektir
❖ Bacıyan - ı Rum (Anadolu Kadınları)
❖ Ahiler
❖ Alperenler

b) Orhan Bey

Osman Bey Bursa'yı kuşattı ama vefat etti.

- 1326'da Bursa feth edilerek başkent yapıldı. (Bizans'ın 3 önemli şehrinden biri olan Bursa
alındı. Geriye 2 tane şehir kaldı. İstanbul ve Edirne. Bizans Bursa'yı alm ak için 3 yıl hazırlık
yaptı.
- 1329'da Bizans ile Palekanon savaşı (M altepe veya Eskihisar savaşı kazanıldı) İznik
alınarak başkent yapıldı.

55
 Orhan Bey Zamanında Yaşanan Diğer Gelişmeler

KPSS => İlk defa Anadolu'daki bir Türk devletine son verildi. (Karesioğulları) [Karesioğulları savaş
yapılm adan alındı. Kardeşlerin birine yardım a giden Osmanlı 2 kardeşinde şehit olduğunu
gördü ve tahtın başka varisi olmadığı için Karesioğullarını topraklarına kattı] KPSS
Karesioğullarının alınm ası "Anadolu Türk Siyasi" birliğinin sağlanması için atılm ış ilk adımdır.
(Son adım ise Dulkadiroğulları'ının alınm asıdır.)
KPSS => ❖ Karesioğulları alınınca İlk defa Rum eli'ye geçildi ve Çimpe Kalesi alındı. KPSS
lk defa bir padişah Sultan ünvanını kullandı. (Sültanül Gazat = Gazilerin Sultanı)
lk tersane açıldı. (Karam ürsel)
lk bedesten (ticaret m erkezi) açıldı. (Bursa )
lk m edrese açıldı. (İznik M edresesi)
lk m üderris atam ası yapıldı. (Davud - u Kayser)
lk Cami yapıldı. (Hacı Özbek Cami) (İznik)
lk devşirm e (gayrim üslim ) bir hatunla evlenildi. Haseke Sultan Nilüfer Hatun (Haseke
denm esinin sebebi erkek çocuk doğurması)
lk defa im arethane (aş evi) açıldı. (Bursa Nilüfer Hatun İm arethanesi)
lk defa kul sistem i uygulandı. (Kul Sistem i: Gayrim üslim ler devlette görev almaya başladı)
lk defa bütçe yapıldı.
lk defa gümüş para basıldı (Akçe)
lk defa ordu kuruldu (Yaya ve M üsellem)
lk defa Divan - ı Humayun kuruldu.
lk vezir atam ası yapıldı. (Alaaddin Paşa)
lk defa iskan politikası uygulandı.
lk defa Tım ar sistem i uygulandı.
lk defa güreş tekkesi açıldı.

KPSS => NOT: Gelibolu Fatihi veya Rumeli Fatihi olan adam "Süleyman Paşa" dır. (Orhan Bey'in kardeşidir)

c) I. M urat

Ahiler'den Ankara'yı aldı. (Ankara Orhan Bey döneminde de alınmış ancak kısa bir süre sonra
tekrar kaybedilm iştir.)
Germ iyanoğulları'nın toprakları çeyizle, Hamitoğulları'nın toprakları ise parayla satın alındı.
1363'te Sazlıdere Savaşı ile Edirne feth edilip başkent yapıldı.
1364'te ilk Osmanlı - Haçlı savaşı olan Sırp Sındığı Savaşı (I. Çirmen zaferi) yapılıp kazanıldı.
[Sırpsındığı = Sırp kırıldığı dem ektir]
1371'de Sırplar, II. Çirm en'de mağlup edildi. (Bu savaş sadece Sırplara karşı kazanılm ıştır.
Haçlı ordusuna karşı değil)
1388'de Ploşnik'te Osmanlı öncü birliği bozguna uğradı.
KPSS => 1389'da Papa'nın çağrısı üzerine toplanan ilk büyük haçlı ordusuna karşı I. Kosova Savaşı
kazanıldı. (Aklında şöyle kalsın I. M urat I. Kosova - II. M urat II. Kosova)
Haçlıların bu çağrısına kimler uydu.
Ayyıldızlı Türk Bayrağımızın şekli I. Kosova savaşında
O M acar => Leh
belli olm uştur. (Kurtuluş veya Çanakkale savaşı değil)
O Rum => Bulgar
O Sırp => Arnavut KPSS
O Venedik => Makedon
O Ceneviz => Malta

KPSS => NOT: Osmanlı devleti tarihinde ilk top I. Kosova savaşında kullanıldı. <=KPSS

Bu savaş sonunda I. M urat şehit edildi. Bu olay Osmanlı tarihinde ilk ve sondur. Ayrıca bu
56
olaydan sonra Osmanlı protokol kanunları değişerek padişahlara belirli bir m esafeye kadar
yaklaşm ak yasaklanm ıştır. (11 mt) [Miloş Obiriç = Sırp Kahraman]
 I. Murat Zamanında Yaşanan Diğer Gelişmeler

KPSS => İlk defa Enderun M ektebi (Edirne'de) kuruldu.

❖ Kazaskerlik, defterdarlık ve sadrazam lık m akam ları kuruldu. (defterdarlık: m aliye teşkilatı)
❖ İlk defa Kapıkulu Ocağı kuruldu. Bu ocağa bağlı Yeniçeri, Topçu ve Acem ioğlanlar Ocağı
kuruldu.
❖ Sistem li tım ar ve iskan politikası uygulandı. (Sistem li hale getiren I. M urat. İlk defa Tım ar
sistem ini getiren Orhan Bey)
❖ İlk defa veraset sistem inde değişiklik oldu. (Ülke hükümdar ve oğullarının anlayışı gitti)
❖ Kapıkulu ocağının asker ihtiyacını karşılam ak amacıyla M evlana Rüstem'in önerisiyle her 5
esir erkekten birinin askere alındığı "Pençik Sistem i" hayata geçmiştir.
❖ İlk defa bir padişah "Han ve Hüdavendigar" ünvanlarını kullanm ıştır.
❖ İlk defa Rumeli Beylerbeyliği kurulm uştur. (Lala Şahin Paşa = İlk Rumeli Beylerbeyliği)
❖ Rumeli Beylerbeyliğinin merkezi M anastır'dadır. (M akedonya)

d) Yıld ırım Bayezit

NOT: Yıldırım Bayezit "Yıldırım " ünvanını Karamanoğulları ile yapılan "Frenk Yazısı" savaşında elde
etm iştir. Karaman bölgesinin geneline = Frenk denir.

NOT: Dulkadiroğulları'ndan Elbistan'ı almamız ilk defa Osmanlı - M em lük ilişkilerini bozmuştur.

KPSS => - Anadolu Türk siyasi birliğini geniş ölçüde sağlayan ilk Osmanlı padişahıdır.
Osmanlı devletinin ilk hastanesi => İlk defa Bursa'da hastane açtırm ıştır. (Bursa'nın yıldırım
KPSS =>
ilçesi) (Osmanlı devletinin ilk darüşşifası)
- İstanbul'u kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır. "4 defa kuşatm ıştır" (1391-1393-1396-1401)
- Kuşatmaya yardım cı olması için "Güzelcehisar (Anadolu Hisarını)" yaptırm ıştır. Dört
kuşatm anın başarısız olm asında:
❖ Karam anoğullarının oğullarının iki kere isyan etmesi
❖ Haçlılar ile Niğbolu Savaşı'nın çıkması.

NOT: Haçlılar ile yapılan bu savaşı Osmanlı Devleti kazandı. Bu savaşın ganimetleri ile Bursa Ulu
Cami'nin inşaatına başlanm ıştır. (Bursa Ulu Cami'nin mimarlığını Ali Neccar yapm ıştır.)

NOT: Niğbolu savaşı sonunda halife Yıldırım Bayezid'e "Anadolu Diyarının Sultanı" anlamına gelen
"SİR ( Sultan - ı İklimi Rum )" ünvanını verm iştir.
Esen Buga = Yıldırım 'ı savaş
❖ 1401'de Tim ur'un Sivas'ı işgal etm esi. m eydanında esir alan komutandır

Bu yukarıdaki 3 madde İstanbul kuşatm asının geri çekilm esinin sebebidir.

1402 Ankara Savaşı

N edenleri

Anadolu beyliklerinin ve Akkoyunluların Tim ur'u Anadolu'ya gelmesi konusunda kışkırtm ası.
Tim ur'dan kaçan beylerin Osmanlı Devleti'ne sığınması
İki liderin birbirlerini savaşa tahrik eden m ektuplaşm aları.
İkisinin de Türk dünyasının lideri olm ak istemesi.
Tim ur'un Sivas'ı işgal etm esi.

57
 Sonuçları Tim ur'a Esir Düşenler

Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu. Y.Bayezid

İstanbul'un alınması 50 yıl gecikti. Maria (Sırp Eşi)
Anadolu tahrip edildi. Devlet Hatun (Gerçek Eşi)
İlk defa bir Osmanlı padişahı düşmana esir düştü. Mustafa (Oğlu)
Fetret Devri'ne (Fasıla - o Saltanat) girildi (1402 - 1413)
Mustafa Çelebi, Tim ur tarafından Sem erkant'a götürüldü.

e) Çelebi M ehm et

KPSS => Fetret Devri'ni sona erdirdiği için Osmanlı Devleti'nin ikinci kurucusu olarak adlandırılır.
Venedik ile ilk deniz savaşı (Çalı Bey Savaşı) yapılm ıştır.
Osmanlı tarihinin ilk dini nitelikli toplum sal ayaklanması olan "Şeyh Bedrettin" isyanı
çıkm ıştır. (Türk tarihinin ilk ayaklanm ası ise "Baba İshak" ayaklanm asıdır.)
Düzmece M ustafa isyanı çıkm ıştır. İsyanı bastırılan M ustafa Bizans'a sığındı ve II. M urat
zamanında bir kez daha isyan etti. II. M urat M ustafa'yı yakalatıp idam ettirdi.

f) II. M urat

M acarlar'la Kuruluş Dönemi'nin en kötü antlaşm ası olan Edirne Segedin Antlaşm ası'nı
imzaladı. Bu antlaşm aya göre Osmanlı Devleti ile M acaristan arasında on yıl boyunca savaş
yapılm ayacak kararı alındı. Bunun üzerine II. M urat tahtı 12 yaşındaki oğlu II. M ehm et'e
(Fatih Sultan M ehm et) bıraktı.
İlk yeniçeri isyanı olan "Buçuktepe" isyanı çıktı.
1444'te Osmanlı Devleti Haçlıları "Varna Savaşı" nda mağlub etti.
1448'de Osmanlı Devleti Haçlıları "II. Kosova savaşı" nda bir kez daha mağlub etti. Bu savaşın
sonuçları ise şunlardır:
o Bu savaş sonunda Balkanlar kesin Türk yurdu haline gelmiştir.
o II. Kosova savaşı ile M iryakefalon savaşı sonuçları açısından benzerlik gösterir.
o Türkler 1683'e (II. Viyana Kuşatm asına) kadar taarruza, Avrupalılar ise savunmaya
geçm iştir.

Kuruluş Dönem i Osm anlı Devleti - Haçlı Savaşları Şifresi

1364 S ırpsındığı

1389 I . Kosova DİKKAT

1396 N iğbolu Ankara savaşı Haçlılar ile değil

Tim ur ile yapılm ıştır. Buraya
1402 A nkara
yazılm asının nedeni
1444 V arna şifrelem eye uygun olması
içindir.
1448 II . Kosova

NOT: Osmanlı Devleti'nin Kuruluş Dönem i'nde Haçlılar ile yaptığı savaşlar SINAV II olarak kodlanır.

KURULUŞ DÖNEMİNDEN 1 TANE SORU GELİYOR KPSS DE

58
 OSM ANLI DEVLETİ YÜKSELM E DÖNEMİ

(1453 - 1579)

1) FATİH SULTAN M EHM ET

NOT: Fatih 7 dil bilm ektedir. Kendisi Avni mahlasıyla şiirler yazm ıştır. Dünyaca ünlü "Batlam yus"
haritasını tercüm e ettirm iştir.

a) İstanbul'un Fethi'nin Nedenleri

Toprak bütünlüğünü sağlamak.

Boğazlara ve İpek Yolu'na hakim olmak.
Bizans ve Anadolu beyliklerinin iş birliği içinde olması.
Bizans'ın Haçlı seferlerine sebep olması, şehzadeleri kışkırtm ası.
KPSS => İstanbul'un bilim ve kültür merkezi olm ası. (İstanbul'un Fethi'nin hem neden - hem sonuçtur)
Hz. M uham m ed'in hadisi.

b) Fetih İçin Osm anlı D evleti'nin Yaptığı H azırlıklar

❖ Şahi topları döküldü. (Şahi = Padişaha ait olan) Bu topları döktürm ek için M acaristan'dan
"Urban" diye bir adam getirildi.
❖ M ancınık ve hareketli kuleler inşa edildi.
❖ 400 parçalık donanma hazırlandı.
❖ Avrupa devletleri ve Anadolu beylikleriyle saldırm azlık antlaşm aları imzalandı.
Boğazkesen (Rum elihisarı) yapıldı.
KPSS => Silivri ve Vize kaleleri alındı.

c) Bizans İm paratorluğu'nun Aldığı Ö nlem ler

❖ Grejuva ateşi çoğaltıldı. (Rum ateşi dem ektir) (Denizin üzerinde veya suyun üzerinde belirli bir
süre yanan toptur.)
❖ Haliç'e zincir çekildi
❖ Avrupa'dan yardım istendi.
❖ İstanbul surları güçlendirildi.
❖ İşin ciddiyetini anlayan Bizans im paratoru Papa'dan yardım istedi.

KPSS => NOT: Fetih öncesi Bizanslı yüksek dereceli devlet m em ur "G rivas N otaras" "İstanbul'da <= KPSS
Kardinal külahı görm ektense, Osmanlı sarığı görmeyi tercih ederim " dem iştir.

d) Fethin Sonuçları Fetih T a rih i: 29 M ayıs 1453

II. M ehm et Fatih ünvanını aldı. Ayrıca Anadolu'nun "Kralı anlamına gelen" "Rum Kayser"
ünvanını aldı.
Kuruluş dönemi bitti, Yükselm e Dönemi başladı.
Anadolu ve Rumeli arasındaki toprak bütünlüğü sağlandı.
Boğazlar ve İpek Yolu Osmanlı Devleti'nin eline geçti. Bunun üzerine:
o Avrupalı devletler Coğrafi keşifleri başlattı.
o Ortaçağ kapandı, Yeniçağ başladı.
o Feodalite zayıflam aya başladı. (Topların surları yıkabileceğinin anlaşılm asıyla)
o İstanbul'dan kaçan bilim insanları İtalya'ya giderek Rönesans'ın başlamasına neden
oldu.

Dünya tarihinde çağların ayrılm ası ise:

- 375 Kavim ler göçü yerine - 395 Romanın ikiye ayrılm ası (Orta Çağ - Yeni Çağ arası)
59
- 1453 İstanbul'un Fethi yerine - 1492 Coğrafi keşifler diyorlar. (Yeni Çağ - Yakın Çağ arası)
- 1789 Fransız ihtilal'inde ise hem fikiriz.
 NOT: Fatih Sultan M ehm et irili ufaklı 17 ülke fethetm iştir. Ayrıca Fatih'in alamadığı diğer her yeri
Kanuni alm ıştır.

e) Diğer Fetih H areketleri

Anadolu Balkanlar Denizler

- Candaroğulları'ndan - Sırbistan alındı. Ege adaları alındı.
Sinop - Samsun alındı. (Belgrad hariç) Yunan adaları alındı.

- Karam anoğulları'ndan - Bosna - Hersek - Bozcaada-Gökçeada

Konya-Karam an alındı. Arnavutluk alındı. alındı.

- Trabzon Rum - Mora Yarım adası Rodos kuşatıldı ancak

İmparatorluğuna son alındı. alınamadı.
verildi. Mora
Yarım adası alındı - Eflak - Boğdan KIRIM alındı.
(Bizans'ın tekrar (M em leketeyn) alındı (Karadeniz Türk Gölü
dirilm e um utları sona haline geldi)
erdi)

- Cenevizlilerden
Am asra alındı.

NOT: Fatih Sultan M ehm et'e yaptığı bu seferlerden dolayı Sultan'ül Bahreyn ünvanı verilm iştir.

Hakanül Bahreyn İki deniz ve iki karanın

Hükümdarı

NOT: Fatih dönem inde Hicaz su yolları sorunu yüzünden M em lükler ile ilişkiler gerilm iştir. (İlk
Osmanlı - M em lük ilişkilerinin bozulması Yıldırım Bayezit zam anındadır.)

Su sorunu yolları: Hacca giden Surre alayımız çöllerden geçerken M em lüklülerin su yollarını tam ir
etm em esinden dolayı şehit olm uşlardır.

NOT: Fatih Sultan M ehm et Akkoyunlular'ı Otlukbeli Savaşı'nda Mağlub ederek Doğu Anadolu'yu
egemenliği altına alm ıştır.

KPSS => NOT: Ali Kuşçu Otlukbeli savaşının ardından, Otlukbeli savaşına ithafen yazdığı astronom i eserini
"Fethiye" adıyla Fatih Sultan M ehm et'e sunm uştur.

f) Diğer G elişm eler

❖ Topkapı Sarayı alındı. Ayasofya Kilisesi, Cami'ye çevrildi. (Ayasofya Camisi 1935'ten beri müze
olarak kullanılır)
❖ İlk altın para (Sikke - i Hasene) basıldı.
❖ İlk defa m üsadere sistem i uygulandı. (İlk m üsadere uygulanan kişi "Çandarlı Halil Paşa" dır)
İlk defa iltizam sistem i uygulandı.
KPSS => Cülus bahşişi yasalaştı. => FSM'nin getirdiği hüküm darlık alam etidir.
Divan'a Nişancı atandı.
Örfi hukuk kuralları yazılı hale getirildi. (Kanunnam e - i Ali Osman) => Büyük Osmanlı
Kanunları (Devletin Beka'sı için kardeş katli vaciptir ibareside burada yazar)

60
 ❖ Sahn - ı Seman M edreseleri ile Tetim m e M edreseleri açıldı. (Tetim m e, Sahnı Seman'a öğrenci
yetiştirir.)

NOT: Fatih İtalya'nın Otranto Limanını da feth etm iştir.

NOT: Osmanlı devletinde ilk imtiyaz Venedik'e verildi. Buna istinaden otomatikman

- İstanbul'da elçilik açma hakkını elden eden ilk devlet "Venedik" tir.
- Venedik elçisine "Balyos ve Baylos" denir.

2) II. BAYEZİT (1481 - 1512)

- Osmanlı devletine iç sorunken bir dış sorun haline gelen ilk m esele (Cem Sultan olayı)
- Karam anoğulları'na tam am en son verildi.
- 1511'de "Şah Kulu" isyanı çıktı

NOT: Bir isyan "şah, şeyh, baba ve dervişle" gibi kelim ler ile başlıyorsa bu isyanlar dini niteliklidir.

NOT: Bu dönem de "Küçük kıyam et" olarak adlandırılan İstanbul depremi yaşanm ıştır.

- Rönesans sanatçısı "Leonardo da Vinci" boğaziçine bağlayan bir köprü yapma isteğini II.
Bayezit'e mektupla bildirdi. (II. Bayezit bu isteği reddetm iştir)
- Kemal Reis İspanya'ya giderek zulüm gören Yahudi ve M üslüm anları İstanbul'a getirdi.
- II. Bayezid dönemi yaşanan sorunlardan dolayı yükselm enin içinde bir duraklam a dönemi
olarak tarihe geçti.

NOT: Zorla tahtan indirilen ilk Osmanlı padişahı "II. Bayezit" tir.

KPSS => 3) YAVUZ SULTAN SELİM (1512 - 1520)

(8 YILA 80 YILLIK İŞ SIĞDIRMIŞ PADİŞAHTIR)

Tarihçiler tarafından "8 yıla 80 yıllık iş sığdırmış padişah" olarak nitelendirilir.

KPSS => İlk defa Bozoklu Celal tarafından Tokat'ta, Celali isyanları başlam ıştır. (İlk Celali isyanı)
Yavuz Sultan Selim Doğu siyaseti için "Heşt Behişt (Sekiz Cennet)" adlı kitabın yazarı "İdris - i
Bitlisi" okum uştur. (=> Bir diğer kitabıda "Selim nam e"dir)
1514'te İran (Safevi) ile Çaldıran Savaşı yapıldı. Savaşın başarılı olmasının tüfekli askerlerin
etkisi büyük olm uştur.
KPSS => 1515'te Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları'na son verildi. Böylece Anadolu Türk siyasi birliği
kesin olarak sağlandı.
1516'da M em lüklerle M ercidabık Savaşı yapıldı. Halife esir alındı. Ayrıca Yavuz Sultan Selim
KPSS =>
Şam'da "M uhyiddin Arabi" nin mezarını buldurup üzerine türbe ^ve külliye yaptırdı. (Ahmet
yesevinin mezarını bulduran ise Tim ur'dur) Hadim ül Harem eyn Yavuz'un ünvanı
1517'de M em lüklerle Ridaniye Savaşı yapıldı. Savaşın sonuçları ise şunlardır;
■
Halifelik Osmanlı Devleti'ne geçti. Böylece teokratik devlet anlayışı güçlendi.
Ridaniye Savaşı devam
ederken Avrupa'da ya ­ ^ Osmanlı Devletinin ilk halifesi Yavuz Sultan Selim 'dir
şanan eş gelişme
"R eform " (M artin
■
Baharat yolu Osmanlı Devleti'nin eline geçti.

Luther) dur.
■
Kutsal em anetler İstanbul'a getirildi.
■
M ısır'ın hazineleri İstanbul'a getirildi. (17 gemi altın getirildi)

NOT: Yavuz "Kim ki torunlarım dan benim kadar hazineyi doldurursa kapılar onun mührüyle,
doldurulm azsa benim m ührüm le m ühürlenm eye devam edecek" dem iştir.

M ekke ve M edine'yi aldıktan sonra bu 61

ünvanı alm ıştır.
 4) KANUNİ SULTAN SÜLEYM AN (1520 - 1566)

KPSS => NOT: Osmanlı tarihinde en uzun süre tahtta kalan Osmanlı padişahıdır. "M uhibbi" m ahlasıyla şiirler
yazm ıştır.

- Kanuni tahta çıkar çıkmaz, Canberdi Gazali, Ahm et Paşa (M em lük Devleti'ni tekrar diriltm ek
için yapılan isyanlar) ve Baba Zünnun, Kalender Çelebi isyanları ile uğraştı.
- 1521'de Belgrad alındı.
- 1526'da Osmanlı Devleti Mohaç Meydan M uharebesi'yle (3M ) M acaristan mağlup edildi.
(Dünyanın en kısa süren ova savaşıdır. 2 saat sürm üştür. 83bin M acar askeri öldürüldü)
- 1529'da tarihim izde ilk defa Viyana kuşatıldı. (I. Viyana kuşatması)
- 1532'de Alman seferine çıkıldı ancak Osmanlı Devleti'nin önüne bir kuvvet çıkamadı. Roma -
Germ en İmparatoru Şarlkenin elindeki Fransa Kralı I. Fransuva serbest bırakıldı.
1533'de Avusturya Kralı (Arşidük'ü) ile Osmanlı Devleti arasında İstanbul Antlaşması
KPSS =>
im zalandı. Böylece Avusturya Arşidükü Osmanlı Devleti'nin sadrazam ına eş sayıldı. Böylece
Orta Avrupa'nın siyasi üstünlüğü Osmanlı Devleti'nin eline geçti.

NOT: 1606 Zitvatorok Anlaşm ası'na kadar Orta Avrupa'da Osmanlı Devleti'nin üstünlüğü devam etti.

- 1535'te Fransa'ya kapitülasyon verildi. (Nedeni: Fransa'ya Avrupa - Hristiyan haçlı birliğinden
ayırm ak ve akdeniz ticaretini canlandırm ak)

KPSS => 1538'te Haçlılarla Preveze Deniz Savaşı yapıldı. Böylece Akdeniz bir Türk gölü haline geldi. (28
Eylül 1538) => Günümüzde bu tarih donanma günü olarak kutlanır.

(Bu seferi yapan Barbaros Hayrettin Paşadır. Denizde turan taktiği uygulamıştır)

NOT: Preveze Deniz Savaşı'nın yıl dönümü (28 Eylül 1538) ülkemizde "donanma günü" olarak
kutlanm aktadır.

- 1555'te ilk defa İran'la "Am asya Anlaşm ası" imzalandı. (=> Son Osmanlı - İran anlaşması
"Karden" anlaşm asıdır.)
-1560'da Haçlılarla Kuzey Afrika egemenliğini pekiştiren Cerbe Deniz Savaşı yapılıp kazanıldı.
- 1566'da Zigetvar Seferi yapıldı. (Kanuni'nin son seferidir)

5) SOKULLU M EHM ET PAŞA DÖNEMİ

KPSS => Kanuni, II. Selim ve III. M urat dönem lerinde Sadrazam lık yaptı.
1571'de Kıbrıs alındı. Kıbrısın alınm asına tepki gösteren Haçlılar İnebahtı'da Osmanlı
KPSS =>
Devleti'nin donanmasını yaktı. Don Kişot'un yazarı Cervantes'de bu savaş sırasında elini
kaybetti.

NOT: II. Selim ordunun başında sefere çıkma geleneğini terk eden ve İstanbul'da ölen ilk padişahtır.

Kanuni Zamanında

Hindistandaki Gücerat Sultanlığının Portekiz'liler karşısında Osmanlı devletinden yardım

istem esi üzerine Hindistan üzerine 4 sefer yapıldı. Bu seferlerin başarısız olmasının sebepleri;

1. Coğrafi açıdan uzaktır.

2. Seferlere gereken önem verilm em esi
3. Okyanusa dayanıklı geminin olm am ası.
4. Gücerat sultanlarının bize yardım etm em esi.

NOT: Bu dönemde Rodos, Cezayir, Tunus, Fas gibi yerler himayemiz altına girdi.

62
 Osm anlı Devletinin Donanm asının Yakıldığı Ye rler

1571 İnebahtı Haçlılar

KPSS =>

1770 Çeşme Rusya

1827 Novarin Avrupa Devletleri

1853 Sinop Rusya

Sokullu M ehm et Paşa'nın Pro jeleri;

1) Don Volga Irm akları'n ı Birleştirm e Projesi

Am açları:

- Rusların Güney'e inm esini engellemek.

- Kırım'ı korumak
- Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurmak.
- İran'ı kontrol etm ek.

NOT: Irm akları birleştirm e projesi M im ar Sinan'a verildi. Ancak vefatı nedeniyle ve Kırım Hanları'nın
isteksizliği yüzünden bu proje yapılam adı. 1956'da Rusya tarafından Don ve Volga ırm akları birleştirild

2) Süveyş Kanalı Projesi

Baharat Yolu'na tekrardan işlerlik kazandırm ak amaçlandı.

NOT: Süveyş Kanalı Fransa ve İngiltere'nin iş birliği sonucu 1869'da açılm ıştır.

3) M arm ara - Karadeniz Projesi => Günümüzün "Kanal İstanbul" Projesidir.

Bu proje ile Akdeniz ve Karadeniz birleştirilip donanma için alternatif bir yol am açlanm ıştır.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

63
 XV II. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

(D URAKLAM A DÖNEM İ) (1579 - 1699)

NOT: Osmanlı devleti aydınları bu dönem e" Te^p^di ve Tagpyyür" dönemi dem işlerdir.

Bozulma ve Yozlaşma

D uraklam a D önem i'ne G irilm esinin N edenleri

❖ M erkezi otoritenin bozulması.

❖ Küçük yaşta çocukların tahta çıkması. => En küçük yaşta tahta gelen Osmanlı Padişahı 4.
M ehm ettir. ( 6 yaşında çıktı)
❖ Saray kadınlarının devlet yönetim ine karışm ası.
❖ Saray m asraflarının artm ası.
❖ Rüşvet ve iltim asın artm ası.
❖ Ganim et gelirlerinin azalm ası.
❖ Savaşların uzun sürm esi ve m ağlubiyetlerin artm ası.
❖ Beşik ulemalığı sistem ini getirilim esi. (Alimin oğlu alim dir anlayışı)
❖ M edreselerden pozitif bilimlerin çıkarılm ası.
❖ Kapitülasyonların yaygınlaşm ası.
❖ Sık padişah değişikliği
KPSS => ❖ Doğal sınırlara ulaşılm ası. (Bu iç neden değil dış nedendir) (Doğal sınır derken önümüze dağ,
deniz gibi engeller çıkması)
❖ Askerin "Ocak devlet içindir" anlayışını terk etm esi.
❖ Avrupanın bilimsel ve teknolojik olarak gelişmesi
❖ Tım ar sistem inin bozulması.

SİYASİ OLAYLAR
1590 Ferhat Paşa Osmanlı - İran -> Doğu'da en geniş sınırlara ulaşıldı.
1606 Zitvatorok Anlaşması Osmanlı-Avusturya-> Osmanlı Devleti'nin Orta Avrupa'daki
siyasi üstünlüğü sona erdi.
1621 Hotin Seferi Lehistan üzerine yapıldı.
Sefer sonunda II. Osman ilk defa Yeniçeri Ocağını kaldırmayı
düşündü.
1639 Kasr - ı Şirin Osmanlı-İran-> Günümüz İran sınırları hemen hemen belli
oldu.
1645 Osmanlı-Venedik-> Venedik'e ait Girit Adası kuşatıldı.
1664 Vasvar Antlaşm ası Osmanlı-Avusturya-> XVII. Yüzyılda Avusturya'ya karşı son
KPSS => kazançlı antlaşma yapıldı.
1669 Osmanlı-Venedik-> Girit adası feth edildi. (24 senelik
kuşatma sonunda)
KPSS => 1672 Bucaş Anlaşması Osmanlı-Lehistan-> Osmanlı Batı'da en geniş sınırlara ulaştı.
Lehistan ~ NOT: MEB'e göre Malta var. Aöf'ye göre yok. 5 devletin 5i
Malta Kutsal verilirse malta. Alakasız bişey verirse ise cevap odur.
1683 - 1699 Venedik İttifak Osmanlı-Kutsal İttifak
Osmanlı Devleti kaybetti.
Avusturya Devletleri
Zenta Savaşı'nı Osmanlı Devleti kaybetti.
Rusya __
1699 Karlofça Antlaşm ası Osmanlı-Kutsal İttifak (Rusya hariç)
1699 Karlofça Anlaşması İlk defa batı'da geniş ölçüde toprak kaybedildi. (Rusya bu
anlaşmayı imzalamadı. Rusya ile 1 sene sonra İstanbul
Anlaşması imzalandı. Azak kalesi Ruslara verildi. Böylece
Rusya tarihidnde ilk defa Karadenize inme fırsatı elde etti.

64
 XVII. YÜZYIL İSYANLARI

a) İstanbul (M erkez - Yeniçeri) İsyanları

N edenleri

• "Ocak devlet içindir" anlayışının askerlerce değiştirilmesi (Devlet, ocak içindir anlayışının
gelmesi)
• Cülus ve ulufelerin düşük ayarda verilm esi ya da geç ödenm esi.
• M erkezi otoritenin bozulması.

O layları

• "Vakayi Vakvakiye" (Çınar Vakası) (IV. M ehm et zamanında 30'a yakın devlet adamının
öldürülm esi)
• II. Osm an'ın öldürülm esi (Osmanın uykundan kaldırılarak m eyhanecilerin önünde
sürüklenm esi.......)

b) Celali (Anadolu) İsyanları

N edenleri

• Köylünün ağır vergileri ödeyem em esi.

• Devletin eyaletlerdeki merkezi otoriteyi kaybetm esi.
• Tım ar sistem inin bozulması, iltizam sistem inin yaygınlaşması.
• Bölge yöneticilerinin halka kötü davranm ası.

İsyanlar

• Gürcü Nebi İlk Celali İsyanı "Yavuz Sultan Selim"

• Kalenderoğlu zamanında çıkm ıştır.
• Canbulatoğlu

Sonuçları

• Köyden kente göç arttı. Celali İsyanları sonucunda köyden

• Üretim düştü, vergi gelirleri azaldı. kente göçün ismine "Büyük Kaçgun"
• Boşalan köylere eşkıyalar yerleşti. denm ektedir.
• Anadolu'da can ve mal güvenliği kalmadı.

c) Eyalet İsyanları ( G ayrim üslim A yaklan m aları)

N edenleri

• Eyaletlerde devlet otoritesinin kalmaması.

• Devlet yöneticilerinin halka kötü davranm ası.

NOT: Bu yüzyılda çıkan gayrimüslim ayaklanm alarının XIX. Yüzyılda çıkan ulusçuluk isyanları ile bir
ilgisi yoktur.

XVII. XV III. XIX.

Sırplar Ulusçuluk akımı Sırplar

Kişiye Fransız İhtilali Ulusçuluk akımı

65
 XVII. YY. ISLAHATLARI

NOT: Şifreler=> XVI]. XVIII. XIX

TOKMAK 31313 M AHMUT

^ ^ Mecid

Aziz

— ► Hamit

Genel Ö zellikleri

• Kişilere bağlı kaldı.

• Sorunların köküne inilmedi.
• Saray, ulema ve asker karşı çıktı.
• Avrupa örnek alınm adı. => Bu madde önem li
• Fatih ve Kanuni Sultan Süleyman örnek alındı. (Kanuni Kadim)
• Baskı ve şiddet yoluyla benim setilm ek istendi.

17.YY. ISLAHATÇILARININ ŞİFRESİ (TO KM AK)

Tarhuncu Osman Kuyucu M urat IV. M urat I. Ahm et Köprülü

Ahm et Paşa Paşa

1) TARHUNCU AH M ET PAŞA

- İlk defa modern bütçeyi yaptırm ıştır.

2) GENÇ OSMAN (II. OSMAN)

KPSS => - Osmanlı tarihinde ilk ıslahat yapan padişahtır.

- Saray dışından (yani harem dışından) evlilik yapm ıştır. (Bir türk kızıyla evlenm iştir)
- Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmayı düşünm üştür.
- Osmanlı tarihinden ilk defa Başkenti İstanbul'dan Anadolu'ya taşınm ayı düşünm üştür.
- Şeyhülislam 'ın yetkilerini kısıtladı.
- Yeniçeri tarafından, Yedikule zindanlarında idam edildi.

3) KUYUCU M URAT PAŞA

- I. Ahm et sırasında çıkan Celali isyanlarını bastırm ıştır. (İsyanı çıkaranların kafasını kuyuya
attığı için kendisine bu lakap takılm ıştır)

KPSS => 4) IV. M URAT (Lakabı = Bağdat Fatih i'dir)

- Saray kadınlarını devlet yönetim inden uzaklaştırdı.

- İlk defa Şeyhülislam idam ettirdi.
- Koçi Bey ve Katip Çelebi IV. M urat'a risalelerini (raporlarını) sundu.

NOT: IV. M urat zamanı Avrupa'da yaşanan eş gelişme otuz yıl savaşlarıdır. (M ezhep savaşlarıdır)

NOT: IV. M urat İlk defa gece dışarı çıkma yasağı, içki ve tütün yasağı getirdi. Kanuni Sultan Süleyman
zamanında ilk defa açılan kahveleri kapattı. => Bu yasakların sebebi İstanbul yangınlarıdır.

KPSS => U YARI: İlk içki yasağını getiren I. Ahm et'tir. 66

 5) I. A hm et

- Ekber ve Erşet sistem ini getirdi. Osmanlı tarihinde veraset sistem inde son kez değişiklik yaptı.

NOT: Sancağa son kez çıkan, başa geçtikten sonra sancağa çıkma usulünü kaldıran yerine kafes
sistem ini getiren (şim şirlik) Osmanlı Padişahı III. M ehm et'tir.

6) KÖ PRÜLÜLER DÖNEMİ

• Köprülü M ehm et Paşa

o Saraya şartlar sürerek sadrazam oldu.
o M aliye düzeltti.
o Yeniçeriyi disiplin altına aldı.
o Venedik'in Çanakkale'ye uyguladığı ablukayı kaldırdı. Köprülü M ehm et Paşadan sonra
• Köprülü Fazıl Ahm et Paşa
• Am cazade Hüseyin
• M erzifonlu Kara M ustafa Paşa (II. Viyana kuşatmasında totem i yüzünden savaşı kaybettik ve
idam edildi.)

Köprülüler sülalesi Osmanlı Devleti'ne Duraklama Dönemi içinde bir Yükselm e Dönemi yaşatm ışlardır.

XVIII. YÜZYIL'DA OSMANLI DEVLETİ SİYASİ TARİHİ

1700 İstanbul Osmanlı - Rusya Rusya ilk defa Karadeniz'e inme fırsatı yakaladı.
Anlaşması
1703 Edirne Vakası III. Ahm et başa geçti
1711 Prut Osmanlı - Rusya XVII. YY. da kaybettiği toprakları geri alabileceği
Anlaşması umudu doğmuştur. KPSS (Azak kalesi geri alındı)
1715-18 Pasarofça Osmanlı - Avusturya Petervaradin Savaşı kaybedildi. Lale devrine
Anlaşması girildi(1718-1730) [Pasarofça anlaşması ile batının
üstünlüğü kabul edilip lale devrine girildi]
1724 İstanbul Osmanlı - Rusya Rusya ile ilk defa bir dostluk anlaşması imzalandı.
Anlaşması
1736-39 Osmanlı - Rusya - Belgrad Savaşı yapıldı. Osmanlı Devleti kazandı. (I.
Avusturya M ahm ut'un olduğu askeri ıslahatlar)
1739 Belgrad Osmanlı - Avusturya Osmanlı Devleti her iki devlete de üstünlük kazandı.
Antlaşm ası (Belgrad geri alındı.)
1740 Kapitülasyon Osmanlı - Fransa I. M ahm ut kapitülasyonları sürekli hale getirdi.
Anlaşması
1746 Kerden Osmanlı - İran Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanan son
Antlaşm ası antlaşm adır. (II. Kasr - ı Şirin)
1768-74 Osmanlı - Rusya Rusya savaşı kazandı.

- Kırım kaybedildi. (İlk defa tam am ı Türk ve

M üslüman olan bir bölge kaybedildi)
- Kırım halkı halifeye bağlı kaldı.
- Osmanlı tarihinde ilk defa savaş tazm inatı
ödem ek zorunda kaldı.
Küçük - Karadeniz Türk gölü olma özelliğini yitirdi.
1774 Kaynarca - Rusya'nın kapitülasyonlardan
Antlaşm ası yararlanm asına karar verildi.
- Rusya'nın İstanbul'da elçilik açmasına izin
verildi.

67
 - Ayrıca Balkanlar'da Rusya'nın konsolosluk
açması karar bağlandı.
- KPSS Ayrıca 1775 yılında orijinal metinde
olm am asına rağmen "Ortodoksların dini
lideri Rusya'dır" maddesi antlaşm aya
eklendi.
NOT2'yi oku buraya ait.
1779 Aynalı Kavak Tenkihnam e: sözleşme Şahin Giray Han'ın Kırım Hanı olarak kabul edilmesi il
Tenkihnam esi dem ektir. Kırım özerk hale geldi.
1783 Rusya Kırım'ı ilhak etti. (İlhak sınırına katmak
dem ektir)
1787-92 Osmanlı, Rusya - Avusturya arasında savaş başladı.
1791 Ziştovi Osmanlı - Avusturya Fransız İhtilali'nden etkilenen Avusturya savaştan
Antlaşm ası çekilerek Osmanlı Devleti ile antlaşma imzalandı.
Aldığı yerleri Osmanlı Devleti'ne geri verdi.
NOT3'deki tablo buraya ait.
1792 Yaş Kırım'ın Rusya'ya ait olduğu Osmanlı Devleti
Antlaşm ası tarafından kabul edildi.

NOT2: Osmanlı devleti tarihinde hilafeti siyasi bir güç olarak Küçük Kaynarca ve Uşi anlaşm alarında
kullanm ıştır.

NOT3:

TARİH ANLAŞM A KIRIM

1774 Küçük Kaynarca Bağımsız

1779 Aynalıkavak Tenkihnam esi Özerk

1792 Yas Antlaşması Rusya

Ö N EM Lİ: "Dakya" Rusya ile Avusturya arasında kalan Balkan topraklarını paylaşma projesidir.

Ö N EM Lİ: "Grek" Rusya'nın İstanbul'u alarak merkezi İstanbul olan bir devlet kurma projesidir.

X V III. YY. ISLAHATLARI

Genel Ö zellikleri

• Batı (Avrupa) örnek alındı. => KPSS

• Baskı ve şiddet yoluyla benim setilm ek istendi.
• XVII. yy. a göre daha kalıcı oldu.
• Hukuk hariç her alanda ıslahat yapıldı. (En çok askeri alanda)
• Saray, ulema ve asker yapılan bu ıslahatlara karşı çıktı.

Islahatçıların Şifresi

3 1 3 1 3
III. Ahm et I. M ahm ut III. Mustafa I. Abdülhamit III. Selim

68
 NOT: III. Ahm et'in tam am layıcısı III. Selim 'dir
1) III. AH M ET DÖNEMİ

Lale Devri 1718 Pasarofça Antlaşm ası ile başladı. 1730 Patrona Halil isyanı ile sona erdi.
Bu devrin sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır.
M inyatürcüsü "Levni", Şairi "Nedim "dir.
Islahatlarda Avrupa ilk kez örnek alınm ıştır. NOT: "Lale Devri" ifadesini ilk kullanan "Yahya

Lale Devri'nde askeri ıslahat yapılm am ıştır. Kemal Beyatlı"dır. Bunu ilk defa bir romanın da
kullanan ise "M ehm et Refik Altınay" dır.
Lale Devri (1718 - 1730)

• M acaristan'dan matbaa getirildi. (İbrahim M üteferrika ve Said Efendi tarafından)

• Matbaa Osmanlı Devleti'ne getirilen ilk teknik yeniliktir. Bu matbaada dini eserlerin basımı
yasaktır. İlk basılan eser "Vani Mehmed Efendi" ye ait. "Van kulu Lügatı"dır.

NOT: M atbaa'da dini eser basımının yasaklanm ası "H attat" ve "M üstensihlerin (Kitap çoğaltan)" ların
işsiz kalmasını engellem eye yöneliktir.

• İlk defa geçici elçilikler (Paris, Moskova, Viyana, Varşova) açıldı. [Londra yok dikkat!]
• 28 M ehm et Çelebi Paris Seferatnam esi'ni yazdı. (Batı'ya açılan ilk pencere kabul edilir)

S eferatnam e'nin diğer ad ları: (4 adı var)

1. Havadisname K
U YARI: Lahiya (Islahat Önerisi), seferatnam enin
2. Risale P
diğer adlarından değildir.
3. Seyahatnam e S
4. Takrir S NOT: Tercüm e encümenliği ile tercüm e odası karıştırılm am alıdır.
Encüm enlik kitap çevirir. Oda ise yabancı dil bilen Müslüman
diplom at yetiştirir. KPSS
• Tercüm e Encümenliği kuruldu. (Doğu klasiklerini çevirm iştir)
• İran'dan çiçek aşısı getirildi.
• Tulum bacılar ocağı kuruldu. (İtfaiye)
• Barok, Rokoko ve Gotik tarzı m im ari eserler yapıldı. (Batı tarzı mimarı benimsendi)

NOT: Batı tarzında yapılan ilk eser "III. Ahmet Çeşm esi"dir. İlk Cami "Nuru Osmaniye Cam i"dir.

2) I. M AHM UT

• Ülke içinde kütüphaneler açtırdı. El yazması eserleri toplattı. => Yalova'da ilk defa kağıt
fabrikası.
• İlk defa batı tarzı ıslahatlar yaptı.
• İlk defa batıdan bir uzman getirildi.

(Comte de Bonneval) (Humbaracı Ahm et Paşa)

NOT: Osmanlı Devleti'nde Batı tarzında askeri ıslahat edilen ilk kurum "Humbara Ocağı"dır.

• Batı tarzında ilk teknik okul olan "Hendeshane" açıldı.

69
 3) III. M USTAFA
M ustafa'nın Şifresi: "Bahri Süt İç" tir.

• Sadrazam 'ı Koca Ragıp Paşa'dır.

• Deniz M ühendishanesi kuruldu. (Bahri Hümayun)
• Esham sistem i uygulandı. (Bu senetler kağıt paraya geçişin ilk aşaması sayılm ıştır.)
• Sürat Topçuları Ocağı kuruldu.

KPSS => 4) I. ABDÜLH AM İT <= KPSS

III. Selim ve II. M ahm ut ıslahatlarının tem elini
Cülus bahşişi verm e geleneğini kaldırdı.
atan I. Abdülham ittir.
Ulufe alım - satımını yasakladı.
İstihkam okulunu açtı.
Kürk satışını yasakladı.
Bilim insanlarının kendi kıyafetleriyle ve kendi dinlerinde kalarak çalışm asına izin verdi.

5) III. SELİM

Yaptığı tüm ıslahatlara "Nizam - ı Cedit" (Düzen) denir.

Islahatlarında "Fransa"yı örnek aldı.
Osmanlı tarihinde radikal yönde ilk ıslahatlar yapan Osmanlı padişahıdır.
Bu dönem "Kabakçı M ustafa Paşa İsyanı" ile sona erm iştir.
İlk kalıcı elçilik açıldı. [İlk kalıcı (daimi) elçi Londra'ya atanan "Yusuf Agah Efendi"dir.
Avusturya'ya ise "Ebubekir Ratıp Efendi" atanm ıştır]
İlk defa devlet matbaası kuruldu. (M atbaayı Am ire)
M ühendishane - i Bahri (Deniz) ve M ühendishane - i Berri Hümayun (Kara) açıldı.

KPSS => Günümüzde İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesine) dönüştürülm üştür.

Levent ve Selimiye kışlaları yapıldı.

Şeyhülislam 'ın yetkileri kısıtlandı.
Yerli malı teşvik edildi.
Nizamı Cedit adıyla yeni bir ordu kuruldu. Bu ordunun m asraflarını karşılam ak için de "İradı
Cedit" hazinesi kuruldu.

NOT: Nizam - ı Cedit'in ilk ve son başarısı Fransa'ya karşı "Akka kalesi"ni savunm asıdır.

70
 XIX. YÜZYIL'D A OSMANLI DEVLETİ SİYASİ TARİHİ (2 soru gelcek)

19.yy da Osmanlı devleti ilk başlarda ulusçuluk isyanlarıyla uğraşm ışlardır. (Sebep 1789 Fransız
İhtilali) Bu akım Avusturya-M acaristan ve Osmanlı Devleti gibi devletleri etkilem iştir. İlk ulusçuluk
isyanı ise Sırpları etkilem iştir.

KPSS => 1804 Kara Yorgi önderliğinde Sırplar isyan etti anca isyan bastırıldı. (İlk etkilenen Sırplardır)

(KPSS'de isyanı başlatan kim diye sorabilirler Kara Yorgi önem li) Sırp isyanının bastırılm asından sonra
Rusya ile:

- 1806 - 1812 Osmanlı Rus savaşı başladı. Savaşı Rusya kazanm ıştır. Bu savaş sonucunda şu
antlaşm a imzalandı.
1812 Rusya ile Bükreş Antlaşm ası imzalandı. [Dikkat! Bu anlaşm ayla Sırplar Osmanlı
KPSS =>
Devleti'nden ilk imtiyaz elde eden toplum oldu] (Sırplar ilk imtiyaz elde edendir. Venediklilere
ise biz imtiyaz verdik karıştırm a dikkat)
Bu im tiyazlar şunlardır.
O Kiliseler 24 saat açık kalacak. (İbadet)
O Sırplar Cizye ve Haraç vergisi ödem eyecek.

Sırpların elde ettiği bu im tiyazlar Osmanlı bünyesindeki diğer m illetleride etkileyecek. Bunlar
sonucunda ikinci isyan edenler ise Rum 'lardır.

- 1815 Rumlar ilk defa isyan etti ancak isyan bastırıldı.

- 1820'de (Şu an ki Yunanistan'ın kurulduğu yer olan) Mora yarım adasında Rum isyanı başladı.
Bu isyanı destekleyenler
O Gizlice Avrupa Devletleri
O Yunanistan'ın bağımsız olmasını sağlamak için kurulan cem iyet: Filik - i Eterya Cemiyeti. Bu
cem iyeti kuran Rus General: Alexandır İpsilanti)
O Avrupa'ya gelen dünyaca ünlü İngiliz şair Lord Byron geldi. Mora yarım adasına indiği gün fare
tarafından ısırıp ölm üştür.

Avrupa'dan gelen desteklerle beraber isyanı bastıramayacağını anlayan II. M ahm ut, Mısır
Valisi M ehm et Ali Paşa'dan yardım istem iştir. M ehm et Ali Paşa yardım edeceğini ancak yardım
sonunda Mora Valiliğini isteğini belirtm iştir. (Bunu isteme sebebi oğlu İbrahim Paşa [Tosun Paşa] ya
yeni bir valilik açm aktır.) II. M ahm ut bu isteği kabul etm iştir. Böylece 1820 İsyanını M ehm et Ali Paşa
isyanı bastırdı.

- 1827'de Navarin olayı yaşanm ıştır. (Yunanistan için bağımsızlık isteyen İngiltere, Fransa ve
Rusya bu istekleri kabul edilm eyince Navarin'de donanmamızı yakm ıştır.) Bu olayla birlikte
1815 Viyana Kongresi ile başlayan Resterasyon dönemi sona erm iştir.

NOT: Resterasyon dönemi 1815 - 1827 yılları arasında yaşanm ıştır.

Donanma yakılm a olayından sonra Osmanlı devleti bu 3 devletten savaş tazm inatı istem iştir.
İngiltere ve Fransa verirken Rusya vermediği için sonrasında:

- 1827 - 1828 Osmanlı Rus savaşı başladı. (Savaşı kaybettik)

1829 Rusya ile Osmanlı Devleti arasında Edirne Antlaşması imzalandı. 2 tane önemi vardır.
■ Sırplar özerk hale geldi.
■ Yunanlılar ise bağımsız hale geldi.

Ö N EM Lİ: Unutm a! Yunanistan'ın bağımsızlığını kazandığı antlaşm a Edirne A ntlaşm ası'dır.

71
 KPSS: "Denize düşen yılana sarılır" sözünü
dünya tarihinde ilk söyleyen II. M ahm ut'tur

Bu arada 1820 isyanını bastıran M ehm et Ali Paşa, Yunanistan Mora'da bağımsız olduğu için
II.M ahm ut'tan sözünü tutm asını istem iştir ve Mora yarım adası yerine şuraları istem iştir. Girit, Cidde,
Suriye ve Adana Valiliklerini istem iştir. Bu olayın devam ında:

KPSS => 1833 M ehm et Ali Paşa'nın ordusu Kütahya'ya kadar geldi. M ehm et Ali Paşa ile Osmanlı
Devleti arasında Kütahya Antlaşm ası imzalandı. (Bu aşam alarda İngiltere ve Fransa'dan
yardım isteyen Osmanlı yardım talebi reddedilince "D enize düşen yılan a sarılır diyerek"
Rusya'dan yardım istem iştir.)
Rusya'dan olumlu talep gelmesi üzerine Rusya ile 1833 tarihinde 8 yıllığına bir
antlaşm a im zalandı. Bu antlaşm a Hünkar İskelesi Antlaşm asıdır. Bu antlaşm anın 2 maddesi
vardır.
1. Madde: Rusya Osmanlı'yı korumak için donanmasını boğaza gönderecektir.

NOT: (Bu donanmanın boğazlara inmesi İngiltere ve Fransa sömürgelerini tehdit ettiği için bu zamana
KPSS => kadar olaylara karışm ayan bu 2 ülke olaylara karışm ıştır ve boğazlar ilk defa Hünkar iskelesi anlaşması
ile "Uluslararası Bir Sorun" haline gelm iştir.

2. Madde: Rusya'ya savaş ilan edilirse Osmanlı boğazları Rusya'ya açacak, diğer
devletlere kapatacaktır.
- 1839 Osmanlı Devleti, M ehm et Ali Paşa ile Nizip Savaşı'nı yaptı ancak yine kaybetti. (Bu
savaşın kaybedildiği haberini alan II. M ahmut ölm üştür. Yerine Abdülm ecit geçti.)

Başa geçen Abdülm ecit şöyle düşünm üştür. Olayı tek başına çözemeyeceğimiz için
uluslararası yardım a ihtiyaç var diyerek İngiltere ve Fransa'dan yardım istem iştir. Bu olay sonunda:

- 1840 yılında Londra Konferansı toplanm ıştır. Böylece M ısır sorunu bir iç sorunken bir dış
sorun haline geldi.
1841 de boğazlar için Londra Konferansı tekrar toplandı. (Buna aynı zamanda Londra
KPSS =>
Boğazlar Sözleşm esi denir.) Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlar Uluslararası sorun
haline gelm iştir.
o Boğazlar sözleşmesi ile Rusya Hünkar İskelesinde kazandığı avantajları kaybetm iştir.
o Osmanlı Devleti ise boğazlardaki egem enlik hakkını kaybetm iştir.

NOT Osmanlı devlet boğazlardaki son egemenlik hakkını Hünkar İskelesinde kullanm ıştır.

Osmanlı devleti boğazlardaki egemenliğini Londra Boğazlar Sözleşmesinde kaybetm iştir.

Ana başlıktan buraya kadar 1 soru çıkacak iyi bil.. (Sayfa 73- 74)

72
 KPSS => - 1853 - 1856 İngiltere ve Fransa'yı arkasına alan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Kırım
savaşı başladı. Savaşın nedenleri şunlardır.
o Osmanlı donanm asının Sinop'ta yakılm ası.
o Rus elçisi M ençikof'un istekleri:
■ M ülteci Sorununun ortaya çıkm ası. [Lehler (Polonyalılar) ile M acarların
Osmanlı devletine sığınması)

NOT: Sultan Abdülmecid kendisinden "Leh ve M acar" m ültecileri isteyen Rus elçisi M ençikof'a
"Tacım ı tahtım ı bırakırım da bunları size geri verm em " dem iştir. Tarihte buna mülteci sorunu diyoruz.

M acarları him ayem iz altına aldığımız ilimiz Kütayha'dır. Herhangi bir devletin vatandaşının
sığınma talebine iltica, iltica eden
Polonyalıl arı him ayem iz altına aldığımız yer ise İstanbul Polonozköy'dür
kişiye m ülteci denir.

■ Kutsal Yerler Sorunu'nun ortaya çıkması.

■ Rusya'nın Boğazlardaki kaybettiği hakkı geri alm ak istem esi.

KPSS => Kırım Savaşı Notları:

NOT1: İlk defa telgraf kullanıldı. İstanbul, Edirne, Şumnu (Bulgaristan)

NOT2: Osmanlı devleti tarihinde ilk defa İngiltere'den dış borç aldı. (Kırım savaşı sırasında)

NOT3: Kırım savaşı sırasında Modern Hemşireliğin kurucusu Lakabı: Dileydi Vittilam (Lambalı Kadın)
İsmi ise: Florence Nightingale yer alm ıştır. <= KPSS

- Savaş sonunda Paris Barış Konferansı toplandı. Konferansta etkili olmak isteyen Osmanlı
Devleti Islahat Fermanı ilan etti. Alınan kararlar şunlardır:
o Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünü Avrupa devletleri koruyacak.
__ o Osmanlı Devleti Avrupa devleti sayılm ıştır. (Avrupa devletlerinin hukukundan
KPSS =>
faydalanacak)
o Hem Osmanlı Devleti, hemde Rusya Karadeniz'de tersane kuram ayacak, donanma
bulunduram ayacak.

NOT: Paris Barış Konferasında etkilli olm ak isteyen Abdülmecit konferans devem ederken Islahat
Ferm anı'nı ilan etm iştir.

- 1875 Balkan Bunalımı ortaya çıktı. (Balkanlarda vergi verm ek istem eyenler yüzünden
çıkm ıştır.)
- 1876 Balkan Sorunu'nu çözm ek için İstanbul'da Tersane Konferansı toplandı. (Tersane
Konferansında Balkanlardaki ülkelere bağımsızlık isteyen İngiliz ve Rus elçisi konferanstan
kovuldu ve bunun üzerine 93 Harbi başladı.)

73
 1877 - 1878 93 Harbi (Osmanlı - Rusya ) savaşı başladı. [Neden 93 harbi çünkü rumi
takvim e göre 93 yılına denk geliyormuş]

o Doğu Cephesinde Gazi Ahm et M uhtar Paşa direnç gösterm iştir.

o Erm eniler ilk defa bu savaş sırasında isyan ettiler.
o Bu savaşta "Nene Hatun " ünlendi. (DİKKAT! Nene Hatun başka hiçbir savaşta yer
alm adı.)
o Bu savaşın Batı cephesinde ise Gaziosman Paşa Plevne kalesinde 6 ay saklanıp 6 ay
boyunca savunarak Ruslara geçit verm em iştir ve İstanbul'un alınmasını önlem iştir. Bu
yüzden "Gazi Osman Paşa'nın Lakabı = Plevne Kahram anı'dır"
o Savaşı kaybetm em izden dolayı Anadolu'ya ilk defa göç başladı.
o 1791'den beri topraklarını koruyan İngiltere ilk defa bu politikasından vazgeçti.

- 1878 Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Ayestefanos (Yeşilköy) anlaşması imzalandı.

(Bu anlaşm ayı çıkarlarına aykırı bulan İngiltere ve Fransa bu anlaşm a olmamış diyerek yeniden
anlaşm a yapmayı teklif etm iştir.) Bunun üzerine Berlin Antlaşm ası yapılm ıştır.

İm zalandığı halde yürürlüğe girm eyen ilk A ntlaşm a: Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşması

Son A ntlaşm a ise: Sevr Antlaşm asıdır.

BERLİN ANTLAŞM ASI (1878)

Berlin Konferansı düzenlenm iştir. Konferans sonunda Berlin Antlaşması im zalanm ıştır.

KPSS => NOT: Berlin Konferansı öncesi İngiltere'ye Kıbrıs'ın yönetim ini geçici olarak verdik.

KPSS => Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak. (en çok gelen KPSS sorusu bu ülkeler hangi
antlaşm a ile bağımsız oldu diye soruyor)
Girit ve Doğu Anadolu'da Erm enilere yönelik Islahat yapılacak. (Böylece Ermeni sorunu
uluslararası bir sorun haline geldi)
Kars, Ardahan ve Batum Rusya'ya verilecek. Doğu Beyazıt ise Osmanlıya verilecek.
Osmanlı Devleti Karadeniz'de savaş gemi bulunduram ayacak ve tersane açam ayacak.
Bulgaristan 3'e bölünecek. Bir kısmı Makedonya ve Doğu Rumeli adıyla Osmanlı Devletine
bağlı olacak diğer bir kısmında ise Bulgar Prensliği kurulacak ve bu prenslik Osmanlıya bağlı
kalacak ve Avrupa devletleri tarafından korunacak.

Erm eni sorunu ilk defa A yestefanos (Yeşilköy) A ntlaşm asında belgelere yan sıdı.

U luslararası anlam da sorun haline gelm esi ise Berlin A ntlaşm asında oldu.

74
 1878 = Giritli Rumlar ayaklandı. Osmanlı Devleti "Halepa Ferm anı" çıkardı. (Bu ferm an ile
Girit özerk oldu)

1897 = Yunanistan ile "Döm eke Meydan M uharebesi" yapıldı.

KPSS => NOT: M ustafa Kemal "M anastır Askeri İdadisinde okurken bu savaşa katılm ak için okuldan kaçm ıştır.

Osmanlı Devleti'nin Kuzey

NOT: Osmanlı devletinin 19.yy da kaybettiği topraklar: Afrika'da kaybettiği ilk
toprak parçası Cezayir'dir.
❖ Cezayir, Tunus, Fas = İşgal eden Fransa
❖ M ısır = İngiltere
❖ Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Yunanistan bizden ayrılıp bağımsız olm uştur.
❖ Elviye - yi Selase toprakları.

XIX. YÜZYIL ISLAHATLARI (1 Soru)

• Tam am en Avrupa örnek alındı.

• Saray, ulema ve asker karşı çıktı.
• İlk defa halk yönetim e katıldı.
• Her alanda ıslahat yapıldı.

1) II. M AH M UT ISLAHATLARI

Senedi İttifa k Antlaşm ası (1808)

II. M ahm ut ile Ayanlar arasında im zalanm ıştır.

KPSS => Osmanlı tarihi açısından ilk dem okratikleşm e hareketidir. (Osm. Dev. ilk
dem okratikleşm e hareketi hangisidir diye sorar) cvp= Senedi İttifak

NOT:Osmanlı tarihinin ilk Anayasal süreci derse Tanzim at Ferm anını alıcaz.

■ Ayanların varlığı ilk kez resm ileşm iştir.

■ İlk defa Osmanlı tarihinde padişahın yetkileri kısıtlanm ıştır.
■ Senedi İttifak yapısı açısından 1215 Magna Charta'ya (Büyük Şart) benzetilir.

a) Yönetim A lanınd aki Islah atlar

❖ Ayanlığı kaldırdı. Köylere "M uhtar" eyaletlere "M üşir" atadı.

❖ M üsadere sistem ini kaldırdı. (II. M ahm ut m üsadereyi şöyle tanım lam ıştır: " Ferdin Malına El
Koyma Geleneği" ) Ayrıca m üsadere sistem inin kaldırılm asıyla rahatlayan halkın özel m ülkiyet
anlayışı güçlendi.
Tım ar sistem ini kaldırdı.
Devlet dairelerine resmini astırdı. (Tasvir - i Hümayun)
Evkaf Vekaleti (Vakıflar Müdürlüğü) kuruldu.
KPSS => Belediye işlerini düzenlem ek için "ihtisap nezareti" kuruldu.
Pasaport uygulamasına geçildi.
İstanbul'a gelenler için "M ürur teskeresi" düzenlendi.
İdari işleri düzenlem ek am acıyla "Dar- ı Şurayı Babıali" kuruldu.
M em urların yargı ve terfi işlem leri için "M eclis- i Valayı Ahkâm- ı Adliye" kuruldu.

75
 İlk resmi gazete "Takvim - i Vekayi" çıkarıldı.
Devlet m em urlarının zorunlu ceket, pantolon ve fes giymesi zorunlu hale geldi.
KPSS => Devlet memuru yetiştirm ek am acıyla "M ekteb- i Maarif-i Adliye" açıldı.
KPSS => Tercüm e odaları açıldı. (Yabancı dil bilen M üslüman diplom at yetiştirm ek am açlanm ıştır.)
Posta teşkilatı kuruldu.
Divan- ı Hümayun kaldırıldı. Yerine "Heyet-i Vükela" kuruldu. (Günümüzün Bakanlar Kurulu)
Burada değişenler ise şunlardır.
■ Sadrazam : Baş Bekaret
■ Reisilküttab: Hariciye Nazırı (2013 KPSS'de çıktı)
■ Defterdar: M aliye Nazırı
■ Kazasker: Meclis- i M aarifi Umumiye ve
Nezareti Adem iye'ye
KPSS => ■
Şeyhülislam lık: Bab- ı M eşihat Dairesi'ne dönüştü.

b) A skeri Alanda Yapılan Islah atlar

❖ Sekban- ı Cedit ve Eşkinci Ocağı kuruldu.

❖ Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. Yerine "Asakar- i M ansure- i M uham m ediye" ordusu kuruldu.
Ordunun ihtiyacının karşılanm ası içinde "M ekteb-i Fünun-ı Harbiye" kuruldu.
❖ İlk nüfus sayımı yapıldı. (Askeri amaçlı)
❖ "Darı Şurayı Askeri" kuruldu. (Askerlik şubeleri)
❖ M ehterhane kapatıldı yerine Donizetti paşalar tarafından "M ızıkayı Hümayun" kuruldu.
❖ "M ekteb- i Harbiye" ve "M ekteb- i Tıbbiye" açıldı.
❖ Köylerin ve kasabaların güvenliğinin sağlanması amacıyla redif birliklerikurulm uştur.

0 E ğ itim ve Kü|tür, Sağ||k A|an|nda Yap||an Is|ah at|ar NOT: Avrupa'ya telgraf öğrenimi için öğrenci

KPSS => Avrupa'ya eğitim amaçlı ilk öğrenciler gönderildi. gönderimi derse M. Abdülham it i işaretle.
Mekteb- i Ulumi Edebiye ve Rüştiyeler (ortaokullar) açıldı.
Karantina uygulandı.
Yurt içine geziler düzenlendi.
KPSS => İlk öğretimi zorunlu yaptı. (Sadece İstanbul'da) [Sorusu şöyle gelir ilköğretimi zorunlu kılan
Osmanlı padişahı kimdir ?]

d) Ekonom i Alanında Yapılan Islah atlar

❖ 1838 Balta Limanı Antlaşm ası İngiltere ve Osmanlı arasında yapılm ıştır.
❖ İngiltere'ye verilen kapitülasyonların kapsamı genişletildi. Bu antlaşm ayla yabancıların
ödemiş oldukları iç gümrük vergisi kaldırıldı.
❖ Yabancıların ödemiş oldukları gümrük vergilerinin oranı düşürüldü.

Antlaşm anın Önemi:

- Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale geldi. Esnaf battı. Lonca teşkilatı dağıldı.
- Osmanlı Devleti Avrupa'nın yarı sömürgesi ve açık pazarı haline geldi.

Yaptığı Islahatlar ise:

"Feshane" kurdu. (Fes Üretim i) [Çuha Fabrikası]

Mem urun giydiği ceket ve pantolonu ise yerli kumaştan olması zorunluluğu getirildi.

76
 TANZİMAT FERMANI (1839)

Sultan Abdülmecid "Tanzim at Ferm anı"nı zorla değil kendi isteğiyle ilan etm iştir. Gülhane
parkında okum uştur. 36 m addeliktir ve en sonunda dem iştir ki yukarıda söylediklerim e kendimde
uyacağım" bununla birlikte

NOT: Tanzim at Ferm anı'nın diğer adı= Gülhane - i Hattı Hümayun'dur

Hukukun üstünlüğü veya kanunun üstünlüğü prensibi belirlenm iştir ve anayasacılığa geçişin
ilk aşaması Tanzim at Ferm anı'dır

NOT: Tanzim at ve Islahat Ferm anlarının m addelerini tek tek ezberlem e. M antık şu
KPSS =>
- Bir kelim enin içinde "Herkes" varsa o Tanzim at Ferm anı'dır
- "Gayrim üslim " kelimesi varsa Islahat Ferm anı'dır

KPSS => ■
Hazırlatılan devlet adamı = Mustafa Reşit Paşa
■
İlan eden = Abdülmecid (O sm anlıcılık politikası doğrultusunda ilan edilm iştir)

İlan Edilme Nedenleri:

- Londra konferansı kararlarında etkili olabilmek. (Yanı "M ısır" sorununun çözümünde Avrupa
devletlerinin desteğini kazanmak)
- Gayrim üslim lerin haklarını yükselterek devlete olan bağlılıklarını arttırm ak.

(Tanzim at ferm anında yine de gayrim üslim lerle M üslüm anların hakları eşitlenm em iştir. Zaten bunun
doğrultusunda zaman içerisinde Islahat ferm anı ilan edilecek ve mantıken ıslahat ferm anında
gayrimüslim ve M üslüm anlar eşit olacaktır.)

- Fransız İhtilali'nin etkisini azaltm ak.

- Avrupa devletlerinin azınlıkları bahane ederek iç işlerine karışmasını önlemek.

Önemi:

Padişah kendi gücünden hariç kanun gücünü kabul etm iştir. Bu ferm an anayasacılığa geçişin
KPSS =>
ilk aşam asıdır.

M addeleri:

o Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek. (M üsadere tam am en kaldırıldı)

o Herkes askere gidecek. (Askerlik vatan hizmetine dönüşm üştür)
o Herkes gelirine göre vergi verecek.
o M ahkem eler herkese açık olacak kimse yargılanm adan cezalandırılm ayacak.
o İşkence ve dayak kaldırılacak.

UYARI:

- Tanzim at Ferm anı'nda etkili olan fikir akımı Osm anlıcılık'tır.

- Bu ferm anın ilan edilm esinde Avrupa devletlerinin etkisi yoktur.

77
 ISLAHAT FERMANI (1856)

İlan Edilme Nedenleri:

• Paris Barış Konferansı kararlarında etkili olabilmek.

• Tanzim at Ferm anı'nın diğer ilan edilme nedenleri ile aynıdır.

1839 Tan zim at Ferm anı 1856 Islahat Ferm anı

İlan Eden Sultan Abdülmecid ✓

Politika Osm anlıcılık ✓
Yazan Kişi M ustafa Reşit Paşa Bilinmiyor
Hangi kelim e kullanılıyor Herkes Gayrimüslim
Hangi olayda Londra Konferansı Paris Barış Konferansı
Eşitlik Müslim Gayrimüslim Müslim = Gayrimüslim

• Ferm anın Önem i: M üslüman - Gayrim üslim eşitliği sağlandı. M üslüm anlar bu ferm ana tepki
gösterdi. (Gavura gavur bile denm eyecek)

M addeleri:

■ Gayrim üslim leri küçük düşürecek sözler söylenm eyecek.

■ Gayrim üslim ler banka ve okul açabilecek.
■ Gayrim üslim ler bedelini ödeyerek askerlikte m uaf tutulacak. (Şöyle düşün günümüzün bedelli
askerliği, peki bedelini ödeyen gayrimüslim vergi verir mi ? verm ez işte bunun için alttaki
madde geldi)
■ Cizye vergisi ile iltizam usülü kaldırılacak.
■ Gayrim üslim ler devlet memuru olabilecek.
■ Gayrim üslim ler il genel m eclisine üye olabilecekler. (Bu kazandıkları ilk siyası haktır.)

TAN ZİM AT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1839 - 1876)

(1839 - 1876)
M eclisi Ali Tan zim at açıldı. (1861'de Meclisi Ahkam-ı Adliye ile
KPSS => Bu
birleşti) M eclisi Ahkam - ı A dliye. Tanzimat Fer. I.M eşrutiyet
m eclisler TC
Şurayı devlet kuruldu. (Danıştay - Fransa örnek alındı) S. Abdülmecid S.Abdülaziz V.M urat (93)
de neye dö­
Divan - ı Ahkam - ı A d liye kuruldu. (Yargıtay)
nüştürülm üş­
Koyu renkliler Tanzim at dönemi m eclisleridir. İyi bil
tü r diye sorar Divan - ı M uhasebet kuruldu.(Sayıştay)
M eclis - i M aarif - i Umumiye Nezareti kuruldu. (M EB)
(Eğitim) (Genel)
M aarif Nizamnamesi çıkarıldı. Fransa örnek alındı. Encümen- i Daniş kuruldu.

1869 M aarif Nizamnamesi Encümen - i Daniş: Fen kitaplarının

tercüm esi yapıldı.İngiliz sözlük
Fünun = Üniversite
yazarı Redhouse ve M acaristan
İdadi (Sultani) = Lise tarihçisi Hammer burada çalışm alar
yaptı. [Çeviriler Tanzim at
Rüştiye = Ortaokul döneminde çeviriler Encümen- i

İptidai = İlkokul Daniş'te yapıldı dikkat!]

78
 Darülmuallim (erkek) ve Darülm uallim at (kadın) öğretmen yetiştirm ek için açıldı.
Jandarm a teşkilatı kuruldu.
Polis teşkilatı kuruldu.
Belediye teşkilatı kuruldu.
KPSS => İlk dem ir yolu hattı döşendi - yapıldı. (İzm ir - Aydın arasına)
Şirketi Hayriye kuruldu. (Vapur işlerini düzenledi)
Dünyanın en büyük 3. Büyük deniz filosu oluşturuldu.
İl genel m eclisleri açıldı.
İlk defa telgraf hatları çekildi. (Edirne - İstanbul - Şumnu arasına)
M uhassıllık m eclisleri açıldı.
İlk kağıt para basıldı. (Kaima)
KPSS => İlk banka açıldı. (B an k- ı Dersaadet)

NOT: 7. Sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Osm. Dev. ilk bankası= İzmir Ticaret Bankası olarak geçer­
KPSS => ken 10.Sınıf ders kitabında "Bank - ı Dersaadet" olarak geçm ektedir. (Sınavda ikisi birden gelirse
dersaadet işaretle)

• Bank - ı Osmani adında ilk defa yabancı serm ayeli İngiliz bankası açıldı. Bu bankaya para
basma yetkisi verildi.
Çiftçiye kredi verm ek için Ziraat Bankası'nın tem elini oluşturan M em leket Sandıkları açıldı.
V ekayi Tıb b iye adında ilk dergi basıldı. (O sm anlı devletine çıkan ilk dergi)
KPSS =>
İlk özel gazete Tercüm an - ı A hval çıkarıldı. (Şinası ve Agah Efendi tarafından)
Yarı resmi bir gazete olan Cerede- i Havadis çıkarıldı.
Mecmua - i Funun ve Düstur dergisi çıkarıldı.
KPSS => Güllü Agop Osmanlı devletinin ilk modern tiyatrosunu kurdu.
Ceride- i M ahakim gazetesi çıkarıldı. (M odern hukuka geçişin önem li bir adım ı sayılm ıştır)
Gedik usulüne son verildi. M atbuat Nizamnamesi çıkarıldı. Vilayet Nizamnamesi çıkarıldı.
Arazi Kanunnamesi çıkarıldı.
KPSS => Diyojen adında ilk defa mizah dergisi çıkarıldı. (Teodor Kasap [Erm enidir kendisi] tarafından
çıkarılm ıştır)
Kız Rüştiyeleri açıldı. Galatasaray Sultani'si açıldı.
Darülfünun açıldı. (Daha sonra Darülfünun Şahane'ye daha sonrada T.C de İstanbul Üniversite
sine dönüştürülm üştür) [2014 Kpss'de çıktı]
Devlet memuru ihtiyacını karşılam ak için Mekteb- i M ülkiye açıldı.
M ecelle yürürlüğe girdi. (Ahm et Cevdet Paşa Osmanlı Devleti'nin ilk Medeni Kanunu'nu
hazırlam ıştır) [2014 Kpss'de çıktı]
İlk defa bir padişah yurt dışına çıktı. (Fransa tarafından davet edildi. Fransa'ya ek olarak________
Alm anya, Belçika, Avusturya, M acaristan ve İngiltere'yi dönüştede Mısır'ı ziyaret etti)
Islah- ı Sanayi Komisyonu kuruldu.
Hilal-i Ahm et Cem iyeti kuruldu (Kızılay)
İlk Türk fuarı açıldı. (İzmir)

Sultan Abdülaziz'in Y u rt Dışına Çıkma Am açları KPSS

1. Borç pa ra bulabilmek.
2. Rusya'nın plânlarını Avrupa devletlerine anlatm ak.
3. İçimizde yaşayan gayrim üslim lere Osmanlı padişahına dışarda nasıl saygı duyulduğunu gösterm ek.

NOT: Osmanlı tarihinde heykelini yaptıran tek Osmanlı padişahıdır.

79
UYARI: Ayrıca kendisi yenilik yapmadığı için tahttan indirilen ilk Osmanlı padişahıdır. (Islahat anlamında
değil M eşrutiyet'i ilan etmediği için)
II. ABDÜLHAMİT VE ISLAHATLARI

• V. M urat'ın yerine tahta çıktı.

• Genç Osm anlıların baskısıyla M eşrutiyet'i ilan etti.
• Türk tarihinin ilk yazılı anayasasını ilan etti. (Kanuni Esasi)

REJİM PADİŞAH HALK (m eclis) ANAYASA

Monarşi ✓
Meşrutiyet ✓ ✓ ✓
Cumhuriyet ✓ ✓

NOT: I. M eşrutiyet 11 ay sürm üştür. Halkın bir etkisinin olmaması yine son sözün padişahta
olmasından dolayı tarihçiler bu dönem e "M eşruti M onarşi" dem iştir.

AÇILAN M ECLİSLER

Avan Meclisi M ebusan Meclisi

- Padişah atar. - Halk seçer.

- Ömür boyu görevde kalır. - 4 senede bir göreve atanır.

BİLGİ: Neden 11 ay sürdü? Anayasanın bir maddesi meclisi kapatma açma yetkisini padişaha
verm iştir. Abdülham it 1877-78 Osmanlı - Rus savaşında Erm enilerin Mebusan M eclisindeki
bağımsızlık çalışm alarından rahatsızlık duyduğu için 1878 yılında anayasayı kaldırdı ve m eclisleri
kapattı. Tarihte 1878'den 1908'e kadar olan geçer II. Abdülham it dönem ine "İstibdat dönem i" (baskı
dönem i) dem iştir.

I. M e ş r u t i y e t ile Os manl ı tari hi nde çift p a r la me n t o l u d ö n e m başlamıştır.

Tari hi mi zde şu a na y a s a l ar d a n sonra çift pa r l a me n t o l u d ö n e m l e r e geçilmiştir:

- ( Kanuni Esasi 1 8 7 6 ) : M e b u s a n - Ayan

- ( 1 9 6 1 Anayasası ): S e n a t o - T B M M

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

80
 1876 Kanun - i Esasiye

1. Osmanlı Devleti Osmanoğulları ailesinden gelen en büyük ve en olgun erkek evlat tarafından
yönetilir. (Ekber - Erşet sistem i)

2. Devletin dili Türkçe'dir.

3. Devletin dini İslam 'dır.

İlk 5 madde hep sabit kalıp gerisi ise 1909
4. Yasam a yetkisi Ayan ve Mebusan M eclisi'ne aittir.
değişikliği ile değişecektir.
5. Yürütm e yetkisi Heyet- i Vükela'ya aittir.

6. Hükümet yaptığı işlerden padişaha karşı sorumludur.

7. Kanun yapma teklifini hüküm et yapar.

8. Padişah bir kanunu sınırsız veto edebilir.

9. Padişah m eclisi kapatabilir.

10. Sürgün ve angarya cezasını padişah verir.

İSTİBDAT DÖNEMİ YENİLİKLERİ ve GELİŞM ELERİ (II. Abdülham it) (1878 - 1908)

KPSS => NOT: Osmanlı tarihinde Orta Afrika'da islamı yayan Osmanlı padişahı II. Abdülham it'tir.

NOT: II. Abdülham it İslamcı olarak bilinir ama kendisi camiden çok okul yaptırm ıştır eğitime önem
verm iştir. "T.C. eğitim sistem inin tem ellerini II.Abdülham it atm ıştır. Bundan dolayı:

KPSS => II. Abdülham it camiden çok okul yaptırdığı için "M aarifperver" olarak bilinir.

UYARI: Bir ilin adıyla başlayan lise varsa genellikle II.Abdülham it tarafından yaptırılm ıştır. (Sonradan il
olanlar hariç)

- Erm eni isyanlarının bastırılm ası için "Ham idiye Alayları" kuruldu.
- Haber getirip götüren "Jurnal teşkilatı" kuruldu.
- Büyük bir telgraf ağı kuruldu. (Öğrenci yetiştirm ek için Telgraf mektebi kuruldu) (Telgraf
öğrenimi için Avrupa'ya öğrenci gönderildi)
- İlk defa çocuk hastanesi (Hamidiye Etfal) açıldı.
- Çoban okulu, Baytar m ektebi, Dişçi mektebi ve Orman mektebi gibim ektepler açıldı.
- İlk defa müze açıldı. (M üzeihüm ayun adındaki bu müzenin başına Osman Hamdi Bey atandı.
Müzenin adı Asar'ı Atika'dır)
- Osman Hamdi Bey tarafından "Sanayi Nefise M ektebi" kuruldu. (Güzel Sanatlar Fakültesi)
- Ertuğrul Fırkateyni Japonya dönüşü battı.
- Tren sektörünün gelişmesi için "Anadolu Osmanlı Şim endifer Kumpanyası" kuruldu.
- Dış politika olarak İslam cılık (Üm m etçilik) benimsendi.
- II. W illhelm başlattığı 3B projenin yapım ına başlandı. (Berlin-Bosof-Bağdat dem ir yolu)
[Bosof: İzmit - İstanbul arasına denir bu bağlamda alttaki madde]
Haydarpaşa tren garı yapıldı.
KPSS => Yayın kadrosu ve sahibi tam am ı kadın olan "Şükefezar (Çiçek Bahçesi)" yayın hayatına <= KPSS
başladı.
Halide Edip Adıvar'ın önderliğinde kadınların mesleki açıdan sınırlandırılm am ası hakkında
yazılar yazan "Dem et Gazetesi" çıkarıldı.

81
 KPSS => - İlk Türk kadın yazar Fatma Aliye Hanım ilk kadın dergisi Terakki M uhaderat (Kadınların
Yükselişi) çıkardı.

NOT: Bu dönemde 1881 "M uharrem Kararnam esi" ile Osmanlı devleti iflas ettiğini açıklam ıştır. Bunun
üzerine alacaklı devletler "D üyun - u U m um iye (G enel Borçlar İd aresi)" ni kurm uşlardır. Bu kurum
devlet için de devlet olarak nitelendirilm iştir.

NOT: 1908 yılında İngiltere ile Rusya "Reval görüşm elerini" yaptılar. Abdülham it görüşmeye ses
çıkarm ayınca gizli bir şekilde Selanik ve M akedonya'da kurulan "İttihat ve Terakki" Selanik ve
M akedonya'da M eşrutiyet'in II. Kez ilan edilebilm esi amacıyla isyan başlattı. İsyanı Abdülham it
bastıram ayınca II. Kez M eşrutiyet'i ilan etti.

irtica (geri dönüş dem ektir) inkılap (ileriye gitmek)

II. M eşrutiyeti istem eyenler geriye dönüş istediler ve bu am açla isyan bastırdılar. Bu isyan 31 Mart
vakasıdır. Rejimi değiştirm eye yönelik çıkan ilk ve son isyandır. <= KPSS
M ustafa Kemal
31 M art Olayı'na II. Abdülham it ses çıkarm ayınca Selanik'te bulunan ordu harekete geçti / \
Harekat Bildiri
KPSS => 31 M art Vakası komutanı M ahm ut Şevket Paşa (KPSS) komutasındaki hareket ordusu
Planı
tarafından isyan bastırıldı. Bu orduda Kurmay Yüzbaşı olarak M ustafa Kemal'de yer aldı.
M ustafa Kemal'in tarih sahnesine ilk çıkışı 31 M art Vakası'nda görev alm asıdır. Görevi ise şu
KPSS =>
olm uştur. Harekat planını hazırlam ıştır ve isyan sonucunda halka sükunet çağrısı yapan
bildiriyi kalem e alm ıştır.

İsyan sonucunda II. Abdülham it M eclis kararı ile tahttan indirilerek Selanik'e sürgüne gönderilm iştir.
Sonra başa "V. M ehm et Reşat" geçm iştir.

Bu O laylar Sırasınd a; (II. M eşrutiyetin ilanı ve 31 M art olayı sırasında)

KPSS =>
K a lıp
so ru d u r hep Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
g e ld i ö n c ü llü
Girit Yunanistan'a bağlandı.
ş e k ild e bil
Bosna - Hersek, Avusturya - M acaristan İmparatorluğu tarafından ilhak edildi.

Osmanlı devletindeki 31 M art Vakası ile T.C. 'deki Şeyh Sait ayaklanm asının ortak yönü nedir?

Cevap: Rejimi değiştirm eye yönelik isyanlardır.

I. 31 M art Vakası (1909)

II. Şeyh Sait isyanı (1925)

III. M enem en Olayı (1930)

Soru: Yukarıda verilenlerden hangileri Osmanlı devletinde rejimi değiştirm eye yönelik çıkan
ayaklanm alardır?

C evap :Sad ece I

Soru 2: Türkiye Cum huriyeti derse

Cevap: II ve III

82
 1909 KANUN - İ ESASİ DEĞİŞİKLİĞİ

1876 Anayasası 1909 Değişikliği

1) Osmanlı Devleti Osmanoğulları ailesinden 1) -
gelen en büyük ve en olgun erkek tarafından
yönetilir.
2) Devletin dili Türkçedir 2) İlk 5 Madde
3) Devletin dini İslam 'dır 3) Aynıdır.
4) Yasam a yetkisi Ayan ve Mebusan M eclisi'ne 4)
aittir.
5) Yürütm e yetkisi Heyet-i Vükela'ya aittir. 5) _
6) Hükümet yaptığı işlerden padişaha karşı 6) Hükümet yaptığı işlerden M eclis'e karşı
sorum ludur. sorum ludur.
7) Kanun yapma teklifini hüküm et yapar. 7) M ebuslar kanun yapm ak için teklifte bulunabilir.
8) Padişah bir kanunu sınırsız veto edebilir. 8) Padişah bir kanunu bir kez veto edebilir.
9) Padişah meclisi kapatabilir. 9) Meclisi kapatm ak için padişahın isteği yeterli
değildir.
10) Sürgün ve angarya cezasını padişah verir. 10) Sürgün ve angarya cezası kaldırıldı.
11) Herkes siyasi parti kurabilir.

Osmanlı Devleti'nde Kurulan Siyasi Partiler

İttih at ve Terakki Fırkası MHP

A h rar Fırkası AKP

Osm anlı D em okrat Fırkası

• Bu partilerden bazıları 1912 yılında yapılan genel
Osm anlı Sosyalist Fırkası seçim lere katılm ışlardır. (3'ü katıldı)
• 1912 seçim leri Osmanlı'da "Sopalı Seçim" olarak tarihe
H ürriyet ve İtila f Fırkası CHP geçmiştir.

İttihadi M uham m ediye Fırkası

Federekan - ı M illet Partisi

83
 OSMANLI DEVLETİ'Nİ DAĞILM AKTAN KURTARM A FİKİRLERİ

(Bu konuda sadece KPSS yazan yerleri, çünkü diğerleri geldi)

a) O sm anlıcılık (İttihad ı A nasır)

Din - dil ve ırk farkı gözetmeksizin herkesi Osmanlı vatandaşı sayma anlayışında denir. Bu
doğrultuda Tanzim at Ferm anı, Islahat Fermanı ve I. M eşrutiyet ilan edilm iştir. Bu fikir akımı II.
M ahm ut ile başlam ıştır. Arnavutluk'un elimizden gitmesiyle önem ini yitirm iştir. Savunucuları: Ziya
Paşa, M ithat Paşa, Namık Kemal ve Ali Suavi'dir.

KPSS => NOT: II. M ahmut "Ben M üslümanımı camide, Hristiyanımı kilisede, Yahudimi havrada görmek
isterim " diyerek hem Osmanlıcılığı başlattı hem de Fatih Sultan M ehm et'ten sonra tebaasına
(h alkın a) din ve vicdan özgürlüğünün tem in atın ı verdi. => II. M ahm ut

b) Tü rkçü lü k (Geçen sene KPSS'de çıktı gelmez) (Ziya gökalp'i verm eden diğer tem silcileri vererek
hangi akım dır diye sordular)

Osmanlı içindeki Türkleri bir bayrak altında toplam ayı amaçlayan fikir akım ıdır. Cum huriyet'in
kuruluş felsefesid ir.II. M eşrutiyet'in ilanında etkili olan bu fikir akımının savunucuları Yusuf Akçura,
İsmail Gaspıralı ve Ziya Gökalp'tir.

c) B atıcılık

Lale Devri'nden beri uygulanan fikir akımıdır.

KPSS => d) Ü m m etçilik (İslam cılık)

II. Abdülham it'in politikasıdır. II. Abdülham it bu politikayla özellikle Orta Afrika'da İslam iyet'i
yaym ıştır. Bu politika Dünya M üslüm anlarını halife sancağı altında toplam ayı am açlam ıştır. İlk defa
Balkan Savaşları sırasında Arnavutluk'un elimizden çıkması ile önemini yitirm eye başlam ıştır. Sebebi:
%75'i Müslüman olduğu halde Arnavutluk elimizden çıktı. Ümmetçiliğe ilk darbe <= k p s s

Dünya savaşı sırasında Arapların İngilizlerle iş birliği yapması sonucu önem ini yitirm iştir.

3 M art 1924'te çıkarılan bir kanunla Halifelik kaldırılm ıştır. Savunucuları: Sait Halim Paşa ve
M ehm et Akif Ersoy'dur.

e) Federalizm (Adem i M erkeziyetçilik)

Savunucusu Prens Sebahattin'dir. M erkezi yönetim in yetkilerini azaltıp yerel yönetimin

yetkilerini artırm ak am açlanm ıştır.

84
 İNKILAP TARİHİ
1) TRABLU SG ARP SAVAŞI (1911 - 1912) (2014'te geldiği için sadece Kpss'li yerleri bil)

Savaşın N edenleri

■ Bölgenin İtalya'ya yakın olması.

■ Bölgenin Osmanlı Devleti açısından savunulam ayacak durumda olması.
■ İtalya'nın siyasi birliğini geç tam am layıp söm ürgecilik rekabetine girmesi.
■ Trablusgarp'ın zengin hamm adde yataklarına sahip olması.

KPSS => UYARI= Corbaroni Cem iyetinin gizlilik ve disiplinini kendine örnek alıpta bizde kurulan cem iyet ise
"İttihat ve Terakki" cem iyetidir.

NOT "KPSS"______________________________________________________________________________________________

KPSS => Savaş öncesi Rusya ile İtalya arasında "Racconigi Antlaşm ası" imzalandı. Bu antlaşm ayla Rusya,
İtalya'nın işgaline onay verecek İtalya ise İstanbul'un Rusya tarafından işgal edilm esine izin
verecektir.

Savaşa Katılan Gönüllü Subaylar

• M ustafa Kemal (Gazeteci Şerif Bey adıyla Derne ve Tobruk'ta katılm ıştır.)
• Enver Paşa (Kuyumcu Hamdi adıyla Bingazi'de katılm ıştır.)
• Nuri Conker
• Ali Çetinkaya
• Ali Fuat Cebesoy
• Ali Fethi Okyar

KPSS => NOT: İtalya'nın Trablusgarbı bırakıpta 12 adaya gitmesinin sebebi Osmanlı devletini barışa zorlamak.
Bu savaş sırasında 4 balkan devleti osm anlıya karşı savaş açınca I. Balkan savaşları başlayacaktır.

85
 1912 QUSHY (UŞİ) ANTLAŞMASI

- İsviçre'de im zalanm ıştır.

- Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakılacak. (Kuzey Afrika'da il kaybettiğimiz toprak Cezayir
iken son kaybettiğimiz toprak ise Trablusgarp'tır)
- Trablusgarp halkı dini açıdan halifeye bağlı kalacak. (Hilafeti siyasi güç olarak ilk küçük
kaynarcada son olarakta uşi antlaşm asında kullandık)
- Trablusgarp halkı ile kültürel bağlar koparılmak istenmedi.
- 12 Ada Balkan Savaşları'nın sonuna kadar İtalya'da kalacak. (geçici olarak)
- İtalya Osmanlı Devleti'nin kapitülasyonları kaldırması konusunda kendisine yardım edecek.

KPSS => NOT: Dünya tarihinde ilk savaş uçağı Trablusgarp Savaşı'nda İtalya tarafından kullanılm ıştır.

2) I. BALKAN SAVAŞI (1912 - 1913)

Savaşın Nedeni

Osmanlı Devleti'ni Balkanlar'dan atmak.

Savaşa Katılan D evletler

Bulgaristan

Yunanistan
Bu devletlerin arkasında
Sırbistan
Rusya vardır.
Karadağ

86
 1913 Londra A ntlaşm ası

Anlaşm anın tek maddesi vardır:

Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasındaki sınır "M idye - Enez" hattı olacak, Osmanlı Devleti
bu hattın batısından çekilecektir.

Kaybedilen Y e rle r

Doğu Trakya
Batı Trakya
M akedonya
Selanik
Ege Adaları
Arnavutluk (Osmanlı Devleti'nden ayrılan son Balkan ülkesidir) [Osm anlıcılık komple iflas
etti. Üm m etçilik - İslamcılık ilk defa darbe aldı]

Savaşın Kaybedilm e N edenleri

- 4 cephede birden savaşılm ası.

- Savaş öncesi ordunun gençleştirilm esi kapsamında 65bin e yakın askerin terhis edilm esi.
- Ordunun içine siyasetin girm esi. (Particilik veya İkicilik)

NOT: M ustafa Kemal ileride bu olaydan etkilenip Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekaleti kanununu
çıkarıp orduyu siyasetten komple çekecektir.

Savaşın Sonuçları

o En kârlı çıkan Bulgaristan'dır. (Bu ileride II. Balkan savaşına neden oldu)
o Batı Trakya Azınlık Sorunu ortaya çıktı. (Bu sorun günümüzde de devam etm ektedir.)
o Osm anlıcılık, Arnavutluğun elimizden çıkmasıyla iflas etti.
o Yüzbinlerce Türk Anadolu'ya göç edince Türkçülük fikir akımı önem kazandı.
o Yenilgiden hüküm eti sorumlu tutan İttihat ve Terakki, Babı Ali Baskını'nı yaparak iktidarı ele
geçirdi. (1913'ten 1918'e kadar ülkeyi İttihat ve Terakki yönetti. Yönetirken 3 paşa ortaklaşa
yönetti)

NOT: Babı Ali Baskını'ndan sonra I. Dünya Savaşının sonun kadar geçen döneme Üç Paşalar Dönemi

denilm iştir. — Cemal

— Enver

Talat

87
 İTTİHAT TERAKKİ (1913 - 1918) ÜÇ PAŞALAR DÖNEMİ

1) II. BALKAN SAVAŞI (1913)

N edenleri

Bulgaristan'ın I. Balkan Savaşı sırasında daha fazla toprak alması

Savaşa katılan devletler şunlardır:

Romanya

Yunanistan

Sırbistan Bulgaristan'a karşı

Karadağ

NOT: I. Balkan savaşında olmayıp II.Balkan Savaşı'na katılan devlet Rom anya'dır. Osmanlı devleti
(Enver Paşa) bu durumdan faydalanarak Doğu Trakya'yı Bulgaristan'dan geri alm ıştır. Bundan dolayı
kendisine "Ed irn e Fatih i" d enm iştir. "Ed irn e Fatihi = Enver Paşa"

Ege adalarında bulunan Hamidiye Kurvazörüyle 26 Yunan gemisini batıran Rauf Orbaydır. Bu yüzden
KPSS =>
kendisine "Ham idiye Kahram anı" denm iştir. "Ham idiye Kahramanı= Hüseyin Rauf Orbay"

- Balkan ülkeleri kendi aralarında Bükreş Antlaşm ası'nı imzaladı. Bu antlaşm ayla Bulgaristan
elde ettiği kazanım ları kaybetti. Bu zararını telafi etm ek için ileride I. Dünya savaşına
katılacaktır.

O sm anlı D evleti ile Balkan D evletleri arasında;

• Osmanlı - Yunanistan = Atina Antlaşm ası Sınırlar

• Osmanlı - Bulgaristan = İstanbul Antlaşm ası görüşülm üştür
• Osmanlı - Sırbistan = İstanbul Antlaşması (Taşınmaz m allar konusu görüşülmüştür)

88
2) I. DÜNYA SAVAŞI (1914 - 1918)

N edenleri

- İtalya ve Alm anya'nın siyasi birliklerini geç tam am layıp söm ürgecilik yarışına girmesi.
- Devletler arası hamm adde yarışı
- Avusturya - M acaristan imparatorluğu ile Rusya'nın Balkanlar'da nüfuz elde etme çabası.
- Devletler arasında bloklaşma ve silahlanma yarışı
- Fransız İhtilali'nden yayılan Ulusçuluk akımı.
- Alm anya ile Fransa arasında Alsas - Loren sorunu. (1871 Sedan Savaşı'yla Alm anların eline
geçm iştir.)
- Gabriel Princip adında bir Sırp'ın Avusturya - M acaristan İmparatorluğu veliahdı Ferdinand'ı
Saraybosna gezisi sırasında öldürm esi.

BLOKLAR

İtila f D evletleri (1908) İttifa k D evletleri (1912)

[Anlaşm a D evletleri] [Bağdaşm a Devletleri]

İngiltere Almanya

Fransa İtalya

Çarlık Rusya Avusturya - M acaristan

• ABD: Savaşın süresini kısalttıp seyrini değiştirdi
ABD Osmanlı Devleti • Osmanlı Devleti: Savaşın süresini uzattı.
• İtalya: Taraf değiştirdi.
Çin Bulgaristan • Japonya: Savaştan çekilen ilk devlettir
• Yunanistan: Savaş katılan son devlettir.
KPSS Japonya

Hollanda

İtalya

Yunanistan

Toplam : 32 devlet Toplam : 4 devlet

A lm anya'nın O sm anlı D evleti'n i Yanında Savaşa Sokm a N edenleri;

• Yeni cephelerin açılm asını sağlayarak kendi savaş yükünü hafifletm ek.
• Osmanlı Devleti'nin dini gücünden yararlanm ak.
• Osmanlı Devleti'nin demografik (nüfus) gücünden faydalanm ak.
• Osmanlı Devleti'nin jeopolitik gücünden faydalanm ak.

89
 O sm anlı D evleti'nin A lm an ya'n ın Yanında Savaşa Girm e N edenleri

Siyasi yalnızlıktan kurtulm ak.

Alm anya ile yapılan gizli antlaşm alar.
Kaybettiğimiz toprakları geri alma isteği.
İttihat ve Terakki'nin Alman hayranlığı.
Alm anya'nın Türk ve M üslüman sömürgeye sahip olm am ası.
Alm anya'nın savaşı kazanacağı düşüncesi.

O sm anlı D evleti'nin Savaşa G irm esi ve Sonuçları

İM
(n ı — x

/o cj A w > nl _
4L ' v .. ' ^ >

I
------* ^
İngiltere'den kaçan iki Alman gemisi (Goeben ve Breslav) Osmanlı Devleti'ne sığınmasıyla olaylar
başladı. Osmanlı Devleti bu iki gemiyi daha önce İngiltere'ye sipariş verdiği (Genç Osman ve Reşadiye)
gem ilerin kendisine teslim edilm em esi üzerine bu gemileri satın aldığını açıkladı ve bu gemilerin
isim lerini Yavuz ve Midilli olarak değiştirdi. Amiral Souchan komutasında açılan bu gem iler Rusya'ya
ait Sivastopal ve Odessa lim anlarını bombaladı. Böylece Osmanlı Devleti I. Dünya savaşına girdi.

O sm anlı D evleti'nin Savaşa G irm esinin Sonuçları

- Alm anya'nın savaş yükü hafifledi.

- Kapitülasyonlar tek taraflı kaldırıldı.
Savaşın süresi uzadı.
KPSS => V. M ehm et Reşat cihat ilan etti. (Cihat ilan eden Osm. Padişahı)
Yeni cepheler açıldı.

Cepheler (Osmanlının gözünden bakılacak)

Taarruz Savunm a Yardım

Kafkasya Çanakkale Galiçya

KPSS
Kanal Irak M akedonya
KPSS
Suriye - Filistin Romanya
Şifresi: KAKA
Hicaz - Yemen
KPSS

90
 Cepheler

1) Taarruz Cepheleri

a) Kafkasya Cephesi

Açılm a Nedenleri

- Kars, Ardahan ve Batum'u geri almak.

- Turancılığı (Pantürkizm ) gerçekleştirm ek.
- Bakü petrollerine ulaşm ak.

KPSS => NOT: "Ruslar Erm enileri bize karşı şöyle kışkırtm ıştır. "Önce, komşunu öldür"

- 1915 -> Hasan İzzet Paşa'yı dinlemeyen Enver Paşa Sarıkamış Harekatı'nı başlattı.
- 1915 -> Ruslar ilerleyerek Trabzon, Güm üşhane, Bayburt, Elazığ, Erzurum, Van, Erzincan,
M uş, Bitlis'i işgal etti.
- 1915 -> Erm eniler Ruslarla işbirliği yaparak Van'da yaptığı katliamdan dolayı bu bölgedeki
700bin Erm eninin göç ettirildiği Techir Kanunu ile Erm eniler Suriye, Lübnan ve Hatay'a
gönderildi.
- 1916'da Tuğgeneral rütbesiyle M ustafa Kemal bölgeye atandı. Muş ve Bitlis'i Rus'lardan geri
aldı.
- 1917 -> Rusya'da Ekim Devrimi (Bolşevik devrim i) yaşandı. Çarlık Rusya yıkıldı yerine Sovyet
Rusya kuruldu.
- 1918 -> Rusya Bres-Litovsk Antlaşması ile savaştan çekildi ve işgal ettiği bölgelerden de
çekildi. (Elviye'yi Selase Osmanlı devletine verildi.)

NOT: Osmanlı devleti başarısız olduğu bu cephede toprak kazanm ıştır.

2014'te soru geldi: Kafkasya cephesini kapatan anltlaşm a hangisidir diye o yüzden bu cepheden soru
gelme ihtimalı düşük.

DİKKAT! Kafkasya Cephesinde "Kazım Karabekir" yer alm am ıştır. Kazım Karabekir Kurtuluş savaşının
doğu cephesinde yer alm ıştır!

91
 b) Kanal Cephesi

Açılm a Nedenleri

Alm anların isteği üzerine açıldı bu cephe.

Kaybedilen M ısır'ın geri alınm ak istenmesi
İngiltere'nin sömürge yolları ile bağlantılarını kesilm ek istenm esi. (Hindistan ve Mısır
arasındaki sömürge yolu) Mustafa Kemal 3 Cephede yer almıştır
Buradaki Osmanlı komutanı Cemal Paşa'dır. -Kafkas Cephesi
Suriye cephesi, kanal cephesinin devam ıdır. -Çanakkale Cephesi
-Surive
Mustafa Kemal Suriye cephesinde Hatay'ın gerisine hat kurm uştur.

2) Savunm a Cepheleri

a) Çanakkale Cephesi

Açılm a N edenleri (İtilaf devletlerinin gözünden bak)

- İstanbul'u alarak Osmanlı Devleti'ne son verm ek ve savaşın süresini kısaltmak.

- Kararsız kalan Balkan ülkelerini kendi yanlarına çekmek.
- Rusya'ya boğazlar üzerinden yardım göndermek.
- Rusya'nın buğdayından faydalanm ak.
- Osmanlı Devletinin Avrupa ve Asya'daki birlikleri arasındaki bağlantıyı kesmek.

Nusret Mayın Gemisi: Boğaza mayın döşemek.

Seyit Onbaşı: Geçiş esnasında gemiyi vuran.

Çanakkale Kahramanı: Cevat Paşa

KPSS =>
(18 M art Kahramanı)

Hemşire: Erica

Sahte Yüz Lira yaparak lastik alan: Teğmen

Mehmet Muzaffer

92
 Çanakkale tek savaş değil 2 savaştır.

1 Çanakkale Deniz Savaşları

2 Çanakkale Kara Savaşları

M ustafa Kemal denizci olmadığı için Kara savaşlarında ortaya çıkm ıştır. Çanakkale Kara
savaşlarındaki bizim birliklerim izi komuta eden Alman G eneral: Limon Von Sanders, bu general'in
başarısız olması üzerine buraya M ustafa Kemal, A n a farta la r Grup Kom utanı olarak atanacaktır.
Askere "Ben size taarruzu değil, ölm eyi em rediyorum " dem iştir.

____________ M ustafa Kem al'in Savaştığı M evkiler: "KEM ALYERİ" kodu ile bilinir: Anafartalar, Conkbayırı,
KPSS => Arıburnu, Aslantepe, Kireçtepe, Seddülbahir, Kilitbahir, Zığındere, Kirte Köyü, Kocaçimen, Kanlısırt
M ustafa Kemal'in buralarda ayak basmadığı yer yok o yüzden buralara KEMALYERİ denir.

Çanakkale Kara Savaşları 2 Ocak 1916'da sona erm iştir.

Sonuçları

- Savaşın süresi en az iki yıl uzadı.

- Bulgaristan Osmanlı Devleti'nin yanında savaşa girdi. Böylece Almanya ile Osmanlı devleti
arasındaki kara bağlantısı sağlandı.
- M ustafa Kemal'in rütbesi "Albaylığa" yükseltildi.
- M ustafa Kemal Anadolu'da tanınan bir komutan haline geldi.
- Yaklaşık 500.000 insan hayatını kaybetti.
- Rusya'ya yardım gitmediği için Rusya'daki ekonomik kriz derinleşti.
- M ustafa Kemal ittifak devletlerinin yanında savaşa girdi.

NOT: M ustafa Kemal Çanakkale Savaşlarının kazanılmasından sonra "Hamdolsun İstanbul'u kurtardık"
dem iştir.

93
 b) Irak Cephesi

Açılm a Nedenleri

Rusya'ya karadan yardım göndermek.

Türklerin İran üzerinden Hindistan'a ulaşmasını engellemek. Açılm asının 3 nedeni
Musul ve Abadan Petrollerini ele geçirmek. Bunlar
Bu cephenin komutanı, Süleyman Askeri Bey'dir.
KPSS => Daha sonra ise komutan Halil Paşa'dır. => Kutül Am are Kahramanı
Kutül Am are'de (Selman Paktı) 25.000 İngiliz askeri ve General Townshend'ı esir aldı.
Cephe gerisi komutanı Kazım Karabekir Paşa'dır.
KPSS => Kutül Am ere Fatihi ise: Kazım Karabekir Paşadır.

c) Hicaz - Yem en Cephesi

Açılm a Nedenleri

94
 M ekke Em iri: Şerif Hüseyin

İngiliz A jan ı: ArabistanlI Lawrence

İngiltere ile A rap ların yaptığı gizli antlaşm a: Mac Mahon Gizli Antlaşması

- İngilizlerin kutsal bölgeleri ele geçirm ek istem esi.

- İngilizlerin bölge petrolünü ele geçirmesi.
- M edine'yi savunması için gönderdiğimiz komutan Fahrettin Paşa'dır.
- Fahrettin Paşa bu savunm ayla öne çıkm ıştır. (Soyadı kanunundan sonra Fahrettin Türkkan
olm uştur)

NOT: Fahrettin Paşa'nın bu cephede yaptığı savunmadan dolayı kendisine "Çöl ortasında Plevne
KPSS =>
Kahram anı - Çöl Aslanı - Çöl Kaplanı" lakapları takılm ıştır. (6 Ay M edine'de kalede savunma yaptılar)

Fahrettin Paşa'nın yaşadığı bu olay şu kitaba konu olm uştur. "M ed in e M üdafaası" Bu cephedeki
KPSS =>
olayları anlatır.

Bu cephede esir alınan Osmanlı askerleri M ısır'da bulunan Sidi Beşir Kampı'na götürülerek sistem atik
işkenceye tabi tutulm uşlardır. Bunun üzerine I.TBM M 1921'de yaptığı toplantıda İngiltere'yi
kınam ıştır. Bu işkenceyi yapma fikirlerini veren kadın Sarah!

d) Suriye - Filistin Cephesi

Açılm a Nedenleri

- Kanal cephesinin devam ıdır. İtilaf devletlerinin amacı Anadolu'ya güneyden girmek ve Suriye
petrollerini ele geçirm ektir.
- Kudüs'ü ele geçirm ektir.

GİZLİ ANTLAŞM ALAR

1) İstanbul A ntlaşm ası

- İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapıld.

- Boğazlar Çarlık Rusya'ya bırakıldı.

2) Londra A ntlaşm ası

- İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalandı.

- İtalya'ya Konya ve çevresi verilince taraf değiştirdi.

KPSS => 3) Skyes - Picot A ntlaşm ası

- Orta Doğu'yu İngiltere ve Fransa arasında paylaştıran antlaşma

4) Petrograd Protokolü

- İngiltere, Fransa ve Rusya arasında im zalanm ıştır. Doğu Andolu Rusya'ya verilm iştir.

5) M ac M ahon A ntlaşm ası

- Şerif Hüseyin ile İngiltere arasında imzalandı. Buna göre:

o Araplar İngiltere'nin yanında yer alacak.
o İngiltere savaş sonunda Hicaz merkezli bir Arabistan Devleti'nin kurulm asına izin
verecek.

95
KPSS => 6) Saint Jean de M aurienne A ntlaşm ası

- İngiltere ve Fransa arasında im zalandı. Buna göre, Güneybatı Anadolu (İzm ir ve çevresi)
İtalya'ya verilm iştir.

KPSS => NOT: Bu gizli antlaşm aları dünya kamuoyuna "Sovyet Rusya" açıklam ıştır.

WİLSON İLKELERİ

NOT: Bu ilkeler savaşın bitirilm esinde etkili olm uştur.

■ Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve savaş tazm inatı alm ayacak.
■ Manda ve himaye anlayışı ortaya çıkm ıştır. (Himaye etmek= Ben ele geçirdim sadece ben
sömüreceğim dem ektir.)
■ Gizli antlaşm alara yapılm ayacak
■ Polonya devleti kurulacak.
■ Devletlerin kendi aralarındaki sorunların çözümü için uluslar arası bir teşkilat kuracak
(Cem iyet - i Akvam ) (M illetler Cemiyeti)
■ Her m illet kendi geleceğine kendisi karar verecek.
■ Alsas Loren Fransa'ya verilecek.
■ Osmanlı Devleti içinde Türklerin çoğunlukta yaşadığı yerler Türklere; azınlıkların nüfusça
çoğunlukta olduğu yerler ise azınlıklara bırakılacak. => Bu Osmanlı Devletini parçalamaya
yönelik bir karardır.

NOT: Wilson ilkeleri savaş sonrasında uygulanam am ıştır.

Savaşın Sonuçları

- En karlı devletler İngiltere, Japonya, Fransa iken enzararlı çıkan devlet Alm anya'dır.
- İm paratorluklar parçalandı. Yeni devletler kuruldu.
o Sovyet Rusya
o Türkiye
o Polonya
o Çekoslavakya
o Yugoslavya
o Estonya
o Ukrayna
o Finlandiya
o Azerbaycan
o Erm enistan
o Gürcistan
- Parçalanan im paratorluklar ise;
o Alman
o Rus
o Osmanlı
o Avusturya - M acaristan'dır
- 10 milyona yakın insan hayatını kaybetti.
- Sivil savunma teşkilatları kurulm aya başlandı. (Bu ölüm lerden dolayı I. Dünya savaşının
ardından sivil savunma teşkilatları kurulm uştur.)
- İlk defa denizaltı ve tank kullanıldı. İlk defa kimyasal silah kullanıldı. (NBC)

96
 Yeni rejimler ortaya çıktı. Bu rejimler şunlardır;

o Alm anya: Adolf Hitler -> Nazizim

o İtalya: Benito Mussolini -> Faşizm
o Sovyet Rusya: İlyiç Lenin -> Komünizm

I. Dünya Savaşından Sonra Yapılan A teşkes A n tlaşm aları

Almanya Rethondes Antlaşması

Bulgaristan Selanik Antlaşması

Osmanlı Mondros Antlaşması

Avusturya-M acaristan Villa Gunti Antlaşması

MONDROS ATEŞKES ANTLAŞM ASI (30 EKİM 1918)

- Osmanlı Devleti adına Rauf Orbay, İtilaf Devletleri adına ise Amiral Caltrophe arasında " Limni
KPSS
A d aşın d a" Aqam ennon zırhlısında im zalanm ıştır. Bu antlaşm a ile Osmanlı Devleti fiilen sona
erm iştir. [Çizili ye rle r KPSS, bizden kim im zaladı ve nerede im zalandı]

M addeleri

• İtilaf devletleri güvenliklerini tehdit eden herhangi bir bölgeyi karışıklık çıkması halinde işgal
edecek. (7.m adde)

Mondros'un 7. Maddesi ile Anadolu işgale açık hale getirilm iştir.

• Vilayet- i Sitte'de (Bitlis, Erzurum , Sivas, Van, Elazığ, Diyarbakır) [BESVED diye kodla] bir
karışıklık çıkarsa buralar işgal edilecek (24.m adde)

Mondros'un 24. Maddesi ile Megali Arm enia'nın (Büyük Erm enistan) kurulması am açlanm ıştır.

• Toros tünelleri ve boğazlar işgal edilecek.

• Osmanlı Devleti elindeki esirler derhal serbest bırakacak.
• Ulaşım ve haberleşm e araçları İtilaf devletlerinin kontrolünde olacak.
• Osmanlı Devleti ordularını terhis edecek.
• Osmanlı Devleti'nin içinde bulunan Avusturya ve Alm anya'ya ait subay ve diplom atlar sınır
dışı edilecek.

M ondros'tan Sonra Başlayan İşgaller

97
 - İlk işgale uğrayan toprağımız "M usul"dur. (İngiltere tarafından işgale edildi)
- Ama Anadolu'nun içinde ilk işgale uğrayan derse "Sancak (H atay)dır" (Fransa tarafından)
- Anadolu'da ilk direniş - ilk silahlı direniş Hatay Dörtyol'da.
- Doğu Trakta, İzmir ve çevresi Yunanlılar'a
- Boğazlar itilaf devletleri tarafından ortak işgal edilecektir.
- Anadolu'nun Güneybatısı Konya'ya kadar İtalyanlar'a
- Anadolu'nun Güney'i (Önce İngilizler), Suriye ve Zonguldak Fransa'ya
- Doğu Anadolu'nun bir kısmı İngilizler'e
- Trabzon ve çevresi İngilizler'e
- Ortadaki boş kısım ise işgale uğramayan yerler

NOT: Yunanistan'ın İzmir ve çevresi - Doğu Trakya'yı İlhak etm e amacına "Megali İdea" denir.

UYARI: Başlayan işgallere karşı halkımız önce Cem iyetleri oluşturacak sonra eline silah alıp Kuvayı
M illiye'yi oluşturacaktır.

PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)

- Yenen devletler ile yenilen devletler arasında yapılacak ÜLKE BARIŞ ANTLAŞMASI
barış antlaşm alarını belirlem ek için toplanm ıştır. Konfe­ Almanya Versay
rans başkanı ise ABD'dir. Bulgaristan Noyyi
KPSS > - İtilaf devletleri arasında ilk kez görüş ayrılığı yaşanm ıştır.
Avusturya S. Jerman
Daha önce İtalya'ya verilen İzmir ve çevresi İngiltere'nin
M acaristan Triyanan
de baskıları ile İtalya'dan alınıp Yunanistan'a verilm iştir.
KPSS : > - Konferans'ta M illetler Cem iyeti (Cemiyeti Akvam) kurulm uştur.
- Konferans'ta iki rapor sunulm uştur. Bunlar:
o Hrisantos Raporu
o Cing - Krane Raporu
- Yapılan barış antlaşm aları ise tablodakilerdir.
- ABD'nin kuruluş ile Alm anya'nın I. Dünya savaşından sonra imzaladığı ortak barış antlaşması
"Versay"dır.
- Bulgaristanla imzalanan anlaşm alar hariç diğer 3 anlaşmada "Savaş tazm inatı - Ekonomik
kısıtlam a - Askeri kısıtlam alar ve Siyasi kısıtlam alar vardır"

İZM İR'İN İŞGALİ VE AM İRAL BRİSTOL RAPORU (15 M AYIS 1919)

- Bu işgale karşı ilk kurşunu Hukuk- u Beşer Gazetesi Baş Yazarı "Hasan Tahsin" atm ıştır.
KPSS > - Yunanlıların bastığı orduevinde bulunan Albay Süleyman Fethi Bey "Zita Venezilos (Yaşa
Venezilos)" demediği için şehit edilm iştir.
- İşgale ilk tepkilerden birini de Denizli M üftüsü Ahm et Hulusi Efendi cihat ilan ederek
gösterm iştir.

KPSS => N O T: İzmir'in işgalinin ilk protesto edildiği yer "Havza"dır. Ayrıca işgal Kadıköy ve Sultanahm et
m itingleriyle protesto edildi.

- İşgalin haksız olduğunu belirten ilk uluslararası rapor Amiral Bristol raporudur. Doğu Anadolu
olan rapor ise "General Harbourd" raporudur. Bu kişi tarafından ABD ye gönderilm iştir.

98
 YARARLI CEM İYETLER

İzm ir M üdafaa- ı Hukuk- u O sm aniye: İzmir'in ilhak edilm esini önlem ek amacıyla kuruldu.

Reddi İlh ak: İzmir'in ilhak edilm esini önlem ek amacıyla kuruldu.

KPSS => Trabzon M uhafaza- i Hukuk Cem iyeti: Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti'nin kurulmasını
engellem ek am acıyla kuruldu. Erzurum Kongresi'nin toplanm asında etkili olm uştur.

KPSS => Şark V ila ye tle ri (Doğu Anadolu) C em iyeti: Erm enistan Devleti'nin kurulmasını engellemek amacıyla
kurulm uştur. Erzurum Kongresi'nin toplanm asında etkili olm uştur. Bu cem iyet Le Pays (Vatan),
Hadisat ve Albayrak gazetelerini çıkarm ıştır.

KPSS => NOT: Albayrak gazetesini hangi cem iyet çıkarm ıştır diye sorarlar dikkat!

Trakya Paşaeli C em iyeti: Trakya'yı Yunan işgalinden kurtarm ak için kuruldu. Osmanlı Devleti'nin
KPSS =>
yıkılm ası halinde "Trakya Cum huriyeti'ni" kuracaklarını ilan ettiler. Bu cem iyet Yeni Edirne ve Ahali
gazetelerini çıkarm ıştır. "[Devlet kurma fikrine sahip cem iyet]"

K ilikyalıla r C em iyeti: Adana ve çevresini Fransız ve Ermeni işgalinden kurtarm ayı amaçladı.

Anadolu Kadınları M üdafa- i Hukuk C em iyeti: M ustafa Kemal'in ve Sivas Valisi'nin eşinin
gayretleriyle kuruldu. (M elek hanım)

Basın-Yayın M illi Kongre C em iyeti: Kurucusu Dr. Esat Işık'tır. İşgalleri basın ve yayın yoluyla protesto etm iştir. Dr.
KPSS -> Esat ışık yayınladığı raporda işgallerin yetersiz kalması halinde Kuvay- ı M illiye'nin kurulacağından
bahsetm iştir. -> T.C. 'nin ilk göz doktoru Dr. Esat Işık'tır.

Gizli Karakol (M im - M im ): İstanbul'dan Anadolu'ya silah sevkiyatı yapm ışlardır. İstihbarat

faaliyetlerinde bulunm uşlardır. "Zabitan" adı verilen istihbarat teşkilatını kurm uşlardır.

KPSS => Kars İslam Şurası: İlk kurulan yararlı cem iyettir. İngilizlerin Karsı'ı işgal edeceği söylentisi üzerine
kurulm uştur.

NOT: Tüm yararlı cem iyetler "Sivas kongresinde" Anadolu ve Rumeli Müdafa- i Hukuk Cemiyeti adı
KPSS =>
altında birleşm işlerdir.

ZARARLI CEM İYETLER

a) A zınlıkların Kurdukları

Etnik- i Eterya: Mondros Ateşkes Antlaşm asından önce kuruldu. (Aleksandır İpsilantı tarafından
1814'te kurulm uştur. Amacı Megali İdea'yı (Büyük Yunanistan) gerçekleştirm ektir.

M avri M ira (Kara gün): Megali İdea'yı gerçekleştirm eyi am açlam ıştır.

Kardos C em iyeti: Rum İzcilik okulu, Rum Göçm enleri Komisyonu ve Patrikhane tarafından
desteklenm iştir.

Rum Pontus: Trabzon merkezli "Pontus Rum Devleti" kurmayı am açlam ıştır.

Hınçak ve Taşn ak: Megali Arm enia'yı kurmayı am açlam ıştır. M erkezi İsviçre'dir. Diğer adları: "Taşnak
ve Sütyun" veya "Hınçak kom itesi" (Bunlar bizden Vilayet-i Sitte'yi alm ıştır)

M acabi Cem iyeti (Alyans İsrailit): Filistin topraklarında bir Yahudi devleti kurmayı am açlam ıştır.

99
 b) Tü rklerin Kurdukları

W ilson Prensip leri: Kurtuluşu ABD'nin him ayesine girm ekte görm üşlerdir.

İngiliz M uhipleri (S even leri): Kurtuluşu İngiliz Devleti'nin him ayesine girmekte görm üşlerdir.

Sulh ve Selam eti O sm aniye (Teali İslam ): Kurtuluşu Padişah'tan gelecek em irlere bağlamıştır.
KPSS =>
^Hürriyet ve İtila f: İttihat ve Terakki'ye karşı kurulm uştur. Milli M ücadele'nin yapılm asına karşı
çıkm ıştır. Nedeni ise Mustafa Kemal'in eski ittihatçı olması ve Hayalperest olması.

Kürt Tea li: Güneydoğu Anadolu'da bir kürt devleti kurmayı am açlam ıştır.

Yararlıyı - Cümlenin sonunda Müdafa-i Hukuk geçiyorsa yararlıdır.

Bulm anın - İl adı varsa yararlıdır.
Form ulü - Bölge adı varsa yararlıdır.
- İlçe adı varsa yararlıdır.

KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ

A) M ustafa Kem al'in Sam sun'a Çıkışı

■ Yıldırım orduları grup kom utanıyken İstanbul'a geri çağrıldı.

■ İstanbul'a geldiğinde limana dem irlenm iş İtilaf devletlerinin gem ilerini görünce "[3G ]
G eld ikleri gibi gid erler" dem iştir.
■ Şişli'de arkadaşlarıyla vatanın kurtuluşu üzerine toplantılar yaptı.
■ Sam sun'daki Türk - Rum çatışm asını önlem ek amacıyla 9. Ordu M üfettişliği göreviyle
Sam sun'a çıktı. Am acı; bölgedeki Türk-Rum çatışm asını engellem ekti.
■ Yaptığı incelem eler sonucunda Samsun Raporu'nu yayım ladı.
■ Güvenlik gerekçesiyle "Havza"ya geçti. Burada Türk milletinin milli bilincini uyandırmak
am acıyla "Havza Genelgesini" yayınladı.

HAVZA GENELGESİ (28/29 M ayıs 1919)

M ustafa Kemal tarafından tek başına yayınlandı. Milli bilinci uyandırm ak için hazırlandı.
Genelgenin maddeleri şunlardır:

• İzmir'in işgali her yerde protesto edilecek.

• Protestolar yapılırken masum azınlığa zarar verilm eyecek. (Haklı iken haksız duruma
düşm em ek için)
• Ordular dağıtılm ayacak, silahlar teslim edilm eyecek.

NOT: İlk defa İzmir'in işgali Havza'da protesto edildi. Bu olay sonunda M ustafa Kemal ilk defa
İstanbul'a geri çağrıldı.

100
 AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (21 - 22 Haziran 1919)

M ustafa Kemal silah arkadaşlarıyla birlikte yayınladı.

Ali Fuat Cebesoy

Rauf Orbay

Kazım Karabekir Bu iki Paşa'dan Amaç: Milli M ücadeleyi kişiselleştirm ekten

KPSS => - Telgrafla Onay alındı. çıkarm ak.
Cemal Paşa

Cafer Tayyar Paşa

Refet Bele

DİKKAT!: Burada "İsm et İnönü" yok.

Genelgenin Önemi

• Milli mücadelenin programıdır.

• Milli mücadelenin
o Gerekçesi
o Amacı ve
o Yöntem i belirlendi.
„ • Üstü kapalıda olsa ilk defa ulusal egemenliğe dayalı bir devlet rejim ine geçileceğinden
bahsedildi.

NOT: Genelgeden sonra M ustafa Kemal arkadaşlarına gönderdiği telgrafta: "Artık İstanbul Anadolu'ya
hakim değil, tabii (bağlı) olmak zorundadır" dem iştir.

Genelgenin M addeleri

1. Vatanın bütünlüğü m illetin istiklali tehlikededir.

(M illi mücadelenin gerekçelerinden biri açıklanm ıştır.)

2. İstanbul hüküm eti üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirem em ektedir.

(M illi mücadelenin bir başka gerekçesi açıklanm ıştır)

KPSS =>

(M illi M ücadelenin amacı ve yöntem i belirlenm iştir)

4. Erzurum 'da toplanacak kongreye delege gönderilecektir. (Kongreyi toplayan K.Karabekir'dir)

5. Sivas'ta ulusal bir kongre toplanacak. Bu kongreye her sancaktan (27 Sancak) halkın güvenini
kazanmış belediye ve cem iyetlerce belirlenen 3 kişi katılacaktır. Yani 27x3=81 kişi

6. İstanbul hüküm eti görevini yapm am aya devam ederse yerine her türlü etki ve denetiminden uzak
yeni bir kurul oluşturacak.
(Tem silciler kurulunun [Heyet- i Tem siliye] [Temsil Heyeti] tem elleri atılm ış oldu.)

NOT : M ustafa Kemal Amasya Genelgesinden sonra istifa etti. Erzurum Kongresi öncesi istifa
etm iştir. M ustafa Kemal'in "Sivil bir vatandaş" olarak yapmış olduğu ilk çalışma "Erzurum
101
Kongresi"dir.
 ERZURUM KONGRESİ (23 Tem m uz - 7 Ağustos 1919)

Toplayan C em iyetler

- Trabzon Muhafaza- i Hukuk Cemiyeti

- Şark Vilayetleri Müdafaa- i Hukuk Cemiyeti

Kongrede İstifa Edenler İstifa Edenlerin Yerin e Delege Seçilenler

- Kazım Yurdalan - M ustafa Kemal
- Cevat Dursunoğlu - Rauf Orbay

Ö nem i

> Toplanış amacı bakımından bölgesel aldığı kararlar açısından ulusaldır.

NOT: Kongreden sonra 9 kişiden oluşan başkanlığını Mustafa Kemal'in yaptığı "Yasama ve Yürütm e"
yetkilerine sahip TBM M açılana kadar görev yapacak olan Temsil Heyeti (Heyet- i Tem siliye)
(Tem silciler Kurulunu) kurm uştur.

Alınan K ararlar

KPSS => 1. Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez.

KPSS => ■ Bu karar Misak- ı M illi'de de aynen kabul edilm iştir.

■ İlk defa vatan sınırlarından bahsedilm iştir.

2. Manda ve himaye kabul edilem ez.

■ İlk defa m andacılık burada reddedildi. (Kesin olarak ise Sivas)

■ Tam bağımsızlığa yönelik bir karar alındı.
■ Dış politikaya yönelik bir karar alınm ıştır.

KPSS => 3. Kuvayı M illiye'yi etkin, milli iradeyi hakim kılmak esastır. -> Cum huriyet rejim ine geçileceğinin kanıtı

■ Ulusal bağımsızlık ile ulusal egemenliğin birlikte gerçekleşeceği belirtilm iştir.

4. Ulusal sınırlarda gözü olmayan herhangi bir devletten dış yardım alınabilir.

KPSS => ■ Milli M ücadele'ye en fazla desteği Sovyet Rusya verm iştir.

5. Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilem ez.

6. Ulusal güçler padişahı ve saltanat makamını düştüğü bu durumdan kurtaracaktır.

■ Bu madde Ulusal egem enlikle çelişse de amaç saltanat yanlılarını Milli M ücadele'ye
çekm ektir.

7. Kapalı halde bulunan Osmanlı Mebusan Meclisi açılacak ve hükümet bu yolla denetlenecek.

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

102
 BALIKESİR VE ALAŞEHİR KONGRELERİ

M ustafa Kemal buraya katılm am a kararı alm ıştır.

- Hacı M uhittin Bey toplam ıştır.

- Batı cephesi kurulm uştur. (Yunanistan'a karşı Batı Cephesi kurulm uştur)
- Gerektiğinde Yunanlılara karşı herhangi bir İtilaf devletinden yardım alınabileceği kararı
alınm ıştır.

NOT: Batı Anadolu'da "G alip Hoca" takm a adıyla "Reşad- ı Sani" lakabıyla Celal Bayar kongreler
düzenlenm iştir. Celal B ayar: Türkiye İş Bankası ilk Genel Müdürü ve 3. Cum hurbaşkanım ızdır.

SİVAS KONGRESİ (4 - 11 Eylül 1919)

Toplanış amacı ve aldığı kararlar açısından ulusaldır. Amasya genelgesinden katılması

hesaplanan 81 kişiden sadece 38'i katılm ıştır.

Kongre'ye Katılım ın Az O lm asının Sebepleri

❖ Elazığ Valisi Ali Galib'in ve Ankara Valisi M uhittin Paşa'nın kongreye gidecek delegeleri
engellem esi. (Trenle gelen delegeler engellenm iştir) Coğrafi olarak bunlar engellenince
kongreye katılanlar sadece Sivas'la Ankara arası olm uştur.
❖ Fransızların Sivas'ı işgal edeceği söylentisi.
❖ Kongre'yi gereksiz bulan bazı delegelerin kongreye katılm ak istem em esi.

Kongrede Tartışılan Konular

Manda ve himaye
Kongre Başkanlığı (M ustafa Kemal ile Rauf Orbay arasında başkanlık yarışı yaşanm ıştır.)
Mustafa Kemal bu olaydan sonra Rauf Orbay'ı siler ve yerine İsmet İnönü gelir.
Saltanata bağlılık. (Padişaha bağlılık)

Kongrede Alınan K ararlar

❖ Tüm cem iyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa- i Hukuk Cem iyeti adı altında birleştirilm iştir.
❖ Milli M ücadele tek elden yürütülm eye çalışılm ıştır.

KPSS =: ( Halkın milli m ücadeleden haberdar olması için bir gazete çıkarılacaktır.
❖ Sivas'ta İradeyi M illiye adında bir gazete çıkarılm ıştır.
....— Batı cephesi komutanlığına Ali Fuat Cebesoy atanm ıştır.
KPSS =: » ^

❖ İlk defa Tem sil Heyeti yü rü tm e yetkisi kullandı.

❖ Manda ve himaye bir daha gündeme gelmemek üzere reddedildi. (Kesin olarak)

KPSS = > NOT: Tem sil heyetinin İstanbul hüküm etine karşı kazandığı ilk siyasi zafer Damat Ferit Paşa'nın
görevden alınm asını sağlayıp yerine Ali Rıza Paşa hükümetinin kurulmasını sağlamaktır.

103
 AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20 -22 Ekim 1919) [Amasya Protokolü'de denir]

Aşağıdaki ikili arasında görüşm eler yapılm ıştır.

İstanbul Hükümeti Temsil Heyeti

(Salih Paşa) (M ustafa Kemal)

Alınan K ararlar

1. Anadolu ve Rumeli Müdafaa- i Hukuk Cemiyeti İstanbul Hüküm eti'nce resmi olarak tanınacak.

İlk 4 md. 2. İleride yapılacak barış görüşm elerine gidecek olan heyeti Temsil Heyeti belirleyecek.
yi kabul -
etmedi 3. Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilm eyecek.

4. Sivas kararları İstanbul Hükümeti tarafından kabul edilecek, zararlı cem iyetler kapatılacak.
Son md. yi
5. Kapalı halde bulunan Osmanlı Mebusan Meclisi açılacak ve ülke genelinde seçim ler yapılacak.
değiştirerek
Güvenlik sebebi ile Mebusan Meclisi İstanbul dışında açılacak.
kabul etti
NOT: Amasya Görüşm eleri ile Tem sil Heyeti İstanbul Hüküm eti'nce ilk defa resmi olarak tanındı.
KPSS => Seçim ler yapıldı ve M ustafa Kemal "Erzurum "dan m illetvekili seçildi. Hakkındaki idam kararından
dolayı İstanbul'a gidemedi. 27 Aralık 1919'da Ankara'ya geldi.
(I. TBM M 'ye ise Ankara Bala'dan katıldı)

A n kara'yı Tercih Etm e Sebepleri

> Ulaşım ve haberleşm e imkanının olması

> Batı cephesine yakın olması.
> Mebusan Meclisi çalışm alarını yakından takip etm e isteği.
> İşgale uğramamış güvenli bir bölge olması.
> Halkının Milli M ücadele yanlısı olması.
> M ustafa Kemal'in İstanbul'a gidecek olan heyetten:
o Kendisinin meclis başkanı seçilm esini,
o Müdafaa- i Hukuk adıyla bir grup kurm alarını istem iştir.

KPSS => NOT: Mebusan meclisi ilk açıldığında başkanlığına "Reşat Hikmet Bey" seçilm iştir. Bu kişi vefat edince
son Osmanlı Mebusan Meclisi Başkanlığı'nı "Celaleddin Arif Bey" yapm ıştır.

M ISAK - I MİLLİ

(M İLLİ YEM İN ) (M İLLİ ANT) (12 Ocak 1920)

- M ustafa Kemal ve Mebusan Meclisi m illetvekilleri ile birlikte hazırladı.

KPSS => - Misak- ı Milli Mebusan M eclisi'nde kabul edilen son kanun oldu.
- Misak- ı Milli günümüzün torba kanunudur. Farklı konu başlıklarının tek seferde kabul
edilm esidir.

NOT: M ustafa Kemal Misak- ı Milliyi çizerken Mondros Antlaşm ası'nı esas alm ıştır.

M isak ı M illi'd eki Konu Başlıkları

1. Ulusal Sınırlar
KPSS => M isak - ı M illi konuları
2. Boğazlar Elviyeyi Selase
arasında ulusal egem enlik yo ktu r.
3. Halk Oylam aları ^ Arap Yarım adası
4. Kapitülasyonlar Batı Trakya
104
5. Dış borçlar
6. Azınlık hakları
 İçeriği

■ Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanam az. (Erzurum kongresi ile aynı maddedir)
■ Boğazlar M arm ara Denizi'nin güvenliği saplandığı takdirde dünya ticaretine açılacaktır.
■ Kars, Ardahan ve Batum'da (Elviye- i Selase) gerekirse bir halk oylaması yapılacak.
■ Türklerin yoğun yaşadığı Batı Trakya'da halk oylaması yapılacak.
■ Araplar kendi geleceklerine halk oylam asıyla karar verecek.
■ M ali, adli, siyasi gelişmemizi engelleyen her türlü kısıtlam alar( kapitülasyonlar) kaldırılacak.
■ Osmanlı Devleti'nden kalan dış borçlar eşit bir şekilde paylaştırıldığı takdirde ödenecek.
■ Bir devlet içinde yaşayan M üslüm anlara ne kadar hak verirse aynı hakta o devletin
vatandaşına verilecek. (Azınlık hakları)

KPSS => NOT: Misak - ı M illi'de yer alan konular ilerde Lozan Antlaşm ası'nın tem el konularını oluşturm uştur.

NOT: İtilaf devletleri bu kararlardan sonra İstanbul'u 16 M art 1920'de işgal etm iştir.

U YARI: İstanbul'un işgalini M ustafa Kem al'e haber veren telgrafçı "M a n astırlı Hamdi Bey"dir. Daha
KPSS =>
sonra M ustafa Kemal, M anastırlı Hamdi'ye soyadı kanunu çıktıktan sonra "M a rto n a ltı" soyadını
verm iştir. "M anastırlı Hamdi M artonaltı"

M ustafa Kem al'in İstanbul'un işgaline karşı aldığı ö nlem ler:

1. İstanbul Hükümeti ile tüm haberleşm eyi kesti.

2. Geyve ve Ulukışla dem iryolları tahrip edildi.
3. Toplanan vergiler İstanbul'a gönderilmedi ve vergi toplam ak için Anadolu'ya
gönderilen m em urlar geri gönderildi.
4. İtilaf Devletleri'nin Osmanlı subaylarını tutuklam ası üzerine Anadolu'daki İtilaf
Devletleri subayları tutuklandı.

NOT: İstanbul'un işgalinin tek olumlu tarafı I.TBM M 'nin açılışını hızlandırm asıdır.

105
 I. TBMM DÖNEMİ (1920 - 1923) KPSS => Rıfat Börekçi (Ankara M üftüsü) önerisiyle meclis

Açıldığında Düşünülen İsim ler Cuma namazından sonra dualarla açıldı.

• Kurultay
• M eclis - i Kebir
• M illet Meclisi
• M eclis - i M üessesian (Kurucu M eclis) ^ Atatürk'ün meclise koymak istediği isim

M ustafa Kemal I. TBM M 'yi olağanüstü y e tk ile re sahip bir m eclis sıfatıyla açtı.

M ustafa Kemal I. TBM M 'ye Ankara m illetvekili olarak katılm ıştır.

Genel Ö zellikleri

Kurucu m eclistir. (Yeni bir devlet, ordu ve anayasa kurması)

Demokratik bir m eclistir. (Üyelerini seçim le belirlem esi)
2015'te
Soru İhtilalci bir m eclistir. (İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerine baş kaldırması)

geldi bu Savaşçı bir m eclistir. (Tüm savaşları bu meclisin yapması)

sene Güçler Birliği ilkesi ile hareket etm esi (Yasama - Yürütm e - Yargı)
gelmez İnkılapçı değildir. (Tek yaptığı inkılap saltanatı kaldırm asıdır)
Olağanüstü bir m eclistir.
Ulusçu bir m eclistir. (Üyelerinin Türk m illetinden olması)

NOT: M eclis hüküm eti sistem i ile yönetilir = Meclisin içinden seçilen bir kişi meclis başkanı olur. Bu
kişi ayrıca kurulacak olan hüküm etinden başkanıdır. Yani başbakandır. Bakanlar ise meclis içinden tek
tek oylama ile seçilir.

İçinde Y e r Alan G ruplar

Müdafaa- i Hukuk (M ustafa Kemal yanlılarıdır)

Tesanüt (Eski İttihatçılardır)
KPSS => ❖ Yeşil Ordu (Çerkez Ethem yanlılarıdır. Yeni Dünya ve Seyyare adında yayınlar çıkarm ıştır)
Halk zümresi (Bolşevik ihtilaline destek verm işlerdir)
İttihatç ılar NOT: I.TBM M 'nin içinde Felah - ı Vatan
Reform (Islahat) grubu yoktur.
İstiklal (M ustafa Kemal'i desteklem iştir.)

24 Nisan Önergesi

1. TBM M 'nin üzerinde hiçbir güç yoktur.

2. Padişah veya göndereceği bir kişi hüküm et başkanı olm ayacaktır.
3. Meclis sürekli olacaktır.
4. Padişah kurtarıldıktan sonra TBM M 'nin çıkaracağı bir kanunla yerini alacaktır.
5. Hükümet kurm ak zorunludur.

106
 İlk Hüküm et (İcra V e killeri)
Türkiye'de kurulan ilk Bakanlık Sağlık
Başkanı: Mustafa Kemal
Bakanlığı'dır.
KPSS => M aa rif Bakanı (M E B ): Dr. Rıza Nur

KPSS => Sağlık (Sıhhiye) B akan ı: Adnan Adıvar

M illi Savunm a Bakan ı: Fevzi Çakmak

Ad liye Bakan ı: Celaleddin Arif Bey

İçişleri (D ahiliye) Bakan ı: Cami Baykut Bey

KPSS => D ışişleri (H ariciye) Bakan ı: Bekir Sami Bey NOT: Sınavda bize ilk diye mi soruyor
İktisat Bakan ı: Yusuf Kemal Tengirşenk yoksa Cum huriyet ilanında sonraki diye
mi soruyor dikkat!
M aliye Bakan ı: Hakkı Behiç Bey

G enelkurm ay Bakanı (B aşka n ı): İsmet İnönü

ÇIKARDIĞI ÖNEMLİ KANUNLAR

KPSS =: • 1. Ağnam Vergisi'nin arttırılm ası hakkındaki kanun (İlk Kanun)

2. Düzen ordu yasası.
3. Teşkilatı Esasiye Kanunu
4. İstiklal M arşı'nın kabulü hakkındaki kanun
5. Firariler kanunu
6. İstiklal M ahkem eleri'nin kurulması hakkındaki kanun
Atatürk'ün m .vekili maaşlarının
7. Başkom utanlık kanunu
öğretmen m aaşlarından fazla
8. Hıyaneti-i Vataniye Kanunu
olmasın dediği kanundur.
9. Nisab-ı M üzakere Kanunu (M eclisin çalışma prensipleri hakkında)
10. Men-i İsrafat
KPSS =: > 11. Men-i M üskirat (İçki içilmesinin yasaklandığı kanundur) [Alkollü olan tüm içecekler]

107
 I. TBMM DÖNEMİ VE AYAKLANMALAR

A) İstanbul Hüküm eti
tarafından Doğrudan
çıkarılan lar
Nedenleri:
- TBM M 'yi yok etm ek.
- Kuvayi M illiyecilerin
boğazlara yaklaşm ası
- İstanbul Şeyhülislamı
B) İstanbul H üküm eti ile İtilaf C) Eskiden Kuvayi D) A zın lık A yaklanm aları
D evletleri'nin ortaklaşa M illiyeci olupta Nedenleri:
çıkardıkları sonradan ayaklan an lar -TBM M 'yi yok etm ek.
Nedenleri: Nedenleri: - Anadolu içinde devlet
- TBM M 'yi yok etm ek. - TBM M 'yi yok etm ek kurmak
- Halkın dini duygularını - Düzenli orduya
istism ar edilmesi katılm am ak.
- Anadolu'daki bazı ailelerin

KPSS _D ürrizade Abdullah bölgelerindeki otoriyeti

Efendi'nin Milli Mücadele kaybetm ek istem em eleri
karşısı fetvası

^ Ahm et Anzavur
Ayaklanm ası
(Kuvayi M uham m ediye)
^ Kuvayi İnzibatiye
Ayaklanm ası
(Hilafet Ordusu)
Burada 47 tane ayaklanma
vardır. Hepsini ezberleme
diğer 2-2-2'lileri ezberle geri
kalan bunlardır.
Bolu
Bozkır (Zeynel Abidin)
Koçgiri (Erzincan)
Düzce
Delibaş M ehm et (Konya)
Yozgat (Çopanoğulları)
Hendek vb. vb.
Çerkez Ethem Rum İsyanı (En uzun
Ayaklanması süren isyandır)
(I. İnönü savaşı sırasında
isyan etm iştir) Ermeni İsyanı (Doğu
Anadolu'da devlet
Demirci M ehm et Efe kurmayı am açlam ıştır
Haçin İsyanı (Anadolu
da çıkan başka bir
Ermeni isyanıdır)

KPSS => I. TB M M 'n in A yaklanm alara Karşı Aldığı Ö nlem ler

■ Asker kaçaklarının önlenmesi am acıyla "Firariler" kanunu çıkarıldı.

KPSS => ■ İstiklal M ahkem eleri kuruldu. -> En son İzmir Suikasti davasında görev aldı
■ Hıyanet- i Vataniye kanunu çıkarıldı.
■ İstanbul Hükümeti ile tüm haberleşm eler kesildi.
KPSS => ■ M ehm et Rıfat Börekçi Milii M ücadele'yi destekleyen fetva yayınladı.

İlk diyanet işleri başkanıdır

108
 SEVR BARIŞ ANTLAŞM ASI (10 AĞUSTOS 1920)

İtalya'nın San Rema kentinde yapılan konferansta antlaşm anın maddeleri belirlendi.
Osmanlı devleti idarecileri 433 maddeden oluşan Sevr Antlaşm ası'nı başlarda kabul etm edi.
KPSS => Yunanlılar İngiltere'nin em riyle Sevr'in kabul edilmesi için "M ilne hattını" geçerek Bursa ve
Uşak'ı işgal e t m i ş t i r . ---------------------------------------
KPSS => Bu gelişm eler üzerine Saltanat Şurası toplanarak B u rsa ' n ın işg al e d il me si üzerine hem yas
antlaşm aya onay v e r m iş t ir .''''^ , ilan edildi hem de TBM M 'nin kürsüsüne
Sevr'i imzalayan
siyah örtü örtülm üştür.
kurulun adı

KPSS => NOT: Sevr Antlaşm asının taslağı İtalya'da hazırlandı. Ama Fransa'da imzalandı.

-;> ❖ Osmanlı Devleti'nin imzaladığı son antlaşm a Sevr antlaşm asıdır.

❖ İleride Sevr'in yerine Lozan Barış Antlaşması im zalanacaktır.

NOT: Ancak bu antlaşm a hukuken geçersizdir. Nedeni ise antlaşm anın Osmanlı Mebusan
KPSS => M eclisi'nin onayından geçm em esidir. Ayrıca Milli M ücadele başarıya ulaştığı için
uygulanam am ıştır.

A ntlaşm anın M addeleri

■ İzmir, çevresi ve Doğu Trakya Yunanlılara bırakılacak.

■ Güneybatı Anadolu'da, Konya Kulu'ya kadar İtalyanlara bırakılacak.
■ Anadolu'nun güneyi, Suriye ve Zonguldak Fransa'ya bırakılacak.
■ Musul (Irak) ve Filistin İngiltere'ye bırakılacak.
■ Doğu Anadolu'da (Vilayet-i Sitte) Erm enistan Devleti kurulacak.
■ Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti kurulacak.
■ İstanbul Osmanlı Devleti'nin başkenti kalmaya devam edecek ancak azınlık hakları
korunamazsa elinden alınacak.
■ Osmanlı Devleti kapitülasyon verm eye devam edecek.
■ Osmanlı Devleti'nin ordusunun sayısı 50.700'ü geçm eyecek. Ordusunda ağır silah ve savaş
gemisi bulunduram ayacak.
■ Osmanlı Devleti savaş tazm inatı ödeyecek.
KPSS => ■ Boğazlar bir komisyon tarafından yönetilecek. Komisyon'un ayrı bir bayrağı ve bütçesi olacak. —
■ Komisyonda Türk üye olm ayacak.

UYARI: Sevr'in m addelerine tek tek çalışma aklına Mondros gelsin kimler nereyi işgal ettiyse oralar
onlara bırakılacak.

1 r

Sorusu şöyle gelebilir: İlk defa Boğazlarda bir komisyonun

dile getirilm esi hangi antlaşma ile gündeme gelmiştir.
C e vap :S evr

109
HOCANIN DERSTE SORDUĞU 10 SORU VE CEVAPLARI

1) Türkiye Devleti'nin ilk Sağlık Bakanı kimdir?

2) Türkiye Devleti'nin ilk Genel Kurmay Başkanı kim dir?
3) M ustafa Kemal TBM M 'ye hangi ilden m illetvekili seçilm iştir?
4) Geyve ve Ulukışla dem iryollarının tahrip edilmesi hangi olay sonucunda yaşanan bir
gelişm edir?
5) M ustafa Kemal zamanında I.TBM M 'nin çıkarm ış olduğu ilk kanun hangisidir.
6) M ustafa Kemal zamanında alkolün yasaklandığı kanunun adı nedir?
7) Sevr Barış Antlaşm asının taslağı nerede belli oldu?
8) Sevr Barış Antlaşm asını im zalamak adına İtalya'nın San Rema kentine gönderilen Dışişleri
Bakanı kim dir?
9) İngilizlerin Sevr Barış antlaşm asını imzalam ak amacıyla hangi illerimizin işgal edilmesini
am açlam ıştır?
10) EKSİK

CEVAPLAR

1) Adnan Adıvar
2) İsmet İnönü
3) Ankara
4) İstanbul'da Osmanlı Meclisinin Basılması
5) Ağnam Vergisi
6) Men- i M üskirat
7) İtalya
8) Bekir Sami Bey
9) Bursa ve Uşak
10) EKSİK

110
 KURTULUŞ SAVAŞI M UH AREBELER DÖNEMİ

Kuvayi M illiye'nin Kaldırılm a N edenleri (D üzenli Ordunun Kurulm a Nedenleri)

Düzensiz ve disiplinsiz olması. Kuvayi M illiyenin başlığının (simgesinin) adı

KPSS =>
İhtiyaçlarını halktan karşılam ası. "Kalpak"tır.
Halkı kendi usullerince yargılam ası.
Yunanlıları yurttan atacak gücünün olm am ası.
Gediz Taarruzunda başarısız olması.

SO RU: Gediz Taarruzunda başarısız olan Ali Fuat Cebesoy hangi ülkenin büyük elçiliğine atanm ıştır ?
KPSS =>
Cevap: RUSYA (M oskova Büyükelçimiz olm uştur)

NOT: Kuvayı M illiye'nin ilk ve son başarısı Aydın ilini kısa bir süreliğine de olsa Yunanlılardan geri
alm asıdır.

D üzenli Orduya Geçiş A şam aları

1. Subay yetiştirm e m erkezleri açıldı. Bu 3 madde öncüllü olarak gelir sırasını iyi bil.
2. Seferberlik ilan edildi. Ayrıca Kuzey İsmet İnönü
3. Batı cephesi ikiye ayrıldı. Güneye ise Refet Bele atanm ıştır.

CEPHELER

A) Doğu Cephesi

o İlk açılan cephedir.

o Erm eniler ve Gürcüler ile savaşıldı.
o Bu cephede 15. Kolordu savaşm ıştır (Bu ordu yeni bir ordu değildir Osmanlı Devleti'nden
kalm ıştır)

KPSS => NOT: Bu cephede Kazın Karabekir'in başarılarından dolayı kendisine "Ş a rk Fatihi" denilm iştir.

o Bu cephede Güm rü, Batum, Moskova ve Kars (SSCB) antlaşm aları im zalanm ıştır.

Güm rü Antlaşm ası

- Çıldır Gölü ve Aras Nehri sınır kabul edilecek.

- Erm eniler Sevr'deki isteklerinden vazgeçecek ve Misakı M illi'yi tanıyacak. (Sevr'den vazgeçen
KPSS => ilk ülke Erm enistan'dır)
- 1915 Tehcir Kanunu ile göç ettirilen Erm eniler'den suça karışm am ış olanlar Anadolu'ya geri
gelebilecek.

Önem i

• TBM M 'nin uluslar arası alanda imzaladığı ilk antlaşm adır.

KPSS => • İlk defa bir antlaşm a m etninde "Türkiye" ifadesi kullanılm ıştır.
KPSS => • Türkiye'yi resmi anlamda tanıyan ilk devlet Erm enistan'dır.

+ Yetim kalan çocuklar için Dar-ül Eytam lar (Yetim ler yurdu) açtıran kom utanımız K.Karabekir
+ Kutül Am ere Fatihi Kazım Karabekir,
+ Şark Fatihi Kazım Karabekir,
+ Yetim hanedeki çocuklara sırf eğlensinler, kötü psikolojilerini atsınlar diye onlara müzikal bir
KPSS =>
tiyatro eseri olan "Şarkılı İbret" adı verilen eseri gösteren komutan K. Karabekir
+ Milli M ücadeleyi anlatan "İstiklal Harbimiz" adlı eseri yazan K. Karabekir
+ İstiklal Marşı için yarışm aya katılan kom utanımız Kazım Karabekir. 11 1
 B) G üney Cephesi

- Düzenli bir ordu yoktur. Sadece Kuvayı M illiye savaşm ıştır.

KPSS => - Bu cephede birliği sağlamak am acıyla "Pozantı Kongresi" düzenlenm iştir. Milli M ücadelenin son kongresi
- Bu cephede Fransız ve Erm inlere karşı savaşılm ıştır.
1921 = Antep'e "Gazi"
Bu cephede: 1973 = M araş'a "Kahram an"

O Adana: Tufan Bey (Yüzbaşı Osman) 1984 = Urfa'ya "Şanlı" unvanları verildi.

O M araş: Sütçü İmam ve Rıdvan Hoca

O A ntep : Şehit Kamil, Şahin Bey ve Karayılan
O U rfa: Ali Saip Bey ve Milli Aşireti bulundukları bölgelerde kahram anlaşm ışlardır.

KPSS => M illi M ücadele de Tü rk Kadını

- Kara Fatma
- Tayyar Rahime
- Binbaşı Ayşe
- Onbaşı Halide (Halide Edip Adıvar)
- Gördesli Makbule
- Nakiye Hanım
- Kılavuz Hatice
- Şerife Bacı
Bu cephe Sakarya Meydan M uharebesi'nden sonra imzalanan Ankara Antlaşması ile
kapanm ıştır (1921 / Fransa)
Batı Cephesi'ndeki 5 Savaş
C) Batı Cephesi
1) I. İnönü
I. İnönü Savaşı'nın N edenleri 2) II. İnönü
3) Eskişehir-Kütahya
Yunanlıların İngilizlerin verdiği desteği kaybetmek istem em esi.
4) Sakarya Meydan M uharebesi
Yunanlıların Çerkez Ethem isyanından faydalanm ak istemesi.
5) Büyük Taarruz (Başkom utanlık
Yunanlıların Eskişehir ve Ankara'yı alarak Milli M ücadeleyi sonlan­
Meydan M uharebesi
dırm ak istem esi.

Savaşın Kazanılm asında Etkili Olan Kom utanlar

KPSS => İsmet İnönü ve İzzettin Paşa'dır. Ayrıca bu savaş "Metrik je " m evkisinde olmuştur.

KPSS => NOT: Yunanlılar I. İnönü'ye Taarruzu Keşif dem işlerdir. İzzettin Paşa ve savaşın mevkisi
önemli
Savaşın Sonuçları

O Düzenli ordunun ilk zaferidir.

O TBM M ' ye olan güven artm ıştır.
O Teşkilatı Esasiye (1921 Anayasası) ilan edilm iştir.
O İsmet İnönü'nün rütbesi generalliğe yükseltilm iştir.
O İtilaf devletleri Sevr'de bir takım değişiklikler yaparak Türk tarafına sunm ak için Londra
Konferansı'nı topladılar.
O Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşm ası imzalandı.
O Afganistan ile Dostluk Antlaşm ası imzalandı.

KPSS => NOT: Türkiye'yi tanıyan ilk İslam ülkesi (M üslüm an ülke) A fganistan'dır.

112
 M ehmet Akif, Korkma!
KPSS => O Afgan Kralı Am anullah Han Türkiye'yi ziyaret eden ilk resmi devlet adam ıdır. derken Türk ordusuna hitap

O etmiştir.
İstiklal Marşı kabul edilm iştir.
o Yarışm ayı M aarif Vekaleti düzenlem iştir.
o Kazım Karabekir'de katılm ıştır.
o Hamdullah Suphi Tanrıöver m ecliste okum uştur. (O zaman MEB Bakanı)
o İlk defa Açıksöz Gazetesi' nde --------------------- şıklarda Açıksöz Gazetesi yoksa
KPSS => o İlk defa 1982 Anayasası'nda yer alm ıştır. "Sebil-ür Reşaıt" ya p
o Güftecisi M ehmet Akif Ersoy'dur. (Güftecisi: Yani yazarı)
o İlk bestecisi Ali Rıfat Çağatay'dır.
o Günümüzdeki bestecisi Osman Zeki Üngör'dür.
o Yarışmadaki para şuraya bağışlanmıştır: Dar'ül Mesai

LONDRA KONFERANSI (21 Şubat - 12 M art 1921)

Toplanm a Nedenleri

KPSS => ❖ Konferansa bizi resmi olarak davet eden İtalya'dır.

❖ Toplanma nedeni Sevr'i Türk tarafına kabul ettirm ek.
Konferansa TBM M adına Bekir Sami Bey, Osmanlı Devleti adına Tevfik Paşa katılm ıştır.
Bizden kim katılm ıştır
wı ı eı ■
i i: bu konıeıansla i bi vi i vi ıtilaı devletleıı taıaıından le sıııe ıı tanını ıııştıı.

önemli
TBM M 'nin Konferansa Katılm a Nedenleri

■ Misak- ı Milli'yi tüm dünyaya duyurmak.

■ Resmi olarak tanınm ak.
■ "Türkler barıştan kaçıyor" propagandasının önüne geçmek.

M OSKOVA ANTLAŞMASI (16 M art 1921)

TBM M ile Sovyet Rusya arasında im zalanm ıştır.

Antlaşm anın M addeleri:

O Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasındaki tüm antlaşm alar geçersiz sayılacak. (Maddenin
yorum u: Yeni iki devlet kurulmuş ki eskiyi kabul etmiyor)
O Kapitülasyonlar kaldırılacak.
KPSS => (Kapitülasyonların kaldırılmasını Lozandan önce kabul eden ilk devlet: RUSYA'dır)
O İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de tanım ayacak.
(Maddenin yorum u: Her iki tarafta dış politikada ortak hareket ediyor)
KPSS => o Batum, Gürcistan'a bırakılacak.

KPSS => Batum'un Gürcistan'a bırakılması ile Misak-ı Milliden ilk defa taviz verildi.
Bu antlaşm ayla TBM M ilk defa büyük bir Avrupa devleti tarafından resmen tanınm ıştır.

113
 II. İNÖNÜ SAVAŞI (23 M art- 1 Nisan 1921)

N edenleri

• Yunanlıların İngiliz desteğini kaybetm em ek istem em esi.

• Londra Konferansı'nın başarısız olması.
• Yunanlıların I. İnönü savaşının öcünü alm ak istem esi.
• Yunanlıların Eskişehir ve Ankara'yı alarak TBM M 'ye son verm ek istem esi.

NOT: Savaş sonunda M ustafa Kemal, İsmet İnönü'ye gönderdiği telgrafta: "Siz orada sadece düşm anı
KPSS => değil bu devletin m akûs ta rih in i de yendiniz. Ayrıca İnkılâp Tarih i'n in bir sayfası II.İnönü Zaferi ile
ya zılm ıştır" dem iştir.

Savaşın Sonuçları

• Fransa TBM M 'ye ateşkes teklif etti.

• İngiltere M alta'da bulunan 40 Türk'ü serbest bıraktı.
• Fransa Zonguldak'tan çekildi.
• İtalya Anadolu'dan çekilm e kararı aldı.

M EVKİLER SAVAŞ

M etristepe I. İnönü

Duatepe Sakarya Meydan M uharebesi

Aslantepe Çanakkale
Kireçtepe

Kocatepe Büyük Taarruz

114
 ESKİŞEHİR - KÜTAHYA M UHAREBELERİ

(1 -24 Tem m uz 1921)

N edenleri

• Yunanlıların İngilizlerin desteğini kaybetm ek istem em eleri.

• Yunanlıların I. ve II. İnönü Savaşı'nın öcünü almak.
• Eskişehir ve Ankara'yı alarak TBM M 'ye son verm ek.

KPSS = > NOT: Eskişehir - Kütahya M uharebeleri devam ederken "I.M aarif Kongresi" toplanm ıştır.

(Sorusu şöyle gelir Esk-Kütahya m uharebeleri devam ederken devam eden kongre hangisidir)

Savaşın Sonuçları

Eskişehir, Kütahya ve Afyon kaybedildi.

Ordu, Sakarya Irmağı'nın doğusuna çekildi.
M eclisin Ankara'dan Kayseri'ye taşınm ası gündeme geldi.
Üç aylığına Başkom utanlık Kanunu çıkarıldı.
o Yasam a, yürütm e M ustafa Kemal'de toplandı. (tek kişide)
o Bu kanunla Mustafa Kemal Askerlik mesleğine geri döndü.
KPSS => o Başkomutan olduktan sonra çıkardığı ilk kanun Tekalif-i M illiye'dir.
■ Başkomutan Mustafa Kemal ordunun ihtiyaçlarının giderilm esi amacıyla "Tekalif-i M illiye"
em irlerini çıkardı.
■ Fransa ateşkes teklifini geri çekti.
■ İtalya Anadolu'yu boşaltma kararından vazgeçti.

BİLG İ: Tekalif-i M illiye em irlerinden gelen yardım ların bir kısmı Sakarya'da diğer bir kısmı ise Büyük
Taarruz Savaşı'nda kullanılacaktır.
(Neden çünkü bu kanun çıkarıldıktan 15 gün sonra Sakarya Meydan M uharebesi başladı halkın
yardım larının sadece %3'ü yetişti geri kalan %97'si ise Büyük Taarruz Savaşı'nda kullanılacaktır)

115
 SAKARYA MEYDAN M UHAREBESİ

(SUBAYLAR SAVAŞI) (23 AĞUSTOS - 13 EYLÜL 1921)

(M ELHAM E- İ KÜBRA) - BÜ YÜ K YIKIM

N edenleri

• Yunanlıların Ankara'yı alarak Milli M ücadele'yi sona erdirm ek istem esi.

KPSS => NOT: 1683 II. Viyana'dan beri Türklerin geri çekilişi Sakarya'da durdu. (Hat'tı müdafaa yoktur, Sat'hı
müdafaa vardır) sözüde burada söylenm iştir.
KPSS =>
NOT: M ustafa Kemal'in " Duatepe"de dürbünle baktığında gördüğü ölü sayısından dolayı "Büyük
Kıyım" olarak nitelendirdiği savaş "Sakarya Meydan M uharebesi"dir.

Savaşın Sonuçları Ömründe General olarak 3 savaş

kazanana "M areşallik" rütbesi
KPSS ;=> ^ M ustafa Kem al'e "Gazilik" unvanı ve "M areşallik" rütbesi verildi. v e rilir.
İngiltere ile Esir Mübadelesi Antlaşması imzalandı.
İngiltere TBM M 'ye Yunanistan'a ateşkes teklifinde bulundu.
KPSS => ^ Ukrayna ile D ostluk Antlaşm ası imzalandı.
Fransa ile Ankara Antlaşm ası im zalandı. Bu antlaşm aya göre:
o Fransızlar güney cephesinden çekildi.
o Hatay, Fransız mandasındaki Suriye'ye bırakıldı. Böylece Misak-ı M illi'den ikinci kez
taviz verildi.
o Süleym an Şah'ın mezarının bulunduğu "Caber Kalesi" Türk mülkü sayılacak. (Bu kale
IŞID tehlikesi nedeniyle Suriye'nin Esme köyüne taşındı)
İtalya Anadolu'dan tam am en çekildi.

KPSS => NOT: Anadolu'dan ilk çekilen İtilaf devleti "İta lya"d ır.

Sovyet Rusya'ya bağlı Azerbaycan, Erm enistan ve Gürcistan ile Doğu sınırımızı kesinleştiren
"Kars Antlaşm ası" imzalandı.

M UHTEM EL SORU: Aşağıdakilerden hangisi Sakarya Meydan M uharebesi'nden sonra Türkiye'nin

anlaşm a yaptığı devletlerden biri değildir?

a) Ukrayna
b) İngiltere
c) Afganistan
d) Sovyet Rusya
e) Fransa

CEVAP: Cevap C, Çünkü Afganistan ile I. İnönü'de yapıldı. Burada en çok düşülen cevap Ukrayna
olur buraya dikkat. Ukrayna vardır. Dostluk antlaşm ası imzaladık

116
 BÜ YÜ K TAARRUZ (BAŞKO M U TAN LIK M EYDAN M UH AREBESİ) (RUM SINDIĞI SAVAŞI)

(D UM LUPIN AR MEYDAN M UH AREBESİ)

(26 Ağustos - 9 Eylül 1922)

Savaş Ö ncesi Yapılan H azırlıklar

• Savaş yapılm am ası için dış işleri bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk tem aslarda bulunması için
Avrupa'ya gönderildi.
• Ordu karargah merkezi Polatlı'dan, Akşehir'e taşındı.
• Tekalif- i Milli em irlerinden gelen yardım lar ile İtalya ve Fransa'nın bıraktığı silahlar cepheye
taşındı.
• Ankara'da altı aylığına subay okulları açıldı. İzmir

• Orduya taarruz eğitimi verildi. (45 dk eğitimi) Manisa -> En çok tahribat burada
• Başkom utanlık yetkisi süresiz uzatıldı.
Aydın
Büyük Taarruz'u n Sonuçları

• Batı Anadolu Yunanlılardan tem izlendi.

• Türk- Yunan savaşı sona erdi, diplom atik dönem başladıç
• Anadolu Yunanlılar tarafından tahrip edildi.
• Uşak'ta bulunan General Trikopis, Fevzi Çakmak tarafından esir alındı.
• Fevzi Çakmak'a M areşallik rütbesi verildi.

NOT: M ustafa Kemal bu savaş sırasında "O rdular ilk hedefiniz A kdeniz'dir ileri!" em rini verm iştir.

M UDANYA ATEŞKES ANTLAŞM ASI (3 - 11 Ekim 1922)

Bu antlaşm ada Türkiye'yi İsmet İnönü tem sil etm iştir. İsmet İnönü'nü buradaki başarısı ilerde
Lozan Barış Konferansı'nada gönderilm esini sağlam ıştır. ' Kpss

M addeleri

■ Türk - Yunan Savaşı sona erecek.

■ Yunanlılar Doğu Trakya'dan çekilecek. (Hemen çekilecek)
KPSS => o "Refet Bele" Trakya Yüksek Kom iseri sıfatıyla Doğu Trakya'yı Yunanlılardan geri
alm ıştır.
■ Boğazlar ve İstanbul TBM M 'ye bırakılacak. (Ancak barış antlaşm asından sonra) (Savaşsız
kurtarıldı)

İstanbul'un TBM M 'ye bırakılm asının yorum u:

Osmanlı Devleti;

o Mondros ve Sevr Antlaşm aları ile fiilen, Fiilen Mondros Sevr

o Mudanya Ateşkes Antlaşması ile hukuken,
o Saltanatın kaldırılm ası ile de resmen sona Hukuken Mudanya Ateşkes
erm iştir.
Resm en Saltanatın Kaldırılması

117
 SALTANATIN KALDIRILM ASI (1 Kasım 1922)

N edenleri

1. Lozan'a hem Osmanlı Devleti'nin hem de TBM M 'nin birlikte çağrılması.

2. Ulusal egemenliğin önünde bir engel teşkil etm esi. N OT: M ustaf a Kem al
3. Anadolu'nun içinde iki devletin bulunmasının ulusal çıkarlara aykırı olm ası.. Lozan görüşmelerinin

Sonuçları İzmir'de yapılmasını

talep etm iştir.
1. I. TBM M 'nin yapm ış olduğu ilk ve son inkılaptır.
2. TBM M Lozan Konferansı'na tek gitm iştir.
3. Ulusal egem enlik yolunda ilk büyük adım atıldı.
4. Laiklik yolunda ilk büyük adım atılm ıştır.
KPSS => 5. Devlet başkanlığı ve rejim sorunu ortaya çıkm ıştır.

LOZAN (LAUSENNE) BARIŞ ANTLAŞM ASI (24 Tem m uz 1923)

K PSS => Baş delegeler: İsmet İnönü, Hasan Saka ve Dr. Rıza N ur'dur. M ustafa Kemal'in taviz
verilm em esini istediği konular;

- Erm enilerin yurt istekleri

- Kapitülasyonların kaldırılm ası.

Lozan'da Alınan K ararlar

A) S ın ırlar

a) B a tı: Yunanistan ile M udanya, Bulgaristan ile İstanbul Antlaşm aları esas alındı.

b) Doğu: Kars Antlaşm ası esas alındı.

c) G ü n ey: Ankara Antlaşması esas alındı.

KPSS => d) Irak: Bu sorun gündeme gelmesine rağmen çözümü sonraya bırakıldı.

B) Kapitülasyonlar

> Tam am en kaldırıldı. Duyun-u Um umiye İdaresi'nin Türkiye'deki görevi sona erdi.

C) A zın lıklar

> Hepsi Türk vatandaşı sayıldı.

D) İstanbul'un Boşaltılm ası

> 45 gün içerisinde boşaltılması kararı alındı.

KPSS => e) Patrikhane

> Tüm ısrarlarım ıza rağmen İstanbul dışına çıkarılam adı. Ancak Lozan'da her iki taraf arasında
im zalanm ış ilk konudur. [Lozan'ın ilk maddesidir]

F) A d alar

> Kıbrıs İngiltere'ye

> On iki ada İtalya'ya => Bozcada ve Gökçeada ise Türkiye'ye bırakıldı.
> Ege Adaları Yunanistan'a (bize yakın adalara silahsızlanm a şartı)

118
 Boğazlar Kom isyonunun
ı/ n r c -ş,
KPSS => Başkanı: VASIF TEM EL PAŞA
G) Savaş Tazm inatı

> Bosnaköy ve Karaağaç savaş tazm inatı olarak Türkiye'ye bırakıldı.

H) Boğazlar

> Boğazlar bir komisyon tarafından yönetilm eye devam edecek. Komisyon başkanı ise Türk
olacak. (SSCB/Bulgaristan sadece bu konuya katılm ışlardır)
Osm. Dev.'nde en fazla yabancı okulu
I) Yabancı O kullar bulunan ülkeler:

> Türk tarafının çıkaracağı kanunlara uyulması şartı getirildi. - ABD

- Fransa
J) Dış Borçlar - İngiltere

> İlk dış borcumuzu aldığımız ülke (1854) İngiltere'dir

> Ama en fazla dış borç aldığımız ülke ise Fransa'dır.
> Osmanlı Devleti'nden ayrılan devletlerin yüzölçüm leri dikkate alınarak borçlar paylaştırıldı.
KPSS => > Türkiye bu borcu Lira ya da Frank ile ödemek istedi. (Onlar Frank'ı kabul etm iştir)
> Borcun vadesi, tutarı, taksidi için Düyun-u Umumiye İdaresi görevlendirildi.
> İlk dış borcu 1930 yılında ödem eye başladık. (Borçları 1954 yılında kapattık)
KPSS => > Türkiye'nin dış borcu ödeme kararı alması Sovyet Rusya'yı emsal teşkil edeceği endişesiyle
tedirgin etm iştir.

K) Nüfus M übadelesi:

> Batı Trakya'da oturan Türkler ile İstanbul'da oturan Rumlar yerleşik (etabli) sayılacak,
diğerleri ise yer değiştirilecek.

Lozan Barış A n tlaşm ası'nın Tü rkiye Cum huriyeti tarafından önem i nedir?

- Bağımsızlığımızı simgeleyen antlaşm adır.

- I. Dünya savaşından sonra hala günümüzde geçerliliğini sürdüren tek antlaşm adır.
(Antlaşm anın süresi 100 yıldır)
- Bu antlaşm a ABD senatosu tarafından onaylanm am ıştır. (Aynı zamanda ABD Lozan Barış
Antlaşm asında gözlemci ülkedir)

Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi

https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi

119
 ATATÜRK'ÜN HAYATI

(1 soru geliyor)

A) Öğrenim Hayatı
NOT: M ustafa Kemal Selanik Askeri

M ahalle Mektebi Rüştiyesinde okurken m atem atik öğretmeni

Şemsi Efendi Okulu Yüzbaşı M ustafa Efendi kendisine Bilgi ve

Mülkiye Rüştiyesi erdem bakım ından olgunluk ve eksiksizlik

Selanik Askeri Rüştiyesi -> Kemal adı verildi. anlamına gelen "Kem al" adını verm iştir.
M anastır Askeri İdadisi
Harp Akadem isi (Kurm ay Yüzbaşı)

B) A skerlik Hayatı

Şamda V. Ordu 39. Süvari alayına staj yapm ak için gitti.

Şam'da Vatan ve Hürriyet Cem iyeti'ni kurdu. (geçen sene bu soru çıktı)
Kıdemli yüzbaşı olarak V. Ordu Kurm ay Başkanlığı'na atandı.
Makedonya'da bulunan III. orduya atandı. Ancak kendisi Selanik'te kaldı Trablusgarp :Binbaşı
31 M art İsyanı'nı bastırm ak için İstanbul'a geldi. Çanakkale :Albay
KPSS =>
KPSS => Trablusgarp Savaşı'nda binbaşı oldu. Kafkas Cephesi :G eneral
1931'te Sofya Askeri Ataşesi oldu.
KPSS => 1915'te Çanakkale'de Arıburnu Grup Komutanlığı'nı üstlendi. Rütbesi A lb ay oldu.
KPSS => Kafkas Cephesi'ne sevk edildi. (Diyarbakır) (G eneral oldu)
Adana'da Yıldırım Orduları Grup komutanı oldu. XVII. ordu komutanlığı yaptı.
Veliaht Vahdettin ile Almanya gezisine katıldı. Tedavi için Viyana'ya gitti.
VII. Ordu Komutanlığı'na tekrar atandı. Suriye'ye gitti. Yıldırım orduları grup komutanı oldu.
30 Nisan 1919'da 9. Ordu m üfettişliğine atandı.

C) Kişisel Ö zellikleri

Vatan ve m illet sevgisi

M antıklı ve gerçekçi oluşu
Yaratıcı düşünmesi
İdealistliği
İleri görüşlülüğü
Önder oluşu
İnkılapçılığı
Birleştirm e ve bütünleştirm e gücü
İleri görüşlülüğü
Önder oluşu

D) A tatü rk'ü n M anevi Evlatları

> Nebile > Rukiye

> Afet İnan > Zehra

> Ülkü Adatepe (En son vefat edendir) > Abdurrahim Tunçak

> Sabiha Gökçen > Sığırtmaç M ustafa

> Zeynep

120
 E) H ayatını Etkileyen Dört Şehir

■
Selanik
■
M anastır
KPSS (Bunları iyi bil 5. şık yanlış olarak verilir)
■
Sofya
■
İstanbul

F) Düşünce Yapısını Etkileyen Yazar ve D üşünürler [BURAYI EZBERLE 3 KPSS'Lİ YERİ]

KPSS => ■ M ehm et Emin Yurdakul (Cenge Giderken) (Atatürk Cenge Giderken, bu dizelerde "Ulusal
benliğim in gururunu ta ttıran ilk anlatım ı buldum " dem iştir.)
KPSS => ■ Tevfik Fikret (Sis-Ferda-Rücu) (Atatürk Tevfik Fikret için "Hangi Tü rk şairi böyle inkılapçı
şiirle r yazm ıştır" dem iştir.
■
Descartes
■
J. J. Rousseav
■
Ziya Gökalp
■
M ontesquieu
KPSS => ■ Namık Kemal (Atatürk Namık Kemal için " T ü rk m illetinin yüzyıllardan beri beklediği ses"
dem iştir)

G) A tatü rk'ü n Yazdığı veya Tercüm e Yaptığı Eserler

Geom etri (Ortaöğretim 'de ders kitabı olarak okutulm uştur)

Liseler için Tarih Notları
Vatandaş için Medeni Bilgiler (Afet İnan ile birlikte hazırlanm ıştır)
Bölüğün M uharebe Eğitimi (Tercüm e Edildi)
Cumalı Ordugahı (3. Süvari tüm eninin m anevraları anlatılm ıştır)
Zabit ve kumandan ile Hasbihal
Taktik ve Tatbikat Gezisi (1911'de 5. Kolordu Hareket Şube Müdürüyken yazm ıştır)

NUTUK

1919 - 1927 yıllarını anlatır.

CHP'nin 2. Kongresinde günde 6 saatte, 6 günde okundu. (15 - 21 Ekim 1927)
"Sam sun'a çıktım " ifadesi ile başlar. Gençliğe Hitabe ile sona erer NOT: Nutuk'un içerisinde Latin
Geliri THK'na bırakılır. Harfleri ve M enemen olayı yer
Yahya Kaptan'ın ismi çokça geçm ektedir. alm am aktadır. DİKKAT!
Arapça yazılm ıştır.

M ustafa Kem al'in V efatı

■ İlk defa 1937'de Yalova'da Dr. Nihat Reşat Belger hastalığına ilk teşhisi koydu.
■ Kesin teşhisi Öm er İrdelp koydu.
KPSS => ■ Vefat etm eden önceki okuduğu son eser Belleten dergisi oldu.
■ Naaşı önce Etnografya Müzesine daha sonra 1953'te Anıtkabir'e nakledildi.
KPSS => ■ A tatürk vefat ettiğinde Meclis başkanı "Abdülhalik Renda" Başbakan ise "Celal Bayar"dır.

A tatü rk'ü n M irasını Bıraktığı Kurum lar

> Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu > Ankara ve Bursa Belediyeleri

> İsmet İnönü çocuklarının öğrenimi > Makbule Atadan ve manevi kızlarına ayırdı.

121
 ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA

1) II. TBM M 'n in A çılm ası (1923 - 1927) -> En çok inkılapların yapıldığı tarih aralığı

■ İnkılap m eclisidir.
■ Lozan'ı onaylam ıştır.
■ M ustafa Kemal Ankara ve daha sonra ise Gaziantep m illetvekili olarak görev yapm ıştır.

2) CHP'nin Kurulm ası

■ İlk Kurultayı Sivas Kongresi'dir Çünkü bu kongrede Anadolu Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
kuruldu. Bu cem iyet daha sonra Halk Fırkası'na dönüştürüldü.
Atatürk ilkelerinin tüm ünü savunm uştur.
İlk genel başkanı M ustafa Kem al'dir.
1946 seçim lerinde Türk siyasi tarihinde ilk defa
Ekonomide devletçiliği savunm uştur.
tek dereceli seçim sistem i uygulanm ıştır.
Çift dereceli seçim sistem ini savunm uştur.
En uzun süre iktidarda kalan partidir.
Parti 9 Umde (6 ok) kararlarına göre kurulm uştur.

3) T era kkip erve r Cum huriyet Fırkası (1924)

■ Türkiye Cum huriyeti'nin ilk m uhalefet partisidir.

■ Kurucusu Kazım Karabekir'dir. Adnan Adıvar, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay diğer
kurucularıdır.
■ Ekonomide Liberalizm 'i ve tek dereceli seçim sistem ini savunm uşlardır.
■ Her türlü itikade saygı gösterilm esini savunm uşlardır. Laiklik ilkesinin kötüye kullanıldığı
gerekçesiyle Şeyh Sait İsyanı'ndan sonra kapatılm ıştır.

4) N asturi A yaklanm ası (1924)

■ İngiltere'nin kışkırtm ası ile Hakkari'de çıkm ıştır.

5) Şeyh Sait A yaklanm ası (1925)

KPSS => ■ Cum huriyet rejim ini yıkm aya yönelik ilk isyandır.
■ İngiltere, Türkiye ile Musul arasında tampon bir devlet kurdurarak, Türkiye'nin Musul'a
ulaşmasını engellem eye çalıştığı için isyana destek verm iştir.
KPSS => ■ İsyanı bastıram ayan Ali Fethi Okyar istifa edip yerine İsmet İnönü gelm iştir. (Yani hükümet
değişikliği yaşandı)
■
İsyan bastırıldı ve bölgedeki asayişi sağlamak amacıyla "Takrir-i Sükun Kanunu" çıkarıldı.
Ankara ve Diyarbakır'da İstiklal M ahkem eleri kuruldu.
KPSS => ■ İsyana destek veren Terakkiperver Cum huriyet Fırkası "laiklik" ilkesini kötüye kullandıkları
gerekçesiyle kapatılm ıştır.

6) İzm ir Suikasti (1926)

■ Eski ittihatçılar tarafından düzenlenm ek istendi.

■ Giritli Şevki sayesinde suikastçiler yakalandı. Son kez İstiklal M ahkem eleri görev yaptı. Kazım
Karabekir'de bu davada yargılanm ıştır. KPSS

122
 7) Bozkurt - Lotus O layı (1926)

■ Midilli yakınlarında Lotus adında Fransız gemisi Bozkurt adındaki Türk gemisi batırması
KPSS => olayıdır. Konu Lahey Adalet Divanı'na götürülm üştür. Türkiye'yi M ahm ut Esat (Bozkurt) bey
savunm uştur. Türkiye bu davayı kazanm ıştır.

8) Serbest Cum huriyet Fırkası'nın Kurulm ası (1930)

■ Ali Fethi Okyar kurm uştur. M akbule Atadan'da partide görev alm ıştır. Ekonomide Liberalizmi
ve tek dereceli seçim sistem ini savunm uştur. Partinin içine gericilerin girdiği gören Ali Fethi
Okyar partiyi feshetm iştir. Türkiye Cum huriyeti'nin ikinci m uhalefet partisidir.

9) M enem en (Kubilay) O layı (1930)

■ Derviş M ehm et ve adam larının şeriat isteriz diyerek önce iki bekçiyi sonra da olaya müdahale
eden M ustafa Fehmi Kubilay'ı şehit etme olayıdır. İsyan bastırılm ış ve sanıklar Divan-ı Harpte
yargılanm ıştır.
■ Bu olay Cum huriyet rejim ini değiştirm eye yönelik çıkan ikinci isyandır. Bu olay sonrasında
Atatürk zamanında çok partili hayata geçilm em iştir.

10) Bursa Olayı

■ Ezanın Türkçe okunm asına yönelik tepkidir. İlk ezan Fatih Cam i'nde "Hafız Rıfat" tarafından
okunm uştur. M ustafa Kemal Bursa'daki olaylar hakkında " Bu bir din m eselesi değil dil
m eselesidir " dem iştir. Adnan M enderes döneminde ezan aslına geri çevrilm iştir.

11) Razgard Olayı

■ Bulgarların Türk m ezarlıklarını tahrip etm esi olayıdır.

12 ) Wagon Lits (Vagon Li) Olayı

■ Bir Fransız demiryolu şirketinde çalışan Naci Bey'in Türkçe konuştuğu için işten çıkarılması
olayıdır.

13) Dersim Olayı (1936 - 1939)

KPSS => ■ Pir Seyit Rıza ve adam larının başlattığı isyandır.

■ Kara harekatına verilen isim "Tunçeli Operasyonu"dur.
■ Bu operasyonu Abdullah Bozdoğan yönetm iştir. Havadan ise Sabiha Gökçen harekata destek
verm iştir.
■ İsyan 3 sene sürdükten sonra Pir Seyit Rıza'nın yakalanm asıyla sona erm iştir.

ATATÜRK İLKELERİ

Genel Ö zellikleri

• Atatürk'ün benim ilkem dediği ilke "Cum huriyetçilik" tir.

• Vazgeçemediğim dediği ilkeler ise "Cum huriyetçilik ve Laiklik"tir.
• Halkçılık ile Cum huriyetçilik doğrudan birbirleri ile ilişkilidir.
• Bu ilkeler 1924 Anayasası'na 1937 yılında yapılan bir değişiklik ile girm iştir.

123
Cum huriyetçilik Laiklik
- Saltanatın kaldırılm ası - Saltanatın kaldırılm ası
- Cum huriyetin ilanı - Halifeliğin kaldırılm ası
- Halifeliğin kaldırılm ası - Ş eriye ve Evka f vekaletinin
- Erkan-ı Harbiye Um um iye kaldırılm ası
V e kaleti'nin kaldırılm ası - A nayasadan "D evletin dini
- 1921 ve 1924 A nayasaları İslam 'd ır" m addesi çıkarıldı.
kabul edildi. - C.başkanı ve M illetvekili yem ini
- Seçm en olm ak için aranan değiştirilm esi. "V allah i" sözcüğü
vergi verir olm a şartı kaldırıldı. çıkarıldı.
- Subay - vekil uygulam asına son - Tevhid-i Ted risa t Kanunu kabul
verild i. edildi.
- Ordu siyasetten ayrıldı. - Şeriat M ahkem eleri kapatıldı
- Kadınlara seçm e ve seçilm e - M ed resele r kapatıldı.
hakkı tanınd ı. - Ş eyh ülislam lık m akam ı kaldırıldı.
- Çok partili hayata geçiş - T ekke, zaviye ve tü rb eler
denem eleri gerçekleşti. kapatıldı.
- T ü rk M edeni kanunu kabul edildi.
- Kılık - Kıyafet kanunu kabul
edildi.
- Laiklik ilkesi anayasaya girdi.
- Şeyhlik, seyitlik, üfürükçülük,
dervişlik, em irlik, falcılık,
büyücülük, m uskacılık gibi san ve
sıfatların kullanılm ası ve bunlara
ait özel kıyafetlerin giyilm esi
yasaklandı.
A n ahtar Kelim eler A n ahtar Kelim eler
> Oy verm e > Akıl (A kılcılık ve
> Parti (Seçm e ve Seçilm e) > Bilim Bilim sellik)
> M illet iradesi > Din, vicdan ve m ezhep
> Ulusal egem enlik özgürlüğü
> M illet m eclisi > Tutucu olm am a
> Dem okrasi > irticaya karşı olma
> A nayasa
--------------------- --------------------------
Din ve devlet, toplum , eğitim ve
hukuk alanında dinin ön plandan
çekilm esidir
H alkçılık
- Cum huriyetin ilanı
- M edeni kanunun kabulü
- A şar vergisi kaldırıldı.
- Kılık - kıyafet kanunu kabul
edildi.
- Kadınlara seçm e ve seçilm e
hakkı tanınd ı.
- Soyadı Kanunu kabul edildi.
- A yrıcalık veren unvanlar
kaldırıldı.
- T evhid-i Ted risa t Kanunu kabul
edildi.
- Seçm enlikte aranan vergi verir
olma şartı kaldırıldı.
- Patrikhane ve konsoloslukların
nikah kıym a, m ahkem e kurma
gibi yetkile ri sona erdirildi.
- Osm anlı D evleti'nde alınan
nişan, rütbe ve m adalyaların
kullanım ı yasaklandı.
- Halk sağlığını ilgilendiren
k urum lar açıldı.
- İlköğretim zorunlu ve ücretsiz
hale getirildi.
- Halk dilinden oluşan kelim elerle
sözlük hazırlandı.
- M illet m ektep leri açıldı.
A n ahtar Kelim eler
> Eşitlik
> Sosyal A dalet
> Kanun üstünlüğü
> Halkın refah ve huzuru
> Top lum sal dayanışm a
> Sosyal Devlet olgusu
> İnsan ve insanlık sevgisi
---------------------- ---------------------------
Kanun veya kurumun önünde Türk
kelimesi varsa veya kelimelerin içinde
ulusal birlik ve beraberlik varsa
M illiyetçilik
- Halifeliğin kalıdırılm ası
- T BM M açıldı.
- İzm ir İktisat Kongresi'nin
to p lanarak M isak - ı İktisadi
k ararlar alındı.
- T ü rk Tarih Kurum u kuruldu.
- T ü rk Dil Kurum u kuruldu.
- Kabotaj Kanunu kabul edilerek
denizler ulusallaştırıldı.
- T ü rk Parasını Korum a Kanunu
çıkarıldı.
- Koruyucu G üm rük Yasası kabul
edildi.
- Reji İdaresi m illileştirildi.
- D em iryolları u lusallaştırıldı.
- Yeni h arfler kabul edildi.
- T ürkçe sözcük hazırlandı.
- Kap itülasyo nlar kaldırıldı.
- M erkez Bankası kuruldu.
A n ahtar Kelim eler
> Ulusal bağımsızlık
> Birlik ve beraberlik
> Biz
> Dil birliği
> Kültür birliği
D evletçilik
- Beş Yıllık Sanayi Planı
hazırlandı ve uygulandı.
- Beş Yıllık Sanayi Plani
hazırlandı ancak savaş
nedeniyle uygulanam adı.
- Süm erb ank kuruldu.
- Etibank kuruldu.
- Çubuk barajı inşa edildi.
- Elektrik İşleri Etü t İdaresi
kuruldu.
- M erkez Bankası kuruldu.
- Karabük Dem ir Çelik
Fabrikası'ının tem elleri
atıldı.
A nahtar Kelim eler
> S erm aye - A napara -
İktisat - İşletm e - M aliye
> Devlet planlam ası
> Devlet yatırım ları
> M illi kalkınm a
> M illi bankacılık
> Ekonom ik refah seviyesi
İnkilap çılık
- Ölçü - tartı birim leri değiştirildi.
(M etrik sistem e geçildi)
- M iladi takvim kabul edildi.
- Kılık - Kıyafet kanunu kabul
edildi.
- Hafta tatili pazara alındı.
- U luslar arası saat sistem ine
geçildi.
- U luslar arası rakam lar
kullanılm aya başlandı.
A nahtar Kelim eler
> "Yerin e kelim esi"
> S ürekli değişim
> Çağdaşlaşm a ve batılılaşm a
> İlerlem e
> G eriye hiç bakm am a
> M odernizm
> M uhasırlaşm a
HOCANIN DERSTE YAZDIRDIĞI

125
 ATATÜRK İNKILAPLARI

1) SİYASİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR

A) A nkara'nın Başkent İlan Edilm esi (13 Ekim 1923)

KPSS => İsmet İnönü'nün teklifi üzerine 13 Ekim 1923'te Başkent oldu.

B) Cum huriyetin İlanı (29 Ekim 1923)

İlan Edilme Nedenleri;

1. Devlet başkanlığı ve rejim sorununu çözmek.

2. Ulusal egemenliği gerçekleştirm ek.
3. M eclis Hükümeti sistem inden kaynaklı hüküm et kurulamaması
(Sonbahar ya da Ekim Bunalımı)

Sonuçları

1. M ustafa Kemal'in Cum hurbaşkanı seçilm esiyle devlet başkanlığı sorunu çözüldü.
2. Kabine sistem ine geçildi.

Başbakan İsm et İnönü

Şeriye V ekili M ustafa Fevzi Sarhan Cum huriyetin ilanından sonra kurulan
ilk kabine ve üyeleri
G enelkurm ay Başkanı Fevzi Çakmak
KPSS =>

M illi Savunm a Bakanı Kazım Özalp

M aa rif (M EB ) Bakanı İsmail Safa Özler NOT: 29 Ekim günü "1925" ten beri
KPSS =>
ülkemizde "Cum huriyet Bayram ı" olarak
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam
KPSS => kutlanm aktadır.

TBM M Başkanı Ali Fethi Okyar

KPSS =>

C) Halifeliğin Kaldırılm ası (3 M art 1924)

1 Kasım 1922'de Saltanatın Kaldırılmasıyla TBM M yeni bir halife seçm iştir. Son halife TBM M 'nin
seçtiği Abdülm ecit Efendi'dir. Halifeliğin kaldırılm ası hakkındaki kanun teklifini Şeyh Saffet Efendi
verm iştir. KPSS KPSS

Halifeliğin Kaldırılm asının Nedenleri

1. Yapılacak olan inkılapların önünde engel teşkil etm esi.

2. Halifeliğin laikliğe ve Cum huriyetçiliğe aykırı olması.
3. Son halife Abdülmecid Efendi'nin devlet başkanı gibi hareket etm esi.
4. Hindistan'da bulunan bazı tarikatların liderlerinin (Ağa Han ve Emir Ali) halifeliğe
dokunulmaması konusunda mektup göndermesi.

Sonuçları

1. Laiklik ve Cum huriyetçilik ilkeleri güçlendi.

2. Yabancı devletlerin halifeliği kullanarak Türkiye'nin içişlerine karışması engellendi.
3. Üm m etçilik (İslam cılık)tam am en sona erdi, Ulusçuluk güçlendi.

126
 NOT: Ayrıca Halifeliğin kaldırıldığı 3 M art 1924'te toplamda 4 tane inkılap yapılm ıştır. Bunlar:

1. Halifeliğin kaldırılm ası.

2. Şeriye ve Evkaf Vekaleti'nin kaldırılması
3. Tevhidi Tedrisat Kanunu'nun kabulü
4. Erkanı Harbiye Umum Vekaleti'nin kaldırılması

Hakkında kanunlar da çıkarılm ıştır.

Şeriye ve Evkaf Vekaleti Erkan - ı Harbiye Umum Vekaleti

(Din İşleri ve Vakıflar Müdürlüğü)

Diyanet İşleri V akıflar Genel Genelkurm ay Milli Savunma

Başkanlığı Müdürlüğü Başkanlığı Bakanlığı

(Din İşi) (Devlet işi) (Ordu) (Siyaset)

LAİKLİK İLKESİ İLE İLGİLİDİR Ordu siyasetten ayrılarak Cum huriyetçilik ilkesi

NOT: İlk diyanet işleri başkanı güçlendirilm iştir.

"M ehm et Rıfat Börekçi"dir.

2) HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

a) 1924 Anayasası ^ Cumhuriyetçilik

■ Başlarda laik değildir.

■ 1961'e kadar yürürlükte kalm ıştır.
■ 1928'de "Devletin dini İslam 'dır" ibaresi çıkarılm ıştır.
■ 1937 yılında Atatürk ilkeleri anayasa dahil edilm iştir.
. . .. . . ,, ^ Mecellenin yerine
b ) M edeni Kanunun Kabulü
Halkçılık, ınkılapçılık,laıklık

KPSS => İsviçre'den alındı. (M odern, laik, pratik, dem okratik olması) Bu kanun ile;

- Kadına boşanma hakkı, mirastan pay alabilm e, tek eşlilik, istediği mesleği seçebilm e,
m ahkem ede erkekler ile sayıca eşit olabilme hakları verilirken.
- Bu kanunla kadına hiçbir siyasi hak (Belediye seçim lerine katılabilm e, m uhtar olabilme,
m illetvekili seçme ve seçilm e) verilm em iştir.

Bu hakları: 1930'da Belediye Seçim lerine Katılabilme

1933'de M uhtar olabilme

1934'de ise M illetvekili Seçme ve Seçilme

hakları olarak verilm iştir. Kodlaması BM V'dir

127
 3) EĞİTİM - KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Mustafa Kemal "Eskişehir - Kütahya" M uharebeleri devam ederken günümüzün MEB Şuraları'nın
tem elini atan " I. M aarif Kongresi"ni düzenlem iştir.

a) Tevhid - i Ted risat Kanunu * Halkçılık, milliyetçilik ,laiklik

3 M art 1924'te çıkarılan bu kanunu M aarif Nazırı "Vasif Çınar" sunm uştur. Bu kanunun
çıkarılm asıyla eğitimde eşitlik, milli ve laik bir eğitim benim senirken, yabancı okullarda dahil tüm
okullar M EB'e bağlandı.

Yabancı okullardaki tüm dini iz, işaret ve heykeller kaldırılırken, m üfredatlarına Türkçe, tarih ve
coğrafya dersleri eklenip bunlara Türk öğretm enlerin girmesi kararlaştırıldı.

NOT: Tevhid- i Tedrisat Kanunu'nun zorunlu sonucu M edreselerin kapatılm asıdır.

b) Latin H arfleri'nin (Yeni Tü rk H arflerinin) Kabulü

1 Kasım 1928'de kabul edilm iştir. Okuma - yazmanın yaygınlaştırılm ası ve çağdaşlaşma
am acıyla yapılm ıştır. Bu m eselenin ilk defa gündeme gelmesi "İzm ir İktisat Kongresi" sırasındadır.

KPSS => Latin harfleriyle basılan ilk gazete "M ardin G azetesi" olm uştur.

NOT: Latin harflerinin öğretilebilm esi amacıyla aynı yıl (1928) halka okuma - yazma kursları yani
KPSS =
"M ille t M ektep leri" açılm ıştır. Mustafa Kemal'de bu kurumun "Başöğretm eni" olm uştur.

c) Tü rk Tarih Kurum u'nun Açılm ası

1931'de M ehm et Tevfik Bıyıklıoğlu başkanlığında açılan bu kurumun açılm asında;

O Türk m illetinin sarı ırk (ikinci sınıf)tan gelmediğini ispatlamak.

O Türk tarihini incelem ek, araştırm ak, köklerini ortaya çıkarm ak.
O Anadolu'da yaşayan eski devlet ve m illetleri bulabilmek.
O Türklerin dünya ve İslam'a hizm etlerini ortaya çıkarm ak.

KPSS => NOT: Türk Tarih Kurumu 1937 yılından itib a re n "B e lle te n " adıyla bir dergi çıkarm aktadır.
> T KPSS

d) Tü rk Dil Kurum u'nun Açılm ası

1932'de Semih Rıfat başkanlığında kurulan bu kurumun amaçları şunlardır:

1. Türk dilini başka dillerin boyunduruğu altından kurtarm ak.

2. Türk dilinin güzelliğini ve zenginliğini ortaya çıkarm ak.
3. Türkçeyi bilim dili haline getirm ek.
4. Yabancı kelim elerin Türkçe karşılıklarını bulabilmek.

NOT: Ülkemizde her yıl Eylül 26 "Dil Bayram ı" olarak kutlanm aktadır.

128
 e) H alkevleri'nin Açılm ası

KPSS => Halka okuma - yazma öğretmek, halkın kültür seviyesini daha ileriye taşım ak am acıyla 1932'de
kuruldu. Yayın organı "Ü lkü " dergisidir. 1912'de kurulan T ü rk O cakları'nın yerine kurulm uştur.

NOT: Halkevlerinin yurtdışındaki tek şubesi Londra'dadır.

f) Ü n iversite Reform u

Albert M alche'in yazdığı rapor doğrultusunda yapılm ıştır. Darülfünun kapatılarak İstanbul
Üniversitesi açılm ıştır.

Ayrıca eğitim ve kültür alanında yapılan çalışm alar şunlardır;

KPSS => ❖ 1925'te "Ankara Hukuk M ektebi" açıldı. -> Türkiye'nin ilk yüksek öğretim kurumudur.
❖ 1926'da "Gazi Eğitim Enstitüsü" açıldı.
KPSS => ♦♦♦ 1928'de "Sanayi Nefise M ektebi" yerine "Güzel Sanatlar Fakültesi" açıldı.
❖ 1934'de "M illi Musiki ve Tem sil Akadem isi" açıldı.
❖ 1936'da Köylere öğretmen yetiştirm ek amacıyla "Eğitmen Kursları" açıldı.

4) SOSYAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

a) Tekke ve Zaviyelerin Kapatılm ası (1925) -> Laiklik

Bu inkılabın yapılm asında Şeyh Sait İsyanı etkili olm uştur. Ayrıca şeyh, derviş ve baba gibi
unvanlarda kaldırılm ıştır.

b )Ş ap k a Kanunu (1925)
KPSS
KPSS => M ustafa Kemal ilk olarak Fransa'da düzenlenen "Picardi M an evra la rı" sırasında "Şapka
İnkılabı"nı yapmayı düşündü. İlk olarak şapkayı "Kastam onu"da tanıttı.

c) Takvim , Saat ve Ö lçülerde Değişiklik

M illetlerarası ilişkilerde kolaylık sağlanabilmesi amacıyla Hicri Takvim yerine "M iladi Takvim "
getirildi. 1 Ocak 1926'dan itibarende uygulamaya konuldu.

o 1928'de Arap rakam ları yerine, uluslararası rakam lar getirildi.

o 1931'de uzunluk ve ağırlık ölçü birim leri değiştirildi.
o 1935'de Pazar günü resmi tatil ilan edildi.

d )S o y ad ı K a n u n u (1934)

Resmi işlerdeki kargaşayı sona erdirm ek amacıyla yapıldı. Saffet A rıkan 'ın önerisiyle M ustafa
Kem al'e Atatürk soyadı verildi.

Türk)

3 4 => 1934 buradan aklına gelsin

129
 5) EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

a) İzm ir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)

Lozan Görüşm eleri devam ederken toplanm ıştır. Başkanlığını Kazım Karabekir yapm ıştır. Bu
kongrede "M isak - ı. İktisadi Kararları" kabul edilm iştir. Buna göre;

Milli sanayi kurulm alı, milli bankalar açılm alı. ^ Kabul edilen kararların adı
Küçük im alathanelerden büyük işletm elere geçilmeli.
Ham maddesi yurtiçinden olan sanayi dalları kurulmalı.
Çiftçiye kredi kolaylığı sağlanmalı, yerli m alların kullanımı teşvik edilm elidir.

b) Tarım Alanında Yapılan Y e n ilikler

- Aşar vergisi kaldırıldı.

- Örnek çiftlikler kuruldu. (Gazi Çiftliği, Tekir Çiftliği)
- Reji ve Tütün İdaresi kaldırıldı.
- Toprak Reformu yapıldı. (Başarılı olunamadı)
- Ankara'da "Yüksek Ziraat Enstitüsü" açıldı.
- Ziraat Bankası kamu kuruluşuna dönüştürüldü.

c) Ticare t Alanında Yapılan Çalışm alar

- Anadolu Sigorta kuruldu.

KPSS => - Deniz ticaretini geliştirm ek am acıyla lim anlar arasında yük ve yolcu taşım a hakkını sadece
Türklere veren "Kabotaj Kanunu" çıkarıldı.
KPSS ' ' ' Milliyetçilik
- Türk parasını Koruma Kanunu çıkarıldı.

d) Sanayi Alanında Yapılan Çalışm alar ■Halkçılık

Sanayiciyi yatırım a teşvik etm ek için 1927'de "Teşvik - i Sanayi Kanunu" çıkarıldı. Ancak 1929
Dünya Ekonomik Krizi'nin çıkm ası, serm aye birikiminin olmaması gibi sebeplerden dolayı
uygulanamadı.
Türkiye 1930'lardan itibaren "Devletçilik" politikasına yönelm iştir. Bunun içinde I. Beş Yıllık
Kalkınma Planı'nı devreye sokm uştur. Bu plan 1933'de kabul edilip, 1934'te uygulamaya
konulm uştur. 1938'de ise II. Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulamaya konulmak istensede II.
Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine uygulanam am ıştır.

D evletçilik

130
 e) A ta tü rk Zam anında Açılan B ankalar <= KPSS

KPSS => 1) İş Ban kası: 1924'te açıldı. Özel bankadır. İlk bankadır. İlk genel müdür Celal Bayar'dır. İlk Banka

2) Tü tü n cü ler Bankası (1924)

3) Sanayi ve M aadin Ban kası: 1925'te sanayi işletm elerinin finansm an ihtiyacını karşılam ak
KPSS => am acıyla kuruldu. 1933'te Süm erbank'a dönüştürüldü.
KPSS
4) Em lak ve Eytam Bankası: 1926'da halkın inşaat teşebbüsünü desteklem ek ve yetim haklarını
gözetmek am acıyla kuruldu.

5) M erkez Ban kası: Türk parasının değerini korumak ve para politikalarını belirlem ek amacıyla
1930'da kurulm uştur. Para basmaya yetkili bankadır.

6) Süm erbank: I. Beş Yıllık Kalkınma Planı doğrultusunda yapılacak olan işletm elerin finansm anını
sağlamak am acıyla kuruldu.

7) İller Bankası ( Beled iyeler Ban kası): Belediyelerin finansm anını sağlamak am acıyla kuruldu.
Günümüzde "İlbank" olarak görevini sürdürm ektedir.

8) Etibank: M aden, enerji ve sanayi alanında hizmet verm ek amacıyla 1935'te kuruldu.

9) D enizbank: Türk denizcilik sektörüne finansm an sağlamak amacıyla kuruldu.

10) H alkbank: 1933'de kanunla kurulm asına rağmen 1938'de faaliyete geçti. Küçük esnafa ve Son Banka
büyük sanayicilere kredi verebilm ek amacıyla kuruldu.

NOT: Ziraat Bankası ve Vakıfbank A tatürk Döneminde kurulm am ıştır.

ATATÜRK DÖNEMİNDE AÇILAN FABRİKALAR, GELİŞMELER, YATIRIMLAR VE DİĞER

FAALİYETLER

O Adana - Mersin dem iryolları m illileştirildi. (D evletleştirm e)

O TCDD kuruldu. THK, Türk Kuşu ve DHMİ kuruldu.
O Çubuk Barajı, Ankara 19 Mayıs Stadı açıldı. Gölcük'te tersane kuruldu. İstanbul - Ankara arası
ilk yolcu uçağı seferi yapıldı.
O Türkiye'nin ilk betonarm e köprüsü M enderes Nehri üzerine yapıldı.
O Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası, Tekel Genel Müdürlüğü ve Türkiye Şeker Fabrikaları kuruldu.
O Gazi Orman Çiftliği açıldı.
O Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası kuruldu.
O Kayseri ve Ereğli Bez, Nazilli Basma, M alatya Dokuma, Bursa M erinos ve Gem lik İpekli
Dokuma Fabrikaları açıldı.
O Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT) kuruldu
O Maden Tetkik Aram a Enstitüsü (M TA ) kuruldu.
O İstatistik Genel Müdürlüğü kuruldu.
O Hıfzısıhha Enstitüsü, Verem Savaş Dispanserleri açıldı.
O Karabük Demir Çelik fabrikasının bazı üniteleri devreye girdi.
O İstanbul ve Ankara Radyoları yayın hayatına başladı.
O Ankara, Kayseri, Sivas, Erzurum , Samsun, Zonguldak, M alatya, Balıkesir, Kütahya, Diyarbakır
ve M alatya'ya demiryolu yapıldı.
KPSS => O 1924'te Paris Olim piyatları'na sporcu gönderildi.

131
 4 Soru G elecek

CU M H URİYET DÖNEMİ KÜLTÜR VE M EDEN İYET

A) Devlet Yönetimi

M ustafa Kemal genelge ve kongrelerde:

- Dem okratik m eşrutiyet,

- Dem okratik tem sil,
- Hukuki kurallara saygılı olmaya dikkat etm iştir.

KPSS => M ustafa Kem al'e göre vatandaşlığın tanım ı:

I. Kalkınma yolunda birlikte ilerleyen, İlk defa vatandaşlığın tanım ı 1924

II. Hür bakış açısına sahip olan, Anayasa'sında yapılm ıştır.
III. Çağa uygun davranışlar gösterendir.

M ESLEKLER KADINLAR
Belediye Başkanı Sadiye Hanım
Kasaba (Artvin'in Yusufeli İlçesinin Ersis Kasabası)
M uhtar Gül Esin
İlk Kadın (Aydın'ın Karpuzlu Köyü Çine İlçesi)
Köylü Mebus Kadın Satı Kadın
(Ankara'nın Kazan ilçesi)
Mühendis Sabiha Rıfat
■ Soyadı Kısa
KPSS -> İnşaat Mühendisi Sabiha Güreym an

Savaş Pilotu Sabiha Gökçen

Tiyatrocu Afife Jale

Dünya Güzeli Keriman Halis Ece

Bir erkek okuluna atanan ilk kadın Öğretmen Tezer Taşkıran (Ağaoğlu)

Operatör Doktor Rahime Batu

Azize Hanım
KPSS => Rallıcı
Milli Sporcu Leyla Asım Turgut (M illi Yüzücü)

Avukat Çıktı Sorulmaz Beyhan Hanım

ı/ncc ^ Kadın Doğum Uzmanı Pakize İzzet Tarzi

KPSS =>
Başbakan Tansu Çiller

NOT: Bir ilin ilk kadın Belediye Başkanı ise M ersin Belediye'sinden "M üfide İlhan"dır.

NOT: M ustafa Kemal 1932'de Yalova'nın Gacık Köyüne "M eliha Manço" yu m uhtar olarak atam ıştır.

Atam a Yolu

132
 B) Hukuk

• 1921 Anayasası (Teşkilat - ı Esasiye) - Kişi hak ve ödevlerine yer verilm ez.
• Bu anayasayla egem enlik ilk defa m illete verilm iştir. Savaş zamanında yapıldığı için kısa ve
özdür. Ayrıca tek yum uşak anayasadır.

NOT: 1921 Anayasası'nda yapılan ilk değişiklik "D evletin rejim i C um h u riyettir" maddesinin
eklenm esidir.

KPSS => C) Sosyal Hayat

KPSS => İlk nüfus sayımı 1927'de yapıldı. -> Hatay sayılmadı.

Atatürk Nüfusu artırm ak için:

a) Doğumu engelleyici ilaç ve araçları yasaklandı. Bu 4 şıkkı iyi bil bu soru

b) Çok çocuklu aileler vergiden m uaf tutuldu. gelebilir cevap 5. Şık yani
c) 6 çocuk ve üzerine bedelsiz tarla verildi. olm ayan şık olacak.
d) Yurt dışında yaşayan Türklerin geri gelmesi için vize m uafiyeti sağlandı.

NOT: 1985'te ilk defa şehirli nüfusu köy nüfusunu geçm iştir.

KPSS => NOT: Atatürk bir çok defa yurt içi gezisi yaptı. Ancak Cumhurbaşkanlığı döneminde (1923 - 1938)
Hatay'a hiç gidemedi.

D) M im ari
Bu adam şöylede so ru lab ilir dikkat!
KPSS => • "M im ar Kem aleddin": Gazi Eğitim Enstitüsü------ 1) I. Ulusal M imarlık akımının baş aktörü
• Vedat Tek: II. TBM M Binası ve Ankara Palas
2) 1870 - 13 Temmuz 1927 yılları arasında yaşam ıştır.
• Prof. Dr. Emin Halid Onat ve Doç. Dr. Orhan Ada
(1953 Anıtkabiri yaptılar) 3) Yaptığı en önemli eser gazi üniversitesi rektörüdür.

• Ali Talat Bey: Beşiktaş ve Kuzguncuk İskeleleri 4) 20 Liranın arkasındaki adamdır.

E) Resim

KPSS => • "İbrahim Çallı" (Hatay'ın Anavatan'a Özlemi ve Zeybekler Tablosu'nu yapm ıştır)
• Ruhi Arel

F) Heykel

Osmanlı Devleti'nde ilk heykelini yaptıran padişah Sultan Abdülaziz'dir.

İlk Atatürk Heykeli ise İstanbul Sarayburnu'nda açılm ıştır.
KPSS => • "Heinrich Krippel" Ulus Zafer Anıtı ve Samsun Atatürk Anıtı'nı yapm ıştır (Avusturyalı Heykeltıraş)

Pietro Konanica ise Taksim Cum huriyet Anıtı'nı yapm ıştır.

G) Ordu

• Ordu gençleştirilm eye çalışıldı.

KPSS => • Hazar Projesi ve Konuş Projeleri yaşlı askerler em ekliye sevk edildi.

Hazar: Barış dem ektir. Askeri sınırdan çekme = Hazar

Askeri bir yere yerleştirm eye ise = Konuş

133
 H) Müzik

❖ Darülelhan: Konservatuar
❖ Darülbedayi: İstanbul Şehir Tiyatroları 1927 "M uhsin Ertuğrul" türk tiyatrolarının genel
müdürü oldu.
❖ Müzik: Prof. Paul H indem int'in yazdığı rapor doğrultusunda "M usiki M uallim M ekteb i"
KPSS = açıldı. Daha sonra bu mektep Milli Musiki ve Tem sil Akadem isi'ne ve Ankara Devlet
Konservatuarı'na dönüşm üştür. (Çok önem li çıkm a ihtim ali çok yü ksek: Sınavda sorusu
şöyle gelir: Paul H indem int'in yazdığı rapor doğrultusunda açılan kurum hangisidir) (Neden
g elebilir çünkü devletin kitabında 2 adam v a r birisi 2014'te soruldu geriye bu kaldı)

T ü rk Beşleri

Bu beşler Fransa Paris'e eğitim görmeye gidip geri dönecekler ilk geri dönen Cemal Reşit Rey'dir.

❖ Cemal Reşit Rey (10. Yıl M arşı'nın Bestecisi) -> Eğitimini tam am layıp ilk geri gelen
❖ Adnan Saygun (Özsoy Operası adıyla ilk operayı açtı)
❖ Necil Kazım Akses
NOT: Batının çok sesli müziğini Türkiye'ye
❖ Ulvi Cemal Erkin
getiren "Cemal Reşit Rey"dir
❖ Hasan Ferit Alnar

NOTLAR

1) Onuncu Yıl M arşının söz yazarları

NOT: Türkiye'nin ilk devlet sanatçısı
Behçet Kemal Çağlar ve
Faruk Nafiz Çam lıbel'dir " Ahm et Adnan Saygun"dur

2) Öğretmen M arşının söz yazarı

İsmail Hikmet Ertaylan'dır

3) Öğrenci Andının söz yazarı

Dr. Reşit Galip'tir

I) M üzecilik

• 1924: Topkapı Sarayı'nın bir bölümü açıldı.

• 1925: Ankara Etnografya Müzesi açıldı.
• 1927: Konya M evlana Müzesi açıldı.
• 1934: Ayasofya Cami'den M üzeye çevrildi.
• 1937: İstanbul Resim ve Heykel Müzesi açıldı.

134
 İ) Eğitim

Türkiye eğitimde Fransa'yı kendine örnek alm ıştır.

1924: Tevhid - i Tedrisat Kanunu kabul edildi.

1925: Ankara Hukuk Mektebi açıldı. 1925 M edreseler kapatıldı.
1926: M aarif Teşkilatı hakkındaki kanun çıkarıldı.
(İlk ve orta dereceli okulların ders programları belirlendi ayrıca devletin izni olmadan okul
açılam ayacağı kararı alındı)
1928:Latin Harfleri kabul edildi. 1928 M illet M ektepleri açıldı.
1931:Türk Tarih Kurumu açıldı. İlk başkan Tevfik Bıyıklıoğlu'dur.
1932: Türk Dil Kurumu açıldı. İlk başkanı Semih Rıfat Yalnızgil'dir.
1932: Halkevleri açıldı.
1933: Prof. Dr. Albert M alche'nin yazdığı rapor doğrultusunda Darülfunun kapatılarak yerine
İstanbul Üniversitesi açıldı.
KPSS => • 1936: Öğretmen ihtiyacını karşılam ak amacıyla Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan döneminde
Tarihini bil
"Eğitm en Kursları" açıldı. [Tarihiyle beraber bil önem li]

NOT: Gazi Üniversitesi resim ve müzik öğretmeni yetiştirm ek amaçlı kurulm uştur.

NOT: M ustafa Kemal İstanbul Üniversitesinden Fahri Profesörlüğü "Tarih" alanında alm ıştır.

J) Edebiyat

KPSS => • Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Şevket Süreyya Aydem ir: Kadro Dergisi (Türk İnkılabının
ideolojisinin sistem leştirilm eye çalışıldığı yayındır)
Kemal Arıburnu: Atatürk'ten Anılar
Halide Edip A dıvar: Ateşten Göm lek Milli M ücadele üzerine yazılan ilk romandır. <= KPSS
Halide Edip A dıvar: Türk'ün Ateşle İm tihanı. (Halide Edip Adıvar'ın orduda geçirdiği yılları
anlattığı eserdir.)
Falih Rıfkı Atay: Zeytindağı ve Çankaya (1961'de yayınladı. Cum huriyet dönemi anlatıldı)
Kazım Karabekir: İstiklal Harbimiz -> Soruldu
KPSS => Kazım Karabekir: Şarkılı İbret (Şehit çocuklarına oynattığı müzikal tiyatro)
Samim Kocagöz: Karakalpaklılar
Kazım Karabekir İle İlgili Gelebilecek 5 Soru
KPSS => Fahrettin Paşa: Medina Müdafaası
KPSS => Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı Şark Fatihi
Ali Fuat Cebesoy: Sınıf Arkadaşım Atatürk Şarkılı İbret
Tarık Buğra: Küçük Ağa ve Osmancık Kutül Am ere Fatihi
Alçıtepe Kahramanı (Çanakkale)
İstiklal M arşına katılması

NOT: Kazım Karabekir I. Balkan Savaşında esir düşm üştür.

135
 HOCANIN DERSTE SORDUĞU SORULAR

1) İlk kadın inşaat m ühendisi kim dir? 1) Sabiha Güreym an

2) İlk kadın doğum uzmanı kim dir? 2) Pakize İzzet Tarzi
3) Ulus Zafer Anıtı ve Samsun Atatürk 3) Heinrich Krippel
Anıtını yapan heykeltıraş kim dir? 4) Musiki Muallim Mektebi
4) Paul Hindemint'in yazdığı rapor 5) Kadro Dergisi
doğrultusunda hangi kurum 6) Beyhan Hanım
açılm ıştır? 7) Tarih
5) Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve 8) Eğitmen Kursları
Şevket Süreyya Aydem ir'in 9) Hazar ve Konuş
çıkardıkları ortak derginin adı? 10)
6) İlk kadın avukat kimdir? - Kalkınma
7) M ustafa Kemal İstanbul - Hür bakış açısına sahip
Üniversitesinden hangi alanda fahri - Çağa uygun davranışlar gösteren
profesörlük alm ıştır?
8) 1936 senesinde köylere öğretmen
yetiştirm ek amacıyla hangi kurum
açılm ıştır?
9) M ustafa Kemal'in orduyu
gençleştirm eden sonra hangi 2
projeyle askerleri sınırdan geri
çekm iştir?
10) M ustafa Kem al'e göre vatandaşlığın
tanım ı?

136
 1 Soru G elecek

ATA TÜRK DÖNEMİ TÜ RK DIŞ POLİTİKASI

A) 1923 - 1932 Arası

Lozan'dan kalan sorunlar çözülm eye çalışıldı.

Dış Politika'nın Esasları:

• Tam bağımsızlık
• Gerçekçilik
• Akılcılık
• Barışçılık

1) M usul M eselesi

Lozan'da gündeme gelmesin rağmen çözümü sonraya bırakıldı.

• 1924'te bu sorunu çözmek için Haliç Konferansı toplandı. (Sorusu şöyle gelir Haliç Konferansı
hangi sorunu çözmek için toplandı)
• Bu konferansta Türkiye'yi Ali Fethi Okyar tem sil etti.

NOT: Konu M illetler Cem iyetine götürüldü. Cem iyet Musul'u İngiliz mandasındaki Irak'a bıraktı.

Konferanstan bu karar çıkınca biz savaş hazırlığına başladık ama İngilizler bizi şu 3 şeyle engelledi.

I. Doğu'da Suriyelilerin İngilizler tarafından silahlandırılm ası.

II. Süleym aniye kentinin vurulm ası
III. Doğu'da Şeyh Sait İsyanı'nın çıkm ası. Türkiye'nin Musul üzerindeki etkinliğini azalttı

(Bu soru aynen bu şekilde öncüllü gelir DİKKAT!)

• 1926 Ankara Antlaşm ası ile bu sorun çözüldü.

• Buna göre Musul İngiliz m andaterliğindeki Irak'a bırakılacak ve Musul petrollerinin %10'u 25
seneyle Türkiye'ye verilecek gibi kararlar alındı.

NOT: Bu sorun M isak - ı M illi'ye uygun çözülm em iştir.

2) Yabancı O kullar ABD

1924'te çıkarılan Tevhid - i Tedrisat Kanunu sonrası özellikle Fransa ile sorun
yaşandı. Türkiye'nin kararlı tutum u sonucu yabancı okullar Türk Hükümeti'nin isteklerini
yapm ak zorunda kaldı. İngiltere
3) P atrikhane
Tüm ısrarlarına rağmen İstanbul dışına çıkarılam adı. Medeni Kanun ile yetkileri
sınırlandırıldı. => Buraya dikkat M edeni Kanun patrikhane sorununun gündeme gelmesine
sebep oldu.
4) Nüfus M übadelesi

KPSS => Yunanlıların İstanbul'da daha fazla Rum bırakma isteği yüzünden bu sorun ortaya
çıktı. Sorunu derinleştiren olay ise Yunanlıların Batı Trakya'da Türklerin m allarına el koym asıdır. Konu
M illetler Cem iyeti'ne götürülse de bir sonuç alınam am ıştır. Yunan Başbakanı Eleffiros Venizilos
1930'da Türkiye'ye yaptığı ziyaret sonucu "Ankara (Ahali) Antlaşm ası" imzalandı. Buna göre İstanbul'a
yerleştirm e tarihine bakılmaksızın herkes "İstanbul Rumu" sayılarak mübadele dışında tutuldu.
Yunanlılarla dostane ilişkiler 1954 senesine kadar (Kıbrıs Sorunu) devam etti. <= KPSS

137
 Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
B) 1932 - 1939 Arası

Dış Politikanın Esasları

• Sınırlarım ızı korumak

• Barışa katkıda bulunmak.

1) M ille tler Cem iyeti'ne Giriş (1932) 1932'de Türkiye nereye üye oldu. Davet eden kim ?

• M illetler Cem iyeti kendi kuruluş ilkelerinden vazgeçerek ilk defa bir devleti kuruluşa üye
KPSS => olması için davet etti.
• Türkiye İspanya'nın daveti ve Yunanistan'ın desteği ile cem iyete üye oldu.

NOT: Türkiye'nin M illetler Cem iyeti'ndeki ilk tem silcisi Cemal Hüsnü Taray'dır.

2) Balkan A ntantı (1934)

• Tem eli 1933'te Yunanistan ile yapılan Samimi Antlaşması ile atılm ıştır.
• 1934'te İtalya, Alm anya, Bulgaristan'ın tehditleri üzerine Atina'da bir araya gelen Türkiye,
Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında batı sınırlarım ızı güvence altına alan Balkan
Antantı (Pakt) kurulm uştur. Bu pakta Balkan ülkesi olmasına rağmen Bulgaristan (Ege
Denizi'ne inme isteği) ve Arnavutluk (İtalya'nın tehdidi) katılm am ıştır.

Balkan Antantı:

- Boğazların M ontrö'de Türkiye'ye verilm esinde etkili olm uştur.

- II. Dünya Savaşı'nın çıkması ile önem ini yitirm iştir.
M ontrö'yü en geç imzalayan ülke
3) M ontrö Boğazlar Sözleşm esi (1936) KPSS =>
İtalya'dır.
Lozan'da komisyonun devam etm esi ve başkanının Türk olması kararlaştırılm ıştır.
Komisyon başkanı ise Vasıf Tem el Paşa olm uştur.

• 1931'de Japonya M arçurya'yı işgal etti.

• 1932'de Avrupalı devletler ile ABD arasında herkesin güvenliğini sağlayacak kadar eşit şekilde
silahlanm ası planı olan "M ac Donald" kabul edildi.
KPSS => • 1933'te Londra Silahsızlanma Konferansı'nda Türkiye boğazlar konusu ilk defa dile getirildi.
(Boğazlar m elesinin Tü rkiye tarafından ilk kez gündem e getirilm esi hangi gelişm ede
olm uştur) diye sorusu gelir.
• 1936'da Almanya Ren'i ve İtalya Habeşistan'ı işgal edince Fransa ve İngiltere boğazlardaki
askerlerini geri çekti. Bunun üzerine Türkiye ilgili devletlere bir nota çekerek "Şartların
değiştiğini (Rebus Sic Stanbibus)" söyleyerek İsviçre'nin M ontrö kentinde toplanılm asını teklif
etti. Görüşm eler sonunda Montrö Boğazlar Sözleşmesi 20 yıllığına imzalandı. Bu sözleşmeye
göre:
o Boğazlardaki komisyon kaldırıldı.
o Boğazın her iki tarafına Türk askerlerinin yerleşm esine karar verildi.

NOT: M ontröyü imzalayan dış işleri bakanı "T e vfik Rüştü A ras" tır.

KPSS => NOT: Bu sözleşmeyi en geç İtalya imzaladı. Ayrıca bu sorunun çözümü Türk - Sovyet ilişkilerini
olumsuz etkiledi.

138
 4) Akdeniz Paktı (1936)

İtalya'nın yayılm acı politikasına karşılık İngiltere'nin him ayesinde kuruldu. Bu pakta
Türkiye'de üye olm uştur.

5) Sadabad Paktı (1937)

İtalya ve Alm anya'nın yayılmacı politikasına karşılık Türkiye, İran, Irak, Afganistan
arasında kurulm uştur. II. Dünya Savaşı'nın çıkm asıyla önemini yitirm iştir. Paktın devamı sayılan
Bağdat Paktı 1955'te kurulurken bu paktta önem ini İran - Irak Savaşı (1980 - 88) sonucu tam am en
yitirm iştir. <= KPSS

NOT: Suriye'nin Sadabad Paktı'na katılm am asında:

I. Irak ile sınır problem leri yaşaması

II. Türkiye ile Hatay sorununu yaşaması

6) H atay (Sancak Sorunu) (1936 - 39)

• 1936'da Almanya Fransa'ya ait Ren'i işgal edince, Fransa'da Suriye üzerindeki mandasını
kaldırarak buradaki askerleri ülkesine çağırdı ve Hatay'ıda Suriye'ye bıraktı.
• Durumu kabullenem eyen Türkiye, M illetler Cem iyeti'ne başvurdu. Cem iyet bölgeyi
araştırm ası için "Sandler" i görevlendirdi. Sandler yayınladığı raporunda Hatay'ın Türkiye'ye
katılm asını talep etti.
• 1937'de Hatay'a Türk vali atandı.
• 1938'de ise Fransa ile yapılan antlaşm a ile "Hatay Bağımsız Cum huriyeti" kuruldu. Bu devletin
ilk ve son Cum hurbaşkanı ise "T ayfu r Sökm en" olurken ilk Başbakanı "Abdurrahm an M elek"
olm uştur. KPSS
• Hatay M eclisi'nin kararıyla 1939'da (İsm et İnönü) anavatana katıldı.

KPSS => NOT: M ustafa Kemal Adana'da yapm ış olduğu bir konuşmasında Hatay için "40 y ıllık Tü rk yurdu
ecnebi elin e b ırakılam az" dem iştir. [Bu konuşmayı Adana'da yaptı DİKKAT!]

NOT: Hatay meselesi için M ustafa Kemal Prof. Dr. Afet İnan ile m ektuplaşm ıştır.

KPSS => NOT: M ustafa Kemal "A sım Us" adıyla "K u ru n " gazetesinde İnönü'nün ve Celal Bayar'ın politikalarını
eleştirm iştir.

139
 ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ

XX. Yüzyılın Başlarında Dünya

M ONREO DOKTRİNİ: ABD başkanı "Jam es M onreo" nun Avrupa kıtasından bir saldırı gelmediği
takdirde başka devletlerin iç işlerine karışmama politikasıdır.
NOT: Tarihte bu olaya İnfirat (Yalnızlık) denir.
ABD bu politikasından ilk defa I. Dünya Savaşı'na katılarak çıkm ıştır.

SSCB'NİN KU RULM ASI: 1917 yılında "İlyiç Lenin" önderliğindeki Bolşevikler, çar ve çar yanlısı
hüküm eti devirerek "Ekim Devrim ini" yaptı.

- 1918 - 21 arası Rusya'da çar yanlıları ile devrim yanlıları arasıdna iç savaş çıktı.
- Bu savaş sırasında 13 milyon insan öldü. Savaş 1921 senesinde son buldu (Savaşı Lenin
taraftarları kazandı)
- Letonya
- Ve SSCB 1921 yılında kuruldu. Günümüzde ki - Litva nya

16 ülkenin birleşimi ile - Estonya

- Finlandiya
- 13 milyon insan ölünce tarım da düşüş yaşanıyor - U krayna
bunun üstüne Lenin bir politika ilan ediyor. İlan ettiği - Azerbaycan
- Ermenistan
politikanın adı NEP (Novayaekonom içeskaya pollitika)
- Gürcistan
- Ancak Lenin'in ölümü üzerine başa Stalin geldi. Stalin - Ta ci kista n
köylüye dağıtılan toprakları geri alınca bu seferde - Tü rkmen ista n
- Kazakistan gibi ülkelerin hepsi SSCB'nin içindedir.
1924 - 30 Köylü - Devlet savaşı çıktı.

Basm acı H arekatı (1918 - 36)

- Basmacı harekatı ilk 1918'de Özbekistan'da başlayor. Basmacı harekatının amacı Türkistan'ın
bağımsızlığını sağlamak.
- Her bir Türk boyunun liderine "Korbaşı" denir. Tatarlar
- Azerilerin Korbaşı'sı "Enver Paşa"dır.
Kazaklar Türkistan
KPSS = > Bu harekatın başarısız olm asında; bölgesindeki
SSCB 1918 ^ Türkm enler
ülkeler
3 1. Enver Paşa'nın şehit olması.
Özbekler
maddeyide 2. Korbaşıların kendi ararlarındaki liderlik
sorarlar m ücadelesi Kırgızlar
dikkat
3. Rusların gelişmiş silahlara sahip olması.
Azeri

Bu Harekata Fikren Destek Verenler:

1. Enver Paşa
KPSS => 2. Zeki Velidi Togan (Rus meclisi "Dum a"ya katılan ve konuşma yapan ilk Türk'tür)
3. İsmail Gaspıralı
KPSS => 4. Yusuf Akçura (Yusuf Akçura'nın kitabının adı Üç Tarzı Siyaset)

KPSS => NOT: Asabiyet Politikası = Boyu m illet yapma çalışm asıdır.

140
 Sorusu şöyle gelir. M eiji restorasyonunda yapılan çalışm alardan değildir ? C: Alfabe

M EİJİ RESTORASYONU: (M eiji = Aydınlanm a) İm parator M utsihito'nun amacı güçlüordusu olan

KPSS => zengin bir ülke yaratm a hedefi bu doğrultuda M utsihito ihracatıartırdı, anayasa ilan etti, yeni bir ordu
kurdu, miladi takvim e geçti, kılık kıyafet inkılabı yaptı, ulusal bankalar açtı ancak Japon Alfabesini KPSS
KPSS => değiştirmedi.

1929 DÜNYA EKONOM İK KRİZİ (KARA PER ŞEM BE): (Kara Perşembe borsanın battığı gün)

- ABD'de borsanın çökmesiyla başlayan ve bütün dünyada etkili olan krizin adıdır.
- Bu krizden SSCB etkilenm em iştir. (Kom ünist olduğu için etkilenm edi)
- Türkiye'de etkilenm iştir.
o Teşvik-i Sanayi Kanunu uygulanamaz hale geldi.
o Türkiye devletçilik politikasına geçti.
o M erkez bankası kuruldu.
o Kalkınma planları yapılm aya başlandı.
o Milli İktisat ve Tasarruf cem iyeti kurulacak. (Lambaların üzerinde Lüzumsuz ise
söndür yazısını yazan kurum)
KPSS => o İstanbul Üniversitesi öğrencileri Kur'an'a el basarak Türk malından hariç başka mal
kullanm ayacağına yem in etti. (6000 öğrencinin yemin etm esi 1 hafta sürdüğü için
günümüzde yerli malları haftası 1 hafta sürm ektedir ve 1929 yılından itibarende
kutlanm aya başlam ıştır)
KPSS => - Takas usulü sistem e geri dönüldü. "Kliring Sistem i" = Malımı sattığım devletten mal alırım
prensibidir Kliring
- 1929 Ekonomik Krizinde "Am erika'nın başında Hoower" vardı.

NOT: 1929 Dünya Ekonomik krizini yansıtan "John Steinbeck" in "Gazap Üzüm leri"dir. Aynı zamanda
bu yazarın en bilinen eseri: Fareler ve İnsanlar'dır.

İKİ DÜNYA SAVAŞI ARASINDA BARIŞI SAĞLAM A ÇABALARI

- 1919 M illetler Cem iyeti : Türkiye'de üyedir.

KPSS => - 1925 Locarno Antlaşm ası: (Türkiye yok) Alm anların komşu devletlere saldırm am a garantisi
verdiği antlaşm adır ama Polonya hariç. (Almanya uluslararası iş birliğine geri dönmüştür)
KPSS => - 1928 Briand - Kellong Paktı: Savunmaya dayanmayan savaş kanun dışı sayılm ıştır.
Kurucular (Fransız) ve (ABD)
önemli
NOT: Türkiye'nin "Küçük Antan" ve "Locarno" ile bir ilgisi yoktur.

Atatürk Zamanında Üye Olunan Kuruluşlar

1928 Litvinov Protokolü

1928 Briand - Kellong Paktı

1932 M illetler Cemiyeti

1934 Balkan Antantı

1936 Akdeniz Paktı

1937 Sadabad Paktı

NOT: Nyon Konferansı Akdeniz'deki korsan faaliyetleri
1937 Nyon Konferansı önlem ek amacıyla toplanm ıştır.

141
 SAVAŞ ÖNCESİ AVRUPA

A) TO TALİTER REJİM LERİN KURULM ASI

Alm anya İtalya İspanya Japonya

• W eim er Anayasası Faşist parti başa geçti • General Franco İm parator Hirohito
• Partiler kuruldu. Benito Mussolini (Cum /M illiyetçiler) Am acı: Asya
• Nazi Partisi (Adolf Hitler) B.M ussolini'yi • Sürrealizm asyalılarındır o yüzden
destekleyenlere "Kara • Salvador Dali eserlerinde <= KPSS gitti şuraları işgal etti:
Nazi Partisinin Am acı:
Göm lekliler" denir. G .Franco'yu eleştiriyor. O M ançurya <= KPSS
1. Versya Antlaşm asından İtalya'nın Amacı: (Sürrealizm tem silcisi O Çin
kurtulm ak. Roma imparatorluğunu Salvador Dali) O Kore
canlandırm ak.
2. Hayat Sahası'nı
Akdeniz'i inmek.
genişletm ek
Akdeniz'e verdikleri isim:
• Gestapo (Gizli Polis "Bizim Deniz"dir. (M are
Tekilatı) Nostrum)

• 1925/3 -1 9 2 9 /2 -1933/1 ■ Livme adasını aldılar

KPSS => - Ren ■ Korfu adasını aldılar
- Saar
Ren ■ Habeşistan'ı aldılar
- Danzing (Etiyopya)
önem li
Ren'i Südetler (3.5 milyon) ■ Arnavutluk'u aldılar.

bil (Cham berlain

/Yatıştırm a Politikası)

(M ünih Konferansı
1938)

o Çekoslavakya
o Avusturya
(ilhak)

İşgal edildi.

142
Resm in içeriği aşağıdaki 2 sayfada açıklan m ıştır

143
 II. DÜNYA SAVAŞI (1939 - 45)

M ihver M üttefik

Almanya İngiltere
Çelik
İtalya Pakt Fransa
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi
Japonya ABD ~ Sonradan
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
SSCB katıldı.

(1939 - 42) (1942 - 45)

A) 1939 - 42 ARASI

a) Avrupa Cephesi

II. Dünya savaşı 1 Eylül 1939'da Alm anya'nın Polonya'ya saldırısı ile başladı. Rusya ile
Varşova'da karşı karşıya gelen Alm anlar "Saldırm azlık Antlaşm ası" imzaladılar. Sonrasında Alm anlar
işgalleri genişletti. Bu işgallere Yıldırım Harekatı denir. Şuraları aldılar:

- Belçika
- Norveç
KPSS => Hitler Fransa'da kendine bağlı bir hüküm et kurdu. "VICH Y" hükümeti
- Danimarka
- Hollanda
- Lüksemburg
- Yunanistan
- Fransa (Saldırılara karşı "M aginat Hattı"nı kurm uşlardır) gibi ülkeleri alm ıştır Alm anlar.

Alm anlar bir ada devleti olan İngiltere'yede saldıracaklar. Havadan vurm ayı deneyen
Alm anlar "Kartal Hücumu" yapacaklar (400 Uçak kaybettiler) savaşı İngilizler kazandı. Bu savaşta
başarısız olan Alm anlar hedefi Rusya'ya çevirdiler ama Stalingrad'da Ruslar tarafından
durduruldular. Ruslar üzerine yapılan bu harekatın ismi ise "Barb arossa H arekatı"dır. <= KPSS

b) A frika Cephesi

İngiltere mandasında olan M ısır'a İtalyan'lar saldırı düzenleyeceklerdir. 2 koldan M ısır'a

saldırsalarda başarılı olam adılar savaşı İngiltere kazandı.

c) Pasicik Cephesi (Uzakdoğu Cephesi)

KPSS Japonlar "P e arl H arbor" baskını ile ABD üssünü vurdular. ABD savaşa girdi ve "A tla n tik <= KPSS
Bild irisi"n i yayınladı. ABD ile Japonlar arasında 3 tane deniz savaşı yaşandı:

M idway Deniz Savaşı

M ercan Deniz Savaşı Bu üçünüde kazanan ABD oldu.
Leyte Deniz Savaşı

ABD m üttefik devletler ile birlikte 1943'te bir konferansda toplanacaklar. "Casablanca Konferansı"
(ABD - SSCB - İngiltere) arasında olm uştur. Buradan çıkar karar: "M ih ve r d evletler kayıtsız şartsız Bu karar
nerede
teslim alın acak!"
alındı
diye
3 ülkenin ordusu birleşti ilk olarak İtalya'ya saldırdı ve İtalya "Sicilya Harekatı" ile savaştan
sorarlar
çekildi.

144
KPSS => M üttefik devletler Alm anların elindeki Fransa'yı kurtarm ak için "D w ight D. Eisen h ow er"
komutanlığında "N orm andiya Ç ıkarm ası"nı yaptılar ve Fransa kurtuldu.

İngiltere, Fransa, ABD ve SSCB birleşip Alm anya'ya saldırı yaptılar. Hitler ve sevgilisi intihar etti.
3 ülke savaş sonrası Alm anya'dan çekilirken SSCB çekilm edi. SSCB Doğu Alm anya'yı kurdu.

Japonya ise: Japonya'ya karşı Am erika'dan havalanan "Enola Gay" adlı uçak 2 yere bomba attı.
(Hiroşim a, Nagazaki) bu olay sonrası japonlarında teslim olmasıyla II. Dünya Savaşı sona erdi.

Savaş Sırasında ve Sonrasında Yapılan Ko nferanslar KPSS

1. Qubeck 6. Casablanca Birleşm iş M ille tlerin ;

2. Washington 7. Potsdam Kurulm ası Fikri Atlantik Bildirisi

3. Moskova 8. Yalta Konferansı Kurulm ası Kararı Yalta Konferansı

4. Kahire 9. San Francisco Konferansı

Kurulduğu Yer San Francisco
5. Tahran Konferansı
Savaş sonrası BM kuruldu

II. DÜNYA SAVAŞININ SONUÇLARI

1. En karlı çıkanlar ABD ve SSCB'dir.

2. Bu devletler arasında soğuk savaş başladı.
3. Kore, Vietnam ve Alm anya ikiye ayrıldı.
4. Birleşm iş M illetler kuruldu.
KPSS => 5. 10 Aralık 1948'de "İnsan Hakları Evrensel Beyannam esi" yayım landı. (Sınavda direk tarihini
so rarlar tarih in i iyi bil!)
6. Faşizm ve Nazizim tasfiye oldu.
7. Yeni devletler kuruldu (İsrail, Hindistan, Pakistan gibi)
8. 60 Milyon insan öldü( En fazla 21 Milyon ile Rusya'dır)
9. IMF ve Dünya Bankası kuruldu.
10. İlk defa atom bombası kullanıldı.

II. Dünya Savaşı Sırasında Tü rkiye

1) SSCB ve Alm anya ile "Saldırm azlık", İngiltere ile "Karşılıklı Yardım laşm a" antlaşması imzalandı.
2) Büyükşehirlerde karne uygulaması (ekmek) ile karartm a uygulaması (gece elektrik yok)
geçildi.
3) Olası Alman saldırısına karşı "Çakm ak Hattı" kuruldu.
4) Seferberlik ilan edildi, 600 000 erkek askere alındı.
5) Ülkede kıtlık çıktı, karaborsacılık yaygınlaştı.
KPSS => 6) "M illi Korunma" kanunu çıkarıldı. (Devlet Et ve Balık Kurumu ve PetrolOfisini kuruyor)
KPSS => 7) "Varlık" ve "Toprak M ahsulleri vergisi" adında iki olağanüstü vergi çıkarıldı.(İsm et İnönü
zamanında çıkarılm ıştır)

NOT: W inston Churchill ile İnönü arasında "Adana Görüşm eleri" yapılm ıştır. (Sağırlar diyalogu)

145
 SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ (1947 - 61 ARASI)

(DEHŞET DENGESİ)

BATI (ABD) DOĞU (SSCB)

Dünya Trum an Doktrini ile
Trum an Doktrini Cominform Doğu ve Batı olarak ikiye
Siyasi =>
ayrıldı.
M arshall Yardımı COMECON (M olotof
Ekonom ik =>
Planı)

A skeri => NATO Varşova Paktı

SEATO (M anila
Siyasi => D em irperde Ü lkeleri (Churchill) Demirperde ülkeleri kavramını
Paktı)
ortaya atan Churchill'dir.
Çekoslavakya Romanya Bunlardan birisiyle iletişim
Bulgaristan Macaristan kurmak için SSCB ile görüşmek
lazım
D.Almanya

Dem irperde ülkelerinden ayrı olarak, ___ k ÇİN (Mao Zedong)

bağımsız olarak 2 komünist ülke daha '—-/ KÜBA (Fidel Castro)
vardır.

Doğu Bloğundaki Sarsın tılar

■ Yugoslavya: ABD'ye yaklaşınca Com inform 'dan çıkarılm ıştır.

■ M acaristan : Ayaklanan bir işçi (İm re Nagi). Ayaklanma SSCB tarafından bastırılıyor.
KPSS => ■ Çekoslavakya: Aleksandır Dubçek, "İnsancıl Komünizm" başlatıyor. İşçi ücretlerinin
düşüklüğünden dolayı isyan ediyor.

Avrupa Konseyi (1949) (Türkiye)

Avrupa Birliği (1951) (Türkiye A d ay Ü lke)

Avrupa birliğinin kurulm ası tabloda:

1951 AKÇT Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Schuman Bildirisi

sayesinde kuruldu
kpss => 1957 AET Avrupa Ekonom ik Topluluğu Roma A ntlaşm ası ile
AET hangi ant ile kuruldu kuruldu
diye sorarlar DİKKAT! 1989 AT Avrupa Topluluğu Lizbon Antlaşması

1993 AB Avrupa Birliği M aastricht Antlaşması

1 Tem m uz 2013: 28. Üye Hırvatistan

Kopenhag Kriterleri Maastricht Kriterleri AB'ye üye olmak
1 Ocak 2014: M ayotte Adası (İlk için yerine
-Ekonomi -İnsan hakları - Enflasyon
Müslüman Ülke) - GSMH getirilm esi
-Terör -Azınlık hakları gereken 2 şart
- Cari açık vb.
1 Ocak 2014: İzlanda ekonomik
-Tecavüz -Basın hür. vb.
şartları yerine getirem eyeceğini Ekonomik terim
açıklayarak çekildi. <= KPSS Bu kısımda ekonomi ama içermeli
terim olmak zorunda 146
değil.
 a) İsrail'in Kurulm ası (1948)

- 1917: Filistin'i İngilizler aldı.

KPSS => - 1917: İngiltere dış işleri bakanı Balfeour "Balfeour Deklerasyonu" nu yayım ladı.
- 1920: Yahudiler Filistin'e doğru göç etm eye başladı.
- 1948: BM kararıyla İsrail kuruldu.

İlk Tanıyan: ABD M üslüman Ülke: Türkiye Arap ülkesi: M ısır

b) Hindistan ile P akistan'ın Kurulm ası (1947)

1858 Babür İmparatorluğu İngiltere tarafından yıkıldı.

1920: M ahatm a Gandhi (Tuz Yürüyüşü)
1947: İngiltere, Hindistan üzerindeki mandasını kaldırdı. Kaldırınca da 2 devletli yapı ortaya
çıktı:
KPSS => Keşmir hangi 2 ülke arasında
bir sorundur veya Hindistan ve Pakistan
M Gandhi ___________ - v arasında günümüze kadar gelen sorun

İndire Gandhi
M uhammed Ali Cinnah

c) Kore Savaşı (1950 - 53)

Türkiye: Tuğgeneral Tahsin Yazıcı önderliğinde

5000 asker gönderm iştir. 741 şehit verdik.
(Kuluni M uharebesinde)

Kore savaşına asker göndermemiz bizi NATO'ya

38° Enlem <= KPSS

Kaçıncı enlem
olduğunu sorarlar 1952 Tü rkiye NATO'ya üye oldu. <= KPSS

NATO'ya Türkiye ve Yunanistan aynı anda üye

olm uştur

Kore savaşını yöneten general ABD'li "M c Arthur" dur. Bizde bu generale bağlı idik.

KPSS'de 2 tane yıl bilmemiz lazım

1- M illetler Cemiyeti (1932)

2- NATO'ya üye olma tarihi (1952)

147
 Soğuk Savaş Döneminde Türkiye (1947 - 61)

1953 - Balkan Paktı: Sovyet Rusya'nın yayılm acı politikasına karşı "Türkiye, Yunanistan ve
Yugoslavya" bir araya geliyor. Ancak Kıbrıs sorununun ortaya çıkması sebebiyle iptal edildi.

1955 - Bağdat Paktı: Türkiye, İran, Irak, İngiltere, Pakistan arasında kurulacak. 1958 yılında Irak
pakttan ayrılınca önem ini yitirdi.

2014 te ge|di Yerine CENTRO kuruluyor. (M erkezi Anlaşma Örgütü)

bu soru=>

Adnan M enderes Dönemi

- 1945: Milli Kalkınma Partisi kuruluyor (Nuri Demirağ tarafından)

- 1946: Dörtlü Takrir kuruluyor: Çiftçiyi Topraklandırm a Kanunu'na m uhalefet ettiler.

KPSS => Adnan M enderes CHP'den ayrılarak Demokrat Partiyi kuruyorlar. Celal Bayar
Direk üyeierini ■ Refik Karaltan
dOkkati ■ Fu a d Kö pr ü Iü Başkandır.
■ Celal Bayar

- 1946: Seçime girdiler. Ancak CHP kazandı. Çünkü açık oy, gizli sayım vardı.
- 1950: Seçim leri Demokrat Parti kazandı. (Adnan M enderes Başbakan, Celal Bayar C.başkanı)

NOT: Tarihte CHP iktidarının sona erm esine "Beyaz D evrim " denir.

Adnan M enderes dönem inde(1950 - 60):

1. İşçilere haklar verildi.

2. Hafta sonu tatili Cum artesi - Pazar oldu.
3. Büyüme sağlandı.
4. Karayollarına önem verildi.
5. IM F'den ilk defa dış borç alındı.
6. M arshall planlarından gelen yardım lar alındı.
7. Balkan Paktı, Bağdat Paktı ve NATO'ya üye olundu. (NATO'ya 1952'de girdik. Yunanistan ile
anda)
8. Sendikalar açıldı.

27 M ayıs 1960 = M BK (M illi B irlik Kom itesi)

37 tane askerin Milli Birlik Komitesini kurup darbe yapması olayıdır. Adnan M enderes, Celal
Bayar, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu idama mahkum edildiler. (Ülkenin C.başkanı: Celal Bayar
idama mahkum ediliyor ama sonra yaşından ve Atatürk ile geçmişinden dolayı cezası idamdan
m üebbete çevriliyor)

Adnan M enderes KPSS => Adanın ismi 2013 tarihinde

Fat in Rüştü Zorlu Bakanlar Kurulu kararıyla "D em okrasi ve
Hasan Polatkan Ö zgürlükler" adası oldu.

148
 Yum uşam a Dönemi (1961 - 1990)

İki bloğun liderlerinin bir araya gelmesiyle yum uşam a dönemi başladı. (ABD - Kennedy
ile SSCB - N. Kuruşçev) 1961'de Belgrad'da bir araya geldiler. Aralarında şu anlaşmayı sağladılar:

SALT - I = Nükleer silahların azaltılm ası antlaşması

KPSS => SALT - II = Yine aynı konu üzerinedir anlaşm a ama SSCB'nin Afganistan'ı işgal etm esi üzerine
uygulanamadı.

KPSS => PİNG PONG DİPLOMASİSİ = ABD - ÇİN masatenisi turnuvasında ABD, Çin'li sporcuları ülkesine
çağırdı. [Sorusu şöyle gelir Ping Pong diplomasisi hangi 2 ülkeyi birbirine yaklaştırm ıştır]

KPSS => BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ = Doğu ve Batı bloğuna girm eyenlere denir. 55 tane ülke ne
doğuda ne batıdadır. Bunu oluşturan ülkeler ise O M ıs ır 'dır.Bu ülkeler Endonezya'nın
Bandung kentinde "Bandung Konferansı"nı O Hi nd ist a n
düzenlem işlerdir. O Yugoslavya

[sorusu şöyle gelebilir. 3 ülkeyi öncüllü soru olarak sorabilir. Ya dabağlantısızlar harekatı
nerede düzenlenm iştir der]

KPSS => NOT: 1975'de ABD ile SSCB "H elsinki Ko nferansı" nda bir araya geldi."Helsinki Nihai" senedi
imzalandı

SSCB'nin Afganistan'ı İşgal Etm esi: SALT II iptal edildi.

Küba Krizi

SSCB'nin Küba'ya yerleştirdiği füzeler ile ABD'nin Türkiye'ye yerleştirdiği füzeler (sebebi bir
savaş olursa ikiside birbirini kısa sürede vurm ak için)

NOT: İkisinde de nükleer bomba olması soğuk savaşı sıcak savaşa dönüştürm em iştir.

KPSS => NOT: Vietnam savaşında ABD bozguna uğradı. Am erikalı boksör "M uham m ed Ali Clay" "Bana
Vietkonglular (Kuzey Vietnam lılar) bir kötülük yapmadı ki ben onlarla neden savaşayım " dem iştir.

Arap - İsrail Savaşları (Filistin Sorunu)

İsrail kurulduktan 2 gün sonra 5 Arap devleti İsrail'e saldıracaklardır ama savaşı İsrail kazandı.

1948 - 49 Arap - İsrail İsrail kazandı. Filistin'de mülteci sorunu başladı.

Savaşı

KPSS => 1956 M ısır - İsrail Süveyş Kanalı'nın millileştirilmesi ile ortaya çıktı.
Savaşın nedenini Savaşı
sorarlar
1967 (6 gün M ısır / Suriye İsrail ile Suriye arasında "Golan Tepeleri" sorunu
KPSS =>
savaşları) İsrail olmuştur. Burası günümüzde İsrail işgali
Sorusu şöyle altındadır.
gelir. İsrail ile
1973 M ısır - İsrail Mısır yine İsrail'e saldırdı ama kazanan yine İsrail
Suriye arasında
oldu.
günümüze kadar
gelen sorun
nedir ?

KPSS => NOT: 1978 yılında "M ekik Diplomasisi" sonucunda M ısır ile İsrail "Camp David" antlaşm ası 149
ile barışm ışlardır. [Sorusu şöyle gelir M ekik diplomasisi hangi 2 ülkeyi birbirine yaklaştırdı]
 İRAN - IRAK SAVAŞI

■
ABD Irak'ı savunuyor ama aynı zamanda İran'ada
silah satıyor. Bu olaya "İrangate Skandalı" denir.

■
Irak bu zararını telafi etm ek için Kuveyt'e saldırdı.
Buna tarihte "I. Körfez Krizi" denir.

TÜ RK - YUNAN İKİŞKİLERİ

a) Ege Adaları Sorunu

Türkiye Cum huriyeti "Lim ni Adası"na bir NATO üssü kurulmasına karşı çıkm ıştır.
1995 Kardak Kayalıkları Sorunu: Yunanistan ile savaş eşiğine geldik. Ada sular altında kalınca
problem çözüldü.

b) Kıta Sahanlığı

Yunanistan Türkiye'nin, Türkiye'de Yunanistan'ın kıta sahanlığında petrol aram aya başlayınca
Bern D eklarasyonu'nu im zalayarak çekildiler.

c) Kara Suları

Deniz üstünden devletlerin sahip olduğu kara sularıdır.

Önce 3mil olarak sonrasında ise 6 mil olarak belirlenm iştir.
KPSS => Türkiye 6 mil'in üstünü savaş nedeni saym ıştır.

d) Fır Hattı

- Türkiye ile Yunanistan arasındaki , Yunanistan'ın başka ülkelerin uçaklarının Ege Denizi'nden
geçmesini yasaklam ası. Mali kayıplara neden olunca tekrar açıldı.

e) Kıbrıs M eselesi

- 1954 senesinde bu sorun ortaya çıktı. 1959 ve 1960 yıllarında Zürih ve Londra Antlaşm alarıyla
birleşik bir Kıbrıs Cum huriyeti kuruldu.
- Cum hurbaşkanı M akarios oldu; başbakanı ise Dr. Fazıl Küçük oldu.
KPSS => - Rumların hedefi "En o sis" i gerçekleştirm ektir. Enosis: Adayı Yunanistan'a bağlama fikridir.
Enosis'i gerçekleştirm ek için Rumların kurduğu gizli örgütün adına "EOKA" denir.
- Biz ise EOKA saldırılarına karşılık "Türk M ukavem et Teşkilatı" TM T yi kurduk.
- 1964 yılında EOKA Bayraklı köyüne saldırı yaptı ve 24 Türk'ü şehit etti. (Kanlı Noel olayı)
- Bu olay sonucunda bizim uçağımız uyarı uçuşu için kalktı. Uçağımız vuruldu, pilotumuz
kurtuldu ama şans eseri Rum tarafına düşünce linç edilerek şehit edildi. "Cengiz Topel"
Cengiz Topel = İlk hava şehidimiz
- Ayrıca ABD başkanı "Johnson" bir mektupla Türkiye'yi tehdit etti.
- 1966 senesinde ise "Patris" gazetesi "Akritas" planını yayınladı. (Yanlışlıkla)
- Bu plana göre bir gecede tüm Türkler öldürülecek em ri yazm aktadır.

150
 - 1974 senesine gelindiğinde EOKA'nın lideri "Sim son" bir darbe ile Cumhurbaşkanı Makarios'u
indirdi.
- Buna göre Türkiye garantörlük hakkını kullanarak "Ayşe tatile çıksın" parolası ile Fahri
Karatürk Cum hurbaşkanı, Başbakan Bülent Ecevit ve hüküm et ortağı Necmettin Erbakan
zamanında "Kıbrıs Barış Harekatı" yapıldı.
- Bu harekata SSCB ve ABD karşı çıktı ve ABD ile tüm ilişkiler donduruldu, İncirlik Üssü kapatıldı
ve Amerikan subayları sınır dışı edildi.
- 1983'de ise Kıbrıs Türk Federe devleti kuruldu. Daha sonra ise ismini KKTC olarak
değiştirdi.(1987)
- İlk cum hurbaşkanı ise Rauf Denktaş'tır.

NOT: 2005'te Birleşm iş M illetler (BM ) genel sekreteri Kofi Annan, "Annan" planını hazırlam ıştır.

Yum uşam a Dönem inde Dünya

KPSS => 1. Uzaya çıkan ilk insan "Yu ri G agarin" oldu. Uzaya gönderilen:
• ilk araç ise: Vostok - I ABD'nin uzayda üstünlüğü elde
• ilk uydu: Sputnik I ettiği proje ^ "Yıldız Savaşları"
• Aya giden ilk insan: Neil Armstrong
2. İlk defa canlı TV programı yapıldı => 1964 Tokyo Olimpiyatları
• Türkiye'de ilk yayın 1968 TRT => Bitlis'te 5 m inare
• Dünyadaki ilk renkli yayın ya 1968 ya 1972
3. İnternet (ARPANET) bulundu.
• İlk bilgisayar Karayolları Genel Müdürlüğünde kullanıldı. (Ölçüm yapm ak için)
• İlk internet bağlantısı ODTÜ'den yapıldı. (1993)
• Türkiye'de ilk cep telefonu görüşmesi ise Süleyman Demirel ile Tansu Çiller arasında
oldu.

Yum uşam a Dönem inde Tü rkiye

Kenan Evren 80 Darbesini yaptı (12 Eylül)

- Bülent Ecevit
- Alparslan Türkeş Bu 4 kişiye Kenan Evren tarafından
KPSS =>
- Necmettin Erbakan tebliğ gönderildi.

- Süleym an Demirel Ayrıca Süleyman Dem irel'e siyaset yasağı getirildi.

• Kenan Evren Türkiye'nin 7. Cum hurbaşkanı seçildi.

KPSS => • 1982 Anayasası'nı "O rhan A ld ıkaçtı" hazırladı.

KPSS =: • 1964 senesinde M etin Erksan'ın yönetm enliğindeki "Susuz Yaz" film i Berlin Film Festivalinde
Altın Ayı ödülünü alm ıştır.

Altın Palmiye 1972 Yol YILMAZ GÜNEY

Altın Palmiye 2014 Kış NURİ BİLGE

Uykusu CEYLAN

151
 Küreselleşen Dünya

SSCB'nin Dağılması

1. Glastnost (Şeffaflık, Açıklık) _ Mihail Gorbaçov'un SSCB'nin dağılmaması

2. prestroika (Ekonom ik devrim)J için uyguladığı 2 politika

❖ SSCB'den ayrılıp ilk bağımsız olan ülke AZERBAYCAN

❖ SSCB'den ayrılan devletler "Bağımsız Devletler Topluluğunu" kurdular. (BDT)

Azerbaycan Ebulfeyz Elçibey "Dağlık Karadağ" sorunu Erm enistan ile yaşanm aktadır.

Kırgızistan Asker Akayev Cengiz Aytm atov (Yazar)

Kazakistan Nursultan "Sem ey Nükleer Tesisleri"ni gönüllü olarak kapatan ilk

Nazarbayev ülke
Türkm enistan Saparm urat
Türkm enbaşı
Özbekistan İslam Kerimov

Bunların batı ile entegresini sağlayan TİKA ve TÜRKSOY

Yugoslavya'nın Dağılması

- Srebrenitsa K atliam ı: 8000 kişi öldü. Türkiye NATO'YU ayağa kaldırdı.

KPSS =: > NOT: Bosna - Hersek'in ilk Cum hurbaşkanı "Bilge Lider" lakaplı Aliya İzzetbegoviç" tir.

Ortadoğu'da Su Sorunu

Ortadoğu'da 5 tane nehir su sorunu oluşturm uştur.

O Nil

O Şeria Türkiye'nin su sorunu yaşadığı iki ülke = Suriye, IRAK

KPSS =: O Fırat
O Dicle Ayrıca GAP'a Suriye karşı çıkm ıştır.
O Asi

Tü rk Ordusu

KPSS => - Türkiye ilk askerini Kore'ye, ikincisini ise Som ali'ye gönderm iştir.

UYARI (SORU): Türkiye hangi ülkeye asker gönderm em iştir. C= Vietnam

152
 Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi N O T: 2016'da "Boğazın Boğası" lakaplı Sinan
KPSS =>
Şamil Sam vefat etm iştir. DİKKAT
Tü rkiye'd e ki G elişm eler GÜNCELDE GELEBİLİR!

❖ Canlı olarak kopyaladığımız ilk hayvan = Oyalı (Koyun)

KPSS => ❖ Asrın Güreşçisi = Hamza Yerlikaya
❖ Cep Herkülü = Naim Süleymanoğlu
❖ Rıza Kayaalp = 2014'te ve 2015'te yaptığı müsabakalarda 120 kiloda tem sil eden ve çok yerde
altın madalya alan güreşçim izdir.

Dünyadaki G elişm eler

❖ İlk kopyalanan hayvan = Doli (koyun)

❖ Nano teknoloji önem kazanm ıştır.
KPSS => ❖ Sera gazlarının etkisini kısmak için "Kyoto Protokolü" imzalandı. (2020'ye kadar uzatıldı)
[ABD-Hindistan-Malta kabul etm em iştir]
❖ 1986 yılında Ukrayna'da Çernobil kazası yaşandı.

NOTLAR

1989'da "Kadife Devrimi" ile Çekoslavakya ikiye ayrılm ıştır.

Turuncu Devrim "Ukrayna" da yaşanm ıştır.

Arap Baharı "Tunus"ta başlam ıştır. (Yasemin Devrimi)

2006'da ise Kırgızistan'da Lale Devrimi yaşanm ıştır.

İran'da Humeyni'nin gelm esiyle Beyaz Devrim yaşanm ıştır.

Çin'de ise Kültür İhtilali yaşanm ıştır.

1969'da Kuveyt, S.Arabistan, İran, Irak ve Venezuela bir araya gelerek OPEC'i kurdular
(Petrol İhraç Eden Ülkeler teşkılatı)

1983'de Dünya'yı felaketten kurtaran adam "Stanislav Petrow" dur. 2004'te "Dünya
Vatandaşı" ödülünü alm ıştır.

1956'da Am erika başkanı Eisenhower bir doktirin yayınlayarak Ortadoğu ülkelerine maddi
yardım yapacağını bildirm iştir. Türkiye'de bu yardımdan alm ıştır.

Ortadoğu'da Sosyalist Arap Partileri anlamına gelen (BAAS) partilerini kurm uştur. Suriye
ve Irak'ta etkili olm uştur.

1975'lerde Yaser Arafat Filistin kurtuluş örgütünü kurm uştur. Bu örgüt İsrail'e karşı halk
ayaklanm ası anlam ına gelen "İntifada" yı başlatm ıştır.

153